KONSOLIDOVANI FINANCIJSKI IZVJETAJI

1. Uvodne napomene Konsolidovani financijski izvjetaji sastavljaju se i podnose u skladu sa odredbama Zakona o raunovodstvu i reviziji (SL.Novine F BiH br.________), i propisima donesenim na osnovu tog zakona. U Zakonu o raunovodstvu i reviziji sastavljanje i dostavljanje konsolidovanih financijskih izvjetaja ureeno je slijedeim odredbama, i to: odredbom lana ___ kojom je propisana obaveza matinih pravnih lica da u skladu sa zakonom i zahtjevima MRS/MSFI sastavljaju, prikazuju, dostavljaju i objelodanjuju konsolidovane financijske izvjetaje odredbom lana _____ kojom je propisana obaveza matinih pravnih lica da usvojene konsolidovane financijske izvjetaje dostavlja AFIP-u najkasnije do kraja aprila naredne godine odredbom lana ____ kojom je propisano da je matino pravno lice koje sastavlja konsolidovane financijske izvjetaje obavezno da primjenjuje MRS, odnosno MSFI Odredbom Pravilnika o sadrini i formi obrazaca financijskih izvjetaja za privredna drutva, propisani su obrasci financijskih izvjetaja koji se primjenjuju i na konsolidovane financijske izvjetaje. Zakon o raunovodstvu i reviziji i drugi propisi o raunovodstvu ne propisuju detaljniji postupak konsolidovanja financijskih izvjetaja, zato to je ta materija ureena u MRS 27 Konsolidovani i pojedinani financijski izvjetaji. U MRS 27 date su definicije osnovnih pojmova koji se koriste u tekstu ovog standarda. Konsolidovani financijski izvjetaji definisani su kao financijski izvjetaji grupe sastavljeni tako kao da se radi o jednom subjektu. U Zakonu o raunovodstvu i reviziji konolidovani financijski izvjetaji definisani su kao financijski izvjetaji ekonomske cjeline, koju ine matino i sva zavisna pravna lica. Posebni financijski izvjetaji su financijski izvjetaji matinog preduzea, odnosno investitora u pridrueno preduzee, ili u zajdeniki kontrolisano preduzee, u kojima se ulaganja raunovodstveno obuhvataju na bazi neposrednog vlasnikog interesa, a ne na osnovu iskazanih rezultata i neto imovine korisnika ulaganja. Grupu ini matino preduzee i sva njegova zavisna preduzea. Matino preduzee je definisano kao preduzee koje ima jedno ili vie zavisnih preduzea. Zavisno preduzee je preduzee ili drugi subjekt koji se nalazi pod kontrolom drugog preduzea (koje se naziva matinim preduzeem). Kontrola je pravo upravljanja financijskim i poslovnim politikama drugog subjekta, tako da se ostvaruju koristi od njegovih aktivnosti.

Umjesto postupka konsolidovanja pojedinanih bilansa lanica grupe, ukljuenih u krug za konsolidovanje, konsolidovani bilansi bi se mogli sainiti organizacijom posebnog knjigovodstva za cijelu grupu kao ekonomsku cjelinu, to bi bilo znatno obimniji, tei i sloeniji postupak, tako da se u praksi ne primjenjuje. Konsolidovanje bilansa uslovile su dvije bitne okolnosti, i to: pojava grupe preduzea koja ini ekonomsku cjelinu potrebe korisnika financijskih izvjetaja Nezavisno od toga da li je grupa nastala iz odnosa zavisnosti, ili na dobrovoljnoj osnovi, karakter ekonomskog jedinstva itavog sistema proizlazi iz faktikog stanja da se privredna aktivnost objedinjenih subjekata vri po jedinstvenoj upravi rukovodstva matinog preduzea. Iz te injenice izvodi se zakljuak da grupa nije asocijacija pravno samostalnih preduzea, nego je u sutini, jedinstven subjekt koji ima atribute pravne cjeline. Na osnovu aktivnosti rukovodstva matinog preduzea na osnovu operacija koje se odvijaju unutar ove grupe u vidu internog prometa, transfera rezultata, financijskih dotacija, ustupanja dobara i sl. pojedinani financijski izvjetaji postaju izvjetaeni i nepodobni da izraze stanje i financijski poloaj lanova grupe. Iz tih razloga nastali su konsolidovani bilansi kao bilansi cijelog sistema. Konsolidovani bilans ne moe zamjeniti pojedinane bilanse matinog i zavisnih preduzea, ali ima funkciju poboljanja i dopune informacionih mogunosti pojedinanih bilansa pripadnika grupe. Znaaj konsolidovanih rauna sastoji se u tome to se u savremenim uslovima uspjenost menadmenta matinog preduzea cijeni na osnovu konsolidovanih financijskih izvjetaja. 2. Financijsko izvjetavanje po Zakonu o privrednim drutvima Povezivanje privrednih drutava ureeno je odredbama Zakona o privrednim drutvima. Povezana privredna drutva u smislu tog zakona ine dva ili vie dutava u skladu sa tim zakonom, koja se meusobno povezuju, putem uea u osnovnom kapitalu ili ortakim udjelima (drutva povezana kapitalom), putem ugovora (drutva povezana ugovorom) ili putem kapitala i putem ugovora (mjeovito povezana drutva). Povezana privredna drutva obuhvataju jedno kontrolno (matino) i jedno i vie podreenih (zavisnih) drutava. Privredna drutva koja se povezuju putem kapitala organizuju se kao koncern, holding, grupa drutava ili drugi oblik organizovanja u skladu sa tim zakonom. Povezana privredna drutva organizuju se kao holding kada kontrolno drutvo ima iskljuivo djelatnost upravljanja i financiranja podreenim drutvima. Povezana privredna drutva organizuju se kao koncern kada kontrolno drutvo ima pretenu djelatnost neku poslovnu djelatnost pored djelatnosti upravljanja podreenim drutvima.

Zajedniki naziv za povezana privredna drutva u smislu tog zakona organizirana u vidu koncerna i holdinga je grupa drutava. Zakon o privrednim drutvima zabranjuje povezivanje privrednih drutava suprotno propisima kojima se ureuje zatita konkurencije. Kontrolni lan ili dioniar drutva s ogranieno odgovornou ili dionikog drutva u smislu tog zakona jeste lice koje samo ili sa drugim licima koja sa njim djeluje zajedno (zajedniko djelovanje): 1. ima vie od 50% glasakih prava u privrednom drutvu, to u dionikom drutvu oznaava vlasnitvo i pravo glasa sa vie od 50% obinih dionica (veinsko uee) 2. na drugi nain vri kontrolni utjecaj nad upravljanjem i voenjem poslova privrednog drutva na osnovu svog svojstva lana ili dioniara (ili na osnovu zakljuenog ugovora u skladu sa ovim zakonom) Lice koje samo ili s jednim ili vie drugih lica ima vie od 20% glasova u skuptini privrednog drutva ima znaajno uee u smislu ovog zakona. Zajedniko djelovanje, u smislu ovog zakona podrazumjeva: 1. akt dva ili vie lica preduzet na osnovu meusobnog sporazuma u cilju sticanja, ustupanja ili izvrenja glasakih prava u odreenom licu 2. koritenje glasakih prava radi izvrenja zajednikog utjecaja na upravljanje, poslovne operacije tog lica, na izbor statutarnih organa tog lica (ili veine njegovih lanova) ili vrenje tog utjecaja na drugi nain Lica koja djeluju zajedno su: 1. pravno lice i njegov organ upravljanja ili lan tog organa, lica koja su direktno potinjena upravnom odboru ili izvrnom odboru tog pravnog lica i zastupnici i likvidacioni upravnici tog drutva ili povezana lica sa njima u smislu ovog zakona 2. lica koja ine povezana drutva u smislu ovog zakona Lica koja u smislu odredaba Zakona o privrednim drutvima djeluju zajedno su: 1. drutvo s ogranienom odgovornou i njegovi lanovi ili samo njegovi lanovi 2. ortako drutvo i njegovi ortaci ili samo njegovi ortaci 3. komanditno drutvo i njegovi komplementari ili svi njegovi ortaci 4. povezana lica u smislu Zakona o privrednim drutvima 5. druga drutva i drugi oblici organizovanja u skladu sa zakonom kojim se ureuje njihov pravni poloaj Privredno drutvo ili drugo lice koje postaje ili prestaje biti kontrolni lan ili kontrolni dioniar drugog drutva u smislu ovog zakona duno je da obavijesti o tome to drutvo. Komisiju za vrijednosne papire i organizaciju koja je odgovorna za zatitu konkurencije, u skladu sa zakonom kojim se ureuje zatita konkurencije.

Podreeno drutvo u svom poslovnom imenu, memorandumu i drugim poslovnim dokumentima istie i poslovno ime kontrolnog drutva. Odredbom Zakona o privrednim drutvima propisano je da je upravni odbor podreenog drutva duan da za godinju skuptinu dionikog drutva ili lanova drutva pripremi pisani izvjetaj o odnosima sa ostalim lanicama drutva povezanih kapitalom u prethodnoj poslovnoj godinikao sastavni dio izvjetaja o poslovanju drutva. Za podreena drutva koja podlijeu obavezi revizije po zakonu kojim se ureuje raunovodstvo i revizija, pored financijskih izvjetaja, obavezna je i revizija izvjetaja njegovog upravnog odbora o odnosima drutva sa drugim lanicama drutva povezanih kapitalom. lanovi ili dioniari drutava povezanih kapitalom u smislu ovog zakona moraju imati cjelovitu informaciju o strukturi grupe, sistemu upravljanja, licima koja upravljaju grupom, poslovima koji se obavljaju unutar grupe, kao i principima rjeavanja sukoba interesa pojedinog drutva i drugih povezanih drutava. Ako kontrolno i podreeno drutvo zakljue ugovor o posebnim odnosima koji obuhvataju upravljanje u podreenom drutvu od strane kontrolnog ili o prenosu dobiti podreenog drutva kontrolnom drutvu, kontrolno drutvo odgovara za tetu koju prouzrokuje podreenom drutvu neizvrenjem ili nepravilnim izvrenjem zakljuenog ugovora u skladu sa ovim zakonom. Navedeni ugovor sastavlja se u pisanoj formi, i sadri naroito: prava i obaveze kontrolnog drutva, mjere zatite podreenog drutva, obim prenosa dobiti i kompenzacije podreenom drutvu, pokrivanje gubitaka podreenog drutva od strane kontrolnog drutva, zatitu ostalih dioniara ili lanova podreenog drutva, kao i mjere zatite povjerilaca podreenog drutva po prestanku ugovora. 3. Obveznici konsolidovanja financijskih izvjetaja Prema odredbama Zakona o raunovodstvu reviziji, obaveza sastavljanja, prikazivanja, dostavljanja i objelodanjivanja konsolidovanih financijskih izvjetaja u skladu sa zakonom i zahtjevima MRS/MSFI podlijeu pravna lica koja imaju kontrolu (kontrolno, odnosno matino pravno lice) nad jednim ili vie pravnih lica (podreeno, odnosno zavisno pravno lice). Odredbom MRS 27 propisano je da matino preduzee, osim u izuzetnim sluajevima, obavezno da sastavlja konsolidovane financijske izvjetaje u kojima konsoliduje svoja ulaganja u zavisna preduzea u skladu sa tim Standardom. Prema odredbama navedneog Standarda, matino preduzee nije obavezno, to znai da moe da odlui da ne sastavlja konsolidovane financijske izvjetaje, ako su kumulativno ispunjeni slijedei uslovi: a) ako je matino preduzee koje je istovremeno zavisno preduzee u potpunom ili u djelominom vlasnitvu drugog subjekta i ako su njegovi vlasnici obavjeteni o tome da matino preduzee nee sastaviti konsolidovane financijske izvjetaje i ako se tome ne suprostavljaju

b) ako se dunikim ili vlasnikim instrumentima matinog preduzea ne trguje na ureenom tritu (domaa ili strana berza kapitala ili ako obavlja promet navedenim instrumentima izvan berze, ukljuujui domaa i regionalna trita) c) ako matino preduzee nije podnijelo, niti je u procesu podnoenja svojih financijskih izvjetaja regulatornoj organizaciji (npr. Komisiji za vrijednosne papire) u svrhu izdavanja bilo koje vrste financijskih instrumenata na ureenom tritu d) ako krajnje matino, ili neko od posrednih matinih preduzea, sastavlja konsolidovane financijske izvjetaje u skladu sa MRS/MSFI, namjenjene za javnu upotrebu. Odredbama Zakona o raunovodstvu i reviziji, propisan je izuzetak od obaveze da sastavlja financijske izvjetaje za pravno lice ukoliko vrijednosti imovine, odnosno prihoda matinog i zavisnih pravnih lica, ne raunajui interne plasmane i potraivanja, odnosno prihode matinog i zavisnih pravnih lica, u zbiru ine malo pravno lice. Da bi se utvrdilo da li su ispunjeni uslovi za primjenu ovog kriterijuma, neophodno je prethodno da se sastave proforma konsolidovani izvjetaji, na osnovu kojih se izvodi podatak da nisu ispunjeni uslovi za stastavljanje konsolidovanih financijskih izvjetaja. Matina mala pravna lica, ukoliko u zbiru njihova imovina i obaveze i prihodi i rashodi podlijeu obavezi konsolidacije, ne mogu u skladu sa odredbama Zakona o raunovodstvu i reviziji odluiti da ne primjenjuju MRS/MSFI. To znai da ova mala pravna lica ne mogu da vre procjenjivanje bilansnih pozicija financijskih izvjetaja u skladu sa pravilnikom. Konsolidovani financijski izvjetaji sastavljaju se na osnovu pojedinanih financijskih izvjetaja matinog preduzea i pojedinanih financijskih izvjetaja zavisnih preduzea, odnosno preduzea koja ine grupu preduzea za konsolidovanje. Smatra se da kontrola postoji kada matino pravno lice posjeduje, direktno ili indirektno, preko zavisnih pravnih lica, vie od polovine glasakih prava u pravnom licu, osim ako se, u izuzetnim okolnostima, moe jasno dokazati da takvo vlasnitvo ne podrazumjeva kontrolu. Indirektna kontrola glasakih prava u nekom preduzeu moe da se objasni na primejru matinog preduzea A koje nema neposredno uee u kapitalu preduzea D. Meutim, njegova zavisna preduzea B i C imaju zajedno veinsko uee u kapitalu preduzea D, tako da preduzee D po tom osnovu ulazi u krug za konsolidovanje matinog preduzea A. Kontrola takoer postoji kada matino pravno lice posjeduje pola ili manje glasakih prava pravnog lica, ali ako ima: a) mo nad vie od polovine glasakih prava na osnovu sporazuma sa ostalim investitorima

