This article was downloaded by: On: 11 February 2011 Access details: Access Details: Free Access Publisher

Routledge Informa Ltd Registered in England and Wales Registered Number: 1072954 Registered office: Mortimer House, 3741 Mortimer Street, London W1T 3JH, UK

Third Text

Publication details, including instructions for authors and subscription information: http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t713448411

Cultural identity: Fiction or necessity An Introduction

Ine Geversa a Jan van Eyck Akademie, Maastricht

To cite this Article Gevers, Ine(1992) 'Cultural identity: Fiction or necessity An Introduction', Third Text, 6: 18, 7 13 To link to this Article: DOI: 10.1080/09528829208576339 URL: http://dx.doi.org/10.1080/09528829208576339

PLEASE SCROLL DOWN FOR ARTICLE

Full terms and conditions of use: http://www.informaworld.com/terms-and-conditions-of-access.pdf This article may be used for research, teaching and private study purposes. Any substantial or systematic reproduction, re-distribution, re-selling, loan or sub-licensing, systematic supply or distribution in any form to anyone is expressly forbidden. The publisher does not give any warranty express or implied or make any representation that the contents will be complete or accurate or up to date. The accuracy of any instructions, formulae and drug doses should be independently verified with primary sources. The publisher shall not be liable for any loss, actions, claims, proceedings, demand or costs or damages whatsoever or howsoever caused arising directly or indirectly in connection with or arising out of the use of this material.

Cultural Identity: Fiction or Necessity

culturele identiteit: fictie of noodzaak
An Introduction
Downloaded At: 14:06 11 February 2011

Ine Gevers

As for myself: I was born in the Netherlands, I am a Westerner, I am white, I am a woman. According to demographic statistics I belong to the 'lost generation' (1955-1970), a generation which underwent many disappointing economic, political and ideological fluctuations. It was just when this generation was ready to join the labour market that, in the early '80s, the economic recession reached its all-time low. With the recession went a political and social hangover from the idealistic and expectant '60s which led to an atmosphere which has been described by cultural critics in terms of neo-conservatism, individualism, narcissism, and schizophrenia. I did not consciously experience the more tolerant and energetic '60s I was not yet even a teenager. The first wave of feminism was also history to me, although it was one of the first areas to enter my political consciousness in the late '70s. I began my art history studies in 1978, and my historical knowledge gradually deepened without my

Om voor mezelf te spreken: ik ben geboren in Nederland. Ik ben blank, ik ben Westers, ik ben vrouw. Volgens de demografische statistieken behoor ik tot de 'lost generation' (1955-1970), een generatie die nogal wat teleurstellende conjunctuur-schommelingen moest incasseren, in economische, politieke en ideologische zin. Eenmaal klaar voor de arbeidsmarkt bereikte de economische recessie in het begin van de jaren '80 een dieptepunt. Deze recessie ging gepaard met een politieke en maatschappelijke kater na de idealistische en verwachtingsvolle jaren '60 en leidde tot een sfeer die door cultuurcritici wordt beschreven in termen van neo-conservatisme, individualisering, narcisme en schizofrenie. Ik heb de meer tolerante en energieke jaren '60 niet bewust mogen meemaken; ik had de tienerjaren nog niet eens bereikt. Ook de eerste golf van het feminisme was voor mij geschiedenis, hoewel het een van de eerste gebieden was waarop mijn politieke bewustzijn zich in de late jaren '70 richtte. In 1978 begon ik aan mijn studie kunstgeschiedenis. Me niet realiserend op welke impliciete uitgangspunten

