Borë e zezë

Ymer Minxhozi

YMER MINXHOZI

Borë e zezë

- Tregime dhe skica satirike -

Tiranë, janar 2008

Titulli:
Bora e zezë
Autor:
Ymer Minxhozi
Redaktoi:
Neshat Tozaj
Art Grafik:
Fatma Tafili
Kopertina:
Teuta Velçani
© Të gjitha të drejtat të rezervuara
ISBN: 978-99956-01-40-9

Tirane 2008

TREGIME
Borë e zezë
Në fillim të janarit ‘41 ra borë e zezë, tre ditë e net, pa pushim. Në kristalet e
flokëve të borës shquheshin ca grimca të zeza dhe kur bora shkrinte mbeteshin
pikla bloze në rrobat dhe në flokët. Ato ditë reshjet e borës qenë shumë të
dendura, saqë ishte e vështirë të shkoje edhe deri te kroi i fshatit.
Para derës së shtëpisë sonë mori formë një kanal i vërtetë, përmes të cilit
kalonim për tek mullarët e barit dhe kosharja e misrit. Të dy anët e këtij kanali
prej bore na vinin gjer në brez.
Si zakonisht në këto raste, nëna merrte borë nga çatia e kasolles, e shkrinte dhe
lante rrobat. Ato ditë uji i borës u bë i papërdorshëm,sepse kishte ngjyrë të
murrme dhe i nxinte rrobat. Kur flokët e borës vinin duke u lëkundur në ajër, ato
dukeshin krejt të bardha, por pasi krijonin shtresën mbi tokë, thërrmijat e zeza
binin në sy qartë.
Në fshat të gjithë flisnin për borën e zezë dhe shumëkush i jepte këtij fenomeni
një shpjegim të frikshëm. Pleqtë thonin se kjo nuk mbahej mend ndonjë herë tjetër
dhe bora e zezë mund të jetë paralajmërim i një mynxyre. Diçka e llahtarshme
pritej. Një oficer, bashkëfshatari ynë, erdhi nga Tirana për një problem familjar.
Ai u përpoq të japë disa shpjegime qetësuese rreth borës së zezë. I ardhuri nga
Tirana thoshte se ka lexuar në një gazetë për një re tymi e bloze që ka dalë nga
shpërthimet e një vullkani të madh në Itali dhe, e përzier me mjegullën e rrymat e
ajrit, bloza ka ardhur deri tek ne, mirëpo jo të gjithë e besonin një mundësi të
tillë. Si është e mundur të kapërcente bloza detin Adriatik e të vinte deri në
malësitë shqiptare?
Një rrjetë thashethemesh u shtri në të gjithë krahinën. Mori përhapje të gjerë
edhe zakoni i lashtë i parashikimeve me anën e kockave të bagëtive. Leximi dhe
shpjegimi i disa njollave e vijave që mbeten në kockën e shpatullës së bagëtive të
imta dhe gjoksin e shpendëve bëhej nga disa persona që kishin bërë emër në këtë
fushë, sepse jo kushdo mund të jepte interpretimin e duhur. Lexuesit e fallit e
vinin kockën para dritës së llambës me vajguri apo dritës së diellit dhe
shpjegonin me hollësi domethënien e të gjitha njollave e vijave të errëta. Pas
këtij shpjegimi, kocka kalonte dorë më dorë dhe të gjithë sa ishin në odë e
vështronin me kujdes, por gjithmonë sipas interpretimit të atij që dha shpjegimet
i pari. Në qoftë se fusha e kockës ishte krejt e turbullt dhe në ngjyrë të gjakut,
atëherë ngjarjet e ardhshme do të ishin tepër të këqija.
Kishte dhe prej atyre që parashikimet i merrnin me të tallura apo si një lojë
zbavitëse, duke hedhur romuze që shkaktonin të qeshura. Kushëriri im, Aliu, në
raste të tilla gjente shkak për të hedhur thumbat e tij të zakonshëm. Një herë, në
një sofër dasme, ndërsa dikush po shpjegonte se si kocka e ç’veshur e shpatullës
së qengjit tregonte luftë, Aliu menjëherë u bashkua me parashikuesin dhe tha:
- Për çudi, këto kafshët i parashikojnë ngjarjet më mirë se ne njerëzit!
Kjo batutë u prit me të qeshura nga disa, por shkaktoi edhe acarime tek disa të
tjerë, të cilët e morën shakanë e Aliut si ofezë. Për të zbutur situatën, ndërhyri
menjëherë më plaku në sofër, Abdiu, dhe solli shembulla se si shumë ngjarje në të
kaluarën janë parashikuar pikë për pikë nga leximi i shpatullës së berrit dhe
gjoksit të shpendit.
Në kushtet e mungesës së plotë të shtypit e të radios dhe kur informacionet vinin
vetëm gojarisht, nga udhëtarë të rastit, terreni për thashetheme ishte mjaft i
përshtatshëm. Ato përhapeshin me shpejtësi rrufeje. Brenda ditës, një thashetheme
e zakonshme qarkullonte gjithë katundin dhe në mbrëmje kthehej tek i zoti në një
variant të ri e krejt e deformuar.
Borës së zezë iu shtua edhe një fenomen tjetër i pazakontë. Në një natë të
kthjellët, kur hëna ishte pesëmbëdhjetë, një pjesë e diskut të ndritshëm nisi të
errësohet. Një hije e zezë i doli përpara dhe, më shumë se gjysma e sipërfaqes së
saj u nxi. Errësira në tokë u dendësua për orë të tëra. Tani Hëna dukej si një sy
i sëmurë dhe ashtu siç ishte e cunguar, e merrnin retë me vete. Zënia e Hënës, e
ndriçuesit të natës për të cilën njerëzit betohen “për atë Hënë e për atë Diell”,
u dha zjarr dyshimeve për keq. Çfarë fshihej pas gjithë kësaj? Çfarë mëkati kishin
bërë njerëzit? Përse na vijnë këto shenja të zeza nga qielli?
Në kohë të tjera, këto shenja të dyshimta mund të mos ishin dhe kaq alarmante.
Mirëpo tani gjithçka po ndodhte në kushtet kur vendin e kishte përfshirë atmosfera
e luftës. Në fshat lufta nuk kishte ardhur akoma, por prezenca e saj ndihej
gjithkund. Demonstrimet vizive të ushtrisë okupatore bëheshin ashiqare. Skuadrilje
aeroplanësh kalonin në formacione luftarake mbi krahinë. Ata shfaqeshin në anën
jugore dhe merrnin drejtimin mbi malet e Gurrës, kalonin mbi Burrel dhe zhdukeshin
drejt Lezhës. Këto demonstrime force ishin pothuajse të përditshme. Asnjë herë mbi
kokat tona nuk ishin parë aq shumë aeroplanë. Karvanët e pafund të kavalerisë
italiane që transportonte topa e municione në drejtim të Lindjes, ishin pothuajse
të përditshme. Kushdo që shkonte në pazarin e Lisit të dielave kthehej e tregonte
për këto karvane të vëna në varg e që zgjateshin e stërzgjateshin dhjetëra
kilometra, që nga Qafa e Sarajt e gjer në Qafë Murrë, duke u përdredhur nëpër
leqet e kthesat e forta të Malit të Shën Mërisë që ka formën e piramidës. Çdo
mushkë shoqërohej nga dy ushtarë dhe ata, gjithashtu të ngarkuar me çanta shpine,
ecnin bashkë me kafshën, ngadalë e me hap të çrregullt, si të përgjumur, drejt
një fronti që nuk e dinin se ku fillon dhe nga ku s’do të ktheheshin më kurrë.
Ushtarët mbanin helmeta me pupël gjeli në anën e majtë dhe të mbërthyera me një
rrip nën mjekër. Kolonat, njerëz dhe kafshë, kishin ngjyrë plumbi nga pluhuri i
rrugëve të gjata. Këto karvane njerëzish dhe kafshësh të ngarkuara me armë,
përngjisnin më ato konvejerët e mëdhenj që furnizojnë me qymyr gojën-lubi të
furrave metalurgjike.
Një teze e babait, plakë rreth të shtatëdhjetave, kishte qenë në pazarin e Lisit
dhe kur pa nga afër vargun e pambarim të mushkave dhe ushtarëve që nuk iu dukej as
kreu as fundi, mbeti pa mend. Ajo i thotë Aliut që e shoqëronte:
- A thua nëna i ka ba gjithë këta djem?
Aliu i përgjigjet me atë fjalorin e tij të zakonshëm:
- Gjysmën i ka bërë nëna, gjysmën i ka pjellë pela.
Plaka e kuptonte shakanë, por s’dinte si ta shpjegonte ardhjen e gjithë asaj
mizërie njerëzish e kafshësh që kishin marrë ngjyrën e tokës dhe endeshin në varg
si në ëndërr.
- E dinë nënat e shkreta se ku i kanë djemtë e tyre dhe ku po shkon gjithë kjo
urdi?
- S’ka nevojë ta dinë nënat, - i shpjegoi Aliu. – Atë e di i pari i tyre.
- E kush është ai?
- Atë e quajnë Duçe. Ti nuk e kupton se ç’do të thotë Duçe, se nuk e ke mësuar
akoma gjuhën italiane. Kur të mësosh italisht do ta mësosh edhe kush është Duçja.
I pari i tyre është një burrë me bark të madh sa voza e uthullës së Cilës.
- E hëngërt mortja, e hëngërt. Ka marrë në qafë gjithë këta djem nënash.
- Jo vetëm djemtë, moj teze, po edhe mushkat. Edhe ato shpirt kanë, - vazhdon
romuzet Aliu.
Karvanët e ushtrisë italiane që shkonin drejt Lindjes krijonin shqetësim për
shtrirjen e flakëve të luftës në mbar vendin tonë. Këto ishin tema të përditshme
kudo që kishte grumbullim burrash, në dasma, në morte dhe në pazare. Bisedat rreth
situatës alarmante që ishte krijuar qenë temat e ditës edhe në takimet e rastit,
gjatë mbrëmjeve në Kepin e Zi, në fund të arës sonë.
Kepi i Zi është kupola që kurorëzon një masiv të madh gurësh të zinj të shkrifët
që shtrihet në një sipërfaqe thuajse një kilometër katrore, nga kodra jonë e deri
poshtë në breg të lumit, në vendin e quajtur “Gurët e xhindeve”. Ky masiv kompakt
gurësh të zinj i jep edhe emrin mëhallës sonë “Gur i Zi”, e që përbëhej nga dhjetë
apo dymbëdhjetë shtëpi.
Kepi i Zi ka formën e një trapezi ku mund të ulen dhjetë apo njëzetë veta. Ai
shërbente si një stacion pushimi për udhëtarët që kalonin nga pazari i Lisit për
në zonën e Prellit dhe anasjelltas. Ai është njëkohësisht edhe një vend takimesh,
në orët e mbrëmjes, për banorët e lagjes. Në kushtet kur në lagjen tonë dhe
përgjithësisht në fshat mungonin lokalet, kafenetë dhe klubet, ky ishte vendi më i
përshtatshëm për takime e biseda të lira.
Kepi është edhe ballkon nga ku mund të shihet jo vetëm pjesa më e madhe e katundit
tonë, por, prej aty mund të soditësh dhe konturet e kurorës malore që rrethon të
gjithë krahinën e Matit. Prej aty duken masivet e gurëve të bardhë si akullnaja të
malit të Dejes që puqen me retë. Duket Balgjaj që ka formën e shalës së kalit e ku
rogjat e borës zbardhin deri në fund të verës.Shihen Vargmalet e Gurrave, të Qafë
Shtamës dhe malet e Skënderbeut që i shtrijnë krahët në dhjetëra kilometra,
gjersa zbresin në Ultësirën e Lezhës e të Milotit.
Në krye të Shëlliut , në lindje, janë ngulitur dy toponime me emra latine:
Pjetrasoli dhe Vali. Pjetrasoli ( Guri i Diellit ose Gur i Veçuar) është një perlë
prej guri monolit të lëmuar nga erërat e reshjet dhe në ngjyrë kremi. Aty bie dhe
bora e parë. Ky emër i shkon mirë këtij mali-monument në formën e kështjellës
rrumbullake dhe i vënë si me dorë m’u në qendër të Butrojës që përbën edhe
kurorën lindore të katundit që shtrihet në këmbët e tij. Pjetrasoli është një
karakoll i vërtetë për katundin dhe gjithë krahinën dhe do të shërbente për bukuri
edhe si një stacion për vëzhgimet e Hapësirës. Po të ngjitesh në kulmin e tij mund
të shohësh edhe detin Adriatik. Aty lind dielli çdo mëngjes, aty dielli perëndon
më vonë. Në rrëzë të Gurit të Madh, në të djathtë, shtrihet edhe Gryka e Valit, që
e lidh katundin me malet e Kuratës. Edhe kjo fushë e pjerrët apo luginë,
gjithashtu ka emër latin. Siç duket vendasve iu pëlqeu edhe emri Val dhe nuk e
ndërruan gjatë shekujve, por krahas tij vunë edhe emërtimin shqip, Grykë. Kjo
simbiozë emrash mbeti për gjithnjë. Kur ishim të vegjël ne na habiste, madje edhe
qeshnim me emrin “karaxhone”, - një copë arë e fundosur, ngjitur me lamën e
Drenit. Më vonë mësuam se “karaxhone” qenka një emër latin që do të thotë humnerë.
Dhe me të vërtetë, në fund të asaj humnere, Gurra bën një katarakt ku dikur ka
qenë një Valanicë që vihej në lëvizje me forcën e rrymës së ujit dhe “rrihte”
shajakun për tirqe, nemte për gratë, qeleshe e xhamadanë.
Në fund të vjeshtës, kur bien reshjet e para të borës, si fillim ato zbrisnin deri
tek “Vilat e Karajt”. A ka patur “vila” ndonjëherë në ato ara e livadhe dhe nga
erdhi emri “vilë”? Shtëpive të banimit gjithnjë u kemi thënë “kullë” apo
“kasolle”. Po katundin tonë, pse e quajnë “Shëllij”? Unë dhe moshatarët e mi, më
vonë kemi mësuar se emri i katundit tonë vjen nga Shën Ilia. Ky Shen Ilia nuk ka
lënë asnjë gjurmë tjetër, veç emrit. Por, ama, kjo nuk është pak. Po kodra e
lagjes Nuraj pse quhet “Qytezë”?
Megjithatë, le të kthehemi e të themi disa fjalë për dhuratën më të madhe që
natyra i ka dhënë këtij katundi që e quajnë edhe “Kryeprellë”.
Kjo dhuratë është Gurra. Në mot të mirë, sidomos në orët e pasdites, kur rrezet e
diellit bien drejtpërdrejt mbi shpatet e maleve lindore, nga Kepi i Zi mund të
shohësh edhe vendburimin e Gurrës së katundit. Uji del direkt nga shkëmbinjtë e
Grykës së Valit dhe shkumohet e merr ngjyrë të bardhe gjatë hedhjes me pendencë të
madhe. Gurra është jeta e katundit dhe e bën Shëlliun katundin më të gjelbëruar e
joshës në të gjithë zonën. Me toka nën ujë, kopshtije, pemë frutore, madje edhe me
një industri embrionale siç janë mullinjtë e blojës. Gurra krijon një shtrat të
thellë dhe i kalon katundit mes për mes. Gjatë rrjedhës së saj afro njëzet mullinj
u shërbejnë edhe katundeve për rreth - Macukullit, Shqefnit, Barbullenjve. Në fund
të katundit, aty ku mbaron edhe masivi i gurëve të zinj, Gurra formon edhe
kataraktin e honin më të madh. Në fjalorin e përditshëm, kataraktin ne e quanim
“Gurët e xhindeve”. Aty uji hidhet me zhurmë nga një lartësi njëzet po tridhjetë
metro, shkumohet dhe krijon avuj shiu. Meqenëse asnjëri nga ne të vegjëlit nuk
arrinte të futej në zonën e kataraktit të rrethuar nga shpate gurësh të lëmuar e
gjithmonë të lagur e rrëshqitës, guva kishte marrë emrin e frikshëm “Gurët e
xhindeve”. Prindërit na thonin se atje, dikur, paskan banuar “xhindet” dhe kjo
bëhej, ndofta, thjeshtë për të na larguar ne të vegjëlve nga guva e rrezikshme,
sepse atje edhe mund të mbyteshe nga rrymat e fuqishme të ujit dhe rrëshqitjet në
gurët e nënujshëm e të veshur me myshk.
Gurra qetësohet vetëm në ultësirën e Kurvajës, pasi merr me vete edhe përroin e
Unxës që ndan katundin tonë me Shqefnin fqinj. Në vendin ku Gurra jonë bashkohet
me Unxën ne laheshim gjatë verës në pellgjet dhe hurdhat ku uji formon vorbulla,
madje zinim edhe ndonjë peshk, me mjete të paligjshme. Më kujtohet se një herë e
pyeta babain:
- Ku ndalet Gurra, pasi ikën nga katundi ynë?
Babai më vuri dorën në sup dhe m’u përgjigj:
- Ti je hala i vogël. Gurra asnjëherë nuk ndalet, ajo gjithë jetën ecën e ecën, pa
u lodhur, derisa bashkohet me detin. Vetëm atje e ndal vrapin. Të gjithë lumenjtë
atje shkojnë.
- Po deti a është shumë larg?
- Nuk është larg, sa të kalosh malet, duket deti. Do të shkojmë edhe atje.
Perëndimi i diellit, i parë nga Kepi i Zi, të krijon përshtypjen e hapësirës
detare. Dielli i mbrëmjes vjen duke u shuar në tisin e reve dhe avujve që i japin
ngjyrën e purpurt.
Në buzëmbrëmje rrezet e diellit janë të vakëta dhe hijet e njerëzve të ulur në Kep
zgjaten në përmasa fantastike. Mbrëmjeve në pranverë, verë dhe fillimin e
vjeshtës, në sofrën e Kepit ndjehet flladi i freskët që vjen nga gryka e lumit, i
përzier me aromën e barit të kositur dhe luleve të çajit e të rrolbës që rriten në
shtërraqet e gurëve ku kullosin bletët. Në ajër heqin valle retë transparente të
fluturave të argjendta.
Me afrimin e mbrëmjes, sofra e Kepit të Zi popullohej me abonentë të rregullt, në
radhë të parë të moshuar dhe fëmijë. Pleqtë dridhnin cigare me gjethe duhani dhe
kuvendi merrte udhë pa fund. Bashkëbiseduesit gjithnjë ishin vetëm burra, ndërsa
ne të rinjtë e të vegjëlit rrinim e dëgjonim mënjanë, pa të drejtë fjale. Ajo
sofër prej guri, ashtu si edhe hijet e disa lisave të moçëm në pjesë të tjera të
katundit, ishin tribuna opinionesh të lira ku njerëzit kalonin kohën dhe këmbenin
mendime. Ne djemtë e vegjël i kuptonim vetëm pjesërisht ato që dëgjonim, po,
megjithatë, ato biseda rreth luftës botërore apo ngjarjeve që kishin ndodhur në të
kaluarën e largët, sikur na fusnin në botën e të mëdhenjve dhe na dukej vetja më
të rritur e më burrnorë.
- Italia është kral i madh – thoshte plaku Cen, një fqinji ynë. Ai jepte mendime
të formës së prerë për gjithçka dhe asnjeri nuk arrinte t’ia ndryshoje mendjen.
- Italianët nuk janë për luftë, ata janë vetëm për makarona, këtë e thonë të
gjithë, - ia priste Shabani.
- Hala është vetëm fillimi, do të shohim më vonë, gjithë ajo ushtri që kalon
këndej do të shpërthejë diku, - përgjigjej dikush tjetër.
- Kjo është luftë botërore dhe do të marrë fund vetëm kur të hyjë në valle turku,
- ngulte këmbë plaku Cen.
- Turqia do të hyjë në fund, pasi të shoh se nga anon kandari, ajo ka diplomaci të
hollë, ua hedh të gjithëve. Këtë e kam dëgjuar edhe nga gjyshi që jetoi gjithë
kohën në Stamboll dhe që ka qenë edhe në Canakkala.
- Mallkuar qoftë ajo Canakkalaja, as emrin s’dua t’i dëgjoj. Aty janë vrarë
dymbëdhjetë djem të katundit tonë. I mori rrufija e Durgut Pashës dhe nuk u
kthyen më. Gjithë ata djem nënash i zhdukën pa nam e pa nishan.
- Atje ka vdekur edhe xhaxhai im, Demiri.
- Edhe daja im. Nëna më ka thënë se ishte shtatëmbëdhjetë vjeç kur e morën, djalë
i vetëm. As varri nuk i dihet.
- Çfarë varri, more! Atje janë vrarë njerëzit pa numërim dhe janë hedhur në dete.
Një plak nga Marqeshajt që kish mundur të shpëtonte, më ka treguar hatanë.
Njerëzit i kanë therur si bagëtinë. Ushtarët hidheshin nga bedenat e kalasë e
binin në ujë si të ishin duaj kashte. S’kishin nga t’ia mbanin dhe hidheshin në
ujë.
Një i abonuar thuajse i përhershëm në sofrën e Kepit të Zi ishte edhe Sula, banor
i mëhallës sonë që nuk binte në sy në mexhlis, zinte diku një qoshe dhe fliste
rrallë, po kishte qejf të dëgjonte shumë. Ai i vinte veshin muhabetit dhe askujt
nuk ia ndërpriste fjalën. Fytyra e tij shprehte dinakëri dhe zgjuarsi. Mbante
kapele, jo qeleshe si gjithë të tjerët. Kapelja e tij ishte e vjetër, me strehë,
nuk dihet ku e kishte gjetur, por nuk e hiqte nga koka asnjë herë. Prandaj edhe e
thërrisnin “qerosi”, gjë që ai nuk e merrte për fyerje. Ndërsa të tjerët bisedonin
për gjithçka u vinte në mendje, ai gërmonte me një krane para këmbëve të veta dhe
rrallë e tek e ngrinte kokën për të parë ata që bisedonin. Ndonjëherë edhe e
ngacmonin, se e dinin që përgjigjen e ka në majë të gjuhës.
- Fole një fjalë, or Sulë, ty po të presim, - e ngacmonte Ceni.
- Edhe po fola s’më dëgjon njeri, - përgjigjej.
- Fol de, fol, veshët dëgjojnë dhe ato gjëra që s’duan t’i dëgjojnë.
Sula nuk e hante thatë dhe aty për aty përgjigjej:
- Veshët janë si sytë. Edhe sytë shohin edhe ata njerëz që s’duan ti shohin.
Sula gjallërohej sidomos kur dëgjonte të flitej për Canakkalane. Kur ndodhej vetëm
në shtëpi apo me bagëtinë në kullotë, gjithë kohën mërmëriste apo, më saktë,
përtypte një këngë turke që ia kish dëgjuar të atit, pasi iu vra i vëllai në
Canakkala. Sula dinte vetëm katër vargje të asaj kënge, edhe ato gjysmën turqisht,
gjysmën shqip, dhe i përsëriste e i përsëriste pa mbarim :
“Canakkalaja icinde... Asqeri i sulltanit kërkojnë nanë e babë, dritën me pa”.
Kur e pyesnin se nga ka ardhur kjo këngë, Sula jepte këtë shpjegim: Ushtarët në
Canakkala ishin shumë të rinj, disa ishin pothuaj fëmijë se ashtu i kishte
mobilizuar Durgut Pasha dhe kur e shihnin se po vdisnin, thërrisnin prindërit, u
kërkonin ndihmë nënave. Njeriu kur është në hall të madh nënës i thërret...
Kënga siç e mërmëriste Sula, ishte një melodi vajtuese që këndohej në dasma dhe
shkaktonte lot tek ata që kishin humbur të afërmit e tyre në vende të largëta.
Sula jetonte i vetëm, prindërit i kishin vdekur me kohë, dhe me atë këngë që e
murmuriste pa pushim, kujtonte të vëllain. Tani kulloste dy lopë të hallës së tij,
po nuk donte të largohej nga kasollja që i kish lënë i ati, vishte opinga të rënda
prej gome automobili që kishin formën e një lugu, të mbërthyera me tel. Ato lloj
opingash ishin mjaft të përhapura sepse ishin të përjetshme, nuk griseshin kurrë
dhe me to mund të shkelje ku të duash edhe mbi gozhde, apo xhama të thyer. Nga
dobësia, shpinat e duarve të Sulës ngjanin me vijat blu të lumenjve mbi një hartë
gjeografike.
- Ç’dreqin kacafyteshin për Canakkalanë, xhanëm? – pyet dikush.
- Aty përlesheshin të gjithë: moskovi, turku, inglizi, frangu. Të gjithë. Disa
donin të dilnin në Karadeniz, disa jo, - përgjigjej Ceni.
- Ç’do të thotë Karadeniz?
- Det i Zi, ja çdo të thotë. E quajnë të Zi se ashtu është. I përpin të gjitha,
njerëz e anije. Është i pangopur.
- Ka edhe kripë më shumë se detet e tjera, thonë.
- Ashtu mund të jetë, po ju do ta shihni kur të hyjë moskovi në luftë. Se këta
karvanët për atje janë nisur. Tregojnë se anijet në Dardanele përplaseshin me
njëra-tjetrën si deshët dhe i çanin barkun njëra-tjetrës si të ishin shakuj. Tani
do të shohim se çfarë do të bëhet.
- Nuk i dihet, nuk i dihet. Thuhet se turku dëshiron të rrijë anash, sa të shoh se
nga anon kandari, pastaj…
- Kjo është luftë botërore, mor Cen. Kush pyet për turkun. Ty të ka mbetur sahati
tek turku. Tani e kemi Canakkalanë në derën tonë.
- Varet se çfarë do të bëjë inglizi, - vazhdon dikush tjetër.
- Inglizi nuk hyn tani në luftë, vetëm kur ti vijë veza. Inglizi do të pres se mos
dobësohet moskovi.
- Gjermani do t’i lëshohet edhe inglizit, edhe frangut, do ti vërë përfund të
gjithë. Keni për ta parë.
- Inglizi ka detin në mes që e mbron.
- E ore, e! Edhe ne e patëm detin në mes po pepinot e kaluan.
- Ne ishim shtëpi pa zot. Pepinot i kishim brenda, edhe para se të vinin me vapore
e me aeroplanë. Me ne bënë si deshën dhe tani s’pyet njeri.
- Për ne s’pyeti as mbreti. Iku nëpër botë dhe nuk e ktheu kokën pas.
- Ai pat thënë se do të vishte opingat dhe...
- Ke parë ndonjë mbret me opinga ti?
- Unë s’kam parë ndonjë herë mbret, as me opinga as zbathur.
- Mbreti nuk është për luftë. S’kam dëgjuar për ndonjë mbret që të shkojë në
fronte, jo ma të vritet në luftë.
- Për veten e vet ai mirë bani. Mori ato florinjtë që ishin në bankë dhe iku. Pse,
ore, do të rrinte mbreti këtu me ne, e të sorollatej nëpër pyje? Edhe mbreti grek
ia mbathi, edhe mbreti serb iku. Mbreti është mbret nuk është si unë e ti.
- Edhe unë po të kisha në dorë gjithë ato para e salltanete do të kisha ikur.
- Thonë se për të marrë paratë në bankë qe dërguar edhe toger Selimi ynë.
- Edhe ai, siç i mori ashtu i dorëzoi, asgjë s’mbajti për vete. Të gjitha ia
dorëzoi Lartmadhnisë.
- Ah të isha unë! Të paktën gjysmën i kisha mbajtur.
- Edhe ti s’kishe për të marrë asnjë grosh.
- More një grusht napolona do t’i kisha futur edhe në çorape.
- Selimit i dhanë vetëm një napolon, kur u nda me mbretin në kufi.
- Edhe atë shumë e kishte, mund të mos ia jepnin as atë.
- Mirë ka thënë inglizi. Politika është kurvë. Duçja i çoi dhëndrrin e vet si
kumbarë në dasëm, pastaj, pa u ba viti, e sulmoi dhe e përzuri edhe dhëndërrin
edhe nusen, nga sytë këmbët. Duhet zgjedhur miku, or Salë.
- Kush’e di si është loja.
- Lojën po e shohim. A i shef ato karvanet me mushka e topa nga Qafa e Sarajt?
- Mbreti pat thënë se do t’i japë armë rinisë.
- Mbreti di se ç’bën. Ai bëri mirë që nuk i dha armë rinisë se do të vritej e
gjitha. S’bëhet luftë me krajla.
- Kral ishte dhe serbi, edhe ai të vriste, po katundarët i dolën përballë e nuk e
lanë të zbresë në malet tona. Nuk falet vatani.
- Në qoftë se mbreti kishte frikë se vritej rinia, le të na i jepte armët ne të
moshuarve, le të vriteshim ne, punë e madhe, e kemi ngrënë çajren.
- Ty s’të mban njeri, edhe tani mund të shkosh, ja ku i ke italianët, bashkë me
mushkat. Shko, preu rrugën dhe bjeru!
- Edhe ajo ditë do të vijë, pse jo. Mua më dridhet trupi kur i shoh. E dini se
çfarë më ndodhi të enjten që shkoi? Ngarkova gomarin me rrush, mora me vete edhe
djalin e vogël, dhe u nisa për në pazarin e Burrelit. Nuk i rashë xhadesë së
makinës se e dija që andej kalojnë djajt, prandaj kaluam nga xhamia e Barhanit për
të zbritur drejt e në Shoshaj. Mirëpo tek rrasat e Darës veç kur ia befi karvani i
mushkave dhe ushtarëve italianë, një karvan i pafund. Rruga ishte e ngushtë dhe ne
u tërhoqëm me një anë për t’u liruar udhë. Ushtarët i panë koshat me rrush dhe u
ndalën. Në fillim dy, pastaj edhe tre të tjerë dhe brenda disa minutave gomari dhe
koshat u rrethuan nga helmetat. Ata flisnin e qeshnin por ne s’kuptonim gjë, bënin
me gjeste sikur do të blinin, po asnjëri nuk nxirrte para dhe nuk pyeste për
peshore. Kush mund fuste duart në kosha, merrnin për vete dhe ua kalonin edhe të
tjerëve që vinin pas. Në fillim u mundova t’u mbaja duart, po qe e pamundur.
S’kisha ç’bëja dhe u tërhoqa. Koshat u boshatisën krejt dhe ushtarët hanin e
qeshnin me mua e me djalin. Djali dridhej nga inati dhe frika, u përpoq t’u mbante
duart, po një ushtar gjithë djersë, me sy të përgjakur, kishte hequr helmetën dhe
e mbante në dorë, zgërdheshej si i dehur dhe u mat ta qëllonte djalin në kokë. Unë
u afrova me të shpejtë dhe e tërhoqa, i thashë lëri të bëjnë ç’të duan me rrusht e
me gomarin, se këta e kërkojnë ndryshe.
- Shumë mirë e ka Demiri, do të vijë edhe ajo ditë, do të vije se s’bën. Dy duar
për një kokë, edhe ne. Ato karvane që ngjiten nëpër leqet e Shën Mërisë kalojnë
m’u pranë varrit të një gjenerali turk. Thonë se edhe ai pat ardhur me ushtri e
rropamë të madhe, po kockat aty i la, në malin tonë, aty do t’i lënë edhe këta.
Pak më përtej vjen edhe mali i Skënderbeut.
- Thuhet se edhe tek ne do të ketë mobilizim të përgjithshëm.
- E ku do t’i çojnë?
- Atje ku i duhen italianit. Si në kohën e Durgut Pashës. Topat me mish ushqehen.
- Unë djalin tim nuk e dorëzoj.
- Nuk e dorëzon ti po e marrin me forcë.
- Do ti them të iki në mal. Gjeth le të hajë e mish për top të mos bëhet.
- Kanë ardhë kohë të vështira, or burra. Edhe bora nuk është më e bardhë, si
përpara. A e patë borën e zezë këtë dimër? Çfarë nuk po bën vaki. Edhe qielli nuk
është më ai që- Ku shkon gjithë kjo urdi, xhanëm?
- Thuhet se shkon drejt moskovit.
- E ç’na duhet ne moskovi?
- Ata nuk shkojnë për ne, moskovi u duhet atyre. Ne duhet të japim ushtarët.
- Kokën e tyre do të hanë.
- Po hanë dhe kokat tona, se. Lufta është furrë, ajo nuk ngopet.
- Or burra, a di kush me më tregue, pse mbajnë pupla gjeli në kapele këta ushtarët
italianë?
- Pupla e gjelit tregon trimëri, akoma nuk e di? Ke vënë re ti se kur luftojnë
gjelat, i fryjnë puplat, kokosh hesapi.
- Po kur bie shi, a lagen puplat?
- Kur bie shi puplat lagen dhe gjelat bëhen pula të lagura.
- Ku i gjejnë, xhanëm, gjithë këto pupla për gjithë këtë urdi ushtarësh?
- Nuk vuan krali për pupla, bre Idriz. Edhe dy gjelat e mi kanë pupla sa për një
batalion italian.
- Po gjithë këto mushka, si i ushqejnë?
- Kur mbërrijnë në vendin e caktuar, shkarkojnë topat e municionet dhe mushkat i
hanë.
- Unë kam dëgjuar se hanë edhe breshkat.
- Ku ti gjejnë, breshkat i hanë për meze. Më ka thënë djali i Salës që ka qenë në
Itali para dy vjetësh. Breshkën e kanë për gjë të madhe.
- T’u shesim edhe ne ca. Gurët e zezë janë plot me breshka.
- More breshkat le t’i hanë, u bëfshin mirë, po luftës si i bëhet, ajo po na ha të
gjithëve...
- Te stanet e Hysajve në Vig kishte rënë ujku në mes të ditës e kishte dëmtuar nja
dy dele. - Kishte qëlluar një djalë me pushkë, po i iku e s’e vrau.
- Më mirë që s’e ka vrarë. S’është mirë të vrasësh ujkun. Nuk thonë kot “vrafsh
një ujk” kur të namin.
- Kjo mua më duket si përrallë, ujku është ujk, ai ha edhe njeriun.
- Dikush thotë se ka qenë qeni i Pejgamerit, prandaj nuk duhet vrarë.
- More, po të më bije në vathë, ia tregoi unë, le të jetë qeni i kujtdo.
- Edhe derri kishte bërë namin mbrëmë në arat e Alkoxhës, gjithë misrin e kishte
hedhur për tokë, - thotë Sula.
- Vijnë nga Sharra e Branicëve, atje janë me tufa, dalin dhe ditën.
- S’ka kush t’i vrasë.
- Edhe po i vrave, qelbin dynjanë. Askush nuk u afrohet.
- Rrahmani e kishte vrarë një, pardje, ishte nja dyqind kile. Ja shiti për hiç gjë
një mirditori. Ai erdhi dhe e ngarkoi me mushkë.
- Paratë e tij nuk hahen, thuhet se janë të mallkuara.
- Thuhet se paratë e derrit mund ti blesh fishekë, baruti digjet dhe nuk bëhet
shkelje. Kështu thotë hoxha.
- More po derrit edhe i bëhet halli, po çfarë t’u bëjmë derrave me dy këmbë?
- Për kë e ke fjalën, or Dyle? – ia priste Ceni.
- Për derrat po flas.
- A ke parë derr me dy këmbë?
- Edhe unë kam parë, edhe ti ke parë.
Duelet vazhdonin me të hedhura e të pritura.
- Po ai Stafa, xhanëm, pse ka humb këto ditë?
- Nuk do t’i jetë shitur pisha.
- More mos e ka hëngër ujku në Mbasdejë?
- Nuk e ha ujku ujkun, or jo!
Stafa, shitësi i pishës, gjatë vajtje-ardhjeve në dy pazaret e krahinës – në
Derjan të premteve dhe në Lis të dielave – patjetër ndalonte edhe në Kepin e Zi.
Të gjithë e njihnin dhe i njihte, ai ishte njeri i mirëpritur, edhe pse e kishte
dërrmuar jeta. Fytyra e tij ishte e rreshkur, duart i kishte të ashpra e të mëdha
si dy kërcunj dhe shpatullat e gjëra si një sharrëxhi. Ai çohej që me natë dhe
lindja e diellit e gjente në pyllin e pishave të mëdha që ishin tre apo katër orë
larg. Trungun e pishës e copëtonte në ashkla të holla, i lidhte ato tubë siç
lidhnin kashtën e misrit dhe i çonte në pazar. Njerëzit e blinin pishën për
ndriçim se ishte më e lirë se vajguri. Fytyra e Stafës mbeti e fiksuar sidomos në
kujtesën e ne të vegjëlve sepse ai tregonte gjithfarë ngjarjesh zbavitëse që i
përjetonte në pyjet e thella të pishave e aheve. Atij i kishte qëlluar të ndeshet
edhe me arinj, ai kishte parë nga afër edhe kope të tëra ujqërish. Në dorën e
majtë Stafa kishte vetëm tre gishta, sepse dy të tjerët, siç tregonte vetë, ia
kishte dëmtuar një këlysh ariu kur u përpoq ta kapte e ta sillte në shtëpi. Kur
mësuam vdekjen tragjike të Stafës – e kishte zënë ndën vete një trung i madh pishe
– ne na erdhi shumë keq dhe mungesa e tij në sofrën e Kepit të Zi u ndje nga të
gjithë.
Aty nga mesi i tetorit Butroja, Ballgjaj dhe Deja u veshën nga bora. A do të binte
përsëri borë e zezë dhe bisedat rreth saj të fillonin nga e para?
Nuskat
Të paktën dy herë në vit – në verë dhe në vjeshtë, në kodrën tonë, nën hijen e
manave, vinin e kalonin natën disa dervishë me mjekra të dendura, kokën të lidhur
me sarik dhe trupin të mbështjellur me xhybe të zezë që u binte gjer në fund të
këmbëve. Në shoqërinë e tyre bënte pjesë patjetër edhe një gomar i ngarkuar me
lecka e shakuj prej lëkure. Ata prezantoheshin si baballarë teqesh që mblidhnin
lëmoshë për tempujt e tyre dhe njëherësh shpërndanin bamirësi duke lexuar libra të
shenjtë në shërbim të atyre që vuanin nga dhimbjet e kokës, të kyçeve apo sëmundja
e tokës. Ata merrnin përsipër edhe detyra më të vështira siç janë zgjidhja e
magjive dhe shërimin e atyre grave që nuk lindnin.
Zakonisht, baballaratë e teqeve lëviznin në grup me nga tre apo katër veta dhe
gjithnjë na thonin se vijnë nga Kavaja, ku qenka edhe teqeja e madhe. Prej andej
niseshin misionet bamirëse. Ne nuk kishim ndonjë ide të qartë për teqet, vetëm i
kishin dëgjuar si emër, e dinim se ato janë vakëfe të shenjta, por vetëm kaq.
Shtëpia jonë, me që ishte në një kodër të blertë dhe buzë rrugës, e rrethuar me
mana ku mund të ndalej kushdo që kalonte andej për të pushaur, i tërhiqte
shehlerët shëtitës.
- Sonte na ka urdhëruar teqeja e shtëpisë suaj (dhe ata zinin në gojë llagapin e
familjes sonë, ashtu siç do të bënin edhe në ndalesën pasardhëse) të kalojmë natën
në lamin tuaj, zoti ju bekoftë!
Dhe ne mësonim, me këtë rast, se edhe shtëpia jonë paska një teqe më vete, madje
ajo mund të ftojë mysafirë edhe nga teqet e tjera, pa qenë nevoja të bisedohet me
të zotin e shtëpisë. Shehlerët e Kavajës shkarkonin hejbet nga gomari dhe i
vendosnin me kujdes në rrëzë të manit, shtronin mbi bar do batanije gjithë arna,
lidhnin kafshët tek hunjt e gardhit dhe rehatoheshin për të kaluar natën. Brenda
një kohe të shkurtër rreth të ftuarve të teqes sonë mblidheshin kalimtarë e fqinj.
Ardhja e dervishëve përbënte ngjarje, në një lagje katundi ku jeta rrjedh ngadalë
e pa ndryshime të dukshme. Për fëmijët sidomos, ardhja e këtyre njerëzve me mjekra
ishte ndodhi e gëzueshme, siç mund të jetë ardhja e trupës së cirkut në një qytet
provincial. Fëmijët rrinin mëkëmbë pak si larg dhe të strukur pranë njëri-tjetrit
si zogjtë pranë pulës, vështronin me kujdes dhe bënin me shenjë njëri-tjetrit. Ata
vështronin në heshtje të gjitha lëvizjet e këtyre njerëzve me pamje të veçantë e
misterioze.
Burrat me mjekra nxorrën nga hejbet e tyre disa shtroje të vjetra që dukeshin edhe
të palara dhe u ulën e bënë disa lëvizje që i quanin adete të shenjta. Lëvizjet i
bënin të shoqëruara me fjalë të thëna nëpër dhëmbë e krejt të pakuptueshme për ne.
Ata dinin diçka edhe për familjen tonë dhe kjo na habiste të gjithëve. Nga e
kishin mësuar ata se edhe kodra e shtëpisë sonë paska teqe? Teqja e tyre që nga
Kavaja iu tregonte atyre se ku duhet të ndalen për të kaluar natën, si edhe emrin
e të zotit të shtëpisë sonë!
Dervishët dini të lexonin edhe yjet në qiell, gjë që na linte me gojë hapur. Njëri
prej tyre nxorri nga xhepi i brendshëm i dollomasë një libër me kapakë të trashë
të grisur anash nga përdorimi dhe lexonte diçka thuajse pa zë, vetëm lëvizte
buzët. Ai ishte një thatanik, ezmer, kishte sy të dalë si të bretkosës, kur fliste
me njerëzit gjysmën e fjalëve i hante e nuk i kuptoheshin. Ndërsa lexonte, herë
pas here ngrinte kokën nga libri, vështronte qiellin dhe belbëzonte. Pasi hidhte
një vështrim rreth e rrotull, sikur të kërkonte diçka që i kish humbur, kthehej
përsëri te faqet e librit të shenjtë. Bebet e syve i kishte të murrme dhe gjithnjë
në lëvizje. Damarët e shpinave të duarve i kishte të ngritur, në ngjyrë blu.
Krejt tjetër ishte ai që merrej me përkujdesjen për gomarin dhe sistemimin e
sendeve te dhuruara. Mollëzat e faqeve i kishte të fryra, buzët të trasha dhe
dhëmbët si të kalit. Sytë e tij ishin të futura në gropa të thella dhe faqet të
kuqërremta, si ngjyra e tullës. Kur përtypej, cepat e buzëve i shkonin gjer te
veshët. Koka e tij i përngjiste kërcurit të veshur me myshk.
Ai që duhet të ishte përgjegjësi i tyre, sepse ishte edhe më i madhi në moshë,
buzët i kishte të varura dhe sytë i lotonin si të një qeni gjuetie. Lëvizjet e tij
ishin të ngadalta, jo aq nga mosha se sa nga plogështia. Zërin e kishte të hollë e
të ngjirur, mezi i nxirrte fjalët. Buzën e sipërme e kishte më të gjatë se buzën e
poshtme. Në vështrim na dukej si njeri i shenjtë, por ngjante më shumë me një plak
të rrjedhur. Mjekra dhe mustaqet ishin të bashkuara në një shtëllungë të vetme dhe
kur fliste zbulonte ca dhëmbë të parregullt e të verdhë. Ai ngjante me gërmadhën e
një kasolleje të vjetër, që e ka mbuluar bari. Ishte e habitshme se si kishte
arritur të vijë gjer në kodrën tonë, duke kapërcyer male e pyje, se n’atë kohë nuk
kishte as rrugë makine.
Me afrimin e mbrëmjes rrethi i sehirxhinjve zgjerohej, por më të interesuarit për
ardhjen e dervishëve nga Kavaja ishin gjyshe Bedja dhe nëna e Demës – një plakë që
vinte shpesh te ne se s’kishte njeri, jetonte e vetme në katundin matanë Uxës. Ajo
ishte teze e babës dhe të paktën një herë në javë vinte për të bujtur. Nëna e
Demës gjithmonë ankohej për ndonjë sëmundje dhe sapo t’i thoje se dje më ka
dhembur shpatulla, ajo të përgjigjej flakë për flakë: Mua më keq, gjithë natën
s’kam mbyllur sy nga bërryli me gjithë krah. Nëna e Demës i kishte provuar apo
edhe po i vuante të gjitha llojet e sëmundjeve që mund të kapnin njeriun, mjafton
që ti të ankoheshe për ndonjë dhembje çfarëdo. Gjyshe Bedja, nga ana e saj,
ankesat i kishte më të përcaktuara dhe shpëtimin e gjente te nuskat e hoxhë Cukës
në katundin fqinj. Ankesat e saj ajo ua tregonte edhe dervishëve të teqes së
Kavajës, siç bëri edhe kësaj radhe.
Dervishët që qenkëshin ftuar nga teqeja e shtëpisë sonë, aty në buzë të mbrëmjes,
edhe pse koha ishte e ngrohtë, ndezën një zjarr me krane të thata dhe ashtu siç
ishin, të tre, të renditur njëri pas tjetrit, nisen të sillen rreth flakëve, me
duart të drejtuara nga qielli, ndërsa murmurisnin disa fjalë të pakuptueshme për
ne. Pasi kryen lutjet e tyre ata u ulën në shtrojat rreth zjarrit. Gjyshja u solli
një kusi të vogël me qumësht dhe gjysëm buke çerepi. Tani ajo gjeti edhe rastin më
të përshtatshëm për t’iu kërkuar edhe shpjegimin e ëndrrës më të fundit që po e
shqetësonte disa net me radhë. Ëndrrat e gjyshe Bedes zakonisht ishin me të
vdekur. Natën e kaluar asaj i qe feksur në gjumë një lypës që kishte vdekur vitin
e kaluar, por që vazhdonte të endej nëpër çatitë e shtëpive të katundit, i veshur
me një pëlhurë të bardhë dhe thyente tjegullat. Dervishët e dëgjuan me vëmendje të
madhe ëndrrën e gjyshe Bedes, hapën qitapin, e shfletuan me ngadalë dhe pasi
lexuan në heshtje disa fraza, e porositën gjyshen t’iu japë më shumë sevape atyre
që vijnë për të lypur, në mënyrë të veçantë të kujdeset për kërkesat e teqeve të
shenjta. Lypsi që shtëtit mbi tjegulla, i veshur me pëlhurën e bardhë, është i
pakënaqur nga sevapet e banorëve, tha dervishi, prandaj duhet urtësuar.
Të nesërmen pasdite dervishët u larguan nga lëmi ynë, meqë i kishte ftuar një teqe
tjetër në lagjen e sipërme të katundit. Në shakujt prej lëkure futën djathë,
gjalp, vezë, dy pula të rrjepura, dy kuleç me miell gruri. Në ato kohra paratë e
thata ishin me pakicë, prandaj pagesat me para në dorë apo “kesh”, nuk
praktikoheshin dhe këmbimet bëheshin më shumë në natyrë.
Teze Bedja gjithnjë porosiste nuska edhe për dhimbje koke, edhe për dhimbje kyçesh
që s’e linin të qetë, sapo afroheshin vranësirat. Ajo e parashikonte me saktësi
prishjen e motit, dy ditë larg. Pas largimit të dervishëve tezja dha alarmin se do
të prishet moti, megjithëse në qiell s’dukej asnjë re. Nipi i saj i madh, Aliu,
zakonisht mbante në xhep disa hapje të bardha që i merrte në farmacinë e qendrës
së rrethit. Ai e futi aspirinën në një gotë me ujë, bashkë me një nuskë të palosur
trekëndësh dhe ia dha teze Bedes. Pije, i tha, këtu e ke një nuskë të hoxhë Cukës,
e ka shkruar për ty që të dielën e shkuar, kur isha në pazar. Gjyshja e piu ujin
dhe pas një ore dhimbja e kokës i pushoi. Kështu as moti nuk u prish. Prej asaj
dite, gjyshe Bedja nuk besonte në asnjë nuskë tjetër veç atyre të hoxhë Cukës.
Kaluan disa ditë dhe gjyshe Bedja u ngrit në mëngjes me kokë të lidhur me një
shami të lagur. Dhimbja e kokës qe përsëritur dhe nipi i madh, Aliu, ia shpjegoi
këtë me faktin se edhe nuskat kanë një afat përdorimi, prandaj duhen përsëritur.
- Të pastë gjyshja e më rrofsh njëqind vjet, shko në Lis se sot është ditë pazari
dhe i thuaj hoxhë Cukës të më shkruajë dhe një nuskë tjetër, se po vdes. I thuaj
se gjyshja s’ka vu sy më sy, gjithë natën.
Aliu kaq desh dhe u nis. Pazari ishte vendi më i përshtatshëm për të takuar të
njohur e për të kaluar një ditë me muhabete. Aty në buzë të mbrëmjes, ndërsa po
kthehej në shtëpi, i ra ndërmend edhe për hoxhë Cukën, po tani ishte tepër vonë.
Meqenëse çdo situatë e ka një rrugëdalje, Aliu u ul rrëzë lisit të madh në hyrje
të katundit, nxorri nga xhepi kalemin kopjativ dhe një copë letër, vizatoi ca
shkronja si arabeska, e palosi letrën në formë trekëndëshi dhe e futi në xhepin e
xhaketës. Nuska u përgatit në dy kopje, se njëra do të futet në filxhanin e ujit
dhe tjetra nën jastëk.
- Hë, të pastë gjyshja, mi solle?
- Edhe për dhimbjen e kokës edhe për kyçet – u përgjigj Aliu. Njërës do t’i pishë
ujin tre herë në ditë, tjetrën do ta mbash nën jastëk. Hoxha më tha se këto janë
dorë me një.
Aliu e futi njërën nuskë në filxhanin e kafesë, i hodhi ujë, bashkë me aspirinë,
nga ato që i mbante në xhep.
Të nesërmen gjyshja u gëdhi shëndoshë e mirë, pa asnjë ankesë.
Nata më e gjatë
Ngjarje e jetuar
Kur mbërrita te dajë Hazizi ishte mëngjes dhe lajmi i frikshëm nuk ishte përhapur
akoma në fshat.Dajë Hazizi ishte në dijeni të asaj që kishte ndodhur në Vig të
Shëlliut pasditen e djeshme, por e mbante veten dhe nuk më pyeti për asgjë.
Përgjithësisht dajë Hazizi ishte njeri i përzemërt, por prej natyre rrinte rëndë-
rëndë. Ai fliste pak dhe ngadalë, vishej pastër, qosteku i sahatit allaturka i
varej nga xhepi i majtë i jelekur dhe nuk e shihje kurrë pa të, mbante një
cigarishte me kokë sermi, rruhej çdo ditë dhe ishte merakli i mustaqeve. Shihja se
fqinjët e respektonin.
Te daja i babës unë shkoja shpësh, por kësaj here nuk isha ai mysafiri i dëshiruar
si herët e tjera. Vajtja ime aty mund të bëhej shkak për shumë gjëra të
papëlqyera, madje tepër të rrezikshme.
Aty nga dreka erdhën dhe u ulën nën hijen e manit dy burra që nuk i kisha parë
kurrë. Njëri prej tyre, i veshur me qillota, xhaketë ushtarake pa grada e qeleshe
të re, mbante në dorë një bastun të shkurtër të veshur me lëkurë dhe të lidhur me
një kordon te kërcelli i dorës së djathtë. Me atë bastun ai loste gjithë kohën,
duke gotur lehtë qillotat. Mustaqet i kishte të prera spic dhe lëkura e fytyrës të
jepte përshtypjen e një njeriu të mirëmbajtur. Ai fliste gjithë kohën me shokun që
kish pranë, por asgjë nuk dëgjoja edhe pse isha ulur vetëm disa metra më tutje,
buzë vijës së ujit. Përpiqesha të kap ndonjë fjalë, sepse po më dukej se flisnin
për mua, por asgjë s’kuptoja ngaqë flisnin me zë shumë të ulët. Vështrimet e tyre
më shtonin ankthin dhe po mendoja se si do ta kaloj natën sonte në këtë shtëpi.
Për më tepër që sonte mungonte edhe Rustemi, nipi i dajë Hazizit dhe shoku im i
ngushtë, me të cilin mund t’i ndaja shqetësimet që më mundonin.
Mua më vunë për të fjetur, si edhe herë të tjera, në një dhomë të vogël si aneks,
pranë hyrjes, që përdorej edhe si musandër. Kjo kthinë kishte një dritare si
frengji që shikonte në oborr dhe kontrollonte të gjitha lëvizjet në shkallën e
jashtme prej druri. Shtëpia ishte dykatëshe, me mure prej guri. Në katin e parë
mbanin bagëtinë dhe në të dytin rrinin njerëzit. Dhomat nuk kishin tavan dhe
gërshetimi i trarëve mbi kokë të krijonte përshtypjen se je në një kantjer apo nën
një urë. Në orët e vona, kur binte qetësia, dëgjohej edhe përtypja e bagëtive në
katin e parë, ndërsa nga hatllat e katit të dytë depërtonin rrezet e vakta të
hënës. Gjëja më e bukur në atë shtëpi ishte oxhaku i dhomës së madhe, i bërë me
gurë mermeri të kuq ku ishte skalitur një shqiponjë në fluturim dhe disa lule e
gjethe anash.
Në rininë e tij Hazizi kishte shkuar si emigrant në Turqi dhe, nga ai kurbet
tetëvjeçar në Stamboll kishin mbetur disa shenja të pashlyeshme: një sahat
“allaturka” bashkë me qostekun, një cigarishte me kokë sermi dhe një mulli kafeje.
Por trofeu më i rëndësishëm i atij kurbeti ishte bashkëshortja e jetës –
Zylfiqari, një nuse stambolleshë që ishte përshtatur në një farë mënyre me jetën e
fshatit shqiptar, por jo me gjuhën që mezi e shqiptonte. Stambollesha tashmë ishte
grua me moshë të thyer, por i runte shenjat e bukurisë dhe mua më dukej si një
krijesë që vjen nga një botë tjetër. Kishte buzëqeshje të përmbajtur, sy të
mëdhenj melankolikë, flokë të zinj të lidhur tubë e të mbashtjellë me shami ngjyrë
trëndafili. Shumë e qetë dhe mikpritëse, ajo fliste rrallë dhe me zë të ulët e të
butë, ishte gjithnjë e gatshme për të shërbyer. Dukej se bashkëshortët kishin
gjetur gjuhën e përbashkët dhe shkonin mirë me njëri-tjetrin. Ata nuk kishin
fëmijë dhe gjithë dashurinë njerëzore e ndanin midis tyre. Të shumtën e kohës
mbanin në shtëpi djalin e motrës së Hazizit, Rustemin, që ishte një vit më i madh
se unë. Po të mos ishte Rustemi unë as që do të shkoja për të bujt në atë shtëpi
pa fëmijë, edhe pse më prisnin me përzemërsi të veçantë. Stambollesha ngazëllehej
kur na shihte të dyve dhe thoshte: “Shtëpia plot”. Me siguri ajo i thoshte ato
fjalë me ankth në zemër, ngaqë nuk kishte një fëmijë të vetin.
Rustemi vinte edhe në shtëpinë tonë dhe për mua ishte shoku më i dashur. Prandaj
mungesa e tij atë natë ma shtoi trishtimin. Dajë Hazizi e kuptoi shqetësimin tim
dhe më tha:
- Unë e di se ti mërzitesh me ne, po nesër do të vijë edhe Rustemi dhe do të rrini
bashkë.
Kjo më ngrohu disi, por kush e kalonte i vetëm gjithë atë natë të tmerrshme? Po
sikur të vijnë që sonte e të më arrestojnë? Rustemi do më jepte zemër dhe unë do
të përpiqesha ta tregoj veten burrë.
U përpoqa të flej, por ishte e pamundur. Çfarë po ndodhte në shtëpinë time në këto
orë të natës? E kanë rrethuar shtëpinë? Mendoja veçanërisht për babën. Çfarë bënte
ai i vetëm? Nëna dhe motra, gjithashtu kanë shkuar te fqinjët. Edhe ata i ka marrë
milicia? Apo akoma ishin në pritje të arrestimit, ashtu si unë? Përse baba na tha
të largoheshim dhe ai të rrinte e t’i priste i vetëm milicët? Përse nuk donte që
ne të ishim aty në momentin e rrethimit të shtëpisë? Mos ka ndërmend të bëjë
ndonjë gjë të tmerrshme që nuk duhet ta shihnim ne? Jo, jo, ai nuk e bën atë sepse
kjo do të ishte fundi i ne të gjithëve. Ai deshi thjesht që ne të mos tronditemi
nga vala e parë e sulmit të milicëve dhe vendosi ta përballojë i vetëm goditjen e
parë.
Kthina ku duhej të flija unë kishte një derë që rrinte gjysëm e hapur. Më
shqetësonte një rrobë e gjatë e zezë, e varur në një gozhdë në murin përballë, në
fund të kthinës. Atë natë hëna ishte përgjysëm dhe nga hatllat depërtonte një
dritë e vakët që iu jepte objekteve forma misterioze. Në atë gjysëmerrësirë, rroba
e zezë e varur në gozhdë, për një çast më përfytyronte një njeri që rri në
përgjim. Përpiqesha të mos e vija re, por përsëri atje më shkonin sytë.
Herëpashere dëgjohej një e qarë fëmije në shtëpinë e fqinjit, ngjitur me shtëpinë
e dajës. E qara shoqërohej me trokëllimën e lehtë e monotone të djepit të fëmijës.
Zëri vajtues i foshnjes dhe përkundja e djepit ishin të vetmet shenja të jetës në
orët e vona të mesnatës. Unë dëshiroja që këto shenja jete të vazhdonin sepse
thyenin heshtjen torturuese në atë botë të shurdhër. Në fakt kishte edhe zhurma të
tjera që dëgjoheshin aty-këtu në fshat – lehjet e qenve, por ato më shkaktonin
drithma therëse. A mos vallë ato lehje paralajmëronin ardhjen e atyre që do më
arrestonin? Dhe unë duhet t’iu dorëzohesha pa fjalë. Ata do të më lidhnin dhe unë
duhet t’i shtrija duart qetësisht. Ata do të më urdhërojnë të ecë përpara dhe unë
duhet t’iu bindem. Më vinte të ulërijë.
... Në një sallë të madhe si stadium lëviznin ca figura nëpër mjergull, ato ishin
të zeza e përplaseshin me njëra-tjetrën, murmurisnin dhe rënkonin. Pastaj erdhën
ca njrëz të veshur me të bardha si qefina, ata ndesheshin me njëri-tjetrin dhe
ulërinin. Muret e sallës si stadium lëkundeshin, fryheshin si pëlhurat nga era dhe
nga qielli binin arka të gjata si tabute dhe njerëzit vraponin të futeshin në to.
Tabutet ktheheshin në shtretër ku shtriheshin të vdekurit. Një burrë me mustaqe të
gjata lëvizte poshtë e lart duke ulëritur si një ka dhe thoshte:
- Të gjithëve do t’ju raportoj te Lartmadhëria e tij, të gjithë do të shkoni në
litar!
Në lamin pranë shtëpisë sime bëhej dasëm e madhe. Nuk merrej vesh se nga vinin
njerëzit dhe të gjithë kërcenin. Disa figura të bardha si të pluhurosura me hi nuk
kuptoje a ishin njerëz apo kafshë. Ato murmurisnin e rënkonin, të mbështjellë me
pëlhura lara-lara. Rrotull tyre vinin disa figura që ecnin mbi paterica dhe
pëllisnin si lopët. Muret e shtëpisë lëviznin gati për t’u rrëzuar, dyshemeja
tundej si të ishte mbi ujë dhe i përlaste njerëzit sa andej këndej. Asgjë
s’dallohej mirë. Manat në lëmë ishin zhveshur dhe degët e tyre të ngritura
përpjetë ngjanin me shufra hekuri. Nëpër këmbët e njerëzve vërtitej një i vdekur
me tabutin mbi kurriz. I vdekuri ishte një skelet bojëhiri. Me duart prej kocke ai
mbante një libër të madh dhe diçka shkruante. Kalemi ishte si shpatë. Ai mu afrua
dhe më pyeti:
- Po ti more, pse ke ardhë këtu?
Unë heshtja dhe dridhesha.
- Ti nuk don të përgjigjesh? Ti do të futesh në tabutin tim.
Skeleti bojëhiri më kapi me duart prej kocke dhe më futi grepat në mish. Më
tërhoqi drejt tabutit, po tabuti qe i vogël e nuk më nxinte. Njeriu – skelet mori
një sharrë të më priste këmbët. Unë bërtita...
Me siguri kam bërtitur, sepse kur më doli gjumi, nga lemeria, mezi merrja frymë
dhe zemra më rrihte si ajo e zogut të zënë në çark. Në shtëpi sundonte heshtja. Me
sa dukej, britmën time nuk e kish dëgjuar askush. Apo nuk bërtita fare dhe kjo
ishte vetëm fundi i ëndrrës?
Një rreze hëne kishte rënë në dërrasat e ballit të aneksit. Ky shkëlqim i zbehtë
drite edhe më gëzonte, edhe më trishtonte. Ndjeja se po më mbyste vetmia dhe ajo
rreze drite po më bënte shoqëri. Gjithnjë e kam dashur hënën, sidomos në netët e
ngrohta dhe kur ajo është e plotë. Mirëpo sonte më tradhtoi shpejt. Ajo erdhi,
ndenji disa minuta me mua dhe pastaj rrezja e saj lëvizi ngadalë gjatë murit dhe u
zhduk. Largimi i rrezes së hënës u zëvendësua me dendësimin e errësirës. Me hijen
e vdekjes.
U ngrita dhe, me ngadalë, iu afrova derës së hapur përgjysëm dhe hodha vështrimin
në hajat. Aty ulej e ngrihej një figurë e zezë e rrumbullakët. Çfarë do të jetë?
Apo akoma s’ka mbaruar ëndrra? Kush ka hyrë natën në hajat? Dera e jashtme ishte e
mbyllur me shul. Ndejta një copë herë pa lëvizur dhe prisnja se çfarë do të
ndodhte. Pas disa minutave figura e rrumbullakët u zgjat, mori formën e njeriut
dhe u drejtua për në dhomën ku flinin i zoti dhe zonja e shtëpisë.
Në mëngjes mësova se Stambollesha bënte ritet fetare, çdo natë në të njejtën orë.
Për herë të parë po shihja një grua duke bërë ritet fetare. Në fshatin tonë dhe në
përgjithësi në katundet përreth, asnjë grua nuk shkonte në xhami apo të falte
“pesë vaktet”.
Zbardhja e mëngjezit sikur ma largoi trishtimin. Dita i darovit mendimet e zymta
të natës. Sidomos ardhja e Rustemit më ngrohu. Tani kisha një shok pranë dhe atij
mund t’ia shprehja të gjitha ato që më mundonin.
Rustemi e kuptoi menjëherë se unë jam i tronditur. Ai më pyeti:
- A janë të vërteta ato që thuhen nëpër katund?
- Po, i thashë, pa i kërkuar se çfarë thuhet.
- Dajo e di përse ke ardhur?
- Po, ai është në dijeni po nuk më flet për asgjë. As unë nuk ia përmend.
Rustemi më ishte aq i afërt sa edhe vëllezërit e mi. Ishte afërsisht një vit më i
madh se unë, pa shkollë si edhe unë, edhe jetesa e hallet e përditshme ishin
thuajse të njëjta. Vendosa t’ia tregoj gjithë shqetësimin tim. Sepse , ndofta
sonte ose nesër, gjithçka do të bëhej e qartë dhe nuk më vinte mirë që ai të
mendonte që unë i kam fshehur një tragjedi kaq të madhe. I thash se mua, ndoshta
edhe pas disa orëve, do të vijnë të më arrestojnë, për shkak të atyre ngjarjeve që
përfliten nëpër katund.
- Pse nuk të mori me vete, vëllai partizan?
- Je i vogël, thonë. Po nuk pate pushkë, nuk të marrim. Kur i thashë vëllait, ai
ma priti: Rritu edhe ca dhe pastaj...
- Ti më thua se do të të arrestojnë. Pse nuk ik të fshihesh diku?
- E ku të fshihem? Vëllai thotë se nuk kemi ku t’i fshehim fëmijët dhe pleqtë.
Edhe babai mendon ashtu si vëllai. Po t’i marrin partizanët familjet me vete në
mal, ku do t’i fshehin? Ai tha se nuk luftohet me fëmije e pleq nëpër këmbë.
- Babai sonte është i vetëm në shtëpi?
- Po. Na tha shkoni ju te fqinjët se dua të rri vetëm.
- Edhe tezen e motrën e vogël do t’i arrestojnë?
- Po, edhe ato.
- Emineja është famijë...
- Po, sa i ka mbushur shtatë vjet. Do të tmerrohet kur të shohë gjithë ata milicë
të armatosur. Më kapte për duarsh kur u ndamë parmbrëmë. “Rri dhe ti me ne”, më
thoshte.
- E pse i arrestojnë fëmijët?
- Ata arrestojnë gjithë familjen.
- Ku i çojnë?
- Nuk i dihet. Nga bisedimet e babës me partizanët kam dëgjuar se pleqtë, gratë
dhe fëmijët i grumbullojnë në disa baraka të mëdha dhe i rrethojnë me tela me
gjemba e me rrjeta. Do të djegin edhe shtëpinë.
- Kush ta ka thënë?
- Dëgjova vëllain kur po bisedonte me babën, para se të ndaheshim. Vëllai tha se
familjeve që internohen iu djegin edhe shtëpinë, kështu është bërë kudo.
- Do të vijnë italianët?
- Vëllai tha se italianët kanë frikë të futen në katunde. Për internime familjesh
dhe djegie ata dërgojnë milicinë shqiptare.
- Po ti, ke frikë?
- Kam. Gjithë kohën mendoj se si do të jetë ai çast kur të vijnë të më marrin. Kam
frikë edhe për babën se mos e torturojnë. Ai është edhe i sëmurë. Unë, po e pashë
keq, do të iki. Megjithatë, jo, jo, nuk i lë dot prindërit dhe motrën.
- Ti ke parë ndonjëherë partizanë nga afër?
- I kam parë shumë herë, ja, si ty tani.
- Po si janë?
- Njerëz, djem të rinj. Ka edhe burra, bile njëri kishte mjekër dhe thoshte se
do ta heq mjekrën vetëm kur të çlirohet Shqipëria. Kishin yll në kapele, shami të
kuqe në qafë.
- Ke folë me ta?
- Kam biseduar, posi. Ju kam çu edhe bukë e ujë në fund të arës me misra, shkonim
bashkë me motrën, Eminen.
- Po ata çfarë thonin, bisedonin me ju?
- Na pyesnin a kemi qejf të shkoni në shkollë. Ata na thonin se sapo të çlirohet
Shqipëria do të hapen shkolla ja, në të gjitha katundet.
- Ti nuk ke frikë të rrish e të bisedosh me partizanët? Po sikur të vijë milicia?
