UNIVERZITET U TUZLI MAINSKI FAKULTET

Odsjek: Proizvodno mainstvo

STRUKTURA FLEKSIBILNIH PROIZVODNIH SISTEMA

Tuzla, april 2012.

SADRAJ
1. 2. Uvod................................................................................................................................................ 2 Komponente fleksibilnih proizvodnih sistema .......................................................................... 3 2.1. Radne stanice ....................................................................................................................... 3 Obradni centri ................................................................................................................ 3

2.1.1. 2.2.

Stanice za mjerenje i kontrolu............................................................................................. 4 Tipovi koordinatnih mjernih maina ........................................................................... 5

2.2.1. 2.3. 3.

Stanice za pranje i suenje ................................................................................................. 9

Sistem unutranjeg transporta i skladitenja ......................................................................... 10 3.1. Karakteristike sistema transporta radnih komada ......................................................... 10 Palete ............................................................................................................................ 11 Sistem automatske izmjene paleta .......................................................................... 12 Transportna sredstva ................................................................................................. 14 Skladite ....................................................................................................................... 15

3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 3.1.4. 3.2.

Karakteristike sistema transporta alata ........................................................................... 16 Strategija koritenja i zamjene alata ........................................................................ 16 Kodiranje alata ............................................................................................................ 17 Automatska izmjena, transport i skladite alata ..................................................... 17

3.2.1. 3.2.2. 3.2.3. 4. 5. 6. 7.

Kompjuterski kontrolisani sistem .............................................................................................. 21 Zakljuak ...................................................................................................................................... 22 Literatura ...................................................................................................................................... 23 Prilozi ............................................................................................................................................ 24 7.1. Popis slika ............................................................................................................................ 24

1. Uvod
Fleksibilni proizvodni sistemi predstavljaju realizaciju ideje o istovremenom poveanju stepena automatizacije procesa obrade, montae, transporta i manipulacije predmeta obrade i alata, uz poveanje nivoa fleksibilnosti promjenom odgovarajueg upravljakog sistema. Odnosno pod fleksibilnim proizvodnim sistemom se podrazumijeva grupa numeriki upravljanih maina, koje su povezane automatizovanim sistemom transporta, skladinim sistemom i integrisanim raunarskim sistemom. Fleksibilnost ine sljedee komponente: proizvodnja razliitih proizvoda na istim mainama i istih proizvoda na razliitim mainama proizvodnja novih proizvoda na postojeim mainama mogunost maina da odgovore na promjenu u dizajnu proizvoda Prema geometrijskom obliku dijelova koji se izrauju u okviru FPS-a razlikujemo FPS za obradu: rotacionih dijelova rotacionih i prizmatinih dijelova prizmatinih dijelova

Za svaki dio koji se izrauje postoji isprobani program za obradu memorisan u centralnoj datoteci. Ovim sistemima se moe premostiti vrijeme pauze, a nakon zavretka radne smjene moe se nastaviti rad sa redukovanim brojem radnika. U visoko automatizovanim sistemima u obradni i informacioni tok mogu biti ukljueni skladita materijala, mjerne maine i automatsko upravljanje alatom.

Slika 1. Struktura fleksibilnog proizvodnog sistema

2. Komponente fleksibilnih proizvodnih sistema

Osnovne komponente FPS-a su: radne stanice sistem unutranjeg transporta i skladitenja kompjuterski kontolisani sistem

2.1.

Radne stanice

Proizvodnja i montiranje opreme za rad koja se koristi u FPS-u zavisi od vrste posla koji e se izvravati. Ukoliko su sitemi projektovani za mainske operacije, princip proizvodnih sistema se ogleda u kompjuterski upravljanjim mainama (CNC). Tipovi radnih stanica u FPS-u su standardni, a to su: stanice za mainsku obradu (obradni centri) stanice za utovar i istovar stanice za montau stanice za mjerenje i kontrolu stanice za pranje i suenje

2.1.1. Obradni centri

Obradni centri predstavljaju kombinovane maine koje, u opem sluaju zamjenjuju strug, glodalicu i builicu. Po mogunostima su sline horizontalnim builicama glodalicama ali su jo opremljenije, produktivnije i kvalitetnije. To su numeriki upravljanje maine opremljene skladitem alata. Izmjena alata je automatizovana, dok broj mjesta u skladitu moe ii i do 60. U pogledu ose glavnog vretena, obradni centri se dijele na horizontalne i vertikalne. Pored ovih postoje i obradni centri sa prizmatinim i obrtnim stolom. Obradni centri sa prizmatinim stolom imaju upravljanje sa tri pravolinijska kretanja dok obradni centri sa obrtnim stolom imaju upravljanje i sa etvrtim kretanjem-obrtanjem stola. Postoje i obradni centri koji imaju i dvopaletni sistem, kod kojeg se jedna paleta sa stegnutim predmetom uvijek nalazi u radnom prostoru maine a druga paleta van radnog prostora maine. Ovo omoguava da se, dok se jedan predmet obrauje u radnom prostoru maine, sa druge palete skine obraeni predmet i stegne novi, ime se skrauje vrijeme postavljanja i skidanja predmeta. Nakon obavljene operacije izvri se zamjena paleta. Na obradnim centrima se cjelokupna operacija, sva kretanja alata i stola kao i izmjene alata obavljaju automatski pomou programa unijetog u upravljaku jedinicu maine. Na slici 2 je prikazan primjer horizontalnog obradnog centra, kod kojeg sto obavlja dva horizontalna kretanja (uzduno i popreno) a glavno vreteno na nosau alata vertikalno kretanje.

Slika 2. Vertikalni i horizontalni obradni centar Alat stegnut u glavno vreteno vri svoj dio operacije na premetu stegnutom na stolu obradno centra. Kada jedan alat zavri, vri se automatska izmjena alata, tako to se prethodni alat uzima iz glavnog vretana i vraa u skladite na svoje mjesto a uzima naredni i stee u glavno vreteno. Obradni centri spadaju u najsloenije ali i najskuplje maine, koje se s obzirom da imaju veliku produktivnost mogu koristiti i u maloserijskoj i u velikoserijskoj proizvodnji.

2.2.

Stanice za mjerenje i kontrolu

Mjerno sredstvo pomou koga se vri mjerenje koordinata u prostoru na povrinama radnog komada zove se koordinatna mjerna maina (CMM). Koordinatne mjerne maine su elektromehaniki sistemi za mjerenje. Mjerenja se vre u nekom od koordinatnih sistema: Descartesovom, sfernom ili cilindrinom. U referentnom koordinatnom sistemu maine x, y i z osa su povezane sa kretanjem maine i mjerne sonde. Drugi koordinatni sistem je tzv. koordinatni sistem radnog komada vezan za referentnu osnovu na radnom komadu. Prije uvoenja raunara i njihovog softvera u proces mjerenja bilo je potrebno izvriti poravljanje radnog komada sa osama maine kako bi se moglo izvriti mjerenje. Koritenjem CMM softvera, CMM jednostavno izmjeri osnovu na radnom komadu, uspostavi vezu koordinatnog sistema mjernog objekta i matematiki ga povee sa koordinatnim sistemom maine. Ovaj proces se naziva poravnjanje. Za osnovu se uzima neka lokacija na radnom komadu npr. otvor, lijeb ili povrina.
4

Slika 3. Koordinatna mjerna maina

2.2.1. Tipovi koordinatnih mjernih maina

Konfiguracije koordinatnih mjernih maina igraju vanu ulogu u ostvarivanju zahtjeva koji se stavljaju pred njih, kao to su: Tanost Fleksibilnost Brzina mjerenja Cijena maine

Osnovne CMM konfiguracije: CMM sa pokretnim mostom CMM sa nepokretnim mostom CMM sa konzolom CMM sa horizontalnom rukom CMM portalnog tipa

CMM sa pokretnim mostom Ovo je najee koritena konstrukcija CMM-a i prikazana jue na slici 4. Sastoji se od stacionarnog stola na koji se postavlja radni komad i pokretnog mosta. Jedan od problema koji se moe pojaviti je tzv. ''hodanje'' mosta pri emu se noge mosta kreu razliitim brzinama to uzrokuje ''uvrtanje'' mosta. Ovaj problem se moe rijeiti u vidu dvostrukog pogona sa kontrolnim sistemom i povratnom spregom za oba stuba ili pokretanjem mosta po centralnoj liniji.

Slika 4. CMM sa pokretnim mostom CMM sa nepokretnim mostom Most je vrsto povezan za postolje maine. Sto na koji se postavlja radni komad se moe pomjerati u smjeru x-ose. Ovakvim rjeenjem se uklanja fenomen ''hodanja'' i obezbjeuje velika krutost konstrukcije. Zbog ovoga neke od najtanijih koordinatnih mjernih maina imaju ovaj dizajn. Nedostatak ove konstrukcije je smanjena brzina rada poto je potrebno pomjerati teki sto sa radnim komadom. Jedan od nedostataka je takoer i ogranienje teine radnog komada. Glavna prednost je veoma kruta struktura te je pojava greke znatno reducirana.

