Revista: Kshilla Mjeksore

Revista: Kshilla Mjeksore

Botimi 5. Prill 2013.

Ndrysnimi I Ors Biologjike Mund T Ndikoj N Ekuilibrin Psiko-Fizik 7 Pytjet Q Duhet T Ju Bni Nnave Tuaja. 5 Hapa Per Nje Buzqeshje Me Te Bukur Ushqimet Antistres Qe Keshillohet Te Perdorni! Sindromi Cushing. Menopauza.
Page 1

k.mjeksore@gmail.com

Revista: Kshilla Mjeksore

Prmbajtja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25

Ndrysnimi i ors biologjike mund t ndikoj n ekuilibrin psiko-fizik 7 pytjet q duhet t ju bni nnave tuaja! Ushqimet antistres qe keshillohet te perdorni! 5 hapat pr nj buzqeshje m t bukur Pilulat vetm me progestin (PVP-t). Metoda e amenorres nga laktacioni MAL. Apnea Obstruktive e gjumit n shtatzani. Vitamina C pr trurin e bebit! Disa rregulla q duhen pasur parasysh gjat ushqyerjes me gji. Prparsit e qumshtit t gjirit pr fmijn dhe nnn. Hani peshk m shum pr t luftuar depresionin pas lindjes! Menopauza Cianoza dhe shkaqet. Si duhet kuptuar q nj Pneumoni sht pr tu kuruar n spital apo n shtpi? Sindromi Cushing. Sindromi Klinefelter. SMA (Atrofia Muskulare Spinale), si smundje gjenetike. SST dhe udhtimi. Pemfigus vulgaris Pemfigoidi buloz Urtikaria. Cfar duhet t dini rreth bruksizmit (krcitja e dhmbve) Shkaktaret e afteve Duhanpirja dhe shendeti oral. Anestezia Epidurale.

Nr fq 4 5 8 11 14 16 18 20 21 22 24 25 26 29 31 33 35 38 40 41 42 44 46 47 48

Page 2

Revista: Kshilla Mjeksore

STAFI.

Dukagjin Zeqiraj Delfina Ukaj Edita Bilali Eriselda Marku Gerta Sinaimeri Jona Canaj Kristina Brajniku

Kryeredaktor. Lektore e portalit. Antare e portalit Antare e portalit Antare e portalit Antare e portalit Redaktore.

Page 3

Revista: Kshilla Mjeksore

I. Ndryshimi i ors biologjike mund t ndikoj edhe n ekuilibrin psiko-fizik

Ndryshimi i ores kt vit erdh me 31 Mars. Akrepat e ors do t spostohen para nj or, por nuk duhet harruar q edhe organizmi yn ka nj or bilogjike, sipas t cils ritmet duhet t respektohen nse duam t kemi nj gjndje t prgjithshme t mir. Me ndryshimin e ors duhet t prshtatet edhe organizmi yn, ku jo rrall si pasoj e ndryshimit t ors shfaqen shqetsime. Ndryshimi i ors ndikon tek gjumi: Ndryshimi i ors mund t ndikoj tek cikli i gjumit q mund t shoqwrohet me: ankth, dhimbje koke, dhimbje muskulare dhe artikulacionesh, humor i keq, vshtirsi pr t fjetur, ndryshimi i ors mund t qoj n shfaqejn e nj Insomnie (pagjumsi), t gjitha kto ndikojn n nj cilsi t keqe t gjumit, dhe si rezultat i studimeve t bra rezulton q cilsia e gjumit ka aq rndsi sa dhe sasia e tij. E gjith kjo mund t shmanget duke u relaksuar para gjumit dhe duke br ushtrime t frymmarrjes para se t bini t flini. Ndryshimi i ors v n rrezik shndetin e zemrs. Ndryshimi i ors ndikon edhe n shndetin e zemrs. Nj krkim n Universitetin e Albama di Brimingham ka vnn n dukje q ndryshimi i ors rrit rriskun pr t kaluar nj infarct tek personat q prve ktij faktori kan veprojn dhe faktor t tjer predispozues t Infarktit. Gjithashtu ndryshimi i ors ndikon edhe n sistemin imunitar t organizmit. Ndryshimi i ors ndikon n humor, mund t shfaqet irritabilitet, vshtirsi pr t menaxhuar stresin.

Punoi: K. Brajniku

Page 4

Revista: Kshilla Mjeksore

ii. 7 pytjet q duhet t ju bni Nnave tuaja!

Po t shfrytzoni e t pysni nnat tuaja pr kto 7 gjra mund t ndodh q dhe t zgjasni jeten tuaj. Shum smundje kan nj baz gjenetike dhe kan tendenc pr tu shfaqur dhe tek ju. Sa m shum q t dini pr shndetin e familjes tuaj, sa vje vdiqen, nga far vdiqen, aq m shum do ti jepni vets dhe mjekut tuaj mundsi pr tu mbrojtur m shum. Nse p.sh n familjen tuaj kishte persona me kancer t gjirit, probabiliteti q ju t keni kancer gjiri sht shum e madhe. Duke e ditur kt ju mund t mbroheni nga ky lloj kanceri. Ky sht momenti kur familja juaj ju hy n pun shum. Pytjet q duhet t ju beni nnave tuaja jan: 1. A ka histori familjare pr smundje kardiovaskulare: probabiliteti q prgjigjja t jet PO sht e madhe. Pyesni prindrit tuaj se sa antar t familjs suaj kishin probleme kardiovaskulare, sa t vjetr ishin ata kur u shfaqen kto probleme. 2. A ka histori familjare pr Hipertension: dhe pr kt pyetje probabiliteti q prgjigjja t jet PO sht e madhe. T rinjt e rritur, duhet t bjn kontroll pr gjakun 1 her brnda vitit, ndrsa ata q jan mbi 50 vjet duhet t bjn 2

kontrolle brnda vitit.

3. A ka histori familjare pr Diabet: kjo sht nj smundje Page 5

Revista: Kshilla Mjeksore vrasse, duhe ditur q kjo mund edhe t mos ket histori gjenetike, mund t shfaqet si shkak i obezitetit apo faktorve t tjer. Nse ka predispozit pr diabet, kjo duhet luftuar me rrezikun pr kancer gjiri dhe at ovarian. Rreziku rritet nse kanceri i gjirit sht tek familjaret tuaj sht paraqit n mosh t re. Duhet t keni parasysh se kanceri i gjirit ka edhe karakter sporadik, por ky karakter sporadik mund t jet dhe familjar. Faktor tjer t rrezikut jan dhe: mbipesha, shtatzania e vonuar, konsumim i alkoolit. Brenda vitit duhet t bni mamografin kur t jeni mbi 40 vjet. 5. A ka histori familjare pr melanom: melanoma sht kancer i lkures, kjo nuk duket q ka baza fikse gjenetike, por nse vertetohet q dikush n familjen ton kishte melanoma, ne mbrohemi nga dielli duke prdorur: kapele, veshje t gjata, syze dielli, pra nuk duhet t ekspozohemi n rrezet e diellit.

diet t shndetshme dhe pesh ideale. Nj ulje e 10% t peshs s trupit tuaj ul rrezikun pr nj diabet t mundshm. Nse ju jeni diagostikuar pr diabet dhe humbni 10% t peshs suaj, kjo bn q t ulet niveli i gulukozs n gjak. 4. A ka histori familjare pr kancer gjiri: nse jan prezent gjenet: BRCA1, BRCA2 rritet

6. A ka histori familjare pr osteoporoz: osteoporoza vjen si shkak i humbjs s kalciumit,

Page 6

Revista: Kshilla Mjeksore ka baz gjenetike. Nse dikush nga familja jon kishte oseteoporoz ne aplikojm masat mbrojtse si p.sh: nj diet t pasur me calcium, ushtrime fizike, kjo fortson eshtrat tuaja. Osteoporoza shfaqet pas menopauzs.

Punoi: D.Zeqiraj
7. A ka histori familjare pr Alzheimer: shrimi i ksaj smundje sht pothujse e pamundur, duke perjashtuar teknikat e reja rreth trajtimit t saj. Nse dikush i familjs suaj kishte kte smundje probabiliteti q ju te keni kte smundje sht i madh.

Page 7

Revista: Kshilla Mjeksore

IIi.

Ushqimet

antistres q kshillohet t perdorni!

