PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON Fakultet pravnih nauka Banja Luka

USTAV BIH I NJEGOVA HARMONIZACIJA SA POVELJOM EVROPSKE UNIJE Seminarski rad Nastavni predmet: Ustavno pravo Evropske Unije

Student: Anka Nikolid Br. Indeksa: 95-10/ VPP

Predmetni nastavnik: Prof. dr. Brano Milju

2011. godina

SADRAJ

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Uvod 2 Ustav Bosne i Hercegovine .. 3 Odnos Ustava BiH I Evropske konvencije kao ustavnog principa .. 4 Harmonizacija ... 5 Zakljuak ..... 10 Literatura .. 11

Uvod
Usklaivanje zakonodavstva sa njegovim odredbama predstavlja bez sumnje najkompleksniji i najdugotrajniji posao u celokupnom procesu evropskih integracija. Pravni akti koje donosi Vede Evrope su konvencije i predstavljaju glavni instrument za pravnu saradnju izmeu drava - lanica; u sistemu evropskog prava poznate su pod zajednikim imenom acquis conventionelle, a reguliu sldede oblasti: Osnovna prava (Evropska konvencija o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, zabrana torture, Evropska socijalna povelja, manjine, zatita podataka, biomedicina i dr.), sudska saradnja i unutranji poslovi, krivino pravo, graansko i trgovako pravo, porodino pravo, upravno i fiskalno pravo, korupcija, kretanje lica, azil, izbjeglice itd. U ovom momentu Bosna i Hercegovina se nalazi u fazi takozvanog "dobrovoljnog -obaveznog" usklaivanja svog zakonodavstva: dobrovoljnog, zato to de taj proces postati obaveza za dravu nakon to zakljui Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju, a obaveznog, zato to je Vijede ministara Bosne i Hercegovine krajem 2003. godine usvojilo Odluku o procedurama u procesu usklaivanja zakonodavstva Bosne i Hercegovine sa acquis communautaire-om kojom se obavezuju institucije i drugi organi uprave Bosne i Hercegovine na usklaivanje novih propisa sa pravom Evropske unije. Od entiteta se oekuje da iskoriste svoja ustavna ovlatenja i preuzmu odgovornost za pitanja koja su u njihovoj nadlenosti, a koja se direktno odnose na proces stabilizacije i pridruivanja Evropskoj uniji. Neki od njih su usklaivanje na polju trgovine i po pitanju ljudskih prava.

Usklaivanje je postepen proces za iju realizaciju je potrebno uloiti jos mnogo vremena i truda u cilju postizanja saglasnosti svih relevantnih faktora u Bosni i Hercegovini.

Ustav Bosne i Hercegovine Kao to je prethodno istaknuto, obaveza usklaivanja zakonodavstva Bosne i Hercegovine sa acquisem nastaje potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju. Ipak, da bi se to prije i kvalitetnije pristupilo ovoj nesumnjivo najvedoj obavezi u pridruivanju EU, Vede ministara je donelo Odluku o procedurama u postupku usklaivanja zakonodavstva Bosne i Hercegovine sa acquis communautaire, ime je napravljen znaajan korak ne samo u sagledavanju obaveza koje iz procesa preuzimanja acquisa proizlaze ved i u stvaranju novog zakonskog okvira neophodnog za proces usklaivanja zakonodavstva. Svaki sporazum koji treba da se potpie modelira se sa potrebama drave, pa tako i onaj koji BIH-na treba da potpie uzimajudi u obzir odreene specifinosti u pravnom i institucionalnom smislu. Nakon prijema u lanstvo vijeda Evrope, BiH je uruena lista sa vise od 90 postprijemnih uslova ije je ispunavanje u toku. Meu tim obavezama kljuno mesto ima usklaivanje zakonodavstva BiH sa konvencijama - zakonodavstvom Veda Evrope, tj. Poveljom Evropske Unije. Ustav Bosne i Hercegovine je prestavlja njen najvii pravno-politiki akt. Trenutni Ustav stvoren je kao dio mirovnog paketa dogovorenog u Daytonu u novembru 1995. godine i prihvaden od strane dva entiteta (Federacija BiH i RS) i centralne vlade, koja je bila meunarodno priznata kao Vlada Republike Bosne i Hercegovine. Potpisan je kao aneks 4 Dejtonskog sporazuma u Parizu od strane tri drave uesnice rata u Bosni i Hercegovini (Alije Izetbegovida, Franje Tumana i Slobodana Miloevica), 14-tog decembra 1995.godine. Novi Ustav BiH je sasvim izvesno, tipian tranzicioni dokument, bez obzira na njegov status ustava. Gotovo sva ovlatenja drave su prenesene na dva entiteta - Federaciju Bosne i Hercegovine (FBiH) i Republiku Srpsku (RS). On u sebi kombinuje ''minimalistiki'' pristup u pogledu dravne vlasti i ''maksimalistiki'' pristup u pogledu balansa vlasti.Sto govori da je veda panja usmerena na balans podele vlasti.
3

Centralne vlasti imaju samo nekoliko utvrenih nadlenosti koje se moraju vriti jedino uz dogovor svih strana, ukljuujudi tu i entitete i konstitutivne narode. S obzirom na to da je bio dio mirovnog ugovora, Ustav BiH je izraen i usvojen bez ueda graana BiH. To predstavlja jedinstven sluaj ustava koji nikada nije zvanino objavljen na zvaninim jezicima zemlje na koju se odnosi, ved je usvojen i objavljen na stranom (engleskom) jeziku. U sluaju Bosne i Hercegovine, Evropska konvencija nije samo jedan u nizu meunarodnih ugovora iz kojeg proizilaze odreene obaveze za drave potpisnice, ved je jedan od najvanijih ustavnih principa.

