INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

4. UNITATEA: INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

1. KOPIATU UNITATE HAUEN HELBURUAK:

a. Mugimendu, indar, lan eta energia kontzeptu fisikoak ulertzea.
b. Aintzat hartutako edozein mugimendutan ibilbidea, ibilitako zatia eta
lekualdaketa ezberdintzea.
c. Espazio-denbora grafikoak edota zenbaki datuak aztertuz higikari
baten batez besteko abiadura ondorioztatzea.
d. Abiadura uniformea eta aldakorra ezberdintzea.
e. Mugimendu zuzen eta uniformeari buruzko grafikoak egiten eta
azaltzen ikastea.
f. Indarrak eta abiadura neurtzeko Nazioarteko Sisteman erabiltzen
diren unitateak ezagutzea.
g. Egoera errazetan indarrek materiari eragindako ondorioa azaltzea.
h. Lan fisiko kontzeptuaren eta “lan bat egitea” ohiko esanahiaren
artean ezberdintzea.
i. Lan bat egitearen eta energiaren aldaeraren arteko ezberdintasuna
ulertzea.
j. Energiaren modu mekanikoak (zinetikoa eta potentziala) ezagutzea.

2. Kopiatu zure koadernoan unitatearen titulua .

3. Idatzi koadernoan: “ Aurretiko kontzeptuak” ( titulu moduan )
4. Aurretiko kontzeptuen galderak kopiatu koadernoan eta erantzun.( 24 – or )
5. Kopiatu titulu moduan: “0. KONTZEPTU OROKORRAK”
6. Kopiatu hurrengo laukitxoak:

0. KONTZEPTU OROKORRAK
MAGNITUDEAK:
• Bi motatakoak dira:
– Magnitude eskalarrak: hauek deskribatzeko
zenbaki eta unitate batekin nahikoa da,
adibidez, temperatura, adina…
– Magnitude bektorialak: hauek deskribatzeko
zenbaki eta unitateaz gain, norabidea eta
noranzkoa adieraztea derrigorrezkoa da.
Adibidez, indarra, espazioa…

-1-
 INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

BEKTOREAK: BEKTOREAREN ATALAK:

• Magnitude bektorialak • MODULUA: geziaren
irudikatzeko neurria, magnitudearen
erabiltzen diren zenbakia irudikatzen du.
geziak dira. • NORANZKOA: gezi
puntako muturra.
• NORABIDEA: zuzenaren
segmentua.

BEKTORE BATEN ATALAK

aón
b iedceci
rair
no d

lua
du or
moval noranzkoa
sentido

Aplikazio
Punto de
aplicación
puntua

7. Kopiatu eta egin hurrengo ariketak:

a. Zer esannahia dituzte hurrengo bektoreek? ( modulua, noranzkoa eta
norabidea)( egiteko 25. orrialdea kontuan hartu)

-2-
 INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

3 cm

2,5 cm

4 cm

2,5 cm

b. Irudikatu hurrengo indarrak

• Pertsona batek mahai batetik hartzen du liburu bat
bertikalki.

• Pertsona batek ume-aulki bat darama horizontalki.

• Inurri bat zapaltzen duen pertsona batek bertikalki.

c. Aplikazio puntu berdina daukaten bi indar irudikatu hurrengo

baldintzekin:
• Berdinetako moduluak eta desberdinetako norabideak
dauzkatenak.

• Berdinetako moduluak eta berdinetako norabideak eta

kontrako noranzkoak

d. Irudikatu bi indar,A eta B deiturikoak, bere baloreak 3N eta 7 N –

koak izanik, kalkulatu zein den bien arteko emaitzak hurrengo
kasuetan:
• Biek bereko norabidea baina kontrako noranzkoa.

• Biek bereko norabidea eta noranzkoa..

e.
8. Idatzi koadernoan: “1. ZER DA INDARRA?” ( titulu moduan)
9. 25. orrialdean agertzen den “Pentsatu eta ondorioztatu” egin liburuan.
10. Irakurri eta azpimarratu 26. orrialdea.
11. Kopiatu titulu moduan: “1.1INDAR MOTAK”
12. Egin eskema bat zeintzuk diren indar motak esanez
13. Kopiatu koardenoan: “ INDAR UNITATEAK”
14. Idatzi koadernoan:
• Nazioarteko sisteman: Newton – a da eta N letraz adierazten da.

-3-
 INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

• Beste unitate bat Kp da.