8 realising the implicit premises on which it was based. Ernst Gombrich's The Story of Art was the first formative influence on the structure of my views. In this book Gombrich used the philosopher Karl Popper's 'trial and error' principle to present a history of art which was both linear and founded on the logical principles of progress. Art meant implicitly Western art, produced by man. There were marginal references to art by women and non-Western art, but exclusively at those moments when they were considered to be important for the development of the unique, Grand History of Art. In other words, the Other was only recognized when he or she could be appropriated, colonized, incorporated in order to reinforce the cultural identity of the West. Quality was the keyword, leveling all differences in the name of Western male art. Gombrich's aesthetic approach, with its conception of quality as an irrefutable, universal standard, was also recognizable in Clement Greenberg's formalistic interpretation of modern art, which then became the standard, academic theory of art. Although a vague resistance was forming in my mind, this was at first nipped in the bud by the overwhelming advance of the neo-expressionists, who, in the '80s, demolished the critical heritage of conceptual art. Rudi Fuchs, once an advocate of conceptual art, as director of the Van Abbe Museum, turned out to be the foremost champion of the new form of visual art, which he claimed represented universal values. At Documenta 7 in Kassel (1982) he exhibited what he considered to be the epitome of quality. Although the context in which I grew up was quite different from that to which Sebastian Lopez refers in his contribution to this symposium, my lack of faith in the Grand Narrative of Art on which I was brought up developed into doubt and disbelief. There were two reasons for this. On the one hand, my own identity played a role: I realized that in our culture women are excluded from language which is a signifying system of the

de geschiedenis die ik me eigen zou maken berustte, vorderde de studie. "The story of art' van Ernst Gombrich gaf vorm aan mijn eerste schema's. Gebaseerd op het 'trial-and-error' principe van de filosoof Karl Popper beschreef Gombrich in dit boek een logisch onderbouwde en lineaire geschiedenis van de kunst. Een kunst die impliciet inhield: westerse kunst, door mannen gemaakt. Naar niet-westerse kunst en kunst van vrouwen werd slechts in de marges verwezen, met name op momenten dat zij van belang werden geacht in de ontwikkeling van die ene, exclusieve geschiedenis van de Kunst. Met andere woorden: slechts wanneer de Ander kon worden toegegeeigend ter bevestiging van de westerse culturele identiteit, werd deze erkend. Kwaliteit is hierbij het codewoord. De esthetische benadering van Gombrich, met kwaliteit als onweerlegbare, universele graadmeter, Hep via de inmiddels tot academisme verworden theorie van Clement Greenberg moeiteloos over in een formalistische interpretatie van de moderne kunst. Hoewel een ongericht verzet inmiddels gerezen was, werd deze in eerste instantie nog in de kiem gesmoord door de overstelpende aanwezigheid van de neo-expressionisten die in het begin van de jaren '80 het conceptuele erfgoed aan stukken sloegen. Rudi Fuchs, als directeur van het Van Abbemuseum eens voorvechter van de conceptuele kunst, ontpopte zich tot nestor van de nieuwe schilderkunst die naar zijn woorden een universele waarde vertegenwoordigde. Wat voor hem het toonbeeld was van kwaliteit presenteerde hij op Documenta 7 in Kassel (1982). Hoewel de context waarin ik opgroeide een andere was dan die waaraan Sebastian Lopez in zijn bijdrage aan dit symposium refereerde, groeide mijn ongeloof jegens 'het grote verhaal van de Kunst', waarmee ik was opgevoed. De oorzaak is tweele Enerzijds speelde mijn eigen identiteit hierin een rol. Ik besefte dat in onze cultuur de vrouw eveneens wordt buitengesloten van de taal als representerend en betekenisgevend systeem binnen onze patriarchale, symbolische orde. In zekere zin is de vrouw binnen deze orde te beschouwen als de Ander, vergelijkbaar met de positie die nietwesterse kunstenaars opgedrongen krijgen ten

Downloaded At: 14:06 11 February 2011

9
patriarchal, symbolic order. In this order, the woman is the Other, and is assigned the same role as the non-Western artist in relation to Western culture. As such it appears impossible to express one's identity. The system simply does not include terms of reference to express 'Otherness' in its own idiom. The only option is to take up marginal, and at best subversive, positions. It was art in the sense of visual culture which simultaneously sparked off my resistance, and sustained me in it. I came to know alternative routes. I discovered other (art) histories and minor stories which crisscrossed the great history of art as so many ineradicable under-currents and escaperoutes. 'Cultural Identity: Fiction or Necessity' thus takes its place in a series of symposia and exhibitions in which I strive to take up a critical, and above all questioning, stance in relation to all that which is fixed, or which in any case, is presented as such. The Netherlands has no tradition of an intellectual discourse on 'Otherness', but only a practically-based debate on questions such as cultural identity, oppression of 'the Other', and veiled forms of racism and imperialism. Whenever cultural identity is an issue, it is taken for granted that it only refers to groups which are called, significantly, 'allochtonen' (foreigners). The issue is not seen as applicable to ourselves. Thus, articulating cultural difference in this way implies ideologically a continuation of racialist theories, rather than a questioning of them. The boom in critiques which accompanied the exhibition Magiciens de la terre (Paris, 1989) sparked off a discussion among Dutch artists and intellectuals who until then, by virtue of their origins (culture, gender, generation), had been able to keep the issue of cultural identity at a safe distance. Various aspects of this exhibition for instance, the choice of purely formal disposition, the denial of history and context, and the acceptance of the spectacle as the most important opzichte van de westerse cultuur. Uitdrukking geven aan de eigen identiteit met behulp van het bestaande, het andere buitensluitende idioom, is welhaast onmogelijk. Marginale, doch soms tevens subversieve posities resteren de enige opties. Tegelijkertijd gaf de kunst in de zin van visuele cultuur aanleiding tot verzet. Ik leerde alternatieve routes kennen. Ik ontdekte andere kunst-geschiedenissen en kleinere verhalen, die als onuitroeibare onderstromen en vluchtwegen de Grote Geschiedenis van de Kunst doorkruisten. 'Culturele Identiteit: Fictie of Noodzaak' past in die zin in een reeks van symposia en tentoonstellingen, waarin ik telkens poog een kritisch en vooral vragend standpunt in te nemen ten opzichte van al te vaststaande, of in ieder geval als zodanig gerepresenteerde gegevenheden. Nederland kent geen traditie wanneer het gaat om een intellectueel, doch tevens in de praktijk geworteld, debat waar onderwerpen als culturele identiteit, onderdrukking van 'de ander', en versluierde vormen van racisme en imperialisme aan de orde komen. Als de kwestie van culturele identiteit een item is, dan betreft het als vanzelfsprekend uitsluitend de groep die we veelbetekenend 'allochtonen' noemen. Op onszelf is dit begrip niet van toepassing. Aldus gebruikt impliceert uitdrukking geven aan culturele verschillen eerder een ideologische voortzetting van racistische theorieen dan een relativering of zelf s nuancering ervan Binnen de kring van Nederlandse kunstenaars en intellectuelen die vanwege hun afkomst (cultuur, geslacht, generatie) de problematiek van culturele identiteit nog op een veilige afstand konden houden, brak de discussie pas goed los met de hausse van kritieken die gepaard ging met de tentoonstelling 'Les Magiciens de la Terre' (Parijs, 1989). Deze tentoonstelling, in diverse opzichten te interpreteren als een postmoderne onderneming bij uitstek in de keuze voor uitsluitend formele disposities, de ontkenning van historie en context, tot en met de acceptatie van het spektakel als belangrijkste betekenisgevende activiteit , ontlokte door de wijze waarop kunst en culturele artefacten uit diverse Westerse en niet-Westerse landen bijeen

Downloaded At: 14:06 11 February 2011

10 werden gebracht ook in Nederland reacties. Verschillende vraaggesprekken en kritieken in tijdschriften, symposia tot en met tentoonstellingen over 'de Ander' waren het gevolg. In mei 1991 organiseerde de Culturele Raad Noord Holland 'Het Klimaat': een serie tentoonstellingen in verschillende musea en galeries in Nederland, waarbij het bewustzijn van de culturele identiteit van buitenlandse kunstenaars en de (re)presentatie ervan centraal stond. De organisatie stelde zich positief op ten opzichte van 'Les Magiciens' en nam de tentoonstelling tot op zekere hoogte als voorbeeld: met name in de van culturele en politieke contexten verschoonde wijze van presenteren van zowel westerse als nietwesterse kunstenaars. Voorop stond dat zowel musea, galeries als academies vrij zouden zijn in hun keuze van kunstenaars met een 'andere' culturele identiteit dan een uitsluitend Nederlandse. Hoewel vragen als 'Wat is culturele identiteit?', 'Is kunst geografisch bepaald?' en met name 'In hoeverre is de confrontatie met een andere cultuur bepalend voor het al dan niet bewust worden van zijn/haar eigen identiteit?' ten grondslag lagen aan deze onderneming, Week uit de tentoonstellingen en de catalogus dat een aantal van deze vragen retorisch van aard waren. Hiermee bedoel ik dat vooronderstellingen betreffende culturele identiteit en geografische bepaaldheid van kunst te impliciet verankerd lagen in het basisconcept. Daarnaast bleek dat de consequenties van de vrijheid die de verschillende instiruten kregen om door middel van presentaties van zelf gekozen buitenlandse kunstenaars zichzelf te promoten was niet afdoende was voorzien (zie Els van der Plas over 'Het Klimaat' in dit nummer).

signifying practice could be interpreted as an exemplary post-modern enterprise. The way in which art and cultural artifacts from various Western and non-Western countries were brought together also elicited reactions in the Netherlands. Interviews, critiques in magazines, symposia, and exhibitions about 'the Other' were the result. In May 1991 the North Holland Cultural Council organized Het Klimaat (The Climate), a series of exhibitions in various museums and galleries in the Netherlands, which focused on the consciousness of cultural identity and its (re)presentation by foreign artists. The organizers had a positive attitude to Magiciens... and to a certain extent took that exhibition as a model, particularly in the way in which the work of both Western and non-Western artists was presented free of any cultural or political context. The point of departure was that museums, galleries, and academies would be given complete freedom in their choice of artists with a cultural identity which was different from a purely Dutch one. Although questions such as 'What is cultural identity?', 'Is art geographically determined?', and especially 'To what extent is the confrontation with another culture essential for one's becoming conscious of one's own identity?' were the basis for the enterprise, the exhibitions and the catalogue demonstrated that a number of these questions were rhetorical. Preconceptions were too implicitly anchored in the basic concept, and the consequences of the various institutions being able to choose foreign artists freely in order to promote themselves had not been adequately foreseen. Out of interest in the topic, and also as a representative of the Jan van Eyck Academy, an internationally oriented centre for postgraduate artists where these issues regularly come up for discussion, although they were often not made fully explicit, I decided to organize a symposium as an extension to the activities of the North Holland Cultural Council. The symposium was to focus on cultural identity as a problematic notion. The

Downloaded At: 14:06 11 February 2011

Uit persoonlijke interesse en als vertegenwoordiger van de Jan van Eyck academie, een internationaal georienteerde werkplaats voor 'post-graduate' kunstenaars waar bovengenoemde vragen regelmatig, zij het vaak onderhuids, aan de orde komen, besloot ik in het verlengde van de activiteiten van de Culturele Raad Noord Holland een symposium te organiseren waarbij hetbegrip culturele identiteit als problematisch begrip centraal stond. De titel 'Culturele Identiteit: Fictie of Nood-

