Prirodne nedae koje se smjenjuju razliitom uestalou, stalno nas vraaju na isto pitanje: da li smo dovoljno pripremljeni da se sa njima

nosimo ? Zato rijei kritike i razoarenja koje su do sada, izreene na raun loeg i sporog funkcionisanja civilnih, i ne samo civilnih, slubi u dosadanjim elementarnim nesreama, moemo tumaiti i kao traginu opomenu svega onoga to se deava u jednoj nacionalnoj katastrofi, kada elementarne nepogode otkriju da je drutvo nedovoljno pripremljeno, kada su, kako se u tim prilikama kae, rijei Civilna zatita skoro nepoznat pojam stanovnitvu na postradalom podruju. Ne elim da na raun tekoa, onih koji su to iskusili, izvlaim i istiem neke nae prednosti. Stvarnost nas je nauila, ali nikad dovoljno, da moramo uvijek biti spremni, da primirja koja nam priroda ostavlja koristimo da se bolje organizujemo. Zato nee biti na odmet da se upoznamo sa injenicama koje se u svakoj novoj katastrofi, vie ili manje, potvruju: Sa elementarnim nesreama, pogotovo takvog razornog dejstva kao to su katastrofalni zemljotresi, poplave, poari i druge, moe se uspjeno nositi samo drutvo koje je na svim stepenima, od baze do vrha, uinilo da zatita od katastrofa bude sastavni dio svakodnevne djelatnosti sistema u kome graani solidarno odvajaju dio svog dohotka i u kome uestvuju zbog svoje samozatite; Glavninu snaga za hitne intervencije (zbog svoje prisutnosti, mobilnosti i masovnosti) ini Civilna zatita. Uz nju su i sve druge slube drutva, od odbrambenih snaga i policije do komunalnih slubi, Crvenog kria i drugih organizacija, a to njihovu priremljenost ine unaprijed postavljeni i meusobno usklaeni planovi; U opem haosu jedne velike nesree, tabovi i rukovodei organi su osnova za koordiniranu akciju, usmjeravanje pomoi, spreavanje dezorganizacije i neracionalno troenje snaga i sredstava. Za pomo su odluujui asovi, ne dani, a to mugu objezbijediti samo struni, autoritativni i uvjebani tabovi - od opine do Federacije; Brza pomo je dvostruka pomo! Ono to ljudska solidarnost ini u takvim trenucima je nezamjenljivo. Po pravilu, nastradalima nedostaju ba ona sredstva koja graani i organizacije najee nemaju (atori, prikolice, kuhinja, lijekovi itd). Zato su stalne rezerve takvih sredstava, jednake ratnim rezervama, a one to i jesu; Bolje sprijeiti nego lijeiti! Preventivna, posebno aseizmika gradnja (kada se radi o zemljotresu), ostaje i dalje uslov broj jedan svake zatie. Zbog toga u ovoj oblasti zakoni i propisi morali bi imati neprikosnoven znaaj; Prirodno je i shvatljivo da otrica pijuka, na koji se zaklinjemo u trenutku nesree, vremenom otupi i zbog one ljudske naivnosti da se ba nama tako neto nee desiti. Do sada je ovaj dio Zemljine kore, na kojem ivimo, vie puta to nemilosrdno opovrgavao. Elementarne nepogode, koje su posljedica djelovanja prirodnih sila, ali esto i ljudskih aktivnosti, dovode do nesrea i stradanja velikog broja ljudi, kao i unitenja materijalnih i drugih vrijednosti, usljed ega sistem Civilne zatite nije u mogunosti da se efikasno suprostavi tim nedaama.U takvim uslovima izdaje se naredba o uptorebi organizovanih snaga Vojske Federacije Bosne i Hercegovine . Odnos izmeu ovih snaga regulisan je normativno-pravnim regulativama, Zakonom o

odbrani F BiH, Zakonom o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea i instrukcijama o meusobnoj saradnji. Srodne jedinice i slube oruanih snaga (jedinice: ininjerije, ABHO, veze i slube: tehnika, sanitetska, veterinarska, graevinarska) i Civilne zatite (jedinice RHB zatite, jedinice PPZ, jedinice za asanaciju terena, jedinice za spaavanje iz ruevina, graevinske jedinice Civilne zatite za spaavanje na vodi, jedinice prve medicinske pomoi, jedinice prve veterinarske pomoi, zdravstvene slube, graevinske slube), sve su obavezne saraivati po pitanjima: protivpoarne zatite, prve medicinske pomoi, RHB zatite, zatite biljaka i ivotinja i namirnica ivotinjskog porijekla. Za to bolju suradnju i sinhronizaciju djelovanja slubi i jedinica oruanih snaga i Civilne zatite neophodno je to preciznije uskladiti planove zatite,a naroito planove zatite i spaavanja usljed elementarnih nepogoda i ire organizovati i izvoditi zajednike vjebe. Planove moramo tako praviti da budu operativno korisni, a u njihovoj izradi treba po mogunosti da uestvuje to vie onih koji e ih realizovati.

