S.

ANSELMI
OPERA OMNIA
VOLUMEN TERTIUM

CANTUARIENSIS ARCHIEPISCOPI

Digitized by the Internet Archive

in

2012 with funding from

Boston Library Consortium Member Libraries

http://www.archive.org/details/sanselmicantuari03anse

S.

ANSELMI
OPERA OMNIA
VOLUMEN TERTIUM
CONTINENS ORATIONES SIVE MEDITATIONES

CANTUARIENSIS ARCHIEPISCOPI

NECNON EPISTOLARUM LIBRUM PRIMUM

AD FIDEM CODICUM RECENSUIT

FRANCISCUS SALESIUS SCHMITT

MONACHUS
O.

GRISSOVIENSIS
S.

B.

APUD THOMAM NELSON ET

EDINBURGI
MDCCCCXLVI

FILIOS

THOMAS NELSON & SONS LTD

Parkside Works, Edinburgh 9
3 Henrietta Street,

London

WC
C

312 Flinders

Street,

Melbourne

91-93 Wellington

Street,

Toronto

THOMAS NELSON & SONS

New York 17 SOCIETE FRANCAISE D'EDITIONS NELSON
385 Madison Avenue,
25 rue Denfert-Rochereau, Parii

V*

>

7^jT

250IS3

BOSTON COLLEQI

^RAft^ CHfiSXNUI HILL, MASIi

MEMORIAE DOMNI ANDREAE WILMART

mpr ma
1

Ex
j*

Vicariatu Urbis, die 20. Maii 1943.

Aloysius Traglia,

Archiepiscopus Caesariensis,
Vicesgerens.

Cum Superiorum

permissu.

Ex

officina Sansaini et

Soc, Romae.

Ad

lectorem.

In primo huius

editionis

volumine

Domnum
annos

ANDREAM
curaturum
esse

IVILannunnocuius

MART
tiavimus.
bis

recensionem Orationum sive Meditationum

At proh
est,

dolor

ante

duos

praematura

morte
in

ereptus

et

quidem

in

ipsa die

transitus

sancti

ANSELMI,

opusculis asceticis emendandis per multos annos desudaverat.

Manuscriptum quidem
hac editione imprimerentur,
ratione

recensionis
ipse

Orationum

sive

Meditationum, ut
id
in

in

iam paraveral.

Sed cum
eo

multis

huius editionis discreparet neque nobis

eius

cum

de hac

re

conferendi

opportunitas fuisset,
ut ratio editionis

recensionem prout videbatur eo consilio aptavimus,

una

esset

atque
sit

eadem.

Tam
et

multa vero ea de causa

in

mutari necesse
aliis

erat,
in

ut

longum

omnia singula enumerare, eaque tum

rebus

tum
sive

ordine,

inscriptionibus
tanti

rarius

in

textu recensito

Orationum

Meditationum
esse

momenti

erant,

ut

recensionem

ipsam

nobis praestandam

putaremus.
ut

Multum
tia

vero abest, Ipse

hac

re

merito

et

labori

Domni
locos

WILMART
diligenaliis

detrectare velimus.
collegit

ut

quaedam enumerem - maxima cum

quibus
est

locos

sacrae

Scripturae,

nos

ex

fontibus

sumptos addidimus. Ei porro ascribendus

delectus codicum
eis

adhibitorum
praeter

cum eorum
I

lectionibus

variis

anxiose notatis. Adiunximus

et

imprimis

codicem

Oxon.
et

Bodl.

Rawlinson
fidem,

A 392 (=T),
sed
est.

qui

non

solum ob vetustatem

raram

lectionis

etiam

pro constituenda
in

Orationum recensione prima

singularis

momenti

Fere omnino deinde

determinandis prioribus recensionibus

cum Dbmno

WILMAR T
manu

consentimus.

De
idem
ex quibus

Orationum

et

Meditationum per codicem

exaratos traditione

WILMART
in

plures libellos in diversis commentariis periodicis scripsit,

libro
latin

suo,

qui inscribitur Auteurs spirituels et textes devots du

collegit

Moyen

age

(1932) hos

VIII

Une
Le

priere au
recueil

saint

patron attribue a saint

adresse

Anselme

(p.

47

,ss.).

de

prieres
ss.).

par saint Anselme a la comtesse Mathilde

(p.

162

Les meditations reunies sous

Prieres a sainte

le

nom de
Michel,

saint

Anselme
saint

(p.

173
cens^es

ss.).

Anne,
(p.

saint
ss.)

Martin

de

saint

Anselme

202
:

La
Le

priere

intemerata

(p.

474

ss).

Quibus accedunt
recueil

des prieres de saint Anselme

preface a la traduction de

D. A.

CASTEL:
(1923),

Meditations

et

prieres

de
p.

saint

Anselme,

Maredsous

collection
et

Pax,

vol.

XI,

I-LXII.
de
et

Les editions anciennes

presentees a

modernes

des

prieres

saint

Anselme

pages

VAcademie

des Inscriptions

Belles-Lettres,

Comptes

rendus des seances de 1'annee

1923,

p.

152-162.
;

La

tradition

des prieres de saint Anselme. Tables et notes

Revue BeneVier-

dictine,

1924,

p.

52-71.
saint

Les propres corrections de

ge

Anse'me dan
de
theologie

sa

grande priere a
et

la

Marie

Recherches

ancienne

medievale, //

(1930),

p.

189-204.
de traditione Epistolarum
continetur,
s.

D.

WILMART eiam
memoriae
illius,

ANSELMI,
fecit,

qua-

rum pars prima hoc volumine

lum suo loco afferemus.
Cuius
'gitur

commentationem

cuius titu-

tertium

Operum

omnium

sancti

ANSELMI

oolumen dedicemus nsi

quem supra

iterum atque iterum laudavimus ?

Romae,

in

Collegio

s.

ANSELMI,

in

eiusdem festo

a.

1943.

Index operum

quae hoc volumine continentur.

P a gOrationes
sive

meditationes

Prologus

3 5

A.

Orationes
1

Oratio ad

deum
cum mens
vult eius

2.

Oratio ad Christum,

amore fervere
sanguinem

6
10
1 1

3. 4.
5.

Oratio ad accipiendum corpus domini et Oratio ad sanctam crucem

Oratio ad sanctam Mariam,

Oratio

6.
7.

Oratio

cum mens gravatur torpore ad sanctam Mariam, cum mens est sollicita timore ad sanctam Mariam pro impetrando eius et Christi amore

1.3
1

18

8. 9.
10.
1

Oratio ad sanctum lohannem Baptistam Oratio ad sanctum Petrum

26 30
33

Oratio ad sanctum Paulum Oratio ad

Oratio
alia
s.

Iohannem Evangelistam hominis timentis damnari

42
45

2.

pro impetranda dilectione dei et proximi

13. Oratio
14.

ad sanctum Stephanum

50
55
61

Oratio ad sanctum Nicolaum

15. Oratio 16. Oratio

1

ad sanctum Benedictum
ad sanctam Mariam Magdalenam
episcopi
vel

64
sub
cuius

7.

Oratio
regit

abbatis

ad

sanctum,

nomine

ecclesiam

68
71

18.

Oratio pro amicis

19. Oratio pro inimicis

73

B.

Meditationes
1.

76
male amissae

Meditatio ad concitandum timorem

2. Deploratio virginitatis
3.

Meditatio redemptionis humanae

76 80 84

Epistolarum liber primus

A.

Epistolae, quas prior Beccensis scripsit

1.

93 97 97

2.
3.

4. 5. 6.
7. 8.

9.
10.

11.
12. 13.

14.
15. 16.
17.

18.
I

9.

20.
21.

22.
23.

24.
25. 26. 27.

28.

29.
30. 31.

Ad Lanfrancum archiepiscopum Ad Odonem et Lanzonem Ad Robertum monachum Ad Gondulfum monachum Ad Henricum monachum Ad Hugonem (priorem) Ad Gondulfum monachum Ad Herluinum monachum Ad Hernostum monachum Ad Adelidem Ad Gerbertum abbatem Ad Rodulfum (priorem?) Ad eundem Ad Lanfrancum archiepiscopum Ad Girardum Ad Gondulfum monachum Ad Henricum monachum Ad Wiilelmum abbatem Ab Avesgoto monacho Ad Avesgotum monachum Ad Willelmum et Rogerum Ad Lambertum et Folceraldum Ad Lanfrancum archiepiscopum Ad Henricum monachum Ad Lanfrancupi archiepiscopum Ad O. abbatem Ad Lanfrancum archiepiscopum Ad Gondulfum monachum Ad Rodulfum monachum

Cantuariensem

98
102
]

03

105
107

108
1

10
1

113

114
115
1

i7

Cantuariensem

119 120
121

122

125
1

25

127

127
avunculos

129 130
131

Cantuariensem

Cantuariensem Cantuariensem

132

134

134
1

35

136
137

Lanfranco archiepiscopo Cantuariensi

Eiusdem ad Lanfrancum nepotem eiusque socium Widonem 32. Ad Lanfrancum archiepiscopum Cantuariensem 33. Ad Henricum monachum 34. Ad Gondulfum monachum
35.
36. 37.

139 140
141

141
1

33.
39.

40.

41.

Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad

Herluinum monachum

42

Albertum medicum

143

Lanzonem novitium
Arnulfum monachum
Lanfrancum archiepiscopum Cantuariensem

144
1

48

149
151

Henricum monachum
Gondulfum monachum

152

XI

42. 43.
44.

45.
46.
47.

48. 49.
50.

51.
52.
53. 54.

55.
56.
57.

58. 59. 60.

62.
63. 64.

65.
66.

67. 63.

69.
70. 71.
72.

Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad

Mauritium monachum

153

eundem
Albertum medicum
Frodelinam

154 156

158 159
160
161

Willelmum
Mauritium monachum

Helgotum priorem
Lanfrancum archiepiscopum Cantuariensem

162

Henricum monachum
Herluinum, Gondulfum, Mauritium monachos

163
164

G. abbatem Hernostum episcopum Rofensem

166
167

Lambertum

et

Folceraldum

avunculos

168 169
170
171

Folceraldum consobrinum

Petrum consobrinum
Lanfrancum archiepiscopum Cantuariensem

Henricum priorem Gondulfum monachum

Mauritium monachum

172 173 174

1

Fulconem electum abbatem Walterum abbatem

75

176
I

Henricum priorem Mauritium monachum

Willelmum abbatem
Lanfrancum archiepiscopum Cantuariensem

78

180
181

186
187

Henricum priorem Gondulfum monachum

Mauritium monachum

188

189

73.
74. 75.

76. 77.
78.

79. 80.

81.

82.
83.
84.

Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad

Durando abbate Casae-Dei Durandum abbatem Casae-Dei

Lanfrancum archiepiscopum Cantuariensem

190
191

193

Henricum priorem
Mauritium monachum

194
195

Lanfrancum monachum

197 198 199

Rogerum
Lanfrancum archiepiscopum Cantuariensem Gondulfum episcopum Rofensem
Mauritium monachum

Paulum abbatem Hunfridum Idam comitissam Rainaldum abbatem

Gislebertum

monachum

2C0 202 203 205 206 207 208

XII

85. 86. 87.

Ad Walterum monachum Ad Adelidem comitissam Ad Odonem episcopum

209
211

B. Epistolae, quas abbas Beccensis scripsit

88. 89.

212 213 213 215

217

Fulcone abbate

90.
91.

92.
93.

94. 95.

96.
97. 98. 99.
1

00.

101.

Ad Lanfrancum archiepiscopum Cantuariensem Ad eundem Ad Gondulfum episcopum Rofensem Ad Balduinum abbatem Ad Henricum (priorem) Ad Ricardum et Rohaidem Ad Odonem Ad Ricardum aliosque monachos Ad Mauritium monachum Ad monachos Beccenses Ad Rodulfum novitium Ad Hugonem archipiscopum Lugdunensem Ad Helinandum

218 219 220 220

221

222 224 228 229 23

1

232
235

102. 103.

A
Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ab Ad

Gregorio papa

Lanfrancum archiepiscopum Cantuariensem

fratres

104.

apud Confluentium commanentes

abbatem
S. Petri

105.
106.

Fulconem

supra

Divam

Gislebertum abbatem Westmonasteriensem

107. 108.
1

G. episcopum
Mainerium abbatem
S. Ebrulphi

236 237 238 239 240

241

09.
10.

Hugonem

archiepiscopum Lugdunensem

24

Henricum abbatem
Fulcheraldum consobrinum

111.
1

242 243

2.

Hugonem

inclusum

113.
1

Petrum abbatem

14.

Idam comitissam

115.
116.
1
I

Guilencum
monachos Beccenses

244 247 249 250

251

7.

18.

19.

Willelmum adolescentem monachos Beccenses Robertum monachum

252 255
257

20.

Haimonem

et

Rainaldum consanguineos

121.
122.
123.
1

Henricum Walchelinum episcopum Wintoniensem Ernulfum abbatem Troarnensem

Lanfrancum archiepiscopum Cantuariensem

24.

125.
1

26.

Urbano papa Urbanum papam

258 260 262 263 264 265 266

XIII

127. 128. 129. 130.

131. 132.
133.
134.

Ad Ab Ad Ad Ad Ad Ad Ad

eundem
Iohanne monacho

269 270
271

Iohannem monachum
Gislebertum abbatem Westmonasteriensem

272 273

Idam comitissam

Robertum abbatem

274
275

Lambertum Ermengardam
Willelmo

135. 136.
137.
1

A
Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad Ad

276 278 279

281

Fulconem episcopum Belvacensem

Lanfrancum monachum
priorem Walterum
et

38.

monachos S. Wandregisili

283

139.
1

Gislebertum abbatem S. Stephani Cadumensis

284 285
287

40.

141. 142. 143.

1

44.

Henricum priorem ceterosque fratres Cantuarienses Gondulfum episcopum Rofensem Gislebertum abbatem Westmonasteiiensem Walterum (priorem S. Wandregisili) Girardum episcopum Morinorum
R. abbatem Iohannem
et

288 289 290

291

145.
146. 147.

Bosonem monachos
et ceteros fratres

292

Balduinum priorem

Beccemes

293

fndex

nominum
libri

eorum, ad quos Epistolae

primi scriptae sunt.

EP
Adelis, regiae nobilitatis
(filia

regis

Anglorum Willelmi

I.

10

Adelis comitissa (vidua Balduini V., comitis Flandriae?)

Albertus, medicus Cantuariensis
36,

86 44
19

Anselmus,

prior Beccensis

ab Avesgoto, monacho S. Petri Culturae

a Durando, abbate Casae-Dei a Lanfranco, archiepiscopo Cantuariensi

70

30 88
102

Idem, abbas Beccensis

a Fulcone abbate (S. Petri supra a Gregorio papa

Divam?)

VII.

ab Iohanne, monacho Beccensi ab Urbano papa

a Willelmo
II.

128
125

135

Arnulfus, monachus Belvacensis

Avesgotus, monachus S. Petri Culturae

Balduinus abbas (S.

38 20

Eadmundi?)
98, 116,
118,

92
147

Balduinus prior

et

monachi Beccenses monachi Beccenses

Beccenses monachi

147 146

Boso

et Iohannes,

Cantuarienses monachi eorumque prior Henricus

Confluentium, monachi Beccenses apud C. commanentes

140 104
71
1

Durandus, abbas Casae-Dei

Ermengarda
Ernulfus, abbas Troarnensis

34 23 54

Folceraldus et Lambertus, avunculi

s.

Anselmi
s.

22,

Folceraldus (sive Fulcheraldus), consobrinus

Anselmi

55,

Frodelina
Fulcheraldus,
v.

45
Folceraldus

5 11

XV
Fulco, episcopus Belvacensis Fulco, abbas
r^ulco,
1

36
61

electus

Divam abbas (idem cum praecedente ?)

Petri supra

61

(?),

105

G. episcopus (Gondulfus Rofensis?) G. abbas (Willelmus [Guill.] S. Stephani Cadumensis?)

Gerbertus abbas (S. Wandregisili
Girardus, episcopus
?)

107

52
1

Morinorum (=Therouanne-Boulogne)
Beccensis
106,
130,

44
1

Girardus, monetarius Atrebatensis

Gislebertus (Crispinus), monachus

84
142
1

Idem, abbas Westmonasteriensis

Gislebertus, abbas S. Stephani

Cadumensis
4, 7,

39

Gondulfus, monachus Beccensis Cantuariae degens Idem, episcopus Rofensis

16,28, 34, 41, 51, 59, 68

78, 91,

107(?),

141
1 1

Guilencus

Haimo

et

Rainaldus, consanguinei

s.

Anselmi

20

Helgotus, prior S. Stephani Cadumensis

48
101
1

Helinandus
Henricus abbas
Henricus, monachus Beccensis, Cantuariae degens
5,
1

10

7,

24, 33, 40, 50

Idem, prior Cantuariensis

58, 63, 67, 73, 93,

140
1

Henricus
Herluinus, monachus Beccensis
8,

35, 51

Hernostus, monachus Beccensis

9
53
100,

Idem, episcopus Rofensis

Hugo, archiepiscopus Lugdunensis

109

Hugo
Hugo,

(prior)

6
Cadomensis
Oceanensis
Beccensis
82,
114,
I

inclusus

Hunfridus
Ida, comitissa Bor.oniae

81
131
1

lohannes, ey clerico

Romano monachus
avunculi
s.

29

Iohannes et Boso, monachi Beccenses

146

Lambertus Lambertus

et Folceraldus,

Anselmi
14, 23, 25, 27, 32,

22, 54
'

33

Lanfrancus, archiepiscopus Cantuariensis

I,

39, 49, 57, 66, 103,

72, 77, 89, 90,

124

Lanfrancus, eiusdem nepos, et

Wido, monachi Beccenses:

a Lanfranco

archiepiscopo

Idem Lanfrancus
Idem, abbas intrusus S. Wandregisili

75
137
2

Lanzo

et

Odo
novitius Cluniacensis

Idem Lanzo,

37
108

Mainerius, abbas

S Ebrulphi

XVI
Mauritius,

monachus Beccensis, Cantuariae degens 42, 43, 47, 51, 60, 64, 69, 74, 79
97

Idem, superior novae cellae Beccensis apud Confluentium

Neoti, S., monachi

O. abbas

96 26
87
2

Odo Odo Odo

episcopus (Baiocensis?)
et

Lanzo

95

Paulus, abbas S. Albani

Petrus, abbas (Ibreiensis [Ivry] ?)
Petrus, consobrinus
s.

80
113

Anselmi

56
145

R. abbas (Rodulfus, S. Martini Sagiensis?)

Rainaldus abbas (S. Cypriani Pictaviensis?) Rainaldus et Haimo, consanguinei
s.

83
120
S.

Anselmi
secundus
ceteris

Ricardus cum eius uxore Rohaide, fundator

s.

Noeti

Anselmo, eorumque

filio

Ricardo

et

monachis Beccensibus

94

Ricardus, monachus Beccensis, superior S. Noeti, et ceteri monachi

96
132
3

Robertus abbas (S. Martini Sagiensis?)

Robertus, monachus S. Michaelis in Periculo Maris

Robertus, monachus (R. de Briodna, S. Wandregisili?)

119
12,
13,

Rodulfus monachus (prior ?) Rodulfus monachus (an idem

29(?)

cum praecedente?)

29

Rodulfus, thesauraiius Belvacensis, novitius Beccensis

99
21

Rogerius

et

Willelmus, Baiocenses, monachi Casae-Dei

Rogerius

Rohais eiusque maritus Ricardus

Walchelinus, episcopus Wintoniensis

76 94
122

Walterus abbas (S. Martini Pontisarensis)

Walterus, prior S. Wandregisili
85(?),
et

62
138,

143(?)

Walterus monachus (S. Wandregisili

idem cum

W.

praecedente

?)

85,

143

Wandregisili, S., monachi eorumque prior Walterus

138
31
18,

Wido

et

Lanfrancus, monachi Beccenses: a Lanfranco archiepiscopo

Willelmus abbas (S. Stephani Cadumensis?)

52

(?)

Willelmus abbas Willelmus

Willelmus
et

65
21

Rogerus, monachi Casae-Dei

46
117
126,
II.

Willelmus adolescens

Urbanus papa

127

ORATIONES SIVE MEDITATIONES

INDEX SIGLORUM.

A T

= Metensis 245 (olim Arnulphi), XI. = Oxoniensis Bodleianus Rawlinson A 392 Troarnensis, 1085. XII. P= 2881, XII. 2882, D= XII. C = Trecensis 1304 (olim Himmerodensis), XII. Goerres 105 G = Addit. 18318 (olim Altenbergensis), L = Londiniensis Mus. 1938) Bodley 271 (olim B = Oxoniensis Bodleianus XII. (pro M = Monacensis 21248 (olim Ulmensis), XII. 15045 (olim XII. V= XII. / = Vaticanus Rossianus 343,
S.
s.

exeuntis.

(olim

S.

Martini),

circa a.

Parisinus

lat.

s.

Parisinus

lat.

s.

Claraevallensis),

s.

Berolinensis

(olim

s.

-XIII.
s.

Brit.,

XIV.

(n.

Cantuariensis, Ecclesiae

Christi),

s.

ineuntis.

lat.

s.

ineuntis

sola Medit.

III).

Parisinus

lat.

S. Victoris),

s.

exeuntis.

s.

ineuntis.

Codicis

eas tantum lectiones,

quae

ei

ccmmunes

sunt

cum
eas

cod.

G, qui
lec-

archetypum saepius depravare videtur,

tiones, in quibus
titulis

collegi.
aliis
;

Codicis vero

solummodo
nisi

cum uno

aut pluribus

codicibus congruit, excepi,

ubi de

aut

de
aliis

prioribus recensionibus res est

in locis habet,

neque divisiones sermonis, quas saepe

solus aut

adnotavi.
III

Excepto codice

M,

qui Medit.

tantum

inter cetera

s.

Anselmi opera

in-

sertam habet, ceteri codices omnes corpus Orationum continent, numero et ordine

interpolationibus
:

quibusdam neglectis

quo sequitur:

(praemissa separate Or.

T:

Or.

II,

Or. VI, II, XV, VII-IX, XI. V-VII, IX, XI-XIII, XIV-XVII, X, XVIII-XIX, Medit. l-III.
inter alia opuscula)

XIV

P:

Medit.

I,

Or.

V-XV,
II,

D:
C:

Prologus, Or.

Medit.

XVII, XVI, XVIII, XIX, Medit. II. I-II, Or. I, IV, III, XVIII, XIX, V-XV, XVII,
III,

XVI,

Medit.

III.
I;

Prologus,

Or.

Medit.
II.

Or.

II,

IV-XIII,

XV, XIV,
I-II.
:

XVII, XVI,

XVIII-XIX, Medit.

G B

et
:

Or.

I,

Medit.

III,

Or.

III,

II,

IV-XIX, Medit.
III
;

Primo

inter cetera opuscula Medit.

I-II,

IV-XIX, Medit.

Or.

I,

et

De concordia Prologus, interiecto De grammatico Or.

post

Or.
III.

II,

V:
/:

Prologus, Or.

II,

V-XIX, Med.
mutilus
;

III, Or.

I,

Medit.

III,
II,

Or. III-IV.

Codex

in

hac

parte

continet

solummodo Or.
Or.
I.

Medit.

III,

Or.

V,

VII, et partem Or. VIII

et alio loco separate

Prologus.

(jrationes
3

sioe

meditationes quae subscriptae

dei

sunt,

quoniam ad

exci-

tandam

legentis

mentem ad

amorem
in

vel

timorem, seu ad suimet discus-.

sed in quiete, nec cursim
meditatione.

sionem editae sunt, non sunt Iegendae

et

tumultu,

velociter,

sed paulatim

cum

intenta

et

morosa
perlegat,

Nec debet
sibi

6 intendere

lector ut quamlibet

earum totam

sed quantum sentit

vel

deo adiuvante valere ad accendendum

delectat.
9

affectum

orandi,

quantum
sed

illum

Nec

necesse babet aliquam

semper a principio

incipere,

ubi

magis
tes,

illi

placuerit.

Ad

boc enim ipsum paragraphis sunt distinctae per paraut desinat,

ut ubi elegerit incipiat

repetitio

ne prolixitas

aut

frequens

eiusdem

loci

generet fastidium, sed potius aliquem inde colligat Iector propter

affectum.

12quod

factae sunt pietatis

Ad. Prol.
(p. 97,

2-3 ad excit. legentis mentem] Cf. Proslogion,

inscript.

cap.

(Vol.
c.

I,
I

p. 95, 2): Excitatio mentis

ad contemplandum deum.

in tumultu]
tuis.

Cf. ibid.,

4-5): absconde te
:

modicum

a tumultuosis cogitationibus

5-8 delectat]

Cf. Ep. 28 (prius I, 20) Et utinam ita sint longae, ut, antequam ad finem cuiuslibet earum legendo vel potius meditando perveniatur, id ad quod factae sunt, compunctio
scilicet contritionis vel dilectionis,

in eis

per supernum respectum inveniatur.

8-12

affectum]

Cf

ibidem

Denique

idcirco volui eas ipsas orationes per sententias paragraphis

distinguere, ut anticipando longitudinis fastidium, ubi volueris, possis eas legendo incidere.

ad prolog.: pwlogum om.

QUENTIS OPERIS D
quas
in editione

ATPGL PROLOGUS
litteris

sic

INCIPIT

PROLOGUS
9
12 affectum]

SE-

LIBRI

SEQUENTIS C
indkovimus

paragraphis]

nostra maioribus

inilialibus

EX-

PLICIT

PROLOGUS

add.

C
iis

Alia recensio: In nonnullis ex

codicibus,

qui corpus Orationum ab

ut

ANSELMO

comitissae

MA THILDI de
4

Toscana transmissum continent s.

in cod. Stuttgartensi

Theol.

234

{plim Zwiefaltenst),

XII (

S),

4
cod.

PROLOGUS
Admontensi (7) 289,
s. s.

XII
s.

medii

(= N),

cod. Bibl.
s.

Universitatis

Lipsianae 369,
loco

XIII, cod. Erlangensi {plim Heilbronnensi),

epistola

XIII-XIV -

Prologi

quaedam

ximam ad partem
decols du

congruit (c/. A.
latin

ANSELMI habetur, quae cum eo maWILMART, Auleurs spirituels et textes

p.

Moyen age

[1932],

165

ss.

[=

w]):

comitissae

ANSELMUS, indignus Cantuariensis MATHILDI salutem.

sibi

ecclesiae

episcopus

reverendae

Placuit celsitudini vestrae ut Orationes, quas diversis fratribus secundum

singulorum petitionem edidi,

mitterem.
pertinent,

In

quibus quamvis

quaedam

sint
si

quae ad vestram personam non

cui placuerint,

omnes tamen
accipere.

volui mittere, ut,

de hoc exemplari eas

possit

Quae quoniam ad

ex- 6

citandam legentis mentem ad dei amorem vel timorem seu ad suimet discussionem sunt editae, non sunt legendae cursim vel velociter, sed paulatim cum
intenta et

morosa meditatione. Nec debet intendere

lector

quamlibet earum 9

totam legere, sed tantum quantum ad excitandum affectum orandi, ad quod

factae sunt,
sentit
sibi

sufficere.

Anshelmus
sibi

tnss.

Cant. eccl. om.

sic cod.

cod. Erlang.

2 Mathilde

N
nec

N.

4 edidi

mitterem]

Erlang.

mitterem edidi 7V

edidi sibi mitterentur

S S

edidi vobis mitterem

5 pertineant
legentis ,/V

Nw
ad dei]

6
et

placuerit

Nw
8
vel]

quoniam]

quomodo

mentem

ad dei

Orationes sive Meditationes.

A.

Orationes.
I.

Oratio ad deum.
3

Omnipotens deus
peccatori.

et

misericors pater et

bone

domine,

miserere

mihi
insi-

Da

mihi veniam peccatorum meorum. Cavere, vincere omnes

;

dias et tentationes et delectationes noxias

6 prohibes, et

perfecte mente et actu vitare quae

facere et servare
et

quae

iubes.

Credere, sperare, amare, vivere quod

pietatis et humilitatis, discretam

quantum

ut scis et vis.

Compunctionem

abstinentiam et carnis mortificationem.

9

Ad
;

te

amandum, orandum, laudandum,

et

meditandum.

Ad omnem

secundum
et

te

actum

cogitatum puram,

sobriam,
di-

devotam, veracem mentem

efficacem

mandatorum tuorum

notitiam,

Ad. Or.
8,
13.

I:

3-4 peccatori] Cf. Luc.

18,13.

carnis mortificationem]

Cf.

Rom.

ORATIONES SIVE MEDITATIONES EDITAE AB INCIPIT LIBER ANSELMO CANTUARIENSI ARCHIEPISCOPO B ORATIONUM REVERENDI PATRIS ANSELMI ABBATIS BECCENSIS ET
ad imcriptionem:

INCIPIUNT MEDITATIONES ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS P INC. ORATIOSEU ORATIONES DOMNI ANSELMI CANT. ARCH. D INC. MENES SIVE MEDITATIONES DOMNI ANS. CANT. ARCH. C DITATIONES (BEATI L) ANSHELMI CANT. EPISCOPI (ARCHIEP. L) GL
Orationes anselmi cantuarie episcopi /
inscriptio deest in

IX):

Oralionem

orn.

ATP

sic

C
marg.

8 orandum, amandum

ITEM ALIA ORATIO V GL

inscriptio in

ad Or. I (prius TE ORATIO AD DOMINUM D abscis. I sine inscriptione GLB

O
lectionem,

ORATIO
delectationem,
facilitatem
et
et

1-2

effectum.
deficere.

Semper, domine, ad meliora

12

cum

humilitate proficere,

numquam

Ne
tah,

committas me, domine, meae nec huroanae ignorantiae aut

meis meritis, nec
alii

infirmitu

neque

quam

tuae piae dispositioni

sed

ipse
15

me et omnes cogitatus et actus meos in beneplacito tuo, ut fiat a me et in me et de me tua semper solum voluntas. Libera me ab omni malo, et perduc me ad vitam aeternam, per dominum.
clementer dispone

II.

Oratio ad Christum

cum mens
L)omine IESU
te

vult eius

amore

fervere.

Christe,

redemptio

mea, misericordia mea,

tuis

salus

mea

laudo,

tibi

gratias

ago.

Quamvis valde impares

tamen

beneficiis,

quamvis
6

multum expertes dignae devotionis, quamvis nimis macras a desiderata pinguedine

gratias,

dulcissimi

tui

affectus

qualescumque
sicut

laudes,
conari,

qualescumque
tibi

non quales

scio

me

debere,

sed

potest

persolvit
9

anima mea.
Spes cordis mei,
virtus

animae meae, auxilium

infirmitatis

meae, comimbecillitas.
12

pleat tua potentissima benignitas

quod conatur mea

etsi

tepidissima
te

Vita mea,
bitor

finis

intentionis

meae,

nondum merui

tantum quantum de-

sum amare,

utique saltem
tu vides
;

desidero te tantum

quantum debeo amare.

te

Illuminatio mea,

conscientiam

meam, quia domine, ante

anima mea.
ut
te te

omne

desiderium
est,

meum
facis

et

tu

donas

si

quid bene vult

Si

bonum
da

15

domine, quod

inspiras,

immo

quia

bonum

est,

velim

amare,

quod me

velle,

da

ut

quantum iubes tantum

merear amare. Laudes

16 voluntas] Cf. Matth. 6,10.

16-17 ab omni malo]

Ps. 37,10.

Cf. ibid., v.

13.

Ad

Or.

II:

14-15 desid.

meum]

11-12

cum hum. ad

meliora

17 per

dominum] nostrum add. I

:

nostrum Iesum

ad Or. II (prius XX) 2-3 sic T V OR. AD DOMINUM IES. CHRISTUM DESIDERANTIS IN SE ACCENDERE AMOREM EIUS P OR4TIO A MEDITATIO AD ACCENDENDUM IN SE AMOREM DEI DC AD CHRISTUM V ad salvatorem / ITEM ALIA (DE PASSIONE CHRISTI add. L) GL sine inschptione B 15 vult bene P 16 domine om. D 17 merear te amare P te amare merear G
Christum add.
.1.

ORATIO
18 et
sit

gratias

tibi

ago pro desiderio quod

infructuosum,

inspirasti

laudes et preces offero, ne

dedisti.

mihi

donum tuum

quod tua sponte

Perfice

quod
fecisti.

incepisti,
21

dona quod me benigne praeveniendo immeritum desiderare

Converte, misericordissime,

meum

teporem

in ferventissimum tui et

amorem.
meditatio

Ad

hoc,

clementissime,

tendit

haec oratio mea, haec memoria

beneficiorum tuorum, ut accendam in

24 bonitas

me tuum amorem. Tua me,

in
aliis

domine,
;

creavit

tua misericordia creatum ab originali peccato mundavit

tua

patientia post illam

emundationem baptismi

peccatorum sordibus votu,

lutatum hactenus toleravit, nutrivit,

27

expectavit.

Expectas
sufficienter

bone domine,
ad

meam

correctionem

expectat anima

mea ad

paenitendum,

bene vivendum tuae gratiae inspirationem.

Domine meus,
30 meus.

creator
esurio,
te

meus, tolerator et
desidero,

nutritor

meus,

esto

adiutor

Te

sitio,

te

ad

te suspiro, te concupisco.

Et

sicut

pupillus benignissimi
eius dilectam
33

patris

orbatus

praesentia,
:

flens

et

eiulans,

incessanter

faciem toto corde amplectitur

sic

et

ego non quantum debeo,

sed quantum queo,

flagellorum,

occisus es,

memor alaparum tuarum, memor memor crucis, memor vulnerum tuorum, memor qualiter pro me qualiter conditus, qualiter sepultus, simul memor gloriosae tuae
memor
passionis
tuae,
:

36 resurrectionis et admirabilis ascensionis

haec indubitata

fide

teneo, exilii

mei

aerumnas defleo, spero

tui

adventus solam consolationem, ardeo

tui vultus glo-

riosam contemplationem.
39

Heu

mihi,

qui videre

non potui dominum angelorum

ad conversa-

humiliatum ad conversationem hominum, ut homines exaltaret

tionem angelorum

Cum

deus offensus sponte moriebatur ut peccator viveret,

heu qui tam admirabili, tam inaestimabili pietate praesens obstupescere non
42 merui
!

Cur, o anima mea,

te

praesentem non

transfixit gladius

doloris acu-

tissimi,

cum

ferre

non posses vulnerari Iancea

latus

tui

salvatoris ?
?

Cum

vi-

dere nequires violari clavis manus et pedes

45 effundi

tui

plasmatoris

Cum

horreres

sanguinem

tui

redemptoris

Cur non

es inebriata

lacrimarum amaritu-

33 memor passionis tuae]

Ioh.

Cf

Orationem

in

Canone Actionis

Unde

et

memores
43
latus]

etc.

35-36 ascensionis] Cf. ibidem.

19,34.

39 hominum] Cf. Bar. 3,38.

Cf.

18 ago

tibi

TC

20 immeritum om.

23 benef. tuorum meditatio

correctionem]

correptionum

A P

25-26 voluptatum

29

tolerator]

2222 memoria] mea add. G 27 T 26 bone om. A 1 meus add. A 34 memor om. I i

35 tuae om.

G
doloris

37 ardeo] audeo

38-79

Heu

mihi

me

om. I

42-

43

acutissimi

ORATIO

dine,

cum

ille

potaretur amaritudine

fellis?

Cur non

es

compassa castissimae

virgini,

dignissimae matri eius, benignissimae dominae tuae?

misericordissima,

Domina mea
simis
oculis,

quos fontes dicam erupisse

de pudiciste
ligari,

48

cum

attenderes unicum filium

tuum innocentem coram

flagellari,

mactari?

Quos
filium

fluctus
et

credam perfudisse piissimum vultum,

et

cum
51

suspiceres
tendi et

eundem

deum

dominum tuum

in

cruce sine culpa ex-

carnem de carne tua ab impiis crudeliter

pectus vexatum
esse,

dissecari ?

Quibus
:

singulti-

bus aestimabo purissimum

ecce
filius

cum

tu

audires

mulier,

tuus,

et

discipulus:

ecce mater tua?

Cum
de

acciperes in filium 54

discipulum pro magistro, servum pro

domino?
cruce

Utinam cum

felice

IOSEPH dominum meum

!

deposuissem,

aromatibus condissem, in sepulchro collocassem, aut saltem prosecutus essem, 57

ut tanto funeri

non deesset aliquid mei obsequii

territus

Utinam cum
audissem

beatis mulie-

ribus chorusca visione angelorum essem

et

nuntium

domi-

nicae resurrectionis, nuntium

meae

consolationis,

nuntium

tam

expectatum, 60
:

nuntium tam desideratum

timere vos,

Utinam, inquam, audissem ex ore angeli

crucifixum,
surrexit,
:

nolite

IESUM

quaeritis

non

est

hic!

Benignissime, suavissime, serenissime

vidi illam

quando

restaurabis mihi quia

non

63

beatam tuae

carnis incorruptionem ?
?

Quia non sum deosculatus loca

quando consolacapit in

vulnerum, fixuras clavorum

veri

Quia non

respersi lacrimis gaudii cicatrices testes

corporis? Admirabilis,

inaestimabilis,

incomparabilis

66

beris

me

et

compesces

me

a dolore

meo? Non enim

me

dolor

meus, quamdiu peregrinus sum a domino meo.

Heu

mihi, domine, heu animae

meae

recessisti,

consolator

vitae

meae, nec

valedixisti mihi.

Ingrediens vias 69
es
in

tuas benedixisti tuis,

nec

affui.

Elevatis manibus
te

a nube susceptus

caelum, nec vidi. Angeli promiserunt

rediturum,

nec audivi.

46
56
hic]

fellis]

Cf. Matth. 27,34. Cf. Matth. 27,57

s.

53-54 tuus]

Ioh.

19,27.

54

tua]

Ibidem.

IOSEPH]

59 angelorum] Cf. Luc. 24,23. 65 clavorum] Cf. Ioh. 20,25.

61-62 66-67 con-

Matth. 28, 5; Marc. 16,6.

solaberis

me] Ps. 118,82.

70-71
in

68 peregrinus sum] Cf. Ps. 38,13.

caelum] Cf. Act. 1,9.

70 manibus]
1

Cf. Luc. 24,50.

71 rediturum] Cf. ibid., v.

1.

46

castissimae] sanctissime
fletus

GL
et

47 dignissimae om.

50

flagellari]

ligari

P
51

fluctus]

credam] dicam

AC
G

profudisse

P
68

vultum] tuum add.

filium

om.

dominum

deum

57 aromatibus

D
A A
71

collocassem om.
resurr.

59
61
reditu-

A tam desid. nuntium A rum] venturum G

territus]

perterritus

audivissem

59-60 nuntium dom.

om.

65 gaudii om.

peregrinatus

ORATIO
72

Quid dicam? Quid faciam? Quo vadam? Ubi eum quaeram? Ubi
vel

quando inveniam?

Quem
cor

rogabo? Quis nuntiabit dilecto

est in

quia
risus

amore
meus.

langueo? Defecit gaudium cordis mei, versus

75

luctum

Defecit caro

mea

et

meum, deus

cordis mei et pars

nisi

mea deus

in aeter-

num. Renuit

consolari anima

mea

de

te,

dulcedo mea. Quid enim

mihi est in caelo, et a te quid volui super terram?

78 quaero.

Te

volo,

te

spero, te

Tibi
;

dixit cor

meum:

quaesivi vultum tuum, vultum tuum, domine,

requiram

ne avertas faciem tuam a me.

benignissime,
tibi derelictus
est

Amator hominum
81 eris

pauper, orphano tu

adiutor.

Mi

advocate tutissime, miserere orphani

derelicti. Pupillus factus

sum absque

patre,

anima mea quasi vidua.

tibi

Respice

orbitatis

et

viduitatis

meae

lacrimas,

quas

offero

donec redeas.

Age
et

iam, domine, appare mihi,

salvus ero.

84 et consolatus ero.

Ostende mihi faciem tuam,

Exhibe praeet

sentiam tuam, et consecutus ero desiderium

erit

meum. Revela gloriam tuam,

perfectum gaudium meum.

Sitivit

in

te

anima mea, quam multipliciter

87 tibi caro et

mea.

Sitivit

anima mea ad deum fontem vivum. Quando veniam

parebo ante faciem dei mei?

?

Quando
esurio

venies consolator
!

meus quem ex-

pecto
90

si

quando videbo gaudium meum quod desidero

si

satiabor

cum

apparuerit gloria tua

suspiro

quam
!

O
me

si

inebriabor

ab ubertate do-

mus tuae ad quam

sitio

Si potabis

torrente voluptatis tuae

quam
donec
tuus'.

93

Sint mihi, domine, interim

dicatur mihi
:

lacrimae

meae panes
:

die ac nocte,

,ecce deus tuus'

donec audiam
pota

,anima, ecce

sponsus

Pasce me interim
96 doloribus meis.

singultibus meis,

me

interim fletibus meis, refocila

me
est

Veniet interea fortasse redemptor meus, quoniam bonus

ipsi

nec tardabit, quia pius est;

gloria in

saecula saeculorum, amen.

73-74 langueo] Cant. 2,5.

Ps. 72,26.
a

74

risus

meus] Cf. Thren. 5,15.

seu potius ex Antiphonario

75-76

in

aeternum]

76 anima mea] Ps. 76,3.

s.

77 super terram] Ps. 72,25.

;

78-79
:

me] Ps. 26,8

(e Psalterio

Romano,

Vulg.

exquisivit

te facies

mea

faciem tuam, domine, requiram).

80-81 adiutor] Ps. 9", 14.

81-82

vidua] Cf. Thren. 5,3. Ps. 62,2.

84

salvus ero] Cf. Ps. 79,4,8,20.

:

86-87 caro mea] 89-90

gloria tua] Ps.

87-88 dei] Ps. 41,3 (Vulg.

fortem; appar.).

16,15.

90-91 voluptatis tuae] Cf. Ps. 35,9.

93 nocte] Ps. 41,4.

in saecula]

93-94
1

deus tuus] Cf. ibidem.

97 nec

tardabit] Cf.

Hebr. 10,37.

Rom.

1,36.

72 eum quaeram] exquiram

parebo] apparebo

86-87

Sitivit

caro mea

in

marg.

insert.

G
95

88
inte-

GL
97
quia]

90 inebriabo
quoniam

93 interim domine

rim

om.

GL

10

ORATIO

III.

Oratio ad accipiendum corpus domini et sanguinem.

L)omine IESU
Christe,

qui patre disponente, spiritu sancto cooperante, 3

per mortem tuam spontanea voluntate misericorditer a peccato et morte aeterna

affectu

mundum
et

redemisti,

adoro

et

veneror, eo quo possum

quamvis tepido

humili devotione,

gratias

agens tanto beneficio, hoc sanctum corpus 6

et defensio-

tuum

et

hunc sanctum sanguinem tuum, quae ad emundationem

nem

a peccatis accipere desidero.

Confiteor,

domine, quia nimis sum indignus ad eorum tactum accedere

illa

sed confidens de

clementia qua pro peccatoribus, ut

et

iusti fierent,
illa

animam

tuam ponens ea

dedisti,
illa

pia hostia

patri

mactari voluisti:

praesumo

ego peccator, ut per

iustificer,

accipere.

Supplex ergo

te,

pie miserator 12
sint

hominum, obsecro,

ut

quae ad delendum

peccata dedisti, non mihi

et

ad

peccatorum augmentum, sed ad indulgentiam

tuitionem.

Fac me, domine,

sentire,

ita

ea ore
sic

et

corde

percipere

atque fide et affectu

similitudini
et

15

ut per

eorum virtutem
per
veteris

merear complantari
mortificationem
est

mortis et
iustae
et

resurrectionis tuae
vitae,

hominis

novitatem

ut dignus sim corpori tuo,

et tu

quod
et

ecclesia,
in
te

incorporari,

sim

18

membrum tuum
in

caput

meum,

maneam

et tu in

me
in

quatenus
corpori
21

resurrectione
tuae,

reformes

corpus

humilitatis

meae

configuratum
et in
te

claritatis

secundum
tua
:

promissionem

apostoli tui,
et
spiritu

aeternum
et

gaudeam de

gloria

qui

cum

patre

sancto

vivis

regnas

deus per omnia saecula saeculorum, amen.

Ad. Or.
II

III:

7-8 a peccatis] Cf.

Ioh.

1,7.

indignus] Cf. Luc. 7,6.

tuitionem]

10
ante

ponens] Cf. Ioh.

in

10,15,17,18; et passim.

13-14
Perceptio

Cf.

Orat.

communionem
tuae] Cf.

Ordine Missae Romanae:

6,5.

etc.

16-17 resurrectionis
1

Rom.
19

17 veteris hominis] Cf. ibidem, v. 6.

7-

vitae]

Cf

ibidem, v. 4.
4,15.
in

18 ecclesia] Cf. Col. 1,24.

18-19 caput
claritatis tuae]

meum]

Cf. Eph.

me] Cf. Ioh. 15,4

s.

20-21

Cf. Phil. 3,21.

ad Or.
nem om.

III

(prius

XXXIV):

Orationem om.

ATPCI

sic

AD CORPUS ET SANGU. DOMINI SUMENDUM G MEDITACIO AD SUSCIPIENDUM CORPUS CHRISTI L OR. ANTE PEROR.

B
quem

et sangui-

CEPTIONEM
capud
cetera

SACRIFICII
22 cum patre

7 quae]

quem G;

in

corr.

ex

19

V
L

et]

eodem add.

GL

22-23

vivis

amen] om.

et

ORATIO

11

IV.
Oratio ad sanctam crucem.
3

oancta

crux,

per

quam

nobis ad

memoriam crux

illa

reducitur,

in

qua

dominus noster

IESUS

Christus nos per

mortem suam a morte

aeterna, in

quam
re-

omnes misere tendebamus, ad vitam aeternam, quam peccando perdideramus,

6 resuscitavit
:

adoro, veneror et glorifico in te crucem

et in
illa

illam

quam
et est

nobis

praesentas,

eundem miseratorem ac dominum nostrum,

est.

quae per
vita
et

illam misericorditer
9 r esurrectio

operatus

crux amabilis,
per quod
signati

in

qua

salus,

nostra

Iignum pretiosum,

salvati
!

et

liberati

sumus

O
12

signum venerandum, per qiiod deo

gloriari

sumus

crux gloriosa, in qua

sola nos

opurtet!
te

Non

enim es suscipienda secundum crudelium qui

sed

mitissimo paravete

runt insipientissimam impietatem,

secundum

eius

qui

sponte suscepit
sapienter perIlli

sapientissimam pietatem.
!5

Nam

illi

non potuerunt aliquid

nisi

nisi illo

mittente,

nec ipse quicquam

sustinuit

se

misericorditer
;

volente.
te elegit,

te

elegerunt, ut per te scelus impietatis suae perpetrarent

te
1

ille

ut per
ille

opus

pietatis

suae consummaret.

Illi

ut
Illi

per te iustum morti traderent,

ut

8 ut

per te peccatores a morte erueret.

Illi

vitam interficerent,
ille

ille

ut morIlli

tem perimeret.
ut vivificantem
21 deliter,
ille

ut salvatorem
ille

damnarent,

ut

damnatos
Illi

salvaret.

mortificarent,
et

ut mortuos vivificaret.

insipienter et cru-

sapienter

misericorditer.

Non

ergo

es,

crux admirabilis,

aestimanda secundum intentionem crudelis insipientiae, sed secundum efrectum

misericordis sapientiae.
24

Quomodo
qua iucunditate

igitur in te

te

laudabo, qualiter
te

te

exaltabo, quo affectu te orabo,

gloriabor? Per

infernus spoliatur et omnibus per te

Ad

Or. IV:

8-9 resurrectio nostra] Cf. Introitum Missae

10-11

s.

Crucis.

liberati

sumus] Cf. ibidem.

interficerent]

oportet] Cf. Gal. 6,14 et supradictum Introitum.

18

Cf. Act. 3,15.

20

vivificaret]

Cf.

Rom.

4,17.

ad Or. IV (prius XLI): Orationem om. ATPI om. L OR. DE SANCTA CRUCE BD
quam)
alia?)

2 4
in

sfc

CGV
in

ORATIO
(cor.

quam]
lignum

qua

ex in

DC
8

5 tenebamur corr. ex tendebamus

amabilis] admirabilis

DC

aeternam om.

DB

(Recensio
alia?)

GL

10 signum]

DB

(Rec.

12 es enim
liberaret

C
24

13 insipientissimam] insipientem
igitur]

DB (Rec.

alia?)

18 erueret]

ergo

12

ORATIO
obturatur.

redemptis

Per

te

daemones

terrentur,

comprimuntur,

vincuntur,

conculcantur.

Per

te

mundus renovatur atque

Per
te et

veritate in illo lucente et iustitia 27

regnante decoratur.
salvata,
illa

humana natura
tartari

peccatrix est iustificata,

damnata
te

ancilla peccati
in

liberata,

mortua

resuscitata.
te

Per
filius

civitas

beata

caelis

restauratur et perficitur.

Per

deus dei

pro nobis 30

voluit

oboediens esse patri usque ad mortem, propter quod exaltatus

accepit

nomen quod
et

est

super

omne nomen. Per

bona

te

paravit

thronum
33

suum

instauravit

regnum suum.
ineffabilia

O
et

crux,

quae ad tam

es electa et praeparata,

laudant

exaltant te non
te

tam humana

sive
in

angelica
et

mens aut

Iingua,

quam opera
et
:

quae per
o
tu,

sunt facta.
et
in
frui,

tu,

qua

per

quam

est

salus

vita

mea;

36

in

qua
nisi

per
te.

quam

est

totum

et

omne bonum meum

nasci, vivere
et
si

absit mihi

gloriari

Nam

quid mihi concipi,

omnibus huius
sic
si

vitae

bonis

et postea in infernum
si

descendere? Utique
sic

mihi esset, 39

melius mihi erat,

nec conceptus fuissem. Et certe

essem,

per te re-

demptus non essem.

Quo
gloria,

ergo affectu gloriabor in

te,

sine

qua non solum

et

nulla mihi esset 42

sed insuper aeterne

me
te,

possideret infernalis luctus

miseriaP

Qua
45

delectatione iucundabor in

per

quam pro

servitute

tartarorum haereditas
in
te,

mihi data est regni caelorum

Quo

gaudio gratulabor
esse,
et

sine

qua futuquia

rum

erat ut horrerem

me

vel

ad momentum

per

quam expecto
et

gaudebo
serviam,

me

in

aeternum esse?

Nam

etsi

adhuc

inter
si

spem

metum deo
amando,
48

certus
te

tamen sum quia ad haec bona,

gloriabor,

gratias agendo,

vivendo in
Sit

per te perveniam.

itaque per te et in te gloria

te

mea,
te

sit

per te et in

te

vera spes

mea. Per
ficetur
in

peccata

mea

deleantur,
iustitiae

per

anima mea a

vita veteri morti- 51

et in

novam vitam

resuscitetur.
in

Fac obsecro,

fac ut, sicut

baptismo mundasti a peccatis,

eis

quibus sum conceptus et natus, ita

ut per te

me me
54

remundes ab

quae contraxi, postquam sum renatus,

ad ea bona

perveniam, ad quae
Christo,

homo

est creatus, praestante

in

eodem domino

nostro

IESU

qui

sit

benedictus

saecula.

Amen.
37-38
in

30-32 nomen] Cf. Phil. 2,8-9.

te]

32-33 thronum suum] Cf. Ps. 9,8.

Cf. Gal. 6,14.

50,7.
in illo] in

40

fuissem] Cf. Matth. 26,24.

53 sum conceptus] Cf.

Ps.

56
eo

Amen]

Cf.
31

Rom.

1,25.

27

GL
sine]

oboediens voluit

sunt
si

GL

42

nisi

43 aeterna

GL GL
homo

35 non

te

36

facta
etsi]

45

in te

om.

49 perveniam]

veniam

55

est

56 qui

41

Amen

om.

ORATIO

13

V.
Oratio ad sanctam
3

MARIAM
MARIA,

cum mens
Sancta
et

gravatur torpore.
deum
singulariter

inter sanctos

post

sancta

mater
ge-

admirabilis virginitatis,
6 nuisti,

virgo amabilis foecunditatis,

quae

filium

altissimi

quae perdito humano generi salvatorem

supereminens tanta dignitate,
:

peperisti,

domina praetulgens
certum
est

tanta sanctitate,

quam
sese

utique

non

minori praeditam esse potentia et pietate

9 lutis,

tibi,

o genitrix vitae, o mater saconatur praesentare mi-

o templum pietatis et misericordiae,

tibi

serabilis

anima mea, morbis vitiorum languida, vulneribus

Tibi
piis

facinorum

scissa,

ulceribus flagitiorum putrida.

12 ut

nititur

quantum moribunda

valet supplicare,

potentibus tuis meritis et

tuis

precibus digneris
stuporis,

eam

sanare.

Sic enim,

pia domina,

alienata est a se

immanitate

ut

vix

sensum
ne

habeat

enormis languoris. Sic sordibus et foetore

1

foedatur,

ut

timeat

ab

ipsa

misericors vultus tuus avertatur.

Sic tabescit desperando respectus tui conver-

sionem, ut etiam os obmutescat ad orationem.

Peccata mea, nequitiae meae,

1

si

habetis

animam meam

vestro veneno
ut miseratio vel
fe-

peremptam
non
possit

vel

cur sic facitis

eam

vestra foeditate horrendam,

aspicere illam? Si obruitis ei

illi

spem

exauditionis vestra mole:

eius
vestri

cur obstruitis
21 cistis

vocem
:

orationis vel

vestri

pudore? Si mentem

amore dementem

cur sensum eius vestro redditis torpore non seniniquitatis,

tientem ?

Heu
tu

pudor sordentis

in

praesentia

nitentis

sanctitatis

Heu
24

confusio

immundae

conscientiae, in conspectu fulgentis munditiae

mulieres,

O
Ad
Or.

benedicta super

quae angelos

vincis

puritate,

sanctos
re-

superas pietate, anhelat moribundus spiritus meus ad tantae benignitatis

V V

5 filium altissimi] Cf. Luc.

,32.

24 super mulieres] Cf. ibidem,

v.

42.

ad Or.

(prius L):

2-3

sic

PENTIS IN PECCATIS

P
A

OR.

AD S. M. AGLI AD S. M. DULPHUM de tribus Orationibus

20])
10-11

Oratio om. B OR. AD S. M. TORAD DOMINAM NOSTRAM S. M. C OR. DC epistolam ad GUNDEI GENITRICEM V

TD

MARIA
17

om.

peperisti salvat.
flag.

quae sequuntur praeponunt (= Ep. 28 [prius A 7 super omnes eminens

I,

DC
13

ulceribus fac. scissa vulneribus

DC
spir.

11

valet

moribunda

alienata est]

anima mea add.

si]

D
P

14 ab ipsa] ab ipsis

A A

ab
21

illa

D D

16 os
stupore

om."D
24

cur sic

20-21 amore

fecistis

torpore]

tu]

cum

signo divisionis

25

m. morib.

14
spectum, sed erubescit ad
desidero,
ut
tanti

ORATIO
nitoris

conspectum. Rogare enim

cures plagas
et

te,

domina,
27

miserationis

tuae

respectu
te

et

ulcera

peccatorum

meorum, sed confundor coram

mina, parere
eis,

ob foetorem
et

sordes eorum. Horreo, do-

tibi

in

immunditiis
!

horronbus
videri sine

meis,
eis.
!

ne tu horreas

me

pro
30

et

non possum - vae mihi

perturbata,

confusa

peccandi conditio

En

quippe vos,

peccata

mea, quomodo discerpendo

quetis praecordia

distrahitis,

distrahendo conoditis, corTodendo tor-

mea.

Eadem enim

peccata mea, o domina, cognosci a te 33

fugiunt
sine

cupiunt propter curationem, parere

tibi

propter

execrationem.
Si celantur,
terrent

Non
sunt

sanantur sine confessione, nec produntur

insanabilia;
si

confusione.

videntur,

sunt detestabilia.

Lrunt me dolore,

me

timore. 36

Mole me obruunt, pondere me premunt, pudore me confundunt.

tu

illa

pie potens et potenter pia

MARIA,

de qua fons

est

ortus

misericordiae,

ne contineas precor tam veram misericordiam, ubi tam veram 39

agnoscis miseriam. Si enim ego confundor in obscoenitate iniquitatis

meae ad
insi-

fulgorem tuae sanctitatis

tae
pietatis ?
?

tune,

domina, erubesces erga miserum affectum

Si

ego confiteor nequitiam

est
te

meam

tune abnegabis benignitatem 42

:

tuam

Si

maior

miseria

mea quam

mihi expediat

eritne

minor

miseri-

cordia tua

quam
ergo,

deceat? Quanto enim, domina,

magis

delicta

mea

in

conspectu dei et tuo sordent, tanto magis eius curatione et tua subventione 45
egent.

Sana

clementissima,

infirmitatem,

et

delebis

quae

te

offendit

foeditatem.

Aufer, benignissima, languorem, et non senties

sit

quem hones
quod

foe-

torem.

Fac, piissima, ut non

Fac,

quod

dolet,

et

non

erit

sinceritati 48

tuae sordet.
tui

domina, exaudi me, domina, sana animam peccatoris

tui,

servi

per virtutem benedicti fructus ventris

patris
sui,

qui sedet
in

in

dextera

omnipo51

tenris

superlaudabilis

et

supergloriosus

saecula^.

Amen.

50

ventris tui] Cf. ibidem.

50-51

patris]

Cf.

Symbolum Apostolorum.

51

in

saecula]

Dan. 3,53.

31

vos quippe

G
om.

33 enim om.

a te cognosci

GL

34 Non] enim add.

?)

D
me

35 confusione] Si produntur
sunt detestabilia

sunt sanabilia

add.

(Recensio prior
videntur]

36

si

vid.

(Recensh prior?)

produntur

37

pudore

D pietatis D doceat P
eras.)

38 pie potens] potens pie

A
41

ortus est

DGL

40 confundor ego
Quanto] Quando /

A
sordes

tuae] tantae

D
G

39 misericordiae] domina om. G 44

domina] om.

V; erasum

in

G;

o praemittit

DC

46

delebis] debilis /

48

piissima] benignissima

dolet] deleat

DC

olet (d

catoris

B P

49 sordeat

DC

me om.

49-50

servi tui pec-

50 ad desteram

50-51 patris sui omnipotentis

ORATIO

15

VI.
Oratio ad sanctam
3

MARIAM

cum mens
Virgo mundo
mirabilis,

est sollicita timore.

venerabilis,

mater humano generi amabilis, femina angelis

cuius beata virginitate
;

MARIA

sanctissima,

omnis

sacratur

inte-

6 gritas,

cuius glorioso partu omnis salvatur foecunditas

domina

magna,
:

cui

gratias agit contio laeta iustorum,

te,

ad quam

territa

fugit

turba reorum
nimis

ad

praepotens et misericors domina, ego peccator et utique

confugio.
districti iudicis

peccator

9 anxius

Videns enim me, domina, ante

omnipotentem

iustitiam,

et

considerans irae eius intolerabilem vehementiam, perpendo peccatorum

12

meorum
domina
im-

enormitatem

et

condignam tormentorum immanitatem.

Tanto
:

igitur,

clementissima, horrore turbatus,

tanto pavore perterritus

cuius

enixius

plorabo interventionem,
15 securius

quam

cuius uterus

mundi

fovit reconciliationem ?

velocem

in

necessitate

subventionem

sperabo,

Unde quam unde mundo

veniam im-

processisse propitiationem scio?

petrabit,
18

Aut

cuius intercessio facilius reo

et

quam quae
tam

illum

generalem

singularem iustum ultorem et misebeatissima, impossibile

:

ricordem indultorem lactavit? Sicut

namque,

est

ut

haec merita
tissima,
21 novit

tibi

singularia,

nobis

tam necessaria

obliviscaris

sic,

mi-

incredibile est ut supplicantibus miseris

non miserearis. Bene quippe

satis,

mundus, nec nos mundi peccatores ullatenus dissimulari patimur;

satis

inquam, o domina,
filius

novimus,

quis

nlius

hominis

vel

cuius

hominis

venit

salvum facere quod perierat. Numquid ergo

tu,

domina mea,

Ad

Or. VI:
1

14 reconciliationem] Cf.

Rom.

11,15.

16 propitiationem] Cf.

Rom.

3,25;

Ioh. 4,10.

22-23 perierat] Cf. Luc. 19,10.

2-3 sic T LI): Otationem om. I OR. AD EANDEM TIMENTIS PRO PECCATIS P ITEM AD DOMINAM NOSTRAM C ITEM (ALIA L) AD SANCT. MAAD SANCTAM MARIAM OR. A 3 est sollicita] SOLLICITATUR D ITEM ALIA V RIAM GL sine 7 contio] conditio D inscriptione B 5 mirabilis] ammirabilis A fugit ter12-13 clem. dorita TC (Recensio prior?) 8 misericors et praepotens A 15-16 processisse mundo DC 21 dissimulare DC mina GL 22-23 hohominis AD minis

ad Or. VI (prius

filius]

filius

16

ORATIO
oblivisceris
feliciter

mater spei meae, numquid

corditer est
Ille

tu

odio mei quod

mundo tam

miseri- 24

intimatum,
filius

tam

divulgatum,

tam amanter amplexatum?

bonus

hominis venit perditum sponte salvare, et mater dei poterit

perditum

clamantem non curare?

,

Bonus

ille

filius

hominis

venit

vocare
in

27

peccantem ad paenitentiam
tentia?
Ille,

et

mater dei contemnet precantem

mitis

paenifilius

inquam, bonus deus,

homo, misericors
et
tu,

filius dei,

pius

hominis venit quaerere

peccatorem errantem,

bona mater

eius,

potens 30

mater

dei,

repelles

miserum orantem?
salvaretur
eius pae- 33

peccator
nitet
et

tcce enim, o virgo homo, de qua natus est deus homo, ut homo ecce coram bono filio tuo et coram bona matre
:

confitetur,
et

gemit

et

orat peccator
vos,

homo.
fili

Obsecro ergo
pia

vos,

bone

domine

bona domina, obsecro

veritatem,
eius et tu

pie

et

mater,

obsecro vos
sicut 36

per hanc ipsam vere tu es

filius

per

hanc singularem spem peccatorum, ut

:

mater eius ut salvetur peccator

sic,

sic

absol-

vatur et curetur,

sanetur et salvetur hic peccator.

Probet

in

se,

probet hic

vester peccator quia vere estis, sentiat in se quia propter salutem peccatorum 39
estis

tu

filius

et

tu

mater. Vester certe

in
filium,

amborum

peccator.

Cum
iniuria
filii.

enim peccavi

irritavi
?

matrem, nec offendi matrem sine

igitur

Quid ergo
reconciliabit
etsi

facies,
filio

peccator

Quo
:

fugies,

peccator

Quis
irato
estis ?

42

enim
filio ?

me
Sed

inimica matre? Quis mihi placabit

offensi
estis

matrem

pariter
iusti

ambo

nonne

et

ambo
dei.

clementes

Fugiat ergo reus

offensae matris
inter

dei ad
filium

piam matrem misericordis

benignae
matris.
et

Refugiat
reus

reus 45

ad pium
Iniciat

Ingerat

se

utriusque

utrumque.

se inter

pium

filium

piam matrem.
filii

Pie domine, parce servo matris tuae. Pia domina, parce servo

tui.

48

Bone
filio

fili,

placa matrem tuam servo tuo.

Bona mater,
bona mater,

reconcilia

servum tuum
incidam in
mihi frustra
in vobis
51

tuo.

Qui me

inicio

inter

duas tam immensas

pietates,

non
sit

duas tam potentes

severitates.

Bone

fili,

non

quod

confiteor

de vobis hanc veritatem, nec erubescam quod spero

27-28 ad paenitentiam] Cf. Luc.

5, 32.

27 perditum clamantem] perditum om.

vere tu es] tu vere es
cies]
irato]

D
V A
et]

28
41

et mater] et in filium

bona mater

D
42

37
fa-

DC
T

tu

es vere

peccavi
te

o add.
irritato

A A

Quo
inimico
initio

peccator om.

43 me]
et

DC

mihi] tibi

DC

44 nonne
52
in vobis]

om.

AD

48 parce

pia domi-

na

50

de vobis

ORATIO
hanc pietatem.
54 pietatem

17
confiteor

Amo

enim veritatem quam

de

vobis,

et

deprecor

quam

spero in vobis.
iudex, cui parces,
tu,

Dic, mundi
ciliabis,
si

dic,

mundi

reconciliatrix,

quem

recon-

tu,

domine, damnas et
sua

domina,

averteris

homunculum bona
Salvator
te,

57 vestra

cum amore, mala

salvabis,
te,

cum maerore

confitentem.
si

singularis,

dic

quem

salutis

mater, dic pro quo orabis,

domine, praeci-

piente et

domina, consentiente tormenta vexant peccatorem se execrantem,

Si infernus absorbet

60 vos obsecrantem.

reum

se accusantem, vos

deprecantem.

Si tartara devorant pauperem in se desperantem, in vobis sperantem.

L/eus, qui factus es

63 facta

filius

feminae propter misericordiam, femina, quae

:

es

mater dei propter misericordiam

aut miseremini miseri, tu parcendo,

tu interveniendo,
strate
in

aut ostendite ad quos tutius fugiam misericordiores, et

potentiores.
fides

mon-

quibus certius confidam

iniquitas
et

Si

enim

est,

immo

quia est

66

tam magna mea

tam modica

mea, tam tepida

ut nec

caritas

mea,

tam fatua mea

oratio,

tam imperfecta mea

gratiam
:

satisfactio,

merear delicsupplico,

torum veniam nec

69 ut in

salutis

hoc

est,

hoc

est
in

ipsum

quod

quo merita mea mihi

deficere.

videtis

non

sufficere,

eo misericordiae vestrae

non dignentur

Precor itaque, precor exaudite me, sed propter vos,

non propter me, per pietatem qua exundatis, per potestatem qua abundatis,
72 ut

evadam

meritos dolores

damnatorum

et

intrem

in

gaudia

beatorum,

te

deum

laudaturus,

qui es benedictus et superlaudabilis in saecula saeculorum.

Amen.

66 modica
73 ben.

fides]

Cf. Matth.

14,31.

72 intrem

in gaudia]

Cf. Matth.

25,21.23.

et superlaud.

in saecula] Cf.

Dan. 3,53

s.

55 dic mundi 2 ] dic mihi

cusantem om.

67

oratio

A 59 vexabunt G 63 V accusantem] et add. D satisfactio mea ADCGL (Rec. prior?)

68 hoc
est

60 vos obsecrantem
misereamini

se

ac-

miseri] misero

T
70 72

mea

ACG
69
ut] in

nec merear] non me-

rear

DC
P

secundo loco om.

ADC
G

eo add.

D
G

dedignentur

71

exundatis] habundatis

abundatis] exundatis

et intrem] ut intrem

18

ORATIO

VII.
Oratio ad sanctam

MARIAM
amore.
3

pro impetrando eius

et Christi

MARIA,
tu illa

tu illa

magna
:

MARIA,

tu illa nraior
et

beatarum

MARIARUM,
te

maxima feminarum
amare,
te

te,

domina magna
laudare,
te

valde magna,
venerari

vult

cor

meum
te

cupit os

meum

desiderat

mens mea,
tota

affectat

exorare anima mea,

quia

tuitioni

tuae

se

commendat

sub-

stantia

mea.
viscera

Enitimini,
potestis

animae meae, enitimini

quantum
laudetis,

potestis

si

quid 9

- omnia
ut eius

interiora

mea, ut eius merita

admiremini,
ut

ut

eius beatitudinem

ametis,
cuius
ratis,

celsitudinem
cotidie

eius

benignitatem

deprecemini,
12

patrocinio

indigetis, et
si

indigendo desideratis,

desiderando implo-

implorando

impetratis,

non secundum desiderium vestrum, tamen

supra vel certe contra meritum vestrum.

Regina angelorum, domina mundi, mater

confiteor quia cor

eius
ut

qui

mundat mundum,
erubescat
in

15

meum

nimis est

immundum,

merito

tam

mundam
igitur,

intendere nec digne possit tam

te

mundam
nutrix

intendendo contingere.
mentis meae,
te

Te
18

mater illuminationis cordis mei,

salutis

obse-

crant

quantum possunt cuncta praecordia mea. Exaudi, domina, adesto pro-

Ad

Or. VII:

18 illuminationis] Cf. Ps. 26,1.

salutis]

Cf. ibidem.

ad Or. VII (prius

primam
in

LII)

huius Orationis quattuor recensiones dislinguuntur,

tertiam cod.

quarum
mixtae,

codices

ATPD,

secundan cod. C,

GL, quartam

et

ultimam, quae

textu sermonis recepta est, cod.

BI

insuper

exstant nonnullae

recensiones

quarum unam codex V repraesentat (C/. A IVILMART, Les popres corrections de S. Anselme dans sa grande priere a la Vierge Marie; in: Recherches de Theol. anc. 2-3 sic D OR. AD S. MARIAM et medievale, t. II [1930], p. 189-204). OR. AD S. MAR. DESIDERANTIS ACCENDERE IN SE T

AMOREM

ITEM AD VIRGlET EIUSDEM BEATAE GENITRICIS IPSIUS P ITEM G ITEM AD S. M. L ALIA AD S. M. A NEM MATREM C 5 et valde magna om. D ITEM AD EANDEM V Alia / sine inscriptione B tuitioni] miserationi / 7 te affectat exorare anima mea om. A magna valde / 17 15 angelorum om. A 12 desideretis {ab alia manu super lin. corr.) G 19 praec. mea cuncta A mundam dignam A
DEI
1

ORATIO
pitia,
21

19

adiuva potentissima, ut mundentur sordes mentis meae, ut illuminentur

ut

tenebrae meae,

accendatur

tepor

meus,

ut

expergiscatur

torpor

meus,
filium

quatenus sicut tua beata sanctitas super omnia post

summum omnium,
et

tuum, per omnipotentem filium tuum, ob gloriosum filium tuum, a benedicto

24
filio

tuo est

exaltata

sic

super

omnia

post

dominum
et

deum meum
amet
et
filio

et

omnium,
tur

filium

tuum, te cor

meum

intelligat

veneretur,

deprecetuo factus

eo

affectu,

non quo desidero imperfectus, sed quo debet a

resuscitatus.

27 et salvatus,

redemptus et

Oenitrix vitae animae meae,

salvatoris totius
30

altrix

reparatoris

carnis

meae,

lactatrix

substantiae

meae! Sed quid dicam? Lingua mihi

sollicita

deficit,

quia

mens non

sufficit.

Domina, domina, omnia intima mea

tibi

sunt, ut tan-

torum beneficiorum
et

gratias

exsolvant,

sed nec cogitare

possunt

dignas,
et

pudet proferre non dignas.

mei,

Quid enim digne dicam

matri

creatoris

33 salvatoris

per cuius sanctitatem peccata

mea
?

purgantur,

per cuius inte-

gritatem mihi incorruptibilitas donatur,

per cuius virginitatem anima

mea ada-

matur a domino suo

36 genitrici dei et

et

desponsatur deo suo

Quid, inquam, digne referam

domini mei, per cuius foecunditatem captivus sum redemptus,

per cuius partum de morte aeterna sum exemptus, per cuius prolem perditus

sum
39
tus

restitutus

et

de

exilio

miseriae in patriam beatitudinis reductus?

Benedicta
ventris tui
in

in mulieribus, haec omnia mihi dedit benedictus fruc-

regeneratione baptismatis

sui, alia in spe, alia in re

quam-

42

quam haec omnia ego ipse mihi sic peccando abstulerim, ut nec rem habeam et spem vix teneam. Quid enim ? Si mea culpa evanuerunt, numquid
ingratus ero
illi,

per

quam
ut
:

mihi tanta bona gratis evenerunt

Absit, ne ad-

dam hanc
45 quia

iniquitatem super iniquitatem.

Immo

gratias

ago quia habui, doleo

sicut

non habeo, oro

habeam. Certus enim sum quia

sic

per

filii

gra-

tiam ea potui accipere

eadem

per matris merita possum recipere. Ergo

20-21 tenebrae meae] Cf. Ps. 17,29.

39

in mulieribus]

Cf. Luc.

1,42.

39-

40
Cf.

ventris tui] Ibidem.

Is.

40 baptismatis] Cf.

Tit. 3,5.

43-44 super iniquitatem]

30,1.

20 sordes mentis meae mundentur

dioisio Orationis in partes deest in

A A

21 ut experg. torpor
alitrix

GL

meus om. 29 mihi] mea

in patria

D
A
tanta

28
32 pu35

det

P
G
spem

desponsatur] a add.

non dignas] indignas 33

DC
restitutus]

33 per cuius
restauratus

purgantur om.

AC

mihi
vix

benedictus om.

D
?)

PGL VI

(Rec. alia

41 peccando sic 40 baptismi DC gratis 43 per quam] per quem

39 dedit 42 DC
bona

mihi

mihi gratis tanta bona

TC

20
domina, porta
obsecro
te

ORATIO
vitae,

ianua

salutis,

via reconciliationis,

aditus

recuperationis,

per salvatricem tuam foecunditatem, fac ut et peccatorum

in

meorum

48

mihi venia et bene vivendi gratia concedatur, et usque

tuus sub tua protectione custodiatur.

finem hic servus

Aula
templum

universalis

propitiationis,

causa

generalis

reconciliationis,

vas et

51

vitae et salutis universorum,

vili

nimium contraho
tua,

merita

tua,

cum

in

me homunculo
virginitate,

singulariter

recenseo beneficia

quae

mundus amans
singulari 54

gaudet, gaudens clamat esse sua.

amabilis
salutari

Tu

namque, domina
venerabilis

admirabilis

foecunditate,

inaestimabili

sanctitate,

tu

ostendisti

bilem exhibuisti

mundo dominum suum et deum suum quem mundo creatorem suum quem prius non
tu

nesciebat,

tu visi-

videbat, tu genuisti 57

mundo
torem

restauratorem quo perditus indigebat,

peperisti

mundo
Partus

reconcilia-

quem

reus

non habebat. Per

damnatus

foecunditatem

tuam,

domina,

mundus
tuus,

peccator est
mina,
diis

iustificatus,

salvatus,

exul reductus.

do- 60

mundum
te

captivum redemit, aegrum sanavit, mortuum

resuscitavit. Insi-

et

oppressionibus

daemonum
eorum

tenebris obvolutus
et

mundus

subiacebat, sed
63

sole

de

orto illuminatus

laqueos devitat et vires conculcat.

dies,

C^aelum, sidera,
testati

terra,

flumina,
:

nox

et

quaecumque humanae po-

vel utilitati sunt

obnoxia

in et

amissum decus sese gratulantur, domina, nova quadam

ineffabili

per te

quodam modo
usibus

resuscitata,

gratia

donata. 66 favendi

Quasi enim omnia mortua erant:

dominatui
vel

cum amissa

congenita

dignitate
erant,

deum

laudantium, ad quod facta

obruebantur quos facta 69

confi-

oppressione et decolorabantur ab usu idolis servientium,

propter

non

erant.

Quasi vero eadem resuscitata laetantur

decorantur.

cum iam deum

et

tentium et dominatu reguntur et usu

Nova autem

inaestima-

ut et] et om. GL 54 48 foecund. tuam G 47 domina] o praemitt. DC 56 et deum suum om. A 55 sanctitate] pietate A gaudens] et amens G 63 iliu58 peperisti mundo] mundo om. 57 prius non] nequaquam 65 sunt et vires concultat om. I eorum]eorumque L minatus] est add. G 66 resusc. quodam modo per te A domina om. DC obnoxia vel utilitati GL

68

erant] fuerant

70 deum] dominum

Recensiones priores: 51 propitiationis]

pietatis

ATPDCGLV (=
Rec.
I)

Rec.I-III)

61-63

Insidiis

concultat om.

ATPD ( =

62
II)

tenebris

om.

C =
(

Rec.

II)

63

et

laqueos] et om.

CG ( =

Rec.

ORATIO
72
bili

21

gratia quasi
invisibiliter

exultaverunt

cum ipsum deum, ipsum creatorem suum non

regentem senserunt, sed etiam
visibiliter

solum

supra se

illa

intra

se eisdem
75

utendo sanctificantem viderunt.

Haec

tanta

bona per benedictum

provenerunt.
?

fructum benedicti ventris benedictae

MARIAE
beneficiis

mundo
tuis

Oed
78

cur solum loquor,

domina,

plenum esse mundum

gratiae

Inferna penetrant,

caelos superant.

Per plenitudinem enim

et

tuae

et

quae

in

inferno erant se laetantur liberata,

quae supra
filium

mundum

sunt se

gaudent restaurata. Per eundem quippe gloriosum

tuae,

gloriosae virginitatis

omnes

iusti

qui obierunt ante vitalem eius

et

mortem exultant diruptione

81 captivitatis

suae,

angeli gratulantur restitutione semirutae civitatis suae.

O
84 vantur,

femina mirabiliter singularis et singulariter mirabilis, per

quam

elesal-

menta renovantur, inferna remediantur, daemones conculcantur, homines

angeli redintegrantur
!

femina plena et superplena gratia, de cuius

revirescit

plenitudinis exundantia respersa sic

omnis creatura

virgo benenatura,

dicta et superbenedicta,
87

per

cuius

benedictionem benedicitur
et creator

omnis

non solum creata a creatore, sed

a creatura

nimis exaltata,
?

quam

sequi conatur affectus animae meae,

quo aufugis aciem mentis meae

O
90

pulchra ad intuendum, amabilis ad contemplandum, delectabilis ad amancordis mei ? Praestolare, domina, infirmam anite,

dum, quo evadis capacitatem

mam
renti.

te

sequentem.

Ne

abscondas

domina, parum videnti animae

te

quae-

Miserare, domina,

animam

post te anhelando languentem.

93

Mira

res, in

quam

sublimi contemplor

MARIAM
filium

locatam! Nihil aequale

MARIAE,

nihil

nisi

deus maius

MARIA. Deus
84
gratia]

suum,

quem solum de
91-92 animae

74-75 benedictae] Cf. Luc. 1,42.

te quaerenti]

Cf. Luc. 1,28.

Cf.

Thren. 3,25.

73 supra] super

D
mmu
meam
in

76 loquar
abscisa
sunt)
corr.)

D
T G

tuis

om.

D
virginis

77 penetrant] superant

78

liberata]

lib (cetera

79

D D

80

obierunt]

obe-

diunt

(ab alia

marg.

86

et superbenedicta

om.

(Rec. prior ?)

90-91 animam]

add.

G G

post te] currentem post te add.

84 et superplena om. A (Rec. prior ?) 87 creata] creatura IV (ab altera manu) 92 Miserere ADI 91 animae] meae add. 93 contemplor] loco anhelando om. A

(dd.

93-94

MARIAE

aequale

94 maius] maior

Recensiones priores: 75 mundo om.

nes conculcantur om.

ATPDC (= Rec.
Rec. I
et

I-III)

ATPDC ( =
(=
Rec.
I)
II)

II)

93-97

RIAE
nihil]

om.
nil

ATPD

93

Nihil] Nil

83 daemo- MA94 (= Rec. II)

Nihil

C (=

Rec.

7
1

22
corde suo aequalem
sibi

ORATIO

genitum tamquam se ipsum diligebat,

fecit

ipsum

dedit
96

MARIAE,
ut

et

ex

MARIA

sibi

filium,

non alium,
filius

sed

eundem ipsum,

naturaliter esset unus

idemque

communis

dei et

MARIAE. Omnis
Deus omnia
ex
creavit,
fecit, 99

natura a deo est creata, et deus ex

et et

MARIA
omnia
potuit

est natus.
fecit
:

MARIA
sic

deum

generavit.

Deus

qui

ipse se

MARIA
:

omnia quae fecerat

nisi

refecit.

Qui

omnia de

nihilo facere

noluit

Deus igitur est pater fieret MARIAE filius, reficere. MARIA mater rerum recreatarum. Deus est pater conDeus enim stitutionis omnium, et MARIA est mater restitutionis omnium. genuit illum per quem omnia sunt facta, et MARIA peperit illum per quem cuncta sunt salvata. Deus genuit illum sine quo penitus nihil est, et MARIA
ea violata,
prius
et

rerum creatarum,

102

105

peperit illum

sine ut

quo

nihil

omnino bene

est.

vere dominus tecum, cui

dedit dominus,

omnis natura tantum

te

tibi

deberet secum.
esse

iVlARIA, obsecro
voluit

per gratiam qua sic dominus

tecum

et

te 108

esse

secum

fac propter ipsam,

ut

secundum eandem ipsam gratiam, mitui

sericordiam tuam

mecum. Fac

amor

semper
sit

sit

tecum.

Fac

ut clamor necessitatis

tecum, et respectus pietatis tuae

ut congratulatio beatitudinis

sit mecum, et cura mei meae - quamdiu ipsa persistit - quamdiu ego subsisto - sit mecum.

semper

Fac

tuae semper
sit

sit

mecum,

et

compassio

mi114

seriae

meae - quantum mihi expedit Sicut enim,

tecum.
aversus et a te despectus necesse
et

o beatissima, omnis a
ita

te

est ut intereat

omnis ad

te

conversus

te in

respectus

impossibile est
sic
1 1

ut pereat.

Sicut enim,

domina, deus genuit illum

quo omnia vivunt:

95 aequalem
vocatur.

sibi]

Cf. Phil. 2,6.

1,28.

104 sunt

facta] Cf.

Symbolum quod Nicaenum

106 tecum] Luc.

97

filius

communis /
101

98

est creata]

est

om.

D
GL

est

ex

MARIA G
103 mater est

99

fecit

omnia /

est igitur

102 pater

est

G
G

104

omnia

facta sunt

facta sunt

omnia
tant.

DC
tibi
sit

105 salvata sunt

D
est]
est

nihil penitus

A
est

106 omnino

nihil (nil

D)

TPDCGVI
110
et

{recensio prior ?)

bene

bene

benedictum

107 deberet

109 secundum om.

GL

eandem

ipsam] ipsam om.

DGL

113

semper

115 enim om.

P
Rec.

117

domina om.

Recensiones priores

98

et

96 et ex MARIA - eundem ipsum om. : deus - natus] et dei natura ex MARIA est nata
101
nisi

C (=

II)

ATPDC

(= Rec.

I et II)

prius fieret

MARIAE

filius]

sine

MARIA ATPDC

GLV =
(

Rec. I-III

et

mixta)

ORATIO
o tu
flos

23
revivunt.

virginitatis,

genuisti

eum

per

quem mortua
:

Et

sicut

deus

per filium suum beatos angelos a peccato servavit

120 per

ita,

o tu decus puritatis,

filium
filius

tuum miseros homines ex peccato

est

salvavit.

Quemadmodum
filius

enim

dei

beatitudo iustorum

sic,

o tu salus foecunditatis,
nisi

tuus est

reconciliatio
123 cepisti,

peccatorum.
est

Non

est

enim reconciliatio

quam
es

tu

casta con-

non

iustificatio

nisi

quam

tu

integra in utero fovisti,

non

est

salus
et
1

nisi

quam

tu

virgo

peperisti.

Ergo o domina, mater

et

iustificationis

iustificatorum,
et

genitrix

es

reconciliationis

reconcialiatorum,

parens

es

26 salutis

salvatorum.

O
ter
eius,

beata fiducia, o tutum refugium! Mater dei est mater nostra.

in

Ma-

quo

solo

speramus

et

quem solum
solus
tibi

timemus,
est

est

mater

nostra.

l29Mater, inquam, eius qui solus

salvat,

damnat,

mater nostra.
quid
est,

Oed
132

o benedicta

et exaltata

non

soli

sed et nobis,
evenire

quam
mater

magnum, quam amabile

nonne

est

quod video per

te

nobis,

quod videns

gaudeo, quod gaudens dicere non audeo ?

eius,

Si

enim

tu,

domina, es

et

alii

filii

tui

sunt fratres eius?

silebo

Sed qui

fratres, et

cuius eius?

Loquar unde iucundatur cor meum, an

1

ne elatione arguatur os

meum?
non

35

Sed quod credo amando,

cur non

confiteor

laudando

Dicam
esset
eius
:

igitur,

superbiendo sed gratias agendo.

Qui enim
1

fecit

ut ipse per

maternam generationem
filii

naturae noipse
frater

38 strae,
vitat

et

nos per vitae restitutionem essemus

matris

nos innoster.

ut confiteamur

nos

fratres

eius.

Ergo iudex

noster est

Salvator mundi est frater noster. Denique deus noster est factus per
141 frater

MARIAM
et

noster.

Qua

igitur

certitudine

debemus

sperare,

qua consolatione posfratris

sumus timere, quorum

matris pendet arbitrio ?
1

sive

salus sive

damnatio de

boni

de piae

Quo

etiam affectu
nos
illis

hunc fratrem

et ?
?

hanc matrem

44

amare debemus

Qua
?

familiaritate

committemus

Qua

securitate
igitur

ad

illos

confugiemus

Qua

dulcedine

fugientes

suscipiemur

Bonus

139

fratres eius]

Cf. Matth. 12,49.

140 Salvator mundi] Cf.

loh. 4,14.

118 eum] illum

filius

DC
1

per quem] et add.

ADCGI
'

119 angelos beatos

est

tuus est] corr. in per filium

tuum es /
1

122 enim

reconc.

conc. est

130-131
dicere]

26 salvatorum] salvatoris A V quam magnum, quam amabile] corr.

30 Sed]
35

sine incisione

121 D DC enim reP Sed et V

in

tam magnum, tam admirabile /

1

132
esset]

indicere

34 ne] de add.

igitur]

ergo

37

particeps add.

CV

139

frater noster est

DC

140 Salvator

frater noster

om.

143 etiam] etenim

GL

24
frater

ORATIO
nobis dimittat

quod deliquimus,

ipse

avertat

quod delinquentes meruioret et exoret pro 147

filium

mus, ipse donet

nobis,
filiis,

quod paenitentes

petimus.

Bona mater
nobis.

ipsa

postulet et impetret

quod

expedit

Ipsa roget
filius

pro

unigenitum pro adoptatis,

fratribus,

dominum pro
iis

servis.

Bonus

audiat
iis

maquos
150

trem pro
liberavit.

unigenitus pro

quos

adoptavit,

dominus pro

MARIA,

quantum

tibi

debemus

Domina
tibi

mater,

per

quam
?

talem fra153

trem habemus, quid gratiarum, quid laudis

retribuemus

JVlagne domine,
lior

tu

noster maior

frater,

magna domina,

tu nostra

metu

mater,

docete cor
dulcis
tu

meum qua
et

reverentia vos
dicite
et

debeat cogitare. Bone

et

bona

tu,

dulcis tu,

date animae meae, quo affectu 156

vos

memorando de

vobis delectetur,

delectando iucundetur, iucundando im-

pinguetur.

Impinguate et succendite
liquefiat

eam

vestra dilectione.
deficia*

Vestro

continuo

amore langueat cor meum,

sic

anima mea,

caro mea.

Utinam
vi-

159

viscera animae
carnis

meae

dulci fervore vestrae

dilectionis

exardescant, ut

scera
stri

meae

exarescant!

Utinam

sic

intima spiritus

mei dulcedine ve!

affectus

impinguentur, ut medullae corporis mei exsiccentur

fili

162
si

L)omine,

dominae meae, domina,

mater domini mei,

certe vos

ego non
estis in-

sum dignus
digni qui

qui sic

debeam

vestro

amore
amari.

beatificari,

non

sic,

immo

plus debeatis

Ergo
ut

benignissimi, ne sic denegetis '65

mihi petenti id quo

me

confiteor indignum,

auferatur vobis id

quo

certe

vos negare non potestis dignos. Date itaque,

canti

piissimi,

date obsecro

suppli-

animae meae, non propter meritum

illi

meum
Si

sed propter meritum vestrum, '68

date

quanto digni

estis

amorem
quo

vestrum.

Date, inquam, mihi quo sum

indignus,

ut reddatur vobis

estis digni.

enim non

vultis

dare ut haI7
'

beam quod

desidero: saltem nolite negare ut

loquar,

reddam vobis quod debeo.

vestra facit

Forsan praesumendo
dacem. Loquar ergo

sed utique bonitas

me

au-

adhuc ad dominum

meum

et

dominam meam, cum

150 adoptavit] Cf. Gal. 4,5; Eph. 1,5.

langueat] Cf. Cant. 2,5.

154

frater]

Cf.

Rom.

8,29.

159 amore

anima mea] Cf. ibidem, 5,6.

caro mea] Cf. Ps. 72,26.

146 dimittat nobis

his

G
152

149 pro adopt.] pro

filiis

et adoptatis

A
plus om.

150 ns

(bis)]

APDCG
A

MARIA]

Beata o sancta praemitt.

165 immo] in

D
G
fecit

152-153 habemus

fra-

trem

155 debeat vos

me

167

obsecro] petenti et add.

169 mihi om.

172

172-195 Forsan

171

quod debeo] quo debeo

impetrare om. I

facit

me] me

173 ergo om.

A G

ORATIO
174 sim

25
multo melius
est,

pulvis et cinis.

Domine
quod
?

et

domina, nonne

cum vos

gratis

donatis petenti
iuste

ipse
Illud

non meretur, quam cum

quippe
est

vobis

subtrahitur

quod vobis
177 est

debetur

praedicandae misericordiae, istud

gratiam,
ut recipiatis

nefandae

iniustitiae.

Impendite

igitur,

piissimi,

de-

bitum. Facite vos mihi misericordiam vestram quae mihi expedit

et vos decet

ne faciam ego vobis iniustitiam

180 Estote

meam quae
:

nulli

expedit et

nullum decet.
iniustus,
;

vos mihi misericordes, quod obsecro

ne sim ego vobis

exoratu
petit
difficiles

quod

execror. Date,

benigne et benigna, nec

vestri,
sit

sitis

date animae
:

meae amorem
183 ipsa

quem
ingrata,

ipsa

non

iniuste

et

vos iuste exigitis

ne

bonis vestris
v_>erte,

quod

ipsa iuste horret et vos

non

iniuste

punitis.

IESU

fili

dei et tu

MARIA

mater

eius,

et vos vultis

et ae-

quum
186 te
vis

est,

ut quidquid vos

diligitis

diligatur

a nobis. Ergo
ut
sicut

bone
diligis

fili,

rogo

per dilectionem qua

diligis

matrem tuam,
vere
diligam

tu

vere

et diligi te

eam

ita

mihi

des

ut

eum.

Bona mater, rogo

diligis

per

dilectionem qua diligis filium tuum, ut sicut tu vere

189 ita
est

et diligi vis

eum
vere
sit

mihi impetres ut vere diligam eum. Ecce enim peto,

in

quod

ut
fiet,

fiat

vestra voluntate
vestra potestate ?

cur

ergo
et

propter
miserator
te

peccata

mea non
tu

cum

et in 192 et

Amator
et

hominum,

potuisti
tui et

reos tuos

usque ad mortem

amare,

poteris

roganti

amorem
poscenti

matris tuae

negare? Mater huius amatoris

meruisti lactare,
195

nostri,

quae illum

in ventre

portare et in sinu

an tu non poteris aut non voles

amorem
vos

eius et

tuum impetrare?
Veneretur
igitur

vos sicut
diligat vos
et in

digni
sicut

estis

mens mea, amet

sicut

ae-

quum
198 sicut

est

cor

meum,

sibi

expedit anima mea, serviat vobis

vita
in

debet caro

mea,

hoc

consummetur

mea,

ut

in
fiat,

aeternum
fiat.

psallat tota

substantia

mea: Benedictus dominus

aeternum,

173-174

cinis]

Gen. 18,27.
199
fiat]

192 usque ad mortem] Cf. Phil. 2,8.

Ps. 88,53.

194

lactare]

Cf. Lue. 11,27.

175 donatis] datis

181

nec] ne

D DCGV
A

177

igitur]

ergo

CG;

om.
191

180 mihi misericordes vos

187

182 quem] quam

AGL

Rogo

te

bona mater
reos om.

189 impetres mihiG

190 cur] Cur

potuisti] posuisti

V A A

198 caro] anima

199 Bened.] benedictus /

Recensiores priores;

193-195 Mater -

impetrare om.

ATPD ( =

Rec.

I)

194

eius

amorem

CG

(= Rec.

II et III)

26

ORATiO

VIII.
Oratio ad sanctum
Sancte
prius

IOHANNEM
IOHANNES

Baptistam.
qui

IOHANNES,
prius

tu

ille

deum

baptizasti,

tu 3

ab archangelo laudatus quam genitus a

noscens

patre,

prius plenus

deo quam
ante
tu

natus ex matre,
strans
dixit

deum quam
dei

notus in

mundo
ad

tu
;

mon-

matri gravidam

matrem

quam

gravida mater te
:

diei
te,

de quo 6

deus

Inter natos mulierum non surrexit maior

domine, tam

magnum, tam sanctum, tam beatum, ad

te venit scelerosus vermis,

aerumnosus
sibi

homuncio, iam emortuo sensu vix se dolens,

dolendus peccator.

sed
dei,

mortua

anima

nimis 9

Ad

te,

tam magne amice

valde timens venit dubius

de salute sua, quia certus de magna culpa sua, sed sperans de maiori gratia
tua.

Maior enim

est,

domine, gratia tua

scelera
te
fecit

quam
te,

culpa mea,
ergo,

quia

plus potes 12
gratia

apud deum, quam delere

fecit

mea.

Ad

domine,

quem

tam amicum

dei,

ad

fugit

anxius,

quem

iniquitas fecit

tam reum dei

fecit

ad

te

quem tam beatum

:

gratia,

ego quem tam miserum

fecit

nequitia

15

Vere, domine, fateor

sed gratia dei tecum.
blimavit,
sic

iniquitas

mea me
ergo,

talem, sed te

talem
te

non

tu
(

Memento

domine, ut sicut gratia dei

sic
;

sic su'8

misericordia tua erigat

!

quem culpa sua

humiliavit.

Heu me, qualum me feci Qualis eram, deus qualem me fecisti, et qualem me iterum feci In peccatis eram conceptus et natus, sed abluisti me, et ego peioribus sordidavi me. In necessariis enim tunc21 sed sanctificasti me
!

natus,
lens

nunc sum

in

spontaneis volutatus.

In

illis

nesciens conceptus,
in

istis

vo-

plenus et opertus.
inductus.

Ex

illis

misericorditer a te eductus,
in
istis

haec misere

me

Ab

illis

pie redemptus,

impie peremptus. Sanaveras, 24

Ad

Or. VIII:
5-6
s.

3-4 laudatus] Cf. Luc.

diei]

1,15

ss.

5 noscens

41,44.

Cf. ibidem.
Baptistae
;

7 maior] Matth.
:

11,11 (secundum

dcum] Cf. Luc. 1, Antiphonam

10
abluisti

ad festum

IOHANNIS

amice dei] Cf. Ioh. 3,29.

Vulg. non surr. inter natos mul. maior). 20-21 sed 20 conceptus] Cf. Ps. 50,7.

me, sed

sanctificasti

me] Cf

Cor. 6,11.

ad Or. VIII (prius LXIII):

bapt. /
sine
sic

2 sh

ATDCG
3 deum]

Oratio om.

PV
6
nisi

or.

de

s.

ioh.

inscriptione

B
G

dominum

diei] dei

12 dominae
quitia

quia] qui

13 scelera] peccata

15 ad te
gratia

AC
ne-

om. I

ego] fugio in marg. add.

17 sed gratia]
a te] at /

19

Heu

me] me om.

23 operatus /

ORATIO
pie deus,

27

animam a parentibus vulneratam,

ego

impius

interfeci

sanatam.

Exueras, misericors domine, vetustis pannis originalis peccati et indueras

27 veste

me

innocentiae,
dedisti,

promittens alteram

incorruptibilitatis
;

et

ego,

illa

reiecta

quam
30 tuae

operui

me

sordibus nequitiae

illa

despecta
tuae
rui.

quam

promisisti,

plus elegi dolores aeternae miseriae.

;

Filium irae
filium

fecisti

filium
in

gratiae

et

ego,

illa

contempta,

feci

me

odii

Reformasti

me amaheu,

bilem imaginem tuam, et ego

cuius
33
!

superimpressi

odibilem

imaginem,

heu,

Cuius, miser et demens homuncio, cuius imaginem superimpressisti super

imaginem dei ?

O
36 lens
cavit
in

cur non vel puduit facere, quod

sic
!

expavesco dicere
Ille

cur non

odi eius imitationem, cuius sic horreo

sordui.
;

nomen

sponte

cecidit,

ego vopec-

Sed

ille,

nulla

praecedente

delicti

vindicta,

superbiens
Ille

ego, visa eius poena, contemnens ad peccatum properavi.

semel

innocentia constitutus,

ego
et
Ille

restitutus.
refecit.
Ille

Ille

contra

eum
deum

qui

se

fecit,

ego ego

39 contra fugi

eum

qui

me

fecit

dereliquit

permittentem,

deum prosequentem.
deo revocante.
Etsi

perstat in malitia

deo reprobante, ego

in illam

cucurri

Ille

obduratus ad punientem, ego obturatus ad blan-

42 dientem.

ambo

contra

deum
et

ille

contra nec requirentem

si

se,

ego contra

morientem pro me.

recessit
45

O
in

infelix

nimis infelix homuncio,

tamen non omnis

humanitas, ubi tanta malitiae incessit immanitas. Ecce, cuius imaginis

multis aspicio

horrebam horrorem,
Fuge, fuge, tu
rita

me

horribiliorem.

horribilis
!

nescio quae substantia,

fuge te ipsam, exterte,

a te ipsa. Sed vae

fugere te non potes.

Ne

ergo aspicias

quia non
toleres

48 toleras te.

Nam

si

tolerare potes sine doloris

horrore,

hoc ipsum ne

quia tolerare potes. Quanto enim hoc potes,

et
51 est

tanto primo

peccatori similior

deo

es intolerabilior.

Non enim

est

fortitudo,
est

sed mortis

hebitudo.

Non

sanitas,

sed obdurata iniquitas.

Non

ex consolatione, sed ex damna-

27

incorruptibilitatis] Cf.

Cor. 15,53.
1

ginem tuam] Cf. Gen. 1,26;

29 Filium Cor 11,7; Col. 3,10.

irae]

Cf. Eph. 2,3.

31 ima-

25

interfeci]

eam add.
29
horresco

G
elegi

26 panis
plus

sic

G
34
vel

27 vestem

G
incurri

akeram] aliam
erubesco

(Rec. prior?)

non
41

D
cucurri]

expavesco]

35 horreo]
obduratus

GL

37 eius om. I

obturatus]

ACG cuius] unius D add. V 49

opturatus

VI

45 me aspicio
similior] sullimior

44 ego] autem add. A 42 nec] non 48 tolerare] non 47 Ne] Non G G 50 deo] ideo A

28
tione.
tui.

ORATIO

Ne

ergo sine immani rugitu cordis

te
si

tui toleres

horrorem

interioris vultus

Quia ergo fugere

non

potes,

vel

non

te

aspicias, quia

non
me.

te toleras.

Sed ecce
gravis angustia
!

peius,

non aspicio me.

Nam

egomet
;

fallo
si

nimis 54

Si

me

inspicio,

non tolero me ipsum

;

non

inspicio, nescio

me ipsum. Si me considero, terret me facies mea si non considero, fallit me damnatio mea. Si me video, horror est intolerabilis si non video, mors est inevitabilis. Malum hinc, peius inde, malum undique. Sed nimis malum
;

57

hinc,

nimis peius inde, et nimis

malum undique.
potest
;

Nimis
nimis

enim

miser

quem
ex- 60

torquet conscientia sua,

quam

fugere non

miserior

quem

pectat damnatio sua,

horribilis
;

quam

vitare

non

potest.

Nimis

infelix

qui ipse sibi est

nimis infelicior cui mors erit aeterna

continui

sensibilis.
;

Nimis aerumnosus
aerumnosior
et

quem

terrent

de sua foeditate

horrores

nimis

quem
Sed

63

torquebunt aeterni pro sua iniquitate dolores.

nimis hoc et nimis hoc.

Malum hoc
est

malum

hoc.

Peccare,
aditus,

quam mala
difficiles
!

et

quam amara
!

res

Peccata,

quam

faciles 66

quam

exitus habetis
Intelligite,

Peccatores, quo vos inducitis, intra quos

vectes vos includitis

quisse
nolite
!

intelligite

quia

malum

et

amarum
!

est

reli-

dominum

Qui

peccastis redite, volentes peccare nolite

est,

Nolite, inquam, 69

Malum

et

amarum
et

nolite
est
;

Vere malum

amarum

expertus sum, in hoc ipso sum.

Aut enim
cruciatus 72

continui dolores torquebunt paenitentem

vitam meam,
et

aut

aeterni
est

vexabunt puniendam animam meam. Utique malum

amarum

utrumque.
inter
ni75

Et certe
mis

iuste angitur

reus dei inter

Iuste
et
fit,

malum
recte

et peius,
fit,

nimis malus

malum

et nimis

malum.
dominus

iuste

iudex meus; sed utique

tu es ipse deus et

creator meus.

Tolle ergo, creator,

agit
si

tolle

tantum

malum de

creatura

tua,

si

gratias

quia est factura tua. Erue, domine, erue de tantis malis servum tuum, 78
fateri

gaudet

te

dominum suum. Parce,

deus,

parce peccatori tuo,

si

non

52 cordis

tui]

Cf. Ps. 37,9.

52 Ne]
enim]

Non

V G
(in

Ne

corr.

ex

Non

58-59 Sed

undique om. I
erit

59

et

om.

est

add.

61

vitare] evitare

D
75

62 aeterna

GH
A
G

aerumnosus]

criminosus

V
77

63 aerumnosior] criminosior

om. G; es
care om.
tor]

correctura

/)

V 64 torquebant 69 volentes peccare] qui peccare

et nimis]

66

est]

vultis

pec-

A
G

74 peius] 79

et add.
te] se

GL

peius add.

77 crea-

meus add.

deus] domine

GL

peccatori] peccavi

ORATIO
desperat de bonitate tua.
81

29
sic

Nam
te

etsi
ille,

iudicem

me
tui,

nequius

illo

primo pec-

catore deliquisse

non odi

ut

nec detestor bonitatem tuam.

baptistae

Renova ergo per merita magni

baptismi
tui.

renova

in

me

gratiam

Praevenit

me

gratia

tua,

subsequatur

me

misericordia tua.

Da

84 per paenitentiae

lamentum quod

dedisti per baptismi

sacramentum. Dona petenti

restaura innocentiam
tolle

quod

donasti nescienti.
violavi.

Reforma faciem quam

peccata quae
tollis

foedavi,

quam

Qui

abstulisti

attuli

nascendo,

peccata quae

87 contraxi vivendo.

Tolle qui

peccata mundi, quia

tollis

ista sunt

peccata mundi

quae porto de conversatione mundi. Tolle qui

rita
illius

peccata mundi, per mepeccata quae contraxi

qui hoc testimonio te ostendit mundo,

tolle

90 in

mundo.

Tolle de
te.

me quod non
Et
tu,

est

ex

te,

quia odi

quod

est

a me, et
tollen-

adhuc spero de

sancte
tibi

IOHANNES,
datam
fac

qui ostendisti

mundo

tem peccata sua, per gratiam

93 tollat peccata

mihi

hanc

misericordiam

ut

mea.
tollis

Tu, deus,
cata
96 ecce

peccata mundi,

tu,

amice

eius,

dicis

,Hic

tollit

pecdicis

mundi

ecce ante vos onustus peccatis mundi'.

tollas

Tu
et

tollis,

et tu
et

me, cui tu

quod

tu

dicis.

Ecce medicus

testis

eius,

ecce

aeger servus medici et opus eius, rogans

dice,

medicum
precor

et
te

testem eius.

Vere meProbate

oro te sana me.

Verax

testis

eius,

ora

pro

me.

99 mihi in

me,

tu

actum tuum,

tu

dictum tuum. Experiar quod audio, sentiam

si

quod credo. IESU, bone domine,

tu

operaris
si

quod
tu

ille

testatur,

fiat

in

me
1

opus tuum.
fiat

IOHANNES,

monstrator dei,

testaris

quod

ille

opera-

02 tur,
tra

in

me verbum

tuum. Sana me, domine, tu cuius est sanare. Impe-

mihi hoc, domine, tu qui potes impetrare.

Tu
tu

enim magnus dominus,

tu

et

tu
105

magnus coram domino.

Tu summe

potens per te ipsum, et

et

valde

potens apud ipsum.

Tu summe

bonus deus,

valde bonus amicus eius,

qui est in aeternum misericors et benedictus deus.

Amen.

87

et

94 peccata mundi] Cf.

135,1
ss.

Ioh.

1,29.

104 coram domino] Cf. Luc. 1,15.

106

misericors] Cf. Ps.

81

tuam om.

quia

GL

D
pecc.
in

tollis

89-90

tolle

84 petenti] mundi om. A

penitenti

GL
ista]
isti

85 donasti] dedisti

G
96
tu

87-88

87

89 peccata] mundi add. I

(bis)

mundo om.
testes

om.

97

94 tollit] tollis corr. ex tollit / 99 dictum tuum] his verbis deficil I

102-103 Impetra] Impera

100 tu om.
103 imperare

101-102 operatur]

testatur

A A

30

ORATIO

IX.
Oratio ad sanctum

PETRUM.
pastor ovium dei, princeps apo- 3

oancte
stolorum,

et

benignissime

PETRE,

fidelis

princeps tantorum principum,

qui ligas et solvis

cui vis

quod
;

vis,

qui sa-

nas et resuscitas

quem

vis,

qui das

regnum caelorum

magne PETRE,
sublimate
:

magne,

tot

et

tantis
et

donis ditate, tot et tantis

infimus homuncio,

dignitatibus

ecce 6

ego pauperrimus

multis et gravibus

aerumnarum circum-

datus angustiis, miserabiliter indigeo auxilio tuae benignae potentiae, sed nec
os

cor

meum habet verba, quibus necessitatem meam sicut ipsa est exprimat, nec 9 meum habet devotionem, quae de tam infimo ad tuam tantam sublimiIterum atque iterum conor

tatem attingat.

mentem meam torpentem

concitare

et

dis- 12
sui

solutam per inania restringere, sed omnibus viribus collectis nec torporis
tenebras
in

quas contraxit de sordibus peccatorum suorum potest erumpere, nec

intentione diutius valet consistere.
;

eadem

Heu me
mentem?

miserrime miserum

Ita

quippe

est

non

est

simulatio,

ita

est.

Quis ergo subveniet misero, qui nec

valet exhibere tribulati

vocem nec
si

dolentis

O
te,

magne PETRE,

clamor tribulationis meae non ascendit usque ad

18

respectus tuae pietatis descendat usque

ad me. Dirumpat duritiam meam,

scindat tenebras meas,

circumspiciat aerumnas meas. Respice, benigne pastor,

et

commissi
turo

tibi

gregis

ovem

miserare miserabiliter laborantem, et non quan-

21

sua mala exigunt, sed

quantum permittunt orantem.

iacet
et

Ecce enim ante fidelem pastorem

domino
Pio
et

gemit morbida ovis, coram

pastoris et ovis.

Fugitiva redit, erroris et inoboedientiae veniam petit. 24

et

medico pastori morsus luporum

scissuras

vulnerum

quae

errando

Ad
TRI

Or. IX: 3
et

pastor oviutn] Cf.

PAULI.
5

3-4 princeps apostolorum] Cf. ibidem.

Antiphonam ad Magnificat Vesper. I. festi s. PE4 solvis] Cf. Matth.

16,19.

regnum caelorum] Cf. ibidem.

sic

ad Or. IX (priua LXIV): 2

ACG
B A

Oratio om.

PV
13

STOLUM
tot

add.

PDV
A

sine inscriptione

3 petre et benignissime

ditate

om.

12 concitare torpentem
miserrime om.

