2.

PRORAUN NOSIVOSTI, STABILNOSTI I

UPOTREBLJIVOSTI DRVENIH KONSTRUKCIJA
OPTI PRINCIPI
Tehnika mehanika, pri proraunu materijala pod uticajem spoljanjih sila,
podrazumeva da su ti materijali idelano elastini, homogeni i izotropni.
Drvo ne ispunjava ni jedan od navedenih kriterijuma, ali se ipak proraunava po
principima tehnike mehanike.
Ispunjenje gore navedenih kriterijuma obezbeuje se uvoenjem odgovarajuih
korekcionih faktora koji uzimaju u obzir:
vlanost i temperaturu
dugotrajnost delovanja optereenja
teenje
materijalnu i geometrijsku imperfekciju
pravce anizotropije
promenu zapremine i dr.
KONCEPTI PRORAUNA
1. Proraun prema doputenim naponima
Raunska vrednost dejstava (optereenja): F = F
i
* c (F
i
- optereenje, c
korekcioni faktor) uticaji o
o s o
d
o
d
= o
l
/ n n = 2 4
2. Proraun prema graninim stanjima (nosivosti i upotrebljivosti)
Raunska vrednost dejstava (optereenja): F
d
=
f
* F
k
(F
k
karakteristina
vrednost dejstava,
f
parcijalni koeficijenti sigurnosti S
d
(uticaji) o
d
Raunska vrednost svojstava materijala: X
d
= X
k
/
m
(X
k
_
- karakteristina
vrednost svojstva materijala,
m
parcijalni koeficijenti sigurnosti materijala)
R
d
= R
d
(X
d
, a
d
) (raunska nosivost), a
d
geometrijske veliine f
d
(raunska
vrstoa materijala)
S
d
s R
d
odnosno o
d
s f
d
Proraun prema doputenim naponima
Naponi i deformacije pod uticajem najnepovoljnijeg optereenja treba da su
manji od doputenih.
Drvena konstrukcija je neupotrebljiva (nesigurna, nefunkcionalna), ako nastupi:
gubitak statike ravnotee celine ili pojedinog dela
lom kritinog preseka usled prekoraenja vrstoe ili deformacija
gubitak stabilnosti zbog izvijanja pojedinih elemenata konstrukcije
nekontrolisano pomeranje celine ili pojedinog elementa
ili ako nastanu:
prevelike deformacije koje utiu na eksploataciju ili izgled
preterane vibracije koje utiu na neudobnost elsploatacije
lokalna oteenja, utiskivanja i pukotine koje smanjuju trajnost i efikasnost
lokalna izboavanja koja utiu na stabilnost
Ugib
OPTEREENJA
Dokaz napona i deformacija sprovodi se za mogue kombinacije optereenja.
Merodavna je ona kombinacija koja daje najvee uticaje.
Prva grupa Osnovna optereenja (o
o
)
- stalno optereenje - g
- pokretno opotereenje (ukljuujui sneg) - s
- optereenje vetrom (kao samostalno optereenje) - w
g
g + s
g + w
Druga grupa Dopunska optereenja (o
d
)
- optereenje vetrom (kada nije samostalno optereenje)
- optereenje skela i oplata
- optereenje privremenih konstrukcija
- trenja na leitima g + s + w
- sile koenja
- temperaturne promene
- skupljanje i bubrenje
Trea grupa - Naroita optereenja (o
n
)
- zemljotres
- razmicanje oslonaca
- pritisak leda
- poar
Za osnovna optereenja o = o
o
(osnovni doputeni naponi)
Za osnovna + dopunska optereenja o = o
o
* 1,15
Za osnovna + dopunska + naroita optereenja o = o
o
* 1,50
Osnovni doputeni naponi
Koriste se prilikom dimenzionisanja elemenata drvenih konstrukcija, a zavise od:
botanike vrste drveta, klase drveta, vrste naprezanja i vlanosti.
MODULI ELASTINOSTI I KLIZANJA
Koriste se prilikom dimenzionisanja elemenata drvenih konstrukcija
(proraun deformacija), a zavise od: vrste drveta, zapreminske mase,
grae, vlanosti, temperature.
Ploasti proizvodi na bazi drveta
U proizvodnji savremenih drvenih konstrukcija koriste se i ploasti proizvodi izraeni
od drveta:
Furnirske ploe (perploe) izraene od neparnog broja listova furnira koji su
meusobno slepljeni tako da se vlakna susednih furnira u konstrukciji ploe
naizmenino ukrtaju. Dimenzije:
- debljina: 8, 10, 12, 15, 18, 20, 22, 25, 30 mm
- irina: 122, 150, 170, 180 cm
- duina: 200, 250, 280, 300 cm
Ploe vlaknatice (lesonit ploe) izraene od drvenih vlakana prema razliitim
tehnolokom postupcima. Koriste se u zatvorenim prostorima sa maliom vlanou.
Dimenzije:
- debljina: 2, 3, 4, 6, 8, 10 mm
- irina: 122, 130, 170 cm
- duina: 122, 152, 170, 183, 244, 260, 274, 305, 366, 520, 549 cm
Ploe iverice izraene od iverja drveta po posebnom tehnolokom postupku,
pod pritiskom i toplotom uz korienje lepkova od vetakih smola. Dimenzije:
debljina: od 3mm pa navie rastui po 1mm do debljine od 50 mm
irina i duina: kao kod perploa i zavisno od tehnologije proizvodnje
Delovi od metala
Elementi od elika koji se koriste u drvenim konstrukcijama dimenzioniu se u svemu
prema pravilima koji vae u metalnim konstrukcijama.
Pri proraunu ovih elemenata koriste se doputeni naponi kao i za metalne konstrukcije,
ali umanjeni za 10%.
AKSIJALNO (CENTRINO) ZATEZANJE
Sila zatezanja poklapa se sa osom tapa i pravcem vlakana
A
0
= A
k
o
t,,
= Z / A
0
s o
t,,d
Za nepoznato slabljenje:
A
0
= 0,8 A
k
SAVIJANJE
Nosa je optereen upravno na svoju podunu osu (poprenim optereenjem)
Pravo (isto) savijanje
Kada je optereenje u jednoj od glavnih ravni inercije poprenog preseka
Naponi savijanja:
max o
m
= maxM
x
/ W
x
s o
md
Naponi smicanja:
max t
m,,
= maxT*S
x
/ I
x
* b s t
m,,d
Napon pritiska na mestu oslanjanja:
o
c
= P / A s o
c d
Ugibi (deformacije):
za kratkotrajno optereenje (do tri meseca)
za dugotrajno optereenje (due od tri meseca uvodi se uticaj teenja)
Doputeni ugibi
max f = M
x
/ E
,,
*I
x
s f dop = l/m - zavisi od statikog sistema i optereenja
+ ugib od T sile
Koso savijanje
Kada ravan savijanja ne pada u jednu od glavnih ravni inercije
poprenog preseka
o
m
= o
mx
+ o
my
= maxM
x
/W
x
+ maxM
y
/W
y
o
md
h I
S T
b I
S T
y
y x
y m
x
x y
x m
d m y m x m m
.
.
.
.
2 2
=
=
s + =
,,
,,
,, ,, ,, ,,
t
t
t t t t
m
l
f f f
y x
s + =
2 2
y
y
y y
x
x
x x
I E
M
f
I E
M
f
.
.
,,
,,
=
=

EKSCENTRINO ZATEZANJE
Naprezanje nosaa aksijalnom zateuom silom i momentom savijanja
Ugibi i t naponi kao kod pravog savijanja
AKSIJALNI (CENTRINI) PRITISAK
Sila pritiska poklapa se sa osom tapa i pravcem vlakana
o
c,,
= N / A s o
c,,d
Ako nema izvijanja:
Kada ima izvijanja:
N
i
= t
2
E
,,
I
min
/l
i
2
Ojlerova kritina sila
izvijanja
Deljenjem sa povrinom preseka A dobijamo:
N
i
/A= i
2
min
t
2
E
,,
/l
i
2
(i
2
min
= I
min
/A)
Ako uvedemo oznake:
- vitkost tapa: = l
i
/ i
min
i
- Ojlerov napon na izvijanje: o
i
= N
i
/A
Dobijamo: o
i
= t
2
E
,,
/
2
(1)
Ako se odnos izmeu granine vrstoe drveta na pritisak (o
l
c,,
) i Ojlerovog napona na
izvijanje (o
i
) definie kao koeficijent izvijanja e
e = o
l
c,,
/ o
i
,
i usvoji da je doputeni napon na pritisak paralelno vlaknima (o
c,,d
) jednak:
o
c,,d
= o
l
c,,
/ n (n je koeficijent sigurnosti),
iz jednaine (1) dobijamo:
o
c,,d
= e N / A , odnosno,
stv
o
c,,
= e N / A s o
c,,d
e postupak
Odeivanje koeficijenta izvijanja e
Koeficijent izvijanja e odreuje se na osnovu deformacija tapa u elastinom
(E
,,
= const.) i neelastinom (E
,,
= const.) podruju.
Za elastino podruje (o
c,,
< o
cp
)
e = o
l
c,,
/ o
i
=
2
o
l
c,,
/ t
2
E
,,
(a)
Ispitivanjima je utvreno da je odnos:
E
,,
/ o
l
c,,
= const =312,
pa se iz jednaine (a) dobija da je: e =
2
/ 312 t
2
, odnosno:
e =
2
/ 3100 (za elastino podruje - > 75)
Za neelastino podruje (o
c,,
> o
cp
)
Odreivanje koeficijenta izvijanja e bazira se na eksperimentalnim istraivanjima
U vaeem standardu za drvene konstrukcije
(JUS U.C9.200), usvojena je kriva Koetkova
e = 1/[1-0,8 (/100)
2
]
za neelastino podruje - < 75
Vitkost = l
i
/ i
min
s 120 - za glavne nosee elemente kod kojih konstrukcija ne
omoguuje pouzdanu tanost prorauna vitkosti
s 150 za glavne nosee elemente za koje se sa dovoljno
sigurnosti moe odrediti duina izvijanja
s 175 za sekundarne elemente ija je stabilnost od
sekundarnog znaaja za stabilnost konstrukcije kao celine
Duine izvijanja l
i
a) Osnovni Ojlerovi sluajevi
b) Kod reetkastih nosaa
1. U ravni reetke
kada se tapovi ispune vezuju ekserima - l
i
= 0,8 l
kada se tapovi ispune vezuju vezom na zasek, modanicima i zavrtnjima - l
i
= l
za pojasne tapove - l
i
= l
2. Izvan ravni reekte
za tapove ispune - l
i
= l
za pojasne tapove duina izvijanja zavisi od razmaka ukruenja kojima se
ukruuje pritisnuti pojas
c) Za krovne konstrukcije prema skici
1. U ravni vezaa
ako je S
u
< 0,75 S, i sistem je pomerljiv S
i
= 0,8 S
ako je S
u
> 0,75 S, i sistem je pomerljiv S
i
= S
ako je sistem nepomerljiv S
i
= S
u
, odnosno S
i
= S
o
, zavisno ta je vee
2. Upravno na ravan vezaa
duine izvijanja jednake su razmacima pridrajnih taaka
d) Lukovi sa krunom i parabolinom osom
Za odnos 0,15 s f / l s 0,50 i ako se ne sprovodi
taan proraun
1. U ravni luka
simetrino optereen i obostrano ukljeten luk - S
i
= 0,5 S
simetrino optereen luk na dva zgloba - S
i
= 0,625 S
simetrino optereen trozglobni luk - S
i
= 0,7 S
nesimetrino optereen (na polovini raspona) ukljeten, dvozglobni i
trozglobni luk - S
i
= 0,5 S
Za vee raspone lukova, prema tanijem proraunu:
za lukove na dva zgloba - S
i
= 0,5 l , gde je k = f / l
za lukove na tri zgloba - S
i
= l/1,75 , gde je k = f / l
2. Upravno na ravan luka
duine izvijanja jednake su razmacima pridrajnih taaka
k 15 , 6 1+
k 2 1+
e) Ramovi sa reetkastim riglama
1. U ravni rama
S
i
= 2 h
u
+ 0,7 h
o
(napon treba sraunati za veu pritiskujuu silu (N
o
ili N
u
)
Ako je veza izmeu tapova h
o
i h
u
izvedena kao zglob, za duinu izvijanja treba
uzeti S
i
= h
u
2. Upravno na ravan rama
Ako je veza izmeu tapova h
o
i h
u
izvedena kao zglob, za duinu izvijanja
treba uzeti S
i
= h
u
Ako vor na visini h
u
nije pridran ve je ukruenje na visini h
o
+ h
u ,
onda
treba uzeti S
i
= h
u
+ h
o
f) Dvozglobni i trozglobni ramovi punog preseka
1. U ravni rama
za stub (o s 15
0
) , gde je c = 2J S
2
/ J
0
S
1
Za o > 15
0
duine izvijanja treba uzeti kao za lukove
za riglu , gde je k = J
0
N
1
/ J N
2
(N
1
i N
2
su sile u stubu odnosno rigli)
c S S
i
6 , 1 4
1
+ =
k c S S
i
6 , 1 4
1
+ =
2. Upravno na ravan rama
Za stub duina izvijanja je od zgloba do gornje ivice rigle
Za riglu duine izvijanja jednake su razmacima pridrajnih taaka
Za dvozglobne i trozglobne ramove sa vertikalnim stubovima i
horizontalnim riglama (u ravni rama)
K=J
1
l / J
2
h
g) Kod drvenih kua i slinih konstrukcija prema slici