1. ELEMENTARNE NEPOGODE
1.1 Vrste elementarnih nepogoda Nije samo rat i razaranja koja nosi sa sobom jedino zlo koje prati ljudske sudbine ve i elementarne nepogode esto ne zaostaju za ratnim pustoenjem, prouzrokujui materijalne tete te ne malim ugroavanjem ljudskih ivota.

esto moemo u iroj literaturi koja obrauje ovu oblast pronai vrste elementarnih nepogoda, veih ili manjih inteziteta, koje su prisutne na naem prostoru, a u koje ubrajamo : - zemljotrese, - poplave, - vjetar, - snjene nanose i snijeg, - lavine, - led, - klizita i odroni zemljita, - suu, grad i proljetni mrazevi. U ostale nesree veih razmjera ubrajamo : - ruenje brana, - velike poare, - saobraajne nesree velikih razmjera, - nesree u rudnicima, - nesree u industriji, - nuklearna, hemijska i radioloka kontaminacija.

Ustrojom zakonskih i drugih pravnih regulativa, Pod vrstama elementarnih nepogoda smatraju se: zemljotresi, poplave, snjeni nanosi, lavine, nagomilavanje leda na veim vodotocima, odronjavanje, slijeganje i klizanje zemljita, sua, oluja, grad, mraz, veliki poari, eksplozija gasova, saobraajni udesi, ruenje brana na akumulacijama, epidemije zaraznih bolesti, kalamiteti biljnih bolesti i tetoina, radioaktivno i drugo zagaivanje vazduha, voda, zemljita i namirnica, rudarske nesree, slijeganje zemljita zbog eksploatacije ruda i drugih mineralnih sirovina, kao i druge sline pojave koje mogu ugroziti zdravlje i ivot veeg broja ljudi i prouzrokovati velike materijalne tete. 4 Proglaenjem Zakona o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea, 1) Pod pojmom prirodne nepogode podrazumjevaju se dogaaji koji su uzrokovani djelovanjem prirodne sile kao to su: potres, poplava, visoki snijeg i snijeni nanosi, olujni ili orkanski vjetar, grad, prolom oblaka, klizita, sua, hladnoa, masovne pojave ljudskih, ivotinskih i biljnih bolesti ; 2) Tehniko tehnoloke nesree podrazumjevaju se dogaaji koji su izmakli kontroli pri obavljanju odreene djelatnosti i rad sa opasnim tvarima, naftom i njenim derivatima, energetskim plinovima tokom njihove proizvodnje, prerade, upotrebe skladitenja pretovara, prevoza ili uklanjanja, ije posljedice ugroavaju ljude i materijalna dobra ;

___________________________________ 4 Zakon o zatiti od elementarnih nepogoda, Slubeni list SR BiH, Sarajevo, broj 12/90, lan 2.

3) Druge nesree podrazumevaju velike nesree u cestovnom, eljeznikom ili pomorskom prometu, poar, rudarske nesree, ruenje brana, atomske, nuklearne i druge nesree koje uzrokuje ovjek svojim aktivnostima, rat, vanredno stanje ili drugi oblici masovnog unitavanja ljudi i materijalnih dobara. 5

2. RUKOVOENJE NEPOGODA

ZATITOM

OD

ELEMENTARNIH

Rukovoenje kao oblast ljudskog rada uvijek je izazivalo panju ljudi, jer od odluke koje donose rukovodioci i rukovodstva zavisi ivot organizacije, a i svakog pojedinca. Rukovoenjem se organizacija dovodi do uspjeha ili neuspjeha, odnosno do raspadanja ili kako se to esto govori do pojave dezorganizacije. Tamo gdje ima vie ljudi u radnoj grupi, postoji zakonitost da jedan preuzme ulogu rukovodioca, koji planira, organizuje i kontrolie izvrenje zadataka obezbjeujui usklaenost izmeu uesnika u zajednikom radu. Rukovoenjem se obezbjeuje usklaenost rada grupe sa ostalim grupama u okviru vee organizacijone cjeline.Takav proces povezivanja se nastavlja u cijeloj organizacionoj strukturi bilo da je to proizvodnja ili teritorijalna organizacija. Na tako odreenim stepenicama

organizacione strukture javljaju se tijela za rukovoenje sa ciljem usmjeravanja organizacije. U normativnim dokumentima najee se rukovoenje predstavlja kao voenje poslova, a u praksi organi rukovoenja nazivaju se poslovnim organima ili organima rukovoenja, odnosno rukovodioci. Pojam rukovoenja definiemo kao Proces usmjeravanja pojedinca, organa ili organizacije kao cjeline od strane organa rukovoenja radi ostvarivanja postavljenih ciljeva. 11
____________________________________________ 11 Jovanovi Branislav, Rukovoenje optenarodnom odbranom i drutvenom samozatitom, Zavod za organizaciju polovanja iobrzovanja kadrova, Beograd, 1987.godina. Strana 8.