- Pse të kemë frikë? Ata janë shokët e vëllezërve të mi. Janë shumë të dashur e të
qeshur.
- Aha, unë harrova se ata janë shokët e vëllezërve të tu. Edhe unë kam dëgjuar
dajën të flasë për partizanët dhe për vëllezërit e tu. Dikush më tha sot se edhe
dje daja ka biseduar këtu, nën hijen e manit, me dy burra që e pyetën për
partizanët dhe vëllain tënd.
- Po ai çfarë iu ka thënë atyre?
- Këtë nuk e mësova dot. Ai nuk hapet me njerëz të tjerë. Edhe mua nuk më tregon
asgjë. Ka frikë.
- Ti nuk më tregove, çfarë thonë njerëzit në katund? Në hijen e manit gjithë
ditën ka patur udhëtarë që ndalen e bisedojnë. Më duket sikur të gjithë flasin për
mua.
- Ata thonë se çeta partizane ka zënë pritë dhe ka vrarë shumë italianë te stanet
e katundit tuaj, në Vig. Atje qenkan vrarë edhe shumë partizanë. Njëri tha se nga
Tirana janë nisur forca të mëdha italiane dhe shqiptare dhe do të djegin të gjitha
shtëpitë e katundeve përreth. Njëri tha se ditën e dielë, në pazarin e Lisit do të
varen njëzet burra që kanë ndihmuar partizanët. Ata do t’i varin në shesh të
pazarit që t’i shohë gjithë mileti. Një burrë tha se janë gjetur trupat e shtatë
partizanëve të vrarë në afërsi të vendit të luftimit dhe të vrarët do t’i çojnë në
pazarin e Burrelit që t’i shohë populli.
- Kush e ka thëhë këtë? – e pyeta Rustemin.
- Një burrë me qillota dhe xhaketë ushtarake.
- E njeh ti atë burrë?
- E kam parë nja dy herë, më duket se është nga (ai përmendi një katund fqinj).
- Po çfarë thoshte tjetër?
- Thoshte se ka ardhur direkt nga Burreli. Kur po vija më ndali edhe mua në rrugë
dhe më pyeti për ty.
- Çfarë pyeti?
- Më pyeti se i kujt është ai djali që ka ardhur dje te dajë Hazizi.
- Po ti i tregove?
- Unë nuk iu përgjigja fare. Mblodha supet dhe vazhdova rrugën. A është e vërtetë
se janë vrarë shumë partizanë?
- Asnjë partizan nuk është vrarë, vetëm njëri është plagosur, është nga katundi
ynë.
- Nga e di ti këtë?
- Ma tha vëllai që ka qenë aty. Ai erdhi natën në shtëpi, bashkë me katër
partizanë të tjerë dhe u përshëndet me ne.
- Po italianë, janë vrarë shumë?
- Janë vrarë dymbëdhjetë. Oficera dhe ushtarë. Janë arrestuar edhe disa fshatarë
tanët.
Aty afër mbrëmjes, nën hijen e lisit të vjetër në qoshe të lamës, erdhën e
kurdisën një çadër disa arixhinj – dy burra, tre gra dhe gjashtë apo shtatë
fëmijë. Ata kishin sjellë me vete edhe një qen leshtor, një gomar dhe një ari të
vogël të tërhequr me zinxhir. Asnjëherë nuk kisha parë një çetë ciganësh kaq afër
prandaj më tërhoqën vëmendjen.Cigani kishte hundë të madhe e të kërrusur që i
rrinte mbi gojë si ndonjë shkabë mbi shpellë. Kokën e kishte pak si të zgjatur në
fromën e çiftelisë, petashuqe. Ai kishte mushtaqe që i shkonin gjer te veshët,
madje edhe buzët nuk i dukeshin. Flokët pis të zinj, i thatë dhe i shkathët,
cigaren nuk e hiqte nga goja edhe kur fliste duke i ngrënë fjalët. Kur qeshte
zbulonte një palë dhëmbë të mëdhenj që nuk i shkonin asaj fytyre të hequr. Njëra
nga gratë ishte e re dhe e bukur, me gjoks të kërcyer si ballkon. Ajo kishte
veshur një fustan të gjatë e të gjerë prej basme gjithë lule të ndezura. Edhe në
kokë mbante një shami gjithë lule të kuqe. Gruaja tjetër ishte e shkuar në moshë,
si e rrumbullakosur, sa gjërë-gjatë, me faqet e fryra sikur kishte futur pambuk në
bulçitë. Fytyra e saj ishte e zymtë e kërcënuese. Fëmijët duket se shkonin nga tre
deri në dhjetë vjeç. Ata ishin thuajse të zbathur dhe mbanin njëri-tjetrin.
Gjithçka tek ata fliste për jetë shumë të varfër dhe endacake. Gjithë qenia e tyre
të shkaktonte dhimbje.
Sapo mbërritën, çeta e ciganëve filloi të sheshojë vendin për ngrehjen e çadrës.
Fëmijët e shtëpive fqinjë, sakaq nisën të grumbullohen. Ai që i tërhiqte më shumë
sehirxhinjtë e vegjël, ishte ariu.
Grumbullimi i shpejtë i sehirxhinjve nuk i pëlqeu dajë Hazizit. Ai thirri ciganin
më një anë dhe i tha të mos ngrinin çadër në oborrin e tij dhe të largoheshin prej
këndej, se “nuk kam ngenë e ahengjeve në lëmin tim”. Kur cigani vazhdoi të
arsyetonte, daja e ngriti zërin dhe mysafirët e paftuar e të jashtëzakonshëm,
filluan t’i mbledhin rrangullinat e tyre e të nisen për të gjetur ndonjë lëmë
tjetër, ku të mundnin.
- Sonte daja është në orë të keqe – thotë Rustemi.
- Çfarë ka?
- Nuk thotë se çfarë ka, po lëshon bubullima. Eja të zbresim andej nga fundi i
livadhit, te Çezma e Rrapit. Në hije të manit vijnë gjithfarë njerëzish dhe dajua
nuk ka qejf të futemi në biseda me të huaj.
Të dy bashkë zbritëm në fund të katundit, u ndalëm te Çezma e Rrapit, atje ku
merrte ujë të pijshëm e gjithë lagjia. Tani, në fund të verës, burimi ishte afër
shterrjes. Nga lugu prej druri rridhte një curril i hollë dhe gratë prisnin në
radhë, me shtama e bulira. Furnizimi me ujë të pijshëm ishte punë e grave dhe aty
nuk shihje asnjë burrë. Gratë, njëra pas tjetrës, i afroheshin burimit dhe prisnin
me durim. Njëra nga gratë kishte marrë me vete edhe një foshnje dhe, pasi ngarkoi
në shpinë bulirën, shoqja e vet i vuri mbi bulirë edhe djalin e vogël. Kur kaluam
aty pranë, gratë i kthyen kokat si me komandë, na vështronin me vërejtje dhe e
godisnin me bërryl njëra-tjetrën, pa e hequr shikimin nga unë. Një bulirë ishte
mbushur dhe uji derdhej, po asnjëra nuk e kishte mendjen ta largonte nga çezma e
të afronte bulirën tjetër. “Edhe ato qenkna në dijeni, i them Rustemit. Bëjmë mirë
të largohemi që këtej”. Çezma ishte vend takimi dhe bisedash pa fund midis grave,
madje edhe pasi e kishin ngarkuar bulirën në shpinë, bisedat vazhdonin dhe, siç
dukej, në këto raste e harronin ngarkesën.
Kur po ktheheshim, i thashë Rustemit:
- Do të rrish sonte me mua?
- Unë dua të rri, po dajua më tha se duhet të shkoj te shtëpia ime dhe të
kujdesem për mamanë.
Një lëmsh i akullt m’u mblodh në grykë dhe e rrënqethura më përshkoi gjithë
trupin. Dajua dëshiron të ruajë nipin nga tronditja që mund të pësojë kur të vijnë
të më arrestojnë. Atë natë Rustemi ishte tepër i çmueshëm për mua. Ai do të më
jepte zemër.
Në mbrëmje Rustemi u largua. Kur u përqafuam, unë i thashë:
- Nuk besoj se do të shihemi më. Ne do të na marrin dhe nuk i dihet.
- E ku do t’ju çojnë?
- Dy udhëtarë aty, në hijen e manit, i dëgjova kur thanë se familjarët e
partizanëve që luftuan në Vig, te “Vorri i Turkut”, do t’i çojnë në një ishull të
Italisë.
- Ata s’dinë asgjë. Ne do të takohemi përsëri...
Rustemit iu pre zëri dhe s’mundi të flasë më tej. Iu mbushën sytë me lot dhe uli
kokën. U hodh e më përqafoi edhe një herë dhe u shkëput nga unë pa thënë asnjë
fjalë tjetër.
Kjo qe biseda jonë e fundit. Pas internimit, e kërkova po ai s’ishte më. Kishte
vdekur nga malarja.
X
X X
Alarmin e parë e dha qeni i shtëpisë që e kishte stelin ndën shkallët e jashtme të
konakut. Shkallët të ngjitnin në katin e dytë. Unë nuk po flija dhe i dëgjova fare
qartë hapat e rëndë të milicëve që po ngjiteshin lart. Goditjet e gozhdëve të
këpucëve të milicëve mëshonin aq fort, sikur po nguleshin në dërrasat e thata. Në
fillim dëgjova hapin e një njeriu të vetëm, pastaj ata u përzien dhe nuk kuptohej
sa njerëz po ngjiten lart. Goditjet e gozhdëve të këpucëve u pasuan nga një e
trokitur e fortë në derën e hyrjes, në krye të shkallëve, goditje e përzier me
zëra burrash. Njëri prej tyre thirri të zotin e shtëpisë me emër. Ora duhet të
ishte afër mesnatës. Në trokitjen e tretë i zoti i shtëpisë u përgjigj që nga
brenda dhe pyeti kush është?
- Qeveria – u dëgjua një zë nga kreu i shkallëve. Ai që foli duket se e kishte
puqur fytyrën me dorezën e derës.
- Çfarë kërkoni? – pyeti i zoti i shtëpisë.
- Hape se jam kryeplaku (ai përmendi emrin e vet). Kam ardhur me qeverinë.
- Eu, more! - thirri i zoti i shtëpisë nga brenda dhe u ngrit me hov nga shtrati,
por hezitoi për një çast t’i afrohej derës.
- Çfarë ka bërë vaki? - pyeti ai.
- E ke këtu djalin e… (kryeplaku përmendi emrin e babait tim)
- Po, këtu e kam. Pse e kërkoni?
- Qeveria! - përsëriti kryeplaku, ndërsa dëgjoheshin edhe zëra të tjerë.
I zoti i shtëpisë hodhi diçka krahëve, mori nga qoshja e oxhakut shkrepsen, ndezi
kandilin dhe shkoi e hapi derën. Rrezja e derës lëshoi një rënkim therës dhe mu
duk se po e dëgjoja për herë të pare atë fërkim të thatë hekurash. Drita e dobët e
kandilit mezi çante errësirën dhe ra mbi tre gjysma fytyrash, dy prej të cilave
rrinin të palëvizura ngjitur me derën, ndërsa gjysëmfytyra e kryeplakut - një
burrë me qeleshe të bardhë - dukej e zhdukej sepse herë i afrohej derës herë
kthehej nga dy gjysmëfytyrat e palëvizura. Kryeplaku e tërhoqi të zotin e shtëpisë
në krye të shkallëve dhe i shpjegoi diçka me zë të ulët. Unë bëja sikur flija, por
e dëgjoja dhe e hetoja të gjithë skenën në atë gjysëm errësirë dhe mundohesha të
kap ndonjë fjalë.
- Çfarë keni me këtë fëmijë? – dëgjova zërin e të zotit të shtëpisë, duke iu
drejtuar kryeplakut.
- Nuk kemi ne, ka qeveria. Sa vjeç është?
- Me nipin tim. Nja trembëdhjetë vjeç.
- Vetëm erdhi apo e solli njeri?
- Vetëm. Ai ka ardhë gjithmonë tek unë. Jemi nip e daj.
- Kur erdhi?
- Pardje në mëngjes.
- Tha pse ka ardhur?
- Me bujt. Si herët e tjera.
- Ka pyetur njeri për të, këto dy ditë?
- Asnjeri.
- Ju ka treguar për ngjarjen e ditëve të fundit?
- Me ne s’ka biseduar asgjë.
- Askush nuk është interesuar për të?
- Jo. Gjithë kohën ka ndenjur në hijen e manit, ka luajtur me fëmijët e tjerë.
- Kish ndonjë letër me vete?
- Asgjë s’kish. Ai s’di të shkruajë.
- E di ti çfarë ka ndodhur me postën italiane?
- Asgjë të saktë nuk di. Llafe rruge, thonë se është bërë luftë.
- Shko zgjoje! – urdhëroi njëri nga milicët.
I zoti i shtëpisë u kthye brenda dhe erdhi e më preku lehtë në sup:
- Çou, të kërkojnë.
U ngrita me një herë, ashtu siç kisha rënë, i veshur dhe as që pyeta se kush më
kërkon. Çdo gjë e kisha dëgjuar. Ishte nata e dytë që bija në shtrat i veshur siç
isha dhe e prisja këtë çast.
Kur dola në krye të shkallëve pashë se ato dy gjysmafytyrat që u feksën në dritën
e kandilit, ishin të armatosur.
- Ke njeri tjetër brenda? – pyeti ai që duhet të ishte komandanti.
- Vetëm gruan, - u përgjigj i zoti i shtëpisë.
- Pyes për njerëz të huaj, - vazhdoi milici.
- Asnjë tjetër. Vetëm gruan. Po të dëshironi hyjmë brenda dhe shikoni vetë. Do
të prisni sa të ndez edhe një pishë, se brenda është shumë errët.
- Jo, jo, nesër shohim e bëjmë. Përgjegjësinë e mban kryeplaku. Nisemi.
Mua më futën në mes dhe zbritëm shkallët. Një milic printe përpara, dy të tjerët
vinin pas, bashkë me kryeplakun. Sapo nisa të zbres shkallët, një shkëndijë e
fortë elektriku dore më ra në fytyrë. Ai që lëshoi dritën nuk shihej, vetë rrinte
në errësirë. Pasi zbritëm shkallët, drita e fenerit u ndërpre. Tani që ndodhesha
midis milicëve dhe momenti i parë u kalua, sikur u qetësova. Deri në këtë çast më
mundonte e panjohura.
Qeni grahte të këpuste hekurat. Hëna ishte përgjysëm dhe një tis i hollë reshë
rreth saj e dobësonte akoma më shumë ndriçimin. Gjithë skena luhej në gjysëm
errësirë dhe unë dalloja vetëm siluetat. Nuk ishte e mundur të shquaje asnjë
fytyrë. Në errësirë të gjitha fytyrat të duken njëlloj dhe të rrafshuara. Në
oborr, pak më tutje, qëndronin si të ngrirë edhe dy figura të tjera të zeza.
Ngjitur me trungun e manit dalloheshin përsëri hije që lëviznin. Tani sytë mu
mësuan disi me errësirën dhe pas tridhjetë apo dyzet hapave, njerëzit – hije vinin
duke u shtuar. Kur dolëm në rrugë të madhe vargu i njerëzve – hije u zgjat.
Numërova shtatëmbëdhjetë hije të zeza të armatosura që lëviznin në formacion të
çrregullt.
- Ky është? – pyeti njëri prej tyre shokun e vet.
- Ai është.
- Nuk kishte të tjerë aty?
- Jo, nuk kishte. Vetëm ky.
- Kontrolluat mirë?
- Kontrolluam. Vetëm i zoti i shtëpisë dhe e shoqja.
- Jeni të sigurtë?
- Për këtë përgjigjet toger Vata. Ai bisedoi me kryeplakun dhe të zotin e
shtëpisë. Ai u ngjit vetë lart.
Më në fund mësova një emër apo mbiemër të njërit prej njerëzve që më kishin marrë
nën kujdestari, në këto orë të mesnatës. Ai emër apo mbiemër më solli ndërmend
dikë, por sidoqoftë, ishte errësirë dhe veshëve në errësirë nuk mund t’u besohet.
- Do ta lidhim? – pyeti milici që rrinte fare pranë meje.
- Togeri tha s’ka nevojë. Mbajeni në mes.
- E keni kontrolluar mirë?
- Po.
Ai që bënte pyetje nuk kishte kapele, qe i veshur civil. Tani i dalloja disi mirë
figurat e zeza. Hëna u bë më e qartë dhe sytë u mësuan me errësirën. Katundi
flinte. Nuk shihej asnjë dritë dhe nuk ndjehej asnjë lëvizje. Errësira i mbyll
dyert e shtëpive dhe nata hyn në të gjitha ambientet e tyre. Qentë, aty-këtu,
lëshonin vikama dhe i përgjigjeshin njëri-tjetrit. Këto lehje ishin e vetmja
shenjë jete në orët e mesnatës. Qeni nën shkallët e konakut ishte lodhur tashmë
dhe vetëm lëshonte klithma të gjata, si vajtim. Tri shtëpitë më të afërta dukeshin
si murana të mëdha, të rrumbullakta. Ato shtëpi në errësirë tani kishin pamje
krejt të ndryshme nga ajo e ditës.
Nata e gjatë e dymbëdhjetë shtatorit dyzet e dy, sapo kish filluar.
Të nesërmen në mëngjes, asaj nate të gjatë, do t’i vihet edhe kurora. Në kodrën e
Gurit të Zi ra përsëri borë e zezë. Kësaj radhe ajo nuk vinte nga qielli, si herën
e parë dhe gjithçka shihej me sy. Brenda njëzet minutave çatia e kullës trekatëshe
u permbys nga flakët dhe një shkulm i murrmë u ngrit në qiell. Rrëzimi i çatisë u
shoqërua me një zhurmë si shpërthim i një bombe ne ambjent të mbyllur. Pas disa
sekondave dielli u mvrenjt dhe mund të soditej direkt, pa xham të tymosur. Në tokë
binin grimca bloze dhe ashkla të vogla që lëshonin shkëndija, si mbeturinat e
fishekzjarreve. Banorët e konakut - dy pleq e dy fëmijë, po vështronin se si të
gjitha frengjitë nxirrnin flakë e tym, ndërsa macja e shtëpisë hidhet nga kati i
tretë dhe bie në gardhin e kopështit.
I zoti i shtëpisë, bashkë me gruan dhe dy fëmijët, qëndronte në këmbë përballë
konakut që po digjej. Ai vështronte me qetësi tymin dhe gjuhët e flakëve që
përpinin gjithçka kishte brenda katër mureve. Vajza shtatëvjeçare dridhej dhe
vështronte e trishtuar gjithë atë lemeri që po zhvillohej në mes të ditës. Babaj
vuri re një rrëke lotësh në fytyrën e bashkëshortes dhe u kthye e i foli:
- Sot në kodrën tonë nuk ka të qara. Zjarri nuk shuhet me lot.
Një ushtarak trupshkurtër dhe pa shenja gradash afrohet dhe i thotë zotit të
shtëpisë:
- E shikon sa i fuqishëm është krajli i Italisë?
- Unë nuk po shoh këtu asnjë italian, - përgjigjet qetësisht plaku.
Ushtaraku nuk e kuptoi domethënien e përgjigjes që i dha i zoti i shtëpisë dhe
desh ta vazhdonte dialogun, por një ushtarak tjetër që duhet të ishte me gradë më
të lartë, ndërhyn:
- Është e ndaluar të flitet me të arrestuarit!
Shkurtabiqi kthen shpinën dhe largohet. Xhaketa dhe pantallonat e reja kaki i
binin shumë të mëdha atij trupi të cunguar, që dukej si i mbështjellë me një thes.
Aty nga dreka, pasi kullës i kishin mbetur vetëm katër fijet e murit, shtatëdhjetë
uniformat jeshile, me armët fringa që shkëlqenin nga grasatimi i freskët, marrin
urdhër për tërheqje.
Detyra ishte kryer shkëlqyeshëm.
Në atë karvan të gjatë uniformash e armësh mezi dukeshin katër pengjet e
rrezikshme - dy pleq dhe dy fëmijë!
Deti
Ishte hera e parë që udhëtoja me vapor dhe mbrëmja e tretë që ulesha në atë stol,
për të vështruar perëndimin e diellit në hapësirat detare. Ajri i asaj
buzëmbrëmje gushti ishte i freskët, i lagët dhe i ngopur me aromën e athët të
ujit të kripur
Dielli po i afrohej vijës së horizontit, atje ku qielli dhe deti bëhen një dhe
brezat e ngjyrave të ylberit vijnë njëri pas tjetrit si një pëlhurë e thurur në
vegjë. Në fillim ngjyra e floririt, pastaj ngjyra e purpurt dhe pas saj vijnë me
radhë ngjyra e portokallit, e gjelbër, vjollcë dhe të gjitha këto përbënin
perëndimin e kuqërremtë të mbrëmjes. Një fashë e kuqe, që fillonte nga anija jonë,
shkonte deri në pafundësi, si një rrymë Golfstrimi.
Përflakja e horizontit u jepte ngjyrën e kuqërremtë edhe direkëve të anijes,
tendave të kuvertës, parmakëve, ashtu edhe fytyrave të njerëzve. Një karficë në
formën e trëndafilit në flokët e një vajze katërmbëdhjetë apo pesëmbëdhjetë
vjeçare, që ishte mbështetur mbi parmakët e po sodiste perëndimin, dukej sikur
kishte marrë flakë. Pikat e purpurta kishin rënë nga qielli drejt e mbi flokët e
saj.
Në një vapor të vogël si ky me të cilin lundrojmë ne, njihesh shpejt me njerëzit.
Mjediset e ngushta, restoranti i përbashkët, sallat e çlodhjes,krijojnë mundësinë
të takohesh me bashkëudhëtarët disa herë në ditë dhe të gjitha fytyrat bëhen të
njohura. Në mbrëmje, thuajse të gjithë pasagjerët dalin në kuvertë e vështrojnë
perëndimin e diellit, komentojnë, bëjnë krahasime. Mëngjezeve, në stolin në ballë
të kuvertës, vjen e ulet kapiteni i anijes, bashkë me disa nga kolegët e tij. Një
burrë me moshë mesatare, shpatullgjerë, gjithmonë hokatar, sy të thellë e duart si
lopatë. Ai është vazhdimisht në lëvizje. Shezlongu përbri tij duket se është
rezervuar për një grua pasagjere, të cilën kapiteni e thërriste “Madam Polskaja”.
Ajo gjithë paraditen bënte plazh në kuvertë, e fokusuar e tëra në rrezet e
diellit. Duket përtej të gjashtëdhjetave, shtatlartë, thatime dhe e shkathët në
lëvizjet e saj, sy të mëdhenj, të mekur e romantikë. Trupi i saj akoma i ruante
format e rregullta, me belin e hollë si të amforës. Me siguri, në rininë e saj ajo
kishte shkëlqyer nga bukuria. Vitet ia kishin mbuluar fytyrën me brazda, por në
tiparet e saj kishin mbetur gjurmët e hireve të dikurshme, ashtu siç mbeten
kolonat e një tempulli antik që i ka humbur stolitë prej mermeri por ruan të
paprekura format e proporcionet. Gjithë qenia e saj të krijonte përshtypjen se ke
përpara një grua të zgjuar e të vullnetshme. Ajo gjithë kohën lexonte. Unë
dëshiroja të shkëmbeja disa fjalë me atë zonjë që e kisha parë ato ditë në Tiranë,
në një simpozium shkencor ndërkombëtar mbi monumentet e kulturës mesjetare, por
mosnjohja e asnjë gjuhe të huaj ma bënte të pamundur komunikimin.
Mëngjeseve deti bie në qetësi. Ai duket i gjithëfuqishëm në shtrirjen e tij pa anë
e fund. Një puhizë e freskët që vjen prej brigjeve të largëta e të padukshme e
rrudhos me valë të vogla sipërfaqen e fushës ujore ngjyrë blu. Peshq të mëdhenj
ngjyrë gri (marinarët na thonë se janë “marsiune”), shihen në të dy anët e anijes,
kërcejnë jashtë ujit fluturimthi, pastaj zhyten e dalin përsëri pak më tej. Por
ata që shihen më shpesh e që janë bashkudhëtarë të rregullt të anijes sonë janë
delfinët. Një çift prej tyre, si kllounë të vërtetë, bën garë me vaporin dhe nuk
ndahet për kilometra të tëra.
Në ditën e katërt të udhëtimit këta kllounë të detit u bënë shkak për një incident
që për pak nuk përfundoi në tragjedi. Vajza me karficën e ndezur flakë rrinte për
orë të tëra mbështetur në parmakët dhe vështronte lojën e delfinëve. Nga
pakujdesia apo ngase iu morën mend, ajo rrëshqiti, ashtu siç rrëshqet një shall
mëndafshi nga varsja e rrobave dhe, për një çast mbeti e varur në litarët e një
varke shpëtimi në katin e parë. Një marinar që u ndodh aty pranë, me shpejtësi
rrufeje, u hodh dhe e kapi vajzën para se të binte në valët e detit. Shoqja që u
gjend në krah të saj, dha alarmin e para dhe ne të gjithë sa ishim në verandë,
shtangëm nga ankthi. Kaluan dy apo tre minuta dhe në bord u dëgjuan duartrokitjet
që përshëndesnin shpëtimtarin. Pas nja gjysmë ore vajza e mori veten, por atë ditë
bordi i anijes sikur u boshatis. Të gjithë ishim nën përshtypjen rrënqethëse të
asaj që ndodhi.
Në mbrëmje vajta dhe u ula përsëri në “stolin tim”. Sipërfaqja e ujit ishte e
rrafshët, si një fushë patinazhi. Deti më dukej si një qiell i lagur. Në
horizontin e largët uji dhe qielli bashkohen dhe vija ndarëse bëhet e padukshme.
Kjo shkrirje e detit me qiellin krijon një harmoni që çon në pajtimin e
përgjithshëm të natyrës. Anija rrëshqiste si në vaj , duke lënë pas një fashë të
shkumëzuar si një autostradë gjigante. Majat e ishujve shkëmborë të Egjeut ende
nuk ishin errësuar, ato dukeshin e zhdukeshin si skenat në një teatër antik.
Mbrëmjeve ata spërkateshin me dritën e lehtë të diellit në perëndim dhe merrnin
pamjen e kështjellave fantastike. Thua se këta ishuj janë vendosur në atë formë
për të kënaqur syrin e udhëtarëve. Majat e disave prej tyre të krijojnë
përshtypjen e kapeleve të hedhura mbi sipërfaqen e detit. Kalon një orë apo më pak
dhe ata i përpin uji.
Me rënien e errësirës brigjet dhe ishujt sfumohen e bashkë me to ndryshon edhe
gjendja ime shpirtërore. Kjo vjen krejt pa e kuptuar. Hapësirat e ujit të pamatë,
ajo fushë e errët monotone me atë frymëmarrjen e thellë e buçitëse të valëve të
njëtrajtshme, më krijojnë ankth e boshllëk. Mbi atë oqean ujor anija s’është veçse
një lodër fëmijësh dhe deti mund ta përplasi nga të dojë e si të dojë. Këtu je
larg të gjithëve, larg tokës dhe njerëzve që ke lënë pas. Ndjej sikur më ka
braktisur e gjithë bota dhe s’do arrij asgjëkund. Toka është zhdukur dhe nuk sheh
asnjë pikë orientuese të horizontit. Këtu duket pambarimi i detit dhe i qiellit.
Rri ashtu i patrazuar nga askush dhe më lind dëshira për të biseduar me
pafundësinë. Më del përpara kotësia e gjithë atyre çikërrimave të përditshme që
përbëjnë jetën tonë dhe që ne u japim rëndësi pa arsye. Në kubenë e errët të
qiellit digjen mijëra zjarre të vegjël. Deti është vaj. Nga toka fryn një erë e
lehtë. Ngado që të shohësh - pafundësi monotone, mbytëse. Vapori ecën, por asgjë
s’ndryshon për rreth. Ujë, ujë, pa anë e fund. Po ajo errësirë. Dhe, pa e kuptuar
të lind dëshira e papërmbajtshme të shohësh brigje, male, gërxhe, bimë, tokë.
Kjo melankoli ndofta vinte edhe nga ndriçimi i zbehtë dhe i butë i hënës, e cila
ndikon në humorin e njeriut. Ndërsa vështroja satelitin misterioz m’u kujtua
profesor Marku. Në muajin e fundit të maturës ai na dha si temë hartimi një varg
nga poema e një poeti të shquar francez:
“E vetme sipër deteve, hëna udhëton ngadalë”.
Ne i përqendruam vështrimet në fjalët e poetit, të shkruara në dërrasën e zezë, e
lexuam e rilexuam atë varg dhjetëra herë, pa zë, dhe secili mundohej ta
shtjellonte në prozë atë figurë të bukur poetike. Të gjithë sa ishim në klasë
mendonim për hënën, përfytyronim netët e kthjellta hënë-plotë, madje disa prej
nesh e shfrytëzuan rastin për t’i bërë një kompliment vajzës që kishte përbri,
duke e krahasuar me ndriçuesen qiellore.
Fillin e këtyre mendimeve ma ndërpreu Selaudini. Ai erdhi e u ul në “stolin tim”,
ashtu siç ka bërë shpesh gjatë këtyre ditëve, sa herë më gjen vetëm. Ai ishte disa
vjet më i madh se unë dhe e kisha takuar për herë të parë në një mbledhje rinie në
Durrës. Kur je në një vend të huaj (tani ne ishim në ujërat ndërkombëtare), edhe
njeriu të cilin mund ta kesh parë vetëm një herë dhe krejt rastësisht, të bëhet i
afërt. Ne kishim kaluar tashmë katër ditë e net në këto mjedise të kufizuara dhe
mund të thuhej se ishim bërë të njohur. Kjo edhe për faktin se që të dy po shkonim
në të njëjtin vend, në Bashkimin Sovjetik dhe për të njëjtin qëllim, për studime.
Sipas përfytyrimeve tona ne po shkonim në një planet tjetër.
- Sonte jam disi i tronditur, - tha Selaudini. – Incidenti me vajzën më ka
shkaktuar një pështjellim. Më është mbledhur një lëmsh në grykë.
- Të gjithë u tronditëm, - i thashë, - por, sidoqoftë tragjedia u mënjanua.
- Unë pësova edhe një goditje plus, - tha Selaudini dhe qeshi. Ai nxori nga
portofoli një tufë fotografishë dhe m’i dha t’i shikoja. Ju afrova llambës
elektrike dhe nisa të vështroj me kujdes. Në secilën prej tyre më vështronte një
engjëll me shtat të hedhur, fytyrë të trëndafiltë, flokë të dendur të zinj, të
pleksur në dy gërsheta që i binin gjer në mesin e shpatullave, sy të qeshur e plot
dritë, një hyjneshë përrallash.
Është gjashtëmbëdhjetë vjeçe, - shpjegoi Selaudin, - nëntë vjet më e vogël se unë.
Jemi rritur bashkë, ose më mirë të them, ajo është rritur në sytë e mi. U rrit
shpejt, siç rritet një filiz kumbulle në pranverë dhe ja tani, ndarja.
Ai heshti një çast, por e mora me mend se sërish donte të fliste... të fliste,
edhe pa e pyetur.
- Të fejuar?
- Ne i kemi dhënë fjalën njëri-tjetrit. Kemi kaluar shumë peripeci. Dajat e saj
s’duan. Bir peshkatari, thonë. Pastaj, edhe me fe të ndryshme. Ne i kemi dritaret
përkarshi, shihemi dhjetëra herë në ditë. Madje, s’kishim as nevojë të flisnim. E
kuptonim njëri-tjetrin me vështrime, flisnin sytë. Zjarri i shikimeve të saj mund
të ndezë edhe detin. Mos kujto se këto fjalë i shpika unë. I kam lexuar te një
poet persian.
Selaudini qeshi, pastaj vazhdoi:
- Kur pashë atë vajzë, që gati e përpiu deti, më shkuan të rrënqethura. Gërshetat
e saj janë tamam si të Belinës.
- Ti paske hak të tronditesh, - i thashë, - po, zëre se ke parë një ëndërr të
keqe. Kur të mbërrish në Odesa, shkruaji një letër të gjatë dhe tregoja të gjithë
ngjarjen. Ajo do të qeshë dhe do të të dojë akoma më shumë. Po e ëma, ç’thotë?
- E ëma është dakord. Merre, thotë, mos pyet fare. Te ti kam besim. Po të jetë për
lumturinë tuaj, mos pyetni askënd.
- Atëherë do të na ftosh në dasmë. Kur i mbaron studimet?
- Pas dy vjetësh. Dy i kam bërë. Tani erdha për pushime.
U mata edhe unë t’i tregoja diçka për një brengë timen, por hoqa dorë. Selaudini
dëshironte të fliste dhe herë-herë sikur po më ngacmonte të flisja edhe unë. Se
edhe dashuritë ngjajnë shumë me njëra-tjetrën.
- Ne kishim një kumbull që na lidhte dhe një çezmë të përbashkët në oborr, -
vazhdoi ai. Degët e kumbullës vinin te dritarja ime dhe ne shiheshim përmes degëve
të saj, ajo në një anë, unë në tjetrën. Kur kumbulla çelte lule, ajo vinte fare
pranë dritares dhe shtrinte dorën për të marrë një degë me lule të bardha. Ama
sytë vështronin jo kumbullën po sytë e njëri-tjetrit. Se ne, siç e thashë,
bisedonim vetëm me sy. Kjo përsëritej disa herë në ditë dhe gjithnjë me një
padurim të ri. Zjarrit nuk i mbarohej flaka. Kur dilte te çezma për të mbushur
shtambën, vështronte në drejtim të degëve të kumbullës dhe harronte se ena po
derdhej. Eh, sa ujë është derdhur kot!
- Kujdes të mos e harrosh, i them, se tani është futur një det në mes!
- Jo, jo, deti ma shton mallin. Deti i lidh brigjet. Ndonjëherë them me vete të
shkoj në kabinën e drejtimit dhe ti bije ndër këmbë kapitenit, e t’i them:
- Ktheje vaporin prapa, ose më jep një barkë shpëtimi, të hidhem në det. Notin e
di.
- E, çfarë do të bësh?
- Të shkoj e ti dal papritur te dritarja, ajo do të jetë te çezma.,
Ndërkohë, një shigjetë flake përshkoi qiellin dhe u shua pa e arritur vijën e
horizontit. Meteor!
- Do të kemi dallgë sonte, - vuri re Selaudini.
- Nga e kupton? – e pyeta. – Deti është i qetë dhe koha e mirë.
- Po ja, sonte perëndimi i diellit nuk ishte si dy net më parë. Dielli u zhduk
para se të arrinte sipërfaqen e ujit. U krijua një brez i errët reshë që e zhdukën
vijën e horizontit. Retë po dendësohen dhe hëna po fshihet. Kjo tregon se edhe
deti ka filluar të shqetësohet. Deti ka lidhje me qiellin dhe i përgatit dallgët
në thellësi. Edhe pse mund të ketë qetësi në sipërfaqe, ai nuk i tregon menjëherë
shqetësimet e brendshme. Po ta vëzhgosh me vëmendje, sonte ai lëshon një rënkim të
rëndë, një oshtimë të thellë. E dëgjon?
Unë heshta dhe u përpoqa të dëgjoja atë që thoshte Selaudini, por asgjë. Nuk
dalloja asnjë ndryshim. Ishte po ajo llokoçitje valësh, po ajo zhurmë e lehtë që
vinte, si zakonisht, nga lëvizja e masës së ujit.
Selaudini kishte lindur dhe ishte rritur buzë detit; ai ishte bir peshkatari. Deti
ka qenë dhe është shtëpia ime e dytë, më thoshte. Babai ishte një vozitës i
tërbuar dhe gjithë jetën e kaloi mbi ujë. Nëna gjithë kohën ishte e shqetësuar për
të. Ajo rrinte deri vonë, duke pritur të kthehej babai nga gjuetia e peshkut.
Qëllonte që ai kthehej kur zbardhte mëngjezi e përsëri mamaja rrinte dhe e priste.
Ajo shpesh më thoshte: Yt atë ka lindur në varkë, dhe me ato mend që ka, mbi varkë
ose nën ujë do të vdes. Ky parashikim i mamasë, për fat të keq, doli i saktë. Në
det vdiq. Ai më merrte me vete që kur isha tetë vjeç dhe gjithnjë më fliste për
detin, për stuhitë detare, për kapriçiot e dallgëve, për pulëbardhat, peshqit...
Gjatë luftës, babai ka qenë i internuar dy vjet në një ishull të Italisë dhe atje
pati mësuar edhe gjuhën. Prej andej kishte sjellë një libër për detin që ia kishte
dhënë një italian i internuar edhe ai në ishull. Shpesh e shfletonte atë libër dhe
më tregonte për detin. I ndriste fytyra dhe lexonte si një poet i vërtetë. Një
herë, ndërsa rrinte i shtrirë mbi varkë, në pritje të lëvizjes së litarëve të
rrjetës, hapi një fletë të atij libri dhe më tha: “Ja si është shkruar këtu. Kush
dëshiron të jetojë gjatë, duhet që, për të qetësuar nervat, të dëgjoje rrjedhën e
ujit, të shoh kaltërsinë e qiellit dhe gjelbërimin e pemëve. Deti i ka të gjitha
këto: edhe magjinë e rrjedhës së ujit, edhe ngjyrën e gjelbër të pemëve, edhe
pafundësinë e kaltërsisë qiellore. Këtu janë të gjitha, para syve tanë”. Një herë
ne kishim shkuar për peshkim në grykëderdhjen e lumit Shkumbin. Lumi vinte i
turbullt nga shirat e një dite më parë, prandaj, atje ku lumi bashkohej me detin,
formonte një fashë të verdhë, që vinte duke u shuar. Pas nja njëqind apo dyqind
metrave, turbullira zhdukej fare dhe uji i lumit merrte ngjyrën e kaltër të detit.
Ne mblodhëm rrjetën dhe babai u ul galiç ne sheshin e barkës dhe po vështronte në
thellësi. Në një çast ai u kthye nga unë dhe më tha: “E shikon? Këtu nis
vëllazërimi i lumit me detin”. Unë dëgjoja, ndërsa ai vazhdonte të fliste sikur të
ishte para nxënësve të shkollës detare. “ Lumenjtë vijnë në det të lodhur e të
rraskapitur nga udha e gjatë e nga hedhjet nëpër katarakte. Disa vijnë plot baltë
dhe pastaj kullohen e pastrohen këtu, lahen si peshqit e mëdhenj, përzihen e
bashkohen me njëri-tjetrin. Lumenjtë e mëdhenj e të vegjël bëhen një dhe, ashtu
siç janë, marrin ngjyrën e qiellit”
E pyeta babanë se nga e merr ngjyrën qielli. Ai m’u përgjigj shkurt: “Nga deti.
Pastaj, tha ai, është më e saktë të thuhet bojëdeti e jo bojëqielli, sepse është
deti ai që i jep ngjyrën qiellit. Qielli s’ka ngjyrë. Deti është jeta e të gjithë
tokës. Qielli është hapësirë pa jetë. Deti është kuvendi i të gjithë lumenjve të
botës”. Unë hapa sytë dhe ai e kuptoi se unë s’po merrja vesh se për çfarë po
flitej. “Ja, - vazhdoi babai, - këtu është shkruar, - dhe më tregoi faqen e librit
që mbante në dorë. – Fjalën “kuvend” ti do ta marrësh vesh më vonë, tani je i
vogël”. Në shtëpinë tonë vinin shokë të babait, peshkatarë të vjetër. Ata flisnin
për lundrimin natën dhe për ngjarje të frikshme. Fytyrat e tyre ishin të ashpra e
të rreshkura nga dielli e dallgët. Edhe duart e tyre kishin lëkurë të thatë nga
erërat e stërkalat.
Selaudini heshti disa sekonda e pastaj m’u drejtua me pyetjen nëse në fshatin ku
kisha lindur unë kalonte ndonjë lumë apo buronte ndonjë gurrë.
- Po, - i thashë, - ne kemi një gurrë që buron në krye të fshatit dhe ka aq ujë,
sa të vërë në lëvizje edhe mullinjtë e blojës dimër e verë. Ky ujë shkon e derdhet
ne detin Adriatik, diku afër Lezhës.
- Ja pra, sipas asaj që thoshte im atë, ne tani po lundrojmë edhe mbi ujin e
gurrës së fshatit tënd se, me siguri këtu, nën anijen tonë, ka disa pika uji edhe
nga ajo gurrë e fshatit tënd.
- Ku ndodhemi tani? – e pyeta. – Unë nuk i kuptoj fare këto koordinatat detare.
- Akoma jemi në Egje. Kemi lënë pas Adriatikun dhe Jonin.
- Domethënë, tre dete brenda katër ditëve? Për mua të gjitha detet janë njëlloj
dhe asgjë s’kuptoj se ku fillon njëri e ku mbaron tjetri.
- Ashtu është për të gjithë, se këto janë kufij imagjinarë, ashtu si edhe në tokë.
Veçse në det është pak më e vështirë të përcaktohen kufijtë. Këtu s’ka male e
qytete. Këtu orientohen vetëm ata që kanë aparate matëse. Unë edhe pse vazhdoj
shkollën detare, akoma nuk di ta lexoj detin siç duhet.
- Ju keni vendosur të mos i ndaheni kurrë detit? – e pyeta Selaudinin, më tepër
për të thyer heshtjen.
- Do të vazhdoj traditën. Nga deti kam ardhur e në det do shkoj. Kjo hapësirë
ujore është e gjitha shtëpia ime.
- Ju, tërë jetën e kaloni në det. A nuk keni frikë prej tij?
- Hiç fare, - m’u përgjigj Selaudini. – edhe unë, si paraardhësit e mi. Në rrugën
e tim eti. Se mos ka më pak rreziqe në tokë?
- Ju më thatë se babai ka vdekur në det, apo jo?
- Po, madje edhe gjyshi im në det ka vdekur. Siç më ka treguar gjyshja, gjyshi
kish emigruar në Australi dhe punonte në një anije që transportonte lëndë druri.
Shtatë vjet pa ardhur në shtëpi. Një ditë anija u fundos dhe të gjithë u mbytën.
Kaq dihet për të.
- Dhe ju përsëri thoni se nuk keni frikë nga deti?!
Selaudini qeshi dhe më hodhi dorën në sup.
- Babai juaj rron akoma? – më pyeti.
- Jo, ka vdekur para dhjetë vjetëve.
- Ku vdiq?
- Në shtëpinë e një fshatari, krejt papritur. Sapo kishte dalë nga burgu.
- Po gjyshi juaj, ka vdekur?
- Edhe ai në shtëpi, sipas asaj që më ka thënë im atë.
- Çudi, si nuk keni frikë të banoni në shtëpi? – më tha Selaudini dhe ia dha të
qeshurit!
Mua nuk më ecën
Gjatë diskutimeve në një mbledhje të Këshillit të Prindërve më lindi ideja të
shkruaj një fejton.
Të nesërmen e botimit të fejtonit, ra telefoni.
- Petrit, ti je?
- Po, - i thashë.
- Nuk e prisja prej teje.
- Çfarë nuk prisje?
- Ja, pra, atë që bëre.
- Më falni, por nuk po ju njoh kush jeni.
- Edhe këtë e thoni?
- Seriozisht e kam, nuk po më kujtoheni.
- Komshiu i plazhit, Viktori, tre vjet të shkuara, bashkë i kemi kaluar pushimet
në Durrës.
- Ah, po, më falni, nuk ju vjen zëri mirë, prandaj nuk ju njoha.
- Nuk e prisja të më diskretitonit në atë mënyrë.
- Unë ju kam diskretituar? Mos ka ndonjë keqkuptim.
- Unë kujtova se ne mbetëm miq, bile i patëm premtuar njëri-tjetrit se do të
shkëmbejmë edhe vizita familjare, ndërsa tani....
- Ju lutem, më thoni si është puna, se nuk po kuptoj asgjë.
- Ditët e fundit ju keni botuar një fejton në “Hosteni”. Po?
- Ashtu është.
- Cili është personazhi i atij fejtoni? Vërtet që e ke ndryshuar disi emrin tim,
nga Viktor në Vefik, por ama të gjithë të tjerat përkojnë me mua: Vefiku pi,
gjysmën e orarit zyrtar e kalon nëpër kafene dhe kur e thërrasin në shkollë sepse
djali s’vete mirë me mësimet, ai nuk di as adresën e shkollës. Edhe disa hollësira
të tjera janë tamam të miat. Këtë ma tha edhe gruaja.
- Më falni, por, me sa më kujtohet, ti nuk pije fare. Që kur kështu?
- Po ka nja dy vjet që.....
- Ka tre vjet që ne nuk jemi parë, prandaj në fejtonin tim nuk kam patur
parasyshë ty. Në asnjë mënyrë. Ka edhe Viktorë të tjerë.
- Justifikime, shoku Petrit, justifikime. Të gjithë thonë se unë jam në
shënjestër, atë e kuptojnë të gjithë: gjysëm tullac, me gjyslyke, hundën me majë
të skuqur.
- Me sa më kujtohet ti nuk e kishe hundën e skuqur, as në majë as në rrëzë.
- Po ja, vetëm hundën ke ndryshuar, të tjerat janë sheshit.
Ishte e pamundur ta bind Viktorin se ai nuk ishte Vefiku i fejtonit tim prandaj i
kërkova të falur dhe aty për aty vendosa të mos e përdorja më këtë emër në
shkrimet e mia. Për më tepër vendosa që për çdo emër që do të përdorja në të
ardhmen të këshillohesha më parë me Verën, në mënyrë që të mos krijoja keqkuptime
të tjera. Vera gjë ku i mban mend emrat më mirë se unë.
- Dëgjo këtu, - i thashë Verës, - unë do të shkruaj një tregim satirik dhe
personazhin e tij kryesor do ta quaj Bajram. Me sa di unë, ne nuk kemi ndonjë
Bajram në rrethin e të njohurve tanë.
- Në asnjë mënyrë, - tha Vera, - Bajrami banon në shkallën tjetër. Ti nuk i njeh
banorët e pallatit tënd, ndërsa Vefiku që të mori në telefon u dashka të dijë se
ku bie shkolla e djalit. Mirë ta bëri.
- Atëherë do ta quaj Nesti.
- Ke luajtur mëndsh, apo si e ke hallin? Ai është brigadieri im dhe menjëherë do
të mendojë se emrin e tij ta kam shtënë në mëndje unë. Apo nuk është hakmarrës ai.
Të gjithë ata që e venë në shënjestër, pullë poste u ngjitet.
- Luan, - thashë unë.
-E ç’punë ke ti me Luanin? S’ke faj ti, jo, nuk shkon ti të blesh zarzavate, shkoj
unë. Dashke të marrësh kalbësira.
Vazhdova të numëroja ata emra që më vinin ndërmënd aty për aty, por Vera, m’i
hodhi poshtë njërin pas tjetrit.
Pastaj mora librin e emrave dhe shkrova në një copë letër: Adem, Petro, Kristaq,
Lulzim. E njëjta gjë: ata ishin ose shitës bulmeti, ose shefi i kuadrit në
ndërmarrjen ku punon Vera, ose mësuesi i djalit në fizkulturë, të cilit, sidomos
në ditët kur humbiste skuadra e tij e zemrës, nuk i dilej përpara se ta vuloste
katrën për hiç gjë.
Provova të sajoja edhe një emër kot: Leo. Leon e emërova kryetar i Komitetit
Ekzekutiv të lagjes. Atij i del gjithmonë një punë urgjente pikërisht në orët e
pritjes së popullit dhe në vend të tij pret ose shefi i zyrës së punës ose një
nënpunës që vetëm mban disa shënime në një regjistër, po nuk jep asnjë përgjigje.
Verën nuk e pyeta se e dija që s’do më lejonte as për Leon.
- Kësaj radhe kishit marrë në shënjestër Komitetin Ekzekutiv të lagjes sonë, - më
tha nënpunësja e gjëndjes civile, sapo më takoi te shkallët e Pallatit të
Kulturës.
- Unë nuk di që te ju të ketë ndonjë Leo, - i thashë. – Unë kam patur parasysh një
farë kryetari çfarëdo, jo kryetarin e keshillit të lagjes sonë. Fejtoni im s’ka të
bëjë fare me ju.
- Si s’paska të bëjë? Pikërisht kryetari ynë pret vetëm dy orë në javë, madje edhe
në ato dy orë nuk e gjen kurrë në zyrë se e thërrasin për punë urgjente. Pastaj,
sekretarja me syze, që gjithashtu nuk e mban karrikja, korridori i ngushtë me një
dritare në fund me xham të thyer, të gjitha flasin për Komitetin tonë Ekzekutiv,
tjetër punë se ju keni ndryshuar ndonjë emër. Të gjithë ata që e kanë lexuar
shkrimin tuaj na e thonë hapur. Bile ka prej atyre që thonë mirë ua bëri.
Që prej asaj dite vendosa të mos përmend me emër as shefa seksionesh, as
llogaritarë, as kryetarë komitetesh ekzekutive ose profesionale, as përgjegjësh të
zyrave të komunales. Më mirë do të shkruaj në veten e parë, thashë me vete, dhe,
po të jetë e domosdoshme të përdoret ndonjë emër , do të vë emrin e Verës, se ajo
s’ka për të më telefonuar dhe as nuk do të ankohet më lart.
Një ditë u ula e shkrova një fejton ku ankohesha për veten time. Ankohesha se nuk
po më ecën. Jo në jetën familjare, po në rrugë. Kam vënë re se sapo drejtohem për
në dyqan për të blerë diçka, shitësja zhduket sa hap e mbyll sytë. Mjafton të
vendos unë për të blerë një shkrepëse apo një pastë dhëmbësh dhe kinkaleria do të
mbyllet menjëherë. Tamam si me magji. Ndofta ndonjë tjetër shkon për të blerë
gazetën dhe e gjen shitësen aty, ndërsa unë jo. Mjafton të futem unë në mapon e
madhe për të blerë një palë këpucë dhe shitësja që mban këpucë të numrit dyzet e
dy të zhduket menjëherë. “Këtu ishte – thotë fqinja e saj. – Sapo iku në
magazinë”.
- Kur kthehet – pyes unë me zemër të thyer.
Fqinja floke-verdhë e sy bojë qielli si të gazelës, më vështron si me përtaci dhe
nuk e sheh të arsyshme të më përgjigjet, se është e mbërthyer në bisedë me shoqen
e sajë. Unë e përsëris disa herë kërkesën time të bezdishme, po shitësja fqinje
është më këmbëngulës e akoma në heshtjen e vet dhe unë mezi shkëpus prej saj një
fjalë të vetme që më bie si gur:
- S’e di!
Edhe sot ashtu më ndodhi. Shitësja... Cila shitse? Për t’iu shmangur gjërave të
papëlqyera, siç e thashë edhe më lartë, emrin e saj nuk po e përmënd, ose më mirë
po e quaj… Vera, se ajo nuk më zemërohet. Kjo Vera, pra, ka vënë në xhamin e derës
së kinkalerisë një copë letër ku është shkruar: “Kthehem pas tridhjetë minutash”.
E po, mirë de, tridhjetë minuta nuk janë ndonjë gjë e madhe. Dal në parkun aty
pranë, marr ajër të pastër dhe pas dyzet minutash kthehem përsëri. Mirëpo letra
është përsëri po aty: “Kthehem pas tridhjetë minutash”. Me sa duket ne blerësit
kemi orë të ndryshme me shitësit. Nuk na puqen. Unë, për veten time, kur është
fjala për shitësit, asnjëherë nuk e gjej dot sa orë zgjasin tridhjetë minuta. Kjo
vjen sepse nuk e di as kur kanë filluar dhe as kur mbarojnë ato tridhjetë minuta.
“Po vij pas dite”, thashë me vete. Mirëpo pas dite, bashkë me shitësen qe zhdukur
edhe letra. Kur të nesërmen në mëngjes kalova edhe njëherë pranë kinkalerisë,
pashë se shitjsa kishte lënë një adresë tjetër, veçse kësaj rradhe më të
përcaktuar: “Jam në drejtori”. Tani u binda se, në fund të fundit, edhe pse kemi
të bëjmë me një shitëse që mungon në orarin e punës, përsëri është një shitëse me
kulturë. Se ajo po të dojë, e mbyll dyqanin edhe pa vënë asnjë letër.
Zbrita për në qëndër të qytetit dhe u ktheva në një rrugicë që të çon te
kinemaja. Një plakë që ecte para meje u ndal para kinkalerisë dhe e dëgjova kur
tha:
- Të shkuara moj bijë, të shkuara!
“E kapa”, thashë me vete, “shitsja qënka brënda”
Plaka i uroi shëndet shitëses dhe vazhdoi rrugën, por kur u afrova unë te dera e
kinkalerisë, pashë një letër të ngjitur prapa xhamit: “Jam me raport”.
Meqënëse sapo vendos unë të blej pastë dhëmbësh ose çorape, shitsja fillon
inventarin, merr lejen e zakonshme, sëmuret ose e thërrasin në drejtori, tani kam
filluar të marr masa paraprake. Kur qëllon ta kap shitsen prapa banakut, unë
menjëherë e pyes:
- Ju lutem, a ka mundësi të më jepni një vërtetim se do të rrini këtu deri sa të
paguaj paratë në arkë?
Shitsja më vështron me habi.
- Pse, ku jemi ne, sipas jush?
- Unë prandaj ju pyes, sepse nuk e di se ku jeni, - i them.
Ajo më pret faturën me inat dhe ma hedh përpara. Kur shkoj për të paguar, dëgjoj
nga prapa shpinës: “I marrë është ky, apo si e ka hallin?”.
Unë nuk fyhem nga këto fjalë, mjafton që të sigurohem se shitsja, gjatë atyre
minutave që do të jemë duke paguar paratë, nuk do të jetë larguar as në magazinë,
as në analizën mujore dhe as me lejen vjetore.
Disa nga këto peripeci i rendita në një fejton dhe ia dhashë Verës ta lexojë. Atë
e kam lexuesin tim të parë dhe, pse të mos e pranoj, shpesh edhe më koregjon. Vera
e lexoi shkrimin dhe rrudhi buzët:
- Dëgjo këtu! Deri tani kam heshtur, por s’duroj dot më. Le të flasim seriozisht.
Më kanë mërzitur ato Verat e tua neglizhente e të padisiplinuara. E bëre gruan
tënde gazi i botës.
- Po ti vetë më ke thënë të mos ngatërrohem me emrat e të tjerëve, se njerëzit
fyhen.
- Të kam thënë, por ama jo ta përdorësh emrin tim për të gjitha personazhet e
tua negative!
Ec e mos e dëgjo Verën! Tani edhe emri i saj u zhduk nga shkrimet e mia. Shkrimin
tjetër e ndërtova si dialog me një shitëse pa emër. Dialogu eci për bukuri, por
menjëherë pas kësaj erdhi monologu i Verës ku çdo frazë mbaronte me një pikëpyetje
ose pikëçuditëse: Kush është kjo shitëse? Pse ia fsheh emrin? Ku e ke njohur ti
atë? Ç’të duhen ty vështrimi i saj, flokët e verdhë e sytë e qafa si të gazelës?
Femra të tilla të frymëzojnë ty, duket sheshit!
- Vera, kjo është letërsi dhe në letërsi ti e di, emrat janë, si të thuash,
simbolikë dhe ....
- Letërsi, letërsi, po ato emrat që merr ti, ngacmojnë nervat e të tjerëve ,
mos ma trego mua letërsinë.
Kështu pra, problemi i emrave për personazhet e tregimeve të mia satirike ka
mbetur i pazgjidhur.
1982
Si më lindi ideja
të bëhem Kryeministër i Botës
- Unë ministër?! Në asnjë mënyrë! Ku bëj unë për ministër?
- Jo ministër, po kryeministër do të bëhesh! – dëgjova një zë urdhërues që vinte
si nga thellësia e dheut.
Unë shtanga në vend dhe nuk po iu besoja veshëve. Kush po tallej me mua në atë
ishull ku banoja që prej shumë kohësh? Përreth ndihej flladi i detit dhe
shushurima e palmave. Majmunët kërcenin sa në një degë në tjetrën dhe bënin xheste
qesharake.
- Ti, - vazhdoi zëri i njeriut të padukshëm, - ti do të bëhesh kryeministër, do të
formosh një qeveri dhe do të drejtosh. Fare thjeshtë!
- Unë do të drejtoj një qeveri?
- Jo vetëm qeverinë por mbarë popullin e ishullit tonë. Pastaj, më tej shih e bëj.
Nuk i dihet si i vjen puna e mund të ngjitesh edhe më lart.
- O Perëndi, ç’po ndodh me mua, a nuk më thoni? – thirra unë tërë shqetësim. –
Kush jeni ju që më trazoni? Unë nuk arrij të drejtoj shtëpinë time prej katër
vetash, ndërsa më thoni të drejtoj një qeveri e një ishull të tërë!
- Kjo s’don të thotë asgjë, shtëpinë tënde mund të mos e drejtosh dot, ndërsa një
qeveri mundesh. – ngulte këmbë zëri i njeriut të padukshëm. Ja, do ta provosh.
Mua po më zihej fryma. Si është e mundur të jem unë kryeministër?
- S’ka nevojë të punosh fare , ti vetëm drejto, - vazhdonte të ngulte këmbë zëri
që vinte nga thellësia e dheut. - Do të emërosh ca ministra, do të rrish në një
zyrë shumë të madhe e të paisur me salltanetet e një sulltani sa që kur të hyjnë
të tjerët aty të dridhen nga emocionet, do të banosh në një vilë luksoze, do të
udhëtosh me vetura të kushtueshme; kur të mërzitesh shko e shëtit në kontinent.
Ja, vetëm kaq. Ti s’ke asnjë punë. Vetëm drejto.
Këto fjalë më futën në mendime të thella. Në qenien time po ndjeja gudulisjen e
karrierës. Me që qenka kështu, le ta provoj edhe unë. E pse ta refuzoj detyrën? Se
mos jam unë më i paaftë se të tjerët. Vilë po, veturë po, zyra me salltanete po,
shëtitje në kontinent po, njerëz që më vijnë rrotull peqe-lepe sa të duash. Përse
ta refuzoj?
- Dakord – thashë unë, megjithëse e ndieja se zëri më dridhej nga e papritura e
jashtëzakonshme dhe aq joshëse.
Kështu, nuk vonoi shumë dhe tek unë filluan të vijnë ministra, ambasadorë,
deputetë, kryetarë bashkie.... Ata më bënin nderime, lavdëronin aftësitë e mia të
jashtëzakonshme, fjalët e mia i merrnin si citate dhe i përsërisnin në të katër
anët e ishullit dhe, natyrisht, më pyesnin për punët shtetërore.
Në fillim, pyetjet më të shumta e më të bezdisshme ishin ato të ministrit të
furnizimeve. Një ditë ai vjen e më thotë me ndrojtje:
- Zoti kryeministër, rezervat e kafes janë në mbarim.
- E pastaj? – e pyeta unë.
- Po ja, njerëzit thonë se janë mësuar me kafe dhe...
- Gjepura! – i thashë unë. – Diku kam lexuar se kafeja të lë pa gjumë, më mirë të
mos ketë kafe. Pa kafe njerëzit do t’i kemi më të shëndetshëm se do të flenë të
qetë gjithë natën.
Ministri i furnizimeve heshti dhe vazhdonte të rrinte para meje si një pikëpyetje.
Unë, si një udhëheqës i vërtetë shteti e kuptova se ç’donte të thoshte, prandaj e
pyeta:
- Edhe sa kafe kemi në magazina?
- Edhe për një muaj.
- Bukur fort. Jep vetëm nga njëqind gram në muaj.
- Ide e shkëlqyer, zoti kryeministër, thirri shefi i furnizimeve. Kjo nuk më
kishte shkuar ndërmend. Ja një zgjidhje ideale. Po të japim njëqind gram në muaj,
do ta shtyjmë edhe nja dy vjet.
“ E zgjidha një problem”, thashë me vete. Prova e parë e drejtimit të qeverisë u
kapërcye me sukses. Ministri i furnizimeve e shprehu kënaqësinë e tij me një
përkulje që tregonte miratim të plotë për ato që i thashë dhe nuk ma zuri më në
gojë mungesën e kafesë. Megjithatë ai vazhdoi të vinte herë pas here për mungesa
të tjera, dhe midis meje dhe atij zhvillohet e njëjta bisedë:
Ai – Po mbarohen yndyrnat.
Unë – Jepi me tallon.
Ai – Mish kemi fare pak.
Unë – Jep aq sa kemi dhe kur të kemi.
Ai – Patatet na u mbaruan.
Unë – Patatja nuk është në traditën e banorëve të ishullit tonë. Përse u dashka
patjetër të hanë patate? Ne nuk jemi ishull patatesh.
Ai – Bulmeti në depot po shkon drejt fundit.
Unë – Po sikur të merrnim diçka nga jashtë, në kontinent?
Ai – Banka është boshatis, s’ka para.
Unë – Mirë, shpërndani aq sa kemi. Me tallon.
- Ju jeni gjenial! – më thotë ministri i furnizimeve dhe bën një përkulje tjetër
tepër dinjitoze për një person të lartë qeveritar.
Kështu pra, në kundërshtim me ato që mendoja në fillim të karrierës sime, puna po
më ecte për mrekulli. Dialogu me ministrat nuk më zinte as gjysmë ore në ditë.
Çështjet zgjidheshin me një “s’ka” të vetme. Mirëpo ku ta çoja kohën tjetër? Vrava
mendjen dhe një ditë më shkrepi në kokë një ide e madhe: Po sikur të më caktojnë
kryeministër të gjithë botës, a ia dal vallë? Ja, do të vijë përsëri ministri i
furnizimeve e do të më thotë: “Në Indi po mbarohet buka, si t’ia bëjmë”?
Unë do t’i përgjigjem aty për aty: “Buka të jepet me tallon”! Dhe problemi indian
zgjidhet sa hap e mbyll sytë. Një herë tjetër ministri do të më thotë: “Në ishujt
Sejshele mungon sheqeri”. “ Të mos hahet sheqer në Sejshele”, do t’i them unë dhe
kriza e sheqerit merr fund edhe në Sejshelet e largët. Do të më thotë: “Në Zambia
janë mbaruar fasulet”. “Kur s’ka, mos jepni”, do t’i them unë. Pse, edhe për
fasulet do të përgjigjet kryeministri? Kështu edhe kriza e fasules nuk do të
ekzistojë më. Më vjen ministri i energjitikës e më thotë: “S’kemi karburant për
TEC-et, gjysma e Zanzibarit dhe Egjyptit janë në errësirë”. Unë i them: “Jepni
energji me orar të reduktuar”! Pas tij më vjen ministri i mbrojtjes e më thotë:
“Zoti kryeministër i botës! Në Indonezi kanë rënë zjarre të mëdha e po
shkatërrojnë gjithë plantacionet e çajit e të kafesë. Ne s’kemi asnjë mjet
zjarrëfikës”. Unë i them: “Mos u shqetësoni, ky problem do të zgjidhet shumë
shpejt. Zjarret nuk vazhdojnë më shumë se katër apo pesë ditë. Ato shuhen vetë”.
“Ja, kjo s’më kishte shkuar ndërmend”, thotë ministri i mbrojtjes dhe largohet i
kënaqur.
Në këto e sipër, ndërsa po i zgjidhja problemet botërore me fjalën magjike “s’ka”,
shtriva dorën për të shkelur sustën e ziles se më duhej t’i jepja një urdhër
sekretares, mirëpo nuk arrita dot. Para se unë të shtypja sustën, ra zilja e
sahatit mbi komodinën tek koka e shtratit. Ishte ora katër e mëngjesit – koha kur
unë shkoj për të zënë radhën e qumështit!
(“Drita” 24 shkurt 1991)
Varianti më i ri i Qytetërimit
Si edhe herë të tjera, komshiu im më kishte zënë pusi te hyrja e pallatit, i
mbështetur mbi parvazin e shkallëve të katit të dytë. Ai po merrte frymë me
vështirësi, se, siç më tha, e kishte zënë kriza e mëlçisë. Kësaj radhe ai nuk më
bëri asnjë nga ato pyetjet e zakonshme mbi politikën ndërkombëtare, por më ndoqi
pas dhe të dy bashkë u ngjitëm në katin e tretë dhe u futëm në apartamentin tim,
thuajse njëherësh, duke u munduar t’i lëshonim rrugë njëri-tjetrit. Vjehrra ime,
që kishte ardhur për t’iu shërbyer fëmijëve ato ditë, sepse e kishte të bijën me
operacion, u shtang kur na pa. Në fytyrën e saj lexohej qartë pakënaqësia: “Si
s’na u nda ky njeri!”. Por këtë shprehje mund ta lexoja vetëm unë, sepse komshiu
im nuk mund t’i dallonte këto hollësira, pasi kohët e fundit atij i ishte dobësuar
pamja. Ai mbante syze të trasha që mua më dukej se vetëm ia pengonin shikimin.
Erdhi e u ul krejt serbes përballë meje, sikur do të më merrte në provim. Ai
ishte shumë i dhënë pas ngjarjeve ndërkombëtare edhe pse detyra e tij si
magazinier në Ndërmarrjen e Prodhimeve të Ndryshme nuk kishte asnjë lidhje me
situatat në botën e jashtme. Çdo rajon të botës, sado larg të ishte, ai e ndjente
fare pranë vetes: Afganistanin, Namibinë, ishujt Malvine, sepse të gjitha ishin
pjesë e Revolucionit Botëror. Dobësimi i shikimit ishte një fatkeqësi dyfishe për
këtë njeri sepse, veç të tjerave, kjo ia kishte vështirësuar leximin e faqes së
katërt të gazetës, të cilën s’e hiqte nga dora gjithë pasditen deri sa të
shfrytëzonte edhe rreshtin e fundit të kronikës. Pas dobësimit të të parit ai
vinte vajzën dymbëdhjetëvjeçare t’ia lexonte shtypin e ditës, sidomos faqen e
katërt me lajme të jashme. Mirëpo herë pas here i dukej se vajza po ia hidhte
gjatë leximit, sepse sikur i kapërcente disa rreshta dhe lajmet i dilnin të
cunguara, madje disa lajme njëkolonëshe ajo nuk ia lexonte. Një ditë ajo e kishte
kaluar ne heshtje edhe një koment për Pol Potin e Kamboxhias. Këtë mashtrim të
vajzës kishte arritur ta zbulonte, sepse, veç gazetës, ishte edhe dëgjues i
rregullt i radios. Të gjitha këto e kishin lëkundur besimin e tij te e bija, sa i
përket informacionit politik, prandaj nisi të më qepej mua, si një komentues i
besueshëm, për ato që shkruheshin në shtyp. Kjo, sepse më kishte dëgjuar disa herë
kur bëja informacionin politik në mbledhjet e Frontit, me banorët e bllokut. Ju
