PRENOS TOPLOTE I MASE

sticanje osnovnih znanja u oblasti fenomena prenosa

3 ASA PREDAVANJA
3 ASA (RAUNSKIH) VEBI

DVA RAUNSKA KOLOKVIJUMA (2X20 POENA)
DVA TESTA IZ TEORIJSKOG DELA (2X10 POENA)
AKTIVNOST (2X5 POENA)

USMENI ISPIT (3x10 POENA)




GRADIVO
1. KONDUKCIJA
2. KONVEKCIJA
3. ZRAENJE



LITERATURA (UDBENICI)

1. M. Djuri, M. Novakovi,
PRENOS TOPLOTE
(u pdf-formatu)

2. B.orevi i saradnici,
ZBIRKA ZADATAKA IZ TERMODINAMIKE SA TERMOTEHNIKOM
(Izdava Tehnoloko - Metalurki fakultet, Beograd)

UVOD U PRENOS TOPLOTE
DEFINISANJE OSNOVNIH POJMOVA

Temperatura - je srazmerna prosenoj kinetikoj energiji estica u
okolini take u kojoj se izvodi merenje

Temperaturno polje - prostor u kome postoji definisana
raspodela temperatura

Matematiki model t- polja - izraz kojim je definisana raspodela
tempera-tura u nekom prostoru




u pravouglim koordinatama



u cilindrinim koordinatama



u sfernim koordinatama



Prve tri promenljive odnose se na geometriju, a etvrta se odnosi na vreme.
, z , y , x f t
1
, z , , r f t
2
, , , r f t
3
U zavisnosti od geometrije sistema, opti oblik matematikog modela glasi:
, z , y , x f t
1
pravougli
KOORDINATNI SISTEMI
, z , , r f t
2
cilindrini
KOORDINATNI SISTEMI
, , , r f t
3
KOORDINATNI SISTEMI
sferini
Temperaturni gradijent - razlika temperatura dve izotermske
ravni na jedininom rastojanju u pravcu normale






Toplotni fluks - razmenjena toplota u jedinici vremena


Gustina toplotnog fluksa - razmenjena toplota u jedinici
vremena kroz jedininu povrinu




o
n
n
t
t grad

o
C/m
kW

z , y , x f t
s1

z , , r f t
s

2
0

t
, , r f t
s3
KLASIFIKACIJA U ODNOSU NA PROMENU U VREMENU
Stacionarno temperaturno polje (nepromenljivo u vremenu)

Nestacionarno temperaturno polje (promenljivo u vremenu)
, z , y , x f t
1
, z , , r f t
2
, , , r f t
3
0

t

JEDNODIMENZIONO




DVODIMENZIONO




TRODIMENZIONO



, x f t
1
0

z
t
y
t
, y , x f t
2
0

z
t
, z , y , x f t
3
KLASIFIKACIJA U ODNOSU NA PROMENU U PROSTORU
Izotermska povrina () - povezuje sve take iste temperature
jednog temperaturnog polja

SLOENIJI POJMOVI
Niz izotermskih ravni (1, 2, 3) preseen jednom
ravni a daje niz izotermi u ravni preseka
MEUSOBNI ODNOS IZOTERMI I LINIJA KONSTANTNOG FLUKSA
Linije konstantnog fluksa normalne su na linije konstantne
temperature (izoterme).
izo-gradijentne ravni ine
polje temperaturnih gradijenata
PRENOS TOPLOTE U INDUSTRIJI
Postoje
Postoje

tri
tri
elementarna
elementarna

na
na

ina
ina

prenosa
prenosa

toplote
toplote
:
:

kondukcija
kondukcija

(
(
provo
provo

enje
enje
),
),

konvekcija
konvekcija

(
(
prelaz
prelaz
) i
) i

radijacija
radijacija

(
(
zra
zra

enje
enje
)
)
NAINI PRENOSA
TOPLOTE
t A = t
L
A
Q
Prenos

toplote

kroz

vrste

sisteme

(zidove

ureaja

objekata

i
sl.). Pogonska

sila

procesa

je

razlika

temperatura

sa

suprotnih

strana

zida. Fluks

je

srazmeran At.
OZNAKE:
-

koeficijent

provoenja W/mK,
A - povrina m
2
,
L -debljina

zida m,
At - razlika

temperatura

sa

suprotnih

strana

zida

o
C,
t -vreme s.
1. KONDUKCIJA
(PROVOENJE)
OZNAKE:
a -koeficijent

prelaza W/m
2
K,
A- povrina m
2
,
At - razlika

temperatura

sa

suprotnih

strana

zida

o
C,
t -vreme s
t A o = t A Q
Prenos

toplote

kroz

tenosti

i gasove

prenosom

mase

fluida

.
Pogonska

sila

procesa

je

razlika

temperatura

fluida

i zida.
Fluks

je

srazmeran At.
2. KONVEKCIJA
(PRELAZ)
t o =
4
AT Q
(
(
o
o
=5,67 10
=5,67 10
- -8 8

W/m
W/m
2 2
K
K
4 4
Stefan
Stefan
Boltzmann
Boltzmann
-
-
ova
ova
konstanta
konstanta
)
)
Prenos

toplote

putem

elektromagnetnih

talasa, mogu

i kroz

bezvazdune

prostore.

Pogonska sila procesa je apsolutna
temperatura na etvrti stepen. Fluks je srazmeran T
4
.
OZNAKE:
A povrina m
2
,
T apsolutna

temperatura K,
t vreme s.
3. RADIJACIJA
(ZRAENJE)
t grad dA
n
t
dA d =
c
c
= u
t grad
dA
d
q =
u
=
FOURIEROV IZRAZ ZA STACIONARNO PROVOENJE
dW d d d d
ac conv cond gen
+ u = u + u + u
du
gen

-

generisana

toplota
du
cond

-

toplota

usled

kondukcije
du
conv

-

toplota

usled

konvekcije
du
ac

-

akumulirana

toplota
dW

-

rad

promene

zapremine

dV
ENERGETSKI BILANS
ZA ELEMENT ZAPREMINE dV
OPTA JEDNAINA

PRENOSA TOPLOTE
dx
x
t
dydz
x
t
dydz
2
2
c
c

c
c
=
=
c
|
.
|

\
|
c
c
c
+
c
c
= u
+
dx
x
x
t
dydz
x
t
dydz d
dx x
HdV d
gen
= u
x
t
dydz d
x
c
c
= u
y
t
dxdz d
y
c
c
= u
z
t
dxdy d
z
c
c
= u
Generisana

toplota
Toplota

uneta

kondukcijom

u pravcu

osa:
Toplota

izneta

kondukcijom

u pravcu

osa:
H -

specifina generacija po m
3
POJEDINI SABIRCI BILANSA
dy
y
t
dxdz
y
t
dxdz d
dy y
2
2
c
c

c
c
= u
+
dz
z
t
dxdy
z
t
dxdy d
dz z
2
2
c
c

c
c
= u
+
dx
x
t
dydz
x
t
dydz d
dx x
2
2
c
c

c
c
= u
+
Razlika

toplota

unetih

i iznetih

kondukcijom
= u + u + u u + u + u
+ + + dz z dy y dx x z y x
d d d d d d
dxdydz
z
t
y
t
x
t
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c

2
2
2
2
2
2
dV t d
cond
2
V = u
Toplota

uneta

kovekcijom u pravcu

osa: Toplota

izneta

konvekcijom

u pravcu

osa:
Razlika

toplota

unetih

i iznetih

konvekcijom
Akumulirana

toplota
ct
c
=
ct
c
= u
U
dV
t
c d
v ac
Rad

promene

zapremine
( )
ct
c
=
pdV
dW
ct
c
=
ct
c
= u
H
dV
t
c d
p ac
ZAMENA SVIH LANOVA U ENERGETSKI BILANS
dV
z
t
w
y
t
w
x
t
w c d
z y x p conv
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
= u
raspodela temperatura u pokretnom medijumu, u
kome postoji generacija toplote
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
+

+ V =
ct
c
z
t
w
y
t
w
x
t
w
c
H
T a
t
z y x
p
2
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+

+
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
=
ct
c
z
t
w
r
t
w
c
H
z
t
r
t
r
r
t
a
t
z r
p
2
2
2
2
1
r
t
w
c
H
r
t
r
r
r
a
t
r
p
c
c
+

+
|
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
c
c
c
c
=
ct
c
2
2
1
ALTERNATIVE

OPTE JEDNAINE PRENOSA TOPLOTE
a) U PRAVOUGLIM KOORDINATAMA
b) U CILINDRINIM KOORDINATAMA
c) U SFERNIM KOORDINATAMA
KOEFICIJENT TOPLOTNE DIFUZNOSTI
U optem izrazu za prenos toplote pojavljuje se kolinik:
a-

velike vrednosti, brz prolaz toplote kroz sistem
a-

male vrednosti,

absorbcija

toplote

u sistemu
U kome postoje izvori energije U kome ne postoje izvori energije
p
c
H
t a
t

+ V =
ct
c
2
t a
t
2
V =
ct
c
0
2
=

+ V
p
c
H
t a
0
2
= V t a
SPECIJALNI SLUAJEVI PRENOSA TOPLOTE
NESTACIONARAN PRENOS TOPLOTE U VRSTOM SISTEMU
FOURIEROVA JED.
STACIONARAN

PRENOS

TOPLOTE

U VRSTOM

SISTEMU
POISSONOVA JED.
LAPLACEOVA JED.
U kome postoje izvori energije
U kome ne postoje izvori energije
1. Zadata temperatura
( )
1
0 t , t = t
2
t , L t = t
2. Zadat fluks
( )
dx
, dt
q
t
=
0
( )
dx
, L dt
q
t
=
Za

reavanje

diferencijalnih

jednaina

prenosa

toplote

potrebno

je

znati

poetne

i granine

uslove.
t
1
t
2
0 L
t1
t2
POETNI I GRANINI USLOVI
POETNI USLOV: t(x,0)=to
GRANINI USLOVI: t(0,t), t(L,

t)
( )
( ) | | t o =
t


, t t
dx
, dt
0
0
1 1
( )
( ) | |
2 2
t o =
t
t , L t
dx
, L dt
3. Konvektivni uslov
4. Radijacioni uslov
( )
( ) t o c =
t