b) mo upravljanja financijskim i poslovnim politikama pravnog lica na osnovu statuta ili sporazuma c)mo imenovanja ili smjene (opoziva) veine lanova upravnog odbora ili slinog upravljakog tijela, a kontrola nad pravnim licem je u rukama tog odbora ili tijela, ili d) mo veinskog glasanja na sastancima upravnog odbora ili slinog upravljakog tijela, a kontrola nad pravnim licem je u rukama tog odbora ili tijela Pravno lice moe posjedovati varante, opcije kupovine dionica, dunike ili vlasnike instrumente koji se mogu konvertovati u redovne dionice ili druge sline instrumente koji, ako se iskoriste ili konvertuju, imaju potencijal da pravnom licu daju glasako pravo ili umanje glasako pravo neke druge strane nad financijskim ili poslovnim politikama drugog pravnog lica (potencijalna glasaka prava). Postojanje i efekat potencijalnih glasakih prava koja ima pravno lice, razmatraju se kada se procjenjuje da li to pravno lice ima mo upravljanja financijskim i poslovnim politikama drugog pravnog lica. Potencijalna glasaka prava ne mogu se iskoristiti u tekuem periodu ako ih nije mogue koristiti na dan sastavljanja financijskih izvjetaja. Matino pravno lice gubi kontrolu kada izgubi mo upravljanja financijskim i poslovnim politikama pravnog lica u koje je izvrilo ulaganje radi ostvarivanja koristi od njegovog poslovanja. Veinsko uee u kapitalu drugog pravnog lica ne znai uvijek i mogunost ostvarenja kontrole nad financijskim i poslovnim politikama tog pravnog lica. Tako, na primjer, posjedovanje prioritetnih dionica ne daje pravo na uee u upravljanju dionikim drutvom. Gubitak kontrole moe nastati sa ili bez promjene vlasnitva. Gubitak kontrole se moe pojaviti, na osnovu mjera dravnog organa u skladu sa zakonom, odluke suda ili na osnovu sporazuma zakljuenog sa nekim drugim licima. Matino pravno lice koje sastavlja konsolidovane financijske izvjetaje, obavezno je da konsoliduje sva zavisna pravna lica, strana i domaa, nad kojim ima kontrolu u smislu tog MRS 27. S tim u vezi postavlja se pitanje obaveze ukljuivanja u krug za konsolidovanje zavisnih preduzea koja se nalaze u postupku likvidacije i steaja. Pri tom treba imati u vidu da je jedno od osnovnih naela sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja naelo potpunosti. Ovo naelo zahtijeva da se u krug konsolidovanja ukljue sva zavisna pravna lica, bez obzira na to da li je nad njima otvoren postupak steaja, odnosno likvidacije. Meutim, potrebno je imati u vidu da su danom otvaranja steajnog postupka nad preduzeem sva upravljaka prava sa njegovih organa upravljanja prenijeta na steajnog upravnika, koga na osnovu Zakona o steajnom postupku imenuje nadleni sud. Zadatak steajnog upravnika je, prije svega, da u steajnom postupku zatite interesa povjerilaca steajnog dunika, tako da danom otvaranja steajnog postupka preduzee u steaju praktino gubi karakteristike lica koje se nalazi pod kontrolom matinog preduzea u smislu odredaba MRS

27. Prema tome, od dana otvaranja steajnog postupka zavisno preduzee treba da bude izuzeto iz grupe za konsolidovanje financijskih izvjetaja. Druga situacija je u vezi sa sprovoenjem postupaka likvidacije. Postupak likvidacije sprovodi likvidacioni postupak kojeg imenuje nadleni organ preduzea u skladu sa Zakonom o privrednim drutvima. Likvidacioni upravnik podnosi izvjetaj o svom radu nadlenom organu preduzea. Prema tome, prenosom ovlatenja u vezi sa zastupanjem preduzea sa lica koja su do tada imala ta ovlatenja na likvidacionog upravnika matino preduzee zadrava status kontrolnog drutva u smislu Zakona o privrednim drutvima, odnosno matinog preduzea u smislu MRS 27. Posebnu panju u tim sluajevima treba obratiti na procjenjivanje uea matinog pravnog lica u kapitalu tih zavisnih pravnih lica, tj. na potrebu da se zbog neizvjesnosti u vezi sa buduim pritjecanjem ekonomskih koristi izvri njihovo obezvrijeenje na teret rashoda perioda. MRS 27 se, takoer, primjenjuje u raunovodstvenom obuhvatanju ulaganja u povezana preduzea, zajedniki kontrolisana preduzea u posebnim financijskim izvjetajima matinog preduzea. Dio neto rezultata poslovanja (dobit ili gubitak) i neto imovine (kapitala) zavisnog pravnog lica koje pripada interesima koji nisu u vlasnitvu matinog pravnog lica, neposredno ili posredno preko zavsinih pravnih lica, naziva se manjinski interes. Na konsolidovane financijske izvjetaje neposredno se primjenjuje i MRS 1 Prikazivanje financijskih izvjetaja. Meutim, financijski izvjetaji opte namjene koji se sastavljaju na osnovu ovog Standarda predstavljaju osnovu za sastavljanje konsolidovanih financijskih izvjetaja. Zakonom nisu propisane vrste konsolidovanih financijskih izvjetaja, tako da je pravno lice duno dostavljati sve propisane obrasce financijskih izvjetaja u skladu sa Zakonom i na njima stavljati oznaku konsolidovani. Prema tome, set konsolidovanih financijskih izvjetaja ine: 1) 2) 3) 4) 5) Konsolidovani bilans stanja Konsolidovani bilans uspjeha Konsolidovani izvjetaj o tokovima gotovine Konsolidovani izvjetaj o promjenama na kapitalu Napomene uz konsolidovane financijske izvjetaje

4. Raunovodstveno obuhvatanje ulaganja u zavisna preduzea, pridruena preduzea i zajednika preduzea u posebnim financijskim izvjetajima matinog pravnog lica U MRS 27 ureena su pitanja u vezi sa raunovodstvenim obuhvatanjem ulaganja u zavisna preduzea, zajedniki kontrolisana preduzea i pridruena preduzea u posebnim financijskim izvjetajima matinog pravnog lica. Prema definiciji iz MRS 27, posebni financijski izvjetaji su izvjetaji koje sastavlja

matino preduzee, ulaga u pridrueno preduzee ili u zajedniki kontrolisano preduzee u kojima su ulaganja (uea u kapitalu) iskazana u visini udjela, a ne na osnovu rezultata ili visine kapitala u koje je izvreno ulaganje. Zakonom o raunovodstvu i reviziji nije posebno propisana obaveza sastavljanja posebnih financijskih izvjetaja matinog preduzea, tako da se ovaj izvjetaj sastavlja u sluaju ako je to predvieno raunovodstvenom politikom matinog preduzea. Preduzee koje nema ulaganja u zavisna preduzea koja nisu obuhvaena konsolidovanim financijskim izvjetajima ili ulaganja u pridruena preduzea, nema razlog za sastavljanje posebnih financijskih izvjetaja matinog preduzea. U posebnim financijskim izvjetajima matinog preduzea, obuhvataju se ulaganja u zavisna preduzea koja su obuhvaena konsolidovanim financijskim izvjetajima, kao i ulaganja u zavisna preduzea koja su iskljuena iz konsolidovanih finanijskih izvjetaja, s tim to se ova ulaganja mogu: a) iskazati po nabavnoj vrijednosti b) raunovodstveno obuhvatiti kao financijska sredstva koja su raspoloiva za prodaju, kao to je opisano u MRS 39 Financijski instrumenti, priznavanje i mjerenje, odnosno po potenoj (fer) vrijednosti, bez umanjenja za iznos transakcijskih trokova Dobici i gubici po osnovu ulaganja u vlasnike instrumente ija vrijednost kotira na aktivnom tritu koji proizlaze iz promjene fer vrijednosti priznaju se na raunima prihoda i rashoda (MRS 39). Dividende na vlasnike instrumente raspoloive za prodaju priznaju se kao prihod prilikom nastanka prava vlasnitva da primi uplatu. Meutim, prema MRS 27 dobici od zavisnih preduzea obuhvataju se na raunima prihoda samo u visini primljenih iznosa po osnovu raspodjeljene dobiti. 5. Postupci konsolidovanja Prema MRS 27 konsolidovani financijski izvjetaji predstavljaju financijske izvjetaje grupe koji su prikazani kao financijski izvjetaji jednog preduzea. Grupu prema toj odredbi ini matino preduzee i sva njegova zavisna preduzea. Konsolidovani financijski izvjetaji sastavljaju se sa namjerom da se iskau rezultati poslovnih aktivnosti i financijskog poloaja grupe preduzea kao jednog ekonomskog subjekta. U konsolidovanim financijskim izvjetajima eliminisane su sve transakcije izmeu pripadnika grupe, tako da se za cijelu grupu iskazuje ekonomska situacija iz poslovanja sa licima izvan te grupe. Postupak sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja ureen je odredbama MRS 27. Ako se u krug za konsolidovanje ukljuuju financijski izvjetaji koji se po sadrini i obliku razlikuju od financijskih izvjetaja matinog preduzea, kao to su na primjer, financijski izvjetaji zavisnih pravnih lica sa sjeditem u inostranstvu, ili ako pravno lice ima kontrolu nad bankom, u tom sluaju

potrebno je izvriti reklasifikovanje tih financijskih izvjetaja tako da budu iskazani u sadrini i obliku prilagoenom potrebom konsolidovanja. Prilikom pripreme konsolidovanih financijskih izvjetaja, financijski izvjetaji matinog preduzea i njegovih zavisnih preduzea kombinuju se po principu stavka po stavka tako to se sabiraju iste stavke sredstava, obaveza, sopstevnog kapitala, prihoda i rashoda. Da bi se u konsolidovanim financijskim izvjetajima financijski podaci o grupi prikazali kao podaci o jednom preduzeu, preduzimaju se slijedei koraci: a) eliminire se iskazani iznos ulaganja matinog preduzea u svako zavisno preduzee i udjel matinog preduzea u sopstvenom kapitalu svakog zavisnog preuzea b) utvruju se manjinski interesi u bilansu konsolidovanih zavisnih preduzea za izvjetajni period i koriguju se na teret rezultata grupe, da bi se dolo do neto rezultata koji se moe pripisati vlasnicima matinog preduzea, i c) utvruju se manjinski interesi u kapitalu konsolidovanih zavisnih preduzea i prikazuju se u konsolidovanom bilansu stanja odvojeno od obaveza i sopstvenog kapitala matinog preduzea. Manjinski interesi u kapitalu sastoje se od iznosa na dan prvobitnog kombinovanja obraunatog u skladu sa MSFI 3 Poslovne kombinacije i manjinskog udjela u promjenama na kapitalu od dana te kombinacije U sluaju postojanja potencijalnih prava glasa, odnosi u dobiti i gubitku i promjene u kapitalu koji se rasporeuju matinom preduzeu i manjinskim vlasnicima odreuju se na osnovu trenutnih vlasnikih odnosa i ne ukljuuju mogue promjene na osnovu potencijalnih glasakih prava. Meusobna potraivanja i obaveze unutar grupe i meusobne transakcije unutar grupe, ukljuujui i prihode od prodaje, rashode i dividende, eliminiu se u potpunosti. Dobici i gubici koji nastanu iz meusobnih transakcija unutar grupe koji su ukljueni u iskazani iznos sredstava, kao to su zalihe i stalna sredstva, eliminiu se u potpunosti. Sa vremanskim razlikama koje nastaju iz eliminacije nerealizovanih dobitaka i gubitaka koji su rezultat meusobnih transakcija unutar grupe postupa se u skladu sa MRS 12 - Porez na dobit. U sluaju ako su financijski izvjetaji koji se koriste za konsolidovanje sastavljeni na razliite datume izvjetavanja, vri se korekcija za uinke znaajnih poslovnih i drugih dogaaja koji su se dogodili izmeu tih datuma i datuma financijskih izvjetaja matinog preduzea. U tom sluaju razlika izmeu datuma izvjetavanja ne treba da bude vea od tri mjeseca. Odredbom Zakona o raunovodstvu i reviziji propisano je u kojim sluajevima pravno lice moe da satvalja financijske izvjetaje na posljednji dan poslovne godine koja je razliita od kalendraske godine, ali se ova odredba rijetko primjenjuje u praksi. Poto se konsolidovani financijski izvjetaji sastavljaju za grupu preduzea pod pretpostavkom da se radi o jednom ekonomskom subjektu, prilikom pripreme konsolidovanih financijskih izvjetaja primjenjuju se jednoobrazne

raunovodstvene politike za iste transakcije i druge dogaaje. Zbog toga matino preduzee zahvaljujui svom nadreenom poloaju u odnosu na zavisna preduzea treba da obezbjedi da se u svim preduzeima koja ine grupu koriste jednoobrazne raunovodstvene politike. U sluaju ako jedan lan grupe koristi raunovodstvene politike koje se razlikuju od onih koje su usvojene u konsolidovanim financijskim izvjetajima, tada je prije sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja potrebno u njegovim financijskim izvjetajima izvriti odgovarajue korekcije, tako da podaci budu prikazani u skladu sa raunovodstvenim politikama matinog preduzea. Rezultati poslovanja zavisnog preduzea obuhvataju se u konsolidovanim financijskim izvjetajima poev od dana sticanja, to predstavlja dan kada se kontrola nad steenim zavisnim preduzeem praktino prenosi na kupca, u skladu sa MSFI 3. Rezultati poslovanja otuenog zavsinog preduzea ukljuuju se u konsolidovani bilans uspjeha do dana otuenja, to predstavlja dan kada matino preduzee prestaje da ima kontrolu nad zavisnim preduzeem. Razlika izmeu prihoda od otuenja zavisnog preduzea i iskazanog iznosa njegove imovine umanjene za obaveze na dan otuenja, ukljuujui kumulativni iznos svih kursnih razlika u skladu sa MRS 21, priznaje se u konsolidovanom bilansu uspjeha kao dobitak ili gubitak od otuenja zavisnog preduzea. Zakon o raunovodstvu i reviziji nije posebno propisao obavezu sastavljanja financijskih izvjetaja na dane sticanja, odnosno otuenja pravnog lica. Meutim , odredbama tog zakona propisano je, izmeu ostalog, da se financijski izvjetaji sastavljaju u sluaju prodaje. Jedina svrha sastavljanja ovih financijskih izvjetaja sastoji se u tome da se u njima obezbijede podaci za potrebe sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja. Od dana kada preduzee izgubi status zavisnog preduzea, a ne postane pridrueno preduzee, kako je definisano u MRS 28 Raunovodstveno obuhvatanje ulaganja u pridruena preduzea ili zajedniko preduzee kako je definisano u MRS 31 Udjeli u zajednikim poduhvatima, ulaganje u to preduzee se raunovodstveno obuhvata u skladu sa MRS 39 Financijski instrumenti, tako da se iskazani iznos ulaganja u to preduzee, od tog dana smatra nabavnom vrijednou. MRS 27 zahtijeva da se manjinski interes u konsolidovanom bilansu stanja prikazuje odvojeno od sopstvenog kapitala matinog preduzea. Propisima o raunovodstvu nisu propisani posebni obrasci za sastavljanje konsolidovanih bilansa stanja i bilansa uspjeha, tako da se ovi financijski izvjetaji sastavljaju na istim obrascima na kojima se sastavljaju godinji financijski izvjetaji pravnih lica. MRS 27 zahtijeva da se manjinski interes u konsolidovanom bilansu stanja prikazuje odvojeno od sopstvenog kapitala matinog preduzea. Meutim, u vaeem obrascu bilansa stanja ponovno je izostavljena pozicija za odovjeno iskazivanje manjinskog interesa od sosptvenog kapitala matinog preduzea, tako da e obveznici sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja navedene podatke morati da daju u okviru Napomena uz konsolidovane financijske izvjetaje. MRS 27 takoer zahtijeva da se manjinski