Rukovoenje moemo posmatrati kao organizacioni proces koga ine meusobno zavisne funkcije: planiranje, organizovanje, komandovanje, koordinacija i kontrola. Za rukovoenje se moe rei da je to organizovana i osmiljena djelatnost kojom se planira, usmjerava i povezuje akcija vie subjekata na obavljanju zajednikog posla. 12 Struno operativne poslove i zadatke organiziranja, pripremanja, obuavanja i osposobljavanja jedinica, slubi, tabova i povjerenika Civilne zatite obavlja Federalni tab Civilne zatite, kao posebni organ u sastavu Ministarstva odbrane. 13 U pogledu rukovoenja, koordiniranja i usmjeravanja akcija zatite i spaavanja, opinski i kantonalni tabovi Civilne zatite, podreeni su federalnom tabu Civilne zatite. Zatitu i spaavanje provode: graani, dravni organi, preduzea i druga pravna lica, jedinice, tabovi, povjerenici Civilne zatite i slube zatite i spaavanja. 14 Rukovoenje zatitom od elementarnih nepogoda, rukovode tabovi Civilne zatite dravnih organa, preduzea i drugih pravnih lica. U oruanim snagama nisu obrazovani tabovi Civilne zatite, nego zatitom i spaavanjem rukovode neposredno (komandiri jedinica i deurni organi) na osnovu izraenih standardnih operativnih procedura, koje su odobrene od strane vieg pretpostavljenog starjeine. U rukovoenju zatitom od elementarnih nepogoda, tabovi Civilne zatite i drugi organi u kojima se formiraju isti u sluaju nastanka elementarnih nepogoda moraju se pridravati sljedeih mjera: - Utvrivanje procjene ugroenosti sa posljedicama i uestvovanje u izradi plana zatite, te vrenje njegovog objedinjavanja u jedinstven dokument. - Rukovoenje jedinicama i povjerenicima Civilne zatite. - Praenje i ostvarivanje uvida u organizaciju, te sprovoenje priprema za zatitu od elementarnih nepogoda.

- Ostvarivanje meusobne saradnje sa organima DPZ u vezi organizovanja i sprovoenja zatite od elementarnih nepogoda. - Za vrijeme trajanja elementarne nepogode organizuje se prijem i raspodjela pomoi ugroenim i nastradalim.15

3. ZAJEDNIKO DJELOVANJE ORUANIH SNAGA

CIVILNE

ZATITE

U uslovima elementarnih nepogoda (katastrofalni zemljotresi, poari, poplave i RHB kontaminacije) vrlo esto ekstenzitet nesree i ukupnih stradanja prevazilazi mogunost sistema drave da joj se suprotstavi i da efikasno otkloni tetne posljedice.U uslovima nastanka opasnosti sa takvim tetnim posljedicama nareuje se upotreba organizovanih snaga kao to su OS Federacije BiH. tabovi CZ procjenjuju i dimenzoniraju potrebne snage i sredstva za intervenciju. 37 Po potrebi tabovi Civilne zatite opine, kantona Federacije preko Federalne uprave i Federalnog ministarstva odbrane podnjeti e zahtjev za upotrbu Vojske Federacije na zadacima zatite spaavanja. Kada vojne jedinice uestvuju u zatiti i spaavanju sa njima komanduju vojne starijeine, a zadatke izvravaju po naredbama komandanta taba Ciivilne zatite koji rukovodi akcijama na ugoenom prostoru.Komandant Zajednike komande VF BiH izdaje naredbu jedinci koja e izvravati zadatak, komandir jedinice izvrava zadatke u skladu sa naredbama nadlenog komandant taba Civilne zatite.
_______________________________ 36 Zakon o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea, Slubene novine F BiH broj 39/03, lan 29. 37 Huseinbai dr amil, Civilna Zaitita,FMO, Sarajevo, 1999. godine, str.179.

Uee Vojske Federacije u zatiti i spaavanju im privremeni karakter i traje samo do momenta kada se ocijeni da daljnju aktivnost na zatiti i spaavanju mogu uspjeno provoditi snage i sredstva civilne zatite. 38 3.1. Gaenje velikih poara Opasnosti od poara i eksplozija esto su prisutne, a njihove posljedice, sa ugroavanjem ivota i zdravlja ljudi i nastankom materijalnih teta su nerjetko sve vee.Kod ovakvih pojava dobro organizovanje, predvianja i primjena potrebnih

mjera za spreavnje ovih opasnosti je nezamjenjiv imperativ za njihovo smanjenje ili eliminisanje. U uslovima, nastanka velikog poara ili eksplozije, potrebno je pravovremeno nastupanje i djelovanjem najveim intenzitetom, operativnih snaga, tehnikom opremom i sredstvima. Razne operativne varijante, polovina rjeenja i improvizacija organizovanjem i upotrebom lokalnih snaga i sredstava, koja su u dananje vrijeme prisutna po receptu bolje neto nego nita, samo otklanja sagledavanje pravih razmjera opasnosti. Dosadanja praksa, pokazuje da prilikom velikih poara gorenje traje sve dok ne izgori goriva sadrina zahvaena poarom, a akcija se uglavnom svodi na lokalizovanje. U sadanje vrijeme veina specijalizovanih jedinica PPZ Civilne zatite raspolae sa jedinicom ranga voda gdje je u jednoj smjeni od 3-9 vatrogasaca i nekoliko vozila, to su snage, oprema i sredstva kojima se uspjeno mogu gasiti samo manji poari, dok vee vatrogasne jedinice u koje se ukljuuju, specijalizovane jedinice i druge jedinice Oruanih snaga mogu uspjeno koristiti kod gaenja veih poara. Imajui u vidu navedeno, a istovremeno izvravajui zakonsku obavezu za intervenciju i gaenje poara privremenim uputstvom organizacije PPZ u Oruanim snagama propisana je organizacija i sadejstvo sa tabovima specijalizovanih za to u svrhu zatite ivota ljudi i imovine od poara, preduzimaju se osnovne mjere i postupci iz protivpoarne zatite : otklanjanje uzroka poara, spreavanje nastajanja i irena poara, otkrivanje i gaenje poara, ispitivanje uzroka poara, otklanjanje posljedica prouzrokavanih poarom.

Organizovanje protivpoarne zatite u jedinicama, ustanovama i kasarnama Oruanih snaga Vojske Federacije BiH vri se kao samozatita i zajednika zatita od poara.Samozatitu od poara organizuju sve komande, uprave, jedinice i ustanove sopstvenim snagama i sredstvima gdje svaka od njih treba biti osposobljena za sprovoenje svih preventivnnih mjera i gaenje poara, uz maksimalno koritenje svojih mogunosti prije nego trai pomo sa strane. Kolektivna zatita organizacija, organizuje se kao pomo jedinicama kad one nisu u mogunosti da ugase poar.Organizuju se na teritorjalnom principu od kasarne, ustanove i jedinice od ZK Vojske Federacije BiH i Ministarstva odbrane. Sprovoenje PPZ u Oruanim snagama vri se preko logistikih organa i osnovnih jedinica.Kao baza za organizaciju uzeta je kasarna u kojoj komandant kroz naredbu i plan PPZ regulie mjere i postupke na organizaciji PPZ u komandi, jedinicama i skladitima, poligonima i slino.Komandant kasarne kroz naredbu i plan PPZ regulie nain meusobnog ispomaganja jedinica u gaenju poara, upotrebu formacijskih protivpoarnih jedinica i kontrolu preventivnih mjera od strane protivpoarnih organa.
_________________________________

38

Zakon o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea, Slubene novine F BiH, broj 39/03 lan 38.

Protivpoarna zatita obuhvata : - organizaciju osmatranja i javljanja o poaru, - sprovoenje protivpoarnih mjera, - snage za gaenje poara, - obezbjeenje protivpoarne opreme i sredstava, - obaveze starijeine jedinice, - utvrivanje uzroka poara i otklanjanje posljedica poara. Svako vojno lice koje primjeti neposrednu opasnost od nastajanja poara treba da ugasi poar, ako to ne moe duno je da : - obavijesti najbliu jedinicu ili ustanovu, - obavijesti deurni organ, - obavijesti deurnog protivpoarca ili protivpoarnu ekipu, - obavijesti jedinicu ili strau. Ako se poar javlja telefonom dostavljaju se slijedei podaci : - gdje se pojavio poar, - vrste objekta i materijala koji gori, - obim poara i ima li opasnosti za ljudske ivote i okolne objekte, - ime, adresa i broj telefona. Postupak deurnog organa nakon dojave o poaru na vojnom objektu, deurni kasarne jedinice daje uzbunu prozivpoarnoj jedinici ili ekipi i upuujuje je na mjesto poara. Do dolaska lica odreenog za rukovanje gaenjem lino rukovodi.Poslije izvrenog izvianja i procjene o poaru izvjetava komandanta kasarne i deurnog operativnog pretpostavljene komande. Ako je potrebno, trai pomo PPJ iz drugih kasarni i najblie civilne vatrogasne jedinice. Po dolasku na mjesto poara deurni kasarne, uz konsultacije sa komandirom PP jedinice izdaje nareenje za spaavanje ljudi i imovine, gaenje poara, evakuaciju ljudi i imovine i donosi odluku o upotrebi ostalih jedinica. Organi PPZ i njihovi zadaci : referent PPZ, je struni organ komandanta, odgovoran za stanje PPZ u jedinici i saradnju sa vatrogasnim organizacijama Civilne zatite na teritoriji; komandir protivpoarne ekipe odgovoran je za stalnu gotovost svoje ekipe, ispravnost sredstava u spremitu, rad deurnog protivpoarca i za PP patrolu; komandir protivpoarne jedinice odgovara za obuenost i spremnost za gaenje srednjih i veih poara u kasarni i garnizonu; deurni protivpoarac kontrolie sprovoenje poarno preventivnih mjera; protivpoarna patrola, jaine 2-3 vojnika, odreuje se u neradne dane, za vrijeme ljetnih vruine te imaju zadatak kontrole i otkalnjanje nedostataka na sprovoenju poarno preventivnih mjera. Komandant svojom naredbom odreuje organe protivpoarne zatite :