, T T
dx
, dt
0
0
4 4
1 1
( )
( )
4
2
4
2
t o c =
t
T , L T
dx
, L dt
t
1
t
2
t
2
o1 o2
c1 c2
0 L
t1
PROVODJENJE
TOPLOTE
(
(
Prenos
Prenos

toplote
toplote

kroz
kroz

vrste
vrste

sisteme
sisteme

vibracijama
vibracijama

atoma
atoma

i
i
molekula
molekula
)
)
( )
t at bt ct
o
= + + + +
2 3
.....
Predstavlja
Predstavlja

toplotnu
toplotnu

karakteristiku
karakteristiku

materijala
materijala
.
.
Jednak
Jednak

je
je

toploti
toploti

koja
koja

se
se
provede
provede

u
u
jedinici
jedinici

vre
vre
-
-

mena
mena

kroz
kroz

zid
zid

debljine
debljine

1 m
1 m
,
,
pri
pri

jedini
jedini

noj
noj

razlici
razlici

temperatura
temperatura

na
na

njegovim
njegovim

suprotnim
suprotnim

stranama
stranama
.
.
Toplotna

provodljivost

odabranih

gasova

i tenosti
Toplotna

provodljivost

odabranih

metala
gradjevinskih i drugih materijala
0
2
2
2
2
=
c
c
=
c
c
z
t
y
t
0
2
= V t
1 1
x x za t t = =
2 2
x x za t t = =
Matemati
Matemati

ki
ki

model
model
koji
koji

se re
se re

ava
ava

glasi
glasi
:
:
Za
Za

jednodimenziono
jednodimenziono

pro
pro
-
-

vodjenje
vodjenje

(u
(u
pravcu
pravcu

x
x
-
-
ose
ose
):
):
0
2
2
2
2
= =
c
c
dx
t d
x
t
1
C
dx
dt
=
dx C dt
1
=
2 1
C x C t + =
Nakon
Nakon

pojednostav
pojednostav
-
-

ljenja
ljenja
,
,
dobija
dobija

se:
se:
Iz
Iz

prethodne
prethodne

j
j
-
-
ne
ne

sledi
sledi
:
:
Re
Re

enje
enje

ove
ove

obi
obi

ne
ne

diferencijalne
diferencijalne

j
j
-
-
ne
ne

je
je

zakon
zakon

promene
promene

temperature u
temperature u
ravnom
ravnom

zidu
zidu
,
,
koji
koji

predstavlja
predstavlja

pravu
pravu
liniju
liniju
u
u
t
t
-
-
x
x
koordinatama
koordinatama
2 1
C x C t + =
2 1 1 1
C x C t + =
2 2 1 2
C x C t + =
2 1
2 1
1
x x
t t
C

=
2 1
2 1 1 2
2
x x
x t x t
C

=
Za
Za

svaki
svaki

konkretan
konkretan

primer,
primer,
potrebno
potrebno

je
je

odrediti
odrediti

partikularno
partikularno

re
re

enje
enje

gornje
gornje

j
j
-
-
ne
ne
.
.
Zamenom
Zamenom

odgovaraju
odgovaraju

ih
ih

grani
grani

nih
nih

uslova
uslova

dobija
dobija

se
se
sistem
sistem

od
od

dve
dve

j
j
-
-
ne
ne

sa
sa

dve
dve

nepoznate
nepoznate
:
:
Kao re
Kao re

enje
enje

dobijaju
dobijaju

se
se
konstante
konstante
:
:
const C
dx
dt
q = = =
1

=
2 1
1 2
2 1
t t
x x
t t
q
t
q
R
A
=

o
=
Fourierov
Fourierov

izraz
izraz

za
za

fluks
fluks

toplote
toplote

pri
pri

stacionarnom
stacionarnom

provodjenju
provodjenju

(
(
ranije
ranije

izveden
izveden
)
)
primenjen
primenjen

na
na

jednoslojan
jednoslojan

ravan
ravan

zid
zid

glasi
glasi
:
:
zamena
zamena

C1
C1
=

o
=
n
i
i
i
R
1
=
+

=
n
i
i
i
n
t t
q
1
1 1
Otpor
Otpor

vi
vi

eslojnog
eslojnog

zida
zida

jednak
jednak

je
je

zbiru
zbiru

pojedina
pojedina

nih
nih
.
.
U tom
U tom
slu
slu

aju
aju
,
,
fluks
fluks

kroz
kroz

vi
vi

eslojan
eslojan

zid
zid

ima
ima

oblik
oblik
:
:
Termi
Termi

ki
ki

otpori
otpori

sabiraju
sabiraju

se
se
kao
kao

i
i
redno
redno

vezani
vezani

elektri
elektri

ni
ni

otpori
otpori
.
.
n
R .... R R R + + + =
2 1
n
R
....
R R R
1 1 1 1
2 1
+ + + =
redni

otpori
paralelni

otpori
U sluaju

kada

se dve

vrste

povrine

dodiruju, zbog

prisustva

neravnina, javlja

se i dodatni

otpor, koji

se moe definisati:
contact
B A
x
R
t t
q

=
( )
x
B A
contact
q
t t
R

=
q
q
x x
A
A B
A
A
T
T
q
q
x x
EKSPERIMENTALNO PRAENJE
KONDUKCIJE
ILUSTRACIJA PROVODJENJA
TOPLOTE KROZ METALNU IPKU
0
1
2
2
2
=
c
c
+
(

|
.
|

\
|
c
c
c
c
= V
z
t
r
t
r
r r
t
1 1
r r za t t = =
2 2
r r za t t = =
Matemati
Matemati

ki
ki

model u
model u
cilindri
cilindri

nim
nim

koordinatama
koordinatama

glasi
glasi
:
:
(

|
.
|

\
|
= V
dr
dt
r
dr
d
r
t
1
2
Odnosno
Odnosno
,
,
za
za

jednodimen
jednodimen
-
-

ziono
ziono

provodjenje
provodjenje
:
:
Nakon
Nakon

pojednostav
pojednostav
-
-

ljenja
ljenja
,
,
dobija
dobija

se:
se:
Iz
Iz

prethodne
prethodne

j
j
-
-
ne
ne

sledi
sledi
:
:
Re
Re

enje
enje

ove
ove

obi
obi

ne
ne

diferencijalne
diferencijalne

j
j
-
-
ne
ne

je
je

zakon
zakon

promene
promene

temperature u
temperature u
cilindri
cilindri

nom
nom
zidu
zidu
,
,
koji
koji

predstavlja
predstavlja

logaritamsku
logaritamsku
liniju
liniju
u
u
t
t
-
-
r
r
koordinatama
koordinatama
.. const C
dr
dt
r = =
1
r
dr
C dt
1
=
2 1
C r ln C t + =
2 1
C r ln C t + =
2 1 1 1
C r ln C t + =
2 2 1 2
C r ln C t + =
2 1
2 1
1
r ln r ln
t t
C

=
2 1
2 1 1 2
2
r ln r ln
r ln t r ln t
C

=
Za
Za

svaki
svaki

konkretan
konkretan

primer,
primer,
potrebno
potrebno

je
je

odrediti
odrediti

partikularno
partikularno

re
re

enje
enje

ove
ove

j
j
-
-
ne
ne
.
.
Zamenom
Zamenom

odgovaraju
odgovaraju

ih
ih

grani
grani

nih
nih

uslova
uslova

dobija
dobija

se
se
sistem
sistem

od
od

dve
dve

j
j
-
-
ne
ne

sa
sa

dve
dve

nepoznate
nepoznate

ije
ije

je
je

re
re

enje
enje
:
:
r
C
dr
dt
q
1
= =
1
2
2 1 1
2
1
2
r
r
ln
t t
r
r
C
qA
t

= t = = u
Fourierov
Fourierov

izraz
izraz

za
za

fluks
fluks

toplote
toplote

pri
pri

stacionarnom
stacionarnom

pro
pro
-
-

vodjenju
vodjenju
,
,
primenjen
primenjen

na
na

jednoslojan
jednoslojan

cilindar
cilindar
,
,
glasi
glasi
:
:
Za
Za

ukupnu
ukupnu

povr
povr

inu
inu
,
,
nakon
nakon

zamene
zamene

C1:
C1:
1
2
2
1
r
r
ln R
t
=
=
+
t
=
n
i
i
i
i
r
r
ln R
1
1
2
1
i
i
i
n
i
n
r
r
ln
t t
1
1
1 1
2
1
+
=
+
t

= u
Otpor
Otpor

vi
vi

eslojnog
eslojnog

zida
zida

jednak
jednak

je
je

zbiru
zbiru

pojedina
pojedina

nih
nih
.
.
Fluks
Fluks

toplote
toplote

kroz
kroz

vi
vi

eslojan
eslojan

zid
zid

ima
ima

oblik
oblik
:
:
u
I u
I u
ovom
ovom

slu
slu

aju
aju
,
,
termi
termi

ki
ki

otpori
otpori

sabiraju
sabiraju

se
se
kao
kao

i
i
redno
redno

vezani
vezani

elektri
elektri

ni
ni

otpori
otpori
.
.
=
|
.
|

\
|
c
c
c
c
= V
r
t
r
r
r
t
2
2
2
1
0
1
2
2
=
|
.
|

\
|
dr
dt
r
dr
d
r
Za
Za

sferi
sferi

an
an
zid
zid

matemati
matemati

ki
ki

model
model
provodjenja
provodjenja

toplote
toplote

u
u
sferi
sferi

nim
nim

koordinatama
koordinatama

glasi
glasi
:
:
2
1 1
2
r
dr
C dt C
dr
dt
r = =
2
1
r
dr
C dt =
2
1
C
r
C
t + =
Re
Re

enje
enje

ove
ove

diferencijalne
diferencijalne

j
j
-
-
ne
ne

predstavlja
predstavlja
:
:
1 1
r r za t t = =
2 2
r r za t t = =
Za
Za

odredjivanje
odredjivanje

konstanti
konstanti

C
C
1 1

i C
i C
2 2

primenjuju
primenjuju

se
se
odgovaraju
odgovaraju

i:
i:
2
1
1
1
C
r
C
t + =
2
2
1
2
C
r
C
t + =
( ) ( )
2 1
2 1
1
1 1 r / r /
t t
C


=
( ) ( )
( ) ( )
2 1
2 1 1 2
2
1 1
1 1
r / r /
r / t r / t
C


=
Primenom
Primenom

grani
grani

nih
nih

uslova
uslova

formira
formira

se
se
sistem
sistem

dve
dve

algebarske
algebarske

j
j
-
-
ne
ne

sa
sa

C
C
1 1

i C
i C
2 2

kao
kao

nepoznatim
nepoznatim
:
:
Re
Re

enje
enje

glasi
glasi
:
:
2
1
r
C
dr
dt
q = =
( )
2 1
2 1
2
2
1
1 1 4 1
4
r / r / /
t t
r
r
C
qA
t

