KATEDRA ZA MEHANIZACIJU MAINSKI FAKULTET U BEOGRADU

Istorijat transportnih ureaja i maina

Od antikog vremena do danas

Profesor dr Nenad Zrni, izvodi sa predavanja

Potreba da se ostvari prenosni odnos

Proste maine

Spomenici materijalne kulture koji su otkriveni kao rezultat brojnih arheolokih istraivanja nepobitno svedoe da poetak primene dizalinih ureaja dosee sve do drevnih civilizacija. I pri veoma niskom stepenu razvoja civilizacije, ovek se neizbeno sukobljavao sa problemom podizanja i premetanja tereta. Problem je reavan primitivnim napravama i ureajima, koje su se sistemski usavravale zbog naraslih potreba razvoja zemljoradnje (sistemi za navodnjavanje), graevinarstva, pretovara u lukama, rudarstva i vojne tehnike. Transportni ureaji se primenjuju ve 5000. godina.

pekulacija, Nojeva barka

Pronalazak toka, 4000 god. p.n.e.

pekulacija, dizalica iz megalitika

STARE CIVILIZACIJE, KINA, ASIRIJA

Asirski bareljef, 7 vek p.n.e., primena klinova, poluga i valjaka

Bunarski eram i bunarsko vitlo, Kina, 2200 god. p.n.e.

STARI EGIPAT Najstarija ilustracija je iz Tebe sa jednog groba, 3000. god. p.n.e. u vreme faraona Ramzesa. 2900. godina pre n.e. velika Keopsova piramida u Gizi, visina ca. 160 m, dizanje kamenih blokova tekih 5 tona primitivnim mehanizmima za dizanje, 4,000 zidara i 100,000 radnika.

3000 god. P.n.e

Primena strme ravni, konstruisali je Rimljani, prilikom opsade Masade, u prvom Rimskojevrejskom ratu, 73 god.

TEHNOLOGIJA DIZANJA TERTA U ANTIKO VREME STARA GRKA Prvi izum dizalice (odnosno vitla za dizanje tereta) nastao je u antikoj Grkoj oko 530 (515) godina pre Hrista (izgradnja Artemidinog hrama u Efesu, visina stubova 90 m), za potrebe dizanja tereta pri graevinskim radovima kod zidanja velikih hramova. Ovaj transportni ureaj sluio je da se smanji broj ljudi potreban za dizanje tereta, a vremenom su se dizali sve tei i tei tereti.

Vitlo, 120 godina p.n.e. Crtei Herona iz Aleksandrije u svojim knjigama Mehanika (matematiar i inenjer 10-75 god. n.e) svedoe o postojanju transportnih ureaja u antiko vreme. Vitruvius navodi da je nosivost grkih dizalica bila 6 tona, i oni su se primenjivali prilikom izgradnje hramova (poznata knjiga O arhitekturi, deo X, opisuje ureaje za dizanje tereta, 27-23 godine p.n.e.).

Dizanje kamenih blokova u staroj Grkoj

Sistem koturaa za dizanje tereta koji se pripisuju Arhimedu (236 godine pre n.e., opisao ih je Plutarh 100 pre n.e. Arhimed je bio najvei izumitelj u antikom periodu.

Sistem bez prenosnog odnosa, i = 1

polyspaston , pokretni i nepokretni kotur

Prosta mobilna koturaa, jedan kraj fiksiran, i = 2 Sloena koturaa, i=4

Arhimedova dizalica, 6 koturova

Diferencijalna koturaa

Pretovar brodova uz pomo dizalice u antiko vreme

Feniani, pretovar s broda na kopno, po zapisima grkih istoriara koristili neke vrste dizalica u 4 veku p.n.e. (vreme Aleksandra Makedonskog)

Izgradnja luke Amatus na Kipru, 4-3 vek p.n.e (model, muzej tehnologije Solun, 2002)

Deus ex machina (tzv. Maina Bogova, Grka i pozorita u starom Rimu, poetak korienja oko 5 ili 4 veka pre n.e.)

STARI RIM

100. godina pre n.e. koraajui toak, slika dizalice na grobu graditelja Haterija. Prvo pominjanje koraajueg toka, 230. god. p.n.e., Filon.

Prvi vek p.n.e., a) runo vitlo; b) koturaa

Rekonstruisana dizalica iz starog Rima, visine 10,4 m, Bon, Nemaka

Rekonstruisana dizalica iz starog Rima (nosivost 7 tona)

SREDNJI VEK Treadwheel (koraajui toak, magna rota, prva poznata upotreba 1203. godine u Francuskoj, pogon ivotinje-magarci, prvo pominjanje u literaturi u Francuskoj 1225 (indikacija za njihovo postojanje data u izvetaju iz 1174.), prvi crte 1240, prva registrovana upotreba luke dizalice sa koraajuim tokom, Utreht Holandija, 1244. Kraj korienja koraajueg toka oko 1850. godine. Dizalice su koriene uglavnom pri zidanju katedrala

1240. god.