Slika 5. CMM sa nepokretnim mostom CMM sa konzolom Sadri pokretnu konzolu po kojoj se nosa kree naprijed -nazad. Stub sa sistemom sondi se nalazi u nosau koji mu omoguava kretanje po z-osi. Dio koji se mjeri postavlja se na nepokretno postolje. Prednosti konzolnog tipa: dobar pristup radnom komadu mogunost mjerenja relativno tekih komada velika propusnost (velike brzine mjerenja) pogodnost za mjerenje dugih, uskih komada

Slika 6. CMM sa konzolom CMM sa horizontalnom rukom Ovaj tip CMM-a je jedna od najee koritenih maina. Proizvode se u razliitim varijantama i konstruktivnim rjeenjima. Dimenzije se kreu kod nekih tipova od onih sobne veliine do runog mjernog sredstva. Primjenjuju se za kontrolu poluproizvoda i proizvoda od lima kao i za provjeru ulaznih sklopova za vozila i vazduhoplovstvo. Prednost im je mogunost pristupa svim stranama radnom komada kao i velike brzine mjerenja. Nedostatak je prvenstveno ograniena tanost. Usljed meadekvatne vrstoe ove konfiguracije uobiajeno je da se koriste softveri za korekcije deformacija.

Slika 7. CMM sa horizontalnom rukom

CMM portalnog tipa

Slika 8. CMM portalnog tipa

2.3.

Stanice za pranje i suenje

Stanice za pranje imaju veoma vanu ulogu u FPS-u iji je zadatak da sa predmeta koji se obrauje odstrane neistou nastalu u procesu rada. U automatizovanoj fleksibilnoj proizvodnji operacija pranja je vrlo znaajna, posebno zbog kontrole koja se moe vriti samo na istim radnim predmetima. Koriste se kako za maloserijsku tako i za velikoserijsku proizvodnju. Odabir stanica za pranje se vri na osnovu: veliine radnog komada, teine i vrste materijala vrste materijala koji elimo oistiti (strugotina, rezno ulje) vrste operacije (inspekcija, skladitenje, montaa) metode utovara, istovara, transporta vrste proizvodnje

Ureaji za pranje zahtijevaju mlaznice (rasprivae) odreene veliine koje su postavljene tako da mogu oistiti unutranje i vanjske povrine radnog predmeta. Pritisak potreban za potpuno ispiranje strugotine i ostalih neistoa sa radnog predmeta je ponekad i vei od 28 [bar]. Otpuhivanje (eng. blow-off) je jedna od najznaajnijih osobina stanica za pranje. Ovim se smanjuje vrijeme suenja, otpuhivanjem vika sredstva za ienje ime se sprjeava prelijevanje sredstva na ostale maine. Pojedine stanice za pranje imaju svoje spremnike za skladitenje strugotine i sredstva za ienje.
9

3. Sistem unutranjeg transporta i skladitenja

Unutranji transport je aktivnost kojom se vri kretanje predmeta rada, sredstava za rad, ljudi i informacija. To je dio proizvodnog odnoson poslovnog procesa. Obavlja se odreenim sredstvima i na odreenom prostoru. Moe se posmatrati kao podsistem proizvodnog sistema povezan sa skladinim i tehnolokim sistemima. Sistemi za manipulaciju i sistemi skladitenja kroz FPS ispunjavaju sljedee zadatke: Dozvoljavaju samostalno kretanje radnih dijelova izmeu stanica to znai da dijelovi moraju biti sposobni da vre kretanje izmeu maina u sistemu do drugih maina, tako da obezbjede razliite varijante trasiranja drugih dijelova i kreiranje maina za zamjenu ukoliko su odreene stanice zauzete Omoguavaju manipulaciju drugaijih oblika i konfiguracija radnih dijelova za prizmatine dijelove. To su uglavnom zavreni dijelovi koji su koristili dio ureaja za ugradnju trake u sistem za manipulaciju. Dio pribora ili ureaja je lociran na gornju povrinu trake i projektovan da prilagodi razliitu konfiguraciju dijelova pomou uobiajenih elemenata, osobina brzih izmjena, i drugi ureaji koji dozvoljavaju brzo postavljanje opreme za dati d io. Kada su u pitanju dijelovi koji se kreu (rotiraju), industrijski roboti se esto koriste za utovar i istovar, za kretanje maina u odreenim pravcima i kretanje d ijelova izmeu radnih stanica Omoguava privremeno skladitenje broj dijelova u FPS propisan prelazi u brojeve dijelova koji e zaista biti proizvedeni u bilo kom momentu. Stoga,svaka stanica e imati male redove dijelova, moda samo jedan dio, dio koji eka na proizvodnju i sve to e nam pomoi da ouvamo visok nivo eksploatacije.

Na osnovu objekta koji treba transportovati i/ili skladititi ovi sistemi se svrstavaju na: sistem transporta radnih komada sistem transporta alata

3.1.