za referenta PPZ i njegovog zamjenika odreuje struna lica, a lino je odgovoran za njihovo struno usavravanje, osim ako to nisu struna profesionalna lica; protivpoarna ekipa broji naelno od 10 do 30 vojnika zavisno od zadatka i dijeli se na tri grupe : - grupa za spaavanje i evakuaciju, grupa za gaenje poara aparatima, pumpama i ureajima grupa za obezbjeenje,

za gaenje irih razmjera angauje se svo ljudstvo kao ispomo protipoarnoj jedinici i naelno se dijeli na grupe : - grupa za gaenje, grupa za spaavanje i evakuaciju, grupa za razvaljivanje i ruenje, grupa za obezbjeenje.

U sluaju poara u neposrednoj blizini ili garnizonu na zahtjev taba Civilne zatite opine ili vatrogasne jedinice deurni oficir upuuje protipoarnu jedinicu sa opremom za gaenje poara, protivpoarno vozilo, pumpu i sl. te izvjetava komandanta jedinice. U hitnim sluajevima a naroito kada je u pitanju spaavanje ugroenih ivota, Vojska Federacije moe intervenisati i samoinicjativno o emu odmah izvjetava neposrednu viu komandu i nadleni tab civilne zatite. 39 Planom PPZ propisje se organizacija, mjere i postupci jedinica i tano definie postupak, zajedniko djelovanje sa snagama PPZ iz Civilne zatite ili vatrogasnih jedinica i upotreba srodnih jedinica Oruanih snaga za pomo, kao to su ininjerijske jedinice i jedinince ABHO sa svojim specijalnim sredstvima. U cilju to bolje organizacije i zajednikg djelovanja jedinica Oruanih snaga i specijalizovanih jedinica Civilne zatite za gaenje poara bilo bi potrebno poduzeti sljedee mjere : sprovoenje zajednike odgovarajue obuke, zajednikih vjebi i usaglaavanje obuke komandnog sastava i izvrilaca, utvrivanje sistema koordinacije, obezbjeenje potrebnih sredstava za vezu i jaanje efikasnog sistema veze, obezbjeenje rezervnih vrsta sredstava za gaenje.

3.2. Katastrofalni zemljotres i klizita U operativnom dijelu mjere zatite i spaavanja od ruenja, pored organizacije i dinamikih razraenih planova, veoma veliki znaaj pored snaga ima oprema i njeno pravilno koritenje.Imajui u vidu injenicu da su radovi na spaavanju iz ruevina obimni i sloeni i da podrazumjievaju : istraivanje ruevina i pronalaenje zatrpanih, asanacija vodovodnih, plinskih, elektro i drugih instalacija, raiivanje ruevina, rad ekipa sa geofonima i psima tragaima za pronalaenje zatrpanih.

Oigledno je da se pri izvoenju ovakvih radnji moraju koristiti specijalizovane jedinice Oruanih snaga i Civilne zatite sa savremenom opremom, alatima, ureajima i mehanizacijom. Pripadnici roda ininjerije mogu se vrlo kavalitetno upotrijebiti u organizaciji, planiranju i rukovoenju realizacije slijedeih mjera : zatita i spaavanje od ruenja, sklanjanja, osobito u organizaciji izrade, adaptaciji i prilagoavanju postojeih objekata, vodosnadbjevanje, protivpoarne zatite i drugih mjera.

Graevinske slube Oruanih snaga sa graevinskim slubama i jedinicama Civilne zatite mogu biti korisno angaovani na svim aktivnostima vezanim za organizovanje, planiranje i materijalizaciju mjera sklanjanja ljudi i materijalnih dobara kao i spaavanju iz ruevina i drugo. Pripadnici Zranih snaga VF BiH i logistikih slubi mogu se korisno angaovati, na izvianju prostora, obima teritorije koja je zahvaena, a logistike slube na organizaciji i planiranju evakuacije, zbrinjavanja nastradalog i ugroenog stanovnitva, asanaciji terena i drugo. Sanitetske slube sa zdravstvenim slubama u planiranju, organiziranju, obuci i svim ostalim aktivnostima na realizaciji mjera prve medicinske pomoi, asanacije i drugih mjera.
___________________________________ 39 Zakon o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea, Slubene novine F BiH broj 39/03 lan 38, stav 1.