= t = = u
|
|
.
|

\
|

t
=
2 1
1 1
4
1
r r
R
Izraz
Izraz

za
za

fluks
fluks

toplote
toplote

usled
usled

stacio
stacio
-
-

narnog
narnog

provodjenja
provodjenja

kroz
kroz

sferu
sferu

glasi
glasi
:
:
Za
Za

celu
celu

povr
povr

inu
inu

e
e
biti
biti
:
:
|
|
.
|

\
|

t
=
+
=
1
1
1 1
4
1
i i i
n
i
r r
R
=
+
+
|
|
.
|

\
|

= u
n
i
i i i
n
r r
t t
1
1
1 1
1 1
4
1
Ukupan
Ukupan

termi
termi

ki
ki

otpor
otpor

vi
vi

eslojne
eslojne

sfere
sfere

jednak
jednak

je
je

zbiru
zbiru

pojedina
pojedina

nih
nih

otpora
otpora
.
.
Fluks
Fluks

toplote
toplote

kroz
kroz

vi
vi

eslojnu
eslojnu

sferu
sferu

ima
ima

oblik
oblik
:
:
u
Termi
Termi

ki
ki

otpori
otpori

sabiraju
sabiraju

se
se
kao
kao

i
i
redno
redno

vezani
vezani

elektri
elektri

ni
ni

otpori
otpori

i u
i u
slu
slu
-
-

aju
aju

sferne
sferne

geometrije
geometrije
:
:
Kada
Kada

se
se
prika
prika

u
u
strujnice
strujnice

u
u
fluidu
fluidu

kroz
kroz

koji
koji

je
je

ba
ba

ena
ena

lopta
lopta
,
,
na
na

mestu
mestu

gde
gde

se prime
se prime

uje
uje

se
se
efekat
efekat

naru
naru

avanja
avanja

strujnica
strujnica
.
.
t
t

o
u
t
t

o = u t t A
A
t t
o

1
Ukoliko
Ukoliko

se
se
zid
zid

grani
grani

i
i
sa
sa

te
te

no
no

u
u
ili
ili

gasom
gasom

toplota
toplota

sa
sa

povr
povr

ine
ine

zida
zida

prelazi
prelazi
u fluid.
u fluid.
Fluks
Fluks

usled
usled

konvekcije
konvekcije

jednak
jednak

je
je
:
:
n
a
p
i
s
a
n
o
n
a
p
i
s
a
n
o
n
a
n
a
d
r
u
g
i
d
r
u
g
i
n
a
n
a

i
n
i
n
2
1m A =
o
=
1
conv
R
2 2
m d A t =
to
=
d
R
conv
1
to
=
2
1
d
R
conv
2
m d A t =
A o
1
Na
Na
bazi
bazi

prethodno
prethodno

izvedenog
izvedenog

op
op

teg
teg

izraza
izraza

za
za

otpor
otpor

mogu
mogu

se
se
izraziti
izraziti
u
2
1
2
1
t
1
t
2
t
t
o
1
o
2
t t
t
1
t
2
2 1
2 1
conv cond conv
R R R
t t
+ +

= u

Ako
Ako

se
se
zid
zid

sa
sa

obe
obe

strane
strane

grani
grani

i
i
sa
sa

te
te

no
no

u
u
ili
ili

gasom
gasom
,
,
toplota
toplota

prolazi
prolazi
sa
sa

jedne
jedne

strane
strane

zida
zida

na
na

drugu
drugu
,
,
savladavaju
savladavaju

i
i
dva
dva

konvektivna
konvektivna

i
i
jedan
jedan

konduktivni
konduktivni

otpor
otpor
.
.
r
1
r
2
r
3
r
4

1

2

3
t
1,
o1
t
2,
o2
Pri
Pri

prolazu
prolazu

toplote
toplote

kroz
kroz

cev
cev

pojavljuju
pojavljuju

se
se
konvektivni
konvektivni

otpori
otpori

sa
sa

unutra
unutra

nje
nje

i
i
spolja
spolja

nje
nje

strane
strane

cevi
cevi
,
,
kao
kao

i
i
konduktivni
konduktivni

otpori
otpori

kojih
kojih

ima
ima

onoliko
onoliko

koliko
koliko

slojeva
slojeva

ima
ima

cev
cev
.
.

t
1
t
2
o
1
o
2
o
+

o
+
o

=

n
i
i
i
t t
q
2 1
2 1
1 1
Primenom

principa

sabiranja

otpora, na

koje

toplota

naila-

zi

pri

prolazu

kroz

sistem,
dobija

se:
Zbir
Zbir

otpora
otpora

jednak
jednak

je
je

recipro
recipro

noj
noj

vrednosti
vrednosti

koeficijenta
koeficijenta
prolaza
prolaza
toplote
toplote
1
t
t
2

o
1
o
2
to
+
t
+
to

= u
+
+

n
i
n i
i
i
d d
d
ln
d
t t
2 1
1
1 1
2 1
1
2
1 1
Na
Na
isti
isti

na
na

in
in
kao
kao

kod
kod

ravnog
ravnog

zida
zida

izra
izra

ava
ava

se
se
fluks
fluks

usled
usled

prolaza
prolaza

toplote
toplote

kroz
kroz

cilindri
cilindri

ne
ne

koordinate
koordinate
:
:
I
I
ovde
ovde

je
je
sa
sa

k
k
ozna
ozna

en
en
koeficijenta
koeficijenta
prolaza
prolaza
toplote
toplote
r
2
r
1
t
2
t
t
1
t1
2

o
1
o
2

to
+
|
|
.
|

\
|

t
+
to

= u
+
+

n
i n
i i i
d
r r
d
t t
2
2
1
1
1
2
1
2 1
1 1 1
4
1 1
Izra
Izra

ava
ava

se
se
kao
kao

pret
pret
-
-

hodno
hodno
,
,
pri
pri

emu
emu

je
je

sa
sa

k
k
ozna
ozna

en
en
koeficijent
koeficijent
prolaza
prolaza
toplote
toplote
t
t

t
t

o
conv
u
conv
u
rad
o
rad
Vrlo
Vrlo

je
je

mogu
mogu

e
e
da
da

se
se
zid
zid

nadje
nadje

u
u
okru
okru

enju
enju

sa
sa

kojim
kojim

razmenjuje
razmenjuje

toplotu
toplotu

i
i
konvekcijom
konvekcijom

i
i
zra
zra

enjem
enjem
.
.
U tom
U tom
slu
slu

aju
aju

ukupan
ukupan

koeficijent
koeficijent

prenosa
prenosa

toplote
toplote

mo
mo

e se
e se
izraziti
izraziti

kao
kao

u
u
nastavku
nastavku
:
:

o = co = u T T A T T A
rad rad
4 4

+ + co =

u
= o T T T T
T T A
rad
rad
2 2
Naime
Naime
,
,
radijacioni
radijacioni

fluks
fluks

se mo
se mo

e
e
izraziti
izraziti

kao
kao

konvektivni
konvektivni
:
:
Kada
Kada

se
se
o
o
rad rad

zna
zna
,
,
mogu
mogu

e
e
je
je

odrediti
odrediti

ukupan
ukupan

koeficijent
koeficijent

kao
kao

slede
slede

i
i

zbir
zbir
:
:
rad conv tot
o + o = o
Pri re
Pri re

avanju
avanju
prakti
prakti

nih problema,
nih problema,

esto se pribegava
esto se pribegava
zbirnom izra
zbirnom izra

avanju
avanju
koeficijenta prelaza,
koeficijenta prelaza,
jer se tako re
jer se tako re

avnje
avnje
znatno upro
znatno upro

ava.
ava.
Cevi
Cevi
Tankovi
Tankovi
Oprema
Oprema
Parni
Parni

kotlovi
kotlovi
Ventilacioni
Ventilacioni
vodovi
vodovi
Dimnjaci
Dimnjaci
Ilustracija

uticaja

sloja

opeke

debljine

60mm (kao

izolatora) na

k-factor 23 cm debelog

zida

krenjaka
Bez
Bez

opeke
opeke

sistem
sistem
ima
ima

k
k
-
-
faktor
faktor
: 1,95 W/m
: 1,95 W/m

K
K

(
(
visoki
visoki

tro
tro

kovi
kovi

energije
energije
)
)
Sa
Sa
opekom
opekom

sistem
sistem
ima
ima

k
k
-
-

faktor
faktor
: 0,45 W/m
: 0,45 W/m

K
K

(
(
niski
niski

tro
tro

kovi
kovi

energije
energije
)
)
o t
+
t

=
+

= u

L r r
r
ln
L
t t
R R
t t
conv iz
2 1
2
1 1
2
1
2
1
mo
mo

e se
e se
odrediti
odrediti

prime
prime
-
-

nom
nom
izraza
izraza

za
za

fluks
fluks

kroz
kroz

jednoslojan
jednoslojan

cilindar
cilindar
:
:
r
1
r
2

t
1
t
2
t
Riz
Riz
Rconv
Rconv
uti
uti

e
e
dvojako
dvojako

na
na

izolovane
izolovane

uredjaje
uredjaje
Radi
Radi

toga
toga
potrebno
potrebno

je
je

odrediti
odrediti

optimalnu
optimalnu

debljinu
debljinu
.
.
r
1
r
2

max

1
r
1
r
cr
=

/ r
2

0
2
=
c
u c
r
o

=
cr
r
o

=
2
cr
r
Za
Za

sistem
sistem

na
na

slici
slici
,
,
veza
veza

izmedju
izmedju

debljine
debljine

izolacije
izolacije

i
i
fluksa
fluksa

prikazana
prikazana

je
je

na
na

dijagramu
dijagramu
.
.
Ukupni trokovi
Investicioni trokovi
Trokovi zbog
gubitaka toplote
Optimalna
Optimalna
debljina
debljina
m
m

i
i

n
n

i
i

m
m

u
u

m
m
t
t

r
r

o
o

k
k

a
a
Dakle
Dakle
,
,
optimalna
optimalna

debljina
debljina

je
je

ona
ona

koja
koja

garantuje
garantuje

najma
najma
-
-

nji
nji

zbir
zbir

investicionih
investicionih

i
i
operativnih
operativnih

tro
tro

kova
kova

nastalih
nastalih

tokom
tokom

kori
kori

enja
enja

cevovoda
cevovoda
Optimalna
Optimalna
debljina
debljina
Ako
Ako

nam
nam

na
na

raspolaganju
raspolaganju

stoje
stoje

razli
razli

iti
iti

materijali
materijali

(
(
A,B,C
A,B,C

),
),
za
za

svaki
svaki

se
se
odre
odre
-
-

djuje
djuje

optimalna
optimalna

debljina
debljina
.
.
Najekonomi
Najekonomi

nija
nija

izolacija
izolacija

je
je

apsolutno
apsolutno

najbolja
najbolja
,
,
tj
tj

ona
ona

sa
sa

najni
najni

im
im

minimumom
minimumom
.
.

