Rudarsko-geoloko-graevinski fakultet u Tuzli METALNE KONSTRUKCIJE

Aksijalno pritisnuti elementi

Primjena

Oblici poprenih presjeka

Neophodne kontrole graninih stanja nosivosti - ULS

Konrola nosivosti poprenog presjeka (Nc,Rd); Kontrola nosivosti pritisnutog elementa kao cjeline na izvijanje (Nb,Rd);

Kod poprenih presjeka klase 4 treba uzeti u obzir i uticaj izboavanja na nosivost poprenog presjeka na pritisak (Aeff);

Proraun nosivosti poprenih presjeka na dejstvo sile pritiska

proraunska vrijednost sile pritiska, proraunska nosivost presjeka na pritisak, povrina poprenog presjeka, efektivna povrina poprenog presjeka, granica razvlaenja, parcijalni koeficijent sigurnosti 1,00

Efektivan popreni presek (klasa 4)

Na ovaj nain se obuhvata uticaj izboavanja dijelova poprenog presjeka (noica i/ili rebara) uslijed normalnih napona pritiska; Efektivna irina se odreuje za svaki pritisnuti dio poprenog presjeka koji je klase 4;

Kod nesimetrinih poprenih presjeka moe da doe do pomjeranja teita efektivnog u odnosu na bruto popreni presjek javljaju se dodatni momenti savijanja (M=N e).

Pomjeranje teita efektivnog presjeka

Efektivan pritisak-ist pritisak

T teite bruto presjeka T teite efektivnog presjeka

Efektivan popreni presjek - savijanje

Efektivan pritisak-isto savijanje

T teite bruto presjeka T teite efektivnog presjeka

Efektivne irine pritisnutih dijelova presjeka - beff

Potrebno je odrediti veliine neefektivnih zona i njihov poloaj za svaki pritisnuti dio presjeka klase 4;

U Evrokodu 3 se koriste modifikovane Vinterove krive za odreivanje koeficijenta redukcije ;

referentna irina dijela poprenog presjeka, za rebra i unutranje dijelove noica, za konzolne dijelove noica.

Odreivanje koeficijenta redukcije

Za unutranje pritisnute dijelove poprenog presjeka

Za konzolne pritisnute dijelove poprenog presjeka

Relativna vitkost ploe na izboavanje

Efektivne irine unutranjih dijelova presjeka

Efektivne irine konzolnih dijelova

Efektivni popreni presjek - Aeff

Izvijanje pritisnutih elemenata

Kod pritisnutih elemenata, uslijed uticaja II reda, nosivost elementa kao cjeline, po pravilu je manja od nosivosti poprenog presjeka na pritisak; Nosivost elementa na izvijanje zavisi od vie parametara (oblika poprenog presjeka, vitkosti elementa, graninih uslova, naina naprezanja); Razlikuju se tri vida izvijanja: fleksiono, torziono, torziono-fleksiono.

Razliiti vidovi izvijanja

Linearno-elastina teorija fleksionog izvijanja

Problem stabilnosti pritisnutih elemenata izvijanje je prvi razmatrao Ojler (Euler) 1744. godine;

Osnovne pretpostavke:
materijal je homogen, izotropan i linearno elastian element je idealno prav (nema geometrijskih imperfekcija), element je cenrino pritisnut konstantnom aksijalnom silom pritiska, element je zglobno oslonjen na oba kraja, popreni presjek elementa je konstantan i jednodjelan, sprijeene su torzione deformacije

Postavka problema izvijanja uslovi ravnotee na deformisanom elementu

Moment savijanja uslijed sile pritiska

Diferencijalna jednaina izvijanja

Rjeenje diferencijalne jednaine izvijanja Kritina sila izvijanja

Definicija duine izvijanja

Definicija u matematikom smislu: Duina izviajnja je duina izmeu susjedni, realnih ili fiktivnih prevojnih taaka izvijenog oblika tapa;

Definicija u fiziko-mehaniko smislu: Duina izvijanja je duina zamijenjujueg, obostrano zglobno oslonjenog tapa, optereenog koncentrisanim silama pritiska na svojim krajevima, koji ima istu kritinu silu kao i razmatrani tap;