Veterinarske slube sa jedinicama prve veterinarske zatite u planiranju, organizovanju, obuci i aktivnostima na preduzimanju mjera zatite ivotinja, namirnica ivotinjskog porijekla, asanacija terena itd.Ostali pripadnici rodova mogu biti upotrijebljeni u zavisnosti od procjene i zahvaenog ugroenog prostora. Teko je sagledati, nabrojiti i opisati sva sredstva koja se u veoma razliitim situacijama i okolnostima mogu upotrijebiti na vie razliitih naina.Strogo namjenska i standarnizovana oprema i mehanizacija u veini sluajeva ne postoji jer se radi o sredstvima koja imaju istu upotrebu i u oblasti proizvodnje i u domainstvu. Postoje tri osnovne grupe sredstava : lina oprema zajednika oprema graevinske i ininjerijske maine

Ovdje bi posebno istakli samo zadnju grupu zbog njene vanosti iako ne smijemo zanemariti ni prethodne dvije. Treba raunati da e u ruevinama biti tekih i masovnih radova tako da raskrivanje i uklanjanje ruevina u okviru spaavanja predstavlja najmasovniji rad koji neposredno utie na brzinu i pravovremenost izvoenja akcije spaavanja.Zbog toga je angaovanje i upotreba pogodne graevinske mehanizacije na izvrenju ovog zadatka od izuzetne vanosti.Upotreba mehanizacije ubrzat e radove svojom velikom snagom, kapacitetom i mogunostima te time to e nadoknaditi nedostajue dijelove zajednike opreme.esto e upotreba maina biti ograniena zbog opasnosti po zatrpano ljudstvo. Maine e se najee koristiti za rasiavanje ulica, prilaza sklonitima i sanaciju oteenja na komunalnim objektima. Uspjeno se mogu upotrijebiti sljedee maine : kompresor, bageri kopai, buldozeri, transportna sredstva i dizalice, cisterne za vodu, traktori sa prikljucima i ostale graevinske maine.

Bitne karakteristike zajednikog djelovanja slubi, jedinica Oruanih snaga i Civilne zatite ogleda se kada Vlada Federacije BiH na prijedlog Federalnog taba Civilne zatite i procjene situacije proglaava uvoenje vanrednih mjera na podrujima zahvaenim zemljotresom.Nareuje se mobilizacija obveznika Civilne zatite i angaovanje jedinica Oruanih snaga na zahtjev Federalnog taba Civilne zatite Ministarstvu odbrane.Ministar odbrane odobrava zahtjev i izdaje nareenje komandantu ZK VF BiH za upotrebu snaga. Ovakav oblik organizacije moe u nekim sluajevima poprimiti oblik klasine mobilizacije profesionalnog i rezervnog sastava, tako da je ukupan ljudski i materijalni potencijal za podruja pogoena zemljotresom angaovan prema konkretnoj situaciji. Cjelokupnom akcijom zatite i spaavanja u poetnom periodu preteno je koordiniran i rukovoen od proirenih sastava tabova : federalni, kantonalni, opinski i nadlenih komandi i jedinice Oruanih snaga.Ovaj postupak je u najuoj vezi sa zajednikim djelovanjem komandi, tabova i jedinica Oruanih snaga. Usljed izvjesnog naruavanja tehnike veze na kojoj poiva sistem i sluba osmatranja i uzbunjivanja, a zbog konkretnih situacija i potreba, centri za obavjetavanje i uzbunjivanje opina zahvaenih zemljotersom bili su samo djelomino u funkciji ukupnih akcija zatite i spaavanja. Zbog djelominog naruavanja i radi poveanih potreba funkcija sistema veze, dopunjava se vezama komandi i jedinica Oruanih snaga, tako da je sistem veze metodom integraciije zajednikih kapaciteta u funkciji zatite i spaavanja. Planovi zatite od elementarnih nepogoda mogu biti u nekim sluajevima nedostupni zbog oteenja ili ruenja zgrada gdje se uvaju, a zbog potrebe brzog