Dizalica Gdanjsk, u sadanjem obliku od 1442-1444, pretovar brodova i podizanje brodskih jarbola (osnovna drvena konstrukcija je nastala 1367. i izgorela je u poaru)

Prag, 1390-1400, vreme kralja Venceslasa IV

Georg Agrikola, nemaki lekar i alhemiar (1494-1555) u svojoj knjizi daje prikaz dizalice

Ureaji za podizanje tereta iz 15 veka Jakob Leupold (1674-1727)

Dizalice u lukama Wurezburg, 1772

Rotok, Nemaka

Lineburg, Nemaka, 1336, rekonstruisana 1797

Dizalice u luci, Keln-Rajna, 1531, drvorez

Flensburg, drvena konstrukcija

Bri, Belgija, Van Ajkov kej, 17 vek, rekonstrukcija poetkom ovog veka, 2002

RENESANSA (14 16 vek), Italija

Leonardo da Vini (Leonardo da Vinci, Vinci, 1452 - Amboise, 1519), obrtne dizalica i vitla

Bruneleski (Brunelleschi, Firenca, 1377-1446), obrtne dizalice i vitla

Gilberti (Bonaccorso Ghiberti, Firenca, 1451-1516), obrtna dizalica za svetionik Doprinos u kinematici transportnih ureaja

Domeniko Fontana, podizanje obeliska u Vatikana, 1586.

Galileo Galilej (1564-1642)

Tabela prostih mehanizama, Chambers' Cyclopedia, 1728.

INDUSTRIJSKA REVOLUCIJA (kraj 18 i prvi deo 19 veka) Parna maina, Dejms Vat (James Watt, 1736-1819), patent 1765, konstrukcija 1769. Prva dizalica napravljena od livenog gvoa (prvi most od livenog gvoa 1776.), 1834, Hick and Rothwell, Bolton, nosivost 12 tona (drvo i oslonci od olova opstali sa kao materijal korien stotinama godina pre toga do poetka 20 veka, posebno u SAD. Nastanak elinog ueta, Nemaka, 1834-1854, rudnici srebra, veina sada poznatih reenja su nastala 1849-1889. U SAD poela proizvodnja elinih uadi 1841., primena kod liftova 1862. godine. Prva stacionarna dizalica na parni pogon, 1827 Prva hidraulina dizalica, Vilijam Tomson, 1845 (Armstrong 1846), Njukastl, Engleska Prvi hidraulini lift, 1846. godina Prvi putniki lift na parni pogon, kompanija Otis, 1857 (Otis od 1853 kada je osnovan u Nju Jorku proizvodi teretne liftove)

Stacionarna dizalica na parni pogon, 1827.

Hidraulina dizalica, 1846

Prva dizalica od livenog gvoa

Parna dizalica, oko 1860 Prva hidraulina dizalica (pritisak vode)

Parna obrtna dizalica 1875 sa kontinualnim obrtnim prstenom (Taylor, Velika Britanija)

Najvea dizalica na svetu, luka Hamburg, 1885., nosivost 150 tona, parni pogon, 1925. pogon promenjen na elektrini.

Fairbairn parna dizalica, Bristol, Velika Britanija 1878, u redovnoj upotrebi do 1973!

Bremen, dizalica na hidraulini pogon, 1899

Be, parni pogon

Runi pogon, Frankfurt, oko 1870 Dizalica na hidrauliki pogon sa kontra tegom, Armstrong Mitchell Hydraulic Crane Newcastle 1883, Arsenal Venecija, nosivost 160 tona

Derik kran, 1881

Runa dizalica Bremen, 1875, nosivost 12,5 t

Lokomotiva sa dizalicom, Rusija, oko 1880 Dizalica na parni pogon, 1911

Derik dizalica na parni pogon, 1931. Dizalica na parni pogon, 1944

LIFTOVI

Prvi putniki lift sa kontrategom lift naruio je Luj XV 1743. god. za dvorac u Versaju

Prvi lift na parni pogon, 1857, Otis

Otis, 1861. godina

IARE

Be, 1411 Danzig (Gdanjsk), 1644

Nemaka, 1908 Prva iara, Kina, oko 1250. San Sebastijan, 1907

Prva portalna dizalica, 1843.

DIZALICE NA ELEKTRINI POGON (posle 1880) Prva elektrina mosna dizalica u svetu, Morgan Engineering, SAD, 1881 (prva mosna u SAD je napravljena je 1874.) Elektro mosna dizalica postavljena na eleznikoj pruzi ejena 1884. godine i dalje radi. Prvi elektrini lift, 1898. godine

Elektrina mosna dizalica, 1890

Elektrina portalna dizalica, 1889 Elektrina dizalica za pretovar uglja, 1914, Engleska

Poluportalna dizalica na elektrini pogon, 1890

Kolica mosne dizalice na runi pogon, 1932, KONE, Finska (firma KONE proizvodi vitla na elektrini pogon od 1932 god, a prvu mosnu dizalicu na elektrini pogon prodala je 1933. godine)

Tehniki muzej, Be

Razvoj lukih dizalica

Dizalica lokomotiva, za odravanje pruge 1947

Plovna dizalica, Glazgov, 1955

Prva luka dizalica kompanije Gotvald, kula Diseldorf, 1957

KONTEJNERSKE DIZALICE

Prva kontejnerska dizalica, 1959, Encinal terminal, Alameda, California

Paceco crane SL7 (1964)

Paceco Panamax modified A frame (1970)

Post-Panamax

Suezmax crane (1998)

MalaccaMax crane (2003) Niskoprofilne, oko 1970

Crane Weight vs Year Manufactured

1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1960

Weight (tons)

Porast kontejnerskog transporta u milionima TEU

1970 1980 1990 2000 2010 Year Manufactured

1959-2004

Budui razvoj