interesi u vidu dobiti ili gubitka u bilansu uspjeha prikau kao posebne stavke. Vaei obrazac bilansa uspjeha sadri pozicije na kojima se odvojeno iskazuje dio dobitka koji pripada manjinskim ulagaima od dijela koji pripada vlasnicima matinog pravnog lica. Dobitak koji se raspodjeljuje manjinskim dioniarima na isti nain se knjii kao i raspodjela dobiti veinskim vlasnicima. Gubici koji se odnose na manjinu u konsolidovanom zavisnom preduzeu mogu biti vei od manjinskog interesa u sopstvenom kapitalu zavisnog preduzea. Taj viak i svi dalji gubici koji se odnose na manjinu idu na teret veinskog interesa, osim u mjeri u kojoj manjina ima zakonsku obavezu i mogunosti je da gubitke nadoknadi. Ako zavisno preduzee naknadno iskae dobitke, svi takvi dobici dodajeljuju se veinskom interesu, sve dok se ne povrati udio manjine u gubicima, koje je prethodno apsorbovala veina. U sluaju ako zavisno preduzee ima emitovane kumulativne prioritetne dionice koje se dre izvan grupe, matino preduzee izralunava svoje uee u dobicima ili gubicima nakon korekcije na ime dividendi po osnovu prioritetnih dionica zavisnog preduzea, bez obzira na to da li je njihova isplata objavljena ili ne. Ulaganja u zajednika preduzea smatraju se ulaganja nad kojima partneri, u skladu sa ugovorom, obezbjeuju zajedniku kontrolu ulaganja. U skladu sa visinom svog uea u zajednikom ulaganju, ulaga u svom financijskom izvjetaju, prema MRS 31 Financijsko izvjetavanje o interesima u zajednikim poduhvatima, dodaje podatke iz financijskog izvjetaja zajedniki kontrolisanog preduzea tako to se pozicije financijskih izvjetaja sastavljenih za zajedniki poduhvat dijele i ukljuuju u financijske izvjetaje ulagaa. Ovaj postupak naziva se proprcionalnim ili kvotnim konsolidovanjem. MRS 31 propisuje da se ulaganje u zajedniki kontrolisanom preduzeu, alternativno moe iskazati i po metodi udjela. Zakon o privrednim drutvima ne ureuje pitanja u vezi sa ulaganjima u zajednike poduhvate, tako da su ovi oblici ulaganja kod nas, ako uopte postoje, rijetki. Pored toga, Zakon o PDV ne predvia nain utvrivanja obaveza na ime PDV za promet dobara i usluga koji bi se obavljao u okviiru zajednikog poduhvata pravnih lica. 6. Primjer konsolidovanja rauna Postupak konsolidovanja rauna objanjava se u nastavku na primjeru matinog preduzea Sigma d.d. i njegovog zavisnog preduzea Alfa d.o.o. u kojem ima 70% uea i isti procenat prava glasa po osnovu kupljenih 70.000 dionica za iznos od 86.312 KM. preduzee Sigma d.d. posjeduje odreen broj adionica preduzea Beta d.d. i na taj nain je steklo znaajan utjecaj na to preduzee poto ima uea u njegovom kapitalu od 25% sa istim procentom prava glasa, tako da se ovo preduzee smatra pridruenim preduzeem. Uee u kapitalu preduzea Beta iznosi 5.000 KM iskazano po nabavnoj vrijednosti. Raunovodstvenom politikom preduzea Sigma d.d. predvieno je da se

uee u kapitalu zavisnog preduzea Alfa d.o.o. takoer obuhvata po metodi nabavne vrijednosti. Postupak konsolidovanja objanjava se radnim tabelama koje se satavljaju u tom postupku. Zbog preglednosti radne tabele dajemo po vrstama pozicija koje se konsoliduju. Nedostatak prikaza djelova bilansa ne omoguava kontrolu bilansne ravnotee, tako da je u praksi cjelishodnije u postupak konsolidovanja ukljuiti sve bilansne pozicije. U postupku ulaganja u dionice ili udjele drugih preduzea ulagai ne stiu uvijek 100% uea u kapitalu tih drutava. Da bi se ispunio formalni uslov za konsolidovanje potrebno je da matino preduzee ima vie od 50% akcija ili udjela drugog preduzea, odnosno da na taj nainstekne vie od polivine dionica i udjela sa pravom glasa. Ostali dioniari i vlasnici udjela smatraju se manjinskim dioniarima, odnosno vlasnicima manjinskog interesa. Manjinski interes se iskazuje u pasivi konsolidovanog bilansa stanja kao posebna stavka iza stavki vlastitog kapitala, a u konsolidovanom bilansu uspjeha iza stavke neto dobitak poslije oporezivanja. Propisani obrazac Bilans stanja, za razliku od obrasca Bilans uspjeha, ne sadre navedene pozicije, tako da se podaci o manjinskom interesu umjesto u obrascu Bilans stanja, moarju iskazati u Napomenama uz konsolidovane financijske izvjetaje. Ukupan kapital preduzea Alfa d.o.o. iznosi 104.692 KM, to znai da je manjinski interes 30% od tog interesa 31.408 KM, a razlika od 73.284 KM predstavlja dio kapitala koji je ukljuen u postupak konsolidovanja. Meutim, poto propisani obrasci bilansa stanja ne sadre podatakza iskazivanje menjinskog interesa, vri se konsolidovanje nevedenog iznosa od 73.284 KM, a iznos manjinskog interesa ostaju na odgovarajuim pozicijama kapitala. Prema tome, umjesto iskazivanja manjinskog interesa kao posebne pozicije kapitala u bilasnu uspjeha, podatak o manjinskom interesu od 31.408 KM u bilansu iskazuje se u Napomenama uz konsolidovane financijske izvjetaje. MRS 27 zahtijeva da se uee u kapitalu pridruenih drutava u konsolidovanom bilansu iskae po metodu uea (equity metod). Pod metodom uea, podrazumjeva se raunovodstveni metod po kojem se poetno ulaganje obuhvata po nabavnoj vrijednosti (u visini ulaganja), a zatim se visina ulaganja usklauje sa promjenama u kapitalu drutva u koje je izvreno ulaganje. Dobitak koji proistekne iz tog usklaivanja iskazuje se kao prihod, a gubitak kao rashod. To znai da u naem primjeru uee preduzea Sigma d.d. u kapitalu preduzea Beta d.d. treba korigovati za promjene na kapitalu koje su izvrene po razliitim osnovama u poslovnim knjigama preduzea Beta d.d. to se objanajva u slijedeem tabelarnom pregledu. Obraun uea u kapitalu pridruenog preduzea Beta d.d. po metodi uea

Broj rauna 1 300 330 340,341 350,351

Naziv ra una 2 Dioniki kapital Revalorizacione rezerve Nerasporeena dobit Gubitak Ukupno

UK UP NO 3 20.000,00 2.500,00 1.600,00 400,00 23.700,00

D io koji pripada "S ig m a" d.d. R AZ L IK A (4-5) 31.1 2.20 07. 31.12.2006. 4 5 6 5.000,00 5.000,00 0,00 625,00 600,00 25,00 400,00 300,00 100,00 100,00 100,00 0,00 5.925,00 5.800,00 125,0 0

Na osnovu podataka iz radne tabele preduzee Sigma d.d. u konsolidovanom bilansu za 2007.godinu treba da uvea iznos za poziciju uea u kapitalu za 925,00 KM. Istovremeno se za 800,00 Kmuveava iznos na poziciji nerasporeene dobiti iz ranijih godina, poto je taj iznos obuhvaen u konsolidovanim financijskim izvjetajima ranijih godina, a razlika od 125,00 KM uveava poziciju financijskih prihoda tekue 2007.godine. U primjeru se ne pojavljuju zajedniki kontrolisana pravna lica. Pripadnici grupe za konsolidovanje, prije nego to pristupe postupku konsolidovanja pozicija financijskih izvjetaja koje proistiu iz meusobnih transakcija, treba da u sadrini svojih financijskih izvjetaja koje ukljuuju u postupak konsolidovanja da ukljue podatke u vezi sa ueem u zajedniki kontrolisanim pravnim licima. Konsolidovanje uea u kapitalu i kapitala Postupak konsolidovanja uea u kapitalu i kapitala prikazan je u radnoj tabeli broj 1. U tom postupku pojedinane stavke kapitala zavisnog preduzea Alfa d.o.o. umanjene su za 30% manjinskog interesa od 73.284,00 KM konsoliduje se u postupku eliminacije sa ueem u kapitalu matinog drutva Sigma d.d. Ostatak iznosa uea u kapitalu od 13.028,00 KM predstavlja goodwill koji se prenosi na poziciju nematerijalnih ulaganja. Na poziciji uea u kapitalu u konsolidovanom bilansu stanja ostaje iznos od 5.000,00 KM, koji se odnosi na ulaganje matinog preduzea Sigma d.d. u pridrueno preduzee Beta d.d. Radna tabela br.1
NAZ IV POZ ICIJE 1 II. GOODWILL 1. Uee u kapitalu I. OSNOVNI I OSTALI KAPITAL III. REZ ERVE IV. REVALORIZ ACIONE REZ ERVE V. NERASPOREENA DOBIT VI. GUBITAK VII. OTKUPLJENE VLASTITE DIONICE FINANCIJSKI PRIHODI Ukupno elim inacija P R ETH ODNO S TANJE 2 0,00 91.312,00 507.655,00 46.275,00 0,00 24.690,00 3.687,00 0,00 21.077,00 EL IMINAC IJE D 3 13.028,00 925,00 58.254,00 13.595,00 0,00 1.655,00 0,00 P 4 86.312,00 K ONS OL IDOVANO 5 13.028,00 5.925,00 449.401,00 32.680,00 0,00 23.835,00 3.687,00 95,00 21.202,00

800,00 220,00 125,00 87.45 7,00

87.45 7,00

Konsolidovanje dugoronih financijskih plasmana i obaveza

U okviru pozicije ostali dugoroni financijski plasmani kod matinog drutva Sigma d.d. u okviru iznosa od 173.258,00 KM sadran je i iznos po osnovu dugoronog robnog kredita koji je to drutvo dalo zavisnom preduzeu Alfa d.o.o. od 26.730,00 KM. Postupak konsolidovanja prikazan je u radnoj tabeli broj 2. Radna tabela br.2
NAZ IV POZ ICIJE 1 Ostali dugoroni financijski plasmani Dugoroni krediti Ukupno elim inacija P R ETH ODNO S TANJE 2 178.680,00 85.345,00 EL IMINACIJE D 3 26.730,00 26.73 0,00 P 4 26.730,00 26.73 0,00 K ONS OL IDOVANO 5 151.950,00 58.615,00

Konsolidovanje datih i primljenih avansa Matino drutvo Sigma d.d. dalo je zavisnom preduzeu Alfa d.o.o. iznos od 2.460,00 KM na ime avansa za nabavku robe, to je sadrano na poziciji Zalihe u okviru iznosa od 32.716,00 KM. Taj iznos je u zavisnom preduzeu Alfa d.o.o. sadan u okviru pozicije Obaveze iz poslovanja od 22.973,00 KM. Postupak konsolidovanja prikazan u radnoj tabeli broj 3.

Radna tabela br.3

NAZ IV POZ IC IJE 1 Z alihe Obaveze iz poslovanja Ukupno elim inacija P R ETH ODNO S TANJE 2 55.837,00 59.457,00 E L IMINACIJE D 3 2.460,00 2.460,00 P 4 2.460,00 2.460,00 K ONS OL IDOVANO 5 53.377,00 56.997,00

Konsolidovanje kratkoronih financijskih plasmana i obaveza Matino drutvo Sigma d.d. dalo je zavisnom preduzeu Alfa d.o.o. kratkoroni robni kredit i po tom osnovu potrauje iznos od 6.483,00 KM, to je sadrano na poziciji Lratkoroni financijski plasmani u okviru iznosa od 14.628,00 KM. Taj iznos je u zavisnom preduzeu Alfa d.o.o. sadran u okviru pozicije Kratkorone financijske obaveze od 31.750,00 KM. Postupak konsolidovanja prikazan je u radnoj tabeli broj 4. Radna tabela br.4
NAZ IV POZ ICIJE 1 Kratkoroni financijski plasmani Kratkorone financijske obaveze Ukupno elim inacija P R ETH ODNO S TANJE 2 20.343,00 60.182,00 EL IMINACIJE D 3 6.483,00 6.483,00 P 4 6.483,00 6.4 83,00 K ONS OL IDOVANO 5 13.860,00 53.699,00

Konsolidovanje prihoda i rashoda i potraivanja i obaveza po osnovu kamata U postupku konsolidovanja potraivanja i obaveza po osnovu kamtata eliminiu se iznosi meusobnih potraivanja i obaveza izmeu pripadnika grupe na dan bilansa, kao i iznosi koji su sadrani na pozicijama financijskih prihoda i financijskih rashoda koji su nastali iz transakcija izmeu pripadnika grupe. Matino drutvo Sigma d.d. ostvarilo je prihode od kamata od zavisnog preduzea Alfa d.o.o. iznos od 638,00 KM, to je sadrano na poziciji Financijski prihodi u okviru iznosa od 17.615,00 KM. Taj iznos je u zavisnom preduzeu Alfa d.o.o. sadran u okviru pozicije Financijski rashodi od 4.265,00 KM. Postupak konsolidovanja prikazan je u radnoj tabeli broj 5. Na dan bilansa matino drutvo Sigma d.d. potrauje na ime kamate od zavisnog preduzea Alfa d.o.o. iznos od 28,00 KM, to je sadrano na poziciji Potraivanja u okviru iznosa od 44.233,00 KM. Taj iznos je kod zavisnog preduzea Alfa d.o.o. sadran na poziciji Kratkorone financijske obaveze u okviru iznosa od 31.750,00 KM. Radna tabela br.5
NAZ IV POZ ICIJE 1 FINANCIJSKI PRIHODI FINANCIJSKI RASHODI Potraivanja Kratkorone financijske obaveze Ukupno elim inacija P R ETH ODNO S TANJE 2 21.202,00 16.733,00 60.043,00 53.699,00 EL IMINACIJE D 3 638,00 P 4 638,00 28,00 28,00 666 ,00 666 ,00 K ONS OL IDOVANO 5 20.564,00 16.095,00 62.015,00 63.671,00

Pozicija financijskih prihoda u iznosu od 21.202,00 KM je prethodno uveana za 125,00 KM na ime iskazanog ulaganja u kapital pridruenog preduzea po metodi udjela u radnoj tabeli 1. Pozicija kratkoronih financijskih obaveza je prethodno konsolidovana u radnoj tabeli br.4, te se stoga ovdje uzima prethodno konsolidovani iznos. Konsolidovanje prihoda i rashoda i potraivanja i obaveza po osnovu meusobnih usluga U postupku konsolidovanja potraivanja i obaveza po osnovu usluga izmeu pripadnika grupe eliminiu se iznosi meusobnih potraivanja i obaveza izmeu pripadnika grupe na dan bilansa, kao i iznosi koji su sadrani po pozicijama poslovnih prihoda i poslovnih rashoda koji su nastali iz transakcija ozmeu pripadnika grupe. Matino drutvo Sigma d.d. ostvarilo je prihode od usluga od zavsinog preduzea Alfa d.o.o. iznos od 457,00 KM, to je sadrano na poziciji Prihodi od prodaje u okviru iznosa od 1.639.679,00 KM. Taj iznos je u zavisnom preduzeu Alfa d.o.o. sadran u okviru pozicije Ostali poslovni rashodi od 22.412,00 KM. postupak konsolidovanja prikazan je u radnoj tabeli broj 6.