Duine izvijanja Lcr (Ojlerovi sluajevi)

Kritian napon izvijanja (Ojlerova hiperbola)

povrina poprenog presjeka elementa, vitkost elementa, poluprenik elipse inercije

Nesavrenosti realnih elemenata

Sopstveni ili zaostali naponi; Geometrijske imperfekcije (nesavrenosti); Nehomogenost osnovnog materijala; Ekscentrinost optereenja

Sopstveni (zaostali) naponi

-Nastaju kao posljedica tehnologije proizvodnje (vrueg valjanja, ili zavarivanja); -Sopstveni naponi su uravnoteeni, odnosno njihov integral po poprenom presjeku je jednak nuli, -Utiu na homogenost poprenog presjeka i redoslijed plastifikacije pri dostizanju graninih stanja;

Uticaj sopstvenih napona na krutost pritisnutog elementa

Geometrijske imperfekcije

Izvijanje zakrivljenog elementa postavka problema

Ponaanje zakrivljenog (realnog) elemanta

Rjeenje diferencijalne jednaine -funkcija deformacije elementa

Deformacije realnog elementa

Naprezanja krivog elementa (tapa)

Ajrton-Perijeva formula

Smanjanje nosivosti elementa na izvijanje uslijed imperfekcija

Evropske krive izvijanja

Krive izvijanja predstavljaju modifikaciju teorijskih krivih izvijanja (Peri-Robertsonove formule); Definiu vezu izmeu relativne vitkosti i bezdimenzionalnog koeficijenta izvijanja; Brojna istraivanja u ECCS-u (70-ih godina); Makua i Rondal (1978) su formulisali faktor kao:

Proraun nesavrenosti realnih tapova preko ekvivalentnih geometrijskih imperfekcija; Zbog sloenosti problema uvedena je familija evropskih krivih izvijanja (A0, A, B, C i D) koje su definisane teorijskoeksperimentalnim putem;

Izbor odgovarajue krive izvijanja

Zavisi od: Oblika poprenog presjeka; Odnosa visina/irina; Ose oko koje se razmatra izvijanje; Debljine lima;

Relativna vitkost za fleksiono izvijanje

nosivost efektivnog presjeka za klasu 4

Vitkost na granici razvlaenja - 1

Vitkost tapa na granici razvlaenja je vitkost pri kojoj je Ojlerov kritian napon jednak naponu na granici razvlaenja!

Za odreenu vrstu elika 1 ima konstantnu vrijednost!

Kontrola nosivosti na fleksiono izvijanje

U optem sluaju treba provjeriti izvijanje oko obje glavne ose inercije y-y i z-z. Mjerodavna je manja vrijednost!

Torziono izvijanje
Karakteristino za otvorene centralnosimetrine poprene presjeke (krstasti, zrakasti,...) koji imaju znaajne krutosti na savijanje oko obje glavne ose inercije, a malu torzionu krutost; Kod ovakvih presjeka potrebno je odrediti kritinu silu za torziono izvijanje (Ncr,T) na osnovu koje se odreuje relativna vitkost elementa; Kada se odredi relativna vitkost, nosivost elementa na torziono izvijanje se odreuje na isti nain kao i za fleksiono izvijanje, a kriva izvijanja se usvaja kao za izvijanje oko slabije z-z ose;

Kritina sila torzionog izvijanja

G modul klizanja It torzioni moment inercije bruto poprenog presjeka, E modul elastinosti, Iw sektorski moment inercije bruto poprenog presjeka, iy poluprenik inercije bruto poprenog presjeka oko y-y ose, iz poluprenik inercije bruto poprenog presjeka oko z-z ose, yo, zo koordinate centra smicanja u odnosu na teite bruto poprenog presjeka.

Torziono-fleksiono izvijanje
Kombinacija fleksionog i torzionog izvijanja; Karakteristino za monosimetrine (ili nesimetrine) poprene presjeke kod kojih se teite i centar smicanja ne poklapaju!

Kritina sila torziono-fleksionog izvijanja za monosimetrine poprene presjeke (y-y osa simetrije)

Za obostrano simetrine poprene presjeke kritina sila izvijanja se odreuje kao:

Odreivanje duine izvijanja

Umjesto kritine sile, za odreivanje relativne vitkosti na fleksiono izvijanje moe da se koristi duina izvijanja. Opti izraz za odreivanje duine izvijanja:

Duine izvijanja stubova sa konstantnim momentom inercije i konstantnom normalnom silom

Uticaj krutosti grede na duinu izvijanja stuba

Duine izvijanja tapova reetkastih nosaa

Posebno se analizraju pojasni tapovi i tapovi ispune (dijagonale i vertikale), kao i izvijanje u ravni reetkastog nosaa i izvan ravni reetkastog nosaa;

Sistemna duina u ravni reetkastog nosaa jednaka je rastojanju izmeu vorova reetkastog nosaa, a izvan ravni je jednaka osovinskom rastojanju izmeu taaka bonog proidravanja;

Duine izvijanja pojaseva

Generalno, duina izvijanja pojasnog elementa u ravni i izvan ravni jednaka je njegovoj sistemnoj duini L ( = 1)! Za pojasne tapove od I ili H presjeka, moe se usvojiti da je duina izvijanja u ravni jednaka 0,9L (= 0,9) a izvan ravni jednaka je sistemnoj duini L ( = 1)! Za pojasne tapove od upljih profila, duina izvijanja u ravni i izvan ravni jednaka je 0,9L (= 0,9), gdje je L sistemna duina! Za izvijanje izvan ravni sistemna duina jednaka je rastojanju taaka bonog pridravanja!

Duina izvijanja pritisnutog elementa na elastinim osloncima

Tipian primjer za gornji pojas kod otvorenih reetkastih mostova! Krutost elastinih oslonaca - opruga zavisi od deformabilnosti okvirnih ukruenja.

Duine izvijanja tapova ispune

Generalno, duina izvijanja tapova ispune izvan ravni jednaka je sistemnoj duini L; Duina izvijanja u ravni reetkastog nosaa jednaka je 0,9L izuzev u sluaju tapova od ugaonika; Kod reetkastih nosaa od upljih profila kod kojih je odnos irine pojasa i irine tapa ispune manji od 0,6 duina izvijanja u ravni i izvan ravni je 0,75L;

Duine izvijanja tapova ispune od L profila

Za tapove ispune od ugaonika (L profila), kada veza sa pojasom posjeduje odreen stepen ukljetenja (zavarena ili sa bar 2 zavrtnja) moe se zanemariti ekscentricitet, a ugaonik se proraunava kao centrino pritisnut element sa ekvivalentnom relativnom vitkou:

U sluaju veze sa samo jednim z avrtnjem ekscentrinost mora da se uzme u obzir, a duina izvijanja je jednaka sistemnoj duini L;

Izvijanje neuniformnih elemenata

Uniformni elementi su elementi konstantnog poprenog presjeka optereeni konstantno aksijalnom silom pritiska;
Neuniformni elementi su elementi kod kojih: se popreni presjek mijenja du elementa (promjena visine elementa i/ili promjena dimenzija poprenog presjeka); je promenljiv dijagram normalne sile pritiska du elementa (linearno ili skokovito).

Proraun nosivosti neuniformnih elemenata na izvijanje

Proraun neuniformnih elemenata moe da se sprovede na dva naina:
1 primjenom prorauna po teoriji II reda sa poetnim geometrijskim imperfekcijama i kontrolom nosivosti najoptereenijeg presjeka; 2 odreivanjem kritine sile Ncr, a potom primjenom algoritma za elemente konstantnog poprenog presjeka; Kritina sila moe da se odredi pomou softvera, ili uproenih postupaka za pojedinane sluajeve (npr. metoda ekvivalentnog momenta inercije);

Metoda ekvivalentnog momenta inercije - Ieq

Kritina sila za izvijanje oko y-y ose profila promjenljive visine. Ostale dimenzije poprenog presjeka su konstantne.