gazetarët e shpjegoni më mirë politikën, më thoshte, prandaj sapo më shihte në
shkallë, thërriste: Sa mirë që të takova! Hë, ç’kemi nga situata? Dhe unë i bëja
një informacion të shkurtër, nga ato që ishin botuar në gazetë. Sot dëgjova në
radio se atje në Kolumbi janë bërë luftime të mëdha, po nuk e kuptova mirë se kush
janë më të fortë-revolucionarët apo forcat reaksionare? Sigurisht, forcat
revolucionare, i them unë. Ashtu, ë? Radio përmendi edhe nja dy emra, po nuk e
kapa mirë, kush e udhëheq lëvizjen partizane të Kolumbisë dhe cila parti e ka në
dorë situatën? Unë i shpjegoj aq sa di, po ai vazhdon: Sa popullsi ka Kolumbia?
Dhe unë i them një shifër të përafërt e pastaj nxitoj të largohem, se e di që
pyetjet do të vazhdojnë për Lindjen e Mesme dhe Afrikëne Jugut, sepse edhe atje ka
ngjarje.
Sqarimet e mia e kënaqin gjithmonë, sepse vlerësimet që bëja unë ngaherë
përfundonin me triumfin e të mirëve dhe disfatën e të këqinjve. Ai më dëgjonte me
gojë hapur dhe dukej qartë se i vuante me gjithë shpirt tragjeditë e popujve të
botës. Të gjitha shpjegimet unë i shoqëroja edhe me ndonjë të dhënë gjeografike,
se kështu merrnin peshë ngjarjet dhe dilnin më në pah fitoret e Revolucionit
Botëror.
Për muaj me radhë bisedat politike me komshiun kishin vazhduar rreth një vendi me
emrin Burkino Faso, po shkëmbimi i mendimeve për këtë shtet afrikan, që zinte një
sipërfaqe të përditshme edhe në gazetë, erdhi duke u zbehur. Përfaqësuesit e atij
vendi me emrin Burkino ishin nisur të vinin te ne për të mësuar si të qeverisin
vendin e tyre, mirëpo ishin bjerrë rrugës (se Afrika ishte shumë larg) dhe nuk
dihej se ku kishin përfunduar. Kjo ishte njëra prej arsyeve të kësaj zbehjeje.
Arsyeja e dytë ishte se ngjarje të tjera, më të afërta e më të prekshme, kishin
filluar të dilnin në sipërfaqe. Në Qytetin e Studentëve kishin filluar disa
trazira. Kjo bëri që komshiu im të fillonte të merrej edhe me politikën e
brendshme. Madje brenda disa javëve ai sikur e harroi fare Burkino Fason,
Revolucionin Botëror dhe u dha pas mitingjeve që bëheshin nëpër sheshe. Mitingje
bëheshin shumë dhe ato përplaseshin aq shpesh me njëri-tjetrin saqë komshiut tim
si mjaftonte koha për t’i ndjekur të gjithë, e aq më tepër ia turbullonin mendjen
e s’dinte nga t’ia mbante.
Një javë të tërë u zhduk fare. E shoqja thoshte se mëngjes e darkë Alushi punon në
magazinë, duke bërë inventarin dhe për të ruajtur mallin e shtetit, mirëpo vajza,
nga ana e saj, pohonte se babai i kalonte ditët e netët në Qytetin Studenti dhe
rendte pas mitingjeve, duke dëgjuar oratorët që flisnin për t’ardhmen e
demokracisë. Vajza më tregoi një ditë se i ati kishte ardhur natën në shtëpi dhe
kishte mbushur një trastë me libra me kapakë të kuq dhe pastaj i kishte djegur në
sheshin sportiv të Qytetit të Studentëve, në shoqërinë e disa njerëzve që nuk i
njihte.
Pas këtyre të dhënave, unë thashë se tani shpëtova prej komshiut, sepse të gjitha
pikëpyetjet e politikës së jashtme e të brendshme ai mund t’i sqaronte në
mitingje, madje edhe vjehrra sikur u çlirua nga ato bisedat që bëhëshin vakt e pa
vakt në dhomën time të pritjes. Mirëpo kjo mungesë e komshiut qe e përkohshme,
pasi ai filloi të vijë te unë përsëri dhe të kërkojë shpjegime suplementare për
ato parrullat e fjalimet që dëgjonte gjatë ditës, tashmë jo për Revolucionin
Botëror po për Demokracinë, Europën dhe Amerikën. Interesimi i tij tashmë kishte
kaluar përfundimisht nga fusha ndërkombëtare në fushën e politikës së brendshme.
Ne uleshim si zakonisht në divan në fund të dhomës dhe bisedonim kokë më kokë për
mbarëvajtjen e kombit. Këto vizita ia ngrinin tensionin vjehrrës, por, sidoqoftë
edhe ajo e frenonte shpërthimin sepse, në fund të fundit, ne bisedonim për të
ardhmen dhe e ardhmja i përkiste edhe asaj.
Një mëngjes komshiu hyri në derën e apartamentit tim, pa trokitur. Fytyra e tij
tregonte se kishte sjellë një lajm të gëzueshëm për të dyja palët. Meqenëse gëzimi
i ndarë përgjysëm dyfishohet, ai hyri drejt e në temë, pa teklif:
- E dëgjove mbrëmë profesorin në televizor?
- Në cilën orë?
- Në orën tetë e tridhjetë të darkës.
- Jo, - i thashë, - kam ardhur vonë në shtëpi. Kush foli?
- Mbrëmë foli një ekonomist i madh, ai flet edhe te studentët.
- Cili ekonomist i madh?
- Profesor Peshku, kështu m’u dëgjua, nuk e kapa mirë emërin. Fliste shumë bukur
veçse sikur i hante fjalët, përtypej pak, po tha gjëra shumë të mëdha.
- Çfarë gjërash të mëdha?
- Nuk i mbaj mend të gjitha, prandaj dua të të pyes edhe ty.
- Po unë s’e kam dëgjuar se isha dezhurn.
- Ai tha se puna e parë që do të bëjë qeveria demokratike, sa të fitohen
zgjedhjet, do të jetë vaksinimi i gjithë popullsisë, se demokracia kërkon njerëz
të shëndetshëm e të vaksinuar.
- Po ai sikur nuk është mjek, apo jo?
- Njerëzit thonin se ai është ekonomist i madh. Në fillim foli për politikën, po
pastaj tha se gjithë popullsia, pas vaksinimit, do të bëjë edhe analizat
mjekësore, për të parë se sa kalori e sa vitamina i duhen secilit.
- Domethënë, secili do të ushqehet me recetë, sipas nevojës, si në komunizëm, - i
thashë unë.
- Jo, jo, ai nuk e përmendi komunizmin, po vetëm ushqimet, kaloritë dhe vitaminat.
Vjehrra ndërhyri që nga aneksi i kuzhinës:
- Po nëqoftëse vaksinat na bëjnë reaksion, kush përgjigjet?
- Atë çështje e zgjidh Europa, - u përgjigja unë.
Vjehrra nuk vazhdoi më gjatë, se, siç duket, përgjigja i pëlqeu.
Komshiu im qe shumë entuziast për ato që kishte dëgjuar por, si gjithmonë, e
brente një farë dyshimi dhe kërkonte një shpjegim suplementar edhe nga ana ime
sepse ato çka kishte dëgjuar i dukeshin si shumë të mira për t’u besuar. Pra, a i
duhej besuar ekonomistit të madh?
Unë kisha një argument të fortë për ta bindur komshiun se gjithësa kishte dëgjuar,
ishte plotësisht e vërtetë. Tri ditë më parë kisha qenë në qytetin e Pogradecit, i
ngarkuar me shërbim nga redaksia e revistës ku unë punoja dhe më qëlloi ta dëgjoja
direkt atë ekonomistin e madh, Peshku. Në qytet po mbahej një miting dhe njerëzit
ishin mbledhur mizëri. Ekonomisti i madh, që tashmë ishte edhe politikan i madh,
fliste i hypur mbi një podium të ngritur posaçërisht për oratorët dhe gjithçka
kishte thënë në televizor i pat deklaruar dy ditë më parë edhe n’atë miting. Ai,
pasi bëri premtimet e tij për vaksina, analiza, ushqime të bollshme, rroga si
Evropa e të tjera, iu drejtua auditorit të gjerë me betimin solemn:
- “Të gjitha këto që po ju them, do të bëhen menjëherë realitet, sapo të na jepni
votën. Për këtë ju garantoj me kokën time. E shihni atë shtyllën atje? (Oratori
tregoi me dorë një shtyllë të madhe telefoni që e kishte përballë). Ja, aty të më
varni në qoftë se nuk do të bëhen realitet të gjithë këto që ju thashë, sapo të
vendoset demokracia”.
Kur ia tregova këtë betim publik të ekonomistit Peshku, komshiut i shndritën sytë,
hoqi gjyslyket e trasha për të më parë më mirë dhe u vu në përgjim të shpjegimeve
të mëtejshme.
- Po mirë, të gjithë popullit do t’i bëjnë analiza? – pyeti edhe një herë tjetër.
- Sigurisht të gjithëve. Demokracia nuk bën dallime.
- Po ia dalin mjekët tanë gjithë kësaj pune?
- Mjekët do të vijnë nga Evropa dhe Amerika, - i thashë. – Ti e di që ne nuk kemi
mjekë aq të kualifikuar sa të bëjnë analiza për kaloritë dhe vitaminat.
- Po pastaj?
- Pastaj mjekët e ardhur nga Evropa dhe Amerika do të përcaktojnë sa kalori dhe
vitamina i duhen secilit prej nesh. Atyre që janë më të shëndoshë e më të rëndë në
peshë do t’u jepet më pak ushqim ndërsa atyre më të dobët fizikisht e me mungesa
në peshë do t’u jepet gjithë sasia e nevojshme. Kështu kalojnë disa muaj dhe ata
të dobëtit shëndoshen, shtojnë në peshë dhe arrijnë nivelin e atyre që janë më të
majmë. Sapo të arrihet ky nivel, ndarja e kalorive dhe e vitaminave për frymë do
të bëhet e njëllojtëm, për të gjithë.
Përsëri vjehrra lëshoi një ofshamë, që nga aneksi i kuzhinës:
- Ah, e shkreta Nafije! E zeza ajo, vdiq para kohe. Askush nuk u kujdes t’i bënte
një analizë sa ishte gjallë, as për kalori, as për vitan\mina. Qe tharë e bërë si
cironkë. Të kishte jetuar edhe disa muaj, sa të vendosej demokracia dhe ndofta
s’do të vdiste fare.
Vërejtja e vjehrrës kaloi pa ndonjë jehonë nga ana ime apo e komshiut. Ne ishim
përqëndruar në mënyrën e formulimit të dosjeve shëndetësore e të kalorive për
gjithë qytetarët e Republikës.
- Domethënë neve që jemi me peshë mbi normën do të na japin më pak kalori? –
vërejti komshiu. Në zërin e tij dhe mënyrën si e bëri pyetjen, ndihej pakënaqësia.
Ai tha “neve”, duke patur parasysh veten e tij, sepse ai vinte mjaft i majmë,
ndërsa unë, me siguri do të futesha në kategorinë e atyre që kanë nevojë maksimale
për kalori e vitamina, për shkak të peshës së lehtë trupore.
Që të dy e ndjemë se nisi të lindë pabarazia në demokraci, unë do të isha më i
privilegjuar se ai, sepse do të merrja më shumë kalori e vitamina.
Për t’i prerë rrugën xhelozisë apo pakënaqësisë midis meje dhe komshiut, bëra edhe
disa shpjegime plotësuese lidhur me deklaratat e ekonomistit të shquar. I thashë
se për ata që kanë peshë mbi normë, do të jepen falas disa kalori të posaçme, në
mënyrë që ta mbajnë trupin në formë të shkëlqyer. Plus kësaj, atyre do t’u jepen
edhe disa vegla speciale sportive, të automatizuara, në mënyrë që pesha trupore të
ruhet në nivel konstant edhe pasi të kenë ngrënë me tepricë. Atyre që do të kenë
nevojë për gjimnastikë shëndetësore, për shkak të peshës mbi normën e caktuar, do
t’u jepet edhe një dhomë plus për ta përdorur si palestër. Në këtë palestër
mjafton të ulesh në karriken në formë shezlloni dhe të gjithë gjymtyrët e trupit
vihen në lëvizje vetvetiu, me anën e disa aparaturave që punojnë me rrymë
elektrike, e cila në demokraci nuk do të mungojë asnjëherë.
- Si, për të gjithë? – ndërhyri komshiu dhe i hoqi përsëri gjyslykët për të më
parë më mirë. Ai s’dinte ç’bënte me ato gjyslyke, herë pas here i hiqte, i
fshinte me gishtat e mëdhenj të duarve dhe i vinte prapë. Kur hiqte syzet më
vështronte me ata sy ngjyrë plumbi që dukeshin si të verbër dhe që nguleshin në
fytyrën time kaq shumë saqë, çdo herë çoja dorën në faqe se mos isha bërë me
djersë.
- Pa asnjë dyshim, për të gjithë, - e sigurova unë. – Ndryshe s’mund të ketë
demokraci. Deri më sot unë di se palestra të tilla kanë vetëm papët e Romës dhe
milionerët e mëdhenj, por me vendosjen e demokracisë do t’i ketë edhe çdo shqiptar
që ka nevojë. Ne do të kemi edhe trotuarë lëvizës dhe, mjafton të vemë këmbët në
trotuar dhe vetë rruga na çon atje ku duam.
- Pa i lëvizur këmbët fare? – pyeti edhe një herë komshiu, i mahnitur nga ato që
dëgjonte dhe me një zë që i dilte si i lagur.
- Pa lëvizur as këmbë as duar, - e sigurova unë. – Këmbët do të na i ngrejë bota,
ne vetëm do të rrimë.
- Si, ne s’do të bëjmë asgjë?
- Jo, jo, mos më keqkupto. Edhe ne do të bëjmë diçka. Për shembull, për të ngrënë
do të hamë vetë,madje edhe qeverisjen do e bëjmë vetë. Ti sigurisht e ke dëgjuar
atë studentin që foli para dy netësh në televizor?
- Aha, po, e kam dëgjuar edhe në miting.
- Ai ka thënë: “Ne qeverisim, bota na jep të hamë”. Të kujtohet? Pra, ne vetëm do
të qeverisim dhe do të hamë. Kur njerëzit qeverisin, s’kanë nevojë të punojnë, se
nuk mbahen dy kunguj nën sqetull: Edhe qeveris, edhe puno.
- Domethënë ne s’do të kemi nevojë të prodhojmë fare?
- Asgjë. Edhe hudhërat do t’i sjellim nga Kina, se s’kemi pse të merremi me
hudhëra. Edhe qumështin le të na e sjellin gjermanët, ata le tu marrin erë
stallave të lopëve, ne mjaft kemi punuar në të kaluarën e errët. Pse t’i futim
duart në baltën e arave për të prodhuar patate?
- Po patate, a do të hamë?
- Sigurisht, edhe të ziera edhe të skuqura. Po me baltën e arave të patates ne
s’kemi asnjë punë. Boll jemi robëruar nëpër ara në kohën e diktaturës. Patatet do
t’i marrim nga Italia, mollët nga Maqedonia, hudhërat nga Kina, portokallet e
rrushin nga Greqia...
- Tamam si në këngën e Raxhë Kapurit – ia priti vjehrra që nga aneksi. Po tani nuk
ia kishim ngenë vjehrrës. Ne ishim përfshirë nga vorbullat e të ardhmes.
Komshiu im, që deri n’atë çast po më dëgjonte i përqëndruar, filloi të kalojë në
një gjendje hipnoze. Ai u bukos, goja i mbeti hapur, përpiqej të thoshte diçka po
fjalët nuk i dilnin të plota. Ndërsa unë vazhdoja të futesha thellë e më thellë.
- Ne do të ndërtojmë një sistem të ri shoqëror, - i thashë, një sistem që akoma
nuk e ka parë njerëzimi. Shkencëtari amerikan Toinbi ka vërtetuar se gjatë gjithë
historise së njerëzimit në rruzullin tokësor kanë kaluar tridhjetë e një
qytetërime apo civilizime. Njëzet prej tyre janë shuar tashmë për mungesë
demokracie. Qytetërimi ynë do të jetë i tridhjetë e dyti, ose fjala e fundit e
historisë njerëzore. Ne do të rrimë në fron dhe bota do të vijë e të ulet te
këmbët tona. Bota tashmë është mërzitur me qeverisjet qytetare, prandaj ne do t’i
tregojmë asaj se si qeveriset me kanunet e malësorëve. Kanuni ynë është më i
vjetër se çdo kushtetutë evropiane. Ne e kishim kanunin tonë kur bota i binte
maces me lugë dhe s’dinte ç’është ligji, prandaj, një gërshetim i kanunit të
maleve tona me kushtetutat e vendeve të tjera si Italia, Franca apo Gjermania, do
t’i japë njerëzimit Qytetërimin apo Civilizimin e tridhjetë e dytë, dhe atëherë
gjithë popullsia e planetit do të vijë e të mësojë te ne.
- Domethënë, ne do të jemi shembull për gjithë botën? – pyeti përsëri komshiu. Në
zërin e tij të dridhur e të hollë prej eunuku ndjeheshin notat e ekstazës
njerëzore.
- Sigurisht, sigurisht, ata do të vijnë të mësojnë te ne variantin e ri të
Qytetërimit, të mësojnë si qeveriset e jetohet edhe pa punuar. Ti e ke lexuar atë
që shkruajnë gazetat: “Zoti e do Shqipërinë”?
Vjehrra, që qëronte patate në aneksin e kuzhinës, na ndërpreu përsëri:
- Zoti i do të gjithë, jo vetëm Shqipërinë, Zoti është një për të gjithë dhe nuk
mban hatër.
- Ashtu është, po Shqipërinë e do më shumë se të tjerët, e do në mënyrë të
veçantë, - ndërhyra unë. – E dëgjove mbrëmë atë priftin që kishte ardhur që nga
Hollanda? Ai nuk tha se Zoti e do Hollandën apo Suedinë, ai përmendi vetëm
Shqipërinë. Ke dëgjuar ndonjëherë të shkruhet në gazetë se “Zoti e doAnglinë” apo
“Zoti e do Zvicrën”?. Asnjë herë s’ke dëgjuar. Ke për ta parë ti kur edhe
zvicerianët do të vijnë e të mësojnë te ne. Se edhe ata duan të qeverisin, apo jo?
- E çfarë do të mësojnë zvicerianët te ne, si bëhet turshia? – ndërhyri vjehrra. –
Deri n’atë derexhe qenkan katandisur zvicerianët?
- Do të mësojnë ato gjëra që nuk i dinë, - i thashë unë. – Për shembull, a dinë
zvicerianët të qeverisin pa punuar fare? Sigurisht nuk dinë dhe s’kanë për ta
mësuar kurrë, në qoftë se nuk vijnë të mësojnë te ne. Ata mburren se kanë shumë
male, po ne kemi më shumë male se ata. Sapo zvicerianët do të shohin se si
qeverisim ne pa punuar, do të na luten t’ua japim përvojën tonë, bile do të na
luten të shkojmë ne atje e t’i mësojmë si ta drejtojnë vendin e tyre. Dhe ne nuk
do të tregohemi aspak egoistë, po do t’u dërgojmë nga një guvernator shqiptar për
çdo kanton. Kjo do të jetë edhe garancia më e sigurtë se edhe Zvicra, brenda një
kohe të shkurtër, do të bëhet si Shqipëria. Ne do të kemi në dorë edhe Çekun e
Bardhë, ndërsa ata as e kanë patur, as do ta kenë ndonjëherë.
Komshiun tim sikur e ngacmoi diçka. Deri n’atë çast, ai kishte rënë në një gjendje
letargjie, mirëpo përmendja e Çekut të Bardhë, e solli në vete. Dora e djathtë e
tij, një dorë e ngjallme dhe majuce, dukej sikur rrumbullakoste pa rreshtur një
copë tul buke. Ishte një xhest i pavullnetshëm e fare banal në dukje. Gishti i
madh i punonte vetvetiu, pa shkak dhe fërkohej pas treguesit dhe gishtit të mesit.
Atij i shkonte shpesh gjak nga hunda, prandaj mbante pambuk në vrimat e hundës dhe
shpesh e ndërpriste fjalën në mes për të hequr pambukun, të cilin e vinte prapë në
vend, pasi e vështronte mirë e mirë duke tundur kokën.
- Me të vërtetë, se gati harrova të të pyes. – tha. – Çfarë është ai Çeku i
Bardhë? Ekonomisti i madh foli edhe për një çek të bardhë po ai tha shumë gjëra
dhe se si më kaloi, pa e kuptuar. Çfarë do të jetë çeku...
- ... i bardhë, - e plotësova unë.
- Hë, se e kam dëgjuar edhe në mitingje.
- Çeku i Bardhë është një letër magjike, - i shpjegova unë. – E ke dëgjuar atë
përrallën e vjetër “Sofër shtrohu!?” Po, me siguri e ke dëgjuar kur ke qenë fëmi.
Ashtu është edhe Çeku i Bardhë. Ai të jep çfarë të duash ti, mjafton të hapësh
gojën. Ja, ta marrim konkretisht: Ti je magazinier. Në magazinën tënde ka
çfarëdolloj mallrash që i duhen njeriut për të bërë një jetë përrallore. Unë vi te
ti në magazinë dhe ti më vë përpara bllokun e fletë-daljeve, ashtu të bardhë, të
paplotësuar dhe më thua: “Shëno këtu çfarë të duhen dhe merri pa para!”.
- Fare pa para? – pyeti komshiu.
- Fare. Çeku i Bardhë s’kërkon para, prandaj është i bardhë. Unë marr aq sa më
duhen dhe sapo më mbarohen ato që mora sot vij përsëri nesër dhe ti më jep përsëri
bllokun me fletë të bardha, unë shënoj prapë ato që më duhen, hyj në magazinë dhe
ngarkohem me mallra, e kështu me radhë. Depot do të rrinë të hapura. Ose ta zemë
se ti dëshiron të shkosh e të bësh pushimet e fundjavës jo në brigjet shqiptare,
po në ishujt grekë, se atje dielli është më i nxehtë, rëra më e pastër, uji më i
kaltër, atje ka edhe buzuq e gjëra të tjera që i ka krijuar natyra për kënaqësinë
e njeriut. Për të shkuar atje të duhen para për transportin, hotelet e të tjera e
të tjera. Ti shko në bankë, vë firmën në një Çek të Bardhë dhe paratë të vijnë në
dorë si me magji. Ti mund të duash të shkosh edhe në ishujt Kanare për të provuar
si bëhet noti në ujrat e Oqeanit, ose të shkosh në Tailandë për të parë si vishen
budistët dhe si kërcejnë vajzat e atjeshme. Ti mund të duash të shkosh edhe në
Santo-Domingo për të vjelë banane direkt nga pema apo në Brazil për të parë
karnavalet ose në Dubaj për të parë e dëgjuar ahengjet arabe. Për të gjitha këto,
përgjigjet Çeku i Bardhë, sepse, siç e thashë, ajo copë letër e bardhë ka fuqi të
mbinatyrshme dhe paratë vijnë nga s’ta pret mendja. Zoti e do Shqipërinë dhe, kur
të do vetë Zoti, të mirat vijnë vetë, ti vetëm hap gojën.
Komshiu im tashmë kishte kaluar në gjendjen e humbjes së peshës. Ai u ngrit me
ngadalë, bëri një përshëndetje me lëvizjen e dorës së djathtë dhe doli, pa thënë
asnjë fjalë. Ishte kohë darke dhe ai të nesërmen në mëngjes do të shkonte në
mitingun e rradhës, në fushën afër stadiumit.
- Po ti, ç’ia zgjat aq shumë? – ndërhyri përsëri vjehrra. – Nuk e shikon se këtij
speci të mbushur i ka ikur mendja?
- Kur është fjala për t’ardhmen...
Unë s’arrita ta çoja frazën deri në fund, kur në shkallë u dëgjua një zhurmë e
mbytur, një shembje apo rrokullisje. U ngrita me të shpejtë e hapa derën. Komshiu
ishte çua përgjysëm në kthesën e shkallëve të katit të dytë dhe po mundohej të
kapej nga parmakët. Ashtu në gjysmëerrësirën e shkallëve ai po më dukej më i
rrumbullakosur.
- Çfarë ndodhi? – e pyeta. – U vrave shumë?
- Jo, jo, asgjë. Më rrëshqiti këmba. Më kanë humbur syzet.
E ndihmova të gjente syzet, i futa krahun dhe e shoqërova te dera e shtëpisë së
tij.
Natën vonë, dëgjova ardhjen e ambulancës. U ngrita e nxorra kokën në dritare. Dy
njerëz me të bardha hynë në shtëpinë e komshiut, në katin e parë. “Do ketë pësuar
infrakt”, - thashë me vete dhe zbrita shkallëve me vrap. Bashkë me infermiren e
ndihmova të ngjitej në makinën e ndihmës së shpejtë. Të nesërmen i thashë vjehrrës
se, mesa duket, Alushi është vrarë keq mbrëmë në shkallë. Erdhi ambulanca në
mesnatë.
- Mos u shqetëso, se nuk e gjen gjë, - u përgjigj vjehrra me indiferencë. – E kanë
marrë për t’i bërë analizat e vitaminave dhe kalorive që i ka premtuar ai Peshku i
tij.
Qullosja e biografisë
Rukija mbyllin librin, e vuri në cepin e komodinës te koka e shtratit dhe u kthye
nga unë:
- Ti do të vdesësh pa lënë asgjë, as për veten tënde dhe as për familjen.
Ajo heshti disa sekonda dhe, pa pritur të mësojë reagimin tim për këtë vërejtje
krejt të papritur për mua, vazhdoi:
- Edhe tani që erdhi demokracia dhe secili mund të përjetësojë veten e familjen,
sipas dëshirës dhe meritave, ti as merakosesh për të bërë diçka që t’u mbetet
brezave të ardhshëm.
- Ashtu mund të jetë – i thashë unë – po unë s’po marr vesh për çfarë e ke
fjalën. Ti e di se babai s’më ka lënë pasuri dhe biznesi nuk më ecën, prandaj
çfarë t’u lë brezave të ardhshëm?
- Ja çfarë t’u lësh! Merre dhe lexoje!
Ajo mori nga komodina librin që sapo e kish vënë aty dhe ma vuri përpara , si një
afishe. Ai ishte libri i të njohurit tonë të përbashkët, Demlush R., të cilin na e
kishte dhënë me autograf para disa ditësh, në shenjë kujtimi për kohën që kishim
kaluar së bashku në plazhin e Pogradecit, dy vjet të shkuara.
Deri atë ditë kur na dha librin, ne nuk e dinim se Demlushi merrej me shkrime, por
njerëzit ecin përpara dhe këtu s’kishte asgjë për t’u habitur. Ajo që më habiti
mua ishte vërejtja e Rukijes në adresën time.
- Ja, - vazhdoi sulmin ndaj meje, - sa mirë e ka përjetësuar Demlushi familjen e
tij, edhe veten, edhe prindërit e farefisin, madje edhe me fotografitë e gjyshes
dhe të krushqive. Të gjithë do të mbeten në histori, brez pas brezi, ata nuk do
t’i shlyejë koha e të humbasin si sopata pa bisht. Ti as gjer te Demlushi nuk je?
Nipat që vijnë pas nesh nuk do të dinë se kë kanë patur as gjysh as gjyshe. Bravo
i qoftë Demlushit. Ti nuk e vlerësoje në bisedë, më duket si i cekët, thoje, por
ai, urtë e butë e pa u ndjerë, ashtu i cekët, i cekët, po librin e botoi dhe e
futi familjen bashkë me krushqinë në raftet e bibliotekave dhe aty do të rrinë sa
të jetë jeta, me soj e sorollop.
Të gjitha këto që po më thoshte Rukija, në fillim i përballova me një qetësi
gudulisëse dhe në fytyrën time, me siguri, qe vizatuar një buzëqeshje ironike që
binte në sy menjëherë. Mirëpo Rukija nuk tërhiqej, derisa, më në fund, në kokën
time filloi të lëviz diçka. Tregimet këmbëngulëse rreth librit të Demlushit nisën
të lënë mbresa edhe te unë, ashtu si ajo fara mikroskopike e hedhur në tokë që
kthehet në filiz e ngre krye. Me të vërtetë: psetë mos e përjetësoj edhe unë
familjen time në një libër? Të gjithë shkruajnë libra për veten e tyre. Edhe unë
kam patur e kam gjyshër me prejardhje e veprimtari, në mos jo të shkëlqyer, të
paktën jo për t’u harruar fare. Kam nipër e mbesa që ndofta nesër bëhen të
dëgjuar, kam edhe krushqi me rreth të gjerë dhe unë kam për detyrë t’i nderoj e
t’i nxjerrë në pah. Veç kësaj, siç më thotë edhe Rukija, këtu është fjala edhe për
kulturën kombëtare, për pasurimin e bibliotekave që janë ushqim shpirtëror për
mijëra lexues sot e mot. Unë mund të rrijë në hije edhe një qind vjet të tjera,
ashtu siç kanë ndenjur edhe stërgjyshërit e mi, po sot kanë ardhur kohë të reja,
brezat që vijnë nuk do të na e falin heshtjen.
Dhe kështu, vendosa të shkruaj.
- Unë po i hyj porosisë që më ngarkove ti,- i thashë Rukijes, - po duhet ta dish
se mua nuk më vjen dhe aq ndoresh për të shkruar, se s’kam provuar ndonjëherë të
bëj libër, aq më tepër libër familjar.
- Për aftësitë e tua unë s’dyshoj fare. Derisa edhe Demlushi ka shkruar libër, ti
do ta qashë me lot, njëqind herë më mirë se ai. Se mos duhet ndonjë filozofi e
madhe! Ulu e sill ndërmend gjithë njerëzit e tu, hidhi në letër dhe kaq!
U ula dhe i mora me radhë, me libër shtëpie, gjithë farefisin që mbaja mend, i
rendita ashtu siç kishin ardhur në këtë botë (gjithmonë sipas tregimeve të
gjyshes, se gjyshin s’e kam njohur), tregova për martesat e lindje-vdekjet që më
kujtoheshin, u hodha edhe te krushqia, te farefisi i Rukies, e cila më dha edhe
disa fotografi pasaportash që qenkëshin gjetur në kutinë e duhanit të gjyshit të
saj. Rukija kishte ruajtur edhe disa fotografi të dasmës sonë, të cilat mu duk se
po i shihja për herë të parë.
Gjer këtu puna eci mirë. Por, pasi kisha mbushur nja njëzet faqe me shkrim dore
sikur më ngeci lapsi, ndjeva se fjalët po më mbaroheshin. Për orë të tëra rrija me
sytë të ngulur mbi letrën e bardhë, duke kafshuar buzët, duke vërtitur nëpër duar
stilolapsin, por nuk më vinte asnjë fjalë për të qenë, edhe ato që i shkruaja i
prishja përsëri. Vendosa të bëja një pushim krijues, mirëpo pushim i thënçin, se
qetësia ime tashmë kishte marrë fund. Edhe kur ulesha për të pirë kafe me ndonjë
shok, mendja më shkonte te libri i Demlushit, përpiqesha ta marrë, si model
kompozimin e tij, por sapo ulesha pranë tavolinës së shkrimit mendimet më
largoheshin sikur t’u kisha hedhur temjan. Provova t’i rendisë emrat në një tabelë
(dikur kisha lexuar se Balzaku i rendiste personazhet e romaneve të tij me kukulla
dhe u vinte emrat, për të mos i ngatërruar), por më dilnin aq shumë sa nuk e kisha
menduar asnjëherë se unë kam një farefis e krushqi aq të gjerë. Kjo listë
përmbante vetëm tre brezat e fundit, ndërsa po të futesha në thellësi, ashtu siç
kishte bërë Demlushi që kishte shkuar deri në brezin e nëntë të familjes së tij
dhe të bashkëshortes, merret me mend se çfarë vështirësish më krijoheshin. Madje
Demlushi gjatë kërkimeve të tij paska gjetur edhe oficerë në shërbim të Ali
Pashës. Unë jam gati ti lë në harresë ata të mijtë, po ec e dëgjo gjyshen e
Rukijes e cila, siç më thonë, pasi mori vesh se unë po shkruaj libër për familjen,
paska përgatitur një listë sa një çarçaf, ku pasqyrohet e gjithë gjenealogjia e
fisit të saj. Këto vitet e fundit, sidomos, gjyshja e Rukijes, zonja Mereme ose
Nënëmadhja,siç e thërresin, paska nxjerrë në sipërfaqe edhe disa personazhe që unë
nuk i kam dëgjuar ndonjëherë, madje edhe një mbiemër tjetër të familjes, me
pretendimin e kthimit në identitet.
Ndërsa unë isha në darën e vështirësive që sjell puna krijuese, Rukija i kishte
lexuar e stërlexuar ato njëzet faqe që kisha shkruar tashmë dhe ishte gati për
vërejtjet e rastit. Ajo gjeti momentin e përshtatshëm, si në kalim:
- Babain tënd dhe babain tim ti i ke kaluar me nga një frazë, ndërsa Demlushi u
ka kushtuar faqe të tëra atyre të vetëve. Të dy krushqve u ka dhënë vend të
barabartë, si burra të dëgjuar e patriotë të mëdhenj që i pyeste i gjithë katundi
dhe zgjidhnin gjyqe e drejtonin kuvende.
- Me sa di unë, babai im ka qenë një fshatar i thjeshtë dhe me siguri nuk ka
drejtuar as gjyqe, as kuvende, prandaj nuk më vjen mirë të shpif kundër tij – i
thash Rukijes.
- S’ka qenë babai yt, po ka qenë babai im. Ti e di se babai im ka qenë edhe doktor
kirurg, ndërsa ti e ke kaluar ashtu shkarazi, si njeri pa rëndësi. Pse, kjo është
prejardhja jonë? Nëna më ka treguar se babai im, që është vjehrri yt, kur ishte
fëmijë jepte shenja të qarta se do të bëhej kirurg i madh, ai kishte lindur
kirurg. Që kur ishte foshnjë i kapte mizat dhe u hapte barkun për t’i studiuar.
Kur vdiq i bënë gjithë ato nderime, erdhi edhe vetë ministri, po t’i s’thua asnjë
fjalë për këtë, ose të paktën të kishe futur fjalimin që mbajti kryetari i
sindikatës së spitalit.
- E nga ta dija unë se babai yt dhe vjehrri im i kapte mizat e u çante barkun,
qëkur ishte foshnjë? Tani që po më thua ...
- Ti, kur ulesh për të shkruar libër, duhet ta vësh mendjen në punë, ja siç i ka
shkuar ndërmend Demlushit t’i numërojë gjithë ato merita për babain e tij, për
vjehrrin e soj sorollopin. Babai im ka qenë edhe i persekutuar dhe ti nuk thua
asnjë fjalë as për persekutimin.
- Edhe këtë po e dëgjoj tani që po ma thua ti. Ti më thua se ka qenë mjek ushtarak
me arsim të lartë e ku ta di unë. Qëkur qenka persekutuar babai yt dhe vjehrri im,
pas vdekjes apo kur ishte gjallë?
- Edhe para edhe pas. Një copë oficer e lanë tërë jetën, shokët e tij u bënë
gjeneralë, a nuk është persekutim ky? Për vëllain tënd ti ke thënë se ishte
arsimtar i dalluar dhe ka marrë dekorata, ndërsa për Çimin tim thua se ka qenë
shofer.
- Pse, s’ka qenë shofer Çimi?
- Shofer ka qenë por jo si shoferët e tjerë, ai me drejtorin punoi dhjetë vjet, as
pinte, as mungonte ndonjë ditë, le që të jep ujë në shpinë të lugës dhe po të mos
e persekutonte sekretari i partisë ai do të ishte bërë jo vetëm drejtor, po edhe
zëvendësministër.
- Po ai sikur nuk e ka shkollën përkatëse, apo jo?
- Tetëvjeçaren e ka mbaruar shkëlqyeshëm dhe shihe sot si i ecën biznesi, të
gjithë i bëjnë temena, dhe tani që iku persekutimi është bërë pronar i tre
qendrave të shitjes së karburanteve.
- Po unë këtë nuk e shkruaj dot, se po të them se Çimi ka qenë i persekutuar, do
na qeshin ata që na njohin.
- Pse ore se shkruan dot, kush të pengon e kush të qesh? Ikën kohërat kur duhej
t’i peshoje fjalët me peshoren e farmacistit, tani gjërat thuhen troç e hapur. Le
të qeshi kush të dojë, po Çimi shkon e i bën pushimet në ishujt Kanare. Ti vetëm
shkruaj, ta mësojn brezat që vinë pas nesh se ç’prindër kemi patur dhe sa kemi
vuajtur nga diktatura. Libri mbetet për tërë jetën. Ti e përqesh Demlushin se ka
futur në rrethin familjar edhe ca të persekutuar, po ai di ç’bën. Vajza jonë do të
martohet një ditë, le ta dijë krushqia se ku i kemi rrënjët e degët, se ndryshe të
marrin nëpër këmbë. Merr shembull nga Demlushi, ai i ka thënë të gjitha edhe
persekutimet, edhe burgjet, ai e ka futur në libër edhe një nipin e burrit të
mbesës që ka qenë në burg për vjedhje dhe shumë mirë ka bërë, le ta dinë ata që
vijnë pas nesh sesi i kemi qëndruar diktaturës.
(Ah, Demlush, Demlush, tani u bëre jo vetëm modeli ku unë duhet të marr shembull,
po edhe prokurori që po ma nxin jetën!)
- Mirë ka bërë Demlushi, - i thashë Rukijes, - në fund të fundit ai e paska patur
në burg ... nipin e burrit të mbesës, - po ne s’kemi asnjë të burgosur dhe unë
s’kam si i shpik të burgosurit.
- S’kemi patur ne po kanë patur të tjerët, - ma priti Rukija.
- Po si të veproj unë, de! T’iu lutem të tjerëve të na japin hua ndonjë të
burgosur edhe neve, sa për ta vënë në biografi?
- As hua, as me kredi. Ne na takon. Po ta marrim si mesatare, edhe ne na takon të
kemi një të burgosur në rrethin familjar, madje jo vetëm një, po edhe dy a më
shumë. E ke dëgjuar kreun e demokratëve si ka thënë: Katërqind mijë të burgosur ka
patur Shqipëria! Pse, në këto katërqind mijë nuk na takojnë edhe neve nja dy a tre
prej tyre? Sa familje ka patur Shqipëria në kohën e diktaturës? S’është e drejtë
të mos kemi edhe ne pjesën tonë, se edhe fëmijëve tanë u duhet biografia, se nesër
edhe ata do të futen në një punë zyre.
Si asnjëherë tjetër Rukija kishte marrë dallgë. Situata ime, si autor i librit të
ardhshëm mbi biografinë familjare, po ndërlikohej. Kontradikta kish hyrë në vathën
tonë dhe kur merr zjarr grindja në familje, oxhaku familjar shuhet. U bë e
domosdoshme të thirrej Nënëmadhja, që shquhet për autoritet në klanin familjar të
Lamëve.
Gjyshja e Rukijes, zonja Mereme, i ngjan më shumë një mashkulli në pleqërinë e
thellë se sa një gruaje plakë. Trupmadhe, zërin e trashë e të groshur, një zë që
më kujton zërin e groshur të një femre që pi duhan e alkool, flokët i kanë rënë në
pjesën më të madhe të sipërfaqes së kokës por janë kompensuar me disa qime të
zeza e të rralla në majën e mjekrës dhe në dy cepat e buzës së sipërme. Ajo tashmë
ka rënë nga pesha dhe rrudhat nën gushë i bien si palat e perdeve të tylta. Këto
vitet e fundit ajo ka filluar të kujdeset mjaft edhe për lyerjen e fytyrës, por
asnjë lloj suvaje nuk u bën derman brazdave të thella që kanë lënë aty
shtatëdhjetë e pesë vjetët e shkuara. Nënëmadhes i pëlqen të thotë fjalën e
fundit për të gjitha problemet që bisedohen në rrethin familjar dhe vula e saj nuk
vihet në diskutim. Nënëmadhja është bërë akoma më e madhe pasi i kanë dalë edhe
disa prona që pret t’i marrë së shpejti. Kjo ia ka rritur shumë autoritetin në
sytë e vajzës, nuses dhe sidomos të mbesës që i ka premtuar se do të jetë
trashëgimtarja e vetme e kësaj pasurie. Mbesa, ndonëse akoma studente, që tani ka
filluar tu thotë shoqeve të saja: “Ne familjet e bejlerëve “! Këtë shprehje unë e
kam dëgjuar disa herë vitet e fundit dhe gjithnjë e kam marrë si zhargon-shaka
midis të rinjve, por, siç do ta shohim pak më poshtë, unë isha gabuar.
Zonja Mereme erdhi gjith serbesllëk dhe u ul në kolltukun në krye të dhomës së
ndenjjes dhe, pa thënë asnjë fjalë, ajo hapi çantën e madhe bojëkafe dhe prej
andej nxori një kuletë të vjetër e të fryrë, nga ku dolën një tufë letrash të
zverdhura nga koha dhe me cepe të grisura nga përdorimi. Nënëmadhja as që më pyeti
për shëndetin, por hyri drejt e në temë.
- Hë, mor dhëndër, Rukija më ka thënë se po na shkruan një libër për historinë e
familjes apo familjeve tona, ë?
- Po, - i thashë unë, me gjysmë zëri dhe si i zënë në faj. – Kam shkruar diçka dhe
tani më duhet të mbledh edhe ca të dhëna.
- Pa na trego ndonjë gjë nga ato që ke qullosur deri tani, apo janë sekret?
Në tonin e Nënëmadhes lexohej hapur pakënaqësia për ato që kisha shkruar deri tani
dhe paragjykimin për ato që do të shkruaj më vonë. Rukija ia kishte treguar se
çfarë kisha shkruar dhe sido që të justifikohesha unë s’kisha bërë asgjë për të
qenë dhe gjithçka nuk ishte shkruar por “qullosur”.
Pas “qullosjes”, Nënëmadhja u hodh në pyetje ballore:
- Po për Rakip beun, çfarë ke thënë në ato letrat e tua?
- Për cilin Rakip bej?
- Për gjyshin e nuses tënde dhe për vjehrrin tim.
- Edhe për atë do të shkruaj, patjetër dhe sipas radhës, por nusja ime nuk e ka
patur mbiemrin bej, apo jo?
- Bej që ç’ke me të, tani po e mëson ti?
- Unë sot po e mësoj se qenkam martuar me një vajzë nga derë beu. Unë mbaj mend se
kur vajtëm në zyrën e gjendjes civile për të vënë kurorë, Rukija e kishte mbiemrin
Lami, jo beu.
- Ashtu ishte atëherë, në kohën e diktaturës, po ne bej kemi qenë, denbabaden, që
në kohën të turkut e të mbretit. Ne nuk jemi as Lami, as langu.
- Atëherë më tregoni ndonjë gjë, si është puna e këtij Rakip beut, sepse libri
akoma nuk është përfunduar dhe...
Edhe unë e ngrita disi tonin e bisedës, sepse zonja Mereme kishte marrë revan dhe
po më vinte përpara. Ajo nisi të dridhet si nga parkinsoni.
- Posi, ti them të gjitha, - u përgjigj ajo me ton të acaruar – Rakip beu, dritë
pastë, ka vdekur në dyzet e tetë, ai vdiq i persekutuar nga diktatura.
- Sa kohë ndenji në burg?
- Në burg s’ka qenë, po aty afër. Në dyzet e katrën ai veshi për ca kohë robën
ushtarake gjermane për ti shërbyer atdhetarizmit, por më vonë komunistët i thanë
se ti i ke shërbyer okupatorit të huaj dhe nuk i dhanë asnjë detyrë siç ia
kërkonte dera dhe aftësia, po e përplasën punëtor në komunale, deri sa vdiq. Burri
im, domethënë babai i Rukijes dhe vjehrri yt, u detyrua të ndryshojë llagapin dhe
e vuri në emrin e xhaxhait të tij, Lamit, se ndryshe Rukija jote dhe as i ati,
doktori, ndjesë pastë, s’do të kishin marrë arsim të lartë dhe i priste komunalja.
Dhe për çfarë? Për ato pesë ditë uniformë gjermane që i ndjeri Rakip bej e veshi
vetëm për ti shërbyer patriotizmit. Familja e Mahmut beut, babait të Rakipit, i
kishte shërbyer këtij vendi në kohë të turkut, prandaj i dhanë edhe llagapin e
lartë bej, edhe pronat që na i mori diktatura.
Për t’i prerë hovin sulmit të Nënëmadhes, unë mora guximin dhe e pyeta:
- Po për Mahmut beun, çfarë dini?
- Ai ishte patriot i madh, e ngriti flamurin në ballkonin e shtëpisë së tij, para
Ismail Qemalit. Kur ishte në Oborrin e Stambollit, i doli përpara Sulltanit dhe i
tha: Ndale dorën se ne shqiptarët nuk e hamë thatë. Dhe Sulltani mblodhi
pashallarët e vet dhe u tha: Kujdes me shqiptarët, tërhiquni prej andej se do të
na bëjnë gjëmën. Po, kështu i tha Sulltanit. Ai ishte trim i çartur. Edhe gruaja e
tij ishte nga derë e madhe, me çifliqe e me ullishta dhe e kishte marrë emrin e
beut para shumë të tjerëve që sot na kokoroshen si gjeli në pleh. Gruaja e tij ua
kalonte dhe burrave dhe do një libër me vete, po ç’e do se nuk kemi asnjë
fotografi, se atëherë bëheshin rrallë resmet, nuk ishte si sot që fotografët të
ndjekin pas edhe në banjë, bile atje të ndjekin më shumë.
Nënëmadhja më tundi para fytyrës shukun e letrave që sapo i kishte nxjerrë nga
portofoli i vjetër, por nuk i hapi, pasi, siç tha ajo, këto ishin dokumente për
avokatin dhe që vërtetonin të drejtën e pronës së saj në ullishtat e Vlorës dhe
diku tjetër në Peqin.
Para se të çohej për të ikur, Nënëmadhja më dha ultimatumin e fundit:
- Ja, këto që të thashë duhen hedhur në ato letrat e tua dhe ti hedhësh ashtu siç
kanë qenë, se oxhaku buxhak s’bëhet. Ata Lamët e langrat e tua kanë qenë për atë
kohë, se ashtu e donte puna, Rakip beu dhe familja e tij duhen vënë në krye të
oxhakut, se atje e kanë vendin, prandaj qullosi mirë ato...
Siç e shikoni, ngado që të vërtitesha, unë vetëm qull do të bëja dhe s’më mbetej
tjetër veçse të hiqja dorë nga detyra që kisha marrë përsipër.
Po, kush më linte se?
Më dukej vetja në boshllëk. Po mbytesha. Pena nuk po më ecte për qamet. Dy radhë
dhe mbetesha me majën e stilolapsit në gojë. Sikur po haja thonjtë. Një shok më
këshilloi të shkoja në Bibliotekën Kombëtare, se atje janë të gjitha kushtet, po
kryesorja është se atje të gjithë shkruajnë dhe me siguri edhe ty do të të vijë
muza. Sheh rrushi rrushin. Të shkruarit është si fruthi, më thotë Saliu. Edhe ai
ka filluar të shkruajë edhe prozë edhe poezi tani që doli në pension. Talenti
vonon por nuk harron, thoshte ai.
Një javë të tërë nuk mungova asnjë ditë. Në tavolinën para meje (tani edhe unë
kisha një tavolinë timen në bibliotekë) qe ngulur një plak nja shtatëdhjetë e
kusur. Ai e hapte dhe e mbyllte bibliotekën. Një çantë të madhe me dorëshkrime dhe
gazeta të prera e linte mbi tavolinën e tij, që të mos ia zinte njeri. Aty linte
edhe një kapicë me koleksione të vjetra. Ai vinte ngadalë, sikur çalonte pak,
mbështeste shkopin në qoshen e tavolinës dhe ulte kokën për orë të tëra. Ndonjë
herë vinte dy palë gjyslykë njërën mbi tjetrën për t’i zmadhuar germat, kur
përpiqej të lexonte ndonjë tekst të zverdhur nga koha. Nuk qe e vështirë që ne të
shoqëroheshim se na bashkonte detyra, sidomos mua që isha dhe fillestar. Pinim
kafe në orën e caktuar, poshtë në bodrumin e bibliotekës dhe qanim hallet e
krijimit. Unë doja të vjel prej tij ndonjë gjë që mund të më hynte në punë – si
shkruan, çfarë shkruan e çfarë lexon. Puna është të mos i ndahesh shkrimit, më
thoshte, shkruaj e vetëm shkruaj, mos iu ndaj, nuk ka rëndësi se çfarë shkruan, më
vonë i rishikon dhe i korrigjon. Edhe unë kam pasur vështirësi në fillim, po tani
ia mora dorën dhe më ecën si në vaj. Deri tani kam botuar tre libra dhe po shkruaj
të katërtin, kushtuar farefisit, se ne jemi familje e madhe, jemi të degëzuar
nëpër krahina dhe secila degë ka historinë e vet. Unë i fus të gjithë në një
libër, se kështu del më mirë dhe prejardhja e gjindjes. E pyeta se ku i gjen
paratë për botim, se këto libra nuk po shiten dhe aq. Këtë e kam rregulluar me
kohë, më thotë, çështja e parave për botim nuk më preokupon fare. Unë i marr
paratë paradhënie. Dëshëron të mbetesh në histori? Paguaj të mbetesh. Për librin
që kam në dorë paratë mi kanë premtuar me kohë, secili ka caktuar sa ekzemplarë do
të marrë dhe çmimin. Në fisin tonë kam numëruar pesëdhjetë e dy nipër e mbesa. Ata
kanë krushqitë e tyre dhe secila krushqi ka një histori më vete. Të gjithë duan që
historia e tyre të hyjë këtu, në skedat dhe fondin e Bibliotekës Kombëtare. E ç’i
kushton tjetrit të paguajë tridhjetë apo dyzet mijë lekë të vjetra për të mbetur
në histori, ku do ta lexojnë brezat që vijnë? Librin do ta ndaj në dy vëllime dhe
secili do të ketë rreth katërqind faqe.
Tregimi i të njohurit tim të ri që kish marrë revan në krijimtari, ma bëri kokën
dhallë. Burri i botës, shtatëdhjetë e ca vjeç, ecën me shkop, me dy palë gjyslykë
njëra mbi tjetrën dhe me infarktin rrëzë veshit, arrin të shkruajë qindra faqe,
ndërsa unë s’qenkam në gjendje të nxijë disa fletë?
Nuk do të tërhiqem! Ky është vendim i formës së prerë!
Shoqata e Bukurosheve
... Jo të fjetura
Në qytetin tonë bregdetar u krijua Shoqata e Misseve. Në fillim s’më bëri asnjë
përshtypje, sepse tani miset i kemi me shumicë, por kur mësova se Shoqata pranon
në radhët e veta edhe biznesmenë të seksit tjetër, madje pa konkurs paraprak, më
hynë mizat dhe thashë me vete: I bukur s’jam, por bukurinë di ta vlerësoj. Ky
është një rast i mrekullueshëm për tu futur edhe unë në rrethin e Bukurosheve.
Këtë ide ma përkrahu edhe një shoku im i ngusht, Rrema. Ai më tha:
- Të isha edhe unë biznesmen si ti, me kuletë të fryrë, do të shkoja me vrap. Se
gratë me të vërtetë janë zotëruese të bukurisë, por ne burrat jemi vlerësuesit dhe
shijuesit e kësaj bukurie.
Zotëria që merrej me regjistrimin e anëtarëve të Shoqatës (më vonë mësova se ai
ishte edhe nismëtari i themelimit të saj), më priti me mirësjellje të
jashtëzakonshme.
- Çfarë ju nxiti të vini tek ne, në SHB, domethënë, në Shoqatën e Bukurosheve?
Kjo qe pyetje e parë e të ngarkuarit me regjistrimin e anëtarëve.
Ai fliste në gjininë femërore, numër shumës.
- Bukuria, - i thashë. – Siç e shikoni, i bukur s’jam, por ama bukurinë di ta
shijoj dhe ta shpërblej.
Zotëria nismëtar më hodhi një vështrim prej hetuesi. Ndofta ai dyshoi për gjininë
time, meqë edhe zërin unë e kam diku midis femrës dhe mashkullit. Megjithatë, çdo
gjë u sqarua aty për aty.
- Në Shoqatën tonë, tha ai, pranohen vetëm femra që janë seleksionuar nga
Konkurset e Bukurisë, pra, vetëm ajka femërore e qytetit. Ne me të vërtetë
pranojmë edhe burra në Shoqatë, por ama ata duhet të jenë biznesmenë. Ky është
kushti i vetëm, por i domosdoshëm.
- Biznesmen jam – nxitova unë. Kam monopolin e shitjes së zarzavateve në gjithë
qytetin. Në dimër operoj me lakër që vjen nga Maqedonia.
Ai heshti për një çast, pastaj më pyeti:
- Ju ka qëlluar të lexoni Hasan Zyko Kamberin?
Kjo pyetje qe krejt e papritur për mua. Kush ishte ky Zyko dhe ç’lidhje kishte me
mua Zykoja apo Kamberi?
- Të them të drejtën s’jam marrë kurrë me lexime, unë jam biznesmen. Unë s’njoh
asnjë Zyko që bën libra. Unë njoh vetëm një Kamber, po ai s’ka bërë asnjë herë
libra , ai ka qenë kasap në lagje, vetëm kaq.
- Leximi i Hasan Zykos është punë që rregullohet, - më qetësoi nismëtari i
Shoqatës së Bukurosheve. – Do t’ua jap unë ta lexoni, por ju sikur më thatë se
keni një shok kasap?
- Po, - i thashë, - ka qenë kasap në lagje.
- Po tani, me se merret? Me siguri do të jetë edhe ai biznesmen, apo jo?
- Tani ai merret me prodhimin e sallameve, është bërë pasanik, - i thashë.
Bashkëbiseduesit tim i shkëlqyen sytë dhe me një herë më pyeti:
- A mund ta njoftoni të lidhet me ne?
- Nuk besoj të vijë, - iu përgjigja unë, - ka rënë mbas fitimit.
- Edhe ne prandaj e duam. Ndofta edhe ai ka dëshirë të futet në rrethin e
Bukurosheve. Deri sa ka para...
- Do t’i them, - mora angazhim unë. – Patjetër do të gjej një mënyrë për ta sjellë
këtu... Po, me mua, çfarë do të bëni?
- Me ju çdo gjë është në rregull. Vetëm më thoni, sa e keni numrin?
- Me dy shifra, i thashë.
- Vetëm me dy?
- Pse, ka nga ata që e kanë me më shumë shifra?
- Ka edhe me gjashtë, ka edhe me shtatë. Një biznesmen që u regjistrua para dy
ditësh, e kishte me tetë.
- Me tetë shifra?! –thirra unë si i tromaksur. – Gënjeshtër! Ku është ai burrë që
e ka hundën me shtatë apo tetë shifra?
- Ne nuk na duhet numri i hundës tënde, zotëri. Hundën mbaje me shëndet, le ta
kesh sa të duash. S’na prish punë hunda. Ne na duhet tjetër numër. A dëshironi të
hyni brenda rrethit të Bukurosheve? Ne na intereson numri tjetër.
- Atë nuk e tregoj, - i thashë dhe u çova e dola.
Këtë bisedë ia tregova të nesërmen mikut tim, Fadilit. Edhe ai biznesmen si unë
është. Merret me tregtimin e peshkut me shumicë.
- Pse ore nuk ia tregove? – më tha Fadili. – Çfarë sekreti ka këtu? Unë për veten
time me një herë ia tregova dhe aty për aty më futën në rreth. Tani pres të filloj
veprimtarinë.
- Mua se si më erdhi, - i thashë. – Pastaj, të them të drejtën, nuk e di me
saktësi.
- Si ore nuk e di numrin tënd? Çfarë biznesmeni je ti që nuk di numrin e saktë të
llogarisë tënde? Ke llogari në bankë ti apo jo?
- Pse ore, për numrin e llogarisë bankare e kishin fjalën?
- E çfarë tjetër? Të tjerat s’kanë asnjë rëndësi, ata duan llogarinë tënde, numrat
e tjerë pranohen pa diskutim, a më kupton?
Hekuri rrihet në të nxehtë. Pas bisedës me Fadilin, u ktheva përsëri te zotëria që
merrej me regjistrimin e anëtarëve në Shoqatën e Bukurosheve. I tregova numrin e
llogarisë dhe çdo gjë u krye si jo më mirë. Madje shkëmbeva edhe disa fjalë
gjysmë intime, gjysmë shoqërore me nismëtarin. Ne tani ishim në të njëjtën
llogore.
E pyeta:
- A nuk më thoni, çfarë përfitimesh ka një burrë, duke u bërë anëtar i Shoqatës së
Bukurosheve?
Ai buzëqeshi.
- Të mirat vinë vetë, - më tha. – S’ka nevojë ti numëroj unë. Mund tu them vetëm
kaq: Duke qenë në Shoqatën e Bukurosheve, pa dyshim ju do të zbukuroheni edhe
vetë, sepse influencon vetë ambienti. E dini si thonë gjahtarët? Ata thonë se
dhelpra, po edhe ujku, marrin ngjyrën e barit e të gjethit ku jetojnë, pa folur
pastaj për kameleonin. Duke ndenjur në gjirin e Bukurosheve do të marrësh
patjetër diçka prej tyre... Natyrisht pasi të keni dhënë diçka edhe ju. Më
kuptoni?
Se si më erdhi kur zotëria i mirësjellshëm më përmendi gjirin e Bukurosheve!
Ndjeva shpeshtimin e rrahjeve të pulsit, prandaj vendosa të kaloj në një temë disi
më të qetë, sepse edhe mosha sikur më rëndon.
- Po me femrat që s’janë të bukura, do të bëhet ndonjë Shoqatë? A nuk ka rrezik të
tërheqim mbi vete zilinë e tyre?
- Me jobukuroshet s’merrem unë, - m’u përgjigj nismëtari i mirësjellshëm. – Ka të
tjerë që kujdesen për to. Me sa jam në dijeni edhe femrat nën mesataren apo edhe
ato të shëmtuarat (sidomos ato shumë të shëmtuarat) do të hyjnë në një firmë të
veçantë dhe do të ushtrojnë veprimtarinë e tyre. Me ato do të eksperimentohet një
përvojë e vjetër franceze.
Të gjitha femrat e shëmtuara do të pajtohen në një firmë biznesi. Firma do të
marrë në punë më të shëmtuarat e qytetit. Me orar, sipas kërkesës. Ju e dini se
shëmtimi nxjerr në pah bukurinë. Shëmtimi i njërës nxjerr në pah bukurinë e
tjetrës. Shëmtimi është karrem për bukurinë, prandaj dhe ato nuk do të mbeten
jashtë biznesit.
Unë mbeta me gojë hapur ndërsa zotëria i SHB po më fliste me aq siguri për një
temë krejt të panjohur për mua. Ai vazhdoi shpjegimin, ndërsa unë kisha mbështetur
mjekrën në pëllëmbë të dorës dhe po e dëgjoja me vëmendje:
- Ja, ka plot gra biznesmenësh që kanë para të madhe po nuk kanë bukurinë për të
rënë në sytë e të tjerëve. Atyre do t’iu vihet në ndihmë. Këto gra mund të shkojnë
në sportelet e firmës së zonjës Gjyle e të marrin me qera një apo dy femra të
shëmtuara, dhe bashkë me to, dalin në shëtitje, shkojnë me to në plazh apo në
lokal. Shëmtimi i shoqërueseve do të bëjë që edhe këto gra të duken më të bukura
se ç’janë në të vërtetë. Po u fute midis dy gungaçeve, për shembull, edhe si çita
po të jesh, do të dukesh si më e bukura e dheut. Në këtë botë gjithçka merret në
krahasim. Kështu, të gjithë fitojnë.
- Nëse ju kuptova drejt, - ndërhyra unë – ju mendoni se femrat e shëmtuara nuk
kanë nevojë të organizojnë Shoqatën e tyre?
- Jo, tani për tani, jo. Është më e leverdishme të kemi një firmë si ajo e zonjës
Gjyle dhe jo Shoqatë. Shoqata kërkon edhe kryetare apo presidente. Në rastin e
femrave të shëmtuara, zgjedhja e kryetares do të na fuste në ngatërresa. Asnjëra
prej tyre s’dëshiron të jetë kryetare, sepse ajo do të legalizohej si më e
shëmtuara e të gjithave. Kjo mund të çonte në lindjen e klaneve e fraksioneve,
ashtu siç ndodh në partitë politike. Apo jo?
Unë rashë dakord më këto mendime dhe dola prej andej disi i tronditur. Fantazia
dhe përkujdesja e këtij njeriu për organizimin e harmonisë të të gjithë shoqërisë
njerëzore, më befasuan. Me bij të tillë, ky komb do të shkojë jo vetëm drejt e në
zemër të Evropës por edhe të Amerikës, madje edhe më larg akoma, ndofta edhe në
ishujt e Madagaskarit.
Pas kësaj bisede mua më mbetej vetëm një pengesë për tu kapërcyer: Maria! Me
Marien si i bëhet? Futjen time në SHB kush e di si do ta presi e çfarë do të
mendojë. E vetmja rrugë-dalje ishte të mos ia tregoja fare hyrjen time në SHB.
- Dëgjo këtu! – m’u drejtua Fadili i peshkut. – Edhe unë ashtu mendova në fillim:
Të mos i tregoj asgjë Zylfijes, po shpejt ndërrova mendim. Sot jetojmë në epokën e
transparencës e të telefonave celularë, s’ke ku fshihesh. Nuk e sheh se ç’bëjnë
ministrat dhe të gjithë politikanët? Asgjë s’mbajnë të fshehtë, gjithë
transparencë, ngado që ti hedhësh sytë, xham fare. Letër cigareje janë bërë të
gjithë.
- Cigaret mos m’i zë në gojë, të lutem, se s’dua të përzihem me to.
- Mirë, de, mirë, po i lëmë cigaret, - tha Fadili, - po ti shih piramidat si i
përshkoi transparenca tejpërtej. Asgjë s’mbeti pa dalë në shesh. Të gjithë e kanë
hapur barkun, bile edhe doganierët, jo ma unë e ti.
Fadili i peshkut ma mbushi mendjen dhe unë vendosa të jem transparent jo vetëm me
Marien, po edhe me Verën, vajzën time pesëmbëdhjetë vjeçare. Ajo tani është në
moshë për Sfilatë e për Shoqatë, prandaj edhe ajo ka nevojë të dijë ç’bëhet.
Kështu, shkova në shtëpi dhe, pa u ulur akoma, i thashë gruas:
- E dëgjove ti Marie se në qytetin tonë është krijuar Shoqata e Bukurosheve?
- Çfarë bukuroshesh?
- Misset, pra, ato që bënë sfilatë në Shtëpinë e Kulturës. Kanë formuar Shoqatë më
vete.
- Po, e kam dëgjuar, - tha Maria me tërsëllëm. – Mos dëshiron tu bësh ndonjë
sponsorizim?
- Aty pranojnë edhe burra, - vazhdova unë, me gjysmë zëri.
- E di unë, e di. Ke filluar të lëpihesh edhe ti, mor maçoku i djallit, - m’u
kthye Maria, që nga aneksi i kuzhinës, ku po qëronte një qepë.
- Edhe në qoftë se shkoj, unë shkoj vetëm për humanizëm, - i thashë. Aty pranojnë
vetëm biznesmenë dhe detyra jonë është të ndihmojmë në edukimin estetik të rinisë.
Njeriu ka nevojë edhe për shije estetike, ti e kupton.
- Unë i kuptoj të gjitha, mor i zi, edhe estetikat edhe tekat e tua, - u hodh
përsëri Maria. - Pika estetikës tënde! E di unë çfarë estetike kërkon ti atje, po
shih një herë veten në pasqyrë se të është bërë fytyra si fik i zgërlaqur.
Maria doli nga aneksi i kuzhinës dhe erdhi e qëndroi përpara meje. Në njërën dorë
shtrëngonte qepën si një granatë ofensive dhe në tjetrën mbante thikën. Unë nuk e
di se si do të kishte vazhduar ndeshja, sikur të mos kishte hyrë në valle vajza
jonë, Vera. Në fakt ajo hyri jo për të shuar sherrin, po për të paraqitur ankesat
e saj, që nuk i kisha dëgjuar asnjë herë deri në atë moment.
- Kam dashur tua them prej kohësh, - filloi Vera, - por ja ku po jua them tani:
unë ju urrej, të dyve ju urrej!
Vëmendja e Maries tani u ç’vendos në drejtim të vajzës.
- Pse moj, ç’të paskemi bërë ty? Të na urresh se të rritëm e të bëmë pesëmbëdhjetë
vjeçe? – iu kthye Maria.
- Edhe më thoni pse? Nuk e shihni sa të shkurtër më keni lënë? Nuk e shihni hundën
time që s’është aspak në modë dhe më lë jashtë konkursit për sfilatë? E çfarë mund
të më bënit më tepër? Ku të mbytem unë me këtë hundë që më keni bërë ju?
- Hundën e ke dhuratë nga babai yt. Shihe! Sa një shpatull gjeldeti e ka, - tha
Maria.
- Po gjatësinë nga kush e mori? – u hodha unë në vetëmbrojtje. – Pa shihe një herë
atë mamanë tënde, një metër e gjysmë, sa një kalli misri.
- I marsh të keqen mamasë time, ti më mirë shih tët motër, sa një kaçutë. Asaj i
ka ngjarë. Unë e kam vëllain sa një rrap, mashalla!
Vajza vazhdonte në të sajën:
- Ju thoni natyra, posi. Natyra s’bën gabime. Ajo s’bën asgjë të shëmtuar.
Shëmtirat i bëjnë njerëzit. S’e paskeni në dorë! Po një operacion të hundës nuk e
kishit në dorë? Ajo që varej prej meje: të dal mirë me mësime, e bëra, e para e
shkollës dola. Pse ju nuk e bëtë detyrën tuaj? Një hundë pak më të vogël dhe një
trup dhjetë centimetra më të gjatë, nuk e bënit dot? Ju edhe kaq nuk bëtë për mua!

