άγγελος τερζάκης

ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΣΕ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΑ

Η φωνή µου το ξέρω πώς θα φανεί παράταιρη µέσα στο σηµερινό κόσµο,
θαρρώ όµως ότι θα έκανα κάτι σαν προδοσία αν σώπαινα. Ο, τι θα πω εδώ,
έπειτα, αφορά έµενα µονό, προσωπικά, είναι κάτι σαν εξοµολόγηση. Τότε γιατί
την κάνω; Γιατί µόλις το καλοσκεφτώ βλέπω πώς δεν είναι αυτή ή αλήθεια. Ή
αλήθεια είναι πώς ο, τι µε απασχολεί, βασανίζει κι άλλους, ή, το
λιγότερο,
έχει γίνει κρυφή τους έγνοια. Βέβαια εγώ, γράφοντας εδώ, θα το παρουσιάσω
µε το δικό µου τρόπο, δίνοντας του έτσι κάτι το προσωπικό. Αυτό,
περισσότερο από εγωιστικό, πού δεν είναι, ας θεωρηθεί εγγύηση ειλικρίνειας.
Από τότε πού κατάλαβα υπεύθυνα τον εαυτό µου, σχηµάτισα άθελα µου την
αλλόκοτη εντύπωση πώς βρίσκοµαι σαν εξόριστος σε τούτον εδώ τον κόσµο.
Πώς µε αφορά χωρίς βαθύτερα να µ' ενδιαφέρει. Πώς δεν «συνηχώ» µ' αυτόν.
Τότε — αυθόρµητη καί πληγωµένη αντίδραση — βάλθηκα να µην φιλοδοξώ
τίποτα περισσότερο από το να µοιάσω στους άλλους, τους «κανονικούς»
ανθρώπους. Μ' έναν ρυθµό πού όλο καί πύκνωνε, σύγκρινα το πώς εγώ
συµπεριφέροµαι, µε το πώς συµπεριφέρονται οι άλλοι. Τους ζήλευα που
αντιδρούν στα καθέκαστα της ζωής µ' έναν τρόπο πού µου φαινόταν ανάµεσα
τους οµοιόµορφος, ενώ εγώ υπολειπόµουν. Άλλοι φιλοδοξούν να ξεχωρίσουν.
Εγώ κολακευόµουν να µιµηθώ κάτι από τα καµώµατα των άλλων, γιατί µ'
έπνιγε το αίσθηµα µιας αφανέρωτης µοναξιάς.
Όµως, αν ένιωθα να µην ανήκω σ' αυτόν τον κόσµο, που ένιωθα ν' ανήκω;
∆εν µπορώ να το προσδιορίσω, µήτε ξεκαθαρίστηκε ποτέ µέσα µου σε εικόνα
ή βίωµα ακέραιο. «Κάπου άλλου» θα έλεγα, τίποτ' άλλο. Ήταν ανώτερο αυτό
το «αλλού» από την γύρω µου πραγµατικότητα; Κατώτερο; Μάλλον το πρώτο,
µε την ανεξήγητη όµως προσθήκη πώς ή αίσθηση αυτή δεν µε κολάκευε µήτε
µε παρηγορούσε. Το είπα κιόλας πώς ή διαφορά µου από τον γύρω κόσµο των
ανθρώπων µου ξυπνούσε αυτό πού έµαθα αργότερα πώς λέγεται σύµπλεγµα
µειονεξίας. Ενώ, λοιπόν, µε το πέρασµα των χρόνων, όταν άρχισα πια να κρίνω
συνειδητά, βάλθηκα ν' αντιδρώ στη ζωή περιφρονώντας µέσα µου την
οµοιοµορφία των άλλων, σύγκαιρα, αντί να το χαίροµαι, θλιβόµουν. Και τότε
ξεπήδησε ξεκάθαρα για µένα το συναίσθηµα πού ήτανε σαν ο συµβιβασµός της
αντίθεσης: θα το πω, γιατί έτσι είναι και ψυχικά χρωµατισµένο, «εντύπωση
νοσταλγίας». Αυτό είναι: Νοσταλγούσα κάτι πού δεν το είχα γνωρίσει ποτέ!
Εδώ, ή µεταφυσική εξήγηση είναι έτοιµη. Ή θεοσοφική το ίδιο. θα το πω
ξεκάθαρα: Ή δεύτερη δεν µου κάνει σοβαρή εντύπωση, κάτι µέσα µου την
αποκρούει. Τολµώ να το πω έτσι κατηγορηµατικά, γιατί ή περιοχή όπου έχω
τώρα µπει είναι ψυχική, και πιστεύω ότι στα ψυχικά φαινόµενα ή αυτόµατη
αντίδραση πρέπει να λογαριάζεται, να µην την περνάµε για πρόληψη ή
προκατάληψη, πού είναι καταστάσεις του νου, το πολύ-πολύ αφοµοιωµένες,
κατακαθισµένες στο επίπεδο του ασυνειδήτου.

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

 ∆εν είναι λοιπόν, νοσταλγία για έναν «Παράδεισο» ή «Άλλον κόσµο» πού
υπάρχει, αλλά θα έπρεπε να υπάρχει. Γι' αυτό και µ' αφήνει διπλά
ανικανοποίητο...

Το µόνο δικό µου, για το οποίο µπορώ να είµαι βέβαιος, είναι ή απελπισία
µου. (Όλα τ' άλλα χρειάζονται αποδείξεις, βάσανα, αναλυτική δοκιµή).

Ή µόνη σκέψη πού συχνά µε παρηγορεί είναι πώς είµαι ένα ασήµαντο
επεισόδιο µέσα στον Ωκεανό του Κόσµου. Γιατί; Γιατί µε απαλλάσσει από το
πάθος. Ή χειρότερη απάτη είναι να συγκινείσαι και να θρηνείς για το άτοµο
σου, ένα άτοµο πού όλα γύρω σου δείχνουν φανερά πόσο είναι αµελητέα
ποσότης...

Απ' όλες τις ανισότητες, ίσως ή σκληρότερη είναι ή ανισότητα απέναντι στον
θάνατο: Άλλοι τον ζουν κι άλλοι µήτε τον πληροφορούνται — δεν
προλαβαίνουν.

Εκείνο πού δίνει περιεχόµενο στη ζωή, είναι ή επιθυµία. Όταν ή επιθυµία
ανασταλεί, ή ζωή αδειάζει. 'Ορα και την βουδδική κατάργηση των επιθυµιών,
πού καταλήγει σε άρνηση της θέλησης του ζείν.
Εναλλαγή από επιθυµίες και ικανοποιήσεις είναι ή διαλεκτική πρόσβαση της
ζωής.

Ό αγώνας είναι ν' αποσπαστείς, όσο γίνεται, από τον Χρόνο. Από τον
ψυχολογικό Χρόνο. Είναι δύσκολο, σε διάρκεια ακατόρθωτο. Όµως, στιγµές-
στιγµές, είναι εφικτό. Και σ' ανακουφίζει... Ξεκόβεις έτσι από τον πόνο τον
άµεσο, τον καυτερό. Γιατί ο πόνος λειτουργεί εν Χρονω.

Κάθε ανθρώπινη ζωή έχει το νόηµα της, αδιάφορο αν δεν το νιώθουµε, αν

είναι πέρα από εκείνο που νοµίζουµε η που αναζητούµε. Νόηµα µυστικό.
Φυσικά, αυτό αφορά τη ζωή του ατόµου κι όχι του είδους...

Ή σύγχρονη εποχή, ή εντελώς σύγχρονη, θα εξαναγκαστεί σε γενικές και

βαθιές αναθεωρήσεις. Ή αναµέτρηση του ανθρώπου µε το διάστηµα, τα νέα
δεδοµένα της επιστήµης, ο ανακόλουθος νέος τρόπος του σκέπτεσθαι, οι νέες

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

 νοοτροπίες, θα επιδράσουν δραστήρια πάνω στις ηθικές αρχές. Ήδη έχουµε
συµπτώµατα οξύτατα της διαταραχής (εκτροχιασµός νεολαίας κ.λπ.). -Αύριο
θα εκδηλωθούν εντονότερα.