Na dan bilansa matino drutvo Sigma d.d. potrauje po osnovu usluga od zavisnog preduzea Alfa d.o.o. iznos od 36,00 KM, to je sadrano na poziciji Potraivanja u okviru prethodno konsolidovanog iznosa u radnoj atbeli broj 5 od 62.015,00 KM. Taj iznos je kod zavisnog preduzea Alfa d.o.o. sadran na poziciji Obaveze iz poslovanja u okviru prethodno konsolidovanog iznosa u radnoj tabeli broj 3 od 56.997,00 KM. Radna tabela br.6
NAZ IV POZ ICIJE 1 Prihodi od prodaje Ostali poslovni rashodi Potraivanja Obaveze iz poslovanja Ukupno elim inacija P R ETH ODNO S TANJE 2 1.695.683,00 116.815,00 62.015,00 56.997,00 EL IMINACIJE D 3 457,00 P 4 457,00 36,00 36,00 493 ,00 493 ,00 K ONS OL IDOVANO 5 1.965.226,00 116.358,00 61.979,00 56.961,00

Konsolidovanje prihoda i rashoda i potraivanja i obaveza po osnovu meusobnog prometa proizvoda U postupku konsolidovanja prihoda i rashoda po osnovu meusobnog prometa proizvoda potrebno je ustanoviti procenat uea odstupanja prodajne vrijednosti proizvoda u odnosu na njihovu cijenu kotanja u prodajnoj vrijednosti proizvoda. U sluaju ako se radi o prometu ireg asortimana proizvoda za koje nije lako utvrditi pojedinana odstupanja, taj podatak se moe utvrditi na osnovu podataka o prihodima od prodaje proizvoda i podataka o trokovima prodatih proizvoda. Matino drutvo Sigma d.d. ostvarilo je prihode od prodaje proizvoda zavisnom preduzeu Alfa d.o.o. iznos od 32.160,00 KM, to je sadrano na konsolidovanoj poziciji Prihoda od prodaje u radnoj tabeli broj 6 u okviru iznosa od 1.965.226,00 KM. Taj iznos je u zavisnom preduzeu Alfa d.o.o. evidentiran na raunu materijala, sa kojeg je iznos od 30.552,00 KM prenijet na trokove, dok se razlika od 1.608,00 Kmnalazi na zalihama i sadrana u okviru pozicije Zalihe od 23.121,00 KM. Ukupan iznos prihoda od prodaje proizvoda drutva Sigma d.d. iznosio je 1.329.679,00 KM, a torkovi prodatih proizvoda iznosili su 1.130.227,00 KM. Ako se iznos razlike tih vrijednosti od 199.452,00 KM stavi u odnos prema iznosu prihoda od prodaje proizvoda od 1.329.679,00 KM, dobijamo podatak da procenat nerealizovanih dobitaka sadran u vrijednosti zaliha materijala u preduzeu Alfa d.o.o. koje potiu od povezanog drutva Sigma d.d. iznosi 15%. Ako se taj procenat primjeni na vrijednost tih zaliha koje se nalaze na stanju od 1.608,00 KM, dobijamo podatak da je u vrijednosti zaliha materijala sadran iznos nerealizovanog dobitka od 241,00 KM. Podaci o navedenim promjenama dati su u narednom tabelarnom pregledu.

EL EMENTI Prihodi od prodaje Z alihe materijala Vrijednost utroenog materijala

P rodajna vrijednost 32.160,00 1.608,00 30.552,00

Odstupanje od cijene kotanja C ijena kotanja (15% ) 4.824,00 27.336,00 241,00 1.367,00 4.583,00 25.969,00

Na dan bilansa matino drutvo Sigma d.d. potrauje po osnovu prodaje proizvoda od zavisnog preduzea Alfa d.o.o. iznos od 546,00 KM, to je sadrano na poziciji Potraivanja u okviru prethodno konsolidovanog iznosa u radnoj tabeli broj 6 od 61.979,00 KM. Taj iznos je kod zavisnog preduzea Alfa d.o.o. sadran na poziciji Obaveze iz poslovanja u okviru prethodno konsolidovanog iznosa u radnoj tabeli broj 6 od 56.961,00 KM. Postupak konsolidovanja prikazan je u radnoj tabeli broj 7.
NAZ IV POZ ICIJE 1 Prihodi od prodaje Prihodi od aktiviranja uinaka i robe Trokovi materijala Z ALIHE Potraivanja Obaveze iz poslovanja Ukupno elim inacija P R ETH OD NO S TANJE 2 1.965.226,00 7.065,00 888.079,00 53.377,00 61.979,00 56.961,00 EL IMINACIJE K ONS OL IDOVANO D P 3 4 5 32.160,00 1.933.066,00 27.336,00 34.401,00 4.583,00 883.496,00 241,00 53.136,00 546,00 61.433,00 546,00 56.415,00 32.706,00 3 2.706,00

U postupku konsolidovanja u primjeru se prvi put pojavljuje sluaj da se prihodi ne umanjuju za isti iznos kao rashodi. Smanjenje prihoda vee je za 241,00 KM u odnosu na iznos smanjenja rashoda, tako da e biti potrebno na kraju konsolidovanja pozicija rashoda i prihoda ukupnu razliku prenijeti iz bilansa uspjeha u bilans stanja. Konsolidovanje prihoda i rashoda i potraivanja i obaveza po osnovu meusobnog prometa roba Postupak konsolidovanja prihoda i rashoda po osnovu meusobnog prometa roba slian je postupku koji se sprovodi po osnovu konsolidovanja prihoda i rashoda koji se pojavljuju u prometu proizvoda. Umjesto procenta odstupanja prodajne vrijednosti proizvoda u odnosu na njihovu cijenu kotanja potrebno je ustanoviti procenat razlike u cijeni u odnosu na prodajnu vrijednost realizovane robe. Matino drutvo Sigma d.d. ostvarilo je prihode od prodaje proizvoda zavisnom preduzeu Alfa d.o.o. iznos od 75.250,00 KM, to je sadrano u konsolidovanoj poziciji Prihoda od prodaje u radnoj tabeli broj 7 u okviru iznosa od 1.933.066,00 KM. Taj iznos je u zavisnom preduzeu Alfa d.o.o. evidentiran na raunu robe, sa kojeg je iznos 72.100,00 KM prenijet na trokove, dok se razlika od 3.150,00 KM nalazi na zalihama i sadrana je u okviru konsolidovane pozicije Zalihe u radnoj tabeli broj 7 od 53.136,00 KM.

Ukupan iznos prihoda od prodaje robe drutva Sigma d.d. iznosio je 300.000,00 KM, a nabavna vrijednost prodate robe iznosila je 264.000,00 KM. Ako se iznos razlike tih vrijednosti od 36.000,00 KM stavi u odnos prema iznosu prihoda od prodaje robe od 300.000,00 KM, dobijamo podatak da procenat nerealizovanih dobitaka sadran u vrijednosti zaliha robe u preduzeu Alfa d.o.o. koje potiu od povezanog drutva Sigma d.d. iznosi 12%. Ako se ovaj procenat primjeni na vrijednost tih zaliha koje se nalaze na stanju od 3.150,00 KM, dobijamo podatak da je u vrijednosti zaliha robe sadran iznos nerealizovanog dobitka od 378,00 KM. Podaci o navedenim promjenama dati su u narednom tabelarnom pregledu.
EL EME NTI Prihodi od prodaje robe "Sigma" d.d. Z alihe robe kod "Alfa" d.o.o. Vrijednost prodate robe licima izvan grupe Prodajna vrijednost 75.250,00 3.150,00 72.100,00 R azlika u cijeni (12% ) 9.030,00 378,00 8.652,00 Na bavna vrijednos t 66.220,00 2.772,00 63.448,00

U tabelarnom pregledu iskazani su podatci o vrijednosti robe po cijenama po kojima se vodi u knjigama matinog drutva Sigma d.d. Prihod od prodaje preduzeu Alfa d.o.o. od 75.250,00 KM u cjelini se mora eliminisati. Isto tako, mora se eliminisati ukupan iznos sa pozicije nabavne vrijednosti prodate robe po osnovu te prodaje od 66.220,00 KM. Sa te pozicije eliminire se iznos razlike u cijeni od 8.652,00 KM za koliko je vie iskazano na toj poziciji po osnovu prodaje robe licima izvan grupe. Za iznos razlike u cijeni zaliha robe na stanju od 378,00 KM za koju su zalihe uveane po osnovu prodaje robe izmeu povezanih lica, vri se umanjenje zaliha robe. Na dan bilansa matino drutvo Sigma d.d. nema potraivanja po osnovu prodaje robe od zavisnog preduzea Alfa d.o.o. U sluaju da na dan bilansa postoji potraivanje, vrilo bi se konsolidovanje tog iznosa sa iznosom obaveza iz poslovanja, na nain objanjen za konsolidovanje potraivanja i obaveza po osnovu prodaje proizvoda. Postupak konsolidovanja prikazan je u radnoj tabeli broj 8. Radna tabela br.8
NAZ IVPOZ ICIJE 1 Prihodi od prodaje Nabavna vrijednost prodate robe Z ALIHE Ukupno elim inacija P R E TH ODNO S TANJE 2 1.933.066,00 310.630,00 53.136,00 EL IMINACIJE D 3 75.250,00 P 4 74.872,00 378,00 75.250,00 K ONS OL IDOVANO 5 1.857.816,00 235.758,00 52.758,00

75.25 0,00

Smanjenje prihoda po osnovu nerealizovanih dobitaka u zalihama i u ovom sluaju uticae na poslovni rezultat u konsolidovanom bilansu uspjeha, a na taj nain i na prenijeti iznos tog rezultata sadran u bilansu stanja. Konsolidovanje stalnih sredstava za iznos nerealizovanih dobitaka

MRS 27 propisuje da se nerealizovani gubici koji nastanu iz meusobnih transakcija unutar grupe koji su ukljueni u iznose sredstava, kao to su zalihe i stalna sredstva, eliminiu u potpunosti. U prethodnim dijelovima ovog lanka objanjen je postupak eliminacije nerealizovanih dobitaka u zalihama. Meutim, postupak utvrivanja nerealizovanih dobitaka sadranih u vrijednosti stalnih sredstava znatno je sloeniji, prije svega zbog duine amortizacionog vijeka stalnih sredstava. Nerealizovani dobitak u vidu razlike u cijeni robe ili razlike izmeu prihoda ostvarenih prodajom i cijene kotanja proizvoda koji se ostvare po osnovu prodaje stalnih sredstava izmeu pripadnika grupe mora se eliminisati tako to e se umanjiti iznos prihoda i vrijednosti tih stalnih sredstava. Za iznos vie obraunate amortizacije na razliku izmeu prodajne vrijednosti stalnog sredstva i njegove konsolidovane vrijednosti, umanjuju se rashosi amortizacije. Da bi se izbjegao ovako sloen postupak konsolidovanja ovih bilansnih pozicija, preduzeima koja imaju obavezu konsolidovanja bilansa moe se preporuiti da raunovodstvenim politikama preduzea koja pripadaju grupi predvide mjerenje stalnih sredstava po fer vrijednosti, koja omoguava da se iz nabavne vrijednosti stalnih sredstava izostave nerealizovani dobici. Zavisno preduzee Alfa d.o.o. prodalo je matinom preduzeu Sigma d.d. dvije garniture kancelarisjkog namjetaja za iznos od 300,00 KM. Nabavna vrijednost garniture iznosila je 270,00 KM i sadrana je u okviru konsolidovanog iznosa prihoda od prodaje iz radne tabele br.8 od 1.857.816,00 KM. Za iznos razlike u cijeni od 30,00 KM umanjuju se prihodi od prodaje i vrijednost stalnih sredstava. Amortizacija te garniture namjetaja u 2007.godini iznosila je 30,00 KM i sadrana je u iznosu pozicije Trokovi amortizacije i rezervisanja od 53.438,00 KM: poto razlika u cijeni stalnih sredstava iznosi 10%, to znai da se srazmjeran dio trokova amortizacije od 3,00 KM treba umanjiti, u korist odgovarajue pozicije stalnih sredstava. Radna tabela br.9
NAZ IV POZ ICIJE 1 Prihodi od prodaje Prihodi od aktiviranja uinaka i robe Nekretnine, postrojenja i oprema Trokovi amortizacije i rezervisanja Ukupno elim inacija P R ETH ODNO S TANJE 2 1.857.816,00 34.401,00 367.657,00 65.759,00 EL IMINACIJE D 3 300,00 3,00 303 ,00 P 4 270,00 30,00 3,00 303 ,00 K ONS OL IDOVANO 5 1.857.516,00 34.671,00 367.630,00 65.756,00