[W/mK]
je
je

fluks
fluks

toplote
toplote

kroz
kroz

zid
zid

debljine
debljine

1 m
1 m
,
,
pri
pri

jedini
jedini

noj
noj

razlici
razlici

temperatura
temperatura

na
na

njegovim
njegovim

suprotnim
suprotnim

stranama
stranama
.
.
u

= I AE
u
TERMOIZOLACIJA
CENTRALNI GREJA
ZATITNI GREJA
UZORAK
VODA ZA HLADJENJE
Primenjuje
Primenjuje

se u
se u
slu
slu

aju
aju

merenja
merenja

lo
lo

ih
ih

provodnika
provodnika
t
h
t
t
Primenjuje
Primenjuje

se u
se u
slu
slu

aju
aju

merenja
merenja

lo
lo

ih
ih

provodnika
provodnika

od
od

kojih
kojih

je
je

mogu
mogu

e
e
izraditi
izraditi

dva
dva

jednaka
jednaka

uzorka
uzorka
u/2
TERMOIZOLACIJA
CENTRALNI GREJA
ZATITNI GREJA
UZORCI
VODA ZA HLADJENJE
t
h
t
t
U oba navedena sluaja

uzorak

materijala

nepoznatog

l oblikuje

se u vidu

jedne

(ili

dve

ploe) odreenih

dimenzija. One se sa

jedne

strane

izlau grejanju

(elektrinim

grejaem

poznate

snage), a sa

druge

hlaenju. Mere se
temperature na

suprotnim

stranama

uzorka

i
izraunava

nepoznato

.
Kroz
Kroz

jednu
jednu

plo
plo

u
u
prolazi
prolazi

ceo
ceo

fluks
fluks

a u
a u
slu
slu

aju
aju

dve
dve

plo
plo

e,
e,
kroz
kroz

svaku
svaku

prolazi
prolazi

polovina
polovina
.
.
u

o
=
o

= u
h t
h t
t t A
A
t t
2 2
u

o
=
o

=
u
h t
h t
t t A
A
t t

u
L
u

= 0 u

= 0
UZORAK ELEKTRINI GREJA
t
h
t
t
Primenjuje

se u sluaju

merenja

izolatora

cevnih

vodova

primenom

ureaja

na

slici
t
h
h t
t
h
h t
r
r
ln
t t L
r
r
ln
L
t t
t
u
=
t

= u
2
2
1
Elektri
Elektri

ni
ni

greja
greja

je
je

sme
sme

ten u
ten u
osu
osu

cevi
cevi

a
a
toplota
toplota

se
se
provodi
provodi

radijalno
radijalno
.
.

se
se
odredjuje
odredjuje

primenom
primenom

izraza
izraza
:
:
HLADNJAK
u
GREJA
t
h
t
t2
Sastoji
Sastoji

se u
se u
postavljanju
postavljanju

sloja
sloja

poznatih
poznatih

dimenzija
dimenzija

i
i
poznatog
poznatog

izme
izme

u
u
greja
greja

a
a
i
i

uzorka
uzorka
.
.
Merenjem
Merenjem

t
t
na
na

tri
tri
mesta
mesta

(
(
kao
kao

na
na

slici
slici
)
)
odre
odre

uje
uje

se
se

uzorka
uzorka
.
.
t
t1
t
h
t
t
u
Za
Za

merenje
merenje

pra
pra

kastih
kastih

materijala
materijala

koristi
koristi

se
se
uredjaj
uredjaj

na
na

slici
slici
. U me
. U me

uprostor
uprostor

dve
dve

sfere
sfere

sipa
sipa

se
se
uzorak
uzorak
,
,
toplota
toplota

provodi
provodi

iz
iz

centra
centra

ka
ka
povr
povr

ini
ini

i mere
i mere
temperature
temperature
na
na

unutra
unutra

njoj
njoj

i
i
spolja
spolja

njoj
njoj

povr
povr

ini
ini
.
.
|
|
.
|

\
|

= u
h t
t h
r r
t t
1 1
4
1
t h
h t
t t
r r
t
|
|
.
|

\
|
u
=
4
1 1
Primenom
Primenom

izraza
izraza

za
za

fluks
fluks

kroz
kroz

sferi
sferi

an
an
zid
zid

odre
odre

uje
uje

se
se
nepoznato
nepoznato

K-System

II, apparatus for measuring thermal
conductivity, Advanced CAE Technology Inc.
Standard test method for thermal
conductivity of plastics by means
of a transient line-source method,
according to ASTM D5930-97
FLUXMETER
FLUXMETER
Primeri
Primeri

iz
iz

ivotinjskog i biljnog carstva

ivotinjskog i biljnog carstva
SADA
SADA
N
E
K
A
D
A
N
E
K
A
D
A
SPINOSAURUS SPINOSAURUS
t
t

t
t

t
s

, A
A
A
t
t
s s
( )A t t
s
o = u
Ova
Ova
slika
slika

pokazuje
pokazuje

da
da

se
se
ugradnjom
ugradnjom

rebara
rebara
,
,
povr
povr

ina
ina

zida
zida

pove
pove

ala
ala
za
za

vi
vi

e
e
od
od

dva
dva

puta
puta
:
:
Srazmerno tome
Srazmerno tome
,
,
fluks
fluks

razmenjene
razmenjene

toplote
toplote

pove
pove

ao
ao

se
se
za
za

vi
vi

e
e
od
od

dva
dva

puta
puta
.
.
Dakle
Dakle
,
,
orebrivanje
orebrivanje

zidova
zidova

pove
pove

ava
ava

intenzitet
intenzitet

razmene
razmene

toplote
toplote

izme
izme

u
u
zida
zida

i
i
okolnog
okolnog

fluida
fluida
u
u
smislu
smislu

teorijske
teorijske

klasifikacije
klasifikacije
,
,
na
na

osnovu
osnovu

njihovih
njihovih

oblika
oblika
PRIMERI UGRADNJE REBARA NA OPREMI
RADI POVEANJA POVRINE ZA RAZMENU
POPRENI PRESECI OREBRENIH POVRINA I
VELIINE POTREBNE ZA DEFINISANJE
NJIHOVIH GEOMETRIJSKIH KARAKTERISTIKA
o
o
( )( ) o = u t t pdx d
conv
0 = u + u u
+ conv x , cond dx x , cond
d d d
conv dx x , cond x , cond
d d d u + u = u
+
d
2
u
u
OZNAKE:
OZNAKE:
l
l
-
-

irina
irina

rebra
rebra
c
c
-
-

debljina
debljina

rebra
rebra
t
t
b b

-
-

t
t
baze
baze

rebra
rebra
t
t
-
-

t
t
aktuelno
aktuelno
t
t
-
-

t
t
okoline
okoline

Uneta
Uneta

energija
energija
=
=
izneta
izneta

energija
energija
:
:
0
x
L
dx
u
cond,x
u
cond,x+dx
u
conv
t
b
A
c
o, t

l
c
0
2
= o +
u
t t p
dx
d
cond
0
2
2
= o + t t p
dx
t d
A
c

= u t t

= u t t
b b
Nakon
Nakon

sre
sre

ivanja
ivanja

dobija
dobija

se
se
j
j
-
-
na
na

drugog
drugog

reda
reda
:
:
Povr
Povr

ina
ina

preseka
preseka

rebra
rebra
Uvodjenjem
Uvodjenjem

razlike
razlike

temperatura
temperatura

na
na

na
na

in:
in:
Obim
Obim

preseka
preseka
rebra
rebra
0
2
2
2
= u
u
a
dx
d
ax ax
e C e C x

+ = u
2 1
c
A
p
a

o
=
Dobija
Dobija

se
se
slede
slede

i:
i:
u
u
kome
kome

figuri
figuri

e
e
skup
skup

konstati
konstati

ozna
ozna

en
en
sa
sa

a
a
:
:
Kada
Kada

se
se
gornja
gornja

j
j
-
-
na
na

re
re

i
i
dobija
dobija

se op
se op

ti
ti

integral:
integral:
c
A / p x
ax
b
e e
t t
t x t
o

= =

o = u t t A p
b c
U
U
slu
slu

aju
aju

kada
kada

je
je

t
t
-
-
na
na

vrhu
vrhu

rebra
rebra

jednako
jednako

sa
sa

t
t
-
-

okoline
okoline

dobija
dobija

se:
se:
1b)
1b)
izraz
izraz

za
za

fluks
fluks
:
:
1a)
1a)
izraz
izraz

za
za

t
t
-
-
raspodelu
raspodelu
:
:
1. Granini

uslov

= t t
rebra vrha
Re
Re

enja
enja

defini
defini

u
u
temperaturni
temperaturni

profil
profil

u
u
rebru
rebru

i
i
fluks
fluks

toplote
toplote

razmenjene
razmenjene

izme
izme

u
u
rebra
rebra

i
i
okolnog
okolnog

fluida
fluida
:
:
t
b
t

0
L
x
o, t

A
b

=A
c

D
( ) ( )
c
A / p x
b
e t t t x t
o

+ =
ZA CILINDAR:
ZA CILINDAR:
Kada
Kada

se
se
t(x
t(x
)
)
izrazi
izrazi

iz
iz

prethodne
prethodne

j
j
-
-
ne
ne

i
i
prika
prika

e
e
grafi
grafi

ki
ki

dobija
dobija

se
se
dijagram
dijagram

na
na

slici
slici
Perimetar
Perimetar

(
(
obim
obim
)
)
t
b
t

0
L
x
o, t

A
b

=A
c

D
Kada
Kada

se
se
t(x
t(x
)
)
uporedi
uporedi

sa
sa

promenom
promenom

tempe
tempe
-
-

rature
rature

u
u
idealnom
idealnom

slu
slu

aju
aju

dobijaju
dobijaju

se
se
dve
dve

linije
linije

na
na

slici
slici

(
(
crvena
crvena

i
i
plava
plava
).
).
aL cosh
x L a cosh
t t
t x t
b

aL tanh t t A p
b c
o = u
U
U
slu
slu

aju
aju

kada
kada

je
je

fluks
fluks
na
na

vrhu
vrhu

rebra
rebra

jednak
jednak

nuli
nuli

dobija
dobija

se:
se:
2a)
2a)
izraz
izraz

za
za

t
t
-
-
raspodelu
raspodelu
:
:
2b)
2b)
izraz
izraz

za
za

fluks
fluks
:
:
2. Granini

uslov
0
rebra vrha
= u
Maksimalna

toplota

koju

orebrena

povrina

daje

okolnom

vazduhu

U IDEALNOM SLUAJU

(t-

rebra

= t-baze):

rebra, max

=

A
rebra

(t
b

-t

)
U REALNOM SLUAJU

(postoji

raspodela

temp. du

rebra):

rebra

=

A
rebra

[t(x)-t

]
=
rebra

/
rebra, max
Za odreen broj
Za odreen broj
tipova rebara,
tipova rebara,

ija je
ija je
geometrija poznata,
geometrija poznata,
izveden je niz izraza
izveden je niz izraza
za odreivanje njihove
za odreivanje njihove
termi
termi

ke efikasnosti.
ke efikasnosti.
Primeri na slici iz knjige Primeri na slici iz knjige
Fundamentals in Heat Fundamentals in Heat
Transfer, Incoprera, de Witt... Transfer, Incoprera, de Witt...
Alternativni na
Alternativni na

in je kori
in je kori

enje dijagrama
enje dijagrama
podela na segmente podela na segmente
temperature u segmentima temperature u segmentima
Na osnovu izra
Na osnovu izra

unatih tempe
unatih tempe
-
-

ratura, mo
ratura, mo

e se zaklju
e se zaklju

iti da
iti da
je prvi snop rebara manje
je prvi snop rebara manje
efikasan od drugog
efikasan od drugog
1
1
2
2
Medjutim
Medjutim
,
,
povr
povr

ina
ina

naj
naj

e
e

e
e
nema
nema

samo
samo

jedno
jedno

rebro
rebro
, pa
, pa
je
je

od
od

ve
ve

eg
eg

prakti
prakti

nog
nog

zna
zna

aja
aja

odrediti
odrediti

ukupnu
ukupnu

efikasnost
efikasnost

povr
povr

ine
ine

sa
sa

rebrima
rebrima
.
.
=
tot

/
tot, max
Tada je ukupan koeficijent
Tada je ukupan koeficijent
efikasnosti:
efikasnosti:
Oznake su
Oznake su
kao ranije
kao ranije
navedene za
navedene za
jedno rebro
jedno rebro
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
=
t c
c
2
2
2
2
2
2
z
t
y
t
x
t
a
t
=0 =0
|
|
.
|

\
|
c
c
=
t c
c
2
2
x
t
a
t
t
x
x=x1 x=x2
t=t1
t=t2
L

je
je

Fourier
Fourier
-
-
ova
ova
j
j
-
-
na
na

za
za

nestacionarno
nestacionarno

provodjenje
provodjenje

toplote
toplote
:
:
U
U
slu
slu

aju
aju

jednodimen
jednodimen
-
-

zione
zione

kondukcije
kondukcije

ostaje
ostaje
:
:
ILUSTRACIJA SISTEMA
ILUSTRACIJA SISTEMA
x t t L x za
0
0 0 = < < = t
t = = > t
1 1
0 f t x x za
t = = > t
2 2
0 f t x x za
Parcialna
Parcialna

diferencijalna
diferencijalna

j
j
-
-
na
na

za
za

jednodimenziono
jednodimenziono

nestacionarno
nestacionarno

provodjenje
provodjenje

re
re

ava
ava

se
se
uz
uz

primenu
primenu

slede
slede

ih
ih

uslova
uslova
:
:
( )
( )
( )
( ) ( ) t =
t c
t c
=
t c
t c
'
Y x X
Y
x X
, x t
|
|
.
|

\
|
c
c
=
t c
c
2
2
x
t
a
t
t = t Y x X , x t
( )
( )
( )
( ) ( ) x X Y
x
x X
Y
x
, x t
' '
t =
c
c
t =
c
t c
2
2
2
2
u
u
vidu
vidu

proizvoda
proizvoda

dve
dve

funkcije
funkcije
x " X aY Y x X
'
t = t
x X
x " X
aY
Y
'
=
t
t
0
0
2
2
= +
= t + t
x X b x " X
Y ab Y
'
= -b
2
izjedna
izjedna

avanje
avanje

sa
sa

konstantom
konstantom
bx cos C bx sin C x X
e C Y
ab
3 2
1
2
+ =
= t
t
bx cos C bx sin C e C
Y x X , x t
ab
3 2 1
2
+ =
t = t
t -
Mathcad
Mathcad
file calculates transient conduction in
file calculates transient conduction in
a slab using a finite difference algorithm
a slab using a finite difference algorithm
Tako su nastale Gurney-Lurie

charts.
Analitiko reavanje matematikih modela
stacionarnog, a naroito nestacionarnog,
provoenja toplote veoma je sloeno.
Radi toga, za pojedine geometrije:
ravnu plou,
cilindar i
sferu
grafiki su prikazane vrednosti temperatura po
debljini materijala.
Temperature distribution in a plane wall with thickness 2L Temperature distribution in a plane wall with thickness 2L
( (Incropera Incropera, F.P. and De Witt, D.P., Introduction to Heat Transfer, , F.P. and De Witt, D.P., Introduction to Heat Transfer,
Sixth Sixth Edition, John Wiley & Sons, New York, NY 2006.) Edition, John Wiley & Sons, New York, NY 2006.)
1.1. Temperaturna

raspodela
u ravnom zidu

t t
t t
0
L
Bi

1
x /L
2L
0 L
x
t = t
poc
t

1.2. Temperaturna
raspodela u cilindru
r/r0

0 r
0
r
t = t
poc
t
t

t t
t t
0
L
Bi

1
1.3. Temperaturna
raspodela u sferi
0 r
0
r
t = t
poc
t
t

L
Bi

t t
t t
0
r/r0
U tom sluaju radi se o tzv.

Heisler

charts.
Analitika reenja matematikih modela za
pojedine geometrije mogu biti grafiki
prikazana tako da omoguavaju
odreivanje temperature u sredini:
ravne ploe,
cilindra i
sfere
Centerline temperature as a function of time for a Centerline temperature as a function of time for a
plane wall with thickness 2L ( plane wall with thickness 2L (Incropera Incropera, F.P. and , F.P. and
De Witt, D.P., Introduction to Heat Transfer, Sixth De Witt, D.P., Introduction to Heat Transfer, Sixth
Edition, John Wiley & Sons, New York, NY, 2006.) Edition, John Wiley & Sons, New York, NY, 2006.)

t t
t t
poc
0
0
L
a
Fo

L
Bi

1
2.1. Temperatura u
centru

ravnog zida
2.2. Temperatura u
centru

cilindra

t t
t t
poc
0
0
L
a
Fo

L
Bi

t t
t t
poc
0
0
L
a
Fo

L
Bi

1
2.3. Temperatura u
centru sfere

t t
t t
poc
0
0

t t
t t
poc
0
0

t t
t t
poc
0
0
URE URE AJ ZA AJ ZA
KONTINUALNO LIVENJE KONTINUALNO LIVENJE
1 Bi

C
P
t
o
t

t
t
t
t
t
t
Va
Va

i
i
z
z
a sisteme
a sisteme
koji
koji

pru
pru

a
a
ju
ju

mali
mali

termi
termi

ki
ki

otpor
otpor
,
,
te
te

je
je

ceo
ceo

otpor
otpor

prenosu
prenosu

toplote
toplote

koncentrisan
koncentrisan

na
na

grani
grani

ni sloj izmeu
ni sloj izmeu
tela
tela

i
i

okolin
okolin
e
e
.
.
u
Za
Za

taj
taj

sistem
sistem

je
je
:
:
U
U
takvom
takvom

sistemu
sistemu

t
t
-
-

je
je

jednaka
jednaka

u
u
svim
svim

njego
njego
-
-

vim
vim
ta
ta

kama
kama
A
L
Bi
Jean Baptiste

Biot

(1774-1862)
o
KARAKTERISTINA DUINA U Bi-

KRITERIJUMU JE:
L=V/A
Transport
Transport
na
na

ostrvu
ostrvu

je
je

brz
brz
, a
, a
savladavnje
savladavnje

mora
mora

ga
ga

usporava
usporava
.
.

o =
t
t t A
d
dt
V c
p
t

o
=

o
p
t
t
d
V c
A
t t
dt
o
Energija
Energija

koja
koja

napusti
napusti

vrsto
vrsto

telo
telo

jednaka
jednaka

je
je

energiji
energiji

koja
koja

se
se
prenese
prenese

vazduhu
vazduhu
:
:
Ova
Ova
j
j
-
-
na
na

se re
se re

ava
ava

razdvajanjem
razdvajanjem

promenljivih
promenljivih
:
:
t

o
=

V c
A
t t
t t
ln
p o
BiFo
V c
A
o
e e
t t
t t
p
t
|
|
.
|

\
|

= = O =

Re
Re

enje
enje

glasi
glasi
:
:
odnosno
odnosno
,
,
nakon
nakon

antilogaritmovanja
antilogaritmovanja
:
:
Drugim
Drugim

re
re

ima
ima
,
,
bezdimenziona
bezdimenziona

temperatura
temperatura

se
se
menja
menja

eksponencijalno
eksponencijalno
tokom
tokom

vremena
vremena
.
.
u
2 2
L
a
L c
Fo
p
A
t
=

t
=
Umesto
Umesto

nume
nume
-
-

ri
ri

kog
kog

re
re

avanja
avanja
,
,
mo
mo

e se
e se
koristiti
koristiti

dijagram
dijagram
, op
, op

teg
teg

karaktera
karaktera
.
.
( )
BiFo
V c
A
o
e e
t t
t t
p
t
|
|
.
|

\
|

= = O =

t()

b
3
> b
2

> b
1
b
3
b
2
b
1
t
t
o
b
=e
-b
Ponovo
Ponovo

ko
ko
n
n
statujemo
statujemo

da
da

je
je

bezdimenziona
bezdimenziona

temperatura
temperatura

O
O
eksponencijalno
eksponencijalno

zavisna
zavisna

od
od

vremena
vremena
.
.
OPEKA
OPEKA
1100
o
C
1000
o
C
850
o
C
110
o
C
90
o
C
40
o
C
MESO
70
o
C 70
o
C
70
o
C
70
o
C
70
o
C
70
o
C
15
o
C
10
o
C
5
o
C
LUBENICA
Primena metode kona
Primena metode kona

nih razlika na re
nih razlika na re

ava
ava
-
-

nje diferencijalnih jedna
nje diferencijalnih jedna

ina prenosa toplote

ina prenosa toplote
Numeri
Numeri

ko re
ko re

avanje diferencijalnih j
avanje diferencijalnih j
-
-
na
na
prenosa toplote svodi se na zamenu
prenosa toplote svodi se na zamenu
analiti
analiti

kih izvoda numeri

kih izvoda numeri

kim izvodima, tj. na

kim izvodima, tj. na
diskretizaciju vremena i prostora (nezavisno
diskretizaciju vremena i prostora (nezavisno
promenljivih veli
promenljivih veli

ina) i temperature (funkcije).

ina) i temperature (funkcije).
Zamenom analiti
Zamenom analiti

kih izvoda numeri

kih izvoda numeri

kim
kim
diferencijalne j
diferencijalne j
-
-
ne se pretvaraju u algebarske
ne se pretvaraju u algebarske
koje se onda lako re
koje se onda lako re

avaju.
avaju.
Slojevi po debljini zida
Slojevi po debljini zida
t
e
m
p
e
r
a
t
u
r
a
t
e
m
p
e
r
a
t
u
r
a
Sledi izra
Sledi izra

avanje prvog i drugog izvoda

avanje prvog i drugog izvoda
na numeri
na numeri

ki na
ki na

in
in
Ilustracija diskretizacije prikazana je na
Ilustracija diskretizacije prikazana je na
slici za najjednostavniji slu
slici za najjednostavniji slu

aj:
aj:

jednodimenziono provodjenje kroz ravan zid.
jednodimenziono provodjenje kroz ravan zid.
Zid se deli na
Zid se deli na
slojeve. Za
slojeve. Za
svaki se pi
svaki se pi

e
e
posebna jedna
posebna jedna

ina i odredjuje
ina i odredjuje
temperatura.
temperatura.
x
t t
x
t
dx
dt
A

=
A
A
~

2 3
x
t t
x
t
dx
dt
A

=
A
A
~

1 2
x
t t
x
t
dx
dt
A

=
A
A
~
2
1 3
Izvod unapred
Izvod unatrag
Centralni izvod
dobijaju se primenom
dobijaju se primenom
kona
kona

nih razlika
nih razlika
Slojevi po debljini zida
Slojevi po debljini zida
t
e
m
p
e
r
a
t
u
r
a
t
e
m
p
e
r
a
t
u
r
a
Prvi izvod -
alternative
( ) ( )
dx
dx / dt dx / dt
dx
t d

=
2
2
Drugi izvod (kao promena prvih izvoda)
Kada se izvod unapred i izvod unatrag
Kada se izvod unapred i izvod unatrag
izraze numeri
izraze numeri

ki dobija se:
ki dobija se:
1 2 3
2 2
1 2
2
2 3
2
2
2
1
t t t
x x
t t
x
t t
dx
t d
+
A
=
A