• Baliokidetasuna: 1N = 9,8 Kp
15. Kopiatu koadernoan : “ARIKETAK”
a. Egin hurrengo unitate aldaketak:
• 3N = Kp
• 49 kp = N
• 4 N + 98 kp = N

b. Sailkatu hurrengo adibideetan ea ukipen ala urrutiko indarrak diren:

• Iman baten indarra:
• Pelota bat jotzen zaitunean:
• Pelota bat jaurtitzen duzunean:
• Harri bat lehio batetik libre uztean:
16. 26. orrialdeko ariketak kopiatu eta egin koadernoan.
17. Idatzi koadernoan: “2. PISUA INDARRA DA”
18. Irakurri eta azpimarratu 27. orrialdea.
19. Kopiatu eta erantzun:
a. Nola deitzen zaio Lurrak bere gainazalean edo altuera jakin batean
dauden gorputzak erakartzeko propietateari?
b. Zer da pisua?
c. Zein erlazio daukate masa eta pisua?
d. Nolakoa da poloetako grabitatea, ekuatorean dagoenarekin
konparatzen badugu?
e. Nola aldatzen da gure pisua mendi batera igotzen garen neurrian?
20. Kopiatu hurrengo testua:

HAINBAT INDAR MOTA

PISUA:
• Nola irudikatzen da? Lurzoruarekin perpendikularra,
norabide bertikala eta beherako noranzkoa.
suelo

Peso Peso
suelo

MARRUSKADURA:
• higiduraren aurkako indarra
• Indar hau mugimenduaren aurkako norantzan aritzen da

21. Kopiatu “ARIKETAK” koadernoan eta kopiatu hurrengo ariketa: “Esan

hurrengo propietateen artean zein den egokiena: masa ala pisua”
a. Edozein tokitan konstantea da:………………..

-4-
 INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

b. Bere balorea grabitatearen araberakoa da:………………….

c. Gorputzaren duen materia kantitatea araberakoa da……………..
d. Bere balorea ez da berdina lurrazaleko toki guztietan……………..
e. Balantza batez neurtzen da…………………………..
f. Dinamometro batez erabiltzen da…………………..
g. Neurtzeko unitatea N da ……………………
h. Neurtzeko unitatea Kg da…………………………….
22. Egin 27. orrialdeko ariketak. Kopiatu galderak.
23. Idatzi “Ariketak”
a. Kalkulatu hurrengo gorputzen pisuak, Lurrean, Ilargian eta
Jupiterrean
• 1000 kg –ko masa duen kotxe batena.
• 20 g – ko masa duen kanika batena.
• 130 kg – ko masa duen sumo aritzen den borrokalaria.

b. Ilargian dagoen gorputz baten pisua 200 N – koa bada, Zein izango
da bere pisua Lurran?

24. Irakurri eta azpimarratu 28. orrialdea.

25. Ipini titulu moduan: “3. GORPUTZ SOLIDOEN SAILKAPENA
INDARREN ERAGINPEAN”
26. Egin orrialde honetako mapa kontzeptua.
27. Egin 28. orrialdeko ariketak ( kopiatu galderak )
28. Kopiatu koadernoan titulu moduan: “INDARRAK”
29. Kopiatu titulu moduan : “4. INDARREK HIGIDURA SORTZEN DUTE”
30. Irakurri eta azpimarratu 29. orrialdea.
31. Egin liburuan 29. orrialdeko ”Pentsatu eta ondorioztatu”
32. Irakurri ezkerreko zutabea: “Jakin beharrekoa” ( 29 – or )
33. Kopiatu eta erantzun hurrengo galderei:
a. Zeintzuk dira indarren ondorioak?
34. Egin 29. orrialdeko ariketak. ( kopiatu galderak )
35. Irakurri eta azpimarratu 30. orrialdea.
36. Idatzi koadernoan: “5. POSIZIOA, IBILITAKO ESPAZIOA ETA
DESPLAZAMENDUA”
37. Kopiatu koadernoan ezkerreko marrazkia eta dagoen komentarioa.
38. Egin hurrengo iharduerak hurrengo grafikoetan :
a. Idatzi ea ibilbide zuzena ala makurra duen
b. Idatzi ea higidura zuzena ala lerromakurra duen
c. Irudikatu beltzez adierazten diren puntuetan posizioa, gorriz
ibilbidea, eta egindako desplazamendua.