ODNOS USTAVA BiH I EVROPSKE KONVENCIJE KAO USTAVNOG PRINCIPA U preambuli Ustava BiH, u engleskoj verziji, je navedeno da je Ustav BiH napisan na bosanskom, srpskom, hrvatskom i engleskom jeziku i da su sva etiri jezika autentina. Dakle, u tumaenju odredbi ovog sporazuma i sve etiri jezike verzije bi trebale imati jednak znaaj. Meutim, s obzirom da nikada u slubenim glasnicima nisu objavljene verzije Ustava BiH na slubenim jezicima bosanskom, srpskom i hrvatskom, kao autentina mora se prihvatiti jedino engleska verzija teksta. U engleskoj, dakle jedinoj autentinoj verziji, u lanu II/2. Ustava BiH, navedeno je: Prava I slobode ustanovljeni u Evropskoj konvenciji o zatiti ljudskih prava i temeljnih sloboda i njihovih protokola direktno se primanjuju u Bosni i Hercegovini. Oni imaju prioritet iznad svih drugih zakona. ('The rights and freedoms set forth in the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms and its Protocols shall apply directly in Bosnia and Herzegovina. These shall have priority over all other law''.) Prostim, gramatikim tumaenjem je vrlo lako dodi do zakljuka o znaenju pojma ''over all other law'', da se Evropska konvencija u pravnom poretku Bosne i Hercegovine nalazi iznad celokupnog prava u Bosni i Hercegovini, a time i iznad Ustava BiH kao jednog dijela ukupnosti pravnog poretka jedne drave.
4

Ovakva formulacija Evropsku konvenciju svrstava u osnovni stup ustavnog poretka u Bosni I Hercegovini i predstavlja Supreme Law of the Land jer svako drugo pravo predstavlja celovitost pravnog sistema ukljuujudi i ustavno pravo. Time je Evropskoj konvenciji data veda pravna snaga od samog Ustava BiH. HARMONIZACIJA U harmonizaciji nacionalni propisi se usklauju sa propisima propisanim u aktima Evropske Unije. Moe se konstatovati da je prvobitna dobrovoljna harmonizacija zakonodavstva Bosne i Hercegovine sa delovima acquis-a zapoela u 2000. godini, tokom ispunjavanja uslova iz Mape puta (document koji je definisao 18 smernica koje BIH treba da ispuni pre izrade stdija, neke od njih su: Politike smernice, ekonomske, smernice u oblasti demokratije, ljudskim pravima.). Naime, zakoni koji su raeni putem Konsultativnih radnih grupa za ispunjavanje tih uslova (Zakon o konkurenciji, Zakon o zatiti potroaa, Zakon o industrijskom vlasnitvu, Zakon o autorskim i drugim srodnim pravima) bili su, u meri u kojoj su to prilike doputale, usklaivani sa "Bijelom knjigom priprema pridruenih drava Centralne i Istone Evrope za integraciju u unutranje trite Unije". Iako je ovaj dokument bio prvenstveno namijenjen dravama Centralne i Istone Evrope kao dio pretprijemne strategije, Bijela knjiga je Bosni i Hercegovini dala jasnu predstavu kako se treba pripremati za ukljuenje u unutranje trite Evropske unije, identifikujidi kljune mere u svakom sektoru unutranjeg trita i redosled kojim bi trebalo da se uskladi zakon. Proces uskladjivanja zakonodavstva je postepen proces, takoe i jedan od najzahtevnijih procesa u pristupanju Uniji, koji obuhvata sve strukturalne reforme koje je potrebno provesti da bi Bosna i Hercegovina postala samoodriva drava i da bi se izvrio prenos ovlatenja sa meunarodne zajednice na domade institucije. Strukturalne reforme treba da potuju unutranji karakter Bosne i Hercegovine kao sloene, vienacionalne drave u kojoj treba u potpunosti
5

ostvariti i kolektivna i pojedinana prava na celom prostoru Bosne i Hercegovine; Postavlja se pitanje odnosa ustava, kao najvieg pravnog i politikog akta jedne drave i Evropske konvencije, kao akta koji u sebi sadri minimum zajednike volje drava-ugovornica u pogledu materijalnih ljudskih prava koja titi ali i mehanizma zatite tih prava. Posmatranjem teksta Ustava Bosne i Hercegovine moemo primetiti da odreene take i stavovi koji se navode nisu u skladu sa Poveljom Evropske Unije o temeljnim pravima (lan I. stav 3. lan II. stav2, lan III. stav 1, lan IV. stav 2 i 3b, lan V. stav 1). Prvi lan I.3. Govori o sastavu Bosne i Hercegovine, tj. njenim entitetima: Federacija Bosne i Hercegovine i Republika Srpska. Odredba lana II.2 Ustava BiH glasi: "Meunarodni standardi. Prava i obaveze dati u Evropskoj konvenciji za zatitu ljudskih prava i temeljnih sloboda i njenim Protokolima direktno se primjenjuju u Bosni I Hercegovini. Oni imaju prioritet nad svim drugim pravom." Na prvi pogled se moe pretpostaviti da je Ustav BiH u potpunoj saglasnosti sa Evropskom konvencijom, kojoj daje prioritet nad svim drugim pravom. Ipak, odredbe Ustava BiH o sastavu i izboru Predsjednitva i Doma naroda esto se smatraju nekompatibilnima sa Evropskom konvencijom. Tema lana III. je nadlenst institucija BiH. Pitanja u kojim ona ima nadlenosti tiu se vanjske i vanjskotrgovinske politike, carinske politike, zatim monetarne politike to je definisano u lanu Vll u Ustavu BIH gde je Centralna banka Bosne i Hercegovine jedina ovlatena institucija za tampanje novca i monetarnu politiