JF421 Elektromanyetik Arama Yntemleri

Nkleer Manyetik Rezonans1

Giri
Yzey Nkleer Manyetik Rezonans yntemi, kayalarn su ieriini, doygunluunu, boluk bykl dalmn ve kaya geirgenliini (permeabilitesini) dorudan verebilen yeni bir yntemdir. Yntem, su molekllerinin d manyetik alan ile etkileimine dayanmaktadr. Yntem sadece yukarda saylan parametrelere duyarldr. ller tanabilir bir ekipman ile yeryzeyinde alnr. Bu zellik, ok geni alanlarn sondaj gerektiren geleneksel inceleme yntemlerine gre daha abuk ve ucuz olarak aratrlmasn salar. Burada verilen notlar Bata Legchenko et al (2002) ve Yaramanci et al (2002) olmak zere kaynakada verilen yaynlardan ve internette bulunan sayfalardan derlenmitir. Nkleer Manyetik Rezonans (NMR) ynteminin yeriinde bulunan svlarn aranmasnda kullanlabileceini neren ilk kii Varian (Varian, 1962) adl bir Rus bilim adamadr. Proton Manyetik Rezonans (PMR) yntemi NMR ynteminin zel halidir ve sadece ekirdek te bulunan protonlar incelenir. Proton Manyetik Rezonans Sondaj (MRS) yntemi ise 1980 li yllarda Rusyada gelitirilmitir (Semenov, 1987; Semenov et al., 1987, 1988). NMR ynteminin yeraltsuyu ve petrol aramaclnda kullanm zerine yazlm birok aratrmadan bazlar izleyen ekildedir. Goldman ve di. (1994), NMR ynteminin srail'deki uygulamalar hakknda geni bilgi vermitir. Legchenko ve di.(1995), Fransa'daki bilinen akiferler zerinde yaptklar deneme almalarnda, NMR yntemi ile suyun varlnn yannda birok akifer parametresinin de hesaplanabileceini gstermilerdir. Gev ve di.(1996), atlakl akiferlerde yeraltsuyu seviyesinin belirlenmesi iin NMR yntemini denemilerdir . Shushakov (1996), NMR ynteminin suyun tuzluluk derecesini belirlemekteki baarsn kuramsal ve alan almalar ile incelemilerdir. Roy ve di. (1998) iki farkl akiferin birbirinden ayrlmasnda NMR yntemini kullanmlardr. Legchenko ve Valla (1998) NMR ynteminde llen imin duyarlln arttrmak iin bir matematik teknik nermilerdir. Legchenko ve di. (1998) ky blgelerinde tatlsu/denizsuyu snrlarnn saptanmasnda NMR yntemini kullanmlardr. Yaramanc ve di. (1998), Berlin blgesindeki su akiferlerinin bulunmasnda NMR yntemindan yararlanmlardr. Legchenko ve Shushakov (1998), NMR verisinden yeralt su ieriinin hesaplanmas iin bir matematik yntem vermilerdir. Kenyon (1992), NMR verisinden taneler aras boluk bykl ve hidrolik geirgenliin (permeability) hesaplanmas iin verilen yntemleri derlemilerdir. NMR yntemi ile tabaka iersindeki serbest ve bal suyun oranlarnn saptanmas ve petrol aramalarnda su-gaz-petroll zonlarn ayrt edilmesi zerine ok sayda yayn bulunmaktadr (Straley ve di., 1995; Kenyon ve di. 1995; Miller ve di., 1990; Coates ve di., 1993; Coates ve di., 1999).

Bu ders notuna http://jeofizik.comu.edu.tr/ adresinden ulalabilir

JF421 Elektromanyetik Arama Yntemleri

Atomik yap
Basit atomik yap aada verilmitir. Atom ekirdei (nucleus) + ykl Proton ve yksz ntronlardan oluur. ekirdek etrafnda dolaan elektron ykldr.

Elektron (- ykl)

Proton (+ ykl) ve Ntrondan (yksz) oluan ekirdek (Nucleus)

dardan uygulanan enerji

st seviye enerji durumu

Duraan hal

Uyarlma

Uyarlm hal

ekil 1. Basit yap Atomdaki proton says atomik numaray belirler. Elektronun dnd yrnge enerji ile ilintilidir. Dardan uygulanacak bir enerji elektronun dnd yrngeyi etkiler ve deitirir. Bu ilem dardan enerji alma (absorbtion) olarak tanmlanr. Enerji szkonusu olduundan her atom yaps bir kutup (pole) gibi dnlebilir (ekil 2)

ekil 1. kutup varsaym Normal artlarda su iideki kutuplar rastgele dalmlardr.