Stresi sht reagimi i trupit ndaj disa faktorve t till si: jeta nn tension n pun apo n shtpi. N momentin n t cilen zhvillohet nj proces i stresit jan t prfshir t gjitha aparatet dhe organet pr tu prshtatur me kt lloj situate t re. Sistemi endokrin pr shembull reagon duke rritur prodhimin e hormoneve t caktuara (adrenalina dhe noradrenaline, kortizoli, hormoni i rritjes dhe prolaktina). Hormonet e seksit, nga ana tjetr kan tendenc t bien, ndrsa sheqeri n gjak kolesteroli dhe trigliceridet kane tendenc t rriten. Stresi mund t luftohet me disa mjete natyrore dhe homeopatike. Pr shembull, sporti sht ideal pr t zvogluar dhe pr t parandaluar stresin. Megjithat, edhe t ushqyerit luan nj rol vendimtar. 1. Brokoli ndihmon pr t luftuar

stresin dhe lodhjen pr shkak t prmbajtjes te acid folik n kto perime. 2. okollata e zez sht e prkryer pr t luftuar stresin. sht stimulator m i fuqishm i endorfines dhe prmban mbi 300 artikuj emocionues. 3. Nj filxhan aj. Si n traditn e prsosur angleze aj ndihmon pr t luftuar stresin pr Page 8

Revista: Kshilla Mjeksore shkak se lehtson tensionin. Studiuesit britanik kan gjetur gjithashtu se aji ul nivelet e kortizolit (hormon stresi). 4. Portokalle. Kto fruta agrume jan veanrisht t pasura me vitamin C, e cila n periudha stresi konsumohet shum shpejt. Prandaj duhet t konsumoni m shum fruta me prmbatje vit C, si ekuiliber dhe mban nnn kontroll presionin e gjakut . 6. Uji. Deidratimi shkakton dhimbje koke, nervozizm, letargji dhe lodhje. Pra duhet t pini shum uj do dit pr t parandaluar shfaqjen e ktyre simptomave q nxisin dhe nxjerrin n pah stresin.

7. Gjeli i detit prmban triptofanin, nj nga substancat me efekte pozitive n humor. kivi dhe luleshtrydhja.

5. Bananet. Jan burime t shklqyeshme t kaliumit, nj mineral q ndihmon ne ruajtjen e lngjeve t trupit ne

8. Fruta t thata, arra, bajame,

lajthi dhe frutat e thata n prgjithsi jan t pasura n vitamin (antioksidant), folate, Page 9

Revista: Kshilla Mjeksore magnez (relakson muskujt), fibra dietetike dhe acidet yndyrore esenciale. N veanti, arra prmban dhe triptofan. 9. Salmoni. Veanrisht i pasur me omega 3, lehtson prodhimin e serotonins dhe ndihmon pr t reduktuar kortisolin dhe adrenalinen (zakonisht shum e lart n individt e stresuar). 11.Makaronat dhe buka. Kto ushqime jan veanrisht t pasura me karbohidrate qe ndikojne pozitivisht ne humorin.

10.Qumshti. Nj filxhan qumsht (mundsisht i ngroht) favorizon gjumin , sepse peptidet q rrjedhin nga tretjet e tij luajn nj nj rol qetsues.

Punoi G. Sinaimeri

Page 10

Revista: Kshilla Mjeksore

Iv. 5 hapa pr nj buzqeshje m t bukur! .

Sekreti i nj buzqeshjeje t bukur jan thjesht disa hapa t cilat mund ti bj do njeri dhe do dit. 1. Gjeni pak m shum koh pr ti kushtuar ushqehen me ushqimin e ngelur n gojn tuaj pas ngrnies. Acidi sht produkti kryesor i tyre. sht pikrisht ai q shkatrron smaltin duke formuar kavitete. Furcimi (larja) e dhmbve largon bakteriet nga dhmbt kshtu q ato nuk do t prodhojn m acid. sht e rndsishme t largohen bakteriet nga t gjitha siperfaqet e dhmbve. Kjo krkon 2-3 min. 2. Bni flosimin (prdorimi i fillit dhmbve kujdesin q meritojn. A e dini se duhen 2 deri ne 3 minuta pr t br nj furcim adekuat t dhmbve por shumica e njerzeve shpenzojn m pak se 30 sek pr larjen e tyre? Pse nj furim i gjat sht kaq i rndesishem? E gjitha kjo ka te bj me bakteriet.Miliona bakterie jetojn,punojn dhe luajn brenda gojs. Ato dentar). Besoj keni dgjuar q duhet prdor filli dentar, por a e dini pse? Edhe kjo ka t bj me Page 11

Revista: Kshilla Mjeksore bakteriet. Kto batkterie mund t fshihen midis dhmbve pr ti shptuar pastrimit me fur. Ktu ato vazhdojn t ushqehen nga ushqimi q vendoset aty duke liruar acid. Ns leojni kto bakterie t rrin midis dhmbve pr nj koh t gjat ,ato shkaktojn probleme t mishrave t dhmbeve si dhe t kockes alveolare dhe ligamentit periodontale ku mbshten dhmbt.Flosimi i dhmbve largon kto baterie dhe kshtu ulet risku ndaj ktyre problemeve. 3. Nuk jan vetm karamelet t rrezikshme pr dhmbt tuaj. A e dini se shum ushqime t tjera perve karameleve mund t shkaktojn karies? Bakteriet ushqehen me sheqerin e karameleve duke cliruar acid. Gjithashtu ato mund t ushqehen me do ushqim tjetr q prmban sheqer apo ndonj lloj tjetr karbohidrati. Mund t prmendim frutat, patatinat, kokoshkat etj.Veanrisht m t rrezikshme mund t jen ushqimet t cilat ngjiten n dhmbt dhe nuk pastrohen leht. far mund t bni pr t mbrojtur dhmbt tuaj? Nj larje e mir e dhmbve pas konsumimit t ushqimit duke

larguar t dyja: bakteriet dhe pjest e ushqimeve q kan ngeln n dhmb.Nse nuk mund t'i lani pr momentin prpiquni t paktn t shprlani gojen dhe dhmbt me uj n mnyr q t ngelet sa m pak ushqim npr dhmb. Prtypja e emakizave pa sheqer mund t ndihmoj gjithashtu sepse stimulon pshtymen. Pshtyma shrben si nj substanc natyrale q lufton dhe pastron pllakn bakteriale. 4. Mos i frkoni dhmbt me forc t madhe.

Page 12

Revista: Kshilla Mjeksore Rreth 2 deri n 3 individ dmtojn dhmbt e tyre duke i frkuar fort. Duhet pak presion pr t hequr bakteriet, ushqimet dhe pllakn nga siprfaqja e dhmbeve. Ky dmtim prfshin: mishrat, dhmbt ushqen bakteriet. Gjithashtu kafja mund t shkaktoj fraktura n dhmb. Kjo ndodh kur dhmbt tentojn t zgjerohen dhe kontraktohen si rezultat i prdorimit t ushqimeve dhe lngjeve t nxehta .Kto cikle t nxehta dhe t ftohta ndodhin kur pini kafe t nxeht. Pas nj kohe t gjat kto do t krijojn krisje n dhmb.

bhen sensitive, zgjerohen kavitet etj. 5. Reduktoni varsin tuaj ndaj kafes. E besoni apo jo kafja sht nj nga produktet m krcenuese pr buzqeshjen tuaj. Kafja njollos dhmbet duke shkatrruar bardhsin natyrale. Sheqeri q ajo prmban

Nse keni zbatuar kto 5 hapa, tani mund t buzqeshni!

Punoi: J. Canaj

Page 13

Revista: Kshilla Mjeksore

v. Pilulat vetm me progestin (PVP-t).

Pilulat vetm me progestin prmbajn doz shum t ult progestine t ngjashme me progesteronin, hormone natyral n trupin e gruas. Nuk prmbajn estrogjen, kshtu q mund t prdoren gjat gjith periudhs s ushqyerjes me gji edhe nga grat t cilat nuk mund t prdorinmetodat me estrogjen. Pilulat vetm me progestin (PVP) quhen edhe minipilula apo contraceptive vetm me progestin.

Mekanizmi i funksionit. Trashin murin e cerviksit (kjo bllokon spermen nga takimi me vezn) Ndrpresin ciklin menstrual duke prfshir edhe parandalimin e lshimit t vezs nga ovaret (ovulimi). Efektshmria. Efektshmria varet nga prdoruesi: Rreziku pr shtatzni sht m i lart nse pilulat merren me vones ose harrohen fare. Prfitimet kontraceptive. Jan t efektshme kur merren do dit n t njjtn or.

Jan menjher t efektshme. Ekzaminimi pelvic nuk sht i nevojshm para fillimit t prdorimit. Nuk ndrhyn n mardhniet seksuale. Nuk ndikon n ushqyerjen me gji t foshnjes. Fertiliteti rikthehet menjher kur ndrpritet metoda. Kan shum pak efekte ansore. T lehta pr tu prdorur. Klientja mund t ndaloj prdorimin kur t dshiroj. Nuk prmban estrogjen. Prfitimet jokontraceptive. Mund t zvoglojn dhimbjet menstruale. Mund t zvoglojn hemoragjin menstruale. Mund t prmirsoj anemin. Page 14

Revista: Kshilla Mjeksore N pjesn m t madhe t femrave mund t shkaktoj ndryshim t ciklit menstrual (hemoragji t rregullt/fillimisht vetm disa pika). Mund t shkaktoj ulje ose shtim t peshs trupore. Duhet t ket gjithmon furnizim. Efektshmria e tyre mund t ulet kur klienti merr mjekime t caktuara pr epilepsin (feniton dhe barbiturat), ose tuberkuloz (rifampicin). Nuk mbrojn nga IST-t dhe SST-t.

Zvoglon rrezikun e kancerit t endometrit. Zvoglojn rrezikun e smundjeve beninje t gjoksit. Zvoglojn rrezikun e shtatzanis ektopike (barrs jasht mitre). Kufizimet. Krkon prdorim t prditshm. Duhet t merren do dit n t njjtn or. Harresa rrit rrezikun e dshtimit t metods.

Punoi: K. Brajniku

Page 15

Revista: Kshilla Mjeksore

Vi. Metoda e amenorres nga laktacioni MAL.

Metoda e amenorres nga laktacioni sht nj metod e prkoheshme e planifikimit familjar, E cila bazohet tek efekti natyral q ka ushqyerja e foshnjes me gji mbi fertilitetin. (Laktacion do t thot q lidhet me ushyqerjen me gji. Amenorre do t thot ndrprerje e menstruacioneve). Pr prdorimin e metods s amenorres nga laktacioni (MAL) duhet t prmbushen 3 kritere. T treja kriteret duhet t plotsohen njherazi. 1. Foshnja duhet t ushqehet vetm me gji, sipas krkess s saj, si ditn si natn. 2. Nns nuk i jan rikthyer menstruacionet. 3. Foshnja duhet t jet m pak se 6 muaj. Ushqyerje vetm me gji do t thot q: Foshnjes nuk i jepet asnj lloj lngu apo ushqimi, prve medikamenteve apo vitaminave dhe vaksinave. Ushqyerje pjesrisht me gji do t thot: Foshnja krahas ushqimit me gji ushqehet dhe me ushqime t tjera.

Mekanizmi i funksionimit. Funksionon kryesisht duke penguar daljen nga vezorja (ovulimin). Ushqyerja e shpesht me gji pengon n mnyr t prkohshme lirimin e hormoneve natyrale q shkaktojn ovulimin. Efektshmria. Efektshmria varet nga prdoruesja: Rreziku ndaj shtatzanis sht m i lart kur nj grua nuk sht e aft ta ushqej foshnjen e saj vetm me gji. Prfitimet kontraceptive: Ndihmon n mbrojtjen ndaj shtatzanis

Page 16

Revista: Kshilla Mjeksore Prfitimet jokontraceptive: Nxit shembujt m t mir t ushqyerjes me qumsht gjiri dhe ka efekte pozitive si pr shndetin e foshnjes ashtu edhe pr at t nns. sht metoda natyrore e planifikimit familjar. Nuk ka kosto ndaj ushqyerjes me gji pr planifikimin familjar apo pr ushqyerjen e fmijs. 2. Ushqyerja me gji sht e vshtir pr shkak t gjndjes s t porsalindurit 3. Nna sht e infektuar me HIV, prfshi AIDS-in.

MAL (Metoda Amenorres nga Laktacioni) mund t prdoret pa asnj problem nga t gjitha grat q ushqejn fmijt me gji, Por ns disa gra gjenden n rrethanat e mposhtme do t ishte m mir t prdornin nj metod tjetr kontraceptive. 1. Nna sht duke marr mjekim gjat ushqyerjes me gji

Punoi: K. Brajniku

Page 17

Revista: Kshilla Mjeksore

vii. Apnea Obstruktive e gjumit n shtatzani.

Ankesat pr gjumin jan t zakonshme te grat shtatzna; sidoqoft regjistrime polisomnografike t kufizuara jan t mundshme pr t investiguar sistematikisht shkaqet e ktyre ankesave. N shtatzani fiziologjia respiratore alterohet nga ndryshime hormonale dhe fizike q mund t ndryshojn thellsisht frymmarrjen gjat gjumit. Niveli i lart qarkullues i progresteronit gjat shtatezanis rrit nxitjen ventilatore, e cila ka nj efekt protektiv potencial. Obeziteti predispozon pr rregullime t frymmarrjes gjat gjumit, shtimi n pesh dhe obstruksioni nazal i rritur gjat shtatzanis, konsiderohen kontribues n rregullimet e frymmarrjes t lidhura me gjumin.

Shtatzania nqoftse komplikohet nga apnea obstruktive e gjumit shoqrohet me efekte t pafavorshem potenciale si pr nnn ashtu edhe pr fetusin. Grhitja n vetvete nuk shoqrohet me risk pr fetusin. Prgjithesisht apnea dhe hipopnea jan t pazakonta n shtatezani pr shkak t efekteve stimulues respiratore t progresteronit. Hipoksemia nokturne mund t prek fetusin, sht dokumentuar rritje jo e mir fetale n pacoentet me kt gjendje. Trajtimi me presione t vazhdueshem

Page 18

Revista: Kshilla Mjeksore pozitive nazale duhet te vendoset pas kryerjes s investigimit t duhur, si studimi polisomnografik.

Punoi: E. Marku

Page 19

Revista: Kshilla Mjeksore

viii. Vitamina C pr trurin e bebit!

M shum se nj nga 10 femra kan munges t vitamins C. Kjo mangsi mund t dobsoj kockat tuaja, traktin gastrointestinal, rrit tensionin e gjakut, rrit rriskun pr astm. Por mungesa e ksaj vitamine sht veanrisht e rrezikshme pr fetusin tuaj. edhe nse ordinohet vitamin C pas lindjs s bebit. Ky problem mund t zgjidhet me marrjen e vitamins C gjat shtatzanis e jo pas saj, kuptohet gjithmon ns ka nevoje pr t. Vtm n kt mnyr mund ti ikim lndimeve ireverzibile q ndodhin n trurin e bebit.

Gjat krkimeve q u bn n Universitetin e Kopenhagenit erdhi n prfundim q grat shtatzna t cilat kan munges t vitamins C, probabiliteti q bebi i tyre t vuaj nga dmtimet n tru sht shum i madh. Studiuesi Jens Lykkesfedlt thot: vitamina C sht margjinale n zhvillimin e kujtess s bebit tuaj, prandaj mungesa e saj nga 10 deri n 15% shkakton moszhvillimin e trurit t bebes. Jens Lykkesfedlt thot se: dmtimet q shkaktohen n tru nga mungesa e ksaj vitamine, jan t pa kthyeshme

Punoi: D.Zeqiraj

Page 20

Revista: Kshilla Mjeksore

ix. Disa rregulla q duhen pasur parasysh gjat ushqyerjes me gji.

1. Qumshti i gjirit sht i domosdoshm pr 6-mujorin e par, I nevojshm pr vitin e par dhe mundsisht t zgjatet dhe n vitin e dyt. 2. Nuk duhet t prdoret asnjher biberon rrenc. 3. Kohzgjatja e ushqyerjes shkon nga 15-20 min. Mbajtja m gjat mund ta prgjum, t shtoj aerofagin, t dmtoj majn e gjirit t nns, por asnjher nuk duhet t hiqet me forc nga gjiri, sepse porcionet e fundit t qumshtit t gjirit jan t pasura me acidet yndyrore q ndihmojn n maturimin e trurit. 4. Vendoset njher n njrin gji pastaj n tjetrin pr t marr qumshtin deri n fund.

Defekon normalisht.

N qumshtin e nns ndodhen Ig G, Ig A, Ig M, ka dhe enzima si jan lipaza, laktoferrina, lizozima, anti dhe interferoni, prmban t gjitha vitaminat me prjashtim t vitamins D dhe Fe (Hekurit).

Punoi: K. Brajniku
E kuptojm q fmija sht ngopur nga: E z gjumi. Nuk qan. Shton n pesh.

Page 21

Revista: Kshilla Mjeksore

x. Prparsit e qumshtit t gjirit pr fmijn dhe nnn.

Ushqyerja me gji duhet t fillohet sa m shpejt, q n ort e para pas lidnjes, gj e cila nxit shtimin e qumshtit, ndihmon t porsalindurin pr eliminimin e mekonjumit. I jep energjit e nevojshme pr rritjen dhe zhvillimin. Prparsit e qumshtit t gjirit pr fmijn jan: 1. Qumsht i prshtatshm sepse sht i species. 2. Plotson nevojat ushqimore dhe psiqike t fmijs. 3. Realizon afeksionin nnfmij. 4. Nxit florn bakteriale t aparatit trets, n nevojshmri pr organizmin, sidomos bacteriumbifidum. 5. Kan m pak mundsi t ken infeksione gastro-intestinale, respiratore, optike. 6. Njihen si faktor mbrojts ndaj alergjive. 7. Kan m pak karies dentar. 8. Ulet rreziku i enteroacideve ulero nekrotike. 9. Ulet rreziku i vdekjeve t papritura. 10.Smuren m pak nga Diabeti Mellitus apo smundjet malinje. 11.Kan zhvillim m t mir t inteligjencs. Prparsit e ushqyerjes me gji pr nnn. 1. Nuk kushton, ka prbrjen e duhur, ka temperaturn e duhur, sht i freskt dhe nuk ka nevoj pr prpunim. 2. Nna lodhet m pak. 3. Gruan e bn t ndjehet nn. 4. Oksitocina ka efekt tkurrs n mitr, gj e cila bn ndalimin e hemoragjis dhe kthimin e uterusit n prmasa normale.

Page 22

Revista: Kshilla Mjeksore e prolaktins duke e mbrojtur at nga nj shtatzni e afrt. 6. Nnat q ushqejn fmijt me gji preken m pak nga kanceri i gjirit apo i ovareve.

5. Ushyqrja me gji vonon ardhjen e menstruacioneve, nn efektin

Punoi: K. Brajniku

Page 23

Revista: Kshilla Mjeksore

xi. Hani peshk m shum pr t luftuar depresionin pas lindjes!

Depresioni pas lindjes m shum sht si efekt ansor i lindjes. Luftimi i ktij depresioni tashm sht n doren tuaj. Hulumtimet tregojn s nse hahet peshk i pasur me acid yndyror t quajtur omega-3, mund t ndihmoj pr ta luftuar ndjenjn e mrzis pas lindjes. Grat jan shum t rrezikuara q t ken depresion pas nj lindjeje, kjo vjen si shkak i: problemeve q mund t viejn gjat lindjs, problemeve shndetsore t bebit. Omega-3 prvese q ka efekte t mira pr gruan, ka efekte mjaft t mira dhe pr bebin, bebi omega-3 e merr nga nna e tij me an t qumshtit t gjirit.

Punoi: D.Zeqiraj

Page 24

Revista: Kshilla Mjeksore

xii. Menopauza
Menopauza sht prcaktuar si nj munges e menstruacioneve pr 12 muaj. Kjo sht koha kur funksioni i vezoreve pushon, n jetn e nj gruaje. Procesi i menopauzs nuk ndodh brenda nats, por sht nj proces gradual. Kjo e ashtuquajtura periudha e tranzicionit perimenopausal, sht nj prvoj e ndryshme pr do grua. Mosha mesatare e fillimit menopauzs sht 51 vje, por menopauza mund t ndodh m shpejt q tek t '30-at, apo m von n t '60-at. Nuk ka asnj prov t besueshme laboratorike q t parashikoj se kur nj grua do t prjetoj menopauzn. Mosha n t ciln nj femre i fillojn

menstruacionet, nuk sht e lidhur me moshn e fillimit t menopauzs. Simptomat e menopauzs mund t prfshijn gjakderdhje abnormale vaginale, afshe t nxeht, simptoma urinare dhe vaginale, dhe ndryshime humori. Komplikacionet q grat mund t zhvillojn pas menopauzs prfshijn osteoporozn dhe smundje t zemrs. Trajtimit pr menopauzn jan t prshtatura pr do grua. Trajtimet jan t drejtuara drejt zbutjes s simptomave t pakndshme apo shqetsuese.

Punoi: E. Marku
Page 25

Revista: Kshilla Mjeksore

xiii. Cianoza dhe shkaqet.

Cianoza sht nj njoll n ngjyr blu e lkurs, thonjve dhe mukozs. Normalisht hemoglobina trasporton shumicn e oksigjenit n gjak. Ky kapacitet quhet saturim i oksigjenit. Pasi sht n inde hemoglobina liron oksigjenin dhe kthehet prsri m e errt e deoksgjenuar nga gjaku q trasportohet nga venat. Ky gjak me i errt udhton n mushkri pr tu rimbushur me oksigjen t freskt q vjen nga frymmarrja dhe kthehet n zemr pr tu pompuar prsri n arteriet. Kur hemoglobina e deoksigjenuar n gjak arrin 4-6 gm /dl cianoza mund t shihet. Ky gjak sht kaltrosh ose ngjyr vjollc dhe i jep lekurs pamjen e tij. Afrsisht 80-87% e saturimit me oksigjen do t rezultoj n cianoz klinikisht t qart. Megjithat, n rastet e anemise, ku nivelet e hemoglobins jan t ulta, saturimi i ult mund t paraqitet si cianoz. Nj nivel i hemoglobins 6 g /dl me cianzoz mund t tregoj q niveli i saturimit ka rn nn 60%. Cianoza mund t jet n dy tipe: Qendrore dhe Periferike. Cianoz qndrore. Cianoza qndrore sht shkaktuar nga smundje t mushkrive apo t zemrs apo nga llojet e hemoglobins t parregullta si metaglobina etj. Kjo

vihet re zakonisht si njoll blu ose ngjyr vjollc e gjuhs. Mund t jete e shoqruar me cianoz periferike. N rastet kur nuk ka cianoz periferike, gishtat e duarve dhe gishtat e kmbs jan t nxeht po t preken. Mund t ket karakteristika t tjera t tilla si dispne, frymmarrje t shpejt, etj. Cianoza periferike Cianoza ndodh kur gjaku i deoksigjenuar qarkullon n ent e vogla t gjakut t gishtave dhe gishtave t kmbve. Kjo mund t shihet n insufiencn kardiake, te shoku, te ekspozimi n temperatura t ftohta dhe smundjeve t qarkullimit t gjakut.Gjymtyrt duken kaltroshe n blu dhe zakonisht jan t ftohta n prekje. Cianoza periferike sht m intensive n nivelet e thonjve. Shkaqet te t sapolindurit. N foshnjat cianoza qndrore sht par n rastet e problemeve serioze me frymmarrje ose zemrs dhe Page 26

Revista: Kshilla Mjeksore lindjes te nj fmij me nj defekt n zemr. Shkaqet e cianoz qendrore jan: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. qarkullimit. N kto fmij cianoza krkon vlersim t menjhershm dhe korrigjim nse sht e mundur. Menjher pas lindjes shfaqet nj cianoz tranzitore e cila zhduket pas disa minutave. Shkaqet e cianozs qndrore n foshnjat jan quajtur smundje cianotike te zemrs ose smundje kongjenitale t zemrs. N kt grup prfshihen : 1. 2. 3. 4. Zhvendosja e arterieve t mdha, Tetralogjia e Fallot, Truncus arteriosus, Qarkullim fetal i perhershem etj Lendim gjate lindjes ose asfiksi, pneumatoraks, edem pulmonare, Hernia e diafragms, Versament pleural, Fistule e esofagut ose trakese pengimin ne rruget e siperme te frymemarrjes etj 8. Cianoza qendrore n foshnjat mund t shkaktohet dhe si pasoj e sheqerit te ulet ne gjak , apo dhe magnezit po ashtu dhe pr shkak t infeksioneve ose nga epilepsia.. 9. Cianoza qendrore n t rriturit sht shkaktuar pr shkak t ndonj smundjeje t rnda t frymmarrjes, si:edem pulmonare, 10.Tromboemboli polmonare, 11.Pneumoni e rnd, 12.Azma akute 13.Smundje kronike obstruktive e mushkrive 14.Shumllojshmri t hemoglobins te parregullta mund t ojn n cianoz. Methemoglobinemia mund t shkaktohet pr shkak t anomalive gjenetike ose medikamente t tilla si ilace per Malarian ose antibiotik sulfonamide.