- “Boboo!” – thashë me vete. – Ja çfarë më bëri transparenca! Ah Fadil, Fadil! Ec

e bëj transparencë po deshe! Tamam si t’ia heqësh vetes me dorën tënde!
Njeriu më i lirë në botë
Një kolegu im më thoshte një ditë se, sipas një ankete të bërë nga një OJQ që mban
lidhje të ngushta me Ministrinë e Shanseve të Barabarta, del se Lypsi i rrugës
është njeriu më i lirë dhe më me shans në shoqërinë tonë pluraliste. Kjo mua më
habiti pa masë. Rezultati i asaj ankete mu duk thjeshtë një propagandë elektorale.
Por, me që zotëria-koleg që ka zënë punë në një nga dyqind apo dy mijë OJQ-të,
ngulte këmbë në të tijën, unë vendosa të shkoj vetë në Ministrinë e Shanseve të
Barabarta (MSHB), si organi më i specializuar për hetimin e barazisë së
qytetarëve. Aty më priti një specialist i madh që ishte diplomuar pesë herë
“Master” brenda gjashtë muajve në Holandë, Zvicër e SHBA. Ai mi vërtetoi pikë për
pikë ato që më kishte thënë zoti koleg. Specialisti pesë herë “Master” (me
dokumente nga tre vende të botës) më tha:
- Lypsi jo vetëm është njeriu më i lirë i shoqërisë sonë, por edhe më i vlefshmi
për të gjithë neve. Ai lutet dhe i falet zotit për të gjithë neve, pa dallime
partiake dhe asnjë herë nuk lutet për veten e tij. Keni dëgjuar ndonjë herë të
thotë “Zoti më dhashtë”? Asnjë herë. Ai gjithmonë thotë “Zoti ju dhashtë”! Kjo
sepse ai nuk ka edhe aq nevojë për veten e vet. Zoti dhe MSHB-ja ia kanë dhënë
atij të gjitha ato që i duhen një njeriu të shoqërisë sonë: Lirinë për të lypur!
- Po lirinë politike?- i them unë.
- Edhe liritë politike të Lypsit janë të pakufishme. Ai ka të drejtë të zgjedhë
midis një qind partive politike, madje të bëhet jo vetëm anëtar , po edhe kryetar
i secilës prej tyre. Ai është i lirë të bëhet monarkist, republikan, monarko -
republikan, demokrat social, ballist me një apo dy B, liberal-konservator e
anasjelltas, socialist i integruar, pra ai mund të zgjedhë çfarë t’i dëshirojë
zemra e çfarë ti thotë mendja. Dhe kudo është i mirëpritur. Madje të gjithë duan
ta kenë në radhët e veta, sidomos tani kur votës i rritet vlera jo me ditë po me
orë. Vota e Lypsit është më e preferuara, sepse ai të jep votën dhe s’të kërkon
asgjë pas zgjedhjeve, siç ndodh me mitingashët apo badigardët e kryetarëve. Lypsi,
edhe pas fitores së partisë që i ka dhënë votën, nuk kërkon të bëhet as
kryeministër, as doganier apo shef policie. Diplomat jo e jo. Ai rri urtë e butë
në oborrin e MSHB-së dhe i lutet Qiellit për fëmijët dhe farefisin e ministrit.
Ministria jonë është duke hartuar një projektligj të veçantë edhe për liritë
ekonomike të Lypsit. Ai ka të drejtë të zgjedhë truallin për biznesin e tij ku ti
teket, madje edhe në mes të Sheshit Qendror të kryeqytetit, te shkallët e Pallatit
të Kulturës, aty ku një metër katror nuk blihet edhe po të shesësh të gjitha qimet
e kokës. Askush tjetër nuk mund të ketë një truall për veprimtari biznesi në derën
e Xhamisë, të kishës apo të Bibliotekës Kombëtare, me përjashtim të Lypsit. Për më
tepër, projekti ynë parashikon edhe çlirimin nga taksat për tre vjet me radhë.
Lypsit i është lënë e drejta të caktojë vetë orarin e punës, të zgjedhë klientin
me të cilin dëshiron të hyjë në marrëveshje, ai ka të drejtë ti drejtohet kujtdo
për ndihmë, edhe atyre që i kalojnë pranë me makina dhe shoqërohen me sirena
policie. Lypsit i është dhënë e drejta ti lutet zotit edhe për kryeministrin që të
shkojë e të na kthehet shëndoshë e mirë, sa herë ai niset për në aeroport. Ai ka
të drejtë ti kërkojë kredi kujtdo, pa qenë nevoja ti marrë leje Bankës Botërore
apo Fondit Monetar Ndërkombëtar apo të nënshkruajë kontrata me cilindo shtet që i
do qejfi, pa u tutur fare se mos na bëhet xheloze ndonjë qeveri e vendeve fqinje.
Specialisti me pesë diploma “Masteri” në xhep nga tre vende të botës do ta kishte
vazhduar edhe më tej shpjegimin mbi të drejtat e njeriut më të lirë në botë, por i
ra zilja e celularit. “Ka ardhur një delegacion nga Brukseli”, më tha dhe u zhduk
si era, prapa derës prej xhami të trashë.
Të vdekurit shëtisin në rrugë
U ndeshëm ballë për ballë te hyrja e sallës së bilardos. Ai më dha të njohur dhe
më shtriu dorën. Unë, për një çast, shtanga në vend. Mos po më bëjnë sytë? Gjithë
trupin ma përshkoi një e rrënqethur e lehtë. Por hezitimi im nuk zgjati veçse
disa sekonda. Edhe unë i shtriva dorën. Ai ma shtrëngoi dorën fort, tamam si dora
e një njeriu të gjallë.
“Si është e mundur!” – thashë me vete. Këto fjalë më shkrepën në mendje si
vetëtimë, po nuk i shqiptova me zë. Mua më kishte mbërthyer dyshimi: Ose unë nuk
jam unë, ose ai nuk është ai.
Pasi e mblodha veten i thashë:
- Më falni, po unë... ose ju kam harruar, pleqëri hesapi, ose... s’di si t’ua
them, unë kam dëgjuar sikur ju keni vdekur prej kohësh.
- Megjithatë, siç e sheh, unë jam krejtësisht gjallë, me kokë e me këmbë.
Ai qeshi me të madhe dhe nxitoi të prezantohet. Gjëra që ndodhin, tha, unë jam
Hakiu. Më ke ardhur në shtëpi dyzet vjet më parë, ishim të rinj atëherë. Më paske
harruar? Ka kaluar gjithë kjo kohë.
Po, fillova ti bie në të. Ne nuk ishim parë prej shumë vitesh dhe puna na solli të
mos e merrnim vesh se si kishte rrjedhur jeta e njëri-tjetrit.
- E pamundur! – vazhdova të ngul këmbë në absurditetin tim. – Ty të kanë
vrarë, i thashë. E kam nga burime të sigurta. Sapo e kam lexuar në një libër të
kohëve të fundit. Ty të ka vrarë diktatura si armik klase, bëshkë me disa të
tjerë, të ka vrarë pa gjyq, në një natë pa hënë dhe nuk të dihet as varri.
I vdekuri i gjallë u mvrenjt në fytyrë. I iku edhe hija e shakasë. Njeriu nuk bën
shaka me vdekjen e vet apo me lajthitjen e bashkëbiseduesit të tij.
Megjithatë, e mblodhi veten dhe vazhdoi të shpjegohet:
- Po, po, në këtë ngatërresë ka diçka të vërtetë. Ju keni të drejtë. Ja
përshembull, sa i përket varrit tim. Ajo çka është shkruar është e saktë, se me të
vërtetë, unë akoma edhe sot nuk di asgjë për varrin tim, madje as që e kam vrarë
mendjen se ku do të jetë. Për të tjerat, më duket se ju po më ngatërroni me dikë
që unë s’e njoh.
Ishte e qartë se i vdekuri i gjallë nisi të dyshojë seriozisht për gjendjen time
mendore. Në fytyrën e tij lexohej keqardhja për një shok të fëmijërisë që paska
katandisur deri në atë shkallë sa të ngatërrojë të gjallët me të vdekurit. Prandaj
ishte momenti kur unë duhej të tregoja argumentat e mia për t’i hedhur poshtë
dyshimet rreth lajthitjes sime.
- Unë e kam seriozisht, i thashë. Dhe nxora nga çanta një libër që më kishte
rënë në dorë disa ditë më parë. E hapa në faqen ku flitej për një numër të vrarësh
nga diktatura, midis të cilëve ishte edhe emri i Hakiut. Lexoje, i thashë, është
shkruar e zezë mbi të bardhë. Autorin e këtij libri me siguri e njeh edhe ti. Ai
sillet këtej nëpër kafenera, madje thuhet se po shkruan edhe një libër tjetër.
- Kam dëgjuar për të – pohoi Hakiu – po përse më ka vrarë, xhanëm? A thua të
jetë nga ato vrasësit me pagesë?
- Këto lloj vrasjesh, i thashë, siç është edhe rasti yt, janë vrasje
profesionale dhe ato nuk mund të kryehen pa pagesë.
- Po ju, me se merreni tani? – e ndryshoi temën e bisedës i vrari i gjallë.
Siç duket ai desh ta shmangë zhvillimin e mëtejshëm të këtij dialogu absurd.
- Me shkrime, i thashë. Shkruaj ndonjë libër me kujtime, jap intervista nëpër
gazeta...
- Domethënë edhe ju merreni me këto punë?
Ai nuk e priti përgjigjen time, u zverdh në fytyrë, lëshoi një pasthirrmë të gjatë
“Ahaaaa” dhe më ktheu shpinën e u zhduk.
2006
Ëndërr e frikshme
Eh, more Ben vëllai! Atë torturë që kam hequr parmbrëmë, natës së varrit do t’ia
tregoj. Sapo u ktheva nga puna (ti e di se unë kam filluar n’atë firmën e gurores
në Shpatmal) mora një kafshatë bukë dhe rashë të flija si i vdekur. Mirëpo gjumë i
thënçin. Sepse sapo mbylla sytë (mua kështu m’u duk) më erdhi një njeri i
egërsuar, me thikë në dorë dhe më vuri një lak në grykë. Unë bëj të çlirohem, po
ai bënte sikur qeshte dhe lakun ma shtrëngonte më fort. Gruaja që po vinte rrotull
në kuzhinë i paska dëgjuar përpëlitjet e mia në jermi dhe erdhi e më tërhoqi
jastëkun. “Tafil, Tafil!” dëgjova si nëpër mjergull zërin e saj. “Çfarë ke që
sëkëlldisesh, ti mezi po merr frymë. Çou se po mbytesh!”. Unë u ktheva në krahun
tjetër dhe siç duket vazhdova gjumin. Nuk e di sa kohë jam endur nëpër atë tymnajë
kllapije, po personi me thikë në dorë nuk po më ndahej. Më hodhi një shtëllungë
tymi para syve dhe më tha:
- Ti, ti je fajtor!
- Për çfarë jam fajtor? – pyeta unë, duke u dridhur nga frika. Unë s’kam asnjë
faj, ju betohem për kokën e kalamajve, jam njeri i ndershëm, as kam vjedhur, as
kam shpifur... asnjë fjalë të keqe s’kam thënë, asgjë s’më lidh edhe me doganat,
as me tenderat, jam krejt i pafajshëm...
- Ti s’paske faj? – u çirr ai me ulërima në kupë të qiellit, (Tani unë vura re se
përveç thikës, ai kishte edhe një hundë të zgjatur e të mprehët, si majë shpate).
Ai përsëriste:
- Po, po, për fajin tënd po mbaj gjithë këtë barrë mbi kurriz, shtatëmbëdhjetë
vjet rresht, pa bërë asnjë ditë pushim. Ti s’ke të ngopur me vuajtjet e mia.
- Amani bre! – belbëzova unë, duke ngritur dy gishtat përpjetë. – Unë për ju kam
votuar gjithnjë, për kokën e kalamajve, ty ta kam dhënë votën!
- Domethënë e pranon edhe vetë, ë?. Më mërzite me atë ndershmërinë tënde, kujt i
duhet ajo? Na nxive jetën, gjithnjë po kjo fytyrë pranë kutisë së votimit, po ata
dy gishta përpjetë! Nuk gjete njeri tjetër t’i ngarkoje barrën e rëndë të
kryetarit? Vetëm unë duhet të sakrifikoj për juve? Nuk e sheh si jam bërë kockë e
lëkurë, duke të shërbyer ty? Edhe hunda më është zgjatur. Edhe flokët më janë
nxirë nga boja, duke punuar për ju, për popullin. Unë Partia, unë Presidenti, unë
Qeveria, unë Parlamenti, unë Prokurori, unë Kryeministri, unë Policia, unë
Korrupsioni, unë Lopa e çmendur, unë Gripi i pulave. Pse, ore, të gjitha do t’i
bëj unë? Do jap dorëheqjen se s’bën. Mjaft më! Ti më je qepur e s’më ndahesh me
ato votat e gishtat përpjetë. Po, po, unë do të iki vetë, s’duroj më. Do të dal në
pension! Po, po, do të largohem. Në majë të hundës më ka ardhur. Gazi i botës.
Vrisni veten, po të doni, unë do të iki. Po, po, ju siguroj Ju!
- Amani bre, mos e bëni këtë – i thashë – Kij mëshirë për ne, pa ty ne na ha ujku.
- Edhe me ujkun më krahason? – Dhe m’u hodh e më zuri frymën. Po të mos më kishte
tundur Lefteria, unë do të isha asfiksuar. Ajo më tundi dhe më tha:
- Ç’janë ato fjalë, o i zi, çfarë ke që sëkëlldisesh në gjumë? Na llahtarise. Unë
luaj jastëkun, ti meazallah se vije në vete. I zi, mos je përzier me ndonjë nga
ata të krimit të organizuar apo me ata , si i thonë, Klani i Zemunit? Na more në
qafë me kuç e me maç. Apo s’kanë dalë tani edhe këto anonimet dhe s’ta përton
tjetri! Na!Ta bëjnë dosjen sa një kacek dhe ti s’kupton asgjë se nga të vjen e
keqja. S’po kam gajle për vete, se ne e hëngrëm çajren tonë, po fëmijët e shkretë
ku t’i lemë. Të kam thënë njëqind herë: Tafil, mos u përziej me çdo lloj njeriu,
shikoje ku e ve këmbën, ka lloj-lloj njerëzish bota, të çojnë në dërrasë të
kalbur, e zeza unë...
Lefteria s’pushonte. E kishin kapur të dridhurat. U mundova ta qetësoja, po ajo
kish marrë përdaf. Se edhe ëndërrat gjë ku i beson. Kur i thashë se kjo është
vetëm ëndërr, ajo m’u kthye: Dëgjo, Tafil! Edhe ëndrrat dalin, mos e merr me
shaka. Gjyshja ime, rafmet pastë, ëndrrat i kishte dorë me një. Kam frikë për
fëmijët. Do na i marrin klandestinë dhe do na i shesin te greku.
Tani, o Ben vëllai, (se ty të kam si këshilltar të besuar) kam edhe një pyetje që
më ngacmon e s’më le rehat as kur shkoj në banjë. Gjithnjë rri e vras mendjen: Po
sikur të ndodhë prej së vërteti që ai kryetari i partisë dhe i qeverisë të vendosi
pa pritur e të japë dorëheqjen? Çfarë do të ndodhë me kombin tonë? Si do t’ia
bëjmë ne të vdekshmit? Si do t’i vejë halli kësaj Shqipërie hallemadhe? Aman bre
Ben vëllai! Na thuaj një fjalë të mirë inkurajuese se si mund të shpëtojmë nga ky
rrezik! Me ato që më tha në gjumë apo në ëndërr, kryeministri ynë ka vendosur me
të vërtetë të largohet se e paskemi mërzitur duke e votuar e stërvotuar për
shtatëmbëdhjetë vjet rresht, duke ngritur këta të shkretë gishta që m’u thafshin
në rrëzë! Dele pa bari do të mbetemi. I kërkova një mendim Lefterisë, se ti e di
që unë pa mendimin e saj nuk bëj asnjë hap, dhe ajo më tha: Shko një herë në
televizion dhe takoje atë fallxhoren e letrave apo të yjeve, se ajo di t’i
shkoqisë me rrënjë e me degë të gjitha ëndrrat. Jepi dhe asaj ndonjë lek dhe
dëgjoje. Dhe unë shkova. Ajo na paskësh qenë një grua shpirt njeriu, fallxhore për
kokë të fallxhores, tamam nga ato që e kanë botën dhe fatin tonë në pëllëmbë të
dorës. Pasi më dëgjoi me vëmendje duke më vështruar në dritë të syrit, fallxhorja
Zylfie më pyeti se në cilën orë të natës t’u shfaq kryetari dhe kryeministri dhe
une i thashë se orën tamam nuk e pashë se isha në gjumë, po duhet të ketë qenë
mesnatë. E kuptoj, tha fallxhorja, ai paska ardhur te ti në zero-zero të natës dhe
ëndrrat që na shfaqen ne zero-zero, janë të parrezikshme.
Pastaj më pyeti:
- Si dukej në pamjen e jashtme ai personi që t’u shfaq në gjumë? Ishte me flokë të
zeza apo të bardha? Po hundën si e kishte?
Unë ia thashë të gjitha. Pas kësaj fallxhorja ra në mendime. Mua më kapi tmerri
dhe e pyeta se çfarë do të bëhet me mua?
- Me ty s’do të bëhet asgjë – më tha – Ti vazhdo voto dhe ngre dy gishtat
përpjetë. Kjo është detyra jote. Për ty mendon ai.
Ben vëllai! Si thua ti? T’i besoj asaj fallxhores? Mua akoma më dridhet trupi kur
mendoj se i madhi ynë mund të ikë. Më dridhen të gjitha qimet e trupit, kudo që i
kam e s’i kam. Kjo që të tregova është fatkeqësi kombëtare. Jo, jo, mua nuk më zë
gjumi. Lideri ynë historik ka vendosur të japë dorëheqjen. Kjo është tragjedi.
Këtë s’e pengon dot as Topi. Po, po, ai po na lë jetim të gjithëve!
Fshesa
Ekspozita e radhës në Galerinë e Artit Modern qe hapur para një jave dhe unë isha
njëri prej vizitorëve të vonuar. Ndofta kështu duhej shpjeguar edhe mungesa e
njerëzve atë pasdite. Salla qe bosh, po të mos llogariteshin tre apo katër veta që
ishin rrasur në një qoshe të sallonit të katit të dytë e po diskutonin me pasion
rreth një objekti pa emërtim.
Unë bëra një gjysmërrethi për t’u hedhur një sy veprave të ekspozuara dhe pastaj,
si pa u ndjerë, vajta e iu bashkëngjita grupit të vogël të vizitorëve. Debatet e
tyre ishin përqendruar në interpretimin e një vepre që kishte formën e një
trekëndëshi prej dërrase, të mbështetur mbi një bisht të gjatë, gjithashtu prej
dërrase. Njëra prej brinjëve të trekëndëshit – hipotenuza – ishte e mbështjellë me
një copë thesi në formë çallme e poshtë saj qe vendosur një kovë ngjyrë blu.
Autori e kishte lënë veprën e tij pa emër, me sa duket për t’iu dhënë hapësirë
diskutimeve të adhuruesve e interpretuesve të artit.
Për mua, në vështrim të parë, vepra ishte krejt e kuptueshme, mirëpo, ndërsa
dëgjoja gjykimet dhe shpjegimet e specialistëve të artit, - mua kështu mu dukën
ata, - në kokën time filloi trazira dhe ndërlikimi i sendeve.
- Hë, zotërinj kolegë, si do të mund të quhej kjo vepër? – foli njëri, duke iu
drejtuar dy shokëve që kishte pranë.
Ai që pyeti kishte një mjekër si lopatë, krejt në shpërpjesëtim me përmasat e
vogla të fytyrës. Ai fliste me këmbë e me duar dhe më krijonte përshtypjen e një
brumbulli: kokën tullace, topolake, këmbëshkurtër, ballëngushtë e sy të vegjël e
të lëvizshëm si të miut.
- Është e qartë se këtu kemi të bëjmë me një enigmë, - u hodh e tha tjetri, në të
majtë të atij që e shtroi pyetjen, pa e hequr çibukun nga goja. Ai mbante një palë
syze të errëta, që kryenin funksionin e një gjysmë maske.
- Po, po, pa frikë unë do ta quaja “Enigma”.
- Unë do ta quaja “Lakuriqi i natës” – tha i treti. – E shikoni se çfarë simbolikë
e hollë është përdorur? Krahët në formë kryqi, bishti i gjatë për të mbajtur
ekuilibrin, antenat orientuese...
- Ndërsa unë do ta quaja “Gruaja dhe struci”, - tha ai me mjekër si lopatë.
- Shumë mirë mund të titullohet edhe “Simfonia kozmike”, - ia priti ai që propozoi
“Lakuriqin e natës”. Mua kjo më përngjan me anijet e hapësirës – krahë të shtrirë
në perspektivë, bisht të gjatë në formën e konstelacioneve yjore që na bëjnë të
përfytyrojmë pafundësinë e gjithësisë, një kombinacion që të vë në mendime të
thella.
Debati krijues rreth emërtimit të lënë vakant erdhi duke u ndezur dhe në veshët e
mi vinin emërtime nga më të ndryshmet: “Bukuria e kryqëzuar”, “Shigjeta e yjeve”,
“Sfida parlamentare”, “Anija e marsianëve”.
Në këto e sipër dikush vuri re se nga copa e thesit, herë pas here, binin pika uji
drejt e në kovë. Ato pika uji e bënin veprën akoma më misterioze. Çfarë të ishin
vallë? A nuk kishim të bënim me një monument që derdh lot, si ato të Shën Mërive
italiane? A mos vallë kjo vepër ishte simboli i gjallë i dhimbjes së përjetshme
njerëzore?
- Të mos i thjeshtësojmë gjërat, të dashur kolegë, - ndërhyri ai me gjyslykë të
errët. – Vërtetë këtu kemi të bëjmë me vuajtje, por ... me një vuajtje Hyjnore.
Përpara nesh kemi vetë Jezusin, kalvarin e tij, kemi Krishtin e Kryqëzuar. Ai
vazhdon të derdhë lot për Njerëzimin. Një simbolikë e përkryer!
Një dridhmë rrëqethëse na përshkoi trupin të gjithëve, duke përfshirë edhe mua. Oh
sa mëkatar është njeriu i vdekshëm! Nuk arrin të njohë Birin e Perëndisë! Lotët e
Tij për Njerëzimin! Dhe pastaj, ky mëkatar i vdekshëm, kërkon falje!
Këto meditime drithëruese u ndërprenë nga një zë gruaje që erdhi pa pritur nga
prapa nesh:
- Largohuni, ju lutem!
Kur njohësit e artit kthyen kokën për të parë se nga erdhi ai zë urdhërues, sytë e
tyre të vagëlluar u ndeshën me ata të një gruaje të veshur me bluzë dhe pantallona
doku bojëtjegulle.
- Mos jeni ju autorja? – pyeti ai me mjekër.
Gruaja nuk foli, ajo kaloi përmes nesh dhe shkoi drejt veprës së saj.
- Zonjë, ju lutemi, ju jeni autorja e kësaj vepre?
- Unë! – tha ajo dhe mori shkopin me bisht të gjatë, bashkë me kovën dhe filloi të
lante dyshemenë!
Vetmia
- Po bie dera! – tha plaka.
- Është era. E përplas era, - i përgjigjet plaku, me përtesë.
- Po ti shiko një herë. Unë e dëgjova. Dikush trokiti!
Plaku ngrihet me ngadalë nga stoli ku është ulur në ballkon, del në koridor dhe
mban veshin. Askush. Ai kthehet përsëri, ulet në stolin me jastëk dhe hap
gazetën.
- S’ka kush të vijë, të kanë bërë veshët, - flet nëpër dhëmbë.
- Thashë se ishte ajo e elektrikut. Sa grua e mirë! Dje ndejti një orë me mua,
pimë edhe kafe.
- Po ajo nuk të vjen përditë, moj plakë. Ata të elektrikut vijnë një herë në muaj,
jo sa herë do ti. Pastaj, ata vijnë para dite, jo në mbrëmje.
- E zeza ajo! Po luante menç. I është zhdukur mbesa, vajza e vajzës, që prej dy
javësh. Në klasën e tetë. Po vinte nga shkolla dhe i kanë dalë përpara dy djem me
veturë e janë zhdukur pa nam e pa nishan. Ku nuk kanë shkuar ta kërkojnë. Dridhej
si purtekë. E kam rritur vetë, - më tha, se të ëmën e ka në Kanada. Ku të vete e
të mbytem!
Plaku vetëm bën sikur dëgjon. “Gjëra të zakonshme” – pëshpërit nëpër dhëmbë dhe
vazhdon të jetë i kredhur në faqet e gazetës, madje edhe fytyra i duket përgjysmë
prapa atij çarçafi prej letre.
Plaka indinjohet ngase bashkëshortit të saj nuk i bëri asnjë përshtypje zhdukja e
mbesës së nëpunëses së elektrikut, por, si zakonisht, nuk shprehet. Ajo e
shpërngul vëmendjen drejt strehës së ballkonit, atje ku kanë bërë fole
dallëndyshet, dy çerdhe prej balte, ngjitur me njëra-tjetrën. Është në të
perënduar të diellit dhe dallëndyshet duken të shqetësuara, cicërijnë më fort se
zakonisht dhe shkojnë e vijnë si shigjeta, nga tre-katër njëherësh.
- Po këto, ç’kanë sonte? – pyet të shoqin.
Plaku përgjigjet pa e lëshuar gazetën nga dora:
- Bëhen gati për udhëtime të largëta. Po afron dimri.
- Po ku shkojnë?
- Larg, shumë larg. Kalojnë male e dete.
- Po nuk mbyten?
- Edhe mbyten. Përplasen në telat e tensionit të lartë kur dalin në sterre. I hanë
skifterët. Bien në ujë nga lodhja. Po shumica arrijnë të kthehen në foletë e
mëparshme. Disa prej këtyre që shohim sonte këtu, do të kthehen në pranverë e do
të lëshojnë përsëri vezët në çerdhet e ballkonit tonë.
- Po ku e kalojnë dimrin?
- Në vendet e ngrohta, atje ku nuk bën dimër, në Egjipt, tutje në Afrikë e ku të
munden.
- Po në Amerikë, a shkojnë në Amerikë?
- Shkojnë edhe atje, posi. Edhe në Kanada e Australi shkojnë.
Plaku përgjigjet me indiferencë dhe disi i bezdisur, pa i ngritur sytë nga gazeta.
Ai po lexon kronikën e zezë që ka zënë gjysmën e faqes së parë.
Plaka vazhdon në të sajën:
- Po t’iu lidhësh një letër në këmbë, a e çojnë në Amerikë?
- Sigurisht. Drejt e në dritaren e Luanit e të nuses së tij. Pastaj ulen e
bisedojnë, iu tregojnë se si ia kalojmë ne këtu në ballkon, nusja i qeras me
çokollata dhe pastaj largohen e vijnë të na tregojnë neve për andej.
- Ti tallesh me mua. Unë bëra shaka, po ti gjithnjë i merr me të qeshur ato që
them unë. Kur kam qenë mësuese u tregoja nxënësve se dikur pëllumbat i përdornin
për të dërguar letra. Unë këto i kisha lexuar në libra.
- Pëllumbat po, por jo dallëndyshet, - saktëson plaku me të qeshur. Pse, ke qenë
ndonjëherë mësuese ti?
- Po ti ke qënë ndonjëherë avokat? Ti tallesh, po mua këto dallëndyshet më duken
me të vërtetë të mençura. Ato bëjnë gjithë ato rrugë, kalojnë detet, por shtëpinë
e tyre nuk e harrojnë. Ti thua se ato përsëri kthehen në foletë e veta. Apo jo?
- Zogjtë janë më të kujdesshëm se njerëzit, Lejla. Ata shkojnë nga shkojnë, po
kurrë nuk i harrojnë çerdhet e tyre.
- Si s’na e bëri një telefon?
- Cili?
- Ai i vogli, pra. Ne e uruam për ditëlindjen, ai ka patur ditëlindjen të shtunën
që kaloi, ju bëftë nëna!
- Për atë Karlsonin, thua?
- Nuk ia zë dot emrin po për atë e kisha fjalën. Atë të voglin e pashë në ëndërr,
ja, ashtu siç është në fotografi. Nuk po kuptoja ku isha, këtu apo atje. Ai erdhi
të më përqafojë, po sesi më iku, unë shtriva duart, po ai më iku dhe nuk u çmalla
me të. Ky i shkretë gju ma nxori gjumin e s’më la ta vazhdoja ëndrrën.
- Po vizë e biletë aeroplani a kishe?
- Kisha, posi!
- Atëherë pse mërzitesh? Ti e paske parë mbrëmë. Çfarë telefoni pret? Po unë që
nuk shoh as ëndrra? Edhe kur më fekset ndonjë turbullirë në gjumë, e harroj sapo
zgjohem e s’mbaj mend asgjë. I more ilaçet?
- I mora të shkretat, i mora.
- Të gjitha ngjyrat?
- Nuk i vura re ngjyrat. I mora ashtu siç i ke ndarë ti në qeska. Ngjyrat i
harroj. Ai i vogli mbrëmë...
- Përsëri ti? Po ç’ke ti moj që shqetësohesh? Ata do të vijnë ndonjë ditë, do të
na përkëdhelin, do të na pyesin për shëndetin, do të na sjellin...
- Po kurë de?
- Ajo “kura” nuk dihet. Zogjtë ne i shohim kur ngrihen e fluturojnë, po kur do të
kthehen ne nuk e dimë. Nuk na thonë, se edhe ata vetë nuk e dinë. Të rinjtë nuk e
masin kohën se e kanë me bollëk, ndryshe nga ne pleqtë që i kemi ditët të
numëruara e s’na pritet. Prindi e vuan ikjen e fëmijës, fëmijët nuk e vuajnë
moskthimin.
- Mbrëmë ai i vogli...
Plakës i ngjiret zëri. Nuk e vazhdon dot frazën.
- Po ç’ke moj? Ta kam thënë njëqind herë. Kur të kthehen ai do të jetë rritur e
bërë burrë. S’do të jetë më i vogël.
- Po a do të jem unë, se!
- Po edhe në mos qofshim ne, rruga plot me njerëz do të jetë. Ne nuk e kemi marrë
me tapi.
- U dogja për atë të voglin, ta shoh si është. Kujt i ngjan. Kam menduar diçka.
Unë e di se ti nuk je dakord, po do ta them.
- Hë, de, fol!
- Ti mos më qesh. Po sikurë ti njoftojmë se nëna është shumë e sëmurë, në gradë të
fundit? Si thua, a vijnë?
- Nuk besoj. Sa herë sëmuremi ne...
- Po sikur t’iu thuash se nëna vdiq?
- Atëherë po, mund të vijnë.
- E ç’më duhen mua pasi të kemë vdekur? Më mirë të vijnë njëherë sa jam gjallë dhe
le të mos vijnë fare kur të vdes... Shiko njëherë se po bie dera. Dikush erdhi.
Plaku ngrihet përsëri e del në korridor. Askush!
Një papagall i madh prej allçie, i ulur mbi një komodinë demode në qoshen e
korridorit, pranë derës, vështron si gjithnjë me indiferencë. Ai vështrim i ftohtë
binte mbi avokatin si mbi një mobilie të vjetër. Edhe herë të tjera ai ndjente një
farë shqetësimi nga ato vështrime, por kësaj radhe iu duk se papagalli i lëvizi
sytë e tij të mëdhenj ngjyrë gri dhe po tallej me plakun që hapte e mbyllte derën,
kot së koti.
- E more, pse mi zgurdullon ata sy si idiot? Do të ikësh edhe ti? Ik! Kush të
mban! Mbathja! Çaje ferrën edhe ti! Veç kujdes se në pyll ka edhe dhelpra e të
hanë me gjithë pupla. Mos thuaj se s’të paralajmërova. Budalla! Shko, se je vonuar
dhe ti kanë zënë të gjitha vendet. Ik! Gjeje edhe ti parajsën, posi, posi!
- Kush erdhi? – dëgjohet zëri i plakës që nga ballkoni. Asaj nuk i durohet.
- Erdhi Askushi. Po më pyet si e ke zonjën.
- Mos u tall. Me kë po flet?
- Me veten time po flas.
- Më shave mua se të mundova?
- Në asnjë mënyrë. Si të shaj unë trëndafilen time?
- Pa shaka, me cilin po flisje, - ngulte këmbë plaka.
- Të thashë moj e uruar, fola me veten time. Prapë të kanë bërë veshët, moj Lejla
trëndafilja! Ti mendjen te dera e ke. Apo nuk i ke ata veshët pipëz. Edhe lëvizjet
e maces të vijnë si të trokitura në derë. Nuk do të ishte keq sikur të futësh një
çikë pambuk në veshë e të rrimë rehat.
- Gjysmë uloge jam. Të pëlqen të më kesh edhe shurdhe?
- Do më mundoje më pak. U bëra gardian. Shurdhët janë njerëz të lumtur. Nuk e di
ti këtë? Ata kanë privilegjin të mos i dëgjojnë as ata që mbajnë fjalime në
Kuvend, as ulerimat e makinave.
- Po sikur të isha edhe qorre, do të të pëlqente?
- Akoma më e lumtur do të ishe. Se nuk do të shihje as kryeministrin në televizor.

- Mos luaj me mua, se ti kishe për t’i hequr të gjitha. Me kë fole kur dole te
dera?
- Fola me veten time. Ja me kë fola. Ti do të më mohosh të drejtën e fjalës? Kisha
nevojë t’i flas vetes time dhe i fola.
- Kur ke nevojë të flasësh, fol me mua.
- Ato janë disa sekrete që nuk mund të ti them ty.
- Paske dhe sekrete që nuk m’i ke thënë akoma?
- Pse, si kujtove ti, se unë ti kam thënë të gjitha?
Këtë përgjigje plaku e jep si me shaka, por ai po thoshte një të vërtetë. Ai e ka
zakon të flasë me vete sa herë i vijnë mendime, të cilat ose nuk ka se kujt t’ia
shpreh ose thjesht për të larguar mërzitinë. Kur mendimet i shpreh me zë i duket
se janë më të qarta, më të plota dhe ngjisin atje ku duhet. Të paktën kështu
mendon ai. Kishte qënë avokat për njëzet e ca vjet prandaj i jepte edhe definicion
teorik të folurës me vete. Të flasësh me vete, sipas tij, do të thotë jo vetëm të
flasësh për vete. Kur flet, shpreh edhe ato mendime që nuk ia ke thënë kurrë
askujt dhe nuk do ti thuash ndofta asnjëherë. Ç’ka nuk thuhet në prezencë, mund të
thuhet lirisht në distancë. Dhe këto gjëra plaka nuk ka nevojë ti dijë. Shpesh
njeriu vihet ballë për ballë me realitete që nuk mund dhe nuk duhet ti shpreh me
të tjerët. Me vetveten njeriu është në raporte krejt intime dhe vetëm atëherë
është plotësisht i sinqertë. Në asnjë rast tjetër. Njeriu ka do qoshe të errëta që
nuk i pëlqen ti trazojë, aq më tepër ti diskutojë me të tjerë. Ato qoshe kanë
ekzistuar, madje edhe krijohen rishtas, por janë vetëm për atë. Mendja fluturon pa
të marrë leje. Ku nuk vete! Ti ke gruan dhe gruaja ka bashkëshortin me të cilin
jeton tridhjetë apo edhe pesëdhjetë vjet. Por asnjëherë nuk i mëson të gjitha për
bashkëshortin. Secili ruan diçka për veten. E ruan sepse ndriçimi i këtyre qosheve
të errëta nuk i shërben asgjëje. Është si gërricja e një plage që ka zënë kore
por, po e trazove mund të degjenerojë në plagë të pashërueshme. Dhe pse? Kot, për
hiç gjë. Ndonjëherë mjaftojnë vetëm dy fjalë që të prishesh edhe me njeriun më të
dashur. Këtë teori avokati e shprehte edhe në bisedat me të tjerët, sa herë i
paraqitej rasti, megjithëse rastet tashmë ishin rralluar skajshëm. Panteoni i
moshatarëve të tij po shkonte drejt mbylljes. Ish juristit i kish mbetur vetëm
zakoni i të lexuarit, çfarë ti vijë në dorë , sidomos kronikën e zezë që i del
përpara në çdo gazetë, aty te qoshku ku shet Abdyli. Dikur, si avokat,
interpretonte ligje, ndërhynte në çështje që kishin të bënin me fatin e të
tjerëve, herë duke mbrojtur ligjin dhe herë duke mbrojtur kriminelin. Nuk i
shqitej nga mendja një rast kur ishte bërë edhe gazi i të gjithë atyre që u
ndodhën në sallën e gjyqit, duke përfshirë edhe trupin gjykues. Pacienti, një
njëzet e shtatë vjeçar, kishte vrarë të dy prindërit e tij. Prokurori kishte
kërkuar dënim të përjetshëm. Avokati duhet të thoshte disa fjalë në mbrojtje dhe,
i zënë ngushtë, i kërkoi trupit gjykues të ketë mëshirë, sepse i pandehuri tashmë
ishte... jetim! Këtë rast ia përmendnin avokatit sa herë donin ta ngacmonin dhe,
edhe pse qeshte bashkë me të tjerët, nuk i pëlqente kur ia kujtonin. Dikur ai
ushqehej me interpretimin e kronikës së zezë, ndërsa tani ajo i shërbente vetëm si
një kalim kohe. Tani ai s’ka asgjë në dorë, as për vete, as për Lejlanë që është
bërë gjysmë njeriu. Ka kohë që i ka kaluar të shtatëdhjetat, përpiqet t’iu
përgjigjet tekave të bashkëshortes me të cilën është lidhur plot gjysmë shekulli
më parë ose, siç thotë shpesh, “qysh në lashtësi”. Dhe vetëm kaq. Atë e
shqetësonte edhe heshtja e telefonit. Të njohurit dhe shokët e punës janë
rralluar. Pamundësia e bashkëshortes për të lëvizur e kishte kufizuar edhe daljen
e tij në rrugë. Dalëngadalë mbi të po binte heshtja e përgjithshme, ashtu si muzgu
i mbrëmjes. E gjithë jeta e tij po mbështillej me një tis të murrmë që i rëndonte
në shpirt. Diku kish lexuar, vite më parë, se në një qytet amerikan, një biznesmen
i shkathët kishte ngritur një axhensi telefonike për lidhjet me pleqtë e vetmuar.
Aty punonin disa vajza dhe ato, kundrejt një pagese të përmuajshme, iu telefononin
klientëve dy herë në ditë: Në mëngjes dhe në darkë, iu thonin disa fjalë të ëmbla.
Pleqtë e mbyllur diku në apartamentet e tyre kënaqeshin kur dëgjonin një zë femre
që interesohej për shëndetin e tyre: Alo, Xhek, si jeni sot? Ky zë që vinte nga
një krijesë e qeshur i lidhte ata me botën. Në qoftë se në apartamentin e Xhekut
nuk përgjigjej njeri as në mëngjes as në mbrëmje, atëherë diçka duhet të ketë
ndodhur dhe axhensia ishte e detyruar të njoftojë policinë për të parë se çfarë ka
ngjarë. Avokati mendonte t’ia propozonte organizimin e një shërbimi të tillë edhe
ndonjërit prej biznesmenëve të qytetit të tij. Ai ishte gati të paguante diçka,
vetëm e vetëm ti bjerë zilja e telefonit dy hërë në ditë dhe dikush të
interesohet dhe ti thoshte “Natën e mirë” apo “Mirëmëngjes”
Plaka, gjysmë e paralizuar, endet si hije nëpër shtëpi, e mbështetur mbi një
patericë. Ajo nuk e urdhëron dot këmbën e djathtë. Lëvizjet e saj nëpër ato dhoma
gjysmë të errëta, gri, me ajër të rëndë që të shpon hundët, si ai i çdo shtëpie që
ka ndenjur mbyllur për një kohë të gjatë, të jep përshtypjen e një murgeshe të
harruar në një manastir që frekuentohet rrallë, diku në një qoshe të botës.
Lëvizjet e saj si prej fantazme thuajse nuk dëgjohen fare. Ajo nuk ecën por endet
si merimanga në pëlhurën e vet, sytë e saj vezullojnë turbull si drita e zbehtë e
qiririt që është në të shuar. Edhe ajo, herë pas here flet me vete, por ajo flet
me një objekt konkret, me fotografitë e djalit, nuses dhe dy nipërve që nuk i ka
parë kurrë. Atë fotografi kolektive ajo e trajton si një qenie me frymë. E vërtit
nëpër duar, e fshin se mos i ka rënë pluhuri, e puth lehtas, i thotë po ato fjalë
e lutje që i ka thënë edhe dje, edhe pardje dhe pastaj e vë përsëri atje ku e
mori. Biseda e plakës me fotografinë është aq e shtruar dhe e qartë saqë po të
jesh në dhomën ngjitur, të duket se djali, nusja dhe dy nipërit ndodhen aty.
Plaku është mësuar me këto monologë dhe as që i bie në sy. Më mirë le të flasë se
sa të heshti. Një shtëpi ku sundon heshtja kthehet në kishë. Heshtja ti bren
kockat, të ndryshk. Megjithatë atij nuk i rrihet dhe herë pas here lëshon ndonjë
romuze, si replikë për monologët e Lejlasë.
- I ati në vend, - vazhdon plaka bisedën me fotografinë – Ja, ky i vogli ka
hundën, buzët dhe flokët e Luanit. Krejt i ati. Hë, çfarë do ti thuash gjyshes kur
ta takosh?
- Asgjë nuk do të të thotë, plakë! Ai nuk e di gjuhën tënde dhe ti nuk e di gjuhën
e tij.
- Unë jam gjyshja – thotë Lejlaja.
- Ashtu thua ti, po atje gjyshes nuk i thonë gjyshe.
- Po si i thonë?
- I thonë ndryshe. Të kam thënë njëqind herë, ulu e mëso gjuhë të huaja, ndryshe
nuk i ke punët mirë.
- Posi, posi. Përrallat e tua. Edhe ata shqiptarë janë.
- Ashtu, ashtu është. Shqiptarë kanë qënë.
Plaka nuk e kap dot kohën e foljes “kanë qënë”. Ajo e merr përsëri fotografinë, e
fshin me dorë e pastaj e ve përpara, ndërsa rri gjysmë e shtrirë në shezllon.
- Lëre një herë atë gazetë e na thuaj ndonjë fjalë, se u bëmë memec.
- Po të lë gazetën, ashtu siç thua ti, çfarë fjalësh mund të them? Ja, po të mos
ishte gazeta, nga do ta merrja vesh vdekjen e Sotirit të gjorë?
- Cili Sotir?
- Ai plaku, inxhinieri elektrik që na rregulloi prizat para vitit të ri. Nuk të
kujtohet? S’ka as tre muaj. Tullac me gjyzlykë. Dy rrugica më tej e ka shtëpinë.
Para se të dalësh te 21-shi.
- Po çfarë thotë gazeta, pse vdiq i shkreti?
- I desh qejfi dhe vdiq. Edhe vdekja i kish mbetur pa provuar dhe e provoi. Jeta
është si fija e perit: tërhiq-tërhiq dhe një ditë hollohet e këputet.
- Po ai dukej mirë, kur ishte te ne?
- E ç’ mirë, moj e uruar, kohët e fundit e shihja kur rrinte te dera e shtëpisë,
në qoshe të rrugës, ulej në një stol e vështronte kalimtarët. Vinte këmbën mbi
këmbë dhe me dorën e majtë fërkonte gishtat e këmbës së djathtë. I vështronte
kalimtarët drejt në sy se donte ta përshëndeste dikush. Po harroj të flasë, më tha
atë ditë kur erdhi tek ne për prizat.
- Sikur na pat thënë se i kishte dy djem jashtë. A ishin këtu kur vdiq?
- Mua më tha se jetonte vetëm. Fotografitë e djemve i mbaj varur në mur, më
thoshte. Disa herë e kam takuar edhe më vonë. Dy javë më parë kemi pirë edhe kafe
bashkë. Vuante nga astma. Dal rrallë, më tha. Kam frikë. E paskan gjetur pas tre
ditësh. Të vdekur.
- Po ku e gjetën?
- Në shtëpi e gjetën. Më mirë ta kishin gjetur në ndonjë trotuar se nuk do ta
linin tre ditë të vdekur.
- Komshija e gjeti?
- E kishte parashikuar, i gjori, po nuk i eci. Gazeta thotë se një kopje të
çelësave të shtëpisë ia kishte lënë furrxhiut, një shoku të tij dhe ai shkonte çdo
mëngjes e hapte portën. Ditët e fundit furrxhiu paska shkuar në një dasmë në
Pogradec dhe kur ka ardhur e paska gjetur të vdekur. Pas tre ditësh.
- Kush e varrosi?
- Po të vdesësh nuk të lënë pa varrosur.
- Po djemtë, i erdhën?
- Gazeta nuk thotë asgjë. Gazeta s’merret me djemtë. Edhe sikur të kenë ardhur.
Çfarë do ti bënin djemtë? E lëmë këtë muhabet. Gazetat kësi lajmesh duan. Çfarë do
të hamë sonte?
- Kos. Ke marrë kos?
- Ka ngelur nga dje. Të ta sjell këtu apo do të vish në aneks?
- Këtu ma bjerë. Djemtë nuk i kishin ardhur, ë?
- Kujt?
- Atij Sotirit, pra!
- Ta thashë një herë. Gazeta nuk thotë gjë. Nga ta di unë? Kam faj unë që të
tregoj gjëra të tilla. Ty tani aty të rreh mendja.
- Po si vdiq kaq shpejt, xhanëm?
- Ti thua shpejt, po për atë ka qënë tamam në kohë. Ndryshe nuk vdiste. Ne jemi
mysafir te vdekja, plakë! Kur ti teket asaj na thotë: Pa lirojeni vendin se do
ulen të tjerët këtu. Mbaroi afati, kaq e kishe licencën!
- Sa është ora tani te Agimi?
- Tani ata po shkojnë në punë.
- Pse s’ka natë atje? Kur flenë?
- Atje ka vetëm ditë.
- Po kur flenë?
Plaku s’ia vë veshin fare. Plaka i di të gjitha përgjigjet për ato që pyet, po do
muhabet.
- Si nuk u shkëput ky njeri nga gazeta? Çfarë thotë ajo gazetë e shkretë?
- Asgjë. Gjepura.
- Pse i lexon, harxhon parat kot.
- S’rri dot. Edhe gënjeshtrat sikur më bëjnë shoqëri!
Fillon të erret. Duket sikur ai pluhuri i rrugës është dendësuar e ka marrë ngjyrë
të zezë. Nëpër dritaret ndizen ca drita verdhacuke. Nga larg dëgjohen melodi të
vakëta.
- Po kjo muzikë, nga vjen?
- Lokalet e rrugës.
- Çfarë bëhet atje?
- Kërcejnë!
- Pse, kërcehet në lokal?
Plaku hesht. Kush e di sa herë u është përgjigjur këtyre pyetjeve.
- Po ajo plaka, lypsja, iku nga qoshja e rrugës apo fle gjithë natën aty?
- Me siguri ka marrë diçka se e dëgjova të këndonte. Ia kish marrë një kënge
fshatarçe.
- Sa e lumtur duhet të jetë. Gjithë ditën i lutet zotit, iu flet gjithë
udhëtarëve, sheh dynjanë dhe diçka i japin.
- Pse nuk e thërret ndonjë herë që nga ballkoni të të vijë e të bisedosh me të?
- Ajo punon, si ta lërë punën? Këmbët i ka të shëndosha, jo si unë... Ata tanët,
si thua, do të kthehen ndonjë herë?
- Do të kthehen kur të lirohet sallami edhe këtu. Atje ku janë ata, sallami shitet
më lirë.
- Pse, për sallam kanë shkuar?
- Po për çfarë?
Plaku fundoset përsëri në faqet e gazetës.
- Dera! A nuk e dëgjon?
- Me siguri është macja. Ka bërë ndonjë rreng në aneks.
Plaku hedh gazetën dhe ngrihet e del në korridor. Askush. Edhe macja nuk duket
gjëkundi. Vepron si tinëzare, laneti, - tha plaku nëpër dhëmbë.
- Kush ishte?
- Ishte fqinji ynë i përhershëm. Askushi! Ti e njeh apo jo?
Në ballkonin e rrethuar me parmakë hekuri të ndryshkur, ata hanin darkën nën
dritën e ftohtë të muzgut, duke vështruar vetullën e hënëzës në qiellin e zbrazur
e të qetë. Vështrimi kalonte pastaj në rrugicën e ngushtë e të ndotur, në anë të
së cilës zgjatej gardhi i leckosur i veshur me pluhur. Në këtë orë dilte edhe ylli
polar që duket se nuk lëviz nga vendi, por pas një apo dy orëve, ai i afrohet
vijës së horizontit perëndimor. Në këto orë të muzgut zbrastësira dhe ankthi
bëheshin më të ndjeshëm, brenga dhe trishtimi depërton në zemër, pa e kuptuar
shkakun direkt. Për ta ndjerë veten, plaka shtrëngonte duart në hekurin e ftohtë
të parmakëve dhe e përqendron vështrimin në fenerin e vetëm në qoshe të rrugës.
- Më mirë hyjmë brenda, thotë plaku. Me rënien e muzgut shtohet lagështira e ajrit
dhe s’do flemë gjithë natën nga ajo reumatizma jote.
Ata tërhiqen nga ballkoni. Tashmë rrugicat përreth janë kredhur në errësirë dhe
toka me qiellin janë shkrirë e bërë një. Hëna sonte është gjysmë hënë. Ajo i hedh
ndonjë vështrim kalimthi Tokës dhe sakaq fshihet përsëri prapa reve. Retë
zhvendosen me përtesë drejt lindjes dhe Hëna vrapon në drejtim të kundërt.
Armiku në frigorifer
Ishte hera e parë që vizitohesha te neurologu. Madje edhe kësaj radhe nuk do të
kisha shkuar sikur të mos ishte këmbëngulja e Maries, gruas sime. Sa herë që
ankohesha se nuk fle mirë natën apo për dhimbje koke, ajo niste qortimet:
- Epo, vizitoju njëherë de, vizitoju. Të gjithë e gjejmë kohën për t’u kujdesur
për vete, vetëm ti je i mbytur në punë, sikur gjithë shtetin e mban mbi kurriz.
Bjeri prapa vetes, se po vdiqe, askujt si bie në mend për ty.
Meqë këto këshilla të Maries po merrnin formën e urdhrave, vendosa të nënshtrohem.
Neurologu, një burrë shtatshkurtër me gjyslykë dyfishe, fytyrë imët e kaçurrel, më
pyeti nëse isha vizituar edhe herë të tjera për nervat, sa herë rrotullohesha në
shtrat, a shihja ëndrra dhe a më bënin sytë xixa kur ulesha e çohesha për të
lidhur këpucët. Ai më urdhëroi të rrija në pozicion gatitu, të mbyllja sytë dhe të
shtrija duart përpara. Pastaj më uli në karrige dhe më ra me çekiç në të dy
gjunjët. Mjeku u mendua për disa çaste pastaj shkoi e u ul pranë tavolinës së tij
dhe filloi dialogun me pyetje-përgjigje:
- Ke marrë ilaçe për gjumë?
- Kam marrë, por përsëri gjumi më zë me vështirësi.
- Provoni të numëroni kur bini për të fjetur. Numëroni deri sa t’ju zero gjumi.
- Edhe atë e kam provuar. Një natë numërova deri në nëntëmijë e treqind e pesë.
- Dhe ju zuri gjumi menjëherë?
- Nuk arrita se erdhi ora të çohem e të shkoj në punë.
- Pooo... E pini duhanin?
- E pi.
- Duhet ta lini menjëherë. Po rakinë?
- Me raste. Jo vazhdimisht.
- Në asnjë rast. Rakia është armiku numër një.
- I kujt? – e pyeta unë.
- I juaji, sigurisht. I nervave. Po patatet e skuqura, i hani?
- Shumë.
- Mos hani më.
- Edhe patatet e skuqura?
- Asgjë të skuqur. Gjithashtu kujdes me yndyrnat. Janë tepër të dëmshme për moshën
tuaj. Armiku numër një.
- Edhe gjellën pa yndyrë?
- S’ke ç’i bën. Kur të bën dëm... Kafenë e pini?
- Jo shumë. Tre deri katër filxhanë në ditë.
- Dhe pastaj vini te mjeku dhe ankoheni për gjumë?
- Nuk e lë dot. Sidomos kur shkruaj e ndjej të domosdoshme.
- Edhe shkruani. Çfarë shkruani?
- Satirë. Tregime satirike.
- Domethënë kritikoni?
- Qëllon që edhe kritikoj. Satira, humori, i ka këto.
- Satira është veçanërisht ngacmuese për nervat. Bile shumë e dëmshme. Do të
detyroheni ta braktisni, për hir të shëndetit.
- Po gazetat mund t’i lexoj?
- Për këtë do të konsultoheni me kardiologun.
Aty për aty rashë dakord me të gjitha ndalesat dhe u ktheva në shtrëpi, i
rraskapitur si një tifoz që i është mundur skuadra e zemrës. Maria nuk ishte
kthyer ende nga puna. Shtëpia më dukej si e huaj dhe po ndjeja se në kuzhinën time
rrethollohesha nga një mjedis armiqësor. Tashmë për mua kuzhina ishte një tokë e
minuar dhe në çdo të ndarë të saj fshihej një armik. Nuk guxoja të hap raftin se
do të më dilnin përpara kundërshtarët e mi më të rrezikshëm – kafja, rakia, vaji,
gjalpi, cigaret. Të gjitha këto, vetëm disa orë më parë, kishin qenë miqtë dhe
bashkëudhëtarët e mij të përditshëm, ndërsa tani... Tani unë isha i detyruar të
rri pranë tyre vetëm për hir të një bashkekzistence të imponuar. Frigoriferi
s’ishte gjë tjetër veç një bunker ku është fshehur një kompani që pret sa të hapet
dera e të më sulmojë frontalisht. Më hahej për qamet ndonjë gjë e ëmbël sa nuk po
mundja të përmbaja veten. Për një çast sa s’mora një lugë sheqer e ta fusja në
gojë, po mu kujtua mjeku që më kish thënë: “Sheqeri është helmi i bardhë” dhe se
për moshën time është armiku më i rrezikshëm. Rakinë që e pija vetëm me raste dhe
për ditë të tëra as që më shkonte mendja për të, tani dëshiroja ta ktheja me
shishe. S’do mend, gjë e ndaluar! Dy bishta cigareje që kishin ngelur në tavëllën
e duhanit që dje, i shihja me aq zili sa më bëhej t’i marr e t’i përtyp si
çamçakëz.
Kalova në dhomën e gjumit dhe u shtriva, por era e duhanit më ngacmonte hundën.
Nga erdhi ajo deri këtu? Unë asnjëherë nuk pija duhan në dhomën e fjetjes, ndërsa
tani tymi qëndronte në ajër si mjegulla në luginë. Sa mirë e ndjeja veten një ditë
më parë! Mirëpo ja, brenda disa orëve njeriu sëmuret dhe të gjitha i bëjnë dëm,
bile edhe gjalpi. Po gjalpi pse? Gjalpi del nga qumështi që rrit fëmijët!
Megjithatë mua edhe qumështi më bën dëm. Hajde Maksut, hajde! Kush’e di sa e ke
dëmtuar veten me këto grykësitë e tua të papërmbajtura. Qumështin e ke pirë pa
karar, patate të skuqura ke ngrënë, kafen tri herë në ditë, gazetat i ke lexuar pa
u konsultuar me kardiologun. Gjene mirë që je akoma gjallë!
Maria erdhi vonë nga puna dhe me një herë u interesua nëse e kisha vënë gjellën
në zjarr për ta ngrohur. Ajo kishte harruar fare se unë sot do të shkoja te
doktori, prandaj as që më pyeti se si dola e çfarë më tha.
- Edhe një herë që paske ardhur para meje, nuk të paska rënë në mend ta vije atë
të shkretë gjellë në furnelë, - tha ajo me një ton që shprehte protestë e
pakënaqësi të hapur.
- Unë nuk ha më gjellë, - i thashë.
- Ke ngrënë jashtë? Sigurisht, po të hash në restorant as që të shkon ndërmend se
në shtëpi ka edhe të tjerë. Ashtu e keni ju burrat...
- Jo, nuk kam ngrënë asgjëkundi, i thashë, dhe as do të ha më. Gjellët kanë
yndyrna dhe kripë.
- Si, na dashke gjellë pa kripë?
- Ti nuk më pyet një herë si dola te mjeku, çfarë më tha e si u bë, po nis e më
përmend gjellët që kanë helmin brenda.
- A, po, po! Çfarë të tha mjeku?
- Më mirë më pyet se çfarë nuk më tha. I sëmurë, më tha, ngado që të më prekësh. I
fortë paskam qenë. Helmin me grusht e kam ngrënë deri më sot dhe unë përsëri rri e
bisedoj këtu me ty. Këto janë çudirat e natyrës.
- Po thuaj njëherë si është puna? E ndeze furnellën?
- Ç’furnellë moj, ajo sa s’më mori jetën.
- Pse, mori flakë gjë? S’je mësuar me punë more burrë, s’ke faj ti.
- Ku ta gjesh të kishte marrë flakë, se flaka shuhet, po a e di ti se n’atë
furnellë të shkretë, kush’e di sa gjellëra janë skuqur, sidomos patate, e sa
yndyrë është shkrirë në të!
- Furnella prandaj ështrë, ndryshe do ta kishim hedhur në pleh.
- Ke të drejtë ti, - i thashë Maries, - deri sa nuk më pyete përsëmbari që kur
erdhe, kështu do të vazhdojë ky muhabet, unë thumbit ti patkoit.
- E po thuaje të shkretën! Çfarë ka ndodhur? Ti je bërë në fytyrë si meit, pikë
gjaku s’të ka mbetur.
- Doktori, Marie, doktori. Unë kam shpëtuar për një fije, më kupton? Bile nuk
dihet nëse kam shpëtuar apo jo. Me siguri do ti dalë tymi më vonë kësaj pune,
ndofta edhe nesër, apo pas dy ditësh, nuk i dihet.
- Të dha ndonjë ilaç që të bëri reaksion? Ilaçet që bëjnë reaksion e kanë tak-fak.
Tani kanë kaluar gjithë ato orë. Po nuk vdiqe në çast, e ke hedhur lumin.
- Sikur të ishte ilaç, i bëhej dermani, po si t’ua bëj të tjerave, gjalpit, vajit,
kafesë, rakisë, cigareve, satirës, gazetave...
- Ti ka ndaluar të gjitha? Mirë ka bërë, veç dëm të bëjnë. Asnjë të mirë s’ke prej
tyre.
- Edhe ti Marie? Mirë, atëhere, pse i ke hedhur kripë gjellës?
- E ku hahet gjella pa kripë?
- Ja pra, doktorri. Hajde tani e nxirri kripën gjellës, po të duash që unë të ha
drekë. Nxirru edhe të skuqurën atyre patëlxhanëve të tua dhe më jep të ha. Që sot
e tutje jam njeri me dietë.
Maria heshti dhe s’dinte ç’të thoshte.
- Më fërgo ndonjë vezë, i thashë, se më griu stomaku.
- Vezë?! – u hodh Maria, sikur të kisha thënë më piq një krokodil.
- E pra, vezë. Gjellën e ke me kripë.
- Nuk të tha mjeku se të sëmurit me sklerozë vezët i ndalohen rreptësisht?
- Nuk më tha gjë. Ndofta ka harruar.
- Edhe ata s’dinë se ç’bëjnë. Veza është armiku numër një. Kështu e tha edhe ai i
këshillave mjekësore në televizor. Ti ishe në mbledhje e nuk e dëgjove.
- More po ç’janë gjithë këta armiq numër një, xhanëm, a nuk paska ndonjë armik
numër dy apo numër tre, po të gjitha qenkan numër një?
- U pa puna, tha Maria, nesër do hamë gjellë pa kripë, do vuajmë edhe ne të
tjerët. Jeta duhet ruajtur.
- Mor ç’farë të ha sot, deri nesër kush’e di a jemi a s’jemi gjallë.
- Sot lyej nja dy thela me marmalatë, sa të kalojë dreka.
- Po sheqeri? Unë harrova të të them se mjeku më ka ndaluar edhe sheqerin. Shqeri
është helmi i bardhë, më tha mjeku.
- Qyqja! Po fëmijët, mor i zi, ata e hanë sheqerin me lugë, pse s’thua ti se ne i
paskemi helmuar fëmijët me dorën tonë?
- Mjeku e tha për mua, për moshën time, jo për fëmijët, u mundova ta qetësoj,
fëmijët kanë nevojë të rriten, nuk janë si puna jonë që e hëngrëm çajren.
- Të rinj, të rinj, po helmi ashtu grumbullohet, pak e nga pak, një ditë bëhet e
keqja. Edhe ti ishe mirë dje, po sot ama...
Maria vazhdonte të fliste rreth helmit, ndërsa unë kalova në dhomën e gjumit e u
shtriva në shtrat. E përqëndrova vështrimin në një pikë të tavanit. Vetmia i jep
krahë fantazisë. Si nëpër mjegull m’u kujtua Petroja, një moshatari im, shok
fëmijërie. Dy vjet të shkuara, ndërsa po rrinim në një kafene të qytetit tonë të
lindjes, ku unë kisha shkuar me shërbim, Petroja më pat treguar për vëmendjen që
ju kushtonte këshillave mjekësore. Ai qe bërë kockë e lëkurë dhe për një çast
pamja e tij më bëri të përfytyroj të ardhmen time. Ai më tha se kishte mbushur një
raft të tërë me copa gazetash e revistash që flisnin për dietat e mëlçisë,
stomakut, veshkave dhe enëve të gjakut. Sipas atyre artikujve ai e kish ndarë
trupin e tij në pjesë të veçanta dhe secila prej tyre bënte jetë më vete. Dikush
pranonte zarzavatet gjysëm të ziera, ndërsa pjesa tjetër e trupit nuk i duronte
fare ato. Ato ç’ka i bënin mirë stomakut, nuk i pranonte mëlçja. Petroja më tregoi
se i koleksiononte të gjitha ato që lexonte në gazeta e revista dhe mundohej t’i
vinte në harmoni njëra me tjetrën.
- Shkojmë në restorant e marrim nga një peshk – i propozova Petros. Këtu gatuajnë
mirë, e njoh kuzhinierin.
Ai u drodh i tëri, sikur ta kish ngacmuar grethi.
- Në restorant unë s’hyj kurrë! – më tha – S’duhet besuar në asgjë. Disa ditë më
parë kam lexuar në një revistë se peshku ka vajra, bile edhe vaj makinash, pleh
kimik, lëndë plastike, gomë... Çfarë nuk ka deti!
- Ujë! – i thirra unë për të vazhduar listën e lëndëve që përmban peshku.
- Edhe ujë ka, posi, tha Petroja. Uji ka klor, ka ndryshk, bojë, benzinë që
derdhet në det nga vaporët, vajguri, acide... Peshqit me ato ushqehen.
- Atëherë, çfarë të hamë? Sipas teje, s’na mbetet gjë tjetër veçse të dalim në
ballkon e të thithim ajët të pastër.
- Ah sikur të kishim ajër të pastër! – ofshau Petroja. Ajri që thithim ne është
armiku numër një për mushkëritë. Ai është i ngopur me tym, pluhur, neutrone. Edhe
çarçafët e hotelit përmbajnë miliona mikrobe që vijnë nga ajri e uji, në to gjen
detergjente të pashkrira, kaolinë, naftalinë, ndryshk nga kazanët ku janë larë.
I shkreti Petro! Më doli përpara shpallja me kornizë të zezë, e varur në shtyllën
e telefonit afër stacioni të autobusit dhe më shkuan mornica në trup. Iku i
shkreti nga kjo botë, i djegur e i përvëluar, pa u ngopur një herë as me rrush, as
me patate të skuqura. Tamam atëherë ku dieta po jepte rezultatet e saj, ai iku e i
la të gjitha.

Viti 2081
Në imagjinatën time po kristalizohet gjithnjë e më qartë ideja se formimi i
qeverive të reja apo zgjidhja e krizave qeveritare – një problem i përhershëm dhe
i ndërlikuar gjatë gjithë shekullit të shkuar – aty nga fundi i shekullit XXI do
të mund të mekanizohet për mrekulli, si edhe shumë probleme të tjera të jetës së
përditshme. Unë kam bindjen se pasardhësit tanë do ta zgjidhin këtë detyrë në
mënyrë të përsosur, me ndihmën e robotëve. Përderisa robotët kanë arritur që tani
të krasisin edhe degët e thata të pemëve, përse të mos jenë në gjendje të formojnë
edhe qeveri të reja, sipas dëshirës sonë?
Nisur nga kjo bindje unë marr guximin të parashikoj se në vitin 2081, kur mbi
vendin tonë do të bëhet edhe Eklipsi i rradhës i Diellit, ndërrimi i qeverive do
të bëhet me mënyrat e mëposhtme:
Trusti Kombëtar, që merret me heqjen dhe vënien e qeverive, dërgon përfaqësuesin e
vet te Shoqëria Shumëkombëshe e Prodhimit të Robotëve (SHSHPR) me qendër në
Strasburg, në Bruksel apo në ndonjë vend tjetër të globit dhe i kërkon aq
kryeministra dhe ministra, sa i duhen për të formuar një qeveri.
Në Supermarketin Universal ku tregtohen Kryeministrat dhe ministrat – Robotë,
zhvillohet kjo bisedë:
- Sa kryeministra ju duhen?
- Tani për tani vetëm një.
- Pse vetëm një?
- Sepse tani për tani vetëm një qeveri do të formojmë.
- Ne ju këshillojmë të punoni me perspektivë. Po ti merrni me shumicë ua japim me
çmime më të ulta. Merrni një dyzinë kryeministrash dhe dhjetë dyzina ministrash.
Me siguri do t’iu duhen. Asnjë vend s’mund të jetojë për një kohë të gjatë vetëm
me një qeveri. Ne i prodhojmë kryeministrat bashkë me programet përkatëse
qeveritare. Mos humbisni rastin. Robotët tanë janë të prodhimit më të fundit dhe
çmimet i kemi konkurruese.
- Po të marrim shumë kryeministra, ne s’kemi ku t’i strehojmë. Secili kërkon një
vilë më vete, vetura, bodigardë...
- Jo, jo, kryeministrat e prodhuar nga ne nuk kërkojnë as vila, as makina luksoze,
as bodigardë. Mjafton një qoshe pa lagështirë, pranë sallës së Parlamentit dhe
pastaj i hiqni apo i vini sa herë t’iu paraqitet nevoja. Veç kësaj ata hanë me
karar, madje me një dietë modeste të përcaktuar me rreptësi shkencore. Kështu ju
s’do të keni probleme as me Opozitën dhe askush s’do të mund t’iu thotë “hani
derra, pini derra”, sepse ata s’do të kenë asnjë lidhje me derrat apo me dosat.
- Po ne duam qeveri koalicioni, jo qeveri njëngjyrëshe, si robotët tuaj.
- Këtë ne e kemi gjithmonë parasysh. Krijesat tona shquhen jo vetëm për disiplinë
të lartë, por edhe për ndjeshmëri ndaj ngjyrave. Ata janë krejtësisht pluraliste.
Secilit mund t’i japësh ngjyrën e partisë ku bën pjesë. E dëshironi qeverinë me
ngjyrë rozë, me ngjyrë blu apo të murrme, të verdhë apo krejt të zezë, jeshile,
gri apo bionde? Sipas dëshirës dhe gjithçka bëhet me komandë elektronike. Në qoftë
se dëshironi të krijoni një qeveri të qendrës së djathtë, mjafton të shtohet pakëz
ngjyra e zezë (natyrisht me përmasa të arsyeshme). Nëse dëshironi qeveri të
qendrës së majtë, me një anim fare të vogël nga e djathta, atëherë është e qartë
se do të duhet të shtohet ngjyra e verdhë. Me pak fjalë, sipas leverdisë.
Dëshironi të keni një parlament me fraksione? Punë e kryer. Iu kalojmë një ngjyrë
jeshile dy-tre deputetëve apo ministrave si dhe një ngjyrë gri dy-tre të tjerëve
dhe fraksionet janë gati. Ju vetëm do të na tregoni ngjyrën e fraksionit që iu
duhet. Me siguri, në parlamentin tuaj ju dëshironi të keni edhe deputetë të
pavarur apo fare pak të varur. Edhe këtë kërkesë ne jemi në gjendje ta plotësojmë,
sipas dëshirës suaj. Mjafton tu japim robotëve ngjyrën e zebrës dhe asnjeri s’do
të jetë në gjendje të dallojë se nga anon deputeti i pavarur, sepse askush nuk
mund të përcaktojë se cila ngjyrë dominon te zebra: E bardha apo e zeza?
- Të njëjtin çmim kanë të gjitha ngjyrat?
- Po, të njëjtin. Përjashtim bën vetëm kryeministri apo ministrat që janë me
mjekër. Roboti me mjekër kushton pesë përqind më shumë nga roboti pa mjekër. Këtu
merren parasysh shpenzimet për mirëmbajtjen e mjekrës, sepse mund të ketë prej
atyre që mjekrën e duan me brazda. Megjithatë, po t’i merrni me shumicë, edhe për
Robotët me Mjekra mund të bëjmë pazar.
- Ne na duhet qeveri pa korrupsion, me funksionarë të papërlyer, me duar të
pastra, si i thonë. Nuk i durojmë dot gazetat.
- Kjo çështje është e zgjidhur një herë e mirë nga trusti ynë. Ne prodhojmë të
gjitha llojet e funksionarëve: me rrushfet, pa rrushfet, me transparencë ose me
errësim, sipas nevojës. Ne i shesim ata bashkë me telekomandën në distancë. Ne
prodhojmë drejtorë doganash e shefa policie me zemër krejt transparente, si letra
kalk. Nëpunës e policë që s’dinë se ç’është kontrabanda. Kemi gjykatës e avokatë
që s’marrin erë fare nga bie rrushfeti e që kurrë s’kanë prekur pare me dorë.
Qeveri krejt transparente, si rrezja e diellit.
- Kjo do të thotë se s’do të kemi as ndërtime pa leje?
- Në asnjë mënyrë. Kryetari i Bashkisë apo shefi i urbanistikës, i prodhuar në
trustin tonë, s’di të shitet as të blihet, ai di vetëm ligjin, ai nuk e njeh
zarfin nën dorë e mbi dorë, zemra dhe mendja e tij s’njohin as kioska as troje.
Zemra dhe mendja e tyre është e mbjellur me gjelbërim-lulishte, parqe për fëmijë,
stola për të moshuarit, pastërti rrugësh e oborresh. Zemra e funksionarit të
prodhuar në trustin tonë është e pastër si rëra e kristaltë e plazheve buzë
Adriatikut, ajo s’ka as gropa, as puseta të hapura apo tubacione të çara.
- Do me thënë, firma juaj do të na shpëtojë një herë e mirë nga të gjitha
fatkeqësitë që na kanë pllakosur?
- Pa asnjë dyshim. Robotë, zotërinj, blini Robotë me duar e zemër të pastër, se
vetëm ata janë shpëtimi jua.
- Po sikur një ditë prej ditësh edhe zemra e robotëve tuaj, ashtu si shumë zemra
të tjera, të fillojë të errësohet?
- Edhe kjo është e zgjidhur. Robotët tanë nuk janë si ata kryetarët e partisë që
ngulen e s’shkulen më. Ne, sapo fillojnë të errësohen, i zëvendësojmë me robotë të
tjerë. Sipas disa shpikjeve më të fundit të projektuesve tanë, së shpejti do të
futim në prodhim robotë-qeverisës pa zemër, bile edhe pa duar. Në vend të zemrës
ata do të kenë një kuti të mbyllur hermetikisht, kështu që s’ka asnjë mundësi që
zemra e tyre të preket nga rrushfeti. Robotë të tillë do të punojnë, sidomos, në
dhënien e drejtësisë.
- Ne na duhet edhe opozitë dhe...
- Vetëkuptohet, s’ka nevojë për shpjegime... OSBE e ku ta di unë. Shkenca e
robotëve i parashikon të gjitha. Si është e mundur të prodhohen vetëm parti
qeveritare? Opozitën ne e vemë në krye të punës sonë. Ne kemi Robotë-Opozitarë me
fytyra të ngrysura që ulërijnë gjithë kohën nëpër rrugë, në pazar, në sheshe
publike e ku t’u vijë për mbarë. Në çdo mbledhje a konferencë shtypi ata mund të
kërkojnë zgjedhje të reja, heqjen e kryeministrit, braktisjen e parlamentit, ata
zotërojnë deri në perfeksion të gjithë fjalorin sharës e kërcënues, madje ata dinë
të godasin edhe me grushta jo vetëm tavolinat, por edhe kundërshtarin në bangon
përkarshi, bile aq fort saqë në këto raste është mirë të mos iu ndodhesh pranë. Ju
sigurisht keni edhe polici, apo jo?
- Policinë e kemi të përgatitur vetëm për ndeshjet me qeniet e gjalla, ndërsa me
krijesa metalike...
- Atëherë merrni një çelës trefazor. Ndërsa rrini në verandën e vilës personale,
në një vend klimaterik diku në një vend fqinj, kryeministrat, bashkë me ministrat
e tyre dhe opozitarët do t’u binden me përpikmëri lëvizjeve të gishtërinjve tuaj.
- Shpesh herë lind nevoja për të krijuar parti të reja apo shoqata jo qeveritare e
grupime sindikaliste. Mund të na ndihmoni në këtë drejtim?
- O, ne kemi firma të posaçme që merren me plotësimin e kërkesave të kësaj natyre.
E pse të rrekesh për të mbledhur nënshkrime për peticione e referendume kur mund
të marrësh me qira të përkohshme një mijë robotë, tamam sa të duhen për të krijuar
partinë e re politike apo disa sindikata? Ndonjëherë të duhen vetëm dy apo tre
vota për të fituar postin e Presidentit të Republikës. Pritni një faturë në
sportelet tona dhe postin e keni në xhep... Madje ne prodhojmë edhe fushata
elektorale plotësisht të mekanizuara. Programet elektorale të partive të ndryshme
ne i kemi të gatshme, të regjistruara e të kompjuterizuara, me zë e me figurë. Ne
kemi programe standard ose të ngjyrosura, sipas ngjyrave të partisë. Kandidati për
deputet ose president s’ka nevojë të shkojë në takime me zgjedhësit, ai do të
dërgojë atje programin e tij të regjistruar nga ne, ndërsa vetë mund të shkojë me
pushime ose të merret me biznes. Edhe në Parlament mund të mos shkohet. Edhe atje
mund të dërgohet njeriu yt i besueshëm, si përshembull vjehrri ose baxhanaku...
robot, sigurisht.
Kur ia tregova një mikut tim këto projekte të së ardhmes, më tha:
- Do methënë ti parashikon se në vitin 2081 nuk do të ketë nevojë për politikanë –
qenie të gjalla?
- Po, unë jam i bindur për këtë.
- As anti mitingje e konferenca shtypi nuk do të ketë?
- Edhe ato do të zëvendësohen me Robotë.
- Domethënë, ti beson seriozisht se në vitin 2081...
- Pa asnjë dyshim. Atë vit unë do të festoj edhe 151 vjetorin e ditëlindjes sime.
Shqipëria do të jetë e mbuluar e gjitha me panele diellore, drita elektrike do të
llamburijë në të katër anët dhe tecet e hidrocentralet do të jenë harruar
përgjithmonë.
- Po ti thua se dielli do të zihet!
- Sapo të zihet dielli (se, mund të qëllojë të ketë edhe natë) do të hyjnë në punë
mullinjtë e erës. Në të gjitha qafat e maleve do të ketë mullinj me vela dhe elika
gjigande që vihen në lëvizje nga era. Sapo të lëvizin fletët, vihen në lëvizje
edhe gjeneratorët.
- Domethënë ditën do të përdorim diellin dhe natën erën. Po qeveria, me se do të
punojë: me diell apo me erë?
- Unë ta shpjegova: qeveria dhe parlamentarët do të përbëhen nga robotë dhe në
kokën e secilit robot-qeverisës do të vendosen nga dy bateri të karikuara me erë.
Dhe çdo gjë ecën për mrekulli.
Miku im m’i nguli sytë dhe pastaj më tha:
- Ah, sikur të vdisja tashti dhe të ringjallesha n’atë vitin tënd të mrekullive,
2081!
Kolumbia
apo edhe diku më afër?
Fshatari Perez de Santos mori kalin dhe shkoi në pyll për dru. Ndërsa po kthehej,
i dolën përpara dy njerëz me maska, i vunë revolen në grykë dhe i morën kalin.
Ashtu i pezmatuar për humbjen e kafshës, fshatari Perez shkoi në qëndrën e komunës
për t’u ankuar.
- Ku është gjykata këtu? – pyeti ai njeriun e parë që takoi.
- Ja, ajo ndërtesa në të djathtë, - iu përgjigj i panjohuri.
Perezi shkon atje dhe kërkon të takojë gjykatësin.
- Gjykatësin e kanë vrarë ka tri ditë dhe akoma nuk e kanë zëvendësuar, - i tha
portieri që rrinte te dera e gjykatës.
- Po kryetari i bashkisë, ku e ka zyrën?
- Ai ka një javë që është zhdukur bashkë me gruan e komandantit të xhandarmërisë.
- Atëherë më ndihmoni të takoj shefin e policisë, - u lut Perezi.
- Kam marrë vesh se shefin e policisë e kanë arrestuar dje.
- Pse kështu?
- Thonë se paska vrarë gjykatësin. Qënkeshin grindur ndërsa po ndanin rryshfetin
që kishin marë nga një shoqëri e huaj, që merret me shitblerjen e minierave.
- Ka ndonjë qe e zëvendëson shefin e policisë?
- Aha, edhe atë...
- Çfarë, e kanë vrarë ?
- Jo, akoma s’ka vdekur. Mbrëmë bëri duel me pronarin e klubeve të natës, senjor
Pedro Miguel Sanço de Eskavedon për punën e një femre që quhet Maria Santo de
Pedros.
- Kaq e bukur qënka?
- E bukur është, djalli. Tri a katër çifte burrash kanë bërë duel për të, deri
tani dhe ...
- Keq e paska.
- Kush, Maria?
- Jo, kali im. Ma kanë grabitur sot kur po vija nga pylli dhe s’gjej dot njeri që
të më ndihmojë.
- Ama për punë kali ke ardhur? Me këto punë merret kapiteni i rojave të financës.
Shko njëherë edhe atje, ndoshta të ndihmon.
- E ku ta gjej unë kapitenin e rojeve të financës? Kushedi ç’mund t’i ndodhë atij
derisa ta gjej unë.
- Ec drejt kësaj rruge në të dalë të qytetit, në krah të majtë është një vilë
dykatëshe bojë qielli, ka një kopësht përpara. Ka numrin 37. Atje banon kapiteni.
Fshatari Perez shkoi në adresën e caktuar dhe trokiti në portën e jashtme. Një
bodigard pa grada i hapi portën dhe Perezi pa kalin e vet të lidhur në një qoshe
të oborrit!
Kuzhina e Djallit
Porta qe si një gojë e hapur që të çonte në një hon të zi. Në prag m’u ngatërruan
këmbët në një kufomë që shtrihej sa gjatë-gjërë. Një krismë revolveri erdhi si nga
fundi i varrit. Në çast çdo gjë u shua dhe vetëm më vonë e pashë veten në dhomën e
Djallit.
Kur hapa sytë, Djalli po vërtitej e kërcente sa në një tavolinë në tjetrën dhe qe
veshur me petkun e tij tradicional: një skelet i mbështjellë me lëkurë zvarraniku.
Tavolina e tij e shkrimit qe mbushur me vegla pak si të jashtëzakonshme për një
tavolinë shkrimtari – thika, revolverë, shigjeta të helmatisura, kuti narkotikësh
të madhësive të ndryshme.
- Më thanë se dëshironi një intervistë prej meje? – m’u drejtua Djalli, duke
gërryer dhëmbët me një thikë të gjatë si bajonetë.
- Po, - u pergjegja
- Pyesni, - tha ai me një ton të dyshimtë.
- Çfarë ju tërheq më tepër në punën tuaj të përditshme? – pyeta unë.
- Unë jam një romantik i pandreqshëm, - tha Djalli, ndërsa skeleti i tij
rrakëllinte nga përkuljet sa më një anë në tjetrën. – Më pëlqen t’i bëj njerëzit
copa-copa me thikë ose t’i djeg për së gjalli. Natyrisht, në një mënyrë sa më
estetike dhe origjinale.
- Dhe këtë punë e bëni shpesh?
- Unë merrem vetëm me këtë punë. Çdo ditë dhe gjithnjë në një formë të re. Duhet
fantazi krijuese. Sidomos kur gjërat janë të lidhura me seksin. E shikon këtë
fotografi?
Ai më tregoi një skelet.
- Kjo ka qënë dashnorja ime, - vazhdoi Djalli. – Bjonde. Të gjitha revistat e kanë
botuar për reklamën e benzinës. Një ditë i bëra një banjo me acid sulfurik... Tani
kam një bjondinë tjetër. Për atë kam menduar diçka më interesante, po për këtë do
të flas më vonë.
- Thuhet se ju jeni milioner?
- Vetekuptohet. Veprat e mia reklamohen si ushqim i përditshëm. Unë kam shumë
makina në dispozicion dhe nuk rri mbyllur në katër muret. Kur dal në rrugë, u
hedh njerëzve jo vetëm pluhur, por edhe gazra të vluar. Veç t’i shohësh:
kalimtarët avullohen sikur të mos kishin ekzistuar kurrë. Kjo është një nga
metodat e fundit shkencore.
- Gjithmonë shkruani me emrin tuaj? – vazhdova unë.
Ai kërceu edhe një herë nga një tavolinë në tjetrën dhe unë dëgjova përsëri
rrakëllimën e skeletit të tij.
- Jo gjithmonë. Tani janë në modë titujt e vjetër: lordët, kontët, padishahët,
shenjtorët. Tamam si puna e favoriteve dhe ikonave. Ju e dini se disa firma shumë
moderne duan të kenë një etiketë lashtësie për të fituar besimin e klientëve.
Modernes i shkon më shumë lashtësia. Çështje kontrasti.
- Cila është dëshira juaj më e zjarrtë?
- Dëshira ime është që të gjithë njerëzit të kthehen në shpella. A ka gjë më
romantike?
- Çfarë vepre jeni duke shkruar tani? – e pyeta.
- Tani kam në dorë një bestseler me titullin “Rekordi i mbytjes me tel”
Unë hapa sytë dhe ai, për t’iu përgjigjur habisë sime, i ra gongut me dorën e tij
prej kocke të zhveshur dhe në dhomë hyri një vajzë e bukur.
- E shikoni? Kjo është dashnorja ime e fundit për të cilën ju fola më parë (Ai
lëvizi përsëri dorën prej kocke të zhveshur dhe sakaq vajza u zhduk). Nesër unë do
të thyej një rekord, dhe ajo do të jetë personazhi kryesor i romanit tim të ri:
lexuesi do të shohë se si mbytja e një vajze me anën e një teli të zakonshëm
telefoni do të vazhdojë tri orë e pesë minuta, në mos më shumë.Eshtë një gjë me të
vërtetë fantastike. Në bestselerin tim të mëparshëm një mbytje e tillë ka
vazhduar vetëm tre orë.
Unë ndjeja se gjaku po më hipte në kokë dhe zemra po më dridhej.
- Mos u shqetësoni, - m’u afrua Djalli duke folur me gjysëm zëri. - Kjo është
plotësisht e mundur. Gjithë sekreti i suksesit qëndron në faktin se…. ah, më
falni, ky është sekret krijues, të cilin do ta mësoni vetëm pasi të jetë shfaqur
filmi në ekranet televizive. Dhe ky do të jetë vetëm rekordi i mbytjes së femrës.
Për burrat dhe fëmijët ka afate të tjera.

SKICA SATIRIKE

Miza
në kabinetin e sundimtarit
Në një shtet me emrin Zululu, miza arriti të bëhet buall.
Në kabinetin e sundimtarit të vendit kishte hyrë një mizë dhe s’e nxirrnin dot
prej andej. Kjo e zemëronte fort sundimtarin dhe miza po rrezikonte edhe karrierën
e funksionarëve të tjerë të lartë që nuk ishin treguar vigjilent dhe njëkohësisht
ishin të paaftë për të luftuar e mposhtur një mizë.
Insekti ishte i vogël por shumë i shkathët e xanxar. Miza fluturonte sa në një
qoshe në tjetrën, futej prapa perdeve të trasha të kabinetit, fshihej në koshin e
letrave dhe poshtë sixhadeve, nën tavolinën e madhe të mbledhjeve të këshillit
ministror, madje i qepej nga poshtë edhe kolltukut të Lartmadhërisë së tij.
Personeli i shërbimit mundohej më kot ta përzente mizën jashtë zyrave. Ata
përdorën edhe aparate thithëse elektronike, vunë përgjues të posaçëm për të hetuar
lëvizjet e insektit të djallëzuar, thirrën në ndihmë rojet e posaçme të pallatit
dhe shpurën e badigardëve, po të gjitha operacionet përfundonin pa sukses. Miza e
mallkuar fshihej për një çast dhe, pa pritur, dilte diku gjetkë. Atë e ndihmonte
sidomos ngjyra gri që përkonte me bojën e mureve e të kolltukëve dhe bëhej një me
mjedisin.
Dikush nga këshilltarët e lartë të oborrit hodhi idenë e hapjes së një konkursi
kombëtar për gjetjen e mënyrave efikase të mbrojtjes së zyrave nga depërtimi i
mizave të bezdisshme. Ky dikushi tha se i duhet propozuar Këshillit të Lartë të
Shtetit të vendosi bllokimin e të gjitha mjeteve të peshkimit, sepse kjo lloj
mize, me sa duket, shkon pas erës së peshkut të ndenjur, prandaj ajo mund të
përbëjë edhe rrezik kombëtar. Të tjerët dolën e thanë se në rastin konkret kemi të
bëjmë me një mizë krejt të veçantë dhe për luftimin e saj duhen përdorur aparate
speciale japoneze, sepse vetëm japonezët kanë shpikur mjete të tilla. Për këtë
qëllim, tha ministri i Oborrit për ekonominë, ne duhet të nënshkruajmë një tender
të drejtpërdrejtë, jashtë radhës, me japonezët, ashtu siç veprohet për porositë
urgjente të energjisë elektrike. Për ta mbështetur propozimin e tyre, përkrahësit
e këtij projekti përmendën edhe sulltanin e njërit prei Emirateve të Bashkuara, të
cilit gjithashtu i qe qepur një mizë e rrezikshme dhe arriti ta përzërë vetëm me
ndihmën e aparatit japonez. Sa i përket fondit për blerjen e tij,ministri i
financave ofroi një pjesë të buxhetit shtesë.
Mirëpo, në kulmin e euforisë së këshilltarëve që kishin arritur të tregojnë
aftësitë e tyre në fushën e shkencave që merren me luftën kundër mizave, krye-
ordinancës së pallatit i shkrepi në kokë një ide praktike që i hodhi poshtë të
gjitha propozimet e tjera. Ai tha se duhej thirrur Kryeveterineri, i cili, pa
dyshim, i njeh mirë mizat dhe ua di huqet. Kjo ide nuk mund të hidhej poshtë
sepse, në fund të fundit, Kryeveterineri për këtë punë paguhet.
Kryeveterineri erdhi i shoqëruar me një ekip specialistësh të insektologjisë dhe
kërkoi të informohet për gjendjen.
Si njohës i huqeve të kafshëve shumë të imta, në fillim ai pyeti nëse në selinë
kryesore të shtetit apo principatës banonin edhe kafshë apo insekte të tjera,
përveç kësaj mize të rrezikshme. Dhe kur i thanë se këtu ka grazhdin edhe një
mushkë, Kryeveterinerit i shkëlqen sytë:
- E gjeta! – thirri me të madhe. – Këtë duhet të ma kishit thënë që në fillim. Kjo
është një lloj mize që u qepet kafshëve të mëdha, sidomos gjinisë së mushkave dhe
gomerëve. Nxirreni mushkën jashtë dhe miza do të ikë bashkë me të.
Gjetja ishte gjeniale, por Kryeveterineri i Principatës nuk mori parasysh se
mushka, ashtu si edhe gomari është më kokë fortë se miza!
2007
E vërteta
Tregojnë se një herë e një kohë, një njeri i guximshëm vajti e i tha mbretit:
- Unë di të vërtetën për ty.
- Cilën të vërtetë? – pyeti mbreti.
- Ti je i zhveshur në sytë e njerëzve, - u përgjigj njeriu.
- Kush ta ka thënë ty këtë? – u hodh mbreti me inatë.
- Ma ka thënë vetë e Vërteta. – i tha njeriu i guximshëm.
Mbreti thirri përgjegjësin e rojeve dhe i dha urdhër t’i sillnin aty të Vërtetën.
- Ti ke thënë se unë jam lakuriq në sytë e njerëzve? – i tha mbreti me tërsëllëm
të Vërtetës.
- Po, ashtu kam thënë, – u përgjigj e Vërteta.
- Vështromë me vëmendje dhe shih se me çfarë jam veshur. Unë vishem më mirë se
kushdo tjetër. Çdo ditë unë përdor një uniformë të re, kostumet i kam palë - palë
dhe spaletat të lara me flori.
- Sido që të vishesh, në sytë e njerëzve ti je lakuriq, – tha e Vërteta.
- Domethënë, ti e ke mësuar këtë njeri të flasë kështu për mbretin?
- Unë! – pranoi e Vërteta.
- Për këtë shpifje kundër mbretit, të dënoj me vdekje! – u zemërua sundimtari dhe
urdhëroi xhelatin t’i presë kokën të Vërtetës.
Sakaq rojet e mbretit e kapën të Vërtetën dhe e çuan tek gijotina. Xhelati mprehu
sëpatën, vështroi përreth dhe goditi me aq forcë sa edhe trungu u nda në dyshë,
por e Vërteta u çua përsëri në këmbë, shëndoshë e mirë.
- Unë do t’ju pres kokën xhelatëve dhe mbretërve! - tha e Vërteta. – Tani e ke
radhën ti, iu drejtua mbretit. Bëju gati!
- Më parë do të dërgoj ty në atë botë! – ulëriu mbreti i tërbuar nga inati. –
Digjeni të gjallë!
E lidhën të Vërtetën tek një shtyllë, e rrethuan me dru të thata dhe i vunë
zjarrin. Drutë u dogjën, mirëpo e Vërteta u ngrit përsëri në këmbë, shkundi
pluhurin dhe të gjithë panë se ajo ishte shëndoshë e mirë.
- As në zjarr nuk digjet! – thirrën njerëzit që qenë grumbulluar aty. Dhe prej
atij çasti njerëzit besuan në pavdekshmërinë e të Vërtetës.
Atëherë mbreti dha urdhër t’i pritet koka njeriut që i kish thënë i pari të
Vërtetën.
Dhe xhelati e kreu me sukses këtë detyrë. Njeriut që tha të vërtetën iu pre koka.
Prandaj, që nga ato kohë të lashta e deri më sot, kur s’mundin të vrasin të
Vërtetën, zhdukin njeriun që e thotë atë.
Opinioni
i qytetarit mesatar
Një ditë më ndodhi ajo që s’mund të ndodhë kurrë. Duke kaluar në rrugë u ndesha
ballë për ballë me kryeministrin e vendit. Ai mu afrua me buzëqeshje, më shtrëngoi
dorën dhe me një herë më ftoi në zyrën e tij. Te pragu i derës unë ngriva si një
statujë. Cilën këmbë të hidhja të parën: Të majtën apo të djathtën?
- Hyrë - më tha kryeministri - për mua s’ka rëndësi se cilën këmbë hedh të parën,
për mua ka rëndësi qytetari mesatar, ai që flet hapur e sinqerisht. Çfarë
vërejtjesh ke për qeverinë time?
Mua mu lidh goja. Ku marr vesh unë nga punët e qeverisë?
- Jo, jo, ti fol hapur, unë dua vërejtjet për qeverinë, - nguli këmbë
kryeministri. - Dua opinionin e qytetarit mesatar.
- Unë nuk di shumë gjëra, i thashë, po ja, po ju tregoj diçka nga ditarët e një
regjisori të madh.
- Shumë bukur, buzëqeshi kryeministri, shumë bukur, mua më pëlqejnë njerëzit që
lexojnë vepra të njerëzve të shquar, kështu duhet të jenë qytetarët e vendit që
përgatitet të hyjë ne BE.
Dhe unë i tregova se si, një herë e një kohë, Alberto Sordin e rrethuan
spektatorët e filmave të tij dhe po i kërkonin autografe. Midis spektatorëve u
dëgjua edhe zëri i një gruaje:
- Sinjor Sordi, a nuk do ti jepni autograf edhe një gruaje të moshuar?
Regjisori i madh vështroi rreth e rrotull dhe tha:
- Me gjithë qejf, po unë nuk shoh këtu asnjë grua të moshuar.
- Me këtë ju doni të thoni se qeveria ime nuk është mplakur? - më pyeti
kryeministri, gjithë kënaqësi.
- Jo, i thashë, kjo do të thotë se unë nuk shoh ndonjë qeveri!
Kryetari vazhdon të piqet...
Zotërinj të Medies, sot ju kemi thirrur në këtë Konferencë shtypi për t’iu
njoftuar disa ndryshime thelbësore që janë bërë në statutin e Partisë tonë. Në
radhë të parë bëhet fjalë për afatet e qëndrimit të kuadrove në postet drejtuese.
Tani e tutje të gjithë kuadrot e zgjedhur nuk mund të kandidojnë më shumë se dy
herë. A keni ndonjë pyetje?
- Me leje? Edhe kryetari do t’i nënshtrohet këtij rregulli?
- Pa përjashtim, edhe kryetari.
- Domethënë edhe kryetari nuk do të mund të kandidojë më shumë se dy herë?
- Në rastin e kryetarit, statuti bën një përjashtim të vogël. Ai do të mund të
kandidojë vetëm nëntë herë. Jo më shumë.
- Përse të tjerët dy herë, ndërsa kryetari nëntë herë?
- Është vërtetuar se të tjerët, pas dy zgjedhjeve, digjen.
- Ju mendoni se kryetari nuk digjet?
- Përvoja na ka treguar se kryetari nuk digjet, zotërinj, ai vazhdon të piqet.
Një zile për maçokun
Ndërsa po lexoja një gazetë të ditëve të fundit, mendja më shkoi tek një fabul që
e kisha dëgjuar prej kohësh. Në atë fabul tregohej se si minjtë kishin gjetur
belanë nga Maçoku dhe s’dinin si të ruheshin prej tij. Në çdo hap ai u zinte pusi
dhe sa herë i tekej hante ndonjë prej tyre ose disa njëherësh. Prandaj një ditë
prej ditësh, minjtë u mblodhën në fshehtësi për të biseduar se çfarë duhej bërë
për të shpëtuar prej Maçokut të pangopur. Ata shkuan e u mblodhën në një qytet
bregdetar, larg qytetit ku kishte selinë e vet Maçoku dhe, pasi u siguruan se
midis tyre nuk kishte hafije dhe aparate dëgjimi e regjistrimi që kanë marrë emrin
“çimka”, nisën shqyrtimin e situatës.
- Mua edhe sot sa s’më iku koka, - tha njëri prej minjve të strukur në një qoshe
të errët. – Veç ta shihnit sa i egërsuar ishte!
- Edhe mua sa s’më ra infarkt, - u hodh e tha një tjetër me zë të dridhur. – Kur
më doli gjumi, pashë se Maçoku po shikonte në hyrje të vrimës me sy të zgurdulluar
e duke skërmitur dhëmbët, gati për t’u hedhur sipër meje. O zot sa u tmerrova!
Kishte lyer edhe qimet me bojë të zezë! Skëterrë fare!
- Mua më ndjek hap pas hapi dhe s’më lë të futem as në mbledhjet tona, - u ankua
një mi me bulçinë të fryra e që e thërrisnin me emrin “buçko”. Ja edhe sot më kish
zënë pusi në hyrje e desh më kapi, po unë i rrëshqita nga thonjtë.
- Paske shpëtuar për mrekulli, ndërsa tre shokëve të mi ua ka zënë kokën me derë e
s’i lëshon nga kthetrat, tha një mi që shquhej për kokën e madhe.
- Gjene mirë që s’i ka ngrënë deri tani! – tha miu me bulçitë të fryra.
- Mos u gëzoni kaq shpejt. I ruan për herën tjetër, kur ta marrë uria, - u
përgjigj tjetri.
- Po, po, një ditë do na hajë të gjithëve – tha më dëshpërim miu që shquhej për
mendjemprehtësi, midis të gjithë minjve pjesëmarrës në takimin e fshehtë. Ai
kishte një fytyrë të vrerosur e dramatike që iu shtinte frikën të gjithë minjve që
po rrinin me bisht të mbledhur.
- Unë di një ilaç për ti dalë të keqes përpara, - u ngrit e tha një mi që
konsiderohej si më i vjetri midis bashkëqytetarëve miushë.
- Na e thuaj edhe neve atë ilaçin tënd!- u dëgjuan disa pëshpërima prej minjsh.
Miu më i vjetër u ngrit e tha:
- Zotërinj miushë! Unë propozoj t’i vëmë Maçokut një zile në qafë dhe ai s’do të
mundë të na kap më në befasi. Ne sapo të dëgjojmë zilen ia mbathim me të shpejtë
dhe strukemi nëpër vrima. Ja çfarë propozoj unë.
- Ide gjeniale! – thirrën disa minj njëherësh.
- Ideja me të vërtetë qenka gjeniale, vëllezër të nderuar, por ka një problem të
vështirë për tu vënë në jetë, - u dëgjua të thotë një mi, që deri atëherë nuk
kishte shprehur asnjë mendim.
- Po pse je strukur aq thellë, mor frikacak! – ju hodhën të tjerët, miut pesimist.