JF421 Elektromanyetik Arama Yntemleri

lm ve llen Byklkler
NMR manyetik momenti olan ekirdek te gzlemlenen bir olgudur (Slichter 1990). lk olarak Bloch ve Purcell (1946) da kefedilmiir. ekirdek genelde evresi ile dengededir. Larmor fekans olarak adlandrlan zel bir frekansta elektromanyetik enerjiyi toplayabilir ve yayabilirler. Larmor frekans
fo =

H o 2

ile tanmlanr burada, Ho duragan (static) manyetik alann genliidir. gyromanyetic orandr. Her bir ekirdek tipi iin zgn bir deeri olduundan Larmor frekasda ekirdein fiziksel bir parametresi olarak alnabilir. Buradan hareketlede, seilen Larmor frekansna bal olarak hangi ekirdein incelenceine karar verilebilir. rnein, su moleklleri iindeki protonlar iin = 2 x 4.254597x10-2 = 0.2675 radians / second / nano-Tesla (rad/s/nT).

Uyarlmadan nce

Uyarlma an

lm an

evresel EM grlt

Uygulanan akm

Kayt edilen im

ekil 3 lm evreleri (http://www.usgs.gov/ sayfasndan) Geleneksel model tanmnda olarak ekirdek gzlemlenen byklkte manyetik moment, M ile gsterilir. NMR lm almas evreye indirgenerek basitletirilebilir (ekil 3). lk evrede doal denge durumudur. Tm manyetik momentler duraan manyetik alan Ho a gre dizilmilerdir ve Larmor frekansndaki

JF421 Elektromanyetik Arama Yntemleri

EM enerjiyi toplayabilirler. kinci evrede dardan bir manyetik alan uygulandndan manyetik momentler denge konumlarndan saparlar. Son evrede dardan uygulana akm kesildiinden tekrar denge durumlarna dnerler ve Larmor frekansda EM enerji yayarlar. Yaynan enerji llebilir ve incelenebilir. Veri toplama aamasnda Larmor frekansnda bir akm halkadan geirilir. Bu durumda manyetik rezonans tepkisi e(t ) = E o exp ( t / T2 ) cos(2f o t + o )
*

ile verilir ve akm kesildikten sonra ayn frekans deerinde lm yaplr. Bantda Eo EM alann balang genlii, T2* durgunlama (relaxsation) zaman ve od faz farkdr. lmden nce evresel EM grlt 200 -300 ms sresince kayt edilir ve sonra anlk bir akm (pulse) uygulanr. Akm kesildikten sonra belli bir gecikme sresince (dead time) beklenir ve kayt ilemi balar. Kayt ncesi ve sonras imler karlatrlarak. Manyetik rezonans tepkisinin llp llmediine baklr. m/grlt orann artrmak iin yma (stacking) ilemi yaplr. Manyetik resonans tepkisi aratrlan oylum (volume) ve duraan manyetik alann karesiyle Eo ~Ho2V orantldr. Bu nedenle manyetik alan deeri veya aratrlan oylum arttrlarak im/grlt arttrlabilir. NMR aygtlar aratrma yapabildikleri oylumlara gre snflandrlrlar (ekil 4).

Verici halka

Kayt bobini

Sulu tabaka

Proton ieren sv

ekil 4. MRS lm dzenei (Legchenko et al 2002) llen oylumlar birka mm3 ten ( tibbi uygulamalar) binlerce m3 (petrol aramalar) kadar deiebilir. Veri toplamada kullanlan halka kare veya daire ekilli olabilir ve yeryzne yerletirilir. Verici halka alc proton manyetometresinden daha genitir. Su tabakas incelenecek yapy tanmlar. Doal yermanyetik alan statik manyetik alan iin kullanlr. Bu durumda protonlar iin Larmor frekans 800-2800 Hz civarnda olacaktr. lk 100 - 200 m gz nne alndnda, sadece su iindeki protonlarn bu frekansta manyetik rezonans imi yayarlar. Sonu olarak MRS dorudan su varln aratran bir yntem olarak tanmlanabilir.