=
s
s
0
2
2
=
dx
t d
0 2
1 1
= +
+ i i i
t t t
Matemati
Matemati

ki model
ki model
koji se re
koji se re

ava je:
ava je:
Izra
Izra

en numeri
en numeri

ki u
ki u
op
op

tem obliku glasi:

tem obliku glasi:
PRIMER NA SLICI
PRIMER NA SLICI
Slojevi po debljini zida
Slojevi po debljini zida
t
e
m
p
e
r
a
t
u
r
a
t
e
m
p
e
r
a
t
u
r
a
0 2
1 2 3
= + t t t
0 2
2 3 4
= + t t t
0 2
3 4 5
= + t t t
0 2
4 5 6
= + t t t
0 2
5 6 7
= + t t t
t
t
1 1

i t
i t
7 7

se ne mogu odrediti; one moraju biti zadate
se ne mogu odrediti; one moraju biti zadate
kao grani
kao grani

ni uslov
ni uslov
0
2
2
2
2
=
c
c
+
c
c
y
t
x
t
x
y
U tom slu
U tom slu

aju treba
aju treba
numeri
numeri

ki izraziti j
ki izraziti j
-
-
nu:
nu:
ILUSTRACIJA DVODIMENZIONOG SISTEMA
ILUSTRACIJA DVODIMENZIONOG SISTEMA
0
2 2
2
1 1
2
1 1
=
A
+
+
A
+
+ +
y
t t t
x
t t t
j , i j , i j , i j , i j , i j , i
0 4
1 1 1 1
= + + +
+ + j , i j , i j , i j , i j , i
t t t t t
tj. ako se pri diskretizaciji
tj. ako se pri diskretizaciji
izjedna
izjedna

e koraci po
e koraci po
x
x
i
i
y
y
osi dobija se kra
osi dobija se kra

i
i
oblik j
oblik j
-
-
ne:
ne:
0 4
2 2 1 2 3 2 2 1 2 3
= + + +
, , , , ,
t t t t t
0 4
3 2 2 2 4 2 3 1 3 3
= + + +
, , , , ,
t t t t t
0 4
5 4 4 4 6 4 5 3 5 5
= + + +
, , , , ,
t t t t t
0 4
1 1 1 1
= + + +
+ + j , i j , i j , i j , i j , i
t t t t t
........................................................
........................................................
0
2
2
2
2
2
2
=
c
c
+
c
c
+
c
c
z
t
y
t
x
t
Za trodimenzioni slu
Za trodimenzioni slu

aj treba numeri
aj treba numeri

ki
ki
izraziti slede
izraziti slede

u j
u j
-
-
nu
nu
:
:
Za simetri
Za simetri

an sistem mogu
an sistem mogu

e je
e je
ra
ra

unati
unati
t
t
u jednom njegovom delu
u jednom njegovom delu
200 200 K K
1000 K 1000 K
0
2
2 2
2
1 1
2
1 1
2
1 1
=
A
+
+
A
+
+
A
+
+
+ +
z
t t t
y
t t t
x
t t t
k , j , i k , j , i k , j , i
k , j , i k , j , i k , j , i k , j , i k , j , i k , j , i
0 6
1 1
1 1 1 1
= +
+ + + +
+
+ +
k , j , i k , j , i k , j , i
k , j , i k , j , i k , j , i k , j , i
t t t
t t t t
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
=
t c
c
2
2
2
2
2
2
z
t
y
t
x
t
a
t
=0 =0
|
|
.
|

\
|
c
c
=
t c
c
2
2
x
t
a
t
|
.
|

\
|
A
+
=
t A

+
2
1 1
2
x
t t t
a
t t
i i i
i
bud
i
izra
izra

ena numeri
ena numeri

ki
ki
t
t
i i

bud bud
i i i
bud
i
t
x
a
t t
x
a
t |
.
|

\
|
A
t A
+ +
A
t A
=
+
2
1 1
2
2
1
2
2
>
t A
A
a
x
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
=
t c
c
2
2
2
2
2
2
z
t
y
t
x
t
a
t
=0
(
(

|
|
.
|

\
|
A
+
+
|
|
.
|

\
|
A
+
=
t A

+ +
2
1 1
2
1 1
2 2
y
t t t
x
t t t
a
t t
j , i j , i j , i j , i j , i j , i
j , i
bud
j , i
izra
izra

ena
ena

numeri
numeri

ki
ki
j , i
j , i j , i j , i j , i
bud
j , i
t
y
a
x
a
t t
y
a
t t
x
a
t
|
|
.
|

\
|
A
t A

A
t A
+
+ +
A
t A
+ +
A
t A
=
+ +
2 2
1 1
2
1 1
2
2 2
1
4
2
>
t A
A
a
x
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
=
t c
c
2
2
2
2
2
2
z
t
y
t
x
t
a
t
(
(
(
(
(

|
|
.
|

\
|
A
+
+
|
|
.
|

\
|
A
+
+
|
|
.
|

\
|
A
+
=
t A

+
+ +
2
1 1
2
1 1
2
1 1
2
2 2
z
t t t
y
t t t
x
t t t
a
t t
k , j , i k , j , i k , j , i
k , j , i k , j , i k , j , i k , j , i k , j , i k , j , i
k , j , i
bud
k , j , i
izra
izra

ena
ena

numeri
numeri

ki
ki
k , j , i k , j , i k , j , i
k , j , i k , j , i k , j , i k , j , i
bud
k , j , i
t
z
a
y
a
x
a
t t
z
a
t t
y
a
t t
x
a
t
|
|
.
|

\
|
A
t A

A
t A

A
t A
+ +
A
t A
+ +
A
t A
+ +
A
t A
=
+
+ +
2 2 2
1 1
2
1 1
2
1 1
2
2 2 2
1
6
2
>
t A
A
a
x
( )
i i i
bud
i
t
x
a
t t
x
a
t |
.
|

\
|
A
t A
+ +
A
t A
=
+
2
1 1
2
2
1
1
2
2
=
A
t A
x
a
0=
On se
On se
sastoji
sastoji

u tome
u tome
da
da

se u
se u
j
j
-
-
nu
nu

za
za

nestacionarno
nestacionarno

jednodimenziono
jednodimenziono

provodjenje
provodjenje
:
:
Uvede
Uvede
uslov
uslov
:
:
Tako
Tako

da
da

se
se
j
j
-
-
na
na

pojednostavi
pojednostavi
2
1 1 +
+
=
i i
bud
i
t t
t
a
x
2
2
A
= t A
Ona
Ona

se
se
transformi
transformi

e u
e u
izraz
izraz
:
:
budu
budu

a
a
temperatura
temperatura

u
u
sloju
sloju

i
i
jednaka
jednaka

je
je

aritmeti
aritmeti

koj
koj

srednjoj
srednjoj

vrednosti
vrednosti

temperatura
temperatura

u
u
sloju
sloju

ispred
ispred

i
i
iza
iza

sloja
sloja

i
i
u
u
sada
sada

njem
njem

vremenu
vremenu
:
:
Mogu
Mogu

e
e
je
je

i
i
grafi
grafi

ko
ko

prikazivanje
prikazivanje

temperaturne
temperaturne

raspodele
raspodele

kao
kao

to
to

e
e
biti
biti

pokazano
pokazano

na
na

primeru
primeru
:
:
1
2
3 4
5
6 2
1
3
4
5
6
t=0
t=At
primenom
primenom

pravila
pravila

aritmeti
aritmeti

ke
ke

srednje
srednje

vrednosti
vrednosti
za
za

odredjivanje
odredjivanje

t
t
-
-

raspodele
raspodele

nakon
nakon

At
At
sekundi
sekundi
1
2
3 4
5
6
2
1
3 4
5
6
1
2
3 4
5
6
t=2At
Odredjivanje
Odredjivanje

t
t
-
-

raspodele
raspodele

nakon
nakon

2x
2x
At
At
sekundi
sekundi
Ponavljanjem
Ponavljanjem

postupka
postupka

kora
kora

a se
a se
kroz
kroz

vreme
vreme
pojam

Convection

potie od kombinacije latinskih rei:
cum (zajedno) + vehere (nositi)
prenos

toplote

i mase

u gasnoj

i tenoj

fazi
Predstavlja

veoma

sloen fenomen, vezan

za

istovremeni

prenos

mase

i toplote. Deava

se u fluidima.
U sluaju

prelaza

toplote

sa

fluida

na

vrst

materijal

(ili

obratno) glavni

otpor

nalazi

se neposredno

uz

povrinu

tela. U vezi

s tim, pojavljuje

se pojam

graninog

sloja.
On je u tesnoj vezi sa koeficijentom trenja i koeficijentima
prenosa toplote i mase.
U slojevima

fluida

neposredno

uz

zid

toplota

se prenosi

kondukcijom. Na isti

nain prenosi

se i kroz

fluid, u
posebnim

sluajevima.
UVOD I DEFINISANJE POJMOVA
w

W(x,y)
BRZINSKI GRANINI SLOJ
Formiranje brzinskog graninog sloja nad ravnom ploom i
odgovarajue fizike veliine:
(x) debljina sloja (vrednost y za koju je w=0.99w

)
w(x,y) brzina sloja fluida u graninom sloju
w

-

brzina fluida u slobodnoj struji
w
s

=0

-

brzina fluida na povrini ploe
Formiranje graninog sloja je posledica trenja koje se izraava
preko bezdimenzionog faktora (tzv. Fanning friction factor-

a):
2 / w
C
2
s
f

pri emu je t
s

tzv. shear stress, koji za Newtonske fluide glasi:
0 y s
y
w
=
c
c
= t
dinamiki
viskozitet

TEMPERATURNI GRANINI SLOJ

Razlika

izmeu temperature
zida

i fluida

je

pogonska

sila

prelaza

toplote.
A t podeljeno

rastojanjem:
At/o
predstavlja

gradijent.
t
t
y
t

t
t
Temperaturni gradijent
u graninom sloju
Energija

koja

se provede

kroz

zid

i stigne

do njegove

granice

(y = 0) jednaka

je

energiji

koja

se prenese

fluidu

=
o =
(

c
c
t t
y
t
0 y
/L
/L
Zakljuak: Nu-kriterijum

je

odnos

dva

gradijenta
konduktivni

gradijent
konvektivni

gradijent
=
Nu
L
t t
y
t
L
0 y
=

c
c

=
Fourierov zakon
Energetski bilans za granini sloj
NUSSELTOV KRITERIJUM

Concentration boundary
C
A,s

Surface concentration C
A
(x,y)
Reaktanti
A+B
C
A
,

C
A
,

Free stream concentration
KONCENTRACIONI GRANINI SLOJ
Formiranje koncentracionog graninog sloja nad ravnom
ploom i odgovarajue fizike veliine:
(x) debljina sloja (vrednost y za koju je