djelovanja potrebno je da organi i tabovi Civilne zatite i komande te jedinice Oruanih snaga, donose odluke i rjeenja u hodu.Stoga se potvruje da u onoj mjeri u kojoj izvrioci planova poznaju sadraj i rjeenje plana, u toj mjeri e se bolje snai i iznai kvalitetnije rjeenje. Izvoenjem mobilizacije, aktiviranjem ljudskog i materjalnog potencijala tabova Civilne zatite i upotrebom komandi grupa ostvaren je uvid o stanju podruja.Organizovane snage sa sposobnim i nepovrijeenim ljudstvom organizovanim u jedinice usmjeravaju se na najvanije zadatke : - izvlaenje iz ruevina nastradalih, - ukazvanje prve medicinske pomoi povrijeenim, - evakuacija u improvizovane poljske bolnice. Prioritetno je zdravstveno zbrinuti tee povrijeene, a zaitm lake povrijeene.U okviru, zdravstvenih bolnica, medicinskih centara, ambulanti i zdravstvenih ustanova, Oruane snage formiraju poljske bolnice i prihvatita, kao i zdravstvene ekipe koje pokrivaju itavo podruje i preduzimaju higijensko- epidemioloke mjere. Vre se paralelno ostale akcije koje sprovode specijalizovane jedinice Oruanih snaga i slube Civilne zatite na opravci putne, PTT, elektrine i telefonske mree kao i snabdjevanje stanovnitva sa pitkom vodom, hranom i drugim osnovnim namirnicama. Oruane snage i njene jedinice kao najorganizovaniji sistem odbrane, moe se odmah staviti na raspolaganje i efikasno ukljuiti u akcije spaavanja i zbrinjavanja stanovnitva te saniranja posljedica na podruju zahvaenim zemljotresom.Mogunost pruanja pomoi su kopnenim, vodenim i vazdunim putem, to je posebno bitno usljed prekida drumskih i eljeznikih saobraajnica. U tako tekim uslovima kakvi su zemljotresi, odroni i pomjeranje zemljita, ukupna koordinacija usmjeravanja akcija za spaavanje stanovnitva i saniranje posljedica samo tabovi, jedinice i slube Civilne zatite ne bi bile u stanju voditi bez angaovanja jedinica i slubi Oruanih snaga Vojske Federacije.

3.3. Poplave Posljedice i tete koje priinjavaju vode su raznovrsne, a najvanije su poplave zbog izlijevanja voda iz korita, stvaranje i inteziviranje erozivnih povrina u slilovima, prenos nanosa i njegovo deponiranje u niim dijelovima, ruenje obala vodotoka, odnoenje plodnih povrina i sl.Meutim, s obzirom da je jedan dio rijeka u RBiH protoan, a konfiguracija zemljita (kanjonska), ne dozvoljava vea razljevanja.Ta podruja spadaju u izrazito ugroena u sluaju kada dolazi do iznenadnog oteenja ili ruenja brana. Osim teta koje nanose usjevima, livadama, panjacima, svaka poplava direktno ugroava ivote jednog broja graana koji se i pored upozorenja i drugih

odgovarajuih mjera na sklone blagovremeno ispred vodene stihije.Direktne tete nanose se i industrijskim kapacitetima, ukljuujui i pumpne stanice gradskog vodovoda kao i znatan broj stanbenih objekata u domainstvima.Za vrijeme svake poplave, stihije, takoe, bude ugroen odreen broj sitne i krupne stoke. Prema dosadanjem iskustvu, kao efikasnije mjere zatite od poplava pokazale su se slijedee : - visoki nasipi, - produbljivanje rijenih korita, - regulacija bujica i vodotoka, - izgradnja hidroakomulacija. Pored predhodno nabrojanih mjera sve to kao i insvesticiona ulaganja u izgradnju ovih objekata, nije dovoljno za efikasnu zatitu od ovog vida elementarnih nepogoda. Kako ukupni uspjesi u ovakvim intervencijama u najveoj mjeri zavise od obuenosti i opremljenosti jedinica Civilne zatite opte, a naroito specijalizovane jedinice za rad i spaavanje na vodi u sradnji sa specijalizovanim jedinicama Oruanih snaga roda ininjerije (pontonirske, anfibijske, mosne i izviake jedinice) koje se mogu angaovati u ovakvim situacijama. Posebno se mogu dodatno angaovati vojnici specijalnosti : ronioci i rukovaoci vanbrodskih motora i ininjerijskih maina.

Zajedniko djelovanje ima veoma znaajnu ulogu u preventivnom dijelu na : organizovanje i pripremanje slube osmatranja i uzbunjivanja, rad na unaprijed izraenim nasipima, rad na ureenju bujica i erozivnih terena, poumljavanje goleti, formiranje, obuavanje i opremanje specijalizovanih jedinica za rad i spaavanje na vodi. Ako se ima u vidu injnica da procjena ugroenosti i planovi zatite, u kojima se pojedinano planiraju i reguliu mjere zatite kao i zadaci svih specijalizovanih jedinica, tabovi Civilne zatite ne bi trebali da djeluju samo u svom sastavu ve da u rukovoenju akcijama spaavanja rade i funkcioniu u proirenom sastavu, odnosno u koordinaciji sa predstavnicima komandi Oruanih snaga VF i specijalizovanih jedinica njenog sastava koje se ukljuuju u akcije spaavanja. U tom smislu pored preventivnih mjera vrlo su bitne operativne mjere zatite : - stalno osmatranje i praenje situacije, - odravanje nasipa od nadolih voda, - zatvaranje oteenih nasipa, - kontrola reima vode na hidroakomulaciji, - evakuacija stanovnitva, stoke i materijalnih dobara, - sanacija oteenih nasipa nakon prelaska poplavnog talasa, - pruanje prve pomoi. Presudnu ulogu u ostvarivanju saradnje imaju neposredne starijeine u pogledu izvoenja i preduzimanja praktinih radnji na spaavnju, a u pogledu ukupne akcije tabovi Civilne zatite.Zbog specifinosti i potreba za izvrenje zadatka jedinice su formirane po vodovima u sastavu :