JF421 Elektromanyetik Arama Yntemleri

lm ileminde, belli bir gecikme , geikme zaman sonunda, manyetik rezonans iminin (Et. 1) parametresi gzlemlenir. Dier bir deyile her lmden, gecikme , genlik Eod; durgunlama (relaxsation) zaman T2* ve faz od deerleri elde edilir. min balang genlii Eo proton saysyla ilgilidir ve su niteliini verir. U deer bulma yntemi ile gecikme , Eod ve T2* kullanlarak

E o = E od exp

( t gecikme / T2* )

elde edilir. Balang genlii Eo kaynak olarak kullanlan anlk im parametresine (anlk im momenti) baldr (ekil 5). q = Io 4

burada Io anlk imin genlii, ise suresidir. lm q deiirken Eod, T2* ve od deiimleri llmesinden ibarettir. Faz deeri, od kayalarn ziletkenlikleriyle ilintilidir ancak veri ilem aamasnda pek kullanlmaz.

ekil 5 lmde kullanlan parametreler Eo imin ilk (balang) genlii (nV) % su ierii ile orantldr, T2* azalm erisi zaman sabiti (ms) ortalama gzeneklilik boyutu ile orantldr. It uygulanan anlk imin momenti (A. ms) aratrma derinlii ile ilgilidir (NUMIS tantm yazsndan).

Aratrma derinlii
Yntem eitli doal etkilere duyarldr bu nedenlede lmn baars lm noktasnn koullarna dorudan baldr. Manyetik rezonans imi iindeki en nemli deiimler doal yer manyetik alan ve yer zdire yapsna baldr (Shushakov 1996, Legchenko et al. 1997b). Yere uygulanan EM alann snmlenmesi deri
5

JF421 Elektromanyetik Arama Yntemleri

kalnl (skin depth) ile tanmlanmt. Larmor frekans ise yermanyetik alannn bykl ile orantldr, fo ~ Ho. Ancak MR tepkisi yermanyetik alannn karesi ile orantldr, Eo ~ Ho2. Ekvatora yakn blgelerde alrken Larmor frekans dk olacaktr. Kutuplara gidildike frekans ykselirken im /grlt oran da artacaktr. Yer manyetik alannn eimi (Inclination) de MR imini etkilemektedir. Yer zdiren yapsna yermanyetik alannn eimine bal olarak aratrma derinlii ekil 6 te verilmitir. ekilde 6 te verilen eriler, tekdze, ynbamsz yar uzayda bulunan, 1 m kalnlnda ve %100 su ile dolu katmann T* =100 ms iin alglanmasn tanmlamaktadr. Hesaplamalar 100x100 halka iin yaplmtr. Grlt eik deeri 10nV ve enbyk anlk im (pulse) 12000 A-ms olarak alnmtr. Yermanyetik alannn bykl ve genliinin en nemli etkenler olduu erilerin davranndan grlmektedir. Ortamn zdirenci ise yaklak olarak 50 ohm-m altnaki deerlerde etkili olmaktadr.

ekil 6. Yermanyetik alannn eimine bal olarak aratrma derilii ve zdiren aras iliki (Legchenko et al 2002).

Su ierii
Bir tabakann su ierii wi =Eoi-llen/Eoi-kuramsal 5

Oran ile tanmlanr. Burada Eoi-llen llen MR imini, Eoi-kuramsal ise kuramsal deeri verir. Her iki deer iinde su ieren katmann zi derinliinde, zi kalnda sonsuz uzunlukta ve yatay bir katman olduu varsaylr. Kuramsal hesaplamada su

JF421 Elektromanyetik Arama Yntemleri

doygunluu %100 alnr. Bu tanm duraanlaama (relaxation) sresini gz nne almamaktadr. ncelenen V oylumu iinde (zi, zi) tabakasn ele alalm. Vs su ile doygun oylumu, Vk ise kuru ve kaya ile dolu ksm olsun. Toplam incelene oylum, V = Vs + Vk 6

olur. Vs iki ksma ayrlabilir; gzeneklerde buluna serbest su (Vserbest) ve tanecikler arasna sktndan taneciklere bal olan alnamayan su (Vbal). Yani, Vs= Vserbest + Vbal 7