11

title 'Cultural Identity: Fiction or Necessity' proved to be only too appropriate. It seems to me that any discussion of identity requires that one first examine the ideological implications of the notion. In order to undermine the rigid view of identity as a given, I posed questions such as the following, in a text written as a brief for the symposium:
What is identity? Does identity exist a priori or is it an ideologically charged concept which, as such, requires ever-renewed confirmation? Is identity a cause or rather the result of our tendency to constantly make a distinction between this and that, between the self and the other? And can we assume that identity has the same value for each person, regardless of the culture from which he or she originates?

zaak' bleek, ook achteraf gezien, toepasselijk. Over identiteit praten vraagt mijns inziens om een aftasting van de ideologische implicates die met dit begrip verbonden zijn. Om de starre opvatting van een a priori gegeven identiteit te ondergraven riep ik in een introducerende tekst ten behoeve van dit symposium vragen op als:
Wat is identiteit? Bestaat identiteit a priori of is het een ideologisch bezet begrip, dat als zodanig telkens opnieuw bevestiging behoeft? Is identiteit oorzaak of juist gevolg van onze continue neiging onderscheid te maken tussen onszelf en de ander? En kunnen wij ervan uitgaan dat identiteit voor elk subject, ongeacht de cultuur waartoe hij of zij behoort, dezelfde waarde heeft?

Although these questions were not meant to be treated seperately, they did set the tone of the symposium. Ontological questions such as these are also the basis for the wider notion of 'cultural identity', or what Guy Brett calls the "identity of a culture", an identity which has never been a given, and never will be. Rather it is always in the process of formation, dependent on, and in symbiosis with constantly changing external forces. These themes were addressed in particular by the audio-visual performance of Claudio Goulart. The audience was overwhelmed, at more than just a linguistic level, by the complexity and undefineability of the notion of cultural identity. The discussion of cultural identity becomes more complicated when one places it in the context of the continuing contemporary process of globalization. This appears most clearly in Clementine Deliss's contribution, which treats problems related to the growing tension between 'global homogenization' and 'local cultural identity'. Since the creation of a world culture does not only proceed via language, but also via other ideological and medialogical channels, Deliss argues for the use, in research, not only of linguistic models of representation, but also of visual representation forms. This choice

Hoewel het niet de bedoeling was dat deze vragen stuk voor stuk zouden worden behandeld, werd hiermee wel de toon gezet van het symposium. Ontologische vragen als deze liggen tevens ten grondslag aan het bredere begrip 'culturele identiteit' of aan wat Guy Brett de 'identiteit van een cultuur' noemt, een identiteit die nooit een vaststaande gegevenheid is geweest en ook nooit zal zijn, doch juist voortdurend in wording is, afhankelijk van en in samenspel met steeds veranderende impulsen van buitenaf. Deze thematiek werd met name aan de orde gesteld door het audio-visuele media-spel (performance) van Claudio Goulart. Op meer dan een uitsluitend talig niveau werd het publiek doordrongen van de complexiteit en ondefinieerbaarheid van het begrip culturele identiteit. Wanneer de context van de voortgaande mondialisering onderdeel gaat uitmaken van de discussie over culturele identiteit wordt deze er niet eenvoudiger op. Dit bleek met name uit de bijdrage van Clementine Deliss die inging op problemen die te maken hebben met de toenemende spanning tussen 'mondiale homogenisering' en 'locale, culturele identiteit'. Aangezien mondialisering niet alleen plaatsvindt via de taal, doch tevens via andere ideologische en medialogische kanalen, pleit Deliss voor een onderzoek dat niet in de eerste plaats het linguistische representatiemodel hanteert, doch tevens gebruik maakt van visuele representatievormen. Deze keuze is des te belangrijker wanneer men beseft dat het