U prethodnoj radnoj tabeli dva puta se vri konsolidovanje pozicija Nekretnine, postrojenja i oprema, zato to se na ovaj nain jasnije izlae postupak konsolidovanja. U praksi se ti podatci mogu objediniti i iskazati u jednoj poziciji. U prethodnom primjeru u tom sluaju bi se na potranoj strani ove pozicije izkazao iznos od 27,00 KM. Konsolidovanje naplaenih dividendi matinog preduzea

Matino preduzee Sigma d.d. naplatilo je u toku 2007.godine od zavisnog preduzea Alfa d.o.o. iznos od 340,00 KM na ime dividende iz ostvarene dobiti tog preduzea u prethodnoj 2006.godini. navedeni iznos kod preduzea Sigma d.d. sadran je u bilansu uspjeha na poziciji financijsih prihoda u okviru iznosa od 17.615,00 KM. Uplaena dividenda matinom pravnom licu od strane zavisnog pravnog lica eliminie se smanjivanjem financijskih prihoda u konsolidovanom bilansu uspjeha i poveanjem nerasporeene dobiti tekue godine u konsolidovanom bilansu stanja, to je objanjeno u radnoj tabeli broj 10. Radna tabela br.10
NAZ IV POZ ICIJE 1 FINANCIJSKI PRIHODI NERASPOREENA DOBIT Ukupno elim inacija P R ETH ODNO S TANJE 2 20.564,00 28.835,00 EL IMINACIJE D 3 340,00 3 40,00 P 4 340,00 340,00 K ONS OL IDOVANO 5 20.224,00 24.175,00

Konsolidovanje rezultata poslovanja U postupku konsolidovanja pozicija imovine i obaveza i prihoda i rashoda, uestvuju pozicije bilansa stanja i bilansa uspjeha. U tom postupku redovno se dogaa da u sluaju ako su vrene eliminacije razliitih iznosa na strani rashoda u odnosu na stranu prihoda, a u bilansu stanja za isti iznos dolazi do neravnotee izmeu zbira aktive i pasive, to zani da rezultat postupka konsolidovanja treba prenijeti iz bilansa uspjeha u bilans stanja. U konsolidovanom bilansu uspjeha za tu svrhu nije predviena posebna pozicija, tako da smo za to u bilans uspjeha dodali poziciju pod nazivom Prenos rezultata konsolidovanja iz bilansa uspjeha u bilans stanja. U konsolidovanom bilansu uspjeha rashodi su u odnosu na prihode poveani za 861,00 KM, tako da smo za taj iznos u bilasnu stanja umanjili iznos na poziciji Nerasporeena dobit. Na taj nain je u bilansu stanja uspostavljena bilansna ravnotea. Postupak konsolidovanja prikazan je u radnoj tabeli broj 11. Radna tabela br.11
NAZ IVPOZ ICIJE 1 NERASPOREENA DOBIT Prenos rezultata konsolidovanja iz bilansa uspjeha u bilans stanja Ukupno elim inacija P R E TH ODNO S TANJE 2 24.175,00 EL IMINACIJE D 3 861,00 P 4 K ONS OL IDOVANO 5 23.314,00 861,00 861,00

861,00

Iskazivanje poreza na dobit u konsolidovanom bilansu Odredbama Zakona o porezu na dobit privrednih drutava propisano je da matino preduzee i zavisna preduzea, u smislu ovog zakona, ine grupu povezanih preduzea ako meu njima postoji neposredna ili posredna kontrola nad najmanje 75% dionica ili udjela. Povezana preduzea imaju pravo da trae poresko konsolidovanje pod uslovom da su sva povezana preduzea rezidenti F

BiH. Zahtjev za poreskim nadlenom poreskom organu.

konsolidovanjem

matino

preduzee

podnosi

Navedenim zakonom propisano je da je svaki lan grupe povezanih preduzea duan da podnese poreski bilans , a matino preduzee podnosi konsolidovani poreski bilans za grupu povezanih preduzea na obrascu_____ koji je propisan Pravilnik o primjeni zakona o porezu na dobit. Za obraunati porez po konsolidovanom poreskom bilansu obveznici su pojedinana povezana preduzea iz grupe, srazmjerno oporezivoj dobiti iz pojedinanog poreskog bilansa. Meutim, u sluaju ako se za grupu povezanioh preduzea ne sastavlja konsolidovani poreski bilans potrebno je u postupku konsolidovanja financijskih izvjetaja bilansa stanja i bilansa uspjeha izvriti dodatne korekcije na pozicijama ovih financijskih izvjetaja koje se odnose na porez na dobit preduzea, o emu se detaljnija objanjenja daju u nastavku. Odredbama MRS 27 propisano je da se sa vremenskim razlikama koje nastaju iz eliminacije nerealizovanih dobitaka i gubitaka koji su rezultat meusobnih transakcija unutar grupe postupa u skladu sa MRS 12 Porezi iz dobitaka. Na taj nain odloeni poreski rashodi ili odloeni poreski prihodi u konsolidovanom bilansu uspjeha, odnosno odloena poreska sredstva ili odloene poreske obaveze u bilansu stanja u konsolidovanom bilansu stanja trebale bi biti iskazane kao da je poreski bilans sastavljen za cijelu grupukao za jedinstvenog poreskog obveznika. Prema MRS 12 u konsolidovanim financijskim izvjetajima, privremene razlike se utvruju uporeivanjem iskazane vrijednosti sredstava i obaveza u konsolidovanim financijskim izvjetajima sa odgovarajuom poreskom osnovicom. U naem primjeru ukupan rezultat poslovanja u konsolidovanom bilansu uspjeha u odnosu na zbir poslovnih rezultata uesnika grupe za konsolidovanje u postupku konsolidovanja umanjena je za 861,00 KM. Meutim, u navedenom iznosu nalazi se i dio dobiti od 340,00 KM koje je matino preduzee Sigma d.d. naplatilo od zavisnog preduzea Alfa d.o.o. na ime dividende. Poto je navedeni prihod u postupku sastavljanja svog poreskog bilansa za 2007.godinu izuzet od oporezivanja, prilikom utvrivanja osnovice za obraun privremenih poreskih razlika iznos od 861,00 Kmumanjuje se za 340,00 KM. Na taj nain utvrena je osnovica u iznosu od 521,00 KM za obraun privremenih poreskih razlika u konsolidovanim financijskim izvjetajima. Primjenom propisane stope poreza na dobit preduzea od 10% na navedeni iznos osnovice u radnoj tabeli broj 12utvren je dodatni iznos od 52,00 KM odloenih poreskih prihoda. Iz navedenog iznosa pokriva se 35,00 KM odloenih poreskih rashoda sadranih u prethodnom zbirnom bilansu uspjeha, a razlika od 17,00 KM iskazuje se u konsolidovanom bilansu uspjeha kao odloeni poreski prihod perioda. Odloena poreska sredstva uveana su za dodatni 52,00 KM, tako da sa prethodnih 26,00

KM ukupno iznose 78,00 KM. Taj iznos umanjuje se sa 35,00 KM odloenih poreskih obaveza, tako da se u konsolidovanom bilansu stanja iskazuje iznos od 43,00 KM odloenih poreskih sredstava. Za iznos od 52,00 Kmodloenih poreskih prihoda dodatno se uveava iznos nerasporeene dobiti prenosom tog iznosa iz konsolidovanog bilansa uspjeha na poziciju nerasporeene dobiti u bilansu stanja.

Radna tabela br.12

NAZ IV POZ ICIJE 1 ODLO ENE PORESKE OBAVEZ E ODLO ENA PORESKA SREDSTVA Odloeni poreski rashodi perioda Odloeni poreski prihodi perioda NERASPOREENA DOBIT Prenos rezultata konsolidovanja iz bilansa uspjeha u bilans stanja (na ime konsolidovanja poreskih obaveza) Ukupno elim inacija P R ETH ODNO S TANJE 2 35,00 26,00 35,00 23.314,00 EL IMINAC IJE D 3 35,00 52,00 35,00 P 4 35,00 35,00 52,00 52,00 K ONS OL IDOVANO 5 43,00 17,00 23.366,00

52,00 139,00

139,00

Sastavljanje konsolidovanog bolansa uspjeha i konsolidovanog bilansa stanja Sastavljanje konsolidovanih bilansa uspjeha i bilansa stanja vri se prostim sabiranjem iz bilansa pripadnika grupe pozicija na kojima nisu vrene eliminacije. Za pozicije na kojima su vrene eliminacije uzimaju se posljednji konsolidovani iznosi. Ponovo naglaavamo da propisi o raunovodstvu ne sadre posebne odredbe o obrascima na kojima se sastavljaju konsolidovani financijski izvjetaji, tako da se konsolidovani financijski izvjetaji sastavljaju na istim obrascima na kojima se sastavljaju financijski izvjetaji koji ine godinji rauni preduzea. Poto se konsolidovani financijski izvjetaji za 2007.godinu sastavljaju na istim obrascima kao i za prethodnu 2006.godinu, podatke koji se u tim obrascima iskazuju za prethodnu godinu nije potrebno reklasifikovati. U nastavku je prikazan konsolidovani bilans stanja i konsolidovani bilans uspjeha u kojima je prikazan cijeli postupak konsolidovanja iz prethodnog primjera. Pored eliminacija koje smo u obrascu bilansa uspjeha prikazali u vezi sa postupkom konsolidovanja pozicije koje se odnose na poslovanje izmeu uesnika grupe za konsolidovanje, u obrascu su izvrena meusobna prebijanja iznosa na pojedinim pozicijama koje se ne mogu istovremeno pojaviti u navedenom obrascu, kao to su:

 poslovni dobitak i poslovni gubitak za iznos 2.182,00 KM neto dobitak i neto gubitak poslovanja koje se obustavlja za 153,00 KM Poto se u ovom sluaju ne radi o eliminacijama, navedeni podaci nisu sadrani u zbirovima podataka o izvrenim eliminacijama na kraju konsolidovanog bilansa uspjeha. Poto se konsolidovani financijski izvjetaji sastavljaju na propisanim obrascima, u obrascima koji se dostavljaju AFIP-u, ne daju se podaci u vezi sa postupkom konsolidovanja. Zarada po dionici u konsolidovanom bilansu uspjeha utvruje se iz odnosa ostvarene dobiti u konsolidovanom bilansu uspjeha i prosjenog broja obinih dionica matinog pravnog lica.

POZICIJA 1 A. PRIHODI I RASHODI IZ REDOVNOG POSLOVANJ A I. POSLOVNI PRIHODI (202+203+2 04-205+206) 1. Prihodi od prodaje

KONSOLIDOVANI BILANS USPJEHA IZNOS ALFA ELIMINACIJA AO SIGMA SVEGA D.O.O P D P D.D. (3+4) . 2 3 4 5 6 7

KONSOLIDOVA NO 8

201

1.680.3 328.52 22 0

2.008.8 42 457 32.16 0 75.25 0 300 27.33 6 270

1.928.28 1

202 1.639.6 326.00 79 4 2. Prihodi od aktiviranja uinaka i robe 3. Poveanje vrijednosti zaliha uinaka 4. Manjenje vrijednosti zaliha uinaka 5. Ostali poslovni prihodi 203 6.522 204 205 4.315 206 38.436 723 4.315 39.159 1.250 1.250 543 7.065 1.965.6 83

1.857.51 6

34.671

1.250

4.315 39.159

II. POSLOVNI RASHODI (208 do 212) 1. Nabavna vrijednost prodate robe 2. Trokovi materijala 3. Trokovi zarada, naknada i ostali slini rashodi 4. Trokovi amortizacije i rezervisanja 5. Ostali poslovni rashodi III.POSLOVNI DOBITAK (201-207) IV. POSLOVNI GUBITAK (207-201) V. FINANCIJSKI PRIHODI VI. FINANCIJS KI RASHODI VII. OSTALI PRIHODI VIII. OSTALI RASHODI IX. DOBITAK IZ REDOVNOG POSLOVANJ A PRIJE OPOREZIVA NJA (213214+215216+217218) X. GUBITAK IZ REDOVNOG POSLOVANJ A PRIJE OPOREZIVA NJA (214213-

207

1.683.4 326.33 69 8 277.50 6 33.124 736.01 152.06 8 1

2.009.8 07 74.87 2 4.583

1.929.89 2

208 209

310.630 888.079

235.758 883.496

210 522.10 106.42 4 0 211 53.438 12.321 212 213 214 3.147 215 216 217 218 17.615 12.468 3.462 4.265 3.147 21.077 16.733 22.680 18.544 638 340 2.182 125 638 1.611 20.224 16.095 22.680 18.544 2.182 2.182 2.182 94.403 22.412 65.759 116.815 3 457 65.756 116.358 628.524 628.524

7.749 14.931 3.436 15.108

219

6.313 220

1.202

7.515

6.654 -

215+216217+218) XI. NETO DOBITAK POSLOVANJ A KOJI SE OBUSTAVLJ A XII.NETO GUBITAK POSLOVANJ A KOJI SE OBUSTAVLJ A B. DOBITAK PRIJE OPOREZIVA NJA (219220+221222) C. GUBITAK PRIJE OPOREZIVA NJA (220219+222221) D. POREZ NA DOBIT 1. Poreski rashodi perioda 2. Odloeni poreski rashodi perioda 3. Odloeni poreski prihodi perioda 4. Isplaena lina primanja poslodavcu V. NETO DOBIT (223-224225226+227228)

221 438 438 153 285

222 153 153 153 -

223 6.751 1.049 7.800 6.939

224 225 620 226 35 227 228 3.000 3.000 3.000 35 52 17 35 35 150 770 770

229 3.000 3.000 3.000

VI. NETO GUBITAK (224223+225+22 6-227+228) VII. NETO DOBITAK KOJI PRIPADA MANJINSKIM ULAGAIMA VIII. NETO DOBITAK KOJI PRIPADA VLASNICIMA MATINOG PRAVNOG LICA Prenos rezultata konsolidovanja u bilans stanja Svega eliminacije u bilansu uspjeha

230 -

231 270

232

2.916

52 109.2 32

861
1092 32

POZICIJA 1 AKTIVA A. STALNA

KONSOLIDOVANI BILANS STANJA IZNOS ALFA ELIMINACIJA AO SIGMA SVEGA D.O.O P D P D.D. (3+4) . 2 3 4 5 6 7 001 502.71 151.17 653.892 5 7

KONSOLIDOVA NO 8 554.776

SREDSTVA (002+003+0 04+005+009 ) I. NEUPLAENI UPISANI KAPITAL II. GOODWILL III. NEMATERIJALN A ULAGANJA IV. NEKRETNIN E, POSTOJENJA, OPREMA I BIOLOKA SREDSTVA (006+007+00 8) 1. Nekretnine, postrojenja i oprema 2. Investicione nekretnine 3. Bioloka sredstva V. DUGORONI FINANCIJSKI PLASMANI (010+011) 1. Uea u kapitalu 2. Ostali dugoroni financijski plasmani B. OBR TNA SREDSTVA (013+014+0 15+021) I. ZALI HE II. STAL NA SREDSTVA NAMJENJENA PRODAJI I

002 003 004 1.730 2.350 4.080 13.02 8 13.028 4.080

005 236.41 143.40 5 5 006 007 008 232.41 135.24 5 2 4.000 8.163

379.820

379.793

367.657 4.000 8.163

30

367.630 4.000 8.163

009

264.57 0 91.312

5.422 -

269.992 91.312 925 86.31 2

157.875 5.925

010

011

173.25 8

5.422

178.680

26.73 0

151.950

012 161.30 7 56.472 013 014 32.716 23.121 13.000 5.200 55.837 18.200 217.779 2.460 241 378 207.624

52.758 18.200

OBUSTAVLJEN O POSLOVANJE III. KRA TKORONA POTRAIVANJA , PLASMANI I GOTOVINA (016+017+01 8+019+020) 1. Potraivanja

015 115.59 1 28.125 016 44.223 17.820 62.043

146.716 28 36 546

136.623

61.433

2. Potraivanja za vie plaen porez na dobit 3. Kratkoroni financijski plasmani 4. Gotovinski ekvivalenti i gotovina 5. Porez na dodanu vrijednost IV. ODL OENA PORESKA SREDSTVA C. POS LOVNA IMOVINA (001+012) D. GUB ITAK IZNAD VISINE KAPITALA E. UKU PN AKTIVA (022+023) F. VAN BILANSNA AKTIVA PASIVA A. KAP ITAL (102+103+1 04+105+106 -107-108)

017 1.520 018 17.628 019 43.706 020 8.514 021 022 26 26 52 35 43 4.317 12.831 12.831 3.273 46.979 46.979 2.715 20.343 6.483 13.860 1.520 1.520

664.02 207.64 2 9

871.671

762.400

023 024 -

664.02 207.64 2 9

871.671

762.400

025 8.476 1.372 9.848 9.848

101 469.92 104.69 6 2 574.618 501.665

1. 2.

1.

2.

I. OSN OVNI KAPITAL II. NEU PLAENI UPISANI KAPITAL III. REZ ERVE IV. REV ALORIZACIONE REZERVE V. NER ASPOREENA DOBIT VI. GUBI TAK VII. OTK UPLJENE VLASTITE DIONICE B. DUG ORONA REZERVISANJ A I OBAVEZE (110+111+1 14+121) I. DUG ORONA REZERVISANJA II. DUG ORONE OBAVEZE (112+113) Dugoroni krediti Ostale dugorone obaveze III. KRA TKORONE OBAVEZE (115+116+11 7+118+119+ 120) Kratkorone financijske obaveze Obaveze po osnovu

102

424.43 5 83.220

507.655

58.25 4

449.401

103 104 105 106 22.324 107 3.687 2.366 24.690 3.687 1.655 861 800 340 52 46.275 13.59 5 32.680

26.854 19.421

23.366 3.687

108 315 315 220 95

109 194.09 102.95 6 7 110 3.494 111 66.041 29.576 112 113 7.426 2.846 10.272 10.272 58.615 26.730 95.617 85.346 26.73 0 68.887 58.615 582 4.076 4.076 297.053 260.735

114 124.52 6 72.799 115 116 28.432 31.750 60.182 197.325 6.483 28 187.772

53.671 -

sredstava namjenjenih prodaji 3. Obaveze iz poslovanja 4. Ostale kratkorone obaveze 5. Obaveze po osnovu poreza na dodanu vrijednost 6. Obaveze po osnovu poreza na dobit IV. ODL OENE PORESKE OBAVEZE C. UKU PNA PASIVA (101+109) D. VAN BILANSNA PASIVA Svega eliminacije u bilansu stanja

117 36.514 22.943 118 23.107 119 36.508 12.323 120 48.831 5.783 28.890 59.457

2.460 36 546

56.415

28.890

48.831

121 35 122 664.02 207.64 2 9 35 35 -

871.671

762.400

123 8.476 1.372 9.848 124.6 91

124.69 1

9.848

Sastavljanje konsolidovanog izvjetaja o tokovima gotovine Pravilnik o financijskim izvjetajima, Odluka o nainu dostavljanja financijskih izvjetaja, kao i MRS 27, ne objanjavaju nain sastavljanja konsolidovanog financijskog ozvjetaja o tokovima gotovine. Meutim, na osnovu opteg pravila po kojem se konsolidovani izvjetaji smatraju financijskim izvjetajima sastavljenim za grupu koja ulazi u krug za konsolidovanje kao da se radi o jednom subjektu, moe se zakljuiti da se ovo pravilo primjenjuje i na sastavljanje konsolidovanog financijskog izvjetaja o tokovima gotovine. Postupak sastavljanja konsolidovanog financijskog izvjetaja o tokovima gotovine sastoji se iz slijedeih faza: a) sastavljanje zbirnog konsolidovanog financijskog izvjetaja o tokovima gotovine tako to se saberu pojedinane pozicije pripdanika grupe za konsolidovanje b) eliminisanje tokova gotovine izmeu pripdanika grupe za konsolidovanje

U navedenom postupku zbir stanja gotovine na poetku i na kraju izvjetajnog perioda ne moe da se mijenja. U postupku eliminisanja tokova gotovine izmeu pripadnika grupe za konsolidovanje treba koristiti podatke sa propisanih osnovnih rauna na kojima su obuhvaeni tokovi gotovine pripadnika grupe za konsolidovanje, kao to su: Kupci matina i zavisna pravna lica potrani promet Kratkoroni krediti i plasmani matina i zavisna pravna lica potrani promet Kratkoroni krediti od matinih i zavisnih pravnih lica dugovni promet koji bi po pravilu trebalo da se slae sa podatkom iskazanim na raunu Kratkoroni kreditni plasmani Dobavljai matina i zavisna pravna lica dugovni promet koji bi, po pravilu, trebalo da se slae sa podatkom iskazanim na raunu Kupaca Financijski rashodi iz odnosa sa matinim i zavisnim pravnim licima Financijski prihodi od matinih i zavisnih pravnih lica Pored navedenih propisanih osnovnih rauna, pripdanici grupe za konsolidovanje, u skladu sa jednoobraznim raunovodstvenim politikama, trebali su na analitikim raunima u okviru odgovarajuih drugih rauna obezbjediti podatke o drugim transakcijama izmeu pripadnika grupe za konsolidovanje koji se iskljuuju iz prethopdno utvrenih zbirnih iznosa. Posebnu panju treba obratiti na promjene koje s eobugvataju na raunu Uea u kapitalu zavisnih pravnih lica. Na teret tog rauna iskazan je odliv gotovine po osnovu ulaganja u zavisna pravna lica. U korist tog rauna iskazan je priliv gotovine po osnovu otuivanja zavisnih pravnih lica, s tim to se navedeni iznos mora korigovati za razlike postignute prodajom. Promjene u konsolidovanom bilansu tokova gotovine obuhvataju se u dijelu u kojem se obuhvataju prilivi i odlivi gotovine iz aktivnosti investiranja. Konsolidovanje izvjetaja o promjenama na kapitalu Propisi o raunovodstvu, ukljuujui i MRS 27, ne objanjavaju nain sastavljanja konsolidovanog izvjetaja o promjenama na kapitalu. Meutim, na osnovu opteg pravila po kojem se konsolidovani izvjetaji smatraju financijskim izvjetajima sastavljenim za grupu koja ulazi u krug za konsolidovanje kao da se radi o jednom subjektu, moe se zakljuiti da se ovo pravilo primjenjuje i na sastavljanje konsolidovanog izvjetaja o promjenama na kapitalu. Konsolidovani izvjetaj o promjenama na kapitalu se sastavlja na istom obrascu kao i pojedinani financijski izvjetaji. Objelodanjivanje informacija financijske izvjetaje u Napomenama uz konsolidovane

Objelodanjivanje podataka u Napomenama uz konsolidovane financijske izvjetaje ureeno je u MRS 24 Objelodanjivanje odnosa sa povezanim licima.

Pravno lice treba da objelodani naziv matinog preduzea, i naziv krajnjeg kontrolnog lica ako je razliito. Ako ni matino preduzee ni krajnje kontrolno lice ne sastavljaju financijske izvjetaje dostupne javnosti, potrebno je, takoe, objelodaniti i naziv slijedeeg najvieg matinog preduzeakoje sastavlja ovakve izvjetaje. Da bi se omoguilo korisnicima financijskih izvjetaja da formiraju miljenje o efektima veza izmeu povezanih strana, primjereno je da se, ukoliko postoji kontrola, objelodani veza sa povezanom stranom, nezavisno od toga da li je bilo transakcija izmeu povezanih strana. Identifikovanje veza izmeu matinog i zavisnih preduzea kao povezanih strana, predstavlja dodatni zahtjev za objelodanjivanje, pored zahtjeva iz MRS 27, MRS 28 i MRS 31, kojim se zahtijeva odgovarajui pregled i opis znaajnih ulaganja u zavisna, pridruena i zajedniki kontrolisana preduzea. Pravno lice treba da objelodani naknade kljunim lanovima uprave, u ukupnom iznosu i za svaku od slijedeih kategorija: kratkorone naknade zaposlenim naknade penzionerima ostale dugorone naknade naknade za prekid radnog odnosa naknade iz sopstvenog kapitala Ako su postojale transakcije izmeu povezanih lica, pravno lice treba da objelodani prirodu veza sa povezanim licima, kao i informacije o transakcijama i neizmirenim saldima, koje su neophodne da bi se razumjeo potencijalni efekat ovih veza na financijske izvjetaje. Ovi zahtjevi za objelodanjivanje predstavljaju dodatne zahtjeve u vezi sa objelodanjivanjem naknada kljunim lanovima uprave. Kao minimum, objelodanjivanja treba da sadre: iznose transakcija iznose neizmirenih salda, njihove rokove i uslove, ukljuujui i to da li su ona osigurana, kao i prirodu naknada koju je potrebno obezbjediti za njihovo izmirenje, kao i detalje o svim datim i primljenim garancijama rezervisanja za sumnjiva i sporna potraivanja koja se odnose na iznose neizmirenih salda rashode priznate u toku perioda po osnovu sumnjivih i spornih potraivanja od povezanih lica Objelodanjivanje navedenih transakcija izmeu povezanih lica treba izvriti odvojeno za svaku od slijedeih kategorija: matino preduzee pravna lica sa zajednikom kontrolom ili znaajnim utjecajem nad pravnim licem zavisna preduzea pridruena preduzea

 zajednika ulaganja u kojima je pravno lice uesnik u zajednikom ulaganju kljuni lanovi uprave u pravnom licu ili njegovom matinom preduzeu ostala povezana lica Navedena klasifikacija potraivanja i obaveza prema povezanim licima, na razliite kategorije, predstavlja proirenje zahtjeva za objelodanjivanje iz MRS 1 Prezentacija financijskih izvjetaja, za informacije koje treba prezentirati ili u bilansu stanja ili u napomenama uz financijske izvjetaje. Kategorije su proirene, da bi se obezbjedila sveobuhvatna analiza salda za povezanim licima i primjenila na transakcije sa povezanim licima. U MRS 24 dati su primjeri transakcija sa povezanim licima, koje je potrebno objelodaniti: kupovina ili prodaja proizvoda kupovina ili prodaja nekretnina i drugih sredstava pruanje ili primanje usluga lizing transfer istraivanja i razvoja transfer prema ugovorima o licencama transfer prema financijskim ugovorima (ukljuujui kredite i uplate u kapital u gotovini ili stvarima) data jamstva i obezbjeenja plaanja izmirenje obaveza u ime pravnog lica, ili od strane subjekta a u ime drugog lica Objelodanjivanje da su transakcije sa povezanim licima izvrene pod uslovima koji su ekvivalentni onima koji preovladavaju u transakcijama sa nezavisnim licima, vre se samo ako se takvi uslovi mogu potvrditi dokazima. Stavke sline prirode mogu se objelodaniti zajedno, izuzev kada je njihovo odvojeno objelodanjivanje neophodno, za razumjevanje efekata transakcija sa povezanim licima na financijske izvjetaje pravnog lica. Na osnovu odredbi MRS 27, matino preduzee koje sastavlja konsolidovane financijske izvjetaje obavezno je da u napomenama uz konsolidovane financijske izvjetaje objelodani slijedee podatke, i to: razloge zbog kojih se konsolidovani financijski izvjetaji ne prikazuju, kao i osnova na kojima se zavisna preduzea raunovodstveno obuhvataju u njegovim posebnim financijskim izvjetajima u sluaju ako je matino preduzee istovremeno zavisno preduzee u potpunom vlasnitvu, ili je praktino u potpunom vlasnitvu, u skladu sa MRS 27. U tom sluaju objelodanjuju se i naziv i registrovano sjedite njegovog matinog preduzea koje objavljuje konsolidovane financijske izvjetaje injenice da prilikom pripreme konsolidovanih financijskih izvjetaja nisu primljene jednoobrazne raunovodstvene politke, sa podacima o

pozicijama u konsolidovanim financijskim izvjetajima na koje su primjenjene druge raunovodstvene politike, u skladu sa MRS 27 pregled znaajnih zavisnih preduzea, ukljuujui i naziv, zemlju gdje je osnovano ili registrovano, udio vlasnikog interesa i, ako se razlikuje, pripadajui udjel u pravu glasa prirodu odnosa izmeu matinog preduzea i zavisnog preduzea u kojem matino preduzee nije vlasnik, neposredno ili posredno preko zavisnih preduzea, vie od polovine prava glasa, ako se pojavi takav sluaj razloge za neposjedovanje kontrole i nekonsolidovanje zavisnog preduzea u kojem matino preduzee, direktno ili indirektno posjeduje vie od polovine upravljakih prava datum izvjetavanja u financijskim izvjetajima zavisnog preduzea ako se koriste financijski izvjetaji sa razliitim datumom, odnosno periodom financijskog izvjetavanja u odnosu na mtino preduzee i razlozi za odstupanje od datuma, odnosno perioda financijskog izvjetavanja u odnosu na matino preduzee

Odredbama MRS 27 propisane su obaveze u vezi sa objelodanjivanjem podataka u sluaju ako matino pravno lice sastavlja posebne financijske izvjetaje.