- Ashtu është. Unë frikacak jam, keni të drejtë. Po unë pyes zotërinjtë që janë
këtu se cili prej jush merr përsipër që ti vërë zilen në qafë Maçokut?
Pyetja e miut të strukur në qoshe ra si ujë i ftohtë mbi kokat e të gjithëve.
Miushëve ju kujtua se, në shumë raste, përpjekjet për ti vënë zilen në qafë
Maçokut kishin përfunduar keq.
- Mua për veten time, nuk ma mban. E them troç: Kam fëmijë dhe nuk dua ta lë
miushen time të ve, - tha më i moshuari midis minjve.
- Edhe unë ashtu them vëllezër miushë, të gjithë kemi fëmijë, prandaj propozoj që
ta mbërthejmë kur të jetë në gjumë!
Ky propozim i miut me fytyrë të vrerosur gjeti miratimin e përgjithshëm, mirëpo
entuziazmi nuk zgjati shumë. Miu me nofkën “buçko” u ngrit e tha:
- Mos harroni vëllezër, se ai, desha të them Maçoku, nuk fle kurrë. Unë e njoh
mirë atë. Është e vërtetë që e zë ndonjëherë epilepsia, por për të fjetur ama, -
kurrë!
- Mrekulli! – u hodhën disa njëherësh, - ta ruajmë kur të bjerë në epilepsi.
- Në asnjë mënyrë! – thirri me sa mundi miu që paraqitej si më i dituri në këto
punë, për shkak të përvojës së gjatë në marrëdhëniet me Maçokun. Ai tha se në
gjendje epilepsie Maçoku është më i rrezikshëm sepse kafshon edhe këmbët e veta.
Minjtë ranë në pesimizëm. Dhe që prej kohësh që s’mbahen mend e deri më sot, ata
vazhdojnë mbledhjet e fshehta, pa arritur të gjejnë një mënyrë për ti vënë zilen
në qafë Maçokut.
S’desh të shkonte
në Afganistan
- Shënime për një skeç -
Kryetari i Bashkisë sa po ka marrë postin e ri. Të nesërmen, te dera e zyrës së
tij filluan të zënë radhën ata që kishin votuar për të. Duke i kujtuar kryetarit
premtimet që kishte dhënë gjatë fushatës elektorale, banorët e qytetit kërkonin
punë, strehim, ujë, rregullim rrugësh...
Kryetari ka caktuar orët e pritjes dy herë në javë. Sot është e hënë dhe ai pret
qytetarët e parë, si Kryetar Bashkie.
Hyn vizitori i parë.
- Hë, si e keni punën? – pyet kryetari/
- Punë s’kam fare që prej gjashtë muajsh. Firma e qymyrit ku punoja unë u mbyll.
Falimentoi, thonë. Kam tre fëmijë dhe gruan. Të gjithë pa punë.
- Bashkia nuk është për të gjetur punë. Bashkia hap horizonte, ndihmon rregullimin
e përgjithshëm dhe nxit aktivitetet. Megjithatë ne do të bisedojmë me ata të
qymyrit.
- Ata e kanë mbyllur, zoti kryetar.
- Ne do t’i inkurajojmë që ata të merren me biznese të tjera. Dhe pastaj ata do
t’iu marrin juve. Kupton?
- E kuptova, zoti kryetar.
- Zonja Sanije, shënoje zotërinë në listën e atyre që kanë nevojë për biznese, - i
thotë sekretares që është mbështetur në qoshen e tavolinës, me një defter të madh
përpara. – Ke numrin tre në listë, vazhdon kryetari duke u kthyer nga vizitori.
- Pse i treti?
- Dy të tjerë, kështu si ti, më zunë rrugën ndërsa po vija në zyrë. Me ju u
kuptuam, besoj. Tjetri!
Hyn i dyti.
- Po ju?
- Dhjetë vjet pa shtëpi, jetoj në një barake buzë përroit. Çfarë bie jashtë, bie
brenda. Kërkesa ime e vetme është të më jepet një apartament nga ai blloku i
shtëpive me çmime popullore, që do të ndërtohet pranë parkut. Kam ardhur me besim
se edhe fëmijët e mi, më në fund, do ta kenë një strehë ku të futin kokën, me
ndihmën e Kryetarit të ri të Bashkisë. Atë ditë në miting, kur ju premtuat shtëpi
me çmime të ulëta, gruas time i shkuan lotët. Vajza mu hodh në qafë, atë natë
s’kemi fjetur. Kryetari i ri do të na jap shtëpi!
- Unë do t’u jap shtëpi të gjithëve, jo vetëm juve.
- Neve akoma s’na besohet.
- Ka vdek ajo punë. Hiç mos u bëni merak. Çdo gjë do të rregullohet. Sapo ta
shihni se kanë filluar themelet, ejani te sekretarja ime dhe zgjidhni katin. Në
listën e atyre që do strehohen, ju do të keni numrin... Sa ka shkuar numri,
Sanije?
- Katër, zoti kryetar.
- Pra, ju keni numrin katër. Sanije , le të vijë tjetri.
Hyn qytetari i tretë.
- Po ju, çfarë e mire ju ka sjellë në zyrat e Bashkisë?
- Në miting na thatë se ju do të mbështesni biznesin e vogël. Bashkë me gruan kemi
vendosur të hapim një biznes dhe... duam ndihmën tuaj, ndonjë truall dhe ndonjë
ndihmë me para, si ta shihni të arsyeshme.
- Shumë mirë keni menduar. Ky është edhe udhëzimi nga lart. Çfarë zanati keni?
- Unë jam i çmobilizuar nga ushtria, ka dhjetë vjet. Kam qenë tankist.
- Shumë mirë. Mos e zgjat. Tankun e parë që do të na vijë nga qeveria ju do ta
merrni. Sanije, shënoje në listën e bizneseve të vogla, me numrin 1. Më thirr
tjetrin.
Sekretarja:
- Zoti kryetar, këtij zotërisë i takon numri katër. Tre të tjerët kanë ardhur para
tij.
- Tank jepu edhe atyre, tanke ka boll, më duket. Prandaj shënoje siç të thashë: me
numër 1. Ka të tjerë prapa derës? Ju thuaj të vijnë, veçse me radhë.
Hyn i pesti.
- Po ju?
- Gjatë fushatës, Kryetari i madh i Demokratikes na premtoi se qendrën e rrethit
tonë do ta lidhi me avion me kryeqytetin. Kjo do të jetë një ndihmë shumë e madhe
për gjithë popullin, po për mua veçanërisht. Unë kam punuar në aeroportin e
Kuçovës, kam stërvitur gjithë ata të rinj të hidhen me parashutë dhe si instruktor
kam marrë edhe medalje.
- S’ka nevojë për shpjegime të gjata. Ju qenkeni një specialist i shquar për
hedhjen me parashutë. Tamam ai që na duhet. Ne kemi në planet tona perspektive
edhe hapjen e një fushe aviacioni, në kuadrin e NATO-s, ku rinia të mësojë të
hidhet me parashutë. Ky do të jetë një biznes shumë i rëndësishëm. Ne tani jemi
duke bërë studime se ku mund të gjejmë një fushë të përshtatshme. Me fitimet që do
të nxjerrim nga shitja e biletave atyre që duan të hidhen me parashutë do të
krijojmë edhe fondet për shtrimin e rrugëve të qytetit e të fshatit. Të ecim edhe
ne në rrugë të shtruara, si e gjithë Evropa. Do ti kërkojmë NATO-së të na jap nja
tre-katër aeroplanë si ato të Afganistanit dhe menjëherë do të fillojmë hedhjen. E
kam fjalën për rininë, se ne tani nuk jemi për ato punë, natyrisht. Kështu, pra,
sapo të fillojmë hedhjet me parashutë, ju do të jeni i pari që do të emëroheni në
këtë detyrë. Ku ta gjejmë të kemi specialistët tanë, vendas. Sanije, është
paraqitur ndonjë tjetër për tu hedhur me parashutë?
- Jo, zoti Kryetar.
- E po, mirë, shumë mirë. Ju do të jeni numri 1 në listën e parashutave. Apo jo,
Sanije?
- Si urdhëroni, - zoti Kryetar. Zotëria do të jetë i pari që do të hidhet me
parashutë.
Parashutisti i ardhshëm del nga dera dhe zbret me vrap shkallëve. Ai thotë diçka
me zë të lartë, po fjalët nuk i kuptohen.
- Ka të tjerë në listë, zonja Sanije?
- Janë edhe pesë të regjistruar që dje. Po presin prapa derës.
- Thirre atë që ka radhën.
Ndërkohë, hyn i gjashti, papritur ta thërresin. Ai hyn pa trokitur dhe i egërsuar
në fytyrë, përshëndet ftohtë dhe nuk pranon të ulet.
- Po ju dëgjojmë, zoti qytetar. Cila është kërkesa juaj? – e pyet kryetari.
- Unë kërkoj të më hiqni nga lista e Bashkisë. Dje u regjistrova, po sot kam
ndryshuar mendje.
- Përse ? Paskeni gjetur punë vetë apo keni hapur ndonjë biznes të vogël?
- Jo, jo, as njërin, as tjetrin. Po unë nuk shkoj dot në Afganistan. Kam tre
fëmijë të vegjël, gruan me zemër...
- Pse, kush iu tha të shkoni në Afganistan?
- Ai zotëria që sapo doli nga zyra juaj. Këtu regjistrohen parashutistë për
Afganistan, tha, dhe iku me vrap shkallëve.
- Ju ka mashtruar, zotëri. Unë thashë se do marrim aeroplanë nga NATO, si ato të
Afganistanit, për të stërvitur njerëzit të hidhen me parashutë.
- Jo, jo, unë nuk e mësoj dot parashutën dhe as në Afganistan nuk shkoj. Gruan e
kam me zemër, fëmijët të vegjël. Mua më hiqni nga lista.
- Zonja Sanije, hiqe zotërinë nga lista dhe dil e thirr tjetrin. Veç me radhë, ë?
Sanija del njëherësh me njeriun që nuk desh të shkonte në Afganistan dhe sakaq
kthehet e lehtësuar, me fytyrë të qeshur.
- Zoti kryetar, s’paska asnjë njeri në radhë. Të gjithë janë larguar.
- E po, mirë. Ata që kanë nevojë le të vijnë herën tjetër. Ne këtu jemi. Po ki
kujdes e mos të humbasin ato listat. Ne duhet të jemi seriozë ndaj kërkesave të
banorëve. Tani po dal të pi një kafe, po erdhi njeri, atje më gjen.
- Aman, o zoti Kryetar. Ruaje veten. Edhe në kafe s’të lënë rehat.
- S’ka rehat, zonja Sanije, ne jemi në shërbim, kudo që të jemi. Çfarë njerëz të
çuditshëm! Kush ia shtiu në mendje Afganistanin, xhanëm?
Shefi i tatimeve
Shefi i Zyrës së Tatimeve shkoi në firmën e prodhimit të mobilieve dhe takoi
pronarin.
- Jam i lumtur që ju shoh, – i tha pronari dhe i ofroi një karrige.
Shefi i Tatimeve vazhdoi të rrijë më këmbë.
Pronari i ofroi tri karrige.
Shefi rrinte më këmbë, vështronte rreth e rrotull dhe heshtte.
Pronari i ofroi gjashtë karrige.
Shefi i tatimeve qeshi lehtë, por përsëri nuk u ul.
Ranë dakord për një duzinë karrigesh!
Fjala e fundit
në Sallën e Operacionit
- Doktor, ju operuat burrin tim dhe ju ishit i vetmi që dëgjuat fjalët e tij të
fundit, para se të merrte narkozën?
- Po zonjë, dhe më vjen keq që ai nuk mundi ta përballojë operacionin. Bëra
gjithçka, por nuk qe e mundur. Po, po, unë pata fatin të bindem se ju keni patur
një burrë të mrekullueshëm.
- Më tregoni ju lutem, a la ndonjë amanet për mua, para se të jepte shpirt? Ju
ishit njeriu i fundit me të cilin ai mundi të shkëmbejë dy fjalë.
- Po zonjë, ai tha diçka që ma tronditi zemrën me ndershmërinë dhe sinqeritetin e
tij. Rrallë kam dëgjuar fjalë kaq prekëse në çastet e fundit të jetës së një
pacienti.
- Oh! I shkreti Petro! Ai më donte shumë, të gjithëve na donte. Kush e di sa do të
jetë dëshpëruar që nuk ju ndodha pranë në çastet e fundit! Hë doktor, të lutem,
çfarë tha?
- Fjalët e tij më këputën shpirtin dhe mua zonjë! Ndërsa po e vinte në gjumë
narkoza, ai hapi edhe një herë sytë me mundim, më preku dorën dhe më tha: “Zotëri,
nuk i dihet, dal apo nuk dal i gjallë nga salla, prandaj, sido që të ndodhi, i
thoni gruas që ta paguajë menjëherë doktorin dhe ta shpërblejë mirë, se ndryshe
nuk do të më prehet shpirti në atë botë”.
I varfëri, Perëndia
dhe Papa në mes
Në një rrugë në periferi të qytetit, një varfanjak dilte çdo mëngjes dhe me duart
e shtrira drejt Qiellit, i lutej Perëndisë ti dërgojë njëqind mijë dollarë që të
mund të ushqente katër fëmijët e gruan dhe të bënte një shtëpi të vogël ku mund të
strehohej. Këto lutje vazhdonin pambarimi, nga një ditë në tjetrën.
Një plak që e shikonte këtë skenë, i afrohet dhe i thotë:
- Njëqind mijë dollarë nuk janë pak, prandaj nuk mund të jepen pa një dokument të
shkruar.
- Posi t’ia bëj? – pyeti varfanjaku.
- Shko tek avokati të të hartojë një lutje, noterizoje dhe pastaj dërgoja
Perëndisë. Se, edhe ata në Qiell kanë llogaritë e tyre, duan dokumenta.
- Po si t’ia dërgojë? Qielli është i madh. Nuk di as adresën.
- Lutjen jepja priftit të kishës tënde, prifti ia dërgon Papës, se ai ka lidhje
direkte me Perëndinë.
I varfëri bëri siç e këshilloi plaku dhe me të vërtetë, pas një muaji, atij i
erdhën dhjetë mijë dollarë, dhuratë nga Perëndia. Në fillim i varfëri u gëzua
shumë, sepse vetë Qielli po interesohej për të, por pastaj u hidhërua ngaqë ai
kish kërkuar njëqind mijë dollarë, ndërsa dhjetë mijë nuk ia zgjidhnin të gjitha
hallet.
Plaku e këshilloi përsëri:
- Ti mos u dëshpëro. Dërgo edhe një lutje tjetër, por mos harro ti thuash
Perëndisë që njëqind mijë dollarët të ti dërgojë ty direkt, jo përmes Papës!
Errësimi i minareve të Shenjta
Një mbrëmje sulltani doli në verandën e sarajeve të tij dhe pa se minaret e
xhamive të qytetit nuk janë të ndriçuara . Ai thërret me një herë kryemyftiun dhe
i thotë:
- Si është e mundur që natën e muajit të shenjtë të Ramazanit minaret nuk janë
ndriçuar me llamba?
Kryemyftiu, i zënë ngushtë , thotë se prej një jave na është mbaruar vajguri për
llambat.
- Sa vajguri duhet për ti ndriçuar minaret gjatë muajit të shenjtë të Ramazanit të
bekuar?
- Një ton, - përgjigjet me përulësi kryemyftiu.
Sulltani i bëri me shenjë kryesekretarit të tij që rrinte në qoshen e verandës dhe
e urdhëroi:
- I thoni Vezirit ti jap dy ton vajguri efendiut për ndriçimin e minareve të
shenjta.
Urdhri u zbatua me shpejtësinë e rrufeshë dhe kryemyftiu mori dy ton vajguri, por
një ton e mbajti për vete dhe tjetrin ua dha shërbyesve të xhamive për të ndriçuar
minaret. Shërbyesit e xhamive, kur panë se kryemyftiu mbajti një ton vajguri për
vete, rendën dhe ata të marrin diçka. Dikush mori një kovë, dikush një bidon apo
vetëm një shishe dhe pas dy ditësh vajguri u mbarua.
Minaret mbetën përsëri në errësirë.
Romantikë në demokraci
Për habinë e të gjithëve, gruaja ime sheh disa anë pozitive në fikjen e dritave.
Mbrëmë, ndërsa po rropatej të gjente shkrepësen, e dëgjova të thoshte:
- Më mirë që s’ka rrymë elektrike. Pushim. As gatim, as larje enësh e rrobash. Kur
vijnë dritat ju të gjithë bëheni memec. Ti (më drejtohet mua në errësirë) fut
kokën në gazetë e s’flet asnjë fjalë. Beni me Lulin i qepen televizorit e shohin
çfarë tu dalë përpara. Më mirë pa drita. Të gjithë të barabartë, si në demokraci.
Nipi pesëvjeçar duket më i preokupuari, sepse ai, sapo bie errësira trishtohet dhe
më bombardon me pyetje:
- Gjyshi, pse s’ka drita?
- Nuk e di, - i them. – Atë e di qeveria.
- Kush është qeveria?
- Qeveria janë ca burra ( më fal, është dhe një grua) që nuk i zë gjumi i natës
duke menduar për ne, ata na japin dhe demokracinë.
- Po demokracia, çfarë është?
- Nuk e di, - i them.
- Pse nuk e di? Pse s’ke pyetur kur ke qenë i vogël?
- Kam pyetur, si jo. Po atëherë s’kishte demokraci.
- Po drita a kishte?
- Kishtes drita po s’kishte demokraci. Po ti më mirë shih televizorin.
- Po televizori është i fikur.
Nipi u mat të vazhdonte, por dialogun na e ndërpreu Neta, mbesa e madhe që sapo u
kthye nga dasma e shoqes së saj. Ajo ndërhyn e thotë:
- Sa bukur qe në dasmën e Lolës! Veç të ishit aty. Nuk e merrni dot me mend sa
romantike. Gjithandej qirinj, si në kishë. Avujt e qirinjve formonin një kurorë
tymi mbi kokën e nuses dhe të dukej si Shën Mëria që zbret nga retë. Fustani i
bardhë i Lolës dhe teminat në ballë e në faqe vezullonin zbehtë si xixëllonjat në
mjegull. Vdiqëm gazit. Një plakë që kish ardhur për vizitë, i tha Lolës:
- Mos u dëshpëro, moj bijë për dasmën në errësirë, se kjo është ogur i mbarë për
çiftin e ri. Tek ne thuhet se ëndrra e frikshme del e hajrit.
Sakaq plakës i sollën tabakanë me ëmbëlsira dhe një gotë liker. Për shkak të
errësirës, në gotën e likerit kishin hedhur lane. Plakës iu zu fryma menjëherë.
Filloi të nxjerrë tullumbace nga goja... Ne na plasi gazi, po të zotët e dasmës
patën frikë se mos ndodhte ndonjë tragjedi dhe të gjithë u vërsulën në ndihmë të
mysafires. Mirëpo plaka e mori shpejt veten, nxori nga goja nja dy a tre shkulma
shkume dhe çdo gjë mbaroi mirë.
- Me të vërtetë në këto netët pa drita ndodhin shumë gjëra zbavitëse – u hodh e
tha komshiu që sapo kish ardhur për të marrë një qiri hua. Ai tregoi se si një
natë pa drita, në maternitet, kishin ndërruar dy fëmijë të porsalindur. Nënat e
kishin kuptuar ngatërresën vetëm të nesërmen në mëngjes. Fëmija me ngjyrë të errët
i shkon nënës së bardhë dhe anasjelltas. Mirëpo edhe në këtë rast, çdo gjë qe
zgjidhur me një konsensus shpejt e shpejt. Ç’është e vërteta ajo me ngjyrë të
errët nuk desh ta dorëzonte fëmijën me ngjyrë të bardhë, mirëpo pastaj e kuptoi se
një fëmijë i racës tjetër do të vinte në dyshim besnikërinë bashkëshortore, gjë që
në sojin e tyre konsiderohet si tradhtia më e lartë.
Komshiu që tregoi këtë ndodhi të vogël, pas disa minutave u bë vetë shkaktar i një
incidenti, edhe tragjik edhe komik. Sapo doli në krye të shkallëve ai shkeli mbi
një qen që kish ardhur e ish shtrirë në prag të derës s’ime, se, siç duket, donte
ndonjë kockë. Qeni, për vetëmbrojtje, e kafshoi komshiun në kofshë. Për fat të
mirë edhe ky incident duket se është mbyllur tashmë, me një serë inxheksionesh
kundër tërbimit., ndërsa autori i krimit është zhdukur në drejtim të paditur
Dy fjalë të mira
Në mëngjezoren “Drita jeshile” më tërhiqte jo vetëm menyja por, ta themi hapur,
edhe kamerierja. E pastër si qelibari dhe me ca sy që të gozhdonin në vendi.
Gjithçka tek ajo ishte joshëse si lajka.
Prej natyre unë jam i përmbajtur, por atë mëngjes u ndodha bosh dhe nuk durova
dot. U ula andej nga fundi i sallës dhe e mblodha veten. Ajo erdhi si një flutur
behari dhe buzagaz më pyeti:
- Çfarë dëshironi?
- Më sillni një copë sallam të skuqur dhe... dy fjalë të mira!
Ajo qeshi, si zakonisht, dhe mua mu duk se guximi im i parë e bëri efektin. Pas
nja dhjetë minutash ajo erdhi drejt meje (mua mu duk se po fluturonte), uli
tabakanë në cepin e tavolinës dhe më vuri pjatën përpara, me atë delikatesën që
vetëm ajo mund ta kishte. Kur mori të largohet, unë mora guximin numër dy dhe i
thashë:
- Mirë sallamin ma sollët, ju falënderoj, po unë sikur porosita edhe... dy fjalë
të mira.
Ajo qeshi, pa një herë rreth e rrotull dhe, me zë të ulët, më pëshpëriti afër
veshit:
- Këtë sallam mos e hani!
Kori i kafshëve
Kafshët e pyllit dhe ato shtëpiake vendosën të bëjnë një kor të përbashkët,
gjithëpërfshirës. Njerëzit kanë krijuar gjithfarë koresh e orkestrash, pse të mos
kemi edhe ne një kor për të dhënë koncerte? Ne kemi zëra shumë më të fuqishëm nga
ato të njerëzve.
Dhe kështu, u mblodhën ariu, luani, gomari, ujku dhelpra (lepurin nuk e futën në
hesapë), derri, macja, qeni, lopa etj. (Luanin e lanë jashtë formacionit, sepse
mund ti mbushej mendja e të vinte veton).
Ariun e caktuan dirigjent. Ky, pasi i renditi në një bregore në formën e
amfiteatrit, nisi provat. Mirëpo, që në notat e para, stonimi ishte i qartë. Ariu
me veshin e tij të mprehtë muzikor, i kapte me një herë stonaturat dhe urdhëronte
ndërrimin e vendeve.
- Jo, ti gomar dil në radhën e fundit dhe do të hapësh gojën vetëm kur të jap
shenjë unë. Ti ujk do të këndosh vetëm kur ti vijë radha tenorit. Ti – iu drejtua
derrit – mos hungëri kaq fort se i mbyt zërat e tjerë.
Provat vazhdonin dhe vendet ndërroheshin derisa më në fund, ariu u lodh dhe u
kthye e tha:
- Shpërndahuni! Sido që të rrini, ju muzikantë nuk ini!
Të gjithë lesh do marrim!
Kandidati për Kryetar Bashkie bëri mbledhjen me elektoratin e tij dhe i ftoi të
thonin dëshirat e tyre, të cilat ai është gati t’ua plotësojë, sapo të jetë
zgjedhur.
I pari u çua e tha:
- Unë dua shtëpi.
- E shënova, – tha kandidati.
I dyti:
- Shënomëni dhe mua. Edhe unë shtëpi dua.
- E shënova, - tha kandidati dhe shkroi diçka në një copë letër që mbante përpara.

Çohet i treti:
- Unë dua lesh në kokë, se më kanë rënë flokët.
Në këtë çast kandidati po bisedonte me atë që e kish në krah dhe u kthye me një
herë:
- Po, po edhe ti do të marrësh shtëpi, ja e shënova.
- Unë kërkova lesh, jo shtëpi, - e ngriti zërin zgjedhësi.
Sakaq, një i katër që s’kishte folur akoma, u ngrit dhe iu drejtua atij që kërkoi
lesh:
- Ju mos u bëni merak, zotëri, të gjithë lesh do të marrim!
Dilemat e sorrës
Sorrës i kishte shkrepur në kokë të ndërronte emrin e vet, sepse nuk i pëlqente
kur e thërrisnin Sorrë. Vendosi t’a rregullonte këtë punë, duke i vënë pasardhëses
së saj një emër tjetër të lartë dhe kumbues. Për këtë qëllim ajo shkoi e u
këshillua me Mjelmën, si më e urta e më e fisshmja, midis fluturakëve të qiellit.
- E cili është ky emër i lartë që paske menduar? – e pyeti Mjelma .
- Më lart se Qielli nuk ka, prandaj kam vendosur që vogëlushen time të ardhshme
ta quaj “Qiellore” – u përgjigj Sorra.
- Shumë mirë e ke menduar – u përgjigj Mjelma – por ki parasysh se shpesh Qiellin
e mbulon Mjegulla dhe trashëgimtarja jote sakaq do ta humbasë emrin aq të lartë.
Mjegulla, e butë si pambuku dhe e pakapshme si ëndrra, është në gjendje të mbulojë
Qiell e lugina, sa herë të dëshirojë.
Sorra ra në mendime. Duhej gjetur një emër tjetër.
- Meqë Mjegulla qenka më e fortë, atëherë do t’i jap emrin Mjegullnajë- vendosi
Sorra.
- Po edhe Mjegulla nuk është zonja e Gjithësisë, - vazhdoi Mjelma, - Mjegulla i
mbulon Qiellin dhe luginat vetëm përkohësisht. Sapo fryn Era, Mjegulla ia mbath e
zhduket, sikur nuk ka ekzistuar kurrë.
- Atëherë po e quaj Erë, se edhe Sorra ime si Era do të fluturojë.
- Edhe ashtu mund ta quash, por edhe Era s’është e gjithëfuqishme – vazhdoi të
shpjegojë Mjelma, - ka edhe më të fortë se ajo. Erës i dalin përpara malet dhe ja
ndryshojnë rrugën, pa asnjë vështirësi.
- Po sikur ta quajë Malore? – pyeti Sorra.
- Edhe Malet kanë një armik më të fortë se veten. Ata gërryhen e shkatërrohen nga
Koha – i shpjegoi Mjelma me durim.
- Kjo do të thotë se nuk ka më të fortë se Koha. Do t’a thërras Kohore, - vendosi
Sorra pa e vrarë mendjen më gjatë.
Mjelma qeshi.
- Mirë, shumë mirë e ke menduar, por edhe Koha tani është e re, pastaj bëhet e
vjetër, më vonë bëhet e lashtë, gjersa humbet diku në pafundësi dhe trashëgimtarja
jote harrohet fare.
Sorra ra përsëri në mendime të thella. Gjithë këta emra të mëdhenj rrëzoheshin me
radhë dhe asnjëri prej tyre nuk qenkësh i qëndrueshëm për të.
- Po sikur të kthehemi në vatrën tonë? – pyeti Sorra e pikëlluar ngaqë nuk po
gjente një emër të lartë e të fisshëm për sojin e vet. Ajo i tha Mjelmës se, që në
vogëli, gjyshja e saj i tregonte legjenda të frikshme për një shpend gjigand në
shkretëtirë, me emrin Struc.
- E njoh, e njoh, - i tha Mjelma, - shpend shumë i fuqishëm, por jo aq i mençur e
i fisshëm – siç thua ti. Unë kam parë me sytë e mi një Struc, i cili nga që e kish
futur kokën në rërë (se ashtu veprojnë Strucët) ngordhi se ju zu fryma dhe pastaj
e sulmuan dhe e zhdukën një tufë me Sorra.
- Mos doni të thoni se Sorrat janë më të fuqishme se Strucët dhe se trashëgimtarja
ime mund të ruajë emrin që ka?
- Unë mendoj se Sorra nuk ka përse të kërkojë emër tjetër për veten e saj, - u
përgjigj Mjelma, - Sorrë le të mbetet!
Dhe ashtu u vendos!
Sigurimi i të ardhmes
Abaz Bregu kishte gjashtë vjet që kërkonte punë në zyrat e lagjes, por pa
rezultat. Doli në trotuar dhe shiste gështenja të pjekura. Kur i lindi djali i
dytë ai shkoi në Zyrën e Gjendjes Civile dhe e regjistroi me emrin Adil. Në krye
të pesë ditëve shkoi edhe në zyrën e regjistrimit të të papunëve.
Nëpunësi i zyrës e pyeti:
- Si quheni?
- Adil.
- Ku banoni?
Abazi i tregoi adresën.
- Sa kohë ka që kërkon punë?
- Për herë të parë, sot.
- Sa vjeç?
- Akoma...
- Pyes sa vjeç?
- Pesë ditësh.
Nëpunësi hoqi syzet dhe e vështroi me habi.
- Je në vete?
- Jam, - tha Abazi.
- Ti pesëditësh?!
- Jo unë, po djali.
- Cili djalë?
- Djali im.
- Ju thatë pesë ditë! Drejtohuni në Zyrën e Gjendjes Civile – i tha nëpunësi.
- Isha dhe atje, e regjistrova.
- Po këtu çfarë kërkon?
- Punë.
- Për vete apo...
- Për djalin, që më lindi.
- Ju mendoni ta dërgoni që tani në punë?
- Mendoj ti siguroj të ardhmen, zotëri. Në punë do ta dërgoj kur të rritet, por
dua ti siguroj të ardhmen, të zë radhën. Deri kur të rritet, ndofta i vjen
radha...
Disa këshilla fare të thjeshta
Që ti të mund të keshë shtatë shtëpi,
Disa qindra të tjerë leri pa çati.
Që ti të bëhesh milioner me dollare
Pasurinë e kombit nxirre në pazar.
Që ti ta vozitësh pasurinë me shatë
Numuroju të tjerëve çdo kafshatë.
Që kryeministrit punët mbarë t’i shkojnë
Nuk duhet të tjerët ta kontrollojnë.
2006
Anonime
Dorën e djathtë e kisha në allçi, - rezultat i një aksidenti automobilistik, disa
javë më parë. Dora e ngrirë në guaskën e bardhë dhe e varur në qafë me një fashë,
më bezdiste sa s’ka. Aq më tepër kur çdo të njohuri që takoja në rrugë më duhej ti
jepja shpjegime.
- Ua! Ç’të ka ndodhur kështu?
Të gjithë e shihnin se çfarë më kishte ndodhur dhe megjithatë shprehnin habi, dhe
mua më duhej, në çdo takim, ta tregoja ngjarjen nga e para: Po kaloja në kthesat e
Vorës, isha vetë i dytë, pa pritur na del përpara një kamion me tulla, shoferi
bëri të ndalonte dhe... e të tjera e të tjera. Kisha provuar disa herë ta shkurtoj
tregimin, ta përmblidhja aksidentin me disa fjalë, por pa dobi. Sa herë e tregoja,
shtoja diçka dhe të gjitha shtesat më vonë i besoja edhe vetë. Pyetjet plotësuese,
keqardhjet për mua, shprehjet e gëzimit dhe urimet që kisha shpëtuar i gjallë, -
sepse mund të përfundoja edhe më keq, - më sulmonin varg, prandaj edhe unë, si pa
e kuptuar, kthehesha tek e para. Le pastaj kur takoja të njohur të rastit që
nisnin e tregonin edhe ngjarje të ngjashme që iu kishin ndodhur vetë atyre apo që
i kishin dëgjuar nga fqinjët dhe gjatë udhëtimeve. Një far Bubeti, për shembull,
nga përmbysja e makinës, paska thyer të dyja këmbët, thyerjet iu kthyen në
gangrenë, deshën ta çonin në Itali po nuk i dilte viza, ai i qe drejtuar vetë
ministrit po nuk arrinte ta takonte se ndodhej jashtë shtetit, pastaj e ndihmoi
bodigardi i ministrit sepse banonte në një shkallë me vjehrrin e vajzës...
Unë s’gjeja ku të futem. Hallall të ishte zhdukur i gjithë krahu, veç të më linin
të qetë.
Një ditë, ndërsa qesh ulur në kafene, i vetëm, dhe me dorën e shëndoshë po
fërkoja gishtërinjtë e dorës së vrarë, dëgjova një zë nga pas.
“Mirë që e paska pësuar në dorën e djathtë, se nuk do të shkruaje më letra
anonime” – tha dikush.
Ktheva kokën por nuk e dallova se kush foli. Tavolinat vinin radhë dhe njerëz
kishte shumë. Atëherë fola me vete, po me zë të lartë që të mund të dëgjohej:
- Kjo nuk ndreq asgjë, - thashë. – Anonimet ia diktoj mbesës dhe të gjitha mi
paguan qeveria. Unë me ato e nxjerr bukën!
Heshtje!
Vetë e ke fajin!
Jo rrallë, në autobus, më ka qëlluar të dëgjoj biseda nga më të ndryshmet, bile
edhe për emërime ambasadorësh. Por asnjëherë nuk më kishte qëlluar të dëgjoja të
flitej për mua.
Po qëndroja më këmbë në korridorin e ngushtë midis karrigeve dhe herë shikoja
rrugën, herë bashkudhëtarët. Në autobus njeriu i kullot sytë lirshëm nëpër fytyrat
e të tjerëve. Dhe ç’është e vërteta, fytyrat njerëzore më duken si gjëja më e
larmishme dhe më interesante që ka krijaur natyra, prandaj asnjëherë nuk mërzitem
duke i vështruar.
Në karrigen nga e djathta ime, prapa shpine, qenë ulur dy veta që flisnin me
gjallëri. Papritur, më zuri veshi emrin tim dhe u ktheva menjëherë. Dy të
panjohurit heshtën në çast dhe u shtirën sikur nuk kishin asgjë me mua. Nuk e kam
zakon të bëhem edhe aq kurioz, por me që ishte fjala për veten time, ndjenja e
kërshërisë më pushtoi të tërin. U afrova edhe pak pranë tyre, bëra sikur po
vështroja rrugën i shkujdesur, ndërsa gjithë vëmendjen e kisha përqendruar tek
biseda e tyre.
- More, ndofta nuk është ai, - tha njëri prej tyre, - ai me flokë të dredhura dhe
me moshë më të re se unë.
- Ai është , - u përgjigj tjetri.
- E ke parë herë tjetër?
- E kam parë, posi. Ai është, topi s’e luan. Me flokë të bardha.
Ai që ngulte këmbë ishte më i shkuar në moshë dhe kishte ca sy të vegjël e
depërtues.
- Ore, mos gabohesh, se ka plot njerëz me flokë të bardhë.
- Asnjë pikë dyshimi. Ai ka qenë shef kuadri në Tulla, mori ryshfet dhe e hoqën.
Më vonë ndau gruan dhe la dy fëmijë në mes të rrugës, kurse nënën e përzuri nga
shtëpia. E ka pranuar vetë në revistë. E kam lexuar s’ka disa muaj.
- Jo, jo, s’është ai, ti e ngatërron me dikë tjetër. (Kaçurreli i tha diçka në
vesh shokut të tij).
- E pamundur, ai është, s’më gënjen syu mua. E kam lexuar vetë. E ka shkruar, me
dorën e tij, bile jo vetëm një herë, në “Hosteni” e kam lexuar. Ka bërë gjoja
autokritikë. Bën sikur i pranon fajet dhe pastaj e lënë të livadhisë. Pijanec
është, dembel po, shtiret si i sëmurë, të gjitha i kam lexuar vetë dhe ai vetë i
ka shkruar.
- E po kësaj i thonë pikë e zezë, t’ia heqësh vetes me dorën tënde!
- More ai, jo vetëm nuk ia heq vetes, por s’ka turp dhe del edhe në pazar,
kapardiset nëpër kafene, udhëton nëpër autobusa. E shikon sa serbes rri? Tërr syri
s’i bën.
- Ule zërin se po na dëgjon, - tha flokëkaçurreli.
- As që e ka mendjen fare!
Autobusi u ndal. Përbërja e udhëtarëve u ndryshua. Në stacion zbritën shumë
udhëtarë dhe hipën të tjerë. Unë u ktheva në redaksinë e revistës dhe ia tregova
ngjarjen Nikos, kryeredaktorit. Ai qeshi dhe më tha:
- Mirë ta bënë. Të kam thënë, mos shkruaj fejtone në vetën e parë!
“Bashka e leshit”
Po udhëtoja me tren drejt Rrogozhinës. Në ndenjësen përballë meje qe ulur një
burrë i thyer në moshë, me qeleshe e brekushe të gjera nga ato që mbajnë fshatarët
e rrethit të Tiranës. Në stacionin e Kavajës hipën në vagonin tonë disa të rinj,
gjithë potere. Ata flisnin me zë të lartë e pastaj qeshnin pa ndonjë shkak të
dukshëm, ngacmonin njëri-tjetrin, përplaseshin me njerëzit që janë ngjeshur në
korridorin e ngushtë të vagonit. Njëri nga ata erdhi me nxitim e u ul në vendin
bosh pranë fshatarit. Që nga vendi vazhdonte të fliste me ulërima me shokët e tij
në fund të vagonit dhe fjalët i shoqëronte me gjestet e duarve, para fytyrave të
pasagjerëve që qëndronin pranë tij. Komshiu i ri kishte një xhakavento gjithë
zhul, flokët e tij të palarë i kishin mbuluar veshë e qafë dhe koka e tij s’ishte
veçse një bashkë leshi që kundërmonte. Ai mbante në duar një zinxhir të verdhë që
e përdridhte herë me njërën dorë e herë me tjetrën, para fytyrës së fshatarit
përbri. Në një çast heshtjeje ai u kthye nga fshatari dhe e pyeti:
- E, xhaxho, nga të kemi?
- Nga këto fshatrat këtu afër, - iu përgjigj fshatari.
- Qenke plakur, ë?
- E po, ç’t’i bësh, po të rrosh edhe do të plakesh.
Fshatari i hodhi një vështrim qortues po nuk u shpreh më tej. Ndërsa bashka e
leshit vazhdoi:
- E di se ka dalë një ilaç që e bën plakun të ri?
- Jo, nuk kam dëgjuar gjë për këtë ilaç, - u përgjigj fshatari, me indiferencë.
- Po, po, e kam dëgjuar vetë në televizor, - vazhdoi bashka e leshit. Sa vjeç je?
- Aty tek të shtatëdhjetat, - tha plaku.
- E po, po të marrësh ilaçin që të them unë, menjëherë bëhesh njëzet vjet më i ri.

Plaku heshti për disa çaste, e vështroi edhe një herë të riun dhe pastaj e pyeti:
- Po ti, more djalë, sa vjeç je?
- Nëntëmbëdhjetë, pse sa të dukem?
- Edhe mua aq më dukesh, por bën mirë ta marrësh atë ilaçin që më tregove mua, se
kush e di, del më i pjekur...
Derisa kërkon,
diçka di
Komisioni i Provimeve përbëhej prej tre vetash: pedagogia e lëndës dhe dy të
tjerë. Njërin prej tyre e shihja për herë të parë. Dukej aty afër pensionit, një
babaxhan i vërtetë me mustaqe. Ai qe dhe Kryetari i Komisionit.
Unë mora tezën dhe e vështrova me ankth. Asgjë s’më kujtohej.
- Mund t’a ndërroj?- pyeta me gjysmë zëri.
- Kjo është e drejta juaj, - tha pedagogia e lëndës. – Rregulloren e dini?
- E di, - i thashë.
- Atëherë ndërrojeni.
Mora tezën e dytë. M’u errësuan sytë. Edhe ajo s’përmbante asnjë nga pyetjet që
kisha mësuar. Ndenja disa sekonda me tezën në dorë dhe përsëri iu drejtova
Komisionit, me të njëjtën pyetje.
- Ndërrojeni, po ju e dini, nota do t’ju zbritet shumë.
Mora tezën e tretë. Edhe ajo si dy të parat. Sa më thellë, aq më i dendur e më i
errët bëhej pylli. Vazhdoja të qëndroja më këmbë, pa ditur se ç’të bëja.
- Përsëri nuk e gjetët atë që kërkonit? - foli Kryetari i Komisionit, me të
qeshur.
Pedagogia e lëndës u zverdh në fytyrë dhe ishte gati për të shpërthyer.
Kryetari i Komisionit mori librezën time, e vërtiti njëherë nëpër duar dhe tha:
- Mirë djalë, pesë!
- Po ai, nuk tha asgjë! – iu hodh pedagogia e lëndës.
- Megjithatë, deri sa kërkon, ai diçka di! – tha Kryetari, duke më dhënë librezën.
Çfarë është grindja?
Ishte ditë e diel dhe, ndërsa po mblidheshim rreth tavolinës së ngrënies, djalit
tim gjashtëvjeçar i shkrepi në kokë të më bënte një pyetje krejt jashtë temës së
atij mëngjesi të qetë familjar. Ai vuri filxhanin e çajit mbi tryezë, se i digjte
duart, dhe m’u drejtua:
- Babi, çfarë është grindja?
I zënë në befasi, nisa t’i përtyp fjalët dhe pyetjes së tij iu përgjigja po me
pyetje, me qëllim që të fitoja kohë për t’u menduar:
- Çfarë është grindja?! Po ja... grindja është... si të them... ta zëmë se mami
del e shkund qilimin në shkallë, ndërsa teta Zana poshtë nesh, që e lë dritaren
hapur, del e bërtet se i hyn pluhuri brenda, dhe kështu nis...
- S’është e vërtetë që unë e shkund qilimin në shkallë dhe Zana asnjëherë nuk ka
dalë të bërtasë, - ma preu fjalën Bardha.
- Unë e di këtë, sigurisht, po e mora thjesht si një shembull, për t’i treguar
djalit, - u shfajësova para sime shoqeje.
- As si shembull s’ke përse e merr, ti mos e ngatërro fëmijën! – vazhdoi gruaja
me ton të prerë.
- Jo, unë po i shpjegoj, nuk po e ngatërroj, - i thashë.
- Ti po e ngatërron që ç’ke me të!
- Nuk po e ngatërroj!
- Unë them po!
- Unë them jo!
- Po!
- Jo!
- Unë them po dhe kjo është e padurueshme ta fusësh fëmijën në grindje me fqinjët!
– këmbënguli Bardha dhe u ngrit nga tavolina e ngrënies.
- Babi, mos u nxeh, se e kuptova, - ndërhyri djali dhe i dha fund sherrit.
Diskutim familjar mbi artin
Mbrëmë, si rrallë herë, thuajse e gjithë çeta jonë familjare ishte prezent, pranë
ekranit të vogël blu. Vëllait tim dhjetëvjeçar nuk i durohej dhe shtypte sustën e
telekomandës me nevrikllëk. Para nesh shfletohej një album fotografishë ku pamjet
ndërroheshin automatikisht e sa hap e mbyll sytë, vetëtonin skena filmash,
sallame, ujëra minerale të liçensuara nga Komuniteti Evropian, kacafytje njerëzish
të egërsuar, gjarpërinj që thua se po rrëshqisnin nga ekrani drejt e në tapet,
femra që demonstronin të gjitha pasuritë e tundshme e të patundshme, pluhura
larës... Gjatë këtij ekskursioni nëpër botë, vëllait tim të vogël, iu tek, më në
fund, ta ndalojë vrapin në një skenë opere, pikërisht në momentin kur këngëtari po
tërhiqte një solo të gjatë që thua se po i mbarohej fryma e do të binte për tokë.
- Kaloje! – urdhëroi babai, me një ton të vendosur. – Këto operat as i shoh, as i
dëgjoj dot. Këta të operës më kot e quajnë veten artistë. Ata s’duhet të jenë
njerëz normal. Edhe kur duhet të flasin midis tyre, ashtu siç bëjnë të gjithë
njerëzit e tjerë, ata këndojnë! A këndon njeriu normal kur është duke qarë një
hall me shokun? Dhe si? I tjerrin e i përdredhin fjalët n’atë mënyrë sa nuk i merr
vesh se ç’thonë. Ata sikur hanë fjalë, jo bukë.
Në bisedë ndërhyn tezja ime, nga na e mamasë:
- Ato që thua ti janë gjysma e të keqes. A nuk keni vënë re se në opera këngëtari
i fut thikën në shpinë shokut të vet, ndërsa ky vazhdon të këndojë si pa gjë të
keq dhe po nuk e çoi këngën deri në fund, meazallah se rrëzohet. Pallavra! A
këndohet me thikë në shpinë?
- Edhe Orkestra Simfonike se mos është më e mirë, - u hodh e tha vjehrra e babait
ose gjyshja ime nga mamaja. – Unë për vete s’i dëgjoj dot ato të simfonikes. Atje
secili ia fut sipas qejfit: njëri i bie daulles, si të ishte në pyll, tjetri i bie
fyellit si të ishte duke kullotur delet. E keni vënë re se edhe përgjegjësi i tyre
i kërcënon vazhdimisht me shkop e s’i vë dot në zap?
- Ashtu është vërtetë, - vazhdoi babai, - ja, tjetër është Baleti, aty edhe muzikë
dëgjon, edhe sheh diçka të këndshme.
Mamaja, e cila deri n’atë moment s’kishte marrë pjesë në diskutimin mbi shijet
artistike, u hodh sikur ta kishte pickuar grenza. Ajo iu drejtua babait:
- Atë “diçka” që sheh ti në balet, e ke në shtëpi. Unë baletin kisha për ta
zhdukur!
Të gjithë ramë dakord: Baleti duhet zhdukur!
Antiromani
Kisha dëgjuar për antiromanin, por për natyrën dhe veçanërisht për rëndësinë e tij
s’mund të thosha as edhe dy fjalë. Injoranca ime në këtë fushë ishte në mos
absolute, aty afër. Prandaj mora një katalog librash nga ato që nxjerrin çdo muaj
shtëpitë botuese të Romës dhe kërkova të gjej autorin më të njohur të antiromanit.
Kjo s’qe ndonjë punë e vështirë sepse veprat e kësaj gjinie viheshin në faqet e
para të katalogut. “Do t’i shkruaj njërit prej tyre – thashë me vete, dhe ai me
siguri do të më përgjigjet”.
- Intervistë me postë? – më pyeti kolegu im.
- E kam vendosur, - i thashë, - në daç me postë, në daç pa postë, do t’i shkruaj
letër.
- Kij kujdes, - më tha ai, - dhe t’i shkruash me antilapës e antiletër, gjersa
është fjala për antiroman.
S’kaloi shumë kohë dhe unë mora përgjigjen nga autori i njohur i antiromaneve. Ai
e niste përgjigjen e tij gjithashtu me pyetje dhe po vetë përgjigjej: “Përse unë
shkruaj antiromane? Për shumë arsye:
Së pari, sepse, jo të gjithë e kuptojnë rëndësinë e antiromanit, në një kohë kur
janë shpikur antitanku, antiajrori, antiraketa, antikultura e shumë “anti” të
tjera. Madje, unë do të thosha se, shpikja e antiromanit është më e rëndësishmja
nga të gjitha shpikjet e tjera.
Së dyti (edhe kjo rrjedh nga e para), sepse antiromani të shpëton nga një rrezik
i madh, nga vetë romani. Jo të gjithë e kuptojnë se romani, ashtu siç janë mësuar
ta konceptojnë shumica e njerëzve, i ka sjellë shumë të këqija njerëzimit. Sa
njerëz kanë gjetur vdekjen deri më sot nëpër faqet e romaneve, sa psherëtima e lot
janë derdhur, sa mbretëri janë shkatërruar, sa familje të mëdha e zakone të vjetra
janë zhdukur, sa epoka janë ndërruar, madje edhe vetë Napoloni disfatën më
shkatërrimtare e ka gjetur jo në Vaterlo, por në faqet e romaneve! Pastaj, kujt i
duhet subjekti, drama, intriga, lidhja e zgjidhja e personazheve? Të gjitha këto
janë lodhje e tepërt për një lexues modern. Pse të mos bëhet edhe pa to? Më mirë
diçka midis hiçit dhe qenies, midis ngrohjes dhe ftohjes. Një shkrimtar në modë
nuk duhet ta detyrojë njeriun të mendojë, sepse kjo është ndërhyrje në punët
personale... Që të shpjegohem edhe më qartë: Ta zëmë se juve, ndërsa po kaloni
rrugës, ju bie në kokë një tullë. Kjo mund t’iu kushtojë jetën. Po qe se ajo është
një antitullë, ju s’do të pësoni asgjë, por, do të vazhdoni rrugën qetë-qetë. Ose:
ju kaloni rrugës dhe aty pranë kalon një makinë e ju jep një të shtyrë me
parafango. Po qe se ajo është një antimakinë (natyrisht e drejtuar nga një
antishofer), ju, sigurisht, nuk do të pësoni gjë. Ja, kështu është edhe
antiromani: ta lexosh dhe njëkohësisht të mos kesh lexuar asgjë.
E treta, ( edhe kjo vjen nga dy të parat), ju me siguri ëndërroni për një çmim
Nobel. Këtë ju nuk e arrini kurrë në qoftë se nuk e njihni mirë “antin”. Prandaj,
në radhë të parë e të fundit, duhet të jesh antiautor, të kesh antipopullaritet
dhe të rrethohesh nga antilexues. Sepse, edhe vetë Nobeli tashmë ka arritur në
përfundimin se ka dalë jashtë mode dhe duhet të kalojë në anti-Nobel.
Kështu përfundonte përgjigjja e mikut apo antimikut tim të panjohur nga Roma, dhe,
në sajë të përgjigjes së tij, unë mund të them se tashmë di diçka për antiromanin.
Kjo bindje më është përforcuar sidomos gjatë këtyre dy vjetëve të fundit kur
mësova emrat e dy plakave nobeliste, - njëra polake e tjetra angleze, të cilat u
habitën edhe vetë kur dëgjuan se iu kishte dalë emri në Oslo.
Variacione letrare
“Në korridor u dëgjuan hapa...”
Si do ta vazhdonin këtë frazë...
... Remarku
... Dikush lëvizte me ngadalë drejt derës time. Jashtë binte shi. Çatitë pikonin
me shumë zhurmë dhe lagështira të hynte në palcë. Për një çast ra heshtje. Por ajo
nuk zgjati dhe u dëgjua një e trokitur e fortë. Roberti shtriu dorën nën krevat,
mori shishen e uiskit, piu një gëllënjkë dhe vetëm atëherë u ngrit të hapte derën.
Atij i merreshin këmbët dhe e shihte dhomën përmes një turbullire që binte erë
alkooli e tym duhani...
... Balzaku
... Zhani u ngrit dhe iu afrua derës. Ajo derë ishte ndërtuar që në kohën e
Napolonit, nga plaku Gavot, me drurë të marrë në pyllin e vjetër të Burgonjës.
Atje rriteshin ahe të fuqishëm me të cilët ndërtoheshin dyert e kështjellave në
kohën e Luigjit XIV. Me këto drurë plaku Gavot kishte bërë edhe mobiliet e dhomës
së gjumit në stilin barok.
... Mark Tueni
... Hapat u shoqëruan pastaj nga rrëmuja. Dikush rendi me vrap drejt derës time
dhe e shtyu atë me forcë. Nga tronditja ranë copat e suvave. Në dhomë u fut një
burrë i egërsuar me dy thika në duar. Pasi më vuri njërën thikë në grykë, - më
tha: Kuletën ose jetën! Si qytetar i rregullt, unë i dhashë kuletën, ndërsa jetën
e ruajta për ta dhënë në ndonjë rast tjetër, më dramatik. Dhe, ndërsa po i jepja
kuletën, mora guximin dhe e vështrova mysafirin drejt në sy. O perëndi! Ai ishte
kongresisti Bulldog, për të cilin unë kisha votuar dy muaj më parë!
... Heminguej
... Smithi u rrënqeth i tëri. Ai e kuptoi se kishin ardhur për ta marrë përsëri në
ushtri. Jo, tha me vete, lamtumirë armë, për mua lufta ka mbaruar dhe u hodh nga
dritarja e katit të dytë. Pasi kapërceu kopshtin me banane, u gjend në buzë të
detit. Aty gjeti një barkë të braktisur nga peshkatarët dhe, ashtu i vetmuar, doli
në hapësirën e pafund të ujit që kishte marrë ngjyrën e plumbit, nën rrezet e
zbehta të hënës. Tani ai ishte i vetëm përballë Oqeanit.
... Çehovi
... Aleksej Petroviçi ndjeu një dridhmë të lehtë në zemër. Me siguri është Ajo!
Atij iu kujtua Ana Pavllovna në atë natë me hënë, kur ishin takuar për herë të
parë, velloja e saj që mbulonte një fytyrë të zbehtë e të rregullt, butësia e
vështrimit të dy syve melankolikë, konia e vogël si një lodër fëmijësh që vinte
rreth stolit në atë kopsht të qet vishnjash ku mund të dëgjohej edhe zukatja e
bulkthijt, edhe fëshfëritja e qepallave të Anës...
Partia me dy B
Prezantuesi:
- Sonte, në emisionin tonë “Opinion” kemi të ftuar politikanin e mirënjohur... Më
falni, si e keni emrin?
- Dylber Shtogu. Shkurt, Beri ose Shtogu.
- Zoti Shtogu ose Beri, për çfarë dëshironi të flisni sonte në emisionin tonë
“Opinion”?
- Për pronat , sigurisht. Do të paraqes pikëpamjen e partisë.
- Të cilës parti?
- Të partisë time.
- Ju sikur keni bërë pjesë apo edhe bëni akoma në disa parti. Prandaj, për të
sqaruar sa më mirë teleshikuesit tanë, do të dëshironim të tregoni se në cilën
parti ndodheni në momentin që po flasim?
- Keni të drejtë, kjo është me shumë rëndësi, sepse pikërisht partia ku unë
drejtoj tani është ajo që iu përgjigjet deri në fund interesave të gjera të
pronarëve.
- Atëherë, si quhet partia juaj?
- Inicialet e saj, deri kohët e fundit, ishin PVP.
- Që duan të thonë?
- Kjo do të thotë Partia e Vullneteve të Papër-mbajtura.
- Kështu quhet edhe në momentin që po flasim?
- Jo, jo, dy ditë më parë vendosa t’ia ndryshoj emrin, sepse dolën disa analistë
keqdashës dhe inicialet e partisë time i deformuan, ata i shpjegonin si “Partia e
Vezëve të Prishura”, gjë që unë nuk mund ta pranoj. Prandaj vendosa t’ua heq këtë
mundësi kundërshtarëve të mi dhe mora masa vetëmbrojtëse.
- Pra, përfundimisht, si quhet partia juaj e tanishme?
- Po, shkurtimisht ajo quhet BLZHB.
- A ka mundësi të na i shpjegoni këto iniciale, me qëllim që të mos ndodhin
ngatërresa me partitë e tjera?
- Partia ku unë bëja pjesë më parë nuk kishte asnjë B, as në fillim, as në fund.
Prandaj edhe na keqinterpretonin.
- Domethënë, ajo parti ishte parti pa B?
- Po, fare pa B. Tani partia jonë ka dy B.
- Përse pikërisht dy B dhe jo një?
- Kjo ka të bëjë me strategjinë dhe taktikën. E para, kjo bëhet me qëllim që
partia ime të mos ngatërrohet me të tjerat, sepse me një B kemi shumë parti,
ndërsa me dy B është vetëm partia ime. E dyta (dhe kjo është më e rëndësishmja)
kjo ka edhe qëllime mbrojtëse, sepse ne kemi vënë re se ka synime të qarta për të
hyrë barkas në partinë tonë edhe rrymat armiqësore që lundrojnë rreth e rrotull,
rryma që synojnë ta shkatërrojnë partinë tonë nga brenda. Ndërsa kur ke dy B –
njërën prapa e tjetrën përpara, pra, duke qenë midis dy B – ve, ne e ndiejmë veten
të mbrojtur kundër të gjithë armiqve që synojnë të na prishin moralin tonë
politik.
- A ka mundësi t’iu tregoni teleshikuesve tanë se cila është karriera juaj
partiake, deri në mbrëmjen e sotme?
- Kësaj pyetje nuk mund ti përgjigjem, për arsye modestie.
- A mendoni ti veni pikë tashmë kalimit nga një parti në tjetrën dhe të
stabilizoheni me dy B?
- Karriera politike nuk mund të ketë fund, por kjo do të varet nga strukturat e
partisë.
- Ju keni edhe struktura?
- Sigurisht, ato janë të shtrira në të gjithë vendin.
- Sa anëtarë ka partia juaj e tanishme?
- Ato janë pa numërim. Me partinë tonë është i gjithë populli, prandaj është e
vështirë të numërohen. Popullin s’e numëron dot as qeveria. Sa për konkretizim,
mund t’iu them se vetëm gjatë shtatë ditëve të fundit BLZHB – ja është rritur në
mënyrë të pakrahasueshme: Në partinë time janë futur dy nipat e mi, gjyshja e tyre
nga ana e babait dhe krushku i ardhshëm i vajzës së vogël, të gjithë
bashkëjetuesit e mbesave të gruas si edhe një numër i pa përcaktuar të ardhurish
nga malësia dy vjet më parë. Ka shprehur gatishmërinë të futet në partinë time
edhe një mik i vajzës sime të vogël që sapo ka ardhur nga emigracioni dhe
bashkëjeton me të. Mund të shtoj këtu se ka shprehur dëshirën të futet në partinë
time edhe bashkëjetuesi aktual i mbesës së vogël të vjehrrës sime, i cili sapo ka
ardhur nga Greqia me një leje tre javore. Ai është edhe intelektual i madh dhe
këto kohët e fundit ka premtuar se do të jap kontribute të shquara në parandalimin
e përhapjes së gripit të pulave.
(Publicitet, dy minuta)
Prezantuesi:
- Të dashur teleshikues! Siç e ndoqët, ne vazhdojmë emisionin tonë “Opinion” me
politikanin e shquar Shtogu ose Beri, njohës dhe pjesëmarrës në disa parti
politike. Ai mban edhe titullin e lartë... Më falni, çfarë titulli shkencor mbani?
- Kandidat dhe asistent profesor dhe kandidat për doktor. Njëkohësisht jam edhe
kolonel dhe, natyrisht, kandidat për gjeneral.
- Me një fjalë, jeni në ngjitje!
- Po. Në emër të kombit dhe për ti shërbyer popullit, unë jam gati edhe për
sakrificën supreme.
- Mos e keni fjalën për Kamikaz?
- Jo, jo, unë preferoj vetëm konsensusin.
- Mos doni të thoni Kryeministër?
- Unë e kam deklaruar edhe më parë: Meqë më kërkon populli unë pranoj të bëhem
edhe President, madje i kam mbledhur dhe i mbaj në xhep firmat që nevojiten. Për
hir të kombit. Unë nuk mund të lejoj që një politikan si unë të rrijë në hije e të
humbasi.
Prezantuesi:
- Të dashur telespektatorë! Këtu po i japim fund emisionit tonë “Opinion” për
t’ia lënë radhën reklamës së fabrikës së sallameve që sponsorizoi me aq bujari
transmetimin që sapo e ndoqët.
Ai apo Ajo?
Shpesh më qëllon të gjej nën derën time fletushka të hedhura nga njerëz të
panjohur dhe që më ofrojnë me bujari shërbime hidraulike, parfume të markave që
nuk i kam dëgjuar kurrë, larëse enësh, dhoma gjumi... Dje në mëngjes, sapo hapa
derën, më doli përpara një fletëpalosje e ilustruar me ngjyra të ndezura e që
mbante një titull disi të veçantë: “Eurodruri”. Zakonsiht reklamat e hedhura para
derës unë i shtyjë me këmbë dhe i lë t’i mbledhë pastruesja e shkallës, por kësaj
radhe, meqë ishte fjala për “dru evropian” e mora fletushkën pa hezitim dhe e
shpalosa me shumë kujdes. Më në fund, “druri evropian” kishte mbërritur edhe në
derën time, duke e zëvendësuar me sukses “drurin shqiptar”!
Po dje, bashkë me “Eurodrurin”, gjeta dhe një fletushkë tjetër që nuk e tregonte
botuesin, por përmbajtjen e kishte tepër tronditëse. Ajo më paralajmëronte për
fundin e botës dhe afrimin e shpejtë të një pandemije, akoma më e rrezikshme se
gripi i pulave. Në një shpjegim të shkurtër shoqata apo sekti botues njoftonte se
fundi i botës, i parashkiuar për vitin 2000, është shtyrë për vitin 3000. Arsyet e
kësaj shtyrje nuk jepeshin të qarta, por me sa kuptova unë, realizimi i këtij
projekti të vitit 2000 qe shtyrë për mungesë fondesh. Dihet se kur është fjala për
projekte të mëdha, siç është ai i Përmbysjes së Botës, shtyrjet e afateve janë
gjëra të zakonshme, prandaj nuk ka përse të mos pranohet edhe afati i ri, me
shpresë se radhës që vjen do të gjenden fondet e nevojshme (me ndihmën e
sponsorëve, sigurisht) dhe nuk do të ketë shtyrje të reja. Njëmijë vjet nuk janë
ndonjë afat edhe aq i largët. Ne kemi kohë të presim dhe t’ia arrijmë edhe asaj
dite!
Të dielën e kaluar, poshtë derës gjeta edhe një pyetësor të një shoqate që merret
me Planifikimin Familjar: Sa fëmijë duhet të lindësh, kur duhet t’i lindësh e të
tjera e të tjera. Ç’është e vërteta asnjëra nga këto pyetje nuk më ngacmoi, sepse
në familjen time, ç’ka patur për t’u bërë është bërë tashmë dhe as që mund të
bëhet fjalë për planifikime të reja. Por midis pyetjeve të ndryshme kërkohej të
jap mendim edhe për një problem që preokupon prej kohësh të gjithë burrat e botës,
duke përfshirë edhe mua. Pyetja ishte:
“Kush sundon në familje: Burri apo gruaja?”
E lexova dhe aty për aty vendosa të mos jap asnjë përgjigje. Më mirë larg
sherreve! Sepse, kur është fjala se kush duhet të jetë i parë, është e pamundur të
gjendet konsensusi, duke përfshirë këtu edhe gruan. Madje për mua kjo është bërë e
ditur që në javën e dytë të martesës. Mirëpo kjo pyetje sikur e kishte krimbin
brenda. Ajo nisi të më guduliste në sedër dhe të më gërryjë pa e kuptuar. Irmës
nuk ian tregova pyetësorin, por fillova t’iu bëj një analizë në heshtje të gjithë
atyre çifteve që i njihja: duke e filluar nga shkalla ime: Ai apo Ajo? Me mend
hodha një vështrim edhe gjithë atyre çifteve me të cilët shkëmbej ndonjë
përshëndetje që prej dhjetë vjetësh. Vlerësimet e mia i hodha në letër dhe pas dy
ditëve shkova drejt e në zyrat e Shoqatës së Planifikimit Familjar.
Një grua rreth të dyzetave, - që do të thoja mjaft e mirëmbajtur dhe e
mirësjellshme, - më tha se isha nga të parët qytetarë që kisha marrë mundimin të
paraqitem për të marrë formularët e nevojshëm. Pra unë isha një qytetar i rregullt
që iu përgjigjet problemeve që kanë të bëjnë me planifikimin e familjes, si
bërthama e shoqërisë.
Në bisedë e sipër ajo më informoi edhe për anketat e ndryshme që ka organizuar
Shoqata gjatë vitit që shkoi. Krijesa shumë simpatike dhe e sjellshme më tha se
testimi më i fundit lidhur me pyetjen se kush sundon në familje, ishte kryer një
muaj më parë dhe, në mënyrë që unë të hyja direkt në temë, më shpjegoi edhe
mënyrën konkrete se si ishte zhvilluar testimi dhe rezultatet që kishin dalë prej
tij.
Një Komision prej gjashtë vetësh (në paritet të plotë: tre burra dhe tri gra),
shkoi dhe trokiti në gjashtë porta me numër tek, në tri rrugica të lagjes më të
populluar të qytetit. Komisioni i drejtonte pyetjen zotit të shtëpisë dhe, sipas
përgjigjes që merrte, jepte edhe një çmim. Atje ku do të pohohej se sundon gruaja,
të zotit të shtëpisë do t’i dhurohej një pulë. Atje ku pohohej se sundon burri, do
të dhurohej një kalë.
Në shtëpinë e parë, Komisioni mori këtë përgjigje nga burri:
- Unë nuk e fsheh. Për hir të qetësisë familjare, pa pyetur gruan dhe pa
miratimin e saj, unë s’bëj asgjë.
- Urdhëroni një pulë! – i thanë ata të Komisionit dhe vazhduan më tej.
Në shtëpinë e dytë, burri tha:
- Zyrtarisht, unë jam i zoti i shtëpisë, por meqë gruas i dorëzoj rrogën, ia kam
lënë asaj të bëjë ç’të dojë. Ju e kuptoni...
- Një pulë, zotëri! – dhe Komisioni vazhdoi të trokasë në portat e tjera. Kur
trokitën në portën e tretë, nga brenda u dëgjua një zë i fortë burri:
- Kush trokit atje?
Anketuesit i treguan qëllimin e ardhjes.
- Dhe ju dyshoni se kush sundon në familjen time? Këtu ka burrë shtëpia! – bërtiti
ai me zë të lartë. – Veç meje, këtu askush tjetër nuk pyetet!
Kryetari i Komisionit mori qëndrim gatitu dhe i tha:
- Sipas rregullores së Komisionit tonë, ju do të merrni një kalë si dhuratë. Ne
kemi sjellë me vete edhe formularin përkatës, por më parë do të na tregoni se si e
doni kalin: Të bardhë, të zi, të kuq apo ngjyrë gri?
Zotit të shtëpisë iu çel fytyra dhe menjëherë ktheu kokën pas e thirir:
- Marie! Këta zotërinjtë po na dhurojnë një kalë. Si thua ti, çfarë ngjyre ta
marrim kalin?
Kryetari i Komisionit buzëqeshi dhe tha:
- Juve ju takon pula, zotëri, - dhe vazhduan më tej.
Kur trokitën në portën e katërt, një burrë doli e tha:
- Në shtëpi pyetem unë, por ama kam parasysh se gruaja është nëna e fëmijëve
dhe sa herë më duhet të bëj ndonjë gjë, që s’i pëlqen asaj, të gjithë hidhen
kundër meje, prandaj më parë unë pyes dhe pastaj veproj...
- Për ju ne kemi sjellë një pule, thanë dhe u larguan.
Më e papritura ndodhi në shtëpinë e pestë. Kur u afruan te porta, anëtarët e
Komisionit stepën në vend. Që nga jashtë dëgjoheshin të thirrura të ashpra. Ata u
ndalën në afërsi të portës dhe dëgjuan këtë dialog:
Burri:
- Unë kujtova se...
Gruaja ia pret shkurt:
- Mjaft me ato arsyetimet e tua “kujtova se, kujtova se!”. E shef këtë topuz? Edhe
një fjalë dhe unë do të mbetem e ve!
- Largohemi prej këtu – tha kryetari i Komisionit – Këtu ka rrezik.
Në familjen e gjashtë Komisionit ia hapi portën një burrë në moshë mesatare. Ai
dukej sikur vajtonte. Pasi mori njoftimin për qëllimet e vizitës së Komisionit, u
mendua pak dhe pastaj tha me gjysëm zëri:
- Eh, more vëllëzër! Në shtëpinë e tyre, burrat e mëdhenj bëhen të vegjël dhe
gratë e vogla bëhen të mëdha.
- S’kemi nevojë për komente të tjera, - tha kryetari i Komisionit dhe urdhëroi t’i
jepnin një pulë.
Pakujdesia e të vdekurit
Një plakë shkoi në varreza dhe qëndroi para pllakës së varrit të të shoqit që kish
vdekur dy vjet të shkuar. Ajo filloi të shajë të vdekurin me gjithçka i vinte ndër
mend: “Ti vazhdon si më parë të mos e çash kokën për familjen, mbete tërë jetën
arrakat, ti nuk do të ndreqesh kurrë, njeri që s’do t’ia dijë për shtëpi e
katandi, të pyesësh makar a jeni gjallë, a keni me se jetoni, si shkojnë fëmijët
në shkollë ...”
Një burrë që kishte ardhur edhe ai te varri i të shoqes, i thotë:
- Më falni moj zonjë, po ai tashmë është i vdekur, pse e rëndoni më shumë, e çfarë
mund t’i kërkosh të vdekurit?
- I kërkoj që ç’ke me të, - përgjigjet plaka, - s’ka turp, edhe tani vazhdon të
rrijë sehirxhi, si gjithnjë. Të dielën e kaluar ai erdhi e votoi, m’u afër
shtëpisë dhe nuk u kthye njëherë e të pyeste si jeni e ku jeni?
Barka e Noes
Kur Noe ndërtoi Barkën e tij për të shpëtuar të gjitha llojet e qenieve të gjalla
nga përmbytja e Botës, hasi në një pengesë: Si mund të rrinin bashkë, në një
barkë, ujku me delen, tigri me gazelën, qeni me lepurin e kështu me radhë. Për të
zgjidhur problemin, Noe (me ndërmjetësimin e OSBE-së) u propozoi kafshëve arritjen
e një marrëveshje ku secila vuri firmën “se nuk do të sulmonte tjetrën”. Natyrisht
kjo ujdi do të kishte fuqi sa të hidhnin lumin, domethënë deri sa të binte niveli
i ujit e të dilnin në sterre.
Dhe kështu u shpëtua bota e gjallë.
Kjo përvojë me barkën e Noes mund të përdoret edhe në kohën tonë, veçse tani ka
një vështirësi tjetër: Në kohën e Noes ishte fjala për marrëveshje midis kafshëve,
ndërsa në kohën tonë është fala për qenie që sundohen nga arsyeja, prandaj e kanë
të pamundur respektimin e marrëveshjeve të tilla.
Ky është shkaku përse në kohën tonë Barka e Noes është zëvendësuar me gomone të
veçanta ku futen vetëm nga një çift për çdo parti politike.
Ngushëllimi
Si zakonisht, lypsi doli të kërkojë ndonjë send nëpër dyert e botës. Ai trokiti në
derën e parë, në hyrjen e një rrugice ngjitur me Unazën dhe nga brenda iu përgjigj
një vajzë e vogël.
- A keni ndonjë copë bukë, moj bijë, - shtriu dorën lypsi.
- Ne bukën e marrim me listë dhe nuk na tepron asnjë thërrime, - iu përgjegj
vajza.
- Po një dorë kripë, a ju ndodhet?
- Nana mori mbrëmë një filxhan me kripë te komshija, se na është mbaruar, - thotë
vajza.
- Po ndonjë qiri, a ju ndodhet. Në barangën time jetojmë në errësirë.
- Edhe ne në errësirë jetojmë, dritat vijnë dy orë dhe ikin. Qirinj nuk kemi se
babi është pa punë.
- Më jep një gotë ujë xhaxhit, se u pa kjo punë, - tha lypësi.
- Ne ka tre ditë që s’na vjen uji, të gjitha enët i kemi bosh.
- Po mamin ku e ke?
- Mamaja ka shkuar për ngushëllim te një shoqe, se i kanë vrarë djalin në Greqi.
- I thuaj mamit të mos shkojë asgjëkundi për ngushëllim, po të rrijë e të presë
ngushëllime në shtëpinë e vet, - e këshilloi lypësi dhe u largua.
Denoncuesi
Vrapova nëpër shkallë, kalova mbi një urë dhe... nuk më kujtohet se si, veçse unë
e pashë veten në rajonin e policisë. Hyra pa trokitur në një zyrë të vogël dhe u
përballa me një oficer që rrinte prapa tavolinës, i rrethua nga tre aparate
telefonikë. Unë nuk prita të më pyeste oficeri:
- Zoti polic, - i thashë, - më falni, desha të them zoti oficer, unë erdha t’ju
them se para një ore kam parë dy persona që hapën me forcë derën e komshiut tim,
kur s’kishte asnjeri në shtëpi dhe...
- Cilën shtëpi kanë hapur? - pyeti oficeri i policisë.
- Të komshiut, pra, - u përgjigja unë.
- Për atë po ju pyes: cili është komshiu? Komshiu yt apo komshiu im?
- Sigurisht komshiu im, - i thashë.
- Epo atëherë na e tregoni, cili komshi, si e quajnë, na thuaj adresën...
- Si e quajnë komshiun, gjejeni ju, - i thashë, - edhe adresën gjejeni vetë, unë
s’jam polic.
Oficeri më vështroi me habi dhe pastaj insistoi në të tijat. Ai donte t’ia thosha
unë edhe emrin, edhe adresën.
- Ato gjejini vetë, - përsërita unë.
- Mirë, i dashur qytetar, po si ishin veshur banditët?
- Pse unë do t’ju tregoj se si ishin veshur? Ç’më duhet mua se si vishen banditët,
apo... - Ato duhet t’i merrni me mend vetë, ju jeni policia, jo unë. Ç’më duhet
mua?
- Ç’farë moshe ishin, afërsisht?
- Unë s’merrem me moshën e të tjerëve, atë gjejeni vetë - i thashë. - Ditëlindjen
e mban gjendja civile, jo unë. Ç’më duhet mua se kur kanë lindur ata?
- Mirë, ju nuk dyshoni te ndonjë emër?
- Ju thashë, emrat i gjeni vetë, ç’më duhet mua të dyshoj për të tjerët? Apo të
bëhem unë shkaktari pastaj...
Oficeri la lapsin, u mbështet në shpinën e karriges dhe m’u drejtua:
- Zoti qytetar, meqë m’i latë mua t’i gjej të gjitha, atëherë po ju them se njërin
prej atyre grabitësve që thoni ju, e kam gjetur që tani. Njëri prej tyre jeni ju!
- Unë?! Unë që erdha dhe ju tregova?! Me këmbët e mia erdha!
- Po, po, ose ti, ose je bashkëpunëtor i atyre të dyve, - tha oficeri dhe u ngrit
në këmbë.
Një polic tjetër erdhi sakaq, më kapi për krahu dhe më futi në një birucë të
errët, pa asnjë dritare. Fryma po më merrej.
Hodha çaeçafin në dysheme dhe u çova i lemerisur.
Pulsi më rrihte sa dyfishi i normales.
Çyryk, Çyryk!
Tregojnë se kur Ura me Harqe mbi lumin e Matit kishte arritur në prag të
inaugurimit, shkoi për ta vizituar edhe Lalë Krosi, i shoqëruar nga suita e tij.
Lala mbështetej mbi një bastun dhe ecte rëndë- rëndë. Kur hyri në urën e re,
godiste mbi dyshemenë e urës me bastun e pas çdo goditje thoshte:
- Çyryk, çyryk!
Inxhinieri italian që kishte drejtuar punimet, i thotë përkthyesit:
- Cilat janë përshtypjet e zotërisë që vjen nga Oborri i Mbretit?
Përkthyesi i shpjegoi italianit domethënien e fjalës “çyryk” dhe ai u zbeh në
fytyrë. Fjala e Lalës ishte ligj dhe urën mund ta shembte Policia Ndërtimore, për
mungesë leje ndërtimi dhe oponence.
Inxhinieri italian, tërhoqi në një anë përkthyesin dhe i thotë:
- Si t’ia bëjmë? A ka ndonjë rrugëdalje?
- Kjo punë edhe mund të rregullohet – përgjigjet përkthyesi. A keni ndonjë bllok
bankënotash me vete?
- Sigurisht, sigurisht – thotë inxhinieri.
- Jepjani atij shoqëruesit në të djathtë të Lalës dhe ai e di se ç bën. Veç me
kujdes.
E ndërsa Lala Kros me suitën e tij vazhdonin të ecnin me ngadalë mbi urën e re,
duke trokitur ritmikisht dhe duke përsëritur fjalën fatale “Çyryk”, shoqëruesi i
afrohet dhe i thotë diçka në vesh. Lala u ndal për një moment, u kthye me gjithë
suitën e tij andej nga kishte ardhur, edhe pas çdo goditje me bastun përsëriste:
- Sakllam, Sakllam!
Dialog pas dyzet vjetësh
- Kur ishim të rinj, ti më thoshe të dua, të dua, unë lë kokën për ty. Me të
vërtetë më doje aq shumë?
- Ashtu ishte. Përgjërohesha pas teje, por ti sikur largoheshe. S’dua, s’dua...
dhe s’u bë asgjë.
- Ti më takoje çdo ditë kur kthehesha nga fakulteti. Edhe kur takoheshim ndonjë
herë në rrugicë ku s’na shihte njeri, ti asnjë herë nuk më puthe.
- Unë vazhdimisht të lutesha, po ti gjithnjë më thoje jo, s’bën, nuk dua! Dhe unë
tërhiqesha.
- Eh, naiv i shkretë! Ti akoma s’ke mësuar asgjë nga jeta. Puthen buzët, jo
fjalët!
I rashë ballit me shuplakë. Edhe një peng më shumë!
Atë që nuk e bëri dot vapa...
Mjeku nuk u vonua. Ai erdhi brenda tridhjetë minutave.
- Kur i ndodhi?
- Ishte mirë, po, pa pritur, erdhi nga kafeneja ku rrinte me shokët si çdo ditë
dhe u shtri pa na thënë asnjë fjalë. Sefer, i them, të dhemb gjë? Ai nuk mu
përgjigj, vetëm bëri me shenjë ti sillja një gotë ujë, po dhe atë nuk e piu.
- Sa vjeç është?
- Shtatëdhjetë, sa i mbushi.
- Ka vuajtur më parë nga ndonjë sëmundje zemre apo...
- E po pleqëri de, po jo ndonjë gjë me rëndësi. Ishte fare mirë.
- Ka patur ndonjë grindje, ndonjë emocion, shqetësim...
- Asgjë, asgjë, gjithë ditën me shokët, për politikë kanë biseduar e çfarë u vinte
në mendje.
- Ju jeni bashkëshortja? Zbërthejani këmishën, të shohim...
Mjeku dëgjoi me stetoskop, pastaj mati pulsin.
- E zeza unë, as fëmijët s’janë këtu. Qe fare mirë, doli me shokët si përditë, ata
janë më të moshuar se ky, po janë mirë, e zeza unë...
- Zonjë, gjendja duket disi e rëndë dhe nuk duhet ta lëvizim nga vendi. Do presim
se mos qetësohet dhe vetëm pastaj mund ta marrim në reanimacion.
- Domethënë është shumë keq? Duhen njoftuar djemtë.
- Natyra bën çudira, ndofta del nga kjo gjendje. E rëndësishme është të mos e
lëvizim nga vendi dhe të mos i shkaktohen emocione të reja.
- Fadil, Fadil, fol de, ka ardhur mjeku, do bëhesh mirë, hapi sytë!
I sëmuri po fikej. Nxirrte gjysma fjalësh dhe pastaj, sakaq, kalonte në humbje.
Mjeku mbante dorën te pulsi dhe shikonte orën.
- Zy... Zy... Zyra.
- Fol de, hë, këtu jemi, edhe mjeku ka ardhur, fol. Më mirë do bëhesh.
- Zy... Zyraaa.
- Fol, de, fol, tregoi mjekut...
I sëmuri i mblodhi të gjitha forcat:
- U zgjo.... dh, u zgjo.... Presid....
- Çfarë kërkon? – pyeti mjeku.
- Pyet a u zgjodh Presidenti – deshifroi bashkëshortja.
- Oh, ah... Bam... To...
- Mos kërkon të thërriten djemtë? – pyeti mjeku. – Ju thatë se i keni në Itali,
apo jo?
- Jo, jo, pyet për Bamirin dhe Tosin, - shpjegoi bashkëshortja.
- U zgjodh, u zgjodh!
- Haaa... hek...
Mjeku i kapi pulsin përsëri, ndërsa njërën dorë ia vuri tek damari i qafës, poshtë
veshit të majtë. Ai e vështroi me keqardhje bashkëshorten që dridhej e tëea:
- Zonjë, mjekësia u tregua e pafuqishme. Të rroni vetë!
2007