Kto kushte mund t ndodhin n qoft se fmija ka nj rregullim gjenetik t till si sindromi Don, Turner sindromi Marfan sindromi Noonan, etj. Mund t shihet edhe n qoft se tjetr mamaja vuan nga nje semundje infektive si fruthi gjerman apo rubeola gjat shtatznis.Grat me diabet gjat shtatznis dhe ato qe perdorin ilace te demshme kan nj rrezik t lart t

Page 27

Revista: Kshilla Mjeksore Shkaqet e cianozs periferike : 1. Cianoz qendrore dhe shkaqet e saj jan t lidhura me cianoz periferike 2. Smundjet e qarkullimit t tilla si tromboz ose emboli. 3. Shtrngim t enve t gjakut n gjymtyr, gishta dhe gishtat e kmbve. Kjo mund t jet pr shkak t:Ekspozimi ndaj t ftohtit,Fenomeni Raynaud s,Spazma te arterieve dhe kapilareve si dhe Eritocianoze qe ndodh te grate e reja si efekt anesor i perdorimit te beta bllokusve per trajtimin e hipertensionit.

Punoi G. Sinaimeri

Page 28

Revista: Kshilla Mjeksore

XIv. si duhet kuptuar qe nj Pneumoni sht pr tu kuruar n spital apo n shtepi?

Pneumonia eshte nje proces serioz patologjik i tipit infiamator i mushkrive q mund t shkaktohet nga faktor t ndryshem. Ka disa mnyra t klasifikimit t pneumonis.Nj klasifikim i par interesant sht ai q merr parasysh etiologjin specifike, duke u bazuar n kt kriter ne mund t flasim per : 1. pneumonia bakteriale 2. pneumonia virale 3. pneumonia protozoale Nje klasifikim tjetr sht ai anatomom i prdorur aktualisht sht ai epidemiologjike n prputhje me at . Pneumonia ndahet n: 1. Pneumoni e fituar ne komunitet (CAP). 2. Pneumonia e fituar ne spital(HAP).

patologjik q i ndan pneumonit n intersticiale, alveolare, interstialveolare dhe nekrotizante. Por kriteri

Pneumonia tipike zakonisht prek mushkrit, ajo perfshin nj segment t nj lobi t mushkrive apo edhe nje lob te tere (pneumonia lobar). Pacientt kan koll, temperatur, dispne (vshtiresi n frymmarrje), cefale, diarre, t vjella, dhimbje artikolare etj. Disa nga kto shnja mungojn dhe kuadri klinik sht kaq aspecifik sa mund t flitet pr nj pneumoni atipike. Pacientt mund t ken dhe dhimbje n mes, si pasoj e prfshirjes s pleures parietale n procesin infiamator. Pr diagnozn e Page 29

Revista: Kshilla Mjeksore sakt duhet t bhet nj analiz gjaku me emokrom ku leukocitet do jen >10000, nj RX e toraksit nj emokulture ku t shikohet saktsisht se kush e ka shkaktuar si dhe nj espektorat e nj anamzess e sakt pr nj diagnoz t diferencuar. CURB 65 C-confusion (konfuzion corientim). U-urea (bun >20mg/dl). R-respirtory (>30) (frekuenca respiratore). B-blood pressure (presioni i gjakut). 65 years old (mosha mbi 65 vje). N qoftse plotsohen nj ose dy nga kto pacienti duhet shtruar n spital, n qoftse nuk plotson asnj i jepet terapi n shtpi dhe nqoftse plotson 3 ose 4 duhet t shtrohet urgjentisht n terapi intensive.

Punoi: G. Sinaimeri

Page 30

Revista: Kshilla Mjeksore

XV. Sindroma Cushing.

Kjo smundje sht pasoj e hipersekretimit pr nj koh t gjat t hormonit kortizol n sasi t mdha. Ky i fundit sht nj hormon hiperglicemik i cili pengon sekretimin e insulins dhe ndalon hyrjen e glukozs n qeliz. Ai shkakton shprndarje anormale t yndyrnave. Biologjikisht kolesteroli jep hiperkolesterolemi. Ai shkakton katabolizm proteinik dhe ky fenomen sht prgjegjs pr simptomat e sindroms Kushing. Ajo u zbulua pr her t par n vitin 1932 nga Harvey Cushing. I smuri ka shenja dalluese t tipit: fytyr t fryr, skuqje t saj, rrumbullakosje (si hn e plot), kjo si pasoj e shprndarjes s gjndrave dhjamore. Qafa sht e dhjamosur, e trash dhe ngjan si qaf bualli. Nuk vrehet depozitim i dhjamit n krah, kofsh e vithe. Syt jan t dalur jasht. T smurt ankojn pr ulje t forcs muskulare. Lkura sht e holl dhe infektohet leht. N bark, rrz kofshve e krahve dhe n pjesn e siprme t gjoksit vrejm strija me ngjyr roz n t kuqe q jan t gjata e me shtrirje horizontale.

Vrejm dhe nj shtim t qimeve. T smurt kan hipertension arterial si dhe t dhna pr diabet. Gjithashtu ato kan osteoporoz, madje mund t bjn dhe fraktura spontane. Femrat jan ato q vuajn m shpesh me kt sindrom dhe karakterizohen nga munges menstruacionesh ndrkoh q meshkujt paraqesin impotenc seksuale. T smurt mund t jen euforik ose depresiv.

Page 31

Revista: Kshilla Mjeksore hipofizare, kanceri i tiroides e i gjndrs mbiveshkore etj. Trajtimi konsiston n: -Ndrprerjen e marrjes s barnave glukokortikoide. - Ndrhyrje kirurgjikale - Mjekim me radioterapi ku rrezatohet gjndra e hipofizs. - Prdorimi i preparateve antimykotike t cilt si veprim sekondar t tyrin paraqesin inhibimin e sintezs s kortizolit ( ketokonazol, metyrapone) - S fundmi, n vitin 2012 u miratua dhe prdorimi i mifepristonit si preparat q pavarsisht efektit t tij primar n abort, vepron dhe si antagonist i fuqishm i receptorve glukokortikoid, prgjegjs pr sekretimin e kortizolit.

Shkaqet e shfaqjes s ksaj smundjeje mendohet t jen t jashtme ose endogjene. Ndr ato ekzogjene rndisim: Marrjen e preparateve glukokortikoide ( shkaku kryesor ) si n rastet psh t astms apo artritit reumatoid. Tjetr shkak mund t jet dhe prdorimi i medroksi progesteronit apo kontraceptivve oral me prmbajtje t miksuar estrogjeni dhe progesteroni. Ndr shkaktart e brendshm listojm: Mikro dhe makro adenomat

Punoi:E.Bilali

Page 32

Revista: Kshilla Mjeksore

xvi. Sindromi Klinefelter.

Ndryshe njihet dhe si sindromi XXY apo 47 XXY. sht zbuluar n vitin 1942 nga Harry Klinefelter. Ai sht nj crregullim gjenetik q prek kromozomet seksuale. N kt sindrom sht i pranishm nj kromozom X ekstra n kariotipin normal t meshkujve, pra 47 kromozome, n krahasim me 46 t till q gjnden tek njerzit normal. N baz t t dhnave, 1- 500 deri n 1 -1000 lindje mund t prmbaj kromozomin e teprt X, por shumica e ktyre njerzve nuk i shfaqin simptomat. Ato m s shumti kan mundsi t duken sidomos n fazn e pubertetit. Efektet fillestare prfshijn hipogonadizmin (aktivitet funksional i pjesshm i organeve gjenitale) dhe fertilitetin e reduktuar. E vetmja metod q identifikon nj sindrom t till sht testimi i kariotipit n laborator gjenetik. Pr sa koh q jan t vegjl, meshkujt XXY mund t ken muskuj t dobt e forc fizike t reduktuar. Ndrkoh q rriten, vrehet nj humbje e pjesshme e kontrollit t lvizjeve motorike, krahasuar me bashkmoshatart. Tipari q fillimisht bie m n sy sht rritja e theksuar n gjatsi. Gjithashtu vrehen tipare t tjera pr nga paraqitja sic jan: legeni

i ngusht, prania e qimeve t pakta n fytyr dhe trup, dobsi e kockave, munges energjie dhe gjoks i zhvilluar (gjinekomasti). Ky tipar i fundit sht i dukshm n 10 % te rasteve me Sindromin Klinefelter dhe ngandonjher sht aq problematik saq meshkujt detyrohen ti nnshtrohen ndrhyrjeve kirurgjikale. Nivelet e hormonit testosteron jane t ulta ndrkoh q ato t hormonit luteinizues (LH) dhe folikulostimulues (FSH) jan t larta. Duke qn se predominojn disa tipare t dukshme femrore, kta meshkuj shfaqin dhe probleme q kan lidhje me kt gjini sic mund t prmendim: kancerin e gjirit, osteoporozn etj. Shkaku i ktij sindromi mbetet mutacioni gjenetik. Sa i prket diagnozs, rreth 10 % t

Page 33

Revista: Kshilla Mjeksore rasteve zbulohen n saj t testimit prenatal, 25 % gjat pubertetit si pasoj e dimensioneve t reduktuara t organit gjenital dhe 64% e zbulojn n mnyr krejt rastsore. Me sindromin Klinefelter jan 3,1% e meshkujve steril. Vitet e fundit jan shtuar rastet dhe kjo prbn dhe nj problem social pasi nj pjes e mir e t prekurve kalojn faza depresioni si pasoj e paraqitjes s tyre, mbyllen n vetvete, kan vshtirsi n shkoll dhe nuk gjejn mirkuptimin apo prkrahjen e duhur

Punoi: E. Bilali

Page 34

Revista: Kshilla Mjeksore

XVIi. SMA (atrofia muskulare spinale), si smundje gjenetike.

N bot ekzistojn mbi 6000 lloje smundjesh gjenetike. Nj ndr to sht dhe Atrofia Muskulare Spinale (SMA). Kjo e fundit sht e tipit I (e rnd), II (e ndrmjetme), III (e leht). Tipi I: fillon q nga lindja deri n 6 muaj, n kt periudh mund t hetohet, dallohen shenjat klinike, ku karakteristike sht pozicioni jo ulur dhe ky tip nuk mbijeton me shume se n moshn 2 vjec. Tipi II: fillon nn 18 muaj, karakteristike sht mosqndrimi drejt i fmijs dhe nuk jeton dot mbi moshn 12 vjec. Tipi III: fillon mbi 18 muaj, karakteristike sht qndrimi vetm drejt, individi jeton mesatarisht deri n adoleshenc. Pr t tre tipet e SMA ka dhe prjashtime n jetgjatsi.

SMA I (forma e rnd) Fmija me kt smundje sht n dukje i lodhur, frymmarrja e tij sht e shpejt dhe siprfaqsore si dhe ka

vshtirsi n prtypje. N fakt, vdekja vjen n vitin e par t jets nga mungesa e mundsis s frymmarrjes. Mosha mesatare e vdekjes rezulton t jet pr fmijn rreth 8 muajsh dhe n 99% t rasteve ndodh brenda 18 muajsh. Funksioni frymmarrs i fmijve t smur me SMA (tipi I) ndrlikohet mjaft pr shkak t prfshirjes s muskulaturs ndrshpatullore q nuk stabilizon kafazin e kraharorit dhe nuk lejon zgjerimin e tij, ndaj vendoset nj presion ndrshpatullor negativ gjat aktit frymthiths i krijuar nga kontraktimi i diafragms. Pak pacient mbijetojn prtej vitit t par t jets dhe zakonisht me ndihmn e vintilatorve mekanik.Vendimi i marr n lidhje me prdorimin e ktyre t fundit hap nj problem t madh etik meq rrall prindrit e prkrahin iden Page 35

Revista: Kshilla Mjeksore e ksaj zgjidhjeje. Ndrkoh duhet krijuar edhe nj ekuilibr kalorik sepse azotimi negativ ndikon negativisht si nga pikpamja e prgjithshme dhe nga pikpamja muskulare. Megjithse jan shum t rrall, ekzistojn subjekte me delecion identik n krahasim me individet me SMA por q klinikisht jan t shndetshm. S fundmi, sht mjaft e habitshme t zbulohet, nga takimet me familjart, edhe pse pas vdekjes s fmijve, q kujtimi i ln nga ato sht jetsor dhe pozitiv. karocs elektronike gj q do krijonte nj autonomi nga adulti dhe nj kontakt t mundshm me bashkmoshatart. Kto karoca mund t prdoren rreth moshs 3-4 vjec dhe prindrit e tyre mbshteten dhe inkurajohen n kt zgjedhje megjithse kan shum vshtirsi n pranimin e ides q fmija i tyre nuk do mund t ec. Diafragma kursehet nga smundja dhe pr rrjedhoj realizohet frymmarrja. sht e rndsishme t vendoset nj raport i mir mes terapistit dhe fmijs mbi t gjitha sepse terapisti do e shoqroj gjat gjith jets. Komplikimet e frymmarrjes nuk jan t shpeshta por sht e rastit q fmija t vaksinohet cdo vit kundr gripit dhe t bhet nj kontroll periodik i funksionit frymmarrs n gjum dhe zgjim. Ndrsa nuk bhet fjal pr ndrlikime kardiake. N fakt kemi t bjm me fmij t shkatht dhe inteligjent q arrijn nj integrim t mir social dhe q vazhdojn me rezultate t mira shkollore.

SMA II (forma e ndrmjetme) N formn e ndrmjetme, mundsia pr t jetuar sht shum e ndryshme nga tipi I. N t vrtet kemi prball nj fmij me probleme t rnda motorike (t lvizjes) . N kto raste sht mjaft e rndsishme q vec aspektit praktik t konsiderohet edhe lidhja e fort q ekziston mes zhvillimit motorik dhe emotiv t fmijs. Nuk sht e mundur q t parashikohet nse fmija do mund t qndroj n kmb me ndihmn e kujdestarit dhe as sa i rnd do jet fenotipi por sht e rndsishme t prfshihet n seanc me fizioterapist gj q lehtson rikthimin e mundshm t lvizjes s fmijs dhe t kontrollit t pjesshm t trupit. Nj pjes e fmijve me SMA II vazhdojn t prmirsojn n koh aftsit prkatse motorike ndonse me vonse n krahasim me fmijt e shndetshm. Kshillohet, sa m shpejt e mundur, prdorimi i

SMA III (forma e leht) N formn III situata sht prsri e ndryshme. N momentin e diagnozs fmija tashm ka filluar t ec edhe pse me vshtirsi. Pr rrjedhoj diagnoza formulohet pas nj periudhe zhvillimi normal. Aspekti pozitiv sht mundsia e nj jete normale, pa probleme frymmarrjeje dhe kardiake. N formn III vrehet n fakt njhumbje e leht Page 36

Revista: Kshilla Mjeksore por progresive e funksionale. Nuk sht vrtetuar kurr nse ekziston vrtet nj humbje e forcs muskulare apo nse humbja e funksioneve varet n fakt nga modifikimi progresiv i prmasave trupore n koh. N raste t ndryshme, femra me SMA II dhe SMA III kan patur nj shtatzani q prmbyllej me nj lindje cezariane pa komplikime. Meq flitet pr smundje autosomike recesive, risku i shpeshtis gjenetike sht i ult. Gjithsesi duhet br nj diagnoz prenatale. Frekuenca e bartsve sht 1:6000. Pacientt duhen ndjekur n koh (jo domosdoshmrisht) pr tu dhn atyre mbshtetje dhe prkrahje emotive. Atrofia Muskulare Spinale (SMA) karakterizohet nga crregullime neuromuskulare autosomike recesive q cojn n degjenerimin e qelizave t brndshme t shtylls kurrizore. Pr rrjedhoj kemi nj dobsim t muskujve dhe atrofizim t tyre. SMA sht e dyta smundje gjenetike letale autosomike m e zakonshme pr racn kaukaze, pas fibrozs cistike q rnditet e para.

Punoi: E Bilali

Page 37

Revista: Kshilla Mjeksore

XVIIi. SST dhe udhtimi.