GL

PETRUM] APOA 6 torporis] corporis V

15
tibi

me om. GL

16 simul.j

dissimulatio

21

gregis

22 mala sua

exigunt] erigunt

23 morbida] moribunda

ORATIO
incurrit et ulcera

31

quae longa incuria

plus miseriam

nutrivit revelat

et misereri sibi,

dum adhuc
expandendo

27 spiritum

trahit,

suam coram

misericorde

pastore

quam obsecrando
Pastor bone
30 oculos.

exorat.

PETRE,
fastidivit

ne

sis

exoratu

difficilis,

ne avertas misericordes
differas

Respice precor, ne abicias paenitentem, ne

salutifera

exaudire suppli;

cantem. Quia enim

indulsit
pestiferis,

pascua, languet defectu virium

illisa

quia

torquetur attractu morborum. Adulta ulcera et

cito

vulnera,
eius

33 putrescendo

peiorata,

eam

trahunt

ad mortem.
latent.

Lupi

iam gustato

sanguine,

expectantes

abiciendam in

insidiis

Inimicus eius
fidelis,

tamquam
tamen dosignum

leo rugiens circuit,

quaerens eam ut devoret. Pastor

recognosce
tibi

converte ocu-

36 los tuos

ad eam
et
tui

et

commissam. Si enim
eius

erravit,

minum
domini

pastorem non negavit.

et
eius.

Inspice in faciem

et

adverte

Si sub tanto squalore non agnoscis faciem lotam et can:

39 didatam in fonte Christi

ter interrogans,

agnosce vocem confessionis sub nomine Christi, qui

tibi ter confitenti dixit
:

utrum eum amares,

Pasce oves meas .

Certe amator est ovis, qui ante commendationem

42

sic discutit

amorem
eius.

pastoris.

En

confiteris

te

amatorem

eius,

et

haec confitetur
pastor Christi,

se

ovem

Cur ergo
Christi.
;

spernis ovem,

pastor eius?

PETRE,

recollige
et

ovem

Dominus
45 repellas

tuus imposuit in

humeros suos gaudens quaesitam

inventam

ne

redeuntem

et

supplicantem.

Dominus emit eam sanguine suo nondum

tibi

natam

pastor eius, ne vilipendas iam renatam et tam diligenter

sentiet se

com-

mendatam. Heu, quamdiu non

48

receptam, curatam, refocillatam

pastoris et ovis,

O
nomen
haec
est

sancte

PETRE,
principis

si

te

non movet nomen

moveat

te

apostoli,

apostolorum, et
oblata,

nomen Christianae animae. Nempe

ovinae sed

ovis a

me

tibi

anima mea baptismo Christi regenerata. Haec

sunt
virium,
carnis,

51

vulnera quae dixi, haec ulcera, hae scissurae non

sunt spiritus rationalis.

Haec

fames,

hi

defectus

hae
et

tortiones
hi

non
non

sunt pecorini ventris,

sed sunt humanae mentis.

Hi

lupi

leones

34-35 ut devoret] Cf.

oves meas]
Ioh.

Petr. 5,8.

21,17.
1

Cf.

Cor 6,20; 7,23; Antiphonam de festo.

1

40 37-38 signum domini] Cf. Apoc. 9,4. 45 sanguine suo] 44 inventam] Cf. Luc. 15, 4 ss. 49 principis apostolorum] Cf. supradictam Petr. 1,18 s.

28

exorat] orat

G
38

cognosce

G
49

scalore

29 exoratu] oratu P 42 haec]

P
hic

35 circumit

B
in

36 recognosce]
add-

G
hii

45 eam]

A
V

46 iam]
52

eam
hi]

D
hii

apostoli om.

animae Christianae om.

AV

53 sed

sunt] sunt

TD bis A

51 hae] hee

32
sunt quadrupedes,

ORATIO
sed daemones.

Haec

tanta mala paupertas est virtutum et 54

coacervata peccata.

Quia

igitur

nondum

sentio

me
et

exauditum, urgentibus angustiis a princi-

pio repetam narrationem

meam

multiplicabo

orationem meam.
fidelem

Exponam
et

57

coram

ianitore

regni caelorum et principe apostolorum

animam, mi-

seram sub regno peccatorum,

ad

regnum
et

caelorum

inhiantem,

ob

hoc

PETRUM
Ecce

ianitorem regni
ergo,

caelorum

principem
te

apostolorum

invocantem. 60

misericors

PETRE, coram

exhibeo animam

meam

nervis

virtutum dissolutam, catenis vitiorum ligatam, pondere peccatorum aggravatam,

delictorum sordibus foedatam, discissam vulneribus

daemonum, putridam

et 63

foetidam ulceribus criminum, his et

aliis

gravibus malis quae melius

me

vides

obrutam, oppressam, circumdatam, obvolutam,

ut cernis

bonorum omnium
et

relevamine

destitutam.

Ecce

miseram

animam

misericordem

apostolum 66
fecit,

PETRUM

coram misericorde deo, qui apostolo

PETRO
et

misericordiam

praecepit et faciendi potestatem dedit.

misericordia dei et

Ecce miseria

ecce

misericordia
confitentis et 69

PETRI

apostoli eius,

miseria animae

deum

deum
et

PETRUM vocantis. Ergo miseria premet diutius animam ad deum PETRUM respicientem, et videbit hoc misericordia dei et PETRI?
et

O
si

deus et tu maior apostolorum eius

si

quae

est

haec miseriae meae

72

immanitas,
potest

non potest adversus eam misericordiae vestrae immensitas? Aut

:

sed non vult

quae

est

haec enormitas culparum mearum, quae exvestrarum

?

cedit multitudinem miserationum

An

quia

cuncta

quae

peccavi 75

non confiteor?

En

cuncta quae

scitis

me

peccasse, vera esse confiteor.

An

quia nec sufficienter paenitendo nec malis bona rependendo satisfacio? Utique
sic
est,

fateor,

sed haec est ipsa miseria qua torqueor. Ergo quo plus coartat 78
erit

miseria,

plus

lenta

misericordia ?

inauditum verbum a misericorde

in

supplicantem

Sed
rito

intelligo,

iuste

deus, intelligo quid respondeas animae meae.

subiit,

Me-

81

patitur

quod sponte

et digne

non exauditur quae non oboedivit.

agnosco hanc esse sententiam

Heu

desperationis amaritudo!

Agnosco

certe,

58 coram
caeli (cf.

ianitore regni

caelorum]

Matth. 16,19).

Cf. Hymnum ad Vesperas eiusdem 59 sub regno peccatorum] Cf. Rom. 5,21.

festi

Ianitor

65 revelamine
tis

P
71

revelatione
respicientis

67

fecit]

facere

GL

70 vocantis] invocan75 quia] peccata add.

CV

GL

72 O]

tu add.

76 vera esse

om.

GL

ORATIO
84 iustitiae,

9-10

33
in

non misericordiae. Quis vocavit

non cum

iustitiam

causam

meam? Cum

misericordia mihi sermo erat,

te,

deus, in tribulatione

Panem aerumnosa anima mea cur

ea.
:

misericordiae mendicat a
lapide iustitiae perstringis
et

87 ossa eius?

Misericordia tua,
dilecti

misericors
tui,

deus,

per merita

intercessionem

beati

PETRI,

apostoli

acceleret et eruat

eam,

dimittendo

pec-

cata eius. Sancte

90

PETRE,
tibi

princeps apostolorum, per misericordiam

:

tibi fac-

tam

et

potestatem

datam

solve vincula eius,

sana vulnera
in

eius.

Libera

eam de
amen.

miseria regni peccatorum et introduc

eam

beatitudinem regni caein

lorum, ut tecum gaudens, gratias agens Iaudet

93

deum

saecula saeculorum,

X.
Oratio ad sanctum
3
stolis

PAULUM.
tu
ille,

Oancte
dei

PAULE,
alios

tu

magne

PAULE;

qui unus ex magnis apo-

omnes
;

tempore sequens, labore

et efficacia praecessisti in agri-

cultura dei

tu

qui

adhuc

mortalitate gravis raptus es usque

audisti

ad

tertium cae;

6 lum,

et raptus in

paradisum

quae non
fovens
filios

licet

homini loqui
suos,
tu,

tu inter
solli-

Christianos non solum

tamquam

nutrix

filios

sed et

citudine mirabilis affectus iterum parturiens 9 omnia factus, ut

dictis

tuos

inquam, omnibus

omnes

lucrifaceres

ad

te,

domine, ad
esse

te his et aliis multis

et factis

mundo cognitum apud deum

pietatis,

magnae

potestatis

et erga

homines immensae

ad

te

venit unus certe nimis peccator, unus nimis

12accusatus apud potentem et districtum iudicem deum.

Non

uno, non paucis, sed innumeris criminibus.

Non

solum parvis, sed

sed tam longa

et immensis.

Non

dubiis,

sed

certis.

Non

brevi accusatione,

85 Panem] Cf. Luc. 11,11. 92 Iaudet Cf. Ps. 30,3.

sequens] Cf.
1

86

lapide] Cf. ibidem.

88

acceleret et eruat

eam]
:

in saec. saec.]

Cf. Ps. 83,5.

10.

Ad

Or.

Cor. 15,8.

labore] Cf. ibidem, v.

4-5 in agricultura dei]

Cf. ibidem, 3, 9. 7
filios

5-6 caelum] Cf. 2 Cor. 12,2.

1

loqui] Cf. ibidem, v. 4.

suos] Cf.
1

Thess. 2, 7.

filios

tuos] Cf.

Gal. 4,19.

8-9 lucrifa-

ceres] Cf.

Cor. 9,22.
eruet

88 86 aerumn. an. mea in tribul. G (prius LXV): hanc Orationem om. A 9 8 tuos om. V inscriptione B

P
G

(in

2
hiis

sic

AV TDCG

prius sic)

ad Or.

Oratio om.
certis]

PV
certis

sine

14 sed

sed et

DG

34

ORATIO
est

10

quam longa
eius.

vita

eius.

Non uno
spiritus

accusatore,

sed tot quot

et

sciunt

delicta 15

Nam
eo.

ipse iudex est districtus

accusator meus,

ego sum manifestus

peccator eius.

Omnes
quia

etiam

boni

et
;

mali
mali,

coram
quia

deo

accusant

me
quia

cum

Boni, quia deo debent aequitatem

meam
;

servant ini- 18
mali,

quitatem.

Boni,

testantur

veritatem

quam

considerant

quaerunt poenam
nequitiam,
iudices,
cillem,

quia

meam quam desiderant. Ipsi quoque sciunt me debere damnari secundum

unum miserum
!

iudicant in hoc
iustitiam.

meam
quot
21

Heu,
super

quot accusatores super

Quam

graves

imbe-

quam

districti

super

manifestum
vel

Heu,
erit

quem habebit excusantem,

intercessor
eius,
si

qui

deum habet accusantem ? Quis

eius?

unus

omnes

24

sunt accusatores et iudices

Sed
teor

et

ego ipse conscientia cogente sum accusator

deliquisse et ideo
si

et

iudex meus. Fa27

enim me nimium

gravem damnationem meruisse. O,

non sum
insensibilis,

ipsa etiam irrarionalia et insensibilia,

Intelligo

me

confundunt.

enim coram omni creatura

me
et

debere erubescere, quia in illum pec-

cavi,

qui

tam potens

est

ut

posset,

tam bonus

ut vellet
ipso.

eam

facere.

Conet

30

fundor et a

me

ipso,

quia et ego factus

sic

sum ab

Vae, unde

tot

tanta mala irruunt,

quae
mala,

miserum istum obruunt?

vobis
in

Peccata mea
attrahitis

de

me

fluunt

haec

omnia

mala.

Vos

33

accusatores,

vos removetis excusatores.

Vos damnatorem
vos

adducitis,

vos intercessorem excluditis.

Vos

provocatis ultorem, vos avertitis indultorem.

Vos
lium

illectum vestrum inducitis in timorem et confusionem,

ab

illo

ab- 36

sciditis

spem

et

consolationem.

Vos

in
sit

aeternum interitum

impellitis,

vos auxi-

omne

repellitis.

Et

ut

miserius

quidquid mihi misere

ut

facitis:

hoc
mihi

insit,

super ad
quasi non

cumulandam miseriam
ita
sit.

additis,

cum

vere res

ita sit, sic

39

Sic enim esse veritas ostendit,

docet,
et

et

tamen
est,

affectus
et

non

sentit.

Sic ratio

cor non dolet. Sic

video quia

heu, nequeo liquefieri totus 42

in lacrimas,

quia

sic

est.

Si

hoc possem,
sensus et

forsitan sperarem,

sperando orarem,

orando impetrarem.

Cum

vero

dolor

in

me secundum aerumnas
orabo, quid sine oratione 45

meas non
impetrabo

sit

qualiter

sperabo,

quomodo

sine spe

16

sum om.

V
21

17

Omnis

coram deo] deo om.

debere om.

20

in

hoc iudi-

cant

damnari debere
corr.)

D
39

G
41

27 nimium] nimis
esse om.

G
42

31
quia]

unde] inde {ex unde

ita

ita]

ista

add.

ORATIO
lnfelix

10

35
fi-

homuncio, ad quid devenit oratio tua, quo evanuit spes et

48 ducia tua

Inceperam orare cum fiducia

veritatis,

temeritatis,

et

occurrit

desperatio
pieest ?

ex

intellectu

et

deficit

oratio

ex desperatione alicuius erga

tatis.

Si enim quidquid est iuste contra

recte

me me
tibi

est
:

cuius pietatis

me mecum
erit

51

Si

omnia quae sunt

?

mihi

sunt

adversa

cuius
:

miseratio

ad

me
re-

conversa
spicit?

Si creator et creatura merito

despicit

cuius aspectus
nisi

me

Miser

peccator,
et

si

sic

est,

nihil

remanet

a spe

torpere et

54 ab oratione tacere,
fecisti

sic

semper

in

miseria tua iacere. Utique qui te sponte

miserum,

iuste

necesse est semper te esse miserum.

delicta, sic redditis vestra promissa.

Utique misera
57 promittitis
suadetis,
;

Dum

attrahitis, dulcia

cum

pertrahitis,
;

possessum vestrum amaritudine perfunditis.

Dum

unguitis

postquam persuadetis, usque ad mortem animae

pungitis.

Dum

vocatis in

foveam vestram, quasi facilem reditum per paenitentiae do;

60 Iorem monstratis
caecatis,

cum

vero praecipitatis, praecipitatum obruitis, obrutum ob-

occaecatum obduratis, obdurato

deceptum,
captivatum,

omnem

exitum obturatis
facitis

et sic

mi-

serum

vestrum

Iigatum

desperare,

tacere et

63 insensibilem

velut perditum dei et oblitum dei

iacere,

donec

illum

vendatis

mercatoribus inferni, qui merces suas comportant in Iacum mortis.

Hoc
et
illi

totum

de me
66
illis

fecistis,

haec

omnia expertus
tamen
et

sum,

nisi

quia

nondum

mercatoribus
prae-

traditus sum.

Quod

ego expecto misere timendo,

stolantur maligne gaudendo.

Heu, quam malum

est sic desperare, sic tacere

!

Et heu, quam vanum

69

est

sine

spe clamare, sine spe conari

Deus,

cuius bonitas non exhauritur, cuius misericordia

deficit,

non
unde

exinanitur,

cuius scientia non

spirare, 72 cantibus,

cuius potestas

quod

vult efficit:

potero re-

qui sic

ob peccata mea cogor desperare?

Nam

etsi

irascaris

pec-

soles tamen,

benigne domine, dare consilium petentibus.

Doce me,
sed nec
et

domine, unde debeam sperare, ut possim orare. Orare namque

scio propter ignorantiam
75

te volo,

meam

nec possum propter duritiam meam,

proex-

hibeor desperatione propter iniquitatem

cuset,
et
nihil

meam. Quaero
Quaero

aliquid

quod me

est

quod me non

accuset.

qui oret pro me, et inet

venio quidquid est esse contra me.

78

Quaero

qui miseri misereatur,

omne

quod
47

est

misero adversatur.

Infelix] sine dioisione

CG
ungitis

52 me merito

P
L

55

te esse

semper

58

suadetis] persuadetis

D
PB

DC
G
;

persuadetis] persuasentis

(ab aliera manu)

60-61

occecatis

(jbis)

excec. bis

primo loco

61 obturatis] opturatis

72 petentibus 63 et oblitum dei om. V 78 misero] mihi G 76 non me

DG

73-74

nec

scio]

nescio

CG

36

ORATIO
IESU, bone domine, cur de caelo

10

venisti,

quid in

mundo

fecisti,

ad

quid

te

morti dedisti,

nisi ut

peccatores salvares? Sancte

PAULE,
et

quid aliud

mundum perambulando
maxime nos peccatores

docuisti?
invitatis,
si

Ad

hanc fidem ipse

apostoli eius

ettuei

hoc solum tutum refugium nobis monstratis. hoc credo

si

Quomodo modo me

ergo non sperabo,

frustrabitur spes
et tu,

et in

hac

fide

peto?
fallit

Aut quofides
ista ? 84

ista,

de qua nascitur non me

huic
fidei

IESU, deus,
credo, in hanc
oraturus.
tu

apostole eius,

peccator

me

vestro monitu
accessi

me

iacto,
in

immo iam

olim iactavi.
in

Hac

indutus

vos

In

hac peto,

hac quaero,
;

hac pulso,

ut peccatori misereamini, 87

parcendo, tu intercedendo

tu

salvando, tu orando.

Hac

fide

coram vobis

me
tor

obvolvo, ut possim latere inquisitores et exactores

districti
;

peccatorum meorum,
consilio

et tui, deus,

iudicii

percussionem.

Hanc

petit vestro

pecca- 90

absconsionem

obsecro ne prodatur iudicio vestro ad damnationem.

oed
spem

heu, ecce occurrit et aliud grave malum.

et et

Sperabam me per fidem

in

obtinere,

ecce video nec fidem

me

tenere.

Putabam me

hac

fide 93

esse obvolutum,
et sentio
fides

cognosco

me ab
est.

illa

exutum. Confidebam

me

in illa latitare,

me ab

illa

exulare.

Fides

enim

sine

operibus

mortua

est

vero mortua fides non

Qui ergo mortuam fidem

fide carere.

habet, fidem non 96

habet. Vae,
sterilitas

foecunditas malorum

operum prohibebat me spem

habere,

et

bonorum operum probat me

!

Vae

mala agenti, vae bona

ita

negligenti

Sicut enim necesse est in malis operibus deo displicere,

im- 99

possibile est sine fide,

quae

sine bonis operibus nulla

vivit
:

est,

deo placere.
est.

Immo
si

si

iustus ex

fide

qui fidem non habet, mortuus

Sed
est? 102

sterilis
si

bonorum mortuus
arbor quae non

est:
facit

fertilis

malorum quam magis mortuus

exciditur
ut

Nam
facit

fructum bonum,

arida:

quae

fructum malum, utique eradicatur ut noxia.

Mors haec non

qui

carnis est,

sed animae.

Quam

magis

et

quam

peius

moritur

hac morte

moritur, 105

80

salvares]

Cf. Matth. 9,13.

101
vivit]

87 pulso] Cf.

ibid.,

7,8.

95

mortua

est]

Iac. 2,20,26.

Rom.

1,17.

103 exciditur] Cf. Matth. 3,10; 7,19.

80 morti
add.

te

81

hanc] hae

92 malum grave

V
96
vero]

GL

Confidebam] Considerabam

spem om.
to

101-102 Sed

si

me om.

T
est

94 ab enim

illa]

esse

97

magis mortuus

om.

102 quam] quan-

104 fructum om.

eradicabitur

V
et detestabilis

Recensio prior:
add.

105 animae]

Quam

mala

mors

ista

morsl

ORATIO

10

37

quam

qui carnis morte moritur

Omnis enim humana mortua caro aliquando

Et magis perimit mors
illa

resurgit,

sed non omnis anima mortua resurgit.

forsitan

108quae aufert vitam

necessitate

numquam

reversuram,

quam quae

tollit

vitam

ex

quandoque redituram. Et peius moritur qui perdit vitam

iustitiae,

per quod perdit beatam vitam,

1 1 1

quam

qui amittit istam miseram vitam.

Deesse

nique valde magis et miserius

interit
restituit,

qui dimittit vitam, quae servata et amiset sine

sam corporis vitam meliorem

qua expedit nec natum

quam

qui deserit illam,

sine

qua

nihil

prohibet

animam beatam
vivo

esse.

Hac
sum

1l4misera vita vivo, et ab hac beata vita mortuus sum. In eo

quod de

me
7

vilius

est,

in

eo mortuus sum quod melius

est.

PIus ergo mortuus

quam
1 1

vivus,
illa

et deterius
erit,

mortuus sum
nisi

quam

carne moriturus sum.

Non enim

mors

mala mihi

quia

ista

iam praecedit.

Oancte
tus

PAULE,
te

veni ad te ut peccator reconciliandus, et ecce inven-

sum coram

mortuus resuscitandus. Veni ut reus opus habens interces-

120 sore,

et inventus

sum male mortuus

indigens resuscitatore.

Ut

miser veni, et
te

miserrimum

me

inveni.

Accessi velut vivus accusatus, et ecce coram

etsi

sum

mortuus damnatus.
123 dimissus

Nam
illam

nondum sum

traditus morti torquenti,

licet

iam tamen

sum morti

attrahenti.

Nam

nondum
in fovea

sim detrusus in car-

cerem tormentorum, tamen iam sum conclusus

enim non sim adhuc
126
lictis

peccatorum. Quamvis
ut sepeliendus de-

in

inferno sepultus, iam

sum tamen

obvolutus.

quia

Hoc erat me omni

certe
rei

quod orare nec poteram nec sciebam.

et

Hoc

erat vere,

execrabilem intelligebam
rationalitatem,
et

velut insensibilis

non dolebam.
insensibili-

129 Intelligebam per naturae

non sentiebam per mortis

et

tatem.

Vere mortuus eram

deus,

mortuus veni,

ideo

me mortuum

inveni.

O
132

quis orabit pro mortuo isto ? Sancte

;

ne avertaris

eum

ora pro eo. Domine,

HELIAS

et

PAULE, tibi attuli eum HELISAEUS ut morviva mortuis coapet

tuos suscitarent, mortuis se iunxerunt et

taverunt.

membra membris,
vivificaverunt,

Domine,

vivi

mortuos

attactos

mortui

vivis

nil

124 tormentorum] Cf. Luc. 16,28. 134 coaptaveruntj Cf. 3 Reg.

17,21
;

125 sepultus] Cf. ibidem, v. 22.

133-

4 Reg.

4, 34.

106 morte
128 omni
tarent

carnis
rei

T
execr.

117 praecedat

G
om.

122 sum

traditus]

sum

morti traditus

me

GL

131

attuli] obtuli

133 resusci-

GL

134

nil] nihil

38
nisi

ORATIO
gloriam intulerunt.
ut

10

Domine,

tu

quoque
dei,

dicis

te

ipsum

omnibus omnia

135

factum,

omnes

lucrifacias.

Amice

exempla aliorum me faciunt praeergo, domine,

te

sumere, dicta tua

me

hortantur confidere.

Dicam

dicam

Domine,
fac 138

domine, descende ad mortuum istum, expande

te

super

mortuum

istum,

non mortuum, sed tamquam mortuum istum. Calefaciat confotus tuae comattactu mortuus iste
;

passionis

revivat

tuae
iste.

potestatis

effectu

mortuus

iste,

ut vivus glorificet

deum
es

et

te

mortuus

141

Domine, non
ficit

impotens hunc mortuum suscitare, quia

si

teste

deo
in

suf-

tibi

gratia dei.
defecit.

Nam

in terra

degenti

tibi

suffecit:

utique
tibi

caelo
sine 144

manenti non
vita,

Cur, domine, diutius iacebit oblatus

et

mortuus

cum

deus testetur tuam potentiam

tu dicis

tu

testeris

ipse

tuam
sancte

pietatem?

Domine

deus,

PAULO:

Sufficit tibi gratia

mea;

PAULE,
vestrorum
147

tu dicis nobis:

Omnibus omnia sum

factus:

et

eccc verborum

effectum expectat mortuus

hac spe vobis

et

allatus.

Vos

dicitis,

et

mortuus
et
1

audiens sperat

vos promittitis,
;

mortuus orans expectat.

Vos

dicitis,

a vobis est prolatum

esse propalatum.

obsecro, sentiam effectu

quod mundus gaudet per vos

cur poscenti
si

50

Si a vobis dictum
securius

non

negatis,

effectum

de-

negatis?

Aut

cui

mortuus resuscitandus portatur,

vobis oblatus a

vobis mortuus reportatur?

si

Quo

illum mittitis,
si

si

sic

eum

dimittitis?

Quo

ibit,

153

a vobis abibitP
si

deus, quis resuscitat,

deus non

resuscitat?

A
qui

quo
prius

speratur,

a deo desperatur?

quo amissa

vita recipitur, nisi a

quo

accipitur?

Sancte

PAULE,

quis indigenti et dolenti pius

erit, si ille

cum

56

infirmantibus infirmari se promittit durus erit?

tur,
si

Quis orare pro misero digna-

ille
si

qui se omnibus omnia factum publicat dedignatur?

ille

Aut
pietas

quis vel
vel

auditur,
testas

cui

gratia

dei sufficit

non exauditur?

An

illi

po- 159

deficit,

cui

gratia dei sufficit?

si

O
nisi

vos ambo, quid vos movet,

haec non movent?

Unde assumam
162

de

vobis,

quod ad excitandam misericordiam vestram obtendam vobis?

137-138 super morruum istum] Cf. 3 Reg. Cf. Cor. 9, 22. 147 46 gratia mea] Ibidem. 142-143 gratia dei] Cf. 2 Cor. 12,9. 156-157 infirman] Cf. 2 Cor. 11,29. factus sum). factus] Cor. 9,22 (Vulg. 159 sufficit] Cf. 2 Cor. 12,9. Cor. 9.22. 158 factum] Cf. 135-136
17,21.
Iucrifacias]
1 1
:

136 lucrifaceres
sufficit

G
144

(in

ras.)

138-139 fac
153

te

istum
CGL
154
si

om.

143

suffecit]

GL

deficit

GL

Cur] ergo add.

143 ablatus
deus] te add.

propalatum] prolatum
suscitat

eum

sic

P V

151

non

158 factum om.

162 de vobis] a vobis

CV

ORATIO
Mortua anima, quid obtendet de
nitens
165
se,

10

39

nisi

quia peccatrix et misera est? Pae-

tamen

et

dolens orat.
qui

si

ille

de caelo venit vocare peccatores

in
si

paenitentiam, et

ille

qui post eum ad hoc ipsum plus omnibus laboravit,

ideo contemnent pae-

nitentem animam, quia peccatrix est

l68dolores nostros, et
ille

si

ille

qui de sinu patris exivit portare

dicit

qui

se

cum

infirmantibus
si

infirmari,

si

idcirco

despicient dolentem,

quia misera est;

ille"

ille

qui ut mortuas animas suscitaret

si

mortuum
171 reicient
sit.

se fecit,

et

qui se omnibus omnia factum perhibet,

ob hoc
non
ita

orantem, quia mortua est!

periit

Non
sic

ita,

deus, non ita

sit;

absit,

Si ita est,

compassio

si

est,

mortua

est

miseratio.

Anima
1

proiecta et reiecta,

cum
ad

peccasti proiecta,

cum

supplicas reiecta,

74

quo

te

convertes ?

Converte

te

importunitatem.

Importunum
amant.

dolentem

quaerunt, pertinacem miserum volunt,

incessantem
obicias
eis.

lugentem

Quaere

ergo adhuc in
177

eis,

quod

infatigabilis

O
suos?

sancte

PAULE,

ubi

est

illa

nominata nutrix fidelium.^fovens

praedicat
parturis
filios

filios

Quae

est illa affectuosa

mater, quae se ubique

suos

iterum parturire? Dulcis nutrix, dulcis mater, quos

180 nisi
te

filios

aut nutris,

quos in fide Christi docendo gignis et erudis?

doctrina tua non est in fide natus
ista

Aut

quis Christianus post

et

confirmatus?
sit

Nam
:

etsi

benedicta

fides
183 te,

ab

aliis

quoque

apostolis nobis nata

et nutrita

utique magis a
illi

quia plus omnibus in hoc laborasti et

effecisti.

Cum
iste.

ergo

sint

nobis

matres, tu magis nostra mater.

Ergo sancte
186 certe
filius

PAULE,
Dulcis
ille

filius

tuus est mortuus

Mater, mortuus

iste

tuus

est.

mater,

recognosce
affectu

filium

tuum ex voce confesfi-

sionis; recognoscat

matrem suam ex

compassionis. Recognosce

165 in paenitentiam] Cf.

Luc. 5,32.
1,18.

166 laboravit] Cf.

Cor. 9,22.

Cor. 15,10.
Is.

167

de sinu
Cf.

patris]

Cf. Ioh.

167-168 dolores nostros] Cf.

170factum] Cf.
1

53,4.

168
filios

in-

firmari] Cf.
1

2 Cor. 11,29.

177-178

suos]
1

Thess. 2,7.

178-179 parturire] Cf. Gal. 4,19. 186-187 ex voce confess.] Cf. Ps. 41,5.

183 laborasti] Cf.

Cor. 15,10.

166 contemnet
reiciunt

GL
1

168 cum

inf.

dicit se

169 animas mortuas

G
et

171

ita

om.

182 nobis apostolis

PC

183 quia] qui

om.

186

est filius tuus

G
179
filios]

Recensio prior:

filiolos

40

ORATIO
;

10

lium ex confessione Christianitatis

tatis.

recognoscat
parturis

ille

matrem ex dulcedine
offer

pie-

Offer,

mater,

tu

quae iterum
illi,

filios

tuos,

mortuum

filium 189

tuum iterum resuscitandum

mater,
illi
illi

qui morte sua resuscitavit servos suos. Offer,

qui morte sua indebita revocavit reos suos a morte debita, offer

filium

tuum, ut revocet

ei

vitam perditam. Per baptismum enim eductus

192

a morte, per sterilitatem et pravitatem reductus est in mortem. Mater famosi

affectus,

sentiat
et

filius

tuus viscera maternae pietatis.

Exhibe eum

iili,

qui te

resuscitavit

viventem servavit.

Ora eum pro

tuus est.
et

filio

tuo, quia servus eius est. 195

Ora eum

pro servo suo, quia

et tu

filius

Sed
ter,

IESU, bone domine, nonne

tu

mater?

An

non

est

maet 198

qui

tamquam

gallina congregat sub alas pullos suos?

Vere, domine,

tu mater.

Nam

et

quod

alii

parturierunt et pepererunt,

a te acceperunt.

Tu
non
201

prius illos et

quod pepererunt parturiendo mortuus

es et
nisi

moriendo

peperisti.

Nam

nisi

parturisses,

mortem non

sustinuisses
filios

et

mortuus

esses,

peperisses.

Desiderio enim gignendi

ad vitam mortem
a
te.

gustasti,
illi

et

momi204

riens genuisti.
nistri.

Tu

per

te,

illi

iussi

et adiuti

Tu

ut auctor,

ut

Ergo

tu,

domine deus, magis mater.

Ambo
fecistis,

ergo matres.
te,

Nam

etsi

patres,

tamen

et matres.

Vos enim

ef-

tu per

tu

per illum, ut nati ad mortem renasceremur ad vitam.

matres per affectum. Patres per auctoritatem, 207

Patres igitur

estis

per effectum,

matres per benignitatem. Patres per tuitionem, matres per miserationem. Ergo
et tu mater,
et

tu

mater.

Etsi quantitate affectus impares, in qualitate tamen

benignitatis

non

dissimiles.

Quamvis magnitudinem

non coaequantes, voluntate 210

tamen concordantes. Licet plenitudine miserationis non convenientes, intentione

tamen non disconvenientes.

Cur taceam quod

quod
facitis?

dicitis?

Ad

quid celo quod proditis? Quare abscondo 213

filium

Matres vos

divulgatis,

me

fateor.

Gratias ago, filium

me

genuistis,

cum Christianum me
per doctrinam a
te

fecistis.

Tu

per te ipsum, et tu per

eundem

ipsum.

Tu

factam,

et tu per

doctrinam

tibi
illo

inspiratam. 216

Tu
189

per gratiam a te mihi concessam, et tu per gratiam

ab

acceptam.
202 216
ins-

filios

tuos] Cf.

Thess. 2,7.

198 pullos suos] Cf. Matth. 23,37.

mortem

gustasti]
1

Cf. Hebr. 2,9. Cor. 7,40.

206 renasceremur] Cf.

Ioh. 3,3-5.

piratam] Cf.

192
quos
tur

ei]

illi

enim om. 204 domine deus

197 Sed tu et
tu

domine om.

entes] discordantes

209 tamen om. GL 213 caelo G

205 tamen] inde 210 coaequantes om.

200 quod] 206 renascerenom.

212 disconveni-

CB

215 me Christianum

D; me

TG

ORATIO

10

41

PAULE
2l9pedes
pietatis

mater, et te ipse genuit.

matris tuae,

Pone ergo mortuum

est.

filium

tuum ante
in

Christi,
eius,

quia

filius

eius

Immo
ut

iacta

illum

sinum
filium,

quia plus ipse mater

est.

Ora
tuo,

resuscitet

mortuum
es,

non tam tuum quam suum. Ora pro

222 filium suum, carnis meae.

filio

quia

mater

ut

vivificet

quia mater

est.

Fac, mater animae meae, quod

oraret

faceret

mater

Utique
posset.

si

speraret,
si

quantum

posset,
;

nec cessaret, donec

et
si

impetraret
225 petrare.
atur,

si

Certe

vis,

non potes desperare

oras, potes im-

Insta ergo

ut

anima mortua, quam tu vivam

tibi

peperisti,

vitae restitu-

nec cesses, donec

1

viva reddatur.
te

u quoque, anima, mortua per

ipsam, curre sub alas

IESU

matris

228 tuae et conquerere sub pennis eius dolores tuos. Postula ut plagas tuas confoveat,
et

ut confotis vita

redeat.
tUos,

Christe mater, qui congregas sub alas pullos

231 tuus subicit se

mortuus hic pullus

sub alas tuas.

Nam

lenitate

tua exterriti confortantur,

vivificat,

odore

tuo desperantes reformantur.

catores iustificat.
234 tuae et per

Calor tuus mortuos

filium

attactus

tuus pec-

Agnosce, mater,

tuum mortuum

vel per

signum crucis

vocem

confessionis tuae.

Refove pullum tuum,

resuscita
;

mortuum
a se de-

tuum,

iustifica

peccatorem

tuum.

Exterritus tuus a te consoletur

et

sperans a te confortetur et in integram

237 te reformetur.

inseparabilem

gratiam
sis

tuam per

te

namque
amen.

fluit

consolatio miserorum, qui

benedictus in

saecula saeculorum,

227 sub
qui

alas]

Cf. Matth. 23,37.

los tuos] Cf.

Matth. 23,37.
1

228 sub pennis eius] Cf. Ps. 90.4. 234 confessionis tuae] Cf. Ps. 41,5.

230 pul237-238

amen] Cf. Rom.

,25.

221 quia] qui

T
236

221-222
et in] in

filium

anima

om.

suum (tuum L) vivificet 237 fluit] fuit GL

GL

225 mortua

42

ORATIO

XI.
Oratio ad sanctum

IOHANNEM

Evangelistam
3

hominis timentis damnari.

Oancte
beate
sic

et

IOHANNES,
dilectio
sit

altissime evangelistarum dei, dilectissime

inter

apostolorum dei, tu
eius,

praecipue dilecte deo

tibi

tam praecipue
inter

dilectos
;

ut

supereminens

proprium

signum
illud
se,

eos

tu

ille

IOHANNES,
simi
;

cui familiare fuit

substituit

recumbere supra

gloriosum pectns

altis-

tu

quem deus
:

matri suae filium pro

cum

corporaliter
te

eam
9

moriendo desereret
accedit homuncio

ad

te,

o beate, tam amice, tam amate dei, ad

exorandum
vitet

iste

reus dei, ut per

tam dilectum intercessorem

immi-

nentem

sibi

iram dei. Cogit namque, domine, criminosum sua necessitas quaeet

rere interventorem,

occurrit ei
igitur,

illa

tua famosa familiaritas

apud

illum

quem
tua

12

timet ultorem.
tua,

Certus

domine, per eandem familiaritatem de potestate

voles
efficies,

quoniam apud

deum quod
toto

et

sperans
despicies

de

pietate
:

quia miserum in angustiis ad te clamantem

non

ad

te

me

15

converto, quamvis tepido,

tamen

affectu

mentis meae, et potentem illam

tuam interventionem praesumo precari

trahatur a tormentis,

peccatrici

animae meae, ut per

iniquitates

te re-

ad quae illam pertrahunt multimodae

contrarie promittunt mihi

meae.
!

18

Sed heu me miserum, quam

enim
per
lecte

mea

delicta

Ecce
cogor
21

dum
dei,

conor confortari per tuam apud

deterreri

deum

familiaritatem,

plus

eandem

propter
in

meam

contra

deum

pravitatem.

Etenim, o di-

cum peccavi

dilectorem tuum, certus sum

reatus

meruisse
qui
!

me odium
non solum
24

quoque tuum.
ipsum
est

reatus immoderatus,
illos

contra

deum,

offendit,

sed et

qui intercedere possunt

apud eum

Verum enim
amicis eius,

quia criminosus dei digne odiosus est amicis dei.

eius.

Nec solum

sed certe et sibimet et omni creaturae

Ad

Or. XI:

7 peC.us] Cf. Ioh.

13,25; 21,20.

filium]

Cf. ibid.

19,26.

ad Or. XI (prius LXVII):

damnari] om.
ter]

2-3

sic

Oratio om.

PCV
A

hominis

tlmentis

AG

pro indulgentia peccatorum

sine inscriplior.e

B
iste

5 in-

ln

GL
11

7 super

DV
GL
mea

9 tam amice] tam om.

12 tua
illa

10

homuncio
mihi pro-

GL
mittunt

domine om.
delicta

GL

19 contrariae

AP

ADC

GL

24 apud eum] apud deum

GL

ORATIO

II

43
!

n
Unde

Peccata, peccata,
vos unde abducitis,
cadit,

quomodo

plus horretis plus considerata

Vos namque,
seducitis ?

quo perducitis
infelix

miserum

homunculum

quem
quem

quo praecipitatur

anima quae vos sequitur? Quid

quae ab amore
horrorem
dei
et

perdit,

30 inquam,

quid adquirit aerumnosa

detruditur

illa,

dei,

potuit te-

nere per innocentiam,

eius
33

in

omnium creaturarum

per vestram malitiam?

Si ergo peccata sic universalem execrationem contrahunt
illi

quem a deo

abstrahunt

ubi se abscondet, cui se ostendet homuncio circumferens sarcinam

et foetens
?
;

peccatorum suorum, quam ipse deponere non potest, horrens

36 neribus et ulceribus delictorum

vul-

suorum, quae ipse sanare non potest

talis

Talis

accedit,

dilecte dei

IOHANNES,

accedit coram te anima

mea

immo

haec
39

est,

haec

est

misera mea, quae se amicam saeculi huius faciens et pecse

constituit.
!

catorum numerositate se obruens, inimicam dei

Heu nomen execrandum omni

que a me attractum, quam
42 inimicum dei rei veritas,
et iuste

rei,

nomen

inimici dei
!

Heu, quam
:

ini-

mihi imputatum

Angustiae

convincit

me

prohibet confiteri horroris immanitas. Angustiae

et nihil

deum
45

et

omnia provocavi ad ulciscendum,

mihi reservavi inoffensum ad

si

intercedendum. Maerores, dolores, gemitus, rugitus: ubi adestis,

hic deestis?

Ubi

fervetis,

si

hic tepetis ?

Dirumpite torquendo compagem

in

meam, consusi

mite urendo interiora mea, tumultuamini

misericordia respiciat miseriam
48 mini

praecordiis

meis,

qua

forte

meam.

vos misericordes amici dei, misere-

tam

indigenti per illam misericordiam,

quam

vobis

fecit

deus. Succurrite,

ne

me

obvolvat ira dei

eius,
licet

cum

inimicis

eius.

Nolo, detestor,
eius.

execror esse vel

dici inimicus
51

confitear

me peccatorem
IESUS,
si

Succurrite vel aliquis.

Tu
te

ille

discipule

quem

diligebat
:

agnoscis signum tuum, rogo

per hanc ipsam dilectionem

agnoscam

in tanta necessitate auxilium

tuum.

34 circumferens] Cf. 2 Cor. 4,10;

c.
1

cf.

etiam
s.):

AUGUSTINUS,
laudare
te

Confessiones,

lib.

I,

(CSEL XXXIII,
Cf. Ioh.

p.

PL

32,660

vult...

mortalitatem suam, circumferens testimonium peccati sui.

51

homo circumferens et 53 quem diligebat

IESUS]

19,26; 21,7,20.

28 unde] nos aid.

quaerit

do om.
add.

A A
G

30-31

tepetis] torpetis

30 adquirit] 29 sequitur?]? om. T homunc. miserum A 38 haec est secun32 malitiam ?] ? om. T A 38-39 peccatorum] suorum huius saeculi G misera] miseria GL 45 Ubi] ubi (in marg.) T immanitas om. 41-42 Angustiae 50 inimicus eius] meam] et add. GL Disrumpite G

tenere potuit

ACG

inim. dei

52 hanc om.

44

ORATIO
si

11

IOHANNES, IOHANNES,
precor
Si
tibi

tu

es

discipulus
te

ille

quem
ille

diligebat

IESUS, IESUS. 54

te

per hoc ipsum

sim ego per

fuit

peccator

cui indulgeat
sit

gloriosum pectus illud

salutare propitiatorium.
iratus

familiare

reclinatorium, rogo
dilecte dei,

idem mihi

per

te

Fateor,

domine mi,

quia iuste tu
57"

quoque

es

in

deum

dilectorem tuum peccanti, sed certe solet dominus

per amicum pacari servo supplicanti. Ergo o beate

dilectione praeditus es
cilies

IOHANNES,
eius,

qui tanta
ut
si

apud deum,
dilecte
dei,

te

obsecrat reus servus

est

reconsubvenis 60

eum.

Non

est,

non

contra dei dilectionem,

reo eius, non defendendo

sed

per intercessionem.

Non

obtendo

iniquitatis

meae defensionem nec opto defendentem, sed prodo confessionem

intervenientem.

et

quaero

Amice dei, ne deputes illum dei vel tuum esse inimicum, qui 63 quantum potest amando credit et confitetur deum tuum esse amicum. Si credo, amare tibi concessum tantum amorem dei, rogo te per si confiteor, si volo hanc tibi datam gratiam averte a me mihi debitum odium dei. Fac, do- 66
:

mine, propter ipsum amatorem tuum, fac,

quia sum opus

eius

et

servus et
fecit,

Tedemprus

eius.

Fac ergo propter eum apud eum, ne perdat quod

diligis

ne

perimat quod redemit. Fac, sicut vere

dicti

opus eius et confessionem bene- 69

nominis eius.

IESU,
tens,

cui

inique peccavi,
irritavi,

domine,
dilector

quem

nequiter

contempsi,

omnipotui,

cuius
te

iram superbe
territus

IOHANNIS,
tuus,

beati apostoli

ad

72

ipsum

fugit

reus tuus.

Peccator

offensor tuus,

quantumcum-

que scelerosus, quantumcumque

et

flagitiosus,

obtendit

nomen

dilecti tui inter se

imminentem sententiam

iusti

iudicii tui.

Per

illam

beatam dilectionem parce

tui,

75

quaerenti eius tuitionem. Domine, pro cuius nomine misereris peccatoris

si

damnas orantem per nomen

si

dilecti

tui?

Domine,
?

sub

quo tegmine prosi

tegitur,

sub nomine

dilecti

tui

percutitur

Ubi

est refugium,

sub dilecto 78

tuo est periculum ?

Non

sentiat,

domine, non sentiat odium tuum qui fugit

ad dilectum tuum.
nationem,

Domine, domine, non plus valeat mea nequitia ad damgratia

quam

eius

ad miserationem.
fecisti,

Bone,

bone,
eius

non plus

possit 8r

odium mei ad perdendum opus quod

quam

dilectio

ad parcen-

55 reclinatorium] Cf. Ioh. 13,25; 21,20. 78 protegitur] Cf. Eccli. 14,27. 53

ille

67 opus

eius]

Cf. Iob 10,3.

77-

otn.

GL

58

placari

o beate] o om.

D
G

59 obsecro
61
eius reo

dilecte dei] dei dilecte

dei dilectionem] dei om.

PGL

P A

60
per

intercessionem] intercedendo

optendo

75

iudicii] dei

add.

77 quo] cuius

G G

63 esse om.

72 beati om.

CV

ORATIO

11-12

45
nihil
odisti

dum

servo

quem quem

redemisti.
fecisti

Benignissime, qui
refecisti.

eorum quae
domine,
se

feci-

84sti, ecce

et
si

Cur ergo damnabis,

Fac
ergo,

accu-

santem, te invocantem,

non

odisti?

bone domine, propter illum

sis

quem
87 solus

inter

discipulos
:

tuos familiarius dilexisti, ne

mihi damnator, quia tu

es

salvator

benedictus tu in saecula, amen.

XII.
Oratio alia
3

pro impetranda dilectione dei

Sancte

et proximi.

IOHANNES,
diligitur

tu

ille

IOHANNES,
unus, inquam,

unus de magnis apostolis dei,

ditissimorum dilectione qua
dilectione

de magms principibus
6 diligit et

regni dei,
deus,
et

qua

ditissimus
et

eorum

qua

diligit

deus

ecce o opulente tam beatis

divitiis

dives tam beata

et

opulentia,

ecce aesic

rumnosa sed Christiana anima, pauper

9 opulenter

inops

harum divitiarum quibus

clementiae
tuae,
tibi

abundas

esuriens

accedit

ad ostium
;

suppliciter
et

mendicans eleemosinam opulentiae tuae

sine diminutione sufficere potest,
12 vivere

quatenus ex eo quod
illi

multis

saltem

tantum impertiaris, unde ipsa vel

pauperis servi

possit.
tui
tibi

Porrige
dei de

igitur,
illa

dives amice dei, porrige animae

tibi

dilectoris

opulenta cella mentis tuae hanc

parvam
meus,
vel

mihi

magnam,
1

facilem mihi vitalem eleemosinam, ut dominus

te

cui pla-

5 cuit

ad multos ditandos
refocillare.

ditare,

dignetur

eam

propter

te

ad vitam
pauper

tuendam
est
1

Pauper

certe est,
et

domine mi,

dilecte

domini

nostri,

anima mea - quod cogor

valde infra

erubesco confiteri

utriusque dilectionis dei,

8 quia

quam debet

diligit

deum

et

multo minus

quam

eget diligi-

83-84 quae

fecisti]

Sap.

1,25.

Ad

Or. XII

8 pauper

et inops]

Cf. Ps. 36,14;

71,13; 73,21.

84

refecisti]

redemisti

GL

85 bone om.

GL

86 damnator mihi

GL
sic

87

tu

om.

ad Or. XII

(prius LXVIII);

Oratio deest in

2-3

T ITEM AD

EUNDEM PRO IMPETR. DIL. DEI P ALIA ORATIO AD S. IOH. APOSTOLUM ET EVANG. D ITEM AD S. IOH. EVANG. G ITEM AD 6 qua diKgitur] qua EUNDEM C AD EUNDEM V sine inscriptione B 16 est domine pauper om. V 7 o om. DCGL 15 ditare te G om. D nostri] mei PG domine mi] mihi domine G

46
tur
in

ORATIO
a deo.

12

Equidem

in

uno

fateor

me

valde iniustum,
iusto
tu

in

altero

iustum

deum
sum

utroque sentio

me

nimis

miserum

iudicio
et

dei.

Non sum

oblitus

hoc dicens, o
tuae

iuste

misericors

deus,
initio

nec

21

ingratus multimodis beneficiis

erga

me

dilectionis

ab

creationis

meae, sed donec

satietur

utraque tua dilectione, semper se pauperem et egeest

tui

nam clamat
tissimis
tasti

esuriens
tuis

anima mea. Quippe hoc ipsum

quia per suavem
consolari

de maximis, de gra- 24 hanc

in

mihi

benaficiis,

gustum

me

exci-

aviditatem, ut renuat

anima mea
sufficit

nisi

per eius satietatem.

Ad
tui.

quam impetrandam - quoniam non

tui

supplicatio

minus
dilecti

dilecti

pec- 27

catoris

tu

ad eam implorandam invoco merita multum

dilectoris

Ergo

bone

dulcis
et

et te

dulcis
et

bone, a quo est

omne bonum,
fateor

fac

illum

mihi et te

illi,

immo

illum mihi

exorabilem, ut per illum assequar 30

scio et

huius satietatis desideratum banum. Scio, domine,

quia ego

non sum dignus quem

diligam.

tu

diligas,

sed certe

tu

non

es

indignus

quem ego
et

Da
ille

ergo mihi, domine, per eius merita unde tu es dignus,

ero 33

ego dignus unde sum indignus. Sed oret pro

ficacius,

me

potius,

quia ipse potest ef-

dilectus

tuus,

domine IESU. Oret

et

ille

pium pectus tuum, dulce

reclinatorium
ter
te.

suum pro me,

exaudi tu desiderium

meum

per illum prop- 36

Sancte
vus amici
tui,

IOHANNES,
ut propter
dei.

dilecte

IESU

Christi,
sui,

domini mei, rogat

tui,

te
illi

ser-

nomen domini
rogo,

dilectoris
sic
si

impetres

muut et

39

tuam dilectionem
ego digne diligam
ter
te,
illi

Impetra,

mihi quatenus
dilecte
si

diligar

ab

illo,

illum.

Certe

namque,
;

dei,

ipse diligit nos

te,

propgra- 42
facis

misericordiam nobis impendis

rependis.

et

nos diligimus illum per

tiam

Certe, domine,
;

si

illum convertis

ad nos amandum,
facis te
illi

nos

tibi tanti

debitores

et

si

nos accendis ad illum

facias

amandum,
ut

debiti
tibi 45

redditorem. Certe, beate,

minuis
ergo,
;

quantumcumque

plures

amet, nihil
illi

et quanto facis ut plures illum

ament, tanto plus

et

retribuis.
tibi

Fac
boni

domine, hanc supplici tuo misericordiam, unde

me

tanti

23-24 pauperem
Ps. 76,3.

et

egenam] Cf. Ps. 69,6; 108,22;

Iac. 1,17.

et passim.

29 omne bonum] Cf.

26 anima mea] Cf. 36 reclinatorium suum] Cf. Ioh.

13,25:21,20.

21

hoc] hec

GL

32

tu cerle

35 Oret
praemilt.

ille]

reclinatorium

P
V

38 Sancte]

ITEM

Oret illum 42 impendit

D
G

36 suum
impendi

45

facias]

facies

46 minuis] minus

GL

ORATIO
48 debitorem,
fac, et te

12

47
redditorem.

deo unius animae

nulli

facias

Fac

preccr,

domine,
gratia,

ne renuas unde
gloria

damnum

eveniet,

sed servo tuo salus,

tibi

deo
51

proveniet.

Dilectissime discipule pietatis,

scenti
tanti

cur negabis abundans egenti, potens po-

quod

nulli
:

est

noxium

et

tot

bcnis

cbnoxium?

Si enim obsistunt op-

peccata sua
potentia sunt
?

cur non potius assistunt oranti merita

tua

An

peccata

54

mea

ad

nocendum,

et

merita tua

impotentia sunt ad subve-

niendum

Absit, domine, ne cogar sentire quod horreo dicere.

Cur denique

petenti negetur propter peccata sua,

57 quaerit,

qui ea ccnntendo nihil per sua merita

sed per tua? Cur,

inquam,

cum

potiora
?

sunt

merita quae ab eo
dcmirje,
ut di-

obtenduntur,
quia,
60 missis
si

quam

delicta

quae

illi

obiciuntur

Certus enim sum,

vis,

plus valet gratia tua

apud deum dilectorem tuum,

faciat

quam

peccatis meis

me amando
quam

amatorem suum.
qui te
diligit,

Ergo beate
illam caritatis
63

IOHANNES,
bonum quo
sed multas

fac ut

me quoque
qua
nulli

diligat

per
sed
illi

latitudinem,
esse

docuisti et

habes

et

invides,

commune
debes, ut

vis

gaudes. Fac

per vicem
tua
illi

dilectionis

quam
ipsa

meam quoque

dilectionem
debes.
sicut

cum

solvas,

cui

pro

sola sua

non solam tuam,

66 beatitudine es

Quippe beate

IOHANNES,
debeat
Si ergo
:

tua
tri-

expertus quia,

nullus

deo priusquam

potest

buere,

sic

nec plus

quam debet
te

valet retribuere.

quotquot
precor,

deum

amatorem tuum per

69

diligant,
illis

illi

non possunt compensari

connumerari.

domine,
eius te-

ne abicias illum qui

in

poscit

Accende amorem

pentem

et

redde ferventem. Adiuva nitentem, exaudi orantem.

domine,
sic

IESU

quem opto exauditorem,

cogit

IOHANNES, quem
ut cogere vos

postulo

72 intercessorem,

me

desiderium

meum,
;

desideret cor

meum
timini

verum non
et

invitos,
si

sed spontaneos

non nolentes, sed volentes. Paut

igitur

parcite,

quid excogitat

amor

extorqueat amorem. Su-

75 stinete,

inquam, me, quia

scio

amor

amoris dei cogit

;

me. Domine

et

domine,
si

credo,

quia invicem vos

diligitis

sed unde hoc ipse experiar,

quod

peto propter invicem non conceditis? IESU, unde tu mihi, aut ego cuiquam
78

probo quia amas

illum,

si

nec amari a

te

nec

vel

amare

te

das
te,

optanti
si

mihi propter illum ?

IOHANNES,
me ? Aut

unde ego sentiam quia

si

diligit

non

mihi impetras, ut et

quia tu illum,

non me adiuvas,

ut et ego ?

54
et

irapotentia]

in potentia

P
69
in

57 potiora] potentiora
illis]

DC

priusquam] plus quam

add.

in

om.

72 disideret

66 deo om. TD 76 credo]

GL

79 sentiam ego

48
Excusa excessum meum, amor Ergo o
tu

ORATIO
dei.

12

Amor

enim tuus compellit

vos diligere

me

sic

loqui. 81

deus et tu dilecte

eius, nolite

solis

vobis beatis,
soli

sed et nobis miseris. Congaudemus vobis, compatimini nobis. Nolite vos

confruendo claudere tantum

bonum

intra
et

vos, sed et fluat aliquid

super nos, 84

quod diffusum

intra nos

impinguet

laetificet

animas
te

nostras.
in
te

Dilecte dilector dei

IOHANNES,

qui de

securus

illa

mutuae
dei 87

vestrae dilectionis beata plenitudine gloriaris, esto paupari

mutuam

dilectionem mendicanti tanto largior,

quanto

te

sentis

in
tu,

maiori eius abun-

dantia et

me

vides in maiori indigentia.

Nosti quippe

domine, nosti tu

illum qui in epistola sua deterruit, ne quis, habens substantiam

mundi

et vi- 90

dens fratrem

necessitatem

habere,

claudat

viscera sua ab eo.

viderit

Quid

ergo,

domine,

si

quis habens

substantiam aeternae vitae

viscera sua

animam

proximi
si

necessitatem habere:
voluisti

claudet

ab eo? Misericors praeceptor,

patienti

93

viscera substantiam

mundi habentis non claudi necessitatem

nonne multo magis meliorem substantiam habentis maiorem necessitatem patienti ?

Ecce, audio

te

de laxandis
et diligendi

visceribus

praecipere,

et

video

te

sub- 96

stantiam diligendi

deum

a deo habere, et tu vides

illo

animam meam

necessitatem habere.
sese
aspiciunt.
visio

Ecce, iubens et habens et coram

indigens invicem
oratio

Si igitur,

domine,

visio

tua plus

est

pia
:

quam
,Si

mea

99

devota,

tua

sit

oratio

mea.
sua',

Non enim
sed:

scripsisti

quis

videns

fratrem orare clauserit viscera

Si

videns

fratrem

necessitatem
vides eam. 102

habere.

Age

ergo, domine, vide necessitatem

collige

meam, immo ecce

et

Anima, anima mea,

totum affectum tuum

affectu
in

ingere te in aspec:

tum

eius.

Inclama, ingemina intimo

conspectu eius

,Vides me'.
105

Alterna ibidem et importune repete: ,Vides me, et vide me'.

IOHANNES,
me
scis

certe vides,

vides me.

Ergo vide
scis,

me.
ut

Domine, vides
sciam.

noscendo, vide
necessitatem

me

miserendo. Vides et

vide

Vides

et

meam, vide
scio,

ut sciam pietatem

tuam. Vide, vide me, quia 108

vides me.

Olim

iam nunc sentiam quia vides me. Scio, sentiam.

quid

90-91 ab eo] Cf.

Ioh. 3,17.
1

95 habentis] Cf. Hebr. 10,34.

101-102 ne-

cessitatem habere] Cf.

Ioh. 3,17.

81

tuus] eius

G
orn.

85 diffusum] divisum

G
domine

87

dilectionis vestrae

GL

92

domine?]

sic dislinguit

99

visio tua

TC

101

Si videns] Si om.

107 Vides sciam

PV

ORATIO
audit
1
1

12

49
domine, quia
fratri

intellectus

meus

obici mihi

Concedo,

iussisti

la-

xanda

viscera

sed utrum ego sim frater aut proximus, nec

expedit.

audeo asserere

quod

opto,

nec volo concedere quod mihi non

eius,

IESU, magister
1

aspice

nos.
nisi

Domine,
fluat
illo.

ante
fonte.

rivum anxiatur

siti

anima mea, sed non

fluat

est

quod bibat

de

Fons misericordiae
pro me.

a te in illum, ut bibam de te

in

Bone,

responde

Ad

fontem recurro, ultra nequeo.

1

Ne

pereat ad fontem

vivum anima

siccitate.

Ne
de

obturetur haustus arenti. Audiat satiatus tuus sententiam tuam, et hauriat

illo

sitiens

tuus clementiam tuam.

illi

Dic

illi

IOHANNES,

quis

tibi

vi-

detur proximus
120

fuisse qui

incidit in latrones ?

Responde, beate
suo, gratias

IOHANilli

NES, quod genus humanum

Responde
:

respondet de Samaritano

agens.

Qui

fecit

misericordiam in illum. Age, bone IESU,

in

incepisti

adiuvare orationem
123fecte bonus
illi

meam, iam
Vade,

manus

tuas

commendo eam,
dilecto

tu sicut per-

es,

perfice
:

eam. Dic, precor,

et

IOHANNI

tuo et propone

me servum tuum
Opera
et

tu

fac similiter .

gaude, gaude et

dilige,

anima mea. Ipse quem

tu

dubitando

'

26 desiderabas exauditorem,

ipse tibi parat intercessorem.

te

Mendicando obsecraet

bas per alium, quia per

et peroravit ubi tu

ad ipsum non confidebas,

ecce
!

accurrit

ille

deficiebas.
diligit,

bonitas,

o pietas, o amor
te

Ecce quantum
diligas
!

129 tibi

ostendit quia te

et

quantum
illo,

accendit ut illum

Insta

ergo et spera, non de te sed de

sic

quia

exaudiet
et

desiderium

tuum qui

consummat orationem tuam

diligite

Cor meum

caro

mea

exultate in illum

132 et

illum,

et omnia quae intra

me

sunt

benedicite illum,

amen.

10-1

viscera] Cf. ibidem.

113-1 14 anima mea] Cf. Ps. 41,3.

tibi
. .

18-1 19 in

latrones]

Luc. 10,36 (Vulg.: videtur

incepisti] Cf.

fuisse

illi).

121

in illum]

Ibidem, v.

37.

2 Cor. 8, 6; Phil. 1,6.

Phil.
1,6.

122 commendo] Cf. Luc. 23,46.

124
similiter]
1.

123

perfice]

Cf. 2

Cor. 8,6;

Luc. 10,37.

131

in

illum] Cf. Ps.

83,3.

132 benedicite] Cf. Ps. 102,

10

fratri

om.

116 anima] mea add.

119

fuisse

illi

TC

122

sicut

tu

50

ORATIO

13

XIII.
Oratio ad sanctum

STEPHANUM.
benigne

Sancte
tis

STEPHANE,
primus
in
caeli,

beate

STEPHANE,

STEPHANE,

for- 3

miles dei,

beato agmine martyrum dei,

didici,

potens princeps,

unus

de magnis principibus

domine, et credidi et gaudens amplector:

splenduisti,

quod adhuc
vultus
tuus

in

terris

positus

tanta sanctitatis luce

ut

venerabilis 6
nituisti,

angelica dignitate fulgeret;

quod tanta
;

cordis

munditia
caritatis

ut beati oculi tui

arsisti,

deum

in

gloria

sua viderent
impiis
te

quod

tanta

pietate

ut

pium

os
sic

tuum pie pro

fuit,

perimentibus oraret. Sic

et
sic

fuit,

bone

STEPHANE,
cognovisse.

sic

gaudeo
iusti

fuisse;

gaudeo, laetor,
sententiam,

exulto

me
in-

Quippe metuens
et

iudicis

districtam

metuens,

quam, ego peccator

et

reus meritam
te

poenam opus habeo

ut
et

adiutore, et dulce 12

tutum habeo mittere

et

intercessorem,

paces mihi tuum. -Scio

confido

omnipotentem amienim,

cum tuum, dominum

certus

creatorem
tuis

meum
quia

domine,

et
15

sum ex magnis

meritis

potes,

ex copiosa caritate

quia voles, spero ex immensa misericordia iudicis quia non negabit. Anxius
itaque et tremens refugit ad te male conscius sibi peccator.

Vide

ergo, pie
18

STEPHANE,
magnis
iudicis.
offensis.

angustiam
astat

meam

et

dilata super

eam

caritatem tuam.

Ecce enim

reus ante

tremendum

iudicem.

Accusatur

multis

et

Convincitur teste propria conscientia et testibus oculis ipsius

egit

Bona non
Iudex

quae male

actis

compenset. Nullum familiarem iudicis

21

aliquo praeterito obsequio meruit intercessorem,

cusatores.
fensus,
terribiliter

omnes offendendo meruit acseverus,

districtus,

intolerabiliter

immoderate

of-

vehementer
apertus.

iratus

sententia

eius

semel prolata

immutabilis.

Carcer 24

irremeabilis

In

carcere

immania tormenta
rapiant.

disposita.

Tortores parati,
sine
fine,

ut data sententia

damnatum ad tormenta

Tormenta

sine

Ad

Or. XIII:

7 angelica] Cf. Act. 6,15.

8 viderent] Cf. ibidem,

7,56.

oraret] Cf.

ibidem, v. 60.

ad Or.

XIII (prius

LXIX):
add.

Oratio

deest

in

sic

TC

Oratio om.

PV
tor-

PROTHOMARTYREM
V
6
in terra

DGV
G

sine inscriptione

5 et gaudens] et om.

menta immania

G TC

resplenduisti

25 apertus inremeabilis

In]

in

; ;

ORATIO
27 intervallo,
sine

13

51

temperamento. Tortores horribiles qui

numqam

lassescunt,

qui

numquam
increpant,
30

miserentur.

Timor reum
licet.

turbat,

conscientia

confundit,

cogitationes

fugere
in

non

Sic

stat

suspensus
in

ad

gravissimam
angustia.

sententiam.

Ecce miserum

angusto

periculo,

periculosa

Ecce hominem
sub pressura

indigentem festino auxilio.

Ubi nunc

est,

nunc
oret

subveniat qui

lapidum misertus
33

est

se

lapidantium.

Nunc

pro

eo,

qui

apud eundem

iudicem

extitit

pro

suis

homicidis orator.

STEPHANE, STEPHANE, et vere STEPHANE, quia vere STEPHANE, inquam, STEPHANE, en locus pietatis, en tempus
36 diae,
sisto

coronate
misericor-

en Utique occasio exhibendae

incessanter,
nisi

caritaris.

In

hoc namque periculo

;

con-

quia non semper hoc cogito

et tunc miserior et mise-

rabilior,

cum

oblivisci

possum. Semper enim videt deus

iustitia

me
;

et

peccata mea,

39

semper minatur

districta

eius peccatrici

animae meae

semper infernus
illuc

apertus et tormenta eius parata, semper invisibiles insidiatores parati, ut rapiant miseram animam. Sic
42 sic

sum

positus

cum
sic

vigilo,

sic

sum cum dormio

sum cum
irascor,

rideo,

sic

sum cum
;

iocor
sic

cum

superbio,
delicias

cum detraho

sic

cum
liter

cum me

vindico
sic

sic,

sum cum
et

corporis

miserabi-

amplector.

Denique

sum semper

ubique. Accelera ergo, pie, pretortores hostes

45 cor,

accelera antequam damner,

;

antequam me rapiant

humani

generis

priusquam

me

absorbeat carcer infernalis, priusquam

me consumant
estis

tormenta gehennae.
48

Sed o

vos,

o vos peccata mea, magna

estis nimis,

multa

nimis,

ut

merito negetur animae

est.
51

meae venia

vestra.

Etiam

certe ita est,

confiteor, ita

Sed quanto

gravior

mea

infelicitas,

quanto angustior

mea

necessitas, tanto

mirabilior erit pietas indultoris,

intercessoris.

tanto maior apparebit

apud indultorem
quia

gratia

Scio

satis,

domine, dilecte dei

eius

STEPHANE,
Verum
illo

cum deum
necessi-

offendi,

te

quoque

et

omnes sanctos

offendi.
his,

tanta est

54

tas,

ut cogat

me

poscere subsidium etiam ab

estis

a quibus merui supplicium.

inaestimabili

Et tantum

repleti

tu et

alii

sancti

illo

copioso,

fonte

32 lapidantium] Cf. ibidem,

v.

59

s.

35-36 tempus misericordiae] Cf. Ps. 101,14.

44 Accelera] Cf. Ps. 30,3.

46 absorbeat] Cf. Ps. 68,16.

31 est ?] sic distinguit angustia om. 30 Ecce 37-38 miserabilior] mirabilior omnes codices praeter

CV

34 quia vere om. 39 38 me deus G

GL
eius

iustitia

41

miseram om.

cum mea

irascor] sic

om.

CV
satis

52 domine

42 V 44 ergo om. 54 ab G

sic

V
iis

sum cum superbio GL 50 infelic. mea

4:2-43 sic
necessitas

52
pietatis,

ORATIO
ut delectet vos
sunt,

13

etiam eos pie liberare, quos iuste potestis damnare.

Magna
et

magne
;

STEPHANE,
prosunt mihi,

magna
nihil

sunt merita tua, ut sufficere 57

tibi.

possint tibi et mihi

et

si

minuetur

Ecce coram deo

quae
territant,

coram

te,

beate

STEPHANE,
tuo,
tibi

sunt cuncta peccata

mea,

quae

sollicitant,

quae

gravant animam meam.

dic:

Dic

igitur,
illi

o pie, piissimo et 60

dilectissimo

dilectori

Domine, ne statuas

haec peccata. Dic,

te

inquam, pro egeno

supplicante,

quod

dixisti

pro populo

trucidante.

Dicat tantum pia caritas tua, et certus sum quia remittet benignissimus deus 63
cuncta mala mea.
Ipse enim est misericors
et

creator

meus,
in

ego
saecula,

miser

et

opus

eius,

tu

dilectus

amicus

eius,

qui
te

est

benedictus

amen.
scrip- 66

C>um enim
statuas
illis

insani inimici

tui

opprimerent,

amicum suum,

sic

tura verax testatur te positis genibus

clamasse voce

magna

Domine, ne
quo,
69

hoc peccatum.

cor opulentum pinguedine caritatis, de

!

cum

affligeretur,

tam copiosa misericordia supereffluebat

mens vehementer
tam suaviter
melle

ardens amore, copiose uncta caritate, de qua,

cum
!

tribularetur,

ardentes et tam ardenter suaves scintillae micabant

dilectionis,

favus

pinguis

de quo, cum premeretur, tam opulentae, tam iucundae guttae

di- 72

stillabant

Domine, ne

statuas

illis

hoc peccatum.

Vir beate,

quantam

spem
75

donas peccatoribus amicis

inimicis
tuis
!

tuis,

cum

audiunt te

sic fuisse sollicitum

pro impiis

Vas

caritatis

superundans plenitudine, qua ubertate potabis de-

siderantes amplecti te intra cor suum,

cum

sic

superfundis eicientes te extra

:

civitatem
refocillabis

suam ?

Cum

sic

propinas furore anhelis irruentibus in te

quomodo

78

timore anhelos fugientes ad te ?

statuas
illis

Domine, ne
catus,
tatus,

hoc peccatum.

Quomodo

respondebit invoexal- 81
afflic-

qui sic obiurgabat provocatus ?

Quam

benigne fovebit humiles

qui

sic

superbis succurrebat humiliatus ?

liberatus,

Qua

celeritate liberabit
Illi

tos

potenter

qui sic affligentibus subveniebat afflictus?

festina-

bant auferre

animam

tuam,

tu

satagebas

animabus eorum reddere

vitam 84

61

peccata] Cf. Act. 7,60.

7,60.
in te]

74 peccatum] Ibidem.
Cf. ibidem,
v.

67-68 peccatum] Act. 65 amen] Rom. 1,25. 77-78 extra civitatem] Cf. ibidem, v. 58. 78

57.

80 peccatum] Ibidem,

v.

60.

56

liberare pie

hoc peccatum
anhelis

D D furore D

58
83

prosint

G
?om.

60
75

igitur]

ergo

DCG
GL

61 haec peccata]

70 copiosa

sollic.

fuisse

78 suam?] ?om.

afflictus?]

ORATIO
suam.
Illi

13

53
te

rigido collo

magno

furore
illi

fremebant ut

perimerent, tu positis
cari-

genibus voce
87 tate

magna orabas ne
et
positis

perirent.

Utique voce magna, quia

magna,

genibus, quia
caritatis

vera simplicitate. inde

fragrabat.

Superbia humilitatem
Caritas ab

sub cote tribulabat, et odor

petra percutiebatur,
90 premebat,
et
et

odio

cum

tinnitus

pietatis

reddebatur.

Impietas pietatem lapide

oleum misericordiae ebulliebat.

caritate
!

O
quod
illi

si

umquam merebor de

STEPHANI

oleum precibus
est

elicere,

potuerunt lapidibus exprimere

gravissimo,

Languida namque
oleo misericordiae.

anima mea
vel se-

93 languore

qui non sanatur

nisi

Utinam

mel suggerat deo pro

illi

hoc peccatum
qua

me et pro Doce me,

cuncto peccato

meo

Domine ne

statuas

beata anima beati

STEPHANI,

quo sapore

96 iucundabaris,

satietate

aestuabas,

cum

eructavit cor

tuum verbum tam

et

bonum.
favum

Quam
ori

dulce

faucibus animae

meae eloquium
dulcescit,

tuum, super mel

eius.

Mandendo
affluit,

magis ac magis

sugendo plus

et plus

99 suavissimus sapor eius

plus videndo plus fulgescit,

omni modo tractatum

sohditatem habet pa-

semper ad delectationem
tientiae.

crescit.

Formam

gerit

fidei,

Simplicitatis
olet.

puritate nitet,

benignitatis colore lucet.

Caritatem

sapit,

102 pietatem

Tactu reddit mansuetudinem, sono repraesentat misericordiam.

Dic ergo, beate

STEPHANE,
his

quid intus fovebas, unde mixturam tot

suavitatum foras erumpebas. Nimirum his omnibus plenus eras,

105 ornatus

omnibus

his

eras,
te

omnibus
precor,

accensus

eras.

Per has omnes

ora ut
ut

virtutes

quibus

abundabas,

o caritative
arida

STEPHANE,
flagret

cantatis

adipe et
satietur

pinguedine repleatur
108 esuriens

anima mea. Adiuva,

ut igne caritatis

pane

caritatis

anima mea. Fac,

eam.

frigida

anima mea, prae-

stante eo qui creavit

tt cum hoc
j 1
1

dixisset,

obdormivit in domino.
securitas

obdormivit
!

somnus

cum

requie,

requies

cum

securitate,

cum

aeternitate

Requiescis,

85 rigido
Ps. 44,2.
Ps. 18,11.
106,9.

collo] Cf. ibidem, v. 51. v. 60.

fremebant] Cf.

ibidem,

v.

54.

86 voce
Cf. ibidem

magna] Cf. ibidem,

94-95 peccatum] Cf. ibidem.

96-97 bonum] Cf.

ori eius]

97 eloquium tuum] Cf. Ps. 118,103.

106-107 anima mea] Cf. Ps. 62,6.

97-98

107-108 anima mea] Cf. Ps.

110

in

domino] Act. 7,60.

88 sub

cote] subco

thus (forte

ti

eras.)

manu

92 lapidibus potuerunt
104
foris

nemP

104-105

PDG ex DCG omnibus his ornatus eras om. V P

fraglabat
eius]

flagl.

corr.

sec.

98

meo

100 delectio107
satiatur

54
o
in
felix,

ORATIO
in

13

gaudio,
Laetitia

gaudes
tua

in

requie.

Gloriaris,

o secure, in satietate,

satiaris

gloria.
vis

non mutabitur,

lumen

tuum

non

deficiet.

Quidquid

non

procul abest, quidquid vis ad votum adest. Sitivit anima tua ad 114
venisti
vis,

deum fontem vivum,

quantum
vis,

ad ipsum
vis.

et

bibis

de torrente
satiatus

voluptatis eius
bibis, quia
tibi

quomodo
te

quamdiu

Semper

semper
ut

semper delectat
tietas

bibere nec
habenti,

umquam

fastidis.

Nec

bibis

fiat

sa-117

quasi

nondum

sed semper bibis ut semper duret satietas iam

possidenti. rus es te

Semper enim

desideras

quod semper habes

et

et

quod semper secudesideras ipsum 120

semper habere. Incessanter quippe

et

delectabiliter

delectabile desiderium,

semper bibis cum delectabili

satietate.

ardore

ipsum desi-

derium cum eius copiosa

O
in

sufficiens

beatitudo et beata sufficientia

Quam

felix

obdormire, obdormire
in

domino

Quanta pace obdormiunt,

qui

23

obdormiunt

domino

eos affligent dolores

terrebit

Non enim gravabunt eos amplius pondera carnis, non corruptionis. Non impugnabunt stimuli tentationum, non
!

conscientia peccatorum.

Nulla

eos

sollicitabit

indigentia.

Abstersit 126

deus

omnem lacrimam ab

oculis

eorum.
longe sum a te
: !

O
vel

dives et beata pax,

quam

Ecce enim, qui conor

tenuiter

gustare salivam alienae felicitatis

infelicitatis.

cogor affluenter glutire acerbos 129

tacere ea

haustus

meae

Qui me commonent
ubi

bona quae nec pos-

sum

cogitare,

et

flere gravia

mala quae sufferendo possum palpare.

sum,
qui nescio ubi futurus
sibi

Heu me
Discordat 132
sequi

miserum, ubi non sum, et

sum

quippe

miserabiliter

anima mea cum copulata

carne mea,

quam

non

vult

nec potest sine timore, relinquere non audet nec valet sine dolore,
post se vult et nequit vel

trahere

eam

cum

labore.

Infelix

ego homo, quis

135

me

liberabit

de corpore mortis huius?

Precor, o beate
digenti,

STEPHANE,
tibi

precor,

compatere tu

misero

mihi incor- 138

qui congaudeo
tuis

beato, licet non indigenti.

gratia dei per

Liberet

me de

pore mortis huius

nostrum,
ut

meritis
in

IESUM
dormiam

Christum
et

dominum
amen.
141

quandoque
vivit

pace in

idipsum

requiescam in

domino, qui

et

regnat deus per omnia saecula saeculorum,

112-113

satiaris in gloria]

Cf. Ps. 16,15.

114-115 fontem vivum] Ps. 41,3 (Vulg.:

fontem] fortem).
7,17; 21, 4.

115 voluptatis] Cf. Ps. 35,9.

126-127 eorum] Cf. Apoc.

138-139 morbs huius] Ibidem.

135-136 mortis huius] Rom. 7,24.

140 requiescam] Ps. 4,9.

121

cum

delectabili

quod

excidit,

ab altera

manu

supplelur:

cum etiam

T
in

126 eos
pace om.

om.

132 ubi sum

et ubi

non sum

137 misero om.

140

ORATIO

14

55

XIV.
Oratio ad sanctum

NICOLAUM.
tu

3
stasti,

Peccator homuncule,
excita

tu

multum
in

indigens,

qui

nimis
et

deum

contri-

mentem tuam, intende

necessitatem tuam
evigila;
:

invoca miseri-

cordiam super miseriam tuam.

6

Anima mea,

misera mea, expergiscere;

scelerata

mea, clama ad deum iratum tuum

si

forte mitiget super te

vultum

suum.

Sed
9

altissimus

est et

infirmus

sum

quomodo

attinget

vox mea ad illum >

si
:

Levabo super me animam meam,

forte vocatus

ut intendat in

eum
est

qui est super eam,

et

audiat eam.

Sed utique

iustissimus

nimis iniquus

sum

quomodo
12

audiet clamorem

meum
et

Intrabo intra

praeter illum et
sunt ante ipsum.

me

ipsum,

effundam
et

me ipsum, excludam omnia animam meam et quae intra me

magna
pietas

Excitabo ut dolens
si

dolendus affectum meum, expandam

aerumnas meas ante eum,

15

forte illa sua

infinita

moveat eum.
sufficit
illis

Sed nimis immensa, nimis

intercessore,

sunt

delicta

mea; non

sine

nec

susceptibilis
si

est

oratio

mea. Rogabo aliquem de

magnis

familiaribus dei,
18

forte

illum audiat

pro

me

deus.

Vocabo

NICOLAUM,
NICOLAE!
faciem suam
audit pro

illum

magnum
et

confessorem, cuius

nomen

glorificatum est per orbem.

O
21

si

ipse
si

me
deus

audiet

Tu

ille
:

magne

NICOLAE
respicit ?
si

Sed
avertit
:

me

despicit

quis

me

Si deus a

me

quis

suam ad me

convertit ?

Aut

deus odit

me

quem

Ad
24,1;
7-8):

Or.

XIV:

3-4

contristasti]

Cf.

Eph. 4,30.
illum]

9
Proslogion,

animam meam] Cf. Ps.

c.
I

142,8.
Intra in

11-12

praeter
tuae,

Cf.

(Vol.

I,

p.

97,

cubiculum mentis

exclude omnia praeter

deum.

12-13 ante

ipsum] Cf. Ps. 41,5 et 61,9.

20-21

avertit] Cf.

Ps.

12,1; 26,9; et passim.

ad Or. XIV (prius LXXI)

legitur,

in

haec Oratio

in loco

a coipore Orationum separato

neque ad eandem pertinebat,

ut ex textu

minus puro cognoscitur; quare lectiones

1 sic TPGL OR. DEVOTISSIMA AD BEATISSIMUM non excepi ET GLORIOSISSIMUM NICHOLAUM D AD S. MARTINUM C OR. AD OR. AD S. MART. VEL S. NIC. S. MART. VEL! AD S. NICOLAUM B 12 animam 8 ad illum] ad ipsum G 4 intende om. P SIVE AD ALIUM V 17 NICOL.] hic et deinceps pro 14 magna sua pietas G meam et] omnia add. P 21 audiet G 18 est glorificatum GL NICOL. semper legitur MARTINUS C
varias eius

56
rae ?
pati

ORATIO
Misericors et miserator deus,
possis

14

an

sic

detestaris

ad

te revertentem, ut

non

misereri eius ullum

ut propter
et

tibi

adhaerentem? Aut tantum execraris

audias ullum

unum dolentem tuum,

inquam, qui benignus
ita

eum non

amicum tuum? Tu,

24

misericors,

praestabilis

super malitiam vocaris: an

es
obliviscaris ?

exardescis in peccatorem paenitentem,

ut

quod

Propter

temetipsum aut audi

me

aut concede aliquem audire me,

quem

audias pro me. 27

:

Domme,
clemens
rare. tuus,
spiciet
ut,

si

contines a peccatore auditum tuum,

quia iustus es
es.

vel ne prohi-

beas alienum auditum a misero supplicante, quia pius

Benigne,

plus es
30

quam possim
confidit,

cogitare;

non minus hoc sentiam quam praesumo spete servus

Tantum

domine, de pietate tua creatus et recreatus a

reus
te

ut a te petere praesumat intercessorem

nisi

tuus.

Nullus enim

me

re-

te

iubente,

nullus mihi proderit nisi

annuente; et tamen spero 33

alicuius tui familiaris merita

quod mihi propter peccata mea negas, propter

Bone, ne
te

concedas.

ultorem exhibeas, a

quo peto

interventorem,

si

non
ergo, 36

das pro pane lapidem, pro pisce serpentem, pro ovo scorpionem.

Da

domine, mihi intercessorem

cuius

NICOLAUM,
te

illum

tuum magnum

confessorem,

beatum per totum mundum Oancte

glorificasti

nomen.

NICOLAE,
:

per illum

precor, qui totum

mundum

venerari facit 39

nomen tuum

ne deneges indigenti

et

supplicanti auxilium tuum.

nisi
:

Cur
sis

es,

do-

mine, per orbem ab omnibus vocatus,

catus ?

ut

omnium rogantium

advo42

Ad

quid sonat in ore omnium

.dominus meus sanctus

ut

NICOLAUS,
.Adiutor meus
est

dominus meus sanctus

sanctus

NICOLAUSS
adiutor
nisi

nisi

dicere

possint
?

NICOLAUS,
diff usum,
?

meus sanctus

NICOLAUS'
sit

Ut quid

ubique
45

nomen tuum
infusum

ut

mundo per hoc

aliquod

Fama

tua vocat

sionem tuam, opera tua

me ad te, miracula tua mittunt trahunt me ad auxilium tuum.

tua,

magnum bonum me ad intercesUt

Sed quare narrem miracula

retractem opera tua,

cum maior

sit

potentia tua ?

quid 48

cum superemineat apud deum cum

gratia tua ?

Cur recitem

subventiones quas multis impendisti,

meliora sunt spiritualia quae potes,

22 miserator] Ps. 110,4; 111,4; et passim. 25 super malitiam] super malitia). 36 scorpionem] Cf. Luc. 11,11 s.

Ioel

2,13 (Vulg.:

22 deus] dominus
a te om.

24 unum om.

V
34

29

supplicanti

31

recreatus a te]

G
conf.

31-32 tuus servus

G
Ad

familiaris tui

37 intercessorem mihi
sanctus

magnum

tuum

41

sis

rogantium

kol. sic saepius in

Ut

quid]

quid

42 Nichol. 46 miracula]

D
V

44 Ni-

mirabilia

ORATIO
51

14

57

quam

corporalia quae in caelo habitans facis et in terra peregrinans fecisti?

ista

Non enim
54 proveniunt.
ista

solum potes,

et

illa

non potes. Non, inquam,

et
in
illis

in

his

solis es

potens quae ad nihilum deveniunt,

impotens quae ad aeternitatem

sic

Nempe non ad

haec tantummodo facienda

ascendisti.

profecisti,

non ad

solummodo tribuenda tantum

Spiritualia

impertire

quibus glo-

riaris,

aeternis laetifica quibus laetaris, caelestia infunde in quibus conversaris.

57 Illorum

per te sentiamus indigentes exundantiam,

quorum

perpetuam

plenus

suscipis inundantiam.

O
60 est

bonorum tuorum inundantia

distantia
! !

et

malorum meorum abundantia; quanta

illa

eorum

Quam
ista

vehementer

te

facit
ista

felicem,

quam

nimis ista

me
Illa

infelicem
fluit

Illa

ex plenitudine dei descendit,

surgit

ex indigentia mea ascendit.

ex dei copia,

ex mea inopia.

si

illius
!

inundantiae

63 exundantia inundabit,

ut diluat

malorum meorum abundantiam

si

pleni-

tudo
te

illius

satietatis

replebit vacuitatem
si

meae
pro

egestatis!

Non

dubito, domine,

hoc mihi impetrare,

exorare.

tantum

velis

me

iudicem meum, dilectum di-

66 lectorem tuum,

INe
scis

expectes, domine, ad

exaudiendum

meam
si

importunitatem, quia tu

ad orandum diu

meam

imbecillitatem.

Velox enim sum ad deficiendum,

cor

69 sed esto tu velocior

si

ad subveniendum. Certe,
fuerint,
si

meum

contritum
si

fuerit,

viscera

mea commota
oculis meis
:

liquefacta fuerit

anima mea,

rivi

diu

fluent 72

ab

tunc sperabo quia

NICOLAUS

adest precibus meis.

Concute ergo, domine sancte

NICOLAE,

concute spiritum meum, excita cor

meum, commove mentem meam ad

affectum secundum necessitatem suam, ut

sentiam miserationis tuae effectum secundum potentiam

75

tuam.

Oed
est cor
est

heu, quanto tepore languet mens mea,

torpore obruitur anima
?

quanto stupore induratum

!

meum, quanto
sic

mea Sancte NICOLAE, quid

cervicem

quod

me

impedit

Quid
?

est

quod
sic

sic

meam

premit
?

Unde
do-

78 sic tenebratur intuitus

meus
et

Unde
in

clauditur circuitus

meus

Vult,

mine, vult ad

deum

ad

te

anima mea erigere faciem suam,

et

plumbeo

pondere curvata gravatur. Cupit

vos dirigere intuitum suum, et caliginosis

53 deveniunt] Cf. Ps. 57,8.

69 contritum

fuerit]

Cf.

Ps. 50,19.

70 com75-76 cor] Cf.

mota

fuerint] Cf.

Gen. 43,30.

anima mea] Cf. Cant. 5,6.

Ex. 7,13; et passim.

54 haec] hoc mine om.

60 eorum

est

6!

ista] iste

67

tu

om.

72 do-

75 quanto] in quanto

tepore] tempore

GLV

58
tenebris obscuratur.
exire,
et

ORATIO
Conatur

14

se expedire, et

ferreis catenis astringitur.

Temptat

81

aeneo carcere clauditur.

sunt
ista,

Quid

deus,

quid sunt
?

ista,

quae

sic

animam

meam

obtene-

brant et gravant,

claudunt et ligant

Forsan haec sunt peccata mea, immo 84

in
in;

vere haec sunt peccata mea.

Certe haec sunt. Affectus carnalis infatuavit

infimorum incurvavit animam

me saporem
tuitu

spiritualium,

intentio

meam ab
bonis

supernorum.

Amor
in

terrestrium extinxit in

me
illis,

delectationem caelestium

87

usu vitiorum evanuit

elongatus,
in in

me

sensus

verorum

bonorum.

Ab

illis

sum
illis

his
istis

malis occupatus. Seclusus ab

inclusus in

istis.

Ab

devolutus,

obvolutus.

Hinc

est

ille

carcer et vincula, hinc sunt illae 90

tenebrae et pondera.
I

eccata mea, cui

me
?

servatis
nisi

in

his

vinculis et
iudici

hoc carcere,

sub his

tenebris et

hoc pondere
nisi

Cui

districto

et tortoribus vestris et tor- 93-

mentis aeternis? Cui

ligini

carceri inferni et vinculis sempiternis?

Cui

nisi

ca-

perpetuae noctis et ponderi

indesinentis

mortis ? Certe
his

his

malis
si

me

servatis,

ad haec mala

me

trahitis.

Certe

in

ero

obvolutus,
si

prius a 96

vobis non ero solutus.

prius

Vere horum
est

illiberabilis
illa,

servus ero,

liber
et

a vobis
incognita.

non

ero.

Utique prope

dies

prope, inquam, est

Subito venit, et forsitan hodie

erit.

99
futura,

L)elicta mea, an eratis tam noxia

cum animam meam

vestra

dulcedine potabatis,

cum

cor

meum
Non

vestra voluptate unguebatis ?

Cur haec
sed ego
decepi,
1

me me

celabatis ?
tradidi,

Cur me

tradebatis ?

qui vobis credidi.

Immo non vos me vos me decepistis,

!

tradidistis,

02

sed ego
in

me

quis vos intra

me

suscepi.

inaudita insania

Sciebam

vobis non esse

105

fidem, et tamen habui vobis fidem.

Immo non habui

commisi

fidem nec credidi vobis,

sed

quodam

horribili

modo

videns caecus

me

vobis.

Videns eram,
Caecus eram,
108

quia vos cognoscebam, et quae mala vos sequuntur quia non a notis cavebam.

sciebam.

Heu
rabilis
!

peccatum, nomen horrendum; res

in

detestabilis,

nulli

malo compa-

Caecus non videt foveam

facit.

quam
peccat,

cadit,

insanus putat se debere faet

cere

quod

Qui autem sponte

videns

sciens

praecipitio

se

1 1

110

cadit] Cf. Matth.

15,14.

92
101

servastis

et hoc] et in

hoc

portabatis

ungebatis

G DCGL

95

noctis]

ab altera

manu

corr.

in

mentis

haec] hoc

105 non habui] vobis add.

V V

ORATIO
tradit.

14

59
se et

Mors

et

tormenta quaelibet

tormenta tantum sunt, nec in

in se

foeda

sunt,
1
1

quia ordinata sunt.

Peccatum

habet suam
erat eligere

foeditatem

secum

4 trahit

aeternam infelicitatem. Melius

se

igitur

tormentum

aeternum,

quod per

foeditatem aeternam non attrahit,

quam peccatum quod cum

o miser homo, ipsa sola plus

foeditate sua dolores aeternos iungit.

Et

certe,

I17tibi vitanda erat peccati

foeditas,

quam

quaelibet

tormentorum
te

immanitas.
creatori,

Quippe
quo
1

in

peccando foedissima perversitate praeposuisti

iniustius; in

deo tuo

nihil

tolerantia

tormentorum ordine pulcherrimo subiceret se

iustius.

20 factura

suo factori, quo nihil est

O
123

homo,

quo evanuit humanitas tua

est

Didiceras

quoniam

qui

facit

peccatum, servus
Sciebas quia es

peccati;

et

ut
et

tanti mali servus esses,

peccatum

fecisti?
ir-

spiritus

vadens
te

non rediens;

et in

peccati abyssum

remeabilem

et

sine

fundo

iecisti ?

Vere abyssus

sunt

peccata

mea, quia

incomprehensibilia sunt pondere et profunditate, et inaestimabilia sunt numero

I26et immensitate.

Quae

abyssus irremeabilis

est,

quia nullus inde redit,

nisi

per

gratiam retrahatur; et sine fundo, quia qui sponte peccat merito in infinitum
cadit,
129
si

non per misericordiam

retineatur.

O
me

abyssus abyssum invocat! Peccata mea, tormenta quoque

abyssus sunt, quia
infinita et

quibus

servatis

omnino incomprehensibilia
terrebant

sunt.

Vae
mali

carcer et vincula, tenebrae et pondera peccatorum

1

me,

sed

32 nulli

malo comparabilis servus

servitute
et

factus sum,

et

sic

in

abyssum mersus sum, et

cum hac dolenda

abysso

in

alteram

abyssum sepeliendus sum.

Vae
135

super vae,

timor super timorem, dolor super dolorem!

Ecce

terria abyssus, et ipsa nimis terribilis.

Iudicia dei abyssus multa.

Forsan in voce harum cataractarum abyssus mea abyssum invocat. Cataractae occultae sunt,
1

iudicia dei occulta sunt.

Abyssus

igitur

abyssum

in

voce

38 cataractarum dei invocat,

retur;

quia peccatorum abyssus tormentorum abyssum meSi peccata

quod

iudicia dei pronuntiant.

erat

mea non

essent abyssus,

ti-

menda tamen multum

141

iudiciorum

dei

abyssus

multa,

quoniam

supra

humanum sensum

sunt occulta.

121-122 peccati] Ioh. 8,34.

41,8.
invocat] Cf. ibidem.

123 non rediens] Ps. 77,39.

35,7.

129 invocat] Ps.

135 abyssus multa] Cf. Ps.

136 cataractarum] Cf. Ps. 41,8.

137 occulta sunt] Cf. Rom. 11,33.

140 abyssus multa]

Cf. Ps. 35,7.

112tantumom.
1

5 aeternam om.
1

V
G

119

in]

ut

124

eiecisti

GL

27 gratiam] inde add.

GL

36

kataract.

60

ORATIO

14

Nunc

vero iudicia dei abyssus, peccata

iudiciorum
super

mea

abyssus,

debita mihi torsubtus

menta abyssus. Abyssus

me,

abyssus

inferni

me,

abyssus peccatorum in qua sum, et ipsa intra me.

timeo,
obruat.

Illam quae supra imminet 144

illam

ne

in

me

irruat

et

me cum

abysso

mea

in

quae

subtus

patet

Ubi tormenta numquam peccata

delebunt,

sed peccata semper tor147

menta tenebunt.
iVliser,

cui
in

peccavi,

quo deveni, quo

abii
?

a deo,

ubi perditus
dei

sum ab
quis
in150

eo

Quis me
?

abysso inter abyssos quaeret

extra

Aut perditum

veniet

Aut

quis

abyssum peccatorum audit clamantem

de

profundo

eorum

?
tu,

Sed o
fugi
in

domine, qui intueris abyssos: quo

?

ivi

a spiritu tuo
si

et

quo
153

a facie tua

Certe, non ubi adhuc

Etsi
ibi

sum
te

abes,
et in

quia et

descendero

infernum,

ades.

ergo nequiter

fugi

abysso
nisi
si

mea damnabiad paenitendum

abysso
sua

hter abscondi

me

quoque vides me. Quis enim

tu

tu
in

movet animam meam, aut

vides

quomodo moves eam,

non

156

eam

Bone domine,
velut in
lecto
fecisti

tu

pulsasti

et

excitasti

eam

in

abysso delictorum suorum,

tu
sollicitasti

dormientem.

Tu

concussisti

torpentem,
et
illi

negligen- 159

tem,
tur.

tu

paenitentem unde iucundabatur,

dolentem unde delectaba-

Tu

ut

peteret intercessorem consuluisti, tu

fecisti

eum

exhibuisti.

Bone
?

deus,

omnia haec

in

abysso,

et

non
et

audis

clamantem de abysso
te

Haec

162

praeveniendo fugitivo tuo

ut perficias

fecisti,

non subsequeris ad

reverti

volentem,

quod

incepisti ?

Bone domine,
invenisti,
dilecti

gratias

tibi;

vere quaesivisti in abysso perditum

suis

tuum

et 165

quem

ita

de peccatis

exterruisti.

Per merita

sancti

NICOLAI,
perditum
nullum
168

tui,

reduc de abysso peccatorum,

quem quaesitum
in

invenisti

tuum; ne perdas amplius inventum tuum; ne

invenis,

abysso

inferni,

ubi

perdas
redire,

quaesitum

et

inventum

servum tuum.

Audio, domine, quia

iubes

me
exire.

sed miserabiliter ligatus et nimio pondere gravatus non pos171

sum

150 de profundo] Cf. Ps. 129,1.

tua] Cf.

152 abyssos] Cf. Dan. 3,55.

v.

152-153

facie

Ps.

138,7.

153-154 ades] Ibidem,

8.

164

incepisti]

Cf. 2 Cor.

8,6; Phil.

1,6.

143 iudiciorum] dei add.

fugi]

CG (sec.
(corr,

man.)
a
sec.

149

me om.
in

quaereret

P
G

154
168

a add.

165 quaesisti D; prima

ne perdas] nec perdas

VB

manus manu)

166 meritum

169 servum om.

ORATIO
Sed o sancte

14-15

61

NICOLAE,
iam
respexit,
ut

cur ego per merita tua oro deum,

?

cum
:

tu

melius hoc possis qui es ante

174 avertaris

eum

Precor

te,

domine, per nomen eius

eius.

ne

quem

ipse

quamvis reum servum

Adesto

mihi,

rogo,

apud deum, non

defendas me, sed ut ores pro me. Peccata enim

ostendo, non excuso sed accuso.
illo

mea coram eo non defendo sed

177 reus,
fecit
si

Ego sum

ego ipse sum sub

illo

et

pro

accusator meus.

Non

accuset

me

qui

me. Solus
est

suffeci

ad peccandum,

solus sufficiam
est

ad accusandum. Denique

iudex
est

ad iudicandum reum suum:

et

dominus ad tuendum servum

180suum,

creator ad servandum opus suum, est deus ad salvandum creden-

tem
tem,
183

et

baptizatum suum.

Aut quomodo

iudicabit peccatorem ut contemnen-

qui se de peccatis miserum cognoscit et fatetur paenitentem ?

ut

Aut quo-

modo damnabit
tam amicum
Deus,
in
;

adversarium peccatorem, qui se peccasse dolet et fugit ad

eius
te

intercessorem ?

pono spem meam

iacto

sancte

NICOLAE,
tu

tibi

committo oraiacto

186

meam super ambos meam. Hoc est quod a me

tionem
cipite

curam meam, immo

exigitis,

vobis
tu

animam
;

magis

iubendo,

consulendo

sus-

eam

vobis iactatam,

habete eam vobis prostratam. Custodite

aliud facio,
;

eam cum
:

189 dormio,

servate

eam cum
nomen

videte
tu

eam cum

aliud cogito
tui

tu

per

concessionem, tu per intercessionem

fessoris,

propter merita

tam

dilecti

con-

tu

propter

tui

et

mei creatoris, qui est benedictus in sae-

192 cula,

amen.

XV.
Oratio ad sanctum
Sancte
et

BENEDICTUM.
tam opulenta benedictione
te
vir-

beate

BENEDICTE, quem
ditavit,

tutum superna gratia

ut

non solum

ad

desideratam
et alios

gloriam,

ad

beatam requiem, ad caelestem sedem sublimaret, sed

185 spem meam] Cf. Ps. 72,28; 77,7.

innumerabiles
191-

186 curam meam] Cf. Ps. 54,23.

192

in saecula

amen] Rom. 1,25.

173 possis]

tu add.

G
:

175 ut non

V
Oratio

85 committo] commendo

D
A

ad
4

Or.

XV

(prius

LXXII)

sic

ATG

om.PC

3 et beate om.

gloriam] et add.

V
:

Recensio
S.

ORATIO PROPRIA MONACHORUM BENEDICTUM add. DL; Claustroneoburg. 798 (s. XII.)
alia

B^AD

62

ORATIO
tua

15

ad eandem beatitudinem
incitaret,

admirabilis

vita

attraheret,

dulcis
:

admonitio 6

suavis

doctrina

instrueret,

miracula

provocarent

ad

te,

inquam,

benedicte dei,

quem mea

benedictione tam larga benedixit deus, ad

tibi

te

confugiens
tibi

angustiosa anima

se prosternit

quam

humili mente potest,

fundit 9
potest.

preces quanto affectu potest,

tuum auxilium implorat quanto desiderio

eius
necessitas.

Nimis enim

est

immanis

et intolerabilis

Vitam namque sanctae

conversationis,

quam

promisi nomine

et

habitu 12

monachi, profiteor; sed ab hac vita longe

et

exulando,

mentiri deo et angelis

hominibus ipsa mea conscientia convincor. Adesto, pie pater, adesto sup-

plicanti.

Rogo ne

abhorreas tam

mendosum

et

tam mendacem, sed attende

15

confitentem et plus

quam merear

miserare dolentem.

Utique o praeclare dux

addixi ducatui,

inter

magnos duces exercituum

Christi, tuo

me

quamvis imbecillem militem; tuo

me

subdidi magisterio, licet 18

,

ignavum discipulum; secundum tuam regulam devovi

carnalem monachum. Perversum namque cor
peccata lapideum est et aridum,
Iuteum. Depravata
infatigabilis,

me vivere quamquam meum ad deploranda perpetrata

instantibus

ad resistendum vero
inutilia

molle
est

et 21
et

mens mea ad

et noxia pertractanda velox

ad

vel

cogitanda salubria fastidiosa et immobilis. Obcaecata et

et

distorta
et

anima mea ad praecipitandum

volutandum se
difficilis

in vitiis

facilis

est 24

prompta, ad saltem reminiscendum

carissime pater,

virtutes

et

pigra.

Longum

est

nimis,

commemorare
somnolentiam,

singula.

Nimis, inquam, longum est enuimpatientiam,

merare

gastrimargiam,

levitatem,
vitia,

cenodoxiam, 27

detractionem, inoboedientiam et caetera

quibus facta est infelix anima

mea cotidianum

ludibrium; quae

modo

sibi

vicissim tradunt et distrahunt

ad

Ad

Or.

XV:
;

6 admonitio] Cf.
1935]
lin. 2).
I

s.

BENEDICTI
s.).

Regula, Prologus (ed. C. Butler

c.

[1912; 1927
106);

12 promisi] Cf. ibidem,

(lin.

LVIII

(lin.

39

s.).
(lin.

13
8;

mentiri deo] Cf. ibidem, c.

c.
I

18

18 militem] Cf. ibidem, Prol.

II

(lin. 3);

et passim.

magisterio] Cf. ibidem, Prol. (lin. 1); c.

c.

(lin.

67);

et passim.

19 devovi] Cf. ibidem,

LVIII

(lin.

18

ss.).

20-21

lapideum]

Cf. Ez.

11,19; 36,26.

12 Vitae

13 vita om.

A
sic

15 tam

mendacem
1

et

miserare] miserere
claros

meferare

P
T

7 praeclare]

tam mendosum A magne G magnos]

16
prae-

G
est

18 adduxi

G
est

20"21 peccata (ex mala) perpetrata

molle

dum

AG

molle]

23

Occaecata

PB

A O

21

et ari-

caecata

AGL

24 et volutandum om. A giam DCG Castrimargia

26 karissimae

27 gastimargiam

castrimar-

29

vicissim sibi

TC

ORATIO
30 illudendum hunc

15

63

aerumnosum

et

quasi

pannosum homunculum,

modo eidem
sub

cum

turba insultant conculcando et conculcant insultando.

Ecce beate
33 tuo ducatu
!

BENEDICTE, quam
efficaciter
sic
!

strenue pugnat hic

miles Christi

Ecce quam

proficit

hic tuus discipulus in tua schola

vitiis

Ecce bonum monachum, qui

fervet et vivit solis virtutibus

mortificatis

et

voluptatibus carnis, sic

sic extinctis
!

Immo

ecce falsum monachum, cui

36 virtutibus,

sic

turba dominatur vitiorum, premit moles peccatorum

!

Pro pudor
discipulus
sancti

impudens monache, qua fronte audis

False professor,
professionis,

dici

miles Christi,

BENEDICTi ?
et

qua

impudentia

potes
?

pati

39 videri in te

tonsuram

vestem

cuius

non habes vitam

Heu

dolor,

o angustiae, quae mihi sunt undique! Si enim

et

summum regem
:

meum
42 est. vita

bonum magistrum meum

et

professionem factam nego

mors mihi
:

Si

autem eorum militem

et discipulum et
est.

monachum me
in

profiteor
spiritus

cum

me

arguat mendacii, iudicium mihi

cor

Anxiare

me,

meus,

turbare in me,
45

meum, erumpe
domine,
vide

et

clama, anima mea.

IESU, bone

humilitatem

meam
adiuva
libenter

et

laborem

meum,

et

dimitte universa delicta

mea. Adiutor meus esto, domine,

ne

derelin-

quas

me neque
ut vita

despicias

me; sed doce

et

me

facere voluntatem

48tuam,

mea

testetur

quod cor

et

os

confitentur.
et

Intende

voci orationis meae,

pii

rex meus et deus meus, per merita

tui,

intercessionem

BENEDICTI,

dilecti

ducis mei et magistri mei.

51

O
per illam

tu,

mi bone dux,
oro,

suavis

magister,

dulcis

pater

benedicte
et

BENEDICTE,

obsecro per misericordiam

te

quam

erga alios

habuisti,

quam erga

deus habuit, compatere miseriae meae,

te

qui congra-

54 tulor felicitati tuae.

Succurre

patronum clamanti, exonera mole peccatorum

32 miles
Prol.

Christi] Cf.

Regula, Prol.

(lin.

8); et passim.
I

33 schola] Cf. ibidem,

12); c.

(lin.

117).

34

carnis] Cf. ibidem, c.

c.
I

(lin.

(lin.

25); et passim.
c.

39 tonsuram] Cf. ibidem,

(lin.

18

s.).

professionis] Cf.

ibidem,

LVIII

(lin.

63

40 undique] Cf. Dan. 13,22 (Vulg.: sunt mihi). 43 spiritus meus] Cf. Ps. Prol. (lin. 8); c. LXI (lin. 24). 45-46 delicta mea] Cf. Ps. 24,18. meum] Cf. ibidem. 48-49 47-48 voluntatem tuam] Cf. Ps. 142,10. Ps. 26,9.
ss.).

regem] Cf. Regula,

142,4.

44 cor

46-47 despicias me]

deus meusj Ps. 5,3.

51

pater]

Cf. Regula, Prol.

(lin.

3).

Proch GL 37 Proh 30 hunc] hinc G (sec. man; om. L) eidem] ei A 47 doce] me add. A 38 professor] monache A 41 professionem] meam add. A 53 48 mea om. G 51 mi] me A benedicte] BENEDICTE B; om.

ADC

AP

deus erga

te

TC

64

ORATIO

15-16

obrutum, solve delictorum funibus ligatum, expedi criminibus irretitum. Erige

iacentem, sustine nutantem.
et protege

Instrue spiritualibus armis virtutibus inermem,

doce

pugnantem,

expugna impugnantes. Exige mihi victoriam

et per- 57

duc me ad coronam.

Age, advocate monachorum, per caritatem qua

vivere deberemus, esto sollicitus,

sollicitus fuisti

quomodo
ma63

ut sufficienter velimus et efficaciter possimus 60

quemadmodum debemus,
gisterio

ut

et

tu

de nostro discipulatu

et

nos de tuo

gloriemur coram deo, qui vivit et regnat per

omnia saecula

saecu-

lorum, amen.

XVI.
Oratio ad sanctam
Sancta

MARIAM MAGDALENAM.
quae cum fonte lacrimarum ad
fon- 3

MARIA MAGDALENE,
venisti,

tem misericordiae Christum

refocillata,

de

quo ardenter

sitiens

abundanter es

per

quem

peccatrix es iustificata,

a quo amarissime dolens dulcis-

sime es consolata; tu domina

peccatrix

mea

carissima, per temetipsam es experta qualiter 6

anima

creatori

suo reconcilietur,

quod
restituat.

consilium
Satis

miserae

animae

expediat,

quae medicina languenti salutem

cui dimissa sunt

enim scimus, cara

amica

dei,

peccata multa, quoniam dilexit multum.

peccata

Non
tua

ego sceleratissimus, domina beatissima, non ego sceleratissimus

improperando
pertracto;
et

retracto,

sed

immensitatem

clementiae,

per

quam

deleta sunt,
12

per

eam

respiro ne desperem, et
in

ad eandem suspiro ne peream.

praecipitatus,

Ego, inquam, miserabiliter

profundum vitiorum
in

ego

nimio

pondere criminum gravatus, ego

detrusus,
et
in

obscuro carcere peccatorum a memetipso

,5

torporis tenebris obvolutus.

56 armis] Cf. ibidem

(lin.

9).

57 impugnantes]

Cf.

Ps.

34,1.
v.

Ad
37,39.

Or.
9

XVI
dilexit

3 lacrimarum] Cf. Luc. 7,38,44.

5 peccatrix] Cf. ibidem,

multum] Cf. ibidem,

v.

47.

55 delictorum] peccatorum
saecula om.

A
G

56

spiritalibus

61

disciplinatu

G
2
sic

62

ad Or. XVI (prius LXXIV):

slne inscriptione

Oratio deest in

A
Non

Oratio om.

PLV
:

4 Christum om.
a temetipso

9-10

beatissima

DG

om.

14 peccatorum om.

Recensio prior

2 ORATIO AD S. MARIAM ET RETRACTATIO AMORIS INTER CHRISTUM ET ILLAM T

ORATIO
Ergo
electa dilectrix et dilecta

16

65
dei,

electrix

ego miser rogo

te

beatam,

tenebrosus illuminatam, peccator iustificatam,

18 benignissima,

immundus mundatam. Memento,

indiguisti,
et

quid

fuisti

et

quantum misericordia

postula

mihi

indulgentiam, sicut

eam

tibi fieri voluisti.