Olacaktr. Her iki su damlac aras aralk ok ksa olacandan. MR iminin duraanlaama zamannn bal su ile etkileimi, serbest su ile olan etkileimden daha az olacaktr. Bunu nedeni de, bal suyun neden olduu duraanlaama sresinin llmesi ok zor ksalkta olmasdr. Bu durumda llen im serbest su ile gili bilgiyi tayacaktr. w =Cw Vserbest / V 8

burada Cw, ayarlama (calibrate) sabitidir ve ampirik olarak belirlenir. Serbest dolamdaki su ile duraanlaama zaman arasnda dorudan bir iliki (bant) yoktur ve bu nedenle bal ve serbest su ayrt edilemez. Farkl kayalardaki su miktarnn karlatrabilmek iinde Cw deerine gerek duyulur. w =%0 kuru malzemeyi, %100 ise gl suyunu tanmlar (Tablo 1). Tablo 1. T*2 deerleri ve gzenek boyutu ve geirgenlikle ilikisi (NUMIS tantm yazsndan) T*2 (ms) Zaman Sabiti 1000 500 200 100 50 20 Ortalama Gzenek Boyutu (mean pore size) Serbest su (gl, nehir) akl ri Orta nce Kil (gzeneklere hapis olan su) Geirgenlik (Permeability) Yksek Orta Dk

Kuram
Yaramanci et al (2002) tarafndan zetlenen kuram burada da verilmitir. Yer manyetik alann Bo ile tanmlayalm. Ortamama dardan B1 manyetik alan uyguland durumu gznne alalm. B1 in duraan manyetik alana (yermanyetik
7

JF421 Elektromanyetik Arama Yntemleri

alanna) dik olan bileenini B ile verelim. Ortamama B1 manyetik alan uygulandnda proton yrngelerinin oluturduu eksenlerde sapmalar oluacaktr (ekil 7). Sapmalar B nin yaratt dndrme etkisi (torque) sonucunda olusur. B1 etkisi kalktnda protonlar Bo dorultusuna geri dnerken durgunlaama zaman boyunca manyetik alan yayarlar.

ekil 7 Kuramda kullanlan alanlar (NUMIS tantm yazsndan)

nceki blmde de verildii gibi lmler dairesel olarak yeryzne yaylan kablo ile yaplr. B1 alann yaratmak iin halkadan geen akm i (t ) = io cos(2 f L t ) 9

ile verelim akmn frekans Larmor frekansda (fL=800 -3000 Hz) olsun. Akm sresince geirildinde uyartc younluu (anlk im momenti) q = io olduu daha nce verilmiti. Halkadan geen akmn kesilmesi durumunda halkada, protonlarn durgunlaamas ile oluacak e(t) azalm (decay) voltaj deerleri (Legchenko et al 1990, Schirov et al 1991). e(t ) = wL M o f (r ) e t / T ( r ) cos( wL t + (r )) B (r ) sin(0.5B (r )q)dV 10

bants ile verilir. Burada Mo nkleer manyetikleme (t = 0 annda, denge durumunda, dv birim oylumunun manyetik momenti) zelliidir. Scakl 293 K olan su iin Mo = 3.29x10-3 BoJ/(Tm3). r(x,y,z) noktasndaki birim oylumdaki su blm
8

JF421 Elektromanyetik Arama Yntemleri

f(r) ile verilsin T(r) ayn noktadaki protonlar iin azalm zaman olsun. Yukarda verildii gibi B(r) dardan verilen uyarc alan B1 (I akm ile normalletirilmi) in yermanyetik alan Bo ynndeki bileenidir. letken bir ortamda B(r) birincil alan (halkadan gelen) ve ikincil alanlardan oluacaktr. kincil alan uyartc alann iletken ortam yaratt alandr ve (r ) faz kaymas ile oluur. 10 nolu bantda sin() alnan terim,

= 0.5B (r )q

11

Protonlarn manyetik momentlerinin yer manyetik alanndan sapmalarn vermektedir. Eitlik 1 de verildii gibi e(t) imi genelde

e(t ) = E o exp ( t / T ) cos( wL t + )

12

Yaklam ile verilir. Voltaj azalmlarnn zarf su miktar ile dorudan ilintili olacaktr. Herbir oylumunun azalm zaman da kayt edilen ime katk koyacaktr (ekil 8 ve 9). t = 0 anndaki Eo ise sadece su ieriine bal olacaktr. E o = wo M o f (r ) B (r ) sin(0.5B (r )q)dV 13