Para s t niseni pr udhtim merrni vaksinn kundr Hepatiti A dhe B. Pyesni mjekun tuaj pr vaksinen kundr Human Papilloma Virusit. Prdorni kondom nj prdorimsh gjat mardhnis seksuale.

20% e atyre q kan udhtuar thon q kan pas seks rastsor, pra sex me partner t panjohur derisa ata ishin n nj udhtim. Eksitimi i t qnit n udhtim mund ti nxis ata t bjn gjra t cilat nuk do i bnin n shtepi, rrisku aq m shum rritet kur jan nn ndikimin e alkoolit apo t drogs. Udhtart t cilet kan seks rastsor qoft: vaginal, anal apo oral jan t rrezikuar pr t marr infeksione seksualist t transmetueshme (SST), t tilla si: HIV, herpes, gonorre, sifiliz etj. Shumica e SST-ve jan t shrushme, por jan shum t bezdiseshme, e pse mos ti shmangim. Si t parandalojm nj SST: mnyra m e sigurt sht q t mos kryejm mardhnie seksuale me t panjohur. E ns vendsoni ather duhet t prdorni masat mbrojtse, t cilat jan:

Mos bni seks m puntort komercial edhe ns prostutucioni sht i lejuar me ligj n vndin ku do t udhtoni ju. Mos konsumoni alkool apo droga rekreative. Simptomat e SST-ve: jan t shumllojshme dhe varen nga vndlokalizimi dhe tipi i infeksionit. Faktikisht shumica e SST-ve nuk japin ndonj simptom t dukshme. Nse ju keni pasur nj mardhnie bisedoni me mjekun tuaj, tregoni sinqerisht atij far ka ndodhur pr ta ndihmuar n diagnostikimin e mundshm t ndonje smundje ngjitse seksuale.

Page 38

Revista: Kshilla Mjeksore Disa nga simptomat jan: Veshtirsi n urinim. Dhimbje gjat seksit. Njolla t pa shpjegushme

Verdhza (lekur e sy t zverdhur). Mendoj se kam SST, si t veproj? Trajtimi i SST n fillim sht i rndsishm pr t parandaluar komplikacionet e rnda dhe afatgjata. Nse mendoni se keni SST ather: Ndaloni seksin (sepse mund t infektoni t tjert). Vizito mjekun( pr tu trajtuar nse eventualisht jeni infektuar). Tregoni mjekut tuaj pr udhetimin q ishit (pasi disa vende merren si epidemike pr smundje t caktuara). Lajmroni partnerin e fundit seksual (nse jeni diagnostikuar pr SST).

Punoi D.Zeqiraj

Page 39

Revista: Kshilla Mjeksore

xix. Pemfigus vulgaris

lkurs.

Pemfigus vulgaris sht nj smundje buloze autoimune akute dhe kronike e lkurs dhe e mukozave, q ka shpesh prfundim fatal n rastet e mostrajtimit adekuat. Prek kryesisht moshat 30-60 vjec, por mund te ndeshet dhe tek t rinjt. Faktort shprthyes t smundjes jan infeksionet virale, djegiet, medikamentet si kaptopril,etj. Smundja fillon zakonisht me prekje t mukozs orale ku shfaqen vezikula ose bula. Mund t preken konjuktivat, mukozat e aparatit gastrointestinal dhe mukozat gjenitale. Vezikulat kan form dhe madhsi t ndryshme. Jan t flashkta dhe prmbajn lng. Nga carja e vezikulave krijohen erozione. Gjendja e prgjithshme e t smurve n fillim sht e mir, kurse n fazn shprthyese t smurt kan dhimbje, djegie t mukozs s gojs dhe t

Ecuria e smundjes sht kronike me recidiva t shpeshta. Mjekimi duhet br n kushte spitalore me kortizonik, imunosupresor, plazmoferez, imunoglobulin, antibiotik.

Punoi: E. Marku

Page 40

Revista: Kshilla Mjeksore

xx. Pemfigoidi buloz

rekurente bakteriale, bronkopneumonis, septicemis, etj.

Pemfigoidi buloz sht nj smundje buloze autoimune kronike. Prek moshat e vjetra mbi 60 vjec, por mund t prek dhe adultt e rinj, apo moshat pediatrike n raste t rralla. Smundja mund t filloj me nj erupsion urtikarial, i cili m von shoqrohet me shfaqjen e elementve vezikulo-buloze me madhsi t ndryshme. Lokalizimet m t shpeshta jan qafa, aksila, plikat inguinale, pjesa e brendshme e kofshve dhe parakrahve. Shpesh lokalizimi sht simetrik. Nga carja e vezikulave krijohen erozione dhe m pas krusta. Dekursi i smundjes sht kronik me remisione dhe recidiva me muaj dhe vite. Mortaliteti i smundjes sht m i ult se n pemfigus vulgaris. Mortaliteti ndodh si pasoj e infeksioneve

Mjekimi kryesor sistemik sht kortikoterapia, dhe medikamentet m t prdorshm jan prednisoloni, azatioprina, dapsoni, tetraciklina, etj.

Punoi: E. Marku

Page 41

Revista: Kshilla Mjeksore

xxi. Urtikaria
sht smundje alergjike e lkurs q zhvillohet n shtresn siprfaqsore t saj e q shoqrohet me ngritje t kuqe si gunga dhe q kruhen. Urtikaria paraqitet si papul me form vezake ose t rrumbullakt e q ka nj kufi t crregullt por t qart n dukje. Urtikariet dalin n cdo pjes t trupit, q nga lkura e koks e deri tek shputat e kmbve, por vndet m t zakonshme jan ansit, fytyra, kapakt e syve e buza. Ato kan madhsi t ndryshme dhe kur shoqrohen me kruajtje t forta, nuk kalojn pa u mjekuar e zgjasin disa dit. Mund t ndodh q t zgjasin me muaj t tr pasi pa u zhdukur mir disa elemente, shfaqen t tjer t rinj.

glukoz e precipituar, kur ajo nuk sht e freskt) 6) Faktor t ndryshm fizik. Ktu prfshihen: Urtikaria akuagjene (reaksion ndaj ujit) Urtikaria kolinergjike (e shkaktuar nga stresi emocional, nxehja e trupit pas strvitjes apo nj dushi t ngroht) . Urtikaria nga t ftohtit (uji,akulli apo ajri i ftoht) Urtikarie nga t nxehtit (ushqimet apo objektet e nxehta) Dermatografizmi (reaksion qe shkaktohet nga grvishtja e lkurs). Urtikarie e shkaktuar nga rrezet e diellit.

M posht po listojm disa nga shkaqet e shfaqjes s urtikarieve: 1) Marrja e medikamenteve. (psh. Penicilina, aspirina, srumet, vaksinat etj.) 2) Disa lloje ushqimesh ( veza, qumshti, mishi i derrit, cokollatat) 3) Pluhurat apo polenet e luleve. 4) Infeksione virale, bakteriale a mykotike. ( tonsilit, sinozit, hepatit etj) 5) Kryerja e transfuzioneve ( psh

Page 42

Revista: Kshilla Mjeksore e mundshm apo dhe kryerja e analizave t gjakut pr t zbuluar shkaktart si pasoj e ndonj smundjeje autoimune, probleme me mlcine apo tiroiden. N format akute prdoren antihistaminik, t vetm apo t kombinuar me kortikosteroid oral, ndrsa format kronike krkojn terapi afatgjat. Sidoqoft, urtikariet mund t eliminohen prfundimisht me ose pa trajtim.

Sa i prket trajtimit t smundjes, fillimisht krkohet kryerja e testeve lkurore pr t identifikuar alergent

Punoi: E. Bilali

Page 43

Revista: Kshilla Mjeksore

xxii. Cfar duhet t dini rreth bruksizmit ( krcitja e dhmbve)?

Bruksizmi, i njohur m shum si kercitja e dhmbve shte dicka q e bejn shum individ. Ju mund ta bni por mund t mos e keni vn re pasi e bni vetm kur jeni duke fjetur. Kur krcisni dhmbet i rreshkisni ata pas dhe prpara me njri tjetrin gjat gjith kohs dhe kjo bn q smalti i dhmbeve tuaj t zhvishet dalngadal. Shpesh gjat krcitjes dgjohet zhurma krcitese. Shum njerz nuk jan n dijeni pr problemin q ata kan deri sa dikush tjetr ju tregon. Bruksizmi sht akoma nj mister i vogel pr ekspertt, por t gjith ata jan dakort q shkaqet e tij mund t prfshijne gjra si stresi apo paftesia pr tu relaksuar para gjumit. Kto shkaqe mund t prfshijne gjithashtu nofullat ose dhmbet e shtrembr.