- odjeljenje za spaavanje iz vode i na vodi, - odjeljenje amaca, - odjeljenje za ispumpavanje vode, - ronilako odjeljenje. Od najznaajnijih sredstava vod raspolae sa : gumenim, aluminijskim i drvenim amcima, motorima za amce, ronilakim aparatima i kompletnim odjelima, koturi i konopci za spaavanje, prsluci za spaavanje, motorne pumpe i druga oprema za vodu. Za dalji razvoj i saradnju specijalizovanih jedinica Civilne zatite i Oruanih snaga umjesto zakljuka treba istai, da svi pokuaji saradnje, koji danas doprinose uspjehu u ovom segmentu (zajednika obuka, uee na zajednikim vjebama i izrada zajednikih procjena i planova zatite), znae napredak u osposobljavanju nosilaca aktivnosti koji uestvuju u organizaciji,planiranju i izvoenju konkretnih zadataka spaavanja ljudi, materijalnih dobara i stoke u uslovima poplava -

ZAKLJUAK
Elemenatrane nepogode izazvane prirodnim i drugim faktorima zahtjevaju esto iroku ukljuenost drave i njenih institucija. Najopasnije prirodne i druge nepogode ugroavaju ljudske ivote i unitavaju materijalna dobra, a koje su registrirane kao este na teritoji BiH su zemljotresi, poplave, veliki umski poari i odroni zemlje. Civilne vlasti na razliitim nivoima uinile su napor izradom nacrta o Civilnoj zatiti, uspostavaljanjem organizacione strukture za implementacije doneenih zakona u ovoj oblasti, ali treba istaknuti da na dravnom nivou nije uspostavljena zajednika organizacija. Danas postoji svijest o potrebi postojanja jedinstvene institucije na dravnom nivou, a koja bi se bavila poslovima zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara. Katastrofe ne poznaju granice izmeu drava,a jo manje izmeu entiteta. Mjere zatite i spaavanja preduzimaju se u cilju preventivnog djelovanja i u uslovima nastanka elementarnih nepogoda, a poduzimaju ih [tabovi civilne zaptite koji su najodgovorni za organizaciju svih snaga drutva bez obzira na entitet. Planovi moraju biti napravljeni tako da sprijee ili ublae efekte katastrofe u cilju spaavnaja ivota i ljudi i materijalnih dobara. kada prijeti katastrofa, stotine ljudi potrebno je upozoriti na opasnost, a to se moe postii samo dobro organizovanim sistemom osmatranja i uzbunjivanja na jedinstvenom nivou. Jedinice i slube Civilne zatite i drugi pravni i dutveni subjekti moraju biti spremni da pravovremeno preduzmu mjere i aktivnosti na zatiti i spaavanju, a posebna panja u Federaciji BiH trebala bi biti posveena razvoju nadlenosti i instrumenata za koordinaciju, zbog toga to Kantoni funkcioniu kao nezavisne cjeline sa svojim ustavom i zakonima.

Stanje izgraenosti Civilne zatite na kanatonalnom i opinskom nivou nije isto. Civilna zatita na lokalnom i regionalnom nivou bi trebala biti u to tjesnijoj vezi sa obinim graanima. Izraeni planovi zatite i spaavanja moraju biti operativni, a esto postoje razlike izmeu onog to je planirano i onog to je na terenu. U dosadanjem iskustvu razvoja Civilne zatite postignuti su znaajni rezultati i ostvarena realna osnova za kvalitetniji razvoj, ako i uslovi za unapreenje odnosa Civilne zatite i Oruanih snaga. Odnosi mogu biti unapreeni zbog mogunosti koje su date kroz precizne zakonsko pravne regulative. U razvoju i daljem zajednikom djelovanju CZ i OS u elementarnim nepogodama poveanjem broja u formaciji ne treba imati prioritet, ve teite dati na organizovanju, kadrovsko i materijalno jaanje specijalizovanih jedinica CZ i srodnih jedinica u OS koje obavljaju sline zadatke. Ovo se moe postii kroz unapreenje sadraja i izvoenje obuke, uee na zajednikim vjebama i to tjesnije saradnje u ovoj oblasti na najviem nivou. Iz dosadanje prakse potovanje postojeih procedura na dravnom nivou, odnosi puno vremena od podnoenja zahtjeva do odobrenja prelaska meuentitetske crte, to nam jasno govori da pomo ugroenom stanovnitvu nee biti pruena odmah. Jaanjem dravnih institucija BiH omoguit emo i bru integraciju sistema CZ na dravnom nivou, a time pruanje pomoi na spaavanju ljudi i materijanih dobara nee biti uslovljeno nepotrebnim administrativnim procedurama