Downloaded At: 14:06 11 February 2011

12

becomes even more important when one realizes that the priority accorded to language as a form of cultural representation is an expression of the West, and that this structure is not always shared by other cultures which desire to express their own identity. While writing the introduction for this symposium I realized that I was becoming committed to the notion of cultural identity as an intellectual concept, and that this threatened to reduce it to a fiction. The realization made me examine my own position once more. It is for this reason that the introductory text for the symposium ends with the following words:
It may be an intellectual challenge to see notions such as identity and cultural identity as relative, but this comes from the privileged position of Western thinking. Such a line of argument may reduce identity to fiction, but for a non-Western individual, standing outside this narrative, it is an absolute necessity. His or her identity, seen in relation to Western culture, its monopoly position and its conventional, linear historiography, has never had any significant right to exist. For the non-Western artist or intellectual it is essential not only to be able to distinguish oneself but above all to create or recreate the historical and ideological conditions which at least provide the possibility to do so.

prioriteit geven aan de taal als vorm van representatie voortkomt uit westerse normen en waardenstelsels, en dat deze zeker niet altijd worden gedeeld door andere culturen die uitdrukking willen geven aan hun identiteit. Al schrijvend aan de instructie voor dit symposium besefte ik dat er geleidelijk een afstand in mijn betrokkenheid sloop waardoor het begrip culturele identiteit een fictie dreigde te worden. Deze gedachte bracht me ertoe mijn eigen positie opnieuw te onderzoeken. Om die reden eindigde de inrroducerende tekst voor dit symposium met de woorden:
Relativeren van begrippen als identiteit en culturele identiteit mag misschien een intellectuele uitdaging zijn, ze komt voort uit de bevoorrechte positie van het Westerse denken. Identiteit mag vanuit een dergelijk abstract vertoog weliswaar tot fictie bevorderd zijn, voor een van dit narratief buitengesloten, niet-Westers individu is het een uiterste noodzakelijkheid. Zijn of haar identiteit heeft, gerelateerd aan de Westerse status quo, haar monopoliepositie en haar conventionele, lineaire geschiedschrijving, nooit enig noemenswaardig bestaansrecht genoten. Voor deze niet-Westerse kunstenaars en intellectuelen is het van belang zich niet alleen te kunnen onderscheiden, maar vooral de historische en ideologische condities te 'herescheppen om die mogelijkheid in ieder geval aanwezig te laten zijn

Downloaded At: 14:06 11 February 2011

The preceding passage illustrates how complex the situation is in relation to cultural representation, and how many pitfalls each of us can be led into by his or her preconceptions. It incited Rasheed Araeen to a reaction. Although he acknowledged that he was taking the remark out of context to some extent, he wanted to indicate that the problem of cultural identity was not exclusively one of non-Western artists, but held for all artists and intellectuals. Araeen was right in this. However, I must indicate that I was trying to pose a problem which has been worked out very extensively and with great precision by Guy Brett, by referring to what the Cherokee artist and writer Jimmie Durham characterised as the problem of "the luxury of curious detachment". A detachment which, though based on the

Hoe complex de situatie met betrekking tot culturele representatie is, en hoe veelvuldig de valkuilen zijn waarin ieder van ons vanuit zijn of haar vooroordelen terecht kan komen, bleek o.a. uit de hierboven geciteerde passage die voor Rasheed Araeen aanleiding was te reageren. Hoewel hij aangaf dat hij de passage enigszins uit zijn verband haalde, wilde hij er tegenover stellen dat het probleem van culturele identiteit natuurlijk niet alleen voor niet-Europese kunstenaars geldt, maar voor alle kunstenaars en intellectuelen. Araeen had gelijk in zijn observatie. Toch wil ik niet nalaten aan te geven dat ik een problematiek aan de orde probeerde te stellen, die met name door Guy Brett uitvoerig en met grote precisie is uitgewerkt: het probleem van 'de luxe van nieuwsgierige afstandelijkheid'. Een afstandelijkheid die nog altijd is gebaseerd op de veronderstelde universaliteit van het objectieve standpunt en gekritiseerd moet worden als een al te gemakkelijke ontsnapping aan algemeen

