NIETVERSPANEND

A J de STEUR

3 NIET - VERSPANEND

3.1 ELEKTRISCH LASSEN

3.1.1 Vlamboog lassen 3.1.1.1 3.1.1.2 3.1.1.3 3.1.2 3.1.2.1 3.1.2.2 3.1.2.3 3.1.2.4 3.1.3 3.1.4 3.1.5 Algemeen Las benodigdheden Vlambooglassen Stompe lasverbingen Niet-stompe las verbindingen Lasfouten en correctie Krimp

Lasverbindingen

Elektroden Benamingen Lassen in positie

3.1.6 Lasonderzoek 3.1.7 Andere lasprocessen 3.1.8

3.2

Veiligheid

AUTOGEEN LASSEN EN SNIJDEN

3.2.1 Autogeen lassen 3.2.2 Autogeen snijden 3.2.3 Veiligheid

3.3

SOLDEREN PLAATWERKEN
3.4.1 3.4.2 Gereedschappen Bewerkingen

3.4

3.5

BIJLAGEN
3.5.1 Engelse benamingen 3.5.2 Voorschriften elektrisch lassen 3.5.3 Voorschriften autogeen lassen

3.1 ELEKTRISCH
s t a n d g e b r a c h t worden d.m.v. warmte, d r u k o f beide. s t e l l i n g z i j n a l s h e t w e r k s t u k m a t e r i a a l w a a r d o o r de v e r b i n d i n g dezelfde s t e r k t e z a l k r i j g e n a l s h e t werkstuk zelf.

3-1

LASSEN i s h e t samenvoegen v a n m e t a l e n w a a r b i j z o w e l h e t t o e v o e g m a t e r i a a l a l s h e t werkstukmateriaal i n gesmolten o f deegachtige toe-

H e t t o e v o e g m a t e r i a a l z a l i n de r e g e l v a n o n g e v e e r d e z e l f d e samen-

SOLDEREN i s h e t v e r b i n d e n v a n m e t a l e n w a a r b i j a l l e e n h e t t o e v o e g m a t e r i a a l t o t s m e l t e n g e b r a c h t wordt. De v o o r n a a m s t e l a s m e t h o d e n k u n n e n v e r d e e l t worden i n : A. SMELTLASSEN

B.

DRUKLASSEN

- Vlambooglassen - Smeedlassen - Weerstandlassen

Vlamlassen Thermietlassen

Stiftlassen

3.1.1 VLAMBOOGLASSEN
3.1.1.1 ALGEMEEN H i e r b i j w o r d t de b e n o d i g d e warmte d o o r een e l e k t r i s c h e boog g e l e v e r d d i e t u s s e n een e l e k t r o d e e n h e t werkstuk g e t r o k k e n wordt, fig.

3.1

Deze v l a m b o o g k a n g e t r o k k e n w o r d e n t u s s e n een m e t a a l e l e k t r o d e d i e a f s m e l t en d a a r d o o r t e v e n s toevoegm a t e r i a a l i s o f een n i e t - a f s m e l t e n de w o l f r a m o f k o o l e l e k t r o d e waarb i j apart toevoegmateriaal b i j g e v o e g d moet worden.

De e l e k t r o d e e n h e t w e r k s t u k w o r d e n m e t e e n v o e d i n g s b r o n ( l a s t o e s t e l ) verbonden, n m e t de p o s i t i e v e e n n met de n e g a t i e v e p o o l , wanneer de v l a m b o o g g e t r o k k e n i s z a l d e z e h e t w e r k s t u k e n h e t e i n d e v a n de e l e k t r o d e a f s m e l t e n m i t s de o m s t a n d i g h e d e n zo g e k o z e n z i j n d a t de b o o g b l i j f t b e s t a a n . De t e m p e r a t u u r v a n de b o o g i s

7000~~.

H e t g e s m o l t e n m a t e r i a a l v a n de e l e k t r o d e w o r d t n i e t a l l e e n d o o r de z w a a r t e k r a c h t n a a r h e t w e r k s t u k t o e g e b r a c h t maar a n d e r e f a c t o r e n s p e l e n b o v e n d i e n een r o l . horizontaal, H i e r d o o r i s h e t m o g e l i j k om n i e t a l l e e n maar ook v e r t i k a a l o f z e l f s b o v e n h e t h o o f d t e l a s s e n !

( L e t op a a n g e p a s t e e l e k t r o d e ) De m e e s t g e b r u i k t e m e t h o d e n v a n v l a m b o o g l a s s e n z i j n :

- Vlambooglassen (met a f s m e l t e n d e m e t a a l e l e k t r o d e ) - Vlambooglassen (met n i e t - a f s m e l t e n d e w o l f r a m e l e k t r o d e ) - NIG l a s s e n ( P l e t a l I n e r t Gas) - l a s s e n ( P l e t a l A c t i v e as)

NAG

I n h e t a l g e m e e n moeten de w e r k s t u k k e n v o o r b e w e r k t w o r d e n om e e n
goede v e r b i n d i n g t e k u n n e n maken. ( z i e blz.3.16)

H o e w e l de b e n a m i n g e n v a n b e d r i j f t o t b e d r i j f k u n n e n v e r s c h i l l e n , v e r d i e n t h e t a a n b e v e l i n g om ze z o v e e l m o g e l i j k t e s t a n d a r i s e r e n . LET O P ! De l a s t o e s t e l l e n aan b o o r d m o e t e n a a n g e p a s t z i j n ; v o o r de

w e t t e l i j k e b e p a l i n g e n z i e b i j l a g e l!

LASCIRCUIT
handwiel om stroom i n te

P
elektrode.

elekt rodenhouder.

werkstukklem

r----

hoofdschakelaar lastrafo

lastafel.

.' .. , / / , y / / / , ' / < G <<'X /'.; ;

/

/," / f /'// werkstukkabel. /"h'&'//

,I'/'
/ '

/'

/' /-'

3.1 01 - 2 LASBENODIGDHEDEN In fig. mingen.

- lastransformator
gelijkrichters

i s e e n l a s c i r c u i t g e g e v e n met d e meest g e b r u i k t e b e n a De meest v o o r k o m e n d e l a s t o e s t e l l e n z i j n :

3.2

omvormers e n a g g r e g a t e n als geiijkstroom

Hoewel d e o u t p u t v a n h e t l a s t o e s t e l z o w e l w i s s e l e n d u s e e n g e l i j k m a t i g e r las.

mag z i j n z a l e e n g e l i j k s t r o o m t o e s t e l e e n c o n s t a n t e r e b o o g a f g e v e n

- Ce
T

Oe f u n c t i e v a n e e n l a s t o e s t e l m o e t i n d e I e p l a a t s z i j n :

s p a n n i n g van 220/380

V terugbrengen naar

2 70

V.

De s t r o o m s t e r k t e ( t r a p l o o s ) k u n n e n v e r h o g e n o f v e r l a g e n . moet

W a n n e e r h e t n i e t m o g e l i j k i s om met k o r t e k a b e l s t e w e r k e n , " a a r d e v met e e n i j z e r e n s t a a f v e r l e n g d w o r d t ,

men r e k e n i n g h o u d e n met h e t v e r l i e s i n d e k a b e l s e n w a n n e e r d e m o e t men e r r e k e n i n g

mee h o u d e n d a t i j z e r e e n a n d e r
g r o t e r e d o o r s n e d e m o e t e n nemen.

S.W.

h e e f t e n z a l men e e n v e e l

staaf

3
I

De LAST!?ANSFORMATOR w e r k t v o l gens h e t principe d a t krachtl i j n e n van d e p r i m a i r e z i j d e , koperdraden van de s e c e n d a i r e z i j d e s n i j d e n waardoor stroom o p g e w e k t w o r d t . De k e r n n e e m t k r a c h t l i j n e n op waardoor h e t a a n t a l ampres te r e g e l e n is d o o r meer o f m i n d e r k r a c h t l i j n e n t e l a t e n opnemen.

PRINCIPES

Met aftakking-.

enlof smoorspoel

Met beweegbare kern ( s h u n t ) .

max.

min. Met beweegbare spoel,

max.

min.

max.

H e t i s ook m o g e l i j k om de s t r o o m s t e r k t e t e r e g e l e n met a f t a k k i n g e n e v e n t u e e l g e c o m b i n e e r d met e e n s m o o r s p o e l om de f i j n e a f s t e l l i n g per groep t e v e r k r i j g e n . e e n beweegbare s p o e l ,

CE STROOM

E r z i j n ook t o e s t e l l e n i n de h a n d e l met 3.5

fig.

D.

- SPANNIWGSKARAKTEEISTIEK
m o e t e n s t r o o m e n s p a n n i n g z i c h a u t o m a t i s c h z o d a n i g op

V o o r h e t t o t s t a n d b r e n g e n e n i n s t a n d h o u d e n v a n de e l e k t r i s c h e vlamboog,

elkaar i n s t e l l e n dat r u s t i g lassen mogelijk is.

O m i n z i c h t t e k r i j g e n i n de e i g e n s c h a p p e n v a n e e n l a s t r a f o ( v o o r a l

ook v a n de r e a c t i e s op de z i c h t i j d e n s h e t l a s p r o c e s s t e e d s w i j z i g e n d e omstandigheden) moeten w i j h e t verband t u s s e n s t r o o m e n s p a n n i n g kennen.

Geqeven:

- t r a f o : 7 0 - 350 - r e g e l b a r e weerstand
A

i n g e s t e l d op 250 A ( S standen) L=15m

kabels:
R

A = 5 0 mm
0,00525

XL
e r v l o e i t geen s t r o o m = O A

Stand 1

De k e t e n i s n i e t g e s l o t e n ,

S p a n n i n g = o p e n s p a n n i n g = 80V Stand 2 K o r t s l u i t s t r o o m = 300 A S p a n n i n g = 300.0,00525 Stand 3 S t r o o m = 250 A Spanning = 30 V Stand 4 S t r o o m = 200 A Spanning = 53 V Gevonden m e e t r e s u l t a t e n u i t z e t t e n i n e e n g r a f i e k g e e f t van h e t gehele gebied. fig. 3.6 Stand 5 S t r o o m = 125 A S p a n n i n g = 71.5 welke een i n d r u k V

= 1,575V

Omdat de w e e r s t a n d c o n s t a n t gehouden w o r d t t i j d e n s de m e t i n g (regelweerstand, kortsluitstroom, open s p a n n i n g ) s p r e k e n we v a n een s t a t i s c h e stroom-spanning karakteristiek.

constant = n i e t veranderen = s t a t i s c h De b o o g s p a n n i n g i s v o o r e l k t y p e e n d i a m e t e r e l e k t r o d e v e r s c h i l l e n d .

b!EN

1062 s p r e e k t van een g e n o r m a l i s e e r d e boogspanning van:

U = 20 + 25 v o l t
I n ons v o o r b e e l d :

I U = 2 0 + - =

25

20

250 1 2 5=

30

V (punt 3)

Wanneer we met h e t t o e s t e l op de i n g e s t e l d e waarde v a n 2 5 0 A gaan lassen, gegeven.

w i l d i t n i e t z e g g e n d a t d e z e 250 A ook w e r k e l i j k w o r d t a f -

H i j l i g t w e l op de kromme maar de p l a a t s w o r d t b e p a a l d d o o r

de w e e r s t a n d i n de k e t e n ( d u s h o o f d z a k e l i j k d o o r de l e n g t e v a n de vlamboog, boogspanning). maar

W e z i e n d u s d a t t i j d e n s h e t l a s s e n de b o o g n i e t c o n s t a n t i s , g r o t e v a r i a t i e s i n de s t r o o m m o e t e n v e r m e d e n worden, s t i j l afvallende karakteristiek wenselijk is.

z o d a t een

W o r d t d o o r e e n v e r l e n g i n g v a n d e b o o g de s p a n n i n g b.v. z a l de s t r o o m z i c h i n s t e l l e n op 245 A. z a l de s p a n n i n g o n g e v e e r n u l worden.

32 V o l t ,

dan

B i j een g r o t e k o r t s l u i t s t r o o m Het gedrag t i j d e n s

E r z u l l e n d o o r de t r a a g h e i d v a n

de m a c h i n e e c h t e r o v e r g a n g s t o e s t a n d e n o n t s t a a n .

d e z e o v e r g a n g s t o e s t a n d e n i s a l l e e n t e z i e n op een o s c i l l o s c o o p . Men s p r e e k t n u v a n een d y n a m i s c h e k a r a k t e r i s t i e k . INSCHAKELDUUR S t a a t e r b.v. zeggen: op een l a s t o e s t e l : I D = 40% b i j 300 A d a n w i l d i t b i j e e n I D v a n 40% e n de boven

De max.

s t r o o m s t e r k t e = 3 0 0 amp.

t e m p e r a t u u r v a n h e t t o e s t e l mag d a n n i e t h o g e r w o r d e n d a n 60' omgevingstemperatuur n u i s .

ID =

l a s t ij d totale werktijd

~ 1 0 0 %

Dus;

3002

I~. .
40

lD = I 1

= x2

ID2 100

x2 = 3600

x = 190

B i j 190A k a n d e z e m a c h i n e d u s c o n s t a n t g e b r u i k t w o r d e n ! De i n s c h a k e l d u u r s p e e l t v o o r a l e e n r o l b i j i n t e n s i e f g e b r u i k v a n een t o e s t e l . B i j een t e k l e i n e d r a a g b a r e l a s t r a n s f o r m a t o r k e n n e n we v a n de z e k e r i n g e n . c a p a c i t e i t k a n verhoogd worden d o o r 2 g e l i j k e a l l e m a a l h e t v e r s c h i j n s e l van h e t "doorslaan" De i n s c h a k e l d u u r c.q.

t o e s t e l l e n p a r a l l e l t e s c h a k e l e n met d e z e l f d e i n s t e l l i n g .

OPEN S P A N N I N G

De "open s p a n n i n g w i s de s p a n n i n g d i e o p t r e e d t i n een k e t e n , deze v e r b r o k e n i s e n deze i s ongeveer 60-85 V. N o r m a a l g e s p r o k e n i s d i t geen bezwaar, l a s s e n i n gesloten,

als

maar aan b o o r d moet b i j ge-

v o c h t i g e r u i m t e n een v e i l i g h e i d s o f l a s r e l a i s

b r u i k t worden wat de open s p a n n i n g z a l v e r l a g e n t o t c a 4 2 V. Denk b i j h e t g e b r u i k blijven zitten! v a n l a n g e k a b e l s ook aan h e t g e v a a r v a n v e r -

b r a n d e n wanneer ze o p g e r o l d op de machine o f z e l f s o m de machine

De LASPLAATS o f LASCABINE

fig.

3.10 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.

e n 3.11 l a s g o r d ijn/scherm brandblusser a fzuiging werkstuk koperen r o o s t e r lastafel lastrafo verlichting klem elektrode kast a-hoogte mal

elektrode houder/lastang g e i s o l e e r d e houder massa

aardklem

bikhamer lastang staalborstel e l e k t r o d e houder lasschort veiligheidsbril lashandschoen laskap

3.1 . l .3

VLAMBOOGLASSEN MET AFSMELTENDE ELEKTRODE

V o o r w a a r d e v o o r h e t o n t s t a a n v a n e e n goed s m e l t b a d z i j n : j u i s t e l e n g t e v a n de b o o g goed v o l g e n v a n de s l a k ( v a s t e hand, j u i s t e voortloopsnelheid, j u i s t e s t r o o m i n s t e l l i n g en e l e k t r o d e stand). onbeschadigde e n d r o g e t o e s t a n d van de e l e k t r o d e b e k l e d i n g moet c e n t r i s c h om de m e t a a l d r a a d z i t t e n

Het gesmolten e n samenvloeiende m a t e r i a a l van werkstuk en e l e k t r o d e v o r m t h e t smeltbad. De d i e p t e t o t waar h e t w e r k s t u k s m e l t noemt men fig. 3.12 wat de o v e r g a a n d e d r u p p e l e n h e t s m e l t I n gede i n b r a n d i n g s d i e p t e .

De e v e n e e n s a f s m e l t e n d e b e k l e d i n g v a n de e l e k t r o d e v o r m t e e n v l o e i b a a r l a a g j e e n een gaswolk, b a d b e s c h e r m e n t e g e n i n d r i n g e n v a n z u u r s t o f u i t de l u c h t .

s t o l d e t o e s t a n d b e s c h e r m t de s l a k de l a s t e g e n t e s n e l l e a f k o e l i n g . P r o b e e r de l a s n a d e n zo s c h o o n m o g e l i j k t e h o u d e n e n v r i j v a n o l i e , v e t e n r o e s t omdat d i t t i j d e n s h e t l a s s e n g a a t g a s s e n e n g a s h o l t e s i n h e t materiaal veroorzaakt. V e r w i j d e r z o v e e l m o g e l i j k oude v e r f k u n n e n komen. l a g e n v o o r e r g e l a s t w o r d t e n wees z e e r v o o r z i c h t i g met s p e c i a l e c a o t i n g s i n t a n k e n omdat h i e r z e e r q i f t i q e g a s s e n v r i j Wees i n d i t v e r b a n d ook v o o r z i c h t i g met h e t w e g s l i j p e n v a n c o a t i n g s , ook h e t f i j n e s t o f k a n z e e r s c h a d e l i j k v o o r de g e z o n d h e i d z i j n !

H e t STARTEN De b e s t e m a n i e r om e e n e l e k t r o d e t e s t a r t e n i s om hem a a n t e s t r i j k e n z o a l s b i j een l u c i f e r . Op d e z e man i e r z a l h i j n i e t zo g e m a k k e l i j k v a s t v r i e z e n w a t v o o r a l b i j de b a s i s c h e e l e k t r o d e s n e l z a l gebeuren. Omdat i s een e l e k t r o d e k e l k v o r m i g opbrand,

h e t b i j een r e e d s g e b r u i k t e e l e k t r o d e aan t e b e v e l e n h e t r a n d j e b e k l e d i n g e e r s t weg t e b r e k e n . TOEVOERBEWEGING Omdat de e l e k t r o d e a f s m e l t t i j d e n s h e t lassen, z a l d e z e m e t e e n s n e l h e i d ge-

l i j k a a n de a f s m e l t s n e l h e i d m o e t e n worden aangevoerd ( b i j een g e l i j k b l i j v e n d e booglengte).

VOORTLOOPSNELHEID b e w e g i n g i s 70-80. Deze i s b e k e n d a l s de ELEKTRODE HOEK.

3-12

De c o r r e c t e hoek v a n de e l e k t r o d e i n de r i c h t i n g van de v o o r t l o o p De d i k t e v a n de l a s d i e n e e r g e s m o l t e n w o r d t , wordt h o o f d z a k e l i j k Te hoge s n e l Te

b e p a a l d d o o r de e l e k t r o d e hoek met v o o r t l o o p s n e l h e i d . l a n g z a m e s n e l h e i d g e e f t e e n d i k k e gesmoorde l a s . STOPPEK-AANHECHTEW Wanneer een l a s n i e t v e r l e n g t h o e f t t e worden,

h e i d g e e f t e e n t e dunne l a s d i e b o v e n d i e n s l e c h t i n g e b r a n d i s .

moet h i j op de

c o r r e c t e m a n i e r a f g e b r o k e n worden z o n d e r d a t e r op h e t e i n d e e n krater overblijft.

Om d e z e k r a t e r t o c h g e v u l d t e k r i j g e n ,

w o r d t de

e l e k t r o d e op h e t e i n d a.h.w. vullen.

t e g e n w a a r d s g e r i c h t om de k r a t e r t e

stoppen

14

A l s e e n e l e k t r o d e a a n g e s l o t e n moet w o r d e n aan e e n l a s , moet e r onge-

v e e r . 6 mm n a de k r a t e r g e s t a r t worden, vullen. w a a r n a de e l e k t r o d e t e r u g Het d i r e k t a a n s l u i t e n ver-

bewogen w o r d t om deze weer e e r s t t e e i s t e r g v e e l e r v a r i n g omdat de d i k t e op h e t e i n d e v e r l o o p t .

starten 15

ZWAAIEN D i t i s een h e e n e n weer gaande b e w e g i n g v a n de e l e k t r o d e om z o v e e l mogelijk materiaal, per keer lassen, neer t e smelten. H e t k a n ge-

s c h i e d e n b i j h e t maken v a n d i k k e l a s s e n o n d e r d e hand o f b i j h e t o p l a s s e n van g r o t e r e oppervlakken. I n h e t a l g e m e e n moet de b e w e g i n g ontstaan.

r e g e l m a t i g z i j n e n mogen e r geen " a c h t j e s "

De b e s t e m a n i e r v a n z w a a i e n i s h i e r n a a s t aangegeven. b e w e g i n g a.h.w. Omdat d e z w a a i een lassen over de

v o o r g a a n d e l a a g h e e n i s , mag d e breedte waarover h e t kan geschieden niet te groot zijn,

3

4 keer de

elektrode d i k t e ( l e t op = draaddikte). Wordt h i j b r e d e r u i t g e v o e r d , dan is

I zwaaien

16

d e s l a k a l t e v e e l a f g e k o e l d e n z a l n i e t meer c o r r e c t v l o e i b a a r worden.
STAND V A N D E E L E K T R O D E

De e l e k t r o d e s t a n d ,

i s d e s t a n d t.o.v.

d e w e r k s t u k p l a t e n o f naad-

vormen e n i s m e e s t a l i n h e t v e r t i k a l e v l a k d w a r s o p d e v o o r t l o o p r i c h t i n g gegeven. W a n n e e r m e e r d e r e l a g e n i n b.v. d e e l e k t r o d e h o e k t.o.v. kan blijven. e e n h o e k l a s g e l e g d moeten worden, dan terwijl z a l e r b i j elke l a a g een andere elektrode stand nodig z i j n ,

de voortlooprichting i n principe g e l i j k

oplassen

van

lagen

17

Wanneer e e n o p p e r v l a k t e o p g e l a s t

wordt,

is h e t mogelijk snoeren te
B i j e l k e 2e

t r e k k e n d i e e l k a a r v o o r o n g e v e e r 1/3 d e e l o v e r l a p p e n . e n v o l g e n d e l a a g z a l d e e l e k t r o d e s t a n d o n g e v e e r 70' wordt! f i g . 3. 1 7 C

zijn.

Vaak d e

l a s e e r s t z o r g v u l d i g s c h o o n v o o r e r weer e e n n i e u w e l a a g a a n g e b r a c h t
D e z e l a s m e t h o d e w o r d t o o k wel " v e r k a n t l a s s e n " genoemd. Een v o o r d e e l

i s d a t e l k e n i e u w e l a a g , d e v o r i g e a l s h e t ware z a l . u i t g l o e i e n w a a r d o o r e e n homogene l a a g o n t s t a a t .

E l e k t r o d e s m o e t e n i n p r i n c i p e zo goed m o g e l i j k g e h e e l g e b r u i k t worden. 4 0 mm, Met h e t

i n g e k l e m d e g e d e e l t e mee o n g e v e e r t o t P r o b e e r ook k o r t e s t u k k e n t e geh i e r m e e k a n men b o v e n d i e n goed van een e l e k bruiken, trode.

oefenen i n h e t " a a n s l u i t e n " m a a k t de h o u d e r k a p o t ,

Te k o r t o p b r a n d e n v a n de e l e k t r o d e t e r w i j l bovendien

de k o p t e g e n h e t w e r k s t u k aan z a l komen e n e e n s l e c h t e l a s z a l h e t g e v o l g zijn, Het l a s s e n van a f s m e l t e n d e e l e k t r o d e s v e r e i s t een b e h o o r l i j k e oefen i n g omdat e r z o v e e l v e r s c h i l l e n d e f a c t o r e n een r o l s p e l e n , p a s wanneer de v e r booglengte en

s c h i l l e n d e bewegingen a l s v o o r t l o o p s n e l heid, toevoerbeweging,

z w a a i e n a.h.we

i n s t i n k t i e f geschieden,

z a l een mooie r e g e l m a t i g e l a s o n t s t a a n

3.1.2 LASVERBINDINGEN
De t e v e r b i n d e n d e l e n m o e t e n e e r s t op maat gemaakt w o r d e n e n b i j w e r k s t u k k e n met e e n " d o o r l a s s i n g l ' moet b o v e n e e n b e p a a l d e p l a a t d i k t e Schaven e n a u t o g e e n s n i j d e n z i j n e e n a f s c h u i n i n g a a n g e b r a c h t worden.

de m e e s t t o e g e p a s t e methoden w a a r b i j men b i j h e t a u t o g e e n s n i j d e n de snede z o r g v u l d i g s c h o o n moet maken om o x i d e i n s l u i t i n g t e v o o r komen.

I n de p r a k t i j k m o e t e n a l l e w e r k s t u k k e n b i j h e t samenbouwen e e r s t i n e l k a a r worden gehecht. Omdat de h e c h t l a s e e n d e e l i s v a n de l a s moet deze op de j u i s t e w i j z e u i t g e v o e r d w o r d e n om l a t e r geen s l e c h t e p l a a t s e n i n de l a s t e geven.

H e c h t e n d o e t men i n p r i n c i p e met e e n dunne g e m a k k e l i j k startende e l e k t r o d e en zoveel m o g e l i j k op de k o p s e k a n t e n met e e n zo hoog m o g e l i j k e ampdres. Probeer t e vermijden

d a t e e n h e c h t op de p l a a t s k o m t waar j e m o e t s t a r t e n om e e n f o u t b e g i n t e voorkomen. Met o n d e r s c h e i d t t u s s e n twee h o o f d g r o e p e n v a n l a s v e r b i n d i n g e n : Stompe l a s v e r b i n d i n g e n Niet-stompe lasverbindingen

3.1.2.1

STOMPE LASVERBINDINGEN

Onder e e n stompe l a s v e r b i n d i n g v e r s t a a t men een l a s v e r b i n d i n g w a a r i n t u s s e n de v e r b o n d e n d e l e n g e e n s p l e e t v o o r k o m t , w e l k e h o e k de b e i d e d e l e n t e n opz i c h t e van e l k a a r worden g e p l a a t s t . De l a s s e n w e l k e b i j w e r k s t u k k e n d i e i n elkaars verlengde l i g g e n voorkomen, z i j n a l t i j d stompe l a s I n h e t algemeen o n v e r s c h i l l i g onder

verbindingen.

w o r d t een l a s v e r b i n d i n g aangegeven met de l e t t e r w e l k e gevormd k a n w o r d e n i n h e t n e e r g e s m o l t e n materiaal, Welke n a a d v o r m men z a l

STOMP

) &
-

20

kiezen hangt af,

v a n de p l a a t d i k t e e n de b e r e i k b a a r h e i d v a n de Bovendien

p l a a t om hem v a n a f n o f t w e e k a n t e n t e k u n n e n l a s s e n .

i s h e t soms m o g e l i j k om h e t w e r k s t u k i n e e n b e p a a l d e s t a n d n e e r t e leggen, w a a r d o o r de g e m a k k e l i j k e m a n i e r " i n h e t g o o t j e " o f " o n d e r

de h a n d " b e r e i k b a a r w o r d t .

SYMBOLEN

VOOR

LASNAADVORMEN

hoeklas

d u b b e l e U of I

halve V

r
P
b
22

halve U

b u i t e n hoek

T-N A A D
I n h o r i z o n t a l e s t a n d w o r d t de open T-naad t o e g e p a s t i n p l a a t d i k t e n van Voor p l a a t d i k t e n k l e i n e r d a n t e r w i. j 1 b i j p l a a t d i k t e n g r o t e r

2-3

mm.

2 mm i s de k a n s op d o o r b r a n d e n t e
groot, d a n 3 mm i n h o r i z o n t a l e s t a n d geen d o o r l a s s i n g v e r k r e g e n wordt. I-NAAD Deze m a n i e r v a n l a s s e n w o r d t t o e g e p a s t t o t e e n p l a a t d i k t e v a n c a 5 mm a l s de p l a a t v a n a f twee k a n t e n t e bereiken is. Men d i e n t e r o p t e l e t t e n d a t de naad d o o r h e t l a s s e n v a n de I e l a a g d i c h t gaat krimpen en h i j z a l dus voldoende g e h e c h t moeten worden. Voor h e t l a s s e n v a n de 2e

l'

24

l a a g moet de n a a d goed schoongem a a k t worden e n moet e e n hoge s t r o o m s t e r k t e g e k o z e n worden om e e n goede i n b r a n d i n g t e k r i j g e n . V-NAAD

Om t e z o r g e n d a t de s c h e r p e

k a n t e n b i j h e t l a s s e n v a n de d o o r l a s s i n g n i e t t e s n e l wegvloeie n e n e r een g a t o n t s t a a t i s h e t t e r deze s c h e r p e k a n t e n i e t s weg slijpen. De d o o r l a s s i n g w o r d t i n , i n c i p e met de s t e r k e r e BASISCHE ELEKTRODE g e l a s t omdat de k r a c h t e n op de l a s d o o r de k r i m p s p a n n i n g e n z e e r g r o o t k u n n e n worden. met e e n k o r t e vlamboog.
Om t e z o r g e n d a t de d o o r l a s s i n g r e g e l m a t i g z a l z i j n ,

25

De s t r o o m s t e r k t e w o r d t l a a g g e k o z e n e n

de e l e k t r o d e p u n t moet zo d i e p m o g e l i j k i n de naad g e b r a c h t worden i s het beter

e e n V-vormige

b e w e g i n g n a a r beneden t e maken w a a r d o o r h e t s m e l t b a d

goed b e h e e r s t k a n worden e n w a a r d o o r deze l a a g v l a k o f z e l f s i e t s h o l komt t e l i g g e n .

De s l a k moet z e e r goed w e g g e h a a l d w o r d e n !

De v u l l a g e n k u n n e n h e t

b e s t e met e e n g r o t e r e d i a m e t e r RUTIEL e l e k t r o d e gemaakt w o r d e n met e e n i e t s hoge s t r o o m s t e r k t e om e e n goede i n b r a n d i n g t e k r i j g e n . E r w o r d e n n e t z o v e e l v u l l a g e n g e l e g d t o t de n a a d n e t n i e t v o l i s e n de r a n d e n a l s r i c h t l i j n v o o r de s l u i t l a a g g e b r u i k t k u n n e n worden.

De s l u i t l a a g t e n s l o t t e ,

w o r d t met e e n t r a a g s t o l l e n d e R U T I E L e l e k t r o d e Deze s l u i t l a a g moet De s l u i t l a a g

gemaakt w a a r d o o r e e n g l a d u i t e r l i j k o n t s t a a t .

net i e t s b o l buiten het werkstukmateriaal uitsteken. t r o d e gespeeld wordt. worden, stel).

k a n met een 4 mm e l e k t r o d e g e l a s t w o r d e n w a a r b i j e r i e t s met de e l e k H i j k a n ook met e e n 5 mm e l e k t r o d e g e l a s t c a p a c i t e i t toew a a r b i j h i j gewoon g e t r o k k e n w o r d t ( l e t op,

O m t e g r o t e k r i m p v e r v o r m i n g i e t s t e voorkomen w o r d t w e l e e n

v o o r b o c h t g e g e v e n v o o r h e t l a s s e n v a n de I e l a a g .

X-NAAD Wanneer de p l a a t d i k t e t e g r o o t w o r d t , X-naad t e kiezen, moet men o v e r w e g e n om e e n

i n de I e p l a a t s omdat h i e r v o o r m i n d e r m a t e r i a a l

n e e r g e s m o l t e n h o e f t t e w o r d e n e n i n de 2e p l a a t s omdat h i e r b i j m i n d e r v e r v o r m i n g v a n h e t w e r k s t u k o n t s t a a t omdat e r " t e g e n g e l a s t " wordt. Een v o o r w a a r d e i s n a t u u r l i j k w e l d a t h e t w e r k s t u k omgekeerd moet k u n n e n worden o f d a t men aan t w e e z i j d e n b i j h e t w e r k s t u k k a n komen. I n de r e g e l z a l men w e i n i g l a s t h e b b e n v a n d o o r z a k k e n v a n de

I e l a a g a l h e e f t men weer w e l met k r i m p t e maken w a a r d o o r h e t v e r s t a n d i g i s v o o r de I e l a a g e e n BASISCHE ELEKTRODE t e k i e z e n .

3
Om e e n goede d o o r l a s s i n g e n b e r e i k b a a r h e i d v a n a f

-19

twee k a n t e n t e

hebben,

moet e e n v o o r o p e n i n g v a n t e n m i n s t e 3 mm aangehouden worden. moet de o n d e r z i j d e u i t -

Wanneer deze d o o r l a s s i n g n i e t v o l d o e n d e i s , g e h a k t worden e n d a n p a s o p g e v u l d .

De v e r d e r e o p v u l l i n g v a n de X-naad

g e s c h i e d t g e h e e l z o a l s b i j V-

naden,

met d i e n v e r s t a n d e d a t men z o v e e l m o g e l i j k "om e n omu l a s t .

De K-NAAD Deze w o r d t v a a k t o e g e p a s t b i j de d i k k e r e p l a t e n d i e u i t de z i j gel a s t m o e t e n w o r d e n o f b i j de d i k k e p l a a t l o o d r e c h t o p e l k a a r w a a r b i j maar,een p l a a t bewerkt i s . De s l u i t l a g e n w o r d e n I n h e t a l g e m e e n g a a t de d o o r l a s s i n g b e t e r a l s men op de n i e t v o o r b e w e r k t e p l a a t e e r s t e e n p a a r r u p s e n t r e k t . v e r k a n t g e l a s t om e e n m o o i v l o e i e n d g e h e e l t e uitgegloeid. k r i j g e n e n h i e r d o o r w o r d t de l a s a.h.w.

3.1 -2.2

NIET-STOMPE

LASVERBINDINGEN I n h e t algemeen

De HOEKLAS k a n l i g g e n d e e n s t a a n d u i t g e v o e r d worden. z a l de l i g g e n d e h o e k l a s de m i n s t e p r o b l e m e n geven.

De s t a a n d e v e r -

e i s t meer e r v a r i n g e n h i j z a l aan de v o l g e n d e ~ e i s e nm o e t e n v o l d o e n :

- De

45'

liggen l a s h o o g t e moet de j u i s t e a-hoogte

hebben. De i n b r a n d i n g i n de h o e k moet g o e d z i j n e n mag geen i n k a r t e l i n g hebben.

I n h e t a l g e m e e n k a n deze l a s goed gemaakt worden met e e n t r a a g s t o l l e n d e r u t i e l e l e k t r o d e w a a r b i j slepend g e l a s t kan worden e n w a a r b i j een f r a a i g l a d u i t e r l i j k ontstaat. Moet e r e e n d i k k e r e l a s gemaakt worden d a t met s l e p e n d a n moet deze h o e k l a s opgebouwd worden u i t b e r e i k t k a n worden, k a n worden.

3 l a g e n w a a r b i j eveneens een t r a a g s t o l l e n d e r u t i e l e l e k t r o d e g e b r u i k t

s t a a n d e hoeklar
De I e l a a g w o r d t s l e p e n d g e l a s t w a a r b i j de e l e k t r o d e hoek v r i j k l e i n gehouden mag worden w a a r d o o r de s l a k goed n a a r a c h t e r e n g e b l a z e n wordt. De e l e k t r o d e s t a n d i s o n g e v e e r m i d d e n i n de h o e k w a a r b i j de h o o g t e z o d a t h e t m a t e r i a a l g e l i j k m a t i g o v e r b e i d e p l a t e n v e r d e e l d wordt. De 2e l a a g w o r d t met de I e l a a g samengesmolten, p r e c i e s g e l i j k moet z i j n aan de I e l a a g . v e e l r e c h t e r e n o n g e v e e r 80'. De 3e l a a g w o r d t t e n s l o t t e t u s s e n de r e e d s n e e r g e s m o l t e n l a g e n e n de o p s t a a n d e p l a a t g e l e g d w a a r b i j de e l e k t r o d e s t a n d n a a r 40' g a a t e n b o v e n d i e n w o r d t d e s t r o o m s t e r k t e 1 0 Ampere k o u d e r g e z e t om t e v e e l u i t z a k k e n v a n deze 3e l a a g t e voorkomen. De e l e k t r o d e s t a n d i s nu

OVERLAP NAAD
Deze m a n i e r v a n l a s s e n w o r d t a l l e e n t o e g e p a s t a l s e r a b s o l u u t g e e n s t e r k t e e i s e n aan h e t m a t e r i a a l g e s t e l d worden. Wanneer e r g r o t e t r e k k r a c h t e n opkomen z a l e r e e n k o p p e l o n t s t a a n w a a r d o o r de p l a t e n inscheuren.

Een v e r b e t e r d e m a n i e r i s i n f i g . e l k a a r s verlengde liggen.

3.348

gegeven waar de k r a c h t e n i n

VOEGLAS e n RANDLAS W o r d t a l l e e n b i j dunne p l a a t t o e g e p a s t e n d i e n t meer v o o r a f d i c h t i n g dan v o o r s t e r k t e . Een s t e r k e u i t v o e r i n g o n t s t a a t a l s ze a l l e b e i gecombin e e r d worden b i j h e t z e l f d e werkstuk. De SPLEETNAAD e n de PROPLAS Deze naadvorm w o r d t a l l e e n t o e g e p a s t wanneer b i j e e n v e r b i n d i n g v a n t w e e w e r k s t u k k e n op e l k a a r , de o m t r e k geen g e l e g e n h e i d b i e f t om e e n l a s van voldoende s t e r k t e t e leggen.

35

H e t w o r d t ook t o e g e p a s t b i j g r o t e o v e r l a p p e n d e p l a a t v l a k k e n waar men n i e t o n d e r k a n komen, gaan s t a a n . maar d i e , wanneer ze rondom g e l a s t z i j n , bol

O m d i t t e voorkomen w o r d e n de p l a t e n goed a a n g e d r u k t e n O m t e voorkomen

w o r d t o p v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n e e n p r o p l a s gegeven. d a t een s l a k i n s l u i t i n g o n t s t a a t , gemaakt worden, o f met e e n b a s i s c h e e l e k t r o d e .

m o e t e n d e z e l a s s e n met e e n Ra

OPLASSEN v a n LAGEN D i t z a l m e e s t a l h e t g e v a l z i j n b i j h e t o p l a s s e n van s l i j t v a s t e lagen. Z o w e l v o o r nieuwbouw a l s v o o r r e p a r a t i e w e r k i s h e t i n v e l e g e v a l l e n m o g e l i j k om d e l e n d i e aan s t e r k e s l i j t a g e z i j n b l o o t g e s t e l d , s e l i j k van een h a r d e o f s l i j t v a s t e l a a g t e v o o r z i e n . slijtage, plaatZo k a n h e t o f de

w e r k s t u k e e n g r o t e r e l e v e n s d u u r k r i j g e n vanwege z ' n w e e r s t a n d t e g e n h e t gebruik van dure s t a a l s o o r t e n b l i j f t beperkt,

aanschaf van nieuwe dure onderdelen w o r d t u i t g e s t e l d ! H e t i s aan t e b e v e l e n om de I e l a a g met e e n n o r m a l e e l e k t r o d e h o e k e n e e n l o o d r e c h t e s t a n d o n d e r de h a n d t e v e r l a s s e n .

Om h e t gevaar

v a n s c h e u r v o r m i n g b i j h e t l e g g e n v a n de I e l a a g op e e n g r o o t k o u d w e r k s t u k t e voorkomen, gelast. t e voorkomen; w o r d t d e z e I e l a a g w e l met e e n PVC e l e k t r o d e V o o r v e r w a r m e n k a n b o v e n d i e n t o e g e p a s t w o r d e n om s c h e u r v o r m i n g laaggelegeerd s t a a l t o t 3 5 0 ' ~ en voor g i e t i j z e r

6 0 0 ~ ~ .

De 2e e n v o l g e n d e l a g e n m o e t e n z o g e l a s t w o r d e n d a t ze v o o r o n g e v e e r 1/3 d e e l met de v o o r g a a n d e l a a g samensmelten. De s t a n d v a n de e l e k -

t r o d e i s n u o n g e v e e r 75-8CI0 l a a g g e r i c h t wordt.

z o d a t de v l a m b o o g i e t s op de v o o r g a a n d e Maak b o v e n d i e n e l k e l a s r u p s

Op h e t e i n d e m o e t v o l d o e n d e a a n d a c h t g e s c h o n k e n

w o r d e n aan h e t o p v u l l e n v a n de k r a t e r ! z o r g v u l d i g schoon! Oe BUITENHOEKLAS

Deze v e r b i n d i n g k o m t v a a k v o o r b i j w e r k s t u k k e n d i e n i e t i n w e n d i g toegankelijk zijn. Oe v o o r o p e n i n g v a n de n a a d m o e t m i n i m a a l 2 mm Ook n u

z i j n om e e n goede e n r e g e l m a t i g e d o o r l a s s i n g t e k r i j g e n .

w o r d t de d o o r l a s s i n g weer m e t de s t e r k e BASISCHE e l e k t r o d e gedaan, w a a r b i j e e n V-vormige b e w e g i n g gemaakt w o r d t .

De s l a k moet z o r g v u l d i g v e r w i j d e r d worden e n de v u l l a a g w o r d t met e e n d i k k e r e RUTIEL e l e k t r o d e g e t r o k k e n . Wanneer de v u l l a a g a f i s mag de n a a d n e t n i e t v o l z i t t e n om e e n z e k e r e g e l e i d i n g - v o o r de s l u i t l a a g t e geven. De s l u i t l a a g t e n s l o t t e traagstollende mag met e e n d i k k e r e ,

RUTIEL e l e k t r o d e g e l a s t worden i e t s a a n de koude k a n t e n p r a k t i s c h r e c h t o p w a a r d o o r e e n mooi, gelijkm a t i g en rond oppervlak ontstaat. I n h e t algemeen z a l men b i j h e t maken v a n een d o o r l a s s i n g , nieuwe e l e k t r o d e , zwakking ontstaat. Wanneer men e e n a a n s l u i t i n g moet maken, moet de n i e u w e e l e k t r o d e r u i m v a n t e v o r e n a a n g e s t r e k e n worder w a a r n a men r u s t i g n a a r h e t a a n s l u i t p u n t t o e g a a t e n e e r s t a.h.w. "inprikt". goed beweging. Pas d a a r n a g a a t men v e r d e 1 met de V-vormige fouten maken b i j h e t a a n s l u i t e n van e e n waardoor een s l a k -

vul l a a g

i n s l u i t i n g en dus m a t e r i a a l ver-

G e e f t d e z e m a n i e r v a n a a n s l u i t e n m o e i l i j k h e d e n vanwege de l a s d i k t e o f gleufbreedte, d a n moet met de s l i j p t o l e e n " z o e k r a n d j e l l ingeslep e n worden w a a r d o o r e e n v e e l g e l e i d e l i j k e r o v e r g a n g v a n h e t r e e d s neergesmolten m a t e r i a a l ontstaat, Bovendien o n t s t a a t een b e t e r e voor-

v e r w a r m i n g z o d a t de e l e k t r o d e goed a a n h e t b r a n d e n i s a l s h e t e i n d e v a n de r e e d s g e l e g d e l a s b e r e i k t w o r d t .

H o e k l a s s e n worden i n v e r s c h i l l e n d e d i k t e n u i t g e v o e r d , d i k t e w o r d t aangegeven met de z.g. n e e r g e l a t e n wordt. ua-hoogtew.

w a a r b i j de

D i t i s de l a s d i k t e

gemeten a l s de l o o d l i j n v a n u i t de w o r t e l l i j n op h e t v l a k v a n de l a s

E r b e s t a a t v e r b a n d t u s s e n deze l'a-hoogte"
en de g e b r u i k t e e l e k t r o d e .

en de d i k t e v a n de p l a a t

B i j een gegeven p l a a t d i k t e :

a = 0,6

x dikte

D i t g e l d t a l s de l a s aan twee z i j d e n g e l e g d wordt.

B i j een gegeven e l e k t r o d e d i a m e t e r w o r d t b i j n o r m a a l l a s s e n ;
zeggen d a t e r een l e n g t e van o f hoogrendement e l e k t r o d e n . I n h e t algemeen k a n men n o o i t h o g e r gaan d a t een a-hoogte houden i s .

wat w i l Contact

250 mm m e e g e l a s t wordt,

de a-hoogte

g e l i j k aan de e l e k t r o d e d i a m e t e r .

D i t g e l d t n i e t v o o r de z.g.

van 5 mm dan

p e r k e e r l a s s e n omdat dan h e t s m e l t b a d n i e t meer i n de hand t e Moet e r t o c h e e n d i k k e r e l a s n e e r g e s m o l t e n worden, moet men o v e r g a a n op een "opgebouwdeu l a s .

3.1.2.3

LASFOUTEN e n C O R R E C T I E

H e t maken v a n een goede l a s i s a f h a n k e l i j k van: de s t r o o m s t e r k t e de b o o g l e n g t e s t a n d van de e l e k t r o d e v o o r t l o o p s n e l h e i d van de e l e k t r o d e h e t m a t e r i a a l e n de naad d i e g e l a s t moeten worden

3Wanneer de l a s e n z ' n omgeving g e i n s p e k t e e r d worden, fig. 3.41 zouden de v o l g e n d e f o u t e n o f onvolkomenheden o n t d e k t kunnen worden:

25

1.
2.

Spetters. Scheuren.

Kunnen voorkomen b i j een t e hoge s t r o o m s t e r k t e o f t e Kunnen voorkomen d o o r t e s n e l l e a f k o e l i n g o f d o o r v e r -

g r o t e b o o g l e n g t e waardoor de e l e k t r o d e g a a t s p r o e i e n . keerde voorbewerking van h e t m a t e r i a a l

3.
4.

I n b r a n d i n g d o o r t e hoge s t r o o m s t e r k t e o f v e r k e e r d e e l e k t r o d e stand. S l a k i n s l u i t i n g door f o u t e a a n s l u i t i n g , verkeerde e l e k t r o d e s t a n d o f n i e t goed schoonmaken v a n de voorgaande l a s

5.
6.

O n g e l i j k e l a s b r e e d t e l oor o n r e g e l m a t i g e v o o r t l o o p s n e l h e i d . O n g e l i j k e vorm d o o r o n r e g e l m a t i g e beweging. Aansluitfout (holte of bult). p r o b e r e n t e voorkomen met v o o r b o c h t t e K r a t e r d o o r v e r k e e r d e stop. Vervorming door krimp, Klonters materiaal, stroomsterkte. geven e n s p e c i a l e l a s v o l g o r d e .

7.
8. 9. 10.

v o o r a l b i j de d o o r l a s s i n g d o o r t e hoge

11.
12.

Vervorming door hoeklas. V e r v o r m i n g d o o r V-naad.

ONVOLDOENDE INBRANDING b i j b.v.

een d o o r l a s s i n g v a n e e n V-naad

kan

- Verkeerde

v e r o o r z a a k t z i j n door: e l e k t r o d e s t a n d d o o r d e z e t e v e e l op n k a n t v a n de w a a r d o o r s l e c h t s n p l a a t goed i n g e b r a n d i s , beweging groef t e richten,

D i t k a n v o o r k o m e n w o r d e n d o o r de e l e k t r o d e e e n V-vormige t e 9even.V

- O p e n i n g o f a f s c h u i v i n g i s n i e t c o r r e c t u i t g e v o e r d w a a r d o o r de e l e k t r o d e n i e t d i e p g e n o e g i n de g l e u f k a n komen,WZ - De e l e k t r o d e h o e k i n v o o r t l o o p r i c h t i n g i s t e k l e i n w a a r d o o r de
warmte t e v e e l h o r i z o n t a a l v e r s p r e i d w o r d t .

- Te hoge v o o r t l o o p s n e l h e i d z o r g t e r v o o r d a t e r o n v o l d o e n d e t i j d i s om h e t w e r k s t u k m a t e r i a a l t o t s m e l t e n t e b r e n g e n . - Te d i k k e e l e k t r o d e g e b r u i k t w a a r d o o r deze n i e t d i e p genoeg i n h e t

m a t e r i a a l kan d o o r d r i n g e n en e r onvoldoende i n b r a n d i n g p l a a t s

70

Deze h o e k moet

8o0 z i j n . X

vindt.Y Amperage s t a a t t e l a a g w a a r d o o r o n v o l d o e n d e warmte b e s c h i k b a a r i s om h e t m a t e r i a a l t e s m e l t e n . Te g r o t e b o o g l e n q t e w a a r d o o r t e v e e l warmte v e r l o r e n g a a t n a a r de omringende b u i t e n l u c h t e n e r onvoldoende b e s c h i k b a a r i s v o o r een goede d o o r l a s s i n g .

TE VEEL INBRANDING
D i t k a n v o o r k o m e n worden d o o r i n de I e p l a a t s n a u w k e u r i g de f a b r i e k s v o o r s c h r i f t e n v o o r de e l e k t r o d e op t e v o l g e n e n i n de 2e p l a a t s d o o r de a f s c h u i n i n g v a n de V-naad t e maken. n i e t t e s c h e r p e n o n d e r de j u i s t e h o e k

Wanneer deze t e s c h e r p i s ,

i s e r maar

w e i n i g m a t e r i a a l om de warmte op t e nemen w a a r d o o r h e t m a t e r i a a l o n d e r u i t z a l zakken. af te slijpen. V-vormige D i t k a n voorkomen Probeer een

w o r d e n d o o r de s c h e r p e r a n d e n i e t s b e w e g i n g t e maken waar-

d o o r h e t m a t e r i a a l i n de o p e n i n g a.h.w. t i j d k r i j g t om i e t s t e s t o l l e n d o o r d a t de warmte d a n meer i n h e t p l a a t m a t e r i a a l g e s t o p t wordt. INBRANDING e n INKARTELING Deze f o u t e n komen h e t m e e s t v o o r b i j h e t maken v a n h o e k l a s s e n , w a a r b i j we n o g o n d e r s c h e i d t k u n n e n maken t u s s e n l i g g e n d e en staande hoeklassen. V o o r de l i g g e n d e h o e k l a s k a n men h e t b e s t e de Z U Q E e l e k t r o d e o f de t r a a g s t o l l e n d e RUTIEL e l e k t r o d e k i e z e n omdat d e z e e e n l a n g z a a m s t o l l e n d b a d h e b b e n e n d a a r d o o r e e n v l a k eb ge-

l i j k m a t i f u i t e r l i j k hebben.

De j u i s t e s t r o o m s t e r k t e i s e r g b e l a n g r i j k Te hoge s t r o o m -

omdat d e z e s t r o o m s t e r k t e j u i s t de m o e i l i j k h e d e n g e e f t . p l a t e n z a l m e e s t a l i n k a r t e l i n g geven, fig.

s t e r k t e g e c o m b i n e e r d met e e n s l e c h t e v u l l i n g o f a a n v l o e i n g b i j de

45

A,

t e r w i j l een t e

l a g e s t r o o m s t e r k t e e n d u s t e k o u d e l a s een b o l l e l a s r u p s g e e f t , fig.

45

B.

B i j de s t a a n d e h o e k l a s z i j n de o m s t a n d i g h e d e n i e t s a n d e r s e n k u n n e n de f o u t e n n o g g e m a k k e l i j k e r o p t r e d e n omdat e r v l o e i b a a r m a t e r i a a l t e g e n e e n v e r t i k a a l v l a k o p g e s t u w d moet worden. gladde u i t e r l i j k . Ook h i e r k i e s t men v o o r e e n ZURE o f t r a a g s t o l l e n d e RUTIEL e l e k t r o d e vanwege h e t m o o i e H e t i s e c h t e r t e b e g r i j p e n d a t men s n e l i n k a r t e -

l i n g e n k r i j g t en d a t de l a s g e m a k k e l i j k o n d e r u i t z a l zakken b i j e e n t e hoge s t r o o m s t e r k t e .

Yen moet p r o b e r e n e e n m o o i e v l a k k e l a s t e maken e n wanneer deze t e bol is, z a l de s t r o o m s t e r k t e t e l a a g z i j n . Ook e e n t e h o l l e l a s i s

Om

i n p r i n c i p e n i e t goed.

Door een v e r k e e r d e e l e k t r o d e s t a n d i s h e t

m o g e l i j k d a t de l a s r u p s t e v l a k o f t e s t e i l z a l komen t e l i g g e n . t r i s c h e stand j u i s t z i j n ,

e e n c o r r e c t e l a s t e maken moeten d u s h e t a a n t a l amperes e n de e l e k t e r w i j l h e t s m e l t b a d z e e r n a u w k e u r i g i n de Een f o u t d i e aan de b u i t e n k a n t

g a t e n gehouden moet w o r d e n om h e t goed a a n v l o e i e n v a n h e t m a t e r i a a l e n de s l a k i n de g a t e n t e houden. n i e t o n t d e k t k a n w o r d e n i s de n e g a t i e v e o f o n v o l d o e n d e h o e k i n b r a n d i n g d i e o n t s t a a t a l s de e l e k t r o d e t e k o u d i s o f n i e t v o l d o e n d e d i e p gehouden w o r d t , gevuld is. POREUSHEID w a a r d o o r e e n g o o t j e o n t s t a a t w a t n i e t met m a t e r i a a l

- Vuil

P o r e u s h e i d k a n h e t r e s u l t a a t z i j n van: w e r k s t u k r n a t ~ r i a a l . Wanneer e r vet, roest, v e r f enz. op de zal olie,

werkstukken overgebleven i s ,

r-Q-l
,.

d i t t i j d e n s h e t l a s s e n gaan gassen, waardoor d i t gas a l s k l e i n e b a l l e t j e s i n het gestolde materiaal achterblijven.

4 7

Soms worden ook k l e i n e k r a t e r t j e s gevormd d i e z e e r m o e i l i j k d i c h t

- Vochtige
vorming.

t e krijgen zijn. e l e k t r o d e n d i e a f s m e l t e n z u l l e n gaan stomen, h e t samen s m e l t e n d e m a t e r i a a l z a l d u s v e r s t o o r d worden d o o r deze stoomBewaar daarom ook a l t i j d de a a n g e b r o k e n p a k k e t t e n i n e e n I n h e t b i j z o n d e r BASISCHE e l e k t r o d e n z i j n e r g s t o f f e n i n h e t werkstukmateriaal. a u t o m a t a n s t a a l waar l o o d e n / o f D i t i s vooral het z w a v e l aan t o e g e waardoor droogkast.

- Toegevoegde
voegd i s .

hygroscopisch. g e v a l b i j b.v.

Deze s t o f f e n gaan t i j d e n s h e t l a s s e n gassen,

poreusheid ontstaat. o f sommige R.V.S.

H e t moet g e l a s t worden met e l e k t r o d e s waar z o a l s BASISCHE

i n de b e k l e d i n g n e u t r a l i s e r e n d e s t o f f e n z i t t e n ,

elektroden. Hierbij i s

Te g r o t e b o o g l e n g t e .

de h o e v e e l h e i d beschermgas n i e t meer v o l d o e n d e , z o d a t de

z u u r s t o f e n s t i k s t o f u i t de l u c h t h e t smeltbad kunnen b i n n e n dringen. Te hoge v o o r t l o o p s n e l h e i d g e e f t s l a k e n g a s i n s l u i t i n g e n omdat h e t neergesmolten m a t e r i a a l t e

s,",';< C=

l!\ 1
' J ,

/z
4 8

s n e l s t o l t w a a r d o o r b e p a a l d e s t o f f e n n i e t aan de o p p e r v l a k t e i n de s l a k k o n d e n komen. SCHEURVORMING Scheuren o n t s t a a n m e e s t a l b i j een meerassige v e r h i n d e r d e k r i m p v e r -

- Wanneer - De vorm - Niet

vorming.

E r z i j n v i e r hoofdoorzaken van scheurvorming.

p l a t e n i n g e k l e m d met e e n dunne l a s g e l a s t worden k a n P r o b e e r daarom

d o o r de k r i m p e n d e w e r k i n g de l a s gaan s c h e u r e n .

z o v e e l m o g e l i j k de w e r k s t u k k e n v r i j l i g g e n d t e l a s s e n . v a n de l a s k a n v a n i n v l o e d z i j n o p de s c h e u r v o r m i n g ,

p r o b e e r een v l a k k e o f i e t s b o l l e l a s t e leggen. goed o p g e v u l d e n a d e n v e r t o n e n e e n v o o r a l een i n n e i g i n g t o t scheuren,

k a r t e l i n g kan h e t b e g i n van scheur-

vorming z i j n . Te s n e l l e a f k o e l i n g v a n e e n dunne l a s op e e n d i k w e r k s t u k k a n s c h e u r v o r m i n g veroorzaken.

I

A4
4 9

P r o b e e r e v e n t u e e l h e t w e r k s t u k v o o r t e verwarmen o f hamer de n e e r g e s m o l t e n l a s i n e l k a a r om de s p a n n i n g e n e r u i t t e h a l e n . een m o g e l i j k h e i d z i j n b i j h e t l a s s e n van g i e t i j z e r . D i t kan

3.1.2.4

KRIMP wanneer h e t v e r h i t w o r d t u i t z e t t e n e n wanneer h e t a f Wanneer de k r a c h t e n v a n u i t z e t t e n e n z a l d i t r e s u l t e r e n i n ver-

Metaal zal,

g e k o e l d w o r d t weer k r i m p e n . vorming en/of scheurvorming.

k r i m p e n n i e t i n de h a n d gehouden worden,

Omdat h e t l a s m a t e r i a a l i n v l o e i b a r e t o e s t a n d op o f i n h e t w e r k s t u k g e b r a c h t wordt en na a f k o e l i n g g a a t krimpen, W e kunnen s t e l l e n d a t : ALLE LASSEN Z 1 JN KLEINER (KOSTER, DAN DE VOORBEWERKTE LASNADEN. W e s p r e k e n v a n LANGSKRIMP, de h a n d v a n e e n V-naad, d e z e k a n opnemen. DWARSKRIMP e n DIKTEKRIMP, z u l l e n bespreken. n i e t s omdat de d i k k e p l a a t d a n zou h e t w e l k e we aan f i g . 51 SMALLER,DUNNE R ) z u l l e n we b i j l a s s e n

dus a l t i j d k r i m p k r i j g e n d i e i n a l l e r i c h t i n g e n o p t r e e d t .

Van de l a n g s k r i m p m e r k e n we i n e e n V-naad

Zouden we e e n dunne p l a a t l a s s e n ,

w e r k s t u k gaan golven. De d i k t e k r i m p i s v e r h o u d i n g s g e w i j s e r g k l e i n e n z a l v e r w a a r l o o s d worden. De d w a r s k r i m p s p e e l t e e n g r o t e r o l . I n de l e l a a g worden de De v o l g e n d e l a g e n p l a t e n a l l e e n n a a r e l k a a r t o e g e t r o k k e n e n a l s de p l a t e n v r i j l i g g e n d g e l a s t worden, d o e n d i t ook, h e e f t d i t v e r d e r geen g e v o l g e n . maar n u z i t de d o o r l a s s i n g e r a l i n d i e a f g e k o e l d i s Deze l a a g e n e l k e v o l g e n d e g a a t nu a l s

en n i e t v e r d e r z a l krimpen.

s c h a r n i e r w e r k e n w a a r d o o r h e t w e r k s t u k s t e r k v e r v o r m d z a l worden.

voor b o c h t

Deze v e r v o r m i n g k a n v o o r k o m e n w o r d e n d o o r n a h e t h e c h t e n e e n v o o r h e t l a s s e n v a n de g r o n d l a a g o f d o o r l a s s i n g , " v o o r b o c h t u t e geven. v o o r b o c h t verdwenen. E e n a n d e r e m o g e l i j k h e i d i s h e t g e b r u i k maken v a n d e X-naad d i t mogelijk is, ( d i k k e p l a a t en v a n t w e e k a n t e n l a s s e n ) . wanneer de p l a t e n e e n z.g.

N a d a t de w e r k s t u k k e n g e l a s t z i j n i s deze

Nu z a l d o o r h e t om e n om l a s s e n v a n de l a g e n de v e r v o r m i n g v a n e l k e l a a g d o o r de v o l g e n d e l a a g t e n i e t w o r d e n gedaan.

om e n o m
"

lassen

METHODEN O M VERVORMING TE VOORKOMEN

- Inklemmen van h e t werkstuk. D i t g e e f t w e i n i g o f geen v e r v o r m i n g , maar g r o t e i n w e n d i g e s p a n n i n g e n . - V r i j l i g g e n d l a s s e n . D i t g e e f t g r o t e v e r v o r m i n g e n , maar w e i n i g

krimpspanning. VOORBCCHT w o r d t g e g e v e n z o d a t n a h e t l a s s e n de p l a t e n o f w e r k s t u k k e n precies r e c h t getrokken z i j n . o p g e v u l d m o e t worden. d i k t e gebruikt. v o o r de X-naad voorbocht! B i j de V-naad moet e v e n t u e e l r e k e n i n g gehouden w o r d e n met de a f s c h u i n i n g omdat a n d e r s t e v e e l m a t e r i a a l De V-naad w o r d t t o t o n g e v e e r 1 8 mm p l a a t B i j de h o e k l a s moet r e k e n i n g D a a r b o v e n t r e e d t z o v e e l v e r v o r m i n g op d a t b e t e r g e k o z e n k a n worden.

I n h e t a l g e m e e n z u l l e n we m o e t e n k i e z e n t u s s e n t w e e kwaden:

met de p l a a t s v a n de h e c h t e n gehouden w o r d e n b i j h e t g e v e n v a n

.voorbocht
5 3

KEGGEN w o r d e n g e b r u i k t om w e r k s t u k k e n v a n t e v o r e n i n de j u i s t e p o s i t i e t e b r e n g e n v o o r d a t ze g e l a s t worden. de j u i s t e v o o r o p e n i n g t e geven, t e positioneren. KLEMMEN w o r d e n g e b r u i k t om w e r k s t u k k e n t.o.v. positioneren. elkaar t e Ze k u n n e n t e D i t k a n g e b e u r e n om t.o.v. elkaar maar ook om ze b.v.

samen met vormen g e b r u i k t w o r d e n b i j dunne p l a t e n waar h e t t e v e e l aan warmte z o v e e l m o g e l i j k d o o r de v o r m w o r d t opgenomen. Het g e b r u i k van
54

r o o d k o p e r e n vormen i s aan t e b e v e l e n omdat deze n i e t h e c h t e n a a n s t a l e n werkstukken.

HECHTEN H e c h t e n d i e op r e g e l m a t i g e a f s t a n d e n v a n e l k a a r o v e r de g e h e l e w e r k s t u k l e n g t e gem a a k t worden, zorgen ervoor D o e t men d i t d a t de p l a t e n i n de j u i s t e positie blijven. niet,

d a n o n t s t a a t de z.g.

schaarwerking b i j h e t lassen. De h e c h t e n m o e t e n i n h e t a l gemeen met een n i e t t e d i k k e GEMAKKELIJK s t a r t e n d e e l e k t r o d e gemaakt worden w a a r b i j de s t r o o m s t e r k t e aan de hoge k a n t gehouden w o r d t om e e n goede i n b r a n d i n g t e k r i j g e n . LASVOLGORDE D i t h o u d t i n d a t de l a s i n g e d e e l t e s g e l a s t wordt, w a a r b i j de v o l g o r d e e n p l a a t s waar d i t g e b e u r d n a u w k e u r i g vaststaat. De b e d o e l i n g h i e r v a n i s d a t de e x p a n s i e e n k r i m p v a n de l a s s e n z o v e e l m o g e l i j k op e l k a a r afgestemd worden waardoor een e v e n w i c h t i n het krachtenspel ontstaat.
Om de s c h a a r w e r k i n g b i j

hechten zoveel m o g e l i j k t e v o o r k o m e n moet z o v e e l m o g e l i j k t e r u g l o p e n d g e h e c h t worden, fig. 56e H e t VERSPRINGEND l a s s e n w o r d t t o e g e p a s t om de i n v l o e d v a n de schaarwerking t e v e r k l e i n e n w a a r b i j t e l k e n d fifin e l e k t r o d e g e l a s t wordt, fig. 57.

Een i e t s b e t e r e methode i s h e t t e r u g l o p e n d l a s s e n ,

waarbij

v a n u i t h e t m i d d e n g e l a s t w o r d t en t e l k e n s om e n om e e n e l e k t r o d e v e r l a s t w o r d t met de l a s r i c h t i n g n a a r de b u i t e n k a n t g e r i c h t . B i j e e n A S Y M E T R I C H l i g g e n v a n de naden z a l ook e e n g r o t e k r i m p v o r m i n g o p t r e d e n z o d a t d i t z o v e e l m o g e l i j k vermeden moet worden, fig. 3.598. h u i d p l a t e n moet c o r r e c t u i t g e v o e r d w o r d e n H i e r b i j g e l d t d a t e e r s t de dwars-

De l a s v o l g o r d e v a n b.v.

om g e e n s c h e u r v o r m i n g t e k r i j g e n .

n a d e n e n d a n p a s de l a n g s n a d e n g e l a s t m o e t e n worden. H o e w e l e r d u s v e r s c h i l l e n d e methoden b e s t a a n om de v e r v o r m i n g zov e e l m o g e l i j k t e voorkomen, korrigeren. z a l men i n de p r a k t i j k t o c h m o e t e n D i t n a r i c h t e n k a n op m e c h a n i s c h e w i j z e g e s c h i e d e n o f H e t m e c h a n i s c h n a r i c h t e n k a n ge-

door h e t werkstuk t e v e r h i t t e n . s c h i e d e n d o o r b.v. strekken.

b i j dunne p l a t e n h e t m a t e r i a a l d o o r hameren t e

Warm n a r i c h t e n k a n g e s c h i e d e n a l s t e l a n g e s t u k k e n gew a a r n a de j u i s t e l e n g t e weer o n t s t a a t . 6 5 0 C.

O

k r o m p e n worden, t e g l o e i e n op

Krimp-

s p a n n i n g k a n men o p h e f f e n d o o r h e t g e h e l e w e r k s t u k s p a n n i n g s a r r n

H i e r b i j w o r d t de s t r u c t u u r v a n de l a s e n de D i t z a l w e l gebeuren b i j h e t normaal De k o n t r o l e op de v e r -

overgangszone n i e t bePnvloedt. gloeien, w a t op

9 5 0 ~ moet ~ geschieden.

kregen homogeniteit tussen lasovergang en moedermateriaal kan w o r d e n u i t g e v o e r d met m e c h a n i s c h e p r o e v e n .

3.1.3 ELEKTRODEN
De i n d i t h o o f d s t u k b e d o e l d e e l e k t r o d e n z i j n de z.g. t r o d e n d i e b i j h e t g e b r u i k opsmelten. h e t smeltbad gebeurt. beklede elekZ o a l s we h i e r v o o r a l g e z i e n h e b b e n m o e t e n we o n s goed r e a l i s e r e n w a t e r t i j d e n s h e t l a s s e n i n De t e k e n i n g v a n e e n a f s m e l t e n d e e l e k t r o d e b o v e n h e t w e r k s t u k i s h i e r daarom n o g m a a l s gegeven.

Lsmelt bad ca. 7000%.

60

E l e k t r o d e n w o r d e n gemaakt u i t r o l l e n d r a a d d i e met e e n m a c h i n e v a n

- Dompelen.

een b e k l e d i n g worden v o o r z i e n .

D i t kan geschieden door:

Op l e n g t e g e b r a c h t e k e r n d r a a d w o r d t i n e e n b a d g e d o m p e l t

z o d a t de b e k l e d i n g e r a a n p l a k t . Persen.

I n de m a c h i n e a u t o m a t i s c h de b e k l e d i n g e r omheen p e r s e n ,
E r k u n n e n zo ook e l e k -

a f k n i p p e n e n schoonmaken ( c o n t a c t v l a k k e n ) .

t r o d e n gemaakt w o r d e n m e t de b e k l e d i n g e r b i n n e n i n . De v o o r n a a m s t e f u n c t i e s d i e de b e k l e d i n g m o e t u i t o e f e n e n z i j n : vormen v a n de s l a k d i e t i j d e n s de d r u p p e l o v e r g a n g e n d i r e c t

- Het

na h e t l a s s e n h e t gesmolten metaal a f d e k t en beschermt tegen b i n n e n d r i n g e n v a n de l u c h t z o d a t geen i j z e r o x i d e e n i j z e r n i t r i d e gevormd w o r d t .

- Zonder
worden,

b e k l e d i n g kunnen e l e k t r o d e n s l e c h t s op g e l i j k s t r o o m v e r l a s t de d r u p p e l s zouden n i e t g e r i c h t worden en h o o f d z a k e l i j k De b e k l e d i n g m a a k t ze g e s c h i k t v o o r w i s s e l s t r o o m .

- Aan - De

gaan sproeien,

de b e k l e d i n g k u n n e n s t o f f e n t o e g e v o e g d worden d i e i n h e t

s m e l t b a d i n h e t s t a a l worden o p g e l o s t e n e r b i j z o n d e r e eigens c h a p p e n aan geven. l a s e i g e n s c h a p p e n w o r d e n g o e d d e e l s b e p a a l d d o o r de s t o f f e n waarA l l e e l e k t r o d e n voor normaal toch

u i t de b e k l e d i n g i s s a m e n g e s t e l d .

c o n s t r u c t i e s t a a l hebben een k e r n van h e t z e l f d e m a t e r i a a l ; l a s s e n ze a l l e m a a l v e r s c h i l l e n d .

S a m e n v a t t e n d k u n n e n we de f u n c t i e aangeven met h e t woord B I L 5

B = Beschermen d o o r g a s w o l k t e vormen,
smeltbad kan inwerken.

w a a r d o o r geen l u c h t op h e t

I = I o n i s e r e n v a n de l u c h t w a a r d o o r de e l e k t r o d e g e s c h i k t w o r d t v o o r
wisselstroom. L = Legeren door bepaalde s t o f f e n i n de b e k l e d i n g t e s t o p p e n d i e geb r u i k t worden om de k w a l i t e i t v a n h e t neergesmolten m a t e r i a a l t e verbeteren. Ook worden s t o f f e n

t o e g e v o e g d w a a r d o o r de z.g. Contact elektroden o f e l e k t r o d e n ontstaan.

S

>

100%

= S l a k , v l o e i b a a r om de o v e r g a a n d e
d r u p p e l e n op h e t s m e l t b a d e n i n g e s t o l d e t o e s t a n d op de l a s r u p s om hem t e g e n t e s n e l l e a f k o e l i n g t e beschermen.

Om t e komen t o t e e n e l e k t r o d e k e u z e moet men w e t e n w e l k m a t e r i a a l e r

g e l a s t moet worden.

W e k u n n e n e e n i n d e l i n g maken n a a r : o f hoge s t r e k s t e r k t e )

ongelegeerd s t a a l (lage-

opbrengen van harde o f s l i j t v a s t e l a g e n l a s s e n van g i e t i j z e r niet-ijzer metalen m e t a l e n i s e e n a p a r t g e b i e d w a t o.a. voor-

Het l a s s e n van n i e t - i j z e r

komt b i j k u n s t s t o f f e n e n w o r d t n i e t v e r d e r behandelt,

Wanneer we o n s b e p e r k e n v o o r d e n i e t g e l e g e e r d e s t a a l s o o r t e n

3 -37

vinden we : E A Z u r e b e k l e d i n g met e e n d u n v l o e i b a a r s m e l t b a d w a a r d o o r z e a l l e e n g e s c h i k t z i j n voor h o r i z o n t a a l lassen. Het u i t e r l i j k i s mooi g l a d . E R R u t i e l e l e k t r o d e v o o r algemene t o e p a s s i n g . E r wordt onders c h e i d t gemaakt i n : E R c o t r a a g s t o l l e n d v o o r o n d e r d e hand ERb n m a t i g s t o l l e n d v o o r a l g e m e n e t o e p a s s i n g ERa n l a n g z a a m s t o l l e n d v o o r v e r t i k a a l e n b o v e n h e t hoofd. E B B a s i s c h e b e k l e d i n g . N e u t r a l i s e r e n d e b e k l e d i n g , b i j z o n d e r ge-

s c h i k t v o o r h e t maken v a n d o o r l a s s i n g e n e n b i j dynamisch b e l a s t e c o n s t r u c t i e s . 2 EBa t o t s t a a l v a n 5 0 0 EBb t o t s t a a l v a n 6 2 0

m mm

mm^

Elk t y p e e l e k t r o d e h e e f t bovendien e e n e i g e n k l e u r k o d e r i n g welke a a n h e t k o p s e e i n d ( l a s t a n g z i j d e ) a a n g e g e v e n is. Deze k l e u r k o d e r i n g v e r g e m a k k e l i j k t h e t u i t e l k a a r houden van d i v e r s e s o o r t e n b i j h e t lassen. Bovendien worden nog d e v o l g e n d e l e t t e r t o e v o e g i n g e n g e b r u i k t : P = diepinbrand elektrode C P c o n t a c t e l e k t r o d e w e l k e s l e p e n d g e l a s t k a n worden.

De h i t t e v a n d e b o o g d o e t h e t w e r k s t u k s m e l t e n t o t o p e e n b e p a a l d e d i e p t e ( d e i n b r a n d i n g ) . Men moet v o o r e e n b e p a a l d e d i k t e m a t e r i a a l e e n a a n g e p a s t e e l e k t r o d e g e b r u i k e n . Het k a n e c h t e r wel e e n s v o o r komen d a t e e n w e r k s t u k v a n a f e e n z i j d e g e l a s t m o e t w o r d e n w a a r b i j d e e l e k t r o d e t e d i k z o u worden. I n d a t g e v a l g e b r u i k t men e e n d i e p inbrand elektrode.

3 -38
A l s c i j f e r t o e v o e g i n g e n k u n n e n d r i e c i j f e r s g e b r u i k t worden, m i n o f p l u s v a n de e l e k t r o d e dan 5 0 0 ~ wa ~ rmer) z i e NEN 1 0 6 2 b l z 3.39 Wanneer we de g e g e v e n s o p h e t p a k e l e k t r o d e n d u s a f l e z e n , we k u n n e n v i n d e n zouden waarbij n o g o p g e m e r k t moet w o r d e n d a t h e t v e r s c h i l v a n a a n s l u i t i n g aan de

5 0 0 ~ u i t~ m a a k t ( m i n aan e l e k t r o d e

Gontact elektrode

Beklede e l e k t r o d e ' R u t i e l type

m i n p o o l aan e l e k t r o d e wisselstroom ontsteekspanning 65V alleen horizontaal

l angzaamstO1lend

s t a a n d e hoeklas

BEWAREN VAN ELEKTRODEN E l e k t r o d e n z i j n e r g g e v o e l i g voor vocht, p e n e r g n a d e l i g b e i n v l o e d worden. e r g hygroscopisch, E l e k t r o d e n m o e t e n i n e e n z.g. a l s de b u i t e n l u c h t . w a a r d o o r de l a s e i g e n s c h a p Vooral basische elektroden z i j n bewaard worden d i e e l e k -

w a a r d o o r ze v a a k a l i n p l a s t i c v e r p a k t worden. "droogkast"

t r i s c h verwarmd w o r d t e n waar de t e m p e r a t u u r codering n i e t v e r l o r e n gaat! ELEKTRODE FOUTEN

1 0 ' ~ h o g e r moet z i j n

Z o r g b i j h e t openen v a n de p a k k e t t e n d a t de

De m e e s t voorkomende g e b r e k e n a a n a l e k t r o d e n k u n n e n z i j n : Vochtise elektroden. ontstaan, poreuze las. V o c h t i g e e l e k t r o d e n z i j n donkerder van k l e u r . Een l a n g e t i j d v o c h t i g z i j n g e e f t e e n v e r a n d e r d e s a m e n s t e l l i n g v a n de b e k l e d i n g w a a r d o o r de l a s e i g e n s c h a p p e n v e r a n d e r e n . H i e r d o o r z a l t i j d e n s h e t l a s s e n stoomvorming waardoor een o n r e g e l m a t i g e s l a k a f d e k k i n g o n t s t a a t en een

- Scheefbranden.
o p z i j schiet.

De b e k l e d i n g i s e x c e n t r i s c h om de k e r n g a a n z i t t e n w a a r d o o r h e t d u n s t b e k l e d e g e d e e l t e e e r s t w e g s m e l t e n w a a r d o o r de v l a m b o o g Ce e l e k t r o d e k a n aan Bn k a n t v o c h t i g z i j n , .waard o o r deze i e t s l a t e r g a a t s m e l t e n . Door een t e s c h u i n e s t a n d van

de e l e k t r o d e k a n deze s c h e e f gaan o p b r a n d e n .

I fouten

bii een elektrode

63

- Booqonderbrekinq
D i t k a n v o o r k o m e n d o o r e e n s l e c h t l a s t o e s t e l w a a r d o o r de s p a n n i n g

- Loslaten

g a a t schommelen o f d o o r e e n s p a n n i n g s v a l i n h e t n e t . v a n de b e k l e d i n g

D i t k a n v e r o o r z a a k t w o r d e n d o o r s t o t e n o f t e v e e l b u i g e n v a n de e l e k t r o d e o f d o o r r o e s t v o r m i n g op de k e r n d r a a d .

K E U R I N G VAN E L E K T R O D E N
T i j d e n s de f a b r i k a g e v a n e l e k t r o d e n w o r d e n p r o e v e n genomen om de k w a l i t e i t t e controleren. I n s t a n t i e s d i e c o n t r o l e u i t o e f e n e n z i j n o.a.:

- Sijkswaterstaat - Lloyds Register

enz.

9 i j k s t o e z i c h t op h e t Stoomwezen o f Shipping

E L E K T R O D E N VOOR S C H E E P V A A R T
I n h e t a l g e m e e n k u n n e n a l l e s o o r t e n g e b r u i k t worden. b i j g e l e g e e r d e s t a a l s o o r t e n e h OVS. bent.Rij grotere sterkte, Wel o p p a s s e n L a s n o o i t aan h i j s g e r e e d s c h a p o f maar d a n h e t w e r k s t u k e n

l a a d g e r i j z o n d e r d a t j e a b s o l u u t z e k e r w e e t w a t j e aan h e t d o e n basisch lassen, e l e k t r o d e e v e n t u e e l voorverwarmen e n b i j k r i t i s c h e w e r k s t u k k e n m o e t e n de e l e k t r o d e n a b s o l u u t d r o o g z i j n . B i j de o f f - s h o r e p r o d u c t i e g a a t men s t e e d s meer g e b r u i k maken v a n z o a l s extreme b e l a s t i n g e n

z e e r s p e c i a l e e l e k t r o d e n omdat de v e r v a a r d i g d e a p p a r a t u u r o n d e r z e e r z w a r e o m s t a n d i g h e d e n g e b r u i k t m o e t worden, e n temperatuursverschillen. M o e t e r a a n d e r g e l i j k e c o n s t r u c t i e s g e l a s t worden, a l t i j d a d v i e s aan de T-D elektrode fabrikant, v r a a g dan e e r s t

v a n h e t b e t r o k k e n b e d r i j f e n a a n de

mow

-?

mow

r?

m +m

X..

NI)

n : !
m

. n1
m
I )

nI )

n .

:#..A

Sn2

5-2

3.1.4 BENAMINGEN
G e l e t op h e t v o o r g a a n d e moeten we ons d u s goed r e a l i s e r e n wat we aan h e t doen z i j n b i j h e t e l e k t r i s c h l a s s e n . betreft, moeten we d u s z o r g e n v o o r : Wat de v e r b i n d i n g z e l f

- Goede b e r e i k b a a r h e i d z o d a t e e n v o l d o e n d e i n b r a n d i n g i n h e t p l a a t m a t e r i a a l wordt verkregen. - S e p e r k i n g v a n de n a a d i n h o u d z o d a t de v e r v o r m i n g e n de k o s t e n v a n

h e t n e e r g e s m o l t e n m a t e r i a a l zo k l e i n m o g e l i j k z i j n . S e p e r k i n g v a n de k o s t e n v a n v o o r b e w e r k i n g . Deze d r i e f a c t o r e n k u n n e n soms s t r i j d i g z i j n met e l k a a r maar ze z i j n b e p a l e n d v o o r de k e u z e v a n de n a a d v o r m e n deze moeten e v e n w i c h t i g op e l k a a r a f g e s t e m d z i j n . Een c o r r e c t e v o o r b e w e r k i n g v a n h e t t e l a s s e n m a t e r i a a l z a l e e n goede i n b r a n d i n g e n e e n j u i s t e k w a l i t e i t l a s geven. E n i g e benaming-

en d i e b i j h e t e l e k t r i s c h l a s s e n g e b r u i k t worden z i j n : U I T DE HAND. ligt, W i l zeggen d a t h e t nor-

werkstuk oppervlak h o r i z o n t a a l w a a r b i j de e l e k t r o d e maal voortbewogen wordt. I N HET GOOTJE. W i l zeggen d a t

h e t w e r k s t u k zo g e p o s i t i o n e e r d w o r d t d a t een g o o t o n t s t a a t d i e e e n v o u d i g g e v u l d k a n worden. MOEDERMATERIAAL. D i t i s a l het

w e r k s t u k m a t e r i a a l wat g e l a s t moet worden. Kan u i t n o f meerdere s t u k k e n bestaan.

TOEVOEGMATERIAAL.

I s h e t materi-

a a l wat i n g e s m o l t e n t o e s t a n d aan h e t s m e l t b a d toegevoegd w o r d t en e e n g e h e e l met h e t m o e d e r m a t e r i a a l g a a t vormen. M e e s t a l i n draad-

vorm* toegevoegd.

LASRUPS.

I s a l h e t g e s m o l t e n mate-

r i a a l ( i n c l u s i e f ) h e t gesmolten m o e d e r m a t e r i a a l w a t de l a s gevormd h e e f t . WARMTE BEINVLOEDE ZONE.Dit i s het

m o e d e r m a t e r i a a l w a t d o o r de warmte van h e t l a s s e n b e i n v l o e d i s . LASZONE i s h e t g e b i e d w a t z o w e l de l a s r u p s z e l f a l s de warmte b e i n v l o e d e zone i n s l u i t . Een DRAAD w o r d t i n h e t algemeen e e n e l e k t r o d e genoemd, men s p r e e k t soms ook o v e r e e n ' S T A A F '

STAPELEN.Noemt w a a r b i j a.h.w. VOORBOCHT,

men i n de p r a k t i j k h e t v e r t i k a a l omhoog l a s s e g , de ene l a a g op de a n d e r e g e l e g d w o r d t .

-f-

i s h e t geven van een

b e w u s t e s c h u i n t e t u s s e n de t e v e r binden delen, d i e na h e t a f l a s s e n verdwenen i s d o o r h e t k r i m p e n en vervormen van h e t werkstuk. INKARTELING noemt men de g e k a r t e l d e r a n d d i e o n t s t a a t a l s de z i j k a n t e n w e g g e s m o l t e n e n n i e t meer opgevuld z i j n . UITZAKKING i s w e g g e z a k t m a t e r i a a l w a a r d o o r de l a s n i e t meer 45 POSITIEVE HOEKINBRANDING.
O

T7

is.

I n de w o r t e l l i j n i s e e n s a m e n s m e l t i n g ontstaan.

NEGATIEVE HOEKINBRANDING.

I n de w o r t e l l i j n i s geen s a m e n s m e l t i n g ontstaan.

TENPEREND LASSEN.

ZO lassen dat

i e d e r e v o l g e n d e l a s r u p s de v o o r gaande a.h.w. u i t g l o e i d waar-

d o o r e e n b e t e r e warmte b e i n v l o e d d e zone b e s t a a t e n h e t mat e r i a a l e e n b e t e r e homogene samenstelling heeft. De SNELTZONE i s h e t g e b i e d v a n h e t m o e d e r m a t e r i a a l w a t sameng e s m o l t e n i s met h e t t o e v o e g materiaal. De LASAANSLUITING i s de l a a g d i e gevormd i s t u s s e n de s m e l t zone e n de warmte b e i n v l o e d d e zone. INBRANDINGSDIEPTE i s de d i e p t e t o t waar de l a s r u p s i n h e t moed e r m a t e r i a a l gedrongen i s . SMELTBAD. D i t i s h e t b a d met

v l o e i b a a r m a t e r i a a l wat o n t s t a a t t i j d e n s h e t l a s s e n o p de p l a a t s van i n b r a n d i n g . SLUITLAAG. Dit

is de boven-

k a n t v a n de g e r e d e l a s r u p s aan de k a n t vanwaar h i j g e l a s t i s . SCHUINEZIJOE. I s de s c h u i n b e -

w e r k t e z i j d e van h e t werkstuk. SCHERPE VOORBEWERKING k r i j g t men a l s de s c h u i n b e w e r k t e z i j d e geheel doorloopt, deze k a n i n de men

r e g e l i e t s a f g e s t o m p t worden,

noemt d i t e e n "STAAND BEENTJE".

De OPENINGS HOEK i s de hoek i n g r a d e n t u s s e n de twee w e r k s t u k k e n d i e aan e l k a a r g e l a s t moeten worden. De VOOROPENING i s de o p e n i n g t u s s e n de b e i d e w e r k s t u k k e n i n , op de p l a a t s waar ze h e t d i c h t s t b i j elkaar zijn. Deze v o o r o p e n i n g b i j een 2,5 moet aangepast z i j n aan de I e t e gebruiken elektrode, b i j een 3,25
mm moet de o p e n i n g 2 mm z i j n e n

mm moet h e t 3 m m zijn!

De DOORLASSING i s d a t g e d e e l t e v a n de l e l a a g wat b u i t e n de werkstukken u i t s t e e k t . De BENEN noemt men de haaks op e l k a a r s t a a n d e w e r k s t u k d e l e n van een h o e k l a s . De OVERDIKTE i s h e t m a t e r i a a l wat t e v e e l n e e r g e s m o l t e n i s vergel e k e n met de g e s t e l d e e i s d o o r de "a-maat". GEBREK A A N D I K T E komt v o o r a l s h e t m a t e r i a a l t e v e e l doorgesmolte n i s d o o r een t e v e e l aan warmte waardoor de l a s i e t s h o l komt t e liggen. OVERLAPPING komt v o o r b i j machin a a l l a s s e n a l s de s t o l l i n g t e snel is. H i e r d o o r o n t s t a a t een s l e c h t e hechting.

3V e r d e r worden b i j c o n s t r u c t i e b i j s t e r k t e b e r e k e n i n g e n n o g de

v o l g e n d e benamingen g e b r u i k t : lasoppervlak en BWW'B' de w o r t e l 1 i j n WW ABB ' A '

AWW' A

- flankdoorsnede

'

'

de k e e l d o o r s n e d e C W W ' C '

( d i t i s het kleinste vlak

w a t de w o r t e l l i j n b e v a t e i s b e p a l e n d v o o r de s t e r k b e r e k e n i n g en de l a s l e n g t e L a-hoogte)

B o v e n d i e n moet men n o g met h e t v o l g e n d e r e k e n i n g houden: H e t l a s m a t e r i a a l i s i n h e t a l g e m e e n 40% s t e r k e r d a n h e t w e r k s t u k materiaal. dunne l a s s e n z i j n e c o n o m i s c h e r d a n omdat h e t v o l u m e e v e n r e d i g k o r t e dikke,

- Lange,

OP?= 2 x . t =~ x'

i s met h e t kwadraat. Oppassen met t e dunne l a s s e n op d i k k e p l a a t vanwege h e t o n t s t a a n v a n k r i m p -

- Voor

scheuren. de tta-rnaattl g e l d t a l t i j d h e t k l e i n s t e d e e l v l a k w a t de w o r t e l

l i j n bevat.

- De

g r o o t s t e a f m e t i n g v a n a h a n g t i n h e t a l g e m e e n a f v a n de k l e i n L e t o o k op de b e l a s t i n g d e r l a s s e n !

s t e d i k t e der t e verbinden delen!

LASSTANDEN o f LASPOSITIES

3-47

I n l a s v o o r s c h r i f t e n e n op t e k e n i n g e n w o r d e n l a s s t a n d e n v a a k v o l g e n s h e t A W S c o d e r i n g s s y s t e e m a a n g e g e v e n ( ~ m e r i c a nW e l d i n g S o c i e t y ) . H e t systeem maakt g e b r u i k v a n een l e t t e r - c i j f e r c o m b i n a t i e waarvan de l e t t e r a a n g e e f t o f h e t e e n stompe o f n i e t stompe l a s i s . De l e t t e r G h e e f t b e t r e k k i n g op "Groove w e l d n e n de l e t t e r F op " F i l l e t weldl'. H e t c i j f e r g e e f t de s t a n d aan w a a r i n h e t w e r k s t u k g e l a s t moet worden. Vaak w o r d e n d e z e c i j f e r s e n l e t t e r s ook g e v r a a g d o f g e g e v e n b i j de resp. c e r t i f i c a t e n v a n bekwaamheid.

T A B E L 3.2

T E S T POSITIONS

ldl U1

GROOVE WELDS

IN PLATE

l.) 1G Roaid

u
lbl 10

A
6
GROOVE WELDS IN PIPE

y e, ., ir. Tel. Oi~-123Lir. =cieker. O.W.S. vraagt 6 G. LASSERS en 6 GR lassen. Argon Arc lassers. pijpfitters. goede verdiensten. Td. 010-268486 / 266876 soll. tussen 9 en 17 u. lste PIJPFITTERS. pijplasser e ' " " k G.6, sleci'al- .

(b1 2F

I J 3F

(dl 4F

FILLET WELDS PLATE

3.1.5 LASSEN IN POSITIE

H e t l a s s e n i n p o s i t i e w i l zeggen d a t de s t a n d v a n h e t w e r k s t u k anders i s dan h o r i z o n t a a l , h o r i z o n t a a l u i t de z i j , u i t de h a n d o f i n h e t g o o t j e . D i t kan lassen), d u s h e t z i j n v a n e e n v e r t i k a l e s t a n d (omhoog o f o m l a a g b o v e n h e t h o o f d o f e e n c o m b i n a t i e v a n deze.

VERTIKAAL OMHOOG b i j BINNENHOEKLAS n e e r g a a n d l a s s e n i s d a t de i n b r a n d -

H e t v o o r d e e l v a n omhoog t.o.v.

i n g v e e l d i e p e r i s e n d a t e r een g r o t e r e h o e v e e l h e i d m a t e r i a a l p e r o p p e r v l a k t e n e e r g e s m o l t e n k a n worden ( s t e r k e r ) . H e t w e r k s t u k w o r d t zo m o g e l i j k aan de k o p s e k a n t e n g e h e c h t , w a a r n a de s l a k z o r g v u l d i g wegg e h a a l d wordt. z.g. Tijdens het l a s s e n v a n de I e l a a g w o r d t de droehoeksteek toegepast om de h o e k v o l d o e n d e de n e t neergesmolten l a a g gelegenheid t e g e v e n om t e s t o l l e n . Daarna k o m t de e l e k t r o d e weer l i n k s n a a r beneden e n een nieuwe l a a g w o r d t neergesmolten.
Om de hoek-

p u n t e n w o r d t e v e n s t i l gehouden om v o l d o e n d e m a t e r i a a l i n de hoeken n e e r t e smelten. d i t niet, Doen we d a n z a l de l a s e r g b o l

komen t e l i g g e n w a a r d o o r p r o blemen kunnen o n t s t a a n b i j h e t l e g g e n v a n de 2e l a a g i n d e vorm van slakkenbanen. mooie, Het v e r e i s t e e n b e h o o r l i j k e o e f e n i n g om e e n regelmatige I e l a a g neer t e smelten. De 2e o f v o l g e n d e l a g e n w o r d e n m e t e e n h e e n e n weer gaande b e w e g i n g n e e r g e s m o l t e n w a a r b i j we ook n u
"stapelenMbinnenhoek

weer op de h o e k p u n t e n s t i l s t a a n om d e z e h o e k e n goed op t e v u l l e n .

64

E l k e v o l g e n d e b e w e g i n g moet i e t s h o g e r u i t k o m e n d a n de voorgaande. A l s e l e k t r o d e z i j n de ERb e n EBa g e s c h i k t w a a r b i j de s t r o o m s t e r k t e i e t s l a g e r g e z e t w o r d t a l s b i j o n d e r de h a n d l a s s e n .

- VERTIKAAL

OMHOOG b i j V-NAAD

Ook n u i s h e t v e r s t a n d i g om de a f g e s c h u i n d e

werkstukken i e t s a f

t e stompen omdat de m e s s c h e r p e k a n t e n z e e r s n e l w e g s m e l t e n e n e r moet e e n v o o r o p e n i n g g e g e v e n worden d i e a a n g e p a s t i s a a n de I e elektrode. De d o o r l a s s i n g moet v l a k l i g g e n om s l a k k e n b a n e n aan de z i j k a n t e n t e voorkomen. Ook n u moeten de w e r k s t u k k e n voldoende en j u i s t gehecht worden, w a a r b i j e v e n t u e e l een v o o r b o c h t g e g e v e n k a n worden om h e t w e r k s t u k r e c h t t e houden. De e l e k t r o d e moet
O

e e n h o e k van 5-10

beneden naarbe maar

d e h o r i z o n t a a l maken,

n e d e n mag a b z o l u u t n i e t , t e s t i j l omhoog ook n i e t !

B i j d e I e l a a g moet z o w e l de d o o r l a s s i n g a l s een o p v u l l i n g i n de naad gemaakt worden. Dit k a n gebeuren d o o r een k l e i n e h o e f i j z e r v o r m i g e beweging t e maken. rijk. Ook h e t g e l u i d i s b i j Men k a n h o r e n o f de I e deze m a n i e r v a n l a s s e n b e l a n g l a a g e r voldoende door komt! De v u l l a a g i s h e t z e l f d e a l s b i j de 2e l a a g v a n de v e r t i k a l e hoeklas, p r o b e e r deze l a a g n e t i e t s o n d e r de p l a a t o p p e r v l a k t e t e houden z o d a t de r a n d e n v a n de naad a l s r i c h t l i j n g e b r u i k t k u n n e n worden b i j de s l u i t l a a g . De s l u i t l a a g t e n s l o t t e moet n e t i e t s b u i t e n de p l a a t o p p e r vlak uitsteken.
llstapelenll met doorlassing

65

Teveel i s v e r s p i l l i n g van m a t e r i a a l en a r b e i d s t i j d , g e e f t verzwakking van h e t werkstuk. mogen de EBa o f ERb g e b r u i k t worden.

t e weinig

3 -50

A l s e l e k t r o d e moet v o o r de en s l u i t l a a g

d o o r l a s s i n g e e n EBa g e b r u i k t w o r d e n e n v o o r de v u l -

V E R T I K A A L OMHOOG b i j BUITENHOEK

Deze m a n i e r v a n l a s s e n i s p r a k t i s c h g e l i j k a a n de v e r t i k a a l omhoog gaande V-naad. I n h e t algemeen g e l d t v o o r een p l a a t d i k t e van 1 0

1 2 mm d a t d e z e l a s i n t w e e l a g e n u i t g e v o e r d moet worden.
De d o o r l a s s i n g w o r d t weer n a h e c h t e n met e e n c o r r e c t e v o o r o p e n i n g v e r k r e g e n door een k l e i n e h o e f i j z e r v o r m i g e beweg i n g t e maken w a a r b i j v o l d o e n de m a t e r i a a l n e e r g e s m o l t e n moet w o r d e n om de n a a d n a de 2e l a a g v o l t e krijgen. B i j de 2e l a a g w o r d t weer de h e e n e n weer gaande b e w e g i n g t o e g e p a s t w a a r b i j de r a n d e n v a n de n a a d weer a l s r i c h t l i j n geb r u i k t worden. De e l e k t r o d e mag t o t o n g e v e e r 1/3 d e e l v a n z ' n d i k t e o v e r de r a n d e n h e e n gaan, w a a r d o o r d e z e n e t wegsmelten. Men m o e t e r v o l d o e n d e op bed a c h t z i j n d a t de Ze l a a g b o l komt t e l i g g e n , z o d a t e r geen m a t e r i a a l verdunning i n h e t werkstuk opgetreden i s .
"stapelen" buitenhoek

67

3-51
E l e k t r o d e n d i e g e b r u i k t k u n n e n w o r d e n z i j n de EBa v o o r de d o o r l a s s i n g e n EBa o f ERb v o o r de s l u i t l a a g . Probeer b i j h e t v e r t i k a a l l a s s e n geen a a n d a c h t t e s c h e n k e n a a n de n a a r beneden l o p e n d e s l a k maar l e t z e e r goed op h e t s m e l t b a d e n a a n h e c h t i n g .

- BINNENHOEKLAS U I T DE
Rutielelektrode, beneden v a l t .

ZIJ

Wanneer op d e z e m a n i e r g e l a s t moet worden moet e e n k o r t e v l a m b o o g geb r u i k t worden v a n e e n s n e l s t o l l e n d e om t e voorkomen d a t h e t gesmolten m a t e r i a a l naar De I e l a a g w o r d t p r e c i e s i n de h o e k n e e r g e s m o l t e n w a a r b i j de e l e k t r o d e s t a n d ongev e e r 45' plaat, legd, t.o.ve de p l a t e n i s . De 2e l a a g w o r d t op de o n d e r s t e t e g e n de I e l a a g aangew a a r b i j de e l e k t r o d e s t a n d De 3e l a a g w o r d t w a a r b i j de

aangepast wordt.

t u d d e n de b e i d e l a g e n e n de bovens t e p l a a t i n gelegd, wordt. e l e k t r o d e s t a n d weer a a n g e p a s t A l s e l e k t r o d e m o e t de Ra g e b r u i k t worden.

BINNENHOEKLAS BOVEN HET HOOFD

D i t i s dezelfde verbinding a l s de h o e k l a s u i t de z i j w a a r b i j de p l a t e n 45' doorgedraaid z i j n . De g e b r u i k t e e l e k t r o d e en standen z i j n p r e c i e s d e z e l f d e maar de v o l g o r d e i s anders. H i e r wordt de p l a a t s v a n n e e r s m e l t e n v a n de 2e e n 3e l a a g v e r w i s s e l t . De I e l a a g i s p r e c i e s h e t z e l f d e ; m i d d e n i n de hoek met e e n k o r t e vlamboog. De 2e l a a g w o r d t n u aan waarna de 3e l a a g de b o v e n s t e p l a a t e n t e g e n de I e l a a g aangelegd, t u s s e n de o n d e r s t e p l a a t e n de l a g e n d i e e r a l l i g g e n g e l a s t wordt.

"borenn het

hoofd

BUITENHOEKLAS U I T DE Z I J

B i j deze m a n i e r v a n l a s s e n moet e e n v a s t s t a a n d e v o l g o r d e aangeh o u d e n worden om e e n j u i s t e d o o r l a s s i n g e n v u l l i n g v a n de n a a d t e krijgen. De d o o r l a s s i n g w o r d t met e e n bas i s c h e e l e k t r o d e gemaakt w a a r b i j e e n i e t s heen en drer gaande LP-

w g i n c ~ , i r ; r ' ~ . l a s r i c h t i n g wordt
gemaakt. H i e r d o o r w o r d t gelegenDe 2e, 3e e n 4e l a a g h e i d gegeven om i n de g l e u f i e t s t e stollen. moet i n de j u i s t e v o l g o r d e geh o u d e n worden e n w o r d t g e l a s t met e e n s n e l s t o l l e n d e ERa. een k w e s t i e van opvullen. Wanneer de n a a d e r g g r o o t i s , i s h e t v e r s t a n d i g om v o o r de 2e, H e t r e s u l t a a t moet 3e De 5e e n v o l g e n d e l a g e n i s v e r d e r

e n 4e l a a g e e n 4 mm e l e k t r o d e t e g e b r u i k e n .

weer e e n r e d e l i j k b o l v e r l o p e n d e b u i t e n k a n t z i j n .

PIJPLASSEN

B i j h e t l a s s e n van p i j p e n i s h e t s t e l l e n en h e c h t e n zeer b e l a n g r i j k
omdat de p i j p e n goed i n e l k a a r s v e r l e n g d e m o e t e n komen t e l i g g e n , omdat de v o o r o p e n i n g v o o r h e t l a s s e n v a n e e n goede d o o r l a s s i n g o v e r a l g e l i j k moet z i j n e n omdat de h e c h t v a a k e e n d e e l g a a t u i t maken v a n de l a s . Wanneer de p i j p goed g e s t e l d i s , k a n men op v e r s c h i l l e n d e m a n i e r e n gaan h e c h t e n : met h e c h t l a s s e n hechtstrippen ino f u i t w e n d i g gaan klemmen i s h e t aan t e b e v e l e n om deze

B i j h e t maken v a n h e c h t l a s s e n ,

r e g e l m a t i g o v e r de o m t r e k t e v e r d e l e n e n b o v e n d i e n om h e t b e g i n e n e i n d v a n de h e c h t l a s met een s l i j p t o l i e t s weg t e s l i j p e n z o d a t een g e l e i d e l i j k e overgang o n t s t a a t .

H e c h t s t r i p p e n worden aan de b u i t e n k a n t op de p i j p a a n g e b r a c h t e n z i j n op de p l a a t s van de l a s naad v a n een u i t s p a r i n g v o o r z i e n . fig. 3.71 X.Wanneer de u i t s p a r i n g g r o o t genoeg i s k a n men e r onderdoor lassen. Men moet de s t r i p p e n op de j u i s t e w i j z e v e r w i j d e r e n d o o r de h e c h t i e t s i n t e s l i j p e n e n ze n i e t z o n d e r meer l o s t e slaan, omdat a n d e r s scheurvormi n g i n de p i j p k a n o n t s t a a n . De b e s t e m a n i e r i s h e t g e b r u i k v a n klemmen omdat d i t s n e l w e r k t en omdat de p i j p n i e t b e s c h a d i g d wordt door hechtlassen. Klemmen kunnen i n p r i n c i p e i n w e n d i g en u i t w e n d i g a a n g e b r a c h t worden. Wanneer de p i j p e n g e h e c h t e n ges t e l d z i j n k a n men ze i n p r i n c i p e l a s s e n "onder de hand1', w a a r b i j de p i j p t e l k e n s een s t u k j e d o o r g e d r a a i d wordt. b e s t e k a n men d i t doen d o o r t u s s e n Elo0 en 1CIo0 s t a p e l e n d t e l a s s e n omdat men dan h e t s m e l t bad goed i n de hand h e e f t . G r o t e zware p i j p e n worden op een r o l l e n b a n k g e l a s t w a a r b i j de s n e l h e i d vaak e l e k t r i s c h regelbaar is. Fig. 3.712. Het

H e t l a s s e n i n p o s i t i e moet ges c h i e d e n a l s de p i j p n i e t l o s gemaakt k a n worden o f a l s ze t e groot zijn. Men noemt deze man i e r van l a s s e n ook w e l de v k l ~ k s t a n d l lomdat men de ged e e l t e n van de c i r k e l aang e e f t v o l g e n s de k l o k s t a n d .

piip lassen

71

I n p r i n c i p e moet de e l e k t r o d e op de h a r t l i j n v a n de p i j p g e r i c h t b l i j v e n b ij h e t ronddraaien. de 2e l a s v a n 06''

- 1 2 ~ ~H e . t
f i g 3.71 V

De I e l a s w o r d t v a n 0 7 ~ lloO gelegd;

i s ook m o g e l i j k om v e r t i k a a l n e e r -

gaand t e l a s s e n w a a r b i j i n p r i n c i p e t w e e l a s s e r s t e g e n o v e r e l k a a r aan h e t w e r k z i j n .

3.1.6 LASONDERZOEK
M a t e r i a a l o n d e r z o e k h e e f t t e n d o e l de e i g e n s c h a p p e n v a n h e t m a t e r i a a l t e l e r e n kennen. B i j h e t o n d e r z o e k v a n m e t a l e n z i j n de m e c h a n i s c h e de i n s n o e r i n g d i e gemeten w o r d t b i j de

- Vloeigrens,

eigenschappen van b e l a n g zoals: treksterkte, trekproef. B u i g s t e r k t e e n t a a i h e i d d i e g e m e t e n w o r d e n met de b u i g p r o e f . Kerfgevoeligheid. d e s t r u c t i e v e m e t h o d e n omdat h e t p r o e f s t u k k a p o t geB o v e n d i e n b e s t a a n e r n o g de n i e t d e s t r u c t i e v e methoden

D i t z i j n z.g. maakt wordt. als:

- r a d i o g r a f i s c h onderzoek - magnetisch onderzoek - p e n e t r a t i e middelen

- Ultrasoon - onderzoek
enz.

onderzoek op d i c h t h e i d

proefplaat

72

Ook v o o r de k e u r i n g v a n h e t n e e r g e s m o l t e n l a s m a t e r i a a l w o r d t geb r u i k gemaakt v a n deze proeven, m o e d e r m a t e r i a a l t e benaderen,

Om zoveel mogelijk h e t w e r k e l i j k e

w o r d t e e n p r o e f p l a a t aan h e t w e r k s t u k

g e l a s t w a a r b i j de l a s gewoon d o o r l o o p t . U i t d e z e a a n g e h e c h t e p l a a t worden de p r o e f s t a v e n gemaakt e n op de bekende w i j z e b e p r o e f d . DESTRUCTIEVE BEPROEFINGSMETHODEN

DE TREKPROEF

H e t d o e l v a n de TREKPSOEF i s h e t v a s t s t e l l e n v a n h e t g e d r a g v a n h e t m a t e r i a a l b i j een t r e k b e l a s t i n g . volgt.

B i j de t r e k p r o e f w o r d t e e n p r o e f maar ook d u n n e r ; men noemt

s t a a f i n g e s p a n n e n e n b i j toenemende k r a c h t l a n g z a a m g e r e k t t o t b r e u k De s t a a f w o r d t n i e t a l l e e n l a n g e r , d a t de i n s n o e r i n g . b l i j v e n d vervormen, H e t moment waarop h e t m a t e r i a a l g a a t v l o e i e n = noemt men de v l o e i g r e n s o f r e k g r e n s .

O m de

t r e k s t e r k t e t e bepalen,

m a a k t men e e n s t a a f v o l g e n s e e n a f g e s p r o k e n

m o d e l w a a r b i j op h e t v o l g e n d e g e l e t moet worden: de staaf. moet o v e r h e t a f g e d r a a i d e g e d e e l t e e e n zo g e l i j k m a t i g m o g e l i j k e d o o r s n e d e hebben) de d i a m e t e r maakt men o f 7 1 , 2 8 mm, 1 0 0 mm 2 , o f p r e c i e s 1 0 mm.; de o v e r g a n g v a n h e t d i k k e n a a r h e t dunne g e d e e l t e moet g e l e i d e l i j k zijn; v o o r a f moet de z.g. m e e t l e n g t e aangegeven worden. D i t kan z i j n v i j f o f t i e n k e e r de d i a m e t e r ( d p 5 of Wanneer de t r e k s t a a f wordt, i n de waardp 1 0 s t a a t )

wat e e n d o o r s n e d e g e e f t v a n

trekbank kapot getrokken w o r d t de k r a c h t mee g e t r o k k e n w o r d t e n de verlenging geregistreerd w a a r d o o r h e t z.g. trekdiaI n d i t de v l o e i gram gevonden wordt, maximale b e l a s t i n g , rugvinden.

t r e k d i a g r a m k u n n e n we d e grens en h e t breekpunt teDe i n s n o e r i n g w o r d t i n p r o c e n t e n v a n de o o r s p r o n k e l i j k e doorsnede aangegeven.

elast.

rek

73

De v e r l e n g i n g w o r d t u i t g e d r u k t i n p r o c e n t e n v a n de o o r s p r o n k e l i j k e m e e t l e n g t e w e l k e op h e t t r e k g e d e e l t e van de p r o e f s t a a t werd u i t g e zet, Deze v e r l e n g i n g w o r d t a a n g e d u i d a l s de r e k van h e t m a t e r i a a l .

t rekstaaf

74

DE BUIGPROEF

D i t i s een p r o e f w e l k e i n z i c h t g e e f t i n de v e r v o r m i n g s m o g e l i j k h e d e n v a n een m a t e r i a a l . I n h e t b i j z o n d e r b i j l a s v e r b i n d i n g e n g e e f t deze maar werkstukmetaal en o n d e r l i n g . v e r v a a r d i g d u i t ongelegeerd w a a r b i j gebogen w o r d t b e p r o e v i n g s m e t h o d e n i e t a l l e e n i n z i c h t i n de v e r v o r m b a a r h e i d , ook i n de b i n d i n g t u s s e n t o e v o e g m e t a a l , H e t r e s u l t a a t v a n een b u i g p r o e f graden, m,b.v. contructiestaal, Een n o r m a l e e i s v o o r b u i g s t a v e n , i s een b u i g h o e k v a n 180,

w o r d t aangegeven met de b u i g h o e k i n

een b u i g d o o r n v a n 2 k e e r de p r o e f s t a a f d i k t e .

buigstaaf

Er z i j n d r i e m a n i e r e n om b i j g e l i j k s o o r t i g e m a t e r i a l e n b e p r o e v i n g e n t e d o e n , f i g . 3 h 7 6 A.B.C. B i j e e n v e r b i n d i n g b e s t a a n d e u i t twee v e r s c h i l l e n d e m a t e r i a l e n w o r d e n a l l e e n l a n g s b u i g p r o e v e n t o e g e p a s t omd a t op e e n andere manier h e t z a c h t e r e m a t e r i a a l h e t meest z a l toegeven waardoor e e n v e r k e e r d b e e l d z a l o n t s t a a n . Bovendien kunnen bewerkingsgroeven d i e i n e e n b e p a a l d e r i c h t i n g lopen, h e t r e s u l t a a t van e e n beproeving beinvloeden.

- DE

KERFSLAGPROEF

Omdat c o n s t r u c t i e s v a a k o n d e r h e v i g z i j n a a n s l a g e n / o f s t o o t b e l a s t i n g w a a r b i j e e n 3 - a s s i g e s p a n n i n g s t o e s t a n d o p t r e e d t , w i l men w e t e n o f e e n bepaalde s t a a l s o o r t n i e t bros z a l breken b i j een d e r g e l i j k e belasting. Men k a n d i t b e r e i k e n m e t d e k e r f s l a g p r o e f . De p r o e f s t a v e n w o r d e n v o o r z i e n v a n e e n g e n o r m a l i s e e r d e k e r f d i e V- o f U-vormig k a n z i j n . De vorm v a n d e k e r f i s v a n g r o o t b e l a n g v o o r d e u i t k o m s t v a n d e proef. Omdat d e t a a i h e i d v a n e e n m a t e r i a a l a f n e e m t a l s d e o m g e v i n g s t e m p e r a t u u r l a g e r is, moet d e z e p r o f n i e t a l l e e n b i j kamertemperat u u r genomen w o r d e n , m a a r o o k b i j t e m p e r a t u r e n o n d e r h e t v r i e s p u n t . De o p d e z e w i j z e g e v o n d e n w a a r d e n k u n n e n z e t waardoor i n z i c h t v e r k r e g e n wordt b i j a a l o f l a s , o n t o e l a a t b a a r b r o s w o r d t . De e e n k e r f s l a g t o e s t e l w a a r b i j d e hamer h e t slaan. i n e e n g r a f i e k worden u i t g e w e l k e t e m p e r a t u u r e e n materip r o e f w o r d t u i t g e v o e r d met p r o e f s t a a f j e z a l kapot

De h o o g t e t o t waar d e h a m e r , n a h e t s t u k s l a a n v a n h e t p r o e f -

s t a a f j e n o g omhoog k o m t , i s e e n maat v o o r k e r f s l a g w a a r d e . N a a s t d e s l a g a r b e i d , g e v e n ook h e t b r e u k u i t e r l i j k e n d e v e r v o r m i n g van h e t s t a a f j e op d e p l a a t s van d e breuk, schappen van h e t m a t e r i a a l . informatie over de taaiheidseigen-

Naarmate h e t m a t e r i a a l z i c h z a l v e r z e t t e n t e g e n h e t o n t s t a a n v a n de b r e u k , z a l de v e r v o r m i n g v a n de p r o e f s t a a f rondom h e t b r e u k v l a k groter zijn.

DE HARDHEIDSNETING

Deze k a n v o l g e n s v e r s c h i l l e n d e m e t h o d e s u i t g e v o e r d worden maar ze h e b b e n a l l e n met e l k a a r gemeen d a t de b e p r o e v i n g bestaat u i t het De v o r m i n d r u k k e n van een l i c h a a m i n h e t t e onderzoeken m a t e r i a a l . methode.

e n a f m e t i n g e n v a n h e t i n d r u k l i c h a a m v e r s c h i l l e n v a n methode t o t Onder h a r d h e i d v e r s t a a t men de w e e r s t a n d w e l k e e e n maheBrinell, Rockwell en Vickers. r i a a l b i e d t t e g e n i n d r i n g e n van voorwerpen v a n b u i t e n a f . De m e e s t bekende methoden z i j n :

B i j de methode v o l g e n s BRINELL
w o r d t e e n s t a l e n k o g e l met e e n d i a m e t e r v a n 1 0 mm, gedurende e e n v a s t e t i j d e n met e e n v a s t staande k r a c h t i n h e t m a t e r i a a l gedrukt. U i t de m i d d e l l i j n v a n fig. d e k o g e l i n d r u k w o r d t de h a r d h e i d vastgesteld.

3.78
i s de

Naarmate h e t m a t e r i a a l e e n g r o t e r e hardheid heeft, kleiner. m i d d e l l i j n v a n de i n d r u k k i n g

B i j de ROCKWELL h a r d h e i d s m e t i n g w o r d t v o o r z a c h t e m a t e r i a l e n e e n s t a l e n k o g e l e n v o o r h a r d e m a t e r i a l e n een d i a m a n t g e b r u i k t . U i t de

d i e p t e v a n de i n d r u k k i n g w o r d t de h a r d h e i d op e e n k l o k a f g e l e z e n . De t o e p a s s i n g v a n e e n d i a m a n t e n k e g e l m a a k t h e t m o g e l i j k ook de h a r d e r e m e t a l e n t e onderzoeken.

ROCKWEL-B

79

Oe VICKERS p r o e f w o r d t u i t g e v o e r d met e e n p y r a m i d e v o r r n i g e d i a m a n t , t e r w i j l de k r a c h t v a n de i n d r u k k i n g n a u w k e u r i g t e r e g e l e n i s e n de p l a a t s v a n m e t i n g m.b.v. e e n m i c r o s c o o p o p g e z o c h t k a n worden. fig. Hierd o o r i s h e t m o g e l i j k z e e r dunne w e r k s t u k k e n t e b e p r o e v e n , p r a k t i e s geen b e s c h a d i g i n g e n o n t s t a a n , m o e d e r m a t e r i a a l n a u w k e u r i g t e meten. waarbij

3.80.

Zo i s h e t b.v.

m o g e l i j k om h e t g e h e l e g e b i e d v a n n e e r g e s m o l t e n t o e v o e g m a t e r i a a l t o t

- DE

POLDI-HAMER

i s e e n i n s t r u m e n t w a t op de w e r k v l o e r g e b r u i k t k a n Het b e s t a a t

w o r d e n e n w a t geen l a b o r a t o r i u m o p s t e l l i n g n o d i g h e e f t .

u i t een c i l i n d r i s c h l i c h a a m w a a r i n z i c h een s t a l e n k o g e l b e v i n d t e n waarop e e n v i e r k a n t s t a a f j e i s a a n g e b r a c h t w a t e e n b e k e n d e h a r d h e i d bezit. D o o r met e e n hamer op de p o l d i - h a m e r t e slaan, o n t s t a a t een maar m i n d e r k o g e l a f d r u k i n h e t t e o n d e r z o e k e n m a t e r i a a l e n i n h e t bekende staafje. V e r g e l i j k i n g o n d e r l i n g g e e f t een r e d e l i j k e , n a u w k e u r i g e waarde v o o r de h a r d h e i d , tabellen t e verkrijgen zijn. De C.O.D. ( c r a c k O p e n i n g p is placement) Een p r o e f d i e t e r w i j l e r ook v e r g e l i j k i n g s -

B i j m a t e r i a l e n met goede t a a i h e i d s e i g e n s c h a p p e n z a l e e n v e r m o e i i n g s s c h e u r t j e minder s n e l t o t een t o t a l e b r e u k l e i d e n . i n z i c h t g e e f t i n h e t g e d r a g v a n e e n m a t e r i a a l b i j de a a n w e z i g h e i d v a n e e n v e r m o e i i n g s s c h e u r i s de C.O.D. test.

S c h e m s t ~ a c h evoorntel1 ing van de

Poldl-hardheid smet in^:

a = Poldi-hamer; b = vergelijkstaaf; C werkstuk.

poldihamer

81

Deze w o r d t met een w e e r s t a n d s v e r a n d e r i n g gemeten op e e n o p z e t t e l i j k a a n g e b r a c h t e s c h e u r d i e o n t s t a a t v a n a f een k e r f . Met e e n b u i g t o e s t e l Tijdens het juist

w o r d t de p r o e f s t a a f g e b r o k e n t o t d a t e r b r e u k o p t r e e d t . a n d e r i n g opgemeten k a n worden.

b u i g e n z a l de s c h e u r w i j d e r w o r d e n h e t g e e n d o o r de w e e r s t a n d s v e r De v e r w i j d i n g v a n de s c h e u r , v o o r h e t moment d a t b r e u k o p t r e e d t w o r d t de C.O.D. waarde genoemd. Deze

De o m g e v i n g s t e m p e r a t u u r h e e f t ook h i e r e e n g r o t e i n v l o e d .

p r o e v e n w o r d e n v a a k g e g i s t b i j de c o n s t r u c t i e v a n b o o r e i l a n d e n .

detail A

-u
b. schematische proefopatelling m e t electrisch meetinstrument Weeratandsverandering wordt over de breuk eernel<'

C O D-meting

C.0.D.-proef:
a . proefstaaf:

b. schematische proefopstell~ng.

meetinstrument: meet electrische weerstandsvcranderlnq In dc rloors~irdi' ter plaatse van de scheur.

8 2

NIET-DESTRUCTIEVE

BEPROEVINGSMETHODEN

3
Er

61

D i t i e een manier van beproeven,

w a a r b i j h e t gerede p r o d u c t n i e t

k a p o t gemaakt w o r d t e n d u s z i j n f u n c t i e k a n b l i j v e n behouden. g e l d e n de:

z i j n v e r s c h i l l e n d e methoden w a a r b i j a l s e e r s t e e n e e n v o u d i g s t e mag

- VISUELE
dichten.

INSPEKTIE alleen hoeft af te

D i t k a n g e s c h i e d e n a l s e r v e r d e r w e i n i g o f geen s t e r k t e e i s e n aan h e t m a t e r i a a l g e s t e l d worden maar h e t b.v. de l a s n a a d i n s p e k t e r e n . v e r l a n g e n met e e n mooie, zakkingen. Voor h e t l a s s e n z a l men i n de r e g e l e e r s t h e t w e r k s t u k e n I n de r e g e l z a l men t o c h e e n f r a a i u i t e r l i j k regelmatige, gladde l a s zonder t e v e e l inkarteling of uitmet e e n s p e c i a l e " a - h o o g t e "

s p e t t e r s en s l e c h t e e l e k t r o d e aansluitingen, H e t m e t e n v a n de lla-hoogte"

m a l k a n ook t o t de v i s u e l e i n s p e k t i e g e r e k e n d worden.

RADIOGRAFISCH-ONDERZOEK D i t o n d e r z o e k b e r u s t op de e i o e n s c h a p d a t r u n t g e n i s i n w e n d i g e f o u t e n i n een l a s v a s t t e s t e l l e n . afwijkingen. en gammastralen i n s t a a t z i j n d o o r een m a t e r i a a l heen t e d r i n g e n waardoor h e t m o g e l i j k De mate w a a r i n de s t r a l e n g e a b s o r b e e r d worden i s e e n maat v o o r de a l o f n i e t a a n w e z i g e G a m m a s t r a l e n worden v e r k r e g e n d o o r g e b r u i k t e maken v a n r a d i o a c t i e v e i s o t o p e n e n b l i j v e n s t r a l i n g u i t z e n d e n h e t g e e n spec i a l e e i s e n s t e l t aan h e t w e r k e n met deze m a n i e r v a n o n d e r z o e k . R u n t g e n s t r a l e n worden o p g e w e k t i n e e n r a n t g e n b u i s e n worden g e s t o p t d o o r de e l e k t r i c i t e i t u i t t e schakelen. De onvolkomenheden i n e e n l a s w e l k e z i c h t b a a r z i j n op e e n negatief, worden i n e e n b e o o r d e De l i n g s r a p p o r t vastgelegd.

Q isotoop

k l a s s i f i c a t i e g e s c h i e d t op b a s i s van h e t I I W systeem ( I n t e r n a t i o n a l I n s t i t u t e o f welding) e n k a n g e s c h i e d e n met e e n c i j f e r k l e u r kombinatie o f een l e t t e r kombinatie.Deze geen goedklassificatie i s

I

o f a f k e u r n o r m maar
foto

s t e l t a l l e e n v a s t welke a f w i j k i n g e n e r i n een bepaalde l a s voorkomen.

'

83

TABEL 3 . 3

De klassering van radiografien geschiedt op basis van: "I.I.W. Collectlon of Reference Radlographs of Weids In Steel" en "I.I.W. Collectlon of Reference Radiographs of WeldB In Aluminium and Aluminium Alloys". Deze I.l.W.-collectles bestaan uit radlografle6n, die typische afwljklngen In lassen weergeven, gerangschlkt In de volgende 5 groepen: Zwart (1) Een geheel homogene las of een las waarin bolvormige of soortgelijke afwljklngen met afgeronde begrenzlngsvlakken in zeer geringe mate aanwezig zijn, zoals gasholten. Een las waarln afwljklngen als In groep zwart aanwezig zijn. echter In meerdere mate of waarin afwljklngen voorkomen met minder afgeronde vorm. zoals Inslultaels en Inkartelingen. Een las waarin afwijkingen als In groep blauw aanwezlg zijn, echter In meerdere mate of waarln afwijklngen voorkomen met scherpe vorm, zoals onvolkomen doorlasslng. Een las waarln afwljklngen als In groep groen aanwezlg zijn. echter i n meerdere mate of waarin afwijkingen voorkomen met zeer scherpe vorm zoals blndlngsfouten en krlmpafwljkingen In de krater. Een las waarln afwljklngen als In groep bruin aanwezlg zijn, echter In meerdere mate of waarln afwijkingen voorkomen met uitermate scherpe vorm zoals scheuren. De groepen zwart t/m rood worden In de rapporterlng aangegeven door de cijfers 1 t/m 5.

Blauw (2)

Groen (31

Bruln

(4)

Rood

(5)

A : Gasholten Aa : Poreusheid Ab: Gaskanalen

Onvolkomen doorlasslng Scheuren Langsscheuren Dwarsscheuren Inkartelingen Flux inslultsels Zwaarmetaal Inslultsels Oxyde Inslultsels Krlmpafwljkingen In de krater

B : Ba : Bb: Bc : Bd : Be : Bf :

Slakinslultsels Van willekeurige vorm en richting Slakkenbanen Zwaaifouten Uithakfouten Fouten bij electroden wlssellng Fouten bij naadaanslultingen

C : Blndingsfouten

De 1.l.W.-collecties geven een basis voor de vergelljklng van radlografle8n wat betreft de aard en mate waarln bepaalde afwijkingen In de las voorkomen. Z i j zijn niet bedoeld als norm voor de toelaatbaarheld van fouten In lassen.

Blz.3.62geeft voorkomen.

d e z e I W W c o d e r i n g weer,

t e r w i j l e r ook z.g.

standaard

n e g a t i e v e n t e v e r k r i j g e n z i j n w a a r o p deze genoemde a f w i j k i n g e n

M A G N E T I S C H ONDERZOEK R i j h e t m a g n e t i s c h o n d e r z o e k w o r d t e e n m a g n e t i s c h k r a c h t v e l d opgebouwd i n h e t t e o n d e r z o e k e n m a t e r i a a l . een scheur i n h e t o p p e r v l a k z a l aan de ene k a n t e e n N o o r d e n aan de a n d e r e k a n t e e n Z u i d p o o l o n t staan. D o o r op h e t o p p e r v l a k v a n waarin z i c h i j z e r aan t e brengen, h e t w e r k s t u k e e n dunne t e s t vloeistof, poeder b e v i n d t , B i j h e t aanwezig z i j n van

z a l op de p l a a t s v a n de s c h e u r het i j z e r p o e d e r samengetrokken w o r d e n e n z i c h goed a f t e k e n e n . De t e s t v l o e i s t o f i s b o v e n d i e n nog a l s k l e u r c o n t r a s t r e r e n d o f a l s fluorescerend t e verkrijgen, Omdat de k r a c h t l i j n e n e n de scheur een bepaalde r i c h t i n g u i t z u l l e n lopen, moet h e t magmagnetisme

84

n e t i s c h v e l d i n twee r i c h t i n g e n a a n g e b r a c h t w o r d e n om v e r g i s s i n g e n t e voorkomen. a p p a r a t u u r e e n v o u d i g t o t s t a n d g e b r a c h t worden, de v o l g e n d e v o o r w a a r d e n v o l d o e n : Het magnetiseren a l moet men w e l aan v a n e e n w e r k s t u k i s i n p r i n c i p e n i e t m o e i l i j k e n k a n ook z o n d e r d u r e

AANGETOONDE FOUTEN (LANGS- EN RADIAALFOUTEN) WERKSTUK MAGNETISCH VELO AANGETOONDE LANGSFOUT

,,111,

- -.
N

KONTAKT ELEKTRODE

Magnetisering via doorstroomspoel

Langsmagnetiserino via hoogstroornkabel

Magnetisering via centrale

Magnetisering via direkte

E r moet e e n goed m a g n e t i s c h v e l d o p g e w e k t worden,

d.w.z.

het

w e r k s t u k moet t e m a g n e t i s e r e n z i j n .

E r m o e t e n z e e r f i j n v e r d e e l d e f e r r o m a g n e t i s c h e d e e l t j e s op h e t
w e r k s t u k g e b r a c h t worden. Deze d e e l t j e s m o e t e n de j u i s t e e i g e n s c h a p p e n , afzetsnelheid, k l e u r enz. hebben. korrelgrootte,

H e t w e r k s t u k o p p e r v l a k moet z e e r n a u w k e u r i g g e i n s p e k t e e r d worden.

PENETRANT ONDERZOEK
Deze methode w o r d t t o e g e p a s t v o o r h e t o p s p o r e n v a n o p p e r v l a k t e f o u t e n e n i n w e n d i g e f o u t e n d i e i n open v e r b i n d i n g s t a a n met h e t oppervlak. Voor men met h e t o n d e r z o e k a a n v a n g t , moet h e t w e r k s t u k goed schoongemaakt worden.

De p e n e t r a n t e n worden o n d e r v e r d e e l d i n t w e e t y p e n n.l.: kleurkontrasterend

- fluorescerend

H e t p e n e t r a n t k a n met e e n k w a s t o f spu i t b u s o p g e b r a c h t worden, b i j h - e t b e l a n g r i j k i s d a t z i c h e e n homogene,

waar-

g e l i j k m a t i g e f i l m op

h e t w e r k s t u k a f z e t waarna men d e z e f i l m e n i g e m i n u t e n l a a t i n w e r k e n .

penetrant

86

Na h e t v e r s t r i j k e n v a n de p e n e t r a t i e droog i s , werkstuk.

o f e m u l g e e r t i j d moet de o v e r Nadat h e t o p p e r v l a k z i e t men de f o u t e n

maat aan p e n e t r a t i e m i d d e l w e g g e h a a l d worden.

s p u i t men e e n dunne g e l i j k m a t i g e o n t w i k k e l l a a g op h e t N a d a t de o n t w i k k e l a a r o p g e d r o o g d i s , w a a r b i j deze v i s u e e l o f m.b.v. e e n UV l a m p ( a f h a n k e l i j k puntvormige k l e u r -

goed z i t t e n ,

v a n de g e b r u i k t e p e n e t r a n t ) b e o o r d e e l t k u n n e n worden. Rode l i j n e n t o n e n o v e r l a p p i n g e n o f s c h e u r e n aan; i n d i c a t i e s g e l d e n a l s porien.fig.3.86

ULTRASOON ONDERZOEK
H i e r b i j w o r d t g e b r u i k gemaakt v a n g e l u i d s t r i l l i n g e n d i e i n h e t m a t e r i a a l gezonden worden, oor, n i e t waarneembaar z i j n v o o r h e t m e n s e l i j k maar z i c h d o o r m e t a l e n z e e r goed v e r p l a a t s e n .

Men g e b r u i k t e e n z e n d e r d i e h e t g e l u i d w e g s t u u r t e n e e n o n t v a n g e r d i e h e t weer o p v a n g t . fig.3.87

ontvanger

zender

I
1
/ #

H ,

I
/

ultrasoon

87

I n d i e n h e t g e l u i d op z i j n weg e e n f o u t o n t m o e t ,

dan z a l h e t g e l u i d Het

t e r u g g e k a a t s t worden e n e e r d e r b i j de o n t v a n g e r t e r u g z i j n . b i n d i n g s f o u t e n e n scheuren. b a a r komt.

u l t r a s o o n onderzoek i s b i j z o n d e r g e s c h i k t voor h e t v a s t s t e l l e n van Een n a d e e l i s d a t h e t t e r p l a a t s e beo o r d e e l t moet worden e n d a t e r g e e n b l i j v e n d e d o c u m e n t a t i e b e s c h i k -

3.1.7 ANDERE LASPROCESSEN

AUTOGEENLASSEN
H i e r o n d e r v e r s t a a n we e e n l a s methode w a a r b i j de warmte, voegmateriaal t e smelten, die vern o d i g i s om w e r k s t u k e n t o e kregen wordt door h e t verbrande n van a c e t y l e e n g a s met zuurstof van wat een v l a m t e m p e r a t u u r

3 2 0 0 ~ ge ~e f t .

H e t i s goed Het i s n i e t maar

bruikbaar t o t materiaaldiktes t o t o n g e v e e r 4 mm.

a l l e e n de warmte d i e deze m a n i e r v a n l a s s e n m o g e l i j k maakt, t e v e n s de r e d u c e r e n d e w e r k i n g v a n d e z e v l a m . ( z i e

verder-autogeenlassen)

1
druklassen

lassen

I
lassen

s
smeltlassen slaklassen bescherming straallassen laserlassen

H
explosieflassen wrijvingslassen hoge-druksmeedlassen

4 D
H
stiftlassen druklassen weerstandlassen

H
I

bescherming

lassen

bescherming

elementen in de draad

I
I

bescherming

11

bescherming

poederdek doordruklassen

elektroden

u H
I

meesmeltendmondstuk-lassen

zwaartekracht-

n
vlamdruklassen

stuiklassen

lassen met CO, slakbescherming

lassen

lassen

I
onderbroken draadtoevoer continu draadtoevoer

lassen handlassen in edelgas ononderbroken lassen in edelgas

ononderbroken lassen in reactief

(MAG)

ONDER POEDERDEK LASSEN

H i e r b i j i s de vlamboog g e h e e l a f g e d e k t d o o r een p o e d e r l a a g . Deze vlamboog w o r d t onderhouden d o o r een a u t o m a t i s c h aangevoerde d r a a d e n h e t werkstuk, w a a r b i j de b e s c h e r m i n g v a n smeltbad plaats vindt de overgaande d r u p p e l s , en afkoelende l a s ,

d o o r een s l a k l a a g d i e d o o r h e t ges m o l t e n p o e d e r gevormd wordt. H e t w o r d t u i t s l u i t e n d gemechanis e e r d t o e g e p a s t op h o r i z o n t a l e werks t u k k e n w a a r b i j een goede i n b r a n d i n g v e r k r e g e n wordt. fig.3.90

I OPD

90

- TIG-LASSEN

(TUNGSTEN INERT G A S )

H i e r b i j w o r d t de b e n o d i g d e warmte v e r k r e g e n d o o r een vlamboog t e t r e k k e n t u s s e n een n i e t a f s m e l t e n d e w o l f r a m e l e k t r o d e e n h e t w e r k s t u k . A f h a n k e l i j k v a n de a a r d v a n h e t w e r k s t u k , gemaakt van t o e v o e g m a t e r i a a l . omgeven d o o r een i n e r t gas. w o r d t w e l o f geen g e b r u i k De e l e k t r o d e e n h e t s m e l t b a d worden Het i s b i j z o n d e r g e s c h i k t voor h e t fig.3.91

l a s s e n van a l u m i n i u m e n z i j n l e g e r i n g e n .

- MIG-LASSEN

( N E T A L INERT G A S )

Ook b i j deze w i j z e v a n l a s s e n w o r d t h e t s m e l t b a d omgeven d o o r een i n e r t gas maar de Wolfram e l e k t r o d e i s v e r v a n g e n d o o r een a f s m e l t e n de d r a a d d i e a u t o m a t i s c h vanaf een g r o t e r o l aangevoerd wordt. De vlamboog w o r d t onderhouden t u s s e n de c o n t i n u e aangevoerde l a s d r a a d en h e t werkstuk w a a r b i j v l a k voor h e t u i t t r e d e n u i t h e t l a s p i s t o o l de s t r o o m op een c o n t a c t b u i s j e o v e r g e b r a c h t w o r d t wat een g r o t e s t r o o m d i c h t h e i d m o g e l i j k maakt. f i g . 3 . 9 2

DRUKLASSEN

Het p r i n c i p e v a n d r u k l a s s e n i s h e t t o t w e l h i t t e b r e n g e n v a n twee t e

l a s s e n d e l e n , w a a r n a z e d o o r d r u k z o a l s b.v. h a m e r s l a g e n samen gel a s t worden. T e g e n w o o r d i g w o r d t h e t m a t e r i a a l o p d e l a s p l a a t s d o o r e e n e l e k t r i s c h e stroom i n e e n d e e g a c h t i g e t o e s t a n d g e b r a c h t waarna z e k r a c h t i g s a m e n g e d r u k t worden. H e t i s b i j d e m a c h i n e s m o g e l i j k om zowel de s t r o o m t i j d a l s de d r u k k r a c h t i n t e s t e l l e n en t e l a t e n v a r i e r e n . Bekende d r u k l a s p r o c e s s e n z i j n : puntlassen rolnaadlassen projectielassen a f b r a n d s t u i k l a s s e n , b i j d i t l a a t s t e p r o c e s v i n d t d e warmteontw i k k e l i n g p l a a t s d o o r h e t vormen v a n e e n e l e k t r i s c h e boog t u s s e n d e te l a s s e n delen.

- PUNTLASSEN
D e z e m a n i e r v a n l a s s e n v i n d t p l a a t s b i j h e t maken v a n o v e r l a p v e r b i n d i n g e n i n d u n n e p l a a t . Op r e g e l m a t i g e a f s t a n d e n w o r d t d e o v e r l a p n a a d t u s s e n twee k o p e r e n e l e k t r o d e n g e d r u k t w a a r n a e r e e n s t r o o m d o o r g e v o e r d w o r d t . De e l e k t r o d e n w o r d e n met water g e k o e l d om t e s t e r k e v e r h i t t i n g , e n d u s week w o r d e n v a n d e e l e k t r o d e n t e v e r h i n d e r e n . Omdat d e w e e r s t a n d i n d e s t a a l p l a a t h e t g r o o t s t is, z a l d a a r h e t

m a t e r i a a l g a a n s m e l t e n e n i n e l k a a r g e d r u k t worden.

- ROLNAADLASSEN
D o o r de k o p e r e n p u n t v o r m i g e e l e k t r o d e n t e v e r v a n g e n d o o r k o p e r e n r o l l e n waar h e t w e r k s t u k t u s s e n d o o r g e v o e r d w o r d t , continue lasverbinding d i e vloeistofdicht is.
BOVENSTE ELEKT R O D E W

o n t s t a a t een

rolnaadlassen

PROJECTIELASSEN I s i n p r i n c i p e h e t z e l f d e a l s puntlassen, d o p j e s o f noppen. g e d r u k t worden. maar n u w o r d t h e t r a a k v l a k t u s s e n de w e r k s t u k d e l e n v e r o o r z a a k t d o o r m o e d w i l l i g a a n g e b r a c h t e De e l e k t r o d e h e e f t e e n g r o t e r o p p e r v l a k w a a r d o o r t o e g e p a s t worden b i j l a s m o e r e n e n r o o s t e r s . m e e r d e r e d o p j e s weg z u l l e n s m e l t e n waarna de w e r k s t u k k e n i n e l k a a r Kan b.v.

- AFBRANDSTUIKLASSEN
H i e r b i j w o r d t t u s s e n de w e r k s t u k k e n e e n v l a m b o o g g e t r o k k e n , b e i d e kopse k a n t e n i n v l o e i b a r e t o e s t a n d g e b r a c h t z i j n , met k r a c h t i n e l k a a r g e d r u k t . w e l e e n braam z o d a t n a b e w e r k i n g a l t i j d n o d i g i s . a l s de worden ze

E r o n t s t a a t op de p l a a t s v a n de l a s

a f brandstuiklassen

B i j h e t e l e k t r i s c h l a s s e n met b e k l e d e e l e k t r o d e moet men de v e i l i g h e i d goed i n h e t oog houden. h e b b e n o p de p e r s o o n , Het b e g r i p v e i l i g h e i d s l a a t n i e t a l l e e n op de l a s s e r ~ z e l f , maar h e t i s meer a l g e m e e n e n z a l b e t r e k k i n g h e t b e d r i j f en h e t milieu.

Gutsen is e e n p r o c e s w a a r b i j e e n vlamboog z o r g t voor h e t s m e l t e n van h e t m a t e r i a a l , waarna h e t s m e l t b a d met gecomprimeerde l u c h t weggeblazen wordt. P o e w e l d i t p r o c e s o n t w i k k e l d werd v o o r h e t w e g b r a n d e n v a n e e n s l e c h t e d o o r l a s s i n g waardoor e r e e n g r o e f o n t s t o n d d i e met e e n nieuwe t e g e n l a s goed g e r e p a r e e r d kon worden, wordt h e t tegenw o o r d i g ook v o o r a n d e r e d o e l e i n d e n g e b r u i k t . F r moet e e n s p e c i a l e a a n s l u i t k a b e l met a a n g e p a s t e houder e n l u c h t t o e v o e r g e b r u i k t worden. fig. Sovendien worden k o o l s t o f elekt r o d e n g e b r u i k t welke i n verschillende diktes t e krijgen zijn.
B i j h e t g u t s e n wordt d e elek-

trodehouder tegen de blaasr i c h t i n g i n bewogen w a a r b i j d e e l e k t r o d e e e n k l e i n e h o e k met h e t werkstuk maakt.

Ge d i e p t e

e n d e vorm v a n d e g r o e f worden b e p a a l d door d e z e hoek e n voortloopsnelheid.

D e b r e e d t e van de

gutsen

groef is normaal gesproken i e t s b r e d e r dan de g e b r u i k t e elektrode. 9 e hoeveelheid m a t e r i a a l d i e weggeblazen wordt is a f h a n k e l i j k van de ingestelde stroomsterkte. b r u i k t z a l worden. Deze s t r o o m s t e r k t e nag e c h t e r n i e t t e hoog i n g e s t e l d worden omdat d e e l e k t r o d e d a n z e e r s n e l ver-

Mogelijkheden voor n e t g e b r u i k van g u t s e l e k t r o d e n z i j n : w s n i j d e n f f v a n r o e s t v r i j s t a a l , wat m e t e e n a c e t y l e e n s n i j b r a n d e r n i e t m o g e l i j k is. Losbranden van s e k t i e s d i e aan dek v a s t g e l a s t z i j n . S c h o o n b r a n d e n v a n r e s t e n v a n s t u t t e n e.d.

I n p r i n c i p e is h e t gutsen van e l k e m e t a a l s o o r t mogelijk!

L E T OP!

Vochtige gutselektroden z i j n g e v a a r l i j k i n gebruik. t e r p l a a t s e a f g e z o g e n worden. aescherm u z e l f tegen

De

dampen d i e b i j h e t g u t s e n v r i j k o m e n z i j n g e v a a r l i j k e n m o e t e n spatten!

3-72
V E I L I G H E T D S Y A A T R E G F L E N V009 PE9SONEY Z I J N
1.

r!.A.:

Beschermen t e g e n w a r m t e s t r a l i n g , U V s t r a l i n g e n i n f r a r o d e s t r a l i n g d o o r h e t d r a g e n v a n h a n d s c h o e n e n , l a s h e l m of l a s k a p e n d o o r h e t p l a a t s e n van e e n scherm of l a s g o r d i j n . De l i c h t d o o r l a a t v a n d e l a s r u i t j e s w o r d t a a n g e g e v e n met e e n "shade-nummertt. De k e u z e v a n h e t nummer i s a f h a n k e l i j k v a n h e t s o o r t l a s p r o c e s , s t r o o m s t e r k t e e n p e r s o o n l i j k e v o o r k e u r . Ze z i j n v e r k r i j g b a a r i n v i j f k l e u r s c h a k e r i n g e n v a n n r . 9 t / m n r . 13. 2. B e s c h e r m e n t e g e n b r a n d g e v a a r d o o r e e n l e r e n v o o r s c h o o t t e d r a g e n , r e g e l m a t i g w e r k k l e d i n g t e wassen, hoge s c h o e n e n z o n d e r n y l o n k l e d i n g t e d r a g e n e n n o o i t a f k o e l e n met 02. 3. B e s c h e r m e n t e g e n g a s s e n , Denk b i j h e t l a s s e n i n k l e i n e r u i m t e n a a n e e n goede v e n t i l a t i e d o o r t o e e n a f v o e r van l u c h t ( n o o i t z u u r s t o f ) . Z o r g a l t i j d v o o r e e n u i t k i j k met h u l p m i d d e l e n b i j h e t l a s s e n i n t a n k e n e n w e e s v o o r z i c h t i g met h e t l a s s e n v a n g e g a l v a n i s e e r d e e n g e c o e t e m a t e r i a l e n . B i j h e t l a s s e n is d e t e m p e r a t u u r v a n d e v l a m b o o g 5 7 0 0 0 ~waar ~ b i j r e a c t i e s ontstaan e n een d e e l v a n d e m e t a l e n k e r n e n d e b e k l e d i n g z a l verdampen. H i e r d o o r o n t s t a a t e e n l a s d a m p d i e opgebouwd i s u i t k l e i n e d e e l t j e s m e t a a l e n bepaalde o x i d e s van s t i k s t o f e n carbon, ozon e n f l u o r i d e n . I n h e t a l g e m e e n s t a a n d e z e g a s s e n e n dampen a l s g i f t i g b e k e n d z o d a t z e a b s o l u u t n i e t i n t e h o g e c o n c e n t r a t i e s mogen voorkomen e n a f g e z o g e n m o e t e n worden. 4. B e s c h e r m i n g t e g e n e l e k t r i s c h e s t r o o m . Z o r g h i e r b i j v o o r e e n g o e d e beschermde e n g e i s o l e e r d e a a n s l u i t i n g , a a r d l e i d i n g e n l a s k a b e l s . D e o p e n s p a n n i n g mag d r o o g m a x i m a a l 80 V o l t z i j n o f n a t 4 2 V o l t . G e b r u i k w e r k s c h o e n e n met g o e d e z o l e n e n w i k k e l n o o i t e e n l a n g g e l a s k a b e l om h e t 1 i c h a a m . I n h e t a l g e m e e n i s h e t l a s s e n met g e l i j k s p a n n i n g minder g e v a a r l i j k z o d a t v o o r d e z e machines e e n openspann i n g van 110 V o l t g e l d t .
FOUT !

V e i l i g h e i d s m a a t r e g e l e n voor h e t b e d r i j f z i j n d e algemene b e v e i l i g i n g e n t e g e n b r a n d e n e x p l o s i e g e v a a r . L e t v o o r a l goed o p waar d e vonken of brandende s p e t t e r s v a l l e n z o d a t z e n i e t b i j brandgevaarl i j k e s t o f f e n k u n n e n komen ( d e n k v o o r a l a a n d e b i l g e ) . algemeen v o o r e e n s c h o n e e n o v e r z i c h t e l i j k e omgeving! Zorg i n h e t

FOUT !

T A B E L 3.4
Gevaar Gevolg Bescherming

stralingsuarmte

verbranding

lichtstralen

verblinding

U.V.

stralen

verbranding h u i d en ogen

handschoenen l e r e n voorschoot laskap scherm o f gordijnen gesloten kleding en handschoenen laskap lasbril laskap veiligheidsbril en schoenen l e r e n voorschoot a f z u i g e n dampen en t o e v o e r van lucht goede a a r d i n g veiligheidsschoenen spanningsverlaings r e l a i s ?vocht)

I . R .

stralen slakken v e r b r a n d i n g en oogbeschadiging

vonken,

dampen

vergiftiging

elektriciteit

dood

ALGEMENE VEILIGHEIDSMAATREGELEN ZIJN:

Oogbescherming t i j d e n s h e t s l a k b i k k e n , Omdat b i j h e t g e b r u i k v a n een l a s h e l m , h e i d s b r i l problemen g e e f t , wegklappende d o n k e r e r u i t . G e b r u i k v a n een s l i j p t o l . bruikt.

s l i j p e n hakwerkzaamheden. h e t d r a g e n v a n een v e i l i g -

z i j n helmen vaak u i t g e v o e r d met een

Deze w o r d t b i j h e t l a s s e n e r g vaak geH i j moet b o v e n d i e n v o o r z i e n z i j n

Z o r g a l t i j d d a t de s c h a k e l a a r op n u l s t a a t v o o r de s t e k k e r ( b e s c h e r m i n g t e g e n o v e r de s l i j p e r ! )

i n h e t s t o p k o n t a k t g e s t o k e n wordt. v a n een beschermkap o v e r 180' e n een e x t r a handgreep.

Zorg d a t de v o n k e n r e g e n opgevangen w o r d t

e n g e b r u i k a l l e e n d u b b e l g e i s o l e e r d gereedschap.

Gehoorbescherming.

Boven 80 dB k a n g e h o o r b e s c h a d i g i n g voorkomen,

d r a a g gehoorbescherming b i j h e t s l i j p e n i n h o l l e ruimten. Gasflessen ( b i j MIG-, worden.

MAG-

o f T I G 1assen)moeten met z o r g b e h a n d e l d

Ze moeten t e g e n o m v a l l e n b e v e i l i g d z i j n en mogen n o o i t i n

een e l e k t r i s c h c i r c u i t opgenomen worden. A l s e r een s p e c i a l e o f a p a r t e l a s p l a a t s i n g e r i c h t w o r d t , b e s c h i l d e r d worden met U.V. d o o r w e e r k a a t s i n g t e voorkomen. moet deze

absorberende v e r f o m oogbeschadiging

De a a r d k l e m moet op de j u i s t e w i j z e v a s t g e m a a k t worden.

Alleen

maar n e e r l e g g e n op h e t t e l a s s e n w e r k s t u k i s n i e t v o l d o e n d e omdat e r een s l e c h t k o n t a k t o n t s t a a t met een z e k e r e o v e r g a n g s w e e r s t a n d waardoor deze k l e m e r g h e e t w o r d t e n v o n k v o r m i n g met d a a r d o o r brandgevaar kan ontstaan. worden. Wanneer geen v o l d o e n d e l a n g e aardof w e r k s t u k l e i d i n g aanwezig i s , k e e r de k a b e l d o o r s n e d e z i j n . D r a a g b i j h e t l a s s e n o f s n i j b r a n d e n geen g a s a a n s t e k e r i n j e zak. Deze z i j n m e e s t a l v a n p l a s t i c u i t g e v o e r d e n z u l l e n , brandende s t u k k e n m e t a a l b i j k o m e n , wanneer e r mag deze met een s t a l e n s t r i p v e r l e n g t

De doorsnede v a n deze s t r i p moet dan e c h t e r m i n i m a a l zes

verwonding veroorzaken.

3.2 AUTOGEEN, LASSEN .. SNIJDEN

B i j h e t AUTOGEEN l a s s e n w o r d t de warmte, s t u k en h e t t o e v o e g m a t e r i a a l t e smelten, b r a n d e n v a n a c e t y l e e n met z u u r s t o f . aangestoken, d i e n o d i g i s om h e t werkverkregen door h e t verDe t w e e g a s s e n w o r d e n i n de j u i s t e v e r h o u d i n g i n de l a s b r a n d e r gemengd e n b i j de b r a n d e r b e k De v l a m d i e o n t s t a a t i s h e e t genoeg om h e t w e r k s t u k maar b o v e n d i e n o n t s t a a t i n e e n g e d e e l t e van d e z e werking, Deze m e t a a l t e smelten,

vlam een reducerende ( d a t i s z u u r s t o f o n t t r e k k e n d e )

t w e e e i g e n s c h a p p e n maken h e t m o g e l i j k om a u t o g e e n t e l a s s e n !

B u i t e n h e t a c e t y l e e n g a s k u n n e n ook n o g p r o p a a n ,

w a t e r s t o f g a s en

aardgas g e b r u i k t worden a f h a n k e l i j k van h e t m a t e r i a a l wat g e l a s t moet w o r d e n e n d e t e m p e r a t u u r d i e n o d i g i s ,

AUTOGENE-LASINSTALLATIE
reduceer/vacuumkle~ reduceer vlamdover

3-76
B i j e l k e i n s t a l l a t i e i s e e n s e t v e r s c h i l l e n d e b r a n d e r s met e e n v e r -

s c h i l l e n d e doorstroomcapaciteit aanwezig zodat een behoorlijk groot t o e p a s s i n g s g e b i e d o n t s t a a t v a n o n g e v e e r 0 , s mm t o t 6 mm p l a a t d i k t e

t e r w i j l b o v e n d i e n z.g. h e e t s t o k e r s e n s n i j b r a n d e r s gemonteerd k u n n e n worden. T i j d e n s h e t l a s s e n k a n metaal a a n h e t s m e l t b a d t o e g e v o e g d w o r d e n . Men g e b r u i k t d a n l a s s t a v e n v a n o n g e v e e r d e z e l f d e

samenstelling als h e t moedermateriaal. l a s i n s t a l l a t i e met a c e t y l e e n g a s z i e n . wordt.

laat een autogeneNormaal g e s p r o k e n i s a c e t y l e e n Fig.

3.96

g a s g e v a a r l i j k a l s h e t boven een druk van twee bar.

samengeperst

Om t o c h een r e d e l i j k e hoeveelheid g a s i n een c i l i n d e r t e

kunnen s t o p p e n is h i j van e e n poreuze v u l l i n g v o o r z i e n e n bovendien met a c e t o n gevuld. Aceton heeft de eigenschap d a t h e t a c e t y l e e n i n z i c h opneemt. E e n ACETYLEENDISSOUS h e e f t een inhoud van 40 liter.

Er z i t 5 7 6 0 l t r . a c e t y l e e n i n , onder druk van 1 5 bar. Inhoud is: 20% v a s t e massa = 8 ltr.

a c e t o n 40% 8 0 % p o r e u s ace, t y l e e n 25% v r i j e ruimte
=l0

=l6

100%

15%

-= 6

"

=40 ltr.

Een l i t e r a c e t o n neemt b i j
1 b a r 24 ltr.

--

6-5m

acetyleen op

d u s b i j 15 b a r i s d e i n h o u d 15 x 2 4 x 1 6 = 5 7 6 0 l t r . q a x i r n a a l mag a a n e e n a c e t y l e e n f l e s 1 0 0 0 l t r . t r o k k e n worden; komt. p e r u u r b i j 20C ont-

m o e t e r meer g e b r u i k t w o r d e n , d a n m o e t h i j i n s e r i e
IOC

g e z e t w o r d e n met e e n a n d e r e o m d a t a n d e r s f i j n v e r n e v e l d e a c e t o n meeDe f l e s mag b e s l i s t n i e t t e warm w o r d e n o m d a t temperatuur verhoging e e n drukverhoging van 0,4 b a r g e e f t . E e n a c e t y l e e n f l e s mag o o k n o o i t l i g g e n d o p d e g r o n d g e b r u i k t w o r d e n o m d a t e r d a n a c e t o n mee n a a r b u i t e n z a l o n t s n a p p e n a l s d e p o r e u z e

massa u i t h e t o u d e r w e t s e k a p o k e n h o u t s k o o l b e s t a a t .

T e g e n w o o r d i g b e s t a a t de p o r e u z e massa u i t e e n s o o r t g a s b e t o n (monol i e t e gebakken) w a t n i e t i n k l i n k t e n waar g e e n a c e t o n b i j v r i j k o m t , maar wat i n k a n d e u k e n b i j e e n g r o t e p l a a t s e l i j k e s c h o k b e l a s t i n g v a n de c i l i n d e r , Wanneer e e n n i e u w e a c e t y l e e n f l e s a a n g e s l o t e n w o r d t , moet men z i c h e r v a n o v e r t u i g e n d a t de a a n s l u i t i n g e n l e k v r i j z i j n , d o o r h e t met z e e p s o p t e k o n t r o l e r e n . H o e w e l l e k k a g e s n e l waargenomen w o r d t vanwege de s c h e r p r u i k e n d e g e u r , moet

men z e e r v o o r z i c h t i g z i j n omdat e e n s a m e n s t e l l i n g v a n e n i g e volume p r o c e n t e n met l u c h t a l e e n e x p l o s i e f mengsel g e e f t . H e t k a n voorkomen d a t h e t r e d u c e e r v e n t i e l op e e n a c e t y l e e n f l e s d o o r e e n t e g r o t e afname bevroren raakt. O n t d o o i deze d o o r geGEBPUIK b r u i k t e maken v a n d o e k e n d i e i n h e e t water gedrengt z i j n . NOOIT EEN OPEN V L A M !

De s l e u t e l waar de a f s l u i t e r aan de f l e s mee geopend w o r d t moet op de f l e s b l i j v e n z i t t e n z o d a t deze i n g e v a l van nood o n m i d d e l l i j k b i j de h a n d i s . G e b r u i k n o o i t o l i e o f v e t om e e n m o e i l i j k t e v e r d r a a i e n a a n s l u i t i n g t e smeren. Tesamen met p u u r z u u r s t o f i s d i t z e e r b r a n d b a a r e n geb r u i k met h e t o o g h i e r o p o o k n o o i t e e n z u u r s t o f s l a n g om j e z e l f s c h o o n t e blazen! De a a n s l u i t i n g v a n e e n a c e t y l e e n e n e e n z u u r s t o f c i l i n d e r z i j n v e r s c h i l l e n d z o d a t h i e r g e e n v e r g i s s i n g e n mee gemaakt k u n n e n worden, ook de s l a n g e n d i k t e i s v e r s c h i l l e n d e n h e e f t b o v e n d i e n e e n a n d e r e k l e u r . HET REDUCEER VENTIEL

H e t d o e l van een r e d u c e e r v e n t i e l i s : de hoge d r u k u i t de f l e s v e r m i n d e r e n t o t de w e r k d r u k deze werkdruk c o n s t a n t houden

inhoudsmeter.

werkdrukmetu

stelschroef

Y-i Il'

Wanneer e e n z u u r s t o f

r e d u c e e r v e n t i e l op e e n f l e s a a n g e s l o t e n w o r d t , i e t s openen, w a a r d o o r e v e n t u e e l i n de A l s h e t reduceerweggeblazen wordt.

moet men e e r s t de a f s l u i t e r a a n s l u i t i n g aanwezig v u i l , ventiel vastzit,

moet de a f s l u i t e r l a n q z a a m geopend w o r d e n om geen

w r i j v i n g op t e wekken w a a r d o o r de a a n s l u i t s l a n g k a n d o o r s l a a n o f v e r b r a n d e n wanneer k l e i n e r o e s t d e e l t j e s a a n w e z i g z i j n . De w e r k i n g v a n h e t r e d u c e e r v e n t i e l i s a l s v o l g t : U i t de f l e s k o m t h e t gas d o o r h e t a a n s l u i t s t u k m e t h e t t o e v o e r p i j p j e b i j de i n h o u d s m a n o m e t e r e n b o v e n op h e t membraam t e r e c h t e n i s d a a r a f t e l e z e n op de w e r k d r u k m e t e r . Op h e t moment d a t de r e s u l t e r e n d e k r a c h t b o v e n o p h e t membraam n e t z o g r o o t g e w o r d e n i s a l s de s p a n n i n g v a n de d r u k v e e r , evenwicht ontstaan. de d r u k v e e r k r a c h t , afsluiten. z a l e r een

Is de k r a c h t b o v e n o p h e t membraam g r o t e r d a n
d a n z a l h e t b o v e n s t e k l e p j e v r i j komen v a n h e t

t u s s e n s t u k e n de t o e v o e r v a n h e t g a s ( m e t de h o g e d r u k u i t de f l e s ) B i j d i t g e t e k e n d e r e d u c e e r v e n t i e l i s geen o n t s n a p p i n g van t e v e e l aanwezig gas n a a r b u i t e n z o d a t b i j een t e hoog afges t e l d e druk, h e t g a s e e r s t u i t de l e i d i n g moet o n t s n a p p e n v o o r h i j op e e n l a g e r e d r u k a f g e s t e l d k a n w o r d e n e w e l i s e r e e n v e i l i g h e i d s k l e p j e a a n g e b r a c h t om g a s b i j e e n t e h o o g o p l o p e n d e d r u k t e k u n n e n l a t e n ontsnappen.

GASFLES

MLLE

Wanneer men k l a a r i s m e t l a s s e n ,

moet men e r e e n g e w o o n t e v a n

maken om de s t e l s c h r o e f v a n de r e d u c e e r h e l e m a a l t e r u g t e d r a a i e n e n de s l a n g e n t e o n t l u c h t e n . De v o l g e n d e l a s s e r k a n n u z i j n e i g e n

b r a n d e r k i e z e n e n moet z e l f de c o r r e c t e d r u k k e n i n s t e l l e n . De i n s t e l d r u k i s a f h a n k e l i j k v a n h e t t y p e b r a n d e r w a t g e b r u i k t w o r d t e n de g r o o t t e v a n deze b r a n d e r . VACUUMVENTIELEN H e t zou kunnen gebeuren d a t d o o r h e t l o s r a k e n van een a c e t y l e e n s l a n g e e n m a c h i n e k a m e r o f t a n k g e v u l d w o r d t met e e n e x p l o s i e f o f v e r s t i k k e n d gas. Een v a c u u m v e n t i e l l a a t p a s g a s d o o r a l s e r een Zou e e n g a s s l a n g b r e k e n o f l o s s c h i e t e n , dan v a l t l i c h t e o n d e r d r u k i n de g a s s l a n g o n t s t a a t ( d o o r de z u i g e n d e w e r k i n g v a n de i n j e c t e u r ) . de o n d e r d r u k weg e n z a l h e t v a c u u m v e n t i e l s l u i t e n . De VLAMDOVER Een v l a m d o v e r m o e t de i n h o u d v a n de f l e s s e n e n de r e d u c e e r t o e s t e l l e n b e s c h e r m e n t e g e n VLAMTERUGSLAG. een v l a m t e r u g s l a g opvangt, I n een vlamdover z i t een poreuze
OP

massa ( m e e s t a l v a n g e s i n t e r d m a t e r i a a l ) d i e de o n t s t a n e d r u k g o l f b i j de v l a m d o o f t e n de warmte a f v o e r t . De v l a m d o v e r

de v l a m d o v e r i s de v r i j e d o o r s t r o m i n g a a n g e g e v e n d i e op de j u i s t e w i j z e g e m o n t e e r d moet worden. z e l f kan d i r e k t achter terwijl de l a s b r a n d e r o f v o o r h e t r e d u c e e r v e n t i e l g e m o n t e e r d worden,

d e z e b i j g r o t e i n s t a l l a t i e s w e l op b e i d e p l a a t s e n g e m o n t e e r d w o r d e n om e e n e x t r a b e v e i l i g i n g t e geven.

v1 amdover.

vlamdover

V l a m i n s l a q ( i n de b r a n d e r ) Deze t r e e d t op a l s de u i t s t r o o m s n e l h e i d v a n h e t gasmengsel k l e i n e r i s geworden dan de s n e l h e i d van verbranden. h e t mondstuk g e d e e l t e l i j k v e r s t o p t r a a k t ; h e t mondstuk t e warm geworden i s ; de z u u r s t o f d r u k t e l a a g i s . D i t kan p l a a t s v i n d e n a l s :

h e t mondstuk t e d i c h t b i j h e t w e r k s t u k komt;

Vlamterugslag (helemaal t e r u g )
D i t k a n p l a a t s v i n d e n a l s e r l e k k a g e i s t u s s e n de b r a n d e r g r e e p e n

h e t v o o r s t u k van de b r a n d e r (de b r a n d e r p i t ) . de a c e t y l e e n l e i d i n g g e s t o p t , s i e f mengsel. De LASBRANDER

Nu w o r d t z u u r s t o f i n

waardoor deze g e v u l d i s met een e x p l o -

Deze h e e f t t o t t a a k a c e t y l e e n en z u u r s t o f i n een s p e c i a l e MENGKAMER t e mengen en d i t mengsel met een b e h o d r l i j k e s n e l h e i d u i t h e t BRANDERMONDSTUk ( b r a n d e r p i t ) t e l a t e n stromen, zodat h e t vr d i t E r z i j n vermondstuk i n een g e c o n c e n t r e e r d e v l a m k a n verbranden. INJECTORBRANDER. hogere druk,

s c h i l l e n d e t y p e s t e v e r k r i j g e n maar de meest g e b r u i k t e i s de H i e r i n w o r d t de a c e t y l e e n o n d e r een l a g e d r u k aanmet een v e e l De z u u r s t o f s c h i e t met g r o t e s n e l h e i d d o o r g e v o e r d e n d o o r de z u i g e n d e w e r k i n g van de z u u r s t o f , aangezogen.

de i n j e c t o r i n de mengkamer waardoor rondom de u i t s t r o o m o p e n i n g een o n d e r d r u k a n t s t a a t .

Lasbrander.

B i j e e n b r a n d e r kan,

a f h a n k e l i j k van h e t f a b r i k a a t ,

de g r o o t t e of

- de

c a p a c i t e i t op v e r s c h i l l e n d e m a n i e r e n a a n g e b r a c h t z i j n : h o e v e e l h e i d gas d i e p e r u u r g e b r u i k t wordt; de d i a m e t e r v a n de b r a n d e r p i t o p e n i n g ; de m a t e r i a a l d i k t e ( s t a a l ) d i e met de b e t r e f f e n d e b r a n d e r g e l a s t k a n worden.

De SNIJBRANDER k a n op d e z e l f d e h a n d g r e e p o f h o u d e r g e m o n t e e r d worden. H e t v e r s c h i l met de gewone b r a n d e r i s d a t e r e e n e x t r a met e i g e n a f s l u i t e r , gemaakt i s w a a r d o o r de moet men e e r s t de j u i s t e t o e g e v o e r d wordt. w a a r n a deze o p de c o r r e c t e w i j z e v a s t g e z e t moet zuurstof aftakking, "snijzuurstof"

Wanneer de b r a n d e r g e b r u i k t moet worden, b r a n d e r p i t kiezen, worden. Als

hij

n i e t v o l d o e n d e v a s t z i t z a l de w e r k d r u k m e t e r van

h e t a c e t y l e e n o p l o p e n omdat e r d a n z u u r s t o f i n de a c e t y l e e n s l a n g g e b l a z e n wordt. A l s a a n s t e k e r k a n h e t b e s t e een z.g. POTMODEL met v u u r s t e e n t j e g e b r u i k t worden omdat h e t d r a g e n van l u c i f e r s o f gasaansteker i n de zakken, b i j l a s s e n e r g gepotaansteker
10 7

v a a r l i j k kan z i j n .

H e t schoonmaken v a n de b r a n d e r p i t mag a l l e e n g e b e u r e n d o o r hem t e g e n e e n b l o k j e h o u t t e s t o t e n * NIFT SCHRAPEN WANT DAN WORDT DE OPENING JUIST GEVULD MET KOOL! H e l p d i t n i e t e n i s de v l a m b.v. veel gespreidt, te d a n moet de b r a n d e r brander naalden

o p e n i n g s c h o o n g e p r i k t w o r d e n met BRANDERNAALDEN d i e a l s s e t j e s v e r krijgbaar zijn. LET OP! Deze n a a l d e n z i j n i n wezen k l e i n e v i j l t j e s d i e d o o r t e v a a k g e b r u i k de o p e n i n g gaan v e r groten. Z o r g d a t j e de j u i s t e maat w a a r d o o r de o p e n i n g n i e t t e g r o o t w o r d t .

naald gebruikt,

ALS VUISTREGEL V O O R HET KIEZEN V A N O E JUISTE MAAT BRANDER GELDT DAT MEN PER MM PLAATDIKTE 75

- 1 2 5 LTR/UUR

GEBRUIKT.

H e t k i e z e n v a n de j u i s t e m a a t b r a n d e r i s e r g b e l a n g r i j k omdat b i j e e n t e k l e i n e b r a n d e r de d r u k t e h o o g o p g e v o e r d moet w o r d e n e n e e n t e harde vlam o n t s t a a t waardoor een ruw l a s o p p e r v l a k o n t s t a a t . B i j e e n t e g r o t e b r a n d e r m o e t de d r u k t e v e e l v e r l a a g d worden waard o o r een t e z a c h t e v l a m o n t s t a a t e n gevaar v o o r v l a m t e r u g s l a g o n t staat.

zachte vlam

harde

vlam

109

HET I N BEDRIJFSTELLEN V A N DE INSTALLATIE ( v o o r b e e l d )

- Open de

a f s b u i t e r s op de z u u r s t o f -

en a c e t y l e e n f l e s .

Het hoofd-

r e d u c e e r v e n t i e l mag n i e t a f g e s t e l d w o r d e n e n b l i j f t a l t i j d op

- K i e s de j u i s t e maat b r a n d e r p i t e n b e v e s t i g d e z e op de j u i s t e w i j z e op de houder. - Open de z u u r s t o f a f s l u i t e r ( 1 ) e n a c e t y l e e n a f s l u i t e r ( 6 ) aan de

hoofdtoevoerleiding.

d e z e l f de d r u k i n g e s t e l d .

S t e l de b e n o d i g d e d r u k k e n i n d o o r de s t e l s c h r o e v e n v a n h e t z u u r stofen a c e t y l e e n reduceer i n t e draaien. Open de a f v o e r a f s l u i t e r s de z u u r s t o f a f s l u i t e r afsluiter

- Open

( 5 ) en (9).
( 1 0 ) aan de h o u d e r g e h e e l e n de a c e t t l e e n -

( 1 2 ) een h e e l k l e i n b e e t j e .

S t e e k de b r a n d e r a a n e n r e g e l de v l a m n a u w k e u r i g a f .

H e t a f z e t t e n v a n de i n s t a l l a t i e g e s c h i e d t i n omgekeerde v o l g o r d e w a a r b i j e e r s t de a c e t y l e e n a f s l u i t e r g e s l o t e n moet w o r d e n om e e n g r o t e r o e t e n d e v l a m aan de b r a n d e r t e voorkomen. ruggedraait zijn, Wanneer de r e d u c e r e n t e moet men de s l a n g e n l e e g l a t e n l o p e n !

D e LASVLAM H e t i s a l l e e n m o g e l i j k om s t a a l t e l a s s e n a l s de v l a m e e n r e t i u c e r e n d e w e r k i n g h e e f t z o d a t e r v o l d o e n d e a a n d a c h t aan de a f s t e l l i n g g e s c h o n k e n m o e t w o r d e n om e e n goed r e s u l t a a t t e k r i j g e n . I n het a l g e m e e n o n d e r s c h e i d t men d r i e s o o r t e n v l a m i n s t e l l i n g : CAABORERENDE vlam. A. D i t w i l zeggen d a t e r t e v e e l gas i s z o d a t I s t e z i e n aan e e n t e g r o t e v l a m k e g e l ,

- De

de v l a m g a a t r o e t e n . fig.
105

H i j w o r d t g e b r u i k t v o o r h e t l a s s e n van g i e t i j z e r en

o p l a s s e n v a n s l i j t v a s t e lagen.

3- 84
De OXIDERENDE vlam. H i e r b ij wordt t e v e e l z u u r s t o f gebruikt. fig. i.p.v.
i05

I s

t e z i e n aan een t e k l e i n e s p i t s e vlamkegel. i s bijzonder ongeschikt o m s t a a l t e lassen; w e r k i n g t e hebben, bad,

B.

Deze v l a m

een r e d u c e r e n d e
H i j wordt wel

s t o p t h i j j u i s t t e v e e l z u u r s t o f i n h e t smelt-

waardoor een f o u t e schuimende l a s o n t s t a a t .

- De

g e b r u i k t v o o r h e t l a s s e n van m e s s i n g e n z i n k . NEUTRALE vlam. Een g e l i j k e h o e v e e l h e i d z u u r s t o f e n a c e t y l e e n

w o r d t i n de mengkamer gemengd e n z a l een I e v e r b r a n d i n g ondergaan. Omdat e r n i e t v o l d o e n d e h o e v e e l h e i d z u u r s t o f b e s c h i k b a a r w o r d t e r v o o r de v o l l e d i g e v e r De n e u t r a l e vlam

R v S enz.

i s v o o r een v o l l e d i g e v e r b r a n d i n g ,

b r a n d i n g z u u r s t o f u i t de omgeving opgenomen. wordt g e b r u i k t voor h e t l a s s e n van s t a a l , a f s t a n d v a n 1,s

koper,

De n e u t r a l e zone e n b o v e n d i e n de h o o g s t e t e m p e r a t u u r i s op een

2 k e e r de k e q e l l e n g t e van de b r a n d s t o f

I
l

vlampluim

Ikegel

l I

I vlammantel
reducerende zone
2C2H2

I e VERBRANDING:

202

r e s t koolmonoxide en w a t e r s t o f , 2e VERBRANDING: 4C0

11 1

C0 + 2H2
wat g e v a a r l i j k i s .

2H2

302

r e s t k o o l d i o x i d e e n w a t e r wat n i e t g e v a a r l i j k is.

4C02 + 2H20

D i t h o u d t d u s i n d a t e r n o o i t met e e n a c e t y l e e n b r a n d e r i n e e n a f g e s l o t e n r u i m t e g e l a s t mag w o r d e n o m d a t d e z u u r s t o f u i t d e l u c h t v e r b r u i k t wordt. Zorg v o o r v o l d o e n d e v e n t i l a t i e met e e n r u i m e aan-

v o e r van l u c h t . TOEVOEGMATERIAAL Voor h e t a u t o g e e n l a s s e n v a n m e t a l e n z i j n t o e v o e g m a t e r i a l e n t e v e r staal roestvrijstaal k r i j g e n voor:

- gietijzer - messing

- aluminium

Vlamlnstelllng: a. zuurstofovermaat voor het lassen van messing b. neutrale vlam voor het lassen van staal en koper c. grote acetyleenovermaat voor het lassen van gietijzer en het oplassen van harde legeringen d. gerlnge acetyleenovermaat voor het lassen van lichtmetaal e. harde vlam (hoogste vermogenssituatie van de brander) f. zachte vlam (gerlnge vermogenssituatie van de brander)

g. ongeschikte vlam ten gevolge van vervuiling van het mondstuk

D e s t a v e n z i j n m e e s t a l l m l a n g e n v o o r s t a a l z i j n z e van e e n dun l a a g j e k o p e r v o o r z i e n om r o e s t v o r m i n g t e v o o r k o m e n .

OPLOSMIDDELEN z i j n n o d i g b i j h e t l a s s e n van g i e t i j z e r , aluminium, messing e n r o e s t v r i j s t a a l . Elk toevoegmateriaal heeft z'n eigen s p e c i f i e k e o p l o s m i d d e l . Er z i j n o o k s t a v e n i n d e h a n d e l waar h e t o p l o s m i d d e l i n - o f omheen z i t . Het o p l o s m i d d e l i s n o o d z a k e l i j k om v e r o n t r e i n i g i n g e n e n o x i d e n o p t e l o s s e n e n om t i j d e n s h e t l a s s e n h e t s m e l t b a d af t e s l u i t e n van de z u u r s t o f u i t de l u c h t .

vloeimiddel

116

VUURVASTE STEEN w o r d t g e b r u i k t om h e t t e l a s s e n m a t e r i a a l op t e leggen, w a a r d o o r de w a r m t e g o e d v a s t g e h o u d e n w o r d t . L i e l m o e t men

e r voor zorgen d a t b i j een "doorlassing" d o o r h e e n k a n komen.

de v l a m e r ook w e r k e l i j k

B o v e n d i e n w o r d t v u u r v a s t e s t e e n g e b r u i k t om

e e n i n k a p s e l i n g t e maken b i j h e t r u s t i g l a t e n a f k o e l e n v a n b.v. een g e l a s t g i e t i j z e r e n onderdeel o f werkstuk. Hierdoor z a l het

m a t e r i a a l s p a n n i n g s v r i j u i t g e g l o e i d worden d o o r de z e e r langzame af k o e l ing.

VEILIGHEIDSMAATREGELEN

1.

B l a a s de a a n s l u i t i n g b i j e e n z u u r s t o f f l e s g o e d s c h o o n v o o r h e t r e d u c e e r v e n t i e l eraan b e v e s t i g d wordt.

2.

K o n t r o l e e r b i j de a a n s l u i t i n g v a n de a c e t y l e e n f l e s o f de p a k k i n g r i n g

aanwezig i s v o o r h e t reduceervent i e 1 e r o p v a s t g e z e t wordt. 3. Zorg voor een gescheiden o p s l a g van z u u r s t o f en a c e t y l e e n f l e s s e n e n z o r g d a t ze i n e l k e s i t u a t i e goed beschermd z i j n t e g e n omvallen.

4.

Gebruik een a c e t y l e e n f l e s n o o i t horizontaal, of maar a l t i j d r e c h t o p

REDUCEERTOESTEL MONTEREN

s c h u i n n a a r boven.

5.
6.

K o n t r o l e e r de a a n s l u i t i n g e n o p l e k k a g e m e t zeepsop. L a a t a l t i j d de s l e u t e l s o p de f lessen zitten.

7.

Voorkom d a t f l e s s e n i n de zon s t a a n omdat d i t een g r o t e d r u k v e r h o g i n g g e e f t.

8.

Hang n o o i t e e n b r a n d e n d e b r a n d e r om e e n b r a n d e r w a g e n o m d a t de v l a m de f l e s s e n k a n v e r h i t t e n .

CONTROLE

OP LEKKAGE

9.

Gebruik n o o i t smeerolie o f v e t b i j de a f s l u i t e r s .

10.Leidingen

v o o r a c e t y l e e n mogen n i e t omdat een

v a n k o p e r gemaakt worden, kaper-acetyleen s i e f kan z i j n .

verbinding explo-

HECHTEN

3 - 88
d a t b i j h e t v o o r t g a a n v a n h e t l a s p r o c e s i n de v e r t o o n t temperaturen vanaf h e t

Het temperatuurveld,

l a s n a a d e n h a a r omgeving o n t s t a a t , ratuur.

s m e l t p u n t v a n h e t m a t e r i a a l i n h e t s m e l t b a d t o t de omgevingstempeH i e r b i j s t e l t z i c h b i j de v o o r t g a n g v a n h e t l a s s e n e e n evenB i j h e t autogeen w i c h t v a n warmte t o e v o e r e n warmte a f v o e r i n .

l a s s e n z a l h e t w e r k s t u k meer v e r h i t worden d a n b i j e l e k t r i s c h l a s s e n . Wanneer we l i j n e n v a n g e l i j k e t e m p e r a t u u r u i t z e t t e n v i n d e n we fig.

\\4

H i e r u i t b l i j k t d a t b i j a u t o g e e n l a s s e n meer v e r v o r m i n g

o p t r e e d t a l s b i j e l e k t r i s c h l a s s e n omdat e e n v e e l g r o t e r d e e l v a n h e t w e r k s t u k m a t e r i a a l de v e r v o r m i n g v e r s t e r k t .

Elektrisch lassen.

M g e e n lassen

Vooral b i j dunnere p l a a t z a l de l a s n a a d op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n g e h e c h t m o e t e n worden. I n h e t a l g e m e e n k u n n e n p l a a t j e s t o t 2 mm om d e 4 5 c m g e h e c h t w o r d e n , w a a r b i j men v a n b i n n e n u i t m o e t beg i n n e n t e h e c h t e n . Door h e t p l a a t s e l i j k v e r h i t t e n ( e n d u s u i t z e t t e n ) w i l l e n d e p l a t e n b o l g a a n s t a a n e n z a l e r g e e n v o o r o p e n i n g meer z i j n . Men k a n o o k b e w u s t g e b r u i k maken v a n d e v e r v o r m i n g d o o r d e w e r k s t u k k e n n a a r e l k a a r t o e t e l a t e n t r e k k e n , maar d i t v e r e i s t v e e l e r v a r i n g om d e j u i s t e a f s t a n d t e w e t e n . I n h e t a l g e m e e n g e l d t : VOOROPENING i s PLAATDIKTE !
I

LASSEN N A A R LINKS B i j d e z e m a n i e r v a n l a s s e n b e g i n t men aan de r e c h t e r z i j d e van h e t werkstuk t e l a s s e n e n w e r k t men g e l e i d e l i j k n a a r l i n k s t o e . Normaal g e s p r o k e n moet a l t i j d e e n goede d o o r l a s s i n g gemaakt worden w a a r t o e e e n d r u p p e l v o r m i g g a t i n d e naad gemaakt wordt. Met r e g e l m a t i g e s t a p p e n w o r d t nu e e n druppel vloeibaar materiaal aan de a c h t e r k a n t van h e t g a t neergesmolten w a a r n a h e t g a t i e t s n a a r l i n k s opges c h o v e n w o r d t e n v e r v o l g e n s weer e e n druppel materiaal aan de a c h t e r z i j d e van h e t g a t neergesmolten wordt, enz. I n h e t algemeen i s h e t l a s s e n n a a r l i n k s g l a d d e r van u i t e r l i j k e n is goed i n d e hand t e houden.

bij I-naad

blj V-naad

119

naar

links lassen

L A S S E N NAAR R E C H T S

H i e r b i j b e g i n t men n a h e c h t e n aan de l i n k e r z i j d e v a n h e t werks t u k t e l a s s e n en v e r p l a a t s t h e t s m e l t b a d e n de l a s r u p s l a n g zaam n a a r r e c h t s . B i j h e t toeneB i j men v a n de p l a a t d i k t e i s e e n g r o t e r e brander noodzakelijk. r e k e n e n met 110 h e t l a s s e n n a a r r e c h t s t moet men

120 l t r / u u r
stand van % a lasser U'I)

p e r mm p l a a t d i k t e r B o v e n d i e n w o r d t h e t smeltbad b i j h e t toenemen v a n de p l a a t d i k t e e n brandergrootte groter, waardoor d i t m o e i l i j k e r t e beheersen i s . Het t o e v o e g m a t e r i a a l w o r d t onder een hoek van 40 voerd.

blj I-naad

bij V-naad

- 50

aangew o r d t deze hoek k l e i n e r z o d a t e r een

Wanneer de p l a a t d i k t e t o e n e e m t e n d a a r d o o r h e t s m e l t b a d

m o e i l i j k e r t e beheersenis,

g r o t e r e afkoelende werking door z a l ontstaan. B i j e e n p l a a t d i k t e b o v e n de 5 mm w o r d t e e n V-naad 60

O

met e e n hoek v a n

t o e g e p a s t waardoor m i n d e r t o e v o e g m a t e r i a a l n o d i g i s .

I
n a a r rechs lassen

LASSEN NAAR BOVEN Ook b i j deze methode v a n l a s s e n moet weer e e n d r u p p e l v o r m i g e o p e n i n g gemaakt worden i n de naad. gehecht i s , N a d a t h e t m a t e r i a a l op de j u i s t e w i j z e

w o r d t h e t m a t e r i a a l v o o r v e r w a r m d e n de b r a n d e r e n h e t

t o e v o e g m a t e r i a a l w o r d e n i n de j u i s t e p o s i t i e gebracht. Voor de b r a n d e r i s d i t h a a k s op h e t m a t e r i a a l e n n e t i e t s achteroverluit het horizontale vlak. Het toevoegmateriaal wordt

i n p r i n c i p e e v e n w i j d i g met de l a s n a a d gehouden, p l a a t vandaan. gemaakt, o n g e v e e r 30' v a n de

De o n d e r k a n t v a n h e t

druppelvormige g a t wordt v l o e i b a a r w a a r n a de s t a a t i e t s n a a r b e n e d e n bewogen w o r d t e n e e n d r u p p e l m a t e r i a a l a f g e s m o l t e n wordt. De j u i s t e v o o r o p e n i n g h e l p t m e t de c a p i l a i r e w e r k i n g de v l o e i s t o f i n de opening t e "zuigenlt. De b r a n d e r

w o r d t l a n g z a a m n a a r b o v e n bewogen, w a a r d o o r de z i j k a n t e n i e t s z u l l e n wegsmelten. B i j h e t i e t s n a a r be-

n e d e n bewegen v a n de l a s s t a a t z a l e r weer e e n d r u p p e l t o e v o e g m a t e r i a a l a f s m e l t e n enz.

stapelen

H e t j u i s t a f s t e l l e n v a n de b r a n d e r e n e e n j u i s t e s t a n d h i e r v a n e n v a n h e t t o e v o e g m a t e r i a a l i s d u s z e e r b e l a n g r i j k b i j deze m a n i e r v a n lassen. Wanneer deze op de j u i s t e w i j z e o p e l k a a r a f g e s t e m d z i j n , i s h e t s m e l t b a d goed i n de hand t e houden. PIJPLASSEN B i j h e t p i j p l a s s e n k a n men o n d e r s c h e i d t maken t u s s e n h e t l a s s e n w a a r b i j h e t werkstuk v r i j verdraaibaar i s en h e t lassen i n p o s i t i e , b i j h e t v r i j t e v e r d r a a i e n w e r k s t u k i s de methode v a n l a s s e n v r i j w e l g e l i j k aan h e t v e r t i k a a l omhoog l a s s e n . s t u k j e s v a n 1/5 d e e l van de p i j p g e l a s t , I n p r i n c i p e worden waarna h e t w e r k s t u k t e l k e n s

e e n s l a g g e d r a a i d w o r d t e n h e t v o l g e n d e 1 / 5 d e e l weer g e l a s t .

Voor h e t l a s s e n w o r d t de p i j p o p 3 o f 4 p u n t e n g e h e c h t , de h e c h t p u n t e n v e r e i s t de n o d i g e a a n d a c h t . wanneer ze n i e t goed d o o r g e l a s t z i j n , doorzakken vertonen.

Vooral h e t

b o v e n s t e p u n t v a n de p i j p e n h e t goed d o o r l a s s e n e n a a n s l u i t e n b i j De h e c h t p u n t e n z i j n , m o e i l i j k "door t e p r i k k e n " en

b i j h e t l a s s e n v a n de b o v e n k a n t z a l h e t s m e l t b a d de n e i g i n g t o t

positie

B i j het pijplassen i n "positie"

i s deze v a s t o p g e s t e l d e n moet h i j

i n twee k e e r g e h e e l a f g e l a s t z i j n .

@s
-.

-.--.

N +
-M

h u -

l *

ui~iingm 4 bMc 4 n n mu n

MbNam.
d. b r n i k p n u r Ondn d . MMlUk i i n p VM O. i u b i nnnlnelw
g.

en

l . bti buigIn9 o @ . spnnninpMuim wwdm M.r ~ n u 0 momdat iunud In p 0 ~ 0 6 . n w gofinpa m n w lim.

LASSEN V A N G I E T I J Z E R D i t l e v e r t soms m o e i l i j k h e d e n op omdat k o o l s t o f i n v r i j e t o e s t a n d i n d i t m a t e r i a a l aanwezig i s waardoor een s l e c h t e h e c h t i n g kan ontstaan. T i j d e n s h e t l a s s e n z a l e e n d e e l v a n de k o o l s t o f v e r b r a n d e n e n om d i t t e voorkomen m o e t g e l a s t worden met t o e v o e g m a t e r i a a l met een hoog s i l i c i u m g e h a l t e e n s p e c i a a l v l o e i m i d d e l .

lassen van g i e t i j z e r

127

Om e e n goed b e w e r k b a r e e n j u i s t e k w a l i t e i t l a s t e maken moet men

- Het

op de v o l g e n d e p u n t e n l e t t e n : w e r k s t u k moet goed s c h o o n g e m a a k t worden, i n het bijzonder

v e r f en o l i e . S c h e u r e n e n s c h e r p e r a n d e n m o e t e n a f g e s c h u i n d worden t o t e r e e n goede r u i m e o p e n i n g o n t s t a a t . w e r k s t u k k e n m o e t e n v o o r v e r w a r m d w o r d e n e n i n warme t o e stand gelast. Een goede k w a l i t e i t t o e v o e g m a t e r i a a l e n v l o e i m i d d e l g e b r u i k e n . Na l a s s e n , h e t w e r k s t u k langzaam a f l a t e n k o e l e n i n een k o l e n v u u r

- Grotere

o f vuurvaste inkapseling.

3a l v e h e t l a s s e n van g i e t i j z e r , aan e l k a a r g e z e t o f g e r e p a r e e r d . e l k a a r t t g e s o l d e e r d t t worden, e l k a a r gezet. V o o r d a t de b e i d e h e l f t e n aan Ook h i e r b i j moet men h e t w o r d e n ze VERTINT e n d a a r n a p a s aan

95

w o r d t d i t o o k w e l met H ARDSOLDEE R

( z i e verder hardsoldeer).

gerede w e r k s t u k langzaam l a t e n a f k o e l e n .

LASSEN VAN NON-FERROMETALEN H e t l a s s e n v a n KOPER i s goed m o g e l i j k , warmte g e l e i d e n d v e r m o g e n h e e f t , b r a c h t om e e n s m e l t b a d t e vormen. E v e n t u e e l k a n e r met e e n t w e e d e b r a n d e r b i j g e w a r m d worden. w a r m t e v e r l i e s t e g e n t e gaan w o r d t h e t w e r k s t u k z o v e e l mog e l i j k i n g e k a p s e l t i n een i s o lerende brandvrije stof. Als
\

maar omdat h e t e e n goed

moet e r v e e l warmte w o r d e n i n g e -

Om

isolatie

v l o e i m i d d e l w o r d t een l a s p o e d e r g e b r u i k t om h e t s m e l t b a d t e g e n o x i d a t i e t e beschermen. Het i s a a n t e b e v e l e n om v o o r h e t

I koper

l a s s e n de n a d e n met d i t v l o e i m i d d e l t e b e s t r i j k e n .

A l s toevoeg-

m a t e r i a a l moet g e d e s o x i d e e r d k o p e r d r a a d g e b r u i k t worden. MESSING moet m e t e e n o x i d e r e n d e v l a m g e s c h i e d e n , waardoor een o x i d e omdat d a n

h u i d j e o p h e t s m e l t b a d o n t s t a a t w a t verdampen v a n h e t z i n k v o o r k o m t . Wees v o o r z i c h t i g met h e t t e v e e l v e r h i t t e n v a n m e s s i n g , o n t l e d i n g van h e t z i n k o n t s t a a t . H e t v l o e i m i d d e l d i e n t aan b e i d e

z i j d e n v a n de n a a d e n a a n h e t t o e v o e g m a t e r i a a l t e w o r d e n a a n g e b r a c h t .

ALUMINIUM De o x i d e h u i d op a l u m i n i u m g e e f t p r o b l e m e n omdat d e z e z e e r t a a i i s e n p a s b i j e e n z e e r hoge t e m p e r a t u u r s m e l t . w o r d e n om de o x i d e h u i d op t e l o s s e n . Aluminium z e l f s m e l t e c h t e r a l b i j 6 5 8 ' ~ z o d a t e e n z e e r goed v l o e i m i d d e l g e b r u i k t moet Een a n d e r n a d e e l i s d a t a l u waardoor h e t van v a s t

m i n i u m p r a k t i s c h geen s m e l t t r a j e c t h e e f t , p l o t s e l i n g overgaat i n vloeibaar.

3 . 2 . 2 AUTOGEEN SNIJDEN
De s n i j b r a n d e r h e e f t t e n d o e l m e t a l e n t e s c h e i d e n w a a r b i j h e t g l o e i e n d e i j z e r v e r b r a n d w o r d t d o o r een a p a r t toegevoerde zuurstofstraal. Gloeiend i j z e r verbrandt i n l u c h t b i j n a n i e t ; z i c h s l e c h t s e e n dunne l a a g h a m e r s l a g . I n zuurstof verbrandt het

- 96

e r vormt Van d i t

e c h t e r s n e l e n h e v i g w a a r b i j de v e r b r a n d i n g z i c h v o o r t z e t .

p r i n c i p e w o r d t b i j h e t s n i j b r a n d e n g e b r u i k gemaakt w a a r b i j e e n v o o r warmvlam g e b r u i k t w o r d t w a a r b i j h e t m e t a a l o p g l o e i t e m p e r a t u u r geb r a c h t wordt, waarna de s n i j z u u r s t o f toegevoerd wordt d i e h e t g l o e i ende i j z e r t o t v l o e i b a r e s l a k v e r b r a n d t .

hoga
druk

lapo . . druk

-z~~rslofkraan
mangkarnar

snijbrander

129

De warmte d i e d a a r d o o r o n t s t a a t , k a n de s n i j z u u r s t o f s t r a a l ,

b r e n g t ook h e t d a a r o n d e r g e l e g e n Daardoor zich diep

i j z e r op de n o o d z a k e l i j k e o n t s t e k i n g s e n g l o e i t e m p e r a t u u r . a l g l o e i e n d i j z e r verbrande, i n h e t m a t e r i a a l d r i n g e n en e r t e n s l o t t e doorheen dringen. r e c h t e n v o l g e n s gebogen l i j n e n ,

E r kan

s c h u i n e n h a a k s worden gesneden.

H e t a a n s t e k e n e n a f s t e l l e n v a n de s n i j b r a n d e r g e s c h i e d t a l s v o l g t :

- o p e n de a c e t y l e e n a f s l u i t e r - s t e e k de b r a n d e r aan;

fig.

125

o p e n de z u u r s t o f a f s l u i t e r aan de h a n d g r e e p g e h e e l ; een k l e i n b e e t j e ;

o p e n de s n i j z u u r s t o f a f s l u i t e r g e h e e l ; r e g e l de v l a m n a u w k e u r i g a f met de a c e t y l e e n a f s l u i t e r ; z e t de s n i j z u u r s t o f a f s l u i t e r weer d i c h t .

De s n i j b r a n d e r verwarmd wordt.

i s n u g e r e e d om t e g a a n g e b r u i k e n w a a r b i j e e r s t v o o r -

De v l a m i s op de j u i s t e w i j z e a f g e s t e l d a l s de vlamk e g e l t j e s een r o n d u i t e i n d e hebben. Een s c h e r p u i t e i n d e

v a n de v l a m k e g e l d u i d t o p e e n t e v e e l aan z u u r s t o f , ter-

w i j l een g r o t e w i t t e p l u i m
t e v e e l aan a c e t y l e e n g a s betekend. Wanneer de b r a n d e r a f g e z e t m o e t worden, w o r d t e e r s t de

goed

acetyleenaf s l u i t e r d i c h t g e z e t e n d a n p a s de z u u r s t o f a f s l u i t e r om e e n g r o t e r o e t e n d e v l a m t e voorkomen. De z u u r s t o f d i e b i j h e t s n i j branden g e b r u i k t wordt, m i n s t e n s 99,5$ moet

g
teveel
gas

teveel

zuurstof
130

puur z i j n .

Een v e r m i n d e r i n g v a n 1% z a l r e s u l t e r e n i n e e n v e r l i e s v a n o n g e v e e r 25% i n de s n i j s n e l h e i d v e r o o r z a k e n e n e e n v e r b r u i k v a n o n g e v e e r 25% meer aan z u u r s t o f . B o v e n d i e n z a l de k w a l i t e i t v a n de snede s t e r k a c h t e r u i t gaan.

VOORWARMTIJDo D i t i s de t i j d d i e n o d i g i s om h e t m e t a a l t o t de o n t stekingstemperatuur; d.i. de t e m p e r a t u u r w a a r b i j n a t o e v o e g e n v a n z i j n d r i e f u n c t i e s v a n de v o o r -

z u u r s t o f de v e r b r a n d i n g b e g i n t . E r

warmvlam: h e t metaal v e r h i t t e n t o t z'n ontstekingstemperatuur; e e n b e s c h e r m i n g r o n d o m de s n i j z u u r s t o f z u u r s t o f voorverwarmen; h e l p e n b i j h e t v e r w i j d e r e n v a n h a m e r s l a g e n r o e s t aan de o p p e r v l a k t e v a n de t e s n i j d e n p l a a t . a a n b r e n g e n e n deze s n i j -

De SNEDE i s de o p e n i n g d i e gemaakt w o r d t b i j h e t d o o r s n i j d e n v a n h e t m a t e r i a a l d o o r de z u u r s t o f s t r a a l . Deze s n e d e b r e e d t e i s b e l a n g -

r i j k omdat h e t de h o e v e e l h e i d m a t e r i a a l d i e v e r l o r e n g a a t b e p a a l d . B o v e n d i e n m o e t b i j h e t a f t e k e n e n o f b i j h e t g e l e i d e n v a n de b r a n d e r r e k e n i n g gehouden w o r d e n met de s n e d e b r e e d t e e n de b r a n d e r b r e e d t e .

3,
B i j h e t SNIJBRANDEN MET DE HAND w o r d t de s n i j b r a n d e r met de h a n d o v e r h e t t e s n i j d e n m a t e r i a a l bewogen. maken v a n c i r k e l s , parallelgeleiding, E r z i j n v e r s c h i l l e n d e hulps c h u i n e snede enz. Deze s t u k k e n b i j de s n i j b r a n d e r a a n w e z i g z o a l s e e n h u l p s t u k v o o r h e t h u l p s t u k k e n k u n n e n b o v e n d i e n g e c o m b i n e e r d worden. " w i e l t j e s w v o o r een r e c h t g e l e i d i n g aanwezig z i j n , Wanneer geen k a n op e e n een-

98

v o u d i g e w i j z e g e b r u i k gemaakt w o r d e n v a n e e n s t u k h o e k s t a a l o f s t r i p .

- trappensnijbrander(w0rdt - ringsnijbrander
de a a n g e g e v e n r i c h t i n g )

W e onderscheiden d r i e typen branders: alleen b i j dunne p l a a t g e b r u i k t e n a l l e e n i n (maakt s n i j d e n i n

a l l e richtingen mogelijk) m e e r v l a m s b r a n d e r ( d e z e i s de moderns t e e n w o r d t t e g e n w o o r d i g v a a k gebruikt)

3Voor h e t maken v a n een goede k w a l i t e i t snede z i j n e r v i j f f a c t o r e n

99

- men moet

van belang: een zo g e l i j k m a t i g m o g e l i j k e v o o r t b e w e g i n g maken, zonder schokken o f s t o t e n ; een j u i s t e z u u r s t o f e n a c e t y l e e n d r u k , plaatdikte. d i e aangepast i s aan de B i n n e n i n h e t d e k s e l v a n een b r a n d e r k i s t i s vaak een plaat

- e r moet een goede a f s t a n d v a n de v l a m t o t de b o v e n k a n t v a n de zijn; - e r moet een j u i s t e v o o r t l o o p s n e l h e i d gehandhaafd worden; - goede schone s n i j b e k k e n g e b r u i k e n .
M A C H I N A A L SNIJDEN
voortbewogen wagentje v a s t z i t .

t a b e l a a n g e b r a c h t waar deze d r u k k e n aangegeven z i j n ;

D i t v i n d t m e e s t a l p l a a t s met een s n i j b r a n d e r d i e aan een e l e k t r i s c h

De v o o r t l o o p s n e l h e i d i s i n s t e l b a a r Machinaal

waardoor een g r o o t g e b i e d aan p l a a t d i k t e n b e r e i k b a a r i s . s n i j d e n i s a l l e e n r e n d a b e l b i j massa f a b r i k a g e .

NALOOP
Kenmerken v a n een goede snede z i j n h e t volgende: de onder e n b o v e n k a n t e n v a n de snede z i j n haaks e n s c h e r p ; h e t snedeoppervlak i s g l a d en vlak.

E r z i t een l i c h t e n e r f i n

e n de n a l o o p i s z e e r g e r i n g e I n h e t a l ~ e m e e ni s een n a l o o p van

0,1

plaatdikte redelijk;

de s l a k i s g e m a k k e l i j k t e v e r -

134

w i jderen.

S N 1 JPROCEDURES

3-100
k w a l i t e i t v a n deze snede e n b e g i n d a n p a s met h e t De k w a l i t e i t v a n de snede k a n w o r d e n nagegaan de v l a k h e i d enz.

H e t i s aan t e b e v e l e n om v o o r d a t met h e t s n i j d e n begonnen w o r d t e e r s t e e n PROEFSNEOE i n e e n g e l i j k s o o r t i g s t u k j e a f v a l p l a a t t e maken. K o n t r o l e e r de e i g e n l i j k e werkstuk.

aan de h a n d v a n de r u w h e i d v a n h e t s n e d e o p p e r v l a k ,

N e t h e t AANSNIJDEN w o r d t de snede b e d o e l d d i e gemaakt moet worden v o o r we b i j h e t e i g e n l i j k e w e r k s t u k aangekomen z i j n . d i n g komt b.v. Deze a a n s n i j W

v o o r b i j h e t maken v a n c i r k e l s i n p l a t e n e n p r o f i e l e n

e n wanneer k l e i n e p l a t e n u i t g r o t e r e g e h a a l d moeten w o r d e n . f i g m \ 3 \

Wanneer GATEN gesneden m o e t e n worden,

i s h e t a a n t e b e v e l e n om e e r s t D o e t men d i t omdat

e e n g a a t j e t e B O R E N om e e n g e m a k k e l i j k b e g i n t e maken.

n i e t d a n z a l e r v a a k e e n s t r a a l v o n k e n omhoog g e b l a z e n worden. DIKNATERIAAL moet men o p de h o e k p u n t e n b e g i n n e n t e s n i j d e n , daar h e t m i n s t e voorwarmte v e r l o r e n g a a t ( b i j r e c h t h o e k i g m a t e r i a a l ) B i j ROND m a t e r i a a l moet men e e r s t e e n k e r f h a k k e n z o d a t e e n gemakkel i j k b e g i n v a n opwarmen e n v e r b r a n d e n gemaakt k a n w o r d e n , f i g .
1312

B i j h e t s n i j d e n met de h a n d i s h e t aan t e b e v e l e n om met twee handen

t e werken,

w a a r b i j de armen op h e t m a t e r i a a l s t e u n e n om goed i n

balans t e zijn.

j111 IIIIIIIIIIIJ~I~IIIIJ~II j
.
starteri en stoppen
136

H e t s t o p p e n i n de snede i s m o e i l i j k e n om d e z e goed u i t t e k u n n e n voeren i s enige oefening noodzakelijk. Z e t b i j h e t s t o p p e n op h e t e i n d v a n de snede a l t i j d de s n i j z u u r s t o f afsluiter dicht, waarna men s n e l de b r a n d e r n a a r a c h t e r e n w e g t r e k t . dan z a l b i j n a a l t i j d een b e s c h a d i g i n g o n t s t a a n H e t weer OPNIEUW BEGINNEN i s e e n D o e t men d i t n i e t ,

n a a s t de r e e d s gemaakte snede.

k w e s t i e v a n n a u w k e u r i g e p l a a t s b e p a l i n g e n o p w a r m i n g op h e t e i n d o f n e t n a a s t h e t e i n d v a n de snede. De p l a t e n moeten, i n h e t gebied goed

waar gesneden moet worden, z i j n van v e r f en roest.

s c h o o n gemaakt worden e n v r i j Bovend i e n m o e t e n ze zo r e c h t mogel i j k n e e r g e l e g d worden w a a r b i j men r e k e n i n g m o e t houden met h e t afgesneden d e e l , beneden z a l v a l l e n . Ook b i j h e t s n i j d e n v a n g a t e n i n een p i j p , moet e e n g a a t j e g e b o o r d worden om e e n gemakkel i j k b e g i n t e k u n n e n maken met snijden.
OE KWALITEIT V A N DE SN'EDE

wat n a a r

De snede i n f i g . A

l a a t een

goede snede z i e n t o n d e r v e e l nal o o p e n met s c h e r p e k a n t e n . I n fig.6 i s e e n snede t e z i e n

met e e n t e g r o t e v o o r w a r m v l a m w a a r d o o r de b o v e n z i j d e gesmolten is. I n fig.C i s een t e k l e i n e voorw a a r d o o r de

warmvlam g e b r u i k t , o n d e r k a n t ruw.

s n i j s n e l h e i d t e k l e i n was e n de

Door een t e l a g e z u u r s t o f d r u k i s de o n d e r z i j d e a a n g e v r e t e n , omdat e r n i e t genoeg k r a c h t i s om goed d o o r t e b l a z e n , f i g . D Een t e hoge z u u r s t o f d r u k g e e f t wervelingen. Het r e s u l t a a t i s een o n r e g e l m a t i g e n i e t g l a d d e snede z o a l s i n fig.E. I n fig.F i s een t e l a g e s n i j -

s n e l h e i d g e b r u i k t waardoor de onderkant aangevreten i s . B i j een t e hoge s n i j s n e l h e i d w o r d t de n a l o o p t e g r o o t e n z i j n de k e r v e n s t e r k gebogen.fig.G I n fig.

H i s een snede t e
waar-

z i e n d i e o n d e r b r o k e n werd e n s l e c h t weer g e s t a r t werd, door diepe gaten ontstonden.

T A B E L 3.5
CASSOORT Acetyleen Propaan Waterstof Aardgas TEMPERATUUR

IN

'C

Aluminium Brons Messing Koper Gietijzer

657 900 900 1048 1240

Lood Staal Zacht soldeer(50.50) Tin Zink

326 1540 215 232 418

MFTAALUPSPUITEN O n d e r m e t a a l o p s p u i t e n w o r d t i n h e t a l g e m e e n v e r s t a a n h e t opbrengen van l a g e n metaal ( l e g e r i n g e n ) op weggesleten celen. T e g e n w o o r d i g s p r e e k t men o o k w e l v a n T h e r m i s c h o p b r e n g e n e n

B i j d i t proces wordt een nieuwe l a a g metaal op een weggesleten

l a a g g e s m o l t e n d o o r e e n g e s m o l t e n l e g e r i n g s p o e d e r o p e e n Cesmolten oppervlak t e blazen. H e t i s e e n e e n v o u d i g p r o c e s waarHet poeder i n de vlam gaan smelten

b i j a l l e e n een e u t a l l o y brander en poeder nodig z i j n .

z a l z i c h i n d e b r a n d e r met h e t g a s mengen, h e t t e repareren werkstuk geblazen. laag varieert.

e n w o r d t d a a r n a m e t k r a c h t d o o r d e v l a m o p h e t warme o p p e r v l a k v a n De p o e d e r s z i j n i n d i v e r s e samenstellingen t e k r i j g e n w a a r b i j de hardheia van de opgespoten

H i e r b i j worot een poeder op een r e l a t i e f bewerkt oppervlak gespoten,

koud, maar van t e v o r e n

De s a m e n s t e l l i n g v a n de p o e d e r s i s zo, afspeelt.

o a t n a c o n t a c t m e t de

vla^

e e n e x o t h e r m e r e a c t i e p l a a t s v i n d t d i e z i c h i n de o p g e s p o t e n l a a g H e t w e r k s t u k b l i j f t h i e r b i j k o u d (max ~ s o O C ) , he p f t g e e n

v o o r v e r w a r m i n g n o d i g en b l i j f t dus wat s t r u c t u u r b e t r e f t o n g e w i j z i g d . E o v e n d i e n z a l geen v e r v o r m i n g p l a a t s v i n d e n . p o e d e r i n de v l a m g e b r a c h t , o p o e r v l a k geblazen, juist B i j d i t p r o c e s w o r d t oe

v o o r d e b r a n d e r m o n o e n zo op h e t

3 . 2 . 3 VEILIGHEID
Z o a l s we i n d e v o o r g a a n d e h o o f d s t u k k e n g e z i e n h e b b e n m o e t men b i j h e t w e r k e n met een e l e k t r i s c h e o f autogene l a s i n s t a l l a t i e bepaalV e e l van deze r n a a t r e s e l e n o e v e i l i g h e i o s m a a t r e g e l e n i n a c h t nemen, z i j n d o o r de f a b r i k a n t s t a n d a a r d i n de a p p a r a t u u r i n g e b o u w d maar Hoewel h e t r e s u l t a a t

z i j n a f h a n k e l i j k van h e t l a n d van nerkomst,

van een b e p a a l d e r e p a r a t i e v o o r een g r o o t d e e l z a l afhangen van h e t v a k m a n s c h a p e n d e k e n n i s v a n d e g e n e d i e de r e p a r a t i e u i t v o e r t s p e e l t o o k oe k w a l i t e i t v a n h z t g e r e e d s c h a p e e n b e l a n g r i j k e r o l .

Flektrische lastransformatoren moeten voldoen aan de e i s e n d i e de N e d e r l a n d s e wet en dus o o k DGSYi a a n d e a p p a r a tuur stelt, elektroden moeten herkenbaar z i j n d o o r d e NEN 1 0 6 2 c o d e r i n g of ISO-code.

De e i s e n d i e d e N e d e r l a n d -

se wet s t e l t z i j n :

er moet e e n v e i l i g h e i d s
relais aanwezig z i j n
d i e de openspanning terug brengt naar

42 Volt.

er moet e e n v o l t m e t e r
a a n w e z i g z i j n o p d e t r a n s f o r m a t o r om d e z e o p e n s p a n n i n g t e k u n n e n kontroleren,

Wat d e a u t o g e n e l a s i n s t a l l a t i e b e t r e f t ,

moet deze:

v o l d o e n a a n d e N e d e r l a n a s e wet ( b i j l a g e 1 z i e n z i j n van vacuumventielen.

) e n bovendien voor-

de c i l i n d e r s moeten opgeslagen z i j n i n a p a r t e r u i m t e s d i e goed g e v e n t i l e e r d moeten z i j n . z e moeten goed beschermd e n z e e v a s t o p g e s t e l d z i j n . z e mogen n i e t i n o f o n d e r d e a c c o m m o d a t i e w o r d e n g e p l a a t s t . w e r k n o o i t met e e n v e r l o o p n i p p e l , i n z i tten! ga nooit aan een acetyleen of zuurstofcilinder repareren.

er kan een andere g a s s o o r t

A l s we i n a a n m e r k i n g n e m e n d a t h e t w e r k t e r r e i n v a n e e n s c h i p z i c h
n i e t t o t n l a n d b e p e r k t kan h e t a a n v u l l e n of nieuw aanschaffen v a n a p p a r a t u u r e n g a s t o t e n o r m e p r o b l e m e n a a n l e i d i n g Geven. G a s c i l i n d e r s komen i n e e n e n o r m e v e r s c h e i d e n h e i d v o o r , ook de a a n s l u i t i n g e n v e ~ s c h i l l e n . f i ~ . 3 . 1 3 7 Het i s d a a r o m e r g b e l a n g r i j k d a t men z i c h t o t e e n l e v e r a n c i e r t r a c h t t e beperken.
I

waarbij

De q a s c i l i n d e r s z i j n v o o r z i e n v a n s c h r o e f d r a a d a a n s l u i t i n g e n .

? m t e v o o r k o m e n d a t men e e n v e r k e e r d e a a n s l u i t i n g m a a k t , z i j n d e
meeste groepen c i l i n d e r s van e e n e i g e n s c h r o e f d r a a d s o o r t voorzien.

Dat w i l z e g g e n d a t n o r m a a l g e s p r o k e n e e n z u u r s t o f c i l i n d e r
d a t er vaak nog v e r s c h i l gemaakt worat door (!?ij Nederlandse

n i e t op e e n a c e t y l e e n l e i d i n g a a n g e s l o t e n kan worden of omgekeerd. Bovendien is h e t zo, d e a a n s l u i t i n g i n w e n d i g o f u i t w e n d i g t e maken.

c i l i n d e r s voor acetyleengas wordt een klembeugel gebruikt.) Fen v e e l voorkomend o n d e r s c h e i d is b o v e n d i e n d a t i n h e t algemeen

de 3i1ANDeA')E

GASSEN E E R L I N K S E SCUaOEFII"AAD

AAP'SLUITIKG hebben

en de niet-brandbare

gassen een rechtse aansluiting.

GA PJflGIT E I G E K A A K S L U I T I L ' G E P J N A K N. P A S T EEPt C I L I V D E ? N I E T O P FCnS B F S T A 4 N O

7org d a t er geen vreemde ( v a s t e , v l o e i bare of gasvormige) s t o f f e n i n oe cil i n d e r k u n n e n komen.

Is d i t door welke

oorzaak t o c h gebeurd, waarschuw dan d i r e k t d e l e v e r a n c i e r e n merk de cilinder duidelijk. I n d i t verband is

9e f o t o h i e r

het belangrijk d a t de cilinder als h i j l e e g is, g e s l o t e n wordt. n a a s t is d e d o o r s n e d e v a n e e n c i l i n d e r wand d i e d o o r i n w e n a i g e p u t c o r r o s i e v a z e e w a t e r b i j n a g e h e e l w e g g e t e e r d is. Fok a l b e s t o n d h e t m a t e r i a a l u i t e e n chroom-mol y b d e e n l e g e r i n g ! bjet v u l l e n v a n e e n z u u r s t o f o f a c e t y l e c i l i n d e r is een nauwkeurig proces. die land afhankelijk zijn. Ze f l e s s e n z i j n type gekeurd onder e i s e n

Ue i n h o u d m o e t a a n g e g e v e n z i j n met k l e u r e n l e t t e r / c i j f e r c o d e r i n g e n , s u p p l e t i v a n e e n v ~ r k e e r d eg a s s o o r t i s l e v e n s ~ c v a a r lijk. hliet z e l d e n z a l e r e e n m i c v e r s t a n a o n t s t a a n b i j m o n d e l i n g e opdrachten voor hervulling.

GA N C O I T

ZFLF

E E f l F L F S ( J ~ ) VULLEW U I T E C b I V G L L E F L F S !
e

DIT IS

LEVFPl3GF V A A h L I J K

A l deze problemen

k u n n e n v e r m e d e n woroen d o o r g e o r u i k t e maken v a n
UNITI'; CHIPS SEGVICF.

h e t bekende b e d r i j f

d i t beorijf

heeft een

t t w o r l d w i d e s e r v i c e t t w a a r b i j meer d a n 4 7 0 h a v e n s o v e r d e g e h e l e wereld aangesloten zijn, depots, wisselen voor volle-,

Dit b e d r i j f h e e f t o o k i n d i v e r s e l a n d e n

h i e r d o o r i s h e t m o a e l i j k om l e g e g a s c i l i n d e r s i n t e gestandariseerde onderdelen voor de ingebruik

z i j n d e a p p a r a t u u r t e k r i j g e n e n nieuwe apparatuur aan t e s c h a f f e n z o n d e r d a t men t e m a k e n h e e f t met d e p l a a t s e l i j k e v o o r s c h r i f t e n .

Wiet a l l e e n a a n d e a a n s c h a f e n v u l l i n g v a n ~ a s c i l i n o e r sm o e t d e
nodige zorg b e s t e e d t worden, n a a r h e t s c h i p of Laat d a a r b i j de voloende punten als leidraaa dienen voor een zo v e i l i g mogelijk qebruik. ook b i j h e t t r a n s p o r t van de kade a a n b o o r d z e l f , m o e t men met o v e r l e g t e w e r k g a a n .

G a s c i l i n d e r s mogen i n principe alleen i n b e h a n d e l i n g genomen w o r d e n d o o r e e n t e r z a k e deskundige.

Vervoer nooit een c i l i n d e r zonder de afsluitkap over de afsluiter.

Gebruik n o o i t kettingen, s l i n g s of m a g n e t e n om e e n g a s c i l i n a e r op t e h i j s e n maar g e b r u i k een HACK, cilinoer w a g e n o f man@ d i e v o o r z i e n z i j n v a n d e u g d e l i j k e h i j s o q e n .

3,608
r'ijs

o f s l e e p e e n g a s c i l i n d e r n o o i t a a n a e a f s l u i t k a p e ~ ceelke oascilinder net zorg, wees n i e t a c n t e l o o s a l s h e t

b r u i k o e e n l a d i n n n e t om e e n p a a r c i l i l d e r s t e c e l i j k o p t e h i j s ~ n . ?ehanoel e c n l e g e c i l i n d e r is e n d r a a g e r zorg voor d a t e r geen misvcrs t a n d e n b e s t a a n o v e r d e i n h o u d wan d e c i l i n d e r , v o l , s o o r t o a s enz. leeg,

\ / r a a g om n u l p a l s e e n g a s c i l i n d e r n a a r e e n h o g e r o f l a g e r o e l e g e n w e r k p l e k o e t r a n s p o r t e e r d moet worden.

=en v o l l e d i g e lijst met v o o r s c h r i f t e n -voor autogcenlassen-

zowel e l e k t r i s c h -

als

is a c h t e r i n h e t boek gegewer.

3.3 SOLDEREN
Het v e r b i n d e n van metalen, d o o r m i d d e l van een gesmolten m e t a a l o f l e g e r i n g met e e n l a g e r s m e l t p u n t d a n h e t m o e d e r m a t e r i a a l noemt men s o l d e r e n . A l s h e t s m e l t p u n t van h e t toegevoegde s o l d e e r l i g t w o r d t h e t z a c h t s o l d e r e n genoemd e n h a r d s o l d e r e n t u s s e n 9 0 e n 450Oc, wanneer t e m p e r a t u r e n n o d i g z i j n b o v e n 4 5 0 ~ ~ . Voor s o l d e r e n k a n zowel een vlama l s b o u t v e r h i t t i n g toegepast

worden t e r w i j l v o o r h a r d s o l d e r e n a l l e e n een vlam g e s c h i k t i s . E l e k t r i s c h e s o l d e e r b o u t e n kunnen s l e c h t s t o t ongeveer 3 5 0 ' ~ g e b r u i k t worden. D o o r w a r m t e v e r l i e s z a l de w e r k t e m p e r a t u u r t o t meer dan de teruglopen. De t e m p e r a t u u r v a n h e t werkM e t a l e n z i j n goede geH e t i s m o g e l i j k om en/of de h e l f t v a n de v l a m t e m p e r a t u u r

s t u k i s n i e t a l l e e n a f h a n k e l i j k v a n de c a p a c i t e i t v a n de e n e r g i e b r o n , maar t e v e n s v a n de g r o o t t e v a n h e t w e r k s t u k . l e i d e r s waardoor v e e l w a r m t e v e r l i e s o p t r e e d t .

met i s o l e r e n d e p r o d u c t e n h e t w e r k s t u k t e b e s c h e r m e n en,

w a r m t e b r o n zo e f f e c t i e f m o g e l i j k op de s o l d e e r p l a a t s t e l a t e n werken.

soldeerbouten

144

B i j h e t s o l d e r e n w o r d e n de t o e v o e g m a t e r i a l e n t o t s m e l t e n g e b r a c h t op de, OP DE JUISTE TEMPERATUUR GEBRACHTE VERBINDINGSPLAATS! Dus het n i e f d o o r de s o l d e e r b o u t o f b r a n d e r ! B i j v o l d o e n d e hoge t e m p e r a t u u r (vertinnen)

van h e t werkstuk s m e l t h e t s o l d e e r en " b e v o c h t i g t " materiaal.

De h e c h t i n g i s a f h a n k e l i j k v a n h e t vermogen v a n h e t

s o l d e e r om met h e t m e t a a l v a n h e t w e r k s t u k e e n LEGERING t e vormen.

3 , 1 1 0
H i e r d o o r i s h e t z e e r b e l a n g r i j k d a t b i j h e t h a r d s o l d e r e n een z e e r k l e i n e s p l e e t o p e n i n g gekozen w o r d t e n d a t h e t o p p e r v l a k nauwkeurig s c h o o n g e m a a k t w o r d t om e e n goede h e c h t i n g e n s a m e n v l o e i i n g t e garanderen. T u s s e n de w e r k s t u k d e l e n w o r d t de r u i m t e g e v u l d met s o l d e e r . ontstaat, moet men p r o b e r e n deze z.g. Omdat h e t s o l d e e r tesamen met h e t w e r k s t u k m a t e r i a a l e e n n i e u w e l e g e r i n g OVERGANGSLAAG b i j e l k a a r t e k r i j g e n z o d a t een z e e r s t e r k e v e r b i n d i n g o n t s t a a t .

soldeer

Soms z i j n m e t a a l o p p e r v l a k k e n v o o r z i e n v a n e e n belemmerende l a a g ; walshuid, r o e s t l a a g o f g a l v a n i s c h aangebrachte laag, die tot falen

van h e t s o l d e e r p r o c e s kan l e i d e n . V o o r g a a f s o l d e e r w e r k moet d i t v e r w i j d e r d w o r d e n h e t g e e n b e r e i k t k a n worden d o o r mechanische o f chemische h u l p m i d d e l e n . VLCE IMIDDELEN Het OXIDE-vrije verbinding, metaaloppervlak en h e t n i e t oxideren ervan t i j d e n s h e t s o l d e e r p r o c e s z i j n de b e l a n g r i j k s t e v o o r w a a r d e n v o o r e e n goede De m i d d e l e n d i e h i e r v o o r z i j n o n t w i k k e l d n o e m t men H e t v l o e i m i d d e l d i e n t b i j e e n zo B i j oververhitten VLOEIFIDDELEN e n deze h e b b e n b o v e n d i e n n o g de e i g e n s c h a p d a t ze de o p p e r v l a k t e spanning verminderen. l a a g m o g e l i j k e t e m p e r a t u u r r e e d s werkzaam t e worden e n t o t e e n z o h o o g m o g e l i j k e t e m p e r a t u u r werkzaam t e b l i j v e n . De o n t s t a a t k a n s op v e r b r a n d e n e n o n t l e d e n v a n h e t v l o e i m i d d e l . b e h e e r s i n g v a n de t e m p e r a t u u r i s d u s e r g b e l a n g r i j k e n de met E r moet d u s e e n aan de v l o e i m i d d e l b e h a n d e l d e s o l d e e r p l a a t s moet z o d a n i g w o r d e n v e r h i t d a t h e t s o l d e e r e r o p s m e l t en kan d o o r v l o e i e n .

g r o o t t e v a n h e t w e r k s t u k a a n g e p a s t e w a r m t e b r o n g e k o z e n worden.

Zacht e n h a r d s o l d e e r v l o e i m i d d e l e n kunnen a f h a n k e l i j k v a n de w e r k o m s t a n d i g h e d e n , als vloeistof, worden. met demi-water t e voorkomen; p a s t a o f poeder g e b r u i k t o f s p i r i t u s gemengd w e l k a n de v o o r v e r w a r m d e

I n h e t algemeen z a l een poeder

m o e t e n w o r d e n om w e g b l a z e n v a n de v l a m s t a a f i n h e t p o e d e r g e s t o k e n w o r d e n waardoor d i t eraan b l i j f t kleven. h e t v e r t i k a l e vlak. Pasta i s

146

u i t e r m a t e g e s c h i k t v o o r h e t werken i n Pas op d a t v o o r h e t

s o l d e r e n van w a t e r l e i d i n g h e t j u i s t e v l o e i m i d d e l g e b r u i k t w o r d t e n d a t men n o o i t h e t t e s o l d e r e n b u i s j e i n de v l o e i s t o f s t o p t w a a r d o o r h e t ook aan de b i n n e n k a n t komt. CONSTRUCTIE e n V O R M VAN DE VERBINDING De w i j z e waarop de v e r b i n d i n g g e c o n s t r u e e r d i s e n d a a r b i j de aange h o u d e n s p l e e t b r e e d t e v o o r de c a p i l l a i r e w e r k i n g ,

z i j n van zeer g r o o t Ook h e t v e r -

b e l a n g v o o r h e t v e r k r i j g e n v a n de g r o o t s t e s t e r k t e .

g r o t e n v a n h e t s o l d e e r o p p e r v l a k v e r s t e r k t de v e r b i n d i n g .

De a a n b e v o l e n s p l e e t b r e e d t e v o o r z a c h t s o l d e e r v e r b i n d i n g e n i s 0,l

0,3

mm e n v o o r h a r d s o l d e e r v e r b i n d i n g e n v a n n o n - f e r r o mm.

metalen

0,025-

0,10

Voor h e t h a r d s o l d e r e n van n i k k e l e n s t a a l i s h e t 0,05

b e t e r e e n w a t g r o t e r e s p l e e t b r e e d t e aan t e h o u d e n n.l. beide platen t e "vertinnen"

0,20mm.

B i j h e t s o l d e r e n v a n p l a t e n aan e l k a a r i s h e t aan t e b e v e l e n om e e r s t e n ze d a n p a s op e l k a a r t e l e g g e n e n weer t e v e r h i t t e n w a a r d o o r ze aan e l k a a r s m e l t e n .

Voor h e t z a c h t z o l d e r e n w o r d e n h o o f d z a k e l i j k TIN/LOOD gepast.

l e g e r i n g e n toe-

Ze h e b b e n a f h a n k e l i j k v a n d e s a m e n s t e l l i n g e l k e e n a n d e r g e d r a g wanneer d e l e g e r i n g o v e r g a a t van v a s t e s t o f i n v l o e i s t o f ( z i e
fig. Het z.g. van h e t smeltdiagram). EUTECTISCHE s o l d e e r v a n 6 3 % t i n e n 37% l o o d g a a t z o n d e r

b r i jvorming a l s tussenf a s e b ij 1 8 3 o ~n ~ m i d d e l l i j k van v a s t e s t o f i n v l o e i s t o f over.

Het 2 5 / 7 5

s o l d e e r h e e f t d a a r e n t e g e n e e n f a s e van b i j de De s o l d e e r t e m p e r a t u u r m o e t n a t u u r -

b r i j v o r m i n g t u s s e n 1 8 3 e n 2 7 0 ~ ~Het . wordt a l s "smeertin" carrosserie reparatie gebruikt. l i j k i e t s h o g e r a l s d e s m e l t t e m p e r a t u u r g e h o u d e n worden.

Er z i j n o o k z a c h t s o l d e e r s o o r t e n i n d e h a n d e l waar C A D N I U M a a n t o e g e v o e g d i s
w a t d e s t e r k t e t e n g o e d e komt.
Oe d a m p e n v a n Cd z i j n e c h t e r g i f t i g

z o d a t e r goed g e v e n t i l e e r d moet worden a l s d i t g e b r u i k t wordt. V o o r h a r d s o l d e r e n w o r d t h o o f d z a k e l i j k h e t LASBRONS g e b r u i k t . t i n v o o r k u n n e n komen. i n d e g a t e n houdt. heeft a l s lasbrons. Z i l v e r l e g e r i n g e n z i j n o.a.: 2 3 s met o n g e v e e r 38-40?: zilder 23R met o n g e v e e r 3 0 % z i l v e r . D i t is

e e n l e g e r i n g v a n k o p e r met z i n k t e r w i j l o o k l e g e r i n g e n met l o o d e n
B i j h e t hardsolderen is h e t u i t e r m a t e belang-

r i j k d a t men d e s m e l t p u n t e n v a n z o w e l w e r k s t u k -

als t o e v o e g m a t e r i a a l

Het l a s s e n v a n k o p e r e n w e r k s t u k k e n z a l b e t e r

g a a n met e e n z i l v e r l e g e r e i n g o m d a t d i t e e n v e e l l a g e r s m e l t p u n t

Ze k u n n e n i n p r i n c i p e b i j h e t s o l d e r e n v a n a l l e m e t a l e n g e b r u i k t
worden, b e h a l v e b i j aluminium. Een n a d e e l i s d e hoge k o s t p r i j s .

LEGERING (Zachtsolderen) TINILOOD 30170 Din 1707 LSn3O (mass.) 40160 Din 1707 LSn40 40160 Din 1707 LSn40 (mass.) 50150 Din 1707 LSn50 50150 Din 1707 LSnSO (akta) 55/45 Din 1707 LSn55 (mass.) 60140 Din 1707 LSn6O 60140 Din 1707 LSn60 COBALTIN SnPbCd 18 RESIST - 1 PbAgSn RESIST - 2 SnAg 5 PLATINUM ZnAl BISOUDEE CdZn 17 TIN-IT Alliages 2517540160-5015060140-1WO (tia~dw!dmr:n) 25 -Zilversoldeer Din 8513 LAg55Sn 23s-Zilversoldeer Din 8513 LAg40Cd 23R-Zilversoldeer Din 8513 LAg3OCd 22 -Zilversoldeer Din 8513 LAgl5P 21 .Zilversoldeer Din 8513 LAg2P 20 - Fosforkoper Din 8513 LCuP8 LASBRONS Din 8513 LM560 MESSING (massief) Din 8513 LMs6O MESSING (KERN) Din 8513 LMs60 BRASUNAL Din 8512 AISi 12 ~=ninsknf

METALEN voor SOLDEREN en LASSEN VLOEIMIDDEL

I SMELTTRAJECT
183-270 183-234 183-234 183.214 183.214 183.200 183-190 183-190 145 309 221 365 265 620660 610-660 620-695 625785 640-755 705805 875900 B80 880 575585

STERKTE Nlmm" 43,2 43,2 43.2 44.8 44.8 45 52.2 52.2 43.2 27.8 58.7 ca. 90 ca. 60

S-39, Purine S-39, Purine, Rovista-N. Repuls Hars (kern) 5-39, Purine. Rovista-N. 5-65, Repuls Hars (kern) Hars (kern) 5-39, Purine, 5-65 pasta, Corex Hars (kern) S-39, Purine. Repuls S-39. Rovista-N, Repuls S-39, Rovlsta-N, Repuls GEEN Soudoflux Flux-6. Fluxkrem-6 Flux*, Fluxkrem-6 idem Flux-6 (koper op koper geen vloeimiddel) idem (koper op koper geen vloeimiddel) Boracit (koper op koper geen vloeimiddel) Cuprol, Boracit Cuprot, Boracit GEEN Brasunalflux

TABEL 3 . 6

3,114
Er b e s t a a n o o k z i l v e r l e g e r i n g e n met m i n d e r z i l v e r w a a r f o s f o r v o o r
i n d e p l a a t s gekomen i s m a a r d e z e z i j n n i e t g e s c h i k t v o o r h e t s o l d e r e n v a n g a s e n o l i e l e i d i n g e n o m d a t d i t ee'n r e a c t i e k a n o p r o e p e n .

T A B E L 3.7
EIGENSCHAPPEN V A N ENKELE :,TETALEk! Element Aluminium Antomoon Sismuth Seryllium Cadnium Koper Lood Fosfor Tin Symbool AL
Sb

Soortelijke massa

s m e l t p u n t 'C

K o o k p u n t 'C

2.7 6,68 998 1 ,85 896 8,96 11,35 2.2 7,3 7,87
10,s

660 631 271 1278 321 1084 327 41 7 232 1535 962 41 9

2467 1750 1560 2970 765 2567 1740 41 7 2270 2750 221 2 907

Bi
ge

Cd

Cu
Pb P
Sn

I J zer
Zilver Zink

Fe
Ag

Zn

7,1

3.4 PLAATWERKEN
P l a a t w e r k e n i s h e t bewerken van m e t a a l p l a a t voor c o n t r u c t i e d o e l einden. W e r k s t u k k e n d i e u i t p l a a t s t a a l v e r v a a r d i g d worden, worden e e r s t afgetekend, w e r k t worden d.m.v. op h e t j u i s t e f o r m a a t o f i n de j u i s t e vorm gew a a r n a de u i t e i n d e n b e v e s t i g d o f a f g e hardo f zachtsolderen, k l i n k e n enz. lassen, k n i p t e n gebogen o f g e p o n s t , De m a a t n a u w k e u r i g h e i d v a n h e t g e r e d e p r o d u c t h a n g t i n b e l a n g r i j k e mate a f v a n de n a u w k e u r i g h e i d waarmee h e t w e r k s t u k op de s t a a l p l a a t afgetekend i s ; h e t z.g. UITSLAAN v a n h e t w e r k s t u k . B i j h e t maken v a n b o c h t e n moet r e k e n i n g gehouden w o r d e n met de w e r k e l i j k e l e n g t e w a a r b i j men g a a t r e k e n e n met de Z.~.~~NEUTRALE" lijn. M e t a a l p l a a t w o r d t a a n g e g e v e n met de d i k t e w a a r i n h e t v o o r k o m t , h e t v a n i j z e r d a n s p r e e k t men v a n STAALPLAAT. l a a g t i n op v o o r , d a n s p r e e k t men v a n BLIK. metalen t e verkrijgen. Komt e r e e n dunne i s

Het i s i n a l l e mogelijke

3.4.1 GEREEDSCHAPPEN
De m e e s t g a n g b a r e h a n d g e r e e d s c h a p p e n z o a l s d i e b i j m e t a a l b e w e r k e n v o o r k o m e n k u n n e n ook b i j p l a a t w e r k e n g e b r u i k t worden. b r u i k t voor h e t aftekenen of meten van l i j n e n , s l a g e n e n g e v e n v o r m aan h e t m e t a a l . Ze w o r d e n geh e t maken v a n u i t -

3-1 l 6
KRASPENNEN w o r d e n g e b r u i k t om r e c h t e l i j n e n op h e t p l a a t m a t e r i a a l a f t e tekenen, viltstift. PASSERS w o r d e n g e b r u i k t om l i j n s t u k k e n i n g e l i j k e d e l e n t e v e r d e l e n o f om c i r k e l s o f b o g e n a f t e t e k e n e n , De STOKPAASER w o r d t g e b r u i k t om g r o t e r e c i r k e l s a f t e t e kenen. De g r o o t t e i s b e p e r k t . voor s t a a l w o r d t een scherpe p u n t g e b r u i k t , voor alum i n i u m e e n stompe m e s s i n g p u n t o f p o t l o o d e n v o o r k u n s t s t o f f e n e e n

Z i j b e s t a a n u i t een

l i n i a a l o f s t o k w a a r l a n g s de p u n t e n v e r p l a a t s t kunnen worden. De p u n t e n z i j n v a a k
152

verwisselbaar uitgevoerd. De WINKELHAAK w o r d t i n h e t b i j z o n d e r v o o r p l a a t w e r k e n g e b r u i k t omdat deze h i e t h e t n a d e e l h e e f t van h e t d i k k e r e g e d e e l t e . t i n g e n voor. MEETGEREEDSCHAP k o m t i n e e n g r o t e v e r s c h e i d e n h e i d v o o r , o.a. s t a l e n m a a t l a t v a n 30 cm ( r e i ) , r o l m a a t enz. waarbij Ze komen i n e e n g r o o t a a n t a l afrne-

s t a l e n m a a t l a t g r o t e r dan

30 cm,

PONSEN w o r d e n i n e e n g r o t e v e r s c h e i d e n h e i d a l s handponsen g e b r u i k t , de m e e s t

g e b r u i k t e i s de c e n t e r p o n s waar k l e i n e c e n t e r g a a t j e s op de a f t e k e n l i j n e n mee ges l a g e n w o r d e n waar de p a s s e r p u n t i n g e c e n t r e e r d moet worden. Een g r o t e r e p u n t w o r d t geslagen a l s e r een g a t g e b o o r d m o e t worden. DOORSLAGEN w o r d e n g e b r u i k t om k l e i n e g a a t j e s i n dun s t a a l p l a a t t e s l a a n o f om p e n n e t j e s e r g e n s u i t t e t i k k e n . s e t i n v e r s c h i l l e n d e d i k t e s voor. Ze komen m e e s t a l a l s

prikpunt

centerpunt

doorslag

HOLPIJPEN w o r d e n g e b r u i k t om i n v e r s c h i l l e n d e m a t e r i a l e n g r o t e r e g a t e n t e slaan. Wanneer r i n g e n g e s l a g e n m o e t e n worden, moet e e r s t h e t g a t v o o r de k e r n g e s l a g e n w o r d e n e n d a n p a s de b u i t e n k a n t o m d i t anders h e t m a t e r i a a l t e v e e l u i t z e t e n g a a t breken. m e t e e n z.g. zelfgemaakt H e t maken v a n of g r o t e r e g a t e n k a n i n p r i n c i p e ook "Q-Max-cutter" snijstempel. D i t beeen b o u t

s t a a t u i t e e n z e l f g e m a a k t e n geh a r d s t e m p e l w a t m.b.v. d o o r de s t a a l p l a a t g e t r o k k e n w o r d t . FELSIJZER w o r d t g e b r u i k t om m e t de h a n d f e l s n a d e n t e maken. Het e i n d e i s van een g r o e f v o o r z i e n d i e p r e c i e s o v e r h e t dubbelgevouwen p l a a t m a t e r i a a l p a s t . verkrijgbaar. B i j h e t k l i n k e n moet e e n OPHALER g e b r u i k t w o r d e n om de p l a t e n tegen e l k a a r t e slaan en e e n SNAPPER, vormen. om de s l u i t k o p t e
felsijzer
/

Ze

z i j n i n verschillende groottes

Vaak komen d e z e b e i d e

gereedschappen gecombineerd i n n s t u k k l i n k g e r e e d s c h a p voor.

snapper

BEITELS w o r d e n g e b r u i k t om p l a a t m a t e r i a a l i n t e h a k k e n o f om v o r m t e geven. voorkomen. Een r i t s b e i t e l w o r d t g e b r u i k t om dammen d o o r t e hakken. Een HOEKMETER w o r d t g e b r u i k t om h o e k e n b i j h e t a f t e k e n e n v a n e e n s t a a l p l a a t af t e tekenen. Wanneer p l a a t m a t e r i a a l r e c h t i n g e h a k t m o e t worden, moetmen e e n k o u d b e i t e l met g e b o g e n vouw g e b r u i k e n om b e s c h a d i g i n g e n t e

I n p r i n c i p e k a n e e n ZWAAIHAAK h i e r o o k

v o o r g e b r u i k t worden, van een gradenboog of

maar d e z e i s n i e t d i r e k t a f l e e s b a a r e n moet h o e k m e t e r overgenomen w o r d e n o

B e g i n b i j h e t a f t e k e n e n a l s h e t e n i g s z i n s m o g e l i j k i s vanaf een r e c h t e k a n t t e werken, i s d i t n i e t m o g e l i j k d a n moet e e n z.g.

AANSLAG gemaakt w o r d e n waar v a n d a a n a f g e t e k e n d w o r d t .

beitels

HAMERS komen i n een g r o t e v e r s c h e i d e n h e i d voor. kop-

Van de gewone b o l omdat deze

e n penbankhamer t o t de g e s p e c i a l i s e e r d e k o p e r s l a g e r s h a m e r s .

Voor p l a a t w e r k e n i s ook de houtenhamer z e e r b e l a n g r i j k , g e b r u i k k a n worden z o n d e r de s t a a l p l a a t t e b e s c h a d i g e n .

D i t i s ook

h e t g e v a l met de n y l o n o f p l a s t i c h a m e r s t e r w i j l de k o p e r s l a g e r s hamers s p e c i a a l g e p o l i j s t z i j n op de baan om b e s c h a d i g i n g t e v o o r komen.

hamers

BLIKSCHAAR.

Deze komt i n v e r s c h i l de z.g. door-

l e n d e u i t v o e r i n g e n v o o r w a a r b i j de belangrijkste zijn, loopschaar w a a r b i j h e t geknipte m a t e r i a a l n i e t t e g e n de handen k a n komen. B o v e n d i e n z i j n e r nog u i t voeringen o m c i r k e l s t e kunnen k n i p p e n d i e rondlopende bekken hebben waarmee i n en u i t w e n d i g e c i r k e l s g e k n i p t kunnen worden.

Omdat h e t k n i p p e n v a n s t a a l p l a a t met e e n gewone b l i k s c h a a r e r g vermoeiend is, k u n n e n we v o o r g r o -

t e r e werkstukken b e t e r een HEFBOOMPLAATSCHAAR g e b r u i k en. Deze b e s t a a t i n p r i n c i p e u i t e e n bewegend bovenmes e n e e n s t i l s t a a n d ondermes. De k n i p b e w e g i n g w o r d t d o o r de h e f b o o m op h e t bovenmes d o o r g e g e v e n e n omdat deze e e n l a n g e arm b e z i t z a l e r een g r o t e k r a c h t op h e t t e k n i p p e n m a t e r i a a l o v e r g e b r a c h t kunnen worden. De t e g e n h o u d e r d i e n t om h e t k a n t e l e n v a n h e t w e r k s t u k t e g e n t e gaan. HET WERKSTUK MOET AAN DEZE ZIJDE GEHOUDEN WORDEN EN HET AFVAL AAN DE ANDERE KANT OMDAT DAAR VERVORMING VAN HET MATERIAAL ZAL OPTREDEN! Wanneer l a n g e s t r o k e n o f g r o t e r e s t u k k e n s t a a l p l a a t g e k n i p t m o e t e n w o r d e n i s h e t g e b r u i k v a n e e n h e f b o o m p l a a t s c h a a r n i e t aan t e b e v e l e n omdat e r v e r v o r m i n g o n t s t a a t e n h e t m o e i l i j k i s , om de a f g e t e k e n d e

l i j n o v e r een g r o t e r e l e n g t e t e volgen.
QUILLOTINE o f SLAGSCHAAR

Men g e b r u i k t d a n de

F-

tegenhouder -

3-121
B i j d e z e g e r e e d s c h a p p e n w o r d t h e t w e r k s t u k met e e n t e g e n h o u d e r op de t a f e l g e d r u k t , w a a r d o o r h e t n i e t meer t e v e r p l a a t s e n i s . Het s c h u i n o p g e s t e l d e bovenmes k n i p t h e t a f g e t e k e n d e g e d e e l t e weg zonder d a t h e t w e r k s t u k v e r p l a a t s t wordt. B o v e n d i e n z i j n e r op de t a f e l a a n s l a g e n a a n g e b r a c h t ( v a a k met e e n m a a t v e r d e l i n g ) w a a r d o o r de w e r k s t u k k e n a u t o m a t i s c h h a a k s e n r e c h t z i j n m i t s d e z e goed a a n g e d r u k t worden. De a f s t a n d t u s s e n h e t bovene n ondermes i s b e p a l e n d v o o r de k w a l i t e i t v a n de snedekant. I s deze t e k l e i n dan z a l e r met e e n I n d a n z a l h e t m o e i l i j k gaan, i s h i j t e groot, g r o t e braam, t e v e e l vervorming,

I'

ontstaan.

f e i t e wordt a l l e e n h e t I e g e d e e l t e van h e t m a t e r i a a l afgesneden, de r e s t w o r d t e r afgescheurd. Wanneer e e n s e r i e werks t u k k e n met e e n g a t gem a a k t moet worden, p l a a t drukt. STAKEN EN TASSEN kan h e t

I '

e c o n o m i s c h e r z i j n om e e n p o n s t e maken d i e de g a t e n i n de s t a a l -

S t a k e n z i j n h u l p m i d d e l e n d i e i n de b a n k s c h r o e f o f i n h e t v i e r k a n t e g a t v a n h e t aambeeld g e z e t k u n n e n w o r d e n e n g e b r u i k t w o r d e n t e r o n d e r s t e u n i n g b i j h e t maken v a n k l e i n e r e w e r k s t u k k e n . Ze komen i n e e n g r o t e v e r s c h e i d e n h e i d v o o r . steunen b i j h e t k l i n k e n o f felsen, De m e e s t g e b r u i k t e z i j n speerhaak, de de PIJPSTAAK d i e g e b r u i k t w o r d t om e e n p i j p v a n b i n n e n u i t t e o n d e r SPEERSTAAK of KANTSTAKEN i n v e e l v e r s c h i l l e n d e u i t v o e r i n g e n ,

Om h e t p l a a t w e r k n i e t t e beschadigen,

de VLAKSTAAK, de

BOLSTAAK met z o w e l b o l l e a l s f l a u w b o l l e b a a n enz. moet de b a a n v a n e e n s t a a k een gehard en g e p o l i j s t z i j n .

I n p r i n c i p e i s h e t m o g e l i j k om z e l f

s t a a k t e maken v o o r e e n s p e c i a l e v o r m o f w e r k s t u k maar d a n z a l de b a a n i n de r e g e l n i e t g e h a r d e n g e p o l i j s t z i j n .

3,122
Een TAS i s i n f e i t e een k l e i n a a m b e e l d j e wat weer v o o r z i e n i s van een geharde p o l i j s t e baan t e r w i j l de z i j k a n t e n z o w e l rechthoekig a l s rond afgewerkt z i j n . Ze worden g e b r u i k t a l s o n d e r s t e u n i n g i n de b a n k s c h r o e f b i j h e t d r i j v e n o f r e k k e n v a n randen, klinken, f e l s e n enz.

De HANDSCHROEF w o r d t g e b r u i k t o m dun p l a a t w e r k v a s t t e houden b i j h e t b o r e n v a n gaten. V o o r a l wanneer b i j twee ondermoeten deze t.o.v. d e l e n de g a t e n r e c h t t e g e n o v e r e l k a a r moeten l i g g e n , p a s geboord. G e b r u i k b i j h e t b o r e n een s t u k j e h o u t z o d a t de k l e m o f b o o r t a f e l n i e t beschad i g d w o r d t a l s de b o o r e r d o o r komt. LET OP! Dun p l a a t m a t e r i a a l met de handen v a s t h o u d e n b i j h e t boren i s e r g g e v a a r l i j k ! e l k a a r goed v a s t g e h o u d e n worden e n dan

B i j h e t BOREN van k l e i n e d i a m e t e r s i n p l a a t w e r k worden p l a a t w e r k b o o r t j e s g e b r u i k t d i e k o r t e r z i j n dan de n o r m a l e b o r e n , m i n d e r s n e l breken. h e t SLAGMES a l s s p e c i a l e c i r k e l s n i j d e r g e b r u i k t . z o r g v u l d i g v e r w i j d e r d moet worden. z o d a t ze Voor de z e e r g r o t e maten worden PLAATFREZEN o f Tijdens h e t boren

v a n s t a a l p l a a t o n t s t a a t vaak een h i n d e r l i j k e s c h e r p e braam d i e

plaatf rezen

HET SLAGNES
D i t i s een s t u k s n i j gereedschap wat g e b r u i k t w o r d t v o o r h e t maken v a n g r o t e g a t e n i n dunne plaat, h o u t en k u n s t s t o f . H e t b e s t a a t u i t een d o o r n d i e i n de b o o r k o p o f met e e n M.C. d i r e c t i n de b o o r s p i l g e z e t k a n worden. Een g e l e i d e p e n n e t j e p a s t p r e c i e s i n een v o o r g e b o o r d g a t en de g r o o t t e van h e t t e boren g a t kan i n g e s t e l d worden d o o r de arm op de j u i s t e w i j z e a f t e stellen.In h e t algemeen w o r d t een n o r m a a l geslepen s t e e k b e i t e l t j e gebruikt, letten. w a a r b i j men w e l
slagmes

op de j u i s t e v r i j l o o p moet

166

3.4.2 BE WERKINGEN
HET KLINKEN D i t kan t o t een k l i n k n a g e l d i a m e t e r van

8 mm met de h a n d geB i j grotere

s c h i e d e n z o n d e r d a t de k l i n k n a g e l v e r h i t moet worden. SLUITKOP d a n t e v e e l m o e i t e k o s t .

d i a m e t e r s moet h i j warm g e k l o n k e n worden omdat h e t maken v a n de H e t maken v a n e e n goede k l i n k v e r b i n d i n g h a n g t a f v a n de j u i s t e d i a m e t e r v a n h e t g e b o o r d e g a t e n v a n de j u i s t e m a a t k l i n k n a g e l w a a r b i j v o o r a l h e t u i t s t e k e n d e d e e l v a n de s t e e l b e l a n g r i j k i s . B i j een t e k o r t e s t e e l i s e r n i e t Oe ZETKOP genoeg m a t e r i a a l om de s l u i t k o p t e vormen e n b i j e e n t e l a n g e s t e e l p u i l t h e t m a t e r i a a l o n d e r b i j de s l u i t k o p n a a r b u i t e n . moet goed t e g e n gehouden w o r d e n ( l e t op de v o r m ) De OPHALER w o r d t g e b r u i k t om n a h e t b o r e n de p l a t e n s t e v i g t e g e n e l k a a r aan t e drukken.De n a g e l g a t e n w o r d e n goed o p g e v u l d d o o r h e t

s t u i k e n v a n de s t e e l e n b o v e n d i e n w o r d t d a n de s l u i t k o p v o o r g e klonken. T e n s l o t t e w o r d t de s l u i t k o p gevormd met de SNAPPER d i e e e n

g e k a l i b e e r d e h o l t e h e e f t waar de s l u i t k o p p r e c i e s i n p a s t .

a- Het aandrukken van de te verblnden platen tegen de zetkop

b -Het vullen van de nagelgaten door stuiken

c - H e l vormen van de slultkop

d- Het kalibreren van de sluitkop

Het dimpelen --

Het klinken

157

De m a x i m a l e a f s t a n d t u s s e n de k l i n k n a g e l s mag n o o i t zo g r o o t z i j n d a t h e t m a t e r i a a l e r t u s s e n g a a t "rimpelen".
Om v e r s c h u i v i n g van

de g a t e n t e v o o r k o m e n i s h e t v e r s t a n d i g om de e e r s t e g a t e n t e b o r e n , de e e r s t e k l i n k n a g e l t e k l i n k e n an d a n p a s de v o l g e n d e g a t e n t e boren. Een v e r k e e r d gevormde o f d e f e c t e k l i n k n a g e l k a n v e r w i j d e r d worden d o o r hem u i t t e b o r e n o f d o o r t e s l a a n met een d o o r s l a g . Van t e v o r e n moet e e r s t de s l u i t k o p p l a t g e s l a g e n worden, p u n t j e g e s l a g e n wordt. O n d e r s t e u n de p l a a t m e t b.v. een moer a l s h e t n a g e l t j e e r m e t e e n d o o r s l a g u i t g e s l a g e n wordt. waarna p r e c i e s i n h e t midden een c e n t e r -

FELSEN i s h e t v e r b i n d e n v a n p l a a t e i n d e n aan e l k a a r ,
gebogen, i n e l k a a r g e s c h o v e n e n p l a t g e s l a g e n worden.

w a a r b i j ze om-

H e t p l a t e n i n de vorm s l a a n g e s c h i e d t met b e h u l p v a n e e n f e l s i j z e r wat zo g e c o n s t r u e e r d i s d a t de n a a d op e e n s p e c i a l e m a n i e r i n e l k a a r komt t e z i t t e n e n n i e t meer u i t e l k a a r g e d r u k t k a n worden. H e t f e l s e n k a n aan de b u i t e n k a n t v a n e e n w e r k s t u k g e s c h i e d e n , de b i n n e n k a n t o f rondom, ( s t a a k ) a a n g e p a s t moet worden. I n p r i n c i p e moet e e n f e l s n a a d , w a t e r d i c h t z i j n maar h e t i s aan aan w a a r b i j h e t gereedschap o f tegenhouder

wanneer ze c o r r e c t u i t g e v o e r d i s ,

t e b e v e l e n om i n de n a a d e e n l a a g j e t i n n e e r t e s m e l t e n .
B U I GE N

P l a a t m a t e r i a a l k a n z o w e l met de hand a l s m a c h i n a a l i n a l l e r l e i vormen gebogen worden. i n e e n z.g. zetbank. klem, PLATENKLEM. M e t de

O f b i j

hand b u i g e n g e s c h i e d t m e e s t a l de g r o t e r e w e r k s t u k k e n i n de
B i j h e t omzetten van

p l a a t m a t e r i a a l i n een p l a t e n moet e e n h o u t e n o f r u b b e r e n hamer g e b r u i k t worden om b e s c h a d i g i n g van h e t m a t e r i a a l t e voorkomen. Het omslaan van o v e r de g e h e l e l e n g t e , g e s c h i e d e n om de p l a a t moet g e l e i d e l i j k ,

klem

170

r i m p e l e n v a n de p l a a t t e voorkomen. A l s b u i g m a c i n e w o r d t de ZETBANK g e b r u i k t d i e met de hand, p n e u m a t i s c h o f h y d r a u l i s c h a a n g e d r e v e n k a n worden. m e e s t a l n i e t meer v a n b u i g e n , De z e t b a n k b e s t a a t i n p r i n c i p e u i t een: o f bovenbak, waar de p l a a t o n d e r v a s t g e k l e m d w o r d t ; waar de p l a a t op v a s t g e k l e m d w o r d t ; t a f e l o f onderbalk, buigbalk, elektrisch,

Men s p r e e k t d a n

maar v a n " z e t t e n w v a n de p l a a t .