Bashkeshortet
Një çift të martuarish quhen bashkëshortë. Kjo do të thotë se si burri ashtu edhe
gruaja e kanë zgjedhur shokun e jetës me short, me llotari.
Dihet se në llotari gjithmonë ka shumë më tepër humbës se sa fitues. A do të thotë
kjo se shumica e bashkëshortëve janë të pakënaqur nga shorti që iu ka rënë?
Unë nuk marr guximin ta pohoj këtë fakt, por ama duhet pranuar nga të gjithë se
gjuha shqipe ka fjalën më të saktë për të emërtuar martesën.
Kush’e di, kush është atje!
Sa herë kisha ëndërruar të gjej një rast e të bisedoj vetëm për vetëm me trurin
tim, por asnjë herë nuk e gjeja të ngeshëm dhe pa praninë e të tjerëve.
Një të shtunë pasdite dola në parkun e qytetit dhe u futa thellë në periferi. Atje
është një kafene e vogël me katër apo pesë tavolina, nën hijen e dy rrapave të
mëdhenj. Qëlloi që të gjitha tavolinat të ishin të lira dhe vajta e u ula pranë
asaj më në qoshe, ku nuk dëgjohej asnjë zhurmë.
“ Ky është një rast i përshtatshëm” – thashë me vete.
Mbështeta bërrylat mbi tavolinë dhe e mbërtheva fytyrën në pëllëmbët e të dyja
duarve. Me gishtin e mezit të dorës së djathtë i rashë ballit: Tuk, tuk, tuk!
Një zë i panjohur mu përgjigj nga brenda:
- Hyrë!
Hezitova disa sekonda dhe pastaj vendosa:
- Jo, jo. S’po hyjë. Kush’e di kush është atje!
2007
Njeriu – flori
Kur më lanë veshët, bashkëbiseduesit e mi mundohesha t’i kuptoj nga lëvizja e
buzëve. Natyrisht unë kuptoja fare pak ose aspak nga fjalët e tyre, por nuk e bëja
veten dhe gjithë kohën miratoja me kokë. Dhe ata që më rrethonin thoshin:
- Sa njeri i mirë! Njeri që të kupton me gjysmë fjale dhe kurrë nuk ta prish e nuk
të kundërshton për asgjë. Gojë flori!
Kur më mbërtheu edhe skleroza dhe nuk e vrisja mendjen sa lek më mbeteshin në xhep
pas çdo qerasje, mu shtuan edhe shokët e miqtë. Ata sikur mbinin nga dheu. Kushdo
që më kërkonte borxhe, unë nuk e bëja fjalën dy dhe më e rëndësishmja ishte se as
që e kërkoja kthimin e tyre. Dhe gjithë ata që më njihnin, thoshin:
- Xhevahir-njeri, bujar te zoti, me të gjithë.Ta bën borxh. Flori i gjallë.
Kur vdiqa (se njerëz jemi, qëllon që edhe vdesim), të gjithë ata që më kishin
njohur e bërë shoqëri, thanë:
- E po, siç pat katandisur ai i shkreti , mirë bëri që e mbylli. Nuk thonë kot, në
raste të tilla: Vdekja është kapak flori!
2006
Çifti i përjetshëm
Dallga dhe Bregu - një çift i përjetshëm. Ata puthen e grinden vazhdimisht, po
divorcin nuk e njohin.Dallga nervoze dhe Bregu i qetë e pak indiferent, e
plotësojnë për mrekulli njëri-tjetrin.
Këtë harmoni shpesh mundohet ta prishë xhelozja Erë. Kur sheh se marrëdhëniet
Valë-Breg janë të qeta e intime, Era grindavece hyn në mes dhe e nxit Valën kundër
të dashurit të saj. I pëshpërit diçka në vesh Valës dhe ajo, aty për aty, tërbohet
e vjen e shfryn kundër Bregut, madje edhe e godet me gjithçka mundet e sa fuqi ka.
Bregu i duron të gjitha me qetësi dhe asnjë herë nuk ngre dorë kundër bukuroshes
së vet. Durim, durim dhe gjithçka do të kalojë! Vala e kupton, më në fund, se e
gjithë kjo erdhi nga një thashethem i kotë , nga një intrigë xhelozie. Atëherë
qetësohet dhe përsëri vjen gjithë përkëdheli, e bardhë si fleta e Mjelmës, kërkon
të falur dhe bie në përqafimet e të vluarit të saj.
Deti, kur i sheh Valën dhe Bregun në harmoni me njëri-tjetrin dhe intriga nuk ia
arriti qëllimit, gëzohet dhe, për nder të çiftit, shtron qilimin bojëqielli ku
rrezet e diellit vezullojnë me shigjeta të argjendta. Për të festuar rivendosjen e
harmonisë së çiftit, Deti fton në gosti miliona dasmorë nga i gjithë Planeti.
2007
Më i shituri...
Pronari i njërës prej njëqind e ca Shtëpive Botuese po reklamonte botimet e tij
para auditorit të studentëve. Në fund ai tha:
- Sidomos ju rekomandoj të lexoni librin më të ri të shkrimtarit Ponc Pilafi, më i
shituri i këtyre kohëve të fundit.
Një studente u ngrit e pyeti:
- Kush është më i shituri, – autori apo libri?
Gazeta
Unë banoj në katin e pestë të një pallati tetë-katësh. Shkallët janë pa dritare
dhe kur ndërpriten dritat ( gjë që ndodh vetëm një herë në shekull), ato janë pus
të errëta. Dje e ndjeva veten ngushtë dhe nxorra gazetën nga xhepi i palltos, e
bëra tubë dhe i vura shkrepësen.
Pishtari prej letre më çon deri tek dera ime.
Ja pra, edhe gazeta mund t’ua ndriçojë rrugën njerëzve!
2007
Shkallët e shoqërisë njerëzore
Një sociolog bashkëkohor ka arritur në përfundimin se Shoqëria Njerëzore ndahet në
tri kategori:
Kategoria e parë ka si pronë deven me dy gunda.
Kategoria e dytë - deven me një gungë.
Kategoria e tretë - gungën!
Ata dhe Ne
Ata mbajnë fjalime - Ne duartrokasim.
Ne votojmë - Ata numërojnë.
Ata në qeveri - Ne me qiri!
2007
Duartrokitjet dhe picat
Kur më qëllon të shkoj në koncert, unë paralizohem fare. Kjo vjen nga magjia e
artit dhe ndjeshmëria ime e lartë. Del në skenë këngëtari, dalin balerinat e
orkestra dhe unë mbetem me gojë hapur. Ngrij i tëri dhe vij në vete vetëm kur
dëgjoj thirrjen pateti që vjen direkt nga skena:
“Një duartrokitje të fortë për Cif Bullgurin”!
Salla oshëtin nga duartrokitjet. Automatikisht edhe unë i bashkëngjitem
duartrokitjes kolektive dhe sakaq shkundem nga dehja artistike.
Deri tani vonë e kisha ditur se spektatori duartroket sipas qejfit të tij: I
pëlqen – duartroket, nuk i pëlqen – hesht. Punë shijesh apo punë dëshire, quaje si
të duash. Mirëpo ky rregull, mesa duket paska qenë një zakon i shoqërive
primitive. Tani, në shoqërinë moderne, kur edhe fshirja e shtëpisë bëhet me anë të
robotëve, duartrokitjet bëhen me telekomandë nga ai që drejton spektaklin. Një
bashkëkohësi im, njohës i artit, më thotë se kjo është e domosdoshme të bëhet
sepse ja, ti, nga magjepsja, harron të duartrokasësh dhe rri si hu gardhi, me duar
kryq. Kjo është e barabartë me një demonstrim të injorancës tënde si spektator. Në
koncert nuk shkohet për të ndenjur indiferent. Prandaj të vjen në ndihmë drejtuesi
i koncertit, i cili, edhe atje ku ti nuk ke arritur ta kuptosh artin, të sjell në
vete me thirrjen:
“E mrekullueshme, një duartrokitje të fuqishme për...”
Dhe ti hyn në rrjedhën e përgjithshme, duartroket, tregon se je qytetar që e ndjen
të bukurën.
Ndërhyrja apo komandimi që nga skena të shkarkon nga barra e rëndë e
vetëvlerësimit të këngës apo të valles. Si njeri mesatar ti nuk mund të kesh një
mendim individual, pra të arrish të dallosh atë që të pëlqen apo nuk të pëlqen në
art, prandaj edhe bëhet e domosdoshme ti thuhet spektatorit se kur dhe kë duhet të
duartrokasë. Madje edhe sa duhet duartrokitur: gjatë apo shkurt, fuqishëm apo
mesatarisht. Se mund të qëllojë që një këngëtar, (për arsye që ti nuk i kupton) ty
nuk të pëlqen, prandaj kur të tjerët duartrokasin, ti rri si i shastisur dhe nuk
përfshihesh në rrymën e përgjithshme.
Nga të gjitha këto që thashë më sipër dhe si rezultat i vëzhgimeve të gjata që i
kam bërë tashmë fenomenit “Duartrokitje”, kam arritur në këto përfundime:
E para, duartrokitjet ndahen në dy grupime të mëdha: Koncertale dhe Mitingashe.
E dyta, duartrokitjet mund të jenë vetëm kolektive dhe ato jepen vetëm me porosi.

E treta, me porosi jepen jo vetëm duartrokitjet por edhe... picat.

Biseda në hava
Mbështes kokën në xhamin e dritares së ngushtë të aeroplanit. Poshtë nuk shihet
asgjë. Tymnajë. Nuk kupton nëse fluturojmë mbi det apo mbi tokë.
- Gobi, - mu përgjigj stjuardesa.
Shigjeta në hartën elektronike përballë tregon se po i afrohemi Kaspikut.
- Po pësoi ndonjë gjë kjo karroca ku kemi hipur, do të biem në duart e mongolëve.
– i them Hashimit që e kisha në krah.
- Të paktën këtu s’ka klasa. Të gjithë të njëjtin fat do kemi.
- Gabohesh, - i them. – Hidh një sy atje në klasën e parë, ku rrinë biznesmenët
dhe politikanët e lartë. Sallon me të gjitha komoditetet, këmbët i shtrin si të
dush, jo si këto kolltuqet tona ku jemi mbledhur shuk.
- Unë fola për aktin e fundit, - shpjegon Hashimi.
- Cilin fund?
- Atij fundi që përmende ti në fillim. Po u rrëzua, karroca s’bën dallime.
- Po, ashtu është. Të gjithë një fat do të kemi. I vetmi dallim do të jetë se unë
e ti do të përmendemi vetëm si numër pasagjerësh të humbur, ndërsa disa prej atyre
të klasit të parë do të përmenden me emra.
- E çfarë rëndësie ka? Në këto raste mund t’iu kesh zili vetëm valixheve, - më
thotë. – Në qoftë se ky aeroplan nuk digjet në ajër por bie copë në tokë, fundoset
në det apo kudo që të bjerë, valixhet do të zbërthehen por nuk do të zhduken. Edhe
kjo revistë që kemi në dorë, nuk do të pësojë asgjë. Ne jemi më të dobët se këto
fije letre. Fijet e letrës do të fluturojnë në ajër dhe do të bien shëndoshë e
mirë si në tokë ashtu edhe në det. Pse njeriu të jetë më i dobët e më i thyeshëm
se një fije letre?
- Ne po filozofojmë kot. Ne s’kemi asgjë në dorë.
- Jo vetëm ne. Edhe ata që kanë ndërtuar gjithë këtë karabina dhe i kanë dhënë
krahë, e kanë ngritur në ajër, i kanë dhënë fuqinë e një përbindëshi si ato të
përrallave, nuk kanë arritur të mendojnë për vete. Babai i kësaj krijese nuk ka
vetëmbrojtje as sa këto fije letre.
- Me që më fole për letrat. Sa libra janë shkruar nga njeriu tre apo katër shekuj
më parë dhe sot janë shëndoshë e mirë nëpër biblioteka e muzeume, ndërsa autorët e
tyre – njerëz, janë bërë pluhur? Njeriu ka menduar më shumë për sendet se sa për
veten e tij.
- Duket se tani dolëm mbi Kaspik – më thotë Hashimi. – Edhe po ramë, tani biem te
peshqit, jo në duart e mongolëve.

Kur erdha në këtë botë

Kur erdha në këtë botë s’më pyeti njeri
As kur të largohem s’do më pyesin, mne siguri.
Kur afrojnë zgjedhjet, më marrin me të mirë:
“Eja të të përqafojmë, o qytetar i lirë!”.
Kur të mësoni se Selimi ndërroi jetë
Mos kujtoni se vdiqa me të vërtetë.
Unë vetëm kam lënë jetën që bëja mbi tokë
Dhe kam shkuar n’emigracion, me shokë!.
nëntor 2006

PAMFLETE

Mbi dobinë e gënjeshtrës

(refleksion)
Gjatë gjithë jetës ne dëgjojmë vetëm kritika e fyerje kundër gënjeshtrës. Mirëpo,
për habinë tonë, të gjitha kritikat e fyerjet asaj i bëhen shëndet. Ajo veç rritet
e lulëzon për shtatë palë qejfe dhe s’do t’ia dijë fare se ç’thuhet për të. Madje
shpesh e shohim edhe në shoqërinë e personaliteteve më të larta të politikës, gjë
që ne të tjerët as që mund ta ëndërrojmë.
Ky fakt më ka shtyrë të mendoj se gënjeshtra nuk është vetëm gënjeshtër. Ajo është
edhe pushtet qeveritar, edhe para, edhe shpresë, madje edhe krenari kombëtare!
Ndryshe nuk mund të shpengohet lulëzimi i saj.
Të gjitha këto mund të duken të çuditshme, por ja, le të arsyetojmë së bashku.
E par’ e punës, po të mos ishte gënjeshtra ne do të kishim humbur shumë të mira që
sot i gëzojmë me bollëk, sepse nuk do të ishim vënë në krye të të gjitha vendeve
të Evropës Lindore, si për ekonomi, ashtu edhe për demokraci. Po të mos ishte
gënjeshtra, demokracia jonë nuk do të kishte lulëzuar, sepse shumë konferenca
shtypi të kryeministrave nuk do të ishin dhënë dhe ne do të kishim mbetur në
errësirë të plotë. Po të mos ishte gënjeshtra shumë emisione televizive nuk do të
ishin transmetuar, ndërsa asnjë gazetë qeveritare nuk do të kishte parë dritën e
diellit. Po të mos ishte gënjeshtra ne nuk do arrinim ta ktheJm korrupsionin në
patriotizëm. Po të mos ishte gënjeshtra kryeministri nuk do të arrinte ta zgjidhte
krizën energjetike me ndërtimin e centraleve nukleare dhe nuk do ta furnizonte
Durrësin duke ç’kripëzuar ujin e detit.
Pra, gënjeshtra është edhe burim i pashtershëm shprese.
Tani unë pyes: A është mirë që njeriu të jetojë katër vjet me shpresë apo katër
vjet pa shpresë? Sigurisht është më mirë të jetosh me shpresë. Dhe këtë shpresë, i
dashur lexues, na e siguron gënjeshtra!
Është provuar se gënjeshtra i shërben edhe krenarisë kombëtare. Edhe kjo mund të
duket e çuditshme, por është fakt. Për shembull, po të mos ishte gënjeshtra,
askujt s’do t’i shkonte ndërmend ta vlerësonte listën e kandidatëve të PD-s si
“lista e shekullit”, siç bëri një gazetë e qeverisë. Bota ka qindra e mijëra
parlamente të të gjitha llojeve, miliona deputetë apo kandidatë për deputetë,
mirëpo kërkush deri më sot s’ka arritur ta hartojë “listën e shekullit”. E
megjithatë, në sajë të gënjeshtrës, ne shqiptarët kemi arritur ta sigurojmë një
listë të tillë, bashkë me shumë figura të shquara qeveritarësh që mund të lindin
vetëm një herë në një shekull, dhe vetëm në Shqipëri. E si të mos jesh krenar, kur
ke fatin të jesh bashkëkohës i atyre historianëve që shpikën Luftën Civile në
Shqipëri dhe arritën të transformojnë kuislingët në patriotë të kulluar të kombit?
Dhe e gjithë kjo u arrit në sajë të gënjeshtrës. Unë nuk e di se çfarë do të bëjnë
e si do të arrijnë të qeverisin nipat e stërnipat tanë, po një gjë mund ta them me
siguri që tani: Ata që do të vinë pas nesh do ta kenë shumë të vështirë të bëjnë
prokopi, në qoftë se nuk do të arrijnë të prodhojnë politikanë të kalibrave të
tillë.
Ka raste të shumta kur gënjeshtra sjell edhe kënaqësi të veçanta. Kur dëgjova këto
ditë se gjatë rrugës për në Shqipëri (tani Shqipëria shitet me 1 euro) janë nisur
të vijnë disa miliarda dollarë (ato qenkan nisur që nga Australia e Luksemburgu),
mua personalisht m’u bë zemra mal. Nuk është shaka që në një territor kaq të
vogël, si vendi ynë, të derdhen miliarda dollarë njëherësh. Unë ato i përfytyroj
si një shi kartëmonedhash jeshile që mbulojnë çdo pëllëmbë të tokës sonë të
shumëvuajtur dhe ne s’do të kemi ku të vëmë këmbën, për të mos i shkelur!
Ose le të shkojmë më tej. Po të mos ishte gënjeshtra askujt s’do t’i kishte
shkrepur në kokë për të shkruar një titull si ky: “Demokratët zbrazin globin në
Tiranë”. Sapo lexova këtë titull në një gazetë qeveritare (ai zinte gjashtë
kolonat e faqes së parë), u përshkova nga një dridhmë e këndshme krenarie që jam
shqiptar. Sepse s’është shkaka që i gjithë globi të zbrazet në Tiranën tonë, për
më tepër që e gjithë kjo zbrazje ka ndodhur vetëm në derën e një partie të vetme!
Këtu ka ardhur globi, madje jo vetëm ka ardhur, por edhe është zbrazur tek dera e
demokratëve! Merreni me mend se ç’do të thotë kjo. Edhe një njeri i vetëm sikur të
vijë e të zbrazet në derën tënde, kjo do të përbënte ngjarje për gjithë shkallën,
jo më të vijë e të zbrazet një glob i tërë.
Ec e mos u kreno, po deshe!
Çmenduri bashkëkohore
Sapo i premtuan në një miting paraelektoral se do ta merrte pensionin jo me lek,
por me dollarë, vjehërri i mbesës sime nisi të interesohet për kursin e valutës,
gjë që nuk e kishte bërë asnjëherë tjetër. Katër vjet më parë ai kishte zbritur
nga fshati dhe isha i sigurtë se kurrë nuk ka prekur dollarë me dorë. Megjithatë,
edhe ai tashmë u përfshi nga globalizmi.
- Pa shihe një herë atë gazetën, më tha, me sa lekë ndërrohet dollari?
- Ti asnjëherë nuk i ke bërë hesapet me dollarë – i thashë. Po ai ma preu
shkurt:
- Po vijnë kohë të reja, i dashur krushk. Ti nuk para i ndjek këto mitingjet,
prandaj flet kështu. E more vesht ti se edhe Berati ynë do të lidhet me Detin?
Unë e vështrova krushkun me habi dhe s’po e kuptoja ku donte të dalë.
- Me Detin ore, me Detin, ja, siç ta them unë – nguli këmbë krushku.
- Unë di se Berati dhe Deti i kanë nja tridhjetë apo dyzet kilometra në mes, i
them. Si mund të lidhet Berati me Detin?
- Ti di vetëm kilometrat, po nuk di se çfarë tha ai kryetari i madh në miting.
Ai tha se po të votoni për partinë time, do ta lidh qytetin tuaj me Detin Adriatik
dhe më gjërë. Ja, kështu tha ai para qindra banorëve të qytetit tonë.
- Po banorët e qytetit, çfarë thanë?
- E duatrokitën, ja çfarë thanë.
- Po mirë, ju do të shkoni në Detë apo Deti do të vijë te ju? – e pyeta unë me
të qeshur.
- Se kush do të shkojë e kush do të vijë, e di ai, - mu përgjigj krushku, -
prandaj ti, po ke ndonjë të njohur, na siguro ndonjë barkë të mirë se do të na
duhet për plazh.
Për një çast, kjo ëndërr fantastike më gudulisi edhe mua. Aty për aty mu duk se po
përkëdhelesha nga valët kaltëroshe të detit Adriatik, se edhe unë shkoj shpesh në
Berat. Dita ishte e nxehtë dhe fjalët për detin sikur po më jepnin freski. Qyteti
i “Njëmijë e një Dritareve” sikur po lëvizte nga vendi, ai largohej nga rrëza e
Tomorrit dhe, i ankoruar në një platformë gjigante, i mbuluar me flamujt blu, po
shkonte drejt detit. Nëpër kanalin e madh si Kanali Vollga-Don apo Kanali i
Panamasë, venin e vinin tragetet plot me turistë vendës e të huaj, lëvrinin barkat
e peshkimit (qe hequr edhe ligji i ndalimit të barkave të peshkimit). Vaporet e
mallrave merrnin me vete fiqtë e thatë të ish-plantacioneve të Roshnikut dhe
tekstilet e ish-Kombinatit.
Këto më dolën para syve, ndërsa dëgjoja për deklaratat e kryetarit në atë miting
ku u magjeps krushku im i zbritur nga fshati.
Kalun vite nga ai premtim, por prej atëherë, as Berati e as Deti nuk lëvizën nga
vendi. Secili ndenji në pozicionin e mëparshëm dhe asnjëri nuk iu afrua tjetrit. I
vetmi ndryshim që ka ndodhur gjatë këtyre viteve është largimi nga kjo botë i
krushkut tim, ndjesë pastë!. Ai nuk pati fatin e madh t’ia arrinte ditës kur
vaporët e ardhur nga Adriatiku të ankoroheshin në portin e Beratit. Megjithatë,
duhet thënë se krushku im qe njeri optimist dhe shkoi n’atë dynja me besimin e
patundur se stërnipat e tij do t’ia arrinin çastit fatlum, kur kryetari i madh do
të vijë e të presi shiritin e realizimit të veprës së tij. Në mos tani, pas
njëqind vjetësh. Njëlloj është!
Erdhën edhe zgjedhjet e reja të 2005-sës. Dhe kryetari i madh vendosi të mos i
ndahet Detit. Veçse tani u hodh nga Berati në Durrës. Ai u premtoi durrsakëve
solemnisht: Do ta çkripërojmë ujin e detit dhe do ta fusim drejt e në kuzhinat
tuaja!
Sihariq më të madh nuk mund të prisnin durrsakët.
Pas këtij premtimi, një fshatar nga Mati dhe i ngulur në Kënetë që prej tetë
vjetësh, më erdhi për vizitë në shtëpi, gjithë shend e verë.
- Shpëtuam! – më tha – Ne kemi vuajtur për ujë gjithë këto vite. Më në fund do
t’ia arrijmë ditës kur çezmat tona do të gurgullonë nga uji njëzet e katër orë.
Tani që do të ç’kripërohet Deti, tha ai, nuk do t’ua kemi frikën as lidhjeve të
paligjshme, as mungesës së shirave apo çarjes së tubacioneve. Deti nuk shterron
kurrë. Ka ujë për të gjithë.
Fshatari – qytetar i Kënetës, ishte në kulmin e lumturisë.
Njëri prej nipave të mi që sapo ka hyrë në fillore dhe që po e dëgjonte këtë
bisedë, u kthye nga unë e më tha:
- Uji i detit nuk pihet, ai ka kripë e të djeg buzët.
- Rri ti, - i thashë unë, - kripa i hiqet dhe uji bëhet i ëmbël.
- Po si i hiqet?
- Atë e di kryeministri. Kur thotë ai, puna ka mbaruar. Kryeministri nuk flet
kot. Ai i di të gjitha dhe i realizon të gjitha.
Megjithatë, fshatari i ngulur në Kënetë, sikur nisi të dyshojë.
- Në të vërtetë, si do t’ia heqin kripën ujit të Detit? A mund të çkripëzohet
Deti? Ti ke parë dynja e botë, ke lexuar nëpër libra...
- Gjë që bëhet – i thashë, - bile shumë lehtë dhe kot nuk e kemi bërë deri më sot.
Japonezët kanë shpikur impiante të posaçme për këtë.
- Kanë japonezët apo kemi edhe ne? – pyeti fshatari – qytetar i Kënetës.
- Kur kanë japonezët, kemi edhe ne, - i thashë. – Ne jemi miq me gjithë botën. I
thërrasim japonezët të vijnë këtu me të gjitha impiantet e tyre, i instalojmë diku
larg brigjeve ku uji është më i pastër dhe puna ka mbaruar. Nja tre apo katër
miliard dollarë investime nga ato “Shqipëria 1 euro” dhe deti vjen direkt e në
tubacionet tona.
Fshatari – qytetar i Kënetës më vështroi me habi dhe pasi u mendua pak, u kthye e
më pyeti:
- Po mirë, more vëlla, kjo Shqipëria jonë vetëm 1 Euro kushton? Ti po më thua se
do të vijnë këtu e do të investojnë miliarda?
- Në fillim, Shqipërinë E shesim vetëm me 1 Euro – i shpjegova – Më vonë, kur t’i
kemi joshur e futur në grackë të haujt, ato do të vijnë e të investojnë miliarda
dhe ne do ta rrisim me një herë çmimin.
- Po sa do t’u paguajmë japonezëve për çkripërimin e ujit të detit?
- Hiçgjë – i thashë – Një bidon me pesë litra ujë nuk do të kushtojë më shumë
se njëqind dollarë. Ose njëzet dollarë për litër!
Ai i ra ballit me dorë dhe s’foli më asnjë fjalë.
Ndërkaq, për ta bindur ish-fshatarin tim se kryeministri ynë flet seriozisht dhe
se ai është në gjendje të bëjë edhe çudira të tjera, i thashë:
- Jo vetëm ujin e detit e çkripëron dhe e detyron detin të vijë në qytet, por
edhe rrugët automobilistike tani e tutje do t’i ndërtojmë jo në tokë, siç është
vepruar në të kaluarën e errët, por në qiell. Inxhinierët do të heqin një vijë të
drejtë me vizore mbi një letër të bardhë nga njëri qytet në tjetrin dhe ajo do të
jetë autostrada. Sepse kështu ka bërë dikur edhe Cari i Rusisë, Pjetri. Nuk do të
kemi më rrugë me kthesa. Kthesat janë demode, i përkasin regjimit të kaluar.
- Si, pa kthesa fare? – pyeti bashkëfshatari – qytetar i Kënetës.
- Po, po, fare pa kthesa. Kryeministri ua premtoi në miting gjirokastritëve:
Do të ndërtojmë një rrugë autostradë apo superstradë, midis Gjirokastrës dhe
Tiranës, e cila do të jetë vetëm 95 kilometra e gjatë. Rruga automobilistike do të
jetë më e shkurtër se rruga ajrore.
Bahskëfshatari i Kënetës rrinte me gojë hapur. Me sa kuptova unë, ai e harroi fare
edhe detin edhe çkripërimin.
- Po, si, fare pa kthesa? – përsëriti ai.
- Po, po, fare pa kthesa. Do të hidhen ura ajrore nga njëra majë e malit në
tjetrën. Dhe me shpejtësinë mesatare të automjeteve të sotme, nga Tirana në
Gjirokastër apo nga Gjirokastra në Tiranë do të shkohet brenda pesëdhjetë minutave
(Me siguri do të ketë edhe nga ata që do ta bëjnë edhe për dyzet minuta). Kështu
pra, gjirokastritet do të vijnë të pinë kafen e mëngjesit në kryeqytet dhe pastaj
do të kthehen e të fillojnë punët e ditës. Edhe tiranasit, para se të bien për të
fjetur, do të bëjnë shëtitjen e mbrëmjes në Kalanë e Gjirokastrës, do të kënaqen
me panoramën plot drita (në qoftë se do të ketë drita) dhe pastaj do të kthehen në
shtëpitë e tyre në Tiranë. Ne jetojmë në një kohë kur të gjitha rrugët të çojnë
atje ku nuk ta pret mendja!
Krejt pa pritur, ish-bashkëfshatari im u kthye e më pyeti:
- Po ti, si i ke punët?
- Ja, si pensionist që po pret integrimin.
- Ke ndërmend të emigrosh?
- Jo emigrim, po integrim. Do më integrojnë.
Fytyra e bashkëfshatarit tim – qytetar i Kënetës, shprehte pikëpyetje. Me sa dukej
ai akoma nuk kishte hyrë në thelbin e integrimit, prandaj u përpoqa t’ia shpjegoj.
Natyrisht me sa munda.
- Po pres të fitojë Bashkinë ai i PD-së, - i thashë, - ai ka premtuar
integrimin e pensionistëve.
- E çfarë do të përfitoni ju nga ky integrim?
- Përfitimet do të jenë të panumërta, i thashë. Me ne pensionistët do të
krijohen shoqëri të përbahskëta aksioniste dhe do të na vënë të thurim shporta,
kanistra, sepete dhe çorape leshi. Kështu bëhet dhe integrimi me Evropën dhe më
gjerë, sepse prodhimet tona do të shkojnë në gjithë Tregun e Përbashkët. Firmat e
pensionistëve do t’i kenë qendrat në periferi të kryeqytetit, - në Sharrë dhe në
Shish Tufinë, se atje është ajri më i pastër dhe fuqia punëtore është me bollëk e
krahu i punës më i lirë... Edhe ju atje në Kënetë e keni parë kryeministrin në
televizor kur...
- Ne pothuajse s’kemi fare drita dhe televizorin e shohim shumë rrallë.
- S’ka gaile. Ta them unë. Kryeministri ka premtuar solemnisht ndërtimin e aq
rrugëve të reja sa ç’janë hapur gjatë pesëdhjetë vjetëve të shkuara dhe do të
asfaltojë 6000 kilometra rrugë në fshat e qytet.
- Sa të gjata janë 6000 kilometra?
- Sa Muri Kinez – i thashë – ose sa distanca Londër-Nju Jork, duke kaluar
gjithë Oqeanin Atlantik, nga Evropa në Amerikë.
- Ti po më lot tepelekun e kokës, - më thotë ish-bashkëfshatari im.
- Këtu s’ka nevojë të kesh as kokë as tepelek, - i thashë – për projekte të
mëdha s’ka nevojë të kesh kokë e tepelek. Ti vetëm duartrokit kur të thonë dhe të
gjitha të tjerat i di kryeministri.
- Unë dakord jam, po ku do të shtrihen gjithë ato kilometra. Të gjitha do të
shtrihen këtu brenda Shqipërisë, apo do të kalojnë edhe mbi Oqean?
- Të gjitha do t’i kemi brenda, ti mos u bëj merak. S’do mbetet qoshe pa u
asfaltuar, bile edhe rrugica e kotecit të pulave. Dhe në të gjitha këto vepra do
të japim kontributin tonë edhe ne pensionistët. Natyrisht, pasi të integrohemi.
Premtimet e kryeministrit na e kanë ngritur edhe ne pensionistëve vullnetin për
punë në dobi të Atdheut dhe firmat tona do të thërresin në detyre të gjithë ata që
kanë dalë në pension gjatë pesëdhjetë vjetëve të fundit. Ne jemi gati të
asfaltojmë jo gjashtë mijë po gjashtëdhjetë mijë kilometra dhe të hapim rrugë të
reja jo sa janë hapur për pesëdhjetë vjet, por për njëqind vjet... Për t’i
shërbyer integrimit ne do të dërgojmë pensionistë edhe në shoqëritë e përbashkëta
evropiane, si për shembull në Gjermani e më gjerë.
- Domethënë ju do të eksportoni pensionistë?
- Do të eksportojmë dhe do të importojmë. Sigurisht me dokumenta të rregullta,
sipas të gjitha ligjeve të integrimit. Gjithë problemi është të na fitojë
kandidati i ri i Bashkisë. Edhe prodhimet e firmave tona, sidomos çorapet e
leshit, do të shiten në kuadrin e globalizmit. Ato kërkohen me shumicë edhe në
malet e Zvicrës, se atje bën dimër i madh, pa përmendur këtu edhe disa tregje
afrikane. Në këtë mënyrë do të grumbullohen fonde të mëdha rezervë, të cilat mund
të përdoren për të blerë energji elektrike si edhe për të ngritur pensionet tona,
siç është edhe angazhimi i kryeministrit dhe i kandidatit të ri për Bashkinë e
Tiranës.
Bashkëfshatari im – tani qytetar Kënete, më vështroi me zili dhe mu duk se ishte i
gatshëm të ndërronte statusin e tij si banor i Kënetës me statusim tim të
pensionistit që do të integrohet.
- Me siguri kjo është ndonjë përvojë evropiane, e zbuluar kohët e fundit, -
tha ai. Edhe unë e kam parë në televizor atë kandidatin e ri të Bashkisë tuaj dhe
një ditë e dëgjova kur tha se do t’ua kthej Tiranën qytetarëve. Tani desha të të
pyes: A të prek ty kjo reformë, se edhe ti nga fshati ke ardhur? Mos kanë ndërmend
të bëjnë shpënguljen dhe përzënien e atyre që kanë ardhur nga fshati?
- Jo, jo, - i thashë, - me sa kam marrë vesht, këtu është fjala për kthimin e
atyre që kanë patur kioska. Ti e di si ka qenë Tirana e kioskave.
- Pse, ka mundësi të bëhet kjo?
- Po kujt tjetër do t’ia kthejë Tiranën? Vetë fjala “kthim” do të thotë të
kthehesh atje ku ke qenë, apo jo?
- Po qe ashtu edhe unë e lashë Kënetën dhe erdha këtu. Një kioskë aty në breg
të Lanës dhe bëhem banor i Tiranës.
- Mos u nxito! – e këshillova unë. – Kandidati i ri ka thënë se po fitova unë
do ta bëjë Tiranën të banueshme. Hë për hë, Tirana është e pabanueshme. Më kupton?
Ti prit sa të fitojë kandidati i ri dhe ta bëjë Tiranën të banueshme dhe vetëm
atëherë eja e bëj ç’të duash.
- Domethënë ju tani banoni në një qytet të pabanueshëm?
- Po. Kandidati i ri na e tha troç: Ju banoni në kryeqytetin e pabanueshëm.
- Atëherë, unë qenkësh më mirë në Kënetë.
- Sigurisht, më mirë në Kënetë se sa në një qytet të pabanueshëm. Unë kam
dëgjuar se të gjithë duan të largohen nga Tirana dhe të kthehen vetëm atëherë kur
kandidati i ri i Bashkisë ta bëjë kryeqytetin të banueshëm. Banorët e shkallës
sime, përshembull, mezi po presin të ndodhë kjo mrekulli.
U ndava me bashkëfshatarin tim – qytetar i Kënetës, me përshtypjen se nuk arrita
ta bind për asgjë. Ai mbeti në të tijën, unë në timen. Dhe në mendje më feksi një
këshillë e urtë e irlandezit të famshëm Xhonatan Svift. Ai thoshte: “Çudirat e
mëdha - që të mund të besohen duhet të ndodhin në vende shumë të largëta”. Mirëpo
disa politikanë tanët duket se nuk e kanë lexuar Sviftin, prandaj edhe harrojnë se
Shqipëria është tepër e vogël për të absorbuar çudira shumë të mëdha. Puna do të
ndryshonte, përshembull, në qoftë se Shqipëria do të ishte sa Brazili, ku pyjet
dhe hapësirat e pafund mund të gëlltisin çdo lloj çudie, sado e marrëzishme të
jetë ajo.
Unë dhe Napoloni
Natën e 100 ditëve të para, kryeministri dha një numër të pacaktuar intervistash
të rastit. Nga pyetje-përgjigjet e asaj nate të paharruar, unë rendita dialogët e
mëposhtëm:
- Përse caktuat 100 ditë dhe jo një afat tjetër, për të parë ndryshimet?
- Sepse edhe Napoloni për ato 100 ditë mbahet mend në histori, edhe tani, pas
dyqind vjetësh. Shifrat rrumbullake mbeten në histori.
- Domethënë ju e keni marrë frymëzimin nga Napoloni?
- Jo, jo, frymëzimin e kam timin. Nga Napoloni unë marr vetëm modelin. Ah, po,
Napoloni e ka marrë modelin nga unë.
- Mendoni të ndiqni rrugën e Napolonit, edhe pas 100 ditëve?
- Unë marr si model vetëm triumfin. Për dështimin e Shën Elenës le të përgjigjet
vetë Napoloni.
- Sipas mendimit tua, përse dështoi Napoloni në fund të 100 ditëve?
- Shkaku kryesor i dështimit të Napolonit ishte komploti i të majtës dhe lidhja e
tyre me Klanin e Zemunit e më gjerë. Për këtë ne kemi mbledhur fakte të
pakundërshtueshme dhe unë ju garantoj juuu... se ministri ynë i brendshëm do t’i
nxjerrë ato nga rafti sapo të kemi larë hesapet me Prokurorin e Përgjithshëm.
Napoloni dështoi se nuk e luftoi krimin e organizuar dhe korrupsionin e Ramës.
Ai, Napoloni, dështoi sepse e la Kryetarin e Bashkisë së Parisit të livadhisë si i
desh qejfi dhe e shkatërroi kryeqytetin francez me gjithfarë mbikalimesh e
nënkalimesh, saqë atë shkatërrim të Kryetarit të Bashkisë Parisi po e vuan edhe
sot. Po, po, ne nuk do ta lejojmë krimin e organizuuur ta kthejë Tiranën në
ishullin e Robinson Kruzosë... Po, unë ju siguroj juuu... se Napoloni neglizhoi
edhe policinë tonë Ndërtimore, ministrin tonë të Transportit.... Po, po, për këtë
kemi fakte të pakundërshtueshme. Po të kishte Napoloni një polici Ndërtimore të
komanduar nga Man Kukaleshi, Parisi nuk do të kishte vuajtur sot nga një kullë e
shëmtuuur prej hekuri mu në qendër të tij. Jo, jo, ne do ti zhdukim kalimet,
mbikalimet apo nënkalimet e shëmtuuura si kulla e Ejfelit. Unë mund t’iu them se
do të zbatoj vetëm ligjin. Unë fle me ligjin, zotërinj. Ligjin e kam edhe dyshek,
edhe jorgan!
- Domethënë se Napoloni ka bërë gabim, gjatë 100 ditëve?
- Jo, jo, të kuptohemi. Nejse... Unë nuk përzihem me punët e Francës e të
Napolonit, Napoloni le të përgjigjet vetë për gabimet e tij. Ne jemi parti
demokratike. Le të vendosin vetë francezët për Napolonin. Kjo është punë e tyre.
Edhe kullën e Ejfelit, po të duan, le ta mbajnë. Ne s’kemi asnjë kundërshtim. Punë
e tyre. Ne marrim nga Napoloni 100 ditët që na takojnë dhe nuk përzihemi për
gabimet e tij. Po të duan, edhe Ejfelin, le ta mbajnë. Posi... unë,... ministri
ynë i brendshëm ka dosje të tëra për Ejfelin, po... kjo është punë e tyre.
- Në programin tuaj të 100 ditëve duket se paska qenë edhe heqja e dy topave nga
shkallët e hyrjes së Kryeministrisë, gjë që e keni realizuar tashmë me sukses të
plotë.
- Po, po, ky është një tjetër sukses i shquuur i 100 ditëve. Ato ishin topat e
Ramës, topat e mashtrimit, topat e krimit të organizuuur, topat e mafies
ballkanike, evropiane e më gjerë. Ne do ti shkatërrojmë të gjitha simbolet e
krimit dhe dosjen e tyre do t’ia dërgojmë edhe Këshillit të Evropës, edhe... po,
desha të them se ministri ynë i punëve të brendshme ka zbuluar një mal me dosje,
dua të them se ai ka një raft me dokumente, që lidhen edhe me Klanin e Zemunit.
Po, po, shumë shpejt do ti bëjmë publike të gjitha dokumentet e krimit. Do ta
shihni!
- Ju keni hedhur edhe për frazën e famshme: “Do t’ua ngrijë buzëqeshjen në buzë
atyre që votuan kundër Projekt-kushtetutës”. I qëndroni besnik kësaj deklarate?
- Padyshim. Po, po. Buzëqeshja e ngrirë donë të thotë buzëqeshje e konservuar,
pra, që mund të ruhet për një kohë të gjatë dhe që mund ta përdorësh sa herë të
paraqitet nevoja. Ne do të na duhen edhe në të ardhmen konservat, desha të them
buzëqeshjet e ngrira apo të konservuara. Unë ju siguroj juuu se populli ynë do ta
provojë buzëqeshjen e ngrirë edhe në të ardhmen. Ne nuk mund t’i mohojmë popullit
atë buzëqeshje të ngrirë apo të konservuar që ia dhuruam gjatë qeverisjes tonë të
parë. Ne këtë e kemi premtuuur dhe nuk heqim dorë nga premtimet tona. Janë të
tjerë ata që nuk i mbajnë premtimet.
- Siç duket ju jeni shumë i kënaqur nga 100 ditë-netët e para?
- Padyshim, unë ju siguroj juuu, se kanë qenë 100 ditët më të shkëlqyyyra të
historisë shqiptare. Ne premtuuum ndryshimin dhe e bëmë. Topat e Ramës së krimit i
hoqëm dhe i zhdukëm. Ne shpëtuam Shqipërinë nga komploti me topa. Deshëm të
dyfishojmë edhe pensionet, por për këtë nuk na lejuan të tjerët dhe ata le ta
mbajnë përgjegjësinë. Socialistët kurdisën komplotin dhe na pinë të gjithë ujin e
liqeneve, po ne u lidhëm me miqtë tanë që nga Ukraina e më gjerë dhe bëmë që të
dështonte komploti i tyre. Miqtë na dërguan retë me shi dhe liqenet i mbushëm
përsëri. Unë ju siguroj juuu, se re do të sigurojmë edhe në të ardhmen, pra edhe
në 100 ditët e tjera. Po, po, ne zbatojmë vetëm ligjin.
2006
Korrupsioni dhe Koperfildi
- Alo! Alo! Korrupsioni jeni?
- Po, po, korrupsioni jemi, Kryeministria.
- Unë dua korrupsionin, zotërinj, jo Kryeministrinë.
- S’ka gjë, s’ka gjë, njëlloj është. Ne jemi telefoni i korrupsionit në
Kryeministri. Urdhëroni, flisni. Ju dëgjojmë, ju jeni i pari që i përgjigjeni
telefonit korrupsion dhe do të mbeteni në histori... Si e keni emrin?
- Unë quhem David, David Koperfild, këtu nga Tirana. Besoj se më njihni, apo jo?
- Posi, posi, ju jeni qytetar i shquuurë... dhe shumë i nderuuur... zoti
Koperfild, luftëtar i përkushtuuurë..., ne po i regjistrojmë të gjitha denoncimet
tuaja.
- Korrupsion i madh, zotërinj, këtu në lagjen tonë. Korrupsioni ka plas fushës.
- Konkretisht, ju lutemi, më konkretisht. Ne do t’ia dërgojmë me një herë
Prokurorisë të gjitha ato që thoni ju, na kuptoni?
- Shumë mirë ju kuptoj, posi. Po ja, fqinji im, që quhet Arsen Lupen, ka sjellë
këto ditë një kafaz me zogj rosash të egra që kanë hyrë ilegalisht përmes liqenit
të Prespës ku ai është drejtor dhe i ka vendosur në tarracën e shtëpisë së tij.
Trafik i paligjshëm, zoti korrupsion. Po, po, korrupsion i gjallë. Kemi fëmijë,
zoti korrupsion, ata zogj me siguri janë kontingjente të krimit të organizuar që
kanë për qëllim të na sjellin gripin e pulave e të na infektojnë të gjithëve,
sidomos ne të demokrates.
- Zoti Koperfild, na thoni ju lutem, ata zogj janë të gjallë apo të ngordhur?
- Që nga dritarja ime i shoh se ata lëvizin nëpër kafaz, pra me siguri janë të
ngordhur.
- A ka mundësi të na thoni se çfarë ngjyre kanë zogjtë ilegalë?
- Me siguri ata janë laramanë, por njëri prej tyre duket qartë se është zog i zi.
- I zi?! Ju lutemi përsëriteni edhe një herë. Jeni i sigurt se komshiu juaj mban
në tarracën e shtëpisë edhe një zog të zi?
- Po, po, këtë e them me garanci. E shoh nga dritarja. Bile ai lëviz nëpër kafaz.
Është sterrë i zi. Këtë s’e luan as topi.
- Ju falënderojmë zoti Koperfild, në emër edhe të gjithë Kryeministrisë. Ky është
një informacion tepër i rëndësishëm, ne do t’iu dërgojmë aty menjëherë Policinë
Ndërtimore. Njoftimi juaj i shërben telefonit korrupsion, është kontribut i shquur
dhe ne ju mirëpresim edhe me telefonata të tjera. Ju do të shpërbleheni zoti
Koperfild. E keni merituuur.
II
- Alo! Alooo! Korrupsioni?
- Urdhëroni, zoti qytetar, ne jemi telefoni i korrupsionit. Po ju dëgjojmë. Cili
është denoncimi juaj?
- Çfarë bëhet kështu, more vëllezër! Këndej nga ne po bëhet hataja. Paratë derdhen
si lumenjtë. Ashiqare.
- I nderuari qytetar. Ne e kuptojmë shumë mirë zemërimin tuajë, kjo do të thotë se
ju jeni qytetar i përkushtuuur, por ju lutemi na i thoni gjërat me radhë. Ja, ne
po i shënojmë të gjitha dhe Policia Ndërtimore do të marrë të gjithë masat, veçse
ju na i thoni troç me transparencë e me tolerancë zero.
- Unë jam shumë i revoltuar, zoti telefon, këtu ka plasur pare e madhe dhe
korrupsioni po na merr frymën.
- Qytetar i nderuuur! Ne e kuptojmë shumë mirë, ju e keni tolerancën zero, si
demokrat i shquuur.... por ju lutemi na i renditni gjërat me radhë, hapur siç e
lyp shteti ligjor. Në fillim ne duam të dimë emrin tuaj, apo dëshironi të mbeteni
anonim?
- Jo, jo, unë do t’ua them të gjitha, edhe emrin, edhe adresat e atyre që po bëjnë
korrupsion, shënojeni emrin tim: Më quajnë Hasan Zyko Kamberi, shkurt Zyko më
thërrasin. Të gjithë më njohin. Me atë firmën piramidale Kamberi nuk kam të bëj
fare. Po ju flas këtu, nga Bregu. Kam ardhur tek një krushku im. I kam marrë
vajzën për djalin që e kam në Itali. A më dëgjoni?
- Ju dëgjojmë, zoti Zyko, ju kuptojmë shumë mirë, ju jeni një demokrat i
përkushtuuurë, po si është ajo puna e atyre parave që derdhen lumë?
- Paranë unë e nuhas njëqind kilometra larg. Ju e dini se unë parasë i kam kënduar
edhe vjersha...
- E dimë, zoti Zyko, e njohim vjershën tuaj, ne atë e mbajmë tek koka e shtratit
dhe përmendësh e kemi mësuar. Vepër e shkëlqyyyrë..., kryevepër fare. Por ju
lutemi na tregoni shkoqur atë lumin e parave që rrjedh atje tek ju, se ne na duhet
transparenca, ne duam ti shkojmë atij lumi drejt e te burimi. Ju e dini, ne jemi
qeveria e rrezes së diellit, si letra e cigares e me tolerancë zero. Prandaj, sa
më troç ju lutemi.
- Edhe unë troç po flas, zoti telefon. Ja, po ju njoftoj se dhëndëri i atij
kryeministrit Rama ka marrë në administrim personal gjashtëdhjetë milion dollarë
për t’i përdorur si t’i dojë qejfi, këtu, në Breg. Dhe unë po ju pyes: A ka Polici
Ndërtimore ky vend apo si është puna?
- Zoti Zyko, ju na dhatë një informacion tepër të rëndësishëm, veçse këtu na duket
se ka një ngatërresë të vogël. Ju duhet të na jepni emrin e ndonjë socialisti
tjetër, se Rama akoma nuk është bërë Kryeministër dhe dikush na thotë se ai, Rama,
nuk ka as vajzë prandaj nuk ka as dhëndër. Por, kjo s’ka rëndësi, me siguri Rama i
ka marrë ato para, por ju na gjeni emrin e ndonjë socialisti tjetër...
- Socialist tjetër këtu nuk njoh, prandaj socialistin tjetër gjejeni ju, unë gjeta
Kryeministrin, gjeta edhe dhëndrin, po të doni ju jap edhe adresat dhe... Alo,
Alo. Ah këto telefona! U pre! U bënë dhe telefonat si Kesh-i... U pre. Do të jenë
fikur dritat edhe në Kryeministri. Po ç’bëhet me këto dritat xhanëm? U prenë
dritat, pritet edhe telefoni. Mirë t’u bëhet atyre në Kuvend, po në Kryeministri,
përse? Alo, alo. Nuk vete zëri. Do të jenë prerë dritat edhe në Kryeministri.
Alooo!
A duhet ndryshuar
Himni Kombëtar?
E them që në fillim: Po, duhet ndryshuar! Dhe vetëm pasi të jetë bërë korrigjimi i
tekstit të Himnit Kombëtar, mund të rishkruhet edhe historia e Shqipërisë, në
përputhje me kërkesat e kryeministrit aktual. Teksti i Himnit Kombëtar, ashtu siç
është sot, sjell mjaft ngatërresa në vlerësimin e veprimtarisë së disa
politikanëve gjatë këtyre 95 vjetëve, që nga Pavarësia e këtej.
Në Himn thuhet:
“Prej lufte veç ai largohet,
Që është lindur tradhëtor”
Siç shihet, kur është fjala për luftën për pavarësi kombëtare, Himni nuk le asnjë
shteg për intepretime pluraliste. Të gjithë atyre që i shmangen luftës, kur i
huaji sulmon atdheun, Himni u shtampos në ballë vulën e tradhëtisë. Asnjë ekuivok,
asnjë mëdyshje. Që ditën kur u këndua për herë të parë në Vlorë, veprimtaria e
politikanëve, partive apo organizatave, u ndesh në murin e këtij Himni. Ai shërbeu
si gur prove dhe kufi midis atyre që ishin pro dhe atyre që ishin kundër
Pavarësisë.
Mirëpo tani, në demokraci, në zbatim të urdhërave më të fundit të kryeministrit të
vendit, duket se i erdhi fundi edhe sundimit njëshekullor të Himnit Kombëtar. Ai
ka nevojë urgjente për korrigjim.
Ja, ta zemë se ju jeni ftuar në një mbledhje solemne kushtuar ditëlindjes apo
fronëzimit të Ahmet Zogut. Në hapje të ceremonisë të gjithë ngrihen në këmbë dhe
këndojnë Himnin Kombëtar:
“Prej lufta veç ai largohet...”.
Pas kësaj, menjëherë ngjitet në podium oratori kryesor dhe numëron bëmat
patriotike të mbretit. Oratori e përfundon fjalën e tij pak a shumë kështu:
...Më shtatë prill 1939 ushtria fashiste italiane sulmoi Shqipërinë. Një ditë para
sulmit, mbreti organizoi me madhështi largimin nga atdheu, bashkë me familjen,
oborrin mbretëror dhe ministrat më besnikë. Gjatë gjithë viteve të pushtimit ai u
prit me dinjitet në hotelet e kryeqyteteve kryesore të Europës dhe Egjiptit, duke
mbajtur në zemër popullin e vet që po vuante nën pushtimin e huaj...
Dhe ju, si pjesëmarrës në këtë mbledhje solemne, ndodheni midis dy përshtypjeve
krejt të kundërta: Lartmadhërisë që ikën nga lufta dhe Himnit Kombëtar që e dënon
ashpër largimin nga lufta. Cilën anë do të mbani? Do të duartrokisni për
Lartmadhërinë që braktisi Shqipërinë, apo do t’i bashkoheni Himnit Kombëtar që e
dënon tradhëtinë?
Ja pra se çfarë ngatërresash sjellin ato dy vargje të formuluara 100 vjet më parë
nga Asdreni dhe që duhen hequr, sepse koncepti zyrtar mbi tradhëtinë kombëtare
tashmë ka ndryshuar. Ajo çka cilësohej tradhëti në kohën e pushtimit turk, pas 30
vjetësh, në kohën e pushtimit italo-gjerman, është kthyer në shqiptarizëm. Hiqini
ato dy rreshta, në mënyrë që edhe Himni Kombëtar të tingëlloje konform politikës
aktuale demokratike! Dhe kjo mund të bëhet fare lehtë, me një të lëvizur të
lapsit. Një fjalë e vetme u zëvendësua në poemën e famshme të Pashko Vasës “O moj
Shqipni” dhe gjithçka erdhi në normat e politikës së sotme qeveritare. Vargu ku
thuhet: “Mos shiqoni kisha e xhamija” u zëvendësua me “Mos braktisni kisha e
xhamija”. Vetëm një fjalë e gjetur me kujdes nga censori zyrtar, bëri që poeti i
shquar i Rilindjes të bjerë me kokëposhtë: Nga mbrojtës i madh i unitetit të
kombit në luftën për pavarësi, në mbrojtës të kishave e xhamive. Nuk thohet më
kot: Fjala bën kala, fjala bën hata!
Kryerja e “bajpasit” në trupin e Himnit Kombëtar do të sjellë disa leverdi
njëherësh:
Në rradhë të parë drejtori aktual i Muzeut Historik dhe bashkëpunëtorët e tij më
të afërt do të kenë mundësinë të zbulojnë shumë persona të “shquuuur” të viteve
para dhe gjatë pushtimit, të cilët edhe pse u shërbyen okupatorëve duke u ngjitur
në poste të larta, këtë e bënë jo për privilegje e grada, por vetëm e vetëm në
interes të shqiptarizmës, siç mund të jenë Patër Anton Harapi, Mustafa Kruja,
Shefqet Vërlaci, Xhaferr Deva etj etj, pa harruar natyrisht ministrat si Ernest
Koliqi, i cili sa po u vu në krye të arsimit në qeverinë fashiste, përjashtoi nga
të gjitha shkollat studentët që organizuan demostratën e 28 nëntorit 1939 në
Shkodër.
Së dyti, pasi të krasisin Himnin Kombëtar, rishkruesit e historisë do të
vërtetojnë me “dokumenta autentike” se gjatë Luftës së Dytë Botërore shqiptarët
nuk kanë qenë në anën e Koalicionit të Madh Antifashist Botëror, por kanë qenë të
angazhuar në një luftë civile me vetveten.
Së treti, edhe fjalori i gjuhës shqipe do të ketë përfitimet e veta. Ai do të
shkarkohet nga disa fjalë pa kuptim që s’dihet nga kanë ardhur deri tek ne, si për
shembull cilësorët “kolaboracionist” dhe “kuisling”. Edhe në qoftëse francezët dhe
norvegjezët i kanë cilësuar me përçmim shërbëtorët e pushtuesit fashist në vendet
e tyre, kjo ska asnjë lidhje me gjuhën shqipe dhe ne s’kemi pse shkojmë deri në
Francë e Norvegji për të gjetur kuislingë, e kolaboracionistë.
Përveç korrigjimit të Himnit Kombëtar, unë propozoj të ndërhyhet pranë qeverisë
britanike që t’i djegë të gjitha dokumentat arkivore të Luftës së Dytë Botërore që
kanë të bëjnë me Shqipërinë, sidomos informacionet sekrete që kanë dhënë oficerët
anglezë që kanë qenë në vendin tonë në vitet 1943-44. Natyrisht kjo ndërhyrje do
të bëhet përmes ministrit tonë të punëve të jashtme, i përforcuar kohët e fundit
me një këshilltar të ri me gjak blu. Është e palejueshme që këto dokumenta jo
vetëm të ruhen akoma në Arkivat Britanike, por edhe të qarkullojnë nëpër botë e të
disinformojnë qarqet shkencore. Si është e mundur që qeveria britanike të lejojë
të futen edhe në Shqipëri këto dokumenta të hartuara fshehurazi nga oficerët e
saj? Nga raportimet e tyre del e qartë se ka patur një lidhje klandestine midis
oficerëve të shërbimit sekret anglez dhe historianëve shqiptarë me orientim
komunist. Këtë komplot të oficerëve britanikë mund ta ilustrojmë me shumë shembuj,
por unë do t’i referohem vetëm njërit prej tyre, që mban datën 17 dhjetor 1943.
Atë ditë (ndoshta ka qenë edhe natë), shefi i Misioneve Angleze në Shqipëri,
gjenerali Dejvis, i ka dërguar këtë telegram sekret komandës së tij në Kajro:
1. Tani rekomandoj një ndryshim. Siuata ka evoluar kaq shumë kohët e fundit,
është imperative tani të denoncohet Këshilli i Regjencës kolektivisht dhe emër për
emër. Po ashtu BALKOM dhe Zogistët.
2. Të gjithë po bashkëpunojnë me gjermanët, të cilët po i shfrytëzojnë ata duke
u dhënë armë në sasi të mëdha, duke i vënë të ruajnë rrugët kryesore, të bëjnë
punën e policëve në qytete e të drejtojnë patrullat, duke i çliruar kështu trupat
gjermane nga këto barrë.
3. Në të gjitha aksionet e kryera, kohët e fundit, forcat e LANÇ janë ndeshur
me trupat e përziera gjermane e balliste, të armatosura mirë, të stërvitura nga
gjermanët. Betejat në zonat e Pezës dhe Dibrës, veçanërisht në këtë të fundit,
kanë dhënë prova të shumta për bashkëpunimin e ngushtë.
4. BALKOM dhe Abaz Kupi, si njëri dhe tjetri, më kanë premtuar se do të
luftonin aktivisht gjermanët, por nuk kanë bërë asnjë aksion këto muajt e fundit,
ndonëse kanë patur shumë raste për t’u bërë rezistencë gjermanëve. Abaz Kupi ka
hequr dorë nga vendi i tij ne Këshillni e LANÇ dhe i ka prerë marrëdhëniet me ta.
5. Si BALKOM dhe Zogistët tani botojnë gazeta të kushtueshme dhe ambicioze, që
duket hapur se janë ndihmuar nga gjermanët. Në tetë numra nuk ka patur asnjë
referim anti-gjerman. Të dyja palët lavdërohen se aleatët do të bashkëpunojnë me
ta, pasi të kenë ikur gjermanët, duke cituar si dëshmi që Britania nuk ka
përmendur me emër Këshillin e Regjencës dhe asnjë parti politike.
Përmend këtu se ky gjenerali Dejvis nuk ishte i vetëm. Edhe nënkoloneli Norman
Uiler i raportone qendrës po ato që raportonte Dejvisi:
Është provuar përtej çdo hije dyshimi se qeveria e Tiranës dhe Balkomi janë duke
bashkëpunuar aktivisht me gjermanët...Prandaj mund të çmohet se është
jashtëzakonisht e vështirë që t’u shpjegosh partizanëve arsyen përse aleatët jo
vetëm nuk i denoncojnë këto bashkëpunëtorë, po ju japin furnizime...
Po kështu vepronte edhe gjeneral brigade Ficroi Maklin, që erdhi në këmbë të
Dejvisit. Edhe ai, në një raport të firmosur bashkë me majorin Smajli, thoshte:
Asnjë nga nacionalistët që përbëjnë shumicën në Shqipërinë e Veriut, nuk duket i
prirur për të luftuar kundër gjermanëve. Në të vërtetë ata bashkëpunojnë me ta. *
A nuk kemi të bëjmë këtu me një “komplot” të shërbimeve angleze, jo vetëm kundër
Ballit e Legalitetit, por edhe kundër nacionalistëve të Shqipërisë së Veriut?
Personalisht unë shoh këtu një komplot që është po aq i rrezikshëm sa edhe Klani i
Zemunit! Kundër këtij kurthi është e domosdoshme të ngrihet jo vetëm kryeministri,
por edhe vetë historiani i shquar Uran Butka. Sepse, po nuk u zhdukën me djegie
këto lloj dokumentash, bashkë me ato dy vargje të Himnit Kombëtar, ne nuk do të
mund t’i faturojmë kombit tonë luftën civile, që është kaq e dëshëruar nga
përkrahësit e patriotizmës së re.
Së fundi, nuk mund të mohohet se, të paktën dy kryeministra të periudhës së
tranzicionit po japin një kontribut të pazëvendësueshem, duke e vënë historinë në
zap. Ata, pasi zgjidhën të gjitha hallet e popullit – siguruan drita, ujë dhe
punësim, pasi arritën ta bindin shumicën e shqiptarëve të aftë për punë se e
ardhmja e jonë nuk është këtu por jashtë Shqipërisë, vendosën t’i qepen edhe
historisë. Njëri nga këta dy kryeministra e deklaroi solemnisht e gjithë modesti
se “Mua më vjen pas historia”. Tjetri, nga xhelozia apo nga dashuria, u ngrit e
dha urdhër “të rishkruhet historia”. Në mënyrë që historia t’i shkojë pas edhe
atij.
E shkreta Histori! Tani ka mbetur në udhëkyrq. Ajo ka dalë tek semafori dhe rri e
mendohet: Cilit t’i shkoj e cilit mos t’i shkoj?
Unë bëra një provë nëse dashurinë kryeministrore për historinë të mund ta shpreh
edhe me vargje. Dhe më rezultoi si më poshtë:
Në ëndërr e pashë veten mbi kalin Pegas
Dhe historinë urdhërova të më vinte pas.
Historia qeshi sa mali u tund
-me ty, tha ajo, nuk shkoj kërkund
Më vonë i kërkova dhe piedestal-
Të madh e të lartë sa një mal
Historia u gjegj gjithë qesëndi:
-Sa qesharakë bëhemistë, i dashur zotëri!
Për ju që krekoseni si gjelkokosha
S’kam piedestale, kam vetëm kosha