Impetra mihi compunctionem

pietatis,

lacrimas humilitatis, patriae caelestis desiderium,

21 nitentiae

terreni exilii fastidium,

pae-

amaritudinem, aeterni cruciatus timorem. Prosit mihi, carissima, faconversatio

illo

miliaris

quam

habuisti

et

habes circa fontem misericoidiae. Hauri

illo

mihi ab
24
sitis

unde lavem peccata mea. Propina mihi de

illo

unde

satietur
erit

mea. Infunde mihi ex

difficile,

unde

irrigetur

ariditas

mea.

Non enim

tibi

quidquid volueris obtinere a dilectissimo et suavissimo domino et

vivit

amico tuo, qui

27

et

regnat.
dei,

(^uis enim explicet, o beata sponsa

familiari

quam benigna

familiaritate et

benignitate ipse calumniantibus te respondendo pro te se opponebat?

Quam
30 ipse
te

pie superbo Pharisaeo de te indignante ipse te defendebat,

quomodo

excusabat

sorore
te

tua

de
?

te

conquerente,

qualiter

ipse

opus tuum

laudabat

IUDA

in

fremente

Quid

denique, quid dicam, vel potius quo-

modo

dicam,

cum

eius

33 et flendo quaerebas,

eum ad monumentum quaerendo flebas quam ineffabiliter, quam amicabiliter te, quam consolari
amore
flagrans
se

venerat,
videnti,

magis accendebat, cum ipse

celabat

videnti

et ostendebat
et

non
fleres

cum

praesens ipse

quem quaerebas, quem quaereres

cur

36 quaerebat ?

oed
te,

tu,

o piissime domine, tu cur quaeris quid plorat

et

Nonne
?

viderat

cor

suum

dulcem vitam animae suae, crudeliter mactari

in

stupenda

39 pietas,

heu horrenda impietas, cum

quodam

ligno extensus et ferreis clavis

!

confixus penderes velut latro ploras ?

ad ludibrium impiorum
te

Et

dicis

Mulier, cur

Et quia nequivit iuvare ne

occiderent: vel corpus

tuum volebat

42 unguentis diu

servare ne putresceret, ut, quia vivo loqui non posset, saltem

28

se opponebat] Cf. ibidem, v.

39

ss.

29 defendebat] Ibidem,
fremente] Cf. loh.
v.

v.

40

ss.

30 con32-33 quae-

querente] Cf. Luc.

10,40

ss.

30-31

12,4
15.

ss.

rebas] Cf. Ioh. 20,11.

35"36 quaerebat] Cf. ibidem,

40-41 cur ploras]

Ibidem (Vulg.: quid ploras).

42 unguentis] Cf. Luc. 24,1,10.

16 te rogo ex
illo

om.

TC G
27

17 mundatam]

mundam

V
37 Sed o

23 ab
tu

illo]

de

illo

24

26
et]

qui]

add.
ploret

TPG
GL

Qui T quam add.

regnat] per omnia saecula

saeculorum

amen

GL

dominej deus

GL

38 mactari: o

sic distinguit

40

cur] quid

66
mortuo
flere

ORATIO
posset,
et vitalem

16

doctrinam

quam

a vivo audierat, iuxta mor-

tuum exosa vitam

semifractis
sibi

verbis

recitaret.

Nunc
-

insuper

ipsum corpus,

quod utcumque gaudebat

ploras?

dimissum, credit amissum; et dicis: Mulier, cur 45

incitatio

luctus!

Oculis

suis

viderat

si

tamen aspicere potuit eorum, ut putabat,

tui

quae crudeles
perdiderat.

in te crudeliter fecerant, et

residuum

manuum

Omnis

spes
et

de

te

iam

fugit,
:

quia nec reliquias tuas ad

me- 48

moriam tenere
Saltem
tu,

potuit,

quaerit

aliquis
eius,

Quem
tanti

quaeris,

quid ploras?
Ipse enim
posset, 51

o singulare gaudium
fieri

cur

concitas dolorem eius?

ploratus

sciebas et sic
nisi

volebas,

quia causam
et

narrare

non

crebro

verba interrumpendo,

ingeminatos

gemitus

erumpendo.
utique
tu,

Non
hortu-

enim
lanus

ignorabas
ille,

amorem

quem

ipse inspirabas.

Noveras

quid plantaveras in horto tuo animae suae. Puto quia quod plan- 54

taveras rigabas.

Rigabas, dicam, an probabas

Sed

ut verius dicam,

et

ri-

gabas et probabas.

Sed o bone domine, o benigne

magister,

ecce

fidelis

ancilla

et

disci- 57

pula tua nuperrime redempta sanguine tuo, ecce aestuat et anxiatur desiderio
tui,

circumspicit,

interrogat,
te

et

nusquam apparet quem

desiderat. Displicet ei
?

quidquid videt, quia

solum quem aspicit non videt. Quid ergo

dilectus eius?

Sufferet 60
in-

hoc diu dominus meus,

venisti

An

perdidisti

compassionem, quia

incorruptionem
!

An

pietatem amisisti, quia immortalitatem acquisisti?

despicis nos

Absit, domine

Non enim
dilectio,

mortales,

quia factus es immortalis, 63

pro quibus factus es mortalis, ut faceres immortales.

Quippe, pia
lerare diutius.

nec illam gementem, nec se

ut

latentem
flentis

potest

to-

Erumpit amantis dulcedo,

ancillae

non erumpat
et

amaritudo. 66

Nominat dominus consuetum

nomen,

cognoscit

ancilla

consuetam

domini vocem. Puto vel certe affirmo quia

cari

sensit solitam suavitatem,

qua vo-

consueverat:

MARIA!
!

vox

delectabilis,

o quantum blandimenti, 69
:

quantum
quae
sis

sapuit amoris
et

Nec

brevius nec

celerius

hoc exprimi potuit

,Scio

quid

velis,

ecce me; ne

plores,

ecce me,
esse

quem

quaeris'. Illico

mutatae sunt lacrimae.

tritum cor se

Non enim

credo

mox

restrictas.

Sed quas con-

72

torquendo prius exprimebat, eas postmodum cor gaudens exul-

45-46 cur ploras] Cf. Ioh. 20,15.

ibidem.

49
71

ploras] Ibidem.

53-54 hortulanus
Ioh. 20,16.

ille]

Cf.

55 Rigabas] Cf.
Ibidem,
v.

Cor. 3,6-8.

68 vocem] Cf.

69

MARIA]
45

13.

quaeris] Cf. ibidem, v. 15.

cur] quid

46

potuit] poterat

69

sueverat

ORATIO
tando effundebat.
75

16

67

eum,
scio

dicito mihi!

O quam dissimilia O quam dissona

et illud:

sunt:
sunt:

Raboni!,

et

Si tu

sustulisti

Tulerunt dominum meum, et nevidi

ubi posuerunt

eum,

Quia

dominum,

et

haec

dixit

mihi!

oed
78 beatae
intus
es, 81

quid ego miser

sine

affectu

praesumo

exprimere affectum dei et

amicae dei?

non habet

Quomodo namque eructabit cor bonum odorem, unde saporem? Verum tu mihi conscia es, veritas, tu mihi testis
tui

domine mi, dulcissime IESU, quia amore

in

amoris hoc

facio,

amorem

tuum

me
in

accendere cupio,

quia

te

solum et quod iubes desidero amare,

spiritum contribulatum, cor contritum et humiliatum tibi sacrificare.

Da

mihi,

domine,

hoc

exilio

panem

doloris et lacrimarum,
et

quem

esurio super

copiam
dilectae
piissime

84 deliciarum.

Exaudi me propter amorem

et

cara

merita

huius

tuae
Noli,

MARIAE
87

beatissimae

matris

tuae,

maximae

MARIAE.
tui

redemptor IESU,

noli despicere

precem indigni
cordis

peccatoris,
et

sed

adiuva

conatum
tui

infirmi

tui

amatoris.

Excute

mei teporem,

per

fervorem

amoris da mihi pertingere ad

patre et spiritu sancto vivis

aeternam tuae gloriae contemplationem, qui

et

cum

regnas

deus per omnia

saecula saecu-

90 lorum,

amen.

74 Raboni] Ibidem.

v.

16.

74-75 mihi] Ibidem.

75-76 eum] Ibidem,

v.

13.

76 mihi] Ibidem,
83
Cf. Or. VII.
lin.

v.

18.

78 cor] Cf. Ps. 44,2.

lacrimarum] Cf. Ps. 79.6.

82

sacrificare]

Cf. Ps. 50.19.

doloris] Cf. Ps.

126,2.
(p.

85 maximae

MARIAE]

18).

78 dei] eius

GL

namque] enim
81 quod] quae

D
V

80

es

om.

P
GL
L

bonum] meum 82 contribulatum]

G
et add.

79 es conscia et humi-

liatum om.

83

doloris] odoris

fervorem

88

gloriae tuae

87 infirmi GL 89 deus om. GL

87-88 amoris
89-90 per omnia

rui

amen om.

68

ORATIO

17

XVII.
Oratio episcopi vel abbatis

ad sanctum sub cuius nomine

Sancte N.,
beatis amicis dei, pie N.,
iste

regit ecclesiam.

beate N.,

unus de gloriosis apostolis dei, unus de

iste

peccator, iste indigens,

tuus licet

indignus, licet
te,

ineptus,
nescius,

licet

nimis inconveniens vicarius, iterum et iterum redit ad

dubius, 6
suo.
te-

sollicitus

de populo tuo, de congregatione tua et

persona, nullis bonis ornata, sed
vitiis

de

periculo

Ego

scilicet

inutilis

profunda ignorantia

nebrata, innumeris

deformata, immensis peccatis onerata,

nescio an
te
iussistis

ego, inquam, 9

quem deus
in

et

tu post

deum

an permisistis abbatem vocari

ecclesia
et

sub te advocato, sub

tutore,

sub tuo nomine constituta: anxius

te

de me

de mihi commissis,

te

rogo consultorem,

precor

adiutorem,

te '2

expecto per omnia pro

me

operatorem.

Magister enim vocor, sed esse nescio. Pastor nominor, sed esse nequeo.

Abbas

dicor,

sed non sum. Vident enim

facere

me

sedere

ubi sedet

abbas, sed '5

ego video

me non

quod

facit

abbas. Aspiciunt

me

praecedere sicut

abbatem, sed ego aspicio

abbatis,
laici,

me non

vivere sicut abbatem. Exhibent mihi honores

sed ego non ostendo

illis

mores abbatis.
vivant

Nondum

duxi vitam boni ,a

feci,

et

de

me

expectant

quomodo

monachi. Quid

homuncio,

vermis et putredo, quid

feci,

quid praesumpsi, quid consensi

Ad

Or. XVII: 20 vermis

et putredo] Cf. Iob 25,6.

ad Or. XVII (prius

abbatis om.

LXXV)
C
in

Oratio deest in

2-3

sic

DGB

2 Oratio

CL

episcopi vel abb.]

PRAELATI P

3 ad sanctum om.

V
C

no-

mine]

PRAELATUS
gloriosis]

add.

nomine om.

et gloriosa dei genitrix

Maria

marg. praeponit

D
P
7

4 Sancte dei] Sancta N. (ter)] Quintine P

pia beata

Vedaste
vel

magnis-G

apostolis] martiribus

confessoribus (gloriosis)

martyribus vel confessoribus add.

D
si

vel apostolis vel confessoribus

(in marg.)

martyribus vel confessoribus (in marg.J

(cf.

GV
marg.)

sollicitus]

si si

episcopus est add.

P D
10
15

inferius)

de populo tuo]

episcopus est add.

GV
om. V)

abbas add.

D D

permisistis]

episcopum vel add. D;

(in

GV (vel

12 et de om.

Episcopus (in marg.) praeponunl GV; etiam deinAbbas] Episcopus vel praemitt. 18 boni] clerici vel add. ceps post verbum abbas legitur semper (vel) episcopus
clerici

supra

lin.

insert.

Recensh

prior:

2-3

7 de populo tuo om.

ORATIO AD PROPRIUM APOSTOLUM T TPCL (in marg. GV)

ORATIO
2i

17

69
quid fecistis?

Immo
fecistis,

tu,

deus,

et

tu,

N., apostole

eius,

sive
tu

iubendo

sive permittendo.

Vos

ergo qui quoquo

ulli obsit,

Vos enim hoc modo fecistis,

facite,

orando, tu donando, ut nec mihi nec

fecistis.
:

sed mihi et multis

24 prosit

quod

Vos

qui

fecistis

nescium

doctorem,

caecum ductorem,

errantem rectorem
posuistis,

docete

quem doctorem
concessistis.

statuistis,

ducite

quem ductorem
quid
in

regite

quem rectorem
regite

Docete,
docete
eos.

obsecro,
et

doceam,
ducite

27 ducite
illos

quo ducam,

ut regam.
et

Immo

illos

me

illis,

et

me cum
tuus.

illis,

regite eos

me
illi

inter

IESU, bone domine, non sunt

30

mei sed sunt

tui

tui,

quia nec ego sum

meus sed
tua
fecisti

Tuus sum, domine,

emisti.
et

et

sunt,

quia tu

me

et

eos sapientia
tui

et

anima tua

Tui ergo sumus,

emisti.

bone domine,

sumus,
eos,

quos tam sapienter

33 domine,
et

fecisti

tam caro
vel eos.
et

Si ergo mihi

commendas

non ideo deseras me

tibi.

Commendas

eos mihi;

commendo me

eos

Tuus

est,

domine, grex

tuus pastor; tu gregis et pastoris esto

pastor.

36
tui.

Domine, per merita beati N., amici

tui,

exaudi

orationem

peccatoris
dedisti
flagi-

Fac, domine, ipsum sollicitum esse pro nobis,

lllum pro nobis orare

quem advocatum

nobis. 39 tamus.

sentiamus, per

quem
per

auxilium tuum cotidie

Impetremus per illum

Illum,

gratiam

tuam,

quem

cotidie

imploramus

maiestatem tuam.

domine, fatemur advocatum nostrum, per illum sen-

tiamus te salvatorem nostrum.

42 eius,

Ne

praevaleant, domine, merita nostra meritis

sed deleantur peccata nostra precibus eius.

Et

tu,

o sancte et beate N., tu es advocatus meus; tu esto ad

deum
illi

intercessor meus.
45

Oro

te:

exora eum; peto a te: impetra ab eo. Defer

illi

meam

orationem, et refer mihi eius exauditionem. Per te

et

angustia

mea
peri-

intimetur,

per te mihi consolatio eius redonetur. Ostende

illi

meum

culum, et exhibe mihi eius auxilium.

30-31

fecisti]

Cf. Ps. 103,24.

31

emisti] Cf.

Cor. 6,20.

21

N.] Quintine

P
L

Vedaste

C
eius]

sancta

Maria supra
vel

lin.

insert.

D
in

apostole]

martir

P
22

confessor

C
28

martyr

confessor

add.

D;

marg.

insert.

GV
ut

sive permittendo] vel permitt.

23

multis et mihi

GV

27 quo]
inter illos

GL

ut]

quo

regite eos] regite illos

CGL

inter eos]

29 sunt tui] sunt om. G 36 beati] om. D; sancti C 43 N.] Quintine P Vedaste 45 orationem meam GL

32 care
N.]

C G

commendes V DCV (ab altera manu) Vedasti C 40 fatemur domine P Quintini P 44 a te] a om. ad deum] apud deum P

70

ORATIO
Ecclesiam enim dei sub
te

17

regere suscepi,

qui

animam meam

regere 48

nondum
alios

incepi.

De me

ergo ipso timidus, de

aliis

cogor esse

sollicitus.

Gra-

vatus pondere peccatorum alios iubeor relevare,

incurvatus pondere criminum

51

exigor erigere. Ergo sancte et beate ac pie N., recognosce

ut

lemcumque vicarium tuum,

quatur auxilium tuum, ad
Prius enim sunt commissi
sunt a te dimissi,

me quame praeveniat consilium tuum et subseregendum me ipsum et gregem mihi commissum.

semper

tibi

quam

mihi;

et

cum

mihi sunt

commissi, non 54

sed ego magis commissus.

de

illis,

tu
te.

fac de

cere pro

Fac,
fac

pro
te

te.

Immo

Quod ergo mihi iniunctum est me et de illis. Fac pro me quod mihi iniunctum est fadomine, fac pro me, quia tu vides me nec scire nec posse non pro me sed pro te, quia prius et magis pertinet ad
si

57

quam ad me;

et

quid ad me, hoc est post

scis,

te

et

sub

te.

Tu
quam

ergo,
ego. 60

domine, tu plus debes, plus

plus potes

quam

ego; tu potius fac

Non me
gravis mihi.

gravet,

domine, suscepta cura

eorum,
illi,

quia

satis

me

gravat

sarcina peccatorum

meorum. Non me gravent

quia ego ipse

nimis

sum

Nimis certe ipse

gravet

me

gravo; non est

opus ut

alii

me

gravent. 63

Sed nec eos

noceat
illis

onus

meum, nec impediat

obsint
illis

eos peccatum

meum, nec
66

malum meum. Non

raala

mea, quibus prodesse debent

illis

bona mea. Non me impediant, domine, de quibus proficere debui; non

obsim,
trahant

quibus prodesse debui. Nimis enim sufficiunt mihi delicta

mea; non

me

aliena

secum. Nimis mihi

est,

si

me damnant

peccata mea; non

69

involvant alios

mecum.
o apostole
dei,

Sed
illos,

tu,

tu

qui potes, subleva

utrosque,
et
illi

me

et

eos,

porta

me

et

excusa

me

et illos.

Adiuva
salute

rege et

protege

utrosque,

ut et
72

ego gaudens de illorum

nostrum
et tu

mecum,

de mea secum, semper Iaudemus

tecum, qui
fiat,
sit

bonum dominum IESUM Christum

benedictus deus,

benedictus apostolus eius in aeternum;

fiat.

48 regere 1 ] Cf. Act. 20,28.

Cf. Ps. 88,53.

62-63 gravis mihi] Cf. Iob 7,20.

74

fiat,

fiat]

48 dei om.
relievare sic

GL

48-49 nondum regere

51
ac] et

CGL

P
GL
de om.

D
me

N.] Quintine

50 peccatorum] meorum add. P Vedaste C 52 vicarium

tuum] tuum om.

et
in

praeveniat

G
tu

52-53 subsequatur]

me

add.

de

illis]

60 debes]
aliena

GL

62-63 gravis sum

G
tu

add.

G
71

68 secum

CG
dei]

damnant me

70 o

G
in

56 66 Non] (o om. L)
marg.
in-

apostole] martir
sert.

confessor

martyr vel confessor add.

D;

G
martir
in

ut et] et

om.

CG

72 laudemus] dominum add.

GL

74 apo-

tolus]

confessor
insert.

vel confessor in marg.

eius]

martyr vel confessor

add. D;

marg.

ORATIO

18

71

XVIII.
Oratio pro amicis.
3

Dulcis

et

benigne domine
et cui

IESU

Christe,

qui exhibuisti caritatem

potest;

qua

maiorem nemo habet

morti,
et

parem nemo habere

servis
et

qui

nihil
tuis

debebas
posuisti,

tamen piam animam tuam pro

interfectoribus
tuis

peccatoribus

et pro

ipsis

orasti,

ut eos fratres tuos et iustos faceres et

tu,

reconciliares
fecisti

misericordi patri tuo et

tuis,

tibi;

domine, qui

tantam

caritatem

inimicis

tu

ipse caritatem praecepisti amicis tuis.

affectu

Bone domine, quo

recogitabo

inaestimabilem caritatem tuam?

Quid retribuam immenso

beneficio tuo ? Transcendit

enim

omnem

affectum

dulcedo tuae benignitatis. Vincit

12
ficii.

omnem

retributionem

magnitudo

tui

bene-

Quid ergo retribuam

et

creatori et recreatori

meo

Quid retribuam mibonorum meorum

seratori

redemptori
est

meo? Domine, deus meus

enim orbis terrae
et

es tu,

non eges. Tuus

15

plenitudo eius.

Quid
deo meo,

igitur
nisi

ego mendicus

et pauper,

ego vermis

et cinis,

quid retribuam

ut

ex corde oboediam praecepto eius? Est autem praeceptum

tuum, ut diligamus invicem.

18

Bone homo, bone

es,

deus,

bone domine,

bone

amice,
milis
et

bonum totum quidquid

amorem
diligo,

huic praecepto tuo desiderat oboedire hu-

contemptibilis servus tuus.

Tu

scis,

domine,

quia dilectionem
peto,

quam

iubes amo,
21

caritatem concupisco.

Hanc

hanc quaero,

propter hanc pulsat et clamat hic pauper et mendicus tuus ad

sericordiae tuae.
gitatis

ianuam migratuitae lar-

Et inquantum iam accepi dulcem eleemosinam

tuae,

diligens

omnem hominem

in

te et propter te,

quamvis non quantuam.

24

tum debeo nec quantum desidero:

omnibus exoro

clementiam

Sunt

Ad
3,16.

Or. XVIII: 3-4 nemo

6
tuis]

habet] Cf. Ioh.

15,13.

5 posuisti] Cf. ibidem;

Ioh.

orasti]

Cf. Luc. 23,34.

7 reconciliares] Cf.

Rom.

5,10;

8 amicis
39,18.

Cf. Ioh.
15,2.

15,12,17.

10 retribuam] Cf. Ps. 115,12.

16 cinis] Cf. ibidem, 30,19.

2 Cor. 5,18. 13-14 non

16-17 invi-

eges] Cf. Ps.

14 plenirudo eius] Cf. Ps. 49,12.

15 pauper] Cf. Ps.

vermis] Cf. Iob 25,6.

21

cem] Cf. Ioh. 15,12,17.

mendicus] Cf. Ps. 39,18.

ad Or. XVIII (prius XXIII):

Oratio cm.
beneficii tui

sic

TDCGBV PRO AMICIS ORATIO A

8
fecisti

P
A

3 benignissime

D
A

ipse caritatem om.

10

16 eius praecepto

72

ORATIO.
sicut

18

tamen plures quorum dilectionem,

pressit

specialiter et familiarius cordi

illis,

meo

im-

amor

tuus,

ita

ardentius bene desidero

et

devotius

opto

orare
27

pro

illis.

Vult, vult, pie domine, vult servus tuus orare

te

pro amicis

suis,

sed
suf-

revocatur reus tuus a delictis

ficio:

suis.
aliis

Qui enim mihi veniam exorare non

rogare praesumo? Et
intercedo?
illis

qua fronte gratiam tuam

quaero:
?

qui

anxius

inter- 30

cessores

qua fiducia pro

iubes

aliis

Quid

faciam, domine deus,

concupiscit;

quid faciam

Tu

me

orare pro

et

dilectio

sed claloqui 33

mante mihi
contremisco.

conscientia ut pro meis peccatis sollicitus sim,

pro

alienis
?

Dimittam ergo quod iubes, quia

si

feci

quod prohibes
oboedientia

Immo
sanet

quia
prae-

praesumpsi prohibita, amplectar imperata,

forte

sumptionem,

si

forte
te,

caritas

operiat

multitudinem peccatorum
his

meorum. 36

Oro
erga quos

ergo

pie et
te;

bone deus, pro

illis

qui

me

diligunt propter te et
et

quos ego diligo

in

et pro

devotius,

quorum erga me dilectionem

hoc ago, domine mi, quasi

meam

tu

nosti sinceriorem.

Non

iustus 39

securus de peccatis meis, sed qualicumque caritate sollicitus pro alienis. Dilige

ergo eos, tu fons dilectionis, qui praecipis et das mihi ut diligam eos. Etsi
oratio
illis,

mea non
fit

meretur prodesse
iubente auctore.

illis,

quia
te

tibi

offertur

a peccatore

valeat 42

quia

te

Propter
eos,

ergo,
fac

tu auctor et datorfcaritatis,
te
illis

propter te non propter

me

dilige

et

ut ipsi

toto

corde,

tota

mente, tota anima diligant, ut sola quae

loquantur et faciant.

tibi

placent et

expediunt

velint, 45

Nimis tepida

est,

domine mi, nimis tepida

est

oratio

mea, quia parum

fervida est caritas mea.

ficium

Sed ne

metiaris

eis,

tu

dives in misericordia, bene- 48

tuum secundum torporem meae

devotionis;

sed sicut tua benignitas su-

perat

omnem humanam
Fac
sic
illis

caritatem, ita tua exauditio transcendat affectum

et

meae
51

supplicationis.

de

illis,

domine, quod

ipsis

expedit secundum tuam

et

voluntatem, ut

a te regantur et protegantur semper

ubique,

quatenus

ad gloriosam

et

ad aeternam perveniant securitatem, qui

vivis et

regnas deus
54

per omnia saecula saeculorum, amen.

36 peccatorum] Cf.
28 domine pie A 32 me om. V 39 tu meam CGL
esse] prodere

Petr. 4,8.

44-45
altera

diligant] Cf.

Matth. 22,37.
pro

30 tuam] ab
41 mihi]

manu

add.

33 conscientia mihi

G
add.

pro pecc. meis

V DC

qui]

quia

alienis] aliis

A CG

exemplum add.

eos diligam

A A

42 prodom.

48

est

A fervida A
L

44 propter
51 ipsis]
illis

te] et

47 nimis

tep. est sec. loco

52 rigantur

53-54 deus

ln saecula

deui om.

PG

saecula om.

saecula

amen

amen] om. B

om.

ORATIO

19

73

XIX.
Oratio pro inimicis.
3

Omnipotens
meis,

et

pie domine,

IESU

Christe,

quem opto
inimicis

propitium amicis
meis.

coram

te

est

etiam quid exoptet

cor

meum
tibi

Tu

enim

scrutans corda et renes deus, tu penetras secreta mentis meae. Tibi enim
6 patet,
tere
sit
si

quid in anima servi

si

tui

seminasti

quod

sit

offerendum, nec laibi

te potest,

quid et ego et

inimicus

homo seminavimus
deus,

quod igne
sed

comburendum.

Ne

despicias,

benignissime

quod

tu

seminasti,

9 fove et auge et perfice et conserva.

te,

Quia

sicut

nihil

boni potui incipere sine

te.

ita

nec possum consummare vel custodire absque

propter
salva
id

Ne me

iudices,

mi-

sericors deus,

quod

tibi

displicet

in

me, sed aufer quod non

corrigere
ipsi

12posuisti,

et
te,

animam quam

creasti.

Non enim ego

facis

me

pos-

sum

sine

quia

cum boni sumus,

si

tu

ipse

nos et non
nequitiam

nos, nec

tolerare poterit
15

anima mea,

secundum suam

iudicaveris

eam.

Tu
quid ipse

ergo,

domine, qui solus es potens, tu qui solus es misericors, quidfacis

me

desiderare inimicis meis,

illis

et

illis

tribue

et

mihi retribue.
ignorantia aut

Et

si

quid aliquando exopto

aut malitia
es
:

extra regulam

caritatis

aut

18 infirmitate

bone domine, hoc nec

illis

tribuas nec mihi retribuas.

Qui
21 dixisti per

lux vera, illumina caecitatem illorum.

Qui

es

summa
in

veritas,

corrige errorem eorum.

Qui

es vera vita,

vivifica

animas ipsorum.
diligit tui

Tu

enim

dilectum discipulum tuum, quia

qui non

manet
et

morte.

Oro

ergo,

domine, ut quantam iubes haberi dones eis

proximi cari-

tatem, ne habeant coram te super fratre suo peccatum.

Ad

Or.

XIX

5 deus] Ps. 7,10.

v. 30.

7 seminavimus] Cf. Matth.

13,25.

7-8 com13 non

burendum] Cf. ibidem,

ipsi nos]

11-12 non posuisti] Cf. Luc. 19,21.

14 iudicaveris eam] Cf. Ps. 129, 3.

Cf. Ps. 99,3.

veritas]

19 lux vera]
21
in mortej

Cf. Ioh. 1,9.

1

Cf. Ioh.

14,6.

20

vita]

Cf. ibidem.

Ioh. 3,14.

22-23 caritatem] Cf. Matth. 22,37

ss.

ad Or. XIX
tio

(prius

XXIV):

sic

A
CG

4 quid] quod

5 penetrans
13 sumus boni

TDCGBV G
GL

Oratio om.

P
V

Pro

inimicis ora-

si

quid] quicquid

GL

10

iudices]

domine add.

G A

15 potens es

20 eorum]

illorum

vita vera

ipsorum] eorum

22 haberi iubes

dones]

dona

74
Absit, o pie domine,
absit
et

ORATIO
ne
sim

19

fratribus

meis occasio mortis, ne 24

Satis

sim
satis

illis

petra

scandali

lapis

offensionis.

enim

et

plus

quam

est

mihi, domine,
te

quod mihi

ipsi

sum scandalum;
conservis suis

sufficit

mihi

meum
con-

peccatum. Obsecrat

servus tuus pro

ne

offendant

benigni- 27

tatem tam magni, tam boni domini propter me, sed reconcilientur
cordent mihi secundum voluntatem tuam
propter
te.

tibi et

Haec
et

est

vindicta

quam

vult
est

exigere secr etum cordis mei de conservis 30

compeccatoribus meis.
:

Haec

poena

quam
ipsis ita

orat

anima mea de connobis

expedit,
di-

servis et inimicis meis

ut te et invicem,
sicut pro
in

sicut

tu vis et
et

ligamus;

ut

bono domino

nobis

pro invicem satisfacia- 33

caritate

mus; ut communi domino

commune bonum
hanc praepara
tu,

magistra

concorditer

obsequamur.

Hanc

ultionem poscit praeparari omnibus malivolis et malefactotuus;

ribus suis hic peccator catori tuo.

domine

clementissime,

pec- 36

Age
te dimitto

ergo,

bone creator

et

misericors

iudex meus, age

si

per inaestima
et

bilem misericordiam tuam: dimitte mihi omnia debita mea,

ego coram
id

39

omnibus debitoribus meis. Et

si

nondum, immo quia nondum

vult,

perfecte ad

tuum examen
efficit

facit,

sed facere

et

vim

sibi

faciendo per te

quod
fecte

potest

spiritus

meus: et hoc ipsum

et

tibi

offero,

ut et tu velis per- 42

dimittere mihi peccata mea,

sicut

potes indulgeas animae meae.

et

Exaudi me, exaudi, magne domine

fectu se pascere desiderat,

bone domine, cuius amoris

te

af-

sed satiare se

de

non

potest

famelica
sufficiat

anima
cordi

45

mea, ad quem invocandum non invenit os

meum nomen quod

quod
te

meo. Nullum enim verbum hoc mihi de

te

sapit,

donante

affectus

meus
48

capit.

Oravi, domine,

ut potui,
vis

sed

plus volui

quam

potui.
et

Exaudi,
peccator;

exaudi tu sicut potes, qui quod

potes.

Oravi

ut

infirmus

exaudi, exaudi tu sicut potens et miserator.

25

offensionis] Cf.

Petr. 2,8.

27 conservis

suis]

Cf. Matth. 18,28.

39-40

debitoribus raeis] Cf. ibidem, 6,12.

28 domini om.
faciamus

A
39
in te
si]

30 conservis]
sicut

et iniraicis

add.

PCV
nondum

33-34 satisfaciamus]

^4C mea
sicut

40 nondum
mihi

id] id

A
loco]

43 mihi om.

A; prima man.

B
G

pecc.

44 exaudi

sec.

me

add.

45 non potest de

50

om.

ORATIO
51

19

75

Et non solum amicis

sicut
et
scis

et inimicis

meis quae precatus

sum

tribuas,

sed

unicuique expedire et voluntati tuae non disconvenire, omnibus vivis

et

defunctis misericordiae tuae remedia distribuas;

me, non

sicut vult cor

54

meum
tere,

nec sicut

petit

os

meum, sed

sicut

scis

et vis

me
et

debere velle et pespiritu sancto

semper exaudias, salvator mundi, qui cum patre

deus per omnia saecula saeculorum, amen.

vivis

et regnas

52 tuae] meae
saec.

56

et regnas

amenj

ctn.

deus

atr.en

om.

in saec.

amen

deus ow.

PCG

saeculorum om.

B. Meditationes.

I.

Meditatio ad concitandum timorem.

I erret

me

vita

mea.

Namque

diligenter discussa apparet mihi aut pecsi

catum aut
est

sterilitas

fere

tota vita

mea. Et

quid fructus in ea videtur,

sic

aut simulatum aut imperfectum aut aliquo

displicere deo.
tota,

modo

corruptum, ut possit aut 6

vita
tua,

non placere aut

tota,

Ergo

peccator,

non

iam

fere

sed certe

aut in peccato est et damnabilis, aut infructuosa et cona

tempubilis.
fructuosa,

Sed quid separo infructuosam

est et

damnabili

Utique

si

est in- 9

damnabilis. Constat enim et verum est

facit

quod

veritas

dixit:

Omnis arbor quae non

Denique
si

fructum bonum, excidetur et in ignem mittetur.

quid ago
abutor.
?

utile,

prorsus nullatenus illud

compenso

alimentis

cor- 12

poris quibus

Sed

quis pascit pecus,

tu benignus deus,
peccatis.

quod nec tantum prodest quantu

nutris

tum consumit
tilem

Et tamen
et

et expectas

tuum

inu-

vermem

foetentem

hominibus quam anima peccatrix deo

hominibus!

Quam tolerabilius Quam infelicius

canis
ista

putris

foetet 15
ille

deo

quam

Heu

non hominem, sed

opprobrium

hominum,

vilius

pecore,

Ad

Medit.

I:

11

raittetur]

Matth. 3,10.

7;opprobrium hominum] Ps. 21,7.

ad Medit.
Item oratio
si

(prius II): 3

aic

CGLBV
GL

Meditatio] Oratio

Medit.

timorem]
A A
5

A
quis

4 Terret] Tedet

Namque]

Nam GL
8

tota quia

quid]

si

G
A
:

7 dispicere

iam non

PC

infruct.] est add.

16

infel.]

felicius

Recensh

prior

3 Meditatio] peccatoris add.

MEDITATIO
18 peius

77

cadavere! Taedet animam

meam

vitae

meae. Vivere erubesco, mori

nisi
?

pertimesco.

Quid ergo

restat

tibi,

o peccator,

ut in

tota vita tua plores

est in

totam vitam tuam, ut ipsa tota se ploret

21

totam

Sed

hoc

quoque

anima mea
dolet

miserabiliter mirabilis et mirabiliter miserabilis,

se noscit,

quia

non tantum

quantum

sed sic secura torpet, velut quid

patiatur ignoret.
iudicii

Anima
24 venit.
illa,

sterilis,

quid agis? Quid torpes, anima peccatrix? Dies

Iuxta est dies domini magnus, iuxta et velox nimis;

tribulationis et angustiae,

dies irae dies

dies

dies calamitatis et miseriae, dies tenebradies tubae et clangoris.

et

rum
27 diei

et caliginis,

dies nebulae et turbinis,

vox

domini amara! Quid dormitas, anima tepida

digna evomi, quid dor-

mitas?

Qui non
est.

expergiscitur, qui

non tremit ad tantum tonitruum, non dormit,

sed mortuus
30

Arbor

infructuosa,

ubi sunt fructus tui?

Arbor digna

securi

et

igne,

digna succidi et succendi, qui sunt fructus tui? Utique spinae pungentes et

amara peccata. Quae utinam

33 sic

sic
!

te

paenitendo pungerent ut confringerentur,

amarescerent ut evanescerent

Forsan parvum quid putas aliquod peccaaliquod

tum.

Utinam

districtus

iudex parvi existimaret

peccatum

Sed heu
ergo

me, nonne omne peccatum per praevaricationem deum exhonorat?

36 peccatum audebit peccator dicere parvum
est
?

Quod

Deum

enim exhonorare

quando

parvum

O
39 in
tibi
illa

lignum aridum

et

inutile,

aeternis ignibus dignum, quid oculi

respondebis
vivendi

die,

cum

exigetur a te usque ad ictum

fuerit

omne tempus

impensum, qualiter
fuerit

a te expensum?
operis vel
vixisti,
otii,
si

Tunc quippe condemnabitur

sermonis et
silentii,

quidquid
42

inventum

in

te

usque ad

minimam cogitationem, etiam quod

non

fuerit

ad

dei voluntatem
insidiis,

directum. Vae, quot peccata proruent

ibi

ex improviso quasi ex
terribiliora his

quae
vides.

modo non
45

vides

Certe plura
esse

et

fortassis

quae

nunc

Quot quae non

mala putas, quot quae nunc esse bona

credis,

nudata

18 vitae meae] Iob 10,1.

erubesco] Cf. Luc. 16,3.

v.

24 velox
v. 14.

nimis] Soph. 1,14.

24-26

clangoris]

Ibidem,

15

s.

26-27 amara] Ibidem,

27 evomi] Cf.

Apoc. 3,16.

30

infructuosa] Cf. Iud. 12.

igne] Cf. Matth. 3,10.

38

li-

gnum aridum] Cf. Luc. 23,31.

23 Anima] nulla
sitan
divisio

Meditationis in partes in

A A

32

te

om.

A
GL

33 For41

34 parvum

AC

36 dicere peccator

enim om.

vel] aut

42 ad

volunt. dei

GL

43 quot] quod

78
facie
sisti

MEDITATIO
apparebunt
in
ibi

nigerrima peccata

Ibi

procul dubio recipies prout ges-

corpore,

tunc

cum iam non

recipere.
:

erit

tempus misericordiae; tunc cum paenipromittetur.

tentia
sisti,

non

recipietur,
te

cum emendatio non

multum

Hic

cogita quid ges- 48

:

quid oporteat

Si multa bona,
luge.

pauca mala

multum gaude.

Si multa mala,

pauca bona

Inutilis peccator,

an non

sufficiunt tibi

haec ad immanem rugitum?

in

An

non

51

sufficiunt
duritia,

ad eliciendum sanguinem ad quam confringendam

et

medullas

lacrimas?
!

Vae

mirabilis

leves sunt

tam graves mallei

acuti aculei!
!

insensibilis

torpor,

ad quem concitandum sunt obtunsi tam

est

Pro

letalis

sopor, 54

ad quem excitandum raucum

satis

tam

terrificum tonitruum

Peccator

inutilis,

haec

tibi

debent esse ad continuandum luctum;

sufficere tibi

possunt ad
57

sorbendas iuges lacrimas.

Oed
vise irruant

cur

debeo

de

gravedine,

de magnitudine

imminentis

miseriae

quidquam dissimulando
repentini

tacere et oculis animae

,

meae

furari ?

An

ut impro-

dolores

ut subito ingruat intolerabilis tempestas? Certe 60

non

sic

expedit peccatori. Si enim dixero quidquid potero excogitare, nonid

dum ad

quod

res

est

poterit comparari.

Igitur

deducant, deducant oculi

peccator, 63

mei lacrimas per diem et

noctem, et

non taceant*. Auge ergo,

auge superioribus aerumnis pondus, adde terrorem super terrorem,

super ululatum.

ululatum

Nam

ipse te iudicabit,

ad cuius contumeliam spectat quidquid

inoboediens deo aut praevaricator peccat; qui mihi

cui ego

bonum pro malo

tunc

reddidit, 66
cle-

malum pro bono;

nunc,

qui nunc patientissimus,

tunc.

districtissimus;
!

mentissimus
inhonoravi,
feci!

iustissimus

Heu

me, heu

me, cui peccavi

feci, cui feci,

Deum
69

omnipotentem provocavi. Peccator, quid

ira

quam ma!e
ubi

Vae, vae,

omnipotentis, ne irruas super

est

me!

Ira omnipotentis,

poteris capi in

me? Non
!

quod

te possit

tolerare in

toto

me.

\J

angustiae

Hinc erunt accusantia peccata, inde

terrens iustitia; subtus 72

patens horridum chaos inferni, desuper iratus iudex; intus

urens conscientia,

47 tempus misericordiae] Cf. P.

lacrimas;

101,14.

62-63 non taceant]

Ier.

14,17 (Vulg.:

per

noctem

et

diem).

51

Inutilis] sine dioision !s

gni

A
G
ins.

cum
oculi

54 Proh 59 An om.

mei deducant

signo P 53 graves] grandes; supra insert. vel maADCG laetalis vel loet. ATPB 55 terrificum] horrifiV 59-60 improvisi D 62 deducant semel om. AC 62-63 G 73 patens om. A horridum] om. A horrendum in
lin.

marg.

MEDITATIO
foris

79
peccator
sic

ardens

mundus. Iustus
se

vix

salvabitur,

deprehensus in

75

quam partem
erit

premet ? Constrictus ubi Iatebo,

quomodo parebo ? Latere

erit;

impossibile,

apparere intolerabile. Illud desiderabo, et nusquam

erit.

istud

execrabor, et ubique
78

Quid, quid tunc, quid

erit

tunc? Quis

eruet de

manibus dei?
consilii

Unde

mihi consilium, unde salus? Quis est qui dicitur magni

angelus, qui dicitur salvator, ut

ipse est,

nomen
idem

eius vociferer?
est

Iam
81

iam ipse

est

IESUS.

Ipse

iudex,

inter

cuius
in

manus tremo. Respira iam, o peccator;

respira,

ne

desperes. Spera

eo

quem

times.

Affuge ad eum a quo

aufugisti.

Invoca importune
fac mihi

quem superbe
secundum hoc
respice mi-

provocasti.
84

IESU, IESU, propter hoc nomen tuum

obliviscere

nomen tuum. IESU, IESU,

serum invocantem.
catorem
et

superbum

provocantem,

Nomen
!

dulce,

nomen
est

delectabile,

nomen

confortans pec-

beatae spei

Quid enim

IESUS

nisi

salvator ?

Ergo IESU,

87 propter temetipsum esto mihi

redemisti,

IESUS. Qui me

plasmasti,

ne peream.

Qui
omni-

ne condemnes. Qui

me

creasti

tua bonitate, ne
iniquitas

pereat opus tuum

fecit tua

mea

iniquitate.

Rogo,

piissime,

ne perdat mea

quod
et

90 potens bonitas.

Recognosce, benignissime, quod tuum

est
in

est,

absterge

quod
in

alienum

est.

IESU, IESU, miserere dum tempus

tibi

miserendi, ne

damnes
si

tempore iudicandi. Quae namque

93 scendero in aeternam corruptionem ?

utilitas

sanguine

meo,

de-

Neque enim mortui laudabunt

te,

dola-

mine, neque omnes qui descendunt in infernum. Si

tissimum tuae misericordiae sinum, non
96
erit

me

admiseris

intra

angustior

propter

me, domine.

Admitte ergo, o desideratissime IESU, admitte me

tuorum, ut
qui diligunt

intra

numerum electorum
in

cum

illis

te

laudem,
qui

te

perfruar

et

glorier

te

inter

omnes

nomen tuum,
amen.

cum deo

patre et spiritu sancto gloriaris per

99 interminata saecula,

74 salvabitur] Cf.
10,7.
salvator]

Petr.

4,18.
Is.

77-78 de raanibus dei] Cf.

9,6 (e Graeca recensione
Ps.
;

Deut. 32,39;
consiliarius).

Iob

78-79 angelus] Cf.

Luc. 2,11.

Vulg.
91

79

83

fac mihi] Cf.

108,21.

miserendi]

Cf. Ps.

101,14.

92-93 corruptionem] Cf. Ps. 29,10.

93-94

in infernum]

Ps. 113,17.

97-98 nomen tuum] Cf. Ps. 5,12.

74

sic bis

75 parebo] latebo

A
95 97

76

erit 1 ]

enim

quis deus salvator

spira
2

80 iam
82-83

ipse est secundo

provocasti]
miseric.
in
te

om.

A V
98

79 qui
81

dicitur salvator]

iam om.

P
om.

re-

om.

propter

IESU

superbe

contempsisti
tuae

superbe

83-84

IESU om.

ACGL

IESU] domine

A AC

CGL

96 desiderantissime
et spiritu sancto

om.

80

MEDITATIO

II.

Deploratio virginitatis male amissae.

Anima
culi,

mea, anima aerumnosa, anima, inquam, misera miseri homunet

excute torporem tuum

discute

peccatum tuum

et

concute

mentem
rugitum.

Liiam.

Reduc ad
infelix,

cor enorme delictum et perduc de corde

immanem

Intende,
et

intende sceleris

tui
,

horrorem

et

protende horrificum terrorem 6

caelesti
fuisti,

terrificum dolorem.

Tu, inquam

quae quondam candidata

lava-

cro,
sto

dotata spiritu sancto, in Christiana professione iurata, virgo

desponsata.

Chri9

O
sum

unde memini!

quem nominavi! Utique non iam benignum

iudicem immunditiae

spon-

virginitatis

meae, sed terribilem

sic

meae.

Heu mepariter
eius,

moria perditae iucunditatis, cur

licitatis ?

superaggravas pressuram possidentis infe- 12

hominis,
cui et

Quam
me

misera sors
!

flagitiosi

bonum

et

malum

sunt in tormentum

Torquet enim me mala conscientia

torquet

et cruciatus

in
15

quibus timeo

arsurum;

me bonae

conscientiae et praemiorum eius

memoria, quae
perdere,

scio

me

perdidisse nec amplius recuperaturum.

id perdere irrecuperabiliter

Vae miserum
servari
est

dolendum perdere,
!

quod

debet
18

interminabiliter

Heu

inconsolabile perdere,
est

quod non solum

damnosum

bonorum, sed insuper

lucrosum tormentorum

O
caeno

virginitas,

iam non dilecta mea, sed perdita mea; iam non iucunda
:

mea, sed desperata mea

quo

devenisti,

in

quam

foetido,

in

quam amaro
statu

21

me

dereliquisti

fornicatio sordidatrix mentis

meae, perditrix animae

meae: unde misero

praecipitasti
!

subrepsisri,

de quam

nitido,

de quam iucundo
illud

me
hinc 24

Hinc uris me, o amare maeror, quia

est
est

amissum;

angis me,
est

o gravis dolor et timor gravioris, quia istud

inconsolabile,

admissum. Hinc
hinc et vae
il-

damnum

hinc tormentum intolerabile.

Vae

Ad

Medit.

II:

8-9 desponsata] Cf. 2 Cor. 11,2.

II (prius III): Meditalio detst in A 8-9 TATIO DE AMISSA VIRGINITATE C 22 dereliquistU? CG 19 est om. G om. G

ad Medit.

sic

PDCGLV
P.

LAMEN15 bonae

Christo om.

Recensio prior: 2 Deploratio

virginitatis

amissae per fornicationem

MEDITATIO
27

81

Hnc

Sic,

sic

pariter

bonum

et

malum,

sic

utique

iam

iuste

punitis

adhuc

viventem miserum malum. Digne certe, digne.

Tu
30 benter
tionis.

namque, anima mea perfida deo, periura

virginitatis

dei,

adultera Christi,

li-

de sublimitate

miserabiliter es dimersa in

baratrum fornica-

Tu

illa

olim desponsata regi caelorum, ardenter facta es scortum tor-

toris

tartarorum.

Heu
!

abiecta a deo, proiecta diabolo;

immo

abiciens

deum,

33

amplectens diabolum
catrix impudens,
tu

Tu

enim, tu miserrima mea, meretrix obstinata, fornituo deo repudium obtulisti,

te

prior amatori et creatori

et

ad insidiatorem
36

et

perditorem tuum

daemonem

sponte contulisti.
!

O
sti,

miserrima et plus

blimi cecidisti, in

quam miserrima commutatio Heu, de quam suquam profundum corruisti Vae, quam benignum contempsi!

quam maligno

te

iunxisti

Quid

fecisti,

o mentis amentia, amens spurci-

39 tia,
et

spurca nequitia, quid

in

fecisti?

In caelo dereliquisti

castum amatorem tuum,

et
in

infernum secuta es odiosum corruptorem tuum,

baratro

parasti

non thalamum, sed prostibulum tuum. Horror

42 luntas
!

mirabilis,

quam
!

perversa
mihi,

vodeus,

Miraculum

horribile,

tantae pravitatis correctio ?

Praecipitare,
45 maestitiae,

quam voluntaria Unde tibi, deus,

in

perversitas
tanti

Unde

sceleris

satisfactio?

miser homuncio,

tenebrosum

profundum immoderatae

qui sponte praecipitatus es in baratrum horrendae nequitiae.

Ob-

ruere,

infelix,

mole

terribilis

doloris,

qui corruisti libens in

caenum

infernalis

foetoris.

Obvolvere, aerumnose, horridis tenebris inconsolabilis luctus, qui vo-

48 lens provolutus es in voraginem

ritudinis,

tam sordidi Iuxus. Volutare

in gurgite

ama-

qui delectatus es in volutabro turpitudinis.

horribilis,

Terror
51

dolor

terribilis,

maeror

inconsolabilis, aggerate vos super

me.

Irruite,

obruite,

perturbate,

obvolvite,
et

possidete.

Iustum

est,

iustum

est.

Impudenti audacia contempsi vos

putenti delectatione provocavi vos,

immo

deum, non
54 vindicate

vos,

et

nunc miserabili paenitentia desidero vos. Torquete reum,

fornicator infernalis tormenta
est

deum. Praesentiat

quae meruit, prae-

gustet

quod praeparavit, assuescat quod

passurus.

Extende, produc, imtui sce-

moderate peccator, luctuosam paenitentiam, qui tam longe produxisti

57 leris imniunditiam.

Revolvere

et revolvere in

eundem turbinem amaritudinum,

libidinum.

qui totiens revolutus es in

eandem vertiginem

34

obtulisti] Cf.

Deut. 24,1; Matth. 5,31.

37

corruisti] Cf.

Is.

14,12.

39 amatorem] amorem
teneborsum

40 in inferno V 56 peccator om. G

41

thalamum] tuum add.

44

82
Consolatio, securitas,
reduxerit vos.

MEDITATIO
laetitia,

nolo vos,

renuo vos,
si

nisi

peccati

venia

Procul

este,

procul este ante mortem,

forte indulgentia revocet 60

vos mihi vel post mortem. Sit continua paenitentia amara comes aetatis meae,
sit

acutus dolor insatiabilis tortor vitae meae, sint maeror et acerbus

tribulatores

luctus
ita sit
!

infatigabiles

iuventutis et senectutis
ita
sit.

meae. Utinam, utinam

63

Opto,

oro,

desidero ut
:

Si enim non

sum dignus oculos ad caelum

vel
:

orando levare
funditur

certe

non sum indignus eos

plorando

caecare.
est

Si

con-

mens mea orare pudore

conscientiae

aequum

ut

confundatur 66

turbine luctuosi doloris et

sui
:

tristitiae.

Si

timet

exhiberi

ante

conspectum dei
sui.

iustum est ut habeat ante conspectum suum tormenta sceleris

Cogitet
dat,

igitur

et

recogitet cor

meum

quid

fecit,

quid meruit. Descen- 69

inquam, descendat ad terram tenebrosam et opertam mortis caligine

et

mens mea,

consideret quae ibi expectent

scelerosam

animam meam.
deus, quid est

In72

tendat et contempletur, videat et conturbetur.

Quid

est,

quod
est

animadverto

in

terra

miseriae
ordo,

et

tenebrarum? Horror,
sempiternus

horror!

Quid

quod

intueor,

ubi nullus

sed

horror inhabitans?

Heu

75 confusio ululatuum, tumultus dentibus stridentium, inordinata multitudo gemi-

tuum. Vae, vae; quot et quot

tartarea,
in

et

quot vae, vae! Ignis

terrifico

sulphureus,
!

flamma

caliginosa volumina,
:

quam

rugitu video vos rotari

sic

Vermes
ille

igne viventes

quae mira aviditas rodendi

vos accendit, quos

ignis 78

ignium non incendit? Daemones coardentes, frementes ardore, frendentes furore:

cur

sic

crudeles

estis

iis

qui volutantur inter vos?

:

Omnimoda
magne

tormenta,

iustitia

moderata, ad sustinendum immoderata

finis

siccine nullus
sunt,

modus,

nullum

81

remedium, nullus

temperabit vos? Haeccine

tuis,

deus, quae pa-

rata sunt fornicatoribus et contemptoribus

quorum unus ego sum?

Ego, ego utique unus horum sum. Anima mea, expavesce; mens mea, 8*
defice;
trudis,

cor

meum,

peccatum

scindere. Quo me rapitis, exactores sceleris mei? Quo me meum? Quo me tradis, deus meus? Si feci ut essem reus

tuus:

numquid

potui facere ut

non essem creatus tuus?

Si

mihi

castitatem 87

64-65 levare] Cf. Luc. 18,13.

ibidem, v. 22.
et passim.

70
_Cf

caligine]

Iob

10,21.

73 tenebrarum] Cf.
et passim.

74
76

inhabitans] Cf. ibidem.

.

75 stridentium] Cf. Matth. 8,12;

ignis sulphureus]

Apoc. 14,10; 19,20;

sunt]

7778

viventes]

Cf. Marc. 9,43,45,47.

82-83 parata

Cf. Matth. 25,41

71 expectant

60 este bis] estote DC 76 gemituum] gementium

hiis

GL

DL

82-83 parata]

64 oculos] meos add. G 76 et quot sec. loco om. 86 trudit G praeparata G

CG
iis]

75his

DG

80

PCG

MEDITATIO

83
si

meam
90

ademi: numquid

tibi

misericordiam tuam peremi? Domine, domine,

potes
:

ego admisi unde

domine, noli
est,

me damnare
attendere
ubi est:

tune amisisti unde salvare soles? Noli,

ut
obliviscaris

sic

malum meum,

bonum tuum. Ubi

est

o verax deus,

vivo ego, nolo mortem peccatoris, sed ut conmentiris,

vertatur et vivat?
93

Domine, qui non

tu
sepelis
in in

domine, quid
te

nolo mor-

tem peccatoris,

si

infernum ad
est

clamantem peccatorem?

An
hoc

detrudere peccatorem
est

gehennam

nolo mortem peccatoris?

An

volo

ut convertatur

peccator et vivat? Peccator sum ego, domine,

96 peccator

sum ego.
ut

Si ergo

non

vis

peccatoris mortem: quid te

vis

cogit

quod

non

vis,

me

tradas

ad mortem? Si
vis,

ut convertatur peccator et vivat:

quid te prohibet facere quod

99 peccati mei cogit
te

ut
et

me

convertas et vivam?
vis,

An
sis

immanitas

quod non
absit,

vis

prohibet quod

cum

omnipotens

deus? Absit, deus meus,

toris

domine meus, ne praevaleat nequitia pecca-

confitentis

et

dolentis sententiae omnipotentis.

102

Memento,
creator et

iuste

deus et benigne deus, memento quia misericors

es,

et

recreator meus.

Ne

ergo

memineris, bone domine,

iustitiae

tuae

adversus peccatorem tuum; sed

105

memor

esto benignitatis tuae erga creaturam

tuam.

Ne

memineris irae adversus reum, sed

memor

esto

miserationis

erga

miserum.
tia

Verum

est

quia conscientia

mea

meretur damnationem et paenitenest

mea non

sufficit

ad satisfactionem; sed certum

quia

misericordia tua

108 superat

omnem

offensionem.
est
salus,

Parce ergo, tu bone domine, cuius

peccatoris;
1 1

et

qui

non

vis

mortem
terrente
vir-

parce

peccatrici

animae

meae.

Fugit enim
ut

exterrita

iustitia

tua
est

ad confortantem misericordiam tuam:

conupto - o dolor
non
sit
!

quoniam praemium

ginitatis tionis

irrecuperabile,

saltem supplicium fornicaimpossibile

paenitenti

inevitabile,

quia non

est

omnipotentiae

114tuae, nec indecens iustitiae tuae, nec insolitum misericordiae tuae: quoniam

bonus
saecula,

es,

quoniam

in

aeternum

misericoidia tua,

qui

es

benedictus

in

amen.

91-92

vivat] Ez. 33,11

(ex liturgia Quadragesimae

Vulg.

peccatoris] impii).

93
115-

in infernumj Cf.

Luc. 16,22.

109

salus] Cf.

Ps. 3,9. Ps.

109-110 peccatoris]

Cf. Ez. 33,11.

114-115 misericordia

tua] Cf.

117,1; et passim.

116

in

saecula amen] Cf.

Rom.

1,25.

89 admisi] amisi prohibet quod vis om.

est

96 mortem pecc.

97

et vivat peccator

P
GL

99

et

D
V

105 erga] adversus

P
G

106 mea cm.

112

om.

GL

corruptio

112-113 fornicatoris

84

MEDITATIO

III.

Meditatio redemptionis humanae.

Anima
sera servitute

Christiana,

anima de gravi morte

:

resuscitata,

anima

de

mi-

sanguine dei redempta et liberata

tuae,
sit

excita

mentem tuam, metuam. Reeius, 6

mento

resuscitationis

recogita

redemptionem

et liberationem

tracta ubi et

quae

virtus

tuae salvationis,

versare

in

meditatione

delectare in contemplatione eius.

Excute fastidium tuum, fac vim cordi

tui,

tuo,

intende in hoc
in

mentem tuam. Gusta bonitatem redemptoris

salubrem dulcoreni.

accendere
9

amorem

salvatoris tui.

saporem,

gluti

Mande favum verborum, suge plus quam mellitum Mande cogitando, suge intelligendo, gluti

amando
tiendo.

et

gaudendo.

Laetare mandendo, gratulare sugendo, iucundare glu1

Ubi ergo
stus te

et

quae
Ille

est

virtus

et

fortitudo
te

salvationis

tuae ? Certe Chri-

resuscitavit.

bonus Samaritanus
liberavit];

sanavit,

ille

bonus amicus anivirtus

ma

sua te redemit et

Christus,

inquam.

Ergo

salvationis 15

tuae virtus est Christi.

Ubi

est

haec

virtus

Christi?

Utique

comua
in

in

manibus
eius,

eius;

ibi
18

abscondita est
chiis

fortitudo

eius.

Cornua quidem
eius.

manibus

quia brainfir-

crucis
?

confixae sunt

manus

Quae autem
?

fortitudo in tanta

mitate

Quae

altitudo in tanta
certe
;

humilitate

Quid

venerabile in

tanto

con21

temptu? Sed

ideo

absconditum,

quia in infirmitate;

ideo

celatum,

quia in humilitate
dita:

ideo occultum,

quia in contemptu.

fortitudo

abscon-

hominem

in

cruce pendentem suspendere mortem aeternam

genus hu-

Ad

Medit.

III:

4 redempta] Cf. Eph.

1.

1,7.

6-7 delectare

in

contemplatione eius]
14
17" 18

Cf. Cur deus homo,

sanavit] Cf.
fortitudo]

I,

c.

(Vol.

II,

p. 47,9): et contemplatione de'ectentur.

Luc. 10,33
s.

ss.

16 virtus est Christi] Cf. 2 Cor.

12,9.

Hab. 3,4

19-20 innrmitate] Cf. 2 Cor. 12,9.

ad Medit.
et

III
sic

(prius XI): Meditatio deest

in

EDITA AB EODEM add. B MED. HUM. RED. M MED. ANSELMI (SANCTI ANS. ARCHIEP. CANTUAR. V) DE HUMANA REDEMPTIONE DV MED. DEPRECATIVA EX RECORDATIONE DOMINICE PASSIONIS C MED. DE MISTERIO CRUCIS ET PASSIONIS DOMINI L ITEM G
I

ATP

coll.

sunt etiam codices

BI

MEDITATIO
JA

85
diffigere

manum prementem
morti affixum
!

hominem

ligno
:

confixum

mundum

perpetuae

celata potestas

hominem damnatum cum

in

latronibus salvare

homines damnatos cum daemonibus; hominem

27 trahere

patibulo

extensum
in

omnia

ad

se

ipsum

virtus

occulta
;

unam animam emissam

corporis

tormento
et

innumerabiles extrahere de inferno

hominem mortem

suscipere

animarum mortem perimere

30

Cur, bone domine, pie redemptor, potens salvator,

cur tantam

virtu-

tem

operuisti tanta humilitate?

eiecit

An
fallit.

ut falleres

diabolum, qui fallendo

fallit.

homiqui

nem
33

de paradiso? Sed utique

:

veritas

nullum

Qui
et

ignorat,

non credit veritatem

temnit
:

ipse se

Qui

videt veritatem,
fallit.

odit
ut ipse

vel

con-

ipse se

fallit.

Veritas itaque nullum

An
ita

ideo,

diabolus
ut
ali-

se falleret?

Sed

utique sicut veritas

nullum
facere

fallit,

non

intendit

36 quis se fallat,

quamvis
ut te

hoc

dicatur

cum

permittit.

Non

enim

as-

sumpsisti

hominem

notum
dixisti

operires,

sed ut

ignotum

aperires.

Verum

deum, verum hominem

39 culta,

te

et operibus
sic

ostendisti.

Res per

se fuit oc-

non studio

occultata.

Non

est

facta ut

absconderetur, sed ut suo

ordine perficeretur; nec ut aliquem deciperet, sed ut

tebat
fieret.

quemadmodum
:

opor-

Et

si

dicitur

occultata,

non

est

aliud

quam
falleret,

non

est

omnibus
se negat.
;

42 revelata.

Nam
et

etsi

veritas

non omnibus

se nianifestat,
aliquis
se

nulli
sic

tamen

Ergo, domine, nec ut falleres nec ut

faceres
45 ergo se

fecisti

sed ut

quod

quomodo faciendum
in

erat, in veritate per

te,

omnia

perstitisti.

Qui

fefellit

tua veritate, non de

sed de propria queratur

falsitate.

An
48 agere
ret,

diabolus habebat iuste aliquid adversus

deum

aut

adversus homi-

nem, propter quod deus prius deberet adversus eum pro homine hoc modo

quam
nec

aperta fortitudine,

ut,

dum

ille

iustum hominem iniuste

occide-

iuste

potestatem

quam

super iniustos habebat perderet?

aliquid nisi
facile

Sed
nisi

certe dia-

bolo
51

deus

debebat

poenam,
vinci

nec

homo
ita

vicem, ut,

quemadmodum

ab

illo

se

permisit

peccando,

illum vinceret

25 cum

latronibus] Cf.

Marc. 15,27

s.

ostendisti] Cf.

Ioh. 5,36.
1.

44

perstitisti]

38 26-27 ad se ipsum] Cf. Ioh. 12,32. 46-58 deberet] Cf. Cf. ibid. 8,44.

Cur deus homo,

I,

VII, P . 55,13-57,28.

25-26 homines salvare

te
si

G
GL

33-34 Qui videt

nullum
G
41

fallit

om.

M
DC

37 notum

GL

operies /

38 deum]

et add.

41

occulta

46

aliquid iuste

aut] vel

GL

prius om.

42 etsi] 49 perderet?]?

om.

50

aliquid debebat

86

MEDITATIO

usque ad difficultatem mortis iustitiam

nisi

integram servando.

Sed

et

hoc non

deo debebat homo.

;

Nam

non peccavit adversus diabolum, sed adversus

sed et

deum

nec

homo

diaboli erat,

homo
non

et

diabolus

dei erant.

Sed

et 54

quod diabolus vexabat hominem, non hoc

riae
;

faciebat zelo iustitiae, sed nequidiaboli,

nec iubente deo, sed

Nihil igitur erat in

permittente
diabolo,

sed dei

iustitia

exi57

gente.

cur deus
differre

adversus
deberet.
sic
?

eum ad salvandum
humiliaret,
et

hominem

fortitudinem

suam celare aut

An
possibilitas

aliqua necessitas coegit ut altissimus

se

omni-

potens ad faciendum aliquid tantum Iaboraret

eius

Sed omnis
vult

necessitas et im- 60
est

subiacet voluntati.
est

Quippe quod
Sola
igitur

necesse
et

esse,

et

quod non
luntas eius

vult impossibile

esse.

voluntate,

quoniam

vo63

semper bona

est,

sola

hoc

fecit

bonitate.

modo hominem salvum faceret, sed Non humana natura indigebat ut hoc modo deo satisfaceret. Non egebat deus ut tam laboriosa pateretur sed indigebat homo ut ita reconciliaretur. Nec egebat deus ut sic humiliaretur sed indigebat homo ut sic de profundo
enim deus egebat ut hoc
, ,

66

inferni

erueretur.

Divina natura humiliari aut laborare nec eguit nec

naturam, ut ad hoc restitueretur propter quod

potuit.

Haec omnia humanam

erat,

facta 69

necesse erat facere; sed

nec

illa

nec quidquid deus non est ad

institutus est

hoc

poterat sufficere.

Nam homo
nisi

ad quod
in quibus

non

restituitur,

si

non

ad similitudinem angelorum,
est
fit

nullum est peccatum, provehitur.

remissione,

Quod

72

impossibile
nisi

fieri,

omnium percepta peccatorum

satisf actione

quae non

praecedente integra

Quam

satisfactionem talem oportet esse, ut peccator aut aliquis pro

sit,

illo 75

det aliquid deo de suo quod debitum non

quod superet omne quod deus

59
61

se humiliaret] Cf.
.

Phil. 2,8.

59-60 labararet] Ci. Cur deus

voluntati]

homo,
p.

1.

I,

c.

VIII, P

59,16-17.

60-61

Cf. ibidem,
qu.
I,

1.

II,

c.

XVII,
p.

122,26-27.

quod

vult necesse est esse]

Cf.

De

concordia,

n.

III,

251,4-5:

Et

sicut

necesse est esse quidquid deus vult...

62 quod non
vult,

vult,

impossibile est esse] Cf.

esse...

ibidem,

p.

251,7:

Quoniam enim quod deus

1.

non potest non

52.

68

potuit]

Cf. Cur deus homo,

I,

c.

VIII, p. 59, 18-28.

1.

72 angelorum] Cf. Marc. 12,25.

p.

70-72 provehitur] Cf. Cur deus homo,

ibidem,
c.

I,

c.

V,
est]

72-74 satisfactione] Cf.

c.

XIX,

p.

84

ss.

75-77 non

Cf. ibidem,

XX-XXI,
59
et]

p.

86

ss.

52

et

om.

G
68 nec

53

nisi

deo]

ideo

M
G

debebat] debuit

G
G

aut

62

Sola]

cum

signo divisionis
eguit]

DV

64 hominem

hoc

modo

66 Nec] Non

GL

non eguit

MEDITATIO
non
est.

87
et

Si enim peccare est

deum

exhonorare,

hoc

homo
est

facere
perire
:

non
uti-

78 deberet,

etiam

si

necesse esset quidquid est

quod deus non

ut

que

veritas

immutabilis et ratio aperta exigit,

sit

qui peccat

reddat

aliquid

deo pro honore ablato maius, quam

81

hoc pro quo illum exhonorare non

debuit.

Quod quoniam humana

tisfactione

natura sola non habebat, nec sine

debita sa-

reconciliari
:

poterat,

ne

iustitia

dei in regno suo peccatum inordi-

84

natum
filius

relinqueret
ut in

subvenit bonitas dei, et

eam

in

suam personam assumpsit quod superaret non

dei,

ea persona esset

homo
cum

deus, qui haberet

est,

solum

omnem
qui

essentiam quae deus non

et

sed etiam

omne debitum quod

deberet,
solveret

87 peccatores
aliis,

solvere debent,

hoc,

nihil

pro

se

pro

quod debebant reddere non habebant.

Pretiosior
90 est, et superat

namque

est vita

hominis

illius

quam omne quod

pro

deus non
Si

omne debitum quod debent

peccatores

satisfactione.

enim

interfectio illius superat

omnem

multitudinem et magnitudinem peccato:

rum, quae cogitari possunt extra personam dei

93 est

palam

est quia vita eius sunt.

magis

bona quam

sint

omnia peccata mala, quae extra personam dei

debito mori non
deberet,

Hanc
non

vitam
erat,

homo

ille,

cum ex

quoniam
sibi

peccator
auferri

sponte dedit de suo ad honorem patris,

ut

cum eam

propter
illis

96 iustitiam permisit,

exemplum omnibus

aliis

daret iustitiam dei ab

non

esse

deserendam propter mortem, quam ex necessitate aliquando solvere de-

bent,

cum
in

ille

qui

eam non debebat

et

servata

iustitia

vitare

posset,

eam

99 sibi illatam propter iustitiam sponte sustineret.

Dedit

itaque

humana natura
ut

deo

illo

homine sponte
in

et

non ex debito quod

suum

erat,

redimeret

se in
102

aliis,

quibus quod ex debito exigebatur reddere non habebat.

his

In
tata.

omnibus
illa

non

est

divina natura humiliata, sed

ista

humana

est exal-

Nec

est

imminuta, sed

est

misericorditer adiuta.

Nec humana

77 exhonorare] Cf. ibidem,

p.

c.

XI,

p.

68.
c.

77-78 perire]

Cf. ibidem,

c.

XXI,
relin-

88
II,

s.

79-81

non debuit] Cf. ibidem,

XI,

p.

68,22-27.
satisfactione]

83-84
Cf.
sustineret]

queret] Cf. ibidem, c.

1.

XX,
s.

p. 86,21-22.

89-90 pro

ibidem,

c.
1.

XIV,
I,

p.

113

90-93 sunt] Cf.ibidem.

93-99

Cf.

ibi-

dem,

c.

27-28.

102-103 exaltata] Cf. ibidem, c. VIII, p. 59, IX, p. 61,8-62,8. 103-104 Nec humana naturaj Ad sequentia cf. ibidem, cc. IX et X, p. 61 ss.
deus om.

78 debet

G G om. G

G
vita est

79-80 deo aliquid]

87 hoc] hic 93 bona

89 95

V
G

91

illius]

eius

MGL D

80 maius] magis
et

magnitudinem om.

auferri sibi

99 Dedit]

divisio in

102

hiis

GL

88
natura in
luntate.
illo

MEDITATIO
homine passa
alicui

est aliquid

ulla

necessitate,

sed sola

libera

vo-

Nec

violentiae succubuit;

sed spontanea bonitate, ad honorem 105

illi

dei et utilitatem aliorum

dabiliter et misericorditer

hominum, quae
sustinuit;

mala voluntate sunt

illata

lau-

nec

ulla

cogente oboedientia, sed potenti

108

disponente sapientia.

Non enim
quod
patri

illi

homini pater ut moreretur

cogendo
intellexit,

praecepit,

sed

ille

placiturum et hominibus profuturum

hoc sponte

fecit.
1 1

Non

enim eum ad hoc pater potuit cogere, quod ab eo exigere non debuit;

nec patri tantus honor potuit non placere, quem tam

bona voluntate

filius

sponte obtulit. Sic itaque patri oboedientiam liberam exhibuit,

patri placiturum scivit

cum hoc quod

illi

sponte facere voluit.

liberam

Denique quoniam pater

non
immerito

hanciN
quia
fuit

bonam voluntatem - quamvis eam

patri
et
ille

dedit,

dicitur

velut

praeceptum

patris
et
illi

accepit.

Hoc

itaque

modo oboediens
illi

usque ad mortem;

sicut

mandatum dedit
bibit.

pater, sic fecit;

H7

calicem

quem

dedit

pater

Haec

est

enim

perfecta

et

li-

berrima humanae naturae oboedientia,

voluntati dei subdit,
et

cum voluntatem suam liberam

sine

sponte
120

cum acceptam bonam voluntatem

perficit. alios,

omni exactione

spontanea libertate opere

Sic

homo

ille

redemit omnes
illi

cum hoc quod sponte

dedit

deo,
123

computat pro debito quod

culpis

debebant.

Quo

pretio

non semel tantum a

paenitentia
redierit,

homo

redimitur,

sed etiam,

quotiens

cum digna

recipitur;

quae tamen paenitentia peccanti non

est,

promittitur.

Quod quoniam
vero
illam

in

cruce factum

per crucem noster Christus nos redemit. Qui ergo ad hanc 126
affectu

gratiam volunt

cum digno

accedere

salvantur;

qui

con-

temnunt, quia debitum quod debent non reddunt, iuste damnantur.

tcce, anima Christiana, haec

libertatis

est

virtus

salvationis

tuae,

haec

est causa 129

tuae,

hoc

est

pretium redemptionis tuae. Captiva eras, sed hoc

sic

modo

es

redempta. Ancilla eras, et

es

liberata.

Sic es

exul

reducta,

perdita

116-117 usque ad mortem] Cf. Phil. 2,8.

bibit]

7 sic fecit] Cf. Ioh.

14,31.
131

118
liberata]

Cf. ibidem,

18,11.

126-127 salvantur] Cf. Hebr. 7,25.

Cf. Gal. 4,31.

111

ad hoc eum
liberr.

V
et

ab

eo]

habeo

117 patri om.

M
dioisionis

118 pater om. 122 deo] deus

118-119

perfecta

120 dei voluntati

GL

123-124 homo tantum a culpis

est]

129 Ecce] cum signo

130 hoc

est

om.

131

liberata es

MEDITATIO
132 restituta,
gat, et

89

mortua

resuscitata.

Hoc

mandat, o homo, hoc ruminet, hoc suredemptoris

tui

hoc

glutiat

cor tuum,

cum eiusdem
hac
nisi

carnem

et

sanguinem
et viaticum

accipit
135

os tuum.

Hoc

fac in

vita cotidianum

panem, victum

tuum, quia per hoc et non

stus in
te,

per hoc et tu manebis in Christo et Chri-

et

in

futura vita erit

plenum gaudium tuum.

ut

Sed o
Bslaetabor de

tu,

domine,

tu

qui,

ego viverem, mortem

est
nisi nisi

suscepisti,

quomodo
gau-

libertate

mea, quae non

de

vinculis

tuis?

Qualiter gra-

tulabor de salute mea,

cum non
est

sit

de doloribus

tuis?

Quomodo
iis

debo de
141

vita

mea, quae non

nisi

de morte tua?

An

gaudebo de quoniam

quae
fe-

passus es, et de crudelitate illorum qui ea

cissent,

tibi fecerunt,

nisi

illi

tu passus

non
illis

esses,

et

si

tu

passus non esses, haec

istis

mea bona non

illa

essent ?
144 et

Aut

si

de

dolebo,
illa

quomodo de
gaudebo

propter
certe

quae

fuerunt
nequitia
nisi

quae non

essent,

nisi

fuissent,

Sed

illorum
es,

nihil

facere potuit, nisi quia tu sponte permisisti,

nec tu passus

quia

pie voluisti.

Illorum itaque debeo crudelitatem execrari,

mortem

et

labores
sic

l47tuos compatiendo imitari, piam voluntatem tuam gratias agendo amare, ac

secure de bonis mihi collatis exultare.

Ergo homuncio,
1

illorum crudelitatem dimitte dei iudicio,

tuo.

et tracta

de
sit,

iis

50

quae debes salvatori

pensa qui hoc
bonitatem
eius,
in
tibi

Considera quid

tibi
sit.

erat et quid tibi factum

et

fecit,

quo amore dignus

Intuere necessitatem tuam et

et vide

quas gratias reddas et quantum debeas

in

amori

eius.

153 In

tenebris,

lubrico,

descensu super irremeabile chaos inferni eras. Imcollo tuo

invisibiles

mensum

et quasi

plumbeum pondus pendens a

te

deorsum
te

te trahebat;

onus importabile desuper

1

premebat; hostes

toto

conatu im-

56 pellebant.
eras.

Sic eras sine omni auxilio, et nesciebas quia sic conceptus et natus
tibi

quid

tunc erat, et quo te ista rapiebant! Expavesce memorando,

contremisce cogitando.

134 cotidianum panem] Cf. Luc. 11,3.

135-136
1,4;
et

in te]
-

Cf. Ioh. 6,57.

c.

136
I,

gaudium tuum] Cf P 120

.

ibidem,

16,24;

Ioh.

passim.

Proslogion,

XXVI (Vol.

ss.).

'

155

invisibiles]

Cf. Eph. 6,12.

132 mandat] mandit

dato

M
om.

(sec.

man.); id

est

comedat supra

lin.

add.

D
et

mandat
137-150

o]

mantu
illa]

o homo] o eras. I

134 panem] tuum add.

iis]

G
144

Sedo
nisi

salvatori tuo
illa

om. I

140

his

MCGL
149

hiis

D
hiis

om.

145 es] esses

his

MC

DGL
G

150 erat om.

154 pendens] pendebat

piebant. Sic eras

natus

155 onus import. om.

eras] sic sententiarum

156-157

quid

ra-

ordinem mutat

90

MEDITATIO

bone, o domine Christe IESU,

illuxisti,

sic

posito

nec petenti nec opinanti 159

Abiecisti

ut sol mihi

et

mihi

quomodo eram
removisti onus
te

ostendisti.

plumbum

quod deorsum me
pellentes

trahebat;

quod desuper me premebat; im-

me

reppulisti

ac

i!lis

pro

me

opposuisti. Vocasti

me nomine novo
tuum
Si
erexisti

|62

quod mihi de nomine

dicens
:

tuo dedisti, et incurvatum ad aspectum

.Confide, ego te
et

redemi;

animam meam pro

et in

te

dedi.

adhaeres
165

mihi

mala

in

quibus eras evades,

profundum quo properabas non

et

cades;

sed perducam te ad

regnum
accepisti

cohaeredem meum.' Exinde

meum me in
Et
in

faciam te

haeredem

dei et

tuitionem tuam, ut nihil noceret

ecce,

animae meae contra voluntatem suam.

tibi,

cum nondum adhaeserim

168

sicut

consuluisti,

nondum tamen
et

infernum

me
In

cadere

permisisti;

sed

adhuc expectas,

ut

adhaeream
sic

facias

quod
fecisti

promisisti.

Certe, domine,
nihil

eram

et

haec

mihi.

tenebris

eram,

quia

171

nec

me

ipsum sciebam;

in

lubrico,

quia imbecillis et

fragilis

ad lapsum

peccati eram; in descensu super

chaos

inferni,

quia in primis parentibus dedescenditur

in

scenderam de

iustitia

ad

iniustitiam,

per

quam
et

ad

infernum, et 174

de beatitudine ad temporalem miseriam, de qua caditur

originalis

aeternam. Pondus
iudicii

peccati deorsum

me

trahebat,

onus importabile
aliis

dei

me

premebat, et inimici mei daemones, ut

rent,

me

peccatis damnabiliorem face- 177

quantum

in

ipsis

erat,

vehementer insistebant.
illuxisti

Sic destituto omni auxilio

mihi,

et

quomodo eram

ostendisti,

quia
stea
et
et

et,

cum ego nondum hoc

nosse poteram, alios qui pro

me

ipsum, antequam postularem, haec omnia docuisti.

reiecisti,

me essent, et poPlumbum trahens

in

|80

onus gravans et hostes impellentes

quia peccatum,

quo natus
ne vim
183

conceptus eram, et damnationem eius amovisti; et malignos

prohibuisti.

spiritus,

animae meae facerent,

tuo,

Christianum

per quod et ego confiteor et tu cognoscis

et

me me

fecisti

vocari

de nomine

inter

redemptos tuos; et

erexisti

levasti

me ad

notitiam et

amorem tuum.

Fecisti

me

confidere de 186

162 nomine novo] Cf. Apoc. 2,17.

Cf.
Is.

164 confide] Cf. Matth. 9,2,22.

10,15.

te

redemi]

43,

I.

dedi] Cf. Ioh.

166-167 coheredem meum] Cf.

Rom.

8,17.

159

IESU

Christe

DCGLV
G
1

161

me
te

premebat]
1

me om.

163 incurvatum]
1

intentionem

meam

64 redemi

serim] haeserim
face cerent sic

G B

170 faciam /

67 Exinde] Exin G 173-174 descenderam om.

68 adhae177-178

182-183 conceptus

et natus

MEDITATIO
salute

91

animae meae, pro qua

dedisti

animam tuam;

et

mihi,
te,

si

te sequerer,

promisisti gloriam
189 sed insuper

tuam. Et ecce,

cum nondum

sequar

sicut

consuluisti,
te se-

multa peccata fecerim quae prohibuisti: adhuc expectas ut

quar et dones quod promisisti.

Considera, anima mea, intendite, omnia intima mea, quantum
1

illi

debeat

92 tota substantia mea.

Certe,

domine, quia

ipsum totum; quia

me

redemisti,

me fecisti, debeo debeo me ipsum totum; quia

tuo plus
te

amori

tuo

me
ip-

tanta promittis,

debeo me ipsum totum. Immo tantum debeo amori

195

quam me

sum, quantum tu es maior me, pro quo dedisti

ipsum.
tionem.

ipsum

et

cui promittis te

Fac

precor,

domine,

me

gustare per

amorem quod

gusto per cogni-

Sentiam per affectum quod sentio per intellectum. Plus debeo quam
totum, sed nec plus habeo nec hoc ipsum possum
;

198

me ipsum
dere totum

per

me

red-

trahe tu,

domine, in amorem tuum vel hoc ipsum totum.

est

To-

tum quod sum tuum

201

conditione

fac

totum tuum dilectione.

Ecce, domine, coram te est cor meum. Conatur, sed per se non potest
tui.
;

fac tu

quod ipsum

non

potest.
facis

Admitte
petere,

me

intra

cubiculum amoris

Peto,

quaero, pulso.

Qui me

fac accipere.
si

Das

quaerere,
?

204

da

invenire.
si

Doces

pulsare,

aperi pulsanti.
si

Cui das,

negas petenti

Quis

invenit,

quaerens frustratur ? Cui aperis,

pulsanti claudis ?

Quid das non

te

oranti,

si

amorem tuum negas

Adhaere
illi,

oranti ?

A
:

te

habeo desiderare, a

habeam

207 impetrare.

adhaere importune, anima mea. Bone, bone domine,

tui

ne
tua
2
1

reicias
;

eam

fame amoris

languet
;

refocilla

eam. Satiet eam

tuus.

dilectio

impinguet
et

eam

affectus

tuus

impleat

eam amor

Occupet me tosolus

tum

possideat totum,

quia tu es

cum

patre et

spiritu

sancto deus

benedictus in saecula saeculorum, amen.

187-188 gloriam tuam] Cf. Ioh. 8,12.

202 cubiculum] Cf. Cant. 3,4.

c.
s.
I

202-

203 cub. amoris

tuae.
nire]

tui]

Cf. Proslogion,

(Vol.

I,

p. 97,7):

Intra in

cubiculum mentis

203 pulso] Cf. Matth. 7,7

Cf.ibidem.

accipere] Cf. ibidem.

203-204 inveCf.

204

pulsanti] Cf.

ibidem.

208

languet]

Cant.

2,5.

refocilla

eam] Cf. Thren. 1,11.

191

Considera] divisio

in

194 quia tanta

trahe

totum
D

DV

192 tota om.

om.

G
me

193 redemisti

me

193-

194-195 quam

ipsum] totum add.

199

totum om.

totum om.

201 per se] per

me

205

frustetur

EPISTOLARUM LIBER PRIMUS

INDEX SIGLORUM.

N=

Londiniensis Mus. Brit. Cotton.

Nero A. VII

(ante

a.

1093).
a.
1

M= D=
U

Londiniensis Lambethanus 224 (olim abbatiae Malmesberiensis), ante

Cantabrigiensis
Collegii
a.

143.

Corporis

Christi

(olim

Dominicanorum

Londini-

ensium), vers.

1200.
5,
s.

= Cantabrigiensis Dd. IX. Corporis E = Cantabrigiensis 14762 (olim S. V = Parisinus L = Londiniensis Lambethanus 59 (olim
Universitatis

XII. exeuntis.
s.

Collegii

Christi

135 (olim S. Edmundi),

s.

XII.

lat.

Victoris),

XII.
s.

Cantuariensis, Ecclesiae Christi),

XII.

ineuntis.

P
T

= = = =

Parisinus
ineuntis.

lat.

2478 (olim

Cantuariensis,

Ecclesiae S. Augustini?),

s.

XII.

Cantabrigiensis Collegii S. Trinitatis 35,

s.

XII. ineuntis.

O
W

Vaticanus Ottobonianus 173,

s.

XII.

XIII.

A.

WILMART,

La

tradition des

lettres

de S. Anselme.

Le.itres

inedites

de S. Anselme et de ses correspondants;

Revue

Binedictine, 1931, p. 38-54.

Quod ad

historiam litterariam Epistolarum spectat, de qua plura in volumine

:

huius editionis dicemus, interea videas

WILMART, ANDREAS,
SCHMITT, FRANC.
Von Canterbury.

La

tradition etc. (ut supra).

SAL., Zur Ueberlieferung

ReVue
Benedictine,

der Korrespondenz
p.

Anselms

Neue

Briefe;

1931,

224-238.

IDEM, Zur
Briefe des
hl.

Entstehungsgeschichte

der

handschriftlichen
p.

Sammlungen

der

Anselm von Canterbury; ibidem, 1935,

300-317.

ORDO VETUS EPISTOLARUM CUM ORDINE NOVO

COMPARATUS.
Ordo
vetus
2
:

Ordo

novus:

Ordo

vetus

Ordo

novus:

Ordo
I,

vetus

Ordo novus
65

1,1-8
I,

1-8
11

1,32

40
41

56
57

9
10
11

33
34
35

66
67

12
13 14

42

58 59

43
44
45

68 69
70
71

12
13

36
37

60
61

15 16
17

14
15

38 39 40
41

46
47

62
63 64
65

72 73

16
17

20
21

48
49 50
51

74
75

18

22
25 3

42 43 44 45

66
67

19

76
77

20
21

28

53 54
55

68

29

69
70
71

78
79

22
23

30
31

46
47 48

56
57

80
81

24 25

32
33

72 73 74 75

49 50
51

58 59

82

26
27

34
35

83

60
61

84
85

28 29 30
31

36
37 38

52
53

76
77
II,
1

62 63 64

86
89

54
55

39

90

Ordinem novum cum

gulas Epistolas.
congruit; sed
'-

vetere

comparatum videas
et

in

secundo apparatu
3

critico

ad
1
,

sin-

Ex

PL

158

159 sumptus.
II

Ad

partem tantum cum

19

idem

est ac

WILMART

(cf.

infra).

Ordo
II,

vetus:

Ord 3

novus:

Ordo

vetus

Ordo

novus:

Ordo
II,

vetus

Ordo

novut:

91

11,24

114
115

45

140
141

4
5

92

25

46
47

93 94

26
27

118
119 120
121

142
143

6
7

48

96
97

28 29
30
31

49 50
51

144 146
147 123

8
9
10
11

8 99
100
101

122 102 125

52 53
111,115

32 33

124

12 13

126
127

52 95
135

103

34
35

116
IV, 68

14
15

104
105

129
130
131

36
37

69
120
121

87

16
17

106 109

9
10

38
39

132
133

18 19

116
117

122
123

23 24
107

40
41

134 136
137

20
21

110
111

124
125

42
43

108

22

112 113

138
139
,

23

44

Huc
Ordo novus
:

accedunt

Ordo novus

AVESGOT. IOHANN. 2

19

WILMA RT

IV

27

128
I

V
VI
VII

97 5

WILMART

18
4

88
145

II

25

III

26
ad

Epistola
174.

AVESGOTI
2

ANSELMUM,
IOHANNIS
ad

in:

BALUZIUS,
3

Miscellanea,

t.

II

(1761), p.

Epistola

ANSELMUM,
Cf.
I,

ibidem, p. 174; et in

Florilegium Patristicum, fasc.

1931, p. 45
ss.
4

XXVIII

(1931), p. 37.
19
(cf.

ReOue

Benedictine,
5

Ad

partem coincidit cum

supra).

Alia rc-

cemio

epistolae.

Epistolarum liber primus.

A.

Epistolae quas prior Beccensis

scripsit.

1.

Ad LANFRANCUM
De
reddit.
-

archiepiscopum Cantuariensem.
-

ipsius in archiepiscopum electione gratulatur.

Scyphum

sibi

donatum

ei

Epislolam breVissimam fratribus Beccensibus Cantuariae degentibus

desti-

natam

adiungit.

Suo domino

et suo

patri,

multum

cum amore

catholicis
:

reverendo et

cum
3

reverentia

amando archiepiscopo

LANFRANCO
fidei

frater

ANSELMUS
lucernam
in

suus totus.

Oloria

in

excelsis

deo, qui

et

sapientiae

vestrae

eminenti constituit candelabro,

6

ut luceat omnibus qui in

domo
non

eius sunt.

Oramus
sic

itaque omnipotentem
aliis,

luceat

ut

sibi

deum ut illa sic ardeat, numquam extinguatur. Ut post

lucis

ut

consumatur
diuturnam

suae

lucis

Anglis impartitionem transferatur ad divinae

9 ticipationem.

aeternam cum angelis paresse vestra optamus,

ita

Sicut enim

bona

nostra,

si

qua

sunt,

Ad

Ep. 1:

Scripta circa diem 29. Augusti a.

est.
;

1070, quo
s.

LANFRANCUS
I.

archiepis-

copus consecratus

2
a

LANFR.]

Popularis

ANSELMI,
a.

cui in prioratus

mu-

nere Becci praecessit

WILLELMO
scriptam vide

rege

Normannorum
150,29
ss.

1063 abbas S. Stephani

(+1089). Vilam eius 4 deo] Ex Missali Ro4-5 sunt] Cf. Matth. 5,15. mano; cf. Luc. 2,14. 8 Anglis cum angelis] Cf. eandem ad nomen allusionem in Vita GREGORII Magni apud IOHANNEM DiaCadumensis,
a.

1070 archiepiscopus Cantuariensis constitutus

est

MILONE CRI5PINO
(PL
:

PL

conum,

1.

I,

n.

21

75, 71).

ad incriptionem Incipit LIBER EPISTOLARUM BATIS N Epistole Anselmi MAIOR(ES) (rasura) L

sine ins-.riptione

DOMNI ANSELMI ABEpistole quedam Anselmi T

MED
1

cod.

in initio

NDEVLPTO
om.

Suo]

Quo

LANFR.

archiep.

mancus est Ep. 1 (prius I, 1) coll. cum Suo et domino et O domino et suo ANS.] A. 6 consummatur P

8 Anglicis

98
vestra,
tot

EPISTOLA

1-2

quaecumque

sunt, esse

non nostra nequaquam putamus. Quamvis namque

saepe
vos mihi conentur subtrahere, nullanostras

rerum inopinatae mutationes

ut

tenus tamen poterunt,

distrahere, ut certe

non

dicam cohaerentes animas

ab invicem

12

adhaerentem animam
vos
scitis

meam

a vobis abstrahere. Quapropter,

taceam quod minime

et

ego non dubito, quia quem interiorem sinu

utique eum,
qui vos

geritis,

potestis

fugere:

quocumque
valetis

eatis

prose-

15

quitur et

ubicumque maneat amplectitur, non penitus

deserere.

Scyphum

carum
retulit,

quem
velle

cariori

canssimi dedistis, sicut

domnus

HER-

NOSTUS
xistis.

mihi

vos hilari

benignitate et amica confidentia di- 18

Donum

igitur

vestrum nequaquam vobis

sed
libentissime

reddo,

ne quo

modo minus
mundo
carius
2

vobis reddar obnoxius;

possideo.

vobis dono

quod

in

Legant
sublimitati

dilectissimi fratres

nostri

qui vobiscum sunt,

et

post

litteras

vestrae

directas

hanc

brevissimam

sufficientem
crescit,

sibi

missam nostram
cuius olim mihi 24

epistolam
conscii

Desiderium

vestri

mihi semper

et

amor

fuistis,

numquam

decrescit.

2.

Ad

ODONEM

et

LANZONEM.

Eos de amore suo certos facit. ambos dirigit exhortationes spirituales.

Dominis,
amicis,
fratribus

Ad

LANZONEM primo
ODONI
et

solum, deinde

ad

carissimis

LANZONI:

frater

ANSELMUS
ralia

Beccensis,

vita peccator,

habitu monachus, pro aeternis tempo3

despicere,

pro temporalibus aeterna percipere.

17-18

HERN.] Monacus
a.

Beccentis, qui tunc temporis

Cadumi morabatur,

postea eiusdem

abbatiae prior,

1075

22 vobiscum
habebat.
beth.

sunt]

LANFRANCO episcopus Roffensis creatus est (+1076). LANFRANCUS nonnullos monachos Beccenses adiutores secum
a
1

224

= M)
D

Ad

Ep. 2:

LANZ.] WILLELMUS

Malmesberiensis in cod.
priori

LamI.

ad hanc Ep. in margine notat: .lanzoni postea

de

leves'.

e.

de prioratu Cluniacensi S. Pancratii apud Lewes

12 potuerunt
14
interiore

in dioecesi Salisberiensi.

EL

(corr.

ex

interiorem)

sinu] sinon corr. ex

corr.

sinum
tis

sinum

in interiori sinu

14-15

sinum

geritis

ex

si

nugeri-

18 amica] amicali

19 reddo vobis

quo modo] quoquo modo

20 reddar vobis

E
]

21
h.

possideo] hic deficit

Ep. 2 (prius

I,

2)

coll.

cum

NDEVLP

A.

EPISTOLA

99
impenditur,
esse,
si

(^uoniam verus amor,

liter

sicut

laudabiliter

sic

irreprehensibi-

amando

exigitur,

puto

me impudentem non

meum

erga vos

6 aliquatenus

vobis ostendo amorem,

ut vestrum mihi possim aut acquirere aut

acquisitum reddere perfectiorem. Sed quoniam propter nimis disiunctam con-

versationem
9

nullis

aut

obsequiis

aut

saltem

colloquiis
sit

ipsum de vobis cor

signum
dilectionis
frater-

meum
vestrae
nitas

potestis

percipere,
in

vel epistolaris
vigere.

salutatio

vobis

memoriam

me
se

Cum

enim primum vestra reverenda

sic

parvitati
caritatis

meae

notam
alte

fecit

per suam praesentiam,

astringendo,
ut
eius

eam

sibi

anima
in

I2mea

amplexu

impressit

imaginem

se

perspicuam exprimeret diligendo, per

absistendo.
1

quam

vos semper praesentes tenet etiam

Unde

licet

rarus

sit

aspectus,

non

tamen

rarus,

sed

continuus

est

affectus.

Hactenus duobus spontanea

persolvetur debita exhortatio.
lslata,
sibi

caritatis

est

digesta salutatio,

deinceps uni
est

Uni quidem vestrum, quia ab uno

si

postu-

addicitur;

sed duplici laboris emolumento gaudebo,

ab utroque velut

dicta accipitur.

Equidem memini, domine mi

21

et

amice

LANZO,

sanctum

tuum bene

vivendi fervorem multis

meum

precibus postulasse teporem, quatenus suis

eum

commonitoriis

litteris

ad spiritualem accenderet amorem.

Quod quoniam
augetur,

incon-

veniens existimabam,

ut frigidus calidum calefacere tentaret, utique volui recu-

24 sare, sed rursus considerans quia frigido flatu fervens ignis

non omnino
poscis,

quod petebar
que
27 tuae
inter in

potui excusare.
paginis

Quapropter cum hoc quod a me

melius
possis
in

ubi-

sacris

multo

invenire,

et

mansuetae

gravitati
:

velim ob sui reverentiam,

quantum

me
in

est,

libenter

oboedire
tibi

sic

utrumque incedam, ut primum studendi

;

sacra scriptura

curam

iniungam
30 sententia

deinde in

mea persona non ex

carissime,
sit

mea, sed ex eiusdem scripturae

pauca subiungam.
itaque et precor,

Moneo
33 stodia.

quatenus, sicut scriptum est

omni

custodia serva cor tuum,

Sollicite

nihil

quod mentem

tuam a

sui

revocet cu-

discutiat

quid cotidie acquirat proficiendo, ne

quid

- quod

3 -53

Moneo

lucescat]
4, 23.

Eadem

verbotenus fere leges in secunda parte Ep. 51.

31-

32 cor tuum] Prov.

6 possit mine mi

E LP

7 perfectionem

26 paginibus

D NL

7 debita] dilecta

(in rasura)

P
sic] ita

(paginis ex paginibus

EP)

27

20 mi do30

pauca om.

100
absit

EPISTOLA

- perdat

deficiendo.

Sicut enim in virtutibus

difficilius

est

aliquid

non

habitum conando

assequi

quam

desidia

carere

ita

gravius est recuperare

quis habuisse 36
sic
iis

quod per negligentiam

cognoscitur.
tes,

amittitur,

quam

adipisci

quod nondum

Semper
illa

igitur,

dilectissime,
profecisti

praeterita quasi pro

nihilo
et

depualiquid

ut

et

ad

quae

tenere

non

contemnas,

addere,
tendas.

licet

per infirmitatem nequeas, tamen per importunitatem semper con- 39

inter
;

Quoniam namque
veritate

multos vocatos pauci sunt

sed

electi,

certi

sumus omnes
veritate

dicente

quam

pauci

sint,

incerti

sumus
:

cuncti

tacente.

Quapropter
inter

quicumque
colligat,

nondum
aut

vivit

ut pauci

aut vitam 42

suam corrigendo
timeat.

paucos se

cum

certitudine

reprobationem

Qui vero
confidat.

se

de paucis esse

iam

iudicat,

non
scit
sit

statim
in

de

securitate
45

electionis

Quippe quoniam nemo nostrum

nullus
similis

quantam paucitapaucos
electos,

tem
licet

redigantur

electi,
sit

utique
inter

novit

si

iam

inter

iam paucorum

multos vocatos. Nullus

igitur retro
;

respi-

ciendo penset
nabiliter
in

quam multos
nemo

in

via caelestis patriae

sollicite

praecedat

sed indecli- 48

anteriora intentus
fidelis

consideret,
incedat.

si

iam

pariter

cum

iis,

de
ne
51

quorum
qualibet

electione

dubitat,

Vide

igitur,

dilectissime,

occasione

timor

dei

quem

concepisti

tepescat;
tibi

sed semper quasi

in

indeficienti

studio ventilatus in dies fervescat,

donec

securitatem

mu-

tatus

aeternam lucescat.

Valde namque cavendum

maiorem

est,

frater amatissime,

illud

quod

multi

et 54

non tam numero multi quam sensu

tanto
sibi

stulti

faciunt,
et

qui quanto diutius vivunt,

festinantis

spem vivendi

nutriunt,

timorem

mortis abi-

cientes
diutius

a proposito sanctae vitae deficiunt.

vixit
aliquis,

Verum namque
;

est
fit

quia quanto 57

tanto
fit

brevius

victurus est

et

quanto

longius a die

nativitatis

suae,

tanto

propior diei mortis

suae et retributioni totius vitae

suae.
ita

Sicut igitur vides per singulos dies in praeteritum vitam tuam crescere, 60

certus esto spatium

sollicitus,

bene

vivendi

cotidie
tibi

tibi

decrescere.

Esto itaque,
nescis

amice mi,
breve
est

ut

spatium vitae quod

die
si

restat

quia

quam
quanto

sic

expendas, ut de

in

diem
te

sanctum
gravat

mentis

propositum 63

ad

meliora

extendas.

Quatenus

quid

bene

vivere,

40

electi]

Cf.

Matth.

20,16;

22,14.

47-48

retro

respiciendo]

Cf.

Luc.

9,62.

54-70 Valde
37
sic]

pervenias]
(?)

Eandem

fere adhortationem habet

Ep. 35.

nunc

38

perfecisti (corr.)

iis]

his

hiis

V
igitur]

41-42 omnes
ergo

49

Ucente om.

43 reprob.] damnationem suam

47

D
E

cum

hi

54 amantissime

DL

[in

n expunct.)

59 proprior

EPISTOLA
magis laborem tuum ad finem festinare et
66 pinquare consideras,

101
te

ad requiem
laetius

et

coronam approviriliter

tanto

fortius

instando

et

perseverando

confortatus proficias.

Ab

inceptis

ergo

nulla

lassitudine deficias,
in

sed potius
auxilii

quae
69

tibi

expediunt et quae
praemii

nondum
ut

es agressus,

spe superni

pro

amore

felicis

incipias,

ad sanctorum

beatum consortium Christo

ducente pervenias.

Excedit iam
72

modum
fatuae

nostra epistola.

Sed

ut
;

illis

pariter

desinat quibus
dilecti

communiter
tenete,

incepit,

attendite,

duo

amici mei

audite,

ambo

mei

rogo,

finem

meae

allocutionis

in

memoriam mutuae
est
;

nostrae

dilectionis.
75

Fatuam dico
Audite
:

locutionem,

quod

meum

sed non sententiam,

est,

quod
est

dei est.

ergo et ne propter id quod

in

meum
fine

id

quod

dei

contemnatis
illi

Si

quando mundus

aliquo sui generis favore vobis ridet,

ridet
ut
in
rideatis,

nolite

arridere.

Utique non ad hoc

sed ut sub

78 principe suo
riserit,

irridente

cum

ipso lugente lugeatis.

Potius ergo,

quotiens vobis
eius

risum eius horrete, horrendo ridentem irridete, ut post irrisorem

et

irrideatis
81

ipso lugente rideatis.

Amici mei,

nolite diligere

mundum, nec

ea quae in
ibit

mundo

sunt.

Veraciter enim scriptum est quia mundus trans;

et

concupiscentia eius

et

quia amicus
in

saeculi huius inimicus dei

constituetur.

Non

habet

faenum
in

cornu.
;

Aurum
ferit

habet
ille,

in

cornu

sed

84 posteriora videte.

Faenum habet

cauda

cauda

cavete.

Cavete,

inquam,

et

valete.

80-81 in

mundo
17

sunt]

Ioh. 2,15 (Vulg.

nec] neque).
Iac.

81-82 concupiscentia
4,4 (Vulg.
:

eius]

Ibidem, v.

(Vulg.: transit).

82-83 constituetur]
Sat.,
1.

constituitur).
in

83 84

in cornu]

Cf.

HORATIUS,

I,

n.

IV,

v.

34

Foenum habet
v.

cornu.
:

in

cauda] Cf. ibidem.

caveto.

cavete]

Cf.

VIRGILIUS. Ecloga IX,

25

cornu

ferit ille,

71

Excedat

id] est

hoc

D D

desinat pariter

72 ambo] duo

D
83
a.

75 propter hoc
constituitur

est

76 Si quando

vobis... ridet

D
203

ELP

85

valete] in
(s.

T; Cod. Lond. Mus. Br. Harleian.

aliisque cod. mss. sequitur immediate

(circa

1200), Bruxell.

1382
ori-

XII)

gine

curamus

ablatam

(c/.

quidam textus In ipsa quippe sua Rev. Bened. 1931, p. 225), qui tamen

ANSELMUM

auctorem habere mihi non videtur

102

EPISTOLA
3.

Ad ROBERTUM monachum.
Eius preces
et

ANASTASII

socii

amicitiam expetit.

Domino

dilectissimo,
inter

reverendo monacho

ROBERTO

frater

Beccensis

ANSELMUS,
velle

sancte conversantes tantum numerus,

aeternis nolit temporalitatem.

sic

in

temporalibus
3

aeternitatem,

ut in

Lum

considero,

strenue

miles

dei

et

mihi

carissime,

cum
enim

considero

tuae provectus strenuitatis et tuae praesumo mutuae

meae

sterilitatem inertiae, vix suggerere sanctitati

nostrae

mentionem

amicitiae.
beneficiis

Quia

in

cunctis 6

tepidae vitae

meae

actionibus nihil est

vel

quod

tuae dilectionis possit

vel

compensari,

erubesco

te

debitum
in

amici

exigere,

saltem

amicum
cur- 9

tuum nominari. Sed

rere,

rursus,

cum
ad

reditu

patriae

supernae alios

facile

me

vero peccatis et torpore gravatum in

eadem

via vix moveri intueor,

magna

necessitate

cogente
velocitas

praecurrentes

me

ex

intimo

corde clamare
sed
12

compellor.
ut

Non

ut

eorum
rapta

praestolata lentum
fiat

reddatur tardior,

tarditas

mea a

currentibus

velocior.
sint,

Quapropter cum orationes meae

sint

tales

ut vel nihil vel

tibi,

parum pro15

mihi

quas tuas esse proposui offere non praesumo

sed precor ut
et tibi.

fervore tuarum accendantur,

quatenus efficaciter mihi prosint

et
sic

Sic enim

coram deo
esse
biliter

vult

cor

meum

ad deum orat os meum, ut quidquid prod-

debet

mihi,
et

non minus
amabiliter
sollicitus

prosit tibi

quam

mihi.

amabilis

venerabilis,

certus

esto,
in

Age ergo, vir veneradum vivo, de hac

erit,

18

nostra voluntate,
tate.

et

esto

de perficienda
scio

me, quae tua

cari;

Si enim oraveris pro pioximo,

verum

esse

quod

tibi

retribuetur

21

et

si

impetraveris,

scito

tuum

esse quidquid mihi tribuetur.

Ad

Ep. 3:

ROB.] Cod.

M
in

in

margine habet: .Roberto

in Periculo

de

tumba helene

qui

scripsit (fecit superscr.)

expositionem super Cantica Canticorum'.

Istud

Commentanum

ROBERTI,
Magni,

qui fuit

monachus S. Michaelis

Maris, postea abbas S. Vigoris

inter

prope urbem Baiocensem, vide

LP

150,

1361

ss.;

et

opera

S.

GREGORII

PL

79, 471

ss.

Ep. 3 (prius
Ans. Becc. tuum nom.]
talentum

I,

3)

coll.

cum

NDEVLPTO

Rotberto

Rodberto

O
T

1-2

D
te

2 numerum
nominare
14

5 provectum tuae stren.

inertio

9
lentum]

D D
om.

10 moveri] morari

12 eorum om.

D
T

O
offerre

sint tales

14-15 mihi prosint

et bis

15 tuas] tua

non
21-22

praesumo

pro proximo

impetraveris

20 voluntate

T
scito]

21 pro proximo oraveris

scio

22

DT

EPISTOLA

3-4

103
illi

Quod
24

ut efficacius efficias, precor,

obsecro ut

sancto viro

ANASTASIO,

cuius desiderabili societate frueris,

notum

facias.
illo

Ut

et illum

me commendando, quantum absentem potes, amicum tuum mecum communices, et me servum

die,

tuum cum
27

participes.

Quatenus ex hac

dum

vivimus, per te et tecum

et ille possideat

et

ego illum venerer amicum alterum

ROBERTUM,
dignus,
alter

servum

eundem
tamen
30

ANSELMUM.
praesumo
et

Quia enim non sum

-, ut

non audeo petere - quod

velle

ego

velut

ANASTASIO,
meae
fragrat,

ipse

me

fruatur quasi

altero

ROBERTUS ROBERTO.
notitiam

utar

eodem

Cuius bonus

odor iam per multos huius patriae suaviter diffusus quanto delectabilius animae
tanto
ipsa

ad

eius

amicitiam

et
et

ardentius flagrat.

33

Quas iam ex quo vitam

et

eius audivi,
ut

habeo

amplector quantum possum

oro oret et

ipse

mecum,

tanto

nobis crescant,

quantum

in

deo cre-

scere possunt.
36
in

Ambo,
Ierusalem

carissimi,

valete.
in

Obsecro,
ipsum.

in

Babylonia
dico

sentite

id

ipsum, ut
vobis

participetis

id

Non hoc

quasi

timens

aliquando discordiam venire, sed vere cupiens a vobis

39
abire.

numquam concordiam

4.

Ad GONDULFUM monachum.
Eius
se

non
et

oblioisci,

etsi raro scribat, affirmat,

archiepiscopi,

OSBERNUM

ut

salutet

rogat.

LANFRANCUM, nepotem Pro OSBERNO defuncto

suffragia postulat.

23

dam

ANAST.] ROBERTUS se commentarium super Cantica ANASTASII scripsisse in Praefatione testatur (PL
frater et

Canticorum rogatu cuius1

50,

363)

.Rogavit

me
a.

dominus Anastasius, dilectissimus

dominus meus...'

Is

idem

esse videtur, cuius

circa

Vitam

GALTERUS

descripsit

(PL

149,

423

ss.).

Ad

Ep. 4: Data

1070-1073.

27 alterum amicum
(rasura)

D
fruatur

ROTB.
me

NT
O
Quem

29
31

ROTB.

NT
O
34 37 in

rodbert.

roQbert.

V
flagraf

30
om.

(abhinc inversiones verborum codicis

delectabilis
(corr.)

D [et M\
32
ipse] ille

non amplius

notabo)
tanto
scat

rotberto

rodberto

fraglat

32
cre-

33 Quas]

36Ambo
I,

valete^om. D
coll.