)
C
A

(x,y) konc. reaktanta A u graninom sloju
C
A,

-

konc. reaktanta A u slobodnoj struji
C
A,s

(x,y) konc. reaktanta A na povrini ploe
99 . 0
C C
C C
, A s , A
A s , A
=

Maseni bilans za granini sloj

Masa

reaktanta A koja

difunduje sa

zida

(y = 0) jednaka

je

masi
koja

se prenese

u struju fluida.
/L
/L
Zakljuak: Sh-kriterijum

je

odnos

dva

gradijenta
difuzioni

gradijent
konvektivni

gradijent
=

=
=
(

c
c

, A s , A A
0 y
A
AB
C C k
y
C
D
Sh
L
C C
y
C
D
L k
, A s , A
0 y
A
AB
A
=

c
c

=
Fickov zakon
SHERWOODOV KRITERIJUM
Pri

strujanju

fluida

preko

horizontalne

ploe, najee se formira

granini sloj

koji

se sastoji

iz

tri dela:
laminarnog, prelaznog i turbulentnog.
Laminarni i turbulentni delovi graninog sloja
Do promene reima strujanja (iz laminarnog u turbulentni) dolazi
usled poremeaja u kretanju slojeva fluida uzrokovanih razliitim
faktorima.
Kvantitativno ove fenomene obuhvata tzv. bezdimenzioni
Reynoldsov broj:

=

L w
Re
Re-broj predstavlja kolinik inercionih i viskoznih sila.
tzv. karakteristina
duina
T
s
Laminarni
x
C
x
Prelazni
Turbulentni

(x)

(x)

Zavisnost koeficijenta prelaza toplote od debljine graninog sloja

iznad ravne ploe.
Zanimljiva je analiza vrednosti koeficijenta prelaza toplote u
pojedinim delovim graninog sloja.
U poziciji oznaenoj sa x
c

menja se reim strujanja. Ova lokacija
definisana je tzv. kritinim Re
x,c

brojem.
Za strujanje preko ravne ploe to se deava pri:
10
5

<Re
x,c

< 3x10
6
Uobiajenom

prosenom

vrednou za sluaj graninog sloja
na ravnoj ploi smatra se:
5
c
c , x
10 5
x w
Re =

=

Oigledno, za svaku geometriju i svaki sistem posebno postoje
vrednosti Re-broja, koje odreuju prelazak iz jednog reima u
drugi.
TEORIJA SLINOSTI I
BEZDIMENZIONI BROJEVI
l
const
c
c
b
b
a
a
O = =
'
' '
=
'
' '
=
'
' '
w
w
w
O =
'
' '
t
t
t
O =
'
' '
Koeficijenti

konvekcije

se mogu odrediti

pomou tzv. kriterijalnih

jednaina sa bezimenzionim brojevima izvedenim primenom teorije

slinosti.
OZNAKE:
prim-

eksperiment
sekund-

realan

sistem
KONSTANTE SLINOSTI
Uvodi

se pojam

konstante

slinosti
duinska
brzinska

(kinematska)
temperaturna
|
|
.
|

\
|
'
c
'
c
+
'
c
'
c
+
'
c
'
c
'
=
'
c
'
c
'
+
'
c
'
c
'
+
'
c
'
c
'
+
t
'
c
'
c
2
2
2
2
2
2
z
t
y
t
x
t
a
z
t
w
y
t
w
x
t
w
t
z y x

|
|
.
|

\
|
' '
c
' '
c
+
' '
c
' '
c
+
' '
c
' '
c
' '
=
' '
c
' '
c

+
' '
c
' '
c

+
' '
c
' '
c

+
t
' '
c
' '
c
2
2
2
2
2
2
z
t
y
t
x
t
a
z
t
w
y
t
w
x
t
w
t
z y x

Za

uspostavljanje

slinosti

izmeu pojave

u eksperimentalnom

i
realnom

sistemu

potrebno

je

da

za

obe

vae isti

matematiki
modeli.
Ovde

e biti

primenjen

energetski

bilans.
IZVOENJE MATEMATIKOG MODELA
ZA EKSPERIMENT
ZA REALAN SISTEM
Setimo se ponovo konstatni slinosti i primenimo ih na sledei
nain:
t t
t
t
t t
'
O =
' '
O =
'
' '
t
'
O = t
' '
O =
t
'
t
' '
t t
'
O = O =
'

x w
"
x w
x
x
w w
w
w
izrazimo sec-parametre pomou prim-parametara
|
|
.
|

\
|
'
c
'
c
+
'
c
'
c
+
'
c
'
c
'
O
O O
=
|
|
.
|

\
|
'
c
'
c
'
+
'
c
'
c
'
+
'
c
'
c
'
O
O O
+
t
'
c
'
c
t O
O
2
2
2
2
2
2
2
z
t
y
t
x
t
a
z
t
w
y
t
w
x
t
w
t
l
t a
z y x
l
t w t

|
|
.
|

\
|
'
c
'
c
+
'
c
'
c
+
'
c
'
c
'
=
'
c
'
c
'
+
'
c
'
c
'
+
'
c
'
c
'
+
t
'
c
'
c
2
2
2
2
2
2
z
t
y
t
x
t
a
z
t
w
y
t
w
x
t
w
t
z y x

Ova jednaina

izjednaava se sa gornjom jednainom

za

eksperiment
sekund parametre u izraz za realan sistem
1 =
t O
O
t
1 =
O
O O
l
t w
1
2
=
O
O O
l
t a
1 1
2 2
=
O
O O
=
O
O O
=
t O
O
t
l
a
l
t a t
Fo
l
a
l
a
=
' '
t
' ' ' '
=
'
t
' '
2 2
Poreenjem

energetskog

bilansa

za

eksperiment

i realan

sistema

dobija

se:
Izjednaavanjem

gornjih

izraza

dobijaju

se bezdimenzione

veliine

nazvane:

KRITERIJUMI SLINOSTI
KRITERIJUMI SLINOSTI
Pe
a
l w
a
l w
=
' '
' ' ' '
=
'
' '
Izjednaavanjem

izraza:
dobija se kriterijum:
1 1
2
=
O
O O
=
O
O O
=
O
O O
a
l w
l
t a
l
t w
Primenom

nekih

drugih

jednaina

mogue je

izvesti

i ostale

kriterijume

znaajne

za

prenos

toplote.
Svaki

bezdimenzioni broj ima fiziki smisao koji

je

u
vezi sa ukupnim

uslovima strujanja.
Neki od vanijih brojeva ve

su pomenuti.
U nastavku je dat pregled bezdimenzionih

brojeva

od posebnog znaaja za prenos toplote i mase.
FIZIKI SMISAO

BEZDIMENZIONIH BROJEVA
REYNOLDSOV
(odnos inercionih i viskoznih sila)
PRANDTLOV
(odnos momenta i toplotne difuznosti)
NUSSELTOV
(odnos konvektivnog i konduktivnog
prenosa toplote)
GRASHOFOV
(odnos sila potiska i viskoznih sila)

=
-
wL
Re
a
c
Pr
p
u
=

o
=
L
Nu
2
2 3

A |
=
L g t
Gr

SISTEMATIZACIJA BROJEVA
znaajnih za prenos toplote i mase
FOURIEROV
(odnos provedene i akumulirane toplote u
vrstom sistemu; bezdimenziono vreme)
BIOTOV
(odnos unutranjeg otpora vrstog tela i
konvektivnog otpora u graninom sloju)
PECLETOV
(odnos konvektivnog i konduktivnog
prenosa toplote)
SCHMIDTOV
(odnos momenta i difuzivnosti mase )
A
L
Bi

o
=
2
L
a
Fo
t
=
AB
D
Sc

=
Pe=Re

Pr
STANTONOV
(modifikovan Nusseltov broj)
STANTONOV

za prenos mase
(modifikovan Sherwoodov broj)
SHERWOODOV
(bezdimenzioni gradijent koncentracije na
povrini)
RAYLEIGHEV
GRAETZOV
AB
A
D
L k
Sh =
LEWISOV
(odnos toplotne i masene difuznosti)
Pr Re
Nu
St =
Pr
Sc
D
a
Le
AB
= =
Sc Re
Sh
St
m
=
Gz=Re

Pr

(D/L)
Ra=Gr Pr
ANALOGIJA IZMEU PRENOSA
TOPLOTE I MASE
Izmeu konvekcije toplote i mase postoji ANALOGIJA

jer ih
definiu jednaine istog oblika.
Inenjere posebno interesuju bezdimezioni parametri C
f

, Nu i Sh,
pomou kojih moemo izraunati otpore usled trenja, te
koeficijente prenosa toplote i mase.
( ) Re f
Re
2
C
f
=
( ) Pr Re, f
L
Nu =

o
=
( ) Sc Re, f
D
L k
Sh
AB
A
= =
OSNOVNI POJMOVI VEZANI ZA ANALOGIJU
Jednaine za Nu i Sh broj su u vezi sa brzinom strujanja preko Re

broja,

dok parametri Pr i Sc imaju analognu ulogu. Iz toga sledi da
postoji analogija i izmeu vrednosti za Nusseltov i Sherwoodov
broj.
U krajnjem, ovo vodi na sledeu vezu izmeu koeficijenata difuzije
toplote i mase:
n 1
p
n
AB
A
) Le ( c
) Le ( D
k
a

=

=
Pr
Sc
D
a
AB
= =
Lewisov broj
To znai da se iz poznatog jednog koeficijenta moe odrediti
drugi, ukoliko je nepoznat.
n1/3
Kada se posmatra granini sloj nad ravnom ploom i
pretpostavi da je: dp/dx=0, a Pr=Sc=1, sledi:
Sh Nu
2
Re
C
f
= =
:Re
Re
Sh
Re
Nu
2
C
f
= =
m
f
St St
2
C
= =
Ovo je poznata jednina
analogije Reynoldsa.
REYNOLDSOVA ANALOGIJA
Analogija postoji i za sluaj dp/dx0 kao i veeg opsega Pr i Sc
brojeva. Ona se naziva modifikovana Re-analogija, tj. Chilton-

Colburn analogija:
60 Pr 6 . 0 j Pr St
2
C
h
3 / 2
f
< < = =
3000 Sc 6 . 0 j Sc St
2
C
m
3 / 2
m
f
< < = =
j
h

i j
m

predstavljaju tzv. Colburnove faktore za prenos toplote i mase.
MODIFIKOVANA REYNOLDSOVA ANALOGIJA
U odnosu na to da li se deava na spoljanjoj strani opreme ili unutar
ureaja

postoji:
KLASIFIKACIJA TIPOVA KONVEKCIJE
U odnosu na to da li se deava spontano ili uz ulaganje energije
za pokretanje fluida postoji:
PRIRODNA PRINUDNA
5 m/s
5 m/s
-
-
3
3
o o
C
C
36.5
36.5
o o
C
C
u
u
t
o
p
l
i
j
i

s
l
o
j
e
v
i

t
o
p
l
i
j
i

s
l
o
j
e
v
i

s
e

p
o
d
i
s
e

p
o
d
i

u u
U odnosu na to da li fluid menja fazno stanje (kljua ili se
kondenzuje), postoji konvekcija:
Vei fluksevi postiu se pri promeni faznog stanja.
U okviru iste vrste konvekcije postoje podpodele, npr.

prema
obliku (orijentaciji) povrine, tipu povrine (rapava ili glatka)

i sl.
FLUID FLUID
V
E
R
T
I
K
A
L
N
A

P
L
O
V
E
R
T
I
K
A
L
N
A

P
L
O

A A
FLUID FLUID
HORIZONTALNA PLO HORIZONTALNA PLO A A
Q = o

( t
s

- t

) A

(J)