- druk

waar h e t u i t s t e k e n d e g e d e e l t e mee v e r b o g e n w o r d t . waar h e t

De d r u k b a l k i s v o o r z i e n v a n e e n l i n i a a l met a f g e r o n d e hoek, p l a a t m a t e r i a a l omheen gebogen w o r d t .

De b u i g b a l k i s v e r p l a a t s b a a r

omdat v e r s c h i l l e n d e d i k t e s p l a a t m a t e r i a a l gebogen m o e t e n worden. H e t i s b o v e n d i e n m o g e l i j k om h e t l i n i a a l t e v e r v a n g e n d o o r k o r t e r e stukjes, z.g. "vingers" w a a r d o o r k o r t e r e s t u k k e n met z i j k a n t e n gebogen k u n n e n worden. Men s p r e e k t d a n v a n e e n VINGERZETBANK.

Handbediende zwenkbuigbank (zet bank)

Het i s mogelijk o m een g r o o t a a n t a l v e r s c h i l l e n d e v e r b i n d i n g e n t e maken met p l a a t m a t e r i a a l waarvan de e i n d e n omgebogen z i j n ,

B i j massa f a b r i k a g e g a a t men g e b r u i k maken van e e n f i g . 3.170 AFKANTBANK o f P E R S w a a r b i j de p l a a t i n n k e e r i n de j u i s t e

maat g e d r u k t wordt.

zie

Enkele voorbeelden van het buigen met behulp van een kantp

,, ,

B i j h e t b u i g e n van s t a f - , wordt, gerekt, nomen;

profiel-

o f p i j p m a t e r i a a l moet men

3-129

r e k e n e n met de NEUTRALE LIJN.

A l s een s t u k s t a f m a t e r i a a l gebogen het materiaal i s

b l i j k t d a t de b u i t e n o m t r e k g r o t e r geworden i s dan de o o r de b i n n e n o m t r e k i s k l e i n e r geworden e n de d i k t e i s toegehet materiaal i s gestuikt. behalve b i j

s p r o n k e l i j k e l e n g t e e n d a t de d i k t e afgenomen i s ,

De NEUTRALE L I J N z a l i n de r e g e l i n h e t midden l i g g e n ,

p r o f i e l e n en a l s m a t e r i a a l overdreven scherp aangezet wordt.

breedte

n e u t r a l e lijn

175

Wanneer we b i j p r o f i e l e n een s c h e r p e hoek w i l l e n maken, e e n g e d e e l t e v a n h e t m a t e r i a a l weghalen e n dan l a t e r de benen weer aan e l k a a r l a s s e n .

moeten we omgezette

Wanneer een v l a k k e p l a a t t o t een c i l i n d e r gebogen moet worden, men g e b r u i k maken v a n e e n PLATENWALS. w a l s e n van p l a a t . Men s p r e e k t nu v a n h e t

kan

I n p r i n c i p e b e s t a a t de p l a t e n w a l s u i t d r i e r o l l e n ,

twee om de p l a a t mee t e nemen e n n om de p l a a t t e b u i g e n . Men moet e r o p b e d a c h t z i j n d a t de u i t e i n d e n v a n t e v o r e n i n de j u i s t e b o c h t g e b r a c h t worden om z.g. fig.174 a e n b, AANBEKFOUTEN t e voorkomen, e n dan p a s w o r d t de p l a a t v e r d e r a f g e w a l s t .

Voor h e t w a l s e n v a n k e g e l s i s h e t soms m o g e l i j k om de a c h t e r r o l scheef t e zetten, B o v e n d i e n i s de b o u e n r o l d e m o n t e e r b a a r om h e t geVoor h e t w a l s e n van d r a a d , r e d e p r o d u c t u i t de w a l s t e kunnen nemen. bracht.

o f w e r k s t u k k e n met een r a n d i s e r soms een g r o e f i n de r o l l e n aange-

V E R S T E V I G E N V A N PLAATMATERIAAL

V o o r a l b i j h e t g e b r u i k van dunne p l a a t komt h e t vaak v o o r d a t de p l a t e n gaan r i m p e l e n o f golven. v e r s t i j v e n o f verstevigen, beuren. De e e n v o u d i g s t e m a n i e r i s h e t o m z e t t e n van een k l e i n r a n d j e , z i j d e n omgezet worden. wat
O m d i t t e voorkomen g a a t men h e t

wat op v e r s c h i l l e n d e m a n i e r e n k a n ge-

gewoon i n de z e t b a n k o f p l a t e n k l e m k a n g e s c h i e d e n v b r de andere

H e t i s ook m o g e l i j k o m een r a n d t e maken waar s t a a l d r a a d i n g e l e g d is. H i e r t o e w o r d t de r a n d van de p l a a t r o n d omgezet, staaldraad e r i n gelegd en wordt h i j d i c h t g e s l a g e n .
Om de r a n d e n n e t j e s d i c h t t e k r i j g e n ,

D i t noemt men een KRAALDRAAD.

k a n een e e n v o u d i g k r a a l i j z e r Het v e r s t e v i g e n

gemaakt worden, is.

wat a l s s t e m p e l g e b r u i k t wordt.

v a n de r a n d h e e f t b o v e n d i e n a l s v o o r d e e l d a t de s c h e r p e k a n t weg Een a n d e r e t o e p a s s i n g i s de VOORMACHINE. g i n g t o t gevolg heeft. Deze w o r d t g e b r u i k t om

i n v l a k k e p l a a t een v o o r t e d r u k k e n d i e een r e d e l i j k e v e r s t e v i B i j e l k e machine i s een s e t v e r s c h i l l e n d e r o l l e n aanwezig o m v e r s c h i l l e n d e t y p e n v o r e n t e kunnen maken.

voormachine

l81

UITSLAGEN V o o r e l k w e r k s t u k i s e e n b e p a a l d e h o e v e e l h e i d m a t e r i a a l n o d i g waarb i j h e t b e l a n g r i j k i s d a t h e t m a t e r i a a l zo e c o n o m i s c h m o g e l i j k geb r u i k t wordt. plaat. W e moeten dus van t e v o r e n ongeveer kunnen b e o o r d e l e n op een s t u k

hoe g r o o t h e t z a l z i j n e n g a a n h e t w e r k s t u k "UITSLAAN"

Deze u i t s l a g w o r d t p r e c i e s op maat g e t e k e n d met a l l e l i j n e n HET AFTEKENEN GESCHIEDT

w a a r l a n g s moet w o r d e n g e k n i p t e n gebogen.

I N PRINCIPE VAN LINKS NAAR RECHTS EN VAN ONDER NAAR BOVEN. V o o r h e t maken v a n e e n u i t s l a g m a a k t men g e b r u i k v a n g e o m e t r i s c h e c o n t r u s c t i e s h o e w e l e r ook w e l e e n s u i t s l a g e n v o l g e n s e e n MAL gem a a k t worden. H e t v e r e i s t e e n b e h o o r l i j k s t u k e r v a r i n g om z i c h v a n

een getekende u i t s l a g op een p l a a t een v o o r s t e l l i n g van h e t gerede p r o d u c t t e k u n n e n maken. T o c h i s d i t n o d i g om g e e n s t u k k e n v a n h e t werkstuk t e vergeten o f verkeerde a a n s l u i t i n g e n t e k r i j g e n

De UITSLAG i s de a f g e t e k e n d e v o r m v a n h e t w e r k s t u k op de s t a a l p l a a t w a t n o d i g i s om h e t w e r k s t u k u i t t e v e r v a a r d i g e n . LIJNEN w o r d e n i n e e n g r o t e v e r s c h e i d e n h e i d g e b r u i k t e n ook HOEKEN komen v o o r w a a r b i j ze met e e n g r a d e n b o o g a f g e z e t k u n n e n worden o f met e e n p a s s e r g e c o n s t r u e e r d . Het v e r d e l e n van een hoek middendoor een passer.

o f h e t maken v a n e e n l o o d l i j n g e b e u r t m e e s t a l m.b.v. VEELHOEKEN. vier-, vijf-,

V o o r h e t k u n n e n maken v a n e e n u i t s l a g i s h e t b o v e n d i e n drie-, Ook e n z e s h o e k t e weten. B o v e n d i e n i s h e t n o d i g de bena-

n o d i g om de c o n s t r u c t i e s v a n de m e e s t voorkomende h o e k e n a l s : m i n g e n v a n e e n c i r k e l e n c o n t r u c t i e v a n e e n e l l i p s t e kennen. b e p a a l d e RUIMTELIJKE FIGUREN a l s k e g e l , kunnen v o o r s t e l l e n . p i r a m i d e enz.

moet men z i c h

B i j h e t maken van de u i t s l a g moet men r e k e n i n g houden met de w i j z e

van b e v e s t i g e n . H e t kan nodig z i j n o m r e k e n i n g t e houden met e e n exsolderen, f e l s e n o f puntlassen. t r a strook m a t e r i a a l voor k l i n k e n ,

Bovendien moet men r e k e n i n g houden met e e n t o e s l a g a l s o n d e r d e l e n i n e l k a a r moeten passen.

De u i t s l a g v a n e e n r e c h t h o e k i g e bak i s een e e n v o u d i g v o o r b e e l d v a n e e n u i t s l a g waar de z i j k a n t e n e e n v o u d i g omhoog gebogen worden. De z i j k a n t e n k u n n e n op de hoekp u n t e n g e l a s t worden ( u i t s l a g o f geklonken o f gesoldeerd

Wanneer de b a k met u i t w e n d i g e maten gegeven i s , m o e t er t w e e k e e r de m a t e r i a a l d i k t e b i j z o w e l de l e n g t e a l s de b r e e d t e a f g e t r o k k e n worden, omdat h i j a n d e r s t e b r e e d e n t e l a n g wordt. Te s c h e r p e h o e k e n m o e t e n v e r meden w o r d e n e n i n h e t a l g e m e e n r e k e n t men m e t e e n r a d i u s v a n twee k e e r t e p l a a t d i k t e . Wanneer e e n CILINDER u i t g e s l a g e n wordt, z o a l s b i j een r o l p a p i e r , i s de l e n g t e v a n de u i t s l a g gel i j k aan de o m t r e k v a n de c i linder. De b r e e d t e v a n de u i t cilinder

s l a g i s g e l i j k aan de h o o g t e van de c i l i n d e r . Wanneer e e n KEGEL u i t g e s l a g e n w o r d t w a a r b i j h i j om z ' n t o p heen g e r o l d wordt, o-a i s de u i t s l a g gelijk e e n c i r k e l segment met r a d i u s w a a r v a n de b o o g a-b i s aan de o m t r e k v a n h e t g r o n d vlak.
O m de o m t r e k v a n h e t

g r o n d v l a k a f t e kunnen z e t t e n , wordt d i t i n t w a a l f g e l i j k e d e l e n verdeeld. Deze t w a a l f del e n worden met een p a s s e r op de c i r k e l b o o g a f g e z e t .

I n p r i n c i p e kan h e t grondv l a k ook i n z e s g e l i j k e d e l e n v e r d e e l d w o r d e n maar d a n z a l

e r e e n a f w i j k i n g o n t s t a a n . Hoe g r o t e r h e t a a n t a l d e l e n i s waar h e t grondvlak i n v e r d e e l d wordt,

hoe nauwkeuriger d e w e r k e l i j k e l e n g t e van d e c i r k e l b o o g benad e r d wordt. De AFGEKNOTTE K E G E L w o r d t o p p r e c i e s d e z e l f d e m a n i e r gemaakt, a l l e e n w o r d t nu h e t afR a d i u s o-c i n fig. geknotte gedeelte e r vanaf gehaald.

afgeknotte kegel

H e t GRONDVLAK w o r d t a l s h e t c i l i n d e r v o r m i g i s , a p a r t gemaakt e n l a t e r aangebracht.

B i j rechthoekige uitslagen

moet h e t aan e e n z i j d e v a s t gemaakt worden, w a a r b i j d e p l a a t s bepaald wordt door een z o e c o n o m i s c h m o g e l i j k gebruik van h e t materiaal.
NADEN w o r d e n z o g e k o z e n d a t

ze zo k o r t mogelijk zijn!

BIJLAGE 1
ENGELSE BENAMINGEN: Niet verspanend
A

aanbeeld - anvil aanhechten - connect aansluiting - junction aansluitfout junction error aansteker - lighter aanvoersnelheid feeding speed aarding earth connection aceton - acetone acetyleen - acetylene acetyleen afsluiter - acetylene cock acetyleen dissous - acetylene cylinder afkoeling - cooling aftakkingen - branch off afschuinen - bevel aftekenen - layout afzuiging - exhaust system aggegraat aggegrate a hoogte - throat thickness aluminium - aluminium ampere - ampere apart - separate/apart autogeenlassen - gaswelding autogeen smijden - oxy-gas cutting

capilaire werking - capillarity carburerend - carburizing centerpunt centre punch centrisch centric cilinder - cylinder coating - coating C.O.D. - Crack Opening Displacement codering - coding constant - constant constante constancy contact elektrode - contact elektrode correctie correction

B basisch - basic basische elektrode - basic electrode beitel chisel bekleding - flux cover benamingen - designations benen - legs bereikbaarheid attainablenes bikhamer - chipping hanuner blikschaar - tinmanfs shears bol - bal1 boog - arc booglengte length of arc open voltage boogspanning borstel brush boven het hoofd overhead brandblusser fire extinquisher brandermondstuk - blowpipe tip brandernaald - broach wire brandernaalden cleaner set branderwagen cilinder trolley buigen - bending buigproef - bending test buigsterkte - bending strenght buitenhoeklas - corner joint

D deegachtig - doughy destructief destructive diktekrimp - angular shrimp dezelfde the Same dompelen - immerse doorlassing root penetration doorslag - punch doorsnede section doorprikkers - broach wires doorzakken - sagging driehoeksteek triangular move druk - pressure druklassen resistance welding druppel - drop dun thin dwarskrimp - traverse shrimp dynamische karakteristiekdynamic characteristic

elektrisch lassen - electric welding elektrode electrode elektrode dikte - electrode thickness elektrode hoek slope elektrode houder - electrode holder elektrode kast electrode cabinet elektrode stand - electrode tilt elektrode punt - electrode point

F factoren

factors

felsen - seaming felsijzer - seam iron functie - function

G

gasholte gashole gassen gases gaswolk gas gebrek aan dikte lack of thickness gesoleerde houder insulated holding device gelijkrichter converter gelijkstroom - direct current (D.C.) gereedschappen tools gesmolten - molten gietijzer cast iron glad uiterlijk smoot surface

H hamer hammer handgreep - handle handschoen - glove handschroef - handscrew handwiel - handwheel hardheidsmeting hardness test hardsolderen brazing hardsoldeerpoeder flux heetstoker heater hechten - tacking hechtlas - tackweld hechtstrip tacking plate hefboom plaatschaar hand lever shears hoeklas corner joint hoekmeter protractor holpijp - hollow punch hoofdschakelaar - main switch hoofdtoevoer - main supply hoogrendement elektrode high efficiency electrode horizontal horizontaal hygroscopic hygroscopisch

K keeldoorsnede - throat section wedge keg kegel cone kelkvormig - cup form kerfgevoeligheid - notch sensitiveness kerfslagproef inpact test kern core keten - circuit klem - clamp klemmen clamping klinken rivetting Knaad knippen - cutting koolelektrode carbon electrode koolstof carbon koperen draden - copper wires koperen rooster - grafe (made of copper) kopse kant - head piece korter - shorter kortsluitstroom short circuit current krachtlijnen - lines of force koud - cold koude las - cold weld kraspen scriber krater - crater krimp shrimp krimpspanning - shrinkage stress

I Inaad close square butt weld inbrandingsdiepte - depth of penetration ingestelde waarde - set up position injection injectorbrander blowpipe inkarteling - undercut inschakelduur - welding duty insnoering - metal bead ioniseren ionisation

L laag - low langskrimp longitudinal shrimp lasbrander - blowpipe lasbril welding goggles lascircuit welding circuit laseigenschappen welding properties lasfouten welding faults lasgelijkrichter welding rectifier lasgereedschap - welding equipment lasgordijn - welding curtain lashandschoen - welding glove laskabel welding cable laskabine welding cabinet laskap - welding shield laslengte lenght of weld lasnaad - weld seam lasplaats welding place leather apron lasschort lassen welding lasstand - welding position

lastafel - welding table lastang - electrode holder lastrafo - welding transformer lasonderzoek - weld testing lasoppervlak - welding surface lasrups - bead lastoestel - welding machine lasvlam welding flame lasvolgorde - welding sequence laszone welding range legeren - to alloy loodrecht - right angular lucht - air lengte krimp longitudinal shrimp links (naar) lassen left handed welding

ongelijke lasbreedte - unequal bead ongelijke vorm - unequal shape onvolkomenheden - imperfections openingshoek - angle of bevel open spanning - open voltage opgewekt - generated ophaler rivet t001 oplassen - hard surfacing oplosmiddel flux overdikte over thickness overgaande druppel overlapnaad - seam overlapping - overlap oxide oxide oxiderend -0xidize

M M.A.G. Metal Inert Gas magnetisch onderzoekmagnetic particle inspection mal - gauge massa - earth materiaal - material matig stollend - moderate solidification meetgereedschap - measuring equipment meetresultaten - measuring results mengkamer mixing chamber messing - bras moedermateriaal - parent material metaaldraad - metal wirelrod metalen metals methoden - methods Metal Inert Gas M.I.G.

P passer calliper penetrant onderzoek- penetrant testing persen - pressing plaat - osheet plaatboor - sheetdrill plaatdikte - sheetthickness plaatschaar - hand lever shears plaatwerken - sheetmetal operations pons - punch poreus - porosity proplas - spotwelding puntlassen - spot resistance welding

N naad - seam negatieve aansluitingnegative connection narichten - straighten neutraal - neutra1 neutrale lijn - neutra1 line neutraliserend - neutralizing niet afsmeltend - non consumable niet destructief - non destructive olie - oil omgevingstemperatuursurroundings temperature omstandigheden - circumstances omvormer - rectifier ongelegeerd non alloyed
O

R radiografisch - radiographic randlas - seam weld rechts (naar) lassen - right handed welding reduceer - reducing valve reducerende werking - reducing regelen - regulate regelmatig regular regelweerstand - adjustable resistance rekening houden met - count with roest - rust rutiel - rutiel R.V.S. - stainless steel pijplassen - pipe welding

samenstelling - composition samenvoegen - assemble schaarwerking - shearing planing schaven scherpe kanten - sharp edges

scheuren - cracks secundaire zijde - secundary slagmes - fly cutter slak - slag slakinsluiting - slag inclusion slepen - draging sluitlaag final layer slijtvast wear resistant smaller - moor narrow schuine zijde sharp edge slijtvaste laag hard surface smeedlassen hammer welding smeerolie lubrication oil smeltbad - weld pool smeltlassen - fusion welding smeltzone weld zone smoorspoel - shoking coil snapper - rivetting t001 snede cut snelstollend - quick solidification snijbrander - oxi-gas cutting snijden - cutting soldeer - solder soldeerbout - soldering iron solderen - soldering spanning voltage spetters - spatters spleet - gap staak - bench stake staalborstel - wire brush staalplaat - sheet metal stapelen - vertical upwards starten - start sterkte strength stikstof nitrogen stokpasser - trammels stompe las butt weld stoppen - stop stroominstelling - current set value stroomsterkte - stength of current strijken stratch

traagstollend - slow modification transformator - transformer trekproef - tensile strength test treksterkte - tensile strength
U uit de zij vertical horizontal welding uitgloeien - annealing uithakken - slotting uitslaan - knock out uitzakken - bulgelbag out ultrasoon - ultrasonic

T taaiheid - toughness tang pliers tas anvil stake Tnaad - close square butt weld thermiet lassen - thermit welding T.I.G. Tungsten Inert Gas toestel apparatus toevoegmateriaal filler material toevoerbeweging - supply movement

V vacuumventiel - vacuum cock variatie - variance vaste hand - steady hand vastvriezen - sticking veiligheidsbril - safety glasses veiligheidsklep - safety valve veiligheidsmaatregelensafety precautions veiligheidsrelais - safety relai verband - relation verbinding - connection verflaag - paint layer verlichting - illumination verlies - lost verspringend - backstepping vertikaal - vertical vertical vertikaal omhoog upwards vertikaal omlaag - vertical downwards vertinnen - coated with tin vervorming - distortion verzwakking - weakening yet - grease vlamboog arc vlamdover - flame extinquiser vlambooglassen - arc welding vlaminslag - backfire vlamlassen - flame welding vlamterugslag - flashback vloeigrens - yielding point vloeimiddel - flux Vnaad - single V joint voedingsbron - supply source vochtig - wetidamp vochtige ruimte - damp space voorbewerking - preparation voorbocht - pre setting vooropening - gap voortlooprichting - direction of travel

voortloopsnelheid - travel speed voorwarmen pre heating shape vorm vuil - dirt vullaag layer/filler weld vuurvast - heat resistant vuurvaste steen - heat resistant brick

current (A.C. ) wolfram tungsten wortellijn root

Xnaad

double Vjoint

IJ ijzer iron ijzeren staaf

W warm - warm/hot warme las - hot weld warmte heat weerstandlassen resistance welding werkstuk workpiece werkstukklem earth clamp werkstukmateriaal work piece material winkelhaak - set square wisselstroom alternating

iron bar

zachtsoldeer soft solder zeepsop soap solution silver solder zilversoldeer zure elektrode acid electrode zuur acid zuurstof - oxigen zuurstof afsluiter oxigen cock zwaaien - weaving zwaartekracht - gravity

BIJLAGE 2

H d Hoofd vin de Schapvuriinapoctie. Ovuarcgmde: &t m de Belrmdmsking un de Schapvaut nr. 7511971 vin 16 oltobcr 1971 voorsehriftcn bctreffmde elektrisch hssm MII boord van schepen zijn opgmomm; &t h d uit opgodrnc ervuuigm bij de (ocpiasiag vin deze voorschriftra w d j k i8 gcbkken hiwio oen untd wijziginga aan te brtiigm; i l te gevm; &t deze wijziginga vin wdmige u r d zijn &t hd .anbcveling veidimt oen nieuwe bckmdmauap u Ocla op: h d bcpiildc in de u t i k e h 56, made lid, m 174 vin hd Sckpahahiit 1%5; Oczim: de uitapraka vin de Rud voor de Schacpvaut nr. 2611971 m nr. 4211971 m S e dodelijle oogcvdm bij clektriach h a e n m d ktrinsfomuitorm;

MMkl -d: I. Bij bsarcrkumibcdco m d elcltnschc ktocateUm, ooguchl of wisaeLstrow dan wel gclijlstra>m wordl tocgcpaat, dimm de volgaide vooraehriftcn in acht te wordca gm-:
1. i~swefkmadmh mogm slcchls worda~verricht door pcr~(1>m dim m d dcddirbij in acht te nanm veiligheidavoorschriftn vol-doende bekmd zijn m door de scheepsleidi m d deze werluum-h& zijn b e k t . Dc schccpsleidi dimt zich er durbij vin bewust te zijn &t h d uitvoerm van , mdMka hd gcbmik vin spuiningverligmde ippiniuur d s g m o w d h ii onder 2. nid vin gevaar aimloot b zijn. In h d iamebijzonder in vochtige mimlah m bij oen hoge omgevingslempcratuur kin dit gcvur Iodanig zijn &t wenvogm m a t w& onder dergelijke aigunatige amst.ndighodmgLisa,crluramhcdm te verrichtm. 2. Dc m d de I ~ ~ u l w m h o d Waste rP pcraoai moct gellccd zijn m deugdelijke k l d i m d hoge mouwm, deugdelijk iaolermd schociacl dragm m kahindachgebniikm.

3. In gevd vin k a e n met behulp vin ktnnsfomialorm die zijn voorzim van ipparaiuur ter veriaging vin de nullaaspanning, m & de met de luwerlwmh& behate persoon zich bi de aanvuig vin h d werk m d behulp vin de in ii, mder 4, gamande cmtmlc-inrcichting weiaiigm vin de gocdc werking vin deze ippiniuur.
4. Onder mgmatige omst.od'ihodco moctm bij h d uilvoerai van hswerkzannhodco steeds tm minste twee persmm tcr p k x van h d werk unwezig zijn, de pcnam die de LaateiIrwmhadcii verricht hierbij inhegnpai.

J . T a d m vin de kstninaformitonii m bijbchora,de apparatuur, d d uitmakad vin de uitrusting vin he4 d i p , dimai de volgende voorschriftco in acht te wordm ga-:
1. Listnnafomuitorm m d bijbcborendc appiniuur matco w zijn nammgcatcld. &t zij g u n gevaar voor p w e m m of voor de omgeving kunom opleveren m m a t e a op duunamc m opvdimde wijze vin de voor un veilige bcdiating m oen veilig gcbmil b e n d i d e inanictica m aanduidiim zijn voomcci.

2. Lmhansfomutorm dimai te zijn v d m van appiniuur ter verlging vin de nuUrstspuming t c i oen waarde vin tm hoogste 42 volt, dan wel van oen lypc te zijn wiuvin de ~cundairespinning bij nullist tcn hoog& 42 volt bednrgt. D e g m a m d c wirrdc vin de verlaagde nullasrspanntig m& b i 0.5 sccoiide M hd inschkelm vin de tsmnsfomutor of h d v e ~ r c l r m vin de k b o q zijn verlrrcgm.

3. De gocdc werkkg vin de ippmiuur ter verbging vin de nullastspanuhg dimt c m veilige werkwijze met de happantuur te garuidcrm, o& bij
n d q(ndcndc variatica vin de spanuhg m de frcqumtie in h d ~ h e c p m d . 4. LastMsfomulorm met verligde nulliatap8nning matco zijn v d m van c m volbnctcr, aangcalc4m op de unrluicklwmm un de Liszijde van de tnnafom~tor,wumiadc de md de luwerlwmh& bclwtc pcnam bij u n v q vin h d we* kin viiltiteUm, &t de onder 2 voorgcschrcvm b'inneo de aangegeven tijd wordt bereikt. verligde nuU~(sp.nning

5. Dc voltmcicr ah k d a l d &r 4 ma( vin deugdelijke constnietie zijn m tegm mu:hanische bwehadiing zijn bcschemd. Dc nomrmle waarde vin de vulugde null.stspinning m& op duidelijke wijze op de mderschul zijn aangcgcvm.
6. L.ascaogrn. Lahbclr m de au~tluitverbindinga w zijn uitgevoerd, &t rij g u n gcvaar voor pcnionm of voor de omgcving kunna oplevcrcn. Op de ksaung m a t op duunimc m opviUmde wijze de tcehlbarc nwinulstman zijn ijncgcvm md de onder apinning atkmdc & h moctm deugdelijk zijn ifgmhumd. 7. Lrstnnafomutorm moctm, md de bijbehoraide apparatuur, in g& s t u t vin onderhoud verkenm.

&a&dhg un de Scheepvaut nr. 7511971 vin 16 oktohu 1971.

H a Hoofd van de Schccpviarrinspcetie voornoemd, J. F. vin Dann

BIJLAGE 3
BEKENDMAKMG AAN DE SCHEEWAARTNo 35/1%J (A+tyieui las- cn mij-Uut.upties)

Overwegmde: dat vele schcpea v w r h d aan boord verichtm van rcpinticwerkuamhcdcn zijn uitgerust mct cc~cctylccn kk m mij-mstallatie; dat gebl&m ia dat dc opstelling van dc hicwoor nodige acctyim m aiurstofcilindcn m dc aaoleg van dc zuurstof- m acctylccn I e i d i m au.nict altijd voldocri a a n de eisco w c l k h a a n m a hct oog op dc veiligheid dimm te w 6 gesteld; dat h& derhalve nodig ia termkc voorschriftco vast te steiim; Gelct op: Hct bcpkaldc m dc attikclm 56, zcvmdc lid, m 174 van hct Scbcpmbcsluit 1965;

M a & bckmd: dat m acctylccn hm mij-installatie nicl aan boord van m schip mag wordm geplaatst voordat dc v o o g m w m opstelling m uitvoering daarvan
door of aamais hem zijn goedgekeurd; dat hicttoc dc nodige tckcninpm m schcma's wamuit dc plaats m de wijze van opstelling m aansiuitmp van acttylm- m zuurstof cilindcrs, appendages, leidingai enz. duidclijk blijkm. tijdig hij dc Schcepvaartinspectic moe(cn wordm ingcdimd; dat bij dc opetclling m inrichting van ccn icctylccn la& m mij-inatallatic hct volgmde in acht m a t wordal gmomai: 1. h a gebruik van acdylem-g~hvikkcladmis verhodm; 2. acctylccn- cnzuurstofcilindcn moe(cn op het opai dek, dso wel vcrtikaal worden van m deur m d k t e vcrhind'i siaan mct hct opm d&, in besloten ruimtm, geai werkruiitm zijnde, die door middel opgesteld; 3. acctylccn- m zuurstofcilindcn mogm nict tezamm in dezelfde bcslotm ruimte zijn ondcrgebncht; 4. de cilindcra moctcn gcsd bcschcxmd m zeevast zijn opgesteld m mogm niet kunnm zijn blootgesteld aan d i t e straling van de un of aan uitstralmdc wamite van dc machinekuner- of kclcischachtcn, k o m b u k m dergelijkc; 5. acdylccn- of zuuratofcilindcrsmogm nict m of ondcr accommodaticruimtm voor piasagiem m baninnlig wordai geplaatst; 6. ccn bcsloten ruimte ah mdcr 2 bedoeld m a t omgcvm zijn doorgasdichte stalm schotfia m afgeslotcnhinnm wmdm door ccn naar buiten draaimd stalen deur met vonkvrij sluitwek, deze ruimte mag uict op a i g e wijze in vcrbmdii staan mct andcrc h l o t m ruimten m moei gocd worden gcvmtilwrd door hichrianvar in hct hovaidccl m & a r n u r dc buikducht ter hoogte van dc v l a r ; 7 op dc deur van ccn d i e , w a i icctyulccncilinden ~ zijn opsestcld, m a t zavel aan dc K i m - als aan dc buitauijdc duidelijk leesbaar zijn Mogegevm:

ACETYLEEN ONTPLOFFINGSGEVAAR NIET ROKEN - NIET MET VUUR NADEREN

8. hcslotm ruimtm waarin acctulccncilindcra zijn ondergebracht mogm nict wordnegebruikt v w r opstelling of berging van werktuigai, toestellen of materialm die tot vonkvorming d e i d i n g hmnm gcvm; de cilioden motten te allm tijde snel uit deze ruimten hmnm wordm vcrwijderd; 9. besloten ruimtm waarin zuurstofciliodcn zijn ondergebracht maten volkmm v d m olievrij wmdm gebouden m mogm nict worden gebruikt voor berging van m f f m die gemakkelijk tot ontbranding kunnen k a n a indim ccn o v c m t van zuurstof aanwe& is; dc cilinders matcn te allen tijdc sncl uit &ze ruimtco kunnen worden vcrwijderd; 10. dc verlichting van ruimten waarin acctylcmcilinders zijn ondergebracht m a c h voldan aan dc voorschriftm vervat in hct eerste m zcsdc lid van aitikcl 13 van bijlage VU van hct Schcpcnbwluit 1965; 11. nabij de plaats of ruimte waar acctylccocilindcrs huirj pepcrmanmt h&j tijdclijk zijn opgesteld m a t caigoedgclicurdc koohursncuiwblusser ofdroogpoCdCrblutser aanwezig zijn; m dc nabijheid m a t zich voorts m brandblusafsluiter mct brandslang. koppelinga m straalpijp bevinden, dan wel hovm de ciliodcrs ccn op afstand bcdimbare watenprai-i~chting zijn aangebracht; 12. op dc afsluitcr van eikc m gebruik zijnde acctylccn- of zuurstofcilinder m a t stccds m slcutel zijn aangebncht, zodat dc afsluiter in noodgevallm onmiddcljk m snel kan wordm gesloten; 13. hefleidingaysiwan voor acctylccn zowel als voor zuurstof m a t bcsiaan uit ccn vast langebricht bogcdruk venamellciding, waarop dc cilinder of dc cilinders d w r middel van ccn buigzame bogcdnillciding m e t afsluiter is of zijn iaiigeslotco; dczc v c m e l l c i d i m modro u, kort mogelijk zijn (zie publikatie P.Nc 14 van de Arheidsinspcctic onder punt 1.4.5); 14 door middel van ccn vast langebrachte kgcdmk distributie- leiding m a t hct gas mct m gercducccrdc druk naar de wcrkplaats(m) worden gevoerd ; dczc gercduceerdc druk mag voor acctylccn M hoogste 1 kglcm hcdragm m voor zuurstof ten hoogste 20 kglcm; I 5 elke dibutieleiding moct m a ccn afsluiter op dc hqcdnilr venamciieid'iag zijn aangesloten; tcgm &ze afsluiter moet hct rcduceeitoestel, dat de gasdrukkm rcducccit M dc onder 14 langegeva drukkm, worden langebncht; 16. aan het eind van un ditniuticleid'i w wcdcrw a c h t e ~ v o l g c n s m afsluittr wordcm aangebracht m m reduceirtastel, dat de druk in de slangm naar dc Lis- of snijbrander rcduceeit tot die, waamicdc dc brander gebruikt mag wordcn, 17. v661 m achter het m punt IS gmoandc m achter hct in punt 16 gmoandc rcduceiitoestel m a t m goed zichtbirc manometer zijn aangebracht; dc druk van ccn rcduccutocstcl m a t gemakkelijk mstclbaar zijn; dc Bourdonveer van dc manom&rs U i acctylemleidingm matco zijn vewarirdid van rocstvrijstul of nikkel; dc wijzerplaat van deze manomclcra m a t zijn v&m van dc aanduiding 'Oeachikt voor acdylem'; gmerfd, dat zij 18. acdylccn- m zuuratoflcidingm mogm nict door huw, andcrc vcrhlijvm m k m b u k lopa; zij m a t c o zodanig gcmilrLelijk kmbiar zijn m nict door ruimten zijn aangelegd waar zij aan hct oog zijn carokkm ; 19. acdyleealcidingm m o a zijn vervaardigd van naadloos gdrokkm staal; in h d Ieidingsystccm of dc zich daarin bevmdcnde afsluiters m appendages mag hct acdylceogaa niet m ainraung k w m mct kopcr of kopcrlegeringm mct ccn kopcrgchalte van meer dan 63 8 ; 20. hqgcdruk zuurstofleidingm moctcn zijn vcrv~rdigdvan naadloos gdrokkm kopcr; distributieleidinga mogm zijn vervaardigd van naadloos gctrokkm staal;