YILDIZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

FIDIC STANDART SZLEMELER ve BR NAAT PROJESNDE SZLEME UYGULAMASININ NCELENMES

naat Mhendisi Hasan Frat SARIOLU

FBE naat Mhendislii Anabilim Dal Yap Programnda Hazrlanan

YKSEK LSANS TEZ

Tez Danman: Prof. Dr. Haluk EEN (YT)

STANBUL, 2009

NDEKLER Sayfa KISALTMA LSTES ................................................................................................................ v EKL LSTES ........................................................................................................................ vi NSZ.....................................................................................................................................vii ZET .......................................................................................................................................viii ABSTRACT .............................................................................................................................. ix 1 1.1 1.2 1.3 2 2.1 2.1.1 2.2 2.2.1 2.3 2.3.1 2.3.1.1 2.3.1.2 2.3.1.3 2.3.1.4 2.3.1.5 2.3.2 2.3.2.1 2.3.2.2 2.3.2.3 3 3.1 3.2 3.2.1 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.2.1 3.3.2.2 3.3.2.3 3.3.2.4 3.3.3 GR ....................................................................................................................... 1 almann Konusu.................................................................................................. 1 almann Amac ve Kapsam ............................................................................... 2 almann Yntemi ................................................................................................ 3 NAAT SZLEMELER .................................................................................... 4 Szleme Kavram ................................................................................................... 4 Hukuk Asndan Szleme Kavram ...................................................................... 4 naat Szlemeleri .................................................................................................. 5 naat Szlemelerinde Taraflar .............................................................................. 6 naat Szlemelerinin Snflandrlmas ................................................................. 6 Katlmclarn Durumu ve Szlemenin Konusuna Gre naat Szlemeleri........ 7 Geleneksel Szleme Yntemi ................................................................................ 7 Ayrk Szleme Yntemi......................................................................................... 9 Tasarla-Yap Szleme Yntemi ............................................................................ 10 Profesyonel naat Ynetimi Yntemi .................................................................. 11 Emanet Usul Yntem........................................................................................... 12 deme Yntemine Gre naat Szlemeleri........................................................ 13 Gtr Bedel Szlemeler ..................................................................................... 14 Maliyet + Kr Szlemeleri................................................................................... 15 Birim Fiyat Szlemeleri ....................................................................................... 16 FIDIC STANDART SZLEMELER ................................................................ 17 Standart Szleme Kavram ................................................................................... 17 FIDIC (Mavir Mhendisler Uluslararas Federasyonu)..................................... 17 FIDIC'in Yaynlad Standart Belgeler ................................................................ 18 FIDIC Szlemelerinin erii............................................................................... 19 1999 Yl Basklarnda Yaplan Temel Deiiklikler ............................................ 20 FIDIC Szlemelerinin Kullanm Amalar ve Farklar........................................ 21 naat Szlemesi Koullar (Krmz Kitap)......................................................... 21 Tesis ve Tasarla-Yap Szlemesi Koullar (Sar Kitap) ...................................... 22 Mhendislik, Tedarik, Yapm (MTY) / Anahtar Teslimi Projelerin Szleme Koullar (Gm Kitap) ....................................................................................... 23 Ksa Szleme Tr (Yeil Kitap)......................................................................... 23 FIDIC Szlemelerinde veren ve Yklenicinin Ykmllkleri ....................... 24 ii

3.3.3.1 3.3.3.2 3.4

3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4 3.4.5 3.4.6 3.4.7 3.4.8 3.4.9 3.4.10 3.4.11 3.4.12 3.4.13 3.4.14 3.4.15 3.4.16 3.4.17 3.4.18 3.4.19 3.4.20 3.4.20.1 3.4.20.2 3.4.21 3.4.22 4

Yklenicinin Ykmllkleri................................................................................ 24 verenin Ykmllkleri...................................................................................... 25 Tasarm veren Tarafndan Yaplm Olan Yapm ve Mhendislik leri in naat Szlemesi Koullar - Krmz Kitap (Conditions of Contract for Construction - For Building and Engineering Works Designed by The Employer Red Book) n ncelenmesi..................................................................................... 25 Genel Hkmler (Madde 1)................................................................................... 26 veren (Madde 2).................................................................................................. 28 Mhendis (Madde 3) ............................................................................................. 28 Yklenici (Madde 4).............................................................................................. 29 Aday Gsterilen Alt Ykleniciler (Madde 5) ........................................................ 30 Personel ve ilik (Madde 6) ................................................................................ 31 Tesis, Malzeme ve ilik (Madde 7) .................................................................... 32 Balama, Gecikmeler ve Askya Alma (Madde 8) ................................................ 32 Teslim ncesi Bitirme Testleri (Madde 9)............................................................ 33 verenin Teslim Almas (Madde 10) .................................................................... 33 Kusur Sorumluluu (Madde 11)............................................................................ 34 lme ve Deerlendirme (Madde 12) ................................................................... 34 Deiiklikler ve Ayarlamalar (Madde 13)............................................................. 34 Szleme Bedeli ve deme (Madde 14) ............................................................... 36 veren Tarafndan Sona Erdirme (Madde 15) ...................................................... 37 Yklenici Tarafndan Sona Erdirme ve Askya Alma (Madde 16) ....................... 38 Risk ve Sorumluluk (Madde 17) ........................................................................... 38 Sigorta (Madde 18) ................................................................................................ 39 Mcbir Sebep (Force Majeure) (Madde 19) ......................................................... 40 Haklar, Uyumazlklar ve Tahkim (Madde 20)..................................................... 41 Yklenicinin Hak ddialar (Alt-Madde 20.1) ....................................................... 41 Uyumazlk zm (Alt-Maddeler 20.2,.3,.4,.5,.6,.7,.8) .................................... 42 zel Koullar (Particular Conditions) .................................................................. 45 Teminat Formlar, Teklif Mektubu, Szleme Anlamas, UHK Anlamasna Ynelik Formlar .................................................................................................... 46 BR NAAT PROJESNDE FIDIC STANDARTLI BR SZLEME UYGULAMASININ NCELENMES.................................................................. 47

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.6.1 4.6.2 4.7 4.8 5

Yaplan in Tanm Hakknda Genel Bilgiler....................................................... 48 Szleme Ynetimi ile lgili Organizasyonun Yaps ........................................... 49 Szleme le lgili Bilgiler..................................................................................... 50 Szleme Hazrlk Aamas ................................................................................... 52 Szleme Maddelerinin ncelenmesi ..................................................................... 52 Szleme Uygulama Aamas ............................................................................... 57 Hak Talepleri ......................................................................................................... 57 Uyumazlklar ve zm .................................................................................... 57 Szlemenin Tamamlanma Aamas ..................................................................... 58 Yklenicinin Genel Szleme Ynetimi ve Tavsiyeleri........................................ 58 SONU ve NERLER ........................................................................................ 60

KAYNAKLAR......................................................................................................................... 65 EKLER ..................................................................................................................................... 66 iii

ZGEM .............................................................................................................................. 72

iv

KISALTMA LSTES ACE AIA BK FIDIC ICC ICE KK RIAI RIBA TMK UHK Associtation of Consulting Engineers The American Institute of Architects Borlar Kanunu International Federation of Consulting Engineers International Chamber of Commerce Institute of Civil Engineers Kamu hale Kurumu Royal Institute of The Architects of Ireland Royal Institute of British Architects Trk Medeni Kanunu Uyumazlk Hakem Kurulu

TMMMB Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii

EKL LSTES ekil 2.1 ekil 2.2 ekil 2.3 ekil 2.4 ekil 2.5 ekil 3.1 ekil 3.2 ekil 4.1 ekil 4.2 Geleneksel szleme yntemi iin organizasyon yaps ..................................... 8 Ayrk szleme yntemi iin organizasyon yaps.............................................. 9 Tasarla-Yap szleme yntemi iin organizasyon yaps ................................. 10 Profesyonel inaat ynetimi yntemi iin organizasyon yaps ........................ 12 Emanet usul yntem iin organizasyon yaps ................................................ 13 FIDIC szlemeleri 14. maddesinde (demeler) ngrlen demelerin zamansal sralamas .......................................................................................... 37 FIDIC szlemeleri 20. maddesinde (Hak Talebi, Uyumazlklar ve Tahkim) ngrlen uyumazlk hallerinin tipik sralamas ............................................. 45 Szleme ynetimi ile ilgili organizasyon yaps.............................................. 49 Yklenicinin organizasyon yaps ..................................................................... 49

vi

NSZ Bu almada amalanan, inaat sektrnde yaygn olarak kullanlan standart szleme formlarndan FIDIC (Mavir Mhendisler Uluslararas Federasyonu) in yaynlad szleme belgelerini, inaat szlemeleri ve szleme ynetimi genel ilkeleri erevesinde yorumlamak ve bu standart szleme belgeleri kullanlarak hazrlanm olan uluslararas bir inaat projesi szlemesinin uygulama aamasn inceleyerek bir durum deerlendirmesi yapmaktr. Bu tezin hazrlanmasnda beni ynlendiren, bilgi, tecrbe ve yardmlarn esirgemeyen deerli hocalarm Sn. Prof. Dr. Haluk EENe ve Sn. Yrd. Do. Dr. Begm SERTYELIIKa teekkr ederim.

Mays 2009 Hasan Frat Sarolu naat Mhendisi

vii

FIDIC STANDART SZLEMELER ve BR NAAT PROJESNDE SZLEME UYGULAMASININ NCELENMES Hasan Frat Sarolu naat Mhendislii, Yksek Lisans Tezi Gnmzde yapm ve mhendislik sektrlerinde, proje ve szleme ynetim srelerinin metodlatrlmas bir gereklilik halini almtr. naat szlemeleri asndan bu gereklilik, standart szlemelerin olumasna sebebiyet vermitir. En basit tarafndan dnlrse, szlemelerdeki ekil serbestlii ilkesinin yaratt kavram karmaalarnn en aza indirilmesi, yaplan szlemelerin trlerine gre taraflara datlan risklerin adaletli biimde paylatrlmas, kmas olas uyumazlklarn zm ve ortak bir szleme literatrnn oluturulmas gibi nedenler standart szleme tiplerini dourmutur. 1950li yllardan itibaren standart szlemeler uygulamalarda ska kullanlmaya balamtr. FIDIC ksaltmas ile anlan Mavir Mhendisler Uluslararas Federasyonu (Fdration Internationale des Ingnieurs-Conseils)nun yaynlam olduu tip szleme belgeleri uluslararas inaat projelerinde en yaygn olarak kullanlan szleme standartlar arasndadr. Bu almada genel literatrdeki inaat szlemesi kavram ve snflandrlmas anlatlp, FIDIC standart belgelerinin ierii, kullanm amalar, aralarndaki farklar szlemedeki taraflarn ykmllkleri asndan incelenmitir. FIDICin yaynlad Krmz Kitap olarak da bilinen naat Szlemesi Koullarndaki szleme maddeleri ayrntl ekilde yorumlanp bir inaat projesinde bu standart form ile hazrlanm szleme uygulamas ett edilmitir.

Anahtar Kelimeler: naat szlemeleri, standart szlemeler, szleme ynetimi, FIDIC

viii

FIDIC STANDARD FORMS OF CONTRACT and A CASE STUDY UNDER CONTRACT OF A CONSTRUCTION PROJECT Hasan Frat SARIOLU Civil Engineering, M.S. Thesis Nowadays it has become a requirement to methodize project and contract management processes in construction industry. In the aspect of construction contracts, this requirement has been cause emergence of standard forms of contract. Especially; to decrease the confusion because of the chaos of concepts, which has come up with the form independence in contracts, dividing the risks fairly to the parties in respect of contract type, solutions for possible disputes and creation of a common contract literature, have developed standard forms of contract. Since 1950s, standard forms of contract have been used commonly. Standard forms of contract documents, which have been published by FIDIC (International Federation of Consulting Engineers), have become mostly used standard forms of contract at international construction industry. In this practice, the concept and classification of construction contracts in general literature have been explained and the contents, purpose of use and dissimilarity among various standard forms of FIDIC have been analyzed in general obligations of the contract parties. The clauses stated in the Conditions of Contract for Construction form (also known as The Red Book, published by FIDIC) have been studied and interpreted in details and accordingly, a real life case study of an executed projects contract has been analyzed and experiences of contractor have been obtained.

Keywords: Construction contracts, standard forms of contract, contract management, FIDIC

ix

1 1 GR

1.1

almann Konusu

Yapm ve mhendislik ilerinde projelerin baar ile uygulanp tamamlanmas profesyonel bir proje ynetim srecini gerektirmektedir. Bu srece bal olan; iin tanm, kalite, maliyet konular ve risklerin kesin maddelerle taraflara datld hukuki bir szlemenin varl ve doru ekilde uygulanmas ile oluan szleme ynetimi bu baary salayan faktrlerin banda gelir. naat sektrnde; yaplmas gereken i balamadan nce karlkl anlama ile taraflar arasnda imzalanan her szleme, uygulanacak olan projelerin kendine zg karakterde olmasndan dolay ierik bakmndan birbirinden farkl zellikler gstermek durumundadr. Bu farkllklardan tr, zellikle uluslararas projelerde szlemelerin ierdii hukuki ilemlerin lkeler baznda deiiklikler gstermesi kavram karmaalarnn domasna yol am, szleme taraflar arasnda anlay birlii salanmas iin standart szleme kavramnn olumasna sebep olmutur. Yapm ilerinde kullanlan standart szlemeler; yaplan szlemenin trne gre risklerin szleme maddeleri ile taraflara datlmas, hukuki kavram karmaalarnn nlenmesi, kmas muhtemel uyumazlklarn azaltlmas ve uyumazlk zm yollarnn netletirilmesi amacyla resmi, zel kurumlar ve meslek rgtleri tarafndan hazrlanan szleme belgeleridir. Meslek rgtleri gibi bamsz kurulularn hazrladklar standart szlemelerin dzenlenme amac; szleme taraflarn eit ve adil biimde koruyacak hkmleri ieren szleme formlarnn sektrde kullanlmasn salamaktr. Gnmze kadar birok standart szleme formu yaynlanm olup sosyal, ekonomik ve teknolojik deiimlerin yaratt inaat sektrndeki gelimeler ile bu formlar da kendilerini yenilemilerdir. Bu almann konusu; uluslararas inaat projelerinde yaygn bir ekilde kullanlan Mavir Mhendisler Uluslararas Federasyonunun (FIDIC) yaynlad, yapm-mhendislik ilerinde yklenici ve iveren taraflar arasnda yaplan standart szlemelerdir. Uluslararas inaat projelerinde kullanlan szlemelerin yaklak %30unun FIDIC tabanl olduundan bahsedilmektedir. Dnya Bankas, Avrupa Kalknma Fonu gibi uluslararas kredi kurulularnn finanse ettii inaat projelerinde, szlemelerin FIDIC standartlarna gre dzenlenmesinin n koul olarak sunulmas Trkiye asndan bu szleme formlarnn nemini vurgulamaktadr.

2 1.2 almann Amac ve Kapsam

Bu tez almasnn amac; uluslararas projelerde ska kullanlan FIDIC standart szlemelerinin nemine dikkat ekmek, FIDIC tabanl inaat projelerinin baarl bir ekilde tamamlanmas iin szleme ynetiminin roln belirlemek ve doru bir szleme ynetiminin yaplabilmesine yardmc olabilecek neriler gelitirmektir. FIDIC; 1957 ylnda Krmz Kitap olarak da adlandrlan, yklenici ve iveren arasnda yaplan, inaat ileri ile ilgili olan standart szleme formunu yaynlamtr. Bu formun zamann artlarna gre deiikliklere uramas ile yeni basmlar yaplmtr. Tasarla-Yap szleme trnn ve anahtar teslimi byk apl projelerin yapmnn nem kazanmaya balamas ile FIDIC, bu standart szleme formunun ierdii maddeleri ve konu balklarn temel alarak baka standart szleme formlar da yaynlamtr. Sektrde yaygn olarak kullanlan bu standart szlemeler biim ve z olarak benzer olup katlmclarn durumuna ve deme yntemlerine gre deiiklikler iermektedir. Bu almada hem dier formlarn olumasna sebebiyet vermi, hem de uygulamalarda en ok kullanlan FIDIC szlemesi olan naat leri Szlemesi Krmz Kitap; bir mhendislik ve taahhtlk firmasnn, yklenici olarak uygulayp tamamlam olduu uluslararas bir inaat projesinin bu form ile hazrlanm olan szlemesi dhilinde ett edilerek, yklenici asndan nem arz eden konulara dikkat ekilmeye allm, szleme ynetimi srasnda taraflara avantaj veya dezavantaj salayan konularn vurgulanmas amalanmtr. Ett edilen projenin szleme ynetimi; yklenicinin perspektifinden baklarak, teklif aamasndan projenin tamamlanma aamasna kadar olan sre; szleme hazrl, szleme uygulamas ve szlemenin tamamlanmas konu balklar altnda incelenip deerlendirilmitir. Gerek FIDIC gerekse dier standart szlemelerde byk nem tekil eden Hak Talebi ve Uyumazlk konular kesin, net ve yoruma ak olmayan maddelerle snrlandrlmtr. Uygulama rneinde yaanan hak talebi ve uyumazlk zm szleme taraflar asndan ele alnmtr. Szlemeyi oluturan, Genel Koullar maddelerini geniletici veya deitirici, projeye has bilgileri de ierebilen zel Koullar maddeleri yorumlanarak proje dhilinde yklenicinin szleme ynetimi ile ilgili tavsiyelere yer verilmitir.

3 1.3 almann Yntemi

almada yntem olarak ncelikle naat Szlemeleri, Standart Szlemeler ve FIDIC Standart Szlemeleri konular ile ilgili bir kaynak aratrmasna yer verilmitir. Blm 2de; szleme kavramnn hukuki aklamas, inaat szlemesi ve szleme taraflarnn tanmlanmas ile inaat szlemelerinin genel literatrdeki snflandrlmas incelenmitir. Blm 3de; standart szleme formlar ve geliiminden bahsedilmi, FIDIC in yaynlam olduu standart szlemelerin ierii, kullanm amalar ve farklar belirtilmitir. Tezin uygulama aamasnda incelenen projede kullanlan tip szleme olan naat leri Szleme Koullar Krmz Kitapn ana maddeleri yorumlanarak aklanmtr. Blm 4de ise FIDIC-Krmz Kitap ile hazrlanan, taraflar uluslararas irketler olan bir inaat projesindeki szlemenin ynetim sreci incelenmitir. Szleme uygulamas ile ilgili veriler sunulmu ve yorumlanmtr. Blm 5de; literatr ve uygulama aamalar anlatlan konular deerlendirilerek sonular ve alma ile ilgili neriler sunulmutur.

4 2 NAAT SZLEMELER

2.1

Szleme Kavram

Szlemeler; hukuki sonu dourmak amacyla iki veya daha ok kiinin veya kuruluun karlkl ve birbirine uygun irade beyanlaryla gerekletirdii ilemlerdir. ki serbest iradenin aklamas ile oluan szlemeler, taraflar arasnda borlandrc olup, bir tarafa bir bor yklerken, dier tarafa ise bir alacak hakk salar. Szlemeler ilke olarak ekle bal deildir. Szl veya yazl ekillerde yaplabilir. Fakat bir szlemenin hukuk nnde ispat artn yazl olmas salamaktadr. 2.1.1 Hukuk Asndan Szleme Kavram

Hukuki adan, szlemenin szck anlam; iki ya da daha ok kiinin bir hukuki ba yaratmak, bu ba deitirmek ya da ortadan kaldrmak amacyla karlkl ve birbirlerine uygun irade beyanlar ile yaptklar hukuki ilemdir (Ylmaz, 2005). Hukuki ilem; hukuk dzeninin ngrd snrlar iinde, bir veya birden ok kiinin belirli bir hukuki sonuca ynelik irade aklamas ya da aklamalardr (Eren, 1994). rade taraflarn zgr isteklerine gre oluur. Bir hukuksal ilemin sonulanabilmesi iin bu irade; sz, yaz veya belirli bir davranla beyan edilmeli, gizli kalmamaldr. Szlemelerde iki irade aklamas bulunmaldr. ki tarafn birbirinden bamsz ve birbirine uygun aklamada bulunmas beklenir. Bu karlkl irade aklamas, taraflarn ortak hukuki ilikiyi kurmas, deitirmesi veya ortadan kaldrabilmeleri iin gereklidir. Szleme hukukunda, bir szlemenin geerli olabilmesi iin;

Belirli snrlar ierisinde szlemenin serbestlii: Taraflarn diledikleri szlemeyi yapp yapmama haklar, diledikleri taraf ile szleme yapma haklar, diledikleri ekilde szleme yapma haklar vardr. Ancak; Borlar Kanununda bahsedilen emredici kanun hkmlerine aykrlk, kamu dzenine aykrlk, ahlak ve adaba aykrlk, kiilik haklarna aykrlk gibi durumlar szleme serbestliini snrlamaktadr.

radelerin uyumas, karlkl anlama: Taraflarn, szlemenin temel kural ve koullarn net biimde anlamalar ve konu zerinde anlamalardr. Karlkl borlanma, dn verme: Taraflarn szleme erevesinde kendilerine hem fayda salayp hem de borlanmas durumudur.