= o

( t
s

- t

) A

(W)
Koeficijent konvekcije o (W/m
2
K) je fluks toplote koji pree sa
m
2

povrine zida na fluid pri jedininoj razlici temperatura

izmeu zida i fluida.
On kvantifikuje konvekciju i predstavlja sloenu funkciju
mnogo promenljivih veliina vezanih za karakteristike fluida i
zida i reim strujanja.
OPTI OBLIK JEDNAINE PRELAZA TOPLOTE
N
A

= k
A

( C
A,s

C
A,

) A

(kmol)
n
A

= k
A

( C
A,s

C
A
,

) A

(kmol/s)
Koeficijent prenosa mase k
A

(m/s)

je fluks mase koja
pree sa m
2
povrine zida na fluid pri jedininoj razlici
koncentracija (kmol/m
3
) na

zidu

i u fluidu.
On kvantifikuje konvekciju i predstavlja sloenu
funkcijuju mnogo promenljivih veliina vezanih za
karakteristike fluida i zida i reim strujanja.
OPTI OBLIK JEDNAINE PRELAZA MASE
m
A

= k
A

(
A,s

A,

) A

(kg)
Koeficijent prenosa

mase

k
A

(m/s)

je

fluks

mase

koja

pree sa

m
2
povrine

zida

na

fluid pri

jedininoj

razlici

gustina (kg/m
3
) na

zidu

i u fluidu.
On kvantifikuje

konvekciju

i predstavlja

sloenu

funkciju
mnogo

promenljivih

veliina

vezanih

za

karakteristike

fluida

i zida

i reim

strujanja.
ALTERNATIVNI OBLIK JEDNAINE PRELAZA MASE
KONVEKCIJA
SA SPOLJANJE STRANE
POVRINE ZA RAZMENU TOPLOTE
Radi se o raunanju flukseva toplote i mase prenetih sa
povrine na fluid u spoljanjem toku, ili obratno.
Ograniiemo se na sporije strujanje i prinudnu konvekciju (u
prisustvu pumpe ili ventilatora) bez promene faznog stanja.
Prevashodno, od znaaja e biti geometrija sistema, tj.
konvekcija pri strujanju preko:
1.

Ravnih povrina,
2.

Povrina razliitih oblika

(pre svega, cilindara i sfera)
1. UVOD I OSNOVNI POJMOVI
Pokazaemo da se lokalni i srednji koeficijenti konvekcije mogu
proceniti primenom korelacija:
1.

ZA PRENOS TOPLOTE
Pr , Re , x f Nu
x x
=
2.

ZA PRENOS MASE Sc , Re , x f Sh
x x
=
U obe korelacije x-

oznaava karakteristinu duinu.
Pri reavanju problema mogua su dva pristupa:
1.

Eksperimetalni (tj.empirijski) i
2.

Teorijski koji podrazumeva reavanje odgovarajuih

matematikih modela
Iako se ini jednostavnim, strujanje fluida paralelno sa ravnom
ploom susree se u brojnim primerima.
Podsetimo se izgleda graninog sloja u ovom sluaju:
1. 1.

obojene obojene

konture konture

izotermi izotermi, ,
2. 2.

hidrodinami hidrodinami ki ki

grani grani ni ni

sloj sloj

( (bela bela

linija linija

je je

ivica ivica) )
x
x
C C
L
L
2. STRUJNJE PREKO RAVNIH POVRINA
LOKALNI KOEFICIJENTI
Lokalni koeficijent frikcije:
Lokalni Nusseltov broj :
Lokalni Sherwoodov broj:
2 / 1
x
2
x , s
x , f
Re 664 . 0
2 / w
C

t
=
6 . 0 Pr Pr Re 332 . 0
x
Nu
3 / 1 2 / 1
x x
> =

o
=
6 . 0 Sc Sc Re 332 . 0
D
x k
Sh
3 / 1 2 / 1
x
AB
A
x
> = =
2.1. STRUJANJE PREKO IZOTERMNE RAVNI
LAMINARNO STRUJANJE
SREDNJI KOEFICIJENTI
Srednji koeficijent frikcije:
Srednji Nusseltov broj :
Srednji Sherwoodov broj:
2 / 1
x
2
x , s
x , f
Re 328 . 1
2 / w
C

t
=
6 . 0 Pr Pr Re 664 . 0
x
u N
3 / 1 2 / 1
x x
> =

o
=
6 . 0 Sc Sc Re 664 . 0
D
x k
h S
3 / 1 2 / 1
x
AB
A
x
> = =
LOKALNI KOEFICIJENTI
Lokalni koeficijent frikcije:
Lokalni Nusseltov broj :
Lokalni Sherwoodov broj:
8
x c , x
5 / 1
x x , f
10 Re Re Re 0592 . 0 C s s =

3000 Sc 6 . 0 Sc Re 0296 . 0 Sc Re St Sh
3 / 1 5 / 4
x x m x
s s = =
60 Pr 6 . 0 Pr Re 0296 . 0 Pr Re St Nu
3 / 1 5 / 4
x x x
s s = =
2.2. STRUJANJE PREKO IZOTERMNE RAVNI
(TURBULENTNO)
Umesto tople ploe sa konstantnom temperaturom, mogue
je da ploa emituje toplotu tako da je konstantan fluks.
LOKALNI KOEFICIJENTI
Za laminarno strujanje:
Za turbulentno strujanje:
6 . 0 Pr Pr Re 453 . 0 Nu
3 / 1 2 / 1
x x
> =
60 Pr 6 . 0 Pr Re 0308 . 0 Nu
3 / 1 5 / 4
x x
s s =
2.3. STRUJANJE PREKO PLOE KOJA EMITUJE
KONSTATAN FLUKS TOPLOTE
3 / 1 2 / 1
L L
Pr Re 680 . 0 u N =
SREDNJI KOEFICIJENT
Srednji Nusseltov broj :
U situaciji meovitih graninih uslova problem postaje jo

sloeniji i reava se integracijom. Npr. koeficijent prenosa toplote
se moe dobiti:
Na isti nain mogu se odrediti i ostale veliine.
|
|
.
|

\
|
}
o +
}
o = o
L
x
turb
x
0
lam L
c
c
dx dx
L
1
Prelazak lam. u
turb. reim
2.4. STRUJANJE U MEOVITIM USLOVIMA
Pri

strujanju

fluida

preko

ravne

ploe, granini

sloj

moe da

se
podebljava

neogranieno.
PRIMER STRUJANJA
Vrtlono

strujanje

preko

ravne

ploe
est sluaj u praksi je kretanje fluida normalno u odnosu na
cilindre (cevi) ili sfere.
Formiranje graninog
sloja i odvajanje fluida
od povrine cilindra
prikazano je na slici.
O
w
w
vrtlog
sredinja
ravan
granini

sloj
taka
odvajanja
taka
stagnacije
D
D
w

3. STRUJNJE PREKO POVRINA RAZLIITIH OBLIKA

3.1. STRUJANJE PREKO CILINDARA I SFERA
Karakteristina

duina

jednaka

je

spoljanjem

preniku

cevi

ili

sfere

a
Re broj glasi:
to se tie brzine slojeva u struji van graninog sloja i promene
pritiska oni su prikazani na slici:
u
=

=
wd wd
Re
D
w
(
x
)
Ono se deava:
oko 80
o
kada

je

granini

sloj

laminaran,
oko 140
o
kada

je

granini

sloj

turbulentan
fenomen odvajanja sloja
Koeficijent

otpora

u sluaju

spoljanjeg

strujanja

oko

cilindara

i sfera

odreuje

se pomou
dijagrama

na

slici
STOKESOV STOKESOV
ZAKON ZAKON
(PUZECE (PUZECE
STRUJANJE) STRUJANJE)
PRELAZNI PRELAZNI
DEO DEO
NEWTONOV NEWTONOV
ZAKON ZAKON
a
n
d

c
y
l
i
n
d
e
r
a
n
d

c
y
l
i
n
d
e
r
2
w
A C F
2
f D

=
I u ovom

sluaju

sila

trenja

jednaka

je:
C C
f f
= =
( ) 6 . 0 Pr Pr Re 15 . 1 0 Nu
3 / 1 2 / 1
D D
> = = O
7 . 0 Pr Pr Re C
d
u N
3 / 1 m
D D
> =

o
=
u

kojoj su C i m konstante, odreene za svaki pojedinani sistem, a
d je karakteristina duina.
Koeficijenti

konvekcije se odreuju

pomou kriterijalnih

jednaina.

Npr. lokalni Nu-broj u taki =0 glasi:
Za praksu je, meutim, vaniji srednji Nu-broj. Hilpert je
predloio sledeu jednainu:
Sh
D

se dobija kada se Pr zameni sa Sc.
Koeficijent

prelaza

toplote

o , izraunava

se i primenom

brojnih

drugih raspoloivih

jednaina.
ZA CILINDRE
najpoznatija

je

Churchill-

Bernstein:
ZA SFERE
najpoznatija

je

Whitaker:
|
|
.
|

\
|

+ + =
4 0 3 2 2 1
06 0 4 0 2
. / /
Pr Re . Re . Nu
) Re . ; Pr . ( 80000 5 3 380 7 0 s s s s
2 0. Pr Re >
5 / 4
8 / 5
D
4 / 1
3 / 2
3 / 1 2 / 1
D
D
282000
Re
1
Pr) / 4 . 0 ( 1
Pr Re 62 . 0
3 . 0 u N
(
(

|
.
|

\
|
+
+
+ =
esto se sree strujanje preko snopova cevi (u razmenjivaima
toplote) koje su sloene na dva naina:
linijski linijski smaknuti smaknuti
3.2. STRUJANJE PREKO SNOPOVA CEVI
Zukauskas je predloio jednu od poznatih kriterijalnih jednaina
za snop sa vie od 20 kolona:
pri emu je Re-broj odreen za maksimalnu brzinu:

=
d w
Re
max
max , D
1000

2 x 10
6
500 Pr 7 . 0
Pr
Pr
Pr Re C u N
4 / 1
s
36 . 0 m
max , D D
s s
|
|
.
|

\
|
=
dok se konstante C i mmogu nai u odgovarajuim tablicama.
maksimalna brzina, zavisi od geometrije snopa
maksimalna brzina, zavisi od geometrije snopa
S S
T T
S S
T T
S SD D
Linijski i smaknuti raspored bitno se razlikuju u pogledu uslova

strujanja koje omoguavaju.
favorizovani pravci strujanja
Radi toga i maksimalne brzine fluida unutar snopa cevi se
meusobno razlikuju:
W
d S
S
W
T
T
max

= W
) d S ( 2
S
W
D
T
max

=
za linijski raspored za smaknuti raspored
1.

Precizno utvrditi geometriju sistema,
2.

Specificirati temperaturu i odrediti osobine fluida na
toj temperaturi; u sluaju prenosa mase ovo vai i za
komponentu B binarnog sistema,
3.

Odrediti Re-broj,
4.

Definisati tip koeficijenta koji se trai (lokalni ili srednji)
i
5.

Odabrati odgovarajuu kriterijalnu jednainu.
3.3. POSTUPAK ODREIVANJA
KOEFICIJENATA
U SVIM POMENUTIM SISTEMIMA