E babilonica O

id ipsum] hic deficit

Ep. 4 (prius

4)

cum

NEVLPTO

104

EPISTOLA

Domino
frater

reverendo,

fratri

carissimo,

amico certissimo, domno

GONDULFO:
tibi

ANSELMUS
C-um
tibi
:

salutem.
scribere,

propono
incertus
te

anima dilectissima animae meae, cum

pro- 3

pono scribere

sum unde potissimum exordiar allocutionem meam.

dulce
et

Quidquid enim de
tibi

sentio,

iucundum

est

cordi

meo

quidquid
te
vidi, 6

opto,

id est
tu

quod optimum
scis
fit

excogitat
;

mens mea. Talem

audio,
ut

enim
scit

ut

quomodo

te

diligerem

talem
tu

te

quomodo

deus te
et 9

desiderem.

Unde

ut

quocumque

vadas, amor meus te prosequatur;

ubicumque ego remaneam, desiderium

Et
donis,
ut

meum

te

complectatur.
tuis
litteris,
f

tu rogitas

me
non

tuis
tui ?

nuntiis,

hortaris

me

pulsas

me
si

tuis

memor
tui,

sim
si

Adhaereat lingua

mea

aucibus

meis,

non

memor sum

proposui

GONDULFUM
namque

in praecipuis amicitiae 12

meae Non hic dico GONDULFUMI aicum, meum patrem, sed GONDULFUM
fratrem.

monachum, nostrum
cordi
hitur ?
litteras

Qualiter

obliviscar

tui?

Is

enim qui
subtra- 15

meo

velut

sigillum

cerae imprimitur,

quomodo memoriae meae

ut eas saepe accipias,
silente

Praeterea cur - sicut audio - tanto maerore quereris quod

meas

videas,

et

tanto

amore quaeris

numquam cum meam

diligis

conscientiam tecum semper habeas?

et

Te
sum

quippe

ego novi quia

me;

|8

me

tacente
te
;

tu
et

scis

quia
tibi

amo
testis

te.

Tu
quia

mihi conscius es quia ego non

tu

dubito de
igitur
restat,

ego

certus es

de me. Quoniam
hoc tantum
21

nobis nostrarum conscii sumus conscientiarum de invicem,

ut ea
vel

quae erga nos sunt mandemus ad invicem, ut

solliciti

pariter vel gau-

deamus

simus

pro

invicem.

Quae autem

erga

me

sint

et

pro

quibus te velim schedulae

mecum latorem quam

gaudere vel esse sollicitum,

per epistolae scriptorem.

melius disces per huius 24

GOND.]

Primo
est

clericus
;

Rotomagensis,

eodem anno quo

ANSELMUS

monachus

ad S. Stephanum Cadomensem, deinde Cintuariam adductus, tandem episcopus Roffensis creatus est (1077-1 108). Cf. Vitam eius 11-13 amicitiae meae] Cf. Ps. (PL 159, 813 ss.). Epistola Cantuariam dirigitur.
Beccensis
factus

postea a

LANFRANCO
13

136,6 (Vulg.: proposuero; in principio).

meum

patrem] Patri

ANSELMI

nomen

GONDULFI fuit. HERLUINUM, ut

1

18-19 amas me] Cf. loh. 21,16.

ex Ep. sequente patet.

25 schedulae latorem]

(et deinceps)
tuis

Gundulfo
12

PO

3-4 anima

scribere

om.

7 audeo

O
sint] sunt

10

tu]

memor sum] meminero;

suprascript.

(me)mor sum

T
23

14Is(corr.

ex His?)

V
meum

17 saepe] rasura in

accipias] videas

LPTO

24 mecum]

25 cedulae

EPISTOLA
Saluta
27 et

4.5

105

dominum

LANFRANCUM

iuvenem, nepotem reverendi domini

et offer
et
ei

patris

nostri

LANFRANCI
et
:

archiepiscopi,

fidelis

nostri
eius,

ser-

vitii

voluntaten.

Quoniam enim tam propinquus

venerando amo,
si

dilectus est

quem
eius
sicut

sic

amando veneror
audio

ut
ei

amem quod
fidelitatem

amat, et quia mores

et

30 eius amabiles

dignatur,

et

nostram offero
qui vobiscum

amicitiam expostulo.

Saluta

domnum

OSBERNUM
ut

est,

dilectum fratrem nostrum.

33

Pro
cos meos,

OSBERNO
quam
scio

defuncto, dulcissimo meo,

rogem

te

et

omnes amiUbi-

sermone minori
est,

et

quam possum
anima
sperare

affectu

maiori.

cumque

OSBERNUS
Vale,
tibi,

anima

eius

mea

est.

Accipiam
ut sint

igitur in
otiosi

36 illo vivus

quidquid ab amicis
vale,

poteram

defunctus,

me

defuncto.

mi

carissime,

et

ut

secundum importunitatem tuam

retribuam
39

precor et precor et precor,

dilecti

memento mei
te

et

ne obliviscaris
mei
obli-

animae

OSBERNI,
illius

mei.

Quod

si

nimis videor onerare,

viscere et

memorare.
misi
sit

Domno HENRICO
'-

alteram epistolam

sed commutatis vestris no-

minibus per omnia, et tua

sua et sua

sit

tua.

5.

Ad HENRICUM monachum.
Desiderium simul conversandi dei voluntati subordinandum esse monet.
-

Com-

mendat
flagitat.

HERLUINUM,

qui

epistolam

reddit.

Pro

OSBERNO

defuncto

31
(s.

OSB.] Monachus Beccensis

in catalogo

XV.)
cf.

servavit (cf.

M. RULE, The
1.

ss.),

locum vigesimum quartum obtinet.

Vita Anselmi,
I,

monachorum, quem cod. Vatic. Reginensis 499 s. Anselm, I (1883), p. 394 Tunc Cantuariae morabatur. 33 OSB.] De
Lije andTimes of

eo

n.

13

s.

(ed.

RULE,

t.

I,

p.

152

ss.;

PL

158,

56
Cf.

ss.).

In catalogo supra

memorato

videtur
:

esse n. 66.

41

alteram

epistolam]

Ep.

sequentem.
allata.

Ad

Ep. 5

Simul cum Ep. praecedente ab

HERLUINO

Cantuariam

26-32 Saluta
cissimoj

fratrem nostrum om.

TO
39-40

31
inimicis;

domnum] dominum
suprascr.
si

V
T T

33 dulsperare

dilectissimo

36 amicis]

vel a(micis)

poteram

T
I,

39 Quod] Quo
coll.

(prius

5)

cum

P NEVLPTO

Quod

memorare

om.

Ep. 5

106

EPISTOLA

Domino
C^uanto,
honestatem

et

fratri

carissimo

HENRICO:
in

frater

ANSELMUS
erga
cunctos

salutem.

dilectissime,

conversationem

tuam

ad

morum
:

cum

religione
tui

sanctitatis

dies crescere mihi

fama
et

testatur

tanto

utique cor amici

desiderio videndi

quod amando

audit,

fruendi

quod

audiendo amat, inflammatur. Quoniam autem nos ab invicem non

amari non ambigo, nosmet quoque ab invicem
similiter desiderari

dissimiliter
6

non dubito.

Quorum enim mentes

lestum
est,
si

in

unam igms
locus

dilectionis

conflat,

his

non immerito mo-

eorum

corpora

conversationis

disiungat.

Sed quoniam
est atten- 9

sive vivimus sive morimur,

non
nobis

nostri

sed

domini sumus, plus

cuius

dendum

nobis quod facit de

dominus,
igitur

sumus,

quam quod

nos

volumus, qui nostri non sumus. Sic

ritatis,

servemus desiderium fraternae ca-

ut

serviamus
subiectionis,
dilectionis,

imperio

supernae

voluntatis.

Et

sic

exhibeamus oboeut

12

dientiam
affectum

quam exigit quam largitur

utilitati

omnipotens
divina

dispositio,

retineamus

distributio.

Non

enim melius dei

si

ordinationem

nostrae

valebimus

contemperare,

quam

in

nostra

15

dispositione eius voluntati

voluerimus obtemperare. Denique quoniam utrique

iis

plures praesentes,
rationabili

quos ab

dilecti

pariter diligimus,

habemus

ipsis

cum

delectatione fruentes, eisdem nos

et

cum
et

delectabili

ratione fruendos 18

aptemus,

ut

quandoque cum praesentibus

absentibus amicis simul prae-

sentes ipso

deo confrui possimus

instanter oremus.

Cum

enim superna ducente

21

clementia ad patriam, ad

quam anhelamus,
quasi

veluti

non eodem tramite perrevocati

veniemus, eo laetiores

quo

ex

diversis

exiliis

conveniemus.

Non

sic

hortor strenuitaten

tuam,

carissime,

timendo

quod

ita

non

facias,

sed cupiendo quatenus ad id quod bene

facis,

indeficienter proficias.

24

Commendo
sicut

tibi

domnum HERLUINUM,
cognosces,

dilectum et dilectorem nostrum,

tibi

ex eius conversatione

qui melius

quae

sint

erga

me

et

HENR.] Monachus

Beccensis (in catalogo n. 74),

quem

LANFRANCUS

Cantuariam

accersivit et postea priorem constituit.

096 abbas monasterii de Bello (Battle) electus est (+ 1102). Cf. DUGDALE, Anglicon Monastic, t. III, p. 234. In margine cod. 25 HERL.] 9 sumus] Rom. 14, 8. ad hanc epistolam notatur ,abbas de bello'. Is ad augendam copiam monachorum Cantuariae conversantium missus esse videtur. De eo saepius sermo erit. In catalogo monachorum Beccensium n. 40.
1 :

A.

heinrico

2 Et] Ut ab
hiis

T T

6 desiderare
18

T T

7 in unam] suprascr. vel (un)um

1

TP
21

hiis

LP

13 exigit] exiit

dem] in (corr.) eodem vel non suprascr. T

E fruendis (ras.) T delectatione] dilectione P 22 eo laetiores conveniemus om. E P 25-28 Commendo brevitate om. TO 25
5 in om.

LP\

eras. in

17 ab his

non eo-

23 timendo]

herluwinum

LP

EPISTOLA
27 pro

5-6

167
dicere,

quibus tuam rogem dilectionem poterit

Litteras quas

quam ego

epistolari

bre-

vitate.
illius

domno
aut

GONDULFO
dilectio
illi,

misi,

mutato nomine tuas, et tuas

aliquid ro-

puta.

Quidquid enim
aut
tibi

nostra aut sese intimando aut

dicit

30

gando
pro

scribit

hoc ipsum

et

tibi

et

illi.

Sed quonian
nec

dilectissima

mihi

anima

OSBERNI,
quod

defuncti

fratris
:

nostri,

deum
tibi

orare nec
33 quia

homines

rogare

possum

mihi

sufficiat
tibi

iterum inculco
dico.
et

quidquid

domno

Salutat te et

GONDULFO pro ea domnum GONDULFUM

gratias
vestris

scribo,

domnus abbas

tota

fratrum

nostrorum congregatio,
36 maiores

magnas
et
studiis

agentes pro vestris donis, sed multo

bonis.

pro

moribus
ut

Vale,

et

animam OSBERNI,

alteram

meam, non

eius,

sed ut

meam

habe.

6.

Ad
Eum
instruit,

HUGONEM
se

(priorem).

quomodo
est.

habeat erga praelatum suum indisciplinaium, cuius

regiminis particeps

Domino

merito sanctitatis reverendo et

fratri

debito
vivere

caritatis

diligendo

HUGONI
3 in

frater

ANSELMUS
cum

in

hac

vita

sancte

cum

prosperitate,

futura feliciter
Litteris

aeternitate.

vestrae

beatitudinis

breviter

respondeo, quia

in

praesenti op-

portunitatem multa
6

dictandi non

habeo. Si

cum

eo,

cum quo
est,

vobis res est,

onus concorditer ferre non potestis, salubrius

ambobus

ut

vos humiliter
quiescatis,
si

ab eo postulata

et

concessa licentia ab ipsius oneris

sollicitudine

quam sub
9 vobis

ipso pondere discordantes invicem vos graviter laedatis.

Quod

ipse

non

concesserit, melius est vobis onus etiam inutiliter sustinere per oboedien-

tiam,

quam

proicere impatienter per inoboedientiam.

Et

si

experti estis quia

28

misi]

Cf. Ep. praecedentem.

34 domnus abbas]

HERLUINUS,

fundator

et

primus abbas monasterii Beccensis

(+

27.

Aug. 1078).
31
fratri
I,

28 domino
epistolam

gundulfo

EVLPO

O
coll.

33

et

34 gund.

EVLPTO

35 nostrorum om.
bis sine

TO
6

Ep. 6 (prius
salubriter

6)
1

Verborum differentia habet

-5

hanc cum NDEVLPT non habeo] Domino Domino

Hugoni
onus

A.

humiliter om.

LPT;

eras.

in

9 etiam

108
consilio

EPISTOLA
vestro

6-7

non

corrigitur

sed

laeditur,

melius est ut obmutescendo et

est, 12

silendo

a bonis cum Propheta, secundum Apostolum quod ex vobis

habeatis,

cum omnibus hominibus pacem*

occasionem maligno praebeatis.
curae commissus
storis
est,

quam bona
neglecto

inutiliter
illi

loquendo
principatus

Nam

quoniam non vobis, sed

si

non a vobis

exigitur,

vestro

consilio

pa-

15

culpa grex bene non regitur.

Nec
in

vobis tamen consulendum

devertere,
ut subiectionem

est,

quamdiu

ipse vos

non cogit a bono

professi
estis

malum

stabilitatemque

quam
si

au-

18

deatis,

nisi

eo

concedente,

migrando
vivendi

contemnere,
vobis
eius

sub

eo undecumque

consilium

facultatemque
est est

bene

videtis

suppetere.
ut

Quod
vos

si

in

aliquo vestris studiis

impedimento

praelatio,

tamen viam
peccatis

salutis 21

non obstruat,

satius

ut occulto dei iudicio vestrisque

in

indi-

gnos maiori gratia iudicantes,

minoribus bonis humiliter sine peccato vivatis,

quam ad maiora
debet incurrere,

per peccatum mortis tendatis.

nisi

Non

enim quis sponte mortem

24

cum
et

aliter

peiorem mortem non potest evadere.

Omnipotens deus
siliarius

dominus noster
angelus,
sic

IESUS

Christus,

admirabilis con*

et

magni

consilii

doceat vos facere voluntatem suam, ut 27

frater

donet vobis videre gloriam suam, domine sancte et

carissime.

7.

Ad GUNDULFUM monachum.
Gratias agit de beneficiis in Beccenses collatis.
et ceteros fratres
-

Salutare iubet archiepiscopum

amicosque.

GUNDULFO ANSELMUS.
Ideo tam amicus tam amico
tare volui,

salutationem
dilecto

quia

sic

dilectus

sic

affectum

meam tam breviter meum opulenrius

praenointimare
3

Ad Ep.6:
Nativitatis
et 5.

11-12 aboni]Cf.Ps. 38,3.

Is.

12-13 habeatis] Cf.

consilii angelus]

Rom.

12,18.

26-27
Missae
festi

admirabilis consiliarius]

9,6.

27 magni
Is.

Ex

Introitu III.

Domini
1

(cf.

Septuaginta ad
In cod.

9,6).
:

GUND.]

Ad

Ep. 7:

Scripta

post Ep. 4

in

margine notatur

,postea rofensi episcopo*.

est]

etiam

mortem sponte

V E
1

2 ex vobis] a vobis

D D D

6 non bene
2-15 Ideo

24
I,

quis om.

25 evadere]

hic deficit

Ep. 7 (prius

7)

coll.

cum
incip.

NDEVLP
Sic te

Gondulfo
dilectus

ANS.]. A.

Denique om. D;

sic

om.

EV

EPISTOLA
non potui. Quisquis enim bene novit
legit

109
et

GUNDULFUM
velis

ANSELMUM,
tibi,

cum

.GUNDULFO ANSELMUS',
affectus.

non ignorat quid subaudiatur

intelligas,

vel quantus

6 subintelligatur
alteri

Quod

ut

quomodo
et

quod

est

mihi,

existimo

relinquendum

ad executionem

epistolae

stilum con-

vertendum.
9

Instat

domnus

ROBERTUS
inviti

et

cogit

domnum abbatem
totius

et

me

et

totam
tibi

congregationem nostram, ut multorum

referamus; sed nos
12

beneficiorum tuae caritatis gratias

quia
vitae

hoc facimus,

tuae gratias in ore

fieri

mentis assidue
videtur,
si

tibi

et

libentissime

susurramus. In iniuriam quippe tuam

tacitis
si

inter

tot

tua

bona

unum hoc
vel

maioribus

cum

gratiarum
fo-

reddibitione
15

velut
et

singulare praedicetur,

tuae caritatis

propositum
sic

mento laudum

inclinationum adhuc indigere iudicetur.

Denique

te

per

supernam vivere gratiam amando optamus, optando oramus, orando speramus,

ut
18

cum

aliquid in operibus tuae caritatis gratiis investigatur dignum,

nihil in

actibus tuae voluntatis laudibus inveniatur indignum.

Quatenus

vita

tua non

tantum amantium

te

linguas

laxet

quaedam laudanda exhibendo,

probabilem
ingerendo.
aperiantur

quantum
Et
:

admirantium
21

te

voces lasset se simul totam

dum
incur-

ora Iaudantium inquirunt partes, in quarum

rant totum,

praedicatione

a cuius plenitudine

obstruantur.

Sicque mentem tuam

afficiat, ut

familiaris

virtutum consuetudo et consuetus amor quasi inebriando

24 quidquid in actionem

non solum

deprompseris

internum affectum sapiat,

sentire in
:

sed vel posse

te

quemquam eandem
enim
27 profectus,

ebrietatem

non

se

animus

in

stupeat.

Cui

tale vivendi constat esse

propositum

quo amplius

in proposito

succedit

eo Iiberius non tantum admirantium favorem sectatur quantum sec-

tantium errorem miratur.

Ut
30

igitur

tandem nostram
:

et

ut credo

- tuam sententiam super tuorum

alium lau-

actuum acceptione propalemus

dabiliter agis,

quidquid erga nos vel quemlibet

;

gratissimum
recti

habemus
corde
et

sed laudes

eius

in

illum diem,

cum
ser-

laudabuntur omnes
33

cum

laus erit unicuique a deo,

vandas censemus.

Reverendum

et

diligendum dominum et patrem nostrum archiepiscopum

32 corde] Ps. 63,1

a deo]

Cor. 4,5.

9 Rotbertus
gratiis]

NV
D D

redibitione

(corr.)

redditione ex reddibitione

17

gratum

17-18

in actionibus
de.fi.cil

errorem] fervorem

miratur] hic

D D

24 internum] intimum

28

110

EPISTOLA
et

7-fi

LANFRANCUM,
sunt,

nepotem
sicut
tibi

eius

et

dilectos
saluta.

fratres

nostros qui

cum eo
36

ex nostra parte,
mihi

videtur,
cui

Praeterea
:

quoniam omnes
per

adhaerentes

adhaerent

tibi,

adhaereo
astringi

quos
velle

tibi

domnum
eos in
et 39

HERLUINUM
interiori
ipsi

mandavi

nostrae

penitus
ibi,

familiaritati,

cubiculo memoriae

tuae

ubi

ego
in
nisi

assiduus

assideo

quod

mecum

precantur
mei,
rogo,

-,

colloca

mecum

circmtu
in

meo
meo.
;

sed

animam

OSBERNl
servi
tui,

care mi, illam non

sinu

Vale, vale, amice, ideo dulcissime, quia verissime

certe amici
tui,

vale,

et

mei certe 42

certe dilecti

tui,

si

oblivisci

non potes, reminiscere.

igitur

Cum

tibi

loquor,

domnum

HENRICUM

alloquor.

Ambo

valete.

8.

Ad KERLUINUM monachum.
Hortatur eum, ut a mundi oblectamentis se abstineat.

Domino
Incepisti,

et

fratri

dilecto

HERLUINO
qui
tibi

frater

ANSELMUS
est
affluit,

salutem.

mi carissime, gustare quoniam

dulcis

dominus. Cave ergo

ut evacueris sapore 3

ne
dei,

sic

implearis sapore saeculi,

opulenter

qui cito et furtim incautis defluit.

Pensa, mi
eos

frater,

saepissime et

scito

certissime

quia

quos
attrahit
est
:

allicit

dulcedo saeculi,
dei,

occupat
perpetua

aeterna
beatitudo.
dicit

amari-

tudo; et quos

suavitas

eos

satiat

Certe 6
dei

verum

est,

non

falsum,

verum,

inquam,

est

quod

spiritus

per os amici dei

quia

amicus
est

saeculi huius

constituitur inimicus

dei.

Utique

sic

est

omnino

immutabile.

Non

sunt verba tantum audienda, 9

35 nepotem eius] Cf. Ep. 4.

Data post Ep. 4

praecedente.
glast(oniensis)';
est,

et 5,
1

quas

HERLUINUS
eo
cf.

38 mandavi] Cf. Ep. 4 et 5. Cantuariam secum duxit;

Ep. 5
titulo

Ad
forte simul
:

Ep. 8: cum Ep.

HERL.] De

et 7.
(a.

In

notatur

,postea abbas

at

eum eundem

esse

cum eo abbate

1102-1120) mihi persuasum non

careat.

cum nomen

eius in catal.

Beccensium

abbatis

2 dominus] Cf.

Ps. 33,9.

dei] Iac. 4.4.

37 dominum
1

herlewino

P D
4

38
herluino
frater

in

om.

V
T

Ep. 8 (prius

I,

8)

coll.

cum

O
O
hos
os]

2 quoniam] quam
scito]

3 epulenter 7 est inquam

LPTO
deil dei

om.
8

cito

NDEVLPTO P a sapore DO spiritus

T

om.

DO

inimicus constit.

sic]

si

EPISTOLA
sed est res
terrifice

8-9

111

metuenda.

Si

igitur

non amas

constitui

inimicus dei,

horre execrando esse amicus huius saeculi.

12

Amicus autem

saeculi huius est,

quicumque

saecularis delectationis amicus est.

Rogo
noli
15

ergo

te,

amice, ne ames
;

saecularia
noli
illis illis

oblectamenta.

Cum
;

absunt,

ad ea cor extendere

cum
mundi

adsunt,
te
velis

cor apponere
Si

sed

cum
vel

absunt et
aliquid

cum

adsunt,

semper

ab
tibi,

abscondere.
arridere
illi.

mundus

eorum quae
tibi

sunt
fine

ridet

noli

Certe, frater,
te

non
18

ridet

ut

in

risus

tu

rideas,
ut

sed simulat risum ut

anticipes

irrideat.

Esto

igitur,

dilectissime,

semper cautus
ille

eum
tu

et

retorqueas frauirride

dem
21 te,

eius

eum

et

cum

tibi

fallaciter

ndet,
si,

veraciter

eum.
contra

Et certe numquam veracius

tu
fleveris

irridebis

illum,

quam

cum

ipse riserit
te

contra illum.
est

Ad
in

has quidem lacrimas tanto studiosius

falsum

debes

exercere,
flere,

quanto melius

contra

risum ad

modicum ex
non ut

voluntate

quam

sub vera irrisione

aeternum ex necessitate lugere.

24
git,

Legat hanc epistolam domnus

sed ut legat quod
facit.

GONDULFUS,
si

faciat

quod

le-

Quod

fervor eius
et

devotionis hanc epistolam

sit

vult esse

suam, pro tuo nomine ponat suum,

sua.

Ambo

valete.

9.

Ad HERNOSTUM monachum.
Morbo laborantem
consolatur.

Domino

et fratri carissimo et

HERNOSTO

frater

ANSELMUS

salutem

corporis quanta expediat,

animae quanta

sufficiat.

14 apponere] Cf. Ps. 61 ,11.

Scripta non post a. 1075, quo

15-19

irride

eum] Cf. Ep.

est.

2,

76-80.
1

Ad

Ep. 9:
eo
cf.

HERN.

episcopus electus

HERN.] De

Ep.

1.

10

igitur]

ergo

O
illis]

II
illis]

huius bis om.

14 adsunt] assunt

NVLP {corr.
V
21

ex ads.)

assum

T
ab

ad ea ab
eis

absunt

D D

15 adsunt] assunt

P
DE
vult

assint

assunt et
sic

cum
add.

abscondere ab
irridebis illum]

illis

O
26

20 numquam]
contra

LP

veracius]

veraciter

irr.

eum

eum

D
ex

23 lugere]

hic deficit

24 Gundulfus

PTO
coll.

om.

ponet

LP

ponat corr. E.
et salutem

Ep. 9 (prius IV, 120)

sufficit

cum

LPD

2 quantum expedit

animae quantum

112
Jnfirmitatis tuae nimis
tor,

EPISTOLA

ingravatam molestiam, mi dilecte pariter et dilec-

prius

quorundam
re ut

narratione,

deinde litterarum tuarum

in

lectione cognovi.

Qua
testis

de
est

taceam quantam assumpserim

animam meam compassionem,

totam transumerem
in

mihi conscientia quia libenter ipsam

corpus
filium

meum
quem
reris,

passionem. Sed
recipit,

cum certum

sit

quia

flagellat
caritas

deus
et

omnem
flagellis

miro

quodam modo eadem me

et

quia

atte-

impellit

ad

compassionem,

quia ad

haereditatem

erudiris,

invitat 9

ad congratulationem.

Pensandum
illi

enim

nobis

est,

carissime,

quantam secum
delicta purgant,

ferant dolores

consolationem, qui

dum

exterius

nostra

quibus externi

12

cruciatus intenduntur,
regni

ad filiorum dei nos transferunt sortem, quibus superni

gaudia promittuntur.

Ut dum

exterior

homo

noster,

quem

cotidie ne:

cesse est corrumpi,

flagellorum
die in

pondere

pressus

gemendo

suspirat

interior

homo
in

noster,

quem de

diem oportet renovari, peccatorum gravamine

nimirum tunc proveniet,
resultaverit,
si

relevatus

exultando respiret.
afflictione

Quod

interior

homo
18

exterioris

non per impatientiam

sed per

gratiarum

actionem caedentis manui consenserit.

tenti

Cum

enim semper placeamus omnipo-

deo,

quotiens eius dispositionibus in nullo dissonamus,

tum maxime

pla21

camus misericordem

dominum,
non
nisi

si

vapulantes

verberanti sponte consonamus.

:

Cum

enim omnis

ira

in

adversantem se exerat
consociet,

si

se

reus

offenso

per concordem de se
deferveat,

sententiam

necesse est ut irascentis motus

quoniam iam adversarium non

invenit
sit

quem

feriat.

24

Quapropter, carissime, cum scriptum

tribulationes
introire
in

quia

oportet

nos per multas nos et

regnum dei:
qui

cum

flagellamur,

inter

deum
:

beati

IOB teneamus
mihi
sit

sententiam,

nimiis circumseptus doloribus dicebat

27

Haec

consolatio,

ut affligens

me

doloribus non parcat.

7-8 recipit] Hebr.

12, 6.

15-16 et 17 interior homo] Cf.

Rom.

7,22; Eph. 3,16.

5 in ar.ima
isti

mea

10 congratulationem] passionem

D;

rasura in

L
ira]

12 dei add.

illi]

externi] aeterni

17 proveniet] perveniet

22

23 de se om.

EPISTOLA

10

113

10.

Ad ADELIDEM.
Flores psalmorum
adiungit.
et

septem suas Orationes

tradit. -

Brecem exhortationem

Venerabili dominae regia nobilitate, sed nobilius

lenti
3

morum

probitate pol-

ADELIDI

frater

ANSELMUS,

sic

cum

temporali nobilitate virtutum

ornamentis decorari, ut in aeterna

felicitate

mereatur regi regum copulari.

est

De
6 humilitas.

Floribus psalmorum

quod dignata
nec
melius
nostra

iubere dilecta mihi in deo

vestra sublimitas,

nec

citius

potuit

exequi

fidelis

vobis nostra

Tanto quippe oboedientia

imperio vestro devotius successit,

quanto ipsum imperium a sancta devotione processit.

et

Quam

devotionem opto

oro, ut omnipotens

deus

sic in

vobis

conservet et nutriat, ut

mentem

ve-

9 stram in terris suo

dulcissimo affectu et in caelis suo beato aspectu reficiat.

Exiguum

et

vile

munus quod

vobis

mittit

nostra pauper parvitas,

rogo ne

despiciat vestra dives nobilitas.

Si enim non est auro

fideli

gemmisque crustatum,
donatum.

I2est certe totum caritativa fidelitate factum et

caritate

Post Flores psalmorum additae sunt Orationes septem.

Quarum prima
anima

non tantum Oratio quantum Medilatio dicenda

15

est,

qua

se peccatoris

breviter

discutiat,

discutiendo despiciat,
concutiat,

despiciendo hurniliet, humiliando terin

rore ultimi iudicii

concussa
et

gemitus

et

lacrymas erumpat.

In

Orationibus vero sancti

18

STEPHANI
intimo
In

sanctae

MARIAE MAGDALENAE
cum
vacat,

quaedam

sunt,

quae

si

corde dicantur,
vero

plus tendunt

ad
et

accendendum

amorem.

omnibus

septem hortor vos ego, servus

amicus animae vestrae, ut attendere dignemini - etiamsi vos id melius facia21 tis

-,

qua humilitate

et

quo

affectu

timoris

et

amoris offerendum

sit

sacrifi-

Ad

Ep. 10

2 AD.] Ut puto.
1.

filia

regis

Anglorum
t.

WILLELMI

I,

de qua
:

ORDE-

RICUS,

Hist. Ecci,

V,

c.

(ed.

PREVOST.
Deo
se

pulcherrima virgo iam nubilis devote

P . 392; PL 188, 414) Adelidis commendavit, et sub tutela Rogerii de BelII.

s.

lomonte sancto

fine quievit.
fit.

De

Flor. psalm.] Huius

ANSELMI
I

opusculi in

nullo alio loco mentio

agitur.
tio

13-16 erumpat]

De

Meditatione
ss.).
s.

(in

hoc

vol. p.

17
(p.

s.

STEPH.]

Oratio XIII (p. 50

MAR. MAGD.]

76 ss.) Ora-

XVI

64

ss.).

Ep. 10 (priu IV, 121)

coll.

cum

LP

7 inperium

: ;

114

EPISTOLA
orationis.

10-11

cium

Valete
nostrae

et

nunc

et

in

aeternum

in

deo; valete, et libellum

et

missum

arram

fidelitatis

secundum

deum

nostrarum orationum,
24

qualescumque
In
fine

sint,

habete.

epistolae profero

quod per totam epistolam persuadere desidero

Omne quod
ad
mili

amitti necesse est, etiam

cum

habetis,

sublimi

mente contemnite

id

solum quod aeternurn beate haberi potest, quamdiu non habetis, hu- 27

mente contendite.
;

Quod

persuadere volo, ut

spiritus

sanctus persuadeat

oro

in

quo

tertio

valete.

11.

Ad GERBERTUM abbatem.
Gratias agens

quod ciduae pauperi

venerabili

succurrerit, ut

eam

ulterius adiuvet precatur.

Domino
suus.

et

patri,

abbati

GERBERTO:

frater

ANSELMUS
superabun3

oicut nobis credendum

davit gratia
misericordia.
:

est

quia

ubi abundavit peccatum,

ita

nobis faciendum

est, ut

ubi abundat miseria, superabundet ubi maior est

offensio
:

Si enim ibi dilatatur gratia,

quomodo
mise-

contrahetur misericordia, ubi maior debetur compassio?

seminaverit homo,

Quoniam enim quae6

quoniam
ipsi

haec et metet

beati misericordes,

ricordiam

consequentur.

Hac
cuius

itaque

consideratione de vestra benignitate

confidens ad sanctitatis vestrae

me

vestigia
in

mente prosterno, intercedens pro 9

tribulatione viduitatis et pauper-

eadem vidua paupercula,

tatis

animam

misericorditer propter

deum

refrigerastis,

cum

ei

illud

tantillum

servitii

quod a paupercula
xastis.

vestrae

magnitudini

solvebatur,

me

interveniente rela- 12

Ad
dem
t.

Ep. 11
legas

nia (1063-1089)

GERB.] Eum esse abbatem S. MABILLONIUS, Annal. Ord.

Wandregisilii (Fontanelle) in Norman-

Bened.,

t.

V,
c.

p.

35, putat. Eius lau-

apud

ORDERICUM

Vitalem, Hist. Eccl.,1 IV,

3-4 gratia]

10 (edit.

PREVOST,
:

II,

243;

PL

188, 345) et passim.

Rom. 5,20

(Vulg.

pecc.]

de-

lictum).

6-7 metet] Gal. 6,8.

7-8 consequentur] Matth. 5,7.

Ep. 11 (prius

I,

9)

coll.

curn

NEVLPT

11

cum]

cui

12 quod] quia

magnitudini vestrae

EPI3TOLA
Precor
15

11-12

115
ut

igitur

quantis

valeo

supplicationibus,

manum
filii

consolationis

quam

ei

porrexistis,

cum tantum

viduitate et paupertate premeretur,

nunc ne
eius

retrahatis,

cum

multiplicatis

aerumnis etiam
scio

dolore

defuncti

anima

miserabiliter torquetur.
18

Et quidem
nihil

quia praesumptionis existimari queat,

nihil

quod

homuncio, cui

debetur et qui
quaerat.
filium

retribuere potest,
dilectionis

quicquam
immensitas

sua intercessione

concedi
fratrem,

Sed adeo mutuae

eiusdem
ut

me
21

et

praedictum
in

viduae,

vita

eius

hoc exigente,

duos videlicet
filium

unum

conglutinavit,

eo defuncto matri eius

pro eo substituere, quatenus pro matre

esse.
:

me velim mea iam me non pudeat vel

importune sollicitum
24 a quolibet iudicetur

Verum
qui in

esto ut

haec importunitatis meae irnpudentia

dum

vestrae benignitatis clementia a viduis et orphanis

illis

praedicetur et a Christo,

recipiet et pro

illis

retribuet, approbetur.

12.

Ad RODULFUM

(priorem?).
libros

Defendit se a calumnia, quod dixissetseei

Meritis et moribus reverendo
fratri,

non amplius praestare

et

Velle.

domino,

caritate

proposito dulcissimo

domno

RODULFO
iis

frater

ANSELMUS.
dilecti

Litteras vestras,
accepi,

litteras,

inquam, vere

et veri dilectoris

mei olim

quae ex
;

quae
iis

interius

a facie ferebant, pia compassione a tergo gerebant,

nisi

me commaerore

punxerunt
6

sed ex

quae

exterius

intolerabili

me

vulneraverunt. Cuius livoris dolorem

prius per

satisfactionem deter-

20 fratrem] Forte
25,35
ss.

OSBERNUS,

de quo

in

Ep. 5,6,8.
1

25 retribuet] Cf. Matth.

cum abbas Beccensis commemoretur. 2 ROD.] Videtur fuisse prior (S. Stephani Cadumensis ?), cum ,reverendus' vocetur et vices monasterii gerat (Cf. Ep. sequentem). Utrum autem sit is huius nominis, qui AN-

Ad

Eph. 12: Non

post a.

078,

SELMO

in

archiepiscopatu successit (1114-1 122), ut vult

WILLELMUS
is

Malmesberiensis
a.

in adnotatione

ad Ep.

13, in

dubium vocari debet, cum

sit.

solummodo

1088 prior S.

Martini Sagiensis (Seez) constitutus

De

cetero

nomen

RODULFI

eo tempore frequen-

tissimum erat.

5 porrexisti

in viduitate

LP LP
4 ex

ne om.
19 Sed] Si

existimare

estimari

LP

T V

retrabatis

7 existimari]

21 in

unum om.
I,

22 pro

eo filium

23 meae om.

Ep. 12 (prius
his

1.0) coU.

cumNEVLP

2 domno] domino

VLP

116
sero
et

EPISTOLA
:

12

noster animus ad ea quae amica desiderat compassio, maerore lanet

guidus

pudore
ficta

mutus

deficiet,

et

vestra

mens

sinceritatis

dicta velut
9

simulationis

quasi

iure

despiciet.

Omnino enim
fratribus

pati

non potest mens

libentius

vobis et ceteris dominis nostris dilectissimis, vestrae,

dico,
si

immo - quod
devotissima,

dignamini - nostrae

congregationis
vel

omnino,
12

inquam, pati

non

potest,

ut

suspicemini ex ore

amplius vobis libros

potui
:

nostros

praestabimus.

meo exisse quod non Hoc namque si umquam dicere

et

vos credite et ego confitebor

veracem, sed simulatorem fallacem.

aliquid
illis

possum

negare,

pro

me numquam vobis amicum fuisse Quomodo enim, quantum ad me attinet, quibus animam non dubitem dare? Quod
evomuisset
:

15

tamen

si

qua mea non cruditas

ventris, sed crudelitas mentis

tam

sublimi illud humilitate,

et
satisfacienti

tam admirabili
retulistis,

patientia,

tam submissa

satisfactione 18

submissione

ut

me

nihil

umquam

simile

dixisse pro-

fundius puderet vel altius paeniteret.

tendis libris missae sunt,
libros

Litteras
iussi,

quoque quae vobis pro remit21

nec

ita

fieri

nec ante recitationem eorum qui

igitur

attulerunt,

ita

factas

esse scivi.

Domno

abbate concedente,

volente,
libenter

nullo fratrum resistente, nostro pariter et vestro

me compensato commodo
24

vobis

quoscumque
;

libros,

vel potius

quaecumque habemus, mittemus

quando
digetis.

exigetis

quos vero de nostris vos habetis dimittemus, quamdiu in-

Delectabilius scripsissem carissimo

et

meo

in

spirituali
licet

certamine anhelanti 27

amici

compassionem

piis

gemitibus

provocanti,
:

non

indigenti,

sed
ini-

tamen cupienti qualem possem confortationem

quam,

ne

quid de
et
illud

me
erit

micum amicus
perabile,
in

crederet,
pati

mei excusationem.

Sed quoniam
quod

recu- 30

et

hoc

amico erat

intolerabile,
:

nec epistolaris angustia poterat

delectabat,
ut

utroque

affectus

capere latitudinem

distuli

exclupuritate 33

derem
caritatis

quod

laedebat.

Adeo
sine
igitur

enim,
ut

dilectissime
si

frater,

de

tuae

omni modo sum

id
te

certus,

de
vel

mea

erga

se

quidquam
posse
nullo
in

credi-

derit

imminutum,
incertus.
;

trisritia

cogitare

non

modo
36

sim

Quomodo
propter

possum non

transferre illum

dolorem

animum
meum,
si

meum
qui

vel potius

quomodo non dicam

illum dolentem
ergo,

animum
carissime,

esse ut

sic

dolet

amorem

meum? Rogo

quid

22 abbate]

Scilicet

HERLUINO.
post.

vestra]

manu

mut.

in

nostra

37 animum

om.

LP; erasum

in

EPISTOLA
deinceps
audieris

12-13

117

de me quod erga
animus
tuus

te

extra regulam videatur caritatis

alter

non

credat hoc indiscussum

alter
tuus.

meus, ne laedatur animus meus

42

Saluta ex nostra parte omnes dominos

meos,

fratres

tuos.

Inter

quos

enim nullum invenire possum

ut
45

non dilectum, ex
experientia
latet

illis

nullum

eligere

possum

dilectum.

Qui tamen
nec

diuturniori

plus

tecum de mea confi-

dant
leant

fidelitate,
illi.

tuam nec

illorum

sinceritatem.

Vale

tu

et

va-

13.

Ad eundem.
Desiderio
dere
dicit.
-

RODULFI
consolatur.

secum vitam degendi suum

pro
eo

ipsius

desiaerium respon-

Apud

LANhRANCUM
fratri

se interventurum esse promiltit. -

Munere gravatum

Domno RODULFO,

vere dilecto

frater

ANSELMUS.
non audeo vein

Ut
3 stris

non taceam animi

prohibitus
:

affectu

admonitus, quod dicere

litteris

quem

timui

dominum meum vocare

salutatione,

me servum eius in epistolae prosecutione. In qua enim caritate diligo domnum RODULFUM ut fratrem meae non carnis sed animae, in ipsa eidem servire paratus sum ut servus. Quapropter si hoc me iubetis tacere, quod utique - ut ex conscientia loquar - mihi estis ex morum
audebo
saltem

ostendere

qualitate

vel

hoc mihi
frater

liceat

confiteri

quod vobis sum ex propria volundomino suo

9tate.
tur

Taceat

igitur

ANSELMUS
tuae

RODULFO,
illis

et loqua-

fratri

RODULFO
frater

servus suus
carissime,
te

ANSELMUS.
caritatis

Litteras,
12

accepi et in
succendit,

desiderium

meum

legi.

Quod enim

caritas

tanto

desiderio

ut

ubicumque

Ad

Ep. 13

Scripta post Ep. praecedentem.

ROD.]
primum
3

Est

is,

ad quem Ep.
post roIn nota

praecedens. In cod.
fensi episcopo,

in

margine notatur

,tunc priori,

sagii

abbati,

tandem cantuariensi archiepiscopo post

A(NSELMUM)'.

ad Ep.

praeced. hanc attributionem in dubium vocavimus.

m salutatione]
cum

Ut

Ep. prae-

cedente

fecit.

43 invenire

nullum
5

om.

Ep. 13 (prius
Radulfo

I,

11)

coll.

NDEVLPTO
domno

Domino
om.

TO

Domno ANS.] Domino

dominum
10

A.

D
O

2-10 Ut

ANSELMUS
LP

LP
frarri]

8 vobis] vobiscum
suo add.

9 domino]

9-101oquar

ELPO

118

EPISTOLA
tu
sis

13

maneam
a

mecum

idem

est

quod cor meum

flagrat,

ut

ubicumque sim

ego vivam tecum. Et ut tu petis a

me

consilium, ut ita possit esse, sic ego

esse.

deo precor auxihum, ut

talis
sit

aliter

non

possit

Qui

si

nos audire dignasit

illi

15

bitur,

eo iuvante nostra cohabitatio, ut tota vita nostra

gra"

tiarum actio.

Quoniam autem nec ego nec

si

tu

nostri

sumus sive enim

velimus disposuerit
:

vivimus sive morimur, domini sumus -:

nos,

aliter

quam

18

qui novit melius nobis

illi

quid placeat

sibi

vel

expediat nobis
si

patienter

toleremus quidquid
plicere.

de nobis senserimus placere,

est

nolumus
est

ipsi

nos disipsius
si

Quam

enim brevis iam

vita nostra,

tam prope

ut

de

et 21

nostra

mutua praesentia
illi

non amplius divellenda congratulemur,

ipso

dante in omnibus

acquiescendo hanc ipsam brevitatem transcurrere vitae

curemus. Interim tamen qiiaecumque nos locorum vel propinquitas contineat vel 24
longinquitas distineat,
caritas

semper unum de duobus nobis animum

conficiat.

Ad illud vero quod me tam sollicite rogas impetrare ab archiepiscopo LANFRANCO, cum de Anglia venerit, mecum esse non poteris respon- 27
si
:

deo quia

sicut
fiat,

de
si

te

quod

deo

gratius

et

tibi

intelligo

utilius

desidero, ita

conabor ut

potero.

Interim hilariter

quod

agis

age

quod

operaris operare.

Hilarem enim

30

datorem
vel

diligit

deus.

Quod

vero per hoc quod agis, conquereris a legendi

:

orandi te praepediri instantia

operit
;

sit

tibi

hoc non modica consolatio

In
;

quia
alius 33

caritas

multitudinem

peccatorum.
alius

quo enim
in

tu

retraheris,
alius

attrahitur
tatur.

in

quo

tu

curvaris,

erigitur

quo

tu

gravaris,

por-

Et

memento

quia servus, qui vacuus

domum

redit,

velocius currit

sed onerato domus tota laetior occurrit.

corripitur
;

Nec

quia tardus venit, a

quoquam
respondeo

36

sed quia
tibi

utiliter

est

fatigatus,

quiescere praecipitur. tua non

Si vero dicjs

quia iniuncto

officio

strenuitas vel

industria

sufficit:

secundum tuam de
lippus et solus in

te

existimationem,

non secundum meam, quia nec oculus 39

explere
sufficit
;

capite

videndi
in

officium

et

tamen ab eo

quod

potest,

quia solus id

suo corpore potest, non

deficit.

17-18 domini sumus]

Petr. 4,8.

Rom.

14,8.

30-31 deus] 2 Cor. 9,7.

32-33 peccatorum]

13 idem est] id est

O
Ad

14 ego^ om.

15 precor a deo

TO

auxilium om.

16 tota] in add.
efficiat

20

ipsi

nos]

illi

D
agis]

26-31

illud

deus
34

D D
operare

24 quocumque
27

om.

Anglia om.
31

TO
O

30 age quod

agis,

quod

quod om.

erigitur]

om. TO de enim om. O quod operaris O 41 38 strenuitatis T eligitur

D LANFRANCO

25

conficiat]

potest

om.

deficit]

hic deficit

EPISTOLA
42

13-14

119
et alia
libri

Quoniam
egent colloquio

vero iam

modum

excedit epistola,

quae
:

scripsisti plus

quam

scriptura,

qua abundant

sacri

ea interim deo

ndenter committentes et assiduis orationibus prosequentes colloquium pari voto

45

expectemus

et epistolam

communi consensu terminemus.

14.

Ad LANFRANCUM
De
muneribus gratias
agit.

archiepiscopum Cantuariensem.
-

Pro

GIRARDO,

qui propter multa

debita a

conVersione prohibetur, rogat auxilium.

Domino

reverendo, patri diligendo, venerabili archiepiscopo

suus.

LANFRAN-

CO:
3

frater

ANSELMUS

(jratias magnas dicit vobis epistola nostra pro magnis muneribus, quae

suscepimus de vestra largitate;

sed valde maiores

in

in

cordis arca vobis ser-

vamus pro maioribus, quae prompta scimus

6

vestra

bona

voluntate.

Cum

enim ex
affluant
:

sola spontaneae
satis
si

vestrae

benignitatis

exundantia tanta servo vestro

claret

quanta

opulentia se benignus ex intimo vester affectus

effunderet,
9 necessitas

qua

dilecti vestri

- quod non impudenter nec

dico,

inexpertus dico

exigeret.

Nec hoc

quasi

munera praefata vestrae

intelligere
;

paternitatis

affectum erga
rantes
1

me nunc primum me

doceant

sed quoniam igno-

quantum de ea confidere

debeam,

hinc

possint

ex parte

colligere.

Nequaquam enim ad plenum

vel

benevolentiam

vestram

ostenditis per

pallium

aurum de
vos

eo,

quem
ingrato

certe diligitis super pallium et aurum.

quam
1

non
opto,

facere
oro,

bene

sciatis,

tamen non piget

ut

Quod quamme scribere,

id

quia

hoc

optando

orando propono,

numquam

immerito

faciatis.

De GIRARDO
18 hitur

qui propter multa debita a nostra conversatione retrain

et

de quo id quod

vestra

promptum

erat

misericordia mandastis,

domnus

ROBERTUS

vobis dicet quid mihi

videatur et quid pro possibili-

Ad

Ep. 14:

17

De GIR.]

Monetario Atrebatensi

(cf.

Ep. sequ.)

et

postea monacho

Beccensi (in catalogo n.

103 sive 115).

Ep. 14 (priu3
tum] quoniam

I,

12)
1

coll.

cum

NEVLP
V
19

vestrae spontaneae

quan-

7 qui] quia

RODBERTUS LP

rotbertus

120
tate nostra fecerim,
et

EPISTOLA
ut eleemosina vestra

14-15

perficiatur.
rei

Qui

si

ad vos venerit
21

inter

vos et ipsum

usque

ad

summum

effectum non convenerit, hoc

ut propter iter

postulo ego servus vester misericordem vestram benignitatem,

quod
habita

faciet

vestra

fiducia

et

nostro

consilio,
et

eius

nec debita crescant nec

24

decrescant,

nec ex labore dolor

maeror accrescant.

15.

Ad GIRARDUM.
Ei
adeat.
consulit,
ut

archiepiscopum

LANFRANCUM
fratri

pecuniae petendae causa

GIRARDO,
salutem.

monetariode Atrebato,

AIVERTI:

frater

ANSELMUS
qui
fuit

V
in

enerabilis archiepiscopus

Anglorum

LANFRANCUS,
ipse,

prior 3

nostro

monasterio

et

abbas de Cadumo, quem tu

et

ut puto, vidisti,
sanctitas
eius

nuper audivit voluntatem tuam

impedimentum tuum. Itaque

nobis
tibi

commota

miseratione

tui

mandavit

quia,

si

certus esset te

venturum 6

ad nostram conversationem, daret

glica

propter
debita

deum centum
tua.

solidos

de Ansi

moneta

adiutorium ad solvenda

Addidit quoque quia,

tibi

necesse esset, adhuc aliquantulum adderet.

ut

Quapropter damus
;

consilium, 9

quam

citius
te,

umquam

poteris pergas

ad eum

et

si

quamlibet securitatem

quaesierit a
vel

aut fidem

tuam

aut

sacramentum per eandem securitatem,

ei

quomodocumque
habere
confidas,

iusserit,

expone

quantum debeas

et

quantum

te

de

12

tuo
intra
fias
;

et

constitue ei terminum

quem

bene

possis servare,

quem ad nostrum
si

monasterium
fuerit
tui,

venias ea intentione,

ut ibi

monachus
possis. 15

tantum misertus
dubites
facere

ut

pecuniam quam debes reddere

;

Ne

quod

consulimus

quia misericordissimus est idem

et est

reverendus archiepiscopus, et praecipue erga salutem animarum,

deditus eleemosinis, et sufficienter abundat

valde
si

auro et argento.

Etiam enim

18

Ad
20
12

Ep. 15

Data codem

fere

tempore ac Ep. praecedens.

perfic.]

NEVLP

21 rei] erei V E II LANFRANCOS P quomodocumque] ipse add. LP

proficiatur

sacramenta

Ep. 15 (prius I, 13) coll. cum LP; corr. ex sacramentum E

EPISTOLA
tantum debes, ut
ciat:
2i

15-16

121

tibi

nolit

tantum dare quod

tibi

ad

te

exsolvendum

suffi-

certi

sumus quia primum propter deum, deinde propter nostrum amoeius

rem, qui confidentes de

magna

misericordia
te

damus

tibi

hoc consilium,
laborasse
tibi

tantum

tibi

dabit,

ut

in

eundo ad eum non

etiam
illi

paeniteat
litteras,

vel
sint

vel

aliquid expendisse.
24

Porta

has ipsas

ut

in

testi-

monium
hoc

quia nos te mittimus ad illum.

Si autem te poteris a debitis exsolvere, fac ut dominus

sciat

ENGELARDUS

et

ut,

cum
tibi

veneris

ad

nos,

det
sis

tibi

aliquod signum, quo possimus

27 agnoscere

eum

esse

testem quia

exsolutus.

Ne

moreris facere quod

tibi

monemus. Mandavimus enim eidem archiepiscopo hoc ipsum quod

bimus. Vale.

scri-

16.

Ad GONDULFUM monachum.
Epistolas petentem de amicitia sua certum facil.

Dilecto dilectori dilectus dilector,

domno

GONDULFO

frater

ANSEL-

MUS
3

quod

GONDULFO ANSELMUS.
mare
volitent et volitent

Instat et instat mihi conscius alterius suae conscientiae, id est meae, ut

ad

se trans

saepius litterae meae,

te

quasi volens di-

scere statum amicitiae meae.

6 res,

Sed quid

docebit epistola

mea quod

igno-

o tu altera anima
veri

mea?
tui,

Intra in cubiculum

cordis tui et considera

affectum

amoris

et

cognosces

amorem
amoris
quia

veri

amici

tui.

Quamquam
fateor

enim pares non simus morum aequalitate, tamen non audeo dicere impares
9

sed

certe

dissimiles

non
-,

sumus
fateor,

mutui

qualitate.

Namque
caritas

- quamvis erubescens

inquam,

tepida

mea
eadem

tua

fervida caritate superatur;

12tur.

sed non est

dissimilis,

quia

regula formate

Sicut enim tu satagis ut non minori fervore diligas

me quam

ipsum,

Ad

Ep. 16

cordis tui] Cf. Matth.

6,6. Proslogion,

c.

(Vol.

I,

p. 97,7):

.Intra

in cubiculum mentis tuae'.

27 quia
om.

sis

testem

frater

om.

P E

Ep. 16 (prius

I,

14)

coll.

cum

NEVLP
et

domno

3 conscientiae suae

LP

4 ad]

LP

122
ita

EPISTOLA
ego studeo
certe
tuus,
:

16-17

ut

non

maiori tepore

amem

te

quam
amabit

me
te

ipsum. Si plus

exigis,

nec minus volo nec plus possum. Denique impetret mihi orando
ut

amor

me amem quantum
sufficit.

expedit;

et

amator

tuus,

ut ,5

ipse dicas

nunc

Memento,
eorum quos
tibi

non
olim

dico mei

- quia

id

te

facere ipse pro

eos,

te

assero

- sed
,8

commendare

curavi.

Saluta

quos ex nostra soles

tuis

parte salutare.
sunt

Scito quia

domno

abbati et nobis fratnbus

est

grata valde

dona

tua,
et

sed

multo

gratius

nobis quod audimus de vita tua.

Optamus
augendo

igitur

oramus, ut omnipotens
ut
sit

deus

bona
tibi

quae

in

te

operatur
aeter-

21

servet et servendo augeat,

unde
;

retribuat

regnum

num idem

benedictus dominus in aeternum

fiat,

fiat.

17.

Ad HENRICUM monachum.
Eum
vitute

implorat, ne neglectis

omnium

consiliis

Italiam

ad liberandam de

ser-

sororem adeat.

Domino

et fratri dilectissimo
teste
si

HENRICO
mea,

frater
te

ANSELMUS

salutem.
nolo,
3

C^/uoniam,

conscientia
aliter
tibi

minus

quam me

diligere

valde mihi repugno,

quam

mihi consulere volo. Consilium autem

illud,

nullum

utilius
ut,

vel

universahus invenio

quam

quo nobis per sapientiam

consulitur:
consilio.
in

ne paenitentia nostros actus subsequatur, omnia faciamus

sicut est sapientissime

cum
:

Quod quoniam
illud
eligit.

datum,

ita est verissime

ratum

quantum

quisque negligit, in tantum de actibus

suis

non

laetari sed

paenitere
gligentius
et

Quisquis igitur

tibi

consulit ut

hoc
illud

utaris

consilio,

non ne-

consilium eius est audiendum,

est

quam

ipsum, cui ab omnibus 9

in

omnibus

oboediendum.

18 olim] Cf.

EP
:

et 7.

Ad

Ep.

17:

HENR.]

margine notatur
32.24.

.Henrico postea abbati de bello'.

Cf. E P 5. 5-6 cum consilio]

.

ln

in

Cf. Eccl.

14 certe nec] ego add.

soles
coll.

LP

15 ut

me amem

amator tuus om. E

ELP
Domino
et fratri

18-19 parte
I,

EV
cum
mihi]

20 nobis om.

P
1-3

22

retribuat tibi

Ep. 17 (prius
henrico .A.

15)
3

NDEVLP
ipsi

Domino

volo]

D
om.

quam
quatur

add.

LP

autem om.

7 et inquantum

suis

om.

4 invenio] est 8-12 Quisquis

5 subsequ.] se-

consilium

EPISTOLA
Ideo tecum
12

17

123 amicus tuus de

consilio,

haec,

dilectissime,
te

loquitur

quia

de quodam negotio audio Vis enim, ut mihi dictum

fendere,

disponere
ire

contra

amicorum tuorum
in

consilium.

est,

de Anglia

Italiam

sororem tuam de-

15

quemdam divitem indebitae servituti calumniose subicere. Quod, carissime, obsecro per - si qua in te est - mutuam nostram amicitiam per - si quam mihi vis esse - de te laetitiam ne facias. Quid enim,
quam
audis
; :

dilectissime,
18

monachorum

interest

et

eorum qui
in

se

profitentur

velle

fugere

mundum,
omnis

qui quibus vel quo

nomine serviant
et

mundo?
?

Denique

nonne
vel

homo ad laborem
Nonne
servus

nascitur,

avis

ad volatum
aut

Nonne omnis
domini,

paene omnis homo aut sub nomine

21

praestandi

sub
est
sic

nomine famulandi
et
liber et

servit?

vocatus in domino
est

libertus

vocatus in
serviunt,

domino
est

servus

Christi ?

Si

ergo

omnes laborant
:

et sic

servus libertus domini et liber servus Christi

quid

refert,

24 excepta superbia,

quantum

vel
dicit:

ad mundum
si

vel

ad deum quis vocetur

es,

ser-

vus vel hber?

et nos

Apostolus

servus

vocatus
vel

non

sit

tibi

curae;
aliis

quod pro nobis curare

curabimus
?
sit

vel

prohibemur

non indigemus, pro

27 tantopere

Etsi

enim bonum

velle liberare

hominem

violentae conditioni addicut

tum

hoc utique quod intendis non tam bonum tam longe

retro
respiciat
;

est,
;

dignum

sit

pro

quo

30 tenens aratrum Christi

pro quo monachus propo-

situm

suum

tanta intercapedine interrumpat

periculis et periculosis

pro quo se tot corporis et ani-

mae
33 tate

Iaboriosis

Iaboribus tanta et tam singulari volun-

committat; pro quo - ut secundum caritatem conscius

solitaria,

increpem - tam

tam

rigida sententia

conscium amicum omnium amicorum - minorum,

parium, maiorum et praelatorum

36 tanta

consilio

resistat.

Cum

igitur

haec

tot

et

certa

incommoda

vel

potius

mala

sint, si illud

unum tam inopportunum,

intelligens
illud

tam incertum, tam noxium bonum conferatur:

ac non potius non

quis

bonum,

bonum

vel

magis malum dixerit? Crede

igitur, carissime,

19 ad volatum] Iob 5,7 (Vulg.: nasc. ad lab.).

21-22

Christi] Cf.

Cor. 7,22.

25 curae] Ibidem,

v.

21.

30

respiciat]

Cf. Luc. 9,62.

haec] est L; rasura in

ire

P V

13 Vis

de
D
in

Anglia]

Hoc
a

ideo dico, quia dictum est

mihi te velle

D
32

15 nostram] nostri
21

19-20 ad laborem

omnis

homo
quis]

D quid D
om.
script.

19 ad volandum

domino]

domino
31

D
totiet

24

26 non om.

spatio

periculis et

27 tanto opere periculosis om.

intercapedine] supra-

35

tot et]

124
plus
consiliis

EPISTOLA
amicorum,
si

17

te

solum sapientiorem omnibus

tua

illis

non aestimas,

39

quam
se

tuae deliberationi.

Quia enim mens

idcirco
trutinat.

magnum
quae

affectum

suum cum
sunt,
42

aliquantulo

bono

i!lo

ponderat,
libra

ea

sola

compensanda

ipsam

fallens

aequa

non

Quotiens namque de pluribus quod

magis oportet eligere proponimus, omni nostro appetitu seposito rerum ipsarum

pondera

sola

conferre debemus.
in

Nam

si

pondus amoris

ponderi

rei

amatae
45

comungimus, absque dubio

propter
si

rerum discernendarum iudicio decipimur. Quafallere,

se

ipsam prudentia tua non vult

non debet affectum suum

sed rem
in
eris

cum

re

quam

appetit in electionis suae deliberationem coniungere,

ipsam solam

iis

quae

opponimus

mdicando

opponere.
erit

Quod
:

si

propria 48

voluntate perstiteris

- quod deo protegente non

ita

sicut

contra

omnium amicorum tuorum sensum,

assensum.
Salutat te
scripta

nullius

eorum

in

re tibi noxia habebis

51

domnus abbas

ut filium

carissimum
eius

qui cuncta hic a

me
ut
dili- 54

sua dicta vult esse.

patri

Acquiesce
et

igitur

et nostris
fratri

monitionibus,

oboediendo benigno
gis

concordando amico

laetifices

si

- patrem et fratrem. Saluta ex nostra parte dilectos fratres nostros domnum HERLUINUM et domnum OSBERNUM. Vale, et si quid apud te possum, cum citius poteris manda mihi, qualiter in voluntatem carnaliter alium diligentis - tuam dico - te reclines, vel in sententiam te spiritualiter
diligentium declines.

57

56

HERL.]
trutinat]

Cf. Ep. 8.

OSB.]

Cf. Ep. 4.

42
ris

hic deficit

42-48 Quotiens

opponere
EL

om.

NV

49

prostite-

50 sensum] consilium
potueris

LP

53 monitibus
citius poteris

monitis (corr.)

57

poteris]

LP

manda mihi cum

E
amicorum tuorum quam
illis.

Alia recensio: 39-40

tuae deliberationi,

consiliis

deliberationi]
te

consiliis

nisi forte

solum

sapientiorem aestimes omnibus

Quod

non

ita

tuae fraternitati videri intelligo

LP

EPISTOLA

18-19

125

18.

Ad WILLELMUM abbatem
Pro
filio

ODONIS
et
patri,

intercedit.

Domino

reverendo abbati

WILLELMO
filio

frater

ANSELMUS.
ut vestrae
servitio vestro

Odo
3 sanctitati

Iator praesentium

multis mihi supplicationibus

institit,

fidelitas

nostra

supplicare
igitur
illo

pro

suo,

quem a

exclusistis,

deberet.

Cum

nec illum debeam contemnere nec vos velim

rogatus,

offendere
6

hoc precor ab
si

quod consulerem a vobis

interrogatus.

Quapropter

iuvenis servitium estis in praeterito vobis

commodum
igitur

experti

consulimus ut propter pecuniam amissam,

quam
uti

recuperare non potestis, bo-

num

servientem ne abiciatis, quo

nostris

utiliter
si

potestis.

Precor
scitis

ut illum

9 recipiatis invitati

precibus,

illum

non inutilem

vestris

rebus.

19.

Ab AVESGOTO monacho.
Supplicat

ANSELMO

ut

nepotem suum

in arte

grammatica

instruat.

AVESGOTUS,
salutem.
3

coenobii Sancti Petri Culturae

monachus:

ANSELMO
sed

tlactenus

amici

atque
nos,
si

familiares

solummodo fuimus
operatione.

locutione,

minime

experti

sumus

necesse

esset,

Ego iam dudum

Ad

Ep. 18
Ep. 19

WILL.]

Videtur
a.

fuisse

Will.

Bonne-Ame, abbas

S. Stephani

Ca-

dumensis (ab anno 1070), qui

1079 archiepiscopus Rotomagensis

eligitur

(+1110).
al-

Ad

AVESG.] De
teneri

hac persona ab auctoribus plures diversae opiniones

posse

latae sunt,

quarum nullam

mihi

videtur;

inde

eas

enumerare supersedeo.
Culturae

Anno 1076 monachum quendam

nomanum; nunc Solesmes)

huius nominis

in abbatia S.

Petri

(apud Ce: , . .

exstitisse,

ex subscriptione cuiusdam instrumenti colligitur

de monachis de Cultura... Avesgaudus de Gaudiaco' (Cartulaire des abbayes de SaintPierre de la Coulture et de s. Pierre de Solesmes, 1881, p. 26, Instrum. n. XVI de
a.

1076).

Non
I)

dubito quin

sit

is,

qui hanc epistolam

eodem

fere

tempore

scripserit.

Ep. 18 (w
contennere

coll.

GUILLELMO cum Nw Ep. 19 (BALUZIUS, Miscell.,

1

N
II,

3
174;

sanctitatis

w
1434)

4
coll.

PL

143,

cum

LP

126

EPISTOLA

19-20

opto ut quid iubeas mihi; tuncque videres

quantum de me

confidere potes.

Crede mihi, aut per

ter.

me

aut per meos parentes iussioni tuae oboedirem liben- 6

negligis,

Verum cum istud facere quemdam meum nepotem iam Valeres, desidero eum manere
aliquo
es.

te

hoc donum primus exigo.

Habco
alios9

iucenem,

quem super omnia curo ;

ut

et si ferre

tecum, tuo

grammate

erudiatur.
te

Ad

doctores ipsum mittere possum, sed maiorem fiduciam in

in

haberem quam
in

vivente.

Valde securus ex

eo fierem,

si

moraretur

loco

in
12

quo

Cur fama
centis
,scire

LANFRANCI

atque

WIMVNDI

volat per orbem plus tua ?

di\

Cur tamdiu lucernam

tuum

recondis sub

modio? Quid non recordaris poetae

nihil est,

nisi

te

scire

hoc

sciat alter' ?

Ex
multum,
sibi

te

haud

dubito quin annuas voluntati meae.

Verum
tres

deprecor

te

ut mihi dicas

quod

servitium abbati tuo congregationique subiectae 18

retuli

offeram, ut hoc
si

quod
non

permittant fieri,
Igitur
si

saltem

menses aut

quattuor,

plus

eis

libuerit.

verba
te

mea,

uti

cupio,

a vobis
atque,
si 21

fuerint suscepta,

manda

mihi terminum quo

possim

invenire;

incolumis fuero,

illuc abibo.

Vale, carissime.

20.

Ad AVESGOTUM monachum.
Se excusat quod
eius petitioni obsequi

non

possit.

Domino

et

amico carissimo

AVESGOTO

frater

ANSELMUS

salutem.

WIM.]

Sive

GUITMUNDUS,

monachus Crucis S. Audoeni seu S. Leutfredi, dioe-

cesis

Ebroicensis, postea (a. 1088

c.

1095) archiepiscopus Aversanensis (in Apulia).

Eius gloria fundatur

in sua controversia contra

BERENGARIUM
scripta circa
a.

(De

corporis

et

san-

guinis verilale in eucharistia,

PL

149,1427

ss.),

1073-1076.

Similiter

LANFRANCI,
ss.) v.
s.

qui contra

eundem opus De
14-16
alter]

anno 1069 composuit.

27.

Ad

Ep. 20

(PL 150,407 A. PERSIUS FLACCUS, Satura I, Respondet ad Ep. praecedentem. - Hanc tempore primam
corpore et sanguine domini Cf.

ANSELMI

epistolam esse crediderunt, qui de

AVESGOTI persona erraverunt (cf. Ep.

cum

praeced.).

13Guimundi
.a.

mss.

Ep. 20 (prius

I,

16)

coll.

NEVLP

ANS.]

EPISTOLA

20-21

127

In principio nostrae responsionis praefigo, quia nostra testatur conscien3 tia

quod

loquitur epistola.
caritati

Gratias itaque

ago - quoniam aliud ad praesens

se

non possum stris

vestrae,

quae

sic

ad obsequendum

utilitatibus

nocerte

promptam

reddit,

quemadmodum

scriptio

vestra patefecit.

Cui

6 simili voluntate respondeo,

stra

sed utique doleo quia id in prima

petitione vein

opere

probare
ille

non valeo.
vester,
sicut

Non enim
fuit

eiusmodi
est

studii,

quo

possit

proficere dilectus
9 intentio vel

de quo

scripsistis,

mihi nunc licentia nec

vestra sanctitas.

opportunitas,

olim vel putat

dilectio

Precor

ergo ne aliquatenus vestra erga

me

turbetur,

cum

mihi semper ani-

mus
12 tetur.

sit

amicitiae vestrae

obsequendi,

quamquam

facultas

non

pariter

comisi

Potest enim esse vera amicitia, ubi semper viget bona voluntas, etiam
instet

numquam
15

flagitandi

necessitas nec praesto

dicitur in

sit

praestandi facultas.

Denique ad
,scire

id

quod mihi

epistola vestra:
sciat alter'

tuum

nihil est, nisi te scire

hoc

quamquam PERSIUS
meret,
18

id dixerit,

ut ostentationem

reprimeret

non ut expri-

respondeo

.scire

meum

nihil

est,

si

quale

sit

hoc

sciat alter'.

Quod
21

vero quaeritis,
volet
:

cur fama

LANFRANCI

atque

WIMUNDI

plus

mea per orbem

etiam
si

utique quia non quilibet flos pari rosae fragrat odore,

non

dispari fallat rubore.

Valete.

21.

Ad WILLELMUM

et

ROGERIUM.

Precibus eorum annuens promittit munus orationum suarum.

Dominis
et
3

et fratribus suis

sponte diligentibus et merito dilectis

WILLELMO
Roma
et

ROGERIO:
Dominus

frater
et

ANSELMUS salutem. amicus noster EVREMERUS

postquam

rediit,

Ad Ep. 21 16 PERS.] Loco in Ep. praeced. citato. Hos iuvenes Baiocenses et monachos Casae Dei (Chaise-Dieu)
facient.

1-2
fuisse

WILL.
Ep. 70

ROG.]

et 71 pate-

9 olim
lelmo

fuit

LP
I,

2 vera
coll.

esse

9 Guimundi
1

LP

20 quia utique
Guillelmo

Ep. 21 (prius

17)

cum

NEVLP
ELP

GuilielmoN
Ermerus

LP

Gui-

Wilielmo

3 Ebremerus

128
vestram
r.iihi

EPISTOLA
postulationem, ut vestri
ut et

21

memor

in orationibus

meis essem, tanta

supplicatione retulit,

pudor me cogeret

dare

quod tam obnixe pete-

batur et conscientia

prohiberet,

quoniam non

erat in

me quod
quod

sperabatur. 6

Cum

igitur

et

libenter et verecunde plenius concessissem

prius

quoque

faciebam, vestrae erga

sinceritate
ster

deum
:

devotionis et erga

me

dilectionis

per alios mihi

9

iam cognita

non minori aliquanto tempore post idem amicus noinstantia,

et

vester

poposcit

quatenus

hoc

vobis

nostra

testaretur

epistola.

Superna
si

igitur

annuente clementia
in

me

pro vobis oraturum promitto,

eius

et 12

quid boni divinus

in

me

respectus operatur,
;

vos

mecum

pariter parilli

ticipes

vera caritate permitto

est

sed utrum vobis profuturum

sit,

a quo
15

omne bonum
ex nobis
est. est,

committo.

Munus

autem

caritatis

vobis peragentes, quod

humiliter petimus ut id ipsum nobis persolvatis,

concessis,

quod ex vobis

His itaque

quae
ut

si

vobis profutura sint conscius mihi merito-

rum meorum ignoro: ea vos

sicut

carissimos amicos et fratres

si

admoneo, quae

18

noxia,

si

negligantur, ita salubria,

observentur,

non dubito.
est,

Ad

hoc

solum, dilectissimi, discite, ut veritatis, quae Christus

ces; et sic vivite,
ut Christi,

possitis esse

capa-

qui veritas

est,

probetis vos esse velle sequaces. 21

Domnum LAMBERTUM,
et ingenii sinceritate et

magistrum vestrum,

quem

cunctis

amabilem

morum

probitate plurimorum didici relatione, qui

est per

me

salutare et ut pro eo

orem rogare dignatus

clericum

ab
:

illis

parti- 24

bus venientem vestraequae dilectionis mihi nuntium deferentem

sic

volo ut

ex nostra parte

salutetis,

ut illum amoris mihi vinculo colligetis.

Valete.

14-15
est]

bonum

est]

Cf. Iac. 1,17.

20 Christus

est] Cf. Ioh.

14,6.

21

veritas

Cf. ibidem.

tanta] mihi add.

ELP
corr.

7 conces-sem (nova pag.)

4 permitto] promitto

(permitto

cx promitto

L)

21 et] Et

velle esse

LP

22 Lanber-

tum

EPISTOLA

22

129

22.

Ad
Ut
petit.

LAMBERTUM

et

FOLCERALDUM

avunculos.
doceant ab
ipsis

per nobilem epistolae

latorem se de staiu incolumitatis

Suis reverendis dominis,

dulcissimis

nutritoribus,

dilectissimis
sic

avunculis

LAMBERTO
3

et

FOLCERALDO:
ut

frater

ANSELMUS
in

transire

per

bona temporalia contemnendo,

maneant

aeternis perfruendo.

Utinam
tum
6
in

in

legendo epistolam

meam
mei.

sentiant avunculi mei,

quem

affecinitio

dictando

eam

testantur

oculi

Velocior

enim
litteras

fuit

in ipso

animus meus lacrimas exprimere,

quam

stilus

meus

imprimere. Sicut

enim

nec temporum diuturnitas nec locorum longinquitas corpori

meo

valuit

adimere, quod nascendo de genere vestro incepit et quod crescendo de nu9 trimento vestro accepit
:

sic

nulla sollicitudo,

nulla occupatio

animae

meae

potuit minuere

amorem

vestri,

quem

et

natura et beneficio concepit.

ardet indesinenter,

Quapropter quorum amore cor

12

meum
igitur

eorum

felici-

tatem semper

sitit

ardenter.

Precor

quatenus per huius nostrae latorem

per quem,
sit

epistolae vestrae statum incolumitatis filium vestrum docere velitis;

si

placet,

quae sunt erga

me
ipse

discere valetis.

Quamquam
suis

enim

dominus

15 iste,

qui noster dignatur esse nuntius, valde dives et de

tanta

Normannorum noet

bilissimis:

tamen

cum matre
ut

et fratribus
aliter

sorore
filium

me

sibi

dilectionis
18 fratrem

familiaritate

iunxerunt,

non

me quam

mater et

proles nominent, nisi quia pari concordia primogeniti mihi dignitatem

concesserunt.

Ad
t.

Ep. 22
p.

LAMB.
1

et

FOLC.] M.
(p.

RULE {Life and

eum ex
familia

Times of St. Anselm [1883],

Praetoriae (Aosta)
Crispini fuisse

I,

30

s.)

eos canonicos S. Ursi et simul Cathedrttlis Augustae

5 iste]

fuisse putat.

RULE

226)

WILLELMI

non immerito

credit.

Ep. 22 (prius
1 1

I,

18)

coll.

cum

NEVLP

2 Lanberto

5 Velociter

indisinenter

130

EPISTOLA

23

23.

Ad LANFRANCUM archiepiscopum Cantuariensem.

De De
libria

Moralium IOB

dis.

dilalione ingressionis

AMBROSII et HlERONYMI transcribenet GIRARDI in monasterium Beccense.

s.

Domino
archiepiscopo

et patri,

catholicis
:

reverenter

amando

et

amanter

reverendo

LANFRANCO
scienti

frater

ANSELMUS
libenter

suus

quod

suus.
:

Quoniam
nolim,

aut tacendum aut breviter est

et

dicendum

cum

tacere 3

ne non loquar quod

in

cui

loquor,

breviter qualiter noster

intimo.

animus
igitur
ita

paternae

vestrae

sublimitatis

fidelitate

conversetur

Sicut

cotidie

desidero ut affectus amoris vestri cordi

nulla nostra

ab invicem absentia

efficere valet, ut

meo semper aliquo modo

abbas

augeatur, 6

minuatur.

De
sis

Moralibus

IOB
et

mihi

mandastis,

sed

domnus

Cadumen-

WILLELMUS

domnus

HERNOSTUS,

fideles vestri,

invenerunt scrip- 9

torem, qui iam habens nostrum librum, vestrum, ut puto,

incepit.

Ut

libros
la-

beatorum

AMBROSII

et

HIERONYMI
perficiam.

habeam, ad hoc quod

potui.

iussistis

boravi et laboro, sed eos

nondum habere

Quam

vero

citius

potero, 12

quod vos inde

velle scio

GIRARDUM
de mundo nostra
confiterer

vestrum de Flandria per vestrae pietatis

suggestione

largitatem

deo
15

redemptum - unde me,

die

si

vester

non essem,
sanctitas
suis.

servum
gravi

vobis

emptum -

vobis

constituta

sciat

vestra

sine

iactura esse

non potuisse absolutum a

in

creditoribus

Venit tamen

prima

Dominica Quadragesimae, vestram

se magnifice mi- 18

sericordiam praedicans, et qualiter nostrae non tam petitioni

luntatis
significationi

quam

levi

vo-

in

eius

causa
se velle,

dignatio vestra favit, et semper se velle

et

favere intimavit.

Qui

dixit

quantum

attinet

ad hoc quod habet,

21

posse

sic

reddere quod debet, ut aliquid quod secum afferret haberet; sed

pro quibusdam impedimentis non potuisse secundum condictum, ut oporteret.

Rediit igitur promittens se in Pascha

Beccum

deo

annuente

venturum

et 24

Ad
De

in librum

Ep. 23 8 De Moralibus IOB] De s. GREGORII Magni commentario extenso 9 WILL.] IOB, qui etiam Moralia vocabarur, sermo est (PL t. 75 et 76).
:

eo

cf.

Ep. 18.

HERN.] De

eo

cf.

Ep.

I.

Ep. 23 (prius IV, 122) coll. cum 24 becum ieronymi mss.

1

NLP

8 mihi om.

9 Guillelmus

EPISTOLA
mansurum,
peccavit,
27
si

23-24

131

non quomodo
promissionem

volet,

vel

sic

quomodo
ad

poterit.

Si
est

quid

igitur

quia

vobis

factam

plenum

non
ut

executus:

quoniam non
benignitate,

id admisisse malitia videtur,

filio

peto securus,

soleo,

de vestra

quatenus

vestro vice patris liceat

In

eum hoc

reatu absolvere,

cum nobiscum
30

incipiet vivere.

qua

re

hanc certam praesumam concessio-

nem,

si

nullam legero prohibitionem.

24,

Ad HENRICUM monachum.
Miratur quod

HENRICUS Roma
HENRICO:

rediens

Beccum non

adierit.

Domino

et fratri

frater

ANSELMUS
nos,

salutem.

C^um Romam
3

tendentes

transistis

prope

mirantes doluimus quia

esse in eundo,
et

non potius per

nos,

donec

audivimus hoc vobis prohibitum

igitur,

sed concessum in redeundo. Exspectavimus

alii

domnus abbas

ego

et

fratres

et

dilectores vestri,

adventum vestrum, spe

pertransisse,

falsa gaudentes,

donec

6 didicimus

vos in Anglicam

terram
sine

desperatione vera dolentes.

si

Quod quamquam
vestram
novi
9 vel contemptus

ego non

aliqua rationabili causa factum esse,

bene

dilectionem,
vel

non

credam

tamen

ne qua

- quod

absit

modici

amoris

erga monasterium et fratres vestros de

aliis

vobis maneat suspicio, mandate mihi quid

in
12

respondeam, cur vestra nos

dilectio.
ita

eundo
nihil

et

redeundo non

visitatos

praeteriit

Sicut enim desidero

vos

operari
opinari
re,

quod
nisi

vobis

non

expediat,

nolo

quemquam de
vestris

vobis
si

aliquid

quod

vos

deceat.

Innotescat
et

etiam
verbis

amico vestro,
et

quid de

pro qua
ut

animum vestrum
inviseretis,

aliorum

litteris

15valde sollicitum,

parentes

agnovi,

effecistis,

quatenus

sciam,

utrum vobis debeam compati vel congaudere.

Ad Ep. 24 Scripta post Ep. 7. MUS HENRICUM in hac epistola

:
1

Romam

tendentes] Cf. Ep.

7.

ANSEL-

primum

in persona plurali alloquitur.

Ep.

24

(prius IV, 123)

coll.

cum

NLP

14 et

vestris] et a vestris

LP

132

EPISTOLA

25

25.

Ad LANFRANCUM
Gratias agit
voluit.
-

archiepiscopum Cantuariensem.
ntpotem

quod

LANFRANCUS
patri

suum Becci monachum

fieri

Refert de difficultate inveniendi qui apte librum Moralium

IOB

transcribat.

Suo domino, suo

cum

reverentia

amando, cum amore reverendo,

:

archiepiscopo matri catholicae amplectendo

LANFRANCO

frater

ANSEL3

MUS

suus

quod

suus.

(jratias paternae vestrae dilectioni, qua nos semper praesentes habetis,

semper utique debemus

certe tacere
tudine,

sed

cum

eas

semper

loqui

non possimus, modo

exuberatis pleni- 6

non debemus. Tanta enim eiusden

et integerrimam
et

dilectionis

ut

eam nuperrime
necessario

- quod

nos quoque sciebamus

argumento

probaretis,

inviolabilem

quod

similiter

speradilectis- 9
diligat,

bamus - pignere
simum
ubi
sibi

carissimo
velit

assereretis.

Sicut

namque quod
ita

quis
ut

non

dilectis
diligit

credere non est credibile,

non

quem valde
sed etiam

conversatur,

non

solet

esse possibile.

In

quo vestro
12

actu non solum monstrastris vestrae

nere,

dilectionis

erga nos constantiam permanostrae

dilectionis

- quod non

aliter

gratum

habemus -

erga vos certitudinem vos habere.

Gratias igitur agimus primum
vestrae sublimitati,
illi

a quo
;

est

omne bonum, deinde paternae

quia de nobis
sic

15

quia

sic

nos

diligitis

gratias,

confidi-

Ad
Ep.

Ep. 25: 9-10

4), agitur (cf.

dilectissimum

sibi]

De

LANFRANCO,

nepote
15

archiepiscopi

(cf.

II.

Rec).

In catalogo

Beccensium n. 100.

omne bonum]

Cf.

Iac. 1,17.

Ep. 25
om.

(u> II) coll.

cum

NEVCLP
ex pignere

2 arapletendo

5-6 sed

debemus
domnum
quam

E
Recensio

9 pignore

corr.

N
et

3 habemus gratum

ELP

II.

assereretis]

Nam

dilectissimum vobis nepotem vestrum,

LANFRANCUM,
in

ad nos

misistis

eum magis
add.

in

nostro monasterio

quolibet alio

monachum
1 I

fieri voluistis

EVC

namque] ergo

EVLP

III.

Recensio

."

possibile]

Quamobrem
,

evidenter vestrum erga nos et nodilectissimum

strum erga

vos

affectum

significastis

cum
vestro

nepotem vestrum

LANFRANCUM nostro mendastis add. LP

potius
In

quam

deo serviturum monasterio comin

quo

vestro]

Nam

hoc

LP

EPISTOLA
tis
1

25

133

gratias,

quia tale pignus nobis

committitis.

Haec
Pro

dicta sint

non solum
intelligenti

pro me, sed et pro tota nostra

breviter dicam,

congregatione.

me autem

quia onus inaequale quo

augendo non modice

21

nuper

levigastis.

me non leviter olim Cumque imbecillus

nolit,

gravastis,

utique

animus gemeret

sub pondere,
deponere.

effecistis

ut iam,

non dico

sed paene nolit quod premit

De
24 nescio

Moralibus

IOB non
et

fit

quod

vobis mandavi.
illic

Disconvenit enim

quomodo

inter scriptorem et eos,

cum quibus

venerat.
et
;

Quamobrem
locuti

domnus

HELGOTUS
Scriptorum

domnus

HERNOSTUS
claustri

venerunt

sunt

coram domno abbate cum

27 fecimus.
fideles
fuit,

scriptore Brionnensi,
nostri

sicut iussistis

sed nihil ef-

quoque

rogavi praedictos fratres nostros,

;

vestros,

ut scripturam et efficaciam cognoscerent

sed

nullus

eorum
iudi-

cuius

non aut manum reprobarent aut tarditatem inexspectabilem

30 carent.

Sicque

Cadumum

redeuntes librum nostrum secum,

quem

attulerant,

scriptorem quaesituri retulerunt.

19 onus inaequale] Id est

prioratus

(cf.

II.

Rec).
(cf.
III.

23

mandavi]

Cf.
S.

Ep. 23.

25
(St.

HELG.]
s.]).

Prior S. Stephani Cadumensis

Rec), postea abbas

AUDOENI
[PL
159,

164

Ouen) Rotomagensis (cf. Epistolam, quae in editionibus III, 129 26 domno abbate] Scil. Beccensi HERLUINO.
et]

recensetur

18 sed

et

om.

NVC

20

imbecillis

EL

24

illic

venerat]

illi

convenerat

LP

26 brionensi

II.

Recensio: 19 inaequale] prioratus add.

ralibus
stolae
///.

IOB
23
(l.

EVLP

23-31

De Moepi~

retulerunt

14-30):

GIRARDUM prohibitionem.
domnus
prior

om.

EV;

eius loco habent alteram

partem

Recensio: 21 sub pondere] sub

iniuncti sibi per vos prioratus

pondere

LP LP

25 domnus

HELGOTUS]
apud eum add.

Cadumensis

HELGOTUS

26

nihil]

LP

134

EPISTOLA

26-27

26.

Ad

O. abbatem.

Se excusat quod librum Moralium

IOB ad

tempus commodare non

possit.

Suo reverendo domino

quod
suus.

et patri, venerabili abbati

O.:

frater

ANSELMUS
sanctitas 3

Librum Moralium IOB quem

vestra,

per

nuntium

vestrum

petivit

certe

si

modo eum apud

mitteremus.
ei

nos haberemus, libenter secundum iussionem

illum,

vestram
et
ibi

vobis

Domnus enim abbas Cadumensis habet

eius
alter

scribitur

ad

exemplum

ad

opus

domni
vobis

archiepiscopi 6

LANFRANCI.
stare
et

Quapropter ne

putetis

quia nos

nolimus

eum

prae-

aliquo

modo
vobis
citius

turbetur

erga

me

vestra mihi cara nuper

sciatis

acquisita

benignitas,

scripsi

excusationem
nos librum

nostram, et ut

nostram volun- 9

tatem quia,

cum

eundem
quae

recipiemus, libenter

eum secundum

voluntatem vestram nuntio vestrae paternitatis accommodabimus.

Non

solum

enim

in

hac

re,

sed in omnibus

possum

semper

vestro servitio volo 12

me

esse paratum.

27.

Ad LANFRANCUM archiepiscopum Cantuariensem.

Apud eum
destruendus
sit,

pro homine aliquo abbatis

VITALIS

Bernacensis, qui membris

intercedit.

Domino

et

patri

suo reverendo archiepiscopo

suus.

LANFRANCO:

frater

ANSELMUS
Ad
Hic

suus

quod

Ep. 26
quis
sit

Scripta post Ep.

23

et
est

25 (de

Iibro

Moralium IOB).

abbati

O.]

non constat. Certe non

TALIS
138).

(cf.

Ep. sequentem),

ut vult
sit

OSBERNUS Bernacensis, successor abbatis VIWILMART, cum is solummodo a. 1076 aut 1077
A.
I.

abbas Westmonasteriensis elecrus

(cf.

MACDONALD,

Lanfranc [1926],

p.

Ad
III)

Ep. 27
coll.

Scripta ante a.

1077.

Ep. 26 (w
3 vestrum
ternltatis)

cum

Nw
coll.

corr.

ex nostrum, ut videtur

domno Nw; emendavi N; nostrum w (at cf. I.

cum

ANS.]
1 1
:

.A.

Nw
.L.

nuntio vestrae pa-

Ep. 27 (w IV)

Nw

Domno W

LANFR.]

Nw

ANS.l

A. Nw

EPISTOLA
3

27-28

135
satis

L/omnus abbas VITALIS

eiusdem

suis

litteris

humiliter rogavit

domnum
tenetur

nostrum abbatem, quatenus apud vestram pietatem intercederet, ut cuiusdam

hominis
6 iussu

domni

abbatis

VITALIS,
misereri

qui

in

vinculis

regis

regio

membris
regem
illi

destruendus,

dignemini.
viro rogavit,

Idem namque abbas

sed rex omnino se

Bernacensis

pro

eodem destruendo
nisi

misericordiam
9 peccavit.
voluisset

facturum negavit,

vestra sanctitate petente, contra

quam

Cum
est

igitur

domnus abbas
rogantis

noster
et

quod

petebatur libenter facere

propter

amicitiam
incipere
;

misericordiam erga indigentem, non

timens ne a vestra
benignitate
eius

tamen ausus
1

non

tantum

2 intercessio

abiceretur,

quantum ne apud offensum a

se pro alio intercedendo

praesumptor videretur.

Volens
15 dilectoris

igitur

ego servulus
re praesenti

vester

notam

facere

vobis domni abbatis,

vestri, ih

voluntatem et modestiam, simul miserans ho-

minem

in

periculo gravi positum, nolui vestrae pietati hanc miserendi oppor-

tunitatem tacendo subtrahere,

18

ne et proximus

noster per indigentiam

auxilii

damnaretur, et vestra

sanctitas

praemio

misericordis

operis fraudaretur,

et

mea

negligentia pro reatu inmisericordis silentii

puniretur.

28.

Ad GONDULFUM monachum.
Quomodo
narrat, et
tres

suae

Orationes ad

s.

MARIAM,

quas

mittit,

exortae

sirtt

quomodo meditandae

sint praescribit.

Domno GUNDULFO:

frater

ANSELMUS

quod

GUNDULFO ANamicitiae

SELMUS.
3

INon
os

est

opus ut
in

multa

de incolumitate
dilectione
scio

pristinae

loquatur

meum

illi,

quem

mutua

esse

alterum cor

meum. Ut

VITAL.] Ex monacho

Fiscaniensi abbas monasterii Bernacensis, postea (a.

1076/7
1077,

1085) abbas Westmonasterii.

Ad

Ep. 28:

Scripta

non post

a.

quo

GONDULFUS
14 ego] ergo
coll.

episcopus Rofensis eligitur.

15 dilectus ex dilectoris corr.

1-2
:

cum

NEVLP

Domno
(cf.

N
Suo
1

Ep. 28 (prius
suus,
sai ctitate,

I,

20)
fratri

ANSELMUS]

amico amicus,

frater,

Gundulfo Anselmus

pro amore

felicitatis

perseverantiam in

pro prae-

mio

sanctitatis in felicitate

LP

Ep. 41)

Gondulfo

136
igitur

EPISTOLA
breviter

28-29

quod

nosti

dicam

sicut

amor

tui

ex quo incepit numquam

6

in

me mutatus est minuendo, ita sollicitus sum ut semper alteretur augendo. Quidam frater non semel sed saepe me rogavit, ut de sancta MARIA magnam quandam orationem componerem. Quod cum ipsi praesens rogaret
exterius,
si

tu

absens

persuadebas

interius.

Quoniam enim
sed in ea
invitatus.

id

tuum futurum,

fieret,

prospiciebam, idcirco quod volebat libentius suscipiebam. Feci igitur

orationem
stulanti

unam unde fueram

alteram
tertiam quae
eas,

postulatus
facere

me non
In

satisfecisse

po-

cognoscens
satisfeci,

sum

qua quoniam

similiter '2

nondum

tandem

sufficeret

perfeci.
et
ita

Accipe

igitur

quae factae sunt tua intentione,

est

ne reprehendas
sint

magnitudinem, quae facta

aliena petitione.

Et utinam
vel

longae

ut, 15

antequam ad finem
tur,

cuiuslibet
sunt,

earum legendo
compunctio

potius meditando perveniacontritionis

id
eis

ad quod factae

scilicet

vel

dilectionis,

in

per supernum respectum inveniatur.

Denique
ut

idcirco

volui

eas

ipsas 18

orationes
fastidium,

per

sententias

paragraphis

distinguere,

anticipando longitudinis

ubi volueris, possis eas legendo

incidere.

29.

Ad RODULFUM monachum.
Cum
describat.

HELGOTO
et
fratri

petit,

ut

RODULFUS
RODULFO:

Antiphonarium

notis

musicis

Domino

carissimo

frater

ANSELMUS

beatam

aeternitatem et aeternam beatitudinem.

Keverendus domnus
vester,
suis

prior

HELGOTUS,

dilectus et dilector noster et 3

vos precibus

ad

notandum

Antiphonarium adhortari desiderat,

10-13 tertiam] Agitur de S.

ANSELMI

Cf. Prologum ad Orationes, p. 3.

nibus praeponitur.

Haec
1

Orationibus V-VII, p. 13
epistola

ss.

15-20 incidere]
Oratio(cf.
1

in nonnullis codicibus mss.

Ad
est;

Ep. 29:

Scripta non post a.

de eo Ep. 25) adhuc prior

542)
sunt
a.

eius successor in prioratu

HELGOTUS HERNOSTUS (cf PL

1075:
.

50,

1075 episcopus
et

eligitur.

ROD.] Non

videtur esse

is,

ad quem

scriptae

Ep. 12

13.

13 nondum] non

ELP
1

15 longae sint

LP

Ep.
.R.

NEVLPMD prior domnus LPMD LPMD (Rec. alia ?)

cum

ROD.]

Radulfo

29

(prius

I,

21)
artis

coll.

ANS.]

A.

MBD

3
add.

4 Antiphonarium] secundum regulam musicae

EPISTOLA
sed non nullius in re ipsa
6 suas

29-30

137
considerat.
possit
flagitat

pondus laboris imminere

nolit

preces
ut

venerabili

humilitate

quamquam
:

Cum
tanti

igitur

pen-

dere,
stras

pondus impendens possint suspendere

suis

obnixe

quatenus no-

cum

contra praefatum laborem

sic

curemus

appendere. Sed quoniam

nec ipse nec nos operis optati

onus amicis

postulationibus levigare ten:

tamus, ut indiscretis vos supplicationibus onerare nitamur

vobis proponentes proximorum

contemplantes et

utilitatem et caritatis et oboedientiae vestrae

12mercedem, hoc vestram rogamus

tioni,

fraternitatem,

hoc vestrae consulimus

dilec-

ut

tempus quod

aliis

quibuslibet scripturis sponte vos non piget insu-

mere, vel hoc ad opus

1

quod
:

exigimini
id

non
nihil

gravemini
vel

addicere.
sicut

Quod
vos

si

5 dicitis

esse nihil vel

minimum

ipsum

minimum,

certi

estis
ficiat.

quod minime

sufficiat,

ita

nos non dubii sumus quod aliquantulum pro-

Ut autem

vestrae largitatis amplitudo aliquid, plus

sic

quam

nostra prae-

18

sumit petitio, superadiciat,

bonam vestram cum

moriens

gratiarum actione annui-

mus voluntatem,
Vir
21
ille

ut penitus

abnuamus gravem incommoditatem.

nuper

qui a vobis

monachicum sumpsit habitum,

nobis

si

etiam benedictionem

assumpsit,

mandate

nomen

et

diem obitus

eius,

ut in nostro Kalendario scribatur.

30.

A LANFRANCO
Preces
exceptione nepotis,

archiepiscopo Cantuariensi.
in

ob malum statum morum

Anglia

flagitat.

Gaudet de bona

quem de

inboedientia erga se vituperat.

Domino,

patri,

fratri,

amico

ANSELMO: LANFRANCUS
In

peccator

perpetuam a deo salutem.

3

(J u *d

mm
*

expediat beatitudo vestra optime novit.

Anglorum enim
vestrae
reseravi,

terram veniens sive

Romam

proficiscens

omnia

sanctitati

Ad

Ep. 30

Responsio ad Ep.

n.

25.

7 possint] possit
vel

contra] citra

12 consulimus] conndimus

om.

MD
ans.

15 id ipsum] ipsum
hic deficiunt

MD

14
19 in-

18 superadic.] adiciat
I,

MD
cum

commoditatem]
1

MD
.1.

ANS.]

LANFR.]

Ep. 30 (prius 4 terra

22)

coll.

NEVLP

138

EPISTOLA
esse
sic

30

quae resfanda
Sic ergo orate,

tunc temporis pro

mearum

rerum necessitate iudicavi.

ab amicis ac familiaribus

vestris

oratum

iri

deposcite, 6

quatenus omnipotens deus aut ad meliorem

ergastulo huius carnis
cat.

fructum

me
in

perducat, aut de

animam meam

in

sui sancti nominis confessione eduterra

ista,

Tot

enim
tot

tantisque

tribulaiionibus

qua sumus,

cotidie 9

quatitur,

adulteriis

aliisque

spurcitiis inquinatur,

ut nullus fere

hominum

ordo

sit,

qui Vel animae suae

consulat

vel

proficiendi in

deum salutarem
12

doctrinam saltem audire concupiscat.

Litteras quas per
laetior

domnum
explicare

ROBERTUM
non
possum,

transmisistis,

laetus suscepi,
et

legi;

cum quanto autem gaudio adhuc

litteris

eas relegendo recolo,

re-

colendo relego,
in eis scriptum

pro eo videlicet quod,

sicut 15

est,

dulcissimum mihi fratris mei filium, quem sicut animam

ingenti laetitia suscepislis;

meam

diligo,

cum

quod maiorem erga

et

vos mei
18

amoris fiduciam ex hac occasione concepistis;

praecipue ac super omnia

ex eius adventu

quod onus

prioratus,

quod importabile
veracemque

antea

videbatur,

levigatum vobis perhibuistis.

De
si

quo brevem

sententiam

vobis dico:

Si inter paganos
eis,

21

etiam ipse viveret, plus ceteris paganis ego ipsos diligerem, et prodesset

quid

in

hoc saeculo

possiderem.

Quibus
gratias

de rebus quantas possum deo

refero,

et

domno

abbati vobisque

omnibus

quia quales volo, tales 24

esse

vos erga

me

et

omnes, qui

diliguntur a me,
dei,
et

semper
id aetatis

comperio.

Sed

quia accedens ad servitutem

maxime

homo, multis

variis-

que tentationibus per tentatorum spirituum suggestiones intrinsecus

multis
diversisque

laniatur, 27

carnis

titillationibus

intus

et

exterius

cruciatur,

oportet

valde ut vestri

eum

colloquii participem
ei

saepissime faciatis, omnesque quocolloqui

rum

doctrina

salubris

esse

potest,

cum

eo,

quotiens expedit, 30

iubeatis.

Discedenti

ipsi

me rogando

praecepi

et

praecipiendo rogavi, ne hoc

lectionem 33

anno aliquam
legeret,
beret.

vel in

refectorio

vel in

capitulo aut in monasterio

ordinis
et

quoadusque psalmorum scientiam suique

voluntatem

aliquem

usum hapre-

Hanc

meam omnino

despexit,
re

ut legeret

suarum

cum

nimietate a vobis extorsit.

Pro qua

amarissimas

litteras transmittere 36

13 per domnura

ROB.] De

eo

cf.

Ep.

7.

Ep. 14 item ab eo Cantuariam

allata erat.

5 reserenda ex reseranda

ac]

et

10

spurticiis

LP

13

ROB.]
in

rotbertum

.R.

17 suscepistii] et add.

ELP

22 ego] rasura

EPISTOLA
sibi

30-31

139
adversus eius teme-

disposui;

sed

visis

aliis

litteris

vestris

conceptum

ritatem mentis

rancorem omisi.

31.

Eiusdem ad

LANFRANCUM nepotem eiusque socium WIDONEM.

se invicem et erga alios. -

Admonitio quomodo sese habeant erga

de inoboedientia erga se reprehendit.
Dilectissimis fratribus

Nepotem

LANFRANCO et WIDONl: frater LANFRANCUS

vos
dilexistis
in

perpetuam a deo benedictionem.

3

iju ^a
proposito.

divinitus,

ut credo,

in

saeculo,

rogo ut rogetis

deum, quatenus
Alter

ipso
alteri

cooperante vos diligaiis

sit

eo
;

quod
alter

assumpsistis sancto
alterius
vita

in

tribulatione solatium

ab

vel

6 doctrina
dite,
scile.

sumat sanctae conversationis exemplum. Humilitatem omnibus

osten-

linguas vestras ab omni fraterna derogatione salubri censura

compesi

Si quis cuiuslibet fratris vitam

Theonino dente rodere delectatur :

9 correctus
alii

a vobis emeniare neglexerit, a vestro colloquio arceatur. Quidquid

et

de vobis dicant, laudantes fortasse

magnificantes quod parentes, posvos semper introrsus

et

sessiones,
12

carnalia oblectamenta pro deo contempsistis,

peccatores
Vos
esse

ad

conscientias vestras redite,

continuis orationibus
te,

cognoscite,

peccatis

vestris

deum

propitium fore deposcite.

Adversum
\SVidelicet
iniunxi.

carissime nepos,
es

magnum
quod

mentis rancorem concepi, quia

transgressus

praeceptum,

de

hoc

ordine

primum

tibi

Sed

interveniente

venerando patre domno

tibi

ANSELMO,
indulgeo.

cui sicut deo

oboedire
18 tale

desidero,

sincero

corde illam

noxam

Et moneo ne
amplius

aliquid amplius facias, quia quo impensius

amicum

diligo, eo

maiorem contra eum iram pro parva etiam culpa

concipio.

Omnipotens dominus sua vos gratia protegat, benedicat atque ab om21

nibus peccatis clementer absolvat.

Ad

Ep. 31

Iunioris, qui

rodere]

WID.] Amicus LANFRANCI Data simul cum Ep. praecedente. 8 cum eo Beccum venit; in catalogo Beccensium locum n. 101 tenet. Cf. HORATIUS, Ep. 1, 18, 82: qui dente Theonino cum circumroditur.
:
1

Ep. 31 (prius
fr.
1

I,

23; IV, 1)
5 vel] tt

coll.

cum

Frater Lanfrancus archiepiscopus post alia

.L.

NEVLPD D
1

1-13 Dilectissimis
.1.

deposcite]
EVLP

et .w.

7V

Guidoni

N
de vobis

dicant

7 indulgeo] et

8 Theonino] theodino (teodino E) cod. mss. cetera add. D; et sic deficit 20 vos] nos V

140

EPISTOLA

32

32.

Ad LANFRANCUM archiepiscopum Cantuariensem.

Domni
dici

MA URITII
reverendo,

reditum

suggerit

eumque

capite laborantem curae me-

commendat.

Domino
dignius potest,

patri

vere

diligendo et dilecto,
frater

catholicae matri
suus,

amplectendo archiepiscopo
totus
suus.
est

LANFRANCO:
gratum
fit

ANSELMUS

quod
3

C^uotiens vobis

aliquid

mihi

esse gratum,

utique mihi et
Significastis

hoc

est

gratum

et illud

gratius,

quod
de

prius
aliis

erat

gratum.

vos inde laetos

strum,
laetitia

esse

quia

ego - ut

taceam - dilectissimum no- 6

nepotem vestrum, valde gaudens

suscepi.

Tanto

igitur

et

hac vestra

sum

laetificatus,

et

gaudium

quod habueram de praedicto caro noest

stro,

quamvis semper vigeat,

fateri

augendo

renovatum

quanto
sic

id

- quod

non verecundor
disse

me

scilicet

ex magna parte illum

suscipiendo inten-

- ad votum

provenisse cognovi.

De meo
quem vos pro
et

meritis

domino,

fide
illo,

fratre,

sollicitudine

filio

MAURITIO,
alio,
illi

12

vobis separatis ab

a quo plus vos

ipsi

amabatur quam ab
quid
sic

quem

plus

amabat

quam
sit

alium:

iudicate

debeatis.
15

Quamlibet namque hoc

illi

vile

quod

sic

amat
et

et

a quo

amatur, nimirum

debetis,

quod non minus amet

iustitiae

a quo non minus ametur.

Quoniam

igitur

et

ego novi

vestrae rectitudinem, et vos nostis

mutuam nostram
aegritudine ca|8

dilectionem:
pitis

omnem
deum

eius supersedemus

commendationem.

De

eius vestram pietatem,

quantum apud vos possum, rogo praecipue, quasalutis

tenus
dilecto

propter

et

aeternae

retributionem,

vobis instantibus, a
21

amico nostro domino

ALBERTO

medico, quantum potest, perquiratur

et curetur.

Ad
n.

Ep. 32

Responsio ad Ep. 30.

12

riam missae sunt.

73)

Cum hac Ep. quattuor sequentes simul MAUR.] Hunc quoque monachum Beccensem (in
accersivit.

Cantuacatalogo
insi-

LANFRANCUS
Ep. 43,
.et
lin.

Cantuariam
21

14 debeatis] Reditum
laicum

eius

nuat

(cf.

25-29).

ALB.] Ad hunc medicum

ANSELMUS E
6-7 no-

scribit

Ep. 36

44.

Ep. 32 (prius
strum om.

I,

24)

coll.

cum

NEVLP

5 erat] est

tibi (ras.)

7 Tanta

LP

13 separastis

14 quid]

quod

21

domno

LP

EPISTOLA

33-34

141

33.

Ad HENRICUM monachum.
Huic item

MAURITIUM

commendat.

Domino

et fratri dilectissimo

HENRICO

frater

ANSELMUS
dominum
et

diutur-

nam
3

praesentis vitae incolumitatem et futurae aeternam felicitatem.

L>redo quia
et filium

conscii

mihi

estis

qualiter dilexerim

fratrem
di-

nostrum

MAURITIUM, quem
commendamus.

vobis mittimus.

Quoniam
vobis,

igitur

lectos
6 illum

nostros a dilecto et dilectore nostro diligi

ut dilectum dilecto

non dubitamus, secure vobis

Inveniat
et

me

in

quem
Estote

quasi

relinquit

pro vobis.

Idcirco

namque hunc

non alium paternae

audivimus.
vestro

dilectioni
igitur

vestrae misimus,

quia hunc
frater

eam

petere specialiter
et

gnostro

MAURITIO

ANSELMUS,
infirmitate

ego ero

HOLVARDO
eam
in-

domnus

HENRiCUS. De
et

capitis eius

vos rogo praecipue, qua-

tenus vestra instantia

1

domnus

ALBERTUS,
poterit ei

dilectus amicus noster,

2 quirat,

quantum deo dante

subveniat.

34.

Ad

GONDULFUM
-

monachum.

Gratias de muneribus agit.

Ipsi

quoque

MAURITIUM

commendai.

Domno GONDULFO:
oi
3 gratias

frater

ANSELMUS.
tuum
et
te

nescirem

me

totum
tuis.

esse

totum esse meum, referrem

pro muneribus

Quoniam autem

tua

mea

et

mea

tua sunt

cum

Ad

Ep. 33
(cf.

HOLV.]
et 74).

Is

monachus

Cantuariensis per aliquantum

temporis

Becci

moratur

Ep. 69
I,

Ep. 33 (prius
marg.
abscis.

25)

coll.

cum

NEVLP
Heinrico

Domno
.A.

(di)lectissimo

in

N
I,

dilectissio

V
cum

fr.

N
LP
.G.

3 mihi conscii mihi

LP P
no
add.

7-8 4 nostrum] domnum add. ELP 9 HOLVARDO] sic EV; holguardo

vestrae pat. dilectioni

LP
.a.

8 Esto

N
1

uulfwardo

10 heinricus
fr.

Ep. 34 (prius

26)

coll.

NEVLP

Domno

Domi-

LP GUNDULFO LP ELP

ANSELMUS]

quod Gondulfo (Gund.

LP) Anselmus

142
das mihi tua, ego
cur
tibi

EPISTOLA
inclinem,

34-35

cum non accipiam

aliena

sed

quae

mea sunt?
Si te cognoscis,

non

meritis quibus

me

praecellis, sed
frater
et

mutua

dilectione, 6

alterum

ANSELMUM,
Precor ut

sentiat
in

hoc

dilectus

filius

meus domnus
propter dei
ca- 9

MAURITIUS.
et
pitis

omnibus gerens

eius

sollicitudinem

proximi caritatem, nostram erga

eius
te

eum exhibeas
ut
te

vicem.

De

infirmitate

precor quantum
et

possum,
nostro

precante et adiuvante

quantum quantum
1

potes,
potest.

domino

amico

ALBERTO

medico

curetur

35.

Ad HERLUINUM monachum.
Eum
admonct, ut diem mortis propinquam esse ante oculos ponat.
carissimo

Domino

et

fratri

HERLUINO
legas

frater

ANSELMUS
notum
te,

salutem.
tibi
sit

C^uamvis nostram vix aliquando

tamen, carissime, quia cotidie
tui

admonitionem,

curam habens deo pro

mi,

qualemcumque

possum

fundo orationem.
tibi

Memento, amice
quod

eorum quae praesens saepe

admonendo
Cave,

dixi

et

quae postea absens

illud
sibi

scripsi.

frater

amatissime,

multi

stulti

faciunt,
et

qui quanto 6
festi-

diutius vivunt,

tanto

maiorem

spem vivendi

nutriunt,

timorem

nantis mortis abicientes a proposito

est
fit

sanctae vitae deficiunt.

Verum namque
;

quia quanto diutius

vixit

aliquis,

tanto brevius victurus est

fit

et

quanto 9
retri-

longius a die nativitatis suae,

totius

tanto

propius diei mortis suae et

butionis

vitae suae.
ita

Sicut igitur vides per singulos dies in praeteritum

certus
esse

vitam tuam crescere,

decrescere.

debes spatium bene vivendi cotidie

tibi 12

Ad

Ep. 35

5 scripsi]

Cf

Ep. 8.

6-21

Cave

pervenias]

ANSELMUS
ANS.]

hic

partem Ep.

2, lin.

59-78, repetit.