Ό πνευµατικός µας πολιτισµός είναι ρευστός. Σ' αυτό έγκειται ο

φιλελεύθερος χαρακτήρας του αλλά και ή ασυνέπεια του, ή ανοµοιογένεια, που
αφήνει εκτεθειµένους τους θεσµούς, ευπρόσβλητες τις ηθικές αξίες.

Ό άνθρωπος θα τιµωρηθεί που παράτησε τη γεωργία, την πατροπαράδοτη,

για χάρη της βιοµηχανίας.
Ή µοιραία παρέκκλιση. (Αναπόφευκτη;)
Ή βιοµηχανία τρέφει τους πλεονέχτες και τον ολοκληρωτισµό (τεχνοκρατία).
Ή τεχνοκρατία κόρη της βιοµηχανίας.
Ή βιοµηχανία, αφού πρώτα συγκέντρωσε τον πληθυσµό στις πόλεις, τώρα τον
διώχνει. Άλλα για να πάει πού; Παντού παίρνει µαζί του την βιοµηχανία,
δηλαδή τον δυνάστη του, που τον εκτοπίζει αδιάκοπα, αφού φώτα τον
µηχανοποιήσει, τον αλλοτριώσει και τον δηλητηριάσει.
Η γεωργία σήµαινε παραγωγή, ή βιοµηχανία κατανάλωση. Υποθάλπει την
κατανάλωση, την κάνει υστερία, απληστία, και τέλος άγχος.
Γιατί να λέµε πρόοδο κάθε εξελικτικό στάδιο; Από µηχανική αντίληψη της
προόδου. Ή βιοµηχανία «πρόοδος»!
Ή γεωργία συνέδεε τον άνθρωπο µε τη γη, τη µάνα του. Ή βιοµηχανία τον
υποτάσσει στην µηχανή, του µεταδίδει το «πνεύµα» της µηχανής.
Ονειρεύτηκαν απελευθέρωση του ανθρώπου από τη γη και τον υπέταξαν στη
δουλεία της τεχνικής, δηλαδή του τεχνητού, του φτιαχτού, του άψυχου.
Ή βιοµηχανία, αφού πρώτα δηµιούργησε προλετάριους, τώρα δηµιουργεί
προδότες — τους λιποτάχτες της προλεταριακής τάξης, που αυτοµόλησαν
στην καταναλωτική κοινωνία, εξαγοράστηκαν από το µεγάλο κεφάλαιο. Αφού
πρώτα έπλασε επαναστάτες — µιαν ελπίδα — τώρα πλάθει εθελόδουλους —
µιαν απελπισία.
Ή γεωργία, σ' ένα προχωρηµένο στάδιο, απελευθερώθηκε από τους
γαιοκτήµονες — τη φεουδαρχία. Ή βιοµηχανία δεν θα απελευθερωθεί από τον
ιδιώτη ή κρατικό κεφαλαιούχο, γιατί είναι ταυτισµένη µ' αυτόν, είναι ή έκφραση
του. Συγκεντρωτισµός εξανδραποδικός. Πλάθει ανδράποδα-ροµπότ, δηλαδή
δούλους πρόθυµους, χωρίς πόθο, µέσα τους, ελευθερίας.
Ή γεωργία δεν δολοφονεί την Φύση. Ή βιοµηχανία βασίζεται στη δολοφονία
της. Ή Φύση όµως, πεθαίνοντας, πεθαίνει και µέσα στον άνθρωπο: Γίνεται πια
ο εξωµότης και µητροκτόνος.
Στη γεωργία ο άνθρωπος είναι δηµιουργός, στη βιοµηχανία γίνεται εργαλείο.
Στη γεωργία ο άνθρωπος ζει στο ύπαιθρο. Με τη βιοµηχανία δραπετεύει από
το ύπαιθρο, εξοικειώνεται να ζει σε τεχνητές κατασκευές. Ή γεωργία είναι

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

 ποικιλία, ή βιοµηχανία οµοιοµορφία. Ή γεωργία σκληραγωγούσε τον
άνθρωπο. Ή βιοµηχανία τον εκφυλίζει.

∆εν δεοντολογώ, διαπιστώνω. Ή αντιδικία µου είναι µε την Μοίρα. Βλέπω

τώρα πώς υπάρχει Μοίρα.

Ό άνθρωπος είναι καταδικασµένος να προοδεύει...

Υπάρχουν άνθρωποι πού µόνο το κορµί τους είναι πλασµένο από λάσπη.
Αλλονών, είναι και ή ψυχή.

ΤΟ πρόβληµα του Κακού είναι φευδοπρόβληµα. Το πραγµατικό πρόβληµα

είναι του Καλού. Ακριβέστερα: το πρόβληµα πώς προέκυψε µέσα στον κόσµο
ή ηθική συνείδηση.

Πάντοτε αναρωτιόµουν πώς διάβολο δηµιουργήθηκε ή Ηθική, αφού κανένα

πρόσωπο δεν την έχει στη φυσική ζωή. Τώρα το καταλαβαίνω: Είναι µια ψευτιά
πού την επινόησαν οι κατεργαρέοι, για να κρύβουν πίσω της, πίσω δηλαδή από
τη νοµιµοφάνεια, τις ανοµίες τους.

Ή αυθεντία της Γραφής θεµελιώνει την εξουσία της Εκκλησίας, όχι την
αλήθεια του θεού. Τον θεό τον ανακαλύπτει ο καθένας όπως µπορεί. Αυτή
είναι, κατά την γνώµη µου, ή χάρη που δόθηκε στον άνθρωπο άνωθεν. Καί ή
αυθεντία της Εκκλησίας χρειάζεται για να καθοδηγεί ή να συγκρατεί εκείνους
που δεν µπορούν να βρούνε µέσα τους, µε την τάση της ψυχής τους, τον δρόµο
προς τον θεό.

Είναι αξιοσηµείωτο πως, ενώ χρειάζεται ή οξύνοια των φιλοσόφων για να

στηριχτεί ή ύπαρξη του θεού, για την αµφισβήτηση του αρκεί ή κοινότερη
λογική µε τ άπλα επιχειρήµατα των καθηµερινών ανθρώπων.
Αυτό τι δείχνει; Την ανυπαρξία του θεού, αναγκαστικά; Κάθε άλλο. ∆είχνει µια
απλή πραγµατικότητα. Πώς υπάρχει εδώ ένα µυστήριο. Το προφανέστερο (ή
ανυπαρξία) δεν είναι αναγκαστικά καί το ισχυρότερο. Είναι απλώς το πιο
αισθητό. Αυτό που — πρακτικά — είναι ή δύναµη του, είναι καί —
φιλοσοφικά — ή αδυναµία του...

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

 Πρέπει να κρατηθείς µακριά από επισηµότητες, γιατί ή επισηµότης επιβάλλει
τον συµβιβασµό, τον µετριασµό των εκφράσεων, την συµµόρφωση µε κάποιες
καθιερωµένες ψεύτικες καταστάσεις, την αποσιώπηση αληθειών. Επισηµότης
θα πει µετάταξη σου στην παράταξη των στηριγµάτων του κάθε λογής
«καθεστώτος» — αρά στατική κατάσταση, εξ ορισµού εναντίωση σε κάθε
κίνηση, εξέλιξη, ζωντάνια.
0ι νέοι δεν µας χρειάζονται ως πνευµατικούς ή άλλους ηγέτες. ∆εν φαντάζοµαι
να υπάρχει συνοµήλικος µου τόσο αφελής, τόσο έξω από τα πράγµατα, που να
πιστεύει πως του έλαχε ο ρόλος του ηγέτη. Οι νέοι τους ηγέτες τους θα τους
διαλέξουν ανάµεσα τους.

Ή φτήνια µαστίζει την Ελλάδα. Όλοι πουλιούνται: Με στόµφο ή µε κυνισµό,

σαν κάπηλοι ή µεταπράτες...

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com