Stresi mund t jet nj nga shkaqet dhe bruksizmi bhet nj zakon n njerz t cilt shkojn do nat t stresuar n krevat. Dieta juaj mund t jet gjithashtu nj faktor kontribues. Bruksizmi nuk sht thjesht nj shqetsim pr personin q fle perkrah jush kur kercitja sht shum e zhurmshme dhe ndonjher e l at pa gjum, por nj rol t rndsishm n shndetin tuaj t prgjithshm dhe jo vetm t dhmbve. Bruksizmi shkakton sensitivitet t dhmbeve, dhimbje koke, dhimbje t veshit dhe nofulla q dhmbin pasi t jeni quar nga gjumi. Efekte t bruksizmit t zgjatur n koh jan sensitiviteti i dhmbve dhe nj nevoj pr t qen shum konize n zgjedhjen e ushqimt q t mos ju shkaktoj diskomforte. Dhimbja e nofullave

Page 44

Revista: Kshilla Mjeksore mund t bj t vshtire deri dhe hapjen dhe mbylljen e gojs. Bruksizmi sht nj gjndje serioze q nevojitet t adresohet prpara se t vshtirsoj jetn tuaj. Nj dentiste mund tju ndihmoj pr t prcaktuar shkaqet dhe mund tju ofroj trajtim pr ta kuruar kt gjendje. Kjo nuk sht dicka q mund t pres derisa efektet e bruksizmit t tejzgjatur n koh t rrezikojn shndetin tuaj.

Punoi: J. Canaj

Page 45

Revista: Kshilla Mjeksore

xxiii. Shkaktaret e afteve:

Disa nga faktort predispozues t afteve (ulera t vogla, t dhimbshme n mukozn e gojs) jan: 1. Defienc hematinike. Mbi 20% e pacienteve me afte kan mungese te hekurit, acidit folik apo vitamins B. 2. Probleme gastrointesinale t mos tretjes. Rreth 3% e pacientve vuajn nga rregullimet gastrointestinale. 3. Ndrprerja e cigares. Kjo mund t prshpejtoj ose

prkeqsoj aftet e formuara n disa raste. 4. Stresi. sht vn re se kto ulera mukozale shfaqen apo prkeqsohen gjat kohs s provimeve n shkoll. 5. Trauma. Kafshimi i mukozes dhe vendosja e punimeve dentare mund t qoj n firmimin e ulerave. Aftet jan t pazakonta n mukozn e keratinizuar. 6. Faktort endokrin n disa gra. Aftet jane t lidhura me rnien e nivelit t progesteronit

gjat fazs luteale t ciklit menstrual, dhe ulerat ather mund t zvoglohen prkohsisht n shtatzani. 7. Alergjia ndaj ndonj ushqimi. Pacientet me aftet sipas rastit, mund t ken alergji ndaj qumshtit t lops. 8. Sodium lauryl sulphate (SLS). Ky sht nj detergjent n disa produkte pr kujdesin oral, i cili n disa raste mund t agresoj ulerat. 9. Iumnodeficenca. Ulera te ngjashme me aftet mund te shihen ne paciente me HIV, neutropeni apo me defekte t tjera imunitare. 10.Droga, sidomos disa lloje t saj si nicorandil . Kto mund t shkaktojn ulera.

Punoi: J. Canaj

Page 46

Revista: Kshilla Mjeksore

xxiv. Duhanpirja dhe shndeti oral.

Duhanpirja shkakton probleme t gojs si: 1. Er t keqe t gojs. 2. Diskolorim t dhmbve. 3. Inflamacion t gjndrave t pshtyms q hapen pjes e siprme t gojs. 4. Rrit grumbullimet e pllaks bakteriale dhe gurzave n dhmb. 5. Rrit humbjen e kocks n nofull. 6. Rrit riskun pr leukoplaki (grumbullime t bardha n mukozn e gojs).

7. Rrit rriskun pr smundje t mishrave, shkaktar i mtejshm i humbjes s dhmbve. 8. Mundsi m t ulura pr suksese t implanteve dentare.

10.Rrit riskun pr zhvillimin e kancerit t gojs.

Punoi:J. Canaj

9. Vones te proceseve sheruese te heqjeve te dhembeve,trajtimeve te periodontit apo kirurgjit ne goje

Page 47

Revista: Kshilla Mjeksore

xxv. Anestezia epidurale

Anestezia epidurale ose peridurale sht nj mnyr anestezie e cila prfshin futjen e anestetetikve nprmjet nj kateteri t pozicionuar n hapsirn epidurale. Hapsira epidural sht nj zon disa milimetra e trash (3-6), n mes t ligamentit t verdh dhe dura madres. Anestezia prcaktohet si loko-rajonale pasi prfshin anestezi t mdha t trupit (p.sh: nj gjymtyr, nj zon t kraharorit ose barkut, madje edhe n thellsi), ndrsa me anestezin lokale paralizon dhimbjen vetm n nj zon t kufizuar dhe n siprfaqe. Anestezia epidurale mund t prdoret ose pr qllime anestezie ose analgjezike: diferenca qndron te dozat e ndryshme t barnave t prdorura. Prdoret SI ANALGJEZIK gjate trvaljit t shtatzanis pr trajtime postoperative dhe pr trajtimin e dhimbjes kronike (kryesisht me origjin neoplastike). N rastin e anestezis prdoret n kirurgji (kirurgji t toraksit, cesariane, barkut, vaskulare, ortopedike etj ), qoft vetm ose si nj zvendsues pr anestezi t prgjithshme, duke e br anestezine t ashtuquajtur t integruar. Teknik, e cila ishte nisur nga Fidel nj spanjoll, u prezantua n Itali nga Prof Dogliotti Achille Mario, kirurg dhe parsori i

Shkolls Italiane t Anesthesiology, 18 prill 1931 ai botoi n Buletinin e Shoqris s Kirurgjis Piemontese (Vol.1 1931) kt pun: "Nj metod premtuese t anestezis n studimin tronkal segmental anestezi peridural kurrizore" Dogliotti prshkruar me saktsi ekzekutimin teknik t bllokut epidural, e cila ka mbetur e pandryshuar deri n ditt e sotme. T vetmet q kan ndryshuar jan ilaet q prdoren, dmth anestetikt.

Teknika

Me pacient t ulur ose pozicion lateral dekubitus, futet n hapsirn n mes t Page 48

Revista: Kshilla Mjeksore procesit spinoz (mes L2 dhe L3), nj gjilpr e prshtatshme. Pasi arrihet n hapsirn epidurale, kalohet n brendsi nj kateter i holl i materialit t but plastik, i cili do t bj futjen e mundshme dhe t prsritur t ilaeve. Metoda sht kryer nn anestezi lokale dhe zakonisht nuk sht e dhimbshme. Ashtu si do praktik invazive ka disa t meta. Ato kryesore jan rregullime t koagulimit dhe prania e nj infeksioni t rnd t prgjithsuar (septicemia, meningjit) dhe lokal (infeksion i lkurs n zonn rreth puntures). Kunderindikimet e tjera jan gjakderdhje e madhe dhe defektet e lindjes apo deformime t rnda t shpins kurrizore. Gjithashtu duhet t theksohet se mund t ket dhe reaksione t rnda alergjike. Nuk ka pasur studime t shumta pr t prcaktuar shkalln e komplikimeve pas anestezise epidurale. M i fundit u shfaq n vitin 2009 n British Journal of anestezionit. N kt shqyrtim t plot t 700.000 epidurals (si kurrizore dhe q sht pran bishtit), treguan t dhnat e mposhtme: Dmtim t prhershm neurologjike: 0,002-,0042%. Vdekje ose paraplegji: 0,00070,0018%. Incidenca e komplikacioneve e ult ka ndodhur vetm n fushn e obstetriks. Puna konkludon se "T dhnat jan siguruar dhe sugjerojn se CNB (Central Blloku Neuraxial) ka nj incidenc t ult t komplikimeve t mdha, shum prej t cilave zgjidhen brenda gjasht muajsh".

Punoi G.Sinaimeri

Page 49

Revista: Kshilla Mjeksore

Page 50