*Citimet nga raportet e oficerëve anglezë janë marrë nga libri i Reginald
Hibbertit me titullin “Fitorja e hidhur.. Lufta Nacionalçlirimtare e popullit
shqiptar”. Pas luftës, Hibbert shërbeu në diplomacinë angleze në një numër vendesh
dhe u emërua Ambasador i Britanisë së Madhe në Francë.
Le të kërcejë populli!
Në fjalorin e gjuhës shqipe ka zënë vend prej vitesh një fjali e re, e paparë e
dëgjuar në asnjë gjuhë tjetër të botës: “Simfonia e gjeneratorëve”. Nuk besoj të
hasen të bashkuara, në asnjë gjuhë tjetër, fjalët “simfoni” dhe “gjenerator”,
ndërsa ne kemi fatin ta hasim simfoninë e gjeneratorëve në çdo trotuar të qyteteve
tona, madje edhe kur qethemi tek berberi ose jemi ulur në karriken e dentistit.
Tani mund të themi me plot gojën se Shqipëria, falë gjenisë së qeveritarëve të
saj, i dha botës edhe një krijim të ri muzikor dhe kjo nuk është pak. Shumë njerëz
të shquar në botë kanë hyrë në histori vetëm me një fjalë apo fjali. Edhe krerët e
qeverive shqiptare (majtas e djathtas) e meritojnë të hyjnë në histori dhe të
mbretërojnë sa t`iu dojë qejfi, qoftë edhe vetëm me këtë shpikje unikale.
Si qytetar i këtij vendi të lirë e të lumtur dëshëroj që, edhe unë, të jap
kontributin tim modest me synimin për ta pasuruar e për ta zhvilluar më tej
“simfoninë e gjeneratorëve”. Madje për ta kthyer atë në një traditë muzikore
kombëtare.
Propozimet e mia janë:
E para, duke marrë parasysh perspektivat që na hap qeveria aktuale për sigurimin e
dritave 24 orë pa ndërprerje, të urdhërohen biznesmenët që merren me importimin e
gjeneratorëve, të sjellin nga jashtë edhe dy apo tre milion paisje të tilla, në
mënyrë që çdo shqiptar të ketë mundësi të mbajë një gjenerator me naftë edhe në
dhomëm e gjumit.
E dyta, të hyhet në marrëveshje me firmat prodhuese, kudo që janë, në mënyrë që
gjeneratorët e destinuar për Shqipërinë të kenë një stampë të veçantë “Buono per
l’Albania” dhe qeveria shqiptare të ketë monopolin e tyre. E veçanta e
gjeneratorëve me stampën “Buono per l’Albania” do të jetë: në vend të mekanizmit
që jep zhurmën e zakonshme, si kjo që dëgjojmë sot nëpër rrugë, secili gjenerator
të ketë të instaluar një aparat të posaçëm për transmetime të muzikës popullore
shqiptare.
Përparësitë e këtyre mekanizmave që transmetojnë jo zhurmë e tym nafte, por muzikë
popullore, do të jenë të pallogaritshme për mbarë kombin. Ja disa prej
avantazheve:
1.Popullariteti i qeverisë do të pësojë një ngritje të paparë, sepse secili
shqiptar, kudo që të ndodhet, do të ketë mundësinë të marrë pjesë në harenë e
përgjithshme që krijon muzika. Në vend të mallkimeve në adresë të shkakatarëve të
errësirës, njerëzit, ndërsa kalojnë në rrugë, do të nxjerrin shamitë nga xhepi
dhe, të kapur dorë për dore, do të nisin të hedhin valle labe, tropojane,
shkodrane, tiranase, gjirokastrite. Do të kërcehet në trotuare, dyqane, kafane, në
hyrje të apartamenteve të banimit, te doktori, në pavionet e spitaleve e në
mbledhjet kushtuar integrimit në Europë e më gjerë.
2.Populli, i përfshirë nga euforia e drejtimit të “shkëlqyyyr” qeveritar nuk do të
pyesë as për ujë (për drita jo e jo), as për vende pune, as për strehim, as për
varfëri. Madje dhe pensionistët do ta harrojnë fare premtimin për dyfishimin e
pensionit, apo pagesën me dollarë në dorë. Muzika ka magjinë e dehjes masive dhe
një popull që kërcen nëpër rrugë (jo në demostrata) e ka entusiazmin me tepri e
nuk ankohet për asgjë. Në këtë mënyrë edhe qeveritarëve do t’u jepet mundësia të
mendojnë me qetësi për punët e veta.
3.Kërkesat për gjeneratorë do të rriten në përmasa të paimagjinueshme dhe kështu
biznesi do të marrë zhvillim të dhjetëfishuar, bile më shumë sesa është premtuar
në fushatat elektorale.
4.Sjellja e dy apo tre milion gjeneratorëve do të bëjë që populli të ketë drita jo
24 orë, por 36 orë në 24. Ky rekord botëror do t’i nxisë organizmat ndërkombëtare
për ta futur Shqipërinë jo vetëm në BE, por edhe në CE, edhe në NE...
5.Kjo do të bëjë që qeveria t’i realizojë e t’i tejkalojë planet e saj të
eksportit të energjisë elektrike, siç ka premtuar kryeministri dhe siç premton
ministri i Ekonomisë, zoti Ruli. Nga ky eksport ne do të kemi edhe një përfitim
tjetër që nuk na kishte shkuar në mend deri më sot: në qoftë se nuk do të arrijmë
t’i shkatërrojmë digat mbi lumin Drin, si mbeturina të komunizmit, atëhere
energjinë e këtyre hidrocentraleve mund ta eksportojmë duke e zëvendësuar me
gjeneratorë, si fjala e fundit e prodhimit të energjisë elektrike. Një rrugë e dy
punë: zhdukim simbolet e fundit të monizmit që na ngatërrohen nëpër këmbë dhe
njëkohësisht ndihmojmë edhe vendet e rajonit, se edhe ata hallexhinj janë, siç
vepruam me naftën në kohën e luftës serbe kundër Bosnjes e Kosovës.
6.Duhet pritur që në Shqipëri të ketë vërshim të madh të turistëve nga e gjithë
Europa e më gjerë. Tek ne do të vijnë nga ana e anës për të parë nga afër sesi
kërcen populli nga lumturia – një fenomen që nuk kanë mundësi ta shohin në asnjë
vend tjetër të kontinentit.
7.Me siguri eksperimenti shqiptar do të ngjallë edhe zili (sidomos tek fqinjët)
dhe shembullin tonë do të përpiqen të na e vjedhin apo fotokopjojnë nga ajri.
Natyrisht kjo do të jetë vështirë të arrihet prej tyre sepse do t’u duhet shumë
kohë për të prishur TEC-et dhe burimet e tjera të energjisë në shembullin
shqiptar. Por, sidoqoftë, organet tona kompetente duhet të jenë shumë vigjilente
për ta ruajtur monopolin, sepse po na iku monopoli “gjenerator”, do të në vjedhin
mënyrën e qeverisjes ala shqiptare, që është edhe krenaria jonë kombëtare.
8.Përparësinë e 8-të unë e lashë për në fund, jo për nga rëndësia, por për ta
prezantuar si konkluzion të të gjitha atyre që përmenda më sipër. Jam i bindur se
gjeneratorët muzikorë do t’ia lehtësojnë barrën e rëndë edhe zotit Genc Ruli, që
po raskapitet duke marrë në kurriz përgjegjësitë për të sotmen dhe hartimin e
planeve për të ardhmen. Unë personalisht kam një admirim të veçantë për zotin
Ruli, se, veç të tjerave, ai ka edhe trimërinë e një kamikazi. Ai me të vërtetë na
la pa drita edhe një vit më parë, por ama, në kulmin e errësirës ai u bë burrë dhe
doli në televizion e na e tha troç: gjithë përgjegjësinë për krizën e kam unë! Ja,
thashë me vete, shërbëtorë të tillë të devotshëm i duhen qeverisë (sigurisht edhe
popullit), shërbëtorë që nuk i bëjnë bisht përgjegjësisë, që i dalin mburojë
shefit e nuk e ngarkojnë me gjëra të kota. Prej atij momenti unë fillova të mos e
ndjej peshën e rëndë të errësirës. Edhe pse endesha nëpër shtëpinë pus për të
gjetur shkrepsen e qiririn, prapë thoja me vete: S’kemi drita, por kemi burra!
Popullit kjo i mjafton, të tjerat janë detaje. Dhe ja tani, në krizën e re (do të
ishte mirë që këtyre krizave t’u vinim emra grash, si tornadove në Amerikë),
përsëri zoti Ruli na e ngrohu zemrën: Pas 13 vjetëve ne do të kemi edhe drita! Ju
duket larg? Mua për veten time, 13 vjet më duken si 13 ditë. Ndofta kjo vjen sepse
ne pensionistët e kemi kohën me bollëk, ne mund të presim pa limit. Përse të
mërzitemi?
Ministrat si zoti Ruli janë pasuri kombëtare, janë monumente që ruajnë shtetin,
janë kuadro të “shkëlqyyyr” e të “përkushtuuuuur”. Le t’i lemë të qetë e të
kavërdisen me ato çika rrogëzash të fituara me djersën e ballit. Po të mos kishim
gencrula e saliberisha, ne s’do të kishim sot gjeneratorë, as shkripëzim të ujit
të detit që furnizon Durrësin, as drita pas 13 vjetësh. Ç’jetë e mërzitshme do të
ishte! Shyqyr që i kemi. Dritat shkojnë e vijnë, ose shkojnë e nuk vijnë fare,
puna është të mos na ikin berishët e rulët.
Dhjetë përparësi të Shqipërisë
Gjatë rrugës për në Europë (se, mesa duket ne jemi akoma në Afrikë), Shqipëria ka
një numër përparësishë që na mbushin me besim se një ditë prej ditësh edhe ne do
të na njohin si banorë të kontinentit ku kemi lindur e jemi rritur denbabaden.
Këto përparësi unë jam përpjekur t’i përmbledh në dhjetë pika, megjithëse ato mund
të jenë shumë më tepër.
Përparësia e parë:
Shqipëria e sotme ka një kryeministër që bie në ujë e del pa u lagur. Gjë që, mesa
dimë ne, është e vështirë ta gjesh në një vend tjetër europian. Ai është aq i aftë
e i kualifikuar, saqë nuk i hyri asnjë gjemb në këmbë edhe pasi shkatërroi shtetin
në vitin 1997, as për kontrabandën e naftës në favor të Millosheviçit në vitet
1994-96, në kohën e embargos ndërkombëtare kundër Jugosllavisë dhe as për grushtin
e shtetit në shtator 1998. Tani s’na mbetet gjë tjetër, veçse të shpresojmë se
“evropi” do të dijë ta vlerësojë këtë aftësi të kryeministrit shqiptar, kur të
vijë puna për të na ftuar në rradhët e veta.
Përparësia e dytë:
Në zemë vendin e parë në Europë për konsumin e qirinjve për frymë të popullsisë,
duke ia kaluar edhe shtetit të Vatikanit. Kjo ka një vlerë të madhe morale e
qytetare, sepse me dritën e shenjtë të qirinjve qeveria jonë i ndriçon popullit
rrugën për në BE. Sapo bie muzgu shtëpitë shqiptare – në fshat dhe në qytet –
marrin pamjen e tempujve misterioze të kishave dhe kishëzave ku njerëzit luten për
qeverinë e tyre. Nëqoftëse ndezja e qirinjve tregon diçka, Shqipëria e sotme është
faltorja më e madhe dhe vendi më i shenjtë i Europës. Asnjë popull tjetër nuk i
mban sytë nga qielli, si ne shqiptarët dhe kjo do të mbahet parasysh kur të na
venë notën e përmbushjes së standarteve.
Përparësia e tretë:
Shqipëria ka ministrinë e punëve të jashtme më europiane në gjithë kontinentin.
Ajo jep shembujt më konkretë, jo vetëm sesi mund të shkohet në Europë, por edhe
mënyrat sesi mund të flihet në një shtrat me Europën. Ministri i jashtëm është
martuar me një grua holandeze, zv.ministrja e jashtme është martuar me një burrë
turk, sekretari i përgjithshëm i ministrisë së punëve të jashtme është martuar me
një grua franceze. Me pak fjalë, një internacionale e vërtetë e diplomacisë tonë,
që na bën krenarë të gjithëve.
Përparësia e katërt:
Ne jemi ai vend i Europës ku kryeministri dhe ministrat e qeverisë japin direktiva
konkrete sesi duhet të shkruhet historia e kombit. Asnjë qeveri tjetër nuk është
në gjendje të marrë përsipër përgjegjësi të tilla. Jo se ata nuk e duan historinë
e kombit të tyre, por sepse këtë punë e konsiderojnë përgjegjësi të historianëve.
Ndërsa qeveria shqiptare i ka edhe njohuritë, edhe kohën për t’u marrë me
historinë. Kësaj i thonë ta kapësh demin nga brirët. Është vërtetuar tashmë se të
gjitha të këqiat dhe mungesat e këtij vendi, na kanë ardhur jo nga shkatërrimi i
termocentraleve dhe plantacioneve të mbjella, jo nga mbyllja e minierave dhe
industrive apo nga emigrimi i rinisë nëpër botë, por ngaqë historinë tonë nuk e ka
shkruar vetë mjeku Berisha, në bashkëpunim me Uran Butkën. Tani që u gjet rrënja e
të keqes, do ta shihni sa mbarë do të na venë punët.
Përparësia e pestë:
Ne jemi vendi ku kryeministri është mjek, ndërsa ministri i shëndetësisë është
mekanik (ai mund të ishte edhe shofer kamioni). Përvoja shqiptare tregon se asnjë
njeri në profesionin e vet nuk bën prokopi – duke përfshirë edhe mjekët, edhe
historianët. Kjo përvojë shqiptare është ndihma jonë më e vyer që i japim Europës
dhe botës.
Përparësia e gjashtë:
Shqipëria është vendi me dy kushtetuta, një luks që nuk e ka asnjë vend tjetër i
Europës. Njëra është kushtetuta e shekullit të 15-të dhe që quhet Kanun, tjetra
është kushtetuta e ndërtuar sipas të gjitha modeleve europiane. Ky fakt na shërben
ne, për të plotësuar të gjitha standartet e pranimit në BE. Nëqoftëse të tjerët
ecin vetëm me një këmbë (sepse kanë vetëm një kushtetutë), ne ecim me dy. Njërën
këmbë e mbajmë në shekullin e 15-të dhe tjetrën në shekullin e 21-të. Njëra, ajo e
para, të vret ose të mban të ngujuar familjarisht, e dyta t’i jep të gjitha liritë
– nëqoftëse arrin të mbetesh i gjallë nga e para.
Përparësia e shtatë:
Ne i kemi habitur fqinjët tanë europianë duke shkripëzuar ujin e detit për të
furnizuar qytete të mëdha si Durrësi dhe plazhet. Kjo arritje teknologjike
shqiptare ka ngjallur zilinë e disa vendeve përtej kontinentit tonë, të cilat janë
ofruar të blejnë patentën direkt nga kryeministri, i cili është edhe autori i saj,
por ai nuk ka pranuar ta shesë, sepse kjo përbën një arritje panevropiane.
Përparësia e tetë:
Ne kemi asfaltuar ose do të asfaltojmë plot 6000 kilometra rrugë, aq sa është
gjatësia e Murit Kinez. Kjo koincidencë fatlume me njërën nga shtatë mrekullitë e
botës flet qartë për madhështinë qeverisëse. Por, meqenëse Shqipëria ka vetëm 4500
kilometra rrugë të të gjitha kategorive, 1500 km që teprojnë do t’i asfaltojmë
jashtë kufirit tonë shtetëror, në vendet fqinje, në mënyrë që t’i ndihmojmë edhe
ata për t’u pranuar në Europë.
Përparësia e nëntë:
Shqipëria ka pushtetarët më të përkushtuar në kontinent. Po arriti kryetari i
partisë të bëhet kryeministër apo president, atij i vihet stampa “lider historik”
dhe nuk largohet nga ai vend derisa të ketë frymën. Këtë ata e bëjnë vetëm për t’i
shërbyer popullit. Në asnjë mënyrë për interesat personale. Edhe nëqoftëse, pa
dashur, “liderët historikë” grumbullojnë ndonjë pasuri që as vetë nuk e dinë nga u
ka ardhur, ata nuk mbajnë asgjë për vete dhe ua kalojnë njerëzve më në nevojë –
vajzave, grave apo dhëndurëve. Asgjë për vete. Nëqoftëse lideri ka nevojë për
ndonjë pushim a ndonjë shetitje shëndetësore në Dubai, Kapri apo Sharm El Sheik,
këtë e bënë vetëm me shpenzimet e shoqatave bamirëse. Për shtetarë të tillë të
lartë, me duar të pastra, Europa ka shumë nevojë dhe shembulli i qeveritarëve
shqiptarë përbën një përparësi për të gjithë ne.
Përparësia e dhjetë:
Deri më sot ne nuk kemi dëgjuar që Europa të ketë kryeministra që të thonë: “Prapa
më vjen historia”! Ndërsa Shqipëria zotëron kapacitete të tilla intelektuale, që
mund ta detyrojnë historinë t’ju vijë pas, si manare. A duhet ta mbajmë këtë
pasuri të madhe intelektuale vetëm në kornizën shqiptare, apo t’i ndihmojmë dhe të
tjerët? Mendoj se edhe në këtë fushë ne nuk duhet të rrimë të mbyllur, por ta
eksportojmë këtë specie shtetari. Studiuesit e globalizmit kanë rastin të mësojnë
se Shqipëria tremilionëshe është në gjendje të japë jo vetëm një milion barinj
dhishë, kamarierë hotelesh apo argatë plantacionesh me diploma në xhep, por edhe
koka universale që u shkon pas historia!
Në fund, një përparësi-shtesë:
Para ca kohe, kryeministrin hungarez për pak e rrëzuan nga posti, sepse kishte
bërë një premtim të gënjeshtërt gjatë fushatës elektorale. Edhe kundër
kryeministrit shqiptar do të ngrihet populli e të kërkojë rrëzimin e tij, por kjo
do të ndodhë vetëm atë ditë që do të merret vesh se kryeministri ynë paska mbajtur
njërin prej 1001 premtimeve të fushatës elektorale. Natyrisht kjo çudi s’ka për të
ndodhur kurrë, gjë që përbën një garanci plus se në Shqipëri ka stabilitet të
plotë qeverisjeje – përparësi kjo që vlerësohet aq shumë në këtë botë plot
turbullira.
Përse na e kaloi Kamboxhia?
Të gjithë ne po prisnim atë ditë të shënuar kur do të shpalleshim kampionë të
botës, në mos për tjetër, të paktën sa i përket nivelit të korrupsionit. Mirëpo
ja: përsëri ata ndërkombëtarët na e bënë me hile dhe nxorrën Kamboxhian në vend të
parë, madje edhe një vend tjetër krejt të panjohur të Afrikës së zezë, një farë
Kameruni, e vunë një shkallë sipër nesh. Jo, kjo bie erë padrejtësi e bërë me
qëllim dhe ne kemi të drejtë jo vetëm të dëshpërohemi, por edhe të protestojmë. Po
të isha unë ministër i integrimit apo kryeministër, do të hidhja në kokë një futë
të zezë dhe do të dilja e të protestoja me ulërimë në mes të sheshit Skënderbej.
Një shok i imi i vjetër, që ka qenë deri tani vonë drejtor në një dikaster që
merret drejtpërdrejt me futjen e Shqipërisë në Europë (sepse ne akoma nuk e dimë
se cilit kontinenti i takojmë), duke ditur se unë kam qenë dikur në Kamboxhia, më
ndali në rrugë e më tha:
- Ti ke shkruar edhe një libër për Kamboxhian. A mund të më thuash përse u
katandisëm deri në atë derexhe sa të na e kalojë edhe atdheu i Pol Potit? Pse ore,
edhe ata ditkan të bëjnë korrupsion më mirë se ne? A nuk të vjen t’ia heqësh
vetes?
Unë u zura ngushtë, meqë ka kaluar një kohë e gjatë prej atëhere. Megjithatë nuk
mund të rrija me gojë mbyllur dhe u përgjigja me ato çka më erdhën ndërmend aty
për aty.
- Po ja, i thashë, një përparësi e Kamboxhias është fakti se ata kanë dyqind
princër trashëgimtarë, ndërsa ne kemi më pak të tillë, ose i kemi të pakurorëzuar
akoma. A nuk është kjo një arsye që Kamboxhia të dalë në vend të parë?
- Jam dakord me ty, tha ai. Princat janë më me përvojë në fushën e
korrupsionit, por kjo s’do të thotë se ne jemi mbrapa. Ne kemi gjithë ata
ministra, madje edhe ministri integrimi që ata nuk e kanë. Të gjitha këto, a nuk
janë përparësia e jonë për të zënë një vend nderi?
- Ne vendin e nderit e kemi tashmë – i thashë unë- a nuk ta mbush mendjen
vendi i tretë në botë? Pak të duket ty treshja e botës?
- Mirë xhanëm, edhe treshja nuk është keq, por përse të mos jemi të parët? E
çfarë mund të bëjë më tepër kjo e shkretë qeveri? Millosheviçit i dhamë naftë edhe
atëhere kur e kishte braktisur e gjithë bota tjetër. Vetë kryeministri u angazhua
personalisht. Albtelekomin e shitëm me një të tretën e çmimit. Rrugën miliardere
Durrës-Kukës e filluam dhe po e vazhdojmë sipas të gjitha rregullave që kërkon
korrupsioni. Tokat i shitëm e po i shesim me gjithfarë dokumentash nën dorë e mbi
dorë, pa asnjë pengesë. Ne tani kemi njërin nga tregjet më të pasura në botë ku i
gjen lirisht të gjitha: tenderat, vizat, liçensat, çertifikatat, pasaportat
diplomatike, diplomat e të gjitha niveleve, vulat e zyrave dhe të firmave, vota
zgjedhësish të thjeshtë apo dhe vota deputetësh që mund të blejnë edhe
kryeprokurorin, edhe presidentin e Republikës. Doni edhe ndonjë gazetë falas? Edhe
atë mund ta gjeni. E çfarë mund të bëjë më tepër kjo e shkretë qeveri? Dhe të
gjitha këto brenda dy vjetëve. Po, ne e meritonim vendin e parë, bile edhe më lart
akoma. Mirëpo, si gjithmonë, ne përsëri ramë viktimë e atyre që na e kanë ngrënë
hakun tërë jetën. Kushedi sa kanë paguar për vendin e parë dhe të dytë ata
kamboxhianët e kamerunasit, apo si quhen ata afrikanët.
Unë u mundova ta qetësoj bashkëbiseduesin tim, duke i thënë se kohën e kemi
përpara dhe se me këtë vrull që kemi marrë ne, shpejt do t’ia kalojmë edhe
kampionit të botës. Ka mundësi, i thashë, që ata të sondazheve nuk i kanë pasur në
dorë të gjitha të dhënat e kohëve të fundit, prandaj na lanë në vend të tretë. Me
siguri, në sondazhet e ardhshme, do t’i afrohemi fare afër vendit të parë. Këtë e
them edhe duke u nisur nga fakti se dy fqinjët tanë më të afërt – njëri në Azi e
tjetri në Afrikë, gjatë kësaj kohe do të flenë mbi dafina, duke menduar se tashmë
e kanë arritur kreun e tabelës dhe nuk do të përpiqen të shkojnë më tej. Ndërsa
ne, si ambiciozë që jemi për vende të para, do t’i kapim ata në befasi dhe do t’i
tejkalojmë.
- Si do t’i kapim, do të shkojmë atje?
- Po, fqinji te fqinji shkon.
- Po ne jemi në Europë, apo në Afro-Azi?
- Tani për tani jemi fqinj me Kamboxhian e Kamerunin. Ne gjithmonë shkojmë pas
liderëve. Më vonë shohim e bëjmë. Kemi edhe një vit e gjysëm kohë.
Dezertimi i “liderit historik”
Atë natë, kur dëgjova kryetarin socialist të thotë para Kongresit të partisë së
tij: “Unë jam Fatos Nano, prapa më vjen historia”, në çast ndjeva shijen që të lë
gëlltitja e një kinine. Jo sepse kjo deklaratë patetike më kujtoj një Luigj
francez që pat thënë se “Shteti jam unë”, apo një car rus që fliste në numrin
shumës kur fliste për veten e tij : “Ne, Nikollaj i Dytë”, apo një president
shqiptar të periudhës së pluralizmit që na paralajmëronte:”Do t’ua ngrijë
buzëqeshjen në buzë”. Jo, jo. Burimi i kësaj ndjesie të hidhur ishte gjetkë. Aty
për aty unë thashë me vete: “Po sikur të ndodhi një ditë dhe kryetari të largohet
nga kjo botë e të shkojë atje ku s’kthehet më, si do ti vejë halli historisë sonë?
Ajo do të shkojë pas kryetarit dhe brezat e ardhëshëm do të mbeten pa histori!”
Ose mund të ndodhi edhe kështu: Historia, si një manare e urtë, i shkon pas
kryetarit dhe ky, kryetari, e fut edhe historinë në disa mjedise publike greke dhe
arabe ku edhe bufit i skuqen veshët. Historia jonë rri e vështron si kërcejnë
llahingat, ndërsa ne këtu, në atdhe, rrimë e vegjetojmë si jetimë, pa histori!
Ja pra, edhe kështu mund të ndodhi.
Ndërkohë, mendja më shkoi edhe tek ajo ditë e zezë e shtatorit 1998, kur “lideri
historik”, i kërcënuar nga bandat e “liderit tjetër historik”, braktisi
kryeministrinë, dezertoi nga posti dhe iku e u zhduk pa lënë gjurmë. Ku shkoi?
Presidenti i Republikës, ministrat dhe ata të Gardës rrudhnin krahët. Asnjëri
s’dinte të thoshte se ku ndodhet kryetari i qeverisë apo i partisë. Ai kishte
braktisur detyrën dhe ishte larguar, me forcat e veta, pa ndihmën e dijeninë as të
Presidentit. Puro inkonjito!
Mbarë kombin e mbërtheu trishtimi. Jo dhe aq për kryeministrin se sa për fatin e
historisë që e kishte marrë me vete dhe po e çonte përtej kufirit. U rrahën
telefonat dhe u bënë hipoteza nga më të ndryshmet, por askush nuk mundi të mësonte
vendodhjen e kryetarit të qeverisë. Dikujti i vajti mëndja tek bunkerët e tunelet
që ne i kemi me tepricë, por as atje nuk ishte. Të tjerët hodhën hipotezën e
fshehjes në pyjet e Bizës apo të Skraparit, mirëpo edhe prej andej nuk vinte asnjë
shenjë jete.
Në fund, dikush tha: Le të presim me durim, se ashtu e ka ai: Sot ikën, nesër
kthehet. Ndoshta është duke mbledhur firma në bazë.
Dhe ashtu ndodhi. Kryeminstri u kthye, natyrisht i lodhur, por ama i padëmtuar. Ai
tashmë ishte kryelartë për “Marshimin e Madh” dhe askush nuk pati guximin ta pyesi
përse kishte braktisur detyrën. Megjithatë, më vonë, krejt vullnetarisht, ai e pa
të arsyeshme të tregojë disa variante të mënyrës se si kishte ikur. Dhe që të
gjitha ato variante ishin të vërteta! Shqiptarët e urtë e të butë u mallëngjyen me
tregimet rreth “Marshimit të Madh” të kryetarit e kryeministrit, për përpjekjet e
tij për të mbajtur situatën nën kontroll që nga ..... Maqedonia.
Historinë e asaj rrezistence në distancë me siguri ne do ta mësojmë kur të
botohen memuarët e kryeministrit maqedon te asaj kohe, ashtu siç mësuam pas dhjetë
vjetësh edhe marrëveshjen e fshehet mbi kontrabandën e naftës midis Berishës dhe
Bullato-viçit. Në memuarët e tij kryeministri maqedon do të na tregojë edhe se si
klandestini i lartë shqiptar kaloi pikërisht në atë sektor të kufirit ku zakonisht
depërtojnë kontrabandistët e viçave. Këtë ngjarje do t’ia tregojë me mburrje
ndonje gazetari edhe rreshteri i kufirit (pasi të ketë dalë në pension), i cili,
për herë të parë pati fatin te shifte një kryeministër klandestin në atë pjesë të
shurdhër të kufirit.
Nejse. Këto mbeten për tu mësuar më vonë. Tani për tani unë kam vetëm një
shqetësim:
Mos vallë gjatë këtyre ecejakeve të kryeministrit, sa në një vend të huaj në
tjetrin, edhe historia jonë ka bërë firo, ashtu siç ka bërë firo edhe reputacioni
i ish-kryetarit?
Në një intervistë të kohëve të fundit “lideri historik” na tregoi edhe për një
aratisje, të mbetur në tentativë. Ai qënka bërë gati të aratisej edhe nga burgu i
Berishës, me qëllim që të ngrinte moralin e partisë, e cila, për shkak të mungesës
së kryetarit, paskësh qënë kthyer në “kënetë”, ndërsa të gjithë drejtuesit e saj
- në “guralecë”. Ky episod i treguar përmes ekranit televiziv më solli ndërmend
një personazh heroik të letërsisë franceze të shekullit të shkuar, një far
Tartarini i Taraskonit. Ky Tartarini – trim i çartur që s’e ndalte as shpata,
bënte përgatitje të vazhdueshme për t’u ndeshur një ditë me tigrat dhe luanët e
shkretëtirës. Ai priste vetëm çastin e përshtatshëm. Në arsenalin e tij luftarak
ai kishte grumbulluar shpata, jataganë, helmeta tunxhi, parzmore dhe doreza
hekuri. Por, pikërisht përpara nisjes, atij i ngordh deveja dhe ndeshja me tigrat
e luanët mbeti vetëm në tentativë.
Duke marrë parasyshë trimëritë dhe përkushtimin atdhetar të heroit të këtij
fejtoni (sidomos gjatë “Marshimit të Madh” nëpër monopatet e Maleve gjithë Gropa),
mund të thuhet pa mëdyshje se po të realizohej ai plan strategjiko-taktik i
aratisjes nga burgu , historia shqiptare do të kishte marrë drejtim krejt tjetër.
Nga shpatet malore do të zbrisnin çeta luftëtarësh të papërmbajtur, me thirrjen:
“Prina baba, se po na marrin Partinë!”. Situata mund të dilte nga dora dhe gjaku
do të shkonte gjer në bark të kalit.
Por, shyqyr, aratisja u anullua dhe kasaphana u mënjanua.
Për herë të tretë, “liderit historik” iu shfaq ideja e aratisjes apo braktisjes me
njëherë pas humbjes së zgjedhjeve. (Natyrisht për fajin e të tjerëvë). Dhe përsëri
ai u zhduk pa lënë gjurmë, duke marrë me vete edhe historinë. Përsëri nisën
kërkimet dhe hamendjet. Një vit e ca ai nuk u pa as në ndonjë mbledhje partie, as
në Kuvend ku merr edhe rrogën, as në takimet me elektoratin. Në disa gazeta thuhej
se ish-kryetari është parë për të fundit herë në Santa Domingo. Një biznesmen
paska thënë se intinerari i tij është brënda trekëndëshit: Ishujt Sejleshe – Abu
Dabi – Sharm El Sheik. Ndërsa një klerik i lartë që e njihte nga afër ( sepse edhe
e kishte kurorëzuar dikur), iu paska thënë kolegëve të vet, në konfidencë, se ish
kryetari socialist është ngujuar në një shpellë eremitësh, diku në Malin e shejtë
Afos dhe atje lutet natë e ditë për lumturinë e popullit të vet.
Thuhet se pikërisht atje, në atë shpellë, ish-kryetarit i qënka feksur në ëndërr
edhe karrikja presidenciale – një ëndërr tronditëse që u bë fatale për të. Dhe
s’kish si të ndodhte ndryshe. Karrikja gjithmonë ka qënë pasioni më i madh
njerëzor - po ti besojmë Shekspirit. Rreth saj janë lojtur dhe luhen dramat e
tragjeditë më të pabesueshme. Për karriken njeriu qënka gati të sakrifikojë
gjithçka, bile edhe fytyrën e vet morale (natyrisht, në qoftë se ka fytyrë).
Karriken e vlerësonin shumë edhe arabët e lashtë, kur thonin:
E shanë – qeshi!
E rrahën – qeshi!
E futën në hapsane – qeshi!
Humbi karriken – vrau veten!
A do të hapet edhe dosja
e Kryeministrit?
Kësaj rradhe kryeministri foli hapur dhe sinqerisht: ai tha në Parlament se, që
kur ishte President i Republikës, është marrë me kontrollin dhe formulimimin e
dosjeve e skedave për të gjithë deputetët e opozitës dhe këtë e ka bërë
sistematikisht, sepse ia lypte detyra. Madje, ato dosje e skeda, siç duket, i
paska marrë me vete edhe kur u largua nga Presidenca e doli në opozitë, prandaj
mund t’i përdorë edhe sot, nga pozita e kryeministrit.
Shumë nga ne e kanë marrë me mend zellin e kryeministrit të sotëm për t’i përdorur
dosjet si mjet presioni kundër oponentëve të tij, por sidoqoftë, ky mbetej një
hamendësim. Pas asaj deklarate zyrtare me tone kërcënuese, çdo gjë u qartësua.
Tani mund të thuhet pa mëdyshje se dosjet janë në duar të sigurta dhe për hapjen e
tyre nuk ka nevojë të krijohet asnjë komision parlamentar. Kryeministri i ka të
gjitha në sirtaret e veta dhe mund t’i hapë, t’i studiojë dhe t’i përdorë ato në
çdo kohë dhe sa herë t’i paraqitet nevoja. Madje, ato dosje mund të pasurohen e të
freskohen edhe me të dhëna të reja. Pasioni i sundimtarit për të gërmuar nëpër
dosjet e atyre që e rrethojnë është i njohur prej kohësh. Mjafton të lexosh
Taleiranin dhe Fushenë. Hartimi, “pasurimi” dhe përdorimi i dosjeve ka qenë një
punë me leverdi edhe në të kaluarën tonë jo fort të largët, prandaj kësaj praktike
ne duhet t’i qëndrojmë besnikë edhe sot, kur themi se jemi në demokraci.
Sa herë që flitet për dosjet, mua më lindin një numër pyetjesh, si për autorët,
ashtu edhe për viktimat e tyre. Mirëpo tani që u sqarua se kush merret me
administrimin e dosjeve, të gjitha pyetjet i kam reduktuar në një të vetme. Dhe
kjo pyetje e vetme nuk ka të bëjë as me personin që dha urdhër të hapen depot e
armëve dhe të armatoset Partia Demokratike në vitin 1997, as me ata që përgatitën
dhe kryen grushtin e shtetit më 14 shtator 1998, as me sjelljen në Shqipëri të
Janullatosit grek, që na thanë se vjen përkohësisht dhe tani na mbeti në derë e
kërkon edhe nënshtetësi shqiptare.
Pyetja ime e vetme është kjo: Tani që çeshtja e dosjeve u vu përsëri në rend të
ditës, a do ta hapë edhe kryeministri dosjen e tij të kontrabandës së naftës me
Jugosllavinë, në vitet e masakrave masive të serbëve në Bosnje?
Egzistenca e asaj dosje tashmë është pranuar, ndonëse me dhjetë vjet vonesë dhe
vetëm pas botimit të memuareve të Bullatoviçit. Pra, dosja egziston dhe dihet se
ku ndodhet. Por kanë mbetur pa u sqaruar hollësirat e asaj marrëveshjeje të
fshehtë që u arrit në bisedimet kokë më kokë Berisha-Bullatoviç, pa prezencën e
dëshmitarëve.
Në drejtim të Jugosllavisë, gjatë luftës në Bosnje, ka patur kontrabandë nafte
edhe nga vende të tjera, por dosja shqiptare është krejt e veçantë. Ajo është
“dosje presidenciale”. Kontrabandën shqiptare e liçensoi direkt kryetari i
shtetit. Në atë dosje personazhet kryesore dhe të vetme janë Presidenti shqiptar
dhe kryeministri jugosllav.
Në atë kohë, banda e Millosheviçit po zhvillonte një luftë agresive, shfarorëse
kundër Bosnjes dhe dukej qartë se në shënjestër ishte vënë edhe Kosova. Organizmat
ndërkombëtare, me synimin për ta frenuar këtë agresion, kishin vendosur embargon e
naftës dhe materialeve të tjera strategjike kundër Jugosllavisë. Embargoja ishte
një masë preventive e atyre qeverive dhe institucioneve ndërkombëtare që e
shpëtuan edhe Kosovën nga thonjtë e kasapit të Ballkanit dhe sot janë garanci për
pavarësinë e saj. Presidenti shqiptar vendosi ta thyejë këtë embargo dhe dha
dritën jeshile për kontrabandën e naftës, madje duke përfshirë në këtë aktivitet
të paligjshëm edhe firmën “Shqiponja”, një kompani biznesi e PD në pushtet dhe e
drejtuar nga një funksionar i lartë i kësaj partie.
Një rast tepër i rrallë dhe tepër fyes për dinjitetin tonë kombëtar.
Është krejt e pakuptueshme sesi kryeministri jugosllav mori guximin për t’i ofruar
Presidentit shqiptar një marrëveshje të fshehtë kontrabande, pikërisht në këtë
situatë. Logjikisht Shqipëria duhet të ishte më e interesuara në Europë për ta
shtrënguar darën kundër agresorit serb dhe jo për ta ndihmuar atë. Këtë e kërkonin
interesat tonë kombëtare në të dy anët e kufirit. Bosnja po digjej e kthehej në
varrezë me përmasa biblike. Një fat i tillë priste edhe shqiptarët e Kosovës.
Si duhet shpjeguar ky tjetërsim i Presidentit shqiptar?
Në çdo marrëveshje palët marrin detyrime ndaj njëra-tjetrës. Çfarë i ofroi pala
jugosllave Presidentit shqiptar, në këmbim të furnizimit me naftë?
Në çdo vend tjetër europian, ku vepron ligji, prokuroria dhe parlamenti nuk do të
bënin indiferentin në një rast të tillë, ashtu siç ndodhi në Shqipëri. Prandaj do
të ishte mirë që zoti kryeministër t’i hapë letrat në tavolinë dhe t’u tregojë
shqiptarëve se çfarë përmbante ajo dosje.

Ekuacioni i “Fjalës së lire”

Duke ndjekur kronikat e Parlamentit dhe shkrimet në gazeta, më është krijuar
bindja se “Liria e fjalës” mund të shprehet edhe me një ekuacion të thjeshtë
aritmetik:
Liria për të folur
e shumëzuar me
Lirinë për të mos dëgjuar
0

Dëshirë
Unë do të dëshiroja - ndryshe nga gjithë bota
Muzeun e Historisë ta venë mbi rrota
Dhe çdo drejtor i ri të ketë mundësinë
Ta “bëjë” sipas qejfti Historinë
Unë ëndërroj një kohë
që s’do të vijë kurrë
Kur ngjarjet historike
të shënohen mbi gur
Dhe fallsifikatorët
 të mbeten pa punë

Përmbajtja:
Tregime..................................................................
Skica Satirike..........................................
Pamflete..................................................

5 - 166
167 - 253
254 - 311