NEKA PITANJA U VEZI KONSOLIDOVANIH FINANCIJSKIH IZVJETAJA Da li postoji obaveza sastavljanja konsolidovanih izvjetaja kada je matino drutvo malo pravno lice? financijskih

Prema Zakonu o raunovodstvu i reviziji, konsolidovane financijske izvjetaje sastavljaju, prikazuju, dostavljaju i objelodanjuju pravna lica koja imaju kontrolu (kontrolno, odnosno matino pravno lice) nad jednim ili vie pravnih lica (podreeno ili zavisno pravno lice), u skladu sa zakonom i sa zahtjevima MRS/MSFI. Konsolidovani financijski izvjetaji su izvjetaji ekonomske cjeline, koju ine matino i sva zavisna pravna lica. Zakonom je propisan izuzetak od obaveze sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja, ukoliko vrijednost imovine, odnosno prihoda matinog i zavisnih pravnih lica, ne raunajui interne plasmane i potraivanja, odnosno interne prihode matinog i zavisnih pravnih lica, u zbiru ine malo pravno lice, u smislu odredbi Zakona kojim se ureuje razvrstavanje pravnih lica. Postojanje obaveze sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja za tekuu godinu utvruje se na osnovu financijskih izvjetaja matinog i zavisnih pravnih lica za prethodnu godinu. Ukoliko, prema podatcima iz godinjeg obrauna matinog i zavisnih pravnih lica za prethodnu godinu, vrijednost imovine, odnosno prihoda matinog i zavisnih pravnih lica, ne raunajui interne plasmane i potraivanja, odnosno interne prihode, ine malo pravno lice ne postoji obaveza sastavljanja konolidovanih financijskih izvjetaja za tekuu godinu.

Suprotno, ukoliko prema podatcima iz godinjeg obrauna matinog i zavisnih pravnih lica za prethodnu godinu, vrijednost imovine i prihoda matinog i zavisnih pravnih lica, ne raunajui interne plasmane i potraivanja, odnosno interne prihode, ine srednje ili veliko pravno lice postoji obaveza sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja za tekuu godinu. Moe se desiti da matino i zavisno pravno lice budu razvrstani u mala pravna lica, ali da u zbiru nakon iskljuenja internih stavki, ine srednje pravno lice i tada postoji obaveza sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja, kao i njihove revizije. Kada ne postoji obaveza sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja? U dva sluaja ne postoji obaveza sastavljanja, dostavljanja, revizije i javnog objelodanjivanja konsolidovanih financijskih izvjetaja: 1) kada je grupa, sastavljena od matinog i zavisnih pravnih lica, po zbiru imovine i prihoda, nakon iskljuenja internih stavki, malo pravno lice 2) kada je matino pravno lice istovremeno zavisno u vioj ekonomskoj cjelini, pod uslovom da je sjedite njegovog matinog pravnog lica u zemlji Primjera radi, preduzee A ima zavisno preduzee B i u odnosu na ovo preduzee nastupa kao matino pravno lice. Meutim, veinski vlasnik preduzea A je preduzee C. Ovdje imamo da je matino pravno lice A istovremeno zavisno pravno lice drugog preduzea. Ukoliko je sjedite vrhovnog (krovnog) preduzea C u zemlji preduzee A nema obavezu sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja. Konsolidaciju e izvriti pravno lice na vrhu ekonomske cjeline, a to je preduzee C i ono e u konsolidovanje ukljuiti oba zavisna preduzea. Meutim, ako je sjedite krovnog, tj.vrhovnog preduzea u inostranstvu, preduzee A ima obavezu sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja. Da li se u krug konsolidovanja ukljuuje pravno lice u kome se indirektno posjeduje kontrolni udjel? Kod povezivanja privrednih drutava esto postoji vie sluajeva ili nivoa povezivanja. Pretpostavimo da preduzee A posjeduje kontrolni udjel u preduzeu B, a preduzee B kontrolni udjel u preduzeu C. Preduzee A ima direktnu kontrolu nad preduzeem B i indirektnu kontrolu nad preduzeem C (indirektnu jer se vri preko zavisnog drutva). Pitanje je da li se u konsolidovanje financijskih izvjetaja osim pravnog lica B (preduzee kerka) ukljuuje i pravno lice C (preduzee unuka)? Konsolidovani financijski izvjetaji se sastavljaju za grupu sastavljenu od matinog i svih zavisnih pravnih lica. Zavisno pravno lice je pravno lice koje je pod kontrolom drugog pravnog lica (matino pravno lice). Prema MRS 27 smatra se da kontrola postoji kada matino pravno lice posjeduje direktno ili indirektno, preko zavisnih pravnih lica, vie od polovine

glasakih prava u okviru pravnog lica, osim ako se u izuzetnim okolnostima, moe jasno dokazati da takvo vlasnitvo, ne podarzmjeva kontrolu. Kada matino pravno lice indirektno (preko svog zavisnog pravnog lica) posjeduje polovinu ili veinski udjel u kapitalu, glasakim pravima i organima upravljanja treeg pravnog lica smatra se da vri kontrolu nad njim i, osim ako se u izuzetnim okolnostima moe pokazati da takvo posredno vlasnitvo ne daje kontrolu, duno je da i to pravno lice ukljui u konsolidovanje. U primjeru s poetka to bi znailo da se u grupu pravnih lica za konsolidovanje ukljuuje matino drutvo A (preduzee-majka), zavisno drutvo B (preduzee kerka) i zavisno drutvo C (preduzee unuka). Da li se sastavljaju konsolidovani financijski izvjetaji za pravna lica koja nisu povezana putem kapitala ili sporazuma, ali imaju istog veinskog vlasnika fiziko lice? U praksi je est sluaj da se isto fiziko lice osniva i/ili veinski vlasnik u dva pravna lica koja meusobno nisu povezana putem kapitala ili sporazuma o upravljanju, a izmeu tih pravnih lica postoji promet dobara i usluga, novane pozajmice i sl. Pitanje glasi: da li se ta dva pravna lica smatraju povezanim i da li treba sastaviti konsolidovane financijske izvjetaje? Primjera radi, fiziko lice NN je osnovalo dva preduzea A i B. Izmeu preduzea A i B postoje isporuke dobara, pruanje usluga, meusobne pozajmice, ali ona nisu povezana putem kapitala ili sporazuma, tj. ne postoji uee jednog u kapitalu drugog. MRS 24 sadri slijedeu definiciju povezanih strana, odnosno lica: Povezana strana je strana povezana sa entitetom ako: a) direktno ili indirektnopreko jednog ili vie posrednika, ta strana: i. kontrolie, kontrolisana je ili je pod zajednikom kontrolom sa tim entitetom (to onuhvata matine i zavisne entitete, kao i zavisne entitete u okviru grupe) ii. posjeduje uea u entitetu koje joj omoguava znaajan utjecaj nad entitetom iii. ima zajedniku kontrolu nad entitetom b) strana predstavlja pridrueni entitet (prema definiciji iz MRS 28) c) strana predstavlja zajedniki poduhvat u kom je entitet uesnik u zajednikom poduhvatu(vidjeti MRS 31) d) strana je lan kljunog rukovodeeg osoblja entiteta ili njegovog matinog entiteta e) strana je blizak lan porodice bilo kojeg pojedinca navedenog pod a) ili d) f) strana predstavlja entitet koji je kontrolisan, zajedniki kontrolisan ili pod zajednikim uticajem ili kod kojeg znaajna glasaka prava, direktno ili indirektno, posjeduje bilo koji pojedinac naveden pod a) ili e), ili

g) strana predstavlja plan primanja po prestanku zaposlenja zaposlenih u entitetu, ili svakom drugom entitetu koji za njega predstavlja povezanu stranu U skladu sa takom f), povezanim pravnim licima smatraju se i pravna lica u kojima je isto fiziko lice veinski vlasnik, ak i kada ona nisu povezana putem kapitala i ni jedno od njih ne posjeduje kontrolu ili mogunost vrenja znaajnog utjecaja na drugo. I Zakon o porezu na dobit utvruje da se licem povezanim s obveznikom smatra i ono pravno lice u kome, kao i kod obveznika, ista fizika ili pravna lica neposredno uestvuju u upravljanju, kontroli ili kapitalu. Prethodno navedeno ukazuje na to da se dva pravna lica iji je osniva i/ili veinski vlasnik isto fiziko lice smatraju povezanim licima u irem smislu. To je znaajno za knjienje poslovnihpromjena na posebnim raunima i objelodanjivanja odnosa sa povezanim licima u Napomenama uz financijske izvjetaje u skladu sa zahtjevima MRS 24. Takoer, to je bitnoi za utvrivanje razlika po osnovu transfernih cijena, kamate van dohvata ruke i spreavanja utanjene kapitallizacije u skaldu sa Zakonom o porezu na dobit i prateim propisima iz ove oblasti. Meutim, budui da pravna lica koja imaju istog vlasnika fiziko lice nisu povezana putem kapitala ili sporazuma ne postoji obaveza sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja. Izmeu ovih subjekata se ne uspostavljaju odnosi kontrole i podreenosti kao izmeu matinih i zavisnih drutava i ne vri se konsolidovanje financijskih izvjetaja. Da li se u krug konsolidovanja ukljuuje pridrueno pravno lice? Kada pravno lice posjeduje direktno ili indirektno udjel u kapitalu, glasakim pravima i organima upravljanja preko 20%, a manje od kontrolnog udjela, to drugo pravno lice smatra se pridruenim pravnim licem. Pravno lice ulaga nema kontrolu nad pridruenim pravnim licem, ali nad njegovim poslovanjem vri znaajan utjecaj. Prema Zakonu o raunovodstvu i reviziji konsolidovani financijski izvjetaji su izvetaji ekonomske cjeline, koju ine matino i sva zavisna pravna lica. Prema MRS 27 konsolidovani financijski izvjetaji su financijski izvjetaji grupe koji su prikazani kao izvjetaji jedinstvenog pravnog lica. Grupa se sastoji od matinog pravnog lica sa svim zavisnim pravnim licima. Matino pravno lice sastavlja i prikazuje konsolidovane financijske izvjetaje i kojima konsoliduje svoje investicije u zavisna pravna lica. Kao to se vidi, u navedenim propisima kojima se regulie krug konsolidovanja, odnosno grupa pravnih lica koja podlijeu konsolidovanju (sabiranju bilansnih pozicija i eliminisanju unutargrupnih transakcija), ne pominju se pridruena pravna lica. Na bazi toga proizlazi da se pridruena pravna lica ne ukljuuju u krug konsolidovanja. Financijski izvjetaji pridruenih pravnih lica ne ukljuuju se u radne tabele za konsolidovanje. Meutim, ukoliko pravno lice ulaga, pored pridruenog ima i zavisno pravno lice i sastavlja konsolidovane financijske izvjetaje, uee u kapitalu pridruenog

pravnog lica u konsolidovanom bilansu stanja e iskazati po equity metodi (metodi udjela). Po ovoj metodi poetno ulaganje se obuhvata po nabavnoj vrijednosti, a zatim se za promejen koje nastanu nakon datuma sticanja vri korigovanje udjela ulagaa u neto imovini drutva u koje je izvreno ulaganje. Dobitak koji proistekne iz tog usklaivanja knjii se kao prihod, a gubitak kao rashod. Da li se u krug konsolidovanja ukljuuje zajedniki kontrolisano pravno lice? U svijetu i kod nas postoje sluajevi da dva pravna lica osnuju tree preduzee u kome svako od njih uestvuje tano sa 50% u kapitalu, glasakim pravima i organima upravljanja. U takvim zajednikim ulaganjima ni jedno od dva preduzea nema kontrolu nad poslovanjem ve postoji tzv. zajednika kontrola. Pravno lice u kome druga dva pravna lica imaju jednak udjel od po 50% ne predstavlja zavisno, ve zajedniki kontrolisano pravno lice. Zajendika kontrola je prema odredbama MRS 31 ugovorom definisana podjela kontrole nad nekom ekonomskom aktivnou i postoji kada se za donoenje stratekih i operativnih odluka u vezi sa poslovanjem zahtjeva jednoglasna saglsnost strana koje dijele kontrolu (uesnici u zajednikom poduhvatu). Prema odredbama ovog standarda zajedniki kontrolisano pravno lice je zajedniki poduhvat koji obuhvata osnivanje korporacije, ortakluka ili drugog pravnog lica u kojem svaki uesnik ima interes. Pravno lice posluje na isti nain kao druga pravna lica, samo to se ugovornim aranmanom izmu uesnika u zajednikom poduhvatu utvruje zajednika kontrola nad ekonomskom aktivnou tog pravnog lica. Zajedniki kontrolisano pravno lice kontrolie sredstva zajednikog poduhvata, stvara obaveze i rashode i ostvaruje prihode. To pravno lice moe u svoje ime zakljuivati ugovore i prikupljati financijska sredstva za potrebe aktivnosti zajednikog poduhvata. Svaki uesnik u zajednikom poduhvatu ima pravo na udio u rezultatima zajedniki kontrolisanog pravnog lica, iako neka zajedniki kontrolisana pravna lica obuhvataju i podjelu proizvodnje zajednikog poduhvata. Uobiajeni primjer zajedniki kontrolisanog pravnog lica je kad dva pravna lica kombinuju svoje aktivnosti u posebnu djelatnost, prenosei odgovarajua sredstva i obaveze na to pravno lice. Drugi primjer nastaje kada pravno lice zapoinje poslovanje u nekoj stranoj zemlji, u saradnji s tamonjom vladom ili nekom drugom agencijom u toj zemlji, osnivanjem posebnog pravnog lica koji je pod zajednikom kontrolom pravnog lica i vlade ili agencije. Zajedniki kontrolisano pravno lice vodi svoju vlastitu raunovodstvenu evidenciju i priprema i prikazuje financijske izvjetaje na isti nain kao i druga pravna lica, u skladu sa vaeim propisima. Saglasno sa Zakonom o raunovodstvu i reviziji i MRS 27 u krug konsolidovanja ukljuuju se matino i sva zavisna pravna lica. Zajedniki kontrolisano pravno lice ne smatra se zavisnim pravnim licem jer ni jedan ulaga nema kontrolu i mo upravljanja financijskom i poslovnom politikom. Postoji zajednika kontrola koja se ravnomjerno dijeli izmeu dva pravna lica. Grupa za koju se sastavljaju konsolidovani bilansi ne obuhvata pridruena i zajedniki kontrlisana pravna lica.