Karakteristike sistema transporta radnih komada

Osnovna karakteristika jednog FPS-a je povezanost maina sa aspekta kretanja radnog komada. Iza toga se krije automatski funkcionalni transportni sistem koji obradni komad sa stezne ploe donosi na mainu i ponovo vraa na steznu plou. U zavisnosti od veliine i teine radnog komada biraju se razliiti transportni sistemi ali i vrijeme izrade radnog komada, nain stezanja i gabaritne mjere spadaju u izborne kriterije za najpovoljniji transportni sistem.

10

Kod projektovanja i eksploatacije transportno skladinog sistema u okviru FPS-a treba obratiti panju na sljedee: palete sistem automatske izmjene (zamjene) paleta transportna sredstva skladita

3.1.1. Palete

Za otpremu radnih komada kroz FPS upotrebljavaju se palete, bez izuzetka. Pri tome se razlikuje vie vrsta paleta: Transportne palete, u njima ne postoji zakonitost rasporeda dijelova. Iz ovih paleta dijelove vadi ili stavlja ovjek. Palete se dopremaju do radnog mjesta transportnim sistemom a daljni rad je runi. Primjenjuju se kod FPS -a sa niim nivoom automatizacije kada sistem ima automatski transport upravljan raunarom dok operacije manipulacije obavlja ovjek Sistemske palete u kojima se za razliku od transportnih dijelovi postavljaju u tano odreeni poloaj pri emu je mogua primjena automa tizovane manipulacije. Paleta se transportnim sredstvom dovodi na definisani radno mjesto u okviru FPS-a a potom se dijelovi robotom premjetaju u radni prostor. Tehnoloke palete. Na ovim paletama se dijelovi postavljaju i steu na posebnim radnim mjestima na nain koji dozvoljava da se ona preda manipulacionom sistemu palete na obradnoj stanici i stegne u radnom prostoru maine. Na paleti se dijelom odvija tehnoloki proces. Primjena tehnolkih paleta znatno poveava proizvodnost i obezbjeuje tano i brzo postavljanje dijelova u radnom prostoru. Nedostatak ovih paleta je poveanje proizvodnih trokova paleta i elemenata za stezanje. Tehnoloke palete se najee koriste za prizmatine dijelove prije svega srednjih i velikih dimenzija.

Postavljanje i stezanje radnih komada se ne izvodi direktno na paleti, ve za to postoje posebna radna mjesta i specijalni ureaji za stezanje. Ovi ureaji uzimaju u zavisnosti od veliine radnog komada, jedan ili vie radnih komada u isto ili razliito mjesto stezanja. Pri paletizaciji jednostavnijih dijelova u sistemske palete u najmodernijim fleksibilnim proizvodnim sistemima se primjenjuju roboti sa vizuelnim sistemom prepoznavanja. Za teine radnog komada do 20 [kg] mogue je runo stezanje i otputanje. Kod teine preko 20 [kg] potrebna je upotreba manipulatora ili krana, to se mora uzeti u obzir kod projektovanja mjesta za stezanje.

11

3.1.2. Sistem automatske izmjene paleta

Ovi sistemi obezbjeuju minimalno vrijeme zamjene, tano i vrsto stezanje palete na radnom stolu maine. Poreg ovoga ima mogunost automatskog upravljanja iz upravljake jedinice maine pomou programa. Ovaj sistem povezuje mainu sa centralnim transportnim sistemom. Drugi nain je povezivanje ovog sistema sa meuskladitem paleta. Sistemi za automatsku zamjenu paleta su tipini podsistemi kod obradnih centara za obradu prizmatinih dijelova. Obradni centri u ovom sluaju imaju jedan radni sto sa stezaem paleta na kojem se zamjena odvija pomou dva manipulaciona stola, ili jedno duplog manipulacionog stola. Prebacivanje palete iz skladita paleta na obradni centar ili transportni sistem obavlja se: sa dva manipulacijska stola sa okretnim manipulacijskim dvostrukim stolom sa ureajum za izmjenu paleta sa skladitem paleta
Sistem automatske izmjene paleta sa dva manipulacijska stola

3.1.2.1.

Ovaj sistem u praksi ima razliite alternative, kako je prikazano na slici 9 a) do d). U svim ovim sluajevima paleta je dio radnog stola obradne maine.

Slika 9. Automatska izmjena paleta

12

Na slici 9 a). Prikazano je rjeenje s dva manipulacijska stola (1 i 2), smjetena na krajevima vodilica x-ose, po kojima se kree okretni sto. Na manipulacijskim stolovima i na radnom stolu obradne maine su iste vodilice i stezni sistemi. Izmjena palete na radnom stolu se obavlja automatski pomou mehanizma za prebacivanje paleta. Postupak izmjene palete je sljedei: po zavretku obrade obratka, koji se nalazi na paleti, radni sto se prebacuje u krajni lijevi poloaj i stezni sistem oslobodi paletu manipulacijski ureaj prebacuje paletu s gotovim izratkom na manipulacijski sto 1 prazni radni sto kree na desni krajnji poloaj vodilica, gdje se nalazi manipulacijski sto 2 sa sirovcem, spreman za prebacivanje na radni sto maine manipulacijski ureaj potisne paletu na radni sto radni sto premjeta se u sredinu maine i poinje obrada.

Na slici 9 a) do d) prikazano je jo nekoliko alternativnih rjeenja izmjene paleta. Isprekidana kota oznaava udaljenost radnih mjesta posluitelja. Na slici 9 pod a) ova udaljenost je najvea, dok je pod d) najmanja.
3.1.2.2. Sistem izmjene okretnim dvostrukim manipulacijskim stolom

Na slici 9 e) i f) prikazana je upotreba okretnog manipulacijskog dvotrukog stola. U ovom sluaju potrebno je samo jedno radno mjesto za posluivanje. Kod ovog sistema izmjena paleta obavlja se kako slijedi: nakon obrade obratka (kojeg nosi paleta), paleta se oslobodi i potisne na slobodno mjesto okretnog manipulacijskog dvostrukog stola, na kojem se stegne okretni manipulacijski dvostruki sto se zakrene za 180 stepeni, tako da paleta 2 doe u poloaj prema radnom stolu, a na njoj je novi sirovac Paleta 2 se s okretnog manipulacijskog dvostrukog stola automatski prebaci na radni sto maine gdje se stegne

Na taj nain izmjena palete je zavrena i poinje obrada. Ovim nainom mogue je postii vrijeme izmjene palete od 10 do 20 sekundi. Ovaj sistem koristi se i za punjenje skladita paleta.

13

3.1.3. Transportna sredstva

Najznaajnija transportna sredstva su: valjkasti transporteri inski voena vozila induktivno voena vozila
Valjkasti transporteri

3.1.3.1.

Valjkasti transporteri su upotrijebljeni na malom broju sistema. Ovdje se govori o tzv. sabirno valjkastom transporteru, kod kojeg se transport paleta odvija kroz spoj trenjem na pogonskim tokovima jednog valjkastog sistema. Ispred svake maine nalazi se stanica za itanje na paleti montiranog ureaja za kodiranje. Najee paleta ima kratak zastoj kod postpupka oitavanja koda. Ako je maina spremna za uzimanje prepoznate palete i ako je ulazno mjesto slobodno, odgovarajuim postupkom paleta se uzima i postavlja na mainu. Ovo se moe postii postavljanjem jednog odvajaa na valjanim stazama ili separatnog transportnog ureaja. U sluaju da to nije odgovarajua maina ili da je ulazno mjesto ve zauzeto, paleta nastavlja kretanje sve dok ne nae slobodnu mainu. Nedostatak ovog vida transporta je u tome to se ne moe pratiti pozicija svake pojedine palete na raunaru s tim da se ovo moe napraviti ali uz dodatne trokove.
3.1.3.2. inski voena vozila

Put kretanja se izvodi u vidu jednog preciznog dvoinskog kolodisijeka bez krivina i skretnica. Novije verzije upotrebljavaju ''Monorail'' sistema tj. sisteme sa mogunou izmjetanja transportnih kolica na stranu. Transportni sistemi povezani inama se odlikuju: velikom sposobnou noenja, u zavisnosti od veliine, do nekoliko tona velikom brzinom i velikom sposobnou opskrbljivanja tanim, brzim prikljuivanjem na prednju stranicu visokom pouzdanou

Na svakoj stanici kolica se fiksiraju mehaniki to zavisi od oblika, prije nego to otpone proces predaje. Kolica su opremljena, u zavisnoti od veliine i potreba sa jednim ili dva mjesta za transportne palete. Ureaj za predaju paleta u veini sluajeva radi na obje strane kako bi mogao opsluiti predajna mjesta. Kod upotrebe raunara za upravljanje kretanjem kolica moe se izostaviti jedno kodiranje paleta. Ovime se uteuju trokovi kodiranja i instaliranja kablova.

14

3.1.3.3.