5 gibi genel ilkelerin olmas sz konusudur. Szlemenin szl olmas, yazl olmamas hukuken geerli olma durumunu salamasna ramen, szlemeyi yapan taraflar arasnda bir uyumazla dlmesi sonucunda, hukuken adaletin salanabilmesi iin taraflarn yazl somut deliller ile savunmalarn kantlamalar gerekir. Bu anlamda szlemeler mutlaka yazl yaplmas gereken anlamalardr. Szlemelerde, hukuki ilemin yerine getirmesi gereken artlar; Trk Medeni Kanunu ve Trk Borlar Kanununda aadaki ilgili maddeler ile belirlenmi bulunmaktadr (Karayaln, 2001).

Taraflarn hukuki ilem ehliyeti. (Trk Medeni Kanunu, Madde 9), Hukuki ilemin konusunun, emredici hukuk kurallarna, hukuk dzenine, genel ahlaka, ahsiyet haklarna aykr veya imknsz olmamas. (Trk Borlar Kanunu Madde 19/2), Hukuki ilemi meydana getiren irade beyannn shhatli olmas, yani hata, hile ya da korkutma yznden sakat olmamas. (Trk Borlar Kanunu, Madde 23 31), rade beyannn dankl olmamasdr. (Trk Borlar Kanunu, Madde 18). naat Szlemeleri

2.2

naat szlemeleri kavramna deinmeden nce yklenici ve iveren tanmlarn yapmak gereklidir. Yklenici; inaat, yapm, mhendislik vb. ilerinin szleme ve artnamelere uygun biimde yapm iin sorumluluk alan ve bu amala igc, malzeme ve donanm salayarak bunlar yneten kii veya kurumdur. veren ise; yaplacak bu ii belli bir bedel karlnda ykleniciye yaptracak olan iin asl sahibi kii anlamna gelmektedir. Genel anlamda bir inaat szlemesi; yklenicinin, i sahibinin demeyi borland bir bedel karlnda tanmaz bir yap eseri meydana getirip, bunu teslim etmeyi borland bir szlemedir. naat szlemesi; Borlar Kanunu asndan, i grme szlemelerinden istisna (eser) szlemesi kapsamnda yer alr. B.K. Madde 355e gre istisna szlemesi iin; stisna (eser), bir akittir (szleme) ki onunla bir taraf, dier tarafn vermeyi taahht eyledii semen (bedel) mukabilinde bir ey imalini iltizam eder tarifi yaplmtr. Dolaysyla iki tarafa bor ykleyen bir szleme biimi olup, taraflarn karlkl ve birbirine uygun irade beyanlaryla kurulan, kanunlarda ngrlen haller haricinde szleme serbestliinin sz konusu olduu bir szleme biimidir.

6 2.2.1 naat Szlemelerinde Taraflar

naat szlemelerinde esas olarak iki taraf bulunmaktadr. in sahibi ya da iveren; yaplacak ii / eseri neren, tanmlayan, yaptran ve bedelini deyen, yklenici ise; meydana getirilecek olan ii, i sahibinin belirledii esaslara gre, iin gerektirdii idari, mali, teknik, hukuki organizasyonu gerekletirerek tamamlamay, teslim etmeyi taahht eden taraflar olarak aklanabilir. Bu anlamda iveren ile yklenici; szlemelerdeki ekil serbestlii ilkesini kullanarak kendi aralarnda yazl olarak / olmas gereken, genellikle iveren ya da iverenin temsilcisi tarafndan hazrlanm bir szleme imzalarlar. Szlemenin hazrlan biimi iin zel koullar ile takviye edilmi standart bir szleme formu da benimsenebilir (rnein FIDIC, AIA, ICE, KK vb. standart szlemeleri gibi). Bir inat szlemesinde ana taraflar iveren ve yklenici olarak gzkse de yaplacak olan iin biimine, byklne gre taraflarn alt organizasyonunda, szleme idaresinde grevi olan kiilere ihtiya duyulur. veren kendi i kadrosunda sahip olmad, iin teknik zellikleri ile ilgili ksmlarda, i sresince kendi adna iin idari ve teknik denetimini yapacak olan bir temsilci; mhendis/mavir kullanr. Genel anlamda mhendis/mavir; iverenin temsilcisi niteliinde olduu iin iverenin karlarn gzetecek bir biimde iin yrtlmesini ve ykleniciyi ynlendirmek ile ykmldr. Yklenici yapmay taahht ettii iin kendi organizasyonunun karlayamad

profesyonellikte olan ksmlarn, bir alt-ykleniciye yine bir szleme kapsamnda yaptrabilir. Bu alt-yklenici tarifi; tasarm, yapm, tedarik ilerinin taahhd olabilir. Yklenici, iin yrtlmesinin iverenin istedii dzey ve profesyonellikte gerekletirilmesinin mmkn olmamas kansna varmas durumunda, yine bir szleme ile bu ilerinin sorumluluunu, kendi asndan szleme idaresini yaptrabilmek iin, bir mhendis/mavire verebilir. Yklenici tarafndan ele alndnda sz edilen bu mhendis/mavir tanm; iverenin temsilcisi olma durumunun aksine, yklenicinin organizasyonu ierisinde bulunan bir alt-yklenicilik gibi gzkmektedir.

2.3

naat Szlemelerinin Snflandrlmas

Tasarlanacak ve yapm gerekletirecek her inaat ii birbirinden farkl olduu iin, bu imalatlarn gereklemesi iin taraflar arasnda uygulanacak olan szleme biimi de her i iin deiik zellikler gstermektedir. naat sektrnde her szleme doru ekilde planlanr

7 ve uygulanrsa baarl sonu almak mmkn olur. Szlemelerin snflandrlmas; risklerin taraflar arasnda nasl paylalaca ve ii yapan tarafa hizmet karl borcunun hangi ekilde denecei zerine ortaya kmtr. Genel olarak yapm, mhendislik vb. ileri iin yaplan szlemelerde iki tr snflandrlmadan sz edilebilir. Bunlar; 1) Katlmclarn Durumu ve Szlemenin Konusuna Gre naat Szlemeleri 2) deme Yntemine Gre naat Szlemeleri dir. 2.3.1 Katlmclarn Durumu ve Szlemenin Konusuna Gre naat Szlemeleri

Bu snflandrma szlemede bulunan taraflar arasndaki rgtsel ilikiyi ortaya koyar. Bu anlamda 5 eit inaat szlemesinden bahsedilir (Hinze, 1993). Bunlar;

Geleneksel Szleme Yntemi (General Contract Method) Ayrk Szleme Yntemi (Separate Contracts Method) Tasarla Yap Szleme Yntemi (Design Construct Contract Method) Profesyonel naat Ynetimi Yntemi (Professional Construction Management Method) Emanet Usul Yntem (Force Account Method) dir.

2.3.1.1 Geleneksel Szleme Yntemi Geleneksel szleme ynteminde szlemenin esas aktrleri; iveren ile ana yklenicidir. Szleme bu iki taraf arasnda yaplr. ou uygulamada ivereni temsil eden bir irket, temsilci veya mhendis bulunur. veren yaptrmak istedii i ile ilgili tasarmlar bir tasarmcya, iin uygulanmasn da ykleniciye ykler. Bu ana yklenici yapm sresince organizasyonunda dhil olmayan, baka uzmanlk alanlar gerektiren i gruplarn alt yklenicilere devrederek, uygulamann planlamasn ve organizasyonunu salar. Geleneksel szlemeler iin tipik organizasyon yaps ekil 2.1de gsterilmitir.

ekil 2.1 Geleneksel szleme yntemi iin organizasyon yaps. Ana yklenicinin nitelikleri bu szleme tipinin seilmesine etkendir. verenin kendi organizasyon yaps projeyi yrtebilecek ve sonlandracak dzeyde deilse, iveren benzer bir projeye ait gemi deneyimi olan, ynetim gc etkin, planlama ve ii devam ettirme kabiliyetinde baarl olan bir ykleniciye ii yaptrmak ister. Geleneksel szleme tipi genelde ok byk apl olmayan ilerin yrtlmesinde tercih edilir (Gilbreath, 1992). Ana yklenici uzman olmad i gruplarnda alt ykleniciler ile alma yolunu tercih ederek byk kapsaml ileri de yrtebilir. Fakat nemli olan, bu organizasyonu ve planlamay iyi yapabilmektir. Yklenicinin i kapsamn belirleyip, planlamasn doru yapabilmesi iin tasarmn ihale aamasnda doru olmas, varsa yanllklarn saptayp bunu iverene iletmesi gerekir. verenin riskleri asndan karlaabilecek en nemli sorun, ana yklenicinin komisyoncu olma durumudur (Hinze, 1993). Bu durumdan kanmak iin szlemelere ana yklenici tm ii bakasna devredemez maddesi konur. Alt yklenicilere yaptrabilecei iin oran da niteliksel ve niceliksel olarak, kanunlara, iin gereksinimine ve iverenin isteine gre belirlenmelidir. veren asndan tm ilerin tek bir ykleniciye devredilmesi, baarszlk durumunda tm projenin etkilenmesi gibi byk bir risk tayor gibi gzkse de, yaplacak olan szlemenin hkmleri ile bu risk ykleniciye aktarlr.

9 2.3.1.2 Ayrk Szleme Yntemi Bu szleme tipinde iveren, iin tamamn tek bir ana yklenici yerine, iin deiik ksmlarn farkl yklenicilere ykleyebilir. Yap olarak geleneksel yntem ile ayn gibi gzkse de, geleneksel yntemdeki, ynetim gcnden yararlanlan ana yklenici bulunmadndan bu grevi iveren ya da iverenin setii bir temsilci yapar. Bir temsilci kullanlmas durumunda iveren; bu temsilcinin grev ve sorumluluk snrlarn iyi belirlemeli ve bu temsilcinin yklenicilerle olan koordinasyonunu salamaldr (Hinze, 1993). Ayrk szlemeler iin tipik organizasyon yaps ekil 2.2de gsterilmitir.

ekil 2.2 Ayrk szleme yntemi iin organizasyon yaps. Ayrk szleme uygulamas, yaplacak olan iin btn farkl disiplinlerde i gruplar ieriyorsa (inaat, elektrik ve mekanik tesisat vb.) tercih edilmelidir. Geleneksel ynteme kyasla daha riskli bir organizasyon yapsdr. gruplar iverenin koordine edemeyecei dzeyde ve farkl ise, karmaaya sebebiyet verebilir. Tek bir yklenici ile szleme yapma (geleneksel szleme) riski, az sayda yklenici ile yaplan ayrk szleme ile azaltlabilir. in bir ksmndan sorumlu bir yklenicinin

10 baarszl, iin tmnden sorumlu bir yklenicinin baarsz olmasndan daha kolay karlanabilir. Geleneksel yntemle kyaslanrsa, ayrk tip szleme uygulamasnda; iin ynetimine ve kontrolne ok daha fazla nem verilmesi ve iveren denetiminin daha ok olmas gerekmektedir (Gilbreath, 1992). 2.3.1.3 Tasarla Yap Szleme Yntemi TasarlaYap szlemede, adndan da anlalaca zere, tasarm ve yapm ileri tek bir szlemede toplanr. Geleneksel tip szleme yntemine benzetilebilir. Fakat yklenici tasarmdan da sorumludur. Yklenici tasarm kendi organizasyonu iinde ya da baka bir tasarmcya yaptrabilir. Tasarmn baka bir kiiye yaptrlmas bir nevi alt yklenicilik gibi gzkebilir ve bu tasarmdan iverene kar tm sorumluluk ykleniciye aittir. Tasarla-Yap szlemeler iin tipik organizasyon yaps ekil 2.3de gsterilmitir.

ekil 2.3 Tasarla-Yap szleme yntemi iin organizasyon yaps. Tasarla-Yap yntemi byk apl ve uygulama sresi uzun ilerde tercih edilmektedir. Deneyimli bir inaat irketinin hem tasarm hem de yapm iini stlenmesi ile yaplacak olan projenin uygulanabilirlii artmaktadr. Tasarm ve yapm tek bir yklenici sorumluluunda olduu iin, tasarmlarn tm tamamlanmadan yapma balama olana vardr. Szleme taraflarna zaman kazanc salayan bir szleme yntemidir (Hinze, 1993). veren asndan dnlrse, tasarm kendisine ait olmad iin tm riskler ykleniciye

11 aktarlm durumdadr. Uygulama srasnda herhangi bir eksik ya da hata olmas durumunda, bu eksikliin ya da hatann tasarmdan m yoksa yapmdan m kaynaklandn aratrmak zorunda kalmayaca iin avantajl bir szleme biimidir. veren tarafndan kaynaklanmayan maliyet artlar, tasarmn ve yapmn sresinde bitirilmesi, iin yapm evresindeki tm sorumluluklar ve riskler ykleniciye aittir. verene yansyabilecek en byk risk, szleme yapt yklenicinin tasarm ve yapm birlikte gerekletirecek dzeyde olmadnn i baladktan sonra ortaya kmasdr. Bu szleme yntemini seen iveren, uygulamann baarsn dorudan o yklenicinin finansal baarsna, ynetim gcne, tasarm ve yapm yeteneine balam olur. Yklenicinin baarszl uygulamann btnn tehlikeli duruma sokar. veren yklenici seiminde dikkatli davranmaldr (Gilbreath, 1992). 2.3.1.4 Profesyonel naat Ynetimi Yntemi Bu szleme ynteminde iveren, yaplacak olan ilerin btn ierisinde profesyonellik gerektiren bir takm ilerin yrtlmesi iin bir kii veya kurum ile anlar. Bu kii ya da kurum iveren yararna alarak, szleme uygulamasnn zamannda, btesi dhilinde iverenin isteklerine uygun ekilde tamamlanmasn salar. veren ile szleme yapan taraflar arasnda koordinasyonu gerekletirerek, iveren adna yaplacak olan iin ynetimi ile denetiminden sorumlu olur. naat yneticisi (Construction Manager) olarak da adlandrabilecek olan bu kii ya da kurum, tasarmcnn seiminde, hatta tasarmn nitelikleri belirlenirken organizasyona dhil olmaldr (Hinze, 1993). Bu yntem byk ve karmak, tasarm aamasnda uzmanlk gerektiren ilerde tercih edilir. Profesyonel inaat ynetimi yntemi iin tipik organizasyon yaps ekil 2.4de gsterilmitir.

12

ekil 2.4 Profesyonel inaat ynetimi yntemi iin organizasyon yaps. naat yneticisinin grevlerinden biri, tamamlanan tasarmn planlamasn yaparak zaman ve para kayplarn olmas gereken alt dzeyde tutmaktr. naat yneticisi cret tabanl alr ve kendisine bu creti iveren der. veren, inaat yneticisinin kendisine cret denmesi sebebiyle keyfi olarak iin sresini uzatmamas iin inaat yneticisine deyecei creti, iin maliyetini amayacak garantisi ile yksek bir oranda tutmay tercih etmelidir. naat yneticisi iin yapmnda fiilen grev almaz. Yapm iini genel yklenici ya da ykleniciler yerine getirir. Tasarla Yap ynteminde olduu gibi zamansal kazan salamak iin tasarmc ve yklenici arasndaki ilikinin iyi koordine edilmesi gerekir (Hinze, 1993). 2.3.1.5 Emanet Usul Yntem Taraflar arasnda belirli bir szlemenin olmad, kendin yap olarak da bilinen bir uygulamadr. veren; tasarm, malzeme, ekipman, i gc salama grevlerini kendi stlenir. gc iin kendi iilerini kullanr ya da onlar i sresince emanet olarak altrr. Yazl bir szleme olmad iin szleme hazrl ile zaman kaybedilmez. ok sayda profesyonel mhendis ya da mimar altrmasna gerek yoktur. Ynetimi iveren kendi stlendii iin yklenici ve alt yklenici demeleri, masraflar sz konusu deildir (Hinze, 1993). Emanet usul yntem iin tipik organizasyon yaps ekil 2.5de gsterilmitir.

13

ekil 2.5 Emanet usul yntem iin organizasyon yaps. Emanet usul yntem tasarmlarn ve planlamann ayrntl olarak incelenmesini gerektirmeyen, bakm, onarm gibi uygulamas kk ilerde uygulama alan bulur. rnek olarak bir demiryolu inaatnn btn geleneksel yntem veya profesyonel inaat ynetimi ile yaplrken, hatlarn veya tatlarn bakm ve onarm emanet usul yntem ile gerekletirilebilir. Hazr igc ve yeterli ekipman olmayan iverenler asndan, daha masrafl ve tm sorumluluklarn kendisine ait olduu bir durum olduu iin bu yntem tercih sebebi deildir. Genellikle kamuda tercih edilen bir yntemdir. Kamu kurulular kendi aralarnda, emanet usul ile bir takm kk apl projeleri birbirlerine yaptrrlar (Hinze, 1993). 2.3.2 deme Yntemine Gre naat Szlemeleri

naat szlemelerindeki dzenlemeler, yapm projelerinin tamamlanma sresini belirlemekte ve taraflar arasndaki tm sorumluluk ve risklerin dalmn dzenlemektedir (Uur ve Erdal, 2008). naat szlemelerinde iveren, kendisine hizmet eden tarafa kar, iin gerekletirilmesi iin hak ettii bedeli deme ykmllndedir. Bu demenin ne ekilde yaplaca, risklerin szleme taraflar arasnda nasl paylalacan ortaya koymak iin szleme tipleri demelerin yntemine gre snflandrlmtr. Bu snflandrlmalar genelletirildiinde deme yntemine gre 3 tip szleme biiminin uygulamalarda ounlukla yer ald gzkmektedir. Bunlar; 1) Gtr Bedel Szlemeler 2) Maliyet + Kr Szlemeleri 3) Birim Fiyat Szlemeleri dir.

14 Gtr Bedel Szlemeler: Yaplacak olan iin tamamlanmas sonucunda ykleniciye denecek bedelin tek bir sabit fiyat ile szleme imzalanma aamasnda belli olduu szleme biimidir. Maliyet + Kr Szlemesi: Yklenici yapaca iin tamamlanmas iin kendisine mal olacak masraflarn bedeli zerine, iveren ile birlikte saptad makul kr orann ekleyerek sahip olaca toplam bedeli hak edecei szleme biimidir. Birim Fiyat Szlemesi: Gtr bedel uygulamasndakinin aksine, toplam imalat oluturan i gruplarnn ayr ayr belirlendii ve fiyatlandrld szleme biimidir. 2.3.2.1 Gtr Bedel Szlemeler Gtr bedel szleme; Hinze (1993) in yapt tanma gre, yklenicinin szleme dokmanlarnda belirtilen proje ve isteklerine gre yapaca iin karl olarak, iverene tek bir sabit fiyat sunduu szlemedir. Sabit fiyatl szleme olarak da adlandrlmaktadr. Yklenici iin yaplmas iin gereken malzeme, iilik, ekipman, ynetim, ek gider vb. maliyetlerinin zerine, belirledii bir kr veya hizmet bedelini ekleyerek iverene sabit fiyatn sunar. demelerin gereklemesi genellikle iin tahmini gerekleme oranna gre hesaplanan hakedilere dayal olur. Gtr bedel szleme yntemi genellikle geleneksel sistem ile ynetilen inaat projelerinde uygulanr. gruplarnn karmak olmad, tekrar eden ilerin olduu projelerde, (rnein konut inaatlar vb.) yaplacak olan iin miktarlar ksmen net olduu iin, szleme uygulamas srasnda hakedilerin hazrlanmas gibi zaman kaybna yol aan durumlar askya almak iin tercih edilebilir. veren asndan tercih edilme sebeplerinden sz edilirse;

veren szleme hazrl srasnda ve ie balanmadan nce, yaptraca iin kendisine ne kadara mal olacan bilir. Teklif aamasnda n bilgiler hazr olduu iin yklenici normal artlar altnda deimeyecek bir bedeli iverene sunar. veren de kendi bte snrlar iinde bu ii gerekletirecek artlar arar.

Yklenicinin iverene sabit bir bedel sunmas, ykleniciyi beklenmeyen durum ve ekonomik artlara kar korunmasn salar. Bu durum iverenin szlemeyi hazrlarken riski ykleniciye aktardn gsterir. Fakat deneyimli bir yklenici bu riski szleme maddelerine ekletebilecei artlar ile adil biime getirebilir. Gtr

15 bedel demeli standart tip szlemelerde bu risk taraflar arasnda eit ekilde paylatrlmaya allmtr. ilik, malzeme fiyatlarndaki artlar direkt olarak ykleniciye yansyacak olduundan yklenicinin maduriyete sebep olmas kanlmazdr.

veren teklif aamasnda kendisine verilen sabit bedellerden yararlanarak bir rekabet ortam yaratr.

Gtr bedel szlemelerde iverenin isteyecei deiikliklerin (tasarm deiiklikleri, ek iler vb.) uygulanmas ile sabit bedelde de bir deiiklik olmas sz konusudur. Bu durumlarn szleme ieriine yanstlmas gereklidir (Poage, 2000). 2.3.2.2 Maliyet + Kr Szlemeleri Bu szleme tipi, yapm aamasnda yaplabilecek deiikliklerin ok sayda olmasnn szleme hazrl aamasnda belli olduu, tasarmn tam olarak netlemedii fakat zaman kaybna sebebiyet vermemek iin iin balamasnn gerekli grld veya iin kalitesi orannn, ekonomikliine gre ok fazla n planda tutulduu durumlardaki inaat ilerinde kullanlr. Maliyet + Kr szlemesi; iverenin, ykleniciye yapaca iin karl olarak, iin tutar ve buna ilaveten zerinde anlaacaklar miktarda deme yapmas anlamna gelmektedir (Yaln, 2004). Yapm srasnda oluacak maliyet; igc, malzeme, ara, tesis, ekipman, personel ve iin yapm srasnda doacak masraflar ile oluur. Yaplacak demenin miktar, yaplan iin maliyetine, bu maliyetin miktarna bal belirli orandaki krn ya da taraflarn anlaaca miktarn eklenmesi ile oluturulur. Gtr bedel szleme tipinin aksine, yklenici asndan finansal anlamda hibir risk barndrmaz. Yklenicinin, para kaybetmesi diye bir riski yoktur (Hinze, 1993). Maliyet + Kr szlemeleri kendi iinde, bu krn ekline gre de deiiklik gsterebilir. Bu kr; maliyetin belirli bir yzdesi, taraflarn zerinde anlaaca sabit bir cret veya yklenicinin azami bir maliyet zerinden belirledii kr oran olabilir. Sz edilen kr; maliyetin belli bir yzdesi ise, yklenici bu kr orann arttrabilmek iin maliyeti arttrmay tercih edebilir. verenin dezavantajna olan bir durum olduu iin iveren maliyet kontrollerini dzenli ve detayl ekilde yapmaldr. Bir maliyet + kr szlemesinde iveren asndan en risksiz durum; maliyetin zerine

16 eklenecek bedeli yklenicinin belirleyecei azami maliyetli durumdaki kr ekleyecei bir szleme yapmaktr. Gtr bedel bir szleme ile ksmen yaknlk gsteren bu biimde, yklenicinin finansal risklerden etkilenmesi sz konusudur. Maliyet + Kr szleme yntemi yaplacak iin kalitesi ile ilgili bir risk durumunu iermez. nk yklenicinin kaliteyi drp daha ok kazan elde etmesi mmkn deildir. 2.3.2.3 Birim Fiyat Szlemeleri Birim fiyatl szlemelerde, gtr bedel szlemelerin aksine; yaplacak i toplamndaki tek sabit fiyat yerine, i gruplarndaki imalatlarn her biri iin ayr bedeller belirlenir. Szleme hazrl aamasnda, bitmi tasarmlarda bulunan her imalat kalemi iin imalat miktarlar iveren ya da yklenici tarafndan hesaplanp ykleniciden bu imalatlarn birim fiyatlarn teklifi istenir. Szlemedeki iin toplam bedeli, her bir imalatn miktaryla, bu imalatlarn birim fiyatlarnn arplp toplanmasyla bulunur. Yklenici bu birim fiyatlar belirlerken genel gider, masraflar gibi harcamalarn ve krn bu fiyatlarn iinde gstermelidir. veren bu szleme biiminde, teklifleri alrken oluacak rekabet ortamndan kaynaklanan dk maliyetlere ulaabilir. verenin bu ie ayrmay dnd bteyi sapma olmadan belirlemesi iin, ihale aamasnda imalat miktarlarnn doru olarak hesaplanmas gerekir. malat miktarlarnn doruluu salanm szleme uygulamalarnda riskin taraflara adil ekilde datld dnlebilir. Miktarlar hatalar ieriyorsa, iveren beklemedii maliyet artlaryla karlaabilir. Ancak iin tamamlanmas srasnda iin gerek toplam maliyetini grebilir.

17 3 FIDIC STANDART SZLEMELER

3.1

Standart Szleme Kavram

naat sektrnde, proje ve szleme ynetim srelerinin metotlatrlmas bir gereklilik halini almtr. naat szlemeleri asndan bu gereklilik, standart szlemelerin olumasna sebebiyet vermitir. En basit tarafndan dnlrse, szlemelerdeki ekil serbestlii ilkesinin yaratt kavram karmaalarnn nlenmesi, yaplan szlemelerin trlerine gre taraflara datlan risklerin eit/adaletli biimde paylatrlmas, kmas olas uyumazlklarn en aza indirilmesi, bu uyumazlklarn zm ve ortak bir szleme literatrnn oluturulmas gibi nedenler standart szleme tiplerini dourmutur. Trkiyede kamu ile ilgili yapm ilerinde, Bayndrlk ve skn Bakanlnn hazrlam olduu KK (Kamu hale Kurumu) szleme tipleri kullanlmaktadr. Uluslararas szlemeler asndan deerlendirilirse; oluum sralamasna gre, RIBA (Royal Institute of British Architects / 1909-1957) nn hazrlam olduu szleme belgeleri, RIAI (Royal Institute of the Architects of Ireland) szleme belgeleri, ICE (Institute of Civil Engineers - Federation of Civil Engineering Contractors in the United Kingdom / 1945) szleme belgeleri, ACE (Associtation of Consulting Engineers / 1956) szleme belgeleri ve FIDIC (Fdration Internationale des Ingnieurs-Conseils / 1957) szleme belgeleri standart szlemelere rnek tekil edebilir.

3.2

FIDIC (Mavir Mhendisler Uluslararas Federasyonu)

FIDIC (Fdration Internationale des Ingnieurs-Conseils / Mavir Mhendisler Uluslararas Federasyonu) 1913 ylnda Belika, Fransa ve svirenin katlmyla, lkenin mavir mhendislerin yer ald ulusal komitelerin oluturduu bir uluslararas federasyondur. 1949da Britanya, 1958de Amerika Birleik Devletleri, 1970lere gelindiinde gelimekte olan lkelerin katlm ile gnmzde 68 lkenin yelii bu federasyonu oluturmaktadr. FIDIC, mhendislik sektrnn bir endstri dal haline gelmesi ile bu endstrinin uyum iinde alabilmesi iin standartlar reten bir kurulutur. Kendi rettii ve yaynlad etik kurallar erevesinde, proje sahiplerini, yklenicileri, mavir mhendisleri, hukukular, finansrleri ile mhendisliin dier ilgi alanlarna giren meslek gruplarn eitmeyi ama edinip, yaynlar, seminerler, toplantlar, konferanslar vb. hizmetler vermektedir. Gelir kayna

18 balca dokman sat ve seminer kazanlarndan olumaktadr. Trk yklenicilerin FIDIC standartlar ile tanmas, yurt dnda almaya balanlan 1970li yllar olmasna ramen, Trkiye 1987 ylnda TMMMB (Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii)nin katlmyla bu birlie ye olmutur. 3.2.1 FIDICin Yaynlad Standart Belgeler

FIDICin yaynlad tiplemi belgeler; szlemeler, anlamalar, prosedrler, tavsiye dokmanlar, bilgi dokmanlar vb. gibi belgelerdir. Bu belgelerden bazlar pratikte anlam kolayl ve kullanm asndan renkler ile kodlandrlmtr. Mevcut kullanlan belgeler; 1) naat Mhendislii le lgili Szleme rnei ve artnameleri (Krmz Kitap) 2) Elektrik - Mekanik lerle lgili (Montaj Dahil) Szleme rnei ve artnameleri (Sar Kitap) 3) Tasarm - Yapm Anahtar Teslimi ler in Szleme rnei ve artnameleri (Turuncu Kitap) 4) naat Mhendislii le lgili Taeronluk (Alt Yklenici) Hizmetleri artname ve Szleme rnei 5) hale Yntemleri El Kitab (Mavi Kitap) 6) veren / Mavir Hizmet Anlama Modeli (Beyaz Kitap) 7) Ortak Giriim / Konsorsiyum Szleme rnei 8) Alt Mavir Szleme rnei olup, FIDIC yukardaki ilk yayn; yeniden ele alp ve birbirleri arasndaki ilikileri irdeleyerek btnlk salama yoluna gitmitir. Anahtar teslimi hizmetlerin gnmzde nem kazanmas zerine enerji santralleri, barajlar, i merkezleri, hastaneler vb. gibi byk apl projelerde bu disiplin ile ilgili yaynlar da gnmzn artlarna uygun hale getirilmitir. 1) Tasarm veren Tarafndan Yaplm Olan Yapm Ve Mhendislik leri in naat Szlemesi Koullar (Krmz Kitap) 2) Tasarm Yklenici Tarafndan Yaplm Olan Elektrik Ve Mekanik Tesis le Yapm Ve Mhendislik leri in Tesis-Tasarla Yap Szlemesi Koullar (Sar Kitap) 3) Mhendislik-Satn Alma-Yapm (MSY) Anahtar Teslimi Projeler in Szleme Koullar (Gm Kitap) olarak ilk 3 kitap gncelletirilerek, 1999 ylnda tekrar yaynlanmtr. Ayrca kk ve rutin

19 iler iin de yeni bir yayn hazrlanm olup, Ksa Szleme rnei (Yeil Kitap) ad altnda yaynlanmtr. Bu drt kitap uluslararas projelerde en ok kullanlan standart szlemeler arasndadr. Gnmzde uluslararas inaat projelerinin yaklak % 30unda FIDIC szlemelerinin uyguland belirtilmektedir (Kurt, 2006). Uluslararas kredi kurulularnn (Dnya Bankas, Avrupa Kalknma Fonu, vb.) finanse ettii projelerde uygulanacak olan szlemelerin FIDIC standart szlemeleri ile hazrlanmasnn n koul olarak sunulmas gibi kriterler, bu standart szlemelerin neminin iverenler, ykleniciler, mavirler tarafndan fark edilmesine yol am olup, FIDIC standart szlemeleri mhendislik endstrisi asndan genel bir literatr haline gelmitir.

3.3

FIDIC Szlemelerinin erii

FIDIC szleme artnameleri ierikleri ynnden;

Genel Koullar (General Conditions): Prensip olarak tm szlemeler iin ayn olan artlar ierir. zel Koullar (Particular Conditions): Genel koullardaki maddelere bal olarak, her szlemenin kendine zg zelliklerinin yer ald artlar ierir. Teklif Mektubu, Anlama ve Uyumazlk zm Kurulu anlama rnei

ksmlarndan olumaktadr. 1999 ylnda yaynlanan yeni szleme formlar, genel ve zel koullara ilave olarak;

Program deme Program Hukuksal bir durum kmas halinde takip edilmesi gereken prosedr aklayan uyumazlk zm program rneklerini kapsamaktadr.

FIDIC standart szlemelerinde genel olarak; iveren, mhendis ya da iveren temsilcisi ve yklenici taraflar bulunur. FIDIC bahsi geen szleme belgelerinin kullanmna ynelik u tavsiyelerde bulunmaktadr.

Bu standart form szlemeler uluslararas ihalelerde kullanlmaldr. Yurtii projelerde de kullanlmas durumunda gerekli modifikasyonlar yaplmaldr. ngilizce orijinli metinler ana szleme olarak kabul edilmelidir.

20

ile ilintili olmayan Genel Koullar alt maddelerinin zel Koullar blmnde iptal edildii vurgulanmaldr. Hem genel artlarn hem de zel artlarn btn halinde szlemeyi oluturduu belirtilmelidir.

3.3.1

1999 Yl Basklarnda Yaplan Temel Deiiklikler

FIDIC standart szlemelerinde, szleme uygulama aamasnda 3 aktr mevcuttur. Bunlar; yklenici, iveren ve mhendistir. Mhendis tanm; iverenin atad, iin kontroln, denetimini ve taraflar arasnda szleme ynetimini stlenen kiidir. 1999 yl basklarnda yaplan temel deiiklikler sralanacak olursa;

Mhendis tanmnda bir deiiklie gidilmitir. nceki yaynlarda mhendis; tarafsz olmas belirtilirken, yeni yaynlarda iverenin temsilcisi durumunda gzkr. Yklenicinin talebini izleyen 28 gn ierisinde iveren, projenin tamamlanabilmesi iin gerekli finansal dzenlemeleri yaptn kantlamak zorundadr. Yklenici hakedilerinde, ivereninin sadece szlemede belirtilen kesintileri yapabilme hakk vardr. Keyfi kesinti yapamaz. veren ykleniciye bildirimde bulunarak mhendisi deitirme hakkna sahip olmutur. Yklenicinin teklifini sunmadan nce proje ile ilgili zemin alt, hidrolojik vb. verileri deerlendirme imknna sahip olmas iin, iverenden teklif tarihinden 28 gn nce bu verileri ykleniciye bildirmesi istenmitir. Yklenici, iverene ay baznda hakedi dzenlemesi iin n koul olarak ayrntl ilerleme raporu sunmak zorundadr. Mcbir Sebep tanm geniletilerek yeniden tanmlanmtr. Krmz ve Sar kitaplarda olaanst hava koullar ve salgn hastalk veya yasal dzenlemeler nedeniyle iilik ve malzeme temininde yaanan glkler sre uzatmna gereke gsterilir. Yklenici, iverenin geici hakedi demelerini geciktirmesi durumunda szleme bedelinde finansal faiz hakkna ve iveren kusurundan kaynaklanan gecikmelerde tazminat ve kra hak kazanmtr. verene belirli koullar iinde szlemeyi keyfi sonlandrma hakk verilmitir. Uyumazlk zmnde, tahkim aamasndan nce Mhendisin Karar yerine Uyumazlk Hakem Kurulu (Dispute Adjudication Board) esas olmutur.

21 3.3.2 FIDIC Szlemelerinin Kullanm Amalar ve Farklar

1999 ylndan nce basm yaplm olan yaynlardan bahsedilirse;

Krmz Kitap:

1957, 1969, 1977, 1987 yllarnda revizyonlar yaplan, ilerin

ounun antiyede yapld inaat ilerine uygun, detayl tasarmn iveren veya mhendis tarafndan saland, aylk yaplan iin miktarna gre deme yaplan szleme biimidir.

Sar Kitap: lk yayn 1963 ylndan yaplan, elektrik ve mekanik tesisat ilerinde kullanlan, tasarmn ykleniciye ait olduu, demenin gtr bedel usulne gre yapld szleme biimidir. Turuncu Kitap: Anahtar teslim ilerin yaygnlamaya balamasyla 1995 ylnda yaynlanan, Tasarm ve yapm ilerinin tmnn ykleniciye ait olduu anahtar teslimi ileri iin kullanlan szleme biimidir. 1999 ylnda yaynlanan Gm Kitapn ilk hali olarak dnlebilir. Mhendis yerine veren Temsilcisi ve uyumazlk durumlarnda -krmz ve sar kitaplarn aksine- mhendis karar yerine, Uyumazlk Hakem Kurulu (Dispute Adjudication Board) karar esastr.

Yaplan dzenlemeler ile 1999 ylnda basmlar yaplan, yaplacak olan FIDIC standart szlemeleri;

iveren ve yklenici arasnda

1) Tasarm veren Tarafndan Yaplm Olan Yapm ve Mhendislik leri in naat Szlemesi Koullar (Krmz Kitap) 2) Tasarm Yklenici Tarafndan Yaplm Olan Elektrik ve Mekanik Tesis ile Yapm ve Mhendislik leri in Tesis-Tasarla Yap Szlemesi Koullar (Sar Kitap) 3) Mhendislik-Tedarik-Yapm (MTY) Anahtar Teslimi Projeler in Szleme Koullar (Gm Kitap) 4) Ksa Szleme (Yeil Kitap) dir. Yeil Kitap haricinde bu szlemeler 3er blmden olumaktadr. Bunlar;

Genel Koullar zel Koullarn hazrlanmas iin rehber hale formlar, szleme anlamas ve uyumazlklarn zm anlamas formlardr.

Bu yaynlarn tanmlar ve kullanm amalar aadaki alt balklarda anlatlacaktr. 3.3.2.1 naat Szlemesi Koullar (Krmz Kitap) veren ya da onun temsilcisi mhendis tarafndan tasarlanm yapm veya mhendislik ileri iin tavsiye edilen szleme biimidir. Bu szleme trne ilikin allm dzenlemeler

22 kapsamnda yklenici, ileri iveren tarafndan ortaya konulan bir projeye gre ina eder. Bununla birlikte, bu iler, yklenici tarafndan projelendirilen altyap, mekanik, elektrik ve/veya inaat ilerinin baz unsurlarn kapsayabilir (FIDIC, 1999). Yklenicinin bu szleme kapsamndaki ileri, kendisine iveren tarafndan temin edilmi olan tasarmlara uygun olarak yapma zorunluluu vardr. Doal olarak revizyon veya ek tasarmlarn ortaya kmas durumunda iverenin veya temsilcisinin onay alnmak art ile yklenici bu tasarmlar yapabilir. Risk dalm asndan; tasarm iverene, yapmda ykleniciye ait olduu iin tasarmdan kaynaklanan kusurlarn sorumluluu iverene, yapmn/uygulamann sorumluluu da ykleniciye aktarlmtr. 3.3.2.2 Tesis ve Tasarla-Yap Szlemesi Koullar (Sar Kitap) Yapm ya da mhendislik ilerinin elektrik ve/veya mekanik tesisinin salanmas ve projelendirilerek yrtlmesi iin tavsiye edilen szleme biimidir. Bu szleme trne ilikin allm dzenlemeler kapsamnda, yklenici, iverenin artlar uyarnca tesis ve/veya baka ilere ilikin projeleri tasarlar ve ortaya koyar. Bu iler, altyap, mekanik, elektrik ve/veya inaat ilerine ilikin herhangi bir bileimi kapsayabilir (FIDIC, 1999). Bu szleme kapsamndaki iler, iverenin onayn alarak, iverenin isteklerine uygun olarak yklenici tarafndan dzenlemi olan projelere gre yaplr. Elektrik ve/veya mekanik tesis/montaj ile inaat ileri ve akla gelebilecek tm dier tesis ileri bu iler kapsamna dhildir. veren, ykleniciye avan projeleri veya i sahibinin ihtiyalar belgesini vermekle ykmldr. sahibinin ihtiya program; iin amac, kapsam, tasarm ve/veya dier teknik kriterleri kapsar. Yklenici i sahibinin ihtiya programna uygun bir tasarm gerekletirmekle ykmldr. Eer yaptrlmas istenilen i, enerji santrali, fabrika veya artma tesisi gibi anahtar teslim bir ie uygun artlar ieriyor ve i sonu maliyet tahminleri belirsizlik ieriyor, iveren, elektrik ve/veya mekanik ekipmanlarn temini ile ilgili sorun yaayacan tahmin ediyor veya iveren tm sorumluluun yklenici tarafndan stlenilmesini istiyorsa, bu tip szleme yerine Gm Kitapn kullanlmas tavsiye edilmektedir.

23 3.3.2.3 Mhendislik, Tedarik, Yapm (MTY) / Anahtar Teslimi Projelerin Szleme Koullar (Gm Kitap) Son fiyat ve sre konusunda kesin bir belirlemenin gerekli olduu ve yklenicinin, iverenin kk bir katksyla projenin tasarlanmas ve yrtlmesi iin btn sorumluluu ald, bir srecin veya enerji santralinin, bir tesis ya da benzeri bir tesisin veya altyap projesinin ya da baka bir imar trnn anahtar teslimi eklinde ortaya konulmas iin uygun olan szleme biimidir. Anahtar teslimi projelere ilikin allm dzenlemeler kapsamnda, yklenici, eksiksiz donatlm ve iletilmeye hazr (anahtar teslimi) bir tesis ortaya koymak zere tm Mhendislik, Tedarik (Satn alma) ve Yapm (MTY) ilerini yrtr (FIDIC, 1999). Bu szleme kapsamndaki ilerde iveren, sadece isteklerini belirten bir zel artname vastas ile iin ierisine girer. Dier tm ileri (tasarm, tedarik, inaat vb.) yklenici stlenerek tesisi tm ekipmanlar ile birlikte, iletmeye hazr halde iverene teslim eder. Gm Kitap szlemenin imzalanmasndan itibaren ykleniciyi, yabana atlmayacak riskler altna sokmaktadr. Szlemede bulunan "Szlemeyi imzalamakla yklenici, tm nceden tahmin edilmeyen sorunlar kabul ettiini ve zorluklarla birlikte szlemeyi stlendiini kabul etmektedir" ibaresi bunu aka gstermektedir. Tanmlanan ilerle yaplan ilerin istenilen amaca uygunluu da yklenicinin sorumluluu altndadr. sahibi asndan, periyodik denetimden ok belirli bir fiyata belirli bir srede anahtar teslimi bir tesisi teslim almak n plandadr. veren bir ihtiya program veya n proje dhilinde isteklerini bildirir. Yklenici bu istekler erevesinde, geici veya kalc antiye malzemelerinin/yaplarnn temini, montaj ve kullanlr hale getirilmesi iin tasarm, inas, tamamlanmas ve hatalarn giderilmesinden sorumludur. Ayn zamanda, bahsi geen ilerin yapm srasnda kullanaca inaat metotlarnn seiminden, emniyet tedbirlerini almaktan ve antiyenin amaca yeterli ve gvenli olmasndan sorumlu hale gelir. 3.3.2.4 Ksa Szleme Tr (Yeil Kitap) Sermaye deeri daha kk yap ve mhendislik ileri iin tavsiye edilen szleme biimidir. in trne ve koullara bal olarak, daha deerli, zellikle daha basit olan, birbirinin tekrar olan ya da ksa sreli ilerin szlemeleri iin uygun olmaktadr. Bu szleme trne ilikin allm dzenlemeler kapsamnda, yklenici, ileri iveren ya da temsilcisi (varsa) tarafndan ortaya konulan bir projeye gre yapar. Fakat bu tr, yklenici tarafndan projelendirilmi altyap, mekanik, elektrik ve/veya inaat ilerini ieren ya da tmyle bunlardan oluan bir

24 szleme iin de uygun olabilir. (FIDIC, 1999). Szleme bedelleri kk, (500.000 Amerikan Dolar civarnda) ve sresi 6 ay gibi ksa olan, az sayda veya tekrar eden i kalemlerini kapsayan yapm ileri iin, projelerin hem yklenici hem de iveren tarafndan hazrlanmas alternatiflerine de uygunluk gsteren szleme biimidir. Mhendis szc bulunmaz. veren istedii takdirde bir bamsz mhendis ile anlaarak ileri kontrol ettirebilir. Bu kii iverenin temsilcisi olur. 3.3.3 FIDIC Szlemelerinde veren ve Yklenicinin Ykmllkleri

veren ile yklenici arasnda yaplacak olan FIDIC standart szlemelerinde taraflar iin geerli olan ykmllkler aada zetlenmitir. 3.3.3.1 Yklenicinin Ykmllkleri Yklenici ykmllklerini, ie balamadan nce, iin uygulamas srasnda ve ii tamamladktan sonra gerekletirir. e balamadan nce saha incelemelerini yapar, iin uygulama aamasnda iin devamn ve dzenini salayp iverene bilgi aktarr, iin tamamlanmas sonrasnda ise varsa ayba kar tefekkl borcundan doan kusurlarn dzeltir. Yklenici sorumluluu kapsamndaki eseri teslim etmekle ve ii zenle yapmakla ykmldr. Szlemeye uygun olarak; yklenimi altnda ise tasarm hazrlarken, ileri uygularken, ile ilgili kusurlarn giderirken, gereken zen ve dzeni gstermelidir. Eseri teslim ykmllnden kurtulabilmesi iin; szlemenin belirledii snrlar ierisinde iin ifasnn imknsz hale gelmesi, i sahibinin iflas gibi sebeplerin ortaya kmas gerekir. Yklenicinin, kullanlan malzeme, ara ve iilik ile ilgili ykmllkleri arasnda; malzeme, ara ve iiliin mhendis ve iverenin talimatlarna uygun olmas gerekir. Bunlardan kaynaklanan hata ve eksikler ve masraflar bizzat yklenici tarafndan karlanr. Yklenicinin ii ifa edebilecek durumda olma garantisi niteliinde iverene teminat gstermesi gerekir. Bu bedel szlemede ifade edilip iverene denir. Ayrca yklenici, ilerde kullanlacak olan tm malzemeleri, tesisleri, personeli sigortalatmakla ykmldr. FIDIC szlemelerinin genelinde yklenicinin iverene bilgi aktarm nemli yer tutar. Yklenici szlemede kararlatrlan aralklarla para ak hakknda mhendise bilgi verir. in belirli bir blmnn tasarmn yapacaksa, sz konusu tasarm onaylatmak zere mhendise bildirir. programn verir. naat srasnda, antik eser, para, fosil gibi eylere rastlanmas durumunda, derhal mhendis ve iveren haberdar edilir. Mhendisin istemesi

25 durumunda ii, personel ve sahadaki alet ve aralar hakknda mhendise ayrntl bilgi aktarr. Yklenici ek deme talebinde bulunduunda, bu talepleri destekleyecek kaytlar mhendise sunar. Aylk demelerin yaplabilmesi iin gerekletirilen i miktarlarnn belirlenmesi ve iverenin para akn kontrol edebilmesi iin gerekli tm bilgileri mhendise sunar. 3.3.3.2 verenin Ykmllkleri veren ncelikle yaptrd i ile ilgili demeleri yapmak zorundadr. Yklenicinin asl grevi verilen ii istee uygun biimde, zamannda ve eksiksiz tamamlamaksa, iverenin de en nemli ykmll bu i ile ilgili demeyi gerekletirmektir. Bu demelerin zamannda yaplmamas durumunda, yklenicinin sre talebi, ek maliyet, ii durdurma gibi haklar kazanmas mmkndr. veren, yaplan szlemenin ieriine gre bir mhendis ya da temsilci tayin etmek durumundadr. Mhendis ya da iveren temsilcisi; ii denetlemek, onay makam olarak hizmet etmek ve taraflar arasnda kabilecek uyumazlklarn zm iin aba gstermek gibi grevler stlenmektedir. sahibinin, bu yetkilerden bazlarn mhendise vermek istememesi durumunda, bu husus mhendis ile iveren arasnda yaplan szlemeye paralel olarak, yklenici szlemesinde belirtilir. veren sahay teslim etmek ve ykleniciyi ie balatmakla ykmldr. sahibi sahay teslim etme borcunu yerine getirmedii srece, yklenicinin ie balamas talebinde bulunamaz. Bu durumun yol aaca gecikmeyi ve yklenicinin urayaca zararlar karlamak zorunda kalr. FIDIC szlemelerinde iveren, alt yklenici ve malzemelerin tedarik edilecei kiinin belirlenmesi ile verilecek hizmet ve kullanlacak malzemenin kalitesi konusunda seme hakkna sahiptir. Bu ekilde, ihaleye giren ana yklenicilerin teklif edecei fiyatlar asndan rekabet ortamnn yaratlmas amalanmtr.

3.4

Tasarm veren Tarafndan Yaplm Olan Yapm ve Mhendislik leri in naat Szlemesi Koullar - Krmz Kitap (Conditions of Contract for Construction - For Building and Engineering Works Designed by The Employer Red Book) n ncelenmesi

FIDIC tarafndan ilk kez 1957 ylnda yaynlanan bu szleme artnamesinin ismi naat

26 Mhendislii leri in Szleme Koullar olup kapak renginden dolay Krmz Kitap olarak isimlendirilmitir. naat uygulamalarndaki gelimelere paralel olarak 1969, 1977, 1987 ve son olarak 1999 ylnda beinci basm ile bugnk halini almtr. Yaynlanmasndaki ama, risklerin iveren ile yklenici arasnda adil ekilde dalmasn temin eden bir szleme artnamesinin hazrlanmasyd. nsznde belirtildii zere; iveren ya da onun temsilcisi mhendis tarafndan tasarlanm yapm veya mhendislik ileri iin tavsiye edilmektedir. Bu szleme trne ilikin allm dzenlemeler kapsamnda yklenici, ileri iveren tarafndan ortaya konulan bir projeye gre ina eder. Bununla birlikte, bu iler, yklenici tarafndan projelendirilen altyap, mekanik, elektrik ve/veya inaat ilerinin baz unsurlarn kapsayabilir. Krmz Kitapn ierdii genel koullara ait szleme maddeleri incelenecek ve yorumlanacaktr. 3.4.1 Genel Hkmler (Madde 1)

Szlemeye ait genel hkmler;

Tanmlar Yorumlar letiim Yasa ve Dil Belgelerin ncelii Szleme Anlamas Devir Belge Temini ve Saklanmas veren artlarndaki Hatalar verenin Yklenici Belgelerini Kullanmas Yklenicinin veren Belgelerini Kullanmas Gizlilik Ayrntlar Yasalara Uygunluk Mterek ve Mteselsil Sorumluluk

alt maddeleri ad altnda verilmitir. Bu alt maddeler ierik olarak aada aklanmtr. Tanmlar: Szleme ve szleme belgelerinin, taraf ve kiilerin, tarihlerin, srelerin, para ve demelerin, yaplacak olan ilerin, malzemelerin szcksel tanmlamalar yaplmtr.

27 Yorumlar: Koullarn yorumlanmas ve kavram karmaasna sebebiyet vermemek iin baz ifadeleri ieren tanmlar, szckler ayrntl aklanmtr. letiim: Taraflar arasnda yaplacak olan iletiimin ne ekilde yaplaca belirtilmitir. Bilgi alveriinin ancak yazl olmas halinde iletiim anlam tayaca sz konusudur. Yasa ve Dil: Szlemenin yrtlecei yasann szleme belgelerinde belirtilen lkenin yasalar uyarnca yrtlecei ve iletiimde kullanlacak olan dilin de bu belgelerde belirtilen, belirtilmemi ise szlemenin yazld dil olaca belirtilmitir. Belgelerin ncelii: Szlemenin yorumlanmas amac iin szleme belgelerinin ncelik sralamas belirtilmitir. Bu sralama szleme zel koullarnda belirtilmedii srece; varsa szleme anlamas, kabul mektubu, teklif mektubu, zel koullar, genel koullar, artnameler, izimler, listeler ve szlemenin paras olan tm belgeler eklindedir. Szleme Anlamas: Taraflarn anlamaya varmalar durumunda, yklenicinin kabul mektubunu al tarihinden itibaren 28 gn ierisinde bir szleme anlamas yapmas istenmektedir. Devir: Szlemenin devredilmesi ile ilgili hkmleri ierir. Genel anlamda taraflardan hibiri karlkl onay olmadan szlemeyi veya baz ksmlarn hibir ekilde bakasna devredemez. Belge Temini ve Saklanmas: Szleme belgelerinin temini ve sorumluluunun iveren tarafndan mhendise aktarlmasn, bu belgelerin eriimi ve korunmasn aklar. veren artlarndaki Hatalar: izimlerin ya da talimatlarn gecikmesi olarak aklanmtr. Bu durumlarda yklenici; gecikmenin sebep olduu gereken uyar ve yazmay szlemede belirtilen sreler iinde, aklayc bir biimde yaparsa, gecikme yaanmas durumunda sre uzatmn ve oluan ekstra maliyetler ortaya kmsa da, bu maliyetleri makul bir kr ile birlikte iverenden talep edebilmektedir. verenin Yklenici Belgelerini Kullanmas: Yklenici tarafndan hazrlanm belgeler, tasarmlar vb. kaytlarn kullanmnda, iverenin ykleniciden onay olarak bu belgeleri kullanma hakk olduunu aklar. Yklenicinin veren Belgelerini Kullanmas: Yukardaki madde gibi ayn ekilde, yklenicinin iverenden onay almas durumunda, iveren belgelerini kullanm hakk aklanr. Gizlilik Ayrntlar: Yklenicinin szlemeye uyduunu dorulamak amacyla, mhendisin

28 istedii gizlilik ieren bilgileri makul llerde aklamasdr. Taraflar arasnda karlkl gven salanmas amalanmtr. Yasalara Uygunluk: Yklenicinin szleme idaresi srasnda yrrlkteki yasalara uyma zorunluluunu dile getirir. Mterek ve Mteselsil Sorumluluk: Yklenicinin herhangi bir giriim ortakl, konsorsiyum vb. gibi bir oluumda bulunmas durumunda, bu ilikilerin iverenin onay alnarak iverene bildirilmesi durumudur. 3.4.2 veren (Madde 2)

Genel olarak tm FIDIC szlemelerinde iveren; inaatn sahibi ve anlamay balatan kiidir. Gerekli tm izinler, lisanslar ve onaylar ayrca finansal ynde yaplacak olan tm anlamalar iverenin sorumluluundadr. veren bir kiiye veklet verebilir ve bu kii de iveren saylabilir. Bu bala ait alt maddelerle standart szlemede, iverenin sorumluluu aklanmtr. lgili alt maddeler ve ierii aada aklanmaktadr. 1) antiyeye Giri Hakk: verenin szleme idaresi sresince, ykleniciye antiyeye giri ve mlkiyet hakkn belirtilen sreler iinde vermesini aklar. 2) zinler, Lisanslar ve Onaylar: verenin i sresince, yklenicinin ihtiyac olduu ve iini kolaylatracak izinleri, lisans ve onaylar almasnda yardm etme gereklilii belirtilir. 3) verenin Personeli: veren personelinin, yklenici personeli ile bir arada alma, ibirlii yapma, gvenlik nlemlerini alma gibi gereken uyarlarda bulunmas sorumluluu anlatlr. 4) verenin Mali Dzenlemeleri: verenin mali dzenlemeleri ve iin devam ile ilgili ykleniciye gereken artlarda kantlar sunmas, mali dzenlemelerinde deiiklik yapma isteinde, bunu belirtilen sre ierisinde ykleniciye bildirmesi gerekliliidir. 5) verenin Hak ddias: verenin ykleniciden hak talebinde bulunabilecei durumlarda, bu hakka nasl ve ne ekilde sahip olabilecei aklanr. 3.4.3 Mhendis (Madde 3)

FIDIC szlemelerinde mhendis; iverenin temsilcisi veya iveren tarafndan grevlendirilen kimse olarak tanmlanr. Mhendisin sorumluluu; szlemede belirtilen grevleri iin tasarmndan bitimine kadar yrtmektir. Mhendisin bu grevleri yrtrken tarafsz bir tutum sergileme zorunluluunu belirtmek amac ile 1999dan nceki basmlarda bulunan,

29 mhendisin taraflara eit ekilde davranmas gerekliliini aklayan Mhendisin

Tarafszl maddesi, Krmz Kitap n 1999 basmda kaldrlm ve yerine mhendisin grevini yrtrken iveren adna hareket etmesini ngren bir madde eklenmitir. Yani mhendis bir nevi, iverenin temsilcisi olarak grev yapmaktadr. Genel Hkmler maddesinde Mhendis tanmlamas; iveren tarafndan szleme amalar iin mhendis olarak hareket etmek zere atanm ve ihale eki ierisinde isimlendirilmi olan kii veya Mhendisin Deitirilmesi alt maddesi uyarnca zaman zaman iveren tarafndan grevlendirerek ykleniciye bildirilen dier kii olarak yaplmtr. Mhendisin yetki ve grevleri, yetkilerini devretmesi, talimatlar, yapaca saptamalarn geerlilii ve mhendisin deitirilmesi gibi konular szlemede alt maddeler eklinde sralanmtr. 3.4.4 Yklenici (Madde 4)

Genel Hkmler maddesinde yklenici iin; iveren tarafndan kabul edilen teklif mektubu ierisinde yklenici olarak isimlendirilen kii(ler) ile bu kiinin(kiilerin) unvan olarak yasal halefleri anlamna gelmektedir. tanm yaplmtr. Genel anlamda yklenicinin grevi; yaplacak olan inaat, yazl olan belge ve daha nceden hazrlanm olmaktadr. Szlemede yklenici ile ilgili aklanm alt maddelerde,

projelerden

faydalanarak,

anlamann

gerekliliklerini

yerine

getirerek

tamamlamaktr. Bu uygulama sresince, yaplan szlemedeki snrlayc maddeler esas

Szlemeye ve mhendisin talimatlarna uygun biimde ii tamamlamak, ihale belgeleri ekinde belirtilmi ise bir kesin teminat temin etmek, Szleme kapsamndaki ilerin tamamlanmas iin, kendi adna bir temsilci atayarak, gerekli tm yetkiyi bu kiiye devredebilmek, Szleme kapsamndaki ilerin tmn bir baka alt-ykleniciye devredememe, belirli artlar altnda alt-ykleniciler ile alabilmek, Yapaca alt-szlemeleri, belirtilen koullar altnda, iverene devredebilmek, Mhendisin talimatyla, szlemede yer almayan herhangi bir i iin antiyede istihdam edilecek iveren personeli, dier ykleniciler, kamu kurumlar alanlar gibi kiilere uygun olanaklar salamak, ayet bu talimatn getirecei ngrlemeyen maliyetler iin deiiklik isteme hakkna sahip olmak,

30

Kendisine verilen referans noktalar ile belirtilen aplikasyonlar doru ekilde yapmak, hata var ise bu hatay, deneyimli bir yklenicinin fark edebilecei biimde ise dzeltmek, Gvenlik prosedrleri ile ilgili tm yaplmas gerekeni yapmak, Szleme artlarna uygun biimde bir kalite gvence sistemi oluturmak, veren tarafndan kendisine sunulan tm antiye verilerinin doruluunu yorumlamak,

Kabul edilmi szleme tutarnn doruluu ve yeterlilii konusunda, ngrlen artlar ierisinde tatmin olmak, ngrlemeyen fiziki koullarla karlalmas durumunda, szlemede belirtilen artlar ierisinde gecikme, sre uzatm, ek maliyet gibi haklara sahip olmak, antiye ii ve dnda gerekli tm yol ve hizmetler ile ilgili maliyetleri, riskleri stlenmek, Szlemede aklanan biimde gereksiz ve uygunsuz mdahalelerde bulunmas durumunda tm sorumluluu tamak, antiyeye eriim gzerghlarnn kullanlmas durumunda tm sorumluluu tamak, Yapaca i ile ilgili tm malzeme naklinden bizzat sorumlu olmak, antiyeye getirecei tm ekipmanndan bizzat sorumlu olmak, evrenin korunmas ile ilgili tm tedbirleri almak, Szlemede belirtilenler dnda enerji, su ve tm ihtiya malzemelerinin temin etmek, iveren tarafndan temin edilmesi durumunda kendine ait kullanm bedelini karlamak, verenin ekipman ve malzemesini kullanmas durumunda, bunlarn sorumluluunun bizzat stlenmek, Mhendise iin durumu ile ilgili aylk ilerleme raporlar sunmak, Szlemede belirtilen artlar ierisinde antiye gvenliini salamak, lerin yrtlmesi esnasnda, antiyede kulland alanlarn temizliinden sorumlu olmak, antiyede bulunabilecek fosilleri, antiye dna karlmasn, zarar grmesini nleyerek, iverenin yetkisine devretmek,

gibi ykleniciye ait olan sorumluluklar ve haklar belirtilmitir. 3.4.5 Aday Gsterilen Alt-Ykleniciler (Madde 5)

FIDIC szlemelerinde Onaylanm Alt-Yklenici ve Aday Gsterilen Alt-Yklenici

31 olmak zere iki tip alt-yklenicilik vardr. Yklenici altrmak istedii alt-ykleniciler (Onaylanm Alt-Yklenici) iin (malzeme tedarikileri veya szlemede ad belirtilmi alt-ykleniciler hari), alt-ykleniciler ile ilgili belirtilen alt-maddedeki artlara bal olarak, mhendisin onayn almak zorundadr. veren, alt yklenici ve malzemelerin tedarik edilecei kiiyi kendisi belirlemekle, verilecek hizmet ve kullanlacak malzemenin kalitesi konusunda seme hakkna sahiptir. Bylece ihaleye giren yklenicilerin teklif edecei cret asndan rekabet ortamnn yaratlmas sz konusudur. Bu anlamda, aday gsterilen alt-yklenici tanm; szlemede ad belirtilmi, ya da deiiklikler kapsamnda mhendisin, yklenicinin istihdam etmesi talimatn verdii altyklenici anlamna gelir. Yklenicinin aday gsterilmi alt-ykleniciye itiraz hakk olup, altrd alt-ykleniciye bu szleme maddesinde verilen artlar ierisinde deme yapmak ve deme kantlarn mhendise iletmek durumundadr. 3.4.6 Personel ve ilik (Madde 6)

Bu maddenin alt-maddelerinin zeti olarak ykleniciden,

Aksi belirtilmedike her trl personel ve iiliin temini, cret oranlar ve alma koullarn, yasalar ve ykmllkler erevesinde gerekletirmesi, veren personeli arasnda yer alan kiileri ie almamas, Personel ve iilerinin mevcut alma yasalarna uymas, ve yklenicinin tm yasal haklarn altrd kiilere vermesi, Belirtilen koullar iinde alma saatlerine uygun alma yaplmas, Personel ve ii tesislerinin temin edilmesi, Personel ve iilerle ilgili her trl salk ve gvenlik tedbirlerini salamay, in planlanmas ve ynetilmesi srasnda gereken idareyi yapmas, Uygunsuz davranlarda bulunan kiileri, mhendisin talimat ile iten uzaklatrmas, Personel ve ekipman listelerini i sresince her ay gncelletirerek, mhendise iletmesi, Bakalarnn huzurunu karan davranlarda gereken nlemi almas,

istenir. Herhangi bir yoruma gerek kalmadan, personel ve iilik ile ilgili her trl riskin ykleniciye aktarlm olduu gzkmektedir.

32 3.4.7 Tesis, Malzeme ve ilik (Madde 7)

Genel Hkmler maddesindeki tanmlamalar erevesinde;

Tesis: Kalc ilerin belirli bir blmn oluturan veya oluturmas dnlen tm cihazlar, makineler veya aralar. Malzemeler: Szleme kapsamnda Yklenici tarafndan temin edilecek olan, yalnzca temin kapsamndaki malzemeler (varsa) dahil olmak zere, kalc ilerin belirli bir blmn (tesis dndaki) oluturan veya oluturmas dnlen her trl malzeme

anlamlarna gelmektedir. Uygulama ekli olarak yklenicinin, tesis imalat, malzeme retim ve imalatna ilikin almalardaki ilere ynelik uygulamalarn szlemede hangi artlar ierisinde yrtlecei, kullanlacak olan malzemelerin ve bu malzemelerin numunelerinin Yklenici Belgeleri maddelerindeki prosedrlere uygun ekilde mhendise sunulmas, imalat aamasnda; malzemenin, iiliin denetlenmesi, llmesi, test edilmesi ile ilgili konular aklar. Yklenici, imalat tamamlad her ii, artnamelerin belirttii biimde mhendise teslim etmek; mhendis ise bu imalat teslim almak (kontrol etmek) ile ykmldr. malatta herhangi bir aykrlk bulunmas durumunda mhendisin, yaplan imalattaki kusuru reddetmesi, yklenicinin kusuru derhal dzeltmesi ve bu kusurdan dolay iverene yansyan bir ek maliyet domas durumunda bu gideri iverene demesi belirtilir. 3.4.8 Balama, Gecikmeler ve Askya Alma (Madde 8)

Yklenicinin ie balamas iin belirtilen balama tarihinin, szlemenin zel Koullarnda aksi belirtilmedike kabul mektubunu al tarihinden itibaren 42 gn ierisinde olmas istenir. Szleme erevesinde yaplacak iin belirtilen sre ierisinde bitirilmesi, ie balama tarihi sonrasndaki 28 gnlk sre ierisinde, ayrntl bir i programnn mhendise sunulmas, bu i programnn hazrlanma artlar aklanr. Yklenici gecikmelerin yaanmas durumunda, bu maddenin Bitirme Sresinin Uzatm altmaddesindeki artlar sz konusu olduunda ek sre talebinde bulunma hakkna sahip olacaktr. Krmz Kitapta sre uzatm iin ;

Deiiklik emirleri, Olaanst olumsuz hava koullar, Salgn hastalk veya yasal dzenlemelerden kaynaklanan personel ve malzeme temininde yaanan glkler,

33

verenden, iveren personelinden veya iverenin dier yklenicilerinden kaynaklanan gecikmeler

kabul edilebilir gerekelerdir. Ayn ekilde ykleniciden kaynaklanan hatalardan dolay bir gecikme yaanm ve bu gecikme iverene bir ek maliyet yanstmsa bu zararlarn yklenici tarafndan iverene denmesi istenir. in Askya Alnmas alt-maddesi bal altnda; mhendis, herhangi bir zamanda, ykleniciye ilerin tmnn veya bir blmnn ilerlemesini geerli bir sebep bildirerek askya alma talimat verebilmektedir. Bu askya alma ilemi iverenden veya ykleniciden de kaynaklanabilir. Bu sorumluluk iverenden kaynaklanyorsa, yklenici szleme maddelerinde bulunan konu ile ilgili bildirimleri yaparak, bitirme sresini geciktirici bir sebep dhilinde ise sre uzatm ve bu gecikme ile oluabilen ek maliyetin kendisine denme hakkna sahip olabilir. Ayrca yklenici kendisine teslim edilemeyen tesis veya malzeme deerinin (bu teslimler 28 gnden uzun bir sre iin askya alnm, bu tesis veya malzemeler mhendisin talimat dorultusunda yklenici tarafndan iveren mlk olarak saylmsa) kendisine denmesi hakkna da sahip olur. Askya alma ileminin ilerin tmn etkilemesi durumunda, yklenici, ii sonra erdirme bildiriminde bulunabilmektedir. 3.4.9 Teslim ncesi Bitirme Testleri (Madde 9)

Szlemede iin tam olarak tamamlanmas sresince, artnamelere gre belirtilen testlerin yklenici tarafndan yaplmas sz konusudur. Yklenici bu testlerin balama tarihini, mhendise 21 gn ncesinden bildirim yapmak zorunda olup, aksi takdirde ykleniciden, belirlenmi balama tarihinden itibaren 14 gn ierisinde mhendisin talimat ile belirlenen gn veya gnlerde teslim ncesi bitirme testlerini gerekletirmesi istenir. Yklenicinin bu testleri geciktirmesi durumunda iveren kendi personelini kullanarak doacak olan riskleri ve maliyetleri ykleniciye aktaracak ekilde, testleri gerekletirir. lgili testler, yklenicinin huzurunda gerekletirildii ve sonularnn doru olduu varsaylr. Eer bu teslim ncesi bitirme testleri memnun edici sonular vermez ise mhendisin nerisi ile testler tekrarlanabilir. 3.4.10 verenin Teslim Almas (Madde 10) Teslim ncesi bitirme testlerinin tamamlanmas ve dorulanmas ile iin tamam veya baz blmleri iveren tarafndan teslim alnr. Bu srete; yklenici, mhendisten ilerin teslimi iin bir teslim alma sertifikas talep eder.

34 3.4.11 Kusur Sorumluluu (Madde 11) Bu madde; bitirilmemi ilerin bitirilmesini, kusurlarn giderilmesini, kusurlarn giderilmesi durumunda oluacak maliyetler ile ilgili konular kapsar. Szlemenin zel koullarnda bir Kusur Bildirim Sresi belirlenir. lerin tamamlanmas srasnda ve tamamlanmasndan sonra doacak olan kusur ya da hasarlar nedeniyle, iveren bu bildirim sresinin uzatlmas hakkna sahip olabilir. Fakat bu kusur bildirim sresi iki yldan fazla uzatlamaz. Yklenicinin szleme kapsamndaki ykmllklerini tam olarak yerine getirmi saylabilmesi iin, mhendisten bir Performans Sertifikas almas gereklidir. Bu performans sertifikasnn verilecei tarih, kusur bildirim sresinin sonra ermesinden sonra 28 gn ierisindedir ve ilerin kabul edildiini gsterecek olan tek belge bu performans sertifikasdr. 3.4.12 lme ve Deerlendirme (Madde 12) Szleme gereince tamamlanan ilere ait demelerin yaplabilmesi iin yaplan ilerin lm ve deerlendirilmesi nemlidir. Mhendisin bu lm ve deerlendirmeleri yapabilmesi iin nceden ykleniciyi haberdar edip, yklenici veya yetkili bir temsilcisinin mhendise asistanlk yapmas ve gerektiinde aklamalarda bulunmas gerekir. lmn yntemi, szlemenin trne gre belirtilir. lm miktar kalc olarak tamamlanan net miktar zerinden, keif listesine uygun olarak yaplr. lmler sonucunda, szlemeye gre i kalemleri asndan, belirlenmi fiyatlar veya oranlar erevesinde deerlendirilerek taraflar arasnda anlama salanr ve hakedilere esas olacak deme miktar belirlenir. Szlemede ve keif listesinde bulunmayan bir i kalemi var ve bu i kalemi szlemede bulunan dier i kalemlerine benzerlik iermiyorsa, bu i kalemi iin yeni bir oran veya fiyat taraflarn karlkla anlamalar ile belirlenir. 3.4.13 Deiiklikler ve Ayarlamalar (Madde 13) naat sresince eitli nedenlerden dolay yapm yntemlerinde deiiklikler olabilir. Bu deiiklikler genelde iverenin istekleri dorultusunda yaplr. Bu gibi durumlarda mhendisin planlamas ile yeni bir program dzenlemesi yaplabilir ve ykleniciye ek sre verilebilir.

35 Bu maddede, deiikliin tanm; szleme kapsam dnda, bir talimat ve onay alnarak yaplan deiiklik anlamna gelmektedir. Deiiklikler, ilere ynelik teslim alma sertifikasnn verilmesinden nceki bir zamanda, mhendisin ykleniciye bir talimat vermesi ya da ykleniciden bir teklif sunmasn istemesiyle balar. Yklenici; deiiklik ieren i iin gerekli olan malzemeyi kolay elde edemedii halinde bildirimde bulunmas durumu dnda, yaplacak olan her trl deiiklii uygulamakla ykmldr. Bu maddenin kapsad deiiklikler;

kalemlerindeki miktarlarndan, Herhangi bir i kaleminin kalitesinden veya baka zelliklerinden, lerin tasarmndan, Bakalar tarafndan yaplmayacaksa, herhangi bir iin ihmal edilmesinden, Kalc iler sonunda gerekli hal alabilen ek ilerden, lerin yapl sras ve zamanlamasnn deitirilmesinden

kaynaklanabilir. Deiiklikler ve Ayarlamalar maddesinin bir alt-maddesi olarak Deer Mhendislii szlemede nemli bir yer tutar. Deer mhendislii kavram; yklenicinin, yaplacak olan iin kalitesini ve kullanm amacn bozmadan, iin bitirilmesini hzlandrarak, maliyeti azaltarak, bitirilmi olan ilerin iveren asndan verimliliini ve deerini arttrarak, iverene yarar salamak amacyla, deiiklik nerisi sunmas olarak aklanabilir. Yaplacak olan deiikliin szleme bedelinde bir azalmaya sebep olmas halinde, deiiklik sonucu szleme bedelinde ortaya kan azalmann yars (eer deitirilen iin iveren asndan deerinde bir azalma yoksa) ya da taraflar arasnda bir anlama salanarak mhendisin belirlemi olduu ilave cret ykleniciye denir. Deer mhendislii, ayn zamanda tez yazarnn mesleki yaantsnda edindii bir tecrbe olarak, bir rnek ile aklanacak olursa; bir betonarme yap uygulamasnda, teras blgesine denk gelen deme betonu dkldkten sonra su akn salamak iin, su izolasyonundan nce atlmas gereken eim betonu ile su izolasyonunun uygulanmas iin yerletirilmesi gereken dzeltme betonu, yklenicinin nerisi ile onay alnarak ihmal edilip, olmas gereken eim betonarme deme kalb hazrlanrken verilip, deme betonu eimli ekilde yerletirilmi ve dzeltme betonuna gerek kalmadan, izolasyon uygulamas yaplabilecek biimde bir dzeltme salanmtr. Sonu olarak bu uygulama blgesinde, keif listesinde bulunan eim betonu ve dzeltme betonu i kalemleri yaplmayarak szleme bedelindeki maliyeti azaltm, mevcut szlemedeki artlar ierisinde, yklenici salad maliyet

36 azalmasnn yarsna tekabl eden bedeli iverenden talep etmitir. 3.4.14 Szleme Bedeli ve deme (Madde 14) Szleme bedelinin ve yaplacak olan demelerin zel Koullar kapsamnda detayl olarak belirtilmesi istenir. Bu maddede; metrajlarda belirtilmi olan miktarlarn geici olduu, kesin olmad, kesin miktarlarn yklenicinin bilfiil yapt i olarak kabul edilmektedir. Bu durum, teklif safhasnda yaplabilecek hatalarn sonradan dzeltilmesi anlamn tamaktadr. Buradan yola karak deme programnn detaylar ve hangi artlar altnda deiiklik yaplabilecei aklanmtr. Yklenici iin balamasn takiben, iverene bir teminat vermesi durumunda, yapaca iin mobilizasyonu ile ilgili, ihale belgeleri ekinde belirtilen biimde iverenden bir n deme alabilir. Yklenici her ay sonunu takiben, mhendis tarafndan onaylanm bir form eklinde, gerekletirdii imalatlarn tutarlarn gsteren ayrntl bir hesap raporunu (geici hakedi raporu), aylk ilerleme raporlar ile birlikte mhendise verir. Szlemede bulunmas gereken, szleme bedelinin denecei artlar ieren deme program dhilinde, mhendis bu belgeleri almasn takiben 28 gn ierisinde, iverene ara deme sertifikalarn verir. veren de, mhendisin ykleniciden hesap raporlarn ve dier belgeleri almasn takiben 56 gn ierisinde ara demeleri gerekletirir. Bu demede gecikme yaanmas durumunda, yklenici, gecikme dnemi srasnda denmemi miktar zerinden aylk bileik finansman maliyetini almaya hak kazanr. Ayrca bu maddenin 14.9 numaral alt-maddesinde geici aylk hakedilerden kesilen teminat miktarlarnn geri denme biimi de sralanmtr. Aylk ya da baka ekilde gerekletirilen ara demelerden sonra, yklenicinin taahht ettii ileri tamamlamasn ve performans sertifikasn almasn takiben 56 gn ierisinde yklenici, belirlenmi biim dhilinde kesin hesap raporunu mhendise iletir. Yklenici varsa gerekli dzeltmeleri yapp bu kesin hesap raporunda anlama salanmas durumunda, bu son hesap raporu ile beraber szleme kapsamndaki ilerini ve hesabn bitirdiini dorulayan bir ibranameyi mhendis ve iverene sunar. Bu belgelerin alnmasn takiben 28 gn ierisinde mhendis, bu kesin hesap raporunu onaylar ve iverene kesin hesap ile ilgili deme sertifikasn verir. veren bu belgenin veriliinden sonra 56 gn ierisinde ykleniciye olan son demesini yapar. FIDIC szlemelerinde, yaplacak olan demelerin olaan sralamas ekil 3.1de ematik olarak anlatlmtr. Tanmlarn nnde bulunan numaralandrma tip szlemedeki alt-madde numaralarn gstermektedir.

37

ekil 3.1 FIDIC szlemeleri 14. maddesinde (demeler) ngrlen demelerin zamansal sralamas (FIDIC Krmz, Sar, Gm Kitaplar, 1999). 3.4.15 veren Tarafndan Sona Erdirme (Madde 15) Bu maddede iverene szlemeyi feshetme hakk veren nedenler aklanmtr. verenin szlemeyi feshetmek istemesinin genel sebebi yklenicinin szleme kapsamndaki sorumluluunu veya sorumluluklarn yerine getirmemesidir. Byle durumlarda, mhendis ykleniciye bir uyar gnderip belli sre zarfnda baarszln makul sre ierisinde dzeltmesini ister. verenin, yklenicinin kusur ve ihmalinden kaynaklanan szlemeyi sona erdirebilmesi iin, yklenicinin;

i brakmas, i ile ilgili ykmllklerini yerine getiremeyeceine ilikin ak gstergelerin bulunmas, in tamamn iverenin bilgisi ve rzas olmakszn baka ahsa devretmesi, flas etmesi, Rvet veya komisyon vermesi/vermeyi teklif etmesi gibi yasal olmayan yollara veya szlemenin etiine aykr davranta bulunmas gerekir.

Bu koullarn meydana gelmesi durumunda iveren, ykleniciye 14 gnlk bir uyar vererek szlemeyi sona erdirebilir ve ykleniciyi antiyeden uzaklatrabilir. Ayrca 1999 ylnda basmlar yaplan krmz, sar, gm ve yeil kitaplarda iverenin ii keyfi olarak / tek tarafl sona erdirme hakk tannmtr. Bu konuda; verenin sona erdirme

38 hakk bal altndaki alt-madde uyarnca, iveren, kendine uygun bir zamanda, ykleniciye bir uyar gndererek szlemeyi sona erdirme hakkna sahiptir. Yklenici, szlemeyi tasfiye yazsnn, kendine tebliinden itibaren veya kesin teminatn iadesinden sonra 28 gn ierisinde ii brakmak durumunda kalr. Yklenici bu tarihe kadar yapt ilere karlk gelen hakedii yapar ve bedelini alr. Ancak kr mahrumiyeti ile ilgili talepte bulunamaz. Yalnz, bu ekilde bir sonlandrma durumunda, iverenin, ilerin devamn baka bir ykleniciye yaptrma veya kendisinin yapma durumu ortaya kar ise, bu durumda yklenici kr mahrumiyeti talebinde bulunabilir. Hakedi demelerinin haricinde, yklenicinin mlkiyeti mal sahibine devredilmek zere antiyeye getirmi olduu ekipman, malzeme bedeli, iin tamamlanmas beklentisi ile yklenicinin katlanm olduu masraflar, demobilizasyon, igc ve personelin lkelerine dn giderleri de ykleniciye denir. 3.4.16 Yklenici Tarafndan Sona Erdirme ve Askya Alma (Madde 16) Bu maddede, i sresince finansal problemler ve demelerden kaynaklanan sorunlar sebebiyle yklenicinin ii fesih hakk anlatlmtr. Ykleniciye szlemeyi sona erdirme hakk veren nedenler;

Yklenicinin yazl talebini izleyen 42 gn ierisinde, iverenin finansal dzenlemeleri hakknda ykleniciye bilgi vermemesi, Hakedi demeleri erevesinde mhendisin, yklenicinin gerekli ilemleri

tamamlanmasna ramen 56 gn ierisinde deme sertifikasn dzenlemeyip, iverene iletmemesi,

verenin, ykleniciye belirtilen sreler ierisinde hakedi demesi yapmamas, verenin mevcut yasalar ierisinde ykmllklerini yerine getirmemesi ve iflas etmesi durumlardr.

Yklenici yukardaki sebepleri ieren alt-maddelerde belirtilen koullar iinde, iverene 14 gnlk bir uyar gndererek szlemeyi sona erdirebilir. verenin iflas veya iveren tarafndan iin uzatlm askya alnmas durumunda ise yklenici szlemeyi bir uyaryla derhal sona erdirebilir. 3.4.17 Risk ve Sorumluluk (Madde 17) Taraflarn szlemeye gre sorumluluklarn, iveren, mhendis ve yklenici ana maddeleri altndaki taraflarn grev ve sorumluluklar dnda, risklerin paylamn amalayan bir maddedir.

39 veren riskleri szleme ile iverene aktarlan riskler asndan deerlendirilirse;

Sava, dmanlklar, igal, yabanc dmanlarn hareketleri, Terrizm, ayaklanma, isyan, kargaa, askeri darbe, i sava halleri, Yklenicinin organizasyonu dhilinde olmayan kiilerin kard dzensizlikler, veren tarafndan oluturulma dnda radyoaktivite, Ses hzndan yksek uan hava aralarnn oluturabilecei basn dalgalar, Szlemede belirtilmi olanlar hari, iverenin, kalc ilerin bir ksmn kullanmas, Tasarmlarn iveren tarafndan yaplmas, ngrlmesi mmkn olmayan veya meydana gelmesi halinde deneyimli bir yklenicinin makul dzeyde yeterli nleyici tedbir alamayaca durumlarda olan doa glerinin etkileri olarak tanmlanmtr.

Bu risklerin olumas durumunda yklenici; kendisine yansyan kayp ve hasarn dzeltilmesi ile ilgili bildirimleri yaparak, bitirme sresinin gecikmesine sebep olan olaylar dhilinde, sre uzatm ve oluabilecek ek maliyetlerin gereklemesi durumunda szleme bedeline ilave edilerek makul bir kr ile bu maliyetin kendisine denmesi hakkna sahip olur. Yukarda bahsedilen riskler dnda oluabilecek olan, yaplacak iin kalitesinin, personelin, malzemenin korunmas, antiye alannn gvenlii vb. tm risklerden ve bu risklerin douraca tazminatlar iverene vermek ile ilgili durumlarda bizzat yklenici sorumlu olmaktadr. 3.4.18 Sigorta (Madde 18) Bir inaat yapm srasnda oluabilecek herhangi bir zarara kar sigorta yaptrmak ok nemlidir. Tip szlemede, sigorta yaptrm, sigortann bedeli, kapsam gibi konular bu madde altnda aklanmtr. Yklenicinin sigortalayan taraf olmas durumunda, her sigortalama ilemi iverenin onaylayaca koullarda, kabul mektubu tarihi ncesinde taraflarn anlamaya vard koullara uyum ierisinde yaplmaldr. verenin sigortalayan taraf olmas durumunda ise, yaptracak olduu her sigortalama ilemi szlemenin zel Koullar blmne uygunluk iinde olmas istenir. Her iki taraf iin bu sigortalama ilemleri, bu maddenin szlemede belirtilen alt-maddelerine uygun olmaldr. Sigortalama ilemleri, sigortalamann yapld tarihten iverenin ileri teslim alma sertifikasn verecei tarihe kadar srer.

40 3.4.19 Mcbir Sebep (Force Majeure) (Madde 19) Hukukta terimsel anlam olarak mcbir sebep tanm; herhangi bir kimse tarafndan alnacak nlemlere kar, nne geilmesi olanaksz, borcun yerine getirilmesine engel, borlunun iradesi dnda beklenmedik olay olarak aklanmaktadr. Hukuk szlnde mcbir sebep; bir sorumluluun yerine getirilmesini ksmen veya tamamen, geici veya daimi surette engelleyen, bu nitelii dolaysyla sorumluluu kaldran veya yerine getirilmesini ve vadesini geciktiren veya sorumluluun niteliini deitiren kiinin nceden beklemedii ve tahmin edemeyecei, beklese ve tahmin etse bile engelleyemeyecei dtan gelen olaanst nitelikte bir olay, olgu veya durumdur (Ylmaz, 2005). Szlemelerde yorum sorunlarna sebebiyet vermemek iin mcbir sebep tanm doru yaplmal ve hangi olaylarn mcbir sebep kapsamna girebilecei ak bir biimde belirtilmelidir. 1999 ylndan nce basm yaplan eski FIDIC standart szlemelerinde verenin Riskleri bal altnda sz edilen mcbir sebep kavram, 1999 ylnda basmlar yaplan drt FIDIC standart szlemesinde, esas bir ana madde olarak detayl ekilde yer almtr. Bu madde altnda Mcbir Sebep tanm; taraflardan herhangi birinin kontrol dnda ve szleme imzalanmadan nce ngrlemeyecek durumda olan, olmas halinde tarafn kanamayaca ve stesinden gelemeyecei, dier tarafa atfedilemeyecek olaanst olay anlamna gelir. Bu olaanst olaylar;

Savalar, dmanlk hali, igal, ayaklanma, terrizm, isyan, kargaa, askeri darbe, i sava, yklenici alan dndaki kiilerin sebep olduu isyan, grev gibi dzensizlikler, Patlayc madde, radyoaktivite etkileri, Deprem, kasrga, tayfun, volkanik faaliyet gibi doal afetler olarak aklanmtr.

Olaanst olaylarn haricinde, szleme artlarnn imzalanmasndan sonra meydana gelmi olan, ilgili lkenin kanunlarndaki deiiklikler ile o lkenin hkmet veya hukuksal durumlarndaki deiiklikler de mcbir sebep olarak kabul edilebilmektedir. Mcbir sebep nedeniyle szlemedeki ykmlln yerine getiremeyen taraf 14 gn iinde mcbir sebep uyarsn kar tarafa bildirmesi ile ifas gleen ve engellenen ykmllklerinden muaf tutulur. Fakat szleme kapsamndaki deme yapma ykmlln ortadan kaldrmaz. Yklenici, mcbir sebepten tr gecikmeye maruz kalrsa sre uzatm, ek maliyetle karlarsa da bu maliyetin kendisine geri denmesi haklarna sahip olabilir.

41 Mcbir sebebin kesintisiz 84 gn ya da toplamda 140 gn aan birden fazla srede olumas durumunda, ilerin yrtlmesi gerekleememi ise taraflardan her biri dierine szlemeyi sona erdirme uyars verebilir. 3.4.20 Haklar, Uyumazlklar ve Tahkim (Madde 20) Mevcut szleme maddeleri ierisinde ele alnan tm konularda kmas muhtemel her trl uyumazlk durumunda taraflarn takip edecei prosedrler bu ana madde altnda aklanmtr. 3.4.20.1 Yklenicinin Hak ddialar (Alt-Madde 20.1) Yklenici; gerek bu alt-madde, gerekse szleme artnamelerinin herhangi bir

maddesini/maddelerini sebep gstererek, herhangi bir hak talebinde bulunabilecek bir olay ya da koulun ortaya kmasndan itibaren;

28 gn iinde mhendise bir uyar gndererek hak iddiasna neden olan olay ya da koulu anlatmaldr. 42 gn iinde hak iddias ile ilgili belgeyi, dokman detayl olarak mhendise sunmaldr.

Bu bavuru sreleri yklenici asndan olduka nemlidir ki, bu sreler iinde uyarsn yapmaz ise sre uzatm alamaz, ek deme hakk kazanamaz ve iveren iddiayla ilgili tm sorumluluklarndan kurtulmu olur. FIDICin bu konuda 42 gn gibi uzun bir sre vermesinin nedeni, bu sre iinde anlamazl giderecek baz durumlarn ortaya kmasnn beklenmesi olarak dnlebilir. Mhendis, yklenicinin bavurusunu aldktan sonra 42 gn ierisinde cevap vermek durumundadr. Ayrca ilave belge, dokman, bilgi isteme hakkna da sahiptir. Fakat mhendisin ad geen sre sonunda yant vermemesi ykleniciye ilave haklar vermemektedir. zet olarak; szleme maddeleri asndan incelenecek olursa; gecikmi tasarm ve talimatlar, antiyeye eriim hakknn belirtilen sre ierisinde verilememi olmas, ngrlemeyen fiziki koullar, iverenin ya da temsilcisinin hatal aplikasyon vermesi, fosiller, yasal makamlarn sebep olduu gecikmeler, iverenin tamamlama testlerini geciktirmesi, deiiklikler, iin askya alnmas, yklenicinin sorumlu olmad bir kusuru inceleme talimatn almas, lke yasalarndaki deiiklikler, mcbir sebepler gibi durumlarda yklenici sre uzatm ve ek maliyet denmesi haklarna sahip olabilir.

42 3.4.20.2 Uyumazlk zm (Alt-Maddeler 20.2,.3,.4,.5,.6,.7,.8) FIDIC szlemelerinde uyumazlklarn zm ;

Mhendis, UHK - Uyumazlk Hakem Kurulu ( DAB - Dispute Adjudication Board ) Tahkim

srelerini izlemektedir. Uyumazlk Hakem Kurulu (UHK) : Szlemede bir uyumazlk yaanmas durumunda zm iin Uyumazlk Hakem Kurulu ad altnda bir kurul oluturulur. 1999 ylndan nceki FIDIC standart szlemelerinde, mhendisin tarafsz olma durumu esas olduu iin uyumazlk zmnde mhendis karar ile hareket edilmekteydi. Yeni yaynlarda mhendis, iveren vekili durumunda gzkt iin UHK ile uyumazlklarn zm amalanmtr. Uyumazlk Hakem Kurulunun Atanmas alt-maddesi erevesinde, taraflarn uyumazla sebebiyet veren konu ile ilgili bavurusunun mhendise iletilmesini takiben 28 gn ierisinde 1 veya 3 kiiden oluan bir kurulun atanmas istenir. Kii saysnn 1 kii olmas durumunda, bu kii iverenin ve mhendisin ortak karar ile, 3 kii olmas durumunda ise, taraflar temsil eden birer kii ile birlikte iki tarafnda ortak karar ald kurul yneticisi olan 3. kii atanr. Bu kurul szlemenin genel koullar ekindeki Uyumazlk Hakem Anlamas artlarna uygun ekilde bir araya gelir. zel Koullarda belirtilmi artlar da varsa uygulanmaldr. Taraflar kurul yelerine denmesi gereken creti ve kurul masraflarn yar yarya paylarlar. Kurul yelerinin deitirilmesi gereken durumlarda, bu grevi stlenecek bilgi ve beceriye sahip yeni kii/kiiler atanabilir. Taraflarn kurulu ynetecek kii konusunda anlaamamas, kendi temsili iin belirledii kiinin dier taraf tarafndan kabul edilmemesi ya da bu temsilcinin lm, istifas, kurul yelii yapamayacak fiziki durumda kalmasyla kuruldan ayrlmas ile yeni kurul yesinin 42 gn iinde belirlenememesi durumunda, szlemenin zel Koullarnda belirtilen atama kurumu ya da grevlisi UHK yesi olarak atanr. Bu kii kurul yneticisi olarak taraflarca kabul edilmek zorundadr. UHKnn Karar Vermesi ve Tahkim Sreci : Uyumazlk Hakem Kurulu (UHK) ve tahkim anlamas prosedrleri;

Tanmlar: Taraflarn ve kurulun uyumazlk srecindeki adlandrlmalar.

43

Genel hkmler: Anlamann yrrle girmesi, sonlanmas. Garantiler: Kurulun tarafsz olmas ilkesi ve yelerin yeterli deneyime sahip olmalar. yelerin genel ykmllkleri: Kurul yelerinin grev ve sorumluluklar. veren ve yklenicinin genel ykmllkleri: Taraflarn grev ve sorumluluklar. demeler: Kurula yaplacak olan deme biimleri. Sona erdirme: Kurul anlamasnn sona erme durumlar. yenin hatas: Kurul yesinin hatas sonucu, geri demelerin yaplmas. Uyumazlklar: Kurul kararnn uyumazl durumunda tahkim srecinin balamas.

balklar ve ierii altnda krmz kitabn ekinde bulunan Uyumazlk Hakem Anlamas Genel Koullar olarak maddelendirilmitir. Taraflar arasnda herhangi bir uyumazlk yaanmas durumunda, bu uyumazlk yazl

biimde UHKna, mhendise ve dier tarafa bildirilmelidir. UHKnun uyumazlk zmne ulaabilmesi iin taraflar, UHKnun ihtiya duyaca tm belge, bilgileri ve saha incelemelerini yapabilmesi iin gereken tm artlar salamaldr. Bildirimin alnmasndan itibaren 84 gn veya UHKnun nerdii, taraflarn uzlama salad makul sre ierisinde UHK sonu kararn taraflara bildirir. Alnan bu karar iki taraf da balayc niteliktedir ve derhal uygulanmaldr. UHK kararnda szlemenin sonlandrlmas gibi bir karar kmam ise yklenici szleme uygulamasna devam etmekle ykml olur. Uyumazlk zmnde UHKnun verdii karardan taraflardan herhangi birinin tatmin olmamas durumunda; kararn alnd tarihi takiben 28 gn iinde dier tarafa tatminsizlik nedenini aklayc bir uyar gnderir. UHK uyumazlk ile ilgili kararn 84 gn ya da taraflarn ve UHKnun belirledii sre iinde aklayamaz ise ayn tatminsizlik durumunu taraflar birbirine iletir. Bu tatminsizlik durumunun gerekeleri ayrntl ekilde taraflara sunulduu takdirde tahkim aamasna geilir. Eer UHKnun karar aklamasndan sonraki 28 gn ierisinde taraflardan herhangi biri bir tatminsizlik uyarsnda bulunmazsa UHKnun verdii bu karar iki taraf da balayc nitelikte ve nihadir. Tahkim aamasna gidilemez. Uyumazlk zmnde UHK kararnn kabul edilmeyip tahkim srecine girilmesi halinde taraflardan, tahkimin balamasndan nce sz konusu uyumazln Dostane zm ile zmeye allmas istenir. Dosta bir uzlamann da salanamamas durumunda tahkim sreci tatminsizlik uyars verilen tarihten itibaren 56. gnde veya sonrasnda balar. Bu uzun srenin konulma sebebi dostane zme ulalma ihtimalini arttrmak, tahkime gidilmemesini salamak gibi dnlebilir.

44 Dostane zme ulalamayan, UHK kararnn balayc ve nihai nitelik gstermedii uyumazlklar tahkim ile zmlenir. Uluslararas Ticaret Odas (ICC) nn tahkim prosedrleri uygulanr. ICC Tahkim Kurallarnn hakem kararlar nihaidir ve uyumazlklar Uluslararas Ticaret Odasna getirmekle, taraflar verilecek hakem kararn derhal icra etmeyi ve temyiz etmemeyi kabul eder hkmn iermesinden dolay FIDIC szlemelerinde tahkimin karar nihai ve taraflar iin balaycdr. Sz konusu zm ICC tarafndan atanm 3 tahkim hakemi tarafndan, szlemede tanmlanm iletiim dili ile yaplr. Hakemler daha nce verilmi mhendis ve UHK kararlarn inceleyerek, gereken durumlarda mhendisi tank olarak dinleyip, UHK kararlarn kant olarak kullanabilirler. Ayrca UHK kararna taraflarn memnuniyetsizlik raporu vermemesi ve UHK kararnn balayc ve nihai nitelikte olmasna ramen taraflardan birinin bu karara uymamas durumunda, dier taraf uyumazl dorudan tahkime gtrebilir. Uyumazlkta tahkim talebinde bulunan taraf, talebini ICC Tahkim Divanna sunar ve tahkim sreci balam olur. Karar verme sresi, tahkim hakemlerinin atanmasndan itibaren 6 aydr. Bu sre tahkim hakemlerinin talebi ile uzatlabilir. Hakemler tarafndan alnan karar oy okluu ile kabul edilip tahkim divanna sunulur. Divan kurulu alnan karar inceler ve eer uygun bulduu taktirde taraflara tebli eder (Bozkurt, 2002). FIDIC szlemelerinde, uyumazlk hallerinde uygulanacak prosedrlerin oluum sralamas ve sre snrlar ekil 3.2de ematik olarak anlatlmtr. Tanmlarn nnde bulunan numaralandrma tip szlemedeki alt-madde numaralarn gstermektedir.

45

ekil 3.2 FIDIC szlemeleri 20. maddesinde (Hak Talebi, Uyumazlklar ve Tahkim) ngrlen uyumazlk hallerinin tipik sralamas (FIDIC Krmz, Sar, Gm Kitaplar, 1999). 3.4.21 zel Koullar (Particular Conditions) FIDIC, hazrlad standart szlemeleri, ihale davetlerinin uluslararas aryla yapld yapm veya mhendislik ilerinde kullanlmasn tavsiye etmektedir. Szleme genel koullarna ek olarak, projeye has bilgileri ieren, yasal etki alanlarndan kaynaklanan deiiklikleri dzenlemek iin zel koullarn oluturulmas gerekmektedir. zel koullar ile birlikte szleme, genel koullarn geniletilmi halini alr ve Genel ve zel Koullar ile bir btn oluturur. Genel koullar; ihale belgeleri ekleri, artnameler, ya da zel koullarda belirtilen bilgilere atfta bulunur. Fakat zel koullara bilgi eklenmesini gerektiren alt-maddeleri barndrmaz. Tam aksine zel koullarda bulunan alt-maddeler, genel koullardaki alt-maddeleri deitirici ya da geniletici nitelikte olabilir. Bu zel koul alt-maddeleri oluturulurken, genel koullardaki anlam btnlnn bozulmamasna zen gsterilmelidir. 1999 ylnda basm yaplan Tasarm veren Tarafndan Yaplm Olan Yapm ve Mhendislik leri in naat Szlemesi Koullar Krmz Kitap; standart szleme genel koullarn ieren szleme maddeleri ile birlikte zel koullarn hazrlanmasna ynelik, genel koullardaki maddelere ve alt-maddelere atfta bulunan, rneklerle aklayc olan, zel

46 koullarn hazrlanmas iin bir rehberi ierir. 3.4.22 Teminat Formlar, Teklif Mektubu, Szleme Anlamas ve UHK Anlamasna Ynelik Formlar Yaplacak olan bir mhendislik veya yapm iinin; szleme anlamas, kabul mektubu, teklif mektubu vb. formlar olmaldr. Bu formlar, zel koullar, genel koullar, artnameler, izimler, listeler vb. belgeler ile birlikte bir szlemenin btnn oluturur. Ayrca ihale belgelerinde kabul edilebilir biimde szlemenin ruhunu aykr olmayan teminat formlar da bulunmaldr. Bu teminat formlar teklif sahiplerine verilen talimatlara ya da szleme zel koullarnda yer alabilir. Teklif eki, teklif mektubu, kabul mektubu, szleme anlamas, UHK anlamas formlar ve teminat garantisi ile ilgili formlar szlemeler ile birlikte FIDIC veya TMMMBden temin edilebilir.

47 4 BR NAAT PROJESNDE FIDIC STANDARTLI BR SZLEME UYGULAMASININ NCELENMES Bu blmde, uluslararas bir inaat projesinin (szleme taraflarn farkl lkelerden olan kurumlarn oluturduu), iveren ile yklenici arasnda yaplan ve FIDIC naat leri Szleme Koullar Krmz Kitap temel alnarak hazrlanan szlemesinin szleme ynetimi sreci incelenecektir. Blm 3de detayl bir ekilde anlatlp yorumlanan FIDIC naat Szlemesi Koullar (Krmz Kitap)nn, bu standart szleme ile hazrlanm olan bir uygulama ile ett edilmesi amalanmtr. ncelikle bir FIDIC uygulamas rneini anlatabilmek iin projelerinde FIDIC szlemelerini kullanm inaat firmalar ile iliki kurulmaya allmtr. zel sektrdeki rekabet ortam, kurumlar iindeki gizliliin n planda tutulmasna sebebiyet verdii iin, bu aamada zel sektr firmalarndan konu ile ilgili yant alma srecinde zorlanlmtr. Konu kapsamnda yant alnan ve szleme idaresi incelenecek olan proje hakknda gerekli bilgilere ulaabilmek amacyla bu szlemeyi uygulayan yklenici firma organizasyonu iindeki Szlemeler Direktrl departman ile irtibata geilmitir. Bu birimden konu ile ilgili bilgileri salayabilmek iin ncelik olarak gizlilik iermeyen szleme ksmlar edinilmi ve aadaki konu balklarn ieren sorularn yantlar alnmtr.

Yaplan iin tanm hakknda genel bilgiler Szleme ynetimi ile ilgili organizasyonun yaps Szleme ile ilgili bilgiler Szlemedeki taraflarn ykmllkleri Szlemenin tipi

Szleme hazrlk aamas; Szleme maddelerinin incelenmesi Szleme uygulama aamas; Hak talepleri Uyumazlklar ve zm

Szlemenin tamamlanma aamas

48

Yklenicinin genel szleme ynetimi tecrbeleri ve tavsiyeleri

Bu konulara ilikin sorular e-posta iletiimi ile ilgili birimdeki szleme yneticisi ile paylalm, sorularn yantlar alnm ve alnan yantlarla ilgili karlkl bir grme yaplmtr. Bu konu balklar altnda szleme incelenirken, taraflar arasnda gizlilik ierdii saptanan bilgilere yer verilmemitir.

4.1

Yaplan in Tanm Hakknda Genel Bilgiler

Yurtdndaki (Pakistan lkesi snrlar iinde) bir askeri limann yapm ilerini kapsayan anahtar teslimi uluslararas bir inaat yapm ii iin, projenin ayn zamanda tasarmn yaptran ve ihaleye karan bir iveren ile sz konusu yklenici arasnda bir szleme imzalanmtr. ile ilgili genel bilgiler aada belirtilmitir. in Tanm: Bir askeri liman inaat projesi. in Bedeli: Yaklak 150 milyon Amerikan Dolar. Szleme Tarihi: 1993 yl. in Tamamlanma Sresi: 1100 takvim gn. in Gerekleen Bitim Sresi: 1250 takvim gn. Yklenicinin Szleme Kapsamnda Olan leri: Deniz alt tarama kazs ve taban dzeltme ileri, dalgakran ve rhtm yaplar, ev korumalar, yanama yaplar, seyir kuleleri, hizmet binalar ve altyap ilerini kapsayan tm yapm ileri. veren: Blge Donanmas. veren Temsilcisi / Mhendis: Blge donanmasnn sz konusu proje ve mhendislik ileri iin oluturmu olduu kurum. Yklenici: Trk ve Belikal ortaklardan oluan bir Konsorsiyum. Tasarmc: Deniz alt ve styapdaki ayr tasarm dallarn gerekletiren farkl tasarm (mhendislik-mimarlk) firmalar.

49 4.2 Szleme Ynetimi le lgili Organizasyonun Yaps

Szleme ynetimi ile ilgili organizasyon ematik olarak ekil 4.1de gsterilmitir.

ekil 4.1 Szleme ynetimi ile ilgili organizasyon yaps. Szlemenin uygulanma aamasnda taraflar arasndaki dolayl ilikiler ekilde

gzkmektedir. Konsorsiyumu oluturan irketler Genel Yklenici olarak gz nne alnrsa, szleme iin katlmclarn durumuna gre Profesyonel naat Ynetimi Yntemi snflandrmas yaplabilir. (ekildeki alt ykleniciler nicelik asndan deikenlik gstermektedir.) Tezdeki szleme uygulamasn incelemek iin temas kurulan yklenicinin organizasyon plan ise ekil 4.2de gsterilmitir.

ekil 4.2 Yklenicinin organizasyon yaps.

50 Szleme hazrl ve teklif aamasnda szleme idaresi, merkez ynetime bal Szlemeler Direktrl tarafndan yrtlmektedir. Szleme imzalandktan ve antiye mobilizasyonu ile iin balamasndan itibaren szleme idaresinden bizzat antiyede bulunan proje mdr sorumlu olmutur. Proje mdrne bal olan teknik ofis, saha uygulama ve idari iler departmanlar ile iin yrtlmesi gerekleir. Teknik Ofis departmannda, Teknik Ofis efi ve alt kademelerinde planlama, hakedi, tasarm ve szleme takibi konularnda alan mhendis ve mimarlar bulunmaktadr. antiye efine bal ksm efleri ile saha mhendislerinin kontrolndeki formen ve iiler, iin sahadaki teknik uygulama ksmlarn Saha Uygulama departman ad altnda yrtrler. Ayrca antiyedeki muhasebe, personel, satn alma gibi idari konular dzenleyen, proje mdrne bal olan dari ler departman da grev yapmaktadr. Yaplacak olan iin bykl ve kapsam gz nne alndnda, olmas gereken bir antiye organizasyonun yklenici tarafndan gerekletirildii gzkmektedir.

4.3

Szleme ile lgili Genel Bilgiler

ncelenen szlemede yklenici (konsorsiyum) yapm ilerini stlenmektedir. veren; ihtiya program dhilinde, prensip projeleri ile son tasarmlar ve projenin ynetim-denetim hizmetlerini iveren temsilcisine / mhendise devretmitir. Szleme iveren ve mhendis tarafndan hazrlanmtr. deme biimine gre szlemenin tr; iin baz ksmlar birim fiyat usulne gre olan fakat genel erevede bir gtr bedel szlemesidir. Uygulama biimi olarak ise bir FIDIC standart szlemesidir. Genel artlar FIDIC tarafndan 1987 ylnda yaynlanan naat leri Szleme Koullar Krmz Kitap ieren ve bu FIDIC standart szlemesi erevesinde zel koullar iveren tarafndan oluturulmu bir szlemedir. Genel artlardaki szleme tanm ve szleme belgelerin ncelii asndan szlemenin btn aadaki gibidir.

Szleme Anlamas Kabul Mektubu Teklif Mektubu zel artlar Genel artlar

51

artnameler izimler Listeler ve Szleme ile ilgili dier belgeler

Genel artlarda tanmlamalar yaplm ve zel artlarda miktarlar belirtilmi olan szleme anlamas koullar ise aada sralanmtr. Szleme ve letiim Dili: ngilizce Kesin Teminat Miktar: Szleme bedelinin %10u Asgari nc ahs Sigortas Miktar: Her sefer iin 1 Milyon ABD Dolar ya da karl e Balama Sresi: 30 gn Bitirme Sresi: 1100 takvim gn Gecikme Tazminat: Her gn iin szleme bedelinin %0.1i Gecikme Tazminatnn st Limiti: Szleme bedelinin %10u. Kesin Kabul Sresi: 365 gn (730 gne uzatlabilir) Geici Bedellerin Ayarlanma Oran: % 5 (Onaylanm Alt Yklenici maddesi uyarnca; yklenicinin altrm olduu onaylanm alt yklenicilere iveren tarafndan denen miktarn belirlenen bu oran, alt ykleniciyi altrma bedeli olarak ykleniciye denir.) Listelenmi Malzeme Fatura Bedeli Oran: % 75 (Bu oran; kalc iler iin antiyeye getirilen malzemenin ya da demirban, kesin kabul yaplmad iin yklenicinin geici hakedilerde demesini alabilecei miktar belirtir.) Geici Teminat: Geici hakedi bedellerinin % 10u Geici Teminat st Limiti: Szleme bedelinin %10u Asgari Geici Hakedi Bedeli: 5 Milyon Rupi deme Gecikme Faiz Oran: Her ay iin % 0.5 Szlemede yklenicinin (konsorsiyum) kapsamnda olan iler A ve B safhalar olmak zere iki blm altnda tanmlanmtr. ki ana yklenici irketin konsorsiyum anlamas ile oluan

52 ortaklklar dhilinde bu limann inasnda;

Belikal yklenici A safhas ileri kapsamnda; deniz altnda yaplacak olan deniz alt tarama kazs ve taban dzeltme ilerinden (tarama ve arazi slah ileri) sorumludur.

Trk yklenici ise B safhas ileri kapsamnda; deniz zerinde ve kyda bulanan, dalgakran, rhtm, yanama yaplar, seyir kuleleri, hizmet binalar ve bunlarn alt yap ilerini kapsayan yapm ilerinden sorumludur.

4.4

Szleme Hazrlk Aamas

Yklenicinin genel organizasyonu ierisindeki Szlemeler Direktrl nn grevi; szleme hazrlk aamas, szleme uygulamasnn yrtlmesi ve tamamlanmas srelerinde, yaplan iin szlemeler konusundaki desteini gerekletirmektedir. Szleme hazrlk aamasnda, iverenin kaleme ald szleme maddeleri bu birim tarafndan incelenmi, irket asndan gerekli olmas dnlen szleme maddelerindeki deiiklikler ya da ilaveler saptanp iverene iletilmitir. rnein bu uygulamada FIDIC standart szlemesinde bulunan malzeme ve iilik fiyatlarndaki arttan tr fiyat fark istenmesi ile ilgili madde zel artlarda belirtilmeyip szlemede fiyat fark talebi bulunmamaktadr. Ykleniciyi riskli duruma dren bu durum teklif aamasnda yaplan risk hesaplar ile dikkate alnmtr. Teminat mektuplar, zemin verilerinin doruluu, inaat malzemelerinin yerel kaynaklardan temini, bulunan lkenin evre koruma ve i gvenlii, ii altrma kanunlarndaki kstlamalar, gmrkle ilgili mevzuatlar, malzeme-iilik-akaryakt cretlerinde meydana gelebilecek zamlar, deiebilecek finansal kur farkllklar, tasarm hatalarndan kaynaklanabilecek i ile ilgili durumlar, ykleniciye yaplacak demeler, gecikmeler, geici ve kesin kabul ilemleri, uyumazlk zm ile ilgili konular altndaki maddelerin anlama salanmadan nce taraflar arasnda masaya yatrlmas nem tekil eden bir konudur. Teklif aamas srasnda taraflar arasnda yaplan grmeler neticesinde anlama salanp szleme imzalanmtr. Yklenici asndan szleme hazrlk aamas, irket dndan hukuki bir danman desteine ihtiya duyulmadan szlemeler direktrl departman tarafndan tamamlanmtr.

4.5

Szleme Maddelerinin ncelenmesi

Szlemedeki genel koullara ait maddeler FIDIC Krmz Kitap a atf yaplarak aynen

53 uygulanmtr. Genel koul maddeleri ana balklar altnda aada belirtilmitir.

Tanmlar ve Yorumlar Mhendis Devretme ve Alt Ykleniciler Szleme Dokmanlar Genel Ykmllkler gc Malzeme, Demirba ve ilik Durdurma Balama ve Gecikmeler Kesin Kabul Deiiklikler, laveler, karmalar Talep Sreci Yklenici Donanm, Geici ler ve Malzemeler lme Geici Bedeller Onaylanm Alt Yklenici Hakediler ve demeler Yasal Yollar zel Riskler fadan Kurtulma Uyumazlklar Bildiriler verenin Kusuru

54

Maliyet ve Mevzuat Deiiklikleri Para ve Kurlar

Szlemenin zel Koullar blm ierik asndan;

zel Uygulama Koullar Deitirilen Maddeler Eklenen Maddeler

Szleme Koullar Eki Fiyat ve Oran izelgelerini kapsamaktadr. Genel Koullar maddelerinin ardndan szleme zel

FIDIC Krmz Kitapta

Koullarnn hazrlanmasna ynelik bir rehber bulunmaktadr. Genel koullara ilave ya da deiiklik rneklerini ieren bu rehberde, standart inaat mhendislii uygulamalarndan farkllk gsteren Tarama ve Arazi Islah leri nin sz konusu olduu uygulamalarda atf yaplacak maddeler ayrca belirtilmitir. ncelenen projenin baz safhalar tarama ve arazi slah ilerini ierdii iin, zel Koullar maddeleri tarama ve slah ileri iin atf yaplan bu hazrlama ilkeleri dikkate alnarak hazrlanmtr. zel koullarda deitirilen ya da ilave yaplan gizlilik durumu iermeyen szleme maddeleri aada belirtilmitir.

Yklenicinin Sunaca Program maddesine; bu programn teslimi iin 30 gnlk bir sre limiti ile geree uygun olmas ve aylk olarak revize edilmesi paragraf eklenmitir. (Bu sre 1999 ylnda baslan FIDIC szlemelerinin genel koullarnda 28 gn olarak belirtilmektedir. Krmz Kitapn bu uygulamasnda ise srenin zel koullarda belirlenmesi istenir.)

Yklenicinin Sunaca Tahmini Nakit Ak maddesine; bu nakit akn teslimi iin 30 gnlk bir sre limiti ile geree uygun olmas paragraf eklenmitir. ( program maddesindeki gibi bu srenin zel koullarda belirlenmesi istenir.)

Yklenicinin Gzetimi maddesine; antiyede bulunacak ikinci bir yetkili kiinin atanmas paragraf eklenmitir. (Projenin bykl ve kapsam dolaysyla iveren tarafndan geniletilen bir madde olarak dnlebilir.)

Yklenicinin alanlar maddesine; yklenicinin teknik kadrosunun ngilizceye

55 yazl ve szl hkim olmas art paragraf eklenmitir. (Szleme belgelerinin oluturulduu dilin, ilerin yrtlecei lkenin veya szleme taraflarnn dili olmad durumlarda zel koullarda belirtilmesi gereken bir maddedir.)

evrenin Emniyeti, Gvenlii ve Korunmas maddesine; ykleniciye ait olan tm koruma nlemleri masraflarnn mhendisin onay alnarak yaplmas, antiye iindeki kirlilikten dolay gelen ikyet ve zararlarn bedelinin karlanmas, geici amandra ve uyar levhalarnn mhendisin talebi halinde bedelsiz olarak deitirilmesi ile yaplacak olan tm ilerin denizcilik esaslarna aykr olmamas paragraflar eklenmitir. (Deniz dibi tarama ve arazi slah ilerini ieren projelerde kirlenme olaslna zel bir nem gsterilmesi gerekir. zellikle liman inaatlar gibi kimyasal kirlenme tehlikesi, vb. risklerin olduu durumlarda evrenin emniyeti, gvenlii ve korunmas gibi sorumluluklar szlemede gayet net biimde tanmlanmaldr. Bu eklenen madde ile yklenicinin projeye has sorumluluu ak ekilde ifade edilmitir.)

Telifler (Royalties) maddesi; ta, akl, kum, kil ve dolgu malzemesinin temini ve kyda ya da ak denizde yaplacak boaltmalar iin denecek olan kira, har, telif bedellerinin yklenici yerine iveren tarafndan karlanmas olarak dzeltilmitir. (Byk apl tarama ilerinin bulunduu szlemelerde malzeme tonaj bedelleri ile ilgili teliflerin, kiralarn, yasalarn getirmi olduu tazminatlarn ykleniciye aktarlamayacak kadar fazla olduu ilerde bu bedelin iveren tarafndan stlenilmesi gerekir.)

gc maddesine; yklenicinin; personel ve ii temininde, antiyenin bulunduu lkedeki kiilerin alnmasna teviki, tm igcnn lkelerine dnnden ve antiyedeki ihtiyalarn karlama sorumluluu ile i gvenliinden sorumlu bir kiiyi istihdam etmesi paragraflar eklenmitir. (Szleme taraflarnn, dolaysyla igc alanlarnn da farkl lkelerden olmas sonucu olarak iveren tarafndan lke yasalarna bal olarak geniletilen bir maddedir.)

lerleme Hz maddesine; sre uzatm salamayacak bir durumdaki yavalamann, mhendisin uyarsndan sonraki 7 gn iinde yerine getirilmemesi halinde iverene yklenicinin kusurundan kaynaklanan ii sonlandrma prosedrn balatma hakknn verilmesi paragraf eklenmitir. ( programndan sapmalarn ve bitirme sresinin neminin vurgulanmas amac ile iveren tarafndan geniletilmi bir madde olarak dnlebilir.)

56 lave yaplan ya da deitirilen szleme maddelerine ek olarak projeye zg durumlar ve dzenlemeleri ieren, szlemenin zel koullarnda eklenmi yeni maddeler aada sralanmtr.

Tarama lerinde Bitiminden Sonra Kusurlarn Giderilmemesi ad altnda yeni bir madde eklenerek, teslimden sonra meydana gelecek tarama ilerinde doacak kusurlardan yklenicinin sorumlu tutulamayaca belirtilmitir. (Tarama ilerini ieren szlemelerde, standart inaat mhendislii uygulamalarnn aksine, tarama ilerinde ykleniciler, i bitirme tarihinden sonra kusurlarn dzeltilmesinden sorumlu tutulmamaktadr.)

Yukardaki maddeye ek olarak yklenicinin bu tarama kusurunun aratrlmasna kar bir sorumluluu bulunmad belirtilmitir.

Denizcilik Makamlarna Uyarlar (Notices to Mariners) ad altnda yeni bir madde eklenerek, yklenicinin ie balama tarihini mmkn olduunca abuk yapmas, ky anda yaplacak her ie balamadan 14 gn nce, yerel ve devlet makamlar, denizcilik iletmeleri ve gerektiinde ulusal ve uluslararas makamlara bildirim yapma ykmll belirtilmitir.

Patlayclarn Kullanm ad altnda patlayclarn kullanm prosedrleri ile ilgili bir madde eklenmitir.

Batklarn karlmas ad altnda yeni bir madde eklenerek, iin gereklemesi srasnda oluabilecek su altna batan malzeme, gemi ya da tesisin, karlmasnn yklenicinin sorumluluunda olduu, sorumluluunu yerine getirmemesi durumunda bu iin iveren tarafndan stlenecei ve ortaya kacak masraflarn yklenicinin sigorta kapsamndaki teminat garantisinden kesilecei aklanmtr.

Konsorsiyum ad altnda bir madde eklenerek, konsorsiyumu oluturan firmalarn, szlemenin btnnn yerine getirilmesinden hem birer birer hem de ortaklaa sorumlu olduklar belirtilmitir.

Demobilizasyon Masraflar ad altnda bir madde eklenerek ykleniciye ait olan demobilizasyon masraflarnn bir ksm deme izelgesinde belirtilen ekilde iveren tarafndan ykleniciye denecei belirtilmitir.

Su Temini ad altnda bir madde eklenerek yklenicinin kendi su temini iin antiye yaknnda bulunan ve iverenin baka bir ii olan Su Temini Szleme Paketi adl

57 antiyesinden bedel demeden su kullanabilecei belirtilmitir.

4.6

Szleme Uygulama Aamas

Yklenici asndan szleme taraflar arasnda imzalandktan sonra szlemenin uygulanma aamasnda, ncelikle teklif srasnda hazrlanan i programlar, nakit ak tablolar, yapm ve ynetim metotlar, makine, ekipman ve igc planlamalar gibi konular, irket iindeki ilgili birimlerin ortaklaa hazrlam olduu bir Master Plan erevesinde detaylandrlmtr. antiye iinde iin gidiat, gnlk ve haftalk raporlar ile merkez ynetime iletilmitir. Aylk ilerleme raporlar bu bilgiler altnda hazrlanp gerektii takdirde bu master plan revize edilmitir. Szlemenin uygulamasn fiilen antiye organizasyonu gerekletirmitir. Bizzat sorumlu kii proje mdrdr. Gereken durumlarda szleme biriminden destek alnmtr. ngrlemeyen sebeplerden tr i aksadysa, bu nedenler tespit edilip szleme kapsamnda belirtilen sreler ierisinde mhendise ve iverene gerekli bildirimler yaplmtr. Dier szlemesel konular da zamannda belgelendirilmitir. antiyede ivereni temsil eden bir yetkili ve mhendis ile olaan haftalk gidiat toplantlar yaplmtr. 4.6.1 Hak Talepleri

Yklenici szlemenin uygulama aamasnda; iverenin tasarmn yaptrd prensip projeleri erevesinde gerekletiren, taban taramas ile ilgili uygulama projelerinde zemin ettlerinin doru yaplmamas yznden baz hatalarn olduunu fark etmitir. Bu tasarm hatalar yklenicinin tarama ve dolgu ilerinde ngrlmeyen ek maliyetlere ve i sresinin uzamasna sebebiyet veren durumlar ortaya karmtr. Yklenici konu ile ilgili, mhendise ve iverene zamannda bildirim yapp ek maliyet ve sre uzatm iin hak talebinde bulunmutur. Bu hak talebinin sunumu iin irket dndan hukuki danma destei alnmtr. 4.6.2 Uyumazlklar ve zm

Uygulanmas incelenen bu FIDIC standart szlemesinde 1999 yaynlarnn aksine uyumazlk srecinde Uyumazlk Hakem Kurulu yerine Mhendisin Karar vardr. Uyumazln zm aamas iin uyumazlk yaanan konuda taraflar mhendise bildirim yapar. Bu tarihi izleyen 84 gn iinde mhendis uyumazlk ile ilgili kararn aklayp taraflara iletir. ayet taraflar bu karardan tatmin olmadklarnda ya da mhendis 84 gn iinde kararn aklamaz ise uyumazlk 56 gnlk bir dostane zm sresinden sonra tahkim

58 srecine gtrlr. in devam srasnda hak talebi bal altnda anlatlan yklenicinin hak talebi dorultusunda, iverenin karar olumlu sonu vermeyince bir uyumazlk yaanmtr. Gerekli uyumazlk bildirimi yklenici tarafndan mhendise sunulmu ve mhendisin karar aamasna geilmitir. Mhendis verdii kararda, ykleniciyi hakl bulup iveren ile anlamasn salamtr. Yklenici, ngrlemeyen maliyetin bedelinin kendisine denmesi ve ek sre haklarn kazanmtr. Bu uyumazlk durumu tahkim srecine gidilmeden zlmtr.

4.7

Szlemenin Tamamlanma Aamas

Szleme yklenici asndan ngrlen srede tamamlanamamtr. Yaanan uyumazlk durumu ile ilgili 150 takvim gnn ieren bir sre uzatm alnm olup szlemede belirtilen iin tamamlanma sresine eklenen bu sre ierisinde geici kabul ilemlerine balamtr. Yklenici sre uzatmna hak kazand iin herhangi bir gecikme tazminat ykmll altna girmemitir. Yaplan i bu sre uzatm ve ek maliyetlerden tr ngrlen btede gereklememitir. Fakat bu ek maliyetin bedeli iveren tarafndan ykleniciye dendii iin ykleniciye yansyan herhangi bir finansal zarar ve maduriyet olmamtr. veren bu szlemenin ynetim srecinde taraflar asndan gayet belirgin, anlalr ve adil bir FIDIC tabanl szleme hazrlam olmasna ramen, szleme hazrl aamasndaki tasarm hatasndan dolay yaptrd iin kendisine dorudan yansyan maliyetini arttrmak zorunda kalarak ii teslim almtr.

4.8

Yklenicinin Genel Szleme Ynetimi Tecrbeleri ve Tavsiyeleri

ncelenen bu FIDIC szleme uygulamasna bal olarak ve genel szleme ynetimi ilkeleri erevesinde yklenicinin tecrbeleri ve tavsiyeleri aada aklanmtr.

FIDIC, szleme formlarn her ne kadar riskin, taraflarn sorumluluklar asndan adil biimde datlmasn salamak iin hazrlam olsa da, uygulama aamalarnda iverenler; FIDIC tabanl szlemeleri, mhendisin iveren temsilcisi olma durumunu kullanp szleme zel artlarndaki maddeler ile risk adaletinde yorum farklar yaratarak bambaka szlemeler haline dntrebilmektedir.

Szleme hazrl aamasnda, teklif dosyasnda gelen taslak (draft) szleme

59 maddeleri ok iyi irdelenip szlemede risk ieren maddeler belirlenerek, imza aamasna geilmeden bu konular taraflar arasnda masaya yatrlmaldr.

Szleme uygulama aamasnda, FIDIC standart szlemelerinde taraflara yaplacak bildirimlerde belirtilen sre limitlerine, dikkat edilmelidir.

Szleme

uygulamas

mutlaka

yazl

olarak

yaplmaldr.

zellikle

FIDIC

uygulamalarnda szl bildirimler; hak talebi ve uyumazlk durumlarnda belgelenemedikleri iin hibir deer ifade etmemektedir.

Szleme uygulamas antiyede yapld iin yetkili kiiler szlemeye hkim olmaldrlar. Gerekirse irket iinde i balamadan nce teknik kadro szleme tipi ve ynetimi ile ilgili eitilmelidir.

60 5 SONU ve NERLER

Gnmzde inaat sektrnde, serbest piyasa ekonomisinin yaratt rekabet ortam proje ynetim srelerinin istenilen maliyet, sre ve kalitede tamamlanabilmesi gereini dourmutur. Proje ynetim srecinin baars ile dorudan ilgili olan szleme ynetimi srecinde zellikle uluslararas inaat projelerinde nemini hissettiren, taraflar arasnda ortak bir szleme dilinin kullanlmas szlemelerde bulunan ekil serbestlii ilkesinin yaratt kavram karmaalarn ortadan kaldrmak iin gereklidir. Bu anlamda ortaya kan standart szleme tipleri ayn zamanda szleme taraflar arasndaki risk dalmlarn adil biimde paylalmasn amalamtr. Tez btnnde incelenen FIDIC standart szlemelerinde bu risk dalmnn adaleti, belgelerin ieriinde yaplan gnmz artlarna gre uyarlanm deiiklikler ile salanmaya allmaktadr. zellikle uluslararas projelerde yaygn olarak kullanlmas; bu szlemeleri iverenler, ykleniciler ve mavirler asndan nemli duruma getirmitir. Dier standart szlemeler gibi FIDIC szlemeleri de bamsz mavirlik alannn daha etkin biimde uygulanabilmesini salamaktadr. Tezin szleme uygulamas aamas iin grlen yklenici ve mavir firmalarn ortak gr; FIDIC standartlaryla hazrlanm bir szleme ile almalar durumunda; taraflarn kendilerini gvende hissetmeleri, hak talebi ve uyumazlk konularnda ki zmlerin net olmasyd. naat szlemesi ile bir nevi e anlam tekil eden uyumazlklar konusu FIDIC szlemelerinde gayet net ve hzl bir ekilde zm bulmaktadr. Tam tersine Trkiyede uygulanan inaat szlemelerinde uyumazlklarn zm taraflarn anlamaya yatkn olmadklar durumlarda yarg ile sonulanmakta ve bu sre uzunca zamanlara yaylmaktadr. FIDIC uygulamalarnda tahkim srecindeki karar uyumazlk konusunda nihai olduu iin yargya gerek kalmadan zlebilmektedir. FIDIC standartlar ile hazrlanan bir szlemede genel koullara ek olarak konulan ve her szleme iin farkllk gsteren zel koullar maddeleri hazrlanrken, genel koullar maddelerini etkisiz klacak ekilde dzenlemelerin yaplmas szleme ynetim srecindeki uyumazlklar arttrmaktadr. Tez kapsamnda incelenen szleme uygulamasnda zel koullar ile szleme maddelerinde yaplan deiikliklerde, genel koullardaki adil risk dalmnn bozulmamasna dikkat edilmi, belirsizlik ve anlam karmaas yaratacak durumlara yer verilmemitir. Szleme maddelerinin yorumlanmas asndan taraflar arasnda her hangi bir konuda uyumazlk ile karlalmam, yaanan uyumazlk konusu tasarm hatalarndan kaynaklanmtr. Szlemeyi hazrlayan mhendisin projeye zg verilerle birlikte zel koullar blm iin FIDICin tavsiyelerini gz nnde bulundurduu

61 ve szlemeyi baarl bir ekilde projeye uygun duruma getirdii gzlemlenmitir. alma kapsamnda grlen ve FIDIC szlemeleri ile alm olan yklenici firmalara FIDIC uygulamalarnda karlalan uyumazlk nedenleri sorusu yneltildiinde ise, oktan aza doru bir sralama ile aadaki durumlar ortaya kmtr. in ngrlen zamanda bitirilememesi, gecikmeler in planlanan bte dhilinde gerekletirilememesi in istenilen kalitede yaplmamas ngrlemeyen sebepler

in ngrlen zamanda ve btede bitirilememesi gibi uyumazlk hallerinin yaanmamas iin szleme hazrl evresinde hem iveren hem de yklenici tarafnda geree yakn bir planlama yaplmas gerekmektedir. hale ve szleme anlamas taslaklarnn, uygulanacak olan szleme tipine bal olarak iin balangcndan itibaren btnne yn verecek olan antiye verileri ile n veya son tasarmlarn uzman kii veya kurumlarca hazrlanmas iverenlerin bu konulardaki riskleri kar tarafa aktarabilmesini salar. Durum yklenici asndan gz nne alnrsa; baarl bir proje ve szleme ynetimi ile yukarda belirtilen uyumazlk nedenlerinin yaanmas engellenebilir. Doru bir planlama ve szleme hazrl aamasna ek olarak iin uygulanmas srasnda gerek FIDIC szlemelerinde gerekse dier standart szlemelerde szleme maddelerinde bulunan taraflarn bildirim yapmalar, i balangc, geici ve kesin kabul ilemleri, demeler, uyumazlk zm gibi konular iin belirtilmi olan sre limitleri nem tekil etmektedir. Bu srelerin almas durumunda szlemede belirtilen konu ile ilgili hak talebinde bulunmak imknsz hale gelir. FIDIC szlemelerinde yklenici ve iveren arasndaki risk dalm tartlan bir konudur. Szleme taraflar, olabilecek en iyi ekli ile zerlerindeki riski kar tarafa ykleyecek bir szleme imzalamak ister. verenin cretini dedii mhendisin ya da danmanlk firmasnn iverenin karlarn koruyacak ekilde hareket etmesi gayet doal bir davrantr. 1999 ylnda yaplan deiiklikler erevesinde hazrlanan yeni FIDIC standart szlemelerinde mhendis iveren vekili durumundadr. Dolaysyla tarafsz olmas beklenemez. Genel uygulamalarda iverenler, szlemeyi hazrlad ve ii yaptrd iin riskleri dier tarafa ykleyecek szleme maddeleri ile yklenicilerden teklif almaktadrlar. haleyi kazanan yklenici szleme imzalanmadan nce iveren ile grerek bu risk ieren szleme maddelerini deitirmek istese bile, uygulamalarda iveren etkinliinin fazla olduu bir anlama yaplmas durumu ortaya kmaktadr. Bunun sebebi basit bir ekilde aklanrsa; gnmz inaat sektrnde iverenlerin ii yaptracak ehil bir yklenici bulmas gayet kolay,

62 yklenicilerin de i alaca bir iveren bulmalar bir o kadar zordur. Mhendisin hak talebi ve uyumazlk konularnda iveren temsilcisi olmas veya tarafsz davranmas tartmas; mhendisin iverenin temsilcisi olduu durumlarda ki UHK Sreci ile verilecek olan karar, eski uygulamalardaki mhendis karar kadar tarafsz olma durumunu ierdiinden yklenici asndan yorum farklar oluturmayan zel koullar ile hazrlanm olan bir FIDIC szlemesi uygulamasnda nem tekil eden bir konu olarak gzkmemektedir. Dikkat ekici bir dier nokta ise; 1999 ylnda son halini alan FIDIC szlemelerinin daha nceki basklarnn gnmzdeki uygulamalarda halen kullanlmakta olduudur. Buna sebep olarak szlemeyi hazrlayan tarafn szlemeyi kullanm alkanl, szlemeyi alglay ekli gibi faktrler gsterilebilir. Daha nceki yaynlarda ksa paragraflardan ve ok maddeden oluan genel koullar maddeleri, kullanm kolayl asndan son yaynlarda 20 ana madde altnda belirtilmektedir. Bir dier nemli husus olarak; zellikle FIDIC uygulamalarnda veya dier uluslararas standart szlemelerde taraflarn szleme ynetim eklindeki davran biimi, bilgi alverii, iletiimin dokmantasyonu gibi konular nemli yer tutmaktadr. Gerek FIDIC szlemelerinde, gerek dier standart szlemelerde, szleme idaresinin mutlak suretle yazl olarak yaplmas ve szlemeyi uygulayan/uygulatan kiilerin szlemeyi oluturan belgelerin btnne hkim olmalar gerekmektedir. Yklenici firmalarn doru bir szleme idaresi yapmas, baarl bir proje ynetimi gerekletirmesi ile e anlam tekil eder. Szleme yneticisi veya proje organizasyonu iinde bulunan dier kiiler szleme takibini ve szlemesel konularla ilgili bilgilendirme ve raporlamay gereken dzeyde yapmaldrlar. Yklenicilerin kendi i denetimlerini gerekletirebilmesi iin hazrlam olduu gnlk, haftalk, aylk i ilerleyi raporlarna ek olarak, uygulanan szlemenin btnn aklayc, bilgilendirici, takibini kolaylatrc raporlamalar da yapmalar gerekmektedir. Konu ile ilgili bir neri olarak Szleme Bilgi ve letiimi Takip Formlar (bkz. Ekler) ad altnda formlar oluturulmu ve Blm 4te anlatlan szleme uygulamasnn ieriine gre bu formlar dzenlenmitir. veren ile yaplan szleme uyarlanabilmesi dnlmektedir. Tez almasnn btnnde yaplan kaynak aratrmalarnn ve uygulama aamas ett edilen projenin irdelenmesi neticesinde baarl bir szleme ynetimi iin ykleniciler asndan nemli olabilecek hususlar ve sunulan neriler aada listelenmitir. haricinde, yklenicilerin bnyesinde altrdklar alt-ykleniciler ile yaptklar szlemeler iin de benzer formlarn

63 Teklif aamasndan balayan, iin tamamlanmasna kadar devam eden doru ve Taslak szleme maddelerinde bulunan, nem tekil eden, tartma

srekli gncellenen bir planlamann var olmas. yaratabilecek durumda olan konularn szleme imzalanmadan nce iveren ile masaya yatrlmas, anlama salanmas. Mulk szleme maddelerinin olumasnn nlenmesi. Saha verilerinin ve tasarmlarn iveren tarafndan yaplmas durumunda, ie balamadan nce doruluklarnn teyit edilmesi, var ise hatalarn iverene iletilmesi, dzeltilmesi. Saha organizasyonunun nicelik ve nitelik asndan yeterli olmas. Teknik kadronun szlemenin tipi, nemli detaylar ve ynetim ekli ile ilgili eitilmesi, ynlendirilmesi. Saha organizasyonu iinde bulunmayan, szleme ynetimi konusunda deneyimli bir yetkili kiinin / birimin, projenin firma iindeki denetimini gerekletirmesi iin proje organizasyonuna dhil edilmesi. in ilerleyii ve planlamann gncellenmesi iin gerekli olan gnlk, haftalk, aylk raporlamalarn ayrntl biimde yaplmas ve dosyalanmas. Szleme erevesinde hak talepleri asndan nemli olabilecek gelimelerin belgelendirilmesi (rapor, resim, video, vb.). Bu belgeler baznda oluturulacak bildirimlerin gecikmeden ilgili tarafa ulatrlmas. (Ek-5: Gelime - Problem zleme / Bildirim Formu) Szlemenin ve projenin takibini kolaylatrabilecek raporlamalarn ve Taraflara yaplacak olan bildirimlerde szlemede bulunan sre limitlerinin formlarn oluturulmas. nemi, iletiimin ve dokmantasyonun mutlak suretle belgelendirilmesi. Gereksiz bildirimlerden kanlmas. alnmas. altrlan alt-yklenici szlemelerinin, ana szlemenin (iveren szlemesi) ve teknik artnamelerin ieriine gre dzenlenmeleri. Alt-yklenici denetimlerinin yaplmas ve ynlendirilmesi. Bu genel hususlarn gze nne alnmas dhilinde, dier projelerin szleme ynetiminde yaanabilecek skntlarn ve problemlerin azaltlabilmesine ve baarl bir szleme ve proje ynetiminin gereklemesine fayda salanabilir. Tez almas sonucunda; inaat sektrnde ska kullanlan FIDIC standart szlemelerinin Hak talebi sunumlarnda, gerek grlen durumlarda hukuki danma destei

64 literatr ve uygulama aamas anlatlarak yapm ve mhendislik sektr ierisinde yer alan szleme ynetimindeki nemi vurgulanmtr. Tezin, uluslararas projelerde FIDIC szlemeleri ile almaya balayan yklenici firmalar iin, bu szlemelerin ierii ve uygulan ekli asndan yararl bir kaynak olabilecei dnlmektedir.

65 KAYNAKLAR Bozkurt, M., (2002), naat Uyumazlklarnn Tahkim Yoluyla zm, Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits, stanbul. Eren, F., (1994), Borlar Hukuku Genel Hkmler, Cilt 1, 5.Bask, stanbul. FIDIC, (1999), Conditions of Contract for Construction For Building and Engineering Works Designed by The Employer (Red Book), 1st Edition, FIDIC Publ., Geneva. FIDIC, (1999), Conditions of Contract for Plant & Design-Build For Electrical & Mechanical Plant & For Building & Engineering Works Designed by the Contractor (Yellow Book), 1st Edition, FIDIC Publ., Geneva. FIDIC, (1999), Conditions of Contract for EPC Turnkey Projects (Silver Book), 1st Edition, FIDIC Publ., Geneva. FIDIC, (1999), Short Form of Contract (Green Book), 1st Edition, FIDIC Publ., Geneva. FIDIC, (1995), Conditions of Contract for Design-Build & Turnkey (Orange Book), 1st Edition, FIDIC Publ., Geneva. FIDIC, (1987), Conditions of Contract for Works of Civil Engineering Construction (Red Book), 4th Edition, FIDIC Publ., Geneva. Gilbreath, R.D., (1992), Managing Construction Contracts Operational Controls for Commercial Risks 2nd edition, J.W&Sons Inc., Canada. Hinze, J., (1993), Construction Contracts McGraw-Hill Publ., New York. Karayaln, Y. ve Yongalk, A., (2001), Hukukta retim-Kaynaklar-Method, Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Enstits, 5.Bask, Ankara. Kurt, S., (2006), Yap retiminde Szleme Ynetimi ve Uluslararas Bir naat Projesinin Szleme Ynetimi Srecinin ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits, stanbul. Poage, W.S., (2000), The Building Professionals Guide to Contract Documents, R.S Means Comp.Inc., Kingston. Sertyeilk, B. (2008), Szleme ve Talep Ynetimi YT Fen Bilimleri Enstits, Yap letmesi Yksek Lisans Program Ders Notlar, stanbul. Szen, Z. ve Dikba, A., (2008), Szleme Ynetimi Temel lkeleri & FIDIC, Sertifika Program, T Proje Ynetim Merkezi, stanbul. Uur, L.O. ve Erdal, M., (2008), FIDIC naat leri Genel artnamesinde Sorumluluk ve Risklerin veren, Mhendis ve Ykleniciye Dalmnn naat Sresine Etkisi, Seluk niversitesi Teknik-Online Dergi 7-1. Yaln, H., (2004), A.B.D ve Trk naat Sektrlerindeki Standart Szleme ve Genel artnamelerin Karlatrlmas, Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits, stanbul. Ylmaz, E., (2005), Hukuk Szl, renciler in, Yetkin Yaynevi, Ankara. www.adalet.gov.tr (Trk Medeni Kanunu, Borlar Kanunu) www.fidic.org , www.tmmmb.org.tr

66 EKLER Ek1: Szleme Bilgi/Takip Formu -1 Ek2: Szleme Bilgi/Takip Formu -2 Ek3: Szleme letiimi Takip Formu -1 Ek4: Szleme letiimi Takip Formu -2 Ek5: Gelime - Problem zleme / Bildirim Formu

Ek-1

SZLEME BLG / TAKP FORMU

Proje Ad: XXXXX LMANI NAATI

1 2 3 Belge ncelii: 4 5 6 7

Kabul Mektubu Teklif Mektubu zel Koullar Genel Koullar Teknik artnameler izimler Fiyat ve Oran izelgeleri A-B

No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

SZLEME ARTLARI Balama Sresi Balangc Tamamlanma Sresi Szleme Bedeli Kesin Teminat Geici Teminat Geici Teminat Limiti Min. Geici Hakedi Gecikmi deme Faizi Gecikme Tazminat Gecikme Tazminat Limiti Kesin Kabul Asgari Sigorta Adjustment of Provisional Sums Listelenmi Malzeme Fatura Bedeli

Aklama 30 gn XX/XX/1993 1100 takvim gn XXX M. USD %10 sz.bedeli %10 geici hakedi 10 M. USD 5 M. Rupi % 0.5 (aylk) %0.1 sz.bedeli %10 sz.bedeli 365 gn 1 M. USD %5 %75

Madde No. 41.1 43.1 43.1 10.1 10.1 60.2 60.2 60.2 60.10 47.1 47.1 49.1 , 49.5 23.2 59.4 (c) 60.1 (c)
730 gne uzatlabilir.

Not / Yorum
Ayn zamanda programnn sunulmas iin sre limiti

Geici Hakedi demesinin gecikmesi durumunda.

Gnlk tazminat miktar.

Her sefer iin 3. ahs sigortas Kesin kabule kadar alnabilecek Onaylanm Alt-Yklenici altrma bedeli. Kesin kabulden nce demesi alnabilecek demirba bedeli.

Ek-2

SZLEME BLG / TAKP FORMU

Proje Ad: XXXXX LMANI NAATI SZLEME MADDELER ER - Genel ve zel Koullar No. 1 2 3 4 5 Konu Bal Tanmlar ve Yorumlar Mhendis Devretme ve Alt-Ykleniciler Szleme Dokmanlar Genel Ykmllkler Madde No. 1.1 ~ 1.5 2.1 ~ 2.6 3.1 ~ 4.2 5.1 ~ 7.3 8.1 ~ 33.1 Deitirilen / Geniletilen Madde 1.1 2.3 5.1, 5.2 10.1, 11.1, 14.1, program ve nakit ak teslimi 30gn! evre ve i 14.3, 15.1, 16.1, gvenlii. Royalties. 19.1, 28.2 34.1 Personel ve ilik Temini. (34.2 ~ 34.11 alt-maddeleri eklenmi.) Muayene ve Testler Sre uzatm ve ek masraflarn talebi yaplabilir. 84 gn geen durdurmada szlemeyi fesih hakk. Sre uzatm koullar. programndan sapmalarda 7 49.5, 49.6, 50.2 alt-maddeleri eklemi. Kesin Kabul Dnemi, Tarama ilerinden kaynaklanan kusurlar ve aratrlmas. Deiiklik ve ek ilerin tesbiti, fiyatlandrlmas, %15'i aan deiiklikler. Hak Talebi. Sebebi izleyen 28 gn iinde bildirim!

Aklama / Not (Yorum)

6 7 8 9

gc Malzeme, Demirba ve ilik Durdurma Balama ve Gecikmeler

34.1, 35.1 36.1 ~ 39.2 40.1 ~ 40.3 41.1 ~ 48.4 49.1 ~ 50.1 51.1 ~ 52.4 53.1 ~ 53.5 54.1 ~ 54.8 55.1 ~ 57.2 58.1 ~ 58.3 59.1 ~ 59.5 60.1 ~ 62.2 63.1 ~ 64.1 65.1 ~ 65.8 66.1 67.1 ~ 67.4 68.1 ~ 68.3 69.1 ~ 69.5 70.1 ~ 70.2 71.1 ~ 72.3 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82
2

44.1, 45.1, 46.1 gnlk uyaryla iverene szlemeyi fesih hakk! 49.1 51.1, 52.3 65.2 67.3 68.2 70.1 Tahkim Koullar. veren veya Mhendise bildirim adresleri. Mcbir sebepler.

10 Kesin Kabul 11 Deiiklikler, laveler, karmalar 12 Talep Sreci 13 Yklenici Donanm, Geici ler ve Malzemeler

14 lme 15 Geici Bedeller 16 Onaylanm Alt Yklenici 17 Hakediler ve demeler 18 Yasal Yollar 19 zel Riskler 20 fadan Kurtulma 21 Uyumazlklar 22 Bildiriler 23 verenin Kusuru 24 Maliyet ve Mevzuat Deiiklikleri 25 Para ve Kurlar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 EKLENEN YEN MADDELER Vergi Rvet ve Hile veren Tarafndan Sona Erdirme Gizlilik Koullar Notices to Mariners Patlayc Kullanm Batklarn karlmas Konsorsiyum Demobilizasyon Masraflar Su Temini

Metraj, Pozlar, Gtr Bedel Analizleri. "Fiyat ve Oran izelgeleri Koullar" na baklacak. Provisional Sums. "Fiyat ve Oran izelgeleri Koullar" na baklacak. Geici Hakedi Listelenmi malzeme fatura bedeli: %75. Fiyat ve Oran izelgeleri Koullar (A ve B fazlar ayr ayr uygulanacak.)

Kusur sebebini izleyen 28 gn iinde bildirim! Szlemeyi fesih hakk. Fiyat Fark talebi yok!

Fiyat ve Oran izelgesi Koullar. "Water Supply CP2" antiyesinden su temini.

Ek-3

SZLEME LETM TAKP FORMU

Proje Ad: XXXXXXXXX
Gelen Yazma Referans Madde No. Dosya erii liikler

No.

Tarih

Gnderen

Konu

Aklama / Yorum

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

Ek-4

SZLEME LETM TAKP FORMU

Proje Ad: XXXXXXXXX
Giden Yazma Referans Madde No. Dosya erii liikler

No.

Tarih

Alc

Konu

Aklama / Yorum

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

Ek-5

GELME - PROBLEM ZLEME / BLDRM FORMU

Proje Ad: XXXXXXXXX

Gnderen

(Yklenici)

lgili Taraf / Kii:

(veren, Mhendis, Alt-Yklenici, Yklenici Merkez Ofis, vb.)

Saha / Ksm-Yeri :

Gelime / Problem Tanm:

Ek : (izim, Resim, Rapor, Tutanak, Ataman, Yazma, Video, vb.)

neri / Talep - Bildirim:

Szleme Referanslar (Madde No / Ksm) :

Teslim Eden

Teslim Alan

Ad, Soyad, nvan

Ad, Soyad, Unvan

(mza)

(mza)

(Tarih)

(Tarih)

72 ZGEM Doum tarihi Doum yeri Ortaretim Lisans Yksek Lisans 29.04.1982 Antalya 19932000 20002006 20062009 Antalya Eitim ve Kltr Vakf zel Lisesi Yldz Teknik niversitesi naat Fakltesi, naat Mhendislii Blm Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, naat Mhendislii Anabilim Dal, Yap Program

alt kurumlar 20062007 20072009 ALKE naat Sanayi Ticaret A.. SSKA naat Taahht Mimarlk ve Mhendislik A..