Son bant ile, istenen derinliklerdeki su ieren katmanlarn yada blmlerin, eitli uyartm iddetlerindeki balang im genliklerini hesaplanabilir. Su tabakas derinletike Eo en byk deeri yksek q deerlerinde oluacaktr. Eo n iddeti su tabakasnn kalnlyla dolays ilede su miktar ile dorudan balantldr. Eo deeri birka milivolt deerine kadar kabilir. NMR almalarnda T2* ile gsterilen azalm zaman T nin duraanlama zaman sabiti olduu varsaylr. Azalm zaman birka milisaniyeden 1000 ms kadar deiebilir ve ortalama gzenek boyutuna ve dolays ilede dane boyutuna baldr. Kumlu kilde azalm zaman 30 ms az olur. Kumda ise 60-300ms, aklda 300-600 ms ve saf suda 600 -1000 ms aralnda gerekleir (Schirov et al 1991 Yaramanc et al 2002). Hidrolik iletim ise dane boyutundan elde edilebilir (Yaramanc et al. 1999). Faz bilgisi, (r ) uyartm akm ve EM kuramndan gelen kayma deeri /2 yi
ierecektir. Yer iletkenlii ihmal edilebilirse. B(r) faz (r ) = 0 olur. Eer yer iletkenli yksek ise ikincil alanlar uyartlacak ve birincil alanlara eklenecektir. Bu ilem genlik kadar fazda etkileyecektir. Bir anlamda fazdaki art yer iletkenliindeki arta iaret edecektir. Yntemin znrl ve duyarll B(r) baldr ve derinlikle azalr. Aratma derinliini artrmak iin io akmna ve akm uygulama sresini artrmak gerekir ancak artrma ilemi <<T2* olduu srece geerlidir. q artrlarak lm derinliide artrlm olur. q nun seimi ile uyartm ilemi belli bir derinlie younlatrlr. Uygulamada farkl uyartm iddetlerinde lmler alnarak yeralt taranr. Her bir lmde ilgilenilen asl parametre Eo balang genlii ve T azalm zamandr. Eo(q)

JF421 Elektromanyetik Arama Yntemleri

ve T(q) verileri yorumda kullanlr. Ters zm ilemi ile derinlie bal su ierii, f(z) ve azalm zaman T(z) bulunur. Ters zm ileminde 13 nolu bant kullanlr.

Kullanm alanlar
Yntem yeraltnda bulunan svlarn aranmasna ynelik olduundan kullanm alanlarda bu ama erevesinde snrlanmaktadr. Srasyla verilirse Yeralt suyunun dorudan aranmasnda, Petrol kuyularnda gzenekliliin ve kuyu iinde buluna sv cinsinin belirlenmesinde - evre sorunlarnda sv szntlarnn belirlenmesinde kullanlmaktadr Ayrca tbbi aratrmalarda da yaygn bir kullanm alan vardr. -

Yntemin stnlk ve zayflklar

Svy dorudan belirler, jeolojik yaplardan etkilenmez, sv miktarn verir derinlik bilgisi vardr, geirgenlik hakknda bilgi edinilebilir. Ancak, Aratrma derinlii snrldr, EM grltden etkilenir, manyetik zellii olan kayalara duyarldr, lm aygtlar ok ardr.

ekil 8 rnek lm (NUMIS tantm yazsndan)

10

JF421 Elektromanyetik Arama Yntemleri

11

JF421 Elektromanyetik Arama Yntemleri

Duraanlama sresinde edilen eeri

Sondaj Erisi

Yorum sonucu

ekil 9 Sodaj erilerine rnekler (NUMIS tantm yazsndan)

ekil 10 Fransa da yaplan PMR lmne rnek (NUMIS tantm yazsndan) deniz suyu seviyesi ile tatl su seviyelerinin farkllnn bykl tatl su alnabilecek yerleri iaret etmektedir.