Induktivno voena vozila

Ova vozila su najee zastupljena u praksi. Ovim vozilima se upravlja signalima iz provodnika (vodilice) smjetenog u podu u kanalicama po principu magnetne indukcije. Vozilo se, praenjem signala kree po predvienoj putanji. U sklopu pogonskog toka se nalaze: servo motori za pogon i zakretanjem odgovarajui prenosnici i antena sa dva kalema. U sklopu toka mogu se nalaziti i granini prekidai za regulisanje brzine kretanja pri razliitim uglovima zakretanja. Pri kretanju vozila detektuje se magnetno polje pomou antene pozicionirane iznad ice za voenje. Signal se prenosi do jedinice za upravljanje voenjem vozila, gdje se porede intenziteti magnetnog polja iz oba senzorska kal ema. Ako se uoi razlika, generie se signal za aktiviranje servo motora za zakretanje kako bi se vozilo usmjerilo desno ili lijevo. Osjetljivost sistema za zakretanje se poveava sa udaljavanjem antene od pogonskog toka. Maksimalni ugao zakretanja je 60 -70 []. Prednosti induktivnog voenja: visok stepen fleksibilnosti transportnog sistema odsustvo ina omoguava lake kretanje jednostavno poveavanje kapaciteta uvoenjem novih vozila brzo i jednostavno proirivanje transportnih staza (poveanje broja i duine staza) niske investicije za ugradnju transportnih staza

3.1.4. Skladite

Skladite je prostor za uskladitenje robe u rasutom stanju ili u ambalai s namjerom da poslije odreenog vremena roba bude ukljuena u daljnji transport, proizvodnju, distribuciju ili potronju. Imajui u vidu vremenski tok materijala u proizvodnom procesu, skladita mogu biti: decentralizirana (meuskladita) centralizirana (skladita)

Decentralizirana skladita predstavljaju ''magacine'' dijelova, locirane u neposrednoj blizini obradnog sistema. Pojavljuju se u obliku: viepozicionih okretnih stolova linijski postavljenih staza paleta sistemskih paleta lananih magacina regala

Centralizirana skladita u okviru FPS-a predstavljaju sisteme za odlaganje paleta sa dijelovima nakon cjelokupne obrade i po pravilu su regalnog tipa i snadbjevena su regalnim transporterom. Regalni transporter je sredstvo koje povezuje transportni i skladini sistem ili preuzima i ulogu transportnog sistema. To su tzv. regalne dizalice ijom primjenom se postie visoko iskoritenje proizvodnog prostora.
15

U sluaju izvoenja i zadatka transporta ova sredstva imaju induktivno, optiko ili magnetno voenje. U centraliizranim skladitima mogu biti smjeteni i pripremci sa paletama.

3.2.

Karakteristike sistema transporta alata

Osnovni cilj ovog sistema je da obezbjedi odgovarajui ispravan alat za obradu. U tu svrhu je potrebno razmotriti niz pitanja kao to su: strategija koritenja i zamjene alata kodiranje alata automatska izmjena alata transport alata skladitenje alata

3.2.1. Strategija koritenja i zamjene alata

Osnovne strategije koritenja i zamjene alata: potpuno iskoritenje alata pri ovoj strategiji svaka maina je snadbjevena svim potrebnim alatima i njih moe koristiti sve do njihove granice habanja ili eventualne pojave loma. U jednom FPS-u ovakva koncepcija zahtjeva velike rezerve alata. ariranje (dostavljanje u serijama) alati se u ovom sluaju dostavljaju obradnom sistemu samo na odreeni period (kada su neophodni) u suprotnom su na raspolaganju drugim obradnim sistemima pri emu se alati dotavljaju grupno. kontinualno dopunjavanje alata obradni sistem u ovom sluaju nije snadbjeven svim potrebnim alatima, nego se oni dostavljaju na zahtjev i to pojedinano. iskoritenje istog nivoa prvenstveno imajui u vidu kriterijum habanja alati se dostavljaju obradnom sistemu na kojem jo uvijek mogu biti koriteni strategija slobodnih i blokiranih (zauzetih) alata slobodni alati se iz centralnog skladita mogu distribuirati na bilo koji obradni sistem dok se blokirani mogu distribuirati samo na odreene.

16

3.2.2. Kodiranje alata

Da bi jedan sistem transporta alata mogao ispravno funckionisati, moraju se prepoznavati alati, ne samo po vrsti, nego i svaki pojedinano. Zbog toga je potrebno posebno obiljeje, tj. pridruivanje alatu odgovarajue identifikacione oznake ili kodiranje. Postoji nekoliko naina kodiranja i to: kodnim prstenovima smjetenim na drau alata. Razliit raspored prstenova daj kod za prepoznavanje alata. fotoelektrinim elementima smjetenim u zadnji dio draa alata. Ovaj element ini specijalna ploica u kojoj je u BCD kodu definisan alat. Kapacitet ploice je do 10 podataka. Pri tome je uobiajeno da se podaci odnose na: vrstu i veliinu alata, poloaj vrha alata. Programabilnim ipovima u drau alata. Oni su ugraeni od proizvoaa a njihov sadraj se kreira od strane korisnika.