Na temelju navedenog moe se zakljuiti da se zajedniki kontrolisano pravno lice (u kome dva druga pravna lica uestvuju u kapitalu, glasakim pravima i organima upravljanja tano sa po 50%) ne ukljuuju u krug konsolidovanja. Pojedinani financijski izvjetaji zajedniki kontrolisanog pravnog lica ne ukljuuju se u radne tabele za konsolidovanje. Zbog zahtjeva MRS 31 matino pravno lice moe optim aktom predvidjeti da u krug konsolidovanja ukljui i zajdeniki kontrolisano pravno lice ali se za njega vri tzv. proporcionalna konsolidacija. Proporcionalna (kvotna) konsolidacija je metod obraunavanja kojim se srazmjerni udio uesnika u zajednikom poduhvatu u sredstvima, obavezama, prihodima i rashodima nekog zajedniki kontrolisanog pravnog lica kombinuje, stavka po stavka, sa odgovarajuim slinim pozicijama u financijskim izvjetajima investitora ili se iskazuje kao posebna pozicija u financijskim izvjetajima uesnika u zajednikom poduhvatu. Proporcionalna konsolidacija, kada je podjela zajednike kontrole izmeu dva pravna lica 50%-50% podrazumjeva da se u radne tabele i zbirni bilans ukljueni po 50% svake stavke imovine, obaveza, kapitala, prihoda i rashoda zajedniki kontrolisanog pravnog lica, a zatim se sprovode postupci eliminacije na isti nain kao i za zavisna pravna lica. Zajedniki kontrolisano pravno lice treba razlikovati od pravnog lica u kome jedno pravno lice ima 50% ili manje od 50% ali pojedinano najvei udjel u kapitalu, a ostatak su manjinski vlasnici. Kada jedno pravno lice ima tano 50% ili manje od 50% ali pojedinano najvei udjel u kapitalu, glasakim pravima i organima upravljanja ono vri kontrolu nad tim pravnim licem i postoji obaveza sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja. Da li se u krug konsolidovanja ukljuuje zavisno pravno lice u steaju, odnosno likvidaciji? Jedno od osnovnih naela sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja je naelo potpunosti. Naelo potpunosti podrazumjeva da se u krug konsolidovanja ukljue sva zavisna pravna lica, bez obzira na to da li je nad njima otvoren postupak steaja, odnosno likvidacije. Prema tome, zavisna pravna lica nad kojima je otvoren, a nije okonan postupak steaja, odnosno likvidacije, ukljuuju se u krug pravnih lica za konsolidovanje. Kada je zavisno pravno lice u steaju, odnosno likvidaciji, posebnu panju treba obratiti na procjenjivanje uea u pojedinanim financijskim izvjetajima matinog pravnog lica, tj. na potrebu da se zbog neizvjesnosti oko budueg pritjecanja ekonomskih koristi izvri obezvrijeenje na teret rashoda perioda. Jer, kada je uee obezvrijeeno vie se ne moe voditi po nabavnoj vrijednosti. Da li se vri konsolidovanje zavisnih pravnih lica u inostranstvu i kako? Po pomenutom naelu potpunosti matino pravno lice ukljuuje u krug konsolidovanja sva pravna lica u zemlji i u insotranstvu. Jedna od snovnih pretpostavki i premisa sastavljanja konsolidovanih bilansa je koritenje jedinstvene novane jedinice valute izvjetavanja. Ukoliko postoje zavisna

pravna lica u inostranstvu potrebno je izvriti preraunavanje financijskih izvjetaja iz strane valute u izvjetajnu valutu konvertibilnu marku. Pozicije bilansa stanja zavisnog pravnog lica u inostranstvu preraunavaju se pomou srednjeg zakljunog kursa na dan bilansiranja. To je kurs na kraju godine, odnosno pod 31.12. Pozicije bilansa uspjeha zavisnog pravnog lica u inostranstvu mogu se preraunati u protuvrijednosti KM primjenom prosjenog kursa u toku obraunskog perioda. Prosjean jurs se moe primjeniti u uslovima monetarne stabilnosti kada nije bilo znaajnih kolebanja (deprecijacije i aprecijacije) nacionalne valute. U uslovima monetarne nestabilnosti umjesto prosjenog kursa treba koristiti kurseve na dan poslovne promjene ili mjesene devizne kurseve. Ovo treba urediti optim aktom pravilnikom o raunovodstvu i raunovodstvenim politikama. Efekti preraunavanja financijskih izvjetaja zavisnih pravnih lica u inostranstvu u KM za potrebe konsolidacije iskazuju se preko rauna 331 Razlike nastale prevoenjem financijskih izvjetaja u valutu prezentacije. Koji kapital je predmet konsolidovanja osnovni ili ukupni kapital? Jedna od osnovnih radnjiu postupku sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja je da se uee matinog pravnog lica prebije i eliminie sa tom ueu pripadajuim dijelom kapitala zavisnog pravnog lica. S tim u vezi u praksi se postavilo pitanje koji kapital je predmet ovog konsolidovanja osnovni kapital zavisnog pravnog lica koji je registrovan u Registarskom sudu ili pripadajui dio ukupnog kapitala. Ukupan kapital ine: osnovni i ostali kapital, rezerve, revalorizacione rezerve, nerasporeeni dobitak, minus gubitak. Ukupni kapital je iznos cijele klase 3. Odgovor na ovo pitanje daje nam MRS 27 kojim je propisano da se eliminie iskazani iznos ulaganja matinog pravnog lica u svako zavisno pravno lice i udio matinog pravnog lica u kapitalu svakog zavisnog pravnog lica. Saglasno sa navedenim, u postupku konsolidovanja, predmet eliminacije i prebijanja sa ueem matinog pravnog lica je tom ueu pripadajui iznos kapitala zavisnog pravnog lica koji ukljuuje osnovni i ostali kapital, rezerve, revalorizacione rezerve, nerasporeenu dobit ranijih godina i nepokriveni gubitak.
RAUN OPIS SALDO D 800.000,00 800.000,00 800.000,00 50.000,00 130.000,00 70.000,00 1.050.000,00 P

D P Matino pravno lice A 030 Uee u kapitalu zavisnih pravnih lica UKUPNO UE A Z avisno pravno lice B 301 Udjeli drutva s ogranienom odgovornou 322 Statutarne i druge rezerve 340 Nerasporeena dobit ranijih godina 341 Nerasporeena dobit tekue godine UKUPNO KAPITAL

U primjeru knjigovodstvena vrijednost uea matinog drutva iznosi 800.000 KM i manja je od pripadajueg iznosa kapitala zavisnog drutva koji iznosi

1.050.000 KM. Kako se u konsolidovanom obraunu iskazuje razlika od 250.000 KM? Ovo pitanje je regulisano MSFI 3 Poslovne kombinacije, na koji upuuje MRS 27. U MSFI 3 propisano je slijedee: Ako uee sticaoca u fer vrijednosti prepoznatljive imovine, obaveza i potencijalnih obaveza priznatih u skladu sa paragrafom 36. prekorauje troak poslevne kombinacije sticalac: a) ponovo procjenjuje identifikovanje i odmjeravanje prepoznatljive imovine, obaveza i potencijalnih obaveza steenog entiteta i odmjeravanje troka poslovne kombinacije i b) odmah priznaje u bilansu uspjeha svako prekoraenje koje ostane i nakon tog ponovnog procjenjivanja Dobitak priznat u skladu sa paragrafom 56. moe sadravati jednu ili vie slijedeih komponenti: a) greke u odmjeravanju fer vrijednosti, bilo troka poslovne kombinacije, bilo prepoznatljive imovine, obaveza potencijalnih obaveza steenog entiteta. Mogui budui trokovi koji nastaju u vezi sa steenim entitetom, a koji nisu tano odraeni u fer vrijednosti prepoznatljive imovine, obaveza i potencijalnih obaveza steenog entiteta predstavljaju mogui uzrok takvih greaka b) zahtjev raunovodstvenog standarda da se odmjerava steena prepoznatljiva neto imovina po iznosu koji nije fer vrijednost, ali da se tretira kao da je fer vrijednost za svrhu troka poslovne kombinacije. Na primjer, uputstvo u prilogu B za utvrivanje fer vrijednosti prepoznatljive imovine i obaveza steenog entiteta zahtjeva da iznos dodjeljen poreskim sredstvima bude nediskontovan c) kupoprodaje uz pogodbu Prevedno na razumljiv rijenik, citirane odredbe znae da kada je knjigovodstvena vrijednost uea manja od pripadajueg kapitala zavisnog pravnog lica prvo treba utvrditi razlog tog neslaganja. To znai da treba provjeriti da li su iskazane bilansne pozicije realne, odnosno razmotriti pitanje ponovne procjene uea matinog pravnog lica i imovine, obaveza i kapitala zavisnog pravnog lica. Kada je uee manje od kapitala, to moe biti zbog raunovodstvenih greaka u procjenjivanju i to: zbog toga to je uee matinog pravnog lica potcjenjeno iskazano na nie zbog toga to je neto imovina zavisnog pravnog lica precjenjena iskazana na vie (imovina je iskazana na vie, a obaveze na nie) Te greke se ispravljaju ponovnom procjenom bilansnih pozicija. Ukoliko su pozicije financijskih izvjetaja realne (neslaganje nije nastalo zbog greaka u procjenjivaju), kao i nakon uzimanja u obzir ponovne procjene, eventualna preostala tazlika se u konsolidovanom bilansu uspjeha priznaje kao ostali prihod.

Uee moe biti manje od pripadajueg kapitala zbog toga to se uee vodi po nabavnoj vrijednosti, a tom iznosu se ne pripisuju poveanja kapitala zavisnog drutva po osnovu nerasporeene dobiti, formiranih rezervi iz dobiti i sl. I tada je utvrena razlika ostali prihodi u konsolidovanom bilansu uspjeha. U naem primjeru pretpostavimo da su pozicije financijskih izvjetaja matinog i zavisnog drutva realne i nije potrebna ponovna procjena. Ta pretpostavka je osnovana jer je uee matinog drutva u iznosu od 800.000 Kmjednaka osnovnom kapitalu zavisnog drutva. Razlika od 250.000 KM je nastala poveanjem kapitala zavisnog drutva po osnovu rezervi i nerasporeene dobiti ranijih i tekue godine, to nije knjieno kao poveanje uea na raunu 030 kod matinog drutva jer se ono vodi po nabavnoj vrijednosti. Utvrena razlika e se u konsolidovanom bilansu uspjeha iskazati kao ostali prihod. Kako se u konsolidovanim financijskim izvjetajima eliminie uplata pripadajueg iznosa dividende matinom pravnom licu od strane zavisnog pravnog lica? U vezi sa knjienjem i konsolidovanjem udjela u dobiti, odnosno dividende koja pripada matinom pravnom licu, prvo je potrebno ukazati na odredbe MRS 27, kojom je propisano da u svojim pojedinanim financijskim izvjetajima matino pravno lice moe priznati prihod od dividende tek po izvrenoj uplati od zavisnog pravnog lica. Dok dividenda, odnosno udio u dobiti noje primljena, matino pravno lice ne moe knjiiti priznavanje prihoda po tom osnovu. to se tie konsolidovanja, uplaena dividenda matinom pravnom licu od strane zavisnog pravnog lica eliminie se smanjivanjem financijskih prihoda u konsolidovanom bilansu uspjeha i poveanjem nerasporeene dobiti ranijih godina u konsolidovanom bilansu stanja. Na taj nain se ove transakcije iskljuuju iz konsolidovanog obrauna i daje prikaz kao da je u pitanju jedno pravno lice (princip fikcije pravne cjeline). Da li konsolidovani financijski izvjetaji podlijeu reviziji? Ukoliko postoji obaveza sastavljanja konsolidovanih financijskih izvjetaja postoji i obaveza njihove revizije. Obveznik sastavljanja i revizije konsolidovanih financijskih izvjetaja je matino pravno lice. Ugovor o reviziji financijskih izvjetaja, matino pravno lice treba da zakljui sa preduzeem do kraja godine. Ne mora da se zakljui poseban ugovor o reviziji konsolidovanih financijskih izvjetaja, ve revizija godinjeg rauna matinog pravnog lica i konsolidovanih financijskih izvjetaja moe da se uredi jednim ugovorom. Moe se desiti da je matino drutvo razvrstano u malo pravno lice i nije obveznik revizije svojih pojedinanih financijskih izvjetaja, ali zbog toga to je grupa srednje pravno lice ima obavezu sastavljanja i revizije konsolidovanih financijskih izvjetaja. Da bi revizor izrazio miljenje o istinitosti i objektivnosti konsolidovanih financijskih izvjetaja, potrebno je ne samo da provjeri da li su postupci konsolidacije ispravno i pravilno provedeni, ve i da utvrdi da li su pojedinani financijski izvjetaji, koji predstavljaju bazu za konsolidaciju, vjerodostojni i

realni. Faktiki, u tom sluaju e i pojedinani financijski izvjetaji matinog i zavisnih pravnih lica biti predmet revizije. Da li konsolidovani financijski objelodanjivanja? izvjetaji podlijeu obavezi javnog

Zakonom o raunovodstvu i reviziji propisana je, za obveznike revizije, obaveza objelodanjivanja, odnosno javnog objavljivanja svih financijskih izvjetaja, sa miljenjem ovlatenog revizora, kao i obaveza objelodanjivanja vanrednih financijskih izvjetaja. Postoji javni interes za javnim objavljivanjem konsolidovanih financijskih izvjetaja. U razvijenom svijetu primarna osnova za ocjenu uspjenosti poslovanja privrednog drutva, za poslovno i investiciono planiranje i odluivanje na tritu kapitala su konsolidovani, a ne pojedinani financijski izvjetaji kompanija matinih privrednih drutava. U tom smislu, postoji opravdanje za propisivanje obaveze revizije i objelodanjivanja konsolidovanih financijskih izvjetaja. Da li matino pravno lice koje sastavlja konsolidovane financijske izvjetaje treba da sastavi i konsolidovani poreski bilans? Ne, jer je poresko konsolidovanje samo mogunost, ali ne i obaveza. Naime prema Zakonu o porezu na dobit, povezana pravna lica (matino i zavisna pravna lica meu kojima postoji neposredna i posredna kontrola nad vie od 75% dionica ili udjela) imaju pravo (ali ne i obavezu) da trae poresko konsolidovanje pod uslovom da su sva povezana pravna lica rezidenti F BiH. Prema tome, matino pravno lice nema obavezu (ve mogunost) sastavljanja konsolidovanog poreskog bilansa za porez na dobit. Da bi se porez na dobit platio na osnovu konsolidovanog poreskog bilansa, potrebno je da matino pravno lice podnese nadlenom poreskom organu zahtjev za poreskim konsolidovanjem. Ukoliko nadleni poreski organ odobri poresko konsolidovanje, svaki lan grupe povezanih pravnih lica duan je da podnese svoj poreski bilans, a matino pravno lice podnosi konsolidovani poreski bilans za cijelu grupu. U konsolidovanom poreskom bilansu gubici jednog ili vie povezanih pravnih lica prebijaju se na raun dobiti ostalih povezanih pravnih lica u grupi. Za obraunati porez po konsolidovanom bilansu obveznici su pojedinana povezana pravna lica iz grupe, srazmjerno sa oporezivom dobiti iz pojedinanog poreskog bilansa.