-5-
 INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

O
B
D
A
C

O
A

39. Egin 30. orrialdeko ariketa.

40. 31. eta 32. orrialdeak irakurri eta azpimarratu.
41. Kopiatu koadernoan: “6.ABIADURA”
42. Kopiatu koadernoan: “6.1. BATAZ BESTEKO ABIADURA”
43. Kopiatu bataz besteko abiaduraren definizioa, formula eta formulan agertzen
diren magnitudeak neurtzeko erabiltzen diren unitateak.
44. Egin 31. orrialdeko ariketak.
45. Irakurri 32. orrialdeko ezkerrean agertzen den “Unitateak bihurtzea”
46. Egin unitateak bihurtzeko ariketak:
km m
a) 72 tatik tara
h s
m km
b) 18 tatik tara
s h
cm m
c) 720 tatik tara
min s
dm m
d) 36 tatik -tara
h s
km m
e) 288 tatik tara
h s
m km
f) 108 tatik tara
s h

47. Egin 21,22 eta 23 ariketak. ( 32. orrialdean)

48. Kopiatu koadernoan: “6.2. ABIADURA UNIFORMEA ETA ABIADURA
ALDAGARRIA”
49. Egin liburuan 32. orrialdeko “Pentsatu eta ondorioztatu”
50. Idatzi zer den higidura uniformea eta higidura ez uniformea eta ipini
adibideak. ( koaderno aldean)
51. Idatzi koadernoan: “7. HIGIDURA IRUDIKATZEKO GRAFIKOAK”

-6-
 INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

52. Irakurri eta azpimarratu 33. eta 34. orrialdeak.

53. Kopiatu koadernoan : “7.1 ESPAZIO – DENBORA”
54. Kopiatu karratu urdinez agertzen dena.
55. Egin koadernoan 33. orrialdeko 1. “Pentsatu eta ondorioztatu”., kopiatu taula
eta ateratzen den grafikoa.
56. Egin koadernoan 33. orrialdeko 2. “Pentsatu eta ondorioztatu”., kopiatu
grafikoa, eta erantzun agertzen diren galderei.
57. Kopiatu koadernoan: “ESPAZIO – DENBORA GRAFIKOEK
HIGIDURAREN INGURUAN EMATEN DITUZTEN DATU
INTERESGARRIAK” eta egin laburpen bat ( 34. r)
58. Kopiatu koadernoan: “7.2 ABIADURA – DENBORA”
59. Kopiatu karratu urdinez agertzen dena.
60. Egin 34. orrialdeko 24 eta 25. ariketak
61. Kopiatu hurrengo bi diapositibak:

7.3 MUGIMENDU MOTAK

• Mugimendu zuzen uniformea
• Abiadura konstante denean
• ekuazioa honela ematen da:
s = so + v.t
• So Erreferentzia gisa hartutako abiaburuarekiko
gorputzaren hasierako posizioa da
• V abiadura
• t denboraren aldagaia da
• s une batean (t) gorputzak duen posizio generikoa da.
• Mugimendu zuzena edo modu uniformean azeleratua
• Beste kurtso batean ikusiko da.

62. Kopiatu koadernoan: “ADIBIDEAK”

-7-
 INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

ADIBIDEA
• Higikari batek ibilbide bat 5 m/s-ko abiadura
konstantez egin du . Zenbateko distantzia egin du 10s
–tan?
1. Datuak adierazi:
s0=0 m
v = konstantea MRU
v = 5 m/s
t = 10 s
s=?
2. Aztertu unitateak,NS – koak izateko.
3. Idatzi mugimenduraren ekuazioa: s=s0+vt
4. Burutu: s = 0 + 5.10 ; s = 50 m
5. Ez ahaztu unitateak ipintzea.

• Higikari batek 2m – ko erreferentzia sistematik mugitzen

da 3 m/s – ko abiadura eramanez, Zenbateko distantzia
egingo zuen 2 min –
1. Adierazi datuak
s0=2 m
v = konstantea MRU
v = 3 m/s
t = 2 min
s=?
2. Aztertu unitateak:
t = 2 min . 60 s / min = 120 s
2. Mugimenduaren ekuazioa idatzi: s = s0+v.t
3. Burutu: s = 2 + 3.120 ;
s = 2 + 360
s = 362 m

63. Egin hurrengo ariketak:

1. Esan zein mugimendu mota den: zuzen uniformea,zuzen uniformeki azeleratua
zirkularra, irregularra
a. Bentiladore bat biraka dagoenean.
b. 60 km/h – ko abiadura ibiltzen den tren bat.
c. Flotadore bat itsako uran.
d. Gorantz botatako harri bat.
e. Lurraren mugimendua.
1. Txikienetik handienera ordenatu hurrengo abiadurak. 9 m/s ; 30 km/h;100
m/min
2. Egin hurrengo unitate aldaketak:

-8-
 INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

a. 72 km/h – tatik m/s - tara

b. 25 m/s - tatik km/h - tara
3. Handienetik txikienera ordenatu:
f. 120 cm/min
g. 10 m/s
h. 900 km/h
Lotu aurreko abiadurak hurrengo mugimenduekin:
1) abioi baten mugimendua
2) dortoka baten desplazamendua
3) atletismo lasterketa.

4. Zenbateko espazioa egin du higikari batek 5m/s – ko abiadura baldin badarama

6 s – tan?
5. Higikari bat erreferentzia puntutik 3,5 m – tara dagoen puntu batetik hasten da
bere mugimendu 36 km/h – ko abiadura konstantez .Erreferentzia puntutik
zenbateko distantzia aurkitu ahal dugu 10 s – tan?
6. Higikari batek ibilbide baten lehen zatia 10 m/s – ko abiadura konstantez egin du
eta bigarren zatia 10 m/s – ko abiadura konstantez. Lehen zatia egiteko 5 s behar
izan ditu eta 2. zatia 3 s. zenbateko distantzia egin du?
7. Handienetik txikienera ordenatu:
a. Atleta batek 200 m – ko distantzia 40 s – tan egiten du.
b. Animali batek 1 km egiten du 50 s – tan.
c. Kotxe batek 15 min – tan 30 km – tako distantzia egiten du.
8. Higikari batek 1 m/s – ko abiadura darama. Egin s – t grafikoa eta v – t grafikoa.
Zenbateko distantzia egingo zuen 5 – tan?( grafikotik)
9. Irudikatu hurrengo grafikoak eta kontatu zein den haien interpretazioa:
s (m ) t ( s)
10 0
10 5
10 10

s (m ) t ( s)
0 0
2 1
4 2

v(m/s ) t ( s)
5 0
5 5
5 10

v(m/s ) t ( s)
0 0
5 1
10 2

10. Atleta batek abiadura konstantez korrika egiten du 6 s – tan. Hurengo grafikoa
berak egindako espazioa erakusten digu.Grafikotik, erantzun hurrengo galderei:
i. Zein da atletaren abiadura?
j. Zein da bere posizioa 2 – tan??

-9-
 INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

k. 3 s eta 5 s tartean zenbateko distantzia egin du?

a.

64. Irakurri eta azpimarratu 35. orrialdea.

65. Kopiatu titulu moduan: “8.INDARRA ETA LANA”
66. Egin 35. orrialde laburpen bat hurrengo kontzeptuak kontutan hartuz:
67. Irakurri 35. orrialdea,
68. Kopiatu koadernoan: “8. INDARRA ETA LANA”
69. kopiatu eta erantzun hurrengo galderei:
a. Zer den lana
b. Zein da bere formula?
c. Neurtzeko unitateak
70. Egin koadernoan 26,27 eta 28 ariketak.
71. Irakurri 36., 37. ,38. eta 39. orrialdeak
72. Idatzi koadernoan: “9. ENERGIA DEFINITZEKO BESTE MODU BAT”
73. Definitu energia , lan ikuspuntutik ikusita..
74. Kopiatu koadernoan: “9.1 ENERGIA MEKANIKOA”
75. Irakurri 37,38 eta 39. orrialdeak.
76. Definitu energia mekanikoa, energia zinetikoa eta energia potentziala
77. Idatzi energia mekaniko, enegia zinetko eta energia potentzialaren formulak
eta neurtzeko unitateak.
78. Egin 37. 30 eta 31,38. 32,33 eta 39. orrialdeko 35,36,37,38 eta 39.,
79. Kopiatu 42.. orrialdeko mapa kontzeptua.
80. Egin 143. orrialdeko 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14.
81. ARIKETAK:
1. Zer – nolako lana egiten da gorputz bat 20 N – eko indarrez bultzatu eta
higiduraren norabidean 40 m – tan eragiten duenean?

2. Kalkulatu 800 kg – ko masa duen eta 72 km/h – ko abiaduran doan auto

baten energia zinetikoa.

- 10 -
 INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

3. Kalkulatu 8 g – ko masa duen eta 42 km/h – ko abiaduran doan inurri baten

energia zinetikoa.

4. Kalkulatu 1,2 Tm g – ko masa duen eta 250 km/h – ko abiaduran doan

Formula 1 auto baten energia zinetikoa.

5. Zein izango da 60 kg – ko masa duen gorputz baten energia potentziala?

6. Kalkulatu hurrengo kasuetan energia potentzialaren balorea:

7. 1000 kg – ko masa duen zementuzko bloke bat 5 m – ko altueran.

8. 20 g – ko masa duen kanika bat 10 cm – ko altueran

9. 5 m – ko altuera dagoen harri bat erortzen da.Zein da une horretan daukan

energia potentziala? 2m – ko altueran dagoenean, zein da kasu horretan
daukan energia potentziala? Falta dena zer energia mota bilakatu da? Zer
printzipio aplikatu duzu?

10. Kalkulatu hurrengo kasuetan Emekanikoaren balioa.( g = 10 m/s2)

H = 2 m / v =0

11.
H = 1,2 m/ v = 4 m/s

H = 0 m / v = 2 m/s

- 11 -
 INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

HIZTEGIA
• INDARRA: • PISUA:
• GRABITATEA: • LURREKO GRABITATEA:
• PASAGUNEA: • DINAMOMETROA
• BEKTOREA: • SOLIDO DEFORMAGARRIAK
• MODULUA: • GORPUTZ PLASTIKOAK
• NORABIDEA: • GORPUTZ ELASTIKOAK
• NORANZKOA: sentido • SOLIDO EZ
• UKIPEN INDARRAK: DEFORMAGARRIAK
• URRUTIKO INDARRAK: • HAUSTURAK
• BAT – BATEKO INDARRAK: • ELASTIKOTASUNA
• INDAR IRAUNKORRAK:
• IBILBIDEA:

HIZTEGIA
• HIGIDURA • JOULE
• POSIZIO ERREFERENTZIA • ENERGIAREN DEGRADAZIOA:
• HIGIKARIA: • ENERGIA MEKANIKOA:
• IBILBIDEA: • ENERGIA ZINETIKOA:
• IBILITAKO ESPAZIOA: • ENERGIA POTENTZIAL
• DESPLAZAMENDUA: GRABITATORIOA:
• ABIADURA: • ENERGIA POTENTZIAL
• BATEZ BESTEKO ABIADURA: ELASTIKOA:
• HIGIDURA UNIFORMEA: • POTENTZIA:
• HIGIDURA ALDAKORRA: • WATT:
• LAN FISIKOA: • PRESIOA:
• PASKAL:

- 12 -
 INDARRAK ETA HAIEN ONDORIOAK

PRESIOA
• F indarraren modulua eta indarra eragiten den S azalera
perpendikularraren arteko zatidurak ematen duen magnitudea.
• Pr = F/S
• UNITATEAK:
– F: Indarra N
– S: azalera m2
– Pr: Presioa, Pa ( pascal)
• Eragindako indar bati dagokionez, presioa handiagoa izango da,
aplikatzen den azalera txikiagoa den heinean, eta alderantziz.
Printzipio hori egunero erabiltzen ditugun hainbat mekanismo eta
dispositibotan aplikatzen da, besteak beste:
• Horratzek eta labanek punta edo ahoa dute (oso azalera txikikoa),
ahalik eta presio gehiena lortzeko indar moderatu bat eginez.
• Trenbidearen trabesek eta eskiek azal euslea handitzeko balio dute,
eta horiei esker, eskiatzailea ez da elurrean lurperatzen eta trena ez
da lur kontran zapaltzen.

PRESIOA
• F indarraren modulua eta indarra eragiten den S azalera
perpendikularraren arteko zatidurak ematen duen magnitudea.
• Pr = F/S
• UNITATEAK:
– F: Indarra N
– S: azalera m2
– Pr: Presioa, Pa ( pascal)
• Eragindako indar bati dagokionez, presioa handiagoa izango da,
aplikatzen den azalera txikiagoa den heinean, eta alderantziz.
Printzipio hori egunero erabiltzen ditugun hainbat mekanismo eta
dispositibotan aplikatzen da, besteak beste:
• Horratzek eta labanek punta edo ahoa dute (oso azalera txikikoa),
ahalik eta presio gehiena lortzeko indar moderatu bat eginez.
• Trenbidearen trabesek eta eskiek azal euslea handitzeko balio dute,
eta horiei esker, eskiatzailea ez da elurrean lurperatzen eta trena ez
da lur kontran zapaltzen.

1. Zenbateko presioa izango du 1000 N – eko 50 m2 – ko gainazalean jasatzen duen

gorputz batek?
2. Zenbateko presioa izango du 200 kp – eko 0,5 m2 – ko gainazalean jasatzen duen
gorputz batek?
3. Zenbateko presioa izango du 500 N – eko emakume batek 1cm2 – ko gainazalean
daukaten takoidun zapatak janzten baditu?
4. Zenbateko presioa izango du 20 kg – ko masa duen gorputz batek 400 m2 – ko
gainazalean baldin badago?

- 13 -