3.2.3. Automatska izmjena, transport i skladite alata

Automatska izmjena alata vri se po redoslijedu operacija. Alati su smjeteni u skladite alata po redoslijedu koritenja ili nasumice. Ako su alati smjeteni bez redoslijeda, jednim okretom skladita alata, jednim prolazom itaa pored IC ipa, senzori oitaju poloaj i oznaku svih alata i unose ih u upravljaku jedinicu. Alati se dalje koriste prema programu automatski. Automatskom izmjenom alata postie se: koncentracija operacija koje se mogu izvriti u jednom stezanju obratka skraenje pomonog vremena obrade automatiziran rad alatne maine fleksibilnost obradne maine

Automaska izmjena alata odnosi se na izmjenu pojedinanih alata a uglavnom vretenu. Osnovne pretpostavke o automatskoj izmjeni alata su: adekvatni drai alata kodiranje draa alata predpodeavanje alata adekvatni prihvat za polugu izmjenjivaa alata adekvatno stezanje alata i draa alata u glavno vreteno i ureaj za prednamjetanje manipulator za izmjenu alata skladite i pomono skladite alata automatsko stezanje draa alata u glavnom vretenu detekcija loma i istroenosti rezne ptrice alata

numeriko upravljanje obradnom mainom

17

Obradni centar moe imati nekoliko glavnih skladita alata. Pomono skladite alata sadri alat za proirivanje broja operacija ili duplikate alata, zbog automatske izmjene koritenog ili iskoritenog alata u glavnom skladitu alata. Do zamjene alata u glavnom skladitu alata dolazi: Kada se eli poveati broj operacija obrade, pa se skine alat koji je zavrio svoju funkciju i na njegovo mjesto stavi novi alat za sljedee operacije, Kada se istroi otrica nekog alata pa ga treba izmijeniti novim.

Skladite alata moe biti: lanano skladite alata kasetno skladite alata

Slika 10. Lanano skladite alata Poto lanana skladita mogu primiti samo odreeni broj alata koji moe biti manji od potrebnih za obradu kompolikovanih obradaka, te ih nije mogue mijenjati dok maina radi prelo se na kasetna skladita. Kasete se pune alatima nasumice, postave u spremite dok ureaj za manipulaciju oitava IC ipove i tako upravljaka jedinica dobiva informacije o poloaju svakog alata. Kasete sa istroenim ili polomljenim alatima se mogu mijenjati dok maina radi.

18

Slika 11. Kasetno skladite alata: 1. osnovna konstrukcija, 2. kaseta sa 20 alata, 3. vodilica za transport alata, 4. poluga za izmjenu alata, 5. stanica za ulaganje izuzimanje alata, 6. zatita, 7. vozilo za transport kaseta, 8. ugaona kaseta, 9. upravljaka ploa CNC upravljanja

3.2.3.1.

Transport od maine do maine

Na transport od maine do maine utie raspored maina unutar fleksibilnog proizvodnog sistema. Fleksibilnost ovog transporta uslovljena je flaksibilnou rasporeda maina unutar flaksibilnog proizvodnog sistema. Meusobna veza pojedinih radnih stanica moe biti: serijska veza paralelna veza

Kod serijskog rasporeda maina kretanje obradaka je taktno, a trajanje takta zavisi od najdueg vremena predvienih operacija na jednoj maini. Nedostatak ovog rasporeda radnih maina je u tome to ako doe do kvara na jednoj maini cijeli sistem prestaje sa radom. Na slici 12 prikazan je serijski raspored maina, koji se koristi kod fleksibilnih transfer linija sistema.

19

Slika 12. Serijski raspored radnih maina Paralelni raspored obradnih maina, kakav je dat na slici 5.16 ima znatne prednosti u zamjeni obradnih maina, te ako jedna maina otkae njenu ulogu moe preuzeti druga. Ovakav raspored maina mnogo je fleksibilniji. Kod paralelnog rasporeda obradnih maina tok materijala od stanice za slaganje do pojedinih obradnih maina i na kraju do stanice za odlaganje povezivanjem je mogue ostvariti: linijski optono, kruno ili ovalno

Slika 13. Paraleni raspored obradnih maina Linijske i optone strukture povezivanja javljaju se kod manjih koliina izradaka i kod manjeg broja obradnih maina, te tekih obradaka gdje se preteno primjenjuje transport valjanim stazama ili inskim robokolicima.

20

4. Kompjuterski kontrolisani sistem

U FPS-u je ukljuena distribucija kompjuterskih sistema koji su povezani sa radnim stanicama, materijalima sistema za manipulaciju i drugim hardverskim komponentama. U tipinim fleksibilnim proizvodnim sistemima kompjuterski sistem se sastoji od glavnog-centralnog kompjutera i mikroprocesora koji vre kontrolu pojedinih maina i ureaja i drugih komponenata. Uloga centralnog kompjutera jeste da koordinira djelatnost komponenata da bi postigli krajnje operacije u sistemu. Funkcije koje se ispunjavaju u FPS-u, centralni kompjuterski sistem grupie u sljedee kategorije: Kontrolne radne stanice u potpunoj automatizaciji FPS, pojedinana obrada ili skup stanica prosjeno vre razraivanje i eksploataciju pod nekim oblicima kompjuterske kontrole Raspored kontrole i instrukcija prema radnim mjestima Kontrola u proizvodnji. Ulazni podaci potrebni za kontrolu proizvodnje obuhvataju eljenu dnevnu stopu proizvodnje po dijelu, broj radnih dijelova i redova na raspolaganju i broj upotrebljivih paleta. Kontrola prevoenja. Ovo se odnosi na upravljanje osnovnim materijalima u sistemu gdje se dijelovi kreu izmeu stanica. Saobraajna kontrola. Ova funkcija kontrole se brine za operacije i kontrole sekundarnog sistema za manipulaciju na svakoj radnoj stanici. Nadziranje radnih dijelova. Kompjuter mora da prati status svakih kola i/ili paleta u primarnim i sekundarnim sistemima za rukovanje, kao i status svake razliite vrste i tipa radnog dijela. Kontrola alata. Odnosi se na dva aspekta:alata za sjeenje: lokacija i praenje rada alata. Performanse nadziranja i izvjetavanja. Kompjuterska kontrola sistema je programirana da prikuplja podatke o operacijama i performansama u fleksibilnim proizvodnim sistemima. Podaci se periodino objedinjavaju, i izvjetaj o performansama sistema se priprema za proizvodnju i upravljanje. Dijagnostika. Ova funkcija je u veoj ili manjoj mjeri na raspolaganju proizvodnim sistemima da ukae na vjerodostojan izvor problema u sluaju kvara. Takoer se moe koristiti da se isplanira preventivno odravanje i da se identifikuje predstojei kvar ili zastoj. Svrha funkcije dijagnostike je da se smanje oteenja i neproduktivno vrijeme i da se povea dostupnost sistema.

21

5. Zakljuak
Konfiguracija automatizovanih proizvodnih sistema za male i srednje serije sve vie je u centru planiranja. Danas ne postoji optimalan proizvodni sistem za sve sluajeve, ekonomski optimum se moe postii samo sa specijalnim rjeenjima prilagoenim konkretnim zahtjevima. Na raspolaganju je veliki broj tipova maina i automatizovanih postrojenja te je mogue kombinovati razliite varijante . Broj FPS-a stalno raste. Vei na sistema omoguava pri tome stepenasto proirivanje, tako da se visoki investicioni trokovi mogu raspodjeliti na dui period. Ovime se i lake postie i sama rentabilnost pogona. Primjena fleksibilnih proizvodnih sistema, zahtjeva temeljnu anlizu proizvodnih zadataka, zadavanje glavnih ciljeva, uzimanje stopa prirasta i buduih promjena. Proizvoai danas raspolau sa dovoljno iskustva i nude odgovarajuu podrku. Na taj nain se rizik moe odrati u prihvatljivim granic ama.

22

6. Literatura
1. H.K. Shivanad, M.M. Benal, V. Koti: ''Flexible manufacturing systems'', New Age Publishers, 2006. godine 2. G. Ratko, Z. Milan: '' Fleksibilni tehnoloki sistemi'', Mainski fakultet, Istono Sarajevo, 2010. godine 3. D. Regodi: ''Tehniki sistemi'', Univerzitet Sigindunum, Beograd, 2011. godine 4. D. Tufeki, M. Jurkovi: ''Fleksibilni proizvodni sistemi'', Tuzla, 1999. godine 5. http://hr.wikipedia.org/wiki/Skladi%C5%A1te 6. D. Regodi, S. Jovanovi, P. Toi: ''Fleksibilni proizvodni sistemi'', Univerzitet Sinergija, Bijeljina, 2010. godine

23

7. Prilozi
7.1. Popis slika
2 4 5 6 7 8 8 9 12 18 19 20 20

Slika 1. Struktura fleksibilnog proizvodnog sistema Slika 2. Vertikalni i horizontalni obradni centar Slika 3. Koordinatna mjerna maina Slika 4. CMM sa pokretnim mostom Slika 5. CMM sa nepokretnim mostom Slika 6. CMM sa konzolom Slika 7. CMM sa horizontalnom rukom Slika 8. CMM portalnog tipa Slika 9. Automatska izmjena paleta Slika 10. Lanano skladite alata Slika 11. Kasetno skladite alata Slika 12. Serijski raspored radnih maina Slika 13. Paraleni raspored obradnih maina

24