12

JF421 Elektromanyetik Arama Yntemleri

KAYNAKLAR

Coates, G. R., Vinegar, H. J., Tutunjan, P. N. and Gardner, J. S., 1993, Restrictive diffusion from uniform gradient NMR well logging, SPE 26472. Coates, G. R., Lizhi, X. and Prammer, M. G. 1999, NMR Logging: Principles and Applications, Halliburton Energy Services, Houston. Gev, I., Goldman, M., Rabinovich, M. and Issar, A. 1996. Detection of the water level in fractured phreatic aquifers using magnetic resonance (NMR) geophysical measurements, Journal of Applied Geophysics, 34, 277-282. Goldman, M., Rabinovich, B., Rabinovich, M., Gidad, D., Gev, I. And Schirov, M. 1994. Application of the integrated NMR-TDEM in groundwater exploration in Israel. Journal of Applied Geophysics, 31, 27-52. Kenyon, W. E. 1992, Nuclear Magnetic Resonance as a petrophysical measurements, Nucl. Geophysics, 6, 153-171. Kenyon, W. E. Takezaki, H. Straley, C., Sen, P. N., Herron, M., Matteson, A. and Petricola, M. J., 1995, A laboratory study of nuclear resonance relaxation and its relation to depositional texture and petrophysical properties - Carbonate Thamama Group, Mubarraz Field, Abu Dhabi. SPE 29886. Krinitzsky, E. L., Gould, J. P. and Edinger, P. H., 1993, Fundamentals of Earthquakeresistant Construction, John-Wiley&Sons, Inc., New York. Legchenko, A. and Valla, P. 1998, Processing of surface proton magnetic resonance signals using non-linear fitting, Journal of Applied Geophysics, 39, 77-83. Legchenko, A., Goldman, M. and Beauce, A. 1998. A combined use of the NMR and TDEM methods for evaluting the amount of fresh ground water in coastal aquifers of Israel., SEG Workshop, Park City. Legchenko, A. V. and Shushakov, O. A. 1998, Inversion of surface NMR data, Geophysics, 63, 75-84. Legchenko, A. V. and Shushakov, O. A. , Perrin, J. A. and Portselan, A. A. 1995, Noninvasive NMR study of subsurface aquifers in France, SEG Houston Meeting. Legchenko, A, Baltassat J.,M., Beauce, A., Bernard, J., 2002. Nuclear magnetic resonance as a geophysical tool for hydrogeologists: Journal of Applied Geophysics V. 50, P. 21 46. Miller, M. N., Paltiel, Z., Gillen, M. E., Granot, J. and Bouton, J. C., 1990, Spin echo magnetic resonance logging: Porosity and free fluid index determination, SPE 20561.

13

JF421 Elektromanyetik Arama Yntemleri

NUMISplus, 2004, Proton magnetic resonance, a geophysical technique for ground water investigation, (NUMIS brochure) IRIS instrument, France. Roy, J., Marques da Costa, A., Lubczynski, M. and Owuor, C. 1998, Tests of the SGW-NMR technique within two aquifer characterization projects in the Iberian Peninsula, EEGS Meeting, Barcelona. Semenov, A.G., 1987. NMR Hydroscope for water prospecting. Proceedings of the Seminar on Geotomography, Indian Geophysical Union, Hyderabad, pp. 66 67. Semenov, A.G., Schirov, M.D., and Legchenko, A.V., 1987. On the technology of subterranean water exploration founded on application of nuclear magnetic resonance tomograph Hydroscope. IXth Ampere summer school, Abstracts, Novosibirsk, September 20 26, p. 214. Semenov, A.G., Burshtein, A.I., Pusep, A.Yu., and Schirov, M.D., 1988. A device for measurement of underground mineral parameters, USSR Patent 1079063 (in Russian). Shushakov, O. A. 1996. Groundwater NMR in conductive water, Geophysics, 61, 998-1006. Straley, C., Morris, C. E., Kenyon, W. E. and Howard, J. J., 1995, NMR in partially saturated rocks: Laboratory insights on free fluid index and comparison with borehole logs, The Log Analyst. Yaramanc, U., Lange, G. and Kndel, K. 1998. Surface NMR investigation of Quaternary aquifers in the Berlin region, SEG Workshop, Park City Yaramanci, U., Lange, G., Kndel, K., 1999. Surface NMR within a geophysical studyof an aquifer at Haldensleben (Germany). Geophysical Prospecting, 47, 923--943. Yaramanc, U., Lange, G. And Hertrich M., 2002. Aquifer characterisation using Surface NMR jointly with other geophysical techniques at the Nauen / Berlin test site Journal of Applied Geophysics, 50 (2002), 47-65.

14