Ep. 35 (prius

I,

27)

coll.

cum

NEVLP
54-70
:

HERL.] He.

/V

A.

N
6-2
1

6 amantissime
Conspectus
stulti]

V
2,
lin.

cum Ep.

6 Cave] Valde namque cavendum

stulti
1

est

multi

multi

et

non tam numero multi quam sensu

retributioni
1

pro-

pius]

propior

10-11

2 esse debes] esto

EPISTOLA
Esto itaque, dilectissime,
15 scis

35-36

143

sollicitus

ut

spatium
in

quod

restat

quia ne-

quam breve

est

sic

expendas, ut de die

diem sanctum propositum

festi-

ad meliora extendas. Quatenus quanto magis laborem tuum ad finem

nare et te ad requiem et coronam
1

appropinquare

consideras,
proficias.

tanto fortius

8 instando

et

laetius

perseverando

viriliter

confortatus
tibi

Ab
et

inceptis

ergo nulla lassitudine deficias, sed potius quae

expediunt

quae non-

dum
21

es agressus,

in

spe superni auxilii pro amore beati praemii incipias, ut

ad sanctorum beatum consortium Christo ducente pervenias.

Domnum MAURITIUM, quem

ignoras,
24 invenisse,
sisse.

esse

meum

dilectum et dilectorem non

sic

tibi

commendo,
te

ut et ipse

gaudeat se inter
in

barbaros fratrem

et

tu

probes

etiam longe absentem

amicitia nostra

perman-

36.

Ad ALBERTUM medicum.
Eum
de
itinere

communiter peracto
arti

et

de promissione facta admonet.

MA Usic

RITIUM

infirmum eius

commendat.
carissimo

Domino,
transire per
3

fratri,

amico

ALBERTO
ut

frater

ANSELMUS

bona temporalia contemnendo,

dilectionis,

maneat

in aeternis perfruendo.

Affectum meae

quem tam

sublimi humilitate per epistolam

suam

vestra petivit dignatio,

non nuper

litterae vestrae reverenter

supplicando

mihi persuaserunt, sed

6

eum

olim vestri mores amabiliter se

commendando menti
plena potiri cognidilectione.

meae
tione,

impresserunt.

non utique non

fuit

Ex quo namque mihi vestra contigit cor meum sine vestri desiderio et
si

De

qua

re dubitare
9 simul

debuistis,

itineris

illius

quo de Becco usque Rotomagum

enim tanta colloquendo
familiari-

quondam perreximus
ut et

meministis.

Ibi

tate cohaesimus,

mutuus noster amor iam pridem, ex quo nos invicem

17 approp.] propinquare

E
1

Conspectus
tibi restat

cum Ep. 2:
1

4 dilectissime] amice mi
1

spatium] vitae add.

si

quod

5 sanctum] mentis add.

6 Quatenus]

quid te gravat bene

vivere add.

20
I,

beati] felicis

Ep. 36 (prius
familiaritate]

28)

coll.

cum

NEVLP
10 amor noster

4-5 mihi supplicando

9-10

simul add.

LP

144

EPISTOLA

36-37

primum noveramus, mente conceptus

adhuc opto, optando oro,

plenius monstraretur,

et

quiddam quod
12

orando exspecto, a vobis mihi promitteretur.

caelestis
felicitatis

Hoc
penitus

est,

quia

si

quando

desiderium in mente vestra

falsitatis

gratia caelestis in

tantum
nulli

accenderet, ut terrenae
conversationi
nisi

concupiscentiam
15

combureret,

aut Cadumensis aut Beccensis

monasterii se vestra dilectio committeret.

est

Sed quoniam iam de Cadumo

ablata

causa quae vos

illuc

vos exspectat, quod prius pro

maxime advocabat, iam nunc solum Beccum certius Cadumo dubitabat. Quamobrem cum maxime
falsis

18

propter vos, ut pro terrenis caelestia, pro perituris aeterna, pro

vera,

pro misera mortalitate beatam incorruptibilitatem certius exspectetis et copiosius

capiatis,

vestram

desiderem
si

conversionem
vestram

eo

tamen

ardentius illam2l

exspecto, quo per illam,

evenerit,

mecum

spero conversationem.
conversatione fra-

Domnum MAURITIUM,
trem, cura filium carissimum,
chiepiscopi iussionem in
amicitia et eius
vestris

nostrum meritis dominum,

quem ad

reverendi domini et patris nostri ar- 24

nostra potest

Angliam mittimus: quantum apud vos

infirmitas et vestra
sufficit

exigit

operante

deo medicina,
et
illi

manibus curandum propter deum committimus.

salus

Quatenus

tem- 27

poralis

per vestram operationem tribuatur, et vobis aeterna per divinam

miserationem retribuatur, et frater

ANSELMUS, quem

iam

possidetis ami30

cum, in servum a vobis ematur.

37.

Ad LANZONEM
Eum
qui

novitium.

de absentia consolatur et exhortatur, ut caveat a tentalionibus diaboli,

novitium a stabilitate loci avertere studet.

monachum

Dilecto dilectus,
temporalis vitae

amico amicus,

fratri frater,

LANZONI ANSELMUS:

sanctitatem et aeternae felicitatem.

Ad

Ep. 36: 17

causa] Persona
1

LANFRANCI,
eo
cf.

ut videtur.

Ad

Scripta post Ep. 2

LANZ.] De
ulli

Ep. 2. Tunc adhuc

laicus fuit.

Ep. 37: - Hanc

11

primo

LP
E

I5nulli] non

LP
Quam

Cadomensis
propter

EV
(prius
I,

16

Cadomo
coll.

EV
cum

ablata] allata

18 Quamobrem]

rem

LP

23 Domnum] cum

signo divisionis

N
1

25 Anglicam

Ep. 37

29)

NEVPLO

LANZ.].

1.

EPISTOLA
3

37

145

l^,um

meum

et

tuum,
est

carissime,

desiderium

quo nos invicem desidequia

ramus considero, unum

in

quod me de

nostra consolatur separatione,

futura vita aeternam

nostram

coniunctionem
nec

per divinam spero clemen-

6 tiam.

Nam
caritas

certus

sum

de

mea

dubito de tua conscientia, quoniam

quaelibet nos regionum diversitas distineat,

stris

de duabus tamen
et

animabus noprae-

unam

conficiat.
et

Unde

fit

ut

animae nostrae

dilectione

9 sentes sese amplectantur,

conversatione absentes sese desiderent. Sed conillo

summata huius
quo speramus,
12

vitae peregrinatione,
in patria

adiuvante

ad quem tendimus
diversis
itineribus

et

in

ad quam

suspiramus

quasi

con-

veniemus.

Ubi

tanto vehementius

deo annuente de invicem congaudebimus,

quanto nunc de nobis divinam dispositionem patientius toleraverimus.

Interim
1

tamen, quoniam facere quod caritatem renovat et accendit, non

reniti

est

dei dispositioni

sed oboedire, debemus nos vel mutuis salutationi-

bus,

cum

licet, revisere.

Quod cum

hactenus in hac epistola

tibi

me

fecisse possit
fecit

sufficere,
1

aliquid
fatuitas

tamen nostrae admonitionis, quam

semper dulcem

non mea

sed tua caritas, instante domino et communi

nostro amico

URSO,
plus
21

cogor subicere.

Nam

etiamsi nihil

tibi

dicere possim

quod

ignores,

tamen haerebit memoriae quod a

Ingressus es,
carissime,
hostis

dilecto dilectore dictum suscipies.

professusque Christi militiam, in qua non solum

est

aperte
astutia

obsistentis

violentia

propellenda, sed et quasi consulentis

cavenda. Saepe namque

dum

tironem Christi vulnere malae voluntasitientem

24

tis

aperte malivolus
malivole

non

valet
tentat

perimere,

eum poculo venenosae

nequit
conversationis in

rationis

callidus

extinguere.
nititur

Nam cum monachum

eum
tales

obruere vitae

quam
Et

professus est odio,

licet
illi

qua

est

27 subruere fastidio.

monachicum propositum tenendum quasi conaut

inter

cedat,
illum

tamen quia hoc sub

talibus

aut in eo loco incepit,

stultum nimis imprudentemque multimodis versutiis arguere

non

cessat.

epistolam

maximam ad partem
p.

EADMERUS
158,64 sub
fuit prior

in sua

Vita Anselmi,

1.
:

I,

c.

XX

(ed.

M.

RULE

334

ss;

in

PL

n.

27) sub hoc

titulo inseruit

.Epistola
In

quam

scripsit

Lanzoni, qui postmodum

:

Sancti

Pancratii apud

Lewes'.

textu ser-

monis habet

.cuidam Lanzoni noviter apud Cluniacum facto monacho'.

s.
:

epistolam ipse
(in ed.
III,

ANSELMUS
.Consulo
tibi

archiepiscopus se refert in epistola ad

ut

103)

eandem quendam novitium quaeras epistolam quam ego feci domino Lanzoni,
lin.

Ad

quando novitius

erat'.

10-12 conveniemus] Cf. Ep. 5,

20-22.

15 dispositioni dei

LP

19

URSO]

ursione

ELP

29 imprudentem

(sine que)

versutus

146

EPISTOLA
illi

37

Ut dum
stat.

persuadet incepto dei beneficio ingratum existere,

in

iusto iudicio 30
persisi

nec ad meliora proficiat nec quod accepit teneat aut

eo

inutiliter

Quippe dum

incessanter

laboriosis

cogitationibus
initio

de

mutando, aut

mutari non valet, saltem de improbando

perfectionis
displicet,

meditatur,
illi

numquam ad
libet.

finem 33

tendere

conatur.
illi

Nam

quoniam

fundamentum quod posuit

nullatenus
fit

structuram bonae vitae superaedificare

arbuscula,
si

Unde

ut,

quemadmodum

saepe transplantetur aut nu- 36

per plantata in

eodem

Ioco crebra convulsione inquietetur,

nequaquam

radi-

care valens ariditatem cito attrahit,

venit
:

nec ad aliquam fructus fertilitatem proproprio appetitu 39

sic

infelix
in

monachus,

si

saepius de loco ad Iocum

mutatur aut

uno

permanens

frequenter
utile

eius

odio

concutitur,

nusquam

amoris stabilitus radicibus, ad

omne

exercitium languescit et nulla bose

norum operum ubertate

ditescit.

Cumque
recogitat,

nequaquam ad bonum, sed

in 42

malum

proficere,
suis,

si

forte

hoc

perpendit:

omnem

suae miseriae

causam non

sed aliorum moribus iniustus intendit, atque inde se magis

inter

ad odium eorum

quos conversatur

infeliciter

accendit.

45

Quapropter quicumque coenobitarum

dit
ei

forte

propositum aggreditur, expe-

ut in

quocumque monasterio
facere cogatur

professus fuerit

nisi

tale

fuerit

ut

ibi
ibi 48

malum

invitus

tota mentis intentione

amoris radicibus
si

radicare studeat,

atque aliorum

mores aut
si

loci

consuetudines,

contra di-

vina praecepta non sunt

- etiam
invenisse,

inutiles

videantur -, diiudicare refugiat.

5

Gaudeat
vita
tus

se

iam tandem

ubi se non invitum sed voluntarium tota

sollicitudine

mansurum, omni transmigrandi

propulsa,

deliberet,

ut

quie-

ad

sola piae vitae exercitia exquirenda sedulo vacet.

si

Quod
petere
falli

sibi

videlur maiora

quaedam ac

utiliora

spirituali fervore

ap- 54

quam

illi

praesentis

monasterii

institutionibus

liceat:

aestimet aut se

sive

praeferendo paria paribus vel minora maioribus, sive praesumendo

se posse

quod non
fallitur,

possit; aut

certe credat se

non meruisse quod desiderat.

57

Quod

si

agat gratias divinae

misericordiae,

qua ab errore suo devel vitae

fenditur.

Ne

sine

emolumento aut etiam cum iactura locum

levitatisque
frustra

ordinem
suis 60

mutando, inconstantiae

crimen

subeat,

aut maiora

viribus experiendo fatigatus deterius in priora,

aut etiam in peiora prioribus

46 coenobitarum
tissimum genus.

forte propositum]

Cf.

Regula

s.

BENEDICTI,

c.

coenobitarum

for-

39 de loco] de

lo

41 utile om.

50

inutiles] utiles

EPISTOLA
deficiat.

37

147

Si autem vere meliora

illis

quae

in

promptu sunt nondum

ulli

meritus

63 optat,

patienter toleret divinum iudicium,

quod

aliquid

iniuste

non de-

negat.

Ne

per impatientiam iudicem

accepit

iustum

exasperans mereatur quod non

aut,

habet non accipere, et quod

66 ter tenere.

amittere,

quia non amat,

illis

inutili-

Seu vero

misericordiam
:

seu iudicium erga se in

iis

quae non

habet
tias

et

optat persentiat

laetus ex

quae accepit

largitati

supernae gra-

dignas persolvat.

Et quia ad qualemcumque portum de

caveat
in

procellosis

mundi
Ievitatis

69 turbinibus potuit pertingere,

et impatientiae

portus tranquillitatem

ventum
et

turbinem inducere. Quatenus mens constantia

mansuetudine
sit

tutantibus quieta divini

72

timoris sollicitudini et amoris delectationi

vacua.
perficit.

Nam

timor per sollicitudinem custodit,

amor vero per delectationem

Scio quia haec maiorem

tudinem, ut plenius
75
intelligatur,

aut

scribendi aut colloquendi exigunt ampliscilicet

quibus

dolis antiquus serpens

ignarum

monachum

in

hoc genere

tentationis

illaqueet,

et econtra
et

quibus rationibus

prudens monachus eius callidas persuasiones dissolvat

annihilet.

Sed quodixi

niam iam brevitatem quam

78 aut

exigit epistola excessi,

et

totum

quod hinc

dicendum

fuit,

ad

custodiendam

mentis

quietem pertinet, huius brevis

carissime,

exhortatio epistolam nostram terminet.

idcirco,
81

Nec

putes,

haec

me

dicere

quod

suspicer te aliqua

mentis inquietudine laborare. Sed quoniam

praedictus dominus
nescio quid potius

URSUS
moneam,

cogit

me

aliquam

admonitionem

tibi

scribere,

quam

cavere hoc quod sub specie rectae vo-

luntatis scio novitiis

quibusdam
et

solere subripere.
frater

84
te

Quapropter,

amice mi

dilectissime,

consulit,

monet, precatur

tuus dilectus dilector totis cordis visceribus,

sine

ut totis

viribus quieti mentis

studeas,
87 virtutum
rio

qua

nulli

licet

callidi

hostis

insidias

circumspicere, vel semitas

in

angustissimas prospicere.

Ad
comes

hanc vero monachus qui

monaste-

conversatur, pertingere

nullatenus

valet sine constantia et mansuetudine,

est

quae mansuetudo
90 instituta,

indissolubilis

patientiae

et

nisi
si

monasterii sui

quae

divinis

non prohibentur mandatis - etiam

rationem eorum

non perviderit

-,

ut religiosa studuerit observare.

suis,

Vale, et omnipotens dominus perficiat gressus tuos in semitis

93ut non moveantur

vestigia

tua,

ut

in iustitia appareas conspectui dei,

92-93 vestigia tua] Cf.

Ps.

16.5.

67 ex

hiis

81 ursio

O LP

68 qualecumque 82 meneam O

O
85

71

divini] diuni

75

illaqueat

dilector

dilectus

86 cumspicere

O O

88

pertingere om.

148
et
satieris

EPISTOLA

37-38

cum

apparuerit gloria* eius.

Ora

ut

et

ego tecum, quia

et

ego

oro ut tu

mecum.

38.

Ad ARNULFUM monachum.
Eum
docet qua intentione alium conversationis locum eligat.

Domino

et

fratri

carissimo

ARNULFO
ut

frater

ANSELMUS

salutem.

C,)uod vestra

petit

fraterna dilectio,

simul praesentes invicem collosumpsistis, desi- 3

quamur, ego quoque ex quo habitum sanctae conversationis

deravi
et

desidero

sed

quoniam

meus nec sum nec

si

esse volo,

nondum

communis effectum
tur

desiderii

consequi potui, nec scio

potero.

Breviter igi6

pro temporis brevitate

litteris

ad ea quae mandastis respondeo.

De
gregatio

fratre

adolescente quod petitis nec

nisi

domnus abbas nec

diuturnae

nostra con-

concederet,

prius

eius

vitam

conversationis

experi-

mento cognosceret.

Quod autem
possitis,

aliquo ire proponitis,

ubi secundum propo- 9

situm vestrum vivere

et per licentiam

laudo et hortor.

Hoc
ut

tantum praemoneo, ut
iter

abbatis

vestri

hoc

faciatis,

et

quocumque

vestrum
12

deus direxerit, regulariter sub abbatis oboedientia et non in propriae voluntatis

arbitrio,
aliis

si

monachi praemium consequi

vultis,

vivatis;

nec

locum ubi
et

vos
aliis

prodesse aliosque instruere, sed ubi vos per alios

instrui
possitis,
eligatis.

proficere

ab
15

ad spiritualem militiam
si

Sic enim

ordinate pro-

ficietis,

prius doceri

quam docere
ex quo
si

appetieritis.

Praeterea quod studio schoimpenditis,

nullatenus
illuc 18

larum

vitam

vestram,

saeculo
vestri

renunciastis,

vobis expedire cognoscetis,

perveniatur,
consulitis.

et

finem propositi, et quo exercitio

Valeat mihi vestra dilecta

dilectio,

et licet in

hac peregrinatione sepa-

93-94
.Saluta

gloria

eius]

Cf. ibidem, v.

15.
I

Ad

Ep. 38:

Scripta non post a. 1078:

abbas Beccensis commemoratur.

ARN.] Monachus

literatus Belvacensis (cf.

ivit (cf.

Ep. 74:
et 74).

domnum

ARNULFUM
O

Belvacensem'), qui Cantuariam

Ep. 64

94
.a.

et ego] et
bis

om.

Ep. 38 (prius

I,

30)

coll.

cum
1

NEVLPT;
ARN.]
.a.

stolam

diversis in

locis sine diflerentia lectionis

habet

N hanc epiN ANS.]

8 diuturna

2 invicem praesentes

7-8 congregatio nostra

conversatione

13 vultis

praemium consequi

16 appetatis

EPISTOLA
21 rati

38-39

149

ad patriam velut diverso

itinere

tendamus

oremus tamen pro invicem,

ut in patria de

deo simul

aeternaliter

gaudeamus.

39.

Ad LANFRANCUM
De
ribus

archiepiscopum Cantuariensem.
-

LANFRANCI
WIDONIS
et
et

nepotis bonis moribus et de eius aegritudine.

De mo-

domni

de moribus

et

aegritudine

domni

OSBERNI.
cum amore
:

Domino
rendo,
3

patri

suo desideratissimo, matri catholicae

reve-

cum

reverentia

amando
gaudere.

archiepiscopo
sanctitate

LANFRANCO
diuturnum

frater

AN-

SELMUS

suus in praesentis

vitae

fulgere,

in

futurae

vitae felicitate aeternum

O
6 cui

tam

facile

dictare et scribere

quam

loqui

possem,

numquam
deesset,

illi,

tam saepe

loquitur cor

meum,

epistolarum

copia

mearum

nisi

cum inopia mihi latorum lia - quae me dictare

9 sint

adesset.

impediunt,

Sed quoniam tam multa sunt - licet viut hoc ipsum - scilicet quam multa
:

- me dictando nunc
namque
rubigine stilus

enarrare impediant

precor ne mihi patema vestra

succenseat sublimitas,
vis
12

quod raro ad

se servuli sui epistolae perveniant.

Quam-

manu

cessante

rubescat,

absit

tamen ut torpore

animus lingua tacente tepescat.

Verum
15

his

nunc omissis

de dulcissimo

et

dilectissimo

dilectore

meo,
velle

nepote vestro, cuius conversationis vos scio semper praesentem habere

notitiam,

hoc vobis mando quod mea

ut
nulli

testatur conscientia.

Sic

utique cavet
;

a quibus est cavendum,

nostrum

iure videatur
sic

reprehensibilis

sic

studet humili benignitati et benignae

18 orationi,

humilitati,

quieti et silentio
et

atque

ut merito

sit

omnibus amabilis.
et

Unde

certe cotidie

ipse

me de

se laetum facit laetiorem,

ego illum - ut de communi proximorum dilecdilectum

tione
21

taceam - vestro

et suo merito

habeam

dilectorem.
ei

Sed

est

quiddam

quod,

quamvis vere credam quia clementer

illud

facit

divina providentia, non tamen

videre possum absque caritativae

com-

20-21

tendamus]

Scripta post

Cf. Ep. 5. lin. 20-22. et Ep. 37, lin. 10-12. Ep. 25, ubi de ingressu LANFRANCI Iunioris.

Ad

Ep. 39:

Ep. 39 (prius
.a.

I,

31)

coll.

cum

7-8

licet vilia

om.

NEVLP EVLP

LANFR.]

.1.

N
V

2-3

ANS.]

9 me dictando] meditando

150
passionis molestia.

EPISTOLA
Dolore

39

namque

capitis

iam per plures menses

sic

eum
com24

paterne divina

cotidie

affligit

castigatio,
et

ut et aliquando a conventu

muni

eius

laeta

dissocietur conversatio,

omnino a

lectione

aut aliqua stu-

diosa meditatione eius prohibeatur intentio.

et

Quod

idcirco vobis
et

mando,
si

ut

ego apud vos non sim reus huius

rei

silentio,

vos aliquo,

potestis, 27

eidem carissimo meo per

domnum

ALBERTUM
idem

subveniatis auxilio.
fere

Et

ut

per aliqua signa morbi genus medicus

verberantur
ei

cognoscat:

semper quasi

tempora, frons semper ponderosa, sed maxime inclinato.

Lux

30

omnis

et sonus

quanto

maior

tanto
et

molestior.

Saepe, maxime
solo vultu

autem post

cibum, vultu toto valde rubescit,

ignescit.

simul

non

sed toto capite

33

Domnum
suavis

vero

WIDONEM,
et
et

quem
in

magisterio puerorum addidimus,

ut

sic

commendat oboedientia

strenuitate humilitas,

pariter gloriari

possimus et vos per quem,

nos qui

eum

talem habemus.

36

Domnus
in

OSBERNUS

vester utique et pietatis affectu hilaritate condito

et scientiae

dies venerabiliter pinguescit,

profectu per studii instantiam et

cotidie laudabiliter
crescit.

ingenii serenitatem

tenacemque memoriam

Non
mutae

39

solum

igitur

ideo,
;

quia nos vestra pariter copulat

sed
et

paterna,
tanta

qua nos

fraterne

iactamus, dilectio

eius

exigentibus

meritis

dilectionis

iucundamur conglutinamurque delectatione, ut iam separari non possimus abs- 42

que
utriusque

animae

scissura

quadam

et cordis laesione.

Sed quando hoc

suo hiatu perma-

vestra nente,
patitur.

eum
ipse

iussione

revocante

continget,

mea

scissura in

suam consolabitur per resolidationem

unde me

alterius maioris,

quam nunc

45

Verum quiddam
scente

est

sibi

compatiendo dolere compellit. Creesse dicit,

sic

namque

infirmitate

quadam, quam vobis notam

saepis- 48

sime gravatur, ut aliquando usque ad vitae periculum

perducatur.

Imprimis

enim subitum

frigus

totum caput

illi,

deinde cor

et

totum corpus vehemen-

34 WID.] De eo
7,

cf.

>.

31

37 OSB.] Monachus Cantuariensis

Differt ab

(,vester'), qui

Becci
et

se corngendi causa (cf.

1

Ep. 67) moratur.

et

OSBERNO,
ille

de quo

in

Ep. 5
et

qui est

monachus Beccensis

Cantuariae commoratur. Est

scripsit (III,

praecentor, qui duas

litteras

.d

^NSFLMUVl
est

archiepiscopum

et 5,

PL
(cf.

159,11

ss.

18

s.)

et

no nulLs Vitas archiepiscoporum Cantuanensium composuit

PL

149,367

ss.).

45 maioris] Id

LANFRANCI
om.

archiepiscupi.

28-33 Et

ut

ignescit

34
Imprimis

quadam om.

LP

49-61

videre

WIDONEM] Pomum
om.

Guid.

LP

48

EPISTOLA
51 ter

39-40

151

afficit;

et

mox

cor immoderata pulsatione laborans,

sicut

simul

cum omnibus
dtficit.

corporis sensibus et viribus,

exhaustis

sanguine

fieri

solet,

Ex

quo defectu, postquam quasi

54
ris

reviviscit,

statim velut febricitfans totius corpocapitis,

et

ardore ignescit. Sequitur quoque

dolor

quasi vcmere debeat,

gravis perturbatio.

Saepe etiam, maxime cum

in

cantat, sic capitis pertuibatione

rotari

vexatur,
57

ut locus

quo

est

in

vertiginem

illi

videatur

Quem

quo-

niam nec

scio nec

possum

melius

quam

a vobis amatur

amare, supers deo

pro eo paternitatem vestram rogare.

Audivi quod sanctus

60 tuerit.
stituta

DUNSTANUS
habet,

Regulam

vitae

monachicae

insti-

Si

igitur

sic

se

res

vellem libenter famosam

Vitam

et /n-

tanti

patris

videre.

40.

Ad HENRICUM monachum.
Gratias
exspectat.
agit

pro benignitate

in

MAURITIUM.

Advenlum

HENRICI

Domino,

fratri,

amico
in

HENRICO:
solvitis

frater

ANSELMUS

in

hac

vita

perseverantem sanctitatem,
3

futura aeternam felicitatem.

Hoc
muni
fratri

pro certo laudabiliter

nostro

quod

caritative

debetis,

cum com-

MAURITIO
quo
illi

vos,

sicut ipse

mihi

scripsit,

benignos ac be-

neficos in

omnibus exhibetis. Sed tamen

beneficia

me non modice
caritatis

gratiarum eo vobis

6 debitorem efficitis,

vestrae

ob amorem mei prorecenter discimus ego

:

pensius impenditis.
et

Verum quoniam nequaquam nunc

in

vos,

quid invicem de nobis possimus

gratias

pro nobis confidere

dignius aestiignoranti in

mavi easdem

arca mentis clausas servare,

quam non

cartula describere.

Cuius enim semper promptam bonam voluntatem esse non

eadem ac Regularis concordia Anglice (cf. abiudicatur (cf. A. SCHMITT, in Lex. 60 Vitam] Non est ea Vita quam supra }. Theol. u. Kirche, t. III, col. 491). commemoratus OSBERNUS composuit, sed quaedam prius scripta (cf. PL \31',413 ss.). Ad Ep. 40 Scripta post Ep. 32-36, in quibus MAURITIUS commendabatur.
59 Regulam
1

vitae

monachicae] Forsitan

est

PL

37,475

ss.),

quae tamen

DUNSTANO

57 ametur
coll.

EV
NEVLP

59 monachie
1

V
.he.

60

velle

V
.a.

Ep. 40 (prius

I,

32)

cum

HENR.]

ANS.]

152
dubito,

EPISTOLA
non solum
gratiis

40-41

cum

per

exhibitam

sibi

opportunitatem
meritis

operatur,

sed
12

semper

dignum

existimo.

Quoniam tamen

vestris

ad praesens

opere aptius respondere non valeo, monachis

vestris qui

mecum

sunt,

quantum

possum, quod

tribuitis

retribuo.

Quia desideratam
nuper
promisistis,
si

mihi

aliisque

fratribus

vestris

vestram praesentiam

15

reverendus domnus
speramus,
quia

archiepiscopus

mare non
mandatus

esset

hoc

tempore

transiturus,

terminus a vobis
sit

praeteriit,

quod idem

venerabilis pater

ad nos
hilari

ante Pascha venturus.

Quod

utinam
sicut

18

cum
nisi

eius

prospera hilaritate et

prosperitate fiat!

Si vero ipsum,

existimamus, non viderimus,

scitote

quia vos a debito

promissionis vestrae,

vos videndo, non absolvimus.

ita

Quippe
si

quod

scripsistis

vos de adventu
Valete.

21

vestro sperare futurum,

tenemus, ac

polliceremini eventurum.

41.

Ad GONDULFUM monachum.
Exponit cur saepius
scribere opus

non

sit.

Suo
pro amore

suus,

amico

amicus,

fratri

frater,

GONDULFO ANSELMUS
pro

felicitatis

perseverantiam in

sanctitate,

praemio

sanctitatis
3

aeternitatem in felicitate.

Et meus GONDULFUS
tu

et

tuus

ANSELMUS

est

testis

quia ego et
in-

nequaquam indigemus,

ut

mutuos nostros

affectus per

epistolas nobis

vicem indicemus. Quoniam enim anima tua et anima mea

sese

ab invicem

nequaquam
tentes
:

esse patiuntur

absentes,

sed sunt indesinenter se mutuo amplec-

nihil

nobis

invicem

deest
tibi

de

nobis, nisi quia corpore

non sumus
carta,

nobis praesentes.
eius
est

Cur autem

dilectionem

meam
tui

describam

in

cum

veram

imaginem

assidue

serves in cordis

arca? Quid enim aliud

Invitat igi-

tua dilectio erga me,

quam imago meae

dilectionis erga te?

13 monachis vestris]

Ita

HOLVARDO

(cf.

Ep. 33)

et

OSBERNO

(cf.

Ep. praeced.).

Ad
1

Ep. 41

Scripta non post a.

1077. Forte simul

cum Ep.

praecedente.

Ep. 41 (prius 20 exist.] estimamu P 33) coll. Quoniam N 1-3 Suo in felicitate] Domino Gondulfo frater Anselmus NEVLPTO GOND.] .G. 7V gund. PTO ANS.] N 4 LPTO (cf. Ep. 28) 10-11 est aliud TO 11 meae dilectioni] gund. PTO Et] et PTO
5 Quia]
I,

cum

.a.

dilect. tuae

EPISTOLA
1

41-42

153

2 tur

me

nota mihi

tua
;

voluntas,

ut

propter corporalem nostram absentiam

aliquid tibi scribam

sed quia nobis noti

nisi

sumus per animarum praesentiam,

nescio quid
15 tibi

tibi

dicam,

deus

tibi

faciat

quod

ipse scit sibi placere et

expedire.

Vale.

42.

Ad MAURITIUM monachum.
Defendit allocutionem.
eiusdem reditu.
-

Gaudet de
libris

bona conditione

MAURITII.

De

De

quibusdam
carissimo

commodandis.

Fratri et
nis
3
tia,

filio

suo

MAURITIO
cui a

frater

ANSELMUS

dilectio-

suae integritatem, integritatis deo protegente perpetuitatem.

INon quia

vel

me dignum,

quoquam paterna debeatur

alicuius

reveren-

putem, vel quia dilectionem

meam
fratris

momenti existimem, huiusmodi

sed quoniam
diligentiam

salutatione epistolam tuae dilectioni destinatam praetitulavi;

6

ex

quo
etsi

te

novi,

semper

erga

te

et

dilectionem

et

patris

et

non potui - tamen

tibi

exhibere curavi.

Quam meam
tibi

quoniam notam
non dubito,
si

gratam esse

scio

voluntatem, idcirco gratum fore

te

me

9 dilectionemque

meam apud

confido in aliquam extollere dignitatem.

excusatio,

Quo-

niam

igitur

praecessit quasi

superbae salutationis

subsequatur iam
et tua erga

fraternae allocutionis executio.

1

Sicut enim non dubito

ita

quod

me
de-

2 ferveas,

et

mea

erga te gaudeas dilectione,

certus

sum quia

cotidie

siderando

exspectas,

exspectando

desideras

separationem,

quam

a dilecto

dilectore tuo pateris,

15
titia,

consolari alicuius mei nuntii auditu vel lectione.

litteris

Susceptis dilectionis tuae

maior animum

amici

tui

dilatavit

Iae-

quam

te

fateor

- a

nobis discedente contraxit maestitia.

Te nam-

que discedente
1

levius

dolui,
;

quia quod evenisse

mandas hoc eventurum dehoc evenisse mandas

siderando exspectabam

nunc autem

verius gaudeo, quia

Ep. 42 : Scripta post Ep. 32-36,40 prima ad MAURITIUM epistola. Frafilio] Hac allocutione ANSELMUS semper et solum erga MAURITIUM utitur, quem a puero (cf. Ep. sequentem) noverat. 15 dilatavit] Cf. Ps. 118,32; 2 Cor.
:

Ad

tri

et

6,11.

17 evenisse mandas]

Cf

Ep. 40,

in

prima parte.
deus

12 mihi om.
I,

O
cum

14 deus] dominus

tibi

LP

Ep. 42 (prius

34)

coll.

EVCLP

154

EPISTOLA

42-43

quod eventurum exspectando desiderabam. Quod quia nimis

ad

tarde videbatur mihi

meam

pervenire notitiam,

litteras

pro hoc ipso discutiendo dilectioni tuae

dirigere,

antequam
scripsisti

tuas

accepissem,
te
illis,

proposueram. In primis
esse,
tibi

igitur est

pro

iis 21

quae mihi

erga

bona
qui

gratias

ago deo, a quo

nostrae

omne
occa-

bonum
sione
et

deinde

omnibus

exhibent

dilectionis

caritatis

bonum.

Te

vero ut carissimum mihi moneo, quatenus gratiam 24

degis,

beneficia

eorum

cum

quibus

quae ante tuae conversationis agni-

tionem potuisti obtinere, deinceps per eiusdem conversationis ostensionem merearis

retinere.

27

De

reditu

tuo

quod

te

desiderare significas, sub silentio adhuc decrevi

supprimere, donec
archiepiscopo

tempore

opportuniori

reverendo

domino

et

patri nostro

LANFRANCO,
domno
ea

cuius voluntati nos oboedire

oportet,
sancti

deside- 30

rium nostrum rationabiliter valeamus

suggerere.

De Regula
insta

STANI
domno

scripsi

archiepiscopo.

Tu

tamen

domno

DUNHENRICO et

GONDULFO

ex nostra parte, ut eandem

Regulam

et

BEDAM

De

33

temporibus propter

quae

in

nostro
in
illis

scis

esse corrigenda,

qualescumque,

quanto tamen meliores possunt,

libros

partibus quaerentes mihi cito

eosdem
36

remissuro debeant accommodare.

Omnipotens

dominus
:

te
fili

sibi

semper

et

ubique

custodiat,
litteras

frater

et

quoniam hoc mavis audire

spectando propter
sterilia

carissime.

Vale.
tuis,

Nostras
rogo,

raro exlaetifica. 39

impedimenta mea,
:

me

saepe

Iterum dico quod semper volo

Vale.

43.

Ad eundem.
Cur
litierae

suae ad

MAVRITIJJM

non

pervenerint.

De

reditu eius et

de Aphorismo transcribendo.
Fratri et
filio

carissimo
in

MAURITIO

frater

ANSELMUS

divinam

in

prosperis custodiam,

adversis munitionem.

22-23 omne bonum] Cf.

Iac.

1,17.
ss.

32

scripsi]

Cf. Ep. 39, in

:

fine.

33-34

De

temporibus]

Cf.

PL

90,277

Ad
ut

Ep. 43

Scripta post Ep. praeced., at

simul

cum ea

missa.

2!

pro his

V
C

pro

hiis

24

om.

25 degis]
I,

legis

31-32 don-

stani

33 gund.

Ep. 43 (prius

35)

coll.

cum

EVCLP

in adversa

EPISTOLA
3

43

155

oi hoc

esset

quod questa

est

tua dilecta mihi dilectio in secunda sua

te

mihi destinata epistola, quod

scilicet
:

negligendo

nullis

te

nostris

litteris,

postquam mare
6 nienter
egisse,

transisti,

visitaverim
et

quolibet

asserente

me

nimis

inconve-

non defenderem,
Absit

omnibus tacentibus ipse me non modice

et

reprehenderem.
studio pro
9

enim

ut,

quem a puero
quantum
proficere

a prima cognitione tanto

te

modulo meae

possibilitatis te teste

dilexi,

nunc
largiri

negligam,

cum ad
de-

morum
sideravit

probitatem et ad
profeceris
et

amorem
in

dei,
nitaris

dignata est superna

te

clementia,

dies

quod semper de

cor

meum
per

et

sategit

studium

meum.
litteras

12

Utiqiie

antequam

tuas

mihi
qui

priores
se

transmitteres,

meas

tibi

transmittendas

primum

opportunum

exhiberet

nuntium

para-

veram.
15

Sed cum eundem

epistolae tuae latorem

congruum existimarem meae

et

relatorem, contigit
rari,

eum

praeter

spem

et

votum suum

meum tam

diu

demo-

ut

mea

epistola

tuae priori respondens iam scripta a tua visione tam diu

differretur,
18

donec secunda tua

transeant,

mihi

deferretur.

Licet enim multi

qui

Normanni

ad Anglos
in et

paucissimi

tamen

sunt

me
ipsa

sciente

hoc faciant;
sine dilatione

quibus paucissimis vix est

aliquis,

quem nostram legationem

ut
res

non negligenter facturum confidam. Sed

me apud meum
est,

ex-

21

cuset criminatorem, duas

meas

epistolas

duabus

tuis

respondentes
res

mitto per
singillatim

tuarum

latores.

Et quoniam
facere

cum importuno
non
potui, saltem

mihi
simul

quod

suisque temporibus

ad persuadendum

incre-

24 dulo et satisfaciendum suspicioso facere disposui.

Illud

propter

quod

tantopere

me

reverendae

domini

et

patris

nostri

archiepiscopi instare
27 voluntatem

sanctitati

postulasti,
illi

quanto studiosius

secundum tuam

potui,

in

quadam mea

missa epistola facere tentavi. Si igitur

gratia te

cum
30

eius

semper nobis amplectenda

ad nos, secundum

quod
erit

tibi

expedit et ego et tu desideramus,

redire

contigerit,

quod scriptum
tuo
;

de

Aphorismo tecum

affer.
effice,

Interim tamen,

quantum
licuerit,

sine

incommodo
hoc

potes,

de textu primum
servans,

deinde,

si

tibi

de

glosis
sit

ante omnia

ut quidquid

ex

eo

detuleris,
:

diligentissime
si

correctum. Si quid

33 vero te redeunte residuum inde fuerit

opportune domnus

GONDULFUS
12
ss.
[t.

27 epistola] Cf. Ep. 32, 6 mea epistola] Est Ep. praecedens. de Aphorismo] Opus medicinae hippocraticae (ed. C. G. KUEHN, 1827], p. 706-768) cum glosis (cf. Ep. 60).
1

lin.

30
III;

vol.

XXIII

transisti] transierit

17 normani

22 singulatim

LP

30 aphoris-

simo

LP

156

EPiSTOLA

43-44

per aliquem hoc perficere poterit, eius curae designatum dimitte.

Multo

ta-

men
ut et

melius

erit,

si

exemplum

ipsum, ut mihi accommodetur, Saluta

idem domnus
36

GONDULFUS
sibi

poterit

impetrare.
sit

domnum HERLUINUM, monens

et

mihi

memor

mei.

Vale.

44.

Ad ALBERTUM medicum.
Persolvit gratias de

MAURITII
in

cura.

Consulit

fugam

saeculi.

Domino,

fratri,

amico

Christo

amato

et

ad Christum desiderato
ter3

ALBERTO
renis

frater

ANSELMUS

pro caelestibus terrena despicere, pro

caelestia percipere.

INon solum praemium,

vestrum et desiderium
ricordia,

sed vel
pietati

gratias

fateor

me secundum
infirmitate

meritum

meum
fratri

vestrae

non posse
in

rependere pro misesua dignatur 6

quam

dilecto

meo

MAURITIO
si

impendere.

Quoniam tamen
:

alterum

utcumque valeo, ad alterum vero nulin

latenus sufficio
igitur

iniustus

mihi videor,
possibilitas

eo quod possum
;

deficio.

Gratias

tantas quanta

mea

est

refero cui

sed praemium vobis multo 9

ipsi

opulentius a Christo

reddendum
Precor

reservo,

infirmo
sicut

curam exhibetis

ipso teste in suo servo.

etiam

quatenus,

vos

mercedem non

taedebit perfectam percipere, ita non pigeat,

quantum

in vobis est, sanitatem 12

inceptam perficere.

Sed
erunt de
litteris

his

praemissis quae

debeam pro gratiarum

actione,

quae sequuntur
15

quadam quam

vobis adhuc debeo responsione.

rescripsi,

Olim namque, cum

quod scriptum

vestrae

dilectionis

non totum quod mente conceperam defastidiose perciperet,

igitur

scripsi.
sibi

Quatenus vestra prudentia minus

verbose
perspiceret.

minus

Ad

eandem

responsionem

pertinet, 18

quod

inferius

epistola praesens

haec continet.

Ad

Ep.

44

Scripta post Ep. 36;

cum Ep.

praeced. missa.

ipso teste] Cf.

Matth. 25,36; 40.

16 rescripsi] Cf. Ep. 36.

36 Herluwinum
.A.

C
.A.

Ep. 44 (prius

I,

36)

coll.

cum

NEVLP
6 meo] nostro

2 ALB.]

N
7V

ANS.]

N
ipso

5 rependere] respondere

P
quantas

7
pri-

quoniam

V
10

8 videor mihi
ipsi]

9 quanta]
14 debeam]

LP

praemium]
19 haee] hoc

mum

debebam

LP

EPISTOLA

44

157
tanto studio dilectionem
:

Cum
21 vilis

vere dilectam

mihi
dico

honestatem vestram

homunculi -

meam

affectare

intueor
sit

utique

illam

tanta sua

supplicatione maius aliquid mereri,

quam meus

amor, confiteor. Sed quo-

niam aliud quid, quod

24

vobis dare possim,

maius amore non habeo, ipsum

quam maiorem pro meo modulo possum exhibeo. Maiorem vero dilectionem puto quod a me nemo valet exigere, quam ut velim eum tamquam me ipsum Quapropter si vobis consulo quod me mihi, cum sic essem, sicut diligere.
vos nunc
estis,

27

singulariter
profiteri

consuluisse,
niti

consulendo tenuisse,
cognoscitis
fideliter
:

tenendo amare,

amando habitu

et tota vita

vos

ipsi iudicate si illud

respuere debeatis,
30 suppliciter

cum

hoc

ego

vobis

exhibeam quod vos a

me

exposcitis.

Denique ipsa

venerabilis domini et patris

falli

nostri archiiustitia
sit

episcopi auctoritas,

cuius iudicium sua nec prudentia

nec

fallere

permittet
33

ipsa

inquam decernat, utrum vos deceat aut mihi non

dilectionem

iniurio-

sum, ut nostram vobis

ipsam, eius usum,
plicere.
in

expetendo

asseratis

placere,

et

eandem
dis-

quo

illa

verior est,

contemnendo probetis vobis

36

Sed quamquam non vos

lateat
dei,

ad quid velim devenire, consilium tamen

clarius aperire.

meum, immo non meum sed

experti
39 et
estis,

non me piget
est

Si igitur iam
est

quoniam omne quod

in

mundo

concupiscentia carnis
est

concupiscentia oculorum et superbia

;

vitae,

quae non
transibit

ex patre, sed
concupiscentia

ex mundo est
eius
42
si
;

si

iam cognoscitis quia mundus

saeculi

et

si

legistis

quia amicus

huius

inimicus dei constituetur

creditis

quia quicumque reliquerit

domum suam
filios

vel fratres aut sorores

aut patrem aut

matrem aut uxorem

et

aut

aut agros propter

:

nomen meum,
nolite diligere

centuplum accipiet
45

vitam aeternam possidebit

in

hortor vos

mundum, nec ea quae

mundo
eis

sunt

sed relinquite ea et sequimini pau-

pertatem Christi, ut pro

centuplum

accipiatis et

vitam aeternam possideatis.

Amen,

fiat.

38-40 ex mundo
41
constituetur]

est]

Ioh. 2,16.

40-41
constituitur).

eius]

Ibidem, v.

17 (Vulg.

transit).

Iac.

4,4

(Vulg.

42-44 possidebit] Matth.

sunt]
1

19,29

(Vulg.: quicumque] qui).

44-45

in

mundo

Ioh. 2,15 (Vulg.

neque).

28

profiteri

habitu

34 usum] usu (ex usum?)

42

vel] aut

43

nomen meum] nomen domini

158

EPISTOLA

45

45.

Ad FRODELINAM.
Amicitiam
et

communionem meritorum
et

petit.

Dominae eximiae
reverentia

merito

sanctitatis
:

cum amore

reverendae,
Beccensis,

cum
vita
3

amandae

FRODELINAE
servus

frater

ANSELMUS
et

peccator,
sentis

habitu monachus,

servorum

ancillarum dei, vitae praefuturae

perseveranter

crescentem

sanctitatem et vitae

aeternam

feli-

citatem.
I

ostquam odorem vestrae

bonae

famae,

quae longe lateque suaviter

redolens circumvolat, persensi, semper desideravi ad vestram notitiam aliqua

commoda

occasione pervenire, ut per notitiam mererer

aliquatenus ad ami-

citiam pertingere.

Ut

qui bonis meis meritis

me

video valde indigere, vestris 9

miscere.

me possem
deo
quia,

aliquantulum per caritatis

communionem
et

Sed

gratias

ago

dum hanc

voluntatem gererem

voluntatis effectum
in

cupidus ex-

spectarem, intimatum est mihi per

nostrum,

communem

Christo fratrem et

amicum

12

domnum

HUGONEM,

inclusum

Cadumensem, quia

sanctitas vestra

non

dissimili

affectu

similem de se apud

me

praestolaretur

eventum.

Qua15

propter quoniam comperior et comperiens gaudeo Christum desideria nostra,

quae novit ex sua nasci dilectione, nobis ignorantibus exaudisse,

etiam
nescientes

atque nos

paribus

votis

similique

dilectione
litteras

iunxisse

iam

non

ti-

mens
tuae

notam praesumptionis mitto vobis

dilectionis.

meas per confidentiam mu-

16

Et quidem, domina
vitae
meritis
esse,

carissima

et

ideo
in

domina

et
nihil

carissima,
vel

quia
21

valde praestantior -,

ego scio

me

vel

minimum
exspectari.

aliquid

quod dignum
vestris

sit

ad augmentum vestrae
bonis
desidero

sanctitatis

Quoniam tamen
fronte

maioribus

participare,

nescio

qua
sint, 24

possim

vobis

participationem

meorum bonorum, qualiacumque

Ad
Ep.

Ep. 45:

13

HUG.] Ad eum
37)
13
coll.

scribit

ANSELMUS EP
2

112.

45
add.

(prius

I,

cum

NEVLPTO
10 possum

FROD.]
om.

.F.

N
TO
et

ANS.] .A.
1 I

3-6 vitae

Postquam
O

om.

T
vestris

T
20 ideo

per caritatem

deo]

meo
om.

Cadomensem

EV
E

TO

carissima] et

LP

23 maioribus

parcipare

EPISTOLA

45-46

159
boni

cum eam
noster in
27

desideretis,

negare.

Si

quid

igitur
est,

IESUS
aliter

Christus dominus
ipse

me

operatus aut operaturus

et

oro ego et concedat

secun-

dum veram
tetur.

dei

proximi caritatem, ut vobis

licet

non

quam mihi impupossint

Peto etiam,

mea

merita

nequaquam

vestris

aequari,

ut

vestra beatitudo
30 nioni

me secundum eandem
dignetur admittere.

caritatem suorum meritorum

commudeberem

aliquatenus

Quamvis mens

vestra divino spintu ferventer afflata non mdigeat,

tamen ego pro debito meae professionis aliquam exhortationem scnbere ve33 strae
sanctitati,
nisi

epistolae
vel

timerem
vel

prohxitatem.

Quod

debitum donet

deus,

ut

aliquando
sic

colloquendo

scribendo
malis

persolvam.
custodiat,
in

Omnipotens
ut

dominus
36

vos in temporali vita ab

in

ommbus
et

vos post

hanc vitam
et

aeternis

bonis constituat,

domina multum

Christo

amanda

veneranda.
ut
et

Ipse sic invicem

illi

me

vestri

vos mei memores in suo amore

faciat,

placeat et nobis ad vitam prosit aeternam.

Amen.

46.

Ad WILLELMUM.
Eum
a saeculi amore avertere studet-

Domino
ter
3

reverendo,
suus

affectu

toto

dihgendo
felicitatis

et dilecto

WILLELMO
in
felicitate.

fra-

ANSELMUS

pro

amore

perseverantiam
sufficienti

proficienti

sanctitate,

pro praemio sanctitatis aeternitatem in

Litterae dulcis mihi vestrae dignationis quas suscepi,

vestri
6

cor

meum

dilecti

nominis

titulo

laetificaverunt,

sublimis

humilitatis

odore

refecerunt,

profundae

caritatis

sapore satiarunt, piae conquestionis affectu compunxerunt.

Quarum
9

petitioni

cum numquam
sufficere.

velim deficere,

utique fateor responsioni

me
in

nequaquam posse

Cum
sim

enim
nihil

in

toto

me

et in

omnibus quae
postulatione,

me me

sunt,

conscius
et

ipse

mihi

esse
et

dignum

tanta

et

vestra

beneficia
plus

- quod

valde

maius

mihi carius est - vestra

ipsum, certe nulla
sufficit

erga
affec-

dilecrio

mereantur de

me quam me

26

aut] et

O
T

28 merita mea

possint] pcssim
I,

T
cum

36 domiaa om.

T
1

in

Christo multum
fectu

Ep. 46 (priua WILL.] Guillelmo LP .W.

38 J

coll.

NEVLP
A
r

toto af-

2 ANS.] .A.

6 satiaverunt

EV

160
tui

EPISTOLA

46-47

meo verborum
suo dubitet
est

devotio,

qua

vobis,

quia plus non

possum,
sui
sit

offeram mein

12

metipsum. Quatenus vestra

in
sui

sanctitas
si

nec

iugem
fit

memoriam
in

me

velut

inesse,

et

quid

divinitus

me, certa

velut

quod
15

suum

esse.
igitur

Quoniam
sollicitudinis

non solum

orationis,
illius

sed et monitionis et omnimodae

cuius

debitorem

me
in

scio

saluti,

me ipsum
amorem

esse profiteor

rogat,

monet

dilectus fidelis

vester ne arescat per

saeculi

semen bo-

16

nae voluntatis,

quod

vobis per divinum

respectum coepit germinare, ne

teneantur laqueis saeculi pedes vestri, qui iam non solum per opera misericordiae,

sed et per

celsioris

tramitis

intentionem

in

via

aetema coeperunt

21

ambulare. Sed

sollicite

avertendo oculos mentis vestrae, ne videant vanitaindeficientem

tem, semper eos per

ritatem.

intentionem

conversos babeatis ad ve24

47.

Ad MAURITIUM monachum.
De
Suo
simo
filio

munere accepto gratias

dilectissimo

agit.

amico
:

et fratri

et,

quoniam hoc
salutem.

carius auditur,

caris-

MAURITIO
munus
et
in

frater

ANSELMUS

retiosum

pretiosae mihi tuae dilectionis ea caritate qua missum 3

est

suscepi,

eum

usum ob ampliorem
;

tui

memoriam,

quem

postulas,

penes

me mansurum
sic

constitui

non tantum

ut

recipiam aliud, sicut promittis,

tuis dictis.

quantum quia
quo
fui

tibi

placere et ego scio et tu significas

nisi

Pro

gratias tibi scribendo referrem,

tibi

tu scires

quia plus

aliquid

paratus

semper
et

tribuere,

antequam
et

esset

quod possem
tibi

retribuere.
te

Semper

enim
dere.

fui

sum memetipsum
quod

quod possum

et

pro

paratus impen- 9

Festinat lator,

cogor quae conantur erumpere animi verba reprimere.

:

Hoc tamen

subinfero

tibi

fui,

hoc

persisto.

Vale.

Ad Ad

Ep. 46: 18-19 voluntatis] carius auditur] Ep. 47 :

1

Cf. Luc. 8,14. Cf. Ep. 42,

lin.

22-23 vanitatem] Cf. Ps. 118.37.

3
ss.

12quia]quaL

14 inesse] non esse

Ep. 47 (prius

I,

39)

coll.

cum

EVCLP

EPISTOLA

48

161

48.

Ad HELGOTUM
Ei commendat

priorem.

GUNFRIDUM,
reverendo,

fratrem

ROGERI
dulcissimo

abbalis.

Domino

et

patri

amico

HELGOTO
et

frater

ANSELMUS
3 felicitatem.

vitae praesentis

diuturnam prosperitatem,

futurae aeternam

Domnus
cor

abbas

ROGERUS,
ignis

certus

de vobis

et

de me, quia
ut

sic

nos in
alterum

unum

et

animam unam
hoc ipse
qui
nolle

caritatis

conflavit,
petiit

quod

alter

6 scire noverit,

non

possit

me

quatenus eius frater

GUNFRIDUS,
me.

Cadumi

moratur,

vestrae

sanctitati

commendaretur per

Non

ut aliquando aut eius iniustitiae in aliqua causa a vobis faveatur,

9 aut aliquid

de

eius
;

servitio

quod domno abbati

et monasterio vestro

debet,

per vos relaxetur

familiarius
1

sed ut caritatem

quam

vos omni
propter

proximo

scitis

debere,
di-

illi,

cum

id ratio videbitur exigere,

igitur

amorem nostrum
quod
:

gnemini exhibere. Si

iudicat prudentia vestra quia,

tantus amicus
nihil

me
15

postulat
nisi

non indecenter, nullatenus possim negare decenter

ut

aliud

restat,

quod omnibus
omnes

est

honestum amicis concedatis

libenter.

Salutate dulcem et venerabilem patrem et

dominum nostrum, domnum

nostros,

abbatem,

et

dilectos

dominos

et

fratres

qui

vobiscum

sunt.

Pax
18 tias

dei quae exsuperat

omnem

sensum, custodiat corda vestra

et intelligen-

vestras.

Ad

Ep. 48:

Scripta non post a.

(cf.

1075:

HELGOTUS
4

adhuc

prior.

HELG.]
prius

Prior S. Stephani Cadumensis

Ep. 25

et 29).

ROG.]

Videtur esse idem ac

a.
Is

abbas Exaquii (=Lessay)

fuit

prope

Constantinum (conditum a Becco

10,
edit.

1056), qui

monachus Beccensis

(in catal. n.

cum additamento

.abbas').
p.

postea morti ab-

batis

HERLUINI

(Vita Herluini,

1094
5

electioni tertii abbatis Beccensis

ROBINSON, WILLELMI (PL

domnum abbatem]

109;

PL

150,711)

et

a.

150,716) assistebat

(+

1094).
18).

unam] Cf. Act. 4,32.

15-16

WILLELMUM

(cf.

Ep.

17-18 intelligentias vestras] Phil. 4,7.

Ep. 48 (prius
7 Gonfridus

I,

40)

coll.

cum

NEVLP
E LP

Helgodo
1

E
cum

4 Rogerius

cem] ducem

E V

Gufridus

Cadomi 16 dominos] domnos

cum

id] id

5 dul-

162

EPISTOLA

49

49.

Ad LANFRANCUM
Eius excusationes muneris
sina el de

archiepiscopum Cantuariensem.
sibi

monachorum
et

abstinenlia

munus pretiosum esse affirmat. suam sententiam rogatus profert.

De

eleemo-

Suo domino
dignissimo

patri,
:

archiepiscopo reverentiae
suus subiectione et

cultu et amoris affectu

et filius,
frater
3

LANFRANCO
quod
suus.

amore servus

ANSELMUS,
gitur,

oicut patema vestra

munifica,
et

dilectio
est,

nescit

non

esse
ita

mihi,

cum
cum

secura
tacet,

sollicita:

scitote,

cum non larimmo scitis fideliet

tatem nostram, et
mittitis

numquam
vestro
;

esse ingratam.

Cum
me

enim mihi non 6

ex usu dilecto

dilectori

pretiosa munera,

blande satisfaciendo
nihil

pretiosiorem mandatis

excusationem

et

cum

certi

sitis

contra Chrivel falsam 9

stianam fidem sentire, satagitis tamen, ne

aliquis

quam de me
mihi

pravitatis

possit

habere opionem.
talis,

Quippe

qualis
fit,

illa

fuit

quam

fecistis

munerum

excusatio,

cum

a tanto tantillo

munus
ideo,
in

est

multo pretiosius purpura et auro.

putaretis,
;

Quod

12

utique

munus non

misistis

quod eo me indigere

cum nequaNeque
indigeo
si

quam

ignoretis illud

mihi

cordis arca semper reconditum

sed quia benipotuit.

15

gnitas vestra nuntium

a se ad

me vacuum
fieri

transire pati

non

enim cum vestra suscipio dona, opus habeo eorum commendatione, quae nullatenus dubito vera

mei

dilectione

neque cum non

affluunt,

excusatione,

quia certus

sum ea

cessare aliqua iusta ratione,

quam

vobis-

ie

cum

intelligerem,

eligerem vobiscum.
praecipitis,

Quod autem
Christiani

ut

contra

quasdam non meas nec

scitis

alicuius
21

assertiones

simpliciter

quam

me

tenere veritatis sententiam

proferam, gratissime accipio et libentissime

stiana

oboedio.

Didici in schola Chriquia,

si

- quod

teneo,

tenendo assero, asserendo

amo vel

quis

eorum
frigi- 24

qui habent substantiam

mundi,

dederit

indigenti

calicem aquae

Ad

Ep. 49

24 mundi] Cf.
I,

Ioh. 3,17.

24-26 mercedem suam] Cf. Matth. 10,42.

1-2

Ep. 49 (prius

41)

coll.

cum

MD
est

AN5.] A.

N
E

4-22 Sicut

NEVLPMD oboedio

reverentiae

et

filius

om.
12
signo

om.

MD

7 mittis

LP
cum

m.

pretiosius] est add.

13 misistis] misticis

22 Didici]

dioisionis

EPISTOLA
dae propter

49-50

163

verum

amorem

dei

et proximi,

eleemosinam

facit

et

non

perdet mercedem suam.

27

De monachorum
proximi
facit

vero abstinentia hoc sentio quia,

apposiris sibi alimentis

quanto maiore amore dei aut

abstinuerit,

monachus ab

tanto

maiorem

et

eleemosinam et acquirit mercedem.

50.

Ad HENRICUM monachum.
Dolet quod
sihi

vix

sit

opportunitas dictandi, legendi, meditandi.

Domino, amico,

fratri

carissimo

HENRICO:
accensa

frater

ANSELMUS
flagret

vitae

praesentis prosperam diuturnitatem et futurae felicem aeternitatem.

3
tionis

V,)uamquam vera
instantia,

dilectio

semel

semper

sine ventila-

non

tamen

parum

iucunditatis

ab amicis ex ea

percipitur,
alicuius

sive

a praesentibus ex mutuae conversationis

sive

ab absentibus ex
sic

6 commonitionis frequentia.

Quoniam

igitur

superna

disponente providentia

mutuis aspectibus invicem non possumus iucundari, vel alternis missis salutationibus
9

etsi

non quantum volumus, saltem quantum possumus - ab

laetificari.
si

invi-

cem debemus

Quapropter

mihi tam saepe liceret

quam saepe
solum

vellem, utique sae-

pissime schedulam et nostram vobis dirigerem et mihi vestram exigerem. Mihi

12

quippe meis id peccatis

et

agentibus,

sic

non

dictandi,

sed et legendi

meditandi sive

orandi

opportunitatem
licet

video

remotam, ut credam a

me

dei misericordiam
1

amotam. Unde,
sufficiat,

non quantum ad eandem revocandam

tamen doleo, quia cum tan-

misericordiam divinam

inconsolabiliter

tum
nis
1

sit

misero mihi quietis impedimentum, nullum

me

consolatur inquietudi-

cum non iniuste mihi videar viles et steriles quas tamen negligere non audeam - occupationes accusare, nequaquam tamen rem interius discutiens meam valeo ignaviam excusare. Adeo namque
emolumentum.

Qua

in

re

vilis

mens mea quasi quadam

naturali

arctatur angustia

bonaeque

voluntatis

21

languet imbecillitate,
sufficiat,

ut uni quamlibet parvae curae ceteris

exclusis tota

non

et cuiuslibet oneris

tentationisque gravedine victa

succumbat

Ad LP

Ep- 50

Ut
I,

videtur, simul

cum Ep.

praeced. missa.

Ep. 50 (prius

42)

coll.

cum

NEVLP

Hei.
sic

fr.

.a.

N
E

4 tamen non

6 commotionis

corr.

ex commotinionis

superna

164
Quapropter, mi carissime
merita,
fido
:

EPISTOLA
frater
et

50-51

domine, quoniam ex caritate

et

et

mea

si

qua

essent,

vestra esse

vellem,

quae vestra
et

sunt,

mea

esse con- 24

de mea desperans ignavia vestram precor

exhortor strenuitatem.

Ut
27

qui

me ex meo

nimis proficienti defectu sentio reprobari,

per vestrum indeet in

ficientem profectum merear revocari.

dilecta mihi vestra fraternitas.

Valeat

et

valeat

nunc

aeternum

51.

Ad HERLUINUM, GONDULFUM, MAURITIUM monachos.

Fratrcs absentes

ad profectum
et

spiritualem exhortatur.

Dominis

et

fratribus

amicis

carissimis

HERLUINO, GONDULFO,
de
virtute
in

MAURITIO:

frater

ANSELMUS
summam
est

ascendendo

virtutem per3

venire ad Christum,

dei virtutem.

CvJuoniam

et

unum

quod

vos pari intenditis proposito, nec est di:

versum quod ego de vobis communiter desidero

epistolae

idcirco vos simul in

dilectio

unius

allocutione

coniungo. Si bene

meminit

vestra quales vos 6

semper optavi videre praesentes,

sufficienter

novit quales vos assidue desidetestis

rem audire absentes. Quoniam namque,

omnibus vobis
fratris

ut vestra mihi

est conscientia,

dilectionem, et insuper uni vestrum patris diligentiam, 9

:

ex corde - non dicam impendi - sed volui impendere

rae marisque

nullum interiacentis

ter-

spatium

affectum
nostri

vestri

me

valuit

abrumpere. Licet

igitur
12

reverendi domini et patris

archiepiscopi

praesens vobis consilium et

admonitio, singulorumque vestrum continua quid suus habitus profiteatur meditatio,

ficiant,

mutuae quoque
quibus
vestra

in

sancto fervore collocutionis frequens

accensio suf15

studia

bene

incepta

cotidie

ad

meliora proficiant:

exigit

tamen

indeficiens dilectio ut exhortationes nostrae,

qualescumque

sint,

vobis quamvis absentibus et non indigentibus non deficiant.

Ad

Ep. 51

Data simul cum duabus Ep.-praecedentibus.

quartum,
in ordine,

sunt monachi Beccenses Cantuariae degentes; ad

1-2 MAUR.] Omnes HENRICUM, scripsit Ep.

:

praecedentem. Succedunt
dei virtutem]
1

quem habet

catalogus Beccensium

n.
(cf.

40,67,73.

Cor.

.24.

uni vestrum] Id est

MAURITIO

Ep. 42

et 47).

26 vesrram
her.

P
fr.

Ep. 51 (prius
a.

I,

43)

coll.

cum

NEVLP
V

herlewino

LP

G. M.

5 in] ut (ex in ?) cancellat.

EPISTOLA
18

51

165
nihil

Moneo
stram a
sui

itaque et precor,

carissimi,

quatenus

sit

quod mentem ve-

revocet custodia.

Sollicite

discutiat quid

cotidie acquirat profi-

ciendo, ne quid
21 difficilius

quod

absit

perdat deficiendo. Sicut enim in virtutibus

ita

est

aliquid

non habitum conando assequi quam desidia carere:

gravius est recuperare

quod per negligentiam

amittitur,

quam

adipisci

quod
quasi

nondum

quis habuisse cognoscitur.

ut et
illa

Semper

igitur, dilectissimi, praeterita

24 pro nihilo sic deputetis,

natis
;

ad quae

profecistis tenere

non

contem-

et

iis

aliquid

addere,

licet

per infirmitatem nequeatis, tamen per im-

portunitatem
27

semper

contendatis.
certi

Quoniam
tacente.

namque
Quapropter

inter

multos

vocatos
pauci

pauci sunt electi,

sint,

sumus omnes

veritate

dicente;

sed

quam

incerti

sumus cuncti
aut vitam

veritate

quicumque nondum
se colligat, aut

vivit

ut pauci,

suam
timeat

corrigat et inter paucos

;

cum

30 certitudine reprobationem

qui vero iam sibi videtur de paucis, non

statim de securitate electionis confidat.

in

Quippe quoniam nemo nostrum

nullus
similis

scit

quantam paucitatem redigantur

electos,
licet

electi,
sit

utique novit
inter

si

iam

sit

inter

33

paucos
igitur

iam

paucorum

multos vocatos. Nullus

patriae praecesi

retro

respiciendo penset

quam

multos in via caelestis

sollicite

dat

sed indeclinabiliter in anteriora intentus

consideret,

iam paigitur,
;

36 riter

cum

iis,

de

quorum

electione

nemo
dei

dubitat, incedat.

Videte

carissimi,

ne qualibet

occasione
studio

timor

quem

concepistis tepescat

sed
in

semper quasi

indeficienti

ventilatus in dies fervescat,

donec vobis

39 securitatem aeternam mutatus lucescat.

Valete, amici mei amatissimi

et

rogo vos per fraternam caritatem

quam

mihi debetis:
42 perficiam

orate

solito

instantius,

ne ego, qui vos hortor ad profectum,

quem iam

olim

vere

incepi et iam

nunc

fere

effeci,

miserabilem

defectum.

18-39 Moneo-lucescat]

Repetitur pars Epistolae 2,

lin.

31-53.

26-27

electi]

Cf.

Matth. 20,16; 22,14.

34

retro respiciendo] Cf.

Luc. 9,62.

18 Moneo]

cum

signo divisionis

25

iis]

his

28 quicumque] qui

ELP

36 cum

his

40

caritatem] veritatem

ELP
carissime
(et
sic

18-39 Conspectus cum Ep. 2,

lin.

31-53: 18
:

omnia
cor

in

for-

ma
add.
cis]

singulari)

quatenus] sicut scriptum est

corrigat et] corrigendo

omni

custodia

serva

tuum
pau-

29 Qui vero

se

de paucis esse iam iudicat

30 qui vero iam 36 nemo]

sibi

videtur de

fidelis

add.

37

carissimi]

dilectissime

39 mutatus aeternam

166

EPISTOLA

52

52.

Ad
pere cogant.

G. abbatem.
;

Consulit electo, ut onus refugiat

iis

autem

quos

attinet,

ut

eum

id susci-

Domino

et

patri

carissimo,

reverendo abbati G.
facere.
parvitatis

frater

ANSELMUS
3

semper quae deo placita sunt

velle et

Dignatur
qua
agitur.

vestra

prudentia oro

meae

scire

consilium de re de

Unde primum
rem
in

omnipotentis dei benignam

disponat.

clementiam, ut
consilium

ipse totam

beneplacito

suo
!

Nostrum

autem

quod utinam de
re.
Illi

vultu

dei prodeat
ut,

- hoc
potest

est

quod melius possum

servata
fugiat,

intellige- 6

quidem consulo

quantum

tamen oboedientia
vobis autem et

et

pia mansuetudine -, animus eius tantum

onus

aliis

ad quos hoc pertinet consulo - quia non video de quo melius

ut illum
sit

possit esse -, 9

rogando, praecipiendo cogatis; quatenus et eius conscientia securior

in

conspectu dei,
conspiciet,

cum non
et

nisi

solo

timore dei et oboedientia sancta se debito ad

et vobis

provectum

deus

quasi

ex

bonum finem
eius

perducat,
retri-

12

quod propter
buatur,
gitis.

se solum

inceptum

intelliget,

a superno iudice

qui pia sollicitudine ecclesiam dei per

membra

sustentare sata15

Vale.

Ad

Ep. 52

Scripta a.

075

(?).

abbati G.]

Eum

esse

abbatem S. Stephani Cadumensis,

fensem (1075/6;
cf.

et

electum ad episcopatum esse

est.

WILLELMUM (GUILL.). HERNOSTUM Rof-

Ep. sequentem) verisimile

Ep. 52 (prius

III,

115)

coll.

cum

LPE

EPISTOLA

53

167

53.

Ad HERNOSTUM episcopum Rofensem.

Molestiis gracibus attritum consolatur.

Olim
patri
3

socio et fratri
dilectione
in

coaequa

familiaritate

diligendo,

nunc domino
:

et

cum

reverendo Rovrecistrensi episcopo

vita integram incolumitatem,
in

HERNOSTO
futura

frater
feli-

ANSELMUS
citatem.

hac

perfectam

Lum
6

audio quod frequentibus et gravibus molestiis fere usque ad moratteritur,

tem caro vestra

contristat

me humana

maestitia

meus

affectus

sed

cum
latur
9 strae et

considero quia per haec anima vestra ad aeternitatem nutritur,

consove-

me

spirituali
in

laetitia

vester

profectus.
et per

Notum quippe
est

est

sanctitati

quia

tribulatione carnis
iusti

ustionem rubigo peccatorum exuritur,

quia flagellat

per patientiam

vita perficitur.
recipit,

Scriptum 'namque
tribulatio

deus
12

omnem

filium

quem

et quia

patientiam operatur,
;

patientia probationem,

probatio spem, spes

autem non confundit

et

quia

patientia opus perfectum habet.

Unde
15

procul dubio

cognoscitur
est

quia

tanto

affectu

est

in

tribulatione

gaudendum, quanto conatu

haereditatem
eius

per spem et

operis perfectionem
sit

ad

filiorum

nitendum.

Cum
:

enim semper gratum

tunc utique valde
consentimus.
illi

deo,

si
si

numquam ab
et in nostra
sit

ordinatione dissentimus

placemus,

8 adversitate

eius voluntati hilariter

sit

Et quamquam

iustissimus,

nequaquam tamen, cum

culo vindicta
21

misericordissimus, coget nos peccata in futuro sae-

repetita

luere,

quos

hic

viderit ultioni

cum

animi

hilaritate

occurerre.

Tanto itaque
illum

districtum iudicem exspectare

poterimus

leniorem,
et
aliis

quanto

nunc

patienter

sustinebimus

severiorem.

His
scit

igitur

huiusmodi

meditationibus,

mi

reverende

domine, sicut

paterna

vestra

Ad

Ep. 53:

Scripta a.

1075-1076.
10-11
1,4.

2
recipit]

HERN.]

Episcopus Rofensis

a.

1075

15.VII.1076
5,3-5.

(cf.

Ep.

1).

Hebr. 12,6.

11-12 confundit]

Rom.

13 habet] Iac.

Ep. 53 (prius I, 44) coll. cum NDEVLP (a manu poster. supplet. in rourec.) V rofecistr. D
.a.

2 robrecistr.

ELP
.h.

r...cistrensis

HERN.]

N
15

3
et

ANS.]
operis]

N
D

operis et

6 meus] mens V 16 enim om.

9 ustionem] exustionem 22 iilum] illi ELP

ELP

23-24 pat. vestra

sanctitas] paternitas vestra

168
sanctitas,

EPISTOLA

53-54

ex carnis defectu animae considerando profectum, ex carnis aegri- 24

tudine animae salutem,

ex ultione indulgentiam

trahat ex

ipsa

tribulatione

consolationem

et

ex maerore laetitiam.
et

Omnipotens

clementissimus

deus

sic

vos in hoc saeculo per omnia 27

futuro

suae faciat concordare voluntati, ut ipse

cordet
felicitati,

in

per omnia vestrae con-

dulcissime mi pater et reverende domine.

Precor ut paterna

vestra sanctitas

non obhviscatur
in

fidelis

servi

sui

corpore absentis, sed mente 30

adhaerentis.

Valeat semper

domino corpus

et

anima

vestra.

54.

Ad LAMBERTUM
Eos
rogat,
culi perseverent.

et

FOLCERALDUM

avunculos.
in

ut se de statu suo certiorem faciant,

monetque ne

amore

sae-

Reverendis dominis,

dilectissimis

avunculis,
frater

dulcissimis

nutritoribus suis

LAMBERTO

et

FOLCERALDO:
aeterna pro

ANSELMUS
sparia

bona

temporalia
3

pro aeternis despicere,

temporalibus percipere.
separent
arbitrio

v^uamvis nos locorum temporumque

disponente,
nulla

superno

tamen causa vestrae

dilectionis

affectum

valet aut valebit

6

mihi minuere divina gratia protegente.

stris

Et

quomam

certum est cordibus ve-

similem affectum erga

est

me non

dissimiliter

inhaerere, utique
ita

dubium mihi

non
sunt,

quod,

sicut

ego ea quae circa vos sunt,

desideretis

vos ea quae circa

me
9

nota 6emper
poteritis

habere.
notificare,

Sed ea per huius schedulae latorem

plenius

discere

et

quam
gerat

brevitas

epistolaris

sufficiat

intimare.

Quale autem desiderium cor

meum

de vobis,

ille

a quo et ad

12

quem

et

cui

soli

notum

est

idem desiderium,
vobis.

sic

intimet et persuadeat vobis,

quomodo
eloquar,
vita

ipse scit
nihil

expedire

Ut tamen
quam ne
finem
;

aliquid
in
et

de cordis abundantia
saeculi
et

magis de vobis
dormientes

rimeo
in

amore
nihil

saeculari
inve-

15

perseveretis,

usque

aut

parum quid

niatis

cum

viris

divitiarum in manibus

vestris,

cum

evigilaveritis

post Enem.

Ad

Ep. 54:
vestris]

Scripta post Ep. 22.

LAMB.

et

FOLC.]

Cf. Ep. 22.

17

manibus

Cf. Ps. 75,6.

24 defectione

29 domine om.

Ep. 54 (prius

I,

45)

coll.

cum

SEVLP

EPISTOLA

55

169

55.

Ad FOLCERALDUM consobrinum.
Scribit cur detineatur
sinat.

ad eum

Venire

rogatum,

ut abbas

eum secum

abire

Secundum

carnem

consanguineo, in Christo
sic
ire

fratri

carissimo

FOLCEdeum

RALDO
3

frater

ANSELMUS
ego ad
te

de

virtute in virtutem, ut videat

deorum

in

Sion.

V-,ogitavi ipse
stratus
6 tanto

venire et ad pedes reverendi abbatis

postulare,
spiritus,

tui

pro-

quanta possem humilitate

conglutinatas vinculo

ne

animas -

me

et

te

dico

carnis et

violenta conversationis separa-

tione

non tantum disiungeret

malitiosorum

quam
in

scinderet.

Sed tam

crudelis

tamque

ef-

frenata
9

hominum
domnus

Francia debachatur saevitia, ut nec

me

nec aliquem monachum aut quemlibet equitem audeam tanto committere periculo.

Re
se

enim

vera

RODULFUS, cum
tuitione
ire

te

reducto rediret, in

archiepiscopatu Remensi
12

cum

famulis equis ablatis omnibus captus est,

quam-

quam

sub archiepiscopi

Remensis
retento

clamaret.

Qui aliquamdiu
rex tamen

detenti vix

tandem uno equo

si

relaxati

sunt.
te

Denique etiam
15 et

possem
in

absque

omni

adire periculo,

domnus abbas
;

noster,

quorum
ut
te

potestate

sum, nolunt mihi eundi dare

licentiam

nec tamen ab

illis,

possim habere, ullum recupero auxilium

existimant

aut consilium.
18

Nec

sui

esse

honoris

quod

tanto studio,
bis

de tam

longinquo, tamque humilibus et amicabilibus

tertio

litteris

frustra
scripsi,

poposcerunt,
ut tu

forsitan

frustra

reposcere.

Haec

idcirco

tibi

carissime,

haberes, per
21 ses,

quem mihi
scires

desideranti

scire

quae

circa

te

sunt

mandare pos-

et simul

quia iam nullum ab homine exspecto auxilium, quo tuam

Ad

Ep. 55:

Scripta non post a. 1078.

et

brinus' (cf.

Ep. sequentem

Ep.

III,

25

FOLC.] Differt FOLCERALDUS [PL 159,56 C]) a FOLC. .avunculo'

1

.consos.

SELMI, ad quem (cum

RICI,
ut ex

LAMBERTO)

diriguntur Ep.

22

et 54.

abbatis]

ANHEN-

Ep. 110 apparebit.

Ep. 55 (prius
ablatis

I,

46)

coll.

cum

NEVLP
ire

2
19

ANS.]
frustra]

.a.

N
clamaret

11

omnibus
recla-

LP

12 se om.

clamaret] reclamaret ex

ire

raaret

18 frustra bis] frustrabilis

fustra

170
tantopere desideratam

EPISTOLA
conversationem

55-56

assequi possim.

Quatenus

solius

dei

nostro desiderio favorem

et

secundum suum beneplacitum

dispositionem

orantes exspectemus,

interim eius de

nobis

oboedienter

patienterque toleremus. 24
si

Sic enim citius et benignius

desiderium

nostrum

perficiet,

non quod nos

tu

volumus, sed quod ipse

valde sufficienterque
tui,

vult,

nos

desiderare perspiciet.

Quamquam enim
benignitate

te

consoleris

ex sancta

paternaque

abbatis 27

quam

te

in

eo inventam saepe mihi praesens gaudendo praedicare sote

lebas:

ego tamen quod de

Orationes

desidero desiderare non desistam.

quas

tibi,

cum

mecum
enim

esses,

scribi

feceram,

nescio

per 30

quem
ausus,
dicit
tolli

tibi

mittere

possim.

Lator

praesentium

eas ferre tibi non est

vice

timens ne sibi auferrentur.

se

Cum
Rogo,

enim

eum prima
si

ad

te
eis

misi,

captum

et

exspoliatum,
discussas.

vestesque

suas,

quid forte in
per

quod

33

posset

inveniretur,

manda

mihi

epistolam quae

circa te sunt.

Dominus

qui custodit Israel, custodiat te ab omni malo,

36

custodiat

animam tuam dominus*.

56.

Ad PETRUM consobrinum.
Gaudet de gendam invitathonestis

PETRI

studiis

eumque ad vitam monasticam secum

de-

Carissimo suo consobrino

necessario amittuntur
recipere.

PETRO
dimittere,

frater

ANSELMUS

ea bona quae

sponte

ut

ea quae aeterne tenentur possit

3

Dicere non possum,

dilectissime,

quanto gaudio
nostro,

exsultavit cor

meum,
6

cum
te

audivi a dilecto fratre et consobrino

domno

FOLCERALDO,
meo gaudio mul-

non solum ad hanc quam habes aetatem pervenisse, sed etiam bonis ho-

nestisque studiis profecisse et in dies proficere.

Sed

et huic

tum

est

additum,

cum mihi

dixit

quia

me

desiderabas videre.

Memor enim

35

Israel]

Ps.

120,4.

35-36 dominus] Ibidem,

v.

7.

Ad

Ep. 56: Data

simul

cum Ep.

praecedente, ut videtur.

22

tanto opere
I,

V
47)
coll

24 tolleremus

V
I

30 feceram]

feci (rasura)

Ep.

56 (prius
Fulceraldo

cum

NEVLP
meo

ANS.]

.a.

Folcheraldo

7 gaudio

EPISTOLA
9 et servator

56-57

171

magnae
et

amicitiae,

quae olim

fuit

inter

me

et

avum

et

patrem

et

matrem tuam,
rulus esses
12
:

immensae

dilectionis
te

quam habui

erga

te,

cum adhuc puepossum

;

ea semper de
audio,
sic

desidero quibus meliora non

et

cum

bona de
rio
tui

te

gaudeo, ut plus non possim. Accensus

ut det nobis simul et in
congloriari.

igitur

desidevicturi

in

deo, oro

deum
et in

hac

vita,

quamdiu

sumus, conversari,
15

futura

Unde
veritas
dixit,

hortor,
et

precor,

obsecro,

mi

dilectissime:

crede verum esse quod

ama quod

relinquentibus saeculum propter se promisit. Inci-

pe

parare

tam

magnum quaestum,
centuplum
inspiraverit,
et
tibi

accelera
accipias,

ad tantum lucrum,
et

ut

quae
possi-

I8mundi sunt
deas.
itineris
21

relinquens,
si

vitam aeternam

Quod
si

deus

rogo,

carissime,

ne

dubites
te

propter

laborem venire ad amicum

simul vixerimus, quanto
erit,

consanguineum tuum

desiderantem.
nobis in-

Quoniam

mutuum nostrum gaudium de

erit.

vicem praesens nobis

tanto quidquid grave videbitur leve

57.

Ad LANFRANCUM
Queritur quod in epistolis

archiepiscopum Cantuariensem.

LANFRANCI

,dominus' et ,pater' appelletur.

Domino

et

patri

suo,

reverendo

archiepiscopo

LANFRANCO
suae

frater

ANSELMUS suus quod suus. oicut ZACHARIAS propheta

ad inculcandum
quis cui et

ad commendandum
:

prophetiae
:

auctoritatem fere per singulos versus repetit

haec

dicit

dominus

sic

mihi

quo animo loquatur,

paternae

libet

ut

tam saepe

episto-

6 lae

nostrae,

quas vestrae dirigo

et patri' et

celsitudini,

in

fronte pictum prae-

ferant:
scio
9 in

.domino

,suus

quod

suus'.

Sic

enim hanc non dicam

ut quidquid

simulare,

sed sculpsi in mente

mea
in

cypressum,

proponam

incipienda nostra salutatione,

hoc

consummata appareat expressum.

Cum

18-19 possideas] Cf. Matth. 19,29.

et saepius.

Ad
quod

Ep. 57

4 dominus] Cf.
Ep. 25
et 49.

ZACH.

1,3,

domino

et palri, et suus

suus] Cf.

13 simul

et]

et

om.

Ep. 57 (prius
2 ANS.]
.a.

I,

48)

coll.

cum

NDEVLP

LANFR.]
om.

.1.

N
D

7V
sic

3 propheta om.

ND

5 loquatur]
intel-

scribat

8 cypressum]
cupressum

omnes

codices;

impressam editiones (non

ligentes locutionem simulare

= imitari)

172
igitur

EPISTOLA
hoc
titulo

57-58

vobis tam

saepe

scribam,

quaerendo

queror et querendo

quaero cur mihi

tri'

numquam

rescribatis,
si

sed nescio cui vestro .domino et pafilio

prima litterarum notato. Aut

servo et

vestro

scribiris,

cur quod
re-

destruere non potestis per oppositam negationem,

subvertere tentatis per

lativam oppositionem
suscepero,

Precor itaque
scribitis,

ut,

quotiens litteras

dignationis vestrae
cui

aut videam cui

aut vel non

videam

non

scribitis.

58.

Ad HENRICUM priorem.
Gratias persolvit de auro accepto et de amore in

MAURITIUM.

Curam

de

SALWIO

promittit.

Veniam pro
et

OSBERNO
fratri,

peiit.

Domino reverendo

amico

domno

priori

HENRICO

frater

ANSELMUS
res

salutem.

(jratias vobis magnas scribo pro auro

quod

misistis,

sed multo maio-

corde teneo pro bona erga

et

me

voluntate

quam

retinuistis.

Quam
fratre

coti-

die multo melius

carius
in

experior in dilecto meo,

auri et argenti.
et

communi

nostro
6

MAURITIO, quam
niunt audio vos

millibus

Ab

iis

enim qui ab eo veut appareat vos

eum

tanto
eius,

honore
amare.
filio

amore

tractare,

non

modice me, dilectorem

Litteras
In

quas carissimo

vestro,

fratri

nostro

SALWIO,

misistis legi. 9

quibus tam benigne et vestram erga

indidistis

eum
ibi

expressistis

dilectionem et

mei

plus quam merear

mentionem, ut

animadverterem
:

magnam quanquatenus ego,

12

dam

sapienter latentem et latenter sapientem deprecationem

11-12 doraino et
lis

patri] Cf.

Ep. 30, quae

158,

sola ex

conservata

est.

prima litterarum notato] Id

(cf.

LANFRANCI ad ANSELMUM epistoest A. = ANSELMUS; non ,abbas\

eum
intellexerunt;

ut

PICARDUS

PL
e.

1117, nota 16) et oranes auctores post

quare hanc epistolara ab abbate

opp. negationem]
I.

ANSELMO
et

scriptam esse iudicaverunt.

13 per
I.

non servo

non
:

filio.
1

13-14 per

relat.

oppositionem]

e.

domino

et patri.
titulo

Ad

Ep. 58

priori]

Hic primum

ANSELMUS HENRI-

CUM

.prioris'

et .doraini reverendi'

alloquitur.

12 notato] hic prosequitur

omittit

ut inter beatos etc,

ut

in fine

Ep. 71; Epistolas 58-70

I,

15 suscepero] suscipio
1

LP
6

Ep. 58 (prius

49)

coll.

cum

NVLP

fratri

om.

VLP

Ab

his

10 expresistis

EPISTOLA

58-59

173
illi

quem
15

sic

describitis

benignum

erga

alios,
fiat,

quem

sic

diligitis

impendam

meam curam et dilectionem. Et ita eum amem propter deum et propter

esse
ris

quando quidem
et

ita

vultis.

Cum
prio-

se ipsum,

quia confitetur se
est

amicum

domni

GONDULFI
litteris

adhuc crescat amor, quia

dilectus

domni

HENRICI.
In eisdem

>

cuiusdam culpae veniam spontanea benignitate eidem

inveni
;

dilecto vestro et

meo concessam

et

quia servulus vester, frater noster

OSBERNUS, cum
21

eo pariter se non per superbiam, sed per imprudentiam

sibi

peccasse cognoscit, nec

et sollicitum
in

sentit

indultum esse:
igitur

maestum eum pro culpa

in

de venia percepi. Precor

ut

quod

me

laudatis,

mecum
ita

vobis exhibeatis.
sicut

Quatenus

mecum
in

super afflictionem eius pia gestantes

24 viscera,

SALWIO
si

indulsistis

propter

vestram

solam

bonitatem,

OSBERNO
et

dimittatis,

quid

vos peccavit, propter vestram benignitatem

nostram caritatem.

59.

Ad GONDULFUM monachum.
Epistolas expectantem docet affectum dilectionis
litteris

exprimi non posse.

Fratri frater, amico amicus, dilecto dilectus,

in
3

GONDULFO ANSELMUS:
sanctitatem,
in

hac

vita
et

diuturnam

et

in

dies

proficientem

futura vita

aeternam

semper sufficientem

felicitatem.

Wmnes
ras
6 aliud

quotquot veniunt a

meas desiderat domnus

expectas,
certus
nisi

domno GONDULFO, referunt GONDULFUS. In quibus bene novi

nostrae dilectionis affectum legas.
ut

quod
quia

litte-

nihil

ut

mutuum
facis,

Quod

qui-

dem
9

sum quia non

amor

tuus ne obdormiat

litteris

excitetur,

aut ut

amor meus quomodo

vigilet

intimetur.
te

Quippe

sicut

de tuo

affectu

me certus es, ita de meo scripta mea postulas, ut quod

erga
in

erga
in

non dubitas. Idcirco

igitur tantopere

intima
legas,

mente

formatum

pariter

gerimus,

carta scriptum videas,

videndo

legendo congaudeas.

20 OSB.]
15

De

co

cf.

Ep. 4

et

17.

Ad

Ep. 59:

Scripta non post a.

1077.

eum] enim
tanto opere

V
I,

16 Gund.

Ep. 59 (prius
9

50)

coll.

cum

21 LV NVLP

indultum esse scntit

1

LP

eum om.

amico amicus om.

.G. .A.

174

EPISTOLA

59-60

Sed

quid,

si

nec oculus

vidit,

nec auris audivit, sed solum in cor hodiligentia

12

minis ascendit,

quem

affectum

praeparent

corda diligentibus se?

Testis enim mihi est experta conscientia tua, quia nec visu nec auditu sapor

huius affectus a
cipitur.
scitur,
litteris

quoquam
scias

percipitur,

nisi

quantum mente ab unoquoque con-

15

Cum
meus

igitur

quia sapor dilectionis nec oculis nec auribus agno-

sed solo cordis ore delectabiliter gustatur:

et

quibus verbis aut

tu
instas

quibus
18

tuus
fieri

amor
non

describetur?
potest.

Et tamen

mihi

importune,

ut

faciam quod

Sufficiant

nobis conscientiae nostrae, quibus

nobis invicem conscii sumus quantum nos diligamus.

diligat et
illi

Omnipotens deus

sic te
nisi 21

diligendo
placeat et

protegat,
tibi

ut

nihil

fiat

te

aut in te aut de

te,

quod

expediat.

60.

Ad MAURITIUM monachum.
De
reditu proximo
-

MAURITII.

Rogat,

ut

glosas

Aforismi

perficiat et

secum ducat.

De

bonis moribus eum~laudat.

fratri, filio

Domino, amico,
sic

carissimo
ut

MAURITIO

frater

ANSELMUS
et

proficere de virtute in virtutem,

adhaereat
dilectori

virtuti

virtutum.
litteris

Perlectis dilectionis
tui

tuae

nuper
et

tuo missis

affectu s 3

expressione

sum

iucundatus

reditus tui promissione

sum

laetificatus'

Sicut enim,
dilecti

cum

diligenti

mihi

pariter

diligendo
frui

respondes, congaudeo, sic

dilectoris

mei praesentia semper

desidero.

De quo
si

reditu tuo nec 6

reverendus quidquam mihi archiepiscopus mandavit, sicut

epistola

olim te opinari in
redieris,

quadam
eadem

tua

monstrasti,

nec domno

abbati,

displicebit,

quod

in

scriptura te timere significasti, et mihi valde placebit,

dubitasti.
si

quod -

ut puto

- numquam

Glosas Aforismi
sunt

omnes potes

scribere gaudeo,

sin

autem, eas quae

Graecorum aut inusitatorum

temporis in libello

nominum ne

deseras admoneo.

Quod

ta- 12

men

De

pulsibus insumere deliberas, malo ut ad perficien-

12-13 diligentibus se] Cf.

1 1

Cor. 2,9.
1

Ad
3

Ep. 60
t.

Scripta non post a.

1078.
:

Glosas Aforismi] Cf. Ep. 43.

libellus

De

pulsibus] Forte agitur

de

GALENI

opusculo

De puhibus

ad

tirones (ed.

C. G.

KUEHN,
II

VIII [1824], p. 453-492).

Ep: 60 (prius

I,

51). c0 //.

cum

VCLP

aforissimi

12 aut] et

EPISTOLA

60-61

175

dum
1

quidquid
est, nisi

est

in

Aforismo impendas.
et

Non enim

eiusdem
illa

libelli

scientia

5 utilis

frequentissimo

diligentissimo uso se

occupantibus. Si

quid tamen post Aforismum et de hoc potes, libenter

accipio.

De

utroque

hoc praecipue moneo,

18

ut

quidquid

feceris,

studiosissima exquisitione correcscriptura

tum

dignum

sit

dici perfectum.
veritate,

partem integram

Malo enim in ignota inusitataque quam totum corruptum falsitate.

tibi

Ante omnia
2\ vivis

gratias

quantas
sed

possum ago,

quia

ubicumque

sic

ut,

quamquam non ego

sit

spiritus

sanctus te bene vivere

docuerit,
di-

tamen honor mihi

scipulum.

etiam
eris

inter

ignotos et alienigenas

talem

nutrisse
fueris
in

Tanto utique

deo

et

amicis

dei carior,
et cave,

quanto

pere-

24 riculosa conversatione inventus

probatior.

Vale

ne promittendo
dilectum

ditum

et

non

redeundo

amicum tuum

deludas.

Saluta

fratrem

nostrum

domnum HERLUINUM.

61.

Ad FULCONEM
Qua

electum abbatem.

ratione onus recusare vel suscipere debeat exponit.

Domino

et patri
in

reverendo,
vita

amico carissimo
per

FULCONI

frater

AN-

SELMUS
3 sanctis

sic

praesenti

divinam

gratiam disponi, ut in futura

mereatur apponi.

(^.ogit

me

dulcis

mihi

sanctitas vestra suis precibus promittere,

quod

semper
6

servitus

mea
vilitate

non

promittendo prompta

est,

prout potest, efficere.

ali-

Tanta namque
cui eas polliceri

deprimi scio in conspectu dei meas orationes, ut

sic

me

pudeat; et

me

vestrum devovi, ut pro vobis possi-

Ad

Ep. 61

Ebrulfi Uticensis

etiam Ep.
eccles.,
1.

104).

FULC.] Abbas S. Petri supra Divam (prope Lisieux), ex priore S. (Ouche prope Cadumum), si idem est ac ille, ad quem Ep. 105 (cf. In Ep. 88 is has litteras ad partem profert. Cf. ORDERICUS, Hist.
II

IV, n. 17 (ed Prevost,

[1840], ubi consecratio sub a.

;

1078 ponitur, quod

cum

ordine huius epistolae in mss. non consonat

PL

188,

360

s.

14 aforissimo

V
1

26 herlewinum
reverendo patri

P
1-2

Ep. 61 (prius

I,

52)
2
est

coll.

cum

LPMDT

ANS.]

.A.

quod] quoniam 4 mihi om. 5 prout verborum horum codicum non amplius annotabo)

MD

NMD
prompta

NV

vita

om.

LPMD

potest,

MD (inversiones

176
bilitas
litteris

EPISTOLA

61-62

mea
suis

cotidie
dilectio

orare

studeat.

Quapropter

et

in

hoc,

de quo mihi
9

vestra nuper

mandavit

negotio,

et in

omnibus quae ad

vos

pertinent,

orationes

nostras

- qualescumque

sint

- vobis

non deesse

sciatis.

Consilio autem
iubetis,
tutius

nostro

licet

vestra

prudentia non egeat, tamen, quia

12

breviter

illud

schedula

praesens exhibeat. Scimus quidem quoniam

est,

est

homini, infirmitatem suam semper timendo, quantum in se

tam

magnum

onus refugere,

quam de
est:

viribus confidendo
sibi

humeros
et

facile submittere. 15
sibi

Sed quoniam scriptum

rem propriae
nis
tati

nemo nostrum

vivit
:

nemo

moritur,

sed sive vivimus sive morimur, domini sumus

infirmitatis

sic

nos oportet inter timovoluntatis via discretio- 18

et

oboedientiam dominicae
abicere.

incedere,

ut

neutrum
affectu,

videamur
ut

Imprimis ergo vos divinae pie-

puro mentis

vitam vestram in beneplacito suo disponat, com-

mendate;
potestis

deinde
excepto
declinare

simplici

mente

et

humili

conatu

quibuscumque

modis
nisi

21

solo

peccato
potestis,

aut

onus subire recusate.

oboedienter
subite
fieri

Quod
nisi

si

per

peccatum

non

et

solhcite

portate.

Omnipotens deus

nihil

a vobis

de vobis

permittat,

quod

illi

24

placeat et vobis expediat.

62.

Ad

WALTERUM

abbatem
relictum redeat.

Obsecrat eum, ut ad gregem propter

quandam calumniam

Domino

et patri venerabili,

abbati

WALTERO:

frater

ANSELMUS
3

Beccensis, vita peccator,

futurae mereri felicitatem.

habitu

monachus, per praesentis vitae sanctitatem

16 moritur]
Est forte
sis,
s.

Rom.

14,7.

17 sumus] Ibidem, v. 8.

Ad
t.

Ep. 62:
253

WALT.]

WALTERUS,

primus abbas S. Martini Pontisarensis, dioecesis RotomagenChrist.,

qui pluries e monasterio aufugit (cf. Gall.

XI,

col.

ss.).

12 vestra prudentia] providentia vestra

totius

LPMD
1

13 quoniam] ]quia

MD
1

Mtutius]
suis

in
1

se] in ipso

MD
sicut

5 onus] honus
si

N
T

de viribus]
7
sic]

add.

LPMD

6 Sed quoniam]
in

MD

quod add.
pietatis
coll.

ergo add.

MD
tero

19 incedere]

federae

19-20

24-25 Omnipotens

expediat om.

MD

NVLP

Ep. 62 (prius I, 53) ANS.] .A. Walterio D

cum

NVLPMD

gual-

NM

EPISTOLA

62

177

Lum
nitebis;
6 quasi

scriptum
:

sit:

omnia

fac

cum

consilio,

et

post factum non paeest

et alibi

quoniam

quasi

peccatum ariolandi
:

repugnare, et

scelus idololatriae nolle acquiescere

valde nobis cavendum est ne nosi

stram contra

omnium

consilium nimium sequamur voluntatem, etiam

recta
est,

nobis videatur.
9

Neque
est:

enim

quidquid
stulti

singulis

rectum videtur rectum

eius.

quoniam scriptum
quae videntur
descendit.

Via

recta in oculis

Et:

Sunt viae

hominibus

rectae,

quarum
stultorum

finis

usque ad profundum inferni

Quapropter ne more
quarum
finis

errorem rectitudinem iudicantes

:

teneamus

vias,

usque ad profundum inferni descendit

nequa-

quam unusquisque

suo

inexaminato iudicio vitae suae debet ordinem comet

mittere, sed diligenter,

15

ne plurimorum

maxime sapientium

iudicio aut

oboe-

dientiae aut misericordiae aut denique caritati repugnet, perpendere.

Unde
contra
18

magis

est

mirandum, cur vestra

sanctitas vestraque prudentia fere

sibi

omnium

consilium,

contra oboedientiam

divina dispositione per

archiepiscopum suum et regularem electionem iniunctam, contra misericordiam

et

caritatem,

oves

sibi

commissas pastorali cura destitutas

exponit,

lupis infestantibus

Iacerandas
21

deserendo

quamdiu
igitur

vel

unam

considerat sua cura ad

acquiescat,
et
tot

salutem

posse

proficere.

Acquiescat

vestra caritas,

orationibus astricta ad monasterium

ricorditer resumat,

suum

redeat,

curamque abiectam mise-

ut desolatos consolando et adiuvando divinae consolationis

24 et auxilii rere solet,

vestri

recompensationem mereatur.

Nam
sic

calumnia
per

quae vos maxime

ter-

ab

abbate Sancti Arnulfi

monasterii consensum extincta, ut

communem iam nullo modo vos

est

eius et fratrum

impediat.

4-5 paenitebis] Cf. Eccl. 32,24.

oculis eius] Prov.

5-6 acquiescere]
9-11
descendit]

Reg. 15,23.
:

in

12,15.

Ibidem,

14,12 (Vulg.

Est via quae

videtur homini iusta; novissima

Cf. Ioh.
et

19-20 exponit] eius deducunt ad mortem). Huius nominis duae abbatiae notae sunt Metensis Augiensis (Schwarzach, Dioec. Argentorat.), quae a Normandia valde distant.
10,12.

autem

25 S.

A.rnulfi]

5 quoniam om. videtur

M
f.

MD
9
a.

6
pro
i.

idolatriae

omnes

codices
1 1

nobis] esse add.

LPMD

recta] est add.

PM MD
vestri

iudicantes]

(iudic)emus superscript.

12 quarum
tia]

u.

d. sic abbreo.

14 sapientum

16 pruden-

sapientia

26 monasterii

VLPMD

178

EPISTOLA

63

63.

Ad HENRICUM priorem.
De
reconciliatione
invident. nisi

cum

archiepiscopo

LANFRANCO facta.
-

De

his qui

HENRICO
RICUS

De

patientia erga archiepiscopum hahenda.

si

Quod

HENpossit.

nusquam
et

Becci,

ab archiepiscopo se separaverit, bene esse

Domino

patri

suo

carissimo,

domno

priori

HENRICO
et

frater

ANSELMUS
felicitatem.

vitae

praesentis

integram

prosperitatem

futurae aeternam
3

oi
vestra,

per

vestrum

nuntium

didicissem
afficeretur,

qua infamia diffamaretur

et

caritas
et

quo dolore, qua miseria

exinde

meum

consilium

auxilium quaesissetis, sicut

dicitis,

et

nullum reddidissem

responsum:

fateor 6

quia merito admiraremini et diceretis

credat mihi sanctitas vestra, quia

me fecisse quod non debuerim. Sed numquam huius nuntium vestrum memini
se

me
tur,

audisse.

Audivi tamen a quibusdam, non qui

nuntios vestros fateren- 9

quia non bene eratis apud

domnum

archiepiscopum.

Sed cum quaererem

propter quid, circumeundo significantes

quaedam

inconvenientia nihil certum

notitiam,

exprimebant.

Dum

igitur

exspectarem certiorem ierum

audivi inter

12

vos integram
licentiam

venisse

reconciliationem.

De
a

desiderio autem,

cuius vos velle

habere

domno
ut

abbate

et

me

significatis,

sic

olim audivi

15

nescio iam a quo -,

intelligerem

meum ad hoc
certissimus

desiderari auxilium,

non

tamen expeti responsum.

id

Sed

quoniam

eram domnum abbatem

numquam
deo

esse

concessurum,

melius rem penitus silentio tegendam,

et

quam
18

frustra

verbo detegendam putavi

claruit

puto.

Quod autem
quam

scribitis

quod miseinventores:
doluisse

rante
scitote

veritas

confusa et obscurata est

soliditate
veritatis,

falsitas

et

eius

me

verius

gaudere de

credo,

quam

de figmento

falsitatis,

quam numquam
quos adhuc

credidi.

21

De
dico

invidis vero
scitis:

oblatrantes

insidiantesque

patimini,

hoc

quod

quia semper

invidet vitium virtuti.

Si igitur invidiae per-

Ad

Ep. 63

Scripta non post a.

1078

abbatis Beccensis mentio

est

fit.

13

De

de-

siderio] Scilicet

abeundi in alium locum, qui non

Beccum,

ut infra (lin.

54

ss.) patebit.

Ep. 63 (prius
qua (ex quam)

I,

54)

coll.

cum

VC

quaesisissetis

20 quam doluisse]

dol.

EPISTOLA
24 secutione carere vultis,

63

179

aut locum ubi Iateatis vitiosos invenite, aut virtutibus

facietis,
nisi

renuntiate.

Sed neutrum horum

quia alterum est impossibile, alterum

execrabile.
27 sinistris
et

Quid

igitur

restat,

ut armati

armis iustitiae a dextris et a

transeatis
;

cum
et

apostolo per gloriam et ignobilitatem, per infamiam

bonam famam
ad dominum,

quidquid

ipsi

moliantur,

numquam ad
vestros;

eos,

sed ad

gressus vestros forti et quieta

30 per

mente

intendatis.

Si enim

oculi vestri semipsi

ipse

evellet

de laqueo pedes
et captio

vero inci-

dent in foveam,

quam

fecerunt,
sicut

quam

absconderunt,
libera veritas

ap-

prehendet"
33 riam
sicut

eos,

cum -

iam coepit - eminebit

in

ad glo-

et

obruetur confusa

falsitas

ignominiam. In quo tamen

sollicite vos,

decet perfectum servum dei, observare oportet ne inimicorum confusione

gaudentes
36 divulgando

eam

exprobretis,

exprobrando praedicetis,
conspectu dei ultione

praedicando divulgetis,

augeatis,

ne

in

inimicorum delectari iudidei

graillis

cemini.
tias
illi

De
miti

vestra igitur liberatione in secreto mentis in conspectu

agendo

gaudete

illorum

vero

peccatum

sive

eventum pro

39

orando

mente dissimulate.
vos super
affligi
:

Quod autem
omnes
42 illud
diligitis

frequenti

commotione

illius,

quem
diu

fere super
nisi

homines,

monstratis, nullum
virtutis

aliud video consilium,

quod

est

optimum

Sola

patientiae,

quam iam

viriliter

te-

nuistis,

consummatione opus habetis. Nullo enim modo

utiliusve
fugietis

efficacius aut

quantum

ad vos honestius
45 aut

ad

mentis

quietem, aut illum placabitis,

hostem

occultum,

qui

vos hac ipsa tribulatione

impugnat,

superabitis,

ut

coronam
;

victoriae percipiatis.

Non

enim coronabitur, nisi qui legitime

certaverit

nec legitime certat, qui non usque in finem aut suum aut im-

48 pugnationis perseveraverit.

Scriptum

est

namque quia

patientia

opus per-

fectum habet. Et: in patientia vestra possidebitis animas vestras. Si vero

mente amplectimini
51

patientiam

et
nisi

tribulationem
in

declinare

satagitis,

scitote,

immo

scitis

patientiam non esse

scientes

tribulatione.

Gaudete

igitur

in

tri-

bulationibus,

quia tribulatio patientiam operatur,

spes

patientia probatio-

nem, probatio

spem,

autem

non confundit.

26-27 a
30-31

sinistris]

Cf.

2 Cor.
7,16.
2,5.

6,

7.

29-30

pedes vestros] Cf.

Ps.

24,15.

fecerunt] Cf. Ps.

31-32 apprehendet eos] Cf. Ps. 34,8.

46-

47

certaverit]

Cf. 2

Tim.

48-49 habet]
:

Iac.

1,4.

49

vestras]

Luc.

21,19.

51-54 confundit] Rom. 5,3-5 (Vulg.

quia] quod).

25

faciatis

namque

est

C C

26 a

dextris] a

dex (in fine lineae)

45 superabis

48

180
Dicitis
gratia.
si

EPISTOLA
vos nullo

63-64

modo
est,

posse esse nobiscum sine integra

vestrae prudentiae
;

archipraesulis 54

Hic autem respondeo

nusquam vos bene

esse posse,

eam, quod ex vobis

sed

seritis,

nusquam vos

eam habere non contempnon poteritis, ut necesse sit vos alibi esse quam cum illo melius - quia nusquam rectius - esse posse quam nobiscum.
non habueritis
si

vero

57

Nulla enim ratione domnus abbas

et

fratres

vestri

aliter

concederent.

Nam

non tam parvi aestimatur aut tam parum amatur

ut qui

sanctitatis vestrae strenuitas, 60

eam

iuste potest

tenere,

sponte aut facile velit ea carere. Omnipotens

deus

sic

vitam vestram protegat et disponat, ut omnibus impugnationibus et

adversitatibus praevaleatis,

unde

coronam

sempiternam

percipiatis.

Orate

63

pro me.

64.

Ad MAURITIUM monachum
Eum
admonet, ut a domno
et

ARNULFO
MAURITIO
sicut
:

legat.

Dilecto suo

fratri

filio

frater

ANSELMUS.
si

Audivi quod
mihi,
ravi,

legas a

domno

ARNULFO. Quod
ipse ex parte

verum

est,

placet

qui semper profectum tuum,

expertus

es,

deside- 3

nec

umquam
in

utique plus
et

quam modo. Audivi quoque quod

tu
scis

ipse mul-

tum valeat
ris

declinatione,

quia molestum mihi semper fuerit puetibi

declinare,

unde

valde

minus

quam

expediret,

scio

te

apud me
filio

in 6

declinandi scientia
praecipio,

profecisse.

Hortor

itaque et precor
legeris
te

et ut

carissimo

quatenus

quidquid

ab eo

et quidquid
sic

aliud poteris, dili-

gentissime declinare studeas.

te

Nec pudeat

in

hoc studere, etiam quibus 9

putas non indigere, quasi nunc id recentissime incipias.

eius

Quo
si

et ea

quae

scis,
leris,

auditu confirmata securius teneas,

et

eo docente,

in

aliquo fal12

id corrigas et

quod ignoras

addiscas.

Si autem nihil tibi legit et tua

hoc

est

negligentia,

displicet mihi,

et

Ad

Ep. 64:
eo

Scripta non post a.

cf.

1077:

GONDULFUS

nondum

episcopus.

ARN.] De
54 vobiscum
coll.

Ep. 38.

corr.

ex nobiscum

V
VC

61

ut]

aut

C
in

Ep. 64 (prius
quibns

I,

55)

cum

VC

7 scientiam^

9 etiam

EPISTOLA
volo quatenus ut
15
fiat,

64-65

181

quantum

potes

satagas,

et

praecipue de

VIRGILIO
vel

et

aliis

auctoribus quos a

me non

Iegisti,

exceptis his in quibus aliqua tur-

pitudo sonat.

Quod

si

aliqua re obstante non potes

legisti,

ab eo legere

hoc

stude ut librorum quos

18

quoscumque potes

et

quibus horis potes, totos

a principio usque ad finem diligentissime, sicut supra monui, declines.

Osten-

de etiam eidem carissimo amico nostro

et
21

hanc

epistolam, in qua ut breviter

tibi

multum

eius

pro

te

deprecer dilectionem, peto ut

amicitia,
et indico
est

ostendat

quantum
non

de vera eius confidere possum

alteri

quia quod
et

tibi faciet,

quam

cordi

meo
;

faciet.
si

Diu enim

ex quo ego

ipse

de mutua

certi

sumus amicitia

ipse,

quod ego numquam

obliviscar,

reminisci di-

24 gnatur.

Saluta illum

rem
27 qui
te

et

quam reverentius potes ex nostra parte, domnum meum GONDULFUM aliosque domnos
sunt.

et
et

domnum
fratres

prio-

nostros

tecum

Vale,

fili

mi dulcissime,

et

ne contemnas consilium paterno

diligentis

affectu.

Vale.

65.

Ad WILLELMUM abbatem,
Quomodo
ostendit.
-

se

habeat erga comitem excommunicatum, qui sacris se immisceat,

-

De

presbyteris irtcontinentibus.
-

De

lapsis occultis et paenitentibus, qui

sacros ordines habent.

Petitio

communionis meritorum.

Domino
in

et

patri,

abbati reverendo
in

WILLELMO
est

frater

ANSELMUS

hac

vita

diuturnam prosperitatem,

futura aeternam felicitatem.

tx
tam
eius

quo vestra probitas mihi suam dignata

concepi dilectionem,
ut

praebere notitiam, tansit

semper

eius

mihi dulcis

memoria.

Quod
non
XII.

25-26 priorem]
constat. In cod.

HENRICUM.

Ad

Ep. 65

WILL.] Quis

iste sit,

notatur

abbas Fiscannensis, quod tamen cum chronologia non bene

fuerit.

congruit,

cum

is
:

ab anno 1079 tantum abbas

abbas Samurensis

Cod. Oxon. Laud. Misc. 344

(s.

exeunte) habet

sterium longe abest.

(=S. FLORIANI; 1070-1118); quod tamen monaReliquenda certe est illa antiqua opinio, quae eum abbatem Hirsau-

giensem (1069-1091) fuisse tenet.

26 dominos

C
collegi)

tantum hctiones

Ep. 65 (prius I, 56) Domino] No

1

coll.

cum

NDVT

(e cod.

praecipuas

T T

reverendo abbati

Guillelmo

.W.

D
T

ANS.]

A.

2 diuturna

3 probitas vestra

DT

mihi om.

182
expertus
verentia

EPISTOLA

65

sum non immerito

dignam
agnovi

fuisse,

quoniam
et

et

vitam vestram amore et re-

existere,

paternitatem

vestram non sine affectu

fratres a vobis venien-

dilectionis
tes

erga parvitatem

meam

esse.

Saepe namque
relatione

me non
minime
et

solum

sanctitatis

vestrae

aedificaverunt,
licet

sed et dignaest
in

tionis

vestrae

salutatione
possit
tantis

honoraverunt.
meritis

Quare
Sed
haec

quidquid
est

me, 9

toto
ris

respondere,

meum tamen
deo
in

quantum amo-

reverentiae

possum
ad

exhibere.

nobis servanda et
12

augenda

committens,

ea

de

quibus

meam

parvitatem vestra consulere

forte

dignata est prudentia,

non praesumendo sed

oboediendo respondebo,

non quod

sufficiat,

sed quod mihi videtur.

vester,

Comes quidem
se

qui excommunicatus

vobis

divina celebrantibus

15

miscet,
in

mihi videtur
quibus

humihter
affirmat

admonendus, ne contemnendo
se
et

sententiam
sperni

eorum,

deus

audiri

cum
cum
potest.

audiuntur
solvunt
:

et

cum
18

spernuntur, se ligare
dei iudicium,

cum hgant

solvere

aggravet super se
melius
illi

quo fugere

nusquam

homo
iis

Quare

esset,

ut per salubrem

humihtatem abstineat ab
praesumptionis
quaesita

a quibus

eum

apostolica segreilla,

gat sententia,

quam per

contemptum

se ingerat in

quae

21

numquam

nisi

per humilitatem

prosunt et semper inordinate praeet gravissimo

sumpta obsunt. Nec debere eum nullo suo commodo

cogere vos
ut,

suo malo

cum eum
atque

offendere

nolitis,

deum

et sedis apostolicae auctorita- 24

possitis.
si

tem graviter
Facilius

irritetis,

ad quos pacandos illum adiutorem habere non

benignius

quoque

apostolicum

eius
si

rationes suscepturum,

suam

illum

sententiam cognoverit reveritum.

respuerit,
scitis

Quod

comes idem hanc ad-

27

monitionem

quia plus est deus timendus

quam homo. Qua-

propter aut secundum iam prolatam apostolicam sententiam erga illum agen-

dum, aut ipsum apostolicum

denuo consulendum existimo.

sive

aliquem eius vices gerentem de hoc ipso 30

De

presbyteris

vero qui se aperte

reproba
est

libidinis

conversatione deo

reprobabiles
ecclesiastico

exhibent,
iustoque

omnino
rigore

tenendum

quod

apostolica providentia 33

constituit.

Nempe

nullatenus

convenit

ut ibi

17-18 spernuntur] Cf. Luc. 10,16.

Cf. Act. 4,19.

18 solvunt] Cf. Matth. 16,19.

28 homo]

5
et

non immento]
om.

in

immerito

T T T

6 non

sine]

afi

sine

D
T

10 tamen

meum

13-14

forte

videtur
esset] esse

8 aedific&verunt om.

om.

D
20 ab
dicisionis

17 in
his D NVT

quibus] in om.

DV

19 nusquam]

numquam
32

T
signo

ab

hiis

25 placandos

De

presbyteris]

cum

EPISTOLA
reverenter astetur,

65

183
fetentes,

ubi pertinaciter aperta et impudenti libidine

dei

36 et sanctorum prohibitionem

contemnendo,
ipsos

sacris

altaribus

deserviunt,

immo
dei et
sa-

non deserviunt, sed quantum ad

tractant
39

commaculant.

Non quo

quis ea quae
ut qui

contemnenda,

sed

tractantes exsecrandos existimet;

angelorum praesentiam non reverentur, vel hominum detestatione

cra contaminare desistant.
tari

repulsi

Nec

ullatenus

oportet ut
se

illi

sint

consortes de alaltari

participantium,

qui per immunditiam

faciunt

exsortes

deser-

42 ventium.

De
45 ordinibus
lati

lapsis

autem

sacros

ordines

habentibus
est

et

spontanea humilitate

secrete quibus debent confitentibus,

nequaquam
si

asserendum quod eisdem

spiritus

amplius

uti

nullatenus possint,
et humiliati

per sacrificium
placantes

contribu-

cordisque

contriti

deum

ad

virtutum

profectum

studiose contenderint.
43 ter

Nam

nec apud
;

deum

reprobatur officium alicuius propsacri

culpam quam ipse

ignoscit

nec apud homines decoloratur

ipsi

ordinis

dignitas propter

personam, cuius
lapsus

peccatum non cognoscunt, quibus dua-

bus causis carnalis

51

prohibet ad sacros ordines accessum et reditum.

est

Sed quoniam ferme semper occultum

tes et
est

quorum remissae
deo

sint

iniquita-

quorum

tecta
sibi

sint

peccata, quorum vero minime: tutius semper

conscium

criminis

ab

iis

quae

placitam

personam exposcunt,

54 per laudabilem humilitatem abstinere,

quam
deo

per culpabilem securitatem prae-

sumere.

Illud

namque

semper

potest

non improbante, hoc vero non

debet
57

nisi

deo approbante.
sententiae,

Qui autem huic

lapsum
concedit,

quae ad

sacri
nisi

ordinis

officium reditum post

nequaquam

alia
:

ratione,

auctoritate fulciatur scriptu-

rarum, vult consensum

attribuere

legat

epistolam

beati

60 directam universis episcopis per Galliam constitutis et beati

CALIXTI papae GREGORII ad

firmis

SECUNDINUM
63 tione indigeat.
suis

inclusum,

ubi

ipsi

hanc

sententiam

sic

et

paene

eisdem rationibus et auctoritatibus confirmant, ut

nullatenus
id

aliorum proba-

Sed quoniam
epistolis

idem beatus
:

GREGORIUS
ne
sibi

ipsum

in
sit,

aliis

quibusdam

studiose prohibet

ipse

contrarius

de

apertis

quidem prohibuisse, de

occultis vero post

dignam

paenitentiam con-

45-46 humiliati] "Cf. Ps. 50,19.

inclusum] Cf.
s.

GREGORII

60 Magni Ep.

constitutis]
1.

Cf.

PL
(PL

130, 135
77,

ss.

60-61

IX,

n.

52

982

ss.).

37 non 1 ]
divis.

ut

T
n. III

NV

40 Nec] sign. diois. 50 redditum T

NVT

n.

II

T
VI

43
58

De

Iapsis]sr'gn.

53 ab

his

alia] aliqua

184
cessisse
intelligitur.
:

EPISTOLA

65

Nam
non
sit

crimen quod a deo non imputatur nec ab homi- 66

reprobat

nibus esse putatur

in
tali

nec decolorat, ut iam dixi

cum tamen

re cuique tutius

coram deo plus timere quam confidere.

Prohiberi autem invitum debere, qui occultum crimen humili confessione 69

sponte et occulte detegit, minime existimo, ne multis obstruatur via salubris
confessionis,

qui

potius eligent penitus in

mortem

occultari,

quam hac

occa72

sione in
illi

certitudinem vel in suspicionem alicuius criminis

confitetur
sui

adduci.

Nec enim

cui

statuitur

ad peccatum,

si

confitentem absque eius consensu

potius

cessare a
videtur,
si

ordinis officio

non

cogit;

sed

magni criminis reus esse

cogit,

quia

sic

et

confitentem paenitere confessionis et plures non- 75

compellit.

dum

confitentes horrere confessionem

sit

Nam
se

satis

patet

quam minus
et 78
Ille

malum

cuilibet

peccatori

ad

altare

cum amore

confessionis peractae et

spe misericordiae humili mente accedere,

desperatione

quam

cum odio

confessionis

veniae

indurato
fit,

corde desiderio

aut etiam actu ingerere.

itaque cui confessio

in

nequaquam
non

particeps aestimandus est minoris culpae,

qua alium
;

permittit,

consentiendo

sed

maiorem prudenter praecaad quod multos

impellit,

81

vendo

maioris vero criminis auctor esse

videtur,

etiamsi

non volendo, tamen inordinate

plus
illi,

quod minus quam quod maius

qui humili
contritione

erat timendo.

Sed manifestum
multo

est

quia

superbam

84

verecundiam conculcando semetipsos iudicantes,

consentiunt
:

indicenti

cessationem sponte

tutius

ministrant permissi seu etiam iussi,

quam
;

illi

qui
cui 87
est,

verecundia
confitentur,

humana

inter

deum

et se iuste
istos

iudicare refugiunt
invitos,

licet

is

valde periculosius
spontaneos.
utrisque

prohibeat

ut

supra dictum

quam

illos

Et
illi,

cum
non

necessarium

sit

vel

ad tempus

abstinere,

puto quia 90
re-

qui
;

libenter

cessant,

ad quod non bene properant sunt tantum

laxandi

ii

vero,

qui sponte abstinent,

in
illis,

ad quod bene non praesumant etiam

revocandi.
liatur
;

Nam
istis

si

revocentur, oboedientiae tegmine praesumptio pal- 93

in

vero humihtas oboedientiae robore adiuvatur.

Quae

revocatio

non

indifferenter,
est.

sed

magna

praelati confessionem suscipientis discretione fa-

cienda

Saepe namque contingit

humilitatis

ut quis

non per immensum

superet
;

criminis hor- 96
stulti-

rorem
tiae

et

per vim
et

humanam verecundiam

sed per

tenebras

impudentiae

duritiam foeditatem sceleris et pudorem non

69 Prohiberi] cum signo diois. 92 ii] hi V hic deficil T ah

alia

NV

cum

litl.

inil.

maiori

82 ad quod multos]
in istis]

bene om.

94

margine

insert.

manu

EPISTOLA
99 sentiat et per negligentiam
est,

65

185

officium

suum non appetat. Qui autem huiusmodi

Sed cum

numquam ad sacrum
si

officium aut vocandus aut revocandus est.

humilitas,

pro ipso paenitente

supplicat

suggerit

contritio,

intercedit vitae

102mutatio: tunc nimirum,

praelatus non

tam de

meritis

aliquibus,

quam de
ad
egisse

magna
sui

misericordia et de multitudine miserationum dei illum

invitet
ofncii,

confortans,

usum

puto

quia non tam temere

quam prudenter

105 videatur.

Est enim saepe in huiusmodi praevenienda pusillanimitas, excludenda

contemptus suspicio, ostendenda benevolentia, exhibenda compassio.

Hoc

enim

modo
108

qui tales sunt,

quanto benignius tanto efficacius ad perfectionem proin

vocantur et tanto

strictius

bono proposito hgantur.

patrum
his

Potui plura de
tas,
1 1
1

scriptis

intexere

sed quia epistolaris brevisimpliciter

quae iam

se nimis

extendi reclamat,

non

consentit,

quid de

interrogatis

sentirem paternitati vestrae

iussus exposui.
sunt,

Omnipotens dominus
sic

vos et in his et in omnibus quae vobis agenda

ritatis

in

rectitudine ve-

dirigat,

ut pro eis

se

ipsum vobis retribuat. Si praesens essem coram

vestra,

lNvobis

et

coram

sancta
:

congregatione

de qua multa bona a multis

prosternerem et ut
in

concorditer audio

supplici

mente corpus totum

in

me

bo-

norum, quae deus operatur

1

vestro

monasterio,

perpetuum

participem

17 in

fraterna caritate concederetis, peterem.

meritis,

Sed quoniam ego hoc non possum,

sanctitate

praesumo non de meis

pro
1

sed de vestra

rogare,

ut vos
filiis

hoc

me non

humiliato corpore,

sed benigna mente

ab

eisdem

vestris

20 mihi petatis et

cum

illis

concedatis. Valete.

103 de magna misericordia] Cf. Ps. 50,3.

de

multit.

miserationum]

Cf.

ibidem.

113 Si] sign.

Jivis.

NV

120 Valete om.

186

EPISTOLA

66

66.

Ad LANFRANCUM
De
vertentem commendat. - Epistolas

archiepiscopum Cantuariensem.
-

nepole nuntium relaturum esse scribit

s.

OSBERN UM Cantuariam

re-

PAULI

mittit.

Domino
licae

et

patri

suo,

reverentiae honore et amoris affectu matri catho-

colendo
suus.

archiepiscopo

LANFRANCO
humilitatis

frater

ANSELMUS

suus
3

quod

Licet rarius
vestra suscipiat,
in

quam

debeat

meae

lilteras

paterna sanctitas
alibi

fidelitatem

tamen vobis debitam cor

servat.

meum non

quam

se ipso

scriptam integram

De

carissimo meo, nepote vestro, co- 6

piosius nuntius vester,

divit,

qui ea quae circa ipsum sunt vidit et ab

eodem au-

potest interrogantibus dicere

quam

epistola

mea cum

possit describere.

Quod
nullo

autem ad
ter

me

attinet,

sic

me

sibi

non invitum

propter

vos tum prop- 9

in

se

ipsum - ut taceam debitum fraternae

illi

caritatis

astrinxit, ut

eius

commodo quod possim me velim Domnus OSBERNUS, quem ad

adeo menti meae glutinae

subtrahere.
vestra
iubet,
fa- 12

se reduci auctoritas

teor,

dilectionis
sui

adhaeserat, ut eius separationem

toleret.

cor

meum non
stilus

nisi

cum

quadam

scissura

Testis enim est

est

illi

non tam
ut
tur

meus

quam quam

conscientia,

quia

sic

nobiscum

conversatus, 15

ab omnibus bonae propositum

affectum caritatis,

voluntatis sincere

diligentibus plus merea-

aspeiitatem alicuius severitatis.

Quamvis itaque
bonis

admonitione non egeat sancta vestra benignitas, quae

solet,

semper

adesse

18

compellit

me tamen

meritis praefati fratris

comparata
sed

dilectio toto pre-

cari

conatu, quatenus non solum quia ipse meruit,

et quia fidelis servus

vester desiderat,
nisi

desiderando postulat,
ipsi

illum

benigne

suscipiendo,

benigne,

21

aliter

vitam eius
ut illum

mereri videritis,

tractetis.

Praeterea, quoniam non

audeo dicere
quia

ad nos aliquando

remittatis, hoc, ut puto, Iicenter dico

numquam ab eo
Epistolas beati

vivens dissociari vellem.

24 libenter parentes

PAULI

vestro

mandato

vobis

mit-

Ad

Ep. 66: 12 OSB.] De eo

Commenlariis
in

cf.

EP
s.

39.

25-27 Epistolas sermo

est (cf.

etc.]

De LANs.).

FRANCI

Epistolas

PAULI
2
corr.

PL

150,101

9 cum]

Ep. 66 (prius I, 57) coll. cum NVLP 13 glutino tum ex cum P

LANFR.]

.L.

ANS.] .A.

ex glutine

EPISTOLA
timus; sed quoniam
27

66-67

187
vestro

quod

in

eodem codice de
quid vos

opere
ire

est,

alibi

non

habemus,

satis

scire

potestis

aliquando
solidos
;

factum

desideremus.
viginti

Quidam
iussistis

miles detulit nobis

centum

viginti

de quibus

sicut

expendentur.

67.

Ad HENRICUM
Et
ipsi

priorem.

commendat
et

OSBERNUM

revertentem.

Domino

amico carissimo, reverendo

seminare sanctitatem,
in

priori

HENRICO
qui

frater

ANsic

SELMUS
3

in

terra

caelo metere felicitatem.

vester,

L/ilectus meus,

domnus

OSBERNUS

ad vos
atque,

ducitur,

pristinae vitae perversitatem

sponte accusat et exsecratur,

et

inquantum

ex ea quam nobiscum habuit conversatione palam

6 sic vitae laudabilis
in

secrete experiri potui,

interior

amore accenditur,

ut

non

immerito

eius

homo

melius aut iam mutatus aut procul dubio facile mutandus existimetur.

Et vestrae quidem notum

9 tatis

est

prudentiae quia
in

numquam
et

tanta benigni-

opus

est

exhibitione,

quanta

nova
quae

et

rudi de reprobis ad probos

nutriri

mores conversione.

Ne bona
Precor
igitur

incepta,

ad profectum duci

possunt per fomenta benignitatis, impediantur aut certe frangantur per auste1

2 ritatem

severitatis.

dilectam vestram

sanctitatem, quatenus, sicfratri

ut

vestri

decet

discretionem

regiminis et

praefato

expedit,

omnem
dilec-

praeteritae
1

perversitatis

eius dissimulantes

memoriam,
nisi

lacte perspicuae

5 tionis

propositi nutriatis

melioris

infantiam,

forte

- quod non puto -

in

pristinam non ex infirmitate offenderit,

illi

sed ex voluntate redierit malitiam.

latuisse in

Nullatenus enim
1

opportunius

probatis

dilectionem sub severitate

quam

sensit in errore,

quam

si

nunc patuerit

erroris correctione.
nisi

Denique
qui

ut mihi videtur,

ad rectae

vitae tramitem nullus debet impelli,

non

potest attrahi.

Precor etiam, seu potius exigo ex debito

quod

sibi

invicem

Ad

Ep. 67

Simul cum Ep. praecedente confecta.

28-29 Quidam milcs

(prius
I,

expendentur
NVLP
7 immelius

om.
1

V
HENR.]
1

28

detulit] attulit

LP
LP

Ep- 67

58)

coll.

cum

.H.

3 ducitur] reducitur

6 homo

eius

3 discretionem] dispositionem

18

EPISTOLA
sicut

67-68

debent amici, ut
diligere,
sibi
sic

omnes

dilectae mihi fraternitati

in

vestrae dilectos volo

21

domnus

OSBERNUS

adipiscendo

meam

dilectionem

multum

gaudeat vestram crevisse. Valete.

68.

Ad GONDULFUM monachum.
De
muneribus ab ipso missis
et

suo tt

HUGONIS

et

BASILIAE

nomine

gralias agit.

Suo domino,
frater

suo

fratri,

suo

amico carissimo domno

GONDULFO

ANSELMUS quod suo suus. Lum tu non potes precibus movere

mittam, convertis te ad aliud
remittam.

pigritiam

meam

ut tibi salutatorias 3

litteras

consilium

et pulsas

me

tuis

donis,

ut

vel

gratias

Et quem blanditiae nequeunt ad scribendum ad

gratias

attrahere,

saltem
tioni,

pudor

queat
est

agendum
gratias,

impellere.

Ago
fiunt

igitur

tuae dilec-

quae

dulcis

cordi meo,
carior
tua.

non quantum mihi cara sunt dona

tua,

sed quantum
mihi sapiunt

mihi

est

caritas tua,

qua

et

condiuntur et

quam

munera

Tanto namque

carior

mihi est caritas tua 9

quam quidquid
transmittere et

mihi donare potes, quanto ea quae donas potes a te longe

cantatem non potes a

sed
ista

te

dimittere.

Illa

enim possunt

sine te
sive 12

mare

transire,

nbn
mihi

potest de corde tuo exire.

aliquid,

Hanc
fervere
;

certe,

dones sive non

dones

semper

scio

in

te

huic,

sive

loquar sive taceam, semper scito cor

meum

sixili

affectu
eius,
tuis

respondere.

Dominus
tias

HUGO
gratiis

et

domina BASILIA,
quas mandas,
facis

uxor

magnas
quae

tibi

gra-

15

agunt pro
tuis

tuis

pro
eis

donis

mittis,

pro

oratiombus
tavi
eis

quas pro
et

eis

et

quas
tuas

promittis.
retuli

Ego

ipse praesen;

munera tua

legi

litteras

et

verba tua

quae omnia

gratissime et laetissime susceperunt.

Ad

Ep. 68:
I).

Scripta non post a.

1077.

15

HUGO]

H. de Gornaco, amicus

WILLELMI
283, nota

Conquestoris, qui postea habitum Becci sumpsit (cf.

RULE,

Life etc, p.

Chronicon

De BASILIA et aliis Beccense (PL 150, 648).

matronis, quae monasterio Beccensi serviebant, cf.

23 gaud

(in fine lineae)

Ep. 68 (prius

I,

59)

coll.

cum

NVLP

GOND.] .G

2 ANS.] -A.

II

sine te possunt

LP

EPISTOLA
69.

69

189

Ad MAURITIUM monachum.
Gaudet quod

MAURITIUS

ab omnibus
filio

diligatur.

Domino

et

dilectissimo fratri et

MAURITIO
et homines.
litteris

frater

ANSELMUS
quoniam de
ser-

sapientia et gratia proficere

3

apud deum
invicem

Diu
soliditate

est

quod

nostris nos

non

visitavimus,
et quia

mutuae nostrae

dilectionis
fuit,

non dubitavimus

nuntiorum

monibus,
6 ipse

cum opportunum

nos salutavimus. Sed ne qua occasione amor

ab aliquo

putetur tepere,

expedire

puto ut aliquando schedulis, quasi

fervere.

scintillis

ab invicem emicantibus, videatur

Hoc

enim ipso quia deminus, sed

ut te

siderantem te desiderans habere

9

mecum non possum, nequaquam

diligi

magis

te

diligo

quia

cum

te

sic

a maioribus et melioribus me,

dimittere nolint, video,

plus te diligendum intelligo.

sic

Unde

fit

ut

paene du-

bium mihi
i

sit,

utrum quia

te

facis

amabilem plus gaudeam, an quia tam

2 amabili

frui

non possum plus doleam.

15

Verum quoniam scio quia non tantum propter me quantum propter te me debes amari soluta quaestione certum est quia plus debeo de bonorum morum praesentia, quae tecum est, congratulari, quam de corporis tui absentia, quae mecum est, contristari. Denique semper ut deo et bonis hoa
:

minibus amabilis esses, desideravi

18 scius

et

pro

mea

possibilitate,

ut tu mihi

con-

es,

studui,

quamdiu mecum
non
potuit,
;

fuisti;

nec tamen desiderium idcirco

fuisti.

tepuit,

quia studium operari

postquam mecum non

sis,

Verum non
expedit
:

ubicumque amaris,
21

esse potes
sis,

sed ubicumque

amari et bonus esse potes.

tibi

Ut

igitur

ibi

et

talis

ubi et qualem te esse vult deus et

salvo

tamen mutuo
;

nostro,

quia exigit mutuus amor, desiderio

sis,

exoretur

deus

et

quoniam iam, ubicumque

bonis amabilem te fecit

benedictus

24 deus.

Saluta dilectos

fratres

et

amicos nostros

domnum
27

WIDONEM, domnum ELMERUM

OSBERNI.

et

domnum domnum

HERLUINUM

et

HULWARDUM,
OSBERNUS
eo
cf.

consobrinum domni

Ad
dum
eo

Ep. 69
Ep. 31

Simul cum duabus Ep. praecedentibus

23-24 benedictus deus] Ps. 65,20;
et 39.

missa,

cum

non-

salutetur.

et passim.

26 WID.]

De
Ep.

cf.

Modo

ergo denuo Cantuariae moratur.

HULW.] De

33. Reversus est igitur Cantuariam.

Ep. 69 (prius 1,60) coll. cum VLP cum add. V 22 quia] quod V

15 morum] meorum 26 guidonem V

19

mecum

190

EPISTOLA

70

70.

A DURANDO
Laudat Meditationes
societatis
et

abbate Casae-Dei.

cupit alia opuscula

ANSELMI.
ut
sibi

Petit

unitatem
s.

cum

congregatione

Beccensi.

Rogat

mittantur

epistolae

PAULI.

DURANDUS,
MO,
modo
venerabili

sola dignatione dei abbas

priori,

Casae-Dei

domno

ANSEL-

Beccensium
litteris

aeternam salutem.
iuvenes praeclarae habitudinis in omni 3

LJaiocenses duo
se

imbuti,

habendi - minor

eorum
et

vocabulo

est

ROCERUS
maxime
et

et

alter

est

WILLELMUS
Deinde
:

duo

illi

praeter eos plures, sed

illi:

distillave-

runl auribus nostris oleum

et

suavitatem

tui

et

nominis

religionis.

Terret

me

vita

mea, namque diligenter discussa, cum eo quod

de contrito spiritu tuo
et

sequitur, scriptum hoc et praeter hoc alia piissime

pietate contriii tui cordis edita et scripta legere,
:

de

pias praestant nobis

et

lacrimas tuas 9

noslras edere,

ita

ut
et

utrumque miremur:
sine

in

corde tuo redundare

tantae rorem

benedictionis,
ita

susurro inde descendere

rivum

in

cordiin

bus nostris.
bis

Nam

est

vere.

Pietas scriptae tuae orationis excitat

no- 12

pietatem sopitae compunctionis, adeo ut quasi mente prosiliendo congau-

deamus,

ea
te.

diligendo

in

te,

vel potius

in

eis

te,

super

ea

et

per

ea
15

deum

et

Intercede igitur
te,

- quia
et

intercedere potes
alia
si

pro nobis intercete

dentibus pro

ut

possumus,
et

mitte
in

qua habeas a

scripta,
est nobis
18

quae non habeamus, notus

utrobique.

rogatus

dilectione,

quae continua

Rogamus
te

etiam

in

corpore

ipso

congregationis unitatem societatis,

mittimus,

et

pro nobis in eo

fungi

legatione

quia

redundans tu caritate

Ad
1487

Ep. 70
a.

Scripta a.
a.

1073-1077.
electus

DURANDUS]

Abbas Casae-Dei (Chaise;

Dieu) ab
ss.;

1073;

1077
3-5
I,

episcopus

Claromontanus (Clermont

cf.

PL

150,

-1095).
Meditatio

WILL.]

Ad
76

eos missa erat Ep. 21.

ss.

7 discussa] Est

ANSELMI

in hoc. vol. p.

contriti tui cordis] Cf.

Ps. 50,19.

Ep. 70 (prius
et
0771.

I,

61

coll.

cum

VLP
alia

2 venerabili Beccensium

priori

om.

7-8 Deinde

V
:

4
Terret

alia]

Deinde scriptum ruum hoc quod

ita incipit

me

vita

mea. Praeter hoc etiam

LP

8 Scriprum

EPISTOLA
21 fideliter

70-71

191

poteris hoc

rogare et rogata ipse dare. Parati etiam nostrae dilec-

tionis

dare pignus, pignus exigimus a vobis.

nos eligimus Epistolas

Vos

nobis,

PAULI

vobis.

eligite quod possumus a Neque praetendimus in eo

;

24 dolos,

quasi primi parati accipere et non primi parati dare

est

quod

remotis-

simum

a sacramento

dilectionis,

quae deus

est.

Verum

ardentes caritate

non praevidemus

quomodocumque postulemus, omnibus sanctae

et

huius pro-

27 fessionis parati nos

noslra

commode

petita

non negare.
te

Hi
in

igitur

duo

fratres,
te

tui desiderio

accensi,

opitulantem

habeant

omnibus,

quia de

pendet voluntas

omnium

in

omnibus.

71.

Ad
mandata

DURANDUM
societatis

abbatem Casae-Dei.
congregationis Casae-Dei. -

Petit pro se unionem

Responsum ad

latores lilterarum afferre scribit.

Domino
rentia
3

et

patri,

merito

sanctitatis

cum amore
quod

reverendo,

cum
:

revefrater
vita
feli-

amando

DURANDO,
Beccensis,

abbati coenobii

dicitur
:

Casa-Dei
sic

ANSELMUS
citate.

vita peccator,
sanctitate,

habitu monachus

in

hac

perseverare in proficienti

ut in futura

gaudeat

in

sufficienti

Vestrae
infudit
;

paternitatis

epistola percepta

magnum
idem
se

se cordi

meo gaudium
fere

sed vita

mea

respecta non solum

gaudium

totum de

corde
9

meo

refudit, sed insuper dignus

maeror mentem

meam

graviter perfudit.

Nam

ex eo quod vestram sanctitatem

me

ignotum homunculum adeo dilexisse

visitare
et salutare

cognovi, ut

me

suis

litteris

de tam longinquo

dignaretur,
consi-

non immerito
1

sibi

visa est

mea debere
diligi,

exsultare

humilitas.
existimatis

Sed cum

dero

me nequaquam
:

a vobis

nisi

quia

me

aliquid esse,

cuin nihil sim

intelligo

quia non

diligitis

vilem et contemptibilem coram deo

23 epistolas
quae
tem. deus

PAULI]
Cf.
1

Forte
Ioh.

cum Commentario

LANFRANCI

(cf.

Ep.66).

25

est]

4,16.

Ad

Ep. 71: Responsio ad Ep. praeceden-

21 rogata] hoc add.

coll.

LP
in

21-22

dilectionis nostrae

cum

NEVLP
ibidem)
et] et

E
2

ultima pars tantum epistolae habetur,

tae

57

(cf.

DUR.]

.D.

Ep. 71 (prius I, 62) tamquam finis Episto3 ANS.] .A. 4 futuro LP

LP

13 vilem

om.

192

EPISTOLA

71

et
tis

hominibus personam - quod ego sum -, sed strenuum

virum - quod

et

alicuius

virtu15

ego

utique
prosit

non sum.

Quapropter timens non solum ne

diligitis,
:

mihi nihil aut parum

vester
tepor,

amor, quia non sum quod

sed

ne mihi nimium
obsecro ne
sim,
et

obsit
putetis

meus
aut

quem
quasi

in

me non
alicuius

cognoscitis
spiritualis

precor,
18

me
me

ametis,

iam

provectus

sed ad hoc

me

diligite,

diligendo

orate ut sim.

Sic enim vestra erit

vera de

aestimatio,

et

vera erga

me

dilectio,

et

secura mihi de ve21

stro

amore

exsultatio.

Rogo
auferatur,
ricorditer

itaque quanta possum humilitate reverendam paternitatem vestram,

precibus,

agite vestris sanctis

et

quatenus et quod ego adhuc noxie sum a

me
24

quod nondum
proximo

utiliter

sum mihi

tribuatur,

et

vobis

quod mise-

indigenti

impenditis

retribuatur.

Nostras vero pro vobis

orationes,

quia perviles

sunt,

reverendae vestrae beatitudini promittere non

dignamini,

audeo, sed eas, quia quid vel sunt vel

poscere

negare

non debeo. Quare

sunt,
in

si

ali-

27

vestris

suffragantibus meritis futurae

monasterii,

vera caritate

vestrae sint et sanctorum

vel futuri sunt.

qui

vobis divinitus commissi vel sunt

Et quamvis aut minimum

quid aut

nihil

sit

quod vobis ex

30

me

concedo, aliquid tamen

magnum

a vobis deposcere praesumo. Prosternit

vestra
paternitate et

itaque se

mens mea coram reverenda

coram

omnibus

vestrae sanctae congregationis fratribus,

humili supplicatione rogans, quatenus 33

me servum

vestrum, vestri
et

monasterii fratrem, velut

unum ex

vobis in per-

petuum concedatis
subscribi faciatis.

nomen meum ultimum,

ubi vestra scripta sunt nomina,

36

Ea

vero,

quae

vestris

mandatis respondentur et quae mandantur, revefilii

rendi domini et fratres

nostri,

vestri,

qui ad nos venerunt, melius Iosic

quendo quam nos scribendo narrabunt. Omnipotens deus

versari in
dei,
in

vobis det con- 39

Casa-Dei

in

hoc saeculo,

ut inter

beatos qui habitant in

et

domo
Chri42

saecula saeculorum laudetis

deum, domine pater

domini

in

sto

fratres.

Amen.

40-41 laudetis deum] Cf. Ps. 83,5.

18

spiritalis

N
V

provectus

spirit.

P
LP

sanctis vestris

37

et

quae] atque

20 vera 2 ] vere corr. ex vera 39 vobis] vos V

N
40

23
ut inter

beatos] hic prosequitur

EPISTOLA

72

193

72.

Ad LANFRANCCJM
Rogat eum,
ut
nitate recuperata remittat.

archiepiscopum Cantuariensem.
examinet,
et

opusculum suum (Monologion)

ut

nepotem

sa-

Domino
frater
3

servus,

patri

filius,

reverendo archiepiscopo

LANFRANCO

ANSELMUS.
Opusculum
illud

quod paternae
coram

vestrae

censurae misi, libentius ipselegissem.

met,

si

opportunum

fuisset,

ipsa

examinandum

Quod

quia

nunc esse non

potest,
illud

vellem multum

precari,

quatenus dulcis mihi paterna

6 vestra prudentia

non

dedignaretur vel quolibet alio legente audire et

praecipere,
nisi

quid ex eo

fieri

deberet

timerem indiscrete molestus esse

in-

dignitati vestrae,

quam

multis

magnisque rerum maiorum consultationibus

nihil
sic

9 desinenter

occupatam non dubito. Quapropter, quoniam

displiceat
:

mihi volo
iudicare,
vestri

placere,

ut vobis

sicut

solius

est

vestrae

experientiae
ita
sit

quantum vobis hoc quod me multum

12bitrii
eligere,

velle

significo

Iiceat,

ar-

utrum vobis id

libeat.

Hoc tamen

etiam

cum

importunitate a
opusculo,
sive

vestra auctoritate

non

desinam
fieri

exigere,

quatenus de

eodem

audito sive inaudito, quid

15

debeat vestra decernat auctoritas.

illi

Titulum

autem

nullum

praeposui,

quippe quod nequaquam

igitur vestro

tanti

existimavi, ut illud suo

nomine dignarer. Si
:

sederit

arbitrio

ut

quod
18 et

scripsi

scripserim

a quo habebit firmitatem, ab eo habeat et nomen;

fratri

per vos detur servo vestro, dilecto

est

et conservo

meo, domno

MAUautem

RITIO, qui unus

aliter
21

ex

illis

quorum maxime factum

exemplar

est instantia.

Si

vestro
fratri

placuerit

examini,

quod vobis mitto nec

mihi nec

praefato

reddatur, sed aliquo elemento aut obrutum aut dimersum aut

fiat.

consumptum aut dispersum de medio

Quidquid autem inde vestro pla-

Ad
De

Ep. 72
quo plura

Scripta post Epist.

39

et

66

LANFRANCUS
s.

Iunior

iam

non Becci
dediIn

moratur.

3 Opusculum
in

illud]

De

Monologion, primo
sicut

ANSELMI
fuit illa

opere, agitur.

Ep. sequentibus. Simul cum hac epistola missa

praefiximus,
fuit.

Epistola

catoria,

quam opusculo Monologion

vult

traditio

manuscriptorum.
19,22.

nulla epistolarum collectione recepta

17 scripserim] Cf. Ioh.

Ep. 72 (prius
tum

I,

63)

coll.
fieri

cum

EVLP

7 quid] quod

12 tamen] tan-

21

fratri]

194
cuerit iudicio,
ut

EPISTOLA
mihi aliquo

72-73

modo notum
vestro,

fieri

iubeatis

efflagito.

Quatenus

exemplar quod

retinui,

non aliam

sortiatur sententiam,
et

quam
et

illud

quod

misi. 24

De

dilectissimo

meo, nepote
ut

corde et ore

epistola quan-

tum possum deprecor,

cum primum

sanitatem illum recepisse cognoveritis,

diutius

nequaquam

eius

me
:

amabili

conversatione

carere

faciatis.

Verum

27

quippe dico vobis

talem se exhibuit mihi et cunctis

si

nostris

bonos amanti-

bus mores praesentem, ut illum,

nullo

absque

ulla

sua

incommoditate - quam
30

modo volumus -

reduci possit, desiderare

cogamur absentem.

73.

Ad HENRICUM priorem.
Patientiam
et

oboedientiam erga archiepiscopum consulit.

carissimo,

Domino

et

fratri

domno

priori

HENRICO
congregatio
;

frater

ANSEL-

MUS

per diuturnam

bonam vitam
et

mereri aeterne beatam vitam.

Domnus
laudaverunt,

abbas

fratrum

nostrorum
vestrae

laeti

susceperunt, 3

amaverunt

munera

caritatis

sed multo utique magis

et

ipsam

caritatem,
potest.

quae

numquam non
quod

vult

quantum potest
abbas
et

semper vult

quantum

Gratanter quoque suscepit domnus

parvitas,

gratanter legit 6

et audivit

mea

prudentia
illud

vestra

consilium eius ut patris et

meum
Sic

ut fratris petivit et

secundum
sapienti

per omnia se facturum promisit.

uti

namque decet sapientem,

scitis,

scilicet

consilio.

Sapiens quippe 9

consilium est, sicut

quod
de

consulit

omnia facere cum

consilio.

Cum
dientia
et

igitur

totum

rei,

qua
sit

consulitis,

consistat consilium in oboe-

patientia,
et

et

scriptum

quia oboedientiam mavult deus

nullius
;

quam
et

12

sacrificium,
suscipitis

quia patientia opus perfectum habet:

iustius

petitis

consilium,

quam

illius

cui debetis oboedientiam

et

nullum servatis

Ad
sa.

Ep. 73 Ut videtur, simul cum praecedente 6 ss. Gratanter] Ad rem cf. Ep. 63.
:

et

cum duabus Ep. 10 cum consilio]

13 habet] Iac.

sequentibus mis-

Cf. Eccl. 34,24.

1,4.

12-13 sacrificium] Cf.

Reg. 15,22; Eccl. 4,17. 30 desiderate

I

26 illum sanitatem

EV
V
linea)

V
fr.

Ep. 73 (prius

I,

64)

coll.

cum
decet]

EVLPMD
de.
et

domno om.

MD

A.

MD
scilicet

2 diuturnae

MD
V
1 1

3 nostrorum] vestrorum

(nooa

6 quantum] plus quam sapientem om.

MD

9 namque] om.

nempe

MD

consultis

12 et in patientia

MD

EPISTOLA
15

73-74

195

perfectius,

quam cum
est

fortiter

tenetis

patientiam.

Hoc

igitur

consulit

domnus

abbas, hoc rogat, et ut non solum consulenti et roganti vestra strenuitas acquiescat
18

- quod
-,

laudandum -, sed
praecipit,

et

praecipienti oboediat
et

- quod

est

coronandum
gito
:

hoc

hoc ego
his

frater

amator vester consulo

et fla-

ut totius

vitae vestrae

status

duabus

nitatur columnis, scilicet

oboe-

dientia et patientia.
21

Et quidem de

patientia

bene novit vestra

;

dilectio

quia non solum

cum
infe-

meritus punitur, violenter est exigenda

libenter est exhibenda. 24 Iicius
Ibi

sed

etiam
est

cum

immeritus

affligitur,

enim exsecranda
est

impatientia,

ne nocens

damnetur

hic

servanda

patientia,

ut innocens felicius coronetur.

De
27

oboedientia

vero

hoc

mandat domnus abbas quod nec dubitare vos

patri nostro
si

arbitror

- quoniam quidquid reverendo domino ac

oboeditis,
si

archiepiscopo
;

LANFRANCO
tanto gratius,
desiderat,
et

sic

illud

accipit,

velut

sibi

oboediretur
illi

immo

quam
quanto

sibi

oboediretis,

quanto ipse
solum
ipsi,

per semet
alii

oboedire

in

eo quod non
vestram

sed et

propter ipsum

30 oboeditis,

maiorem

ipsam

oboedientiam considerat.

Quamquam
procul

si

consideremus nos et illum, cui vos oboedire invitamus, multa

in

dubio

nobis et in

illo

sint,

cur nos

illi

sponte

studioseque oboedire debeamus.

33 Valete.

74.

Ad MAURITIUM monachum.
De
eius reditu. -

Ut opusculum suum

LANFRANCO
:

missum secum ferat

aut remittat praecipit.

Domino,
reverentiam,
3

fratri,

filio

carissimo

MAURITIO
desidero,

frater

ANSELMUS
me

servi

fratris

affectum, patris diligentiam.

dilectissime
fili,

Semper
dubito.
terius

te,

semperque
est,

te

desiderare non
alter
alii

Sed quoniam neuter nostrum

per
caritatis

suus

nec sumus
hortor

invicem

nisi

affectum

consulo

et

quatenus,

quamdiu

quos nobis praeposuit divina

contra voluntatem

dispositio,

nos

iusserint

esse separatos:
;

nullam
si

eorum exquiramus cohabitandi accelerationem

et

be-

19 vitae vestrae] vitae vitae

23-24
sint]
st

infelicius]

felicius

32 27 obeditis] obediretis E Ep. 74 (prius I, 6S) coll. cum

iusserunt

M
3

26
5

nostro

om.

D
6

sunt
fili

D
om.

33 Valete

om.

MD

EVLP

LP

ii]

hi

LP

nulla

LP

196

EPISTOLA

74

nigne nostro desiderio consenserint, nullam inferamus dilationem.

Quapropter

quod audivimus per

domnum ROBERTUM,
nec

quia dominus noster archiepi- 9

:

scopus promisit se nobis remissurum in proximo tuam dilectionem

tuae favet voluntati,

si

benigne

domno

abbati

displicet et

mihi valde placet. Si

permittit extor- 12

autem non benigne favet supplicanti, sed cum aliquo rancore

quenti,

nec

domno

abbati nec mihi placet ut

te

sic

redeas.
aliis

Scripturam,
tu
tibi

quam

instante et

quibusdam
et

fratribus

feci

et

quam

debere transmitti precaris, domino

patri

nostro archiepiscopo exa- 15

minandam per domnum

si

ROBERTUM
non
iusserit,

mitto et per epistolam illum rogo ut,

tibi

illum

destrui

debere
si

reddat exemplar quod

ut
est,

suscipit.

Roga
cipiat

igitur

illum,

in

proximo rediturus

es,

priusquam
quatenus aut

redeas,

prae- 18

de eadem scriptura quod praecepturus

confirmatam
illa

eam tecum
redire
poteris.
xerit,

deferas aut destructam esse mihi referas.

Quod

si

suscepta
21

tardaveris,

mitte mihi exemplar

si

illud,

quam

citius

per fidum nuntium

Quatenus,

quid in eo idem dominus noster

corrigatur etiam illud

archiepiscopus correretinui, et

secundum
duobus

illud
tibi

quod mecum

ego unum

ex

his

cito

remittam.
nullius
;

Si vero sic sententiam confirmationis

idem

24

opusculum susceperit, ut

correctionis
sive

indigere
ita
sit

iudicetur,
aliter,

tene missum

exemplar quamdiu volueris

tantum,

sive

quidquid inde
titulari

dominus noster archiepiscopus iudicaverit aut quo

serit,

nomine

illud

ius- 27

manda mihi
Saluta
vice mea,

per epistolam
fratrem

cum primum
nostrum

poteris.

dilectum

domnum
in

HERLUINUM
eo
vidi,

et

hortare
transito- 30

eum

quatenus a bono incepto, quod

nullius

riae delectationis

amore

deficiat;

sed sicut de die in diem ultimae diei apet

propiat,
ficiat.

sic

cotidie

ad contemptum temporalium

amorem aeternorum pro33

Saluta

domnum

ARNULFUM

Belvacensem,
;

Anglum, consobrinum domni

OSBERNI

et

domnum HULVARDUM domnum VITALEM et domnum

Vale,
et

ROGERIUM,
domino semper,

fratrem

SAMUELEM

Cadomenses.

profice

in

carissime.

36

Ad
in

Ep. 74

9 ROB.] Hic nuntius

inter

Beccum
et

et

Cantuariam commemoratur etiam

Ep. 8,14,30.
33

14 Scripturam] Cf. Ep. 72.

et 35.

ARN.] De

eo

cf.

Ep. 38

59.

30 a bono incepto] Cf. Ep. 8 HULV.] De eo cf. E P 33

.

et 65.

9 domnum] dominum

LP

16 mitto] misi

ELP;

vel mitto superscr. in

18

Rogo

LP LP V

23

illud* o/Ti.

LP

24

sententia

LP
L

herleuuinum

33 haluardum

haluuardum

28 potueris LP 29 34 Vitalem et] et om. V

35 Rogerum

Cadumenses

EPISTOLA

75

197

75.

Ad LANFRANCUM mcnachum.
Reditum
eius cupit.
-

WIDONEM

ut salutet rogat.

Amico

suo dilectissimo et dilectori

fidelissimo

LANFRANCO

frater

ANSELMUS
3

corporis et animae perfectam salutem.

(^uotiens vestrae dulcis

mihi

reminiscor

dilectionis,

utique taedet

me

tam longae vestrae

randae
6
salutis

dilationis.

Quamvis
sit

enim hactenus spes vestrae recupe-

maxime consolata
non
vestra

cordis mei

angorem de vestra absentia,

et

iam

tamen
et

nequeo
mihi
solet,

contristari,

quia
amabilis
est

tam longe

vobis ipsa sanitatis

perfectio

differtur

praesentia.
oculis,

Etenim,

non
:

sicut

vulgo
9

dici
sic

quia quod longe

ab

longe est a corde

longius
vel

non,

inquam,
pore
illa

quanto
abest,

benigna
tanto

vestra

mansuetudo
in

loco

vel tem-

a
frui

me

amor

eius

me

tepescit,

sed

quanto

minus

pro voto possum, tanto magis desiderium eius in veri dilectoris vefervescit.

12 stri

mente

Quapropter

quamvis cum
ille,

illo

sitis,

de quo nec audeo

dicere

quod vos tantum diligam quantum

quantum
illum:

nec debeo exigere ut

me

tanpri-

tum
1

diligatis

tamen rogare praesumo quatenus,

et

quando

mum cum
reditu

eius

benigna concessione

sine vestro

incommodo

poteritis, vestro

me

vestrum amicum

laetificetis.

Saluto
18

vobiscum

WIDONEM.
mecum
tolero

dominum et fratrem meum carissimum, domnum Quem certe - ut simpliciter conscientiam cordis mei aperiam amorem desidero
indesinenter et per oboedientiam non esse
dilectus dilectum

esse per

non impatienter.

Quem

ut

moneo

et

precor,
in

ut stu-

21

diose inter ipsas suas occupationes vitam suam

discutiat,

et

bonis,
et
si

quae
in

de

illo

ab omnibus inde venientibus

audio,

cotidie

proficiat,

qua

eo adhuc veteris hominis supersunt vestigia,

24 valete.

ab

iis

assidue

deficiat.

Ambo

Ep. 75 Scripta simul cum LANFR.] Nepoti archiepiscopi. WID.] De eo cf. Ep. 31,39,65.
:

Ad

Ep. 72-74
12

LANFR.
illo]
I.

in eis

non

salutabalur.

cum

e.

cum avunculo

suo.

18

Ep. 75 (prius

I,

66)
et

coll.

cum

EVLP

6 non om.

V
add.

8 a corde] a om.

P
V

9-10 vel tempore]

tempore

19 per oboed.]

mecum

23 ab

his

198

EPISTOLA

76

76.

Ad ROGERIUM.
Ut
ingrediatur in monasterium Beccense

eum

invitat.

Suo
frater

in

Christo

dilecto,

desiderato,

sperato,

exspectato
et
sibi

ROGERIO
est

ANSELMUS,
C*/uod
solius

suus

dilector,

quod deo
feliciter

gratius

salubrius
3

prudenter eligere, perseveranter tenere,

dei

consummare.
non audeo proprio decernere
di-

commisimus

consilio,

arbitrio.
latio

Licet mihi tamen

utique torquet

tua,

meum promere desiderium. Utique vexat me me exspectatio tui longitudine sua. Etenim nec
quam
certo

vult 6

nec potest cor

mihi

meum

oblivisci,
te

non dico

promisisti, sed praedixisti

dixisti, serio

me

posse exspectare

rediturum et mansurum. Et certe quod

in

dixisti.

Ergo intendunt oculi mei

eloquium tuum dicentes:

te
;

Quando

con-

solaberis

me?

Utinam non
exspectavi

fallar,

quoniam speravi

utinam non erubedicant

illi,

scam,

quoniam

te
tui

Utinam non mirentur nec

et pignus

quos
12

praemisisti primitias fructus

illuc,

adventus

tui,

cur
;

eos

impegeris

quo eos

vel

praecedere

vel

subsequi comtempseris
et

praesertim

cum
15

ipsi

libentissime sint

ad

nos

ingressi

a nobis suscepti spe tuae subse-

cutionis

Dirigat
tribuat tibi
firmet.

dominus dominus

in

conspectu

suo

viam tuam,
et

et

directo corde tuo

secundum cor tuum,

omne

consilium

tuum con18

Amen.

Ad

Ep. 76: 9-10

consolaberis me]

Cf. Ps.

118,82.
Cf.

12

primitias

fructus

tui]

Cf. Ex. 23,19;

et passim.

16 viam tuam]

Ps.

5,9.

17-18 confirmet]

P. 19, 5.

Ep. 76 (prius
om.

I,

67)

coll.

cum

NEVLP

Rogero

LP

.R.

18

Amen

EV

EPISTOLA
77.

77

199

Ad LANFRANCUM
dixerit,

archiepiscopum Cantuariensem.
opusculi
s.

Gratias agit pro emendatione

sui.

Defendit

se

quod

in

eo nihil
-

quod non

s.

Scripturae

aut

AUGUSTINI

auctoritate confirmelur.

Exspectat adhuc iudicium de opere servando aut delendo.

Suo domino

et

patri,

amore

et
:

reverentia filiorum
frater

ecclesiae

catholicae
subiectione

digno archiepiscopo
3 servus,

LANFRANCO

ANSELMUS,

suus

affectu

filius,

doctrina discipulus,

quod melius

potest.

(jratias immensas agit cor

tantas
6

meum

vestrae celsitudini,

quae

inter

tot et

suae

dignitatis

occupationes

nec gravatur nec dedignatur

otiositatis

meae verbositatem paterna

gere.
teste

benignitate attendere et benigna

sapientia corritepescat,
rei

Quod enim
deo
et sanctis

rogatis

ne

pro

iis

erga vos dilectio

facitis
:

mea

quia

eius

hoc dilectione

et
sit

ego utique huius

con-

9 scientiae vestrae testis sum.

silium,

Absit ergo ut mihi

partibus
et

molestum suscipere conet vos

quod de

transmarinis

ego magno desiderio peto

sincera dilectione mittitis.

12 suscipio,

Gratanter itaque

paternam

admonitionem vestram

et

humiliter responsionem nostram suggero.

De
t5 tis

illis

quidem, quae

in

illo

opusculo dicta sunt, quae salubri sapiensollertius

tique consilio monetis in statera mentis

in

appendenda
divinis

et

cum

erudi-

sacris
:

codicibus conferenda, et ubi ratio

deficit,

auctoritatibus
et

accingenda
ante
18
feci,

hoc

et

post

paternam

amabilemque vestram admonitionem

fuit

quantum

potui.

Nam
ut

haec mea
nihil

intentio per

totam illam qua-

lemcumque disputationem,
nonicis aut
et

omnino
dictis

ibi

assererem,

nisi

quod aut caviderem;

asseruisse
inse-

beati

AUGUSTINI

incunctanter
retracto,

posse
nihil

defendi

nunc quotienscumque ea

quae

dixi

aliud

me

21

percipere possum.
ruistis

Etenim ea quae ex eodem

alia

opusculo

vestris

litteris

et

quaedam

quae

non

inseruistis,

nulla mihi ratiocinatio

mea,

quantumlibet videretur necessaria, persuasisset, ut primus dicere praesumerem.

24

Ea enim

ipsa

sic

beatus
ut

AUGUSTINUS
eadem quasi mea

in libro

De

trinitate suis

magnis

disputationibus probat,

breviori

ratiocinatione inveniens

eius confisus auctoritate dicerem.

Ad

Ep. 77

Scripta post

Ep. 72

et 74, in quibus

6-7 corrigere] Cf. Ep. 72 et 74.

24

De

trinitate]

primum de Monologion Cf. PL 42, 819 ss.

agebatur.

Ep. 77 (prius
ruistis (in

I,

68)

coll.

cum

EVLP

7 pro his

22

inseruistis]

asse-

margine)

25 breviori] brevi

LP

200

EPISTOLA

77-78

ea

Quod me non

dico non

aliquid

eorum quae

dixi

apud vos defendendo,

ostendendo.

sed 27

me

praesumpsisse, sed ab alio assumpsisse

sese habeant:

Quode
melius 30

modocumque emm

scriptura ipsa vel servandi vel delendi

vestra auctoritate iussionem exspectat.

aliter
telligi

Quaedam tamen quae

dicta

ibi dixi,

potuisse dici et a

me
et

sic

esse

non bene,

ut

facilius

possint in-

male quam bene

sic

diffido

de mea

insipientia,

ut

non negem,
Quapropter
33

et

sic

confido de vestra sapientia, ut ea posse

corrigi
dicitis,

sperem.

quod de eodem opusculo vobiscum conferendo

nignam
liceret
!

utinam secundum be-

voluntatem

dei

fieret,

ut

et

de

illo

et

de quibuscumque vellem
36

78.

Ad GONDULFUM episcopum Rofensem.

Gratulatur amico de
exaltatione

ad episcopatum.

RICARDUM

Beccen-

sem, qui apud

eum

manebit, commendat.

Olim
domino,
suus,
sic

dilectissimo fratri,

nunc dulcissimo

patri,

olim et nunc reverendo

venerabili

episcopo

GONDULFO

frater

ANSELMUS,
litteras

semper
3

explere episcopale officium, ut aeternum consequatur beneficium.

Antequam
nis

mihi Iiceret dulcissimae sanctitati vestrae

exsultatiola-

pro vestra exaltatione mittere, audivi quod non ad requiem, sed ad

borem, non ad iucunditatem, sed ad tribulationem

calis
illi,

vobis provenerat pontifi- 6

electio.

Ex

una

igitur

parte

volo

vestrae

paternitati

congaudere
in

sicut

cuius praeteritam vitam divina gratia sibi placere ostendit,

hoc quod

vos inter principes ecclesiae suae connumerare dignatur.

Ex

altera vero parte 9

cogor vestrae
tatus
teste
est,

fraternitati

condolere

veluti

illi,

qui eo ipso quo magis exal-

maiori

tribulatione

gravatur.

Sed

item

cum

considero quoniam,

divina scriptura, de tribulatione nascitur

patientia,

quae opus perfec-

12

Ad

Ep. 78:

Scripta circa

diem

19. Martii a.

1077.

2 episcopo (+1108).

GOND.]

Con-

secratus est episcopus Rofensis die

19. Martii a. 1077

Ep. 78 (prius

I,

69)

coll.

cum

DLP

.G.

episcopo] rofensi

NDEVLP add. D

2 venerabili

om.

ANS.]

.A.

ND

Gundulfo 6 provenerit

8 divinam gratiam

EPISTOLA
tum habet,
que
15

78

201

et probatio,

quae operatur spem, quae

esse

non
sanctitati

confundit
in

uti-

intelligo

non tantum

condolendum vestrae
suscipitis,

tribulatione

propter laborem

quem

ex

illa

quantum congratulandum propter

proficitis.

perfectionem et spem, ad quas per illam

Gloria igitur in excelsis deo, cui vita vestra

18

sic

placuit,
sic

ut

eam ad

exemplum
in et

exaltaret

et

gloria

in

excelsis

deo,

qui

vos dilexit, ut vos

igne tribulationis collocaret,

quatenus opera vestra usque ad perfectionem

spem vestram usque ad debitum robur excoqueret.

in

Nam

si

diligentibus
in
ut,

21

deum omnia cooperantur

nescit

bonum:
dignus

cur

diligentes

eum non

omnibus

exsultantes gratias agant pro

bono? Sic tamen hoc agere debent

sit

quoniam
timore

homo utrum amore

an odio, serviant

domino

in

24 et

exultent ei in tremore.

Hoc tamen
quod
tribulatio
ibi

omnis servus dei

observare
id

debet,

ne tribulationem putet
debet, tribulationem

non esL Ne, cum

sit,

quod nec

sentire

27 deputat,

iudicandus

eo ipso quod dolet quod dolere non debet, ex

ubi se putat per patientiae fortitudinem

infirmitatis

teneritudine

succubuisse,

superavisse.
30 seducit.
putetis

Sic enim

existimando

se

esse

aliquid,

cum

nihil

sit,

ipse se

Hortor

itaque

sanctitatem

vestram,
laedit.

ut

nullo
si

modo

tribulationem

quod nec corpus nec animam

debet,

Ne,

adversitas

earum rerum

quas servus dei contemnere

33 oportet transitoria

vos

contristat,

probetis

vos plus

quam

diligendo, minus

quam

decet aeterna diligere. Aperte enim

unusquisque
sine tristitia.
36 git

homo

ostendit se ea diligere,

quorum Iaesionem
nisi

pati
in
iis

non potest
quae
dili-

Nemo

enim molestiam pati existimat,

cum

adversitatem tolerat.

Dilectum
sollicitudine

fratrem

nostrum

RICHARDUM
commendo,
magis
illi

ea qua

possumus
illi

caritativa

vestrae

paternitati

quatenus
prosit

non

obsit

quod a
familia-

39 nostra conversatione
ritati

seiungitur, sed

quod

vestrae

coniungitur.

12-13 habet] Cf. Iac.

1.4.
cf.

13 confundit]

Cf.

Rom.
in

5,3

s.

17 et

18 deo]

Ex

Missali

Romano;

Luc.

2,14.

20-21
sit).

odio] Eccl. 9,1

(Vulg.:

an odio dignus

bonum] Rom. 8,28. 23 23-24 in tremore] Cf. Ps. 2,11

(Vulg.

cum

tremore).

29-30

se seducit] Gal. 6,3 (Vulg.: aliquid esse).

15

quem] que
iis]

D
trem.

17 igitur om.

in tremore]

cum

27 deputet

24 20 excoqueret] extorqueret rerum om. 31 Ne] Nec

NV

35

his

37 RICH.] .R.

possum

202

EPISTOLA

79

79.

Ad MAURITIUM monachum.
Commonet eum,
Domino,
deo placere
ut patienter dilationem reditus toleret.

fratri, filio

carissimo,

domno

MAURITIO

frater

ANSELMUS
:

et hominibus.
te

Licet quo
inde
te

magis
te

diligo,

eo magis

diligo,

unde
et

non
diligo,

possum
plus
te

habere.

mecum velim habere Quoniam enim

talem
si

plus tamen 3
te

non tam

mihi
te

quam deo

tibi

diligo, quia

te

exhibes, ut qui
vellent neglectum 6

habent

difncile

velint dilectum

remittere,
et

quam
moneo

facile

dimittere.

Precor

itaque te ut fratrem

ut

filium

carissimum

ea

cura et diligentia,

quam me semper

erga te habuisse bene mihi es conscius:

quatenus magis ac magis ad mores bonos proficias et separationem nostram, 9

quamdiu iubebit noster dominus

et pater,

venerabilis

archiepiscopus

LANvalde
12

FRANCUS, mecum
id

patienter ut divinam dispositionem toleres, nec in aliquo

unde

te

magis

diligo,

per impatientiam minuas. Quamvis

namque
plus

te

diligam et desiderem, ut mihi

mecum

conversando

cohaereas,
igitur

tamen
sit,

opto ut bonis moribus indissolubiliter inhaereas. Tota

cura tua

ut

ubicumque

sis

sic
tibi

vivas,

ut

bonum hominem
quod
tibi

et

servum dei decet;

et certus 15

esto quia deus

providebit

expediet

Ad

Ep. 79: 3-7

dimittere] Cf.

Ep. n. 69,

lin.

7-12.

Ep. 79 (prius I, 70) 6 si] te add. V

coll.

cum

E VLP

filio

om.

3 eo magis] te add.

LP

EPISTOLA

80

203

80.

Ad PAULUM abbatem.
Gratulatur
praescribit.
ei

de evectione

ad sedem abbatialem,

et

quomodo

se in

ea gerat

Domino

et
sic

patri,

abbati

reverendo

et

diligendo

PAULO
ut beate

frater

ANSELMUS
3

sancte vivere in temporali prosperitate,

vivat in

aeterna felicitate.

(jloria in excelsis
placuit,

deo,

cuius
in

conspectui

sic

in

occulto vita vestra

terra

ut

eam ad exemplum
sanctitatis

aperto sublimaret et

eam de

ad cae-

lum

per

semitam virtutum tendentibus praeviam constitueret.

retributione in regno caelesti laetetur,
illi

Quatenus non
sed pro multis

solius suae

quos deo lucrabitur, gaudium

9

felicitatis

aeternae multiplicetur.
sit

Quamvis enim barbaris

propter

vestra praelata

sanctitas,

quos verbis docere

linguarum

diversitatem

non
si

potestis,
alios

non tamen omnino vos apud deo

negligitis.

districtum iudicem excusare valetis,

12
illis

lucrari

Quod

enim
efin

sermone non potestis dicere,

vita potestis

ostendere.

Tanto namque

ficacius

bonum exemplo
diliguntur
et

quam

verbo

persuadetur,

quanto boni mores

tacente
,5 diligi

facundia in torpente contemnitur. Plus itaque studete

et misericordia,

ab omnibus mansuetudine
parcente
iustitia.

quam

timeri nimis austera et

nulli

Gaudeant

cuiuslibet
;

ordinis

homines vobis commissi

se traditos esse tyranno
sibi

sese
18 et

commendatos

esse

patri et pastori
affines

non horreant

exactori.

Laetentur

consultorem et adiutorem

a deo venisse
sinistra

non conquerantur alienarum rerum invasorem aut persecutorem a

irruisse.
21

parte

Sunt enim multi praelati

nostri

ordinis,

qui quasi

solliciti

ne destruatur

Ad
tatur

Ep. 80:
:

Scripta circa

diem 28.

Iunii a.

1077.

PAULO]
nepotem

In cod.

M nomonaPa-

abbati de Sancto Albano. Eius electio die 28. Iunii 1077 facta
S.

est.

Fuit

chus
ris.

Stephani

Cadumensis.
(ed.

Eum

fuisse
t. I,

LANFRANCI

MATTH.

in Hist.

Angi,

MADDEN,
cum

p. 23), affirmat.

4 dto] Cf. Luc. 2,14.

Ep. 80 (prius
coplacuit

I,

71)

coll.

NDEVLP
D

PAULO]

.P.

N
1

5 placuit]
5 ab omnibus] ab
praelati multi

13 persuad.] suadetur

14 itaque om.
17 se om.

D
21

om.
21

NEVLP
destruantur

16 vobis homines

204
res

EPISTOLA
dei in manibus

80

eorum,

agunt ut dissipetur lex dei in cordibus eorum.

aliis,

Nam

tantum conantur esse prudentes ne decipiantur ab

alios.

ut fiant astuti

ad decipiendum
irrationabiliter

Adeo
ut

sunt

cauti

ne

fiant

prodigi et quae habent 24

perdant,

avari fiant et quae servant inutiliter putrescant.

Sic studiose servis et pauperibus dei et sancto loco semper satagunt aliquid
acquirere,
ut dolose ut

semper

alicui

tentent aliquid auferre.

Sic animantur zelo 27

corrigendi stultos,

accendantur crudelitate aut cupidine colligendi nummos.

Ita

Haec

igitur

vestra prudentia sollicite caveat.

vestra

exteriora vobis
et

com30

missa disponite, ut interiora

vestra dicat deo:
dite
sicut

mandata dei disponant

semper mens
defennocere,

De
:

vultu tuo iudicium

ut

meum

prodeat.

Sic vos
velitis

per prudentiam a nocentibus,

per simplicitatem
et

nulli

scriptum est
Sic

Estote prudentes sicut serpentes,

res

simplices

sicut

co- 33

Iumbae.

custodite

monasterii

vestri,

ut

non obliviscamini quod

scriptum est:

Si quis habens substantiam mundi

viderit fratrem

suum nemanet
36

cessitatem habere et clauserit viscera sua ab eo:

in

quomodo

caritas dei

eo? Et: Date

et

dabitur vobis. Sic easdem res augere curate, ut a

tui.

mente non excidat: non concupisces rem proximi

tes

Taliter peccan-

arguite,

ut nec crudelitas assit nec avaritia, quia scriptum est: Si prae- 39

occupatus
instruite in

fuerit

homo

in

aliquo

delicto,

vos qui spiritales

estis,

huiusmodi

spiritu

lenitatis,

considerans te ipsum, ne et tu tenteris. Et:

Ne42

que avari regnum dei possidebunt.

Non
putem vos

idcirco
aliter

haec,
agere,

dilectissime

mihi,

vestrae paternitati scribo,

iussistis

quod

sed quoniam et vos

et

ego

volui, ut litterae

nostrae vos sequerentur;

quod

ut fieret, necesse fuit aliquid dicere.

45

22

dissiperur lex dei] Cf. Ps.

18, 126.

31 prodeat] Ps. 16, 2.

1

33-34 columsubst. huius

bae] Matth. 10,16.

35-37

in eo]

Ioh. 3,

17 (Vulg.
tui]

Qui habuerit

mundi

et).

37
1.

vobis] Luc. 6,38.

38 proximi
1

Cf. Ex. 20,17.

39-41

tenteris]

Gal. 6,

41-42 possidebunt]

Cor. 6,10.

23 Nam] Non
date
Si

(in ras.)

N
D

27 acquirere

aliquid
et

om.

alicui

om.

D
si

28

aut cupidine] vel cupiditate

35 mundi]

add.

augere curate] augete

38 non] Non

D D

37 Et] item add.

D
Et.

39

Si]

Et

LP

42 dei om.

EPISTOLA

81

205

81.

Ad HUNFRIDUM.
Precatur, ut intentius
exhortalur, ut relinquant

eum qui mundum.

litteras reddit instrueret,

eumque ac

socios eius

Domino
3 caelestia

et fratri in Christo carissimo

HUNFRIDO

frater

ANSELMUS

Beccensis, vita peccator, habitu monachus,

terrena pro caelestibus despicere,

pro terrenis percipere.

rimum

gratias

ago

et

debitam dilectionem retribuo pro vestra gratuita

erga

benevolentia,
6 afnrmat.

quam

in

vobis

me

lator

huius schedulae se cognovisse

De

qua non parum ipse confidens multum

me

rogat,

ut illum

apud
illi

vestram dilectionem adiuvem, quatenus vestrae doctrinae

beneficia,

quae

misericorditer impenditis, nostris precibus invitati intentius impendatis.

9 vobis esset aut

noxium aut

inutile,

non dicam pro

alio,

sed utique

Quod si pro me ipso

aut nullatenus aut vix rogare praesumerem.

nec

inutile

est,

sed incomparabiliter
:

utilior

Nunc autem, quoniam nec noxium vobis erit divina retributio quam
gra-

I2huic vestra
cabiliter
tis
1

largitio

nec audacter nec impudenter - ut aestimo -, sed ami-

precor et obsecro, quatenus reminiscamini quod scriptumest:

gratis

accepistis,

date.

Nam

etsi
ille

ab
potuit,

homine

forsitan

ut vos doceret

5 emistis,
rire

auribus quidem instrepere

nisi

sed cor ad intelligendum apeut

non potuit

deus,

cui nullus
in

prior dedit

retribueretur ei.

Si

enim amicos qui nos recipiant

:

aeterna tabernacula, facere iubemur de

veritatis?
facite

18mammona iniquitatis* quanto magis de intelligentia me nihil facere vultis, quia nihil mihi debetis vel
:

ut

Quod si pro me debitorem

vestrum
21

faciatis.

Haec

locutus

sum pro

alio,

sed

pauca pro vestra

dilecta fraternitate,

pro qua plura vellem, subiungam. Mementote, carissimi, et sine intermissione

mente pertractate quia scriptum

est:

nolite

diligere

mundum

nec ea quae

Ad

Ep. 81

13-14 date] Matth. 10,8.

16, 9.
dirigitur.

16 retribueretur

ei]

Cf.

Rom.

1,35.

17-

18 iniquitatis] Cf. Luc.

quibus

22 subiungam] Haec

exhortatio

ad plures, cum

HUNFRIDUS
I,

vivit,

Ep. 81 (prius
ad invicem

72) coll cum

NDEVLP
ELP

D
V

doctrin&e vestrae

15

Humfrido ille om.

.h.

N
19 mihi

7 adiuvem]
nihil

LP

23 quia] quod

206
in

EPISTOLA
sunt,

81-82

mundo

quoniam mundus

transibit et concupiscentia eius

et

quia 24

amici saeculi huius inimici dei constituentur.

Rogo,
favet
ut

obsecro,
foveat,

nolite

credere

mundo, etiam

cum
in

favet,

quoniam

non

sed ut suffocet.

Mundus enim

tenebris est et gloria eius

nolite

non

est gloria,

sed ignis vorans. 27

Nolite ergo, carissimi,

currere in illam, sicut papilio volat in nocturnum

claritate,

ignem; quoniam quem demulcet

quanto consultius, quanto
ut
et

hunc

postea

torquet

ustione.

felicius relinqueretis

mundum

et sequeremini

Christum, 30

cum

in

maiestate

sua venerit

Christus, iudicaretis

centuplum

recipientes

vitam

aeternam

possideretis

mundum cum Christo, Quod utinam fiat

!

Amen.

33

82.

Ad IDAM

comitissam.

Gratias agit de tantis beneficiis et praesertim de benigna receptione cuiusdam

fratris.

Suae reverendae
tate

et carissimae

dominae,
frater

generis

simul et vitae nobili-

clarissimae,

comitissae

IDAE

ANSELMUS

de

virtute in virtu3

tem proficere, de

terrena dignitate
alia

ad caeleste regnum ascendere.

nobilitatis

Ut

taceam

vestra

bona opera, per quae nomen vestrae

:

longe lateque circumquaque suavi sanctitatis fragrat odore

cuiuslibet ordinis
tot
sint

certe hominibus

ad nostrum monasterium
beneficia,
ut
sic

vel

de nostro monasterio euntibus 6

illis

et

tanta impenditis

iam

simus
si

assueti

et

sic

nobis

familiaria,

quatenus vobis possit

esse

onerosum,
sit

gratias vobis verbis

vel litteris

mandemus

per singula, nec in nobis

quod

retribuere possimus 9

23-24
Ibidem,

in
v.

mundo

sunt]

Ioh.

2,15

(Vulg.:

neque).
Iac.

24 concupiscentia
4, 4.
s.

eius]

17 (Vulg.:

transit).

25 constituentur] Cf.

31

venerit]

Cf. Matth. 25,31.

30-32 possideretis] Cf. ibidem, 19,28

Ad
1113),

Ep. 82:

IDAE]

Est beata

IDA,

comitissa
et

Bononiae

(Oceanensis)

(+

coniux

EU-

STACHII II (c. 1049-1093) FREDI et BALDUINI.

25 constituuntur

mater

primorum regum Hierosolymorum

GODE-

DELP

28-29 ignem nocturnum

P
Ep.

noctumum om.

D
73)

30
coll.

re-

linqueretis] relinquentes

et

om. om.

NDEVLP
ELP

et carissimae

D D

82

(prius
fragat

I,

cum

5 fraglat

odorem

6 ad vestrum monasterium

EVLP

de vestro monasterio

ELP

7 assueti simus

EPISTOLA
secundum vestra merita. Quapropter
nos et vos ponimus,
1

82-83

207
vos
mittimus et
facitis,

ad

deum

illum inter
ita

ut,

sicut

propter illum
facitis.

facitis

quod

ipse vo-

2 bis

retribuat pro

nobis quibus
illo

Instante

tamen

fratre,

quem

a suis

perditum

nobis
:

misistis

et in

magna
gratum
est
I8

desolatione benignissimam exhibuistis consolationem

in
si

hanc reverendae
aliter

I5sanctitati vestrae scripsi epistolam,

est

qua cognosceretis quia non

mihi
et
ipsi

mihi

quod

illi

fecistis,

quam

esset

factum; et quia verum

in

quidquid ipse et de suo casu

per
illi

dixit,

quia praeceptum vestrum

et

om-

n ibus quae nobis

illum
fideliter

mandastis

servavit,

vester

homo secundum
Re-

vestram iussionem
tribuat vobis deus
21

serviendo benigne illum ad nos perduxit.

aliis

pro his

et

vestris

bonis

operibus beatitudinem sem-

piternam.
metetis

Bonum autem
deficientes.

facientes

nolite

deficere,

tempore enim suo

non

83.

Ad RAINALDUM abbatem.
Eum
eoulget.

precatur,

ne

opusculum

suum (Monologion), quod

ei

mittit,

incautc

Domino
salutem.
3

et

patri reverendo,

abbati

RAINALDO
studio

frater

ANSELMUS
petitis,

Opusculum
quaquam

illud

quod a me
si

tanto

de

tam longe

ne-

vobis mitterem,
in

vestrae voluntati non oboedire potuissem.

Timeo

enim ne, cum venerit

6 dere

manus aliquorum, qui magis

intelligere,
si

sunt intenti reprehen-

quod audiunt quam

forte

ibi

legerint aliquid

quod antea

non audierunt nec animadverterunt,

repugnantia scripsisse.

statim

clament

me

inaudita et veritati

Quibus cum longe

positus respondere

non potero, non

21-22

deficientes] Cf.

Gal. 6,9.
est.
1

Ad

Ep. 83:
a.

Scripta post Ep. 72, 74, 77:

Picta-

Monologion iam evulgatum

viensis (c.

RAIN.] Ut
prior

videtur abbas S. Cypriani

1069-1100),
Christ.
t.

cui

ANSELMUS
1233), et
illud]
I.

1072 necrologium suum transmisit

(Cf. Gall.

II,

col.

ad quem

LANFRANCI

Ep. 50 (PL

150,
(cf.

543

ss.).

3 Opusculum

e.

Monologion, quem titulum postea tantum

fidei vocabatur.

Ep. 109) accepit; tunc temporis Exemplum meditandi di ratione

20 P ro
.R.

iis

LP
6
antea]

Ep. 83 (prius
forte

I,

74)

coll.

cum

NDEVLP

RAIN.]

7 nec] neque

ELP

208
solum
ipsi

EPISTOLA

83-84

veritatem negando veritati se favere opinabuntur, sed et

aliis

te- 9

mere, antequam
falsitatis

audiant

quid

sit

quod

ipsi

reprehendant,

credentibus

me
12

assertorem persuadebunt.

Iam enim talium passus sum nimis acceleratam

reprehensionem, ex eo
et

quod secutus beatum

AUGUSTINUM
se

dixi

de personis

de substantia
et

dei.

Qui tamen nunc cognoscunt

sione

non considerate reprehendisse,

gaudent
personas
se

hac occaNesciebant
substantias,
15

quod
sic

prius
dici

non

animadvertebant

cognoscere.
tres

enim

non

proprie

de

deo

tres

quomodo

quadam tamen
ralitatem

ratione
in

ob indigentiam nominis proprie

trinitate
intelligitur,

significantis illam plu-

quae
in

summa

Latinos

dicere tres personas 18

fideliter

credendas
tias

una substantia, Graecos vero non minus

confiteri.

tres

substan-

in

una persona

Quapropter vestram vehementer

efflagito sanctitatem, ut

idem opusculum

21

non verbosis

et

litigiosis

hominibus, sed

rationabilibus et quietis ostendat.

ut eius ratio digna
re- 24

Quod

si

contigerit

ut aliquis sic aliquid ibi reprehendat,

:

vobis cui responderi debeat videatur

rogo ut mihi quid quave ratione

litteris

prehendat, caritative aut eius aut vestris

mandetis. Quatenus, caritatis

illius

pace

et

amore

veritatis

utrimque servato, aut

me

reprehensio aut illum

27

mea

corrigat responsio.

84.

Ad GISLEBERTUM monachum.
Dolet de amici absentia.

Domino,

fratri,

amico,

dilecto dilectori
valet.

GISLEBERTO

frater

AN3

SELMUS

quod

scribere

non

L/ulcia mihi sunt, amice dulcissime, munera dulcedinis tuae

sed ne-

12-20

confiteri]
a.

Cf. Monologion, prologum (Vol.

I,

p. 8,

14-18).
est.
1

Ad
titulo

Ep. 84:
abbatis) et

Scripta ante
est

1085,

quo
fuit

GISLEBERTUS
monachus
Beccensis
(c.

abbas factus
(in catal. n.

GISL.] Certe

G.

Crispinus, qui

59 cum
Illo

postea electus est abbas Westmonastenensis

riae erat.

1085-6. XII. 1117).

tempore Cantua-

2 nimis] non minus

D
coll.

5 gaudent

se]

gavisi sunt
1

N
et fratri

24 respondere

Ep.

84 (prius
.G.

I,

75)

cum

NDEVLP

Domino

Gilleberto

3 mihi om.

EPISTOLA

84-85

209

quaquam
tionis

consolari

possunt
si

tuae.

Certe

mittas

6 nitorem,

omnem Iapidum
poterit

de te cor meum a desiderio dilecomnem aromatum odorem, omnem metallorum pretiositatem, omnem texturae varietatem renuet,
desolatum
:

immo non
scissa

consolari
est

scissura sua,

nisi

recepta

altera

parte sua,

anima mea. Testis

angor cordis mei hoc ipsum cogitantis, testes

9 lacrimae
tis.

obtenebrantes oculos et rigantes faciem et digitos id ipsum scribentu

Et quidem

sciebas sicut ego ipse erga te dilectionem

scidit

meam, sed

uti-

que ego ipse nesciebam eam. Qui nos

12

ab invicem,

ille

me

docuit quanqui non

tum

te

diligerem.

Vere non habet homo

Nesciebam
enim

scientiam boni vel mali,

experitur

utrumque.

non expertus absentiam tuam, quam

sine
te

dulce mihi erat tecum esse,

15

quam amarum
amas
igitur

esse.

Sed

tu

habes
certe

ex

ipsa nostra disiunctione praesentem alterum,

;

quem
et

non minus aut

nullus pro te

plus

mihi vero
in

tu,

tu

inquam, es ablatus,

oblatus.

Te

consolatione

tua gaudente solum mihi

te

I8vulnus remansit in mente.

tibi

Forsitan

gaudentes de

offenduntur a

me

ista

dicente.

Sed

si

ipsi

gaudent quod desiderabant tenentes: cur prohibent

?

vel dolere
21 in

quod semper amat perdentem

intellige

Ex

se

excusent me,

si

me

vident

se.

Alioquin vel tu
et

quam
dolor

compatienter,

quam

consolanter ipsi
consolari qui

hoc

faciant,

unde

mitescat

meus,

quem nemo

vult

potest,

nemo

potest qui vult.

Sed
;

ille

qui omnia quae vult potest, sic concontristet,

24 soletur me,

ut nullum contristet

sic

nullum

ut

amorem

tui

inte-

grum ubique conservet. Amen.

85.

Ad WALTERUM monachum.
Gratias agens de
excusat.
litteris

amicabilibus de propositae

quaestionis

solutione se

Domino
liari

sponte

diligenti,

merito

dilecto,

non

ut

ignoto,
suus.

sed

ut fami-

amico

WALTERO:

frater

ANSELMUS

quod

15aIterum]PutaLANFRANCUMarcriiepiscopum. Ut videtur, monachus et postea prior (cf. Ep. 138)

Ad

Ep. 85

WALT.]

S. Wandregisili (Fontanelle), ubi

GERBERTUS,
6 varitatem
et

de quo

infra,

abbas

erat.

LP

9-10 scribentes
sed ut] ut om.

corr.
I,

ex scribentis

II

ipse

om.
1

ELP

13 experietur

Ep. 85 (prius

76)

coll.

add.

LP

WALT.]

cum .W.

NDEVLP

diligenli]

210

EPISTOLA

85

oi

cor

meum

esset

lapide

durius et glacie

frigidius,

utique deberet
dulcis
allocutio-

calescere igne vestrae dilectionis et mollescere oleo vestrae

nis.

Tanto namque

flagrant caritatis
sic

ardore, tanto fragrant benignitatis odore,

tanta suavitate sunt iucundae,

sunt salubris admonitionis fecundae litterae, 6

quibus meae parvitati vestra dignata est se notificare dulcis dilectio et dilecta
prudentia,
eius et

ut

nolit

quiescere

mens mea, donec videant

oculi

mei

vultum

audiant aures meae vocem eius et fruatur anima

tanto ignotus ignotum
litteris

mea
qui

praesentia eius, 9

qui

me

amore

gratis

anticipavit,

me tam

utiliter

absentem
si

exhortari ad profectum studuit, qui

me tam
sic

prudenter bona

12

qua sunt

in

me -

custodire praemonuit.

Et utinam

vera esset existi-

matio,
docuit,

quam fama
quomodo
voluntatis

hominum

temere

loquentium

quod nesciunt de me vos

quae ex abundantia
processit
!

necessaria mihi est vestra admonitio,

et

bonae

ex prudenti
deus,

intuitu

humanae

fragilitatis

Per

15

omnia benedictus
citudine incitavit.

qui vos tanta caritate ditavit,

tam

caritativa solliin

Videat ipse desiderium meum, ut aliquando merear

vestra
societate
laetari,

deo

placita conversatione sic

ut nulla possimus viventes 18

mutatione dissociari.

De

quaestionis

solutione

quam

me

scribi

poscitis,

scitote

quia nec
21

otium nec facultatem

habeo, ut ad hoc

credam me

sufficere.

Habetis vo-

biscum dominum
qui vobis de ea

et

patrem nostrum,
scripsistis

reverendum

abbatem
aliis

GERBERTUM,
quam
24

quam

quaestione et de

pro quibus vos velle

meam

adire parvitatem significastis, melius potest praesens colloquendo,

satisfacere.

ego vel Ioquendo vel scribendo

Precor

tamen,

ne despiciendo

meam
caritas

fatuitatem contemnatis visere nostram caritatem.

Plus enim debet amari

quam

scientia.
utilis

Scientia enim
scientia

inflat,

caritas vero aedificat.

Denique
universa

27

quoniam omnis

pendet ex caritate
et

- ex ea quippe
medio

lex pendet et prophetae

rint

-,

quoniam ubi duo

in

vel tres congregati fue-

in nomine veritatis, ibi ipsa se esse

eorum

dicit:

con- 30

22
tae]

GERB.] De

eo

cf.

Ep.

II.
in

Matth. 22,40.

29-30

27 aedificat] f Cor. 8, I. medio eorum] Cf. ibidem, 18,20.

28-29 prophe-

agrant] flagant

flagrant

10

me om.

ELP
24

amorem

DVP D

6 iocundi

D
23
vel

7 quibus]

de quibus de

D
de

17 merear] vobis add.

ELP

20 De] cum
aliis]

signo dioisionis in margine

D D

poscitis] petistis

D D

scripsisti

D
vel

om.

significasti

24-25 quam ego

loquendo

scribendo] vel

loquendo scribendo

LP

27 enim] vero

vero om.

EPISTOLA
fido
in

85-86

211
in

promissione

veritatis,

si

convenerimus
veritatis.

eius

nomine cum

affectu

caritatis,

quia aderit nobis scientia

si

33

Quod

scirem vobis esse voluntatem venienti ad

fieret,

nos,

mandarem

cer-

tum tempus, quando hoc congrue

essem, venientes vobis

ne forte aliquando,

cum domi non

vanum laborem

et

mihi tristitiam faceretis.

Ad ADELIDEM
Rogat eam,

comitissam.

ut militi veterano militiae vacationem a filio impeiret.

Reverendae dominae suae,

Beccensis, vita peccator,
3

comitissae

ADELIDI
per

frater

ANSELMUS

habitu

monachus,

praesentis vitae diuturnam

prosperitatem transire ad futurae aeternam felicitatem.

C^/uamvis
cibus annuere
(,

me

nihil

apud vestram celsitudinem meruisse,

cognoscam,
nisi

ut nostris pre-

debeat,

quia ex quo parvitati

participem

meae

innote-

scere dignata est,

semper eam coram deo volui

sint

existere nostraest

rum orationum, qualescumque

ri

si

tamen hoc dignum

vel

memora-

-: tamen
Lenis,

instat

mihi

domnus

ENGELARDUS
vestrum.
aetatis

de

castro

quod vulgo

9 dicitur

amicus

noster,

ut illum

adiuvem apud vestram pietatem, ut

ipse

eam

adiutricem habeat apud filium

et

Iam enim grandaevus

fractae

homo

vult

dimittere militiam,
et

12immo
lum

malitiam,

quam hactenus dum

potuit efficaciter exercuit,

ut
si

hoc

tantil-

vitae

quod

superest sic transigere,

bona non potest

efficere,
fine.

saltem

a malis possit desinere, ne peccans usque in finem puniatur sine

15

Qua-

propter sperat, desiderat, obsecrat, ut per

me

vestrum adiutorium habeat et

filio

per vestrum adiutorium

quietem

praediorum suorum a

vestro obtineat.

Ad

Ep. 86:

ADEL.] Ut

videtur,

est

vidua

BALDUINI
I.

V.,

comitis Flandriae

(1034-1067).

10 apud filium vestrum]

ROBERTUM
I,

Fresionem (1071-1093).

34 domi] domui
lae
stris

D
frater

Ep. 86 (prius
om.

77)

coll.

cum

EVLP

LP

2 per om.

D
n.

3 ad] et

NDEVLP D 4

Ada-

noslris] ve-

N
immo

7-8 memorari] commemorari

ELP
bona

8 dominus

N
1

Engerardus

9 Lenis] lems
12
puniatur

EVL

lens

adiuvem] ad invicem
13 ut
si

militiam] malitiam

D P

malitiam om.

LP

pot. efficere

om.

14 sine

fine

ELP

212

EPISTOLA
vestra

86-87

Sed

prudentia bene

novit

omnes homines

esse debere adiutores boesse consortes praemio- 18

nomm

studiorum, et cooperatores
licet

bonorum operum

rum. Quapropter
servus vester rogo

nihil

meruerim a vobis, non tamen impudenter ego

vestram,
ut

sanctitatem
vult

praefatum

virum propter deum

et

ad adipiscendum quod

adiuvetis,

quia et vobis

proderit

hoc facere

21

etiam non rogata debetis.

87.

Ad
mandavit.

ODONEM

episcopum.

Promittit se libenter facturum,

quod episcopus de

OSBERNO

defuncto

Reverendo

<patri>

et

domino

dilectissimo,

episcopo

ODONI:
aeternis.

frater

ANSELMUS
Litteras

sic

transire per

bona temporalia,

ut habitet in
fideli

quas

paterna vestra celsitudo pro suo

OSBERNO
sed

de-

functo mihi et fratribus nostris misit, humili oboedientia et oboedienti humilitate

suscepimus.

Nihil enim

petitioni
et

vestrae decrevimus denegare,

in

quibuscumque
sioni

dilectissimo

domino

dulcissimo patri

oboediendum

est,

ius- 6

vestrae statuimus obtemperare.

pretio

Cum

enim vos hoc meruisse

dilectionis
si

et beneficiorum

cognoscamus, nimis nos arguendos ostendimus,

litteris illud

nos
9

oboedienter subicere voluntati vestrae recusamus. In quibus

gratissimum accepi, quia
tudinis et
ibi

quidem

certitudinem de mutua dilectione vestrae magni-

meae

parvitatis

legi.

Nam

quamvis conscientia propria

dulcis

et

experi-

mento iam doctus hinc non possim dubitare,

bilis

tamen honor

et

honora-

12

dulcedo mihi

est,

cum

tantus tantillo hoc dignatur mandare.

Ad

Ep. 87:

Scripta a.

1078, post diem 27. Augusti

ANSELMUS

nondum abbas
et fra-

(in cod.

epistola ultima prioratus);

1

HERLUINUS

iam non memoratur (,mihi

tribus nostris').
sis

OD.]

Est, ut videtur,

ODO

de Conteville, episcopus Baiocen?).

(1050-1097), qui

fuit

frater regis

WILLEMI

Conquestoris (inde .celsitudo'

19 imprudenter

21

ad om.

D
P
1

Ep. 87 (prius
dilectioni

I,

69)

coll.

cum

LPE

patri

supplevi

OD.] .O.

ANS.] .A.

3 Osberto

ND D

6 dulcissimo] dilectissimo

LPE

EPISTOLA

88

213

B. Epistolae quas abbas Beccensis

scripsit.

88.

A FULCONE
Ei suadet,
ut electionem

abbate,
accipiat.

ad sedem abbatialem

Domino,

patri venerando,

speciali et dulcissimo

amicorum amico,

totis

animae complexibus amplectendo ac cum

3

honore nominando

ANSELMO:
benedic-

suus fidtlissimus amicus, frater

tionis

FULCO,

quidquid boni,

felicitatis,

gratiaeque potest mortalis consequi a domino.

f^ater
desideratissime

prorsusque
potius

benedicende,

licet

6 strae scientiae

comparata fatuitas
vult,

dicenda

sit

mea scientia vequam scientia, tamen

quia deus, quando

ut fatuitatis
9

etiam per iumenta verba rationalia format: precor

pietas
vestra

meae verba
ergo

benigne suscipiat.
qui
sic

Imprimis
vestros,

deum

glorifico,

dignatus

est

moderari actus
sibi

ut cuncti fratres vestri coenobii vestram

paternitatem

praeesse
ut,

velint

unanimi decreto. Deinde

dilectione

precor,

praecipio uti dulcissimo domino

\2quod fraterna
torio fisus,

a vobis

exigitur,

patiamini impleri, de Christi adiu:

reminiscendo quid ab apostolo dicatur

Vestris

Caritas non quaerit quae

sua sunt*.
15

quoque

verbis

vos alloquor,
monuistis,
vincere.

vestramque monitionem, qua

me
toria

olim de simili re inquisitus

est

propono. Speciosa

ncmque

vic-

unumquemque

suis telis

Ad
De

Ep. 88:
eo
cf.

Scripta a.

1078-9; post Ep. 61, ad

7 verba rationalia] Cf.

Ep. 61.

quam se refert. Num. 28, 22.

sibi

3
10-11

FULCO]
praeesse

sibi

velint]

Cf.

Regulam

S.

BENEDICTI,

c.

V:

abbatem

praeesse desiderant.

ad inscriptionem
donec prior

Beccensis

Hactenus continentur epistole domni Anselmi abbatis, quas fecit Quae vero iam deinceps sequuntur, egit postquam abbatis fuit.
rubrka ante Ep.

nomen
anselmi
riori

et officium suscepit

89

in

Incipiunt

epistolae venerabihs
in

postquam abbas

ordinatus est

becci missae

sine inscriptione ceteri cod. mss.

ad eandem Ep. Ep. 88 (w VI)

margine

inje-

coll.

cum

MDw
D
mo-

3 Fulcho

Mw

5 desiderantissime
vestris

D
15

7 rationabilia

10 vestros] nostros

14 Vestris quoque]
nuetis

add.

Dw

de

simili] dissimili

monuistis]

214
.Scimus

EPISTOLA

88

quidem -

aistis

- quoniam
in

tutius

est

homini,

infirmitatem

suam semper timendo, quantum

de viribus confidendo humeros
nostrum
sibi

se

est

tam magnum onus

refugere,
est:

quam

18

facile submittere.
sibi

Sed quoniam scriptum

nemo

vivit
:

et

nemo

moritur,

sed

sive vivimus sive morimur,

21

domini sumus

sic

nos oportet inter timorem propriae infirmitatis et oboe-

dientiam dominicae voluntatis via discretionis incedere, ut neutrum videamur

abicere.

Imprimis ergo vos divinae pietati puro mentis affectu,

suo
disponat,

ut vitam veet 24

stram in beneplacito

commendate
peccatum

deinde simplici mente

solo

humili conatu quibuscumque modis potestis

subire
recusate.

excepto

peccato - onus

Quod

si

nisi

per

declinare non potestis,

oboe27

dienter subite et sollicite

portate'.

Ecce, pater carissime, verba quibus

quisque agat,

me

monuistis,

ecce

quomodo

se

cum

sibi

hoc eoenerit, qualiter demonstrastis. Quia ergo nerefutetis,

quaquam
vobis

video qualiter hoc onus

utpote

quod fraterna
ponere

dilectio 30

imponit,

pro quibus

domino

iubente

etiam

victus precibus fraternis patienter suscipite

iugum domini,

animam debetis; ne - quod absit -

per vos ulla dissensio fiat

in

grege domini. Nostra vero supplicatio fratrum- 33

sit,

que nostrorum, qualiscumque

scitote

quia non deerit vobis.

Precor autem, pater carissime, ut terminum quo benedictionem sumetis

dignemini

mandare,
Valete,

si

scitis,

parvitati
valete,

meae, quia corde tenus vellem 36

dulcis

praesens esse.

mi domine;

amice;

valete, pater

be-

nignissime; concedatque mihi deus de vestri provectione gaudere.

17-27 Sciraus portate] Cf. Ep. 61.

19-20 moritur]
Cf. Ioh.

Rom.
et

14,7.
15.

20-21 su-

mus] Ibidem, v. 8.
domini] Cf. Matth.
11,29.

31

ponere animam]

10,11

32 iugum

19 quoniam] sicut add.

cere] ut in neutro

MDw

(contra

Ep. 61)

22-23 ut neutrum videamur abi-

valeamus

offendere

MDw
W

(contra

Ep.

61)
corr.

23 ergo]
ab
alia

igitur

MDw
unus

{contra

Ep.

61)

24

simplicis

25 onus]

manu

ex

quod

38 profectione

MD

EPISTOLA

89

215

89.

Ad LANFRANCUM archiepiscopum Cantuariensem.

Gratias agit de pecunia
in

maxima

egestate ab eo accepta.

Ex

eo non-

nulla de quibusdam possessionibus monasterii requirit.

Domino

et

patri

reverendo,

archiepiscopo

LANFRANCO
Beccensium,

frater

ANSELMUS,
3

servus conservorum suorum fratrum

cum eisdem
feli-

dominis
citatem.

suis

diuturnam

huius

vitae

prosperitatem et aeternam futurae

VJratias semper agimus

6 dinis.

multimodis

beneficiis

paternae vestrae celsitu-

Nam
:

licet

non semper

hoc

dicamus,
:

semper

tamen

hoc

in

corde

servamus. Et certe, sicut scriptum est

latione
9

adiutor in opportunitatibus,
viginti
scilicet

in tribu-

benedictio

vestrae

Iargitatis,

librae,

quas domnus
id est in

abbas

HERBERTUS
citissime
saturitatis

nobis

nuper

attulit,

in

tanta opportunitate,

tanta constrictis egestate venit

ut,

quasi imber nobis temporaneus et serotinus,

fuerit,

cum

tota

per saporem consumpta

non tamen magis

fertiles

ulla

12 vestigia

reliquerit,

quam cum somnio

Pharaonis

spicae et

pingues vaccae a sterilibus et quasi inedia

stinuit
15

consumptis

devoratae sunt. Su-

nos tamen, et vix usque modo, ne penitus deficeremus.

nimis exhauserunt

Nempe
fere

nos

carae

emptiones leguminum

et et

avenae

per totum tempus post obitum domni abbatis

similiter

HERLUINI,
sed

terrarum

quas
16

post eiusdem obitum

et

emimus

ut

taceam signum magnum, quod

multo
plura

ex uno fracto

altero

discordante
et

improvidi incepimus,

quam praecogitaveramus addendo

in

insumendo vix perfecimus,

expendimus.

et plura alia

quibus multa

praeter

praedicta

Et quidem multum prope

Ad
(cf.

Ep. 89:
Gall.

Scripta initio anni

1080 sive 1081

(cf.

infra).
fuit

7-8

in

tribulatione]

Ps. 9,10.

9
Christ.

HERB.]
t.

Forte est abbas Fontaneti, qui

monachus

Cadomensis
12-13 de-

XI,

col.

414 B).
ss.

10 serotinus] Os. 6,3.

voratae sunt] Cf.

Sept.
a.

Gen. 41,1

16 post obitum]

HERLUINUS

obiit

VII. Kal.

1078.

Ep. 89 (prius
2 ANS.] .A.
13
inedia]

II,

2)

coll.

cum

NMDUEVLP
6 hoc semper non

LANFR.]
112

.L.

NMD

N
V

3 huius om.

LP

cum somno
similiter

ineida

15 emptionis

16 herlewini
in

om.

MD

16-17

post obitum

herleuuini

LP

18 incepimus] accepimus

MD

om.

20

in quibus]

216
tetigit

EPISTOLA

89

nos annus de quo sumus utcumque egressi, sed valde propius minatur

21

nobis in penuria multarum rerum annus in

qui

quem sumus

ingressi.

Sed deus,

de caelo prospexit super

filios

hominum,

respiciat

super nos de cor24

dibus abundantium.

Praeterea

cum semper egeamus

vestro consilio et auxilio, nunc

multum

vestra et celeri indigemus subventione.

Mortuo enim archiepiscopo

IOHANNE
27

quaerimus terram de Ramsoneto ex dono

WILLELMI,
concesserit,

filii

OSBERNI. Sed

cum

rex requirat utrum ipse

Si

donum
dedit

illud

nullum omnino inveconcessione meministis,

in

nimus qui hoc meminerit.

vel
vel

ergo aliquid
vobis

de

regis

cum idem
cum

WILLELMUS
nostro
in
si

quod habebat
aut

leuga Brionii, 30

aliquid dedit

monasterio,
:

cum
prius

praefatus archiepiscopus

dedit illud

quod dedit
;

Ponte Altoo

prout vobis videtur expedire mandedit nobis

date nobis et regi

et

idem archiepiscopus
postquam
dedit

quam
;

epi- 33
et

scopatui Abrincensi,
si

cui

duodecim

anni sunt transacti

clericus

scitis

qualiter decimae,

quas habebat

FULBERTUS,

de Liveth,

quem

tenebat
in

domnus abbas

HERLUINUS
monasterii
;

ab episcopo Luxoviensi

HUGONE,

36

venerunt

dominium

nostri

quia de his omnibus placitare co-

gimur coram rege dominica die post festum sancti

ANDREAE.

22-23 hominum] Ps. 52,3.

obiit die 9.

Sept. a.

1079.
.

26 IOH.] Archiepiscopus Rotomagensis ab anno 1069, 33-34 transacti] Certe anno 1069, quo IOHANNES
ad

ab

episcopatu

Abrincensi

sedem

Rotomagensem
a.

translatus

est.

36

HUG.]

HUGO

d'Eu, episcopus ab anno 1050 ad

1077 (17. VII).

25 Praeterea]
rex om.

cum

signo divisionis

MDU

30 Guilielmus

MD NM

27

Guilelmi

N
31
.h.

Guillelmi

M
h.

28

guiilelmus

praefatus]

suprafatus

MDU

35 FULB.] .N.

36 Herleuuinus

MD

HUG.]

37-38 cogimur] debemus

LP
-

Recensio posterior : 26-37 Mortuo enim

habent
gotiis,
:

quia om.

EVLP

quorum
om.

loco

in

iis

(in

his

E)

videlicet

ecclesiae nostrae (nostrae

latoris
scitis

LP)

ne-

quae per vivam

praesentium
si

vocem vobis

necesse

habuimus
valeat,

intimare.

Quibus
nobis

cognitis,

quid

quod ad ea nobis prodesse

remandare
studeat.

quantocius
his

precamur
his

sanctitas

vestra

37 de

omnibus]

De

enim omnibus

EVLP

EPISTOLA

90

217

90.

Ad eundem.
Gratias agit de eius
largitate
in

immensa
-

et continua-

Mittit

eius

iussione

quosdam de

suis

monachis

Angliam.

Se aurum ad calicem conficiendum mis-

sum

interim in alios usus impendisse confitetur.

Suo reverendo domino

frater
3

et patri benignissimo, archiepiscopo

LANFRANCO:
Beccensis coe-

ANSELMUS
quod
sui.

cum

conservis et dominis suis fratribus

nobii

Oratias magnas mandamus

tati,

in

carta

magnae

et

frequenti vestrae largi-

et

immensas servamus
largiente

in

corde immensae et continuae bonae voluntati.

sit

Cum
tas,

enim deo

tanta

vestra abundantia,
:

ut

totiens

supplendo

nostram inopiam nequaquam decrescere possit

ut abundantia
citius

utique tanta est

voluntas

bona volunEt

exhauriri
velle
et

quam
operari

bona
pro

minui possit.

9 deus,

qui

dedit

vobis et

bona

voluntate,

conservet

utrumque, quem vestrae

sanctitati tot

bona nobis

tribuenti

optamus retributorem,
Secure ergo
incepistis,
et

immo
1

feneranti

damus pro nobis debitorem

usura recepturi

et

sponsorem.
sicut

2 hilariter

cum

millena

impendite,

bene

quia

fallere

nec vos nec nos volumus, nec fideiussor noster potest.

filios

Servos et
1

vestros,
ita

fratres

nostros,

ad vestra mittimus
vel

vestigia,

ut

sicut

vestra eunt iussione,

vel

maneant

redeant vel quidlibet agant,

quidquid nos ordinaverimus, vestra dispositione.

Filius
18

vester,

abbas, ut aiunt, Beccensis, mutuavit a servo vestro fratre

calice
misistis.

ANSELMO
ret

aurum quod pro

et
ille

Nam

et

iste

qui calicem face-

non habebat,

interim auro opus habebat.

in

Sed secundum pactum

magis placet
prior

aurum reddetur formatum

21 in

calicem, et ea forma quae vobis

servus
vester eo
calice,

calice.

Interim

autem

utetur

quem Becci

Ad
chis,

Ep. 90: 9
94)

operari] Cf. Phil. 2,13.

14-16 dispositione]
eiusque

Agitur de mona-

qui accersiti a
prioratu.il

RICARDO,
S.

filio

GILBERTI,

uxore

ROHAIDE

(cf.

Ep.

Neoti

(Huntingdonshire) noviter incolerent.

17 abbas...

Becc.] Scil. ipse

ANSELMUS.
II,

Ep. 90 (prius
add.

2)

coll.

cum

NDEVLP
21 in calice]

10 utrumque] et retribuet utrisque

hic deficit

13 nec vos om.

218
habuistis et

EPISTOLA
succedenti priori dedistis.
vestra fideiussione.
sit

90-91

Sed

scitote

quia aurum quia

ille

nullatenus
Satis
ser- 24

crederet,

nisi

Vos enim
patris

fideiussistis,

iussistis.
filius

autem patet cui

videndum, ne sub

et

domini fideiussione

vum

fallat.

91.

Ad GONDULFUM episcopum
Ei quantumois episcopo familiarem amiciiiam quos in Angliam mittit.
et

Roffensem.
protestatur
;

eique

commendat

fratres,

Domino

amico,

patri

et

fratri,

reverendo
olim,

et

dilecto

episcopo

GONDULFO:
dileximus.

frater

ANSELMUS

quod

quod

ex

quo

magis nos
3

Quamquam

dignitas
ut

episcopalis et reverentia sanctitatis sic vestram mihi

personam superexaltet,

me

valde
pristina

infra

deserat

semper tamen
familiaris

quod
ad
6

non tumore sed amore dico aequalitatem

familiaritas

et

amicitia

me

sublevat.

Ut, quantumcumque dignitate et meritis strenuus

episcopus et ignavus monachus separentur,

semper tamen

GONDULFUS

et

ANSELMUS
praesumam

familiari

dilectione

copulentur.

de

vobis

propter

vestrum
quia
.

fidam propter vestram

sanctitatem,

numquam minus episcopatum, numquam minus consemper unum cor sumus propter
Quapropter
magis

parem

dilectionis

familiaritatem.

Immo
in

tanto

- ubi
ex

ratio

exiget -, 12

quanto magis vobis suppetit et

tualibus

terrenis

facultas

dignitate et in spirisit

opportunitas

ex

sanctitate.

Cum

enim

in

hoc par
:

voluntas in
1

utroque, ut quisque velit alteri prodesse quantum potest

ille

necesse est ut plus

prosit

qui plus potest.

Oportet

ergo ut plus vestram

mihi

magnam devotionem apud deum

aut

prodesse curetis,

quam meam - quae

utique

vere nulla aut fere nulla

is

22 succedenti

priori]

Iterum ipse

ANSELMUS
et tribus

(cf.

Ep.

I,

lin.

17-21).

Ad

Ep. 91
24
coll.

Simul cum Ep. praecedente

sequentibus missa.

videndum]

audendum

N
1

(idendum editiones
patri]

Ep. 91 (prius
2 Gundolfo
sic

II,

3)

NDEVLP 6 tumore] timore D 14 enim om. D 15

cum

et patri

LP
alteri]

.10-11 confidam] praesumam

quisque] quisquis

D
altari

DP 2 famiriaritatem P D alterum V 18
semper
1

aut fere nulla] aut vere parva

EPISTOLA
est

91-92

219
dico,

prodesse vobis exspectetis.

sicut

Nec hoc
adiuvet
idcirco

ut pro vero

amico

meo
pos-

non orem,
21

possum
ille

sed ut ostendam quia nimis est parum quod

potest,

sum. Quatenus
illius

qui plus

illum

qui minus potest, ut ad

et

suum opus

plus possit.

Nec

vestra

pro

me

debet oratio

fri-

gere,
24 git
est
sit

quia

mea pro

vobis non aequaliter valet fervere.

alicui
:

Quisquis enim
quia plus
sibi

dili-

aliquem aut per dilectionem prodest

scitote

prod-

quam
id

alii.

Multo namque maius

alii
;

est

quod
Isti

tenet ipsam
id

caritatem,

quam
ad

quod

praestat

per caritatem.
illi

enim

solum quod

caritas

27

tempus

potest

tribuitur

vero et hic ipsa caritas tribuitur et in futuro

quantum

ipsa est retribuitur.

Commendo
30 stros et vestros,

vestrae paternae caritati et caritativae paternitati fratres no-

quos

in

Angliam mittimus

quatenus,

ubi

opus

erit,

vestro

sustineantur
exquiratur,

auxilio,
et

vestro

regantur consilio.

Vestra diligentia vita eorum

vestra censura approbetur vel corrigatur.

92.

Ad BALDUINUM abbatem.
Ei quoque commtndat
fratres in

Angliam

missos.
:

Domino
Jn

et patri

reverendo, abbati
et in

BALDUINO
nihil

frater

ANSELMUS
sola

hoc saeculo sancte

futuro beate vivere.

Cv^uamvis de vestra sanctitate

luntate cognoscam,

me

promeruisse

nisi

bona vose prae-

tamen vestra nota multis benignitas

est,

facit

me de

sumere,
6

ut,

cum opus
a

non dubitem quod vos

non

dedeceat

expetere.
si

Nam

et

ego paratam nostram fateor

voluntatem ad oboediendum,
exigeret faciendum.
sicut

vestra
caritas

paternitas

mea

parvitate

aliquid

Quippe

et

quam semper
9

nobis invicem
reddit

debemus,

paratos nos facit ad obsequen-

dum,

ita

fidentes
et

ad poscendum. Quapropter confidens de praecepto

et

caritatis

experimento vestrae benignitatis

conscientia nostrae voluntatis

nostros,

commendo

vestrae paternae caritati et caritativae paternitati fratres

Ad

Ep. 92:

BALD.] Abbas,
distabat.

ut videtur, S.

Eadmundi

(Suffolk,

1065-1107),

qui

non tam longe a S. Neoto 9 pro vero] pro om.

II,

LP
4)
coll.

20 quia] quod

ELP
1

26

id

om.

32

corrigitur

Ep. 92 (prius

cum

NEVLP

baldeuuino

LP

frater

om.

ELP

220
quos
xilio,

EPISTOLA
in

92-94

Angliam

mittimus,

quatenus,

ubi

opus

erit,

vestro sustineantur au- 12

vestro

regantur

consilio.

Vestra

diligentia

vita

eorum exquiratur,

et

vestra censura approbetur vel corrigatur.

93.

Ad HENRICUM
Se excusat quod
rarius scribat.
-

(priorem).
commendat eosdem
:

Ipsi

fratres Beccenses

Domino

et

fratri

carissimo

HENRICO
in

frater

ANSELMUS

salutem.

Licet caritatem vestram fraternitas nostra

rarius

alloquatur in epistola,
3

nequaquam tamen

dilectio

tepescit

conscientia.

Postquam enim de vera

ipsa,

ratione dilectio inter rationabiles

vivit,

nascitur,

nequaquam

quamdiu radix

extinguitur.

Quapropter nec ego nec vos de mutua dilectione debemus

uti

dubitare,

quoniam

mutua praesentia non valemus

sed

semper

in

eius 6

certitudine perseverare,

quamdiu causam
fraternae

originis

eius

immutabilem tenemus.
fraternitati

Commendo
nostros et vestros,
stro

vestrae

caritati

et caritativae
;

fratres

quos in Angliam mittimus

regantur

quatenus, ubi opus

erit,

ve- 9

sustineantur auxilio, vestro

exquiratur,
et

consilio.

Vestra

diligentia

vita eo-

rum

vestra censura

approbetur vel corrigatur.

94

Ad RICARDUM
De
Suo
frater
beneficiis

et

ROHAIDEM
quos eorum iussu
in

gratias

agit,

el fratres,

Angliam

mittit,

commendat.
carissimo

domino
et

RICARDO et

suae carissimae dominae

parvulus

ROHAIDI
cum
tota
3

ANSELMUS

frater

RICARDUS,

monachus,

congregatione Beccensi salutem et fideles orationes.

Ad

Ep. 94: 2 RIC.]

RICARDI

et

ROHAIDIS

filius,

qui

postea (1100-1107)

fuit

abbas Eliensis.

Ep. 93 (priug
fuerit

II,

5)

coll.

cum

NEVLP
II,

3 de vera] de vestra
coll.

ELP
I

erit]

LP

Ep. 94 (priu

6)

cum

NEVLP

rochadi

LP

EPISTOLA
ivVagnas gratias reddimus
tas
et

94-95

221

in

primis deo,

a quo est omnis bona volun;

pro cuius amore omnia bona nobis fiunt

deinde vobis pro omnibus

6 bonis

quae nobis
vester,

facitis

et

promittitis.

In

hoc

enim

monstratis

bene quia

amor

quem semper
certiorem

habuistis

ad nostrum monasterium, numquam deenim

plura

crescit,

sed plus et plus crescit.

tanto

Quanto

bona nobis

facitis

et

9 promittitis,

amorem

ostenditis.

Omnipotens
vobis et

deus et sancta

mater eius
nobis
12
illos,
sit

MARIA,
omnia
:

quos cotidie rogamus pro

illi

pro quorum amore

facitis

vobis retribuant in regno caelorum.

sicut
iussistis.

Fratres nostros vobis mittimus,

ut
sicut

Commendamus
vestra spe,
faciant aut

ergo vobis
ita

vadunt

in

Angliam

vestra iussione et

omnino
aut

in

vestra cura et vestra

vivant.

providentia,

quid

illi

quomodo

15

unde

95.

Ad ODONEM.
Eum
lutem.
3

ad mundum
et
fratri,

penitus relinquendum accendere studet.

in

Domino

Christo dilecto

ODONI

frater

ANSELMUS

sa-

Oi

vestra

dilectio,

adhuc amore mundi gravata,

oporteret

spinosis sollicitudinibus

divitiarum eius laboraret,

dicentis
:

ad

mentem

ei

reducere verba domini

estis,

Venite ad
faciam.

me omnes
Quoniam
iam
sunt

qui laboratis et onorati

et

ego vos
transibit

6 requiescere
et

vero iam perspiciens quia

mundus
in

concupiscentia eius,

non

diligit

mundum
non

nec ea quae

mundo
diffe-

sunt,
9

sed quae sursum

illi

quaerit,

quae

super terram: nihil

:

convementius
ras
tua,

dicendum
de die
in

video

quam quod
et
:

scriptum est

fili,

ne

converti
instanter

diem;

quodcumque

facere potest
esse

manus

operare.
sit

Ad quam

rem fraternum nostrum

paratum obse-

12

quium, certum

vobis signum haec nostra brevis

epistola.

Ad

Ep. 95: 3-4

spinos.

sollic.

divitiarum] Cf. Luc. 8,14.

5-6 faciam] Matth.

eius]
1

11,28 (Vulg.: vos requiescere faciam] reficiam vos).

2,17 (Vulg.:
super terram]
transit).

6-7 concupiscentia
diem] Cf. Eccli. 5,8.

Ioh.

7-8 in
3,1
et 2.

mundo

sunt] Ibidem, v.

15 (Vulg.: neque).

8
10-11

Cf.

Col.

9-10

in

operare] Eccl. 9,10.

Ep. 95 (prius
in codice

III,

116)
;

coll.

cum

NLPE

10 potest facere

LPE

12 epi-

stola] hic recte finit

in

LPE

post signum dioisionis sequitur hoc

fragmentum, quod
(an reoera

simul cum

hac epistola

inter epistolas archiepiscopi insertum est

222

EPISTOLA

95

96.

Ad RICARDUM
Exhortalur
eos,

aliosque monachos.
-

ut sint

bonae voluntatis.
-

Ut

HENRICUS
litteris
:

camerarius ab

ebrietate prohibeatur praecipit.

HENRICI

de Gornaco

respondet.
filiis

mis

Frater ANSELMUS, RICARDO et aliis de

dictus

abbas Beccensis

fratribus et

carissi-

Beccensi congregatione in Anglia conversantibus

3

salutem et paternam

cum

dilectione benedictionem.
si

oi
enim
qui

sane,

si

prospere,

denique concorditer

et

secundum deum

vivitis,

congratulatur
est

caritati

vestrae

fraterno et paterno affectu

anima mea. Testis

mihi conscientia
parvitati
nihil

mea

quia

nihil

me

tantum

laetificat,

quantum eorum,
prosperitas et
et tor-

meae
;

nescio

quo divino

iudicio commissi

sunt,

rectitudo
titudo.

me

tantum maestificat, quantum eorumdem adversitas

precor vos
ut
fratres,

Quapropter

moneo

ut

filios

carissimos,
ut

ut 9

semper memoriam monachicae

tus

religionis

perpetuam

habeatis,

quod habi-

vestrae professionis profitetur,

vita

et

moribus exhibeatis.

Quippe nec

locus nec tempus aliquod excusat aliquem quin bene pos- '2

Ad

Ep. 96

Scripta

post Ep. 90-94.

2 RIC.] Videtur esse superior novae

cellae Beccensis in Anglia,

de qua

in

Ep. 90-94.

S.

ANSELMI

sit

dubito)

Qui voverunt

se ituros

Romam

vel Ierusalem in

saeculo,

si

ad ordinem

nostrum venerint et devote et oboedienter se habuerint, omnia vota sua quae-

cumque voverunt compleverunt. Quippe

diderant
:

qui se in partem deo per vota tra-

postquam

se

deo
nisi

totos

tradiderint,

totum

in

partem

postmodum
6

non habent redigere,

tem subripere,
tiationis

qui

quod deo

obtulerunt, sibi
rei

velint in proprieta-

et

ita

non solum indevoti, immo

fiant

tam suae abrenun-

quam
se

professionis et suae ipsorum damnationis.

4 postquam

deo

totos tradiderint

om.

6-7 abrenuntiatiationis

P
Ricardo om.
et

Ep. 96 (prius
om.

II,

7)

coll.

cum

DEVLP

1-2

et

filiis

carissimis

D
est

2 de Becc.

congr.]

Beccensis

congregationis

5 et paterno

6 mihi

EPISTOLA
sit

96

223
alicubi

vivere,

cum

et

bonam voluntatem nemo umquam

possit

a cordibus bo-

minum
15

ipsis

nolentibus

excludere,

et

morum

compositio in qualibet
consistere.

rerum perturbatione secundum rerum congruentiam ordinata queat

Opera namque
luntatis
18

deus

nequaquam

exigit

ultra possibilitatem,

ubi bonae vo-

et

bonorum morum

conspicit integritatem.

Sic

igitur

desidero ut in

omnibus vosmetipsos absque omni excusatione exhibeatis,

nec eorum quae in
tores

ut

vos non mundi

sunt,

mundo

sunt,

sed dei et eorum

quae dei
aliis

ama-

ostendatis.

Quatenus de bona vestra conversatione

deum
et

laudan-

21

tibus,

vos in praesenti et futura vita in deo possitis

et
filiis

gaudere,

ego vere

possim fratribus

meis congaudere.
qui camerarius
fuit,

De domno HENRICO,
24 dinate

audio quia

in multis inor-

se

agit,

et

maxime

in
si

bibendo,

ita
est,

ut in gildis

cum

ebriosis bibat et

cum

eis

inebrietur.

Quod
deo

verum

dicere non

possum quantum cor

erit ista

meum de
27 ria,

tanta fratris perditione doleat.

se
cito

Non enim

diu sola

mise-

sed

nisi

respiciente
igitur

correxerit,

per

eam ad

alia

trahetur

mortis praecipitia.

Quantum

abbas prohibere debet

monacho,
et

tantum
nostra

ego - qualiscumque
30 auctoritate prohibeo,

peccator

sim

ex

dei

et

sanctorum eius

ne postquam

hanc

nostram
qui

prohibitionem cognoverit,

amplius in gilda aut in conventu

niunt,
33
si

eorum

ad inebriandum
ut

solum conve-

audeat bibere.

Hoc quoque
potest,

praecipio,
nostri

de praeterita inordinatione,

eam negare

non

domini
aut

archiepiscopi

LANFRANCI
non
verbis

aut

domni episcopi

GONDULFl
At
per
si

vestro

iudicio

paenitere

negligat et

deinceps curam se custodiendi

36 auxilio habeat.
utilitate

ab

ebrietate et a malitiosis

cum

dei

se
in

corrigere noluerit,

omnino malo - contempta omni

habere - ut ad nos sub
disci-

quam

eum

Anglia debemus

plina regendus redeat,

39

quam

longe a disciplina perdendus remaneat.

Domnum
in litteris
suis

vero

HENRICUM

de Gornaco benigne rogo, ut de eo quod

patienter et quieto

tam studiose

postulat,

animo

toleret,

donec
ven-

domnus

RICARDUS,
veniat
;

qui ad nos in proximo

sicut

a rege audivi

42 turus est,

et

quod

tunc

de
missi

illo

et

de vobis omnibus, qui propter

nostro
patienti
et

eundem dominum
consilio

RICARDUM
fuerit,

sunt,
et

fratrum

nostrorum
sustineat.

dispositum

benigna patientia
41

benignitate

18-20 amatores] Cf.

Ioh. 2,15.

RIC.]

De
a

eo

cf.

Ep. 90

et 94.

18 non mundi] non om.

initiali

P
guildis

23 De] cod. omnes cum signo

ex
gildis
corr.

divisionis

aut

littera

crassiori

24

manu secunda

32 audeat]

praesumat

D D

bibere audeat

omnino om.

39 vero om.

34 Gundulfi 43 sunt]

DP
estis

vestro] nostro

LP

36

44

sustineat] faciam

224

EPISTOLA

97

97.

Ad MAURITIUM monachum.
Oslendit
regis moralur.

quomodo
-

se

habeant ipse

et sui

erga fratrem, qui diutius in curia

Scriptum de quaestione quomodo, cum

malum

nihil esse dicatur,

nomen

eius aliquid significet, annectit.

Frater

ANSELMUS,
fratrem illum,

dictus abbas

Becci

dilecto

fratri

et

filio

suo

MAURITIO
trga
libitu

salutem et dei benedictionem.

de quo mihi quod

res

exigebat

scripsisti,

qui pro

suae voluntatis, neglecta claustri conversatione, moratur

ita

rn

curia regis,

volo ut
beatis.

deinceps et tu et ceteri fratres nostri, qui tecum sunt,

permitto ut

vos ha-

Si ad vos venerit,

eum

suscipiatis,

fraternae ei caritatis 6

Ad
(n.

Ep. 97

Scripta non ante a.

eius
altera

1080, quo Conflucntium fundatum

est.

3 Erga

fratrem illum]

Nomen

epistolae

recensio prodit; qui in catalogo Beccensium

104) .primus monachus novae ecc'esiae' (consecratae a

LANFRANCO die X.
scilicet,

Kal.

4 in curia regis] Francorum Nov. a. 1077) nuncupatur. non multum a Lutetiis Parisiorum distet. 5 qui tecum censi apud Confluentium, ut ex Ep. 104 apparet.

cum Confluentium
nova cella Bec-

sunt] In

Ep. 97 (prius

II,

8)

coll.

cum

NMDEVLP

6 eum]

illum

LP
hanc fors.)

Recensio alia (=

u)

V)
et

1-17 Frater

correptionem]
p.

NMD
et

mam

epistolae

habent
fratri

{cf.

Reo. Bened.

1931,

48

225

Carissimo

filio

MAURITIO:
ita

frater

ANSELMUS.
deinceps

V olo
ritatis

ut

circa

domnum
ad

THEDUINUM
vos,
;

se

iam

habeat tua
sibi

discretio.

Si venerit

permitto ut

illum suscipiatis,

fraternae

ca-

officium exhibeatis

hoc ipsum tamen vestra

ex parte

ostendite sibi

vos vereri ne displiceat mihi. Arguite illum

tanta temeritate
et

- debita tamen modestia - de sua

nostra iussione

inoboedientia.

Iam

neque

neque

per- 6

missione remoratur,

immo

iussioni

nostrae aperte contraire non veretur.

Nec

mandamus
neam
illius

ut veniat,

nec concedimus ut remaneat. Mallemus tamen sponta-

correctionem,

quam exercere

in

eum

censurae regularis animad- 9

versionem.

Cetera desunt.

ANS.] .A.

2 thedwinum

animadversationem

5 displiceat mihi] nobis displiceat

9-10

EPISTOLA
officium impendatis.
displiceat mihi.
9 ritate et

97

225
vestra,

Ostendite tamen
illum,

sibi

ex parte

vos vereri ne id

Arguite

debita

tamen

modestia,

de sua tanta temeiam

illi

inoboedientia.

Nam

neque nostra iussione aut permissione

re-

moratur,
ut

immo

iussioni

nostrae aperte contraire non veretur.

Nec

mando

redeat,
eius

nec concedo ut remaneat.

Quasdam enim
quibus

causas intueor, quibus

I2hanc

praesumptionem tolerare adhuc dissimulando compellor.

postpositis

Verum

nisi

celerius
causis,
15 illius

se correxerit,

omnibus

iis

eum adhuc
erit.

exspecto

regularem

in

eum me

exercere severitatem necesse

ei

Mallem tamen
disciplinae

spontaneam correctionem, quam ullam

inferre

austerioris

correptionem.

Praeterea scriptum
!8

illud,

quod de ea quaestione, quomodo

eius

scilicet,

cum

malum

nihil

esse dicatur,

nomen

aliquid significet,
nosti

rogatu

quorumdam
nuper
feci,

fratrum de talibus

me

frequenter
tibi

ut

- interrogantium
huic

per praesentium
21 direxi.

latorem

modo,

ut postulasti,

annexum

epistolae

oi malum

nihil

est

quomodo nomen
aliquid

eius aliquid

significat ?

Rursus,

si

audito nomine mali intelligimus

24

quod horremus
mali

et

vitandum censesignificat ?
nihil

mus

quomodo
nihil

aut

malum

nihil est, aut

nomen

nihil

Sed

et

ipsum

quid est?

Verum cum nequaquam

dici

differant

esse et

non

esse aliquid:
27

quomodo

potest
,nihil'
:

quid
si

sit

quod non

est

aliquid?
si

Ipsum

tamen nomen quod dicimus

aliquid,

nihil

significat,

id est
igitur

non

significat

nomen non

est.

Sed nomen

est.

Quamquam

nullus dicat nihil

22-91

Si

malum

quod

fecit]

Hanc de malo

dissertationem S.

ANSELMUS
cum eo

postea

paucis mutatis in opuscolo suo

De

casu diaboli recepit. Conspectum

vide mfra.

sibi

tamen

correctionem

V E

ex vestra parte

V
signo

13

iis]

his

EV
litt.

16 correptionem]
inil.

22

Si]

mss.

cum

divisionis aut

crassiori

Conspectus
Si

cum opuscolo De casu diaboli malum - significat? ] Cf. 248, 15-16:

non
significat aliquid
,mali',
si

c.

XI

(Vol.

I,

p.

247

ss.)

22

Si non

est aliquid
significat ?]

significatur,

22-24 Rursus horrerent

quod hoc nomine Cf 247, 17-18: Nam

cum

auditur

nomen

frustra
nihil

corda

nostra

significatione intelligunt,

significatur

hoc nomine
quid
sit

quod in huius nominis 24-25 Sed - quid

est?] Cf. 248,8-9:

Nam
26

et

hoc ipsum

nihil nescio

Cum

(248,13)

esse aliquid]

aliquid esse

25 Verum cura] 26-28 Ipsum - non est]

Si vero non significat aliquid,

non

est

nomen (248,16)

28 Sed] Sed utique

226
esse aliquid,

EPISTOLA
sed semper
nihil

97

esse nihil

cogamur

fateri

nemo tamen

potest
30

nomen

nihili

significativum esse diffiteri.

Verum
significatur

econtra,

si

hoc ipsum nomen non

posse
esse
nihil,
:

significat nihil

sed aliquid, id quod

Si ergo

videtur non

sed magis aliquid.

quod

significatur

non

est

nihil,

sed aliquid

qualiter

verum
nihil

erit

ut significetur per 33

hoc nomen,
idcirco
nihil

scilicet

nihil ?

Quippe quod vere

si

dicitur,

vere nihil est et

est

non

est

aliquid.

Quare
nomine.

quod

significatur

hoc nomine, non

ostendere
:

sed aliquid,

quemadmodum
hoc
nihil,

consequentia

videtur

falso

et 36

incongrue vocatur
id

At

econtra,
et

si

secundum iudicium omnium

est aliquid
nihil
:

quod nominatur

vere est

nihil

nequaquam

usquamne
id 39

videtur aliquid consequentius,

est

quam

ut

hoc ipsum nomen

significet,

non

significet

aliquid?

Quid

itaque est quia hoc nomen,

videlicet

nihil,

non

significat

nihil

sed aliquid, et non significat aliquid sed nihil?

significare nihil et aliquid ?

An
intelligi
;

forsitan

non repugnant

Sed

si

non repugnant

42

aut invenienda res est aliqua,

quae

sit

aliquid

et

nihil,

quod non

potest

aut ista vox diversa consideratione significat nihil et aliquid.

scilicet
,

Con-

stat

namque quoniam haec vox,

nihil

',

qiiantum ad significationem 45
'.

nullatenus differt ab eo
tius,

quod dico
scilicet

non-aliquid
,

Nihil quoque hoc

',

aper-

quam quod
est

haec vox,
aliquid
sit

non-aliquid

omnem rem
significat.

penitus et
48

omne quod
penitus

intellectu

removendum,

nec omnino ullam rem aut

quod

aliquid
rei

ponendum, sua
nullatenus
:

prolatione
potest

Sed quoniam

remotio alicuius
ipsius

significari

nisi

cum

significatione eius

cuius significatur remotio

necesse est ut haec vox

significet
significat
,

quae

est

,non-ali- 51

quid',

destruendo id quod

est

aliquid

aliquid.

Quoniam vero

au-

ferendo

omne quod
aliquid

est aliquid

nullam
:

essentiam,
'

quam

audientis

intellectus

quasi existentem retineat

sit

idcirco

non-aliquid

vox

nullam

rem

54

aut quod

significat.

31

hoc ipsum]

ipsum

hoc

P
quod
est

31 econtra om.

34

scilicet]

Quippe quod] Quippe

42

si

37

vocatur hoc

nomine]

hoc nom. vocatur

An

forsitan]

M(ag). Forsitan
et ali-

aliquid?] aliquid

Sed
inseruntur

si]

D(isc) Si

43-44 aut invenienda -

quid] hae duae partes propositionis convertuntur

quod

non

pot.

intelligi

om.

44 anle Constat
om.

interrogatio et responsio
sigmficat]

(249,3-5)
sit

45 namque
retinendum
significet
intel-

49

sit

ponendum, sua prolatione

51
sit

in intellectu
intelligit

sua significatione constituit

remotio]

nullus

enim

quid

,non homo' nisi

intelligendo quid
retineat]

homo

add.

53-54 quam audientis

lectus quasi existentem

quam

in audientis intellectu

retinendam constituat

EPISTOLA
Igitur

97

227
rationibus

haec vox
aliquid,

non-aliquid

'

his

diversis

aliquatenus
Significat
'

signi-

57 ficat

rem

et

et

nullatenus significat

rem aut

aliquid.
,

enim

negando,
perimit
60 quid,
et

et

non

significat
est

constituendo.
:

Hac

ratione

nihil

nomen, quod
nihil

omne

quod

aliquid

et

destruendo non
aliquid

significat

sed

ali-

constituendo non
aliquid,

signihcat

sed
eius

nihil.

Quapropter non

est

necesse nihil esse

ideo

quia

nomen
nihil,

significat

aliquid quolibet

modo
63 quid

sed potius necesse est nihil esse

quia

nomen

eius

signihcat aliet

hoc modo.

Hoc

itaque
si

modo non
sic

repugnat malum

nihil esse

,mali'

nomen
sit

esse significativum,

aliquid

perimendo

significat,

ut nullius rei

constitutivum.

66
sic

Sed cum hac

significatur

ratione
est

malum

et nihil vere signihcent aliquid, et

nihil, est

tamen quod

non

malum
est

vel

tamen

et

alia ratio

qua signihcant

aliquid et
69

quod

significatur

aliquid; sed

non vere

aliquid, sed quasi aliquid.

Multa quippe dicuntur secundum formam, quae non sunt secundum rem. Ut
,timere'
Ita

secundum formam
,

vocis dicitur activum,

aliquid

cum

sit

passivum secundum rem.

sit

quoque

caecitas

'

dicitur

secundum formam loquendi, cum non

72 aliquid
est in

secundum rem. Sicut enim de aliquo dicimus quia habet visum

:

et visus

eo

ita

dicimus quia habet caecitatem et caecitas est in eo,

;

cum haec
habere
est
ali-

non
75 quid,

sit

aliquH, sed potius non-aliquid

et

hanc habere non

Caecitas

sit

immo

eo

carere
aut

quod
absentia

est

aliquid.

namque non

aliud

quam

non-visus,

visus,

ubi visus debet esse.

Non-visus vero

vel absentia visus

78

non

magis

est

aliquid

ubi debet esse visus,

in

quam

ubi

non debet
debet esse
esse.

esse.
visus,

Quare

caecitas

non

magis est aliquid

oculo,

quia ibi

quam
alia

non-visus vel absentia visus in lapide, ubi non debet

similiter dicuntur aliquid

Multa quoque

secundum formam loquendi,

illis

81

quae non sunt

tibus.

aliquid,

quoniam

sic

loquimur de

sicut
;

de rebus existenet

Hoc

igitur

modo malum

et

nihil

signihcant aliquid

quod

signih-

catur est aliquid non

secundum rem, sed secundum formam loquendi. Nihil

64 nomen]
sunt] sunt

sic

emendavi ;

nihil cod. mss.

sit

esse om.

non

P
LP

74 non

habere]

non add.

E ELP

67

sic

om.

69 non

75 eo] ea

81

de rebus] de om.

58 negando] removendo
4-16)
posita
est

add.
ratione
est

65 constitutivum] Disc. Nequeo - nominatur 66 Sed cum hac ratione] M. Recte queeris, quia licet
vere om.
et

(250,
supiaaut

tamen] et om.

67

sic

om.

vel]

tamen] Sed

79

ubi]

visus add.

228
enim non aliud
aliquid.
significat

EPISTOLA

97-98

quam
est

non-aliquid, aut absentiam

eorum quae sunt

absentia

84

Et malum

non

aliud

quam

non-bonum,
est

aut

boni
absen-

ubi debet aut expedit esse

tia

bonum. Quod autem non

utique non est aliquid.

aliud

quam
quia

eius
nihil

quod
non

est

aliquid,

Malum
nihil
:

igitur vere est nihil 87

sic

et

est

aliquid;

et

tamen quodam modo sunt

aliquid,

lo-

quimur de
nihil

his,

quasi sint aliquid,

est

cum
sicut
fecit.

dicimus

vel

malum
vel

fecit,

aut:
fecit, 90

vel

malum

quod
est

fecit

dicimus

aliquid

bonum

aut

aliquid vel

bonum

quod

98.

Ad monachos
Prosperum
proficiant
sui
-

Beccenses.
annuntiat.
-

in

Angliam adventum

Fratres ut

ad meliora

commonet.
et

Ut

EVA

item de adcentu suo certior fiat mandat.

in

Dominis
frater

fratribus

dilectissimis
et

Beccensi coenobio deo servientibus:

ANSELMUS,
Ociens
et

servus

conservus

eorum,

semper sancte vivere

et
3

sanctae vitae praemium percipere.

certe sciens dulcissimam

mihi
affectu

dilectionem
desiderare,

vestram nuntium

meae

incolumitatis et prosperitatis

toto

non potui eam

hora, 6

dilatione

aliqua

fatigare.

Ipsa

itaque die qua

ingresso

domnus

GIRARDUS

quae
vestris

dicitur

prima,

me mare

discessit,

divina

protectio

me
et 9

orationibus in

Anglicam terram prospera navigatione

hora

et sine molestia,

quam

multi navigantes pati solent,

nona perduxit,

et

ad dominum

patrem nostrum archiepiscopum

gaudio suscipi apud villam
In crastina

LANFRANCUM
scripsi,

vespere pervenire et
concessit.

cum

ipsius,
litteras

nomine Limingis,

vero has
et

quibus et praefatum desiderium veet

12

strum adimplerem

sanctum propositum vestrum semper fervere

ad meliora

Ad
cf.

Ep. 98:

Scripta in primo itinere Anglico, circa a.

1081.

6 GIR.]

De

eo

EP

14,15,23.

87

nihil

LT
9
ipsius,

91 quod om.

LP

Ep. 98 (prius
9-10
et

II,

9)

coll.

cum
II

NDEVLP
apud villam
91

perduxit] produxit

patrem] et ad patrem

nomine om.

ND

Limingis om.

fecit]

Hinc

est

- dicitur (251,

12-16) add.

EPISTOLA
proficere
15 in

96-99

229

commonerem. Precor
et

igitur

ut frater, hortor ut pater, ut sic studeatis

pace

religione

monachica

conversari,
et

quatenus

et

vos ex vestri studii

retributione valeatis beatificari,

gratulari.
18

ego de vestra beatitudine quandoque con-

Omnipotens dominus sua vos protectione ab omni adversitate devobis misericordiam per continuam corporis et animae pro-

fendat et suam

speritatem ostendat.

Mandate
21

matri et dominae nostrae

pari

EVAE,

quod de
et

filio

suo

primosuis

genito vobiscum audire

desiderio exspectat,

ut oret quo,

sicut

orationibus vobiscum impetravit

ita

me

a vobis timentibus

cum

prosperitate abire,

impetret ut possim ad vos gaudentes

cum gaudio

redire.

99.

Ad RODULFUM
Laetatur de

novitium.

RODULFO
domino
et

ad

religiosam vitam converso.

Frater
ratissimo,
3

ANSELMUS,

dictus
fratri

abbas Beccensis:
et
filio

suo olim amico deside-

nunc

carissimo,

novo

Christi militi

ROcaele-

DULFO,
stes

per contemptum terrenarum et falsarum divitiarum adipisci

et

veras divitias.
in

Oloria
6 cuius et

excelsis

deo, qui

in

terra dat

hominibus bonam voluntatem,

mutavit voluntatem
fine
dilecti

excelsa dextera secundum desiderium

saeculi,

meum
nulli
in

desiderati mei a vanitate

quae

prodest et omnibus
obest et

se

amantibus obest, ad veritatem, quae

prodest.
tibi

nulli

umquam
litteris,

omnibus se

9 quaerentibus

Breviter

loquor,

dulcissime cordi meo,

quem

super omnes

20

uxor

EVAE] Una de tribus WILLELMI Crispini

{PL
citatum
et
:

matronis, de quibus Chronicon Beccense

et

{PL

150, 648). Fuit

mater

GISLEBERTI

Crispini (cf.
filio

Ep. 84). Cf.

De

nobili

genere Crispinorum

150, 741

s.).

20-21 de

suo primogenito] Cf. locum

modo
batem

,Haec EVA...

coepit...

Beccensem ecclesiam prae omnibus amare, ab-

monachos quasi ex

se genitos totis viscenbus amplecti'.

Ad
2-3
117).

Ep. 99

Scripta in Anglia

eodem

fere

tempore
fuit

quo

Ep.

praecedens.

ROD.]

Filius

LANZELINI
tatem] Cf.

(cf.

Ep. 115);

thesaurarius Belvacensis (cf. Ep.

5 volun-

Luc. 2,14.

20
et

domino

AEVAE NP ELP

Ep. 99 (prius
fratri]

II,

10)
filio]

coll.

cum

NDEVLP

fratri

suo add.

et

et

om.

230
homines
alicui

EPISTOLA
teste

99

conscientia videre et cui multum loqui ore ad os,

viventi,

plus

quam
certus

in

terra

desidero.

Novi enim malignam

diaboli invidiam, quia 12

de manibus

suis,

immo de
serviendi

ore suo te frendens tabescit evadere.

scilicet
illi

Unde

sum quia

te

multis modis,

aut gravitate

servitutis

dei

quam

elegisti,

aut delectatione
decipere.

per

amorem

saeculi

quem

reliquisti,

tentabit 15

Quare, quoniam spero per dei gratiam contra omnes

in
falsitate

eius astutias

quoniam

et

imbecillitate
et

sunt,

si

certa

spes in deo non absit

18

me
in

tibi

posse

consulere,

pro certo

scio
:

nullum

consihum ad praesens

desiderio tuo magis

quam meum
oculi
et

sufficere

non habebit anima mea requiem

me, donec videant

mei

desideratum
cor

dilectissimum filium

meum

instruat

meum et meum contra

te

alloquatur os
diaboli iacula

meum
novum
21

commilitonem meum.
Precor
segregavit,
tutela
et igitur

omnipotentem deum, qui

eius,

ab amore
te

saecularis vanitatis

sanctissimam matrem
ut te

quae

ad

se

fugientem sub sua 24

custodiant.

suscepit,

ab omni perturbatione

incepti

propositi
incepisti,

Te
mout 27

quoque rogo per

ullae insidiae
lestare
nititur,

illum,

cuius gratia inspirante

inimici.

hoc

ne

te

terreant
te

vel

suggestiones

Ad
;

hoc enim idem inimicus

deus

ut
tibi

de

te

victo

gaudeat

sed

ad hoc

illi

permittit,

habeas unde

victoriae

coronam
Iegitime

ipse

tribuat.

Nemo emm
tibi

coronabitur,

dicente apostolo,

nisi

qui

certaverit.

Exspecta ergo donec ve- 30

niam, quia deo dante consolationem

suscipies.

omnium

quae

nunc molesta sunt

Dominus

custodiat te

ab omni malo. Amen.

24 matrem
30

eius]

Monasterium Beccense beatae

2 Tim. 2,5.

MARIAE

virgini

dedicatum

fuit.

29-

certaverit] Cf.

viventi in terra

D
28
illi

micus om.

6 eius omnes om. 32

1

26

incepisti]

suscepisti

27

ini-

suscipies] hic deficii

EPISTOLA

100

131

100.

Ad
Mittit
gentibus.
-

HUGONEM
titulis

archiepiscopum Lugdunensem.
-

quaedam de

scriptis suis.

Precatur pro monachis

in tribulatione de-

De

opusculorum suorum.

Domino
quod

et

patri

cum

dilectione
:

reverendo et
frater

cum

reverentia diligendo,
dictus abbas Bec-

Lugdunensi archiepiscopo
3 censis,

HUGONI
fidelis

ANSELMUS,
quam gratum

dilecto patri

filius.

oi velim
dulcedo vestrae
6 re,

scribere

quam

magnum
quam ex
non

et

sit

mihi

decus

et

familiaritatis,
etsi

vestra promissione

me
aut

confido habevel
fideli

quantumque eam si

non merui accipere - desiderem

amittere
:

vo-

luntate,
erit

aliter

nequeo
videbor

mereri,
veritati

forsitan

subtrahendum
in

aliquid,

aut

superaddere.
scrinio

Sed quod

epistola

non

audeo

sufficienter

commendare,

in

cordis

curabo deo dante

fideliter

servare.

Per praesentium

latores

fratres,

sanctitatis

vestrae,

ut cognovi,
In

dilec-

tores,

celsitudini

vestrae

de

scriptis

nostris

mitto

quod

iussistis.

qua

re

non tam
si

alicuius

me

utilitati

quam

vestrae scio servire voluntati.

Quapropter

in

illa

legendo vos frustra tempus insumpsisse paenituerit, quia quod puinvenietis,

15 tatis

non

non

mittenti
velle

sed

exigenti

imputare debetis.

De

quae-

stionibus vero

de quibus me

scribere

dixi et reverentia vestra

me monovit

nuit:
1

si

dixero

quantum

dictare

impediar,

ab

ullo

qui

meam non

conversationem credi non poterit. Si quando

tiam quod volo efficere licebit, vestrae,
Fratres praedicti
lacrimabiliter
si

tamen inde mihi per dei graprudentiae notum

erit.

potero,

de

interiori

monasterii sui conquerentes

2i

destructione,
consilii

pio

me

obsecrarunt

affectu,

ut

nostris precibus paterni vestri

in

tribulatione sua

releventur consolatione.

Sed

sicut

nostro

consilio

Ad

Ep. 100:
(ca.

Scripta non ante a.

1082, quo fere

HUGO

archiepiscopus Lugdunensis

electus est.

HUG.]

HUGO

de Bourgogne, ex episcopo Diensi archiepiscopus

a.

Lugdunensis
postea
fuit

1082-1106), primas Galliae et legatus Apostolicus (ab

1077). Ipse

ANSELMI
De

consiliarius praecipuus in rebus ecclesiastico-politicis.

12 de

scriptis nostris]

opusculis

Monologion

et

Proslogion agitur,
p.

uti

ex Ep.

109 patebit.

15-16

De

quaestionibus] Cf.

Rev. Bened. 1932,

331

ss.;

1936, p. 56.

Ep. 100 (prius Cf. Ep. 109)

II,

11)

coll.

cum

NDVLP
E

2 Lugdunensi om.

N (Rec.

prior?

22 releventur] revelentur

232
non eget vestra
ut
in

EPISTOLA
sapientia,
illis

100-101

ita

nec

precibus benevolentia.
visitatione

Si tamen placet

dicam quid

ad praesens expedire, donec

abbatis

supernae gratiae 24
restauretur

eorum

ecclesia per regularis

:

praesentiam

monachica
licentia

religio,

sentiam

aestimo

quia

melius est ut vestra

utiliter,

interim eligant,

ubi
re,

secundum propositum suum vivant

ubi indigentia

quam

ut ibi cogantur

mane-

27

bonorum

corporis

et

animae

tristes

vivant inutiliter aut

eadem

indigentia intolerabiliter gravati discedant inoboedienter.

in
titulis

Quod
abbatis,
nis

opusculorum
ut

nostrorum

nomini

nostro

addidi
ut

nomen
nomi-

30

non ideo

feci

personam monstrarem honoratiorem, sed

excluderem aequivocationem.

101.

Ad HELINANDUM.
Eum
hortatur, ut contemptis Oariis diaboli tentationibus

Votum

mundum

re-

linquendi compleat.

Servus

servorum
fratri

dei

in

Beccensi
filio

monasterio

commanentium,

frater

ANSELMUS:
feliciter

dilecto,

desiderato

HELINANDO,
et

bene incepta
3

perficere.

Denedictus deus, a quo omne datum optimum

omne donum

per-

fectum descendit, qui avertit oculos tuos ne videant vanitatem, et erexit

animam tuam ad sequendam

sollicitudine
retro,

veritatem. Restat igitur, mi desiderate, ut sedula 6

pertractes,

quia

nemo

mittens

manum ad
enim
quanto
te

aratrum

et

respiciens

aptus est regno caelorum.

te

Antiquus
invadere,

hostis

tanto enixius

non

cessabit multimodis

calliditatibus

videt studiosius velle 9

laqueos eius evadere.

Saepe namque reducet

in

ante

mentis

oculos,

quam

delectabilia sint ea
difficile
sit

quibus

solitus

es

conversari,

ut continuo subinferat

quam
ex

as- 12
ri-

sueta voluptate carere,

quam
aetate

sit

impossibile in

quodam

austero rigore et

gida

austeritate

tota

perseverare.

Quatenus

memoria assuetae

Ad

Ep. 101

4-5 descendit] Cf. Iac. 1,17.

:

5 vanitatem] Cf. Ps. 118,37. regno dei).

7-8

caelorum] Luc. 9,62 (Vulg.

manum suam
cum

Ep. 101 (prius

II,

12)

coll.

NEVLP

Restat]

cum

signo

divisionis

EPISTOLA
5

101

233
vitae
sublimioris.

delectationis plus horreat

animus

sobrietatem
tibi

Aliquando

sub specie discretionis finget se salubnus

scilicet
18 sistere.

quam

proposueris consulere, ut

pravitatem deserens in clericali proposito religiose vivendo velis per-

Ut

et

per vitae correctionem

animam tuam
possis portare.

possis

salvare,
si

nec per

indiscretionem subeas onus

perfectioris
21

quod non
averti

Quod
quasi

te

ab intentione
ire

vitae nullatenus
se

posse cognoverit,
iuxta
iter

tecum

appro-

bando propositum
non
cessabit.

simulabit,

sed

laqueos ponere multimodos

illinc

Aliquando

quidem

hinc

oblata opportunitate peccandi,

,

stimulante tentatione suasionem callidus addet huiusmodi:

24

Tam bonum
sive

est

quod

decrevisti facere,

ut quamlibet

immensitatem scelerum possit destruere.

Interim ergo satisfacere

sive

voluntati
sint
:

tuae cur haesitas,

cum

cito

multa

pauca peccata tua

conabitur
fit,

pariter delenda

non dubitas?' Aliquando vero

est

27 taliter

decipere

Bonum quidem

quod

vis

facere,

sed non
regu-

opportune
laris

nisi

cum

tepescente lascivia iuvenili,

quae pondus

illius

censurae non tolerat, ipsa maturitas aetatis religiosae

gravitati se

con-

30temperat'.
si

Quod
:

si

viderit

te

ita

imbecillem ut impediri tua possit intentio,

ut
iis

manifestetur

omnino conabitur,

a quibus retineri

aut vi aut

amore

aut aliqua persuasione possis, qualibet occasione publicetur.

33 quia,
sius
si

Promittet etiam

bonum quod
utilius

intendis

aliquantulum differre volueris,

poteris,
et

multo fructuoquos tecum

at-

atque
et

facere hoc

plurimorum

salute,

trahes,

commodo pecuniae
te

monasterio profuturae,

quam undique

colliges.

36

Quid etiam quod

levitate et

inconsiderata acceleratione tentabit

arguere,

quia te non solum promittendo, sed et pignus praemittendo indissolubiii voto

voluisti

constringere,

cum

nihilominus et fortasse melius id ipsum libera pos-

39 ses

voluntate perficere?

Ad
diffusius

haec
scribere,
et

omnia, carissime, quid

nisi

respondendum

sit,

vellem

aliquanto

lex

epistolae
tui

cogeret

me

brevitatem non excedere.

42

Breve

igitur

verum amici

suscipe contra ista consilium.

Qui

putat voluptate saeculari carere et in exercitio

et

perseverare
sit

virtuseret

tum nimis austerum

45 vire

impossibile,

sed imperare

vitiis

per

numquam amorem et spem

sibi

gustavit
caelestis

quantum
regni

non

laudandum
religiose

delectabile.

Qui

putat

melius
vitae

esse in

habitu

clericali

vivere

quam

subire

monachicae

pondus

importabile:

consideret

per

totum

21

ponere] proponere

LP
iis]

24
his

decrevisti] derevisti

corr.

ex dereliquisti

sce-

lerum om.

LP
39

31

32

possit

(possis ex possit

L)

33 aliquan-

tum

proficere

47 monachicae] monasticae

LP

234

EPISTOLA
quanta
illud

101

mundum
sit

hilaritate

utrique sexui,

omni

aetati,

omni generi

hominum
saecudisci-

48

pondus

cantabile.

Sciat etiam quia valde

difficilius

est inter

lares

per liberam voluntatem,

quam

intra

claustrum

monachorum sub

plina custodire vitae sanctitatem.

ter

Non

dico nunc quod propositum vitae inhumilitatis,

51

omnes

vitas
nisi

altiorem

gradum
ut

contingat
vivat,

quem

altior

sequitur
et

exaltatio,

quia nullus,

melius

monachi
ut magis

propositum

deserit,

omne genus hominum ad monachicam vitam

currit.

deo propinquet

con- 54

Qui
sionem
:

peccatis addit peccata,

quia peccatorum
se

omnium

exspectat remis-

amando peccatum probat

differt in

non amare
et

et

ideo non mereri pecca- 57

torum absolutionem. Qui

vitam suam corrigere
:

futuram

forsitan

non futuram aetatem

et

certum bonum dimittit pro dubio,

contemnendo quod

perdit probat se non

certus

amare

quod

exspectat et meretur non accipere.

ut nullo

Qui

60

non
:

est

se

tantae esse constantiae,

celet

modo
nisi

flecti possit

a bono

proposito

omnino

bonam

voluntatem, ut non

cum

in

opus exit
differt
:

appareat in publico.

Qui

bonum
est.

quod

vult

facere ut melius

fiat

63

bonum

est,

si

melius certum

Quod

si

melius
et

bonum dubium
:

est

et per-

dere minus

bonum

nimis est

damnosum

irrecuperabile

consilium est ut

acceleret facere

bonum

minus, ne nimis exspectando maius non faciat maius 66

nec minus. Qui iudicat levitatem voto se ligare ad faciendum

est,

quod bonum
levitatis illum

ut

iam non

sit

Iiber

ad non faciendum

iudicet

doctorem

qui dicit: vovete et reddite. Nullatenus enim reprehendendus est qui

quod
quia

69

bonum

est

vovit,

sed

qui

non reddit quod

deo
placet.

vovit.

Certum

quippe

est

qui bene vovet,

ipso voto

Qui

ergo

aliquid boni vovit,

non

paeniteat quia fecit unde deo

plus placeat.

placeat,

sed festinet reddere quod vovit, ut 72

Haec,

fili

carissime,

consilia,

has consolationes in praesenti

sollicitudine ego,
elegisti,

maxime
et

tibi

necessarias iudicavi,
liarium non
reminisci
perficias.

haec

paterna

quem patrem
dictavi.
vovisti,

consi- 75

mea

dignitate,

sed tua voluntate

Haec
te

interim

non

desinas,

donec

quod

deo

inspirante

ipso adiuvante

Vale, desiderate cordi meo, et festina

satisfacere

de

desiderio 78

meo, quod utinam facere placeat omnipotenti deo! Amen.

69

reddite] Ps. 75,12.

61 possit
vovisti]

flecti

ELP
P
79

70

vovit 1 ] novit

76 dignitate] voluntate

ELP

77

novisti

Amen

om.

LP

EPISTOLA

102

235

102.

A GREGORIO
Eius precibus se
et

papa.
-

ecclesiam commendat.

Ei praecipit,

ut iustitiam faciat

cuidam converso

suo.

GREGORIUS
3

episcopus, servus seroorum dei:

ANSELMO,

venerabili

abbali Beccensi, salutem et apostolicam benedictionem.

LJuoniam fructuum tuorum bonus odor ad nos usque

dignas grates
timur
;

redoluit,

quam
dei
in

deo

referimus, et te in
certo
tuis

Christi

dilectione

ex

corde amplec-

credentes

pro
et

tuorum

siudiorum
tibi

exemplis

ecclesiam

6 melius

promoveri,

similiumque

precibus

etiam

ab

instantibus
:

periculis,

Christi subveniente

misericordia posse eripi.

Nosti, frater

si

iusti

apud deum
9 impetrabit

praevaluit

oratio,

quid iustorum

Praevalebit equidem,
veritatis auctoritate

immo

sine

dubio quod

petierit.

Ipsius etiam

cogimur

hoc confiteri: Pulsate, inquit, et aperietur vobis, petite

Pulsate simpliciter, petite simpliciter, haec etram quae \2plex
est
sibi

et accipietis.

placeant.
sibi

Sim-

ostium,

simplex dator.

Vult peti simplicia,

accipietis,

et

quae

conveniant.

Hoc modo
oraiio.
15

aperietur,

hoc

modo

hoc modo iustorum exaudietur

Unde volumus tuam tuorumque

suam
et

fraternitatem assidue

deum

orare, ut

ecclesiam

nos,

qui

ei licet

indigni praesidemus, ab instantibus haereerrore dimisso

ticorum oppressionibus eripiat, et

illos

ad viam

veritatis reducat.

Querimoniam apud nos

18 tuo.

fecit

quidam peregrinus de
aequitatem

quodam
eius.
vitae.

converso

Iustus dominus

iustitias

dilexit,

vidit vultus

Imitare

dominum tuum,
pimus etiam
21 nostro,

imitare magistrum,
nos,

a quo habes

doctrinam

Praeci-

et

ut ei iustitiam facias

coram

HUBERTO,

dilecto filio

et

ut

intelleximus

- amico

tuo.

Ad
5,16.

Ep. 102
1

Scripta circa a. 1079, sec.

JAFFE,

Biblioth. Rer. Germanic.

t.

II

[1865],
Iac.
:

p. 561

GREG.] Papa
vobis).

VII. regnavit annis 1073-1085.

19,38.

7-8 oratio] Cf.

petierit]

Cf. 2 Reg.

10 accipietis] Cf. Matth. 7,7 (Vulg.

:

petite et dabitur

18 vultus eius] Ps. 10,8 (Vulg.

et iustitias). et

20
Ep. 125).

HUB.]

Subdiaconus Cardinalis, legatus Apostolicus in Normannia

Anglia

(cf.

Ep. 102 (prius

om.
add.

II,

31)

coll.

cum

MDEVLP
9 Praevaluit

3 usque ad nos

MD
MDLP
18

tibi

MD
E

7 Nosti] Novisti

exauditur

M
21

MD
D

10 vobis om.

13
et

14 orare]
iustitiam

exorare

15 qui ei] cui

MDV
D

dominus]

MD

MD
LP

19 magistrum] tuum add.

20 HUB.] hugone

tuo] vestro

236

EPISTOLA

103

103.

Ad LANFRANCUM archicpiscopum Cantuariensem.

Ad
eum
mittit

GISLEBERTUM,
patri,

quem

ut brevi remittat,

enixe precatur.
:

Domino

et

reverendo
dei
servi,

archiepiscopo

LANFRANCO
patri

frater

ANSELMUS,
minis
suis,

servus

servorum
fideles

Becci commanentium,

cum eisdem doreverentes

filii.

quod domino

quod reverendo

De domno GISLEBERTO, ut eum cimus iussioni. Quod autem tardius quam

Sed
scitote

vobis mitteremus, vestrae satisfeiussistis,

verum

est

quia non est

factum negligentia, sed ob multa quae nunc enarrare longum est impedimenta. 6
quia,
si

quis fecerit ut ipse in

breviter dici possit

Anglorum
in

terra remaneat,

nimis

grave et maius
interius
et

quam

damnum

praesenti et in futuro,

exterius

ecclesiae

nostrae et tristitiam faciet.

salva
iustitia

Quapropter precareverentia,

mur
nobis

et

obsecramus quantum,

et vestrae

sanctitatis

licet,

per pietatem et per caritatem,

si

quam

erga nos vestram semper

fieri 12

habere paternitatem cognovimus, ut

posse videritis
:

absque dei voluntatis obviatione

potius fratribus et

amicis desiderantibus ad certam suam

sa-

lutem et aliorum utilitatem per vestram

libet
alienis

instantiam
illorum

reddatur,

quam

quibus-

ad periculum

sui

damni

et
et

dubiam

utilitatem

ingeratur. 15

Breviter

quod multum volumus

expedire credimus obsecramus,

quia

sapientiae vestrae pauca verba

sufficere

non

ignoramus.
vestra

Quod
vestra

si

divinam

dispositionem
aliter
fieri

nostrae

sic

resistere

petitioni
si

cognoverit

prudentia, ut '8

necesse

sit:

quod
facere

mihi,

praesens
vestrae

essem,

prudentia de

re

ipsa

concedere

aut

consuleret,

committo

potestati.

Ad
eum

Ep. 103: 4 GISL.] De eo pro quadem abbatia elegerat

cf.

EP

84.

13-15 ingeratur]

LANFRANCUS
E
1

(cf.

Ep. 106).

Ep. 103 (prius

lmpedimenta]
tatem dubiam
sic

II,

13) coV.
;

cum

NEVLP
et

4 GISL.] EISLEB.
9 nostrae
et]

6
5 utili-

editiones

mss. impotentia

et

cm.

VLP

16 credimus]

add.

EPISTOLA

104

237

104.

Ad

fratres

apud Confluentium commanentes.

De manacho
Frater

qui invito abbate Parisiis moratur, et de diversis negotiis.

ANSELMUS,
litteras

abbas Becci

fratribus

Beccensibus

apud Con-

fluentium commanentibus salutem.

3

ivlittite nostras

BENEDICTO, monacho
moratur

de Sancto

Petro suin

pra Divam, qui propter

scholas

apud
illi

Parisium et conversatur

monasterio Sancti Maglorii.

6

Mando enim

et

consulo ut ad monasterium

suum

redeat,

a quo contra voluntatem abbatis sui abest. Promisit enim idem

illi

abbas eius mihi se

si

misericordiam et mansuetudinem pro

nostro
sicut

amore,

redierit,

exhibiturum.

Quod

si

facere voluerit,

omnino illum

mona-

chum de

nostro monasterio

caritativa

sollicitudine

benigne iuvate, quatenus

aut equo usque ad nostrum

possit.
12

monasterium aut navi usque Fraisnosam venire

Quod domnus RODULFUS

nacho Sancti Germani,
sed a
facite
;

mandavit

vobis

de equo suo
esse

et

de mo-

sed hoc a
et

me mandatum

dicere nolite,

domno

RODULFO.
facite.

Valete

scitote

quia miserante

deo de aegri-

15

tudine,

quam nuper

habui, bene

convalesco, et hoc

amico nostro domno

URSIONI notum
mittere debuit,

Epistolas nostras, quas

domnus

MAURITiUS

nobis

adhuc exspectamus. Iterum

valete.

Ad

Ep. 104
erit,

Scripta circa a.

sermo

commemorat.

1-2

Sanctae Honorinae, ubi Isara et

aegritudinem suam, de qua etiam in Ep. n. 06 apud Confluentium] Cf. Ep. 97. Agitur de Confluentio Sequana confluunt. Cf. Chronicon Beccense ad a. 1082
1

085

(PL 150, 647). ROD.] Idem esse

6 abbatis
videtur ac
is,

sui]

FULCONIS,
Ep.

ut

ex Ep. sequente
16

colligitur.

12
Priori in

qui in
(cf.

55

memoratur.

URS.]
s.).

monasterio S. Martini de Campis

epistolas suas collegit (Cf.

Ep. 162).

16-17 exspectamus]
p.

ANSELMUS

de ea re Rev. Bened. 1936,

307

s.;

310

Ep. 104 (prius

corr.

II,

14)

coll.

cum
si

NEVLP

3-4 supra] super

LP
9

ex divam

(?)

7-8

redierit pro nostro

amore

ELP

nostro eras.

4 dinam L;

om.

15 nuper] in margine abscis.

238

EPISTOLA

105

105.

Ad FULCONEM abbatem S

Petri supra

Divam

Exorat ut mitius agat cum fugitivo monacho paenitente.

Domino
orationum
1

et

patri,

reverendo

abbati

FULCONI

frater

ANSELMUS
paenitens et 3

et

servitii

fidelitatem.

ilius

vester,

qui a paternitate vestra inordinate

abierat,

ad

omnem

satisfactionem
postulat,
intra

secundum vestrum iudicium paratus

illi

humiliter redit.

Qui non tam

ultimum illum
constituatis.
districtio
facit
lios

ut

poenam quam meruit

remittatis,

quam

ut

vel

gregem,
igitur
ille

quem
ego

sua culpa dimiserat,

ut

vestra misericordia $

Precor

sanctitatem vestram,

non tam consideret

pietas

vestra

quod

fecit

peccando,

quam

penset
et

vestra

quod
fi-

humiliter paenitendo.
vestros,
ut paternitatis

Precor etiam

fratres

dominos nostros

alios,

vestrae misericordiam pro eo exorantes

fuerat et revixit,

gaudium
perierat
12

se monstrent habere,
et

quia frater eorum mortuus

inventus est.

Qua
tibi,

vero mensura erga eundem fratrem iudicium sive mi-

sericordiam vestram ostendere debeatis

et iudicium

sicut scriptum

est:

misericordiam

cantabo

domine -

vestrae potestatis est et vestrae pruden]5

tiae;

tantum ut superexaltet misericordia iudicio.

Ad

Ep. 105

Scripta

mox

post

Ep. praecedentemmortuus erat).

lin.

FULC.] De

eo

cf.

Ep. 61
11-12

et 88.

Eum

fuisse

abbatem S. Petri supra Divam ex Ep. praecedente

15,32 (Vulg.
:

elucet.

inventus est] Cf. Luc.

s.

5-7 ultimum] Cf. Regulam

13-14 domine]
c.

BENEDICTI,

c.

29 (ed

BUTLER3,
s.

4).

Ps.

100,1.

15 iudicio] Cf. Iac. 2,13;

Regulam

BENEDICTI,

64

(lin.

26).

Ep. 105 (prius

penitus ad
13 vestram

II,

15)

coll.

cum

NEVLP
LP

3-4 paenitens et ad] paenitens ad

V
V

ELP
om.

4 iudicium vestrum

intra]

inter

ELP
corr.

mortus

LP

15 iudicio] iudicium (a sec.

manu?)

ex iudicio

EPISTOLA

106

239

106.

Ad GISLEBERTUM abbatem Westmonasteriensem.

Gratulatur el de electione

ad

abbatis dignitatem.

Suo

dilectissimo,
:

olim divina dispositione

filio,

nunc dei gratia coabbati

diu
sancte vivere

GISLEBERTO
3

frater

ANSELMUS
cum

in

hac

vita

cum

prosperitate,

in

futura feliciter

aeternitate.

ttsi tarde propter aegritudinem impedientem dilecto dilectori

meo

pro

nova

sibi

divinitus

data

gratia

scribo,
:

non tamen
in

tepide,

quantum ad vodeo, et in terra

te

6 luntatis

benevolentiam pertinet, dico

Gloria

altissimis

gaudium hominibus bonae voluntatis, qui iudicium suum de

vit,

manifesta-

quod hactenus apud

se

occultum,
servavit.
in

licet

semper de

te

pro humana ae-

9 stimatione

bona crederemus,

In eo
tia
12

namque

vitae

proposito,

quo

te

custodiendo semper eius graet

sapientia erudivit et in sanctitate nutrivit,

te

patrem

doctorem pastorem-

que animarum
similibus tuis,
et

constituit.

Multo enim
est in

melius de te sperandum est et de

quorum

vita

sancta conversatione nutrita,

quam de me

de

similibus meis,

quorum

vita

olim est in saeculari

conversatione detri-

15 ta.

De

vobis enim
et alios

sperandum
ad
vestri
est,

est,

cum ad
tanto

aliorum

curam promovemini,

quod dum

similitudinem instruitis, iustitia vestra perficiatur

de nobis vero timendum

18

cum

pondere gravamur,
igitur

ne

iniustitia

nostra occulto dei iudicio augeatur.

tate in suscepto
officio

Quanto

melius est de tua sanctiet securius

sperandum, tanto magis

est

de

tibi

con-

cessa gratia
21

gaudendum.
te

Omnipotens deus, qui

tia

custodem aliorum

constituit,
iustitia

ipse te sua gratibi

sic

adiuvet et custodiat, ut pro tua et illorum

aeternam

bea-

titudinem retribuat.

Ad

Ep. 106:

Scripta circa a.
est.

1085. Cf.

2 GISL.]

De

eo

cf.

Ep. 84

et

103.

Ab-

bas circa a.

1085 constitutus

ROBINSON,
Cf.

J.

Armitage, Gilbert Crispin, abbot

6-7 voluntatis]

of Westminster (1911). 10-1 Cf. Luc. 2,14.

4 propter aegritudinem] Cf. Ep. 104.

1

nutrivit]

De

nobili Crispinorum genere

(PL

150, 738 B):

.Willelmus Crispinus nlium suum in tenera aetate nomine Gislebertum praedictis patribus

deo nutriendum sub

regulari disciplina obtulit*.

Ep. 106 (prius

6
pertinet

II,

16)

coll.

cum

om.

LP

7 suum om.

dispositione] NEVLP 9 credemus P P

I

dispensatione

LP

240

EPISTOLA

107

107.

Ad

G. episcopum.
et auxiliis.
-

Gratias agit de promissis orationibus

Pro

RICOARDO

adiu-

Vando

petit.

Domino

et

patri,

reverendo episcopo
et

G.

frater

ANSELMUS,

dictus

abbas Becci, temporalem prosperitatem

Vjratias agimus vestrae sanctitati,
orationes postulando

aeternam

felicitatem.

quae

nostras et fratrum

nostrorum

suas

nobis

est et

dignata per dilectum

fratrem nostrum

domnum RICULFUM

concedere

suae

benevolentiae

auxilia,

ubicumque
6

se opportunitas exhibebit,

promittere.

Ad

quod quanto minus quod digne

possumus ad vestrae

recompensare possimus habemus, tanto magis quidquid

celsitudinis
ter

servitium et opere et voluntate impendere debemus, et

deum, prop-

quem

nobis

ista

promittitis,

orare ut ipse vobis secundum

suam copio-

sam

largitatem retribuat,

quod nos propter nostram parvitatem non valemus.

nostro,

De
quoniam

filio

vestro,

fratre

domno quam

RICOARDO,
aliquid petere

quamvis
:

honestius

nobis esset et mallemus prius servire

ita

vestram

tamen,

res

exigit,
si

rogamus

benignitatem, quatenus

illi

propter nostrum

amorem

concedatis,

quid de se aut de praebenda sua

petierit

quod

ve15

stram non dedeceat honestatem.

Ad

Ep. 107

Scripta post Ep. 78. 5

in

G.] Est

GONDULFUS,
similiter

episcopus
1 1

RoRI-

fensis,

ut videtur (cf. infra).

RICULF.]
qua eum

In catalogo Becc. n. 80.

COARDO] De

eo

cf.

Ep. 78,

ANSELMUS

GONDULFO epi-

scopo commendaverat.

Ep. 107 (prius IV, 124)

.G.

coll.
1

cum

NLP
LP

.G.]

sic

mss.;

in

spatium post

se

om.

LP

3 quoniam] quia

EPISTOLA

108-109

241

108

Ad MAINERIUM abbatem
Dilationem
itineris sui

S. Ebrulphi.

communicat.

Domino
salutem.

et

patri,

reverendo abbati

MAINERIO

frater

ANSELMUS

Ocitote quia quo iturum

me

vobis

mandaveram, non ibo ante Octavas

si

Epiphaniae domini. Deinde nescio quando ibo aut

placeret ut
6 iuberetis pliceret.

ibo.

Interim
esset,
illi

si

vobis

domnus

SERLO
:

ad nos, cum vobis opportunum

quantum
non
dis-

moraturus veniret

mihi quidem
ut,

placeret et puto quia

si

Precor sanctitatem vestram

vobis molestum non

est,

per vos

notum
9

fiat

dominis et amicis nostris de Sagiensi monasterio quod de nostro

Scio enim eos sicut vos
sollicite

mando
itineris

itinere.

orare pro

me ad
orationes

eiusdem

prosperitatem.
eo.

Nec

paeniteat caritatem vestram orasse pro itinere nostro,

est

quia
12 in

modo non

Potens
Valete.

enim

deus

servare mihi

vestras

opportunam diem.

109.

Ad
Ut mutet

HUGONEM
titulus

archiepiscopum Lugdunensem.
opusculorum quae miserat, rogat.
-

duorum

Pollicetur se

opuscula, quae in animo habeat scribere, missurum esse.

Domino

et

patri,

archiepiscopo Lugdunensi venerabili

saeculo sancte vivere,
facit

HUGONI
beate.

frater

ANSELMUS
1

in praesenti

in futuro

ondus

vestrae

auctoritatis

me

dare pondus meis nugis.

Cum

Ad

Ep. 108 Scripta fortasse ante iter secundum Anglicum (cf. Ep. Abbas S. Ebrulphi Uticensis (1066-1089). 5 SERLO] Prior,
:

116).

MAIN.]
:

postea (1089-1091)

abbas eiusdem monasterii, tandem episcopus Sagiensis (1091-1123).

Scripta post Ep.

Ad

Ep. 109

100.

Ep. 108 (prius IV, 125)

dem]
et

coll.

eiusdem

LP

cum NLP Ep. 109 (prius

3 iturum] iterum
II,

17)

coll.

cum
Cf.

P 9 NEVLP

ad

eius1

ve-

ner. archiepiscopo

Lugdunensi om.

N (Rec.

prior. ?

Ep. 100)

242
enim celsitudo vestra
dignetur,
tanti

EPISTOLA
pendat
tanto

109-110

opuscula
viro

nostra ut ea petere et legere

non

nihil

mihi

quod

placet esse videtur.

existimo,
igitur
illud
si si

Quapropte r
quos
titulis

nullatenus
titulari

apud vestram prudentiam me ridendum

qualiter aptius 6
libellos,

debeant eadem opuscula considero. Precor

vestrae iussus misi,
est,

ut

sanctitati

recuperare poteritis
fidei,

quod

in

ipsis

positum

scilicet

de ratione
nominavi,
tituletis
libelli,
;

velut

superabundans recidentes, illum 9

vocetis,
et

quem Monoloquium

Monologion
et

alterum

non Allo-

quium, sed Proslogion

praefatiunculae minoris

secundum

titulorum correctionem finem

titulis

quae de eisdem
fieri

loquitur,
si

emendetis.

'2

Cur autem hanc mutationem

nec adeo est necessarium,

rogitem exponere epistolari

tantum

fiat

nec

hac

brevitate,
feceritis,

quam

proposui,
l5

congruum.
ternitati

Quod

si

secundum nostram petitionem

ut,
si

hoc vestrae pa-

volo

retribuere

deus mihi ea quae desidero dederit scribere,

aspectui vestro nolim ea, ut puto, non minus prioribus placitura, subtrahere.

Fidelitatem vestram,

quam

sernel

cordi

meo commendavi,

protegente deo

18

servat et servabit, nec dissimiliter

de

gratia vestrae sanctitatis sperat et sperabit.

110.

Ad HENRICUM abbatem.
Petit,

ut sibi per litteras sigillo

munitas confirmet se

monachum suum FUL-

CHERALDUM
Domino

ecclesiae Beccensi cedere.

et patri,

reverendo

abbati

HENRICO

frater

ANSELMUS
de
3

huius vitae diuturnam prosperitatem et futurae aeternam felicitatem.

Lator praesentium

retulit
filio

mihi
suo,

vestram

paratam

esse sanctitatem

domno

FULCHERALDO,

nostram facere voluntatem. Cui nuntio, certum litterarum testimoreminiscor

quoniam nec

vestras litteras nec sigillum vestrum,

;

nium, video, non omnino sum credulus

nec

cum

quia

amicus 6

4 opuscula

nostra]
:

Cf.

Ep.

100.

11-12 emendetis]
1

Cf. Vol.

I,

p.

94,
cf.

11-13.

Ad
7

Ep. 110

Scripta post Ep. 55.

HENR.] De

eo et ad rem

Ep. 55.

eadem opuscula debeant

non Alloquium]
coll.

ELP

recuperari

N
F

10-11

Monologion

vocetis,

et alt.

rnonoloquium

18 Fidel.]

(ras.)itatem

Ep. 110
5 vestrum

(prius 11,20)
sigillum

cum

NEVLP

4 fulceraldo

fulcheradoiV

ELP

EPISTOLA
amico
tres

110-111

243
eius
sit,

panes petente,

etsi

non surgat eo quod amicus

illi

propter

improbitatem tamen surgit et dat

9 penitus

quotquot habet necessarios, non sum

pigritia

incredulus.

Si
:

enim somnolenti amici

quanto magis
tot

vincitur

mediae

noctis a

tempore importunitate
vestra caritate?
12

annorum lmportunitas impetrabit

Si ergo deus posuit in corde vestro,

clesiae

ut praefatum filium

vestrum ec-

nostrae sub

abbatum

eius

regimine
propter

penitus

concedatis

- non enim
diffisi-

peto nec expedit ut rediturus veniat

1

longae viae periculosam

epistola

cultatem
gillo

precor per

eandem importunitatem, quatenus

vestro

signata indubitabilem mihi vestram ostendat voluntatem.

Postquam vero

certi

erimus,

nostrae sollicitudinis

erit

qualiter illum

habeamus.

111.

Ad FULCHERALDUM consobrinum.
Ei eadem fere
scribit.

Suo
frater
3

carissimo in Christo

fratri, in

carne consanguineo

FULCHERALDO:

ANSELMUS

salutem.

paratus est
cile

Oi domnus abbas HENRICUS te nostrae ecclesiae perpetim concedere - aliter enim non consulo te venire, quia non expedit nec fa-

est

monachum

ire

et redire

tam longo
sicut

ltinere

debuisti instare ut

hoc

6 mihi suis litteris et sigillo

frustra
talis

intimaret,

mandavi,

ne

pauperem

hominem

cogeres tanto itinere

laborare.

homunculi tantam rem incipiam.

Non enim Moneo igitur

mittas,

decet ut pro solo verbo

quatenus aut

litteras
fieri

cum
nul-

9 sigillo

domni

praefati

abbatis,
et

sicut

dixi,

aut omnino

quod

latenus potest dimittas

dispositionem vitae tuae totam divinae misericor-

diae committas.

6-8 necessarios] Cf. Luc.

,8.

Ad

Ep. 111

Simul cum Ep. praecedente missa.

10 annorum] amicorum
folcheraldo

V
Ep.
1

Ep. 111 (prius

10)
folceraldo

II,

21)
.
.

coll.

cum

NEVLP
ELP

ELP

(at cf.

6 mandavit

aut litteras] aut om.

ELP

244

EPISTOLA

112

112.

Ad
Suggerit
ei,

HUGONEM

inclusum.
ad
patriae caelestis

quomodo

saeculares qui ipsum adeunt,

amo-

rem accendere

possit.

Domino
dictus abbas

et

amico

carissimo

HUGONI
venerunt

incluso

frater

ANSELMUS,
dilectione 3
se

Becci,
laici

a malis excludi, in bonis includi.

L/uo
missos,
triae
stis

viri

nuper ad

me

dicentes se a vestra

quatenus ex nostra exhortatione aliquid assumerent,

unde

ad papostula-

caelestis

amorem
a

accenderent.

Per quos etiam,

acciperetis,

ut referebant,

ut aliquid

me

breviter scriptum

unde saecularium

mentes 6

hominum vos adeuntium ad

derium
incitaretis.

huius saeculi contemptum et aeterni

regni desi-

Quod
ritis

vos tanto melius per vos efficere potestis, quanto

caelestis.

liberius

hau- 9
vos

vitae dulcedinem
;

Nam
vitae

quod ego quasi a longe

intueor,

gustu sentitis
titis.

et

quod ego mente

ieiuna ore rumino, vos cordis affectu glurectitudine

Quod

enim ego de sanctae

;

utcumque

intelligo,

vos

12

operibus tractatis
statis.

et

quod ego utcumque

loqui

possum,

vos faciendo guvestra

Quanto ergo

satur suavius
nititur

quam

ieiunus eructat,

tanto dulcius

commonitio quod persuadere

gare nequeo voluntati
:

inculcat.

Sed quoniam

vestrae aliquid ne- 15

latitudine

quamvis hoc quod a

me

petitis

in

sanctae

scripturae multo melius inveniatis,

tamen dicam aliquid secundum petitionem

arguatis.

vestram,

ne

me

velut eius

contemptorem

Sic itaque aliquem

aeternae

illite- 18

ratum et qui

altiora

capere non possit, ad beatitudinis

desiderium

existimo posse invitari:

Frater carissime, regnum caelorum clamat deus se habere venale.

Quod
Ut

21

quidem regnum caelorum

lus

tale

est,

ut eius

beatitudinem et gloriam nec ocuauris

hominis

mortalis

possit

videre

nec

audire

nec cor cogitare.

Ad
1

Ep. 112:

Scripta post Ep.

109: postquam opusculo suo titulum Proslogion dedit.

HUG.]

Inclusus Cadomensis, ut in

Ep. 45

vocabatur.

22-23

cogitare]

Cf.

Cor. 2,9.

Ep. 112 (prius

nus om.

II,

22)

coll.

21

Frater]

ANS.] cum EVLPD cum signo dio. codd. omnes

1

.a.

D
om.

14 quam

ieiu-

se

22 regnum

caelorum om.

EPISTOLA
24

112

245
quisquis
;

tamen aliquo

modo

illud

possis
in

cogitare

ibi

regnare meruerit,

quidquid ipse volet, hoc

erit

erit

caelo et in terra
erit

quidquid vero nolet, non

inter

in

caelo nec in terra.

Tanta enim
invicem,
ut

dilectio

deum

et

eos qui

27 lbi

erunt et inter se ipsos

omnes

se

invicem diligant sicut se

ipsos,
ibi

sed omnes plus

ament
;

deum

quam

se ipsos.

Et propter hoc
et

nullus

volet nisi

quod deus

et

quod unus

volet,

hoc volent omnes;

quod
volet,

30 unus vel omnes,

hoc ipsum volet deus. Quapropter quidquid unusquisque de omnibus

aliis et

hoc
sic

erit et

de

se ipso et

de tota creatura
singuli

et

de ipso deo. Et
erit
;

singuli

erunt perfecti reges, quia

quod

volent,

hoc

et

omnes
et

33 simul

cum deo unus

erit.

rex et quasi unus homo, quia omnes

unum

volent,

quod voient

Hanc mercem
quo
pretio,
in

clamat deus de caelo se habere venalem.

respondetur
illi
:

Si quis quaerit
36 tio,

Non
potest

indiget terreno pre-

qui vult dare

regnum

caelo,

nec aliquis

deo dare quod non

tantam rem sine

habeat, cuius est totum quidquid

est.

Nec tamen

dat deus

omni
39 habet,

pretio,
illi

quia non dat illam non amanti.

Nemo

enim dat quod carum

cui

carum non

est.

Quoniam
amare

ergo deus tua re non eget, nec dare

:

debet tantam rem contemnenti

illam
et

non quaerit
;

nisi

amorem,
et

sine

quo dare non debet.

42

Da

ergo

amorem
in

accipe regnum

Denique quoniam regnare

caelo non est aliud

angelis
et

ama quam sic

per
:

habe.

conglutinari

cum deo quam

iam
48 tu

et

cum omnibus
ut

sanctis

hominibus

dilectionem in

unam voluntatem,
45
te

omnes

utantur

simul una potestate

ibi perfecte vis

ama deum

plus

ipsum, et iam incipis tenere quod

et

habere. Concorda
-,
et

cum deo

cum

hominibus et

si

tantum

a deo

ipsi

non discordent

incipis

cum deo

cum omnibus
et

sanctis

regnare.
in

Nam

secundum quod

concordabis

modo cum deo

ama deum
et

cum hominibus
sicut

illorum voluntate, con-

cordabit tunc deus et omnes sancti tecum in tua voluntate. Si ergo vis esse

rex in caelo,
51

homines

debes,

et

mereberis esse quod

optas.

Hunc

vero

amorem non

poteris habere perfectum,

nisi

evacuaveris cor

24-31

de ipso deo] Cf. Pwslogion,

c.

XXV

(Vol.

I,

p.

119, 8-12).

25 nolet] volet

25-26 quidquid vero

in terra]

quidquid voluerit

D
ullo

27-

28 se ipsos] se 40 amare om.

glutinare

D D

34 mercem]
41 dare] dari

mercedem

37-38 sine omni] sine

D
te

eam

add.

42 non]

nihil

P
E

43 cum omnibus om.

te

D D D

44 voluntatem] potestatem
52 vero om.

D D

con-

45

ipsum] et proximum tamquam

ipsum add.

Concorda] cum signo

divisionis in

margine

46 discordent] concordant

ELP

246

EPISTOLA
alio

112

tuum ab omni

amore.

Quippe

sic

est

de

corde hominis et de hoc

amore, quomodo de vase et oleo.

aut alium similem liquorem,

Nam

sicut vas

quanto magis habet aquam

:

54

tanto minus capit oleum

et

ita

cor in quantum oc:

cupatur alio amore,

est

in

tantum excludit istum. Est

sic

aliud

quia sicut fetor

57

contrarius odori et tenebrae luci,

omnis

alius

amor huic amori. Sicut

sic

igitur

contraria
alio

numquam
in
nihil
si

simul

integre
est

conveniunt,

nec

iste

amor

cum
dilecvult 60

ullo

amore
et

uno corde. Hinc

quod qui cor suum implent

quod
vult deus

tione
alius

dei

proximi,

aliud volunt nisi

sit

aut

quod

homo - tantum
Hinc
est

non

contra deum.

quod

instant orationibus et caelestibus colloquiis et cogitatioillis

nibus,
illo,

quia dulce est

desiderare
est

deum

et

loqui et audire et cogitare de 63

flent

quem multum amant. Hinc

flentibus,

quod gaudent cum gaudentibus,

indigentibus
:

cum

miserentur
ipsos

miseris,

donant
est

quia alios homines

divitias,

tamquam
voluptates

se
et

amant.
aut

Hinc

quod contemnunt

potestates, 66
facit ali-

honorari

laudari.

Qui enim haec amat, saepe

Sic

quid
ceptis

contra

deum
lex

et

contra
et

proximum.

enim

ex

his

duobus praeillum

universa
perfecte,

pendet

prophetae.

Qui ergo
:

vult

amorem
pauqui

69

habere

quo

regnum caelorum
sicut

emitur
sancti

amet

contemptum,
Sic

pertatem,
se

laborem,

subiectionem,

viri

faciunt.

enim

humiliat,

exaltabitur.

72

Breviter vobis

haec,

carissime,

sicut

postulastis

dixi

sed

in

horum
Si

expositione

prudentia

yestra

multo

plura

proferre

poterit

quam

dixi.

tamen
titas

de plenitudine beatitudinis aeternae aliquid

vestra

me

latius

dictum sanc- 75
appellatur,

legere

voluerit

in

fine

libelli

mei qui Proslogion

ubi de pleno gaudio tractavi, reperire hoc poterit. Valete et orate pro me.

64-65 cum
tulo cf.

flentibus] Cf.

Rom.

12,15.

68-69 prophetae] Matth. 22,40 (Vulg.:

in his

duobus mandatis).

71-72 exaltabitur] Luc. 18,14.

77 tractavi] Cf.
c.

76 Proslogi~-n\
I.

De

hoc

ti-

Ep. 109.

XXVI

(Vol.

p.

120

ss).

54 habet om. V 62-66 Hinc est amant om. 69 universa om. D 69-70 habere illum amorem tabitur om. 73 Breviter] cum signo divis. ELPD

67

et

om.

D
sicut

aut] et

VD

71-72

exalD

canssime] frater cariss.

74

proferri

76 proslogion]

allucutio superscript.

EPISTOLA

113

247

113.

Ad PETRUM abbatem.
De
novitio clerico, qui prius Becci
fecit.

quam

in

PETRI monasterio
:

petitionem et

votum monachi

Domino
tus
3

et patri,

abbati reverendo
praesentis
vitae

PETRO

frater

ANSELMUS,
futurae

dicfelici-

abbas

Becci,

per

sanctitatem

adipisci

tatem.

Tratrem me vestrae
hanc

sanctitatis
poscitis,

esse,

sicut

mandastis, et fraternitatem

me

velle

servare,

sicut

confiteor.

Quod
fecit

quia
et

in

URSIONE
quam a

6 clerico,

qui
vultis

apud vos petitionem

apparere,
fieri

et

votum monachi

nunc apud nos

manet,

nihil

utique

vobis minus de

illo

faciemus,

vestra caritate nobis

9
et

postularemus.

Scitote namque,

quoniam

apud

nos

prius

quam apud

vos petitionem

votum monachi

fecit.

Si ergo per hoc vos putatis iuste illum posse revo-

care,
12 victus

quibus posterius hanc petitionem et hoc votum importunitate precantium

fecit
:

multo

iustius

possumus nos illum

retinere,

quibus

hoc

prius

de

longe veniens spontanea voluntate, non ulla nostra persuasione coactus,

Ille
1

fecit.

quoque multo

magis
in

est

debitor

servare

veritatem in prima et libera

violatione.

promissione

quam

eiusdem primae promissionis

testes

Nam

si

prae-

fatae petitionis et voti

habetis et eiusdem

confessionem,
et

nos plus ha-

bemus, qui voluntatem

18

ipsius

tenemus cum

testibus

confessione et priores

suscepimus eius promissionem.

Denique vestram non

in
21

latet

prudentiam

quia,

quanto tempore novitius

incolumitate sui sponte

petens

monachicam

conversionem, in monasterio
differtur

conversatur ante professionem,

stabilitatis

secundum regulam nostram

propter

probationem.

Nec

interim

eum

ullus

cogere potest ad remanendum,

Ad
cnno

Ep. 113
circiter

PETRO]

Est forsitan abbas Ibreiensis (Ivry) in Diocesi Ebroicensi (ab

1071).

Ep. 113 (prius 4 me] meae

II,

23)
1

coll.

cum
et

esse]

om. V;

precantum

EP

3 nostra]

EVLPD ELP 5 vestra V

abbati om.

D
in

ANS.]

.a.

D
V

in
1

ursone

D
votis

co (ras.) ursione

et voti]

20 conversio-

nem] conversationem

248
sed libera
cet,
si

EPISTOLA
ei

113

conceditur potestas ad discedendum.

et
;

Non

dico

quod non pec24

acceptam bonam voluntatem deserat,

quod saepius ore bene prosed dico quia, quamvis coram

ut

misit,

diabolica persuasione deceptus exhorreat

est

deo mendacii arguatur, non

violenter exigat.
cognoscitis.
tite
si

tamen abbatis,
et

quod

ille

promisit

ab eo
27

Quam
si

rationem et nobis
si

vobis
vultis

pariter

servandam esse

Quapropter
;

praedictum clericum
liberam

ad vos reducere, mit-

pro eo

et

voluerit,

habeat potestatem a nobis recedendi

pati

autem

noluerit,
in

non a vestra discretione calumniam

debet

nobiscum

30

remanendi, nec

nobis ulla debet esse voluntas illum expellendi.

Hoc
si

enim

modo me

erga vos

paterno affectu
fieri

uti,

quod

poscitis,

existimo,

quod a
33

vobis mihi ordinate

peterem, vestrae fraternitati facere non renuo.

Ad
exposuimus

calumniam
;

vestram

quam

dicitis

rationem

excusationis

nostrae

sed quoniam inter nos et

vos res haec agitur, consilium vobis

in re simili
consilio,

dare non audemus.

Quo
per

tamen nos utamur

dicere non 36

prohibemur. Nostrum utique semper est consilium, ut nullum

deditionem,

ante illam sui

si

quam
ire

cucullae

spontaneam

acceptionem
;

facit,

ad aliud

monasterium

voluerit,

invitum teneamus novitium

illi

sed inquantum possu- 39

poscit,

mus

illum absolventes,

nostrum simul
deserens

consilium,

si

impendimus
esse noluerit,
illi

et

auxilium.
voto,

Quod

si

bonam

voluntatem
;

monachus
sed nullam
fecit,

a
42

cuius se debitorem fecit,

dei exactioni,

non absolvimus
cui

vim per nos

Si
se

inferentes illum

se debitorem

dimittimus.
sicut

autem
ipsum

praedictus clericus nobiscum manserit, et res eius,

quas prius

nobis dedit
volueritis
:

quam apud

vos

petitionem et votum

monachi

faceret,

retinere 43

nullam a nobis inde calumniam

sustinebitis.

Valete.

27

pariter

om.

quod] sed quod

alium

D D

28 cognoscatis

36 tamen nos] nos om.

29 recedendi] discedendi 37 sui] suam

D
38

32

si

aliud]

ELP

EPISTOLA

114

249

114

Ad IDAM
Gratias agit de tot bentficiis.
adiuvet.
-

comitissam.

Rogat, ut

RICARDUM
morum

Beccum venturum

Dominae suae
mitissae
3

dilectissimae,

generis

et

nobilitate clarissimae co-

IDAE

frater

ANSELMUS,
dominis
suis,

servus
flagranti

servorum

dei

Becci

comma-

nentium,

cum eisdem

in

desiderio dei usque in finem

manere, de desiderato conspectu dei sine fine gaudere.

vJratias agere reverendae vestrae celsitudini
6 utique dignas
et multis

tota

mente vellemus, sed

quae nobis
nobis et

secundum magnitudinem benevolentiae

et beneficiorum,

pro nobis impenditis, non valemus. Illum

potestis tanta

igitur,

propter

quem

quibuscumque
9

bona

facitis,

oramus, ut ipse vobis secundum multioptamus.

tudinem divitiarum suarum retribuat,

tatis

sicut

Ex

abundantia tamen cari-

hortamur

ut

benefaciendo

non

deficiatis,

quatenus tempore suo indefi-

cienter metatis.
12
si

Domnus RICARDUS,
deus
illi

lator huius

epistolae,

promisit nobis se

ad

nos,

concesserit,

rediturum et nobiscum

deinceps permansurum.

Pre-

camur
15 dentia,

igitur

reverentiam vestram ut illum, secundum

et
in

quod

vestra scit pru-

confortetis,

omnibus

in

quibus

vestro

opus habebit auxilio,

propter dei et nostrum

amorem

adiuvetis.

Dominum nostrum comitem, virum

18

vestrum, et

filios

vestros,
illos

vos ipsa

ex nostra parte,
sicut

quia

fideliorem

nuntium de nobis ad

non habemus,

pro vestris fidelibus salutate.

Ad

Ep. 114: 2 IDAE] De ea

cf.

Ep. 82.

Ep. 114 (prius

sit

II,

24)

coll.

cum

NEVLP

12

RICOARDUS

14

scit]

19 salutate] salu (ras.)

250

EPISTOLA

115

115.

Ad GUILENCUM.
Eum
Suo
obsecrat,

ut fugiat

saeculum

et

Beccum

veniat.

dilecto,

suo dilectori, suo desiderato

diligere

GUILENCO

frater

ANSELsunt,
3

MUS,

dictus

abbas Becci, non

mundum nec

ea quae mundi

sed a deo amari et

Vv)uid
prius

deum amare.
dicam
in

epistola

mea

dilecto

dilectori

meo,

nisi

quod

maxime
mittendo

postulat de dilectione
litteras

mea?

Anima namque
Quid autem
dilectio?

dilecta

animae meae

dilectione
litteras

flagrantes et dilectionem

fragrantes petit a

me

signa dilectionis,

consolationis.

dulcius,
igitur

quid iucundius,

quae maior consolatio

magis consoletur
ut
nisi

dilectioni

quam
de

Quid
sic

scribam quod

te

dilectorem

meum, quam
te

quia

te

diligit

anima

mea, 9

te

teneat,

non

consoletur

cor

meum

nec satietur desiderium

rogas ut te diligam:

meum? Cum enim

Et
certe nihil

tanta dilectione,

tanta postulatione

utique facis ut te non solum voluntate diligam, sed et necessitate desiderem. 12

consolatur desiderantem, nisi

quod

satiat

desiderium

et

nihil

magis torquet

quam

dilatio.

Optat

dilectio

tua consolari epistola dilectionis

dilectionis

meae

desiderat dilectio

15

mea

delectari praesentia
:

tuae.

Si ergo

non

vis

torquere

animam

meam
lecta

satia

quod tam

studiose,
dicis

tam vehementer accendisti, desiderium mequia

um. Quomodo enim mihi

mea,
si

vis

torquere praecordia

me diligis et ut te diligam, anima dimea? Denique si eadem fervent dileceodem

desiderio liquefiat

18

tione intima

tua qua et mea,

necesse est ut
vel

anima

tua quo et mea.

et tu

Sed quomodo
diligas

possibile est ut tu velis

me
de

diligere te, 21

non

similiter

me? Ne
retro.

ergo

sis

crudelis in

animam

tuam

et

meam,
esto

veni et consolare tuam et

:

meam.

Sed

cum

exieris

civitate

tua,

LOTH
;

ne respicias

Oculos habe ante, ut discas viam

ut obliviscaris

ad ve- 24

niendum

ne habeas eos

retro,

viam ad redeundum. Quatenus

Ad

Ep. 115;

Scripta

ante

iter

secundum Anglicum.

24

retro]

Cf. Gen.

19,17.

Ep. 115 (prius 11,25)

coll.

cum

NEVLP

mundi]

in

mundi

(!)

23

meam

et

tuam

ELP

EPISTOLA

115-116

251
et

cum
27 ante

apostolo
sunt.

obliviscaris
:

ea
sic

quae
veni

retro

sunt

extendas
si

te
vis

ad ea quae
ut invicem

Aperte dico

ut

simul conversemur,

nos consolemur.

Possem, mi carissime,
30 scripturae
dictis,

commonere
et

dilectionem

tuam ex
eius

multis sacrae
si

ut

mundum
ipse

concupiscentiam

contemneres,

ea

quae

tibi

dicturus essem

nescires.

Memento,

carissime,
si

quia per vani-

tatem transimus ad veritatem. Noli amare vanitatem,

33

vis obtinere veritatem.

Scito quia in
proficiscor,

Anglicam

terram

ante

mediam hanc

Quadragesimam
revisurus.
:

circa

Pentecosten deo annuente monasterium

inspiraret
tibi

nostrum
tibi

Si

tamen deus

quod

desidero et quod
te

expediret

scis

36 quia

.semper nocuit differre paratis', nec deessent qui

sicut susceperunt

cum gaudio

susci-

perent,
filium

olim

me

absente

similiter

domnum RODULFUM,

LANSCELINI. Omnipotens dominus

et

praeveniat omnes voluntates et

39 actiones tuas suo consilio

subsequatur

suo auxilio, amice mi, dulcissime

cordi meo.

116.

Ad monachos
De
prospera sua in

Beccenses.

Angliam

navigatione.

Carissimis et desideratissimis dominis suis,

tibus:
3

servis

dei Becci
in

commanen-

servus

eorum
in

frater

ANSELMUS
exivi
:

de

virtute

virtutem proficere,

ut

deum deorum
iVlox
ut

Sion mereantur conspicere.

in

de mari

Anglicam

terram

die

dominica

mediae

Quadragesimae, hora
6
nostri itineris

tertia

dictavi has

litteras,

ut vestram
gratia

dilectionem de
vestris
iis

prosperitate laetificarem.
et

Dei enim

favente
et

ora-

tionibus

omnia prospere

honorifice ultra

spem meam mihi

qui me-

26-27 ante sunt]

I,

Cf. Phil. 3,13.

36

paratis]

Cf.

LUCANUS, De
Ep. 116:

bello cioili,

281.

37

ROD.]
in

Cf. Ep. 99 et

117.
a.

Ad
circiter

Scripta in secundo

in

Angliam

itinere,

media Quadragesima

1086.

34

circa

Pentec.]

in
II,

pentecoste

N
NEVLP

35

scis]

scit

EP

37 olim om.

N
V

Ep. 116 (prius

18)

coll.

cum

7omnia] mihi add.

iis]

his

252

EPISTOLA
sunt in terra et in mari,
ut,

116-117

cum

postquam a vobis
ita

discessi,

evenerunt.

Precor

itaque

sicut

fecistis
;

hactenus,

et

deinceps peregrinationem nostram 9

orando adiuvetis
laetificetis.

sed multo magis precor ut reditum nostrum bene vivendo

117.

Ad WILLELMUM
Eum
dimittat, ac

adolescentem
in

implorat,

ut

propositum eundi

Ierusalem ad adiuvandum fralrtm

Christum Becci quaerat.

Suo
frater

in

deo desiderato,

dilecto et utinam desideranti dilectori

WILLELMO:
3

ANSELMUS,
1

dictus

abbas

Becci,

periculosam et aerumnosam con-

temnere vanitatem et securam atque beatam quaerere veritatem.

anta,

mi dilecte atque desiderate, dilectione

tui

animam meam omniut

inter

potens dominus sua gratia non meis meritis occupavit,

salutis

desiderium

tuae et timorem

periculi

tui

angustata

diurnis ac
possit.

nocturnis solhcitu- 6

dinibus
in

eam pro

te

stimulantibus

quiescere

non

Et benedictus deus
tuae,

donis suis,

qui utinam sic abstulisset a te

salutis

odium animae

quomodo

dedit mihi

amorem
si

tuae
tibi

Susrine me, dulcis amice, et tolera dilecto- 9

rem tuum,

importunus

videor

et

durius

quam

velis

tecum loquor.
pati ut tu

Amor

enim animae tuae

cuius

cogit

animam meam, nec

det -

patitur

eam

oderis eam,

amorem semper habet secum. Suscipe

ut deus
tu
tibi

ergo, carissime,

cum
dolor

12

amore - quod oro

dicta amatoris
dicit
te,

tui.

Tu
mam

es,

dilectissime,
qui,

es

- quod

amor

cum

dolore

et

cum amore -

quod deus auferat a

diligit

odisti

dilectam animae

meae

ani- 15

tuam; quoniam qui

iniquitatem,
affectu

odit

animam suam.

Iniquitas

certe et iniquitates sunt,

iniquitates
rate.
sunt,

quo tanto
trahit

properas, mi dilecte.

Iniquitas et
18

quo
enim

te

impetus torrentis mundanae ruinae, mi deside-

Iniquitas

est

cruenta

bellorum

confusio.

Iniquitas est superba

Ad

esse

Ep. 117 Scripta in itinere secundo Anglico. cum WILLELMO, quem ANSELMUS in Ep. 46 16 animam suam] Ps. 10,6.
:

WILL.] Non

videtur idem

in

persona plurali alloquebatur

Ep. 117 (prius

deus

II,

19)

coll.

cum

NEVLP
P

Guilielmo

5 dominus]

7 mi dilecte] indilecte

EPISTOLA

117

253
falsorum honorum et
illum,

mundanae

vanitatis

ambitio.

Iniquitas

est

insatiabilis

falsarum divitiarum aviditas.

Ad

haec - heume! video

trahi

quem

tan- 21

tum diligendo

retinere desidero,
et

ab hoste

callido

decipiente

cor eius.
eius.

Amice hominum
fratrem

liberator deus,
:

ne pertrahat servum tuum inimicus

Dicis mihi, frater desiderate

Non
in
eis

ista

diligo,

sed
eo,

in

eis

involutum 24
et

meum

et

idcirco

festino

convolvi

cum

ut

adiuvem

custodiam eum.

Vae
non

aerumnosus dolor de aerumnoso errore filiorum

potius
dicis
:

ADAE!
deum
27

Quare,

o homo,
et

non

ista

diligo,

sed

Christum,
et

meum
nens

idcirco
tu,

ista

fugiens

festino

ad

eum,

ut

adiuver
fratrem

custodiar

ab eo?

An

audito

fragore ruentis
curris

mundi super
ruinam,

tuum, contem-

vocantem Christum

sub

ipsam

ut

homunculus
et

homun-

30

culum, vermiculus vermiculum sub tam confuso

fusione adiuvet et custodiat?
te

pondere
quis

ponderosa con-

Responde,
?

frater:

adiuvabit et custodiet

illum adiuvantem
?

et

custodientem

Deus, quem minus studes sequi

te

quam
et in

33

ipsum fratrem tuum

patria et
inter

Christum vocantem
et

contemnis

sequi in pace
dei,

propinquos

amicos, ut haeres
;

quidem

cohaeres

au-

tem

eius,

possideas regnum caelorum

et

per

tot

et tantas itinerum difficiles 36

in

asperitates,

per marium turbines et procellosas tempestates

bellicosam conte-

fusionem curris ad fratrem

tuum, ut videas
;

eum quia

ut

multum dicam plus

nentem

regnum

Graecorum

sine

et
te,

tu

putas

deus

adiuvet

et 39

custodiat illum per te

ter

quam

aut te ipsum propter illum

faciet.

quam propvidet ullum

42

se

ipsum? Immo multo minus

amari plus
forsitan

hoc

Irascitur enim,

si

ab

ullo

quam
dicis
:

se.

Sed

Si

incipio

sequi Christum, timeo ne imbecillitate

et

mea

deficiam.

Iterum et iterum

dolendum

lugendum

de

errore filiorum
45

hominum.

Ad

ea quae semper deficiunt,

;

immo ad ipsum defectum currendo

et

toto affectu

non timent defectum

et

ad deum numquam deficientem

suum

auxilium promittentem non audent proficere timendo defectum? Gaudent deficere dei,

ut deficiant,

et
te

timent

proficere ne deficiant ?
dei,

Crede,

rogo,
in

consilio 48
servitio

et

committe

totum auxilio

et

non

senties

defectum

35-36 cohaeres autem

eius] Cf.

Rom.

8,17.

20 honorum] bonorum
et in] in

21-22 tantum] tanto

37 marium] maritum
signo dioisionis

25
41

in eis festino

ELP

34

om.
4:3

ELP
Sed]

LP
mitto

cum

P EVLP

faceret

V LP

videt] viderit

48

rogo] ergo

49 com-

LP

{in ras.)

254
dei.

EPISTOLA
Iacta,
et

117

amate

et

desiderate et dulcis amice,

iacta

cogitatum tuum

in
51

domino,

certus esto, promittente spiritu sancto,

quia
te

ipse te enutriet.

Ne
ut

differas
te

tantum

bonum

tuum

et

comple de

desiderium

meum,

habeam

in

eundo post Christum socium meum,

et

et

conemur simul quaChristi,

tenus tu

me

tuum,

ego

te

possim
te

videre in haereditate

ipso 54

dante,

consortem meum.

Ne

pudeat

rumpere vincula propositae

veritatis.

vanitatis,

quia non dedecus, sed honor est transire in libertatem

Pudeat

te

deum minus
lescens

thesaurario Belvacensi diligere,

qui tuae aut minoris aetatis ado- 57

delicatus et pulchernmus,
saeculi,

valde dives et nobilissimus et immoderatus

ivi

amator

nuper

postquam

in

Angliam,

nescio qua causa veniens

Beccum
ibi

statim recessurus,

subita sancti spiritus gratia mutatus, se

et

monachum

60

permansurum, tonsura statim

habitu nostro sumpto, spopondit, se nunc

laetiorem
te

quam umquam
Christi,

in

vita sua fuisset

erit

amrmans.

pauperem

quia tuum quia rex

regnum caelorum.
ipse in

militem tanti regis,

erit

omni

Ne erubescas proliteri Ne timeas facere te 63 periculo tecum. Ne tardes

incipere,

amplius in hac vita meliorem

alia

quam
ut
et

constituisti

viam

ne forte in
obse- 66

vita moreris

coronam beatam percipere. Moneo, consulo,

dimittas
illam

precor,

cro,
est

praecipio ut dilectissimo,
visio

lerusalem,

quae nunc non

pacis sed

tribulationis,

thesauros
;

Constantinopolitanos et Baby-

lonios cruentatis

manibus dinpiendos
pacis,

et

incipe viam

ad caelestem Ierusalem,
istos

69

quae

est visio

ubi

invenies

thesauros non

nisi

contemnentibus

suscipiendos.
Invitus
finio

longam epistolam, quia ex abundantia cordis

deus, qui de
illo

multum
dixi,

tibi 72

loqui cupit
simili

os

meum. Omnipotens
sperabat cor

quem supra
te

quem

sed impari desiderio, quia minori spe

plus

quam

desiderabam,
te

gaudere

facit

quam

meum, non

frustretur

maiorem de

spem

et 75

50-51 in domino] Ps. 54,23 (Vulg.

Ibid?.m.

iacta super

dominum curam
cf.

tuam).
115.

51

enutriet]

57 thesaurario Belvacensi]
13,16.
:

pacis] Cf. Ez.

viario

Cf. etiam

De Hymnum

eo

Ep. 99
visio

et

68

et

70
in

visio

ad Vesperas Dedicationis ecclesiae

;

Bre-

Romano

Caelestis

Urbs Ierusalem, Beata pacis

sive in Breviario

BenedicI.

tino-Monastico
e.

Urbs lerusalem beata, Dicta pacis

visio.

73

quem

supra dixi]

de thesaurario Belvacensi.

51 quia]

quoniam

LP

57 minus deum

ELP
te]

68 constinopol.

LP

72 qua

corr.

ex quia

73 os cupii loqui

74 quam

quam de

te

LP

75 fraustetur

Recensio alia
similiter,

59 nuper postquam
sum,
in

ivi

in

Angliam]

sic

NMDU;

olim

cum

ut

modo

Anglia essem

EVLP

EPISTOLA
maius desiderium meum.
rare dignaretur
78
:

117-118

255

Quod

si

deus cordi tuo ante reditum

meum

inspi-

ita

est

deus Becci
dirigat cor
te

cum

fratribus

nostris

me

absente sicut

me

praesente.

Dominus

tuum secundum

voluntatem suam et sa-

tisfaciat

voluntati

meae de

secundum misericordiam suam. Amen.

118.

Ad monachos
De
negotiis in

Beccenses.
Fratres

Anglia

susceptis refert.

ad vitam religiosam

accendit.

Dominis

et

fratribus

carissimis,

servis

dei Becci commanentibus

frater

ANSELMUS,
3

servus eorum,

semper ad meliora cum humilitate proficere

et

numquam

deficere.
fecistis

Dene
6 timastis, scio

quia de rebus domni

;

HUGONIS

defuncti et de

iis

quae

erga vos sunt mihi mandastis

et

quia gratia dei vos et vestra

laetificastis.

protegi in-

me

semper hoc desiderantem valde

desiderare

Quoniam autem
scitote

vos

non

dissimiliter

nosse quae circa

me
iis

sunt:

quoniam

ex quo a vobis,

vestris

me
vel

prosequentibus orationibus,

egressus

sum, omnia

9 mihi prospere per dei misericordiaro

evenerunt et

qui

cumque enim

vel

eundo

morando

sum,

non

aliter

mecum sunt. Ubiquam in nostra re

propria deo donante sum.

12

De
eius,

rebus

domni
sicut

HUGONIS
oportere

quas
scivi,

saisistis,

cum
;

ROGERO,
sed

nepote

et

cum

rege,

sum

locutus

quamvis verba

bonae
15

spei responderint,
si

nondum

tamen finem quem expeto sum assecutus.

Quapropter

quis alius resaisierit

quod

saisistis,

nihil

amplius inde faciatis

quam

fecistis;

sed mobilia tantum tenete quae inde habuistis.

Quoniam vero

Ad
De

Ep. 118

Scripta in itinere secundo Anglico.

Post Ep.

15 et

16.
a.

HUG.]
PO-

Mellento, ut puto (in catalogo

Beccensium

n.

136 aut 137), qui circa

a.

1077 Becci
est (cf.

religionis

habitum assumpsit,
Bec,
t.

et
I,

ibidem die
p.

XV.
1;

Octobris

1080 mortuus

REE, UAbbaye du
Ep. 118 (prius
9
et his
II,

166, nota

332; 399).

26)

coll.

cum

NEVLP
domni

4 de

his

8 persequentibus

10 nostra] vestra

LP
rebus

Recensio posterior

2- 6
1

De

HUGONIS

habuistis]

sic

ND;

om.

EVLP

16 Quoniam] vero add.

EVLP

256

EPISTOLA

118

rex cartam nostram de rebus quas habemus in Anglia, non

datoribus,
iussit

nisi

praesentibus

qui

non

omnes

in

curia

paschali

adfuerunt, voluit confirmare: 18

simul iam

me

usque Pentecosten ad curiam suam, ubi omnes

;

conveprecibus
21

nerunt,

exspectare

qua confirmatione peracta, deo

vestris

favente

ad desiderantes

et desideratos

meos desidero remeare.

Notum
et

est

dilectae mihi dulcedini vestrae, quia religio vestra

munda
vita

immaculata

apud

deum

et

patrem

est

desiderium

meum,

et

bona

vestra est in

hoc saeculo
bene

gaudium
merui,
ut

meum.
taceam

Si quid ergo de vestra

caritate 24

pro hac voluntate

bene vivendi
laetificetis

praemium,
absentes
et

quod
prae27

maius
sentes

est

precor,

obsecro ut
et

bene

vivendo

et

cor

meum,

de bono vestro impleatis desiderium

gaudium meum.
intelli-

Et pax

dei,

quae exsuperat

omnem

sensum, custodiat corda vestra et

gentias vestras, ut magis ac magis,

quod

gratia dei estis,

solliciti sitis

ser30

vare unitatem spiritus in vinculo pacis.

Domnum

HUGONEM

de Gornaco, dilectissimum nostrum,

et

et

domnum
no- 33

ODONEM,
dominas
et
stra parte

antiquum amicum

novum commilitonem nostrum,

et carissimas

matres nostras,

domnam

EVAM

et

domnam BASILIAM, ex
quam

quanto dulcius potestis salutate

et eos, sicut vos et illos decet et no-

stram

scitis

voluntatem, serviendo et honorando confortate. Si plus

tolerate,

dixi

moram

fecero,

quia

- spero

in

deo - non

erit

sine aliqua

utilitate. 36

19 usque Pentecosten] Cf. Ep. 115, in qua ad hoc

festum

se

reversurum esse

dixit.

22-23 patrem]
31

Iac.

1,27.

28-29 vestras] Phil. 4,7.

eo
cf.

29-30

pacis]

HUG.

de Gorn.]
cf.

De

Ep. 68.

33

EVAM] De

Eph. 4,3. ea cf. Ep. 98.

BAS.] De ea

Ep. 68.

19 usque] ad add.
dioisionis

LP
dilecti

20

vestris favente

deo

ELP

LP

23-24

est

desiderium

22 Notum] 'um signo

vita vestra

om.

35

honorando] orando

LP

EPISTOLA

119

257

119.

Ad ROBERTUM monachum.
Eum
hortatur, ut in

monasterium suum quod

reliquit,

reVertatur.

Domino
et vitam
3

et

fratri

dulcissimo

ROBERTO:
ivi

frater

ANSELMUS
noluistis in

salutem

consequi sempiternam.
est

LJictum
rio

mihi quia, postquam

in

Angliam,

monaste-

vestro conversari.

Quod

si

factum
;

est

bono animo

et propter rationabilem
est,

causam, utcumque potest

6

tolerari

si

vero aliquo rancore factum

scitote

me multum
videretur,
ut

mirari.

Nam

etiam

si

haberetis aliquam causam quae vobis recta

a monasterio vestro vos alienaretis: vel propter

amorem nostrum
pa-

deceret vos exspectare, donec mihi rem ipsam

9 retis, et

quae vos offenderet intimaservum dei deceret,

deinde nostro consilio cor vestrum,

sicut

caretis.

Precor
12 dilexi

igitur ut,

si

me

et consilium

meum

diligitis

sicut
ibi

ego vos semper

aliis

et diligo

-,

ad monasterium vestrum
serviatis.

veniatis

et

cum

pacifica

et

benigna conversatione deo

quia animae
vestrae

Si autem mihi acquiescere nolueritis,

et

scitote
15

non expedit

me

contristatis.

Quod

si

vobis
dimit-

grave est placita tenere quae

tatis,

vobis commendavi,

magis volo ut

illa

quam quod animam aut famam vestram laedat faciatis. Non dico modo verba inconvenientia, quae de vobis pro hac occasione dicuntur in 18 Anglia. Valeat mihi dulcis caritas vestra et ne faciat quod me contristet, quia
iucunda
est

mihi benignitas vestra.

Ad

Ep. 11S

Ex Anglia

missa.

ROB.]
in

Est, utputo,

ex monasterio

S. Wandregisili,

de

quo

Ep. 143.

S.

ROBERTUS de Briodna, ANSELMUS videtur fuisse

administrator istius abbatiae.

Ep. 119 (prius

rem

II,

27)

coll.

cum

NEVLP

Rodberto

LP

7 nostrum

amo-

14 non animae vestrae

258

EPISTOLA

120

120.

Ad HAIMONEM
Eos ad conversationem

et

RAINALDUM
in

consanguineos.

monasticam secum

monasterio Beccensi accendit.

Suis dilectissimis et desideratissimis

consanguineis

HAIMONI

et

RAI-

NALDO

frater

ANSELMUS,

servus
et

servorum

dei Becci

commanentium,
3

tota virtute vanitatem

contemnere

toto affectu

ad veritatem contendere.
meae, quas
sicut

Lum
et

audivi,

animae dilectissimae
se

animae

se diligit

de quibus quod de

desiderat anima mea,

- cum

audivi

vos de tam
6

longe quaesivisse faciem

dit

meam, exprimere nequeo quantum

dilatata est spes

gaudium perfuprius ar-

cor

meum, quantum

mea de

vobis,

quantum

dens vehementius exarsit desiderium

lectissimi

meum de
vultus

vobis.
vestros,

Concupiscunt iam, diextendunt se brachia 9

os

mei, concupiscunt

oculi

mei

mea

in

amplexus

vestros.

Anhelat

ad

oscula

vestra

meum,

desiderat

conversationem vestram

quidquid

restat

de

vita

mea,
optant,

ut in pleno

gaudio
12

futurae vitae vobiscum gaudeat anima

bis

mea.

Hoc

hoc orant de vofidentius sperant et

ardentia pro vobis intima mea,

carissimi;
in

hoc

iam

ad hoc ardentius anhelant, quia vos

simi.
cit,

Normanniam adduxit
quod
opto,

voluntas

altis-

Spero enim orando

quia secundum votum

et

oro sperando in eo, qui sua gratia

perficiet

tantum

fe- 15

meum

incepit.

Sed quoniam, donec videam quod

interim

stimulat

me

desiderium

meum,
18

ex cordis abundantia

loquitur os

meum.
scire

Gustate, amatissimi,
potestis,

quam

suavis est dominus,

quod nequaquam
quia

quamdiu vobis
et

dulcis est

mundus.

Scitis,

dilectissimi mei,

mundus

transibit

concudili- 21

piscentia eius,
git

deus autem permanebit et omnis gloria eius. Qui ergo

vanitatem
et

mundum,

sectatur

consequetur

miseram indigentiam

qui

Ad
t.

Ep. 120
p.

Ut

videtur, ex Anglia missa.

HAIM.] Ut
n.

putat

RULE

(1.

c.

I,

255),

iste

factus est

monachus Beccensis;
9,8.

in catalogo

196.
1

18 os] Cf.
Ioh. 2,17 (Vulg.
:

Matth. 12,34.
transit).

18-19 dominus] Cf. Ps. 33,9.

permanebit] Cf. Ps.

20-21

eius]

21

Ep. 120 (prius

vorum om. V 20 quia] quod

II,

13

28) coll. cum DEVLP 18 mea om. LP

1-2

RAIN.] Ainaldo

ser-

amantissimi

19 dominus] deus

ELP

EPISTOLA
autem contempto mundo
24 sufficientiam.
ligit

120

259
veritatem et inveniet beatam

deum, sequitur

Sed quid cunctor aperte

persuadeat
27 vitae

dicere

desiderium

cordis

mei?

Dicam

ego,

deus.

Desiderati mei, nihil tam bene potestis,

;

quam monasticae
illo,

propositum arripere

nusquam melius hoc

potestis

quam cum

qui

vobis in hoc desiderat et potest deo dante servire et consulere.

fallo,

Utique non

quia

amicus

sum

certe

nec

fallor,

quia expertus sum. Simus ergo

30

monachi

simul,
simul.

serviamus deo simul, ut de invicem nunc et in futuro gau-

deamus
simus.
33

Una

caro,

unus sanguis sumus

una

anima, unus spiritus

Denique
flando

accessistis,

accedendo

succendistis,

succendendo
vestris.

conflastis,

con-

consolidastis

animam

meam cum animabus

illam

Scindi

potest,
potestis.

secerni iam
36

non

potest.
illa

Trahere

ad saeculum vobiscum

non

Aut

ergo

cum

manebitis,

aut illam scindetis.

estis.

Sed

si

illi

cohaeretis,

non

solum consanguinei, sed et conspirituales

consangumei, sed vere sanguinei
39 ipsi
et

Si vero illam scinditis,

Si

non
vos

carnales
estis.

estis.

ad hoc
carissimi

venistis
;

iudicate qui et quales

dilectissimi,

dicendi

Sed

absit,

sed avertat

deus,

ne tam

insanabiliter

animam

vos

diligentem et erga vos

confundatis.

innocentem laedatis, ne tam

42
totus

intolerabiliter

spem de vobis bonam amor meus

;

quomodo

inter

praecordia

mea
!

fervet

quomodo

laborat

erumpere simul

affectus
;

meus

Quomodo

quaerit se verbis
et

exprimere,
carta non

sed nulla verba sufficiunt

45 capiunt.

quanta vult expromere, sed tempus

cordibus

Dic

tu,

o bone IESU,
dic
illis

eorum,
et

sine

quo

nulla
te.

vox valet
illis

auribus eorum,
quia, 46 res

ut relinquant

omnia

sequantur

Promitte

cum

veneris iudicare,

sedebunt tecum et iudicabunt

et

tecum.
;

Ne

sepa-

me, quibus
quibus

me

tanto carnis

spiritus

affectu iunxisti
iussisti.

sed aggrega
tu
testis

eos

illis,

tibi

servientibus

me

servire

Domine,
sunt

es
si

interius,
51

et lacrimae

quae me hoc scribente

fluunt,
erit

testes

exterius,
si

mecum quod
fecerint,

opto fecerint,
illis

quomodo gaudens
scio

cor

meum;

alibi

hoc

quoniam melius

quid talibus expediat,

qualiter timida et

46 sequantur

te]

Cf.

Matth. 19,27.

47 tecum] Cf. ibidem,

v. 28.

23 inveniet] consequetur ELP 26 persuadet 37-38 Si vero om. carnales estis om.

D 45 O bone tibi] te P
modo

P D V

29

fallo]

falso

36 Sed
advertat

39 48

et] aut

D
unisti

V
49

iesu dic (tu om.)

D
D

47 Ne] Nec
51

iunxisti]

servientibus om.

fecerint] fecerunt

52 quoniam] quo-

LP

260
suspensa
erit

EPISTOLA
mens mea
;

120-121

si

saeculum tenuerint,

quam

dolens et

tristis

erit

anima mea. Nimis loquor, sed immenso amore cogor.

valete et manete.

Amati

et

desiderati, 54

Manete, inquam,
et

et

permanete.

Quod

utinam prius audiam

inceptum quam veniam,

cum venero inveniam

121.

Ad HENRICUM.
Vita saeculari praestantius esse monachicum propositum demonstrat.

Domino,

fratri,

amico

HENRICO

frater

ANSELMUS,

dictus

abbas

Becci, bonae voluntatis perfectionem et effectum.

Denedictus deus

in

donis suis et sanctus in omnibus operibus

propter

suis, 3

qui vestrae dilectioni tantum de nostro desiderio,

cessit

quod

ivistis,

conet

efficere

quem oramus

ut,

quod deest

adhuc

de voto nostro

de

vestra mercede,

dignetur perficere.

De

qua

re

consilium nostrum per fratres 6

nostros

mando.
gratia et dilectione ducis,
illi

De
et

de qua mihi
ago.

scripsistis,

multum gaudeo,
per
litteras

pro ea deo et

et vobis
vestri,
si

gratias
sicut

Quod
fieri,

etiam

illi

fa- 9

cere cogito,
bunt.

cum

nuntii

audivi constitutum
erit

esse,

ad illum

redi-

Et quoniam nescio mandate

hoc necesse

antequam
nomina

redeam

cum
12

prius poteritis,
eius.

mihi
eius

praenomen
teneo,

eius

et

uxoris et filiorum

VITALIS vocatur. Sed quoniam dulcis mihi vestra dilectio sic me sibi sua probitate glutinavit, ut idem de vobis quod de me desideret cor meum, unde
Solum enim nomen
quia

con-

iam

15

spem magnam ex
scere,

vestris

sermonibus concepi

non

potest

mens mea quie-

donec ipsum
sufficiat,

meum
donec

desiderium de vobis satietur. Quamvis igitur nullus

sermo mihi

deus

quod opto

perficiat,

pauca tamen - quia

18

non

nescienti loquor

- pro hoc

ipso amica familiaritate

commemoro.
potitus fueris, quis

Pensa
sit

igitur,

dulcis amice,

quantalibet

mundi
;

gloria

finis

et

in

fine

quis fructus,

quod praemium

et econtra

quae

sit

exspec21

Ad
om.

Ep. 121: Missa ex Anglia,

II,

ut videtur

(.antequam redeam').

3 suis] Ps. 144,17.

Ep. 121 (prius

29)

coll.

cum

EVLPD
20
igitur

3-19 Benedictus deus

commemoro
D

15 desiderat

ELP

om.

21

fructus] effectus

EPISTOLA
tatio

121

261

mundi
:

gloriam

calcantium.

Si

dicis

non

soli
:

monachi
illi

ad

salutem

perveniunt
24 conantur

verum

est.
illi

Sed
qui

qui

certius,

qui
et

altius

qui

solum

deum
est

amare,

an

amorem
aliquis
dicit,

dei

amorem
et in

saeculi

simul volunt

copulare?
periculum.
27 rationalis

Sed

forsitan

dicet

quia

ordine

monachorum
dicit!

O
ibi

homo
an
eligas

qui
est

hoc hoc

quare

non considerat quid

consilium
ut,
?

O
est
ille,

natura,

rationabile

quia

ubique
si

penculum,
qui
30 lus.

manere, ubi maius

est

periculum
in

Denique
:

solum deum
Si vero
:

nititur

amare, servat propositum usque

vult

finem

certa est sa-

ille,

qui

mundum

amare, non deserit suum propositum ante

finem

aut nulla aut dubia aut minor est salus.

Et

certe satis

probat quia

nullatenus aut
33 cognoscit

parum aliquod bonum

eligit.
:

diligit,

qui illud ubi certius et melius

non

Sed
quia
36

dicunt multi

Gravius
cadit.

irascitur

deus peccanti monacho

est,

quam
in

alii,

de
certe

proposito

altiori

Hoc verum
suscipit

quamdiu

est

peccato.
si

Sed

benignius et

familiarius

deus

monachum
qui

paenitentem,

ad suum
non
venit.

propositum

redit,

quam non-monachum,
non

ad idem propositum

PIus namque placet deo, etiam post grave peccatum, cuius proet

39 positum

est

ante et post quo maius habere

vult

potest,

quam

ille,

qui

nec ante nec post simile peccatum

Si ergo et innocentibus
42 venire et
ris,

proponere
melius
?

quo melius non

potest.

et

paenitentibus
:

est

ad vitam monachicam

redire
est

quam

absistere

quid moraris

Si prius de

hac

vita tolle-

damnum
Multa,
et

irrecuperabile.

carissime,

de

monachicae
possem,
si

vitae

altitudine

et

certitudine,

de

45 quiete

iucunditate dicere

epistola

modum non
quos
ita

excederet. Fe-

stina

ergo ad tantum bonum, quia nullo bono efficacius venies ad

vidi

summum
tulit,

bonum. Plures
48

hoc promittentes

et differentes,

mors

ut

nec hoc perficerent quo se impediebant, nec hoc inciperent quod

bant.
noli

promittevale et

Quod
tardare.

valde timeo de

te,

sed avertat

deus a

te.

Carissime,

22 calcantium] conculcantium ELP 26 quid] quod 25 dicet] dicit LP

vitam om.

23 preveniunt
dicit?

V
35

24 simul om.
in peccatis

LPD
41

44

vitae]

de add.

50 Carissime

tardare

D D

V V

48 nec 1 ] ne

proficerent

D D

49-

om.

262

EPISTOLA

122

122.

Ad WALCHELINUM episcopum Wintoniensem.

Ei monachum
nitatis

STEPHANVM
refert.
-

ab abbate

RAINERIO

abbatiae S.

Tri-

concessum non esse

Intercedil pro fratre

ROBERTI.
:

Domino

et

patri,
et

reverendo episcopo
servitii

WALCHELINO

frater

AN3

SELMUS

orationum

fidelitatem.

Oecundum

quod

scivi

vestram

voluntatem, locutus

sum cum domno

abbate de Monte Sanctae Tnnitatis.

Concessionem a domno abbate RAI-

NERIO

vobis factam

esse
se

de

domno

STEPHANO

penitus

negat.

Hanc
6

autem negationem inde

putat asserere, quia dicit se vestris precibus

eundem

fratrem eo tenore concessisse, ut

sui

quandocumque ab

ipso aut post ipsum a priore

monasterii revocaretur, absque excusatione rediret, vestramque reverentiam

suscepisse. Persuasi tamen,

eundem tenorem non invitam

contra voluntatem

quantum

potui, ut nihil 9

vestram acceleraret. Quid

est,

tandem inde

velit,

vobis aut

iam
sione

scripsit

aut scripturus
Interea
si

omni interim de
potero,

dilatione reditus fratris offenscio

remota.

quid plus
tentabo.
frater
et

secundum quod

vos inde

12

velle,

apud

illum

efficere

Domnus ROBERTUS,
quem
mihi
et

sub vestra sanctitate conservus noster,

quia scio,
sed non audeo, quia
confidens de
15

dilectorem

vestrum

volo
:

dicere,

forsitan

non omnis qui audit credit

nescio quid supra

me

me

nimis

instat,

quatenus apud pietatem vestram pro

fratre

suo

GISLEBERTO
quoquam
petere
18

intercedam.

Sed valde

grave

mihi

semper
illo,

est

aliquid a

contra eius voluntatem,

nignitatem.

maxime ab

cuius

numquam

volo offendere be-

Itaque angustiae mihi sunt undique. Si enim precibus pietatis

Ad
a.

Ep. 122:
I.,

WALCH.]
1080-1120.

Episcopus Wintoniensis 1070-1098.

Trinit.]

4abbate]GAL-

TERIUS
1077.

ca.

4"5 RAIN.] Obierat Prope Rotomagum. 20 undique] Dan. 13,22. 14 ROB.] Monachus Beccensis.
II,

Ep. 122 (prius

4-5 Rainero

30) coll. cum -9 tenorem om.

NEVLP EVLP
E
20

Walcelino

LP
me

Wauchelmo

E
14

11

de

dilatione]

de om.

LP

Domnus] cum signo

grave

divis.

N
est]

Robertus
superest

16 de me] per
Itaque] mihi

NV
LP

18 mihi
(mihi bisl)

LP
1

emper

insert.

Recensio II:
scivi

episcopo] Wintoniensi (uuent.

V) add.
suo

EVLP
add.

3 vestram

EVLP

4-5

RAIN.]

antecessore

EVLP

STEPH.]

monasterii sui

monacho add.

EVLP

EPISTOLA
21

122-123

263
precibus ab invito extor-

non moveor, nimis ero durus

si

autem
sit

aliquid

queo - etiam quod sponte tribuendum

-,

timeo videri importunus.

liceat

Quoservo

niam
24 vestro

igitur

nec tacere audeo nec rogare, saltem ad discendum

benignam vestram prudentiam humiliter interrogare.

scientiam et legem
requirunt

Labia enim saquia angelus

cerdotis custodiunt

ex ore

eius,

domini exercituum est.

27

Doceri ergo a vestra sapientia cupio,

iniquitatem
filii

si
:

apud deum

pater non portat

frater

nec

filius

iniquitatem patris

utrum apud propinquum

fieri

portet iniquitatem
30 extraneos,

fratris.

Videmus

enim hoc

non solum apud multos

auctoritas facile repre-

sed et apud quosdam propinquos,

est.

quorum
est

hendenda non
ita

Denique
dei est:

quomodo
ita
;

verum

quia sicut anima patris,

et

anima

filii

verisimile videtur
et
si

quia sicut caro

fratris,

ita

33 et

caro

fratris

consanguinei est
filius

cuiuslibet
fratri.

culpa in propinquum
Si

transit,

propinquior
lubilis

est

patri

quam
:

frater

ergo vestrae pietati soquia prope

est,

videtur

haec

quaestio

praefatum

GISLEBERTUM,

36

doceat suam solutionem, et super ipsum

dare responsionem.
Valete.

erit

dubitanti mihi susceptam

man-

123.

Ad ERNULFUM abbatem Troarnensem.

Professionem a rnonacho factam non esse iterum ab eo exigendam, cum abbas benedicitur , respondet-

Domino

et

amico,

abbati

ERNULFO
vester,

frater

ANSELMUS
ex

salutem

praesentis vitae et futurae.

3

Domnus NICOLAUS,
vobis
consilium nostrum

frater

dixit

mihi

vestra parte,

ut

mandarem de eo quia episcopus

Baiocensis invitat

24-26 exercituum
31-32 dei
est]

est]

Mal. 2,7 (Vulg.

custodient).

27-28

patris]

Cf. Ez.

18,20.

Cf. ibidem, v. 4.
eligitur.
I

Ad

Ep. 123:

Scripta a.

1088, quo

ER-

NULFUS

abbas

ERN.] Etiam ARNULFUS,

e priore Sagiensi abbas

Troarnensis (1088-1112).

28

iniquit. patris] iniquitatem

II,

om.

N
V
;

30 sed
Cotton.

et] et

om.

LP
s.

33

fratris

eras.

E
1

Ep. 123 (prius

52)
et

coll.

cum

Claud.

A.XL,

XIII (=C)

Due
cod.

iste epistole in

supenonbus

scribi debuissent

notatur a secunda

manu

in

margine

V, ubi Ep. 123

124 ultimum locum

libri

primi obtinent

3 nicholaus

264

EPISTOLA

123-124

vos ad benedictionem, quae vestrae debetur electioni. Sed ego quidquid in-

de

sentio,

iam vestrae
enim

dixi

praesens dilectioni.
profiteri

Scimus

quia

semper

ore

et

opere exhibere debemus

scripto repetere,
est.

maioribus nostris regularem oboedientiam.

Quam

quamdiu
si

eam non abnegasse

nos vult cogere,
rione
fieri

cognoscimur,

superfluum

certe

Ad

quod
sine

quis 9

cum ad abbatiae

praelationem

promovemur,

ulla ra-

videtur.

Cum

enim

professi

sumus conversionem morum nostrorum

sancti

ac oboedientiam secundum

Regulam

BENEDICTI,

utique promisimus 12

oboedientiam non solum abbatibus, nec

solum quamdiu essemus sub abbate,

sed omnibus maioribus nostris et quamdiu viveremus.

cet ut

Eadem enim Regula

do15

monachus omni oboedientia

se subdat

maiori et ut ad

exemplum domini
scripsit

oboedientiam servemus usquead mortem.Qui ergo monachicam semel

et legit professionem
exigit.
:

si

numquam eam

abnegavit,

frustra

aliquis

ab eo aliam
18

Valete.

124.

Ad LANFRANCUM archiepiscopum Cantuariensem.

in

Morbo Angliam

laboranti condolet.

De

conductu Longobardorum.

Ut

BALDUINUS
frater

Ceniens adiuOetur supplicat.

Domino

et et

patri,

reverendo

archiepiscopo

LANFRANCO
sui.

ANSELMUS
vestra

tota

Beccensis coenobii congregatio quod

JL)e aegritudine paternae vestrae sanctitatis

graviter dolentes pro salute 3

deum
et

orare non cessamus,

quoniam aegritudinem vestram tribulationem

nostram
nobis,

salutem vestram incolumitatem nostram esse putamus, nec solum

sed et matri ecclesiae, quantum

nomen vestrum

extendi potest, vitam 6

vestram necessariam esse intelligimus.

Iussio

vestra

de conductu Longobardorum
in

amodo, deo annuente,

ser-

vabitur.

Domnum BALDUINUM, quem

Angliam mittimus pro

necessi- 9

12 Reg.

s.

BEN.]
c.

Cf.

c.

LVIII (ed.

BUTLER 3
;

1.

39-41).

15-16 ad mortem]
16 ad mortem] Cf. Phil.

Cf. ibidem,
2,8.

VII

(tertius
:

gradus humilitatis

1.

99-103).

Ad

Ep. 124

Scripta ante d. 24. Maii a. 1089, quo moritur

LANFRANCUS.
coll.

8 repetem V 2 ANS.] .a.

12 ac] ad

V
C

Ep. 124 (prius

II,

53)

cum

VC

3 paterna

EPISTOLA
tatibus nostris,
scetis
12

124-125

265

quas ipse vobis narrare poterit

benignitati
placebit,
ut

secundum quod eas cognosicut

et

paternae

adiuvetis,

mos

vester est,

supplicamus.

Omnipotens deus diu nobis

et

et

ecclesiae

suae

vitam vestram

in

salute

prosperitate et in grata

sibi

sanctitate

conservet.

Amen.

125.

Ab URBANO
De
episcopo Belvacensi.
visitare
-

papa.

De

moiiacho

Sedem Apostolicam
quae Becci

differat

monet, et ut res

IOHANNE. Ne ANSELMUS HUBERTI subdiaconi, si

-

sunt, mittat.

URBANUS
et
3

episcopus,

servus
et

servorum dei:

ANSELMO,

venerabili

dilectissimo abbati,

salutem

apostolicam benedictionem.

fxeligionis ac scientiae

tuae praerogativam scientes Belvacensi episcopo

quae

in

eius ordinatione

iniusta
ei

videbantur
episcopatus

indulsimus,
invito

et

in

tuae studio

industriae confidentes
6

curam

renitentique iniunximus.
ei

Nunc
filio

ergo

tibi

eum

commendamus
corrector
ei

attentius,

quatenus

in

omnibus ut
et

tuo adiutor,

monitor,

atque

consultor assistas;

cum

ipse

adesse nequiveris, quemlibet

9 zelo
sollicitus
sit,

fratrum

tuorum, qui

super ipsum spirituali

in

praesentem esse
bonis
in

mandabis, ut quod

eius

initiis

minus

canonicum
quid autem

esse
tibi

cernitur,

posterum

profectibus

valeat operiri. Si
vel

vel per

eundem
servitio
et

Belvacensem
sanctae

episcopum

per

filium

\2nostrum
ut talem

ROGERUM

de

Romanae

ecclesiae

mandabimus,

virum decet, impiger

paratissimus exequeris.

Ad

Ep. 125:

Scripta in Quadragesima (a.

1090?).

URB.] Papa
ex
die

II.

regnavit

annis 1088-1099.
censi, consecratus est a.

3 Belv. episcopo]

FULCO
4

de Dammartin,
obiit

monacho BecKal. Maii

has
litteras (cf.
Is

1089 (eius praedecessor

a.

URSIO
Ep.
ei

XVI.

eiusdem anni), mortuus ca.

1095.

De

eo plura in

sequentibus.

secum

tulit,

ut ex

Ep. sequente

colligitur.

iniusta]

Accusabatur de simonia
fratrum tuorum]

URBANI Ep. IOHANNEM,

14 et
in] et in
tibi

115,

PL

151,388).

8 quemlibet

Hoc munere

de quo

infra,

functum esse videtur

(cf.

Ep. 129).
II,

etiam in

Ep. 125 (prius

32)

coll.

cum

EVLP

6 eum

LP

266

EPISTOLA

125-126

Sane

monachum tuum

10HANNEM,
in
et

nostrae

ecclesiae filium,

apud
15

nos retinere voluimus.

Super quo

vos querela

Romanae
inclinati

pendet ecclesiae,

quod
sisti.

ipsius

clericum monachare

aliiorihus gradihus provehere

praesumpte

Verumtamen

Beltacensis

episcopi

precihus

eum ad
et si

suh
18

hoc tenore remittimus, ut ante exactum a proesenti

aut illum

Quadragesima annum

ad

nos remittas, aut ipse veniens tecum ducas,

utilem
noveris.

quem alium
citius

de vestra congregatione nobis

tueris,

Porro quanto
ut

ipse

po21

Sedem Apostolicam
vero,
te

visitare

ne differas,

dilectionis

mutuae prae-

sentia devotione

debita perfruamur.
nostri

HUBERTI
si

subdiaconi, qui
sunt,

apud

vos defunctus

dicitur,

quae

res

apud

dimissae
nostro

ad nos

citius

destinabis.

Cum

enim a 24

domno praedecessore
Anglorum regno
quae
si

sanctae memoriae

acceperit,

multa ex censu

beati

GREGORIO legationem in PETRI dicitur collegisse;

necessitati

apud

vos sunt,

citius

ad nos volumus

destinari

sanctae 27

ecclesiae profutura.

126.

Ad
Gratias agit de acceptis

URBANUM
litteris.
-

papam.
venien-

Ut episcopum Beloacensem Romam

petit.

tem adiuoet rogat.

Quandam

gratiam pro monasterio Beccensi

Domino
frater

reverendo,

ecclesiae

catholicae

summo

pontifici

URBANO
3

ANSELMUS,
vJratias
ore
et

servus servorum dei Becci

commanentium, cum debita

subiectione fidele servitium.

corde

celsitudini

vestrae

quantas possum ago, quia

parvitatem

meam

dignata est suae benignitatis epistola honorare et Aposto-

14

IOH.]
96
s.;

In catalogo Becc.

n. in
1

177:

,Ioh. episcopus'.

De

eo, qui postea abbas S. Sal-

vatoris prope

Telesinam urbem
159,408
s.) et a.

Campania

factus est (cf. Hist.

NoO.

1.

II,

ed.

RULE
et 129.

p.

PL

101 legatus in

Angliam missus

est, cf.

Ep. 128
:

23

HUB.]

Cf. Ep. 102.

28 profutura]

In edit.

Gerberoniana additur

,Data Cain cod.

puae Kal. Augusti'. Sed nescio ex quo fonte editor haec sumpserit, cum neque

V,
:

quo usus

est,

neque

in prioribus editionibus reperiatur.

Et certe non congruit cum verbis

,a praesenti

Quadragesima'.

Ad
patri

Ep. 126: Respondet ad Ep. praecedentem. Ep. 126 (prius

II,

26 regna

LP

PETRI]

LP

33)

coll.

cum

EV

EPISTOLA
6 lica

126

267

benedictione Iaetificare.
et

Pro

vestra et

Romanae

ecclesiae

tribulatione,

quae nostra

omnium vere

fidelium est,

non cessamus orare deum

assidue,
certi

ut mitiget vobis
9

a diebus malis, donec fodiatur peccatori fovea. Et

sumus, etiam

si

nobis

moram

videatur facere, quoniam

non

relinquet

vir-

gam peccatorum
relinquet,
12

super sortem iustorum, quia haereditatem

suam non de-

et portae inferni non praevalebunt adversus

eam.
ea
diligentia

De
scivi
sic

dilectissimo nostro potui,

episcopo
introitu,

Belvacensi,
ut

quem

qua

et

exquisito

eius
regis

onus episcopale susciperet coegi,

et
cleri

multimode

coactus

Francorum

Belvacensis et multorum
instantia,

15

aliorum religiosa

- inquantum cognoscere poteram resistente,

cum

assensu

Remensis archiepiscopi, nullo

offendere
:

ut nisi

hoc facerem,

deum timerem
episcopatum
vestrae nostras
re et

novit sanctitas
petiit,

vestra

qua voluntate post susceptum

rediit.

18oIim

eam

quid

fecit,

quomodo

Cur autem nunc quoque

se maiestati

repraesentet,

plenius per eius

ipse

vocem

quam
et

per

litteras

innotescet.
21

Scio

namque quoniam
et

mendacium

maxime

in

hac

coram vobis exsecratur,

hac causa
sibi

sperat

ob puritatem
rei

conscientiae
serie

quia veritas in

non adversatur. Verum

ipsius

pertractata nec vestra

prudentia nostro consilio indigebit, nec

24
est

iustitia
si

precibus opus habebit.

Solum

igitur

hoc nunc intimo,

quod

ad vestram iam venit scilicet

sicuti

aut venturum est

notitiam per alium nescio,

patitur

quia non

minimam

idem episcopus persecutionem

27 vestrae

propter iustitiam,

quam

per iussionis
et

servare nititur oboedientiam.

Nam

in

tantum eius odium canonici

presbyteri eius episcopatus, paucissimis exceptis, et

et

quidam

laici

exardescunt,

extraneos quoscumque possunt et quibuscumque modis valent

accendunt,

30 ut

non

solum

ipsum,
qui

sed
ei

et

illos

immoderate
solatium

detestentur et detestabiles
et

monstrare conentur,
ipse dicere possit:
33 cogitationes

aliquod

impendunt,

cum propheta

Tota
in

die verba

mea

exsecrabantur, adversum
et

me omnes
calcaneum

eorum

malum.

Inhabitabunt

abscondent,

ipsi

meum

observabunt.

Canonici quidem et presbyteri hoc

36 suetudinibus,
et

illi

faciunt,

quia eos a pravis convult

maxime a mulierum

reproba

conversatione

prohibere,

8 fovea] Cf. Ps. 93,13.

93,14.
11

9-10 iustorum] Ps. 124,3.

16,18 (Vulg.
:

10-11

derelinquet] Ps.
iustitiam] Cf.

eam] Matth.

inferi).
s.

26 propter

Matlh.

5,10.

32-34 observabunt] Ps. 55,6

7 vere et

omnium

15 religiosa] religione

268
et
filios

EPISTOLA

126

eorum

sive

quos

sibi

secundum placitum haeredes

atque
a

eligunt,

a prae-

bendarum

haereditaria

successione

sacrorum ordinum promotione

conatur arcere.

Laici vero idcirco,

favere.

quia invasionibus rerum ecclesiae inordi- 39

ut

nate factis non vult

Quapropter

eum

vestris

litteris

vehementer
seraliis

roboratum

remittatis valde necessarium

existimo et ut

dominum supplex
archiepiscopo et

vus postulo. Sicque illum

vicinis

auctoritas

vestra

Remensi

42

episcopis et clero civibusque Belvaci et eiusdem episcopatus nobilibus

commendans, contra malevola machinamenta

muniat, ut in executione
inveniat.

man45

datorum vestrorum non tam eos adversarios quam adiutores

Praesumo aliquam gratiam de vestrae

censi
tate,

largitate

pietatis

ecclesiae Bec-

postulare,

sed haec praesumptio non tantum de

vestra reverenda

mea

ascendit temeribenignitate, 48
missis

quantum de
se

mihi et carissima

descendit

quae
et

meae

parvitati litteris

per praefatum episcopum

alios
relatis

Belvacensem

verbis mihi per illum et

res

quosdam

dignata est monstrare.

ulla

Est

enim nova

nostrum monasterium,
vel

nec

adhuc

antiquitate aut ullius 51

Apostolici auctontate

privilegio

confirmatum, sed vestris temporibus et

vestrae clementiae iussioni divinitus servatum.

ritatis

Ut

ergo aliquo vestrae auctodiscretioni,

dono, prout vestrae visum

nulla

fuerit

religiosae

se

gaudeat ho- 54

norari et confirmari,
et

nostra

merita

obtendimus, sed divinae voluntati

vestrae pietati committimus.

Non enim
quam

ignotum esse puto vestrae

excelpietate 57
et pro-

lentiae quia plures episcopi

nutrire
et

non tantum gaudent monasteria paterna

austera

episcopali cura erudire,

quadam dominatione

pna

voluntate gravare.

piscopi nostri

Quod tamen sub paterna sanctitate reverendi WILLELMI, fidelis dilectoris vestri, non timemus.
cotidie

archie60

Servi vestri,

conservi et domini mei, fratres nostrae congregationis, qui

pro vestra

paternitate

mecum non

cessant orare,

desiderant

se

me63

cum

orationi et benedictioni vestrae

commendare.

46 aliquam gratiam] Exemptionem a De eo cf. Ep. 18.

potestate episcopali, ut videtur.

60 WILL.]

45 vestrorum]
vestri]

vestrum

V
V

52

vel]

aut

60

uuilelmi

wilielmi

nostri cott.

ex vestri

EPISTOLA

127

269

127.

Ad eundem.
Ut episcopum Belvacensem nihil proficientem ah onere liberet in epistola seSe ipsum defendit se solummodo coactum a celeris eundem ad epicoegisse.

creta peiit. -

scopatum

Suo reverendo domino, Christianorum

frater
3

universali

pontifici

URBANO
affectu

ANSELMUS

quod

suus.

De
et

Belvacensi episcopo quod sentio breviter sed

sit

magno

dico,

ut

multum

vestrae pietati

desidero.

Nihil

proficit in

episcopatu,

sed

et ipse a sui custodia impeditur, nec rebus 6

ecclesiae prodest,

nec

in futuro

ego aut

aliquis

eorum qui rem

noverunt

et

secundum

deum eam

conside-

rare volunt,

aliquid melius sed deterius exspectamus.

Non

quia in eius intalis

nocenti vita aliqua

9

culpa

malae

voluntatis

sit,

sed quia non est

qui

tantum onus possit

sidias

sustinere,

tantam malitiam irruentem repellere, tantas in-

circumstantes cavere.
in

Unde
dolore

valde timeo ne abundantiori

cor
eius

tristitia

absoralio

beatur,
]2

qua cum

nimio

versatur,

et in

qua nullo

vinculo

quam

sola vestra iussione hgatur.

et
alii

Quapropter ego

secundum

deum

amici
ei

eius

corde cum ipso

sua apenar,
et

prosternimur ad vestigia vestrae misericordiae, ut

15

viscera

de tanto malo
eripiat.

et

periculo,

in

quibus sine

utilitate

esse se sentit,

clementer
irru-

Nec

prohibeat
et

agnum mitem
fugere,

de nec

medio

circumvenientium et

entium

luporum

leonum

puerum

innocentem
fieri

de

Chal-

Igdaeorum fornace
tius tur.
2i

exire.

Quod
aliter

qualiter

meae

parvitati

posse congruenaudire,
si

videatur,

per

eundem ipsum
nisi

excellentia vestra poterit

digna-

Eo enim modo,
se

prudentiae

vestrae

videbitur,

nequaqilam
gratulabitur

gloriabitur

malitia per falsitatem

praevaluisse,

sed innocentia

per libertatem mentis evasisse. Mirari potest forsitan vestra sapientia, cur sic mihimet contrarius videar

Ad
Dan.

Ep. 127:
c.

Scripta post

Ep. praecedentem (aut simul

?).

17-18 exire]

Cf.

3.

Ep. 127 (prius

16 Nec]

II,

34)

coll.

cum

EV

4 desiderio

12 vestra] nostra

Ne

270
existere,
ut

EPISTOLA

127-128

quem episcopum
cui
et

fieri

coegi,

episcopatum

velim deserere.

Sed

24

fateor

illi,

conscientiam
praedixi,

meam

celare

non debeo, quia mala quae

peteretur
;

patitur

prius sensi

quam ad episcopatum
qui illum petendo

sed

illi

in

me

sen-

tentiam
corditer
esse in

meam in me
meo
deum

obruerunt,
irruerunt.

cum magna
corde
in

importunitate

con- 27

solo

sensu et voluntate,

Timebam enim in quam

meo

asserere
se

deum magis eum

quae
in

multorum

simpliciter

propter

petere clamantium unanimitate.

Ingerebat se etiam hoc menti 30

llhtteratorum quaerentium

meae quia saepe deus magis operatur per vitam

dei sunt,

quam

per astutiam litteratorum quaerentium quae sua sunt.

est,

Ecce

conspectu vestro

cur

eum episcopum
;

fien concessi et cur

si

nunc mutare

desi- 33

derem quod coactus concessi

et iudicio vestro subiacet,

puniendum aut cor-

ngendum

aut suscipiendum

sit

quod

facio et

quod

feci.

Paternam vestram sanctitatem omnipotens deus diu nobis

speritate conservet.

in integra

pro- 36
si

Amen.

Soli vestro conspectui

illa

hanc epistolam notam

esse,

vobis placet, quidquid vobis de

videatur, desidero et flagito.

128.

Ab IOHANNE monacho.
Petit ab eo,
ut contra

dictum

ROCELINI

scribat,

quid de tribus deitatis

personis sentiat.

Suo domino
filius,

et

patri servus,

ANSELMO:
quod
et

frater

IOHANNES,

suus servus

et

quod domino
vJcimus
certe,

patri filius.

venerande pater,

vere scimus perspicaciiatem vestram

alii

etiam

in

illis

scripturarum nodis solvendo proficere, in quibus plerique

igitur fides
et

deficiunt.
stra

Quid

simplex prudentia

et

prudens

simplicitas

Ve-

de tribus

deitatis

personis sentiat,
et

ad communem
aliis

utilitatem catholicorum e

diligentiam

vestram mihi

quibusdam

scribere

non pigeat.

Hanc enim

inde quaestionem

ROCELINUS

de Compendio movet: ,Si

Ad

Ep. 128: Scripta circa a. 1090: LANFRANCUS mortuus est (-1089). lOH.] De eo cf. Ep. 125. Ad rem huius et sequentis Epistolae necnon Ep. 136
fasc.

cf.

Florilegium Palrislicum,

XXVIII
illa

(1931), p.

ss.

26 quam] cum
c
)//.

38 de

vobis

Ep. 128 (BALUZ., Misc.

II,

174)

cum

LP

EPISTOLA
9 tres

128-129

271
tres
et

personae

sunt

una

tantum
ita

res

et

non sunt

res

per

se,

sicut tres
sint

angeli aut tres

animae,
et

tamen
sanctus

ut

voluntate
filio

potentia
est'.

omnino

idem

ergo pater

spiritus

cum

incarnatus

Dicit enim
et

\lhuic sententiae

domnum

LANFR4NCUM
Sed de
isti

archiepiscopum concessisse
ei

vos

concedere se disputante.
tatis
1

tribus angelis
illa

de tribus

animabus
trinitatis
et

trini-

et

identitatis

similitudini

sancti

AUGUSTINI
est
et

et

uni-

tctis

similitudo de sole,
se

qui una

et

eadem
resistit.

res

calorem

splendorem

inseparabiliter in

habet,

omnino

A
16

deo de quo agitur trino

et

uno,

integritas

vestra incolumis

conser-

vetur in praesenti et in futuro.

Amen.

129.

Ad IOHANNEM monachum.
Respondet
conVersari,

ad dictum ROCELINI.

Non

esse

utile

IOHANNI

secum

antequam
et

Romam

proficiscatur,

putat.

Domino

fratri

dilecto

IOHANNI

frater

ANSELMUS
de
illo,

semper ad

meliora proficere.
3

Ad
tres

litteras,

quas mihi dilectio

tres res,

vestra

misit

qui

dicit

in

deo
esse

personas esse

aut patrem et spiritum

sanctum

cum

filio

incarnatum, ideo tam diu moratus sum respondere,

6

quia volebam plenius de

impedientibus,

hac

re

loqui.

Sed quia

multis

me

occupationibus
licuit,

postquam

vestram epistolam suscepi, non mihi

In futuro vero,
9 copiosius
si

interim

inde

breviter respondeo.

deus dare

opportunitatem

dignabitur,

voluntatem habeo

inde tractare.
ergo dicit
id
est
tres

Quod
tres
12 et

personas

tres

res

aut vult

intelligi
filius

secundum
et

relationes,
filio

secundum quod deus

spiritus,

dicitur

pater et

a patre

procedens
relationes

aut
res

secundum
esse,
tres

id

quod deus
hoc

dicitur.

Sed

si

ipsas

tres

dicit

tres

superflue

dicit.

Nullus enim
intel-

negat hoc

modo

tres

personas esse

res.

Sic

tamen, ut diligenter

Ad

Ep. 129

Responsio ad Ep. praecedentem.

Ep. 129 (prius

et a
filio]

II,

35)

coll.

cum

EVLP

sec.

quod] quod secundum

12

a om.

272
ligatur

EPISTOLA

129-130

quomodo
eaedem

ipsae relationes dicantur

relationes circa substantiam

res

et

cuiusmodi

res,

et

si

aliquid 15

faciunt
tia

- quemadmodum multa accidenhoc modo

tres

- an non.

Quamvis

videatur

non

intelligere

res

quas
aut 18

dicit,

ex eo, quia

subiungit
tres

trium

penonarum

unam

esse voluntatem

potestatem.

Nam

ipsae personae

non habent voluntatem aut potestatem

est.
21

secundum

relationes,
dicit
:

sed secundum hoc quod unaquaeque persona deus

Quod

si

tres

personas esse

tres

res,

secundum quod unaquaeque peraut non

praefata,
intelligit

sona deus est

aut tres deos vult constituere,

sententia

quod

dicit.

Ad

ostendendum quid sentiam de

ista

interim

dilectioni

vestrae sufficiant.

Bene semper
petitis

valeatis.

24

Quod autem
scitote

mecum

conversari,

antequam

Romam
utile

proficiscamini, libenter

quia

quantum

ad

dilectionem
et

honestatis

vestrae
esset

pertinet,

vellem.

Sed inquantum

intelligo,

vobis
esset

parum
vobis.

propter multas 27
persensi

occupationes meas, et impedimentum

quia,
nisi

Omnino namque
aut

cum episcopo
ipse iuvabit
iter

manseritis usque

dum

proficiscamini,
;

nihil

aut

parum vos
valeat ad

ad hoc quod facere debetis

facere possum.

nec ego aliquid quod 30

agendum vobis

130.

Ad GISLEBERTUM abbatem Westmonasteriensem.

Dolet de amici absentia.
-

Respondel ad quaedam interrogata.

dilecto dilectori,

Amico,

fratri,

domino,

patri,

reverendo abbati GIS-

LEBERTO
ritate

frater

ANSELMUS
mutuae
veritatem

perseverantem in longa vita

cum

prospe3

sanctitatem et indeficientem in aeternitate felicitatem.

velim

scribere

nostrae

dilectionis

affectum,
sit

timeo ne aut
aliquid
veritati

videar ab ignorantibus
subtrahere.

excedere,

aut

necesse
sit

Qui

affectus

quantus et

quam

verus

cum multum cognosce-

25 antequam

Romam

proficiscamini] Cf.

Ep. 125.

FULCONEM episcopum Belvacensem moratur (cf. Ad Ep. 130: 1-2 GISLEB.] De eo cf. Ep. 84 et
20 persona om. E Ep. 130 (prius
.A.
est
II,

29 cum episcopo] IOH. apud mandatum papae in Ep. 125),

106.

deus

E
cum

21-22 persona om.

24

valeatis] cetera

om.

LP

36)
$it]

coll.

DUEVLP

1-2 Gillb.

.G.

ANS.]

5 necesse

nescientibus

DU

6 quantus om.

DU

EPISTOLA
rem, quando sese oculo

130-131

273

ad

ocu'um,

osculo ad osculum, amp'exu ad

experior,

am-

plexum ostenderet
9 rabiliter,
in

nunc multo magis

cum

abesse illum irrecupeSicut enim abundans

sit

quo tanta iucunditate delectabar,

sit

intueor.

nescit
ita
12

quid

indigenti

ut qui deliciis affluit ignorat quid

sentit

esurienti

qui amico fruitur,

non

languorem animae
nobis

carentis.
sit,

Quoniam

ergo

nec scribi sumcienter potest

his interim omissis

quid

invicem

nec ignoranti loquor,

oro vobiscum, ut aliquando

nos invicem videntes oculo

ad oculum, osculo ad osculum, amplexu ad amplexum non oblitum amoiem

15

recolamus.

De
18 sit

iis

autem quae de

vitae

suae conversatione caritas vestra mihi diibi

gnata est exponere, gratias ago deo, quia nihil

laudabile.

videre possum quod non

De

fratre

illo

quem

in

claustrum reduxistis,
;

quod

vultis,

do-

nec vobis aut nobis

tiens

aliter

videatur,
illi

concedo
consulat.

sed occulta eius vestra discu-

prudentia prout iudicaverit

De damno
vestra caritas

vestro

quod man-

21 dastis,

miror

et

condoleo.

Quod

dignatur
gratias
nihil

excusare se quia
et

non potest modo facere quod

voluntati.
24

vellet,

ago vestrae dignationi

melius
scivi

bonae

De domno
Anglia
feci

LANFRANCO
dixi.

aut

potui,

quam

quod

in

et

Valete.

131.

Ad IDAM
Exhortatio ad profectum.
-

comitissam.
negotiis.

De

quibusdam

Reverendae

et

carissimae

dominae

suae

comitissae

IDAE

frater

ANSELMUS
3

per bona temporalia ad aeterna pertingere.

oicut verus amor,

quem

secundum

deum
:

erga

reverentiam vestram

habeo, a sua integritate non potest deficere

exhortatione
deficere.

ita

numquam

debet a salubri
vestram

Quamvis

igitur

semper sperem

prudentiam

23
iter

LANFR.] Nepos

archiepiscopi. Cf. Ep.

(cf.

138.

Ad
ea
cf.

Ep. 131
Ep. 82
et

Scripta post

Anglicum secundum
ex ut

infra).

IDAE] De

114.

10

ut] aut corr.

11

animae] amico add.

test]

non potest

DU

12-13 nec ignoranti

deficit

omissis
16
iis]

DU
om.
his

12 nec 1 om.

DU
suae om.

po-

DU
20
I

13 vobiscum
vestro] nostro

om.

DU
dixit

15 recolamus] hic

U
II,

DV
DEVLP

24

Ep. 131 (prius

37)

coll.

cum

P P

274
undique
sibi

EPISTOLA
prospicere,
:

131-132

ne

callidus

hostis
si

aliqua
vel

fraude

violare

valeat 6

bonae
tius

vitae propositum

nequaquam tamen,
facitis,

tantum suggero, ut instansuperfluum.

sufficit,

faciatis

quod bene
vitae,

iudicandum
conscendit,

est

esse

Nullus enim

gradum bonae

quem iam
vult

custodire

qui semper
nitatur

ad

altiorem proficere non appetit.

Semper

igitur

necesse
Sic

est,

ut

ad pro-

fectum,

qui semper

vitare

defectum.

itaque se reverentia vestra,

et

immo deus
vestra

cor et os et actus vestros

et

semper
vel

ubique custodiat, ut vita

12

numquam

nusquam

in

magna

parva culpa decidat.

De
certe

monasterio vestro quod a

ut

me

petebatis regi

Anglorum

retuli,

sed
15

non laudavit

facerem.

Argentum domni RICARDI per praesentium

latorem mittite nobis. Valete.

132.

Ad ROBERTUM abbatem.
Respondet ad quandam quaestionem de
re

morali.

Domino

et patri,

abbati

reverendo

ROBERTO:

frater

ANSELMUS,
3

dictus abbas Becci,

huius vitae prosperitatem et futurae felicitatem.

re,

Kespondens

vestrae reverentiae de

unde per filium suumWILLELMUM

exempla
et auctoritates
testis
est,

meam
nere
;

parvitatem dignatur consulere, vellem

propoimpe6

sed eius festinatione et

mea

occupatione, sicut ipse

diente,

vix mihi licet rei ipsius veritatem simpliciter exponere.

Nullius catholici

ignorat

prudentia

quia,

sicut

ille,

qui

bonum opus
quod bene
qui pra- 9

facere volens prohibetur et postea gaudet se facere non potuisse

voluit,

non

est

laudandus

fecisse

bonum quod
permittitur
et

proposuerat

ita

ille

vum opus

agere disponens

non

postea laetatur se non esse

est

concupiscentiae suae traditum,

nequaquam iudicandus

crimen egisse quod

14

De

monasterio vestro] Forsitan S. Vedastus prope Bononiam, ubi

Probabiliter in itinere Anglico

s.

1DA
cf.

sepulta est.

retuli]

secundo.

15
:
1

RIC.]

De

eo

Ep. 114,

in

qua comitissae commendatur.

Sagiensis (1073-1089).

Ad

Ep. 132

ROB.]

Fortasse abbas S. Martini

aliqua] antiqua
II,

P
38)

9 quem iam] propositum

coll.

(I)

15 Ricoardi

Ep.

132 (prius
o.u.

cum

DEVLP

3 Wilielmum

5-6 impediente

8 gaudeat

EPISTOLA
'2voluerat.

132-133

275
voluntate,
si

Nam
ira

etsi,

quamdiu

est

aliquis in
sit
:

criminis

in

illa

vi-

tam terminat, de crimine iudicandus

illum,
15

magna

tamen

distantia

est

inter

quem
gratia

superni mdicis usque in reprobam actionem deserit, et illum,

praecipitio

quem

servans
ille,

operis

in

bonam voluntatem
illis

restituit.

Multum

igitur

est

criminandus

qui pariter

crimen conatur impingere,

voluit disponere.
Ille

quorum pravas voluntates

18

divina sapientia

tam diverse

namque nomine
litiosa

facinoris

notandus
;

est,
ille,

qui

aut in actum labitur aut in

ma-

intentione deseritur

non

qui nec in opus malitiae praecipitatur

in

et
21

a perversa intentione
gratias
sit

eruitur.
;

Hic enim
in

hoc servatus
est,

est,

unde gau-

dendo
necesse

possit

agere

ille

hoc desertus
est

unde dolendo veniam

petere.

De

hoc certum
si

quia pro huiusmodi gaudio praemium

effugiet.
licet
:

accipiet;
24

illi

multum

est,

pro dolore peccati poenam

quia,
sicut
dixi,

Plura vellem scribere, sed

mihi non

ista

vel

ad testimonium
vobis referet,

eorum,

quae

praedictus

filius

vester

de nostra viva voce

licet

intercisa,

sine

reprehensione suscipite. Valete.

133.

Ad LAMBERTUM.
Hunc
nobilem virum ad Vitam monasticam hortatur.
et

Dilecto

desiderato

in

Christo

LAMBERTO
vanitatem

frater

ANSELMUS,
et

abbas Beccensis, toto corde saeculi huius

3

contemnere

ad ae-

ternam veritatem contendere.

1

anta mihi carissimus frater et

olim
et

filius

meus, domnus

RODULFUS

Bel-

vacensis,
6

socius

tuus,

nunc

verus

amicus et desiderator tuus,

retulit

de

nobilitate

de morum tuorum, quae generis nobihtatem exornat, honeaffectu

state:

ut

non parvo

cogatur

cor

meum
anima

te

desiderando diligere et

diligendo desiderare.
9

Quapropter, quoniam
plus potest diligere

animam
se ipsam,

tuam

mea nec minus

vult nec
illa

quam

non aliud potest desiderare de

quam

Ad
12
si

Ep. 133
in
illa]

Scripta post Ep. 99.

nulla

ROD.] De

eo

cf.

EP

99.

si

12-13 vita
II,

L
39)

15 praecipio
coll.

malignosa

D Radulfus D

Ep. 133 (prius

cum

P NDEVLP

18-19 malitiosa]

2 beccensi

276

EPISTOLA
se ipsa.

133-134

de

Hoc

igitur
et

est

de

te

desiderium meum, ut

mundum
mi

relinquendo
exaltatio- 12

Christum sequaris

per temporalem

humilitatem et paupertatem

nem
retur

et

divitias

aeternas consequaris.
carnalis;

Non

te

detineat,
est

dilecte,

nec moexpedit

ulla

occasio

quia

utique

non

consilium,

non

bonum aeternum
si

perdere aut minuere, aut vel differre pro temporali.

tibi

Quod

15

superna gratia

- qucd utinam videant

et

oculi

mei!

inspirare digna-

bitur

secundum desiderium meum,

ad hoc

eligeie

non dedignaberis con18

meum: iam dilatata in amplexus tuos obviam cantat tibi anima mea: Paratum cor meum, dilecte mi, paratum cor meum. Vale, dulcissime, vale; et quam dubia et brevis sit vita hominis, et quam infinita sunt quae sequuntur bona vel mala, incessanter memorare.
sortium et consilium

21

134.

Ad ERMENGARDAM.
Precatur, ut Virum

suum monachum
dilectae
fideles

fieri concedat.

Dominae

in

deo
et

ERMENGARDAE
orationes.

frater

ANSELMUS,
3

abbas Becci, salutem

i^/uamvis vos non cognoscam visu, tamen,

quia eius ordinis sum, qui

nulli

omnibus hominibus debet bene

deri debet,
si

velle et

salubriter consulere,

mirum

vi-

vestram reverentiam secundum quod audio expedire commoneo.

sit

Audivi, carissima domina, qualiter

inter

virum vestrum
sed longe
est

et vos,

quo-

niam

nobilitas

vestra
re

non hoc

patitur occultari,

Iateque facit pu-

blicari.

In

qua

primum
dedit

gratias

ago deo, a quo

omne bonum,

qui
9

eidem viro

vestro

tanta

constantia
tot

temporalem gloriam pro aeterna

pro tuenda castitate tam vi-

contemnere, et vobis concessit

tribulationes

19 cor
Iac.

meum]

Cf. Ps. 56,8;

107,2.

Ad

Ep. 134: 8 omne bonum] Ci.

1,17.

12 per om.

D
40)

paupertatem] diligendo add.

D
deficit

13

nec]
1

ne
aut

D
vel] vel

15

bonum

aeternum

perdere]

verbis

cod.

N. mancus
1

om.

LP
or-

17 non dedignaberis] dignaberis

(prius
dinis

II,

coll.

cum

V DEVLP

18 et consilium] et
frater

om

D
D

Ep. 134

om.

3 non om.

om.

vestro] tuo

EPI3TOLA
riliter
1

134

277 non plus

carius
illo.

sufferre

ita

tamen

ut

ille

in

ipso
in

mundi contemptu
hoc mundo
sit

diligat

2 se

ipsum quam vos, nec vobis aliquid

Certe

in
in
15

hoc ambo deo

tanta et

et bonis

hominibus amabiles,

ambo

estis

laudabiles.

Utique
diligere

tam vera mutua vestra dilectione non tam corpora vestra

credendi
potestis

estis

quamanimas. Corpora namque

temporali eripere
scitis,
;

vestra nulla cura, nullo

vestris,
si

mutuo amore

a morte
regere

animabus vero

ipsum vestrum

amorem
18

vitam aeternam potestis acquirere.

femina
reverenda, fenr.na

Quid ergo
quod
suae,
te

est,

probatae

castitatis,

quid est

cogit impedire

virum
diligis

tuum,

ne

perfecte

quaerat salutem animae

quam non minus

ut

quam tuam?

Nullatenus enim vel cogitandum

21 est,

hoc
te

facias propter
discessit,

vilem carnis delectationem,

ut,
sis

quam
multas

tantum, postquam

ipse

contempsisti,

ne virum alterum susciperes,

tribulationes,

cum hunc
persua-

habere non posses, multas passa

24 siones.
et

respueris

Quod

si

detines

animam

eius

salutis

suae profectu propter gloriam

27

commoda temporalia, quae amas et quae te per illum speras posse retiquomodo diligis animam illam, cuius certo et aeterno commodo dubia, vilia et transitoria tua praeponis commoda ? Aut qua ratione potes ab
nere
:

eo exigere, ut ipse aeterna bona animae suae postponat temporalibus bonis

corporis
30 ergo,
tui,
si

tu

bona corporis

tui

praeponis
et

bonis

animae
vide,

illius?
si

Vide
facis,

carissima domina, vide,

fortis

prudens

mulier,

hoc

quam non bene

33 luntate
solet,
illius,

regas
si

amorem tuum, quam

illum

non

recte diligas diligentem te

virum tuum. Quid

tua,
et

cogis ut deserat consilium

animae suae pro voaut alio casu,

si

tunc
ille

morte

tua
tibi

vel
et

illius

occurrente,
illi?

sicut

irruente,

non

prosit

tu

noceas

Utique

noces animae

noces animae tuae.

36

O
diligere
vatis,

quanto melius, reverenda domina, quanto laudabilius

ostenditis

vos

virum vestrum,

si

non solum
inspirante,

permittitis,

sed etiam

consulitis et iu-

ut

quod
illius

incepit

deo

hoc conetur perficere ipso adiuvante

;

39

si

bonum

amando vestrum

facitis

si

certissime creditis quia,

quanto
tanto

fortius

propter

amorem

dei et proximi

humanum

auxilium

dimittitis,

30

fortis...

mulier] Cf. Prov. 31,10.

12 aliquid]
sis]

tibi

om.

D ELP

quicquam 13 ambo 23-24 suasiones

in

hoc

DV
retinere]

21

carnis]

carnalem

23

25-26
non

movere

27

vilia et] et

29

tui

om.

E
39
1

31
si ]

recte]

non om.

36 quanto 2 ] quanta

37 vestrum] tuum

sic

278
familiarius
et

EPISTOLA
securius

134-135

vos

divinae
et

protectioni committitis.

Confidat ergo
si

in

deo prudens vestra fortitudo

vir
ita
ille,

fortis

prudentia

et

sicut,

mortuus esset 42
proficuo,

absentiam eius
vivit,

sufferretis

nolendo sine ullo eius et vestro

pro

dum

sponte

illam

tolerate

magno
quatenus

eius

et
illo

vestro praemio.
participetis

Concedite ut libere

faciat

quod

desiderat,

cum

mer- 45

cedem. Si enim deus curam

viduae
:

gerit

de

viduis,

quae non propter illum sunt

suo amore sponte
erit

multo

carius illam
si

fovebit,

quam
forsitan

pro

videbit

viduam.
tis

Quod
:

contigerit

- quod

non

ut terrenum

perda- 48

honorem

nolite

dolere,

quia in caelo recipietis meliorem.

est

Et

certe

quod

a melioribus et sapientioribus multum contemnitur, non

si

multum dolendum,
51

perditur.

PIus aliquid vellem consulere, sed non audeo

orare tamen non timeo:

Omnipotens
viro

et
in

misericors deus ita det tibi

caelesti

mundi
tuo,

contemptum,
soror et

sicut dedit
in

tuo,

ut

regno

par

sis

viro

domina

deo

54

dilecta.

135.

A WILLELMO.
Rogat,
ut pro fratre suo

GAUFREDO
amicorum

oret.

Domino
unus ex
salutis
servis

et

omnium
et

suorum

excellentissimo
dei,

ANSELMO:
optatae
3

suis

utinam minimus servorum

WILLELMUS,
nec

gaudium.
virorum extollere,
et

iSlon est nostrum de meritis sanctorum

laudes
cor pa-

eorum
tet,

atterere,

sed deus qui gloriatur in sanctis suis

sit

cui

omne

novit

quanta

devotio

humilitatis

vestrae

in

deum, quantave animib

est

affectione diligo

bonum
in

veslrum.

Nec

immerito.

Non

enim mihi inco-

gnitum,

quam nimio zelo amplecteremini honum meum. Sed quoniam de meritorum meorum qualitate diffido immundi etenim hominis immunda est oratio genibus ac pedibus vestris
si

quid foret

me

Vel

minimum,

quasi advolutus,

quam

obnoxius

possum vos deprecor,

si

umquam

de

me
12

gaudere voluerits, orate

inteniius pro fratre

meo GAUFREDO.

44 pro
co'l.

eius

magno

ELP
1

47 videbit sponte

DV
2

cam

DLPE

ANS.]

.A.

P
LPE

Ep. 135 (prius IV, 68) WILL.] Guiuuellemus LPE 4

virorum om.

4-5 nec laudes eorum atterere om.

si

quod

DP

12

intentius] attentius

LPE

gausfrido

EPISTOLA

135-136

279
pecca-

Scio enim per dei misericordiam illum adepturum remissionem

torum quandoque,
1

si

ex toto corde pro eo ad deum

interim
sufficiat

clamaveritis.

Nec

id

dico sine causa.

Sed

vobis

quod praemissum
et

est,

donec

conveniamus
vobis
18

in

unum. Plura etenim de hoc

de

aliis

quae Vtllem dicere

videtis

supersedeo, quia omnia tempora sua habent.

Sed quoniam

in

naufragio fratris

me

miserabiliter

naufragantem, orationum Vestrarum talula

sustineie periclitantem,

ut qui diu culpis nostris exigentibus

vestris precibus

naufragium su-

stinuimus,

quandoque

portum

salutis

ingredi mereamur.

136.

Ad FULCONEM episcopum
Ab
eo
petit, ut se in

Belvacensem.

concilio

Remensi a calumnia

ROSCELINI

defendat.

Domino
frater
3

et

amico carissimo, reverendo episcopo Belvacensi

dictus abbas Becci,

FULCONI:

ANSELMUS,

salutem.

Audio - quod tamen absque

dubietate
tres

credere

non possum - quia

ROSCELINUS
separatas,
6 aut
dici,

clericus

dicit

in

deo
ita

personas esse tres res ab invicem

sit

sicut
et

sunt tres angeli,

tamen ut una
;

voluntas
tres

et

potestas

patrem
si

spiritum

sanctum esse incarnatum

In

et

deos vere posse

usus admitteret.

qua sententia
fuisse

asserit venerabilis

memoriae

archie-

piscopum

LANFRANCUM
Quoniam

et

me

esse.

Quam

ob rem dictum mihi

colligendum

9 est concilium

a venerabili Remensi

archiepiscopo

RAINALDO
vestram
ibi

esse in proximo.

ergo

puto

reverentiam

praesentem

Ad
1093

Ep. 136

Scripta post

EP

128

et

129.

FULC.] De
a.

eo

cf.

EP

125-129.
a.

3 Audio] Cf. Ep.

128.

9 concilium] Suessionense, quod quo anno

inter
1096.

1090-

habitum
cum

sit,

non certo constat.

RAIN.] Ab

1083 ed

a.

14 ad deum] ad dominum

LPE

EVLPTD; resipuerit om. FD

coll.

Br.

Ep- 136 (prius II, 41) clamaveris LPE 3-31 Audio Mus. Reg. 5 F. IX, 9, s. XII (= F) 8 Recolinus P 5 sunt om. T 4 rocelinus L
(in ras.)

Quam

ob rem] Quapropter

EV

mihi om.

RAINOLDO LP
:

Conspectus

cum
I,

Priore

recensione Epislolae de

incarnatione cerbi

3-8

me

esse]

Cf. n. 2, vol.

282, 4-11

280
futuram,
exegerit.

EPISTOLA
volo
ut

36

instructa

sit

quid

pro

me

respondere debeat,

si

ratio
1

Archiepiscopum quidem
sapientibus viris nota,

LANFRANCUM
numquam
eius

vita

eius
tale

multis religiosis et
sonuit,

quia de eo

aliquid

ab hoc

cri15

mine

satis

excusat,

et

absentia et mors

omnem de

eo

novam accusa-

tionem recusat.
tentiam
:

De me

autem hanc veram omnes homines habere volo sen-

Sic teneo ea quae confitemur

m
;

symbolo,
et:

cum dicimus
esse,
;

,credo in
18

deum, patrem omnipotentem, creatorem'

omnipotentem, factorem'
est
;

,credo in

unum deum, patrem

ante omnia opus
tria

et:

.quicumque vult salvus

et

ut

teneat catholicam fidem',

ea quae sequuntur
sic

haec
et

Christianae
21

confessionis principia,

quae hic proposui,

inquam haec

corde credo et
voluerit,

ore confiteor,
et

ut

certus

sim quia quicumque

horum

aliquid

negare

nominatim

quicumque blasphemiam,
dici,

quam

supra

posui

me

audisse

ROSCELINO
thema
est
;

pro veritate asseruerit - sive

homo

sive angelus

-, ana- 24

et

confirmando

dicam

quamdiu

in

hac pertinacia

perstiterit,

anathema

sit.

Omnino enim

Christianus non

est.

Quod
est,
illi

si

baptizatus et inter
ulla

Christianos est nutritus,

erroris
est

nullo

modo audiendus
veritatis

nec

ratio
;

aut sui 27

ab

illo

exigenda aut nostrae

dubietate

est

exhibenda

sed

mox
resi- 30

eius perfidia absque

innotuerit,

aut

anathematizet venenum quod

nisi

proferendo evomit, aut

puerit.

anathematizetur

ab

omnibus Catholicis,

Insipientissimum enim
telligentem,

et

infrunitum est propter

solidissime

unumquemque non
est, in

in-

quod supra firmam petram

fundatum

nutantium 33

quaestionum revocare dubietatem.

Fides

enim nostra contra impios ratione

nominis

defendenda

est,

non contra eos qui

se Christiani

honore

gaudere

15 mors eius]

D. 24. Maii
n. 6).

a.

1089.

17-18 creatorem] Cf. Symbolum Apostolicum

dictum Athanasianum (lbidem

(DENZINGER
(ibidem
n. 86).

18-19 factorem] Cf. Symbolum Nicaeno-Constantinopolitanum

sic

19-20 fidem] Cf. Symbolum

n. 39).

13 multis] et add.

E
27
sui]

14 tale aliquid

LP V

18 creatorem] caeli et terrae add.

19 factorem] caeli
dici]

et terrae
si

add.

E ELPT

22 aliquid horum

LPT
(a sec.

24 rocehno

E LP

diei

28 mox]

ut insert.

EV
32

manu)

30 evo-

muit

om.

E FD

evovit corr. ex evomuit a sec.

manu

Insip.]

hic incip.

infrunitum]

infinitum

infirmum

FD

34 revocari

FD D

enim

Conspectus:
Cf.
n. 4,

13-16 recusat] Cf. ibidem,

283, 11-15

n.

3,

p.

282, 16-19

16-20 sequuntur]

p.

EPISTOLA
36 fatentur.

136-137

281

Ab

iis

enim
;

iuste

exigendum

est

ut

cautionem

in

baptismate factam

inconcusse teneant
biliter

illis

vero rationabiliter ostendendum

est,

quam

irrationa-

nos contemnant.

Nam

Christianus

per

fidem
aut,

debet ad intellectum
si

39 proficere,
let,

non per intellectum ad fidem accedere,

intelligere

non va-

a fide recedere. Sed

nequit,

cum ad

intellectum

valet

pertingere,

delectatur

cum vero
42
tate

quod capere non

nostras
si
si

potest veneratur.

Has

aiitem
aut,

htteras

ad praedictum concilium

a vestra

sancti-

portari,

forte
ratio

non

iveritis,

per aliquem de vestris litteratum mitti

audientia

deposco. Quae,
45 legantur
;

nominis mei exegerit, in totius conventus

erit

sin

autem, non

opus ut ostendantur. Valete.

137.

Ad LANFRANCUM monachum.
Eum
docet se

non consensum praebere ad

licet

id, ut

donum

abbatiae accipiat.

Frater
sis
3
:

fratri

ANSELMUS, LANRFANCO,
frater

indignus,

tamen abbas monasterii Beccencoenobii, declinare a malo

et

monacho eiusdem

facere

bonum.

tgo
siliarius

ANSELMUS,
in

secundum deum

dilector tuus,

fidelis
:

confrater
et

tuus,

divina

dispositione et tua electione

abbas
Christi

tuus

tibi,

LANFRANCE,
praecipio,
ut

nomine domini

nostri

IESU
districto

moneo, consulo

plus

quam
tuum

bis

aut ter intente perlegas hanc fidelem epistolam

meam,
9

et

intra

cor

assistens
et
te

coram

iudice,

in
si

cuius conspectu

semper
factum

es,

pertractes
ut
alius

verba
illam

consilium

meum.

Quod

aliquo
legat
:

modo
adiuro

fuerit,

non habente aut Iegere nolente

Ad

Ep. 137
1089.

Scriptaa. 1089-1092

GERBERTUS,
archiepiscopi.

abbas S. Wandregisili, obiit Non.

2-3 bonum] Cf. Ps. 36,27.

Sept. a.

LANFR.] Nepos

36

Ab

his

EVF
veneretur

38 debet per fidem

40
43

delectetur

D
(si

41
insert.

potest]
in

valet

T
veritis

hic deficiunt

FD

forte

om.

LP
in

L)

iveritis]

T
II,

litterarum

EP
cum

44 deposco om.

nominis mei 077.

LPT
T

45 Valete]
dei om.

Valetur

V
42)
fidelis

in
coll.

domino semper add.

LP
licet]

semper
quamvis

domino add.
4-15

Ep. 137 (prius

EVLPD
om.

Ego

4-5

consiliarius tuus

LP

Conspectus:

40-41 veneratur] Cf. ibidem, 24-25

282

EPISTOLA

137

eum
lium,

per omnipotentem deum, ut non subtrahat

animae tuae salubre consiaut

audienti aut legenti 12

sed hanc praemissam

et

meam
totam
illo

iussionem
tibi

tibi

aperiat,
noluerit,

ipsam epistolam

legendam exhibeat.
ita

Quod
illi

si

facere

peccatum tuum ab

requirat deus,

ut

nulla

sit

excusatio
15

in die

revelationis iusti iudicii

dei.
acciperes,

Antequam donum abbatiae

publice,

dicebam

tibi

et

aliis

secrete et

corde

et

ore,

me

nolle

ut
et

acciperes,
si

non approbare, non consulere,

numquam me
te

esse praecepturum,

sine iussione

mea

acciperes,

numquam
cum
con-

18

benedictionem abbatis ab ullo episcopo meo assensu esse accepturum. Et

iudicio

tamen nescio quo superno

celabatur mihi quid sensurus eram,

idem donum acciperes.

Sed
et

postquam

factum

est,

subito se ingessit cordi2l

meo grave pondus

turbatus est
in

rei,

aperuit se terribile iudicium dei.

Audivi,

et

venter meus.

Consideravi et expavi.

Contritum

est cor

meum
24 tu

medio mei, contremuerunt omnia ossa mea. Sensi rem detestabilem coet

ram deo

coram omnibus

illuminatis

ab

eo.

Unde quod
et

tristis

dico,

primum
ter

et

per te totus noster ordo et

maxime dolens

rubescens ego pavicinis nostris, 27

tuus et

mater tua, ecclesia nostra, facti sumus opprobrium

irrisio
iis

subsannatio et
bus.
te

qui

in

circuitu

nostro

sunt, et omnibus audientirei

Factus es exemplum dedecorandi et destruendi ecclesiam dei, cuius

principium et principem nostris temporibus in hac patria.

fecisti

30

Sustine
odio,
eunti

me
suo.

sic

graviter loquentem,

fili,

quia non
tristis

me

impellit

furor ex

sed cogit dolor ex amore.

fratri

Desiderat enim
pastor

frater

subvenire perIeonis

Festinat
sui.

tremens

eruere
pater,

de faucibus

ovem

33

tremendi domini

Prosequitur

dolens

ut

revocet properantem in

infernum dolendum filium suum. Redi ergo, redi ad cor tuum. Discute fac-

tum tuum
nuisti

et

concute mentem

tuam. Reprobasti

consilium aeternum, et te- 36

consilia
te

consilium reprobum.

Nam
in

dominus
aeternum.

reprobat

principum,

consilium autem domini

manet

Non enim

fecit

abbatem

15 dei]

Rom.

2,5.
colligitur.

16

donum

abbatiae]

S.

Wandregisili (sive

Fontanellae),

ut
Ier.
Is.

ex Ep. sequente
23,9.

22-23 meus] Habac. 3,16.

:

23-24 ossa mea]

manet].

27-28 sunt] Ps. 78,4 (Vulg. 37-38

in

irrisio]
s.

illusio).
:

35 redi ad cor] Cf.

aet.

46,8.

aeternum] Ps. 32,10

(Vulg.

in

24 detestabilem]
32
cogit]

esse add.

V V

28
expunct.

iis]

his

29 dedecorandi] dederandi

me

add.

EV

me
(I)

in

35 dolendum] dolentem

LP

35-

36 factum tuum] factuu

37

consilia] consilium

EPISTOLA
39 Christus
veritas,

137-13

283
dei

sed

tua

cupiditas

et

eorum qui non percipiunt quae

sunt temeritas.

Memento
ille

quia
est

qui non intrat per ostium in ovile ovium, sed

et Iatro.

ascendit aliunde,

fur

Fur

non

venit,

nisi

ut furetur et

42 mactet et perdat.
Fili
intrasti

mi,

non

intrasti

per ostium, quia non

intrasti

per

Christum.

Non

per Christum,

quia non per veritatem.

intrat

Non

per veritatem, quia non

per
rectitudinem,

45 per

rectitudinem.

Non enim

monachus

in

abbatiam

qui non intrat per regularem electionem et per oboedientiam.

ses

Non

te

excu-

dicens mihi

Non
non

intravi

per inoboedientiam, quia non prohibuisti. Sufquia

48

ficit

ad

removendam
est

rectitudinem
dixi

non
aut

per

oboedientiam

introisti.

Verum
enim
51

quia

.prohibeo',

.praecipio ut facias'.

Videbam

intelligenti

sufficere

quia incessanter dicebam:

,Non

vult,

non approbat

cor

meum. Non

consulit,

non

praecipit,

nec praecipiet os meum. Si accearchiepiscopo benesi

peris

sine iussione

mea abbatiam, numquam habebis ab

debet monachus exspectare
oris

dictionem'.
54 tatem
est te

Non enim

imperium,

novit volun-

abbatis sui aut consilium.

Si ergo non intrasti per ostium: grave mihi

intellige,

dicere,

sed tu considera et

quem

te

nominet

veritas,

ad quid

venisse testetur.

138.

Ad priorem WALTERUM
Consolalur afflictos

et

monachos
Se non

S. Wandregisili.

in tribulatione. -

consentire, ut

LANFRANCUS
priori

eorum abbas

fiat,

scribit.

Dominis
Sancti
3

et

fratribus

carissimis,

domno

WALTERO,
tribulationem

monasterii

WANDREGISILl,
frater

et aliis

monachis eiusdem monasterii, qui cum eo

praesentem

sunt

ANSELMUS

post

temporalem

et

aeternam consolationem.

Domnus
6 vestrae aliquam

NORMANNUS
scriberem

petiit

me ex
et

vestra

parte,

ut

dilectioni

consolationem,

nostram

ostenderem

de

LAN-

FRANCO
39-40 dei

voluntatem.
41-42 perdat]

sunt] Cf.

Cor. 2,14.

40-41
Scripta

latro]

Ioh.
fere

10,1.

Ibi-

dem,

v.

10.

Ad

Ep. 138:
ut

eodem

tempore quo Ep. praecedens.

39

Christi

D
V
V

49

ut]

non

ne

V
II,

50 dicebam] dicam

LPD
1

52

sine

mea

iussione

Ep. 138 (prius

43)

coll.

cum

EVLP

WALT.]

Gualtero

2S4

EPISTOLA

138-139

De
ficit,

consolatione quidem hoc mihi scribere pro temporis

Scriptura
varias
dicit
:

brevitate suffratres
fidei

quod sacra
in

Omne
;

gaudium existimate,

mei, 9

cum

tentationes

incideritis

scientes

quod

probatio

vestrae
alibi

patientiam

operatur,

patientia

autem

opus

perfectum

habet.

Et

Oportet nos per multas tribulationes

deus,
qui non patietur vos
tentatione proventum,
tentari

introire in

regnum dei. Et:

Fidelis 12

supra

quam

ferre potestis,

sed faciet etiam

cum
tot

ut

sustinere

possitis.

Cum

ergo ex tribulatione
15

nobis bona veraciter promittantur,

nec frangi nec desperare nec a bono

tribulatione

proposito ullo
in

modo

deficere pro

ulla

debemus

sed tanto magis

sinapis fervere,
18

proposito bonae voluntatis secundum

similitudinem

grani

quanto magis tribulationuna adversitate atterimur. Confidite ergo quia annuente

deo post tribulationem

tribulatione defecerit,

laetitia

consequetur. Si quis autem ex vobis

in

hac

dicite

,De nobis

exiit

sed non erat ex nobis, quia

21

non

erat

nobiscum radicatus.'
voluntate
et
feci

De
olim

autem

nostra

hoc
ut

mens nostra

dicit

et lingua

quia,

si

voluissem
certe

praecepissem

LANFRANCUS
se

esset

abbas vester

quod

non

tam

crudelem

super vos ostendit, ut iam nec 24

velle possem.

Valete.

139.

Ad GISLEBERTUM abbatem
De febri qua Cadomo primum reversurum esse.
Domino
et
patri,

S. Stephani

Cadumensis.
se

reOertens correptus est narrat. - Pollicetur

quam

reverendo

abbati

GISLEBERTO,

eiusque sanctitati
:

commissis dominis et fratribus in Cadomensi coenobio commanentibus

frater
3

ANSELMUS
9-11
habet] Iac.

quod servus

fidelis

et

frater.

1,2-4.
possitis]
1

12 dei] Act.

14,21
:

(Vulg.

per mult.

trib.

op. nos in-

trare).

12-14

Cor. 10,13 (Vulg.

13,31
s.

supra id quod potestis... possitis susti1

nere).

17 sinapis] Cf. Matth.

20 ex nobis] Cf.

Ioh. 2,19.
1

22

De

voluntate etc.] Cf. Ep.

praecedentem.

Ad

Ep. 139

GISL.] Abbas

S. Stephani

Cadumensis

a.

1079-1101.

18 aversitate

LP

Ep. 139 (prius

II,

44)

coll.

cum

EVLP

abbati re-

verendo E.V

LPISTOLA

139-140

285

ostquam a vestra desiderata praesentia nuper

vi

quam

scitis

abstrac-

tus

recessi,

Beccum
non

ante

festivitatem sancti
Intra

BENEDICTI ob

multa impe-

6 dimenta videre

potui.

quod spatium cum

insuper
febris

multis curis et doloribus

fero-

corporis affectus essem in

citer

Francia,

subito irruit in me,

comminans me non

amplius

vos

aliosque

dominos nostros Beccenses

servum vestrum. Sed

9 visurum,

multumque

exterritans

bis

ausa est tangere

et

cum

videret

me

intentissime
et

meditantem, ut ad vos

quoscumque

possem

mitterem pro auxilio

1

succursu

orationum, exterrita fugit exterritum. Sed

2 illud
ris,

tantillum

quod habebam

saporis edendi et dormiendi et virium

corpo-

avida nocendi

accelerando
scilicet

rapuit et

secum
et

tulit.

Tria

igitur

eius

haec

mancipia, fastidium
15

et

insomnium

horum sociam
a

imbecillitatem,

quae

eius

semper sequi solent

idcirco

tetra vestigia,

me nondum

expellere possum.
parvitatis

Haec
18

mando

vestrae caritati,

quia statum
velle

meae

sem-

per vobis notum esse volo et vos id ipsum

non ignoro. Scitote quia,

luvate

donec vos videam, semper me debitorem ad vos veniendi cognosco.

ergo

me

vestris

orationibus,

ut
et

secundum

votum meum possim

solvere de-

bitum meum.

Valete nunc

semper.

140.

Ad HENRICUM priorem
Intercedit pro

ceterosque fratres Cantuarienses.

animo
in

monacho

fugitivo, cui est in

monasterium
priori

reverti.

Dominis
aliis

et

amicis et fratribus

carissimis,

domno
servis

HENRICO

et

in

Cantuariensi coenobio

Christi

Ecclesiae

dei

commanentibus

3 frater

ANSELMUS
deficere.
,

in

sanctae vitae proposito semper ad meliora proficere

et

numquam

iWOYSES
6 tionis

carissimus

frater

noster,

qui claustrum sanctae conversadeseruit,

vestrae sua iuvenili levitate et aliena deceptus fraude

utpote

7 in Francia] Ibi forsitan visendi causa Confluentium

(cf.

Ep. 104) vel Pexeiam, aliam

cellam Beccensem,

fuit.

Ad
2

Ep. 140

Scripta a. 1089- 1092:

LANFRANCUS
ecclesiae

mortuus

esse

videtur.

Christi

Ecclesiae]

Hic

erat titulus

monasterii

Cathedrali adiuncti.

8 domnos

12 virium] virum

EV

Ep. 140 (prius

II,

45)

coll.

cum

EVLPD

6 sua om.

286
filius

EPISTOLA

140

EVAE
,

matris

nostrae,

quae

in

paradiso

decepta paradisi amoenitate

substantiam suam

caruit:

superno protegente

respectu

nec

dissipavit

cum
9

meretricibus
turari
siliquis

nec inedia coactus pavit porcos extraneos, nec desideravit saquas porci manducant; sed nondum exhausta mentis
satietate,

quam de

spirituah

mensa

vestra

acceperat,

ad nostrum monasterium, quasi

12

ad notum portum post multos mundani maris discursus tandem appKcuit.

Qui quamvis ob
apostolo dicente
:

reatus sui conscientiam severitatem iustitiae sibi timeat,

nemo umquam carnem suam odio habuit,

et

tamen

intra
15

gregem,

in

quo
se

lactatus

nutritus
filium
vestris,

est,

omni modo

recolligi

cupit.

Et quofieri

niam non
sicut
rat.

dignum vocari

aut fratrem iam

iudicat,

saltem

se

unum ex mercenarns
Famulo quoque
tanto magis
iusto

tantum

inter

vos esse mereatur, desideet

suo,

quem

ipse

ad consensum

obsequium
si

sui

delicti 18

attraxit,

quam
ab

carni

suae

timet quanto,

ille

aliqua vindicta

puniatur,

iudicio

anima sua
accepta,
nisi

exigendum

videt.

De

pecunia etiam
21

aliena sub pacto

redditionis
est
ut,

quam

incaute

per alienam fallaciam

expendit,

ita

sollicitus

per

largitatis

vestrae auxilium et per H-

centiam,
rit

ut

undecumque
:

poterit se

adiuvari postulet, ab eo

debito contige24

eum

exonerari

numquam
tot et

speret cor

suum ex hac verecundia posse con-

solari.

Sed quoniam ad
nec debere
sufficere
:

tantas

res

preces

suas

considerat

nec posse
vobis, 27

me,

servum

vestrum,

quoniam nec fideliorem

nec quem magis confidat a vobis aliquid posse impetrare ad praesens habet, pro se rogat intercedere.
lis

Verum cum
ut

nulla

maior

sit

intercessio
:

quam

pel-

pro pelle et animae pro anima positio, dicente domino

habet,

maiorem

dilec- 30

tionem nemo

quam

animam

suam ponat

quis

pro amicis

suis

domnum
vestri
dilectio.

MOYSEN
Si

a planta pedis usque ad verticem in circuitu pelle servi

fratris

ANSELMI
quis ergo

indutum,
est,

et
in

os

eius

os

meum
et

esse

vestra

sciat 33

vestrum
culpa

quem aliquando

sponte peccavi, primus

os

in

illo

pro

praedicta

pellem

meam

percutiat,

meum

cibo

8-9

cum
v.

meretricibus] Cf. Luc.

15,30.
filium]

9-10 manducant] Cf. ibidem,

Cf. Luc.

v.

15

s.

14 habuit] Eph. 5,29.

ibidem,
19.

16
30-31

15,19;21.
:

17 mercenariis]

Cf.

suis]

Ioh.

15,13 (Vulg.

maiorem] hac add.\ quam om.).

10 de siliquis
in
riis

D
quem

manducaverant

D D

12

mundani] mundi

LP
1

13 sibi om.

D
D

15

quo] intra

vos

D om. ELPD

omni modo] omnino 23 eo om.

LPD

7 ex merc.]

de mercena-

debito] delicto

ELPD
35
in illo

28 quem]
om.

quam

30 anima]

prosit add.

34 ergo om.

EPISTOLA
36 prohibeat.

140-141

287
fratri

Fost hanc vero culpam pellem

sicut

meam
laesa

MOYSI

studiosissime

commendo,
parcendum.
39

suam
si

diligit,

ad custodiendum,
pellis
ei

vobis
aut
illi

autem non adeo ad

Nam

eius

culpa

mea

gravius excussa fuerit,

ab

illo

exigam;

si

quis

autem
aliam
est.

pepercerit,

gratias

agam.
salus

De

famulo
salus

vero eius scitote - quia

pellem

non

habeo quia

eius

mea, anima
42 est

eius

anima mea
facile,

ad faciendum

Quoniam autem quod de argento postulat, non ent ut puto - apud misencordiam vestram
voluntatem vestram per
recuset,
si

ad impetrandum dimcile.

De
45 teras

iis

omnibus, antequam incipiat redire,

lit-

vestras

desideramus
properare,

audire.

Non

quia

ipse

iubetis,

etiam

ad tormenta

sed

quoniam

cum

bona

spe laetus ad eos quos

desiderat optat remeare.

Valete.

141.

Ad GONDULFUM episcopum Rofensem.

Exorat pro eodtm monacho refuga.

Domino
frater
3

et

patri, in

amico

verisslmo,

reverendo episcopo
in

GONDULFO:
futurae perma-

ANSELMUS
felicitate.

huius vitae perseverare sanctitate,

nere

Oi

vestrae benevolentiae et vestrorum beneficiorum in gratiarum actione

retributionem esse sciremus,

6

utique multas pelles ovium gratiarum

actionibus
putribili,

impleremus. Sed quoniam non in voce irrevocabili nec in scriptura

sed
in

aeternae plenitudine

felicitatis

mercedem vestram novimus

gratias

consistere

idcirco supersedemus per singula vestra beneficia

9 vero nostram
ita

remittere.

Mutuam

dilectionem,

sicut

in

vobis manere immutabiiem non ignoramus,

in

nobis

eam

servare inviolabilem curamus.

De

fratre

MOYSE

Cantuariensi

iuvene,

qui

nunc

est

in

monasterio

Ad

Ep. 141

Eodem tempore quo Ep.

praecedens scripta.

GOND.]

Is

admi-

nistrator ecclesiae

Cantuanensis vacante sede esse videtur.

39 agam]

agit

P
II,

40 quia 2 ] quoniam

V
1

44

De

his

EV

47 Valete om.

Ep. 141 (prius

stram corr.
e.x

46) coll.cumEVLP vestram L)

GundulfoP

9nostram] vestram P(no-

288
nostro et vult in
sanctitatem,
ut
et

EPISTOLA

141-142

Angliam ad monasterium
vos
ei

suum

redire,

vestram precamur
sicut

12

veniam

delicti

sui

propter
priore

nostrum amorem,
et a tota

de vobis confidimus,

tribuatis,

et ut

domno

HENRICO
liac

con15

gregatione benigne suscipiatur

priori et

efficiatis.

Epistolam
vestrae
frater

quam de
sanctitati

re

praedicto
et

congregationi
in
illa

misimus,

placeat

legere,

se-

cundum quod
ciscatur,

postulamus,

antequam

MOYSES
litteras

a nobis profivestro sigillo 18

communcm

voluntatem vestrae benignitatis per

signatas

mereamur accipere. Valete.

142.

Ad GISLEBERTUM abbatem Westmonastei^ensem.

Gratias agit de beneficiis.
Intercedit pro

- De

febri

qua

in

Francia correptus eral

refert. -

RICARDO
servus,

famulo

eius.

Domino

amico amicus, dilecto

dilectus,

domno

abbati

GISLE-

BERTO:
oi

frater

ANSELMUS
si

sempiternum gaudere.
cuncta
sunt

sane,

bene,

si

prospere

erga

domnum abbatem
gaudet cor meum,

GISLEBERTUM,
quia certe
et
sic

dilectum dilectorem

meum,

vere inde
et

est

desiderium meum. Si dilectionem

beneficia,

quae nobis

nostris

rebus impenditis, alienus alienis impenderet,

in
scriptis

utique gratiarum

ma-

gnam actionem
hoc
ille

et

voce exhiberemus, ne deficeret.

desperare:
voluntate,

Sed quoniam
credimus

facit,

de

quo

numquam possumus
prompta
in

sufficere

maiores gratias

cum

semper

bona

praesertim

cum hoc

ipsum non

ignoretis,

indesmenter
di'ectio,

cordis arca servare.

se

Scio quia

vestra

quomodo
bene

habeat

status

noster,
et

desiderat
12

cognoscere, qui deo protegente secundum

poris huius varietatem in

modum
et

nostrum

secundum tem-

cunctis

est

prospere.

Nisi quia,
levis

cum

nufe15

per in Francia essem,

bris

aliis

quibusdam affectum laboribus

terruit

quaedam

subito irruens

plus

me

quam

laesit.

Sed cum

videret

mentem

Ad

Ep. 142:

Scripta paulo post Ep.

(cf.

139:
infra
:

effectus febris

iam superati sunt.

secutus est')-

1-2

GISL.] Abbati Wesimonasteriensi ss. Nisi etc.] Cf. Ep. 139.

,qui vos in

Angliam

13

Ep. 142 (prius

retis]

II,

47)

coll.
1
1

cum

nos add.

ELP

se] sese

EVLP ELP

servus]

dominus

ELP

10 igno-

3 quia om.

ELP

EPISTOLA

142-143

289
nostros

meam
18 sus

intentissime

conversam,

ut

ad

amicos

pro

auxilio

mitterem

orationum, exterrita bis tactum fugit exterritum.

Unde
et

aliquamdiu post pas-

sum cum edendi

fastidio

dormiendi difficultatem

membrorum maiorem
quanta possum
re

lmbecillitatem.

Dominos
2'

et
;

fratres

nostros

dilectissimos,

filios

vestros,

devotione saluto

de

quorum

erga

me

dulci

dilectione,

mihi cognita,
in
si

quotiens recogito exsulto.

De RICARDO
vestram

serviente

vestro,

qui vos

Anvobis

gliam secundum
24

iussionem

secutus est,
;

vellem

vestram -

non

displiceret

- benignitatem rogare
si

quoniam, quem deus suo iudicio ab

fideli

impacto crimine excusavit,

nihil

ipse

ab incepto

servitio

non

deficit,

iam

est

quod bonae
enim
est

vestrae voluntati,
et

quam de eo

incepistis,

debeat obviaut vestra ut aliena

reflectat.

27 re.

Iustius

plus

decet honestatis vestrae auctoritatem,

constantia cuiuslibet perversitatis impetus circa illum repellat,

quam

non laudabilis pertinacia laudabilem intentionem benevolentiae vestrae

30

Valeat semper dulcis mihi vestra

dilectio.

143.

Ad WALTERUM (priorem
Intercedit pro

S. Wandregisili).
paenitente.

ROBERTO
carissimo

de Briodna

- Horlatur fratres

ad

unitatem.

Domino
Becci,
3

et

fratri

WALTERO

frater

ANSELMUS,
agit

abbas

salutem.

L/omnus
nignitate,

ROBERTUS
illi

de Briodna
sperare

gratias

magnas

vobis pro beet

quam

supra

quam

umquam

potuit exhibetis,
aliis

cum

gratiarum ac.tione
6 molesta passi estis.

testis

vobis est quia et ab ipso et ab

propter

eum multa

Unde

ego cum amore gratias ago

discretionem
vestram,

et

cum

gratiarum actione
quia calamus
sed
qui

laudo

et

laudando

precor

ut

memor

quassatus

non

est

conterendus, et quia sani non egent medico,

Ad
1 1

Ep. 143
est,

WALT.]

Ut mihi
3
est.

videtur, est

is

WALT.,
Is.

qui fuit

prior S.

Wan-

dregisili (cf.

Ep. 138). non improbabile

ROB.] Eum

esse istum

ROBERTUM,

ad

quem Ep.

9 scripta

7-8 conterendus] Cf.

42,3; Matth. 12,20.

20 Domnos
1

Walterio

P EP

21

dulci om.

Ep. 143 (prius

II,

48)

coll.

cum

EVLP

290
male habent
qui
in

EHSTOLA
:

143-144

hoc quod mcepit perseveret. Sperandum enim

misericordia
dei

est

quoniam,
pro-

per vestram tolerantiam lam aiiquatenus

si

efficiente

fecit,

in

eo quod
proficiet.

incepistis

perseveraveritis,

per

eandem

dei misericordiam
12

ad maiora
illi,

Nam
non
ut

hoc ipsum

per

quem

se

profecisse cognoscit,
;

magnum signum est profectus eius quia multum commendan per me, amicum
consentiatis,

vestrum,

desiderat

vitiis

suis

sed ut infirmitati eius, ut

ab

illis

paulatim

sicut

aeger
in
;

levetur,

condescendatis.

Nondum enim
nutritus

audet
est,

15

promittere se mores suos,

quibus ahter
sed

quam expediebat

in

proximo peniius deserturum

tiens

cum
per

voluntate et desiderio promittit,

quoper
ie

ceciderit,

se

deo adiuvante

vestrum

auxilium et consilium

et

vestras orationes

surrecturum et quandoque in bonis

monbus

constanter sta-

turum.
Salutate fratres et dominos
nostros,

vestrae

congregatior.is

monachos,
sint

21

ex nostra parte.

Quos rogo

ut

fidehs et amicus,
si

quatenus

so!liciti

servare unitatem spiritus in vinculo pacis,

ritus
test.

templum volunt
discordia habitare

esse spi-

sancti,

qui sicut scindi non potest,

ita

in

non po-

24

Valete.

144.

Ad GIRARDUM episcopum Morinorum.

Eum
excuset.

precatur,

ut

quendam monachum Beccensem a regimine

S.

Vulmari

Domino

et

patri,

reverendo
Becci,

Morinorum episcopo

GIRARDO

frater

ANSELMUS,
nunc mihi non

dictus abbas
rei

quod

suus.

IVlulta propter
licet.

necessitatem
igitur

dicere

expediret,

sed propter multa

Brevi
ut
et

alloquio et
et

magno

affectu vestram

deprecor
archiepi-

paternam

pietatem,

vos

faciatis,

domino nostro

Remensi

8-9 hsbent] Cf. Luc. 5,31.

22-23

pacis]

Eph. 4.3.

23-24

sancti] Cf.

Cor. 6,19.

Ad

Ep. 144

Morinorum] Hodie diocesis Bononiae-supra-Mare.

GIR.] A.

1084-1096.

vitiis]

viis

P
II,

21

fratres et
coll.

dominos] domnos

et

fratres

congregationes

LP

Ep. 144 (prius

49)

cum

EVLPD

EPISTOLA
6

144-145

291

scopo ex vestra et nostra

pertinet

parte

persuadeatis,

quod ad prudentiae
diutius frustra

vestrae

discretionem,

quatenus hic frater noster

non vexetur,
et

nec ecclesia Sancti Vulmari eius occasione convenienti consilio

9 privetur.

ordinatione

Impossibile
est

enim

est
in

eum

amplius in

eadem

ecclesia

ob multa -

quae longum

narrare

pace consistere aut ad aliquam utilitatem vel

cum nimio
12

labore proficere.
auctoritatis vestrae cen-

Quapropter iterum iterumque precor ne tantum

suram
gatis.

attendatis,

ut

animam proximi
amplius

msanabiliter

vestro

rigore

frustra

fran-

Nolite,

obsecro,

agnum fugientem ad
nolite

lupos reducere;
et

nolite

15 ovi

catulos

leonum domandos committere;

nullius

innocentem

reclamantem
Permittite ut

in

fomacem Chaldaeorum ad
in

boni

effectum impellere.
paratior
sit

alius
18 bella

loco eius constituatur, cuius mens

et

interiora et exteriora
iste

contra pravos mores tolerare,

qui tentet

- quod

sese

non posse

probavit
cordare.
21

si

quo modo
si

deo

auxiliante

possit utiliter

cohabitantibus con-

Quod
sic

vestra
in

sententia

a!iud

immutabiliter senserit
et

- quod non
aedifi-

optamus -: prius
cate,
et

praedicta ecclesia
et

pacem

bonam voluntatem

pacatum

benevolum

in

domum

pacis inter

benevolos revo-

cate.

Valete.

145.

Ad
Eum
rogat,

R. abbatem.
ad quoddam opus perficiendum
abbati
suscipiat.

ut latorem epistolae

Domino
dictus
3

et patri

carissimo, reverendo
patri
filius

R.

frater

ANSELMUS,
praesumptio

abbas Becci, quod

et

amico amicus.

riducia

dilectionis

saepe
nullis

facit

praesumptorem.

Sed

talis

vapulare debet plagis aut

aut paucis.

Hac

itaque praesumptione frater

7 hic frater noster] Videtur esse

LANFRIDUS,

ad quem
:

ANSELMUS

postea (in edit.

Ep.

III,
I

31) scribet. In catalogo Beccensium n. 191

.Lanfredus abbas'.

Ad

Ep.

145:

R.] Est fortasse

RODULFUS,
(1108),

postea episcopus Cf. ad Ep.

12.

Rofensis

tum abbas S. Martini Sagiensis (ab a. 1089), tandem archiepiscopus Cantuariensis (1114-1122).

6 ex

vestra et n. parte
discretio

om.

D
om.

et nostra] et
fr.

ex nostra

P
21

6-7 quod prud. vestrae

obtinet

15 nolite ovi

committere

7 diutius

non vexetur]
coll.

frustra ulterius

non

fatigelur
et

18 sese] se

Valete om.

Ep. 145 (w VII)

cum

pacem

om.

D D

14-

23

292

EPISTOLA
fidelis

145-146

ANSELMUS,
propter

vester,

confidens de vestra dilectione, non dubitat onelatoris

rare vos et ecclesiam

vestram sui carissimi

conversatione.
et

praesentium, donec perficiat 6

quod

mittitur,

Ad

quod perficiendum

eum

adiuvari
et

petimus

vestro

iussu

vestra,
et

prout

disposueritis,

permissione,

domni

IOHANNIS,
tia

carissimi

fratris

amici nostri, prout opportunum

fuerit, instan- 9

cum

dilectione.

Utrum autem pro hac praesumptione

:

nullis aut
si

<paucis)'

plagis vapulare praesumptor debeat dicio

vos iudicate.

Quod

nullis, vestro iu-

subiacet,

non contradico.
se.

Si

vero paucis,

suscipiat interim ipse pro

me,

12

qui scit

me

peccare propter

Omnipotens deus vos

con iregationem
sic

et vestrae

reverendae paternitati commissam sanctam

custodiat,
ut vos

inter

huius mundi laqueos

ad aeternam

15

beatitudinem perducat.

Amen.

146.

Ad IOHANNEM
De
titam

et

BOSONEM

monachos.
-

quaternionibus ab

ipsis deperditis

dolentes consolatur.

Se musicam pe-

quam primum missurum

Amicis amicus,
dilectis

esse promittit.

dilectus,

domno IOHANNI

et

domno BOSONI:

frater

ANSELMUS

huius vitae et futurae inviolabilem Iaetitiam.

et

v^/uamvis delectabiles
vitae lubrico
riores
et

dulces sint sapientia et dilectio, tamen in huius

generant dolorem et amaritudinem aliquando.

et

Quae quanto

ve-

maiores sunt, tanto hoc faciunt ranus

falluntur;

tanto gravius. Rarius enim

sapientiores
diligunt,

sed

cum hoc

contingit,

magis laeduntur. Et qui verius 6

rarius

quos diligunt offendunt; verum

quando hoc
incaute
nostris

accidit,

gravius
si

se

affligunt.

Quapropter cum vos modicum quid

est

fecisse
fecistis

tamen
9

incautum iudicandum

quod de quaternionibus

- vos tam

7 propter

quod

mittitur] Cf.

Ep. sequentem.
s.

10-11 vapulare] Cf. Luc. 12,47

Ad
261
:

9 IOH.] Ep. 146:

In catalogo

Beccensium
fere

n.

239.

Scripta

eodem

tempore quo
memoratur. Eius

Ep. praecedens.

IOH.]
n.

Est certe idem, qui

in

Ep.

praecedente

B05.]
vide
in

In catalogo

Beccensium
ss.

,Boso

II

abbas'

(1124-1136),

Vitam

PL

150,723

10 paucis supplevi ; om. ms.

coll.

II

nullus

M
.b.
fr.

Ep.
a.

146

(prius

II,

50)

5 et

DEVLP maiores om. LP

cum

1-2

domno

et

domno

4 generant] generavit

tanto gravius] tanto dolent gravius

LP

EPISTOLA
graviter ferre

146-147

293

mandastis

utique non hoc ex consuetudine nec ex negligentia

descendisse,
12 strastis.

sed ex ea necessitate quia non est

homo

qui

non peccet, mon-

Unde

vos probatis pro certo ln cautela prudentiores et in dilectione

ferventiores.

Quod
15

quanto verius intueor, tanto rectius laesionem

cordis

vestri

cor

meum

laedere debere confiteor.

Cum

ergo mihi vulnus cordi vestro infixum

offendisse,
scripsistis,

ob dilectionem mei, quem

vulnus cordi

timuistis

vos

non

dissimile

meo

inflixistis.

Quanto
recte
et

enim vos dolere studio amoris mei coego dolui. Sanate ergo vulnus vestrum
condoleat.
in

18gnovi,

tantum quia

doluistis,

ne doleat, sicut perditum esse

21

vultis

sanare
et

meum

ne

Salvum enim
loco reliquistis.

est

quod

timuistis,

habemus quod

tuto

Salutate reverendum et dilectissimum nobis

domnum abbatem RODULMusicam quam

et
petitis,

FUM

et

dilectos

fratres

nostros sibi commissos.

a Capote-

domensi priore, cui eam praestitimus, repetemus,

24 rimus vobis

eam quam

citius

mittemus.

147.

Ad BALDRICUM priorem
Quomodo
et epistolae

et ceteros fratres Beccenses.

res

procedant

in

Anglia

refert.

Petit ut sibi

quaedam sua opuscula

mittantur.

Desideratis desideratoribus

suis,

domno

priori

BALDRICO

et

aliis

qui

cum eo
3 intus

sunt fratribus
extra.

frater

ANSELMUS,

suus illorum, semper bene esse

et

Nondum
6

vobis possum aliquid mandare de

ecclesiam.
alii

utilitate

nostri

itineris

in

Angliam, quantum pertinet ad nostram

Differt

enim

adhuc

rex

respondere petitioni nostrae, quamvis ipse et

ultra

principes

Anghae

mihi nimis

mensuram meam amorem

et

honorem exhibeant.

21-22

ROD.]

Est certe
a.

ille

R., ad quem Ep. praecedens

scribitur.
-

Ad
129

Ep. 147
et

Scripta hieme
haeresi

1092-3:

ANSELMUS
1

tertio in

Anglia.
n.

Post Ep.

136:

De

ROSCELINI.
1

BALDR.]

In

catalogo

147.

De

eo postea plura.

15iuflixumD
dilectos
1

7 influxistis
fratres

P
ELP

19 enim om.

21-22
II,

ROD.]
51)

.R.

22

om.

D
LP

om.

Ep. 147 (prius

coll.

cum

EVLP

Balderico

294

EPISTOLA

47

De

mcolumitate mea lator praesentium, monachus domni abbatis

melius

GISLE-

BER TI,
benigne

quam

epistola

nostra docere vos poterit.

Quem

volo ut valde 9

suscipiatis.

Reditum nostrum ante Quadragesimam non spero futurum.

de
his

Mandate mihi
scitis.

htteris

quae

circa

vos sunt, ea quae scire

me debere
12

Mittite mihi

Orationem ad sanctum

NICOLAUM

quam
et
si

feci, et

Epialiis

stolam

quam

contra dicta

ROSCELINI
et

facere inchoavi,

quas de

nostns epistohs habet

nostras,

domnus MAURITIUS, quas non

misit.

Salutate matres

15

dominam

EVAM

dominam BASILIAM. Valete.

8-9 GISL.] Abbatis Westmonasteriensis saepius commemorati.

13

Orat.

ad

s.

NIC.] Est Orclio XIV,

cf.

p.

55

ss.

13-14 Epislolam etc.]

est;
cf.

De
16

Priore rectnskne

Epistolae de incarnalione oerbi sermo

vol.

I,

p.
et

277
118.

ss.

EVAM] De

ea

Ep. 98
de

et

118.

BAS.] De ea
14 Rocelini

cf.

Ep. 68

11

his

om.

ELP

LP

15 epistolis nostris

LP

16

domnam

(4/5)

LP

Corrigenda

P. 2,

lin.

23-29, legas

ut sequitur

(praemisso separate Or.

XIV

inter

alia

opuscula) Or. VI,

II,

XV,

XVIII,

XIX,
T: Or.
II,

Medit.

I,

Or. V, VII- IX, XI.

I-II.

V-VII, IX, XI-XIII, VIII, XIV-XVII, X, XVIII-XIX, Medit.

I,

P: Medit.

Or.

II,

V-XV,
Medit.
III.

XVII, XVI, XVIII, XIX, Medit.

I-II,

II.

D:

Prologus, Or.

II,

Or.

I,

IV,

III,

XVIII, XIX,

V-XV, XVII,

XVI,

Medit.

C: Prologus, Or. I, Medit. III, XVIII-XIX, Medit. I-Il.

P. 4,
lin.

Or.

II,

IV-XIII,

XV, XIV, XVII, XVI,

2, post cod. Erlangensi

II.

addas:
8,

190.
legas
:

P. 5,

in

apparatu

critico,

lin.

inscriptio

deest

in

TA

pro

inscriptio deest in

TE.
critico,
lin.

P. 19,

in

II.

apparato
legas:

2-3, legas: 32 pudent

:

pro:

32 pudet

P. 20,
P. 21,

in fine, in III.
in

(=Rec.
critico,

II-III); pro
lin.
I,

(=Rec. (=Rec.

II).
I

apparatu
VII,
lin.

legas:

et II);

pro

(=Rec.

I-III).

P. 25,

Or.

187, legas: diligam eam;

pro'-

diligam eum.

30,

in fine,

addas: Recensio prior: 2

add.
T.
lin.
1,

CUM MENS TERRETUR PRO

legas:

CRIMINIBUS
P. 80,
in
sic
II.

apparatu

critico,

sic

PDCGLBV
:

pro: 2

PDCGLV.
4, post Cantabrigiensis Collegii Corporis Christi addas

P. 94,

lin. lin.

299.

6 ab

infra legas:

VI; pro V.

Comgenda:
Alter elenchus

eorum quae corrigenda

P. 23,
lin.

sive

addenda sunt

125, legas reconciliatorum pro reconcialiatorum.

P. 25, P. 26,

lin.

2 ab

infra, legas Recensiones pro Recensiores.

lin.

13, legas

Ad

te

ergo pro

Ad

te,

ergo.

lin.

19

legas

qualem pro qualum.

legas

P. 28,

lin.

5 ab

infra,

62 aeterna

erit

GL

pro 62 aeterna

erit

GH.

P. 35,
P. 38, P. 53, P. 55, P. 58,
P. 63,

lin.

50, legas pietas pro pietatis.

lin.

6 ab

injra, legqs

Cor. 9, 22 pro Cor.

ne.

9, 22.

lin.

94, legas

Domine, ne pro Domine

neque ad
id pro

lin.

7 ab

infra, legas

neque ad eandem.

lin.

104, legas qui pro quis.

37, legas audes pro audis.

lin.

P. 78,

lin.

6 ab

infra, legas

lacrimam per pro lacnmas

per.
et.

P. 105, P. 106, P. 112,

P. 122,

lin.

42, legas nominibus, per

omnia

et

pro

nomimbus per omnia,

lin.

9 ab 4 ab

infra, legas infra,

Monasticon Anglic. pro Anglicon Monastic.

dei] Act. 14, 21.

lin.

addas 25-26

28 parcat] Iob

6, 10 (Vulg.: dolore).

lin.

22, legas servando pro servendo.

ipse pro ipsi.

P. 136, P. 175, P. 177, P. 194, P. 211, P. 212,

lin. 8, legas lin.

15, legas

usu pro uso.

lin.

9 ab

infra, legas Eccli. pro Eccl.

lin.

7 ab infra, legas Eccli. 32, 24 pro Eccl. 34, 24.

33, legas veniendi pro venienti.

lin.

lin.

4 ab

infra, legas

WILLELMI
II, 1)

pro

WILLEMI.
II, 2).

P. 215, P. 217,

lin.

ab infra, legas (prius

infra, legas

pro (prius

lin.

6 ab

voluntate] pro 9 operari].

P. 221, Ep. 95,

lin. 5,

legas onerati pro onorati.

P. 231, in margine superiore, legas 231 P. 238, P. 255,

lin.

pro

131.

9,

legas

dominos
delendum

nostros, alios filios pro

est.

dominos nostros

alios, filios.

lin.

16, vero

P. 259,

lin.

23, legas diligit pro

ligit.

Loci ex Sacra Scriptura addendi

P. 28,
lin.

68-69: dominum]
domine]
Ier.

Ier. 2,

19.

P.29,lin. 102:
lin.

17, 14.

103

magnus dominus]
quia peccatrix
:

Cf. Ps. 47, 2.

P. 39,

lin.

167

est]

Luc.

7, 39.

P. 63,

lin.

41-42

mors mihi
et

est]

Dan.

13, 22.

lin.

44

erumpe

clama] Gal. 4, 27.

P. 72, P. 103,

lin.

48

dives in misericordia] Eph. 2, 4.

:

lin.

37 27

in id

ipsum] Cf. Ps. 121,

3.

P. 108,

lin.

voluntatem suam] Cf. Ps. 142,

lin.

10.

P. 141, Ep. 34,

mea

tua sunt] Cf. Luc. 15, 31.

;

P. 146,
P. 157, P. 166,

lin.

61

peiora prioribus] Matth. 12, 45

possideatis]
:

Luc.

1,

26.

lin.

46

Cf. Matth. 19, 29.

lin.

5-6
2-3

prodeat] Cf. Ps. 16, 2.

in Sion]

P. 169, P. 189,
P. 193,

lin.

Cf. Ps. 83, 8.

2, 52.

lin.

homines] Cf. Luc.

:

lin.

22

de medio

fiat]

Cf. 2 Thess. 2, 7.

P. 209,
P. 230,

lin.

6-8: anima mea]

32
10
:

Cf. Ps. 76, 3.

7.

lin.

malo] Ps. 120,

deficiatis]

P. 249,
P. 251,

lin.

Cf. 2 Thess. 3, 13.

lin.

conspicere] Cf. Ps. 83, 8.

:

P. 254,
P. 269,

lin.

63

caelorum] Cf. Matth.

:

5, 3.
2,

lin.

10-11

absorbeatur] 2 Cor.
dei sunt]

17 (Cf.

s.

Benedicti Regula,

c.

27, lin. 9).

P. 270, P. 280,
P. 282,

lin.

31-32:
24-25
:

Cf. Phil. 2, 21.

est]

lin.

anathema

Cf. Gal.

1,

8. 3, 16, sec. veteres versiones.

lin.

23

Consideravi et expavi] Habac.

Loci ex Reguia
P. 51. P. 62,
lin.

s.

Benedicti (ed. Butler 1912 etc.) addendi

.
.

43-44
14
:

delicias corporis

amplector] Cf.
3.
c.

c. 4, lin.

14.

lin.

pie pater] Cf. Prolog.,

:

lin.

P. 108,

lin.

14

praebeatis] Cf.
:

c.

43, lin.

54, lin. 11.

P. 203,

lin.

14-15

timeri] Cf.

c.

64, lin. 37.

Huius elenchi multo maior pars nobis

liberaliter

suppeditata est a

Domno

H. de Sainte-

Mane,

priore abbatiae S.

Hieronymi

in

Urbe, cui pro hac re maximas

gratias agimus.

HAi-li

^
'67

Date Due
i

fiflHag'fi6^jE
-6
''%

W"

&

,11!!

25ui83
.fWTON COLLEGE

3 9031 01524645 7

Piiiiij

.frZ3/\\S>?>

Boston College Library

Chestnut Hill 67, Mass.
Books may be kept
shorter period
If

for

two weeks unless

is

specified.

you cannot

find

what you want, inquire

the circulation desk for assistance.