13 assumed universality of a fictitious objectivity, must be criticised as a too facile escape from general human responsibility. Experiencing and following what Brett calls "the feeling of urgency" has become a problem in our era, in which the logic of representation (repeated presentation in the form of substitution of that which is represented) governs the fields of language, image, politics, and our private lives. The detachment mentioned above may have its origins in colonialism, but it survives with ease as a result of another form of 'colonialism', that of the politics of representation. All direct responsibility has been taken away from us by the power of: 'split (between representation and what is represented) substitution hierarchy generalization'. Agitating against the power of representation, I would like, following Gilles Deleuze and Felix Guattari, to opt for a counter-logic of representation: a logic of resistance, which, though doomed to speak in the language against which it makes a stand, consists of a refusal to allow oneself to be represented by others, or to represent others. In other words: speaking up for oneself, and allowing others to speak for themselves. It seems to me that there were several attempts in this direction during the symposium 'Cultural Identity: Fiction or Necessity', which are what made it such an inspiring and challenging gathering. For this I would like to thank all participants who contributed to the symposium: Sebastian Lopez (chairman), Rasheed Araeen, Guy Brett, Clementine Deliss, Claudio Goulart, J-H Martin, Helen Frik, and Bulent Evren. The papers and statements of the last three participants have not been included in this publication, for various reasons. The essence of J-H Martin's contribution is to be found in already published texts and interviews. Both Helen Frik and Bulent Evren distanced themselves from the questions discussed in the symposium. Although their position was quite legitimate, the arguments put forward to justify it did not have any significant influence on the content of the debate.

Downloaded At: 14:06 11 February 2011

menselijke verantwoordelijkheid. In dit tijdperk waarin de logica van de representatie (de herhaalde presentatie in de vorm van vervanging van wat wordt gerepresenteerd) hoogtij viert op het gebied van de taal, het beeld, de politiek, en in ons prive-leven, is juist het ervaren van en gehoor geven aan wat Brett 'het gevoel van urgentie' noemt, problematisch geworden. De eerder genoemde af standelijkheid mag dan geworteld zijn in kolonialisme, hij blijft zonder moeite voortbestaan als gevolg van een andere vorm van 'kolonialisme', die van de politiek van de representatie. Door de macht van de logica in de zin van breuk tussen representant en gerepresenteerde-vervanging-hierarchieveralgemenisering, is alle directe verantwoordelijkheid ons ontnomen. Agerend tegen de macht van de representatie zou ik, in navolging van Gilles Deleuze en Felix Guattari, willen opteren voor een tegen-logica van de representatie. Een logica van verzet die, gedoemd te spreken in de taal waartegen stelling wordt genomen, bestaat uit een weigeren je door anderen te laten vertegenwoordigen of zelf anderen te representeren. Ofwel: voor jezelf spreken en anderen eveneens zelf aan het woord laten. Juist hiertoe werden naar mijn mening tijdens het symposium 'Culturele Identiteit: Fictie of Noodzaak' diverse pogingen ondernomen, de reden waarom het een inspirerende en uitdagende bijeenkomst is geworden. Hiervoor dank ik alle deelnemers die hebben bijgedragen aan het symposium: Sebastian Lopez (voorzitter), Rasheed Araeen, Guy Brett, Clementine Deliss, Claudio Goulart, J-H. Martin, Helen Frik en Bulent Evren. Van de drie laatstgenoemden zijn de lezingen en statements niet in deze publicatie opgenomen. Wat J-H. Martin betreft: zijn bijdrage publiceren zou een herhaling betekenen van eerder gepubliceerde teksten en interviews. Zowel Helen Frik als Bulent Evren distantieerden zich van de hier gepresenteerde problematiek. Hoewel deze stellingname legitiem is, waren de argumenten niet van van wezenlijke invloed op de inhoud van de discussie.

Translated from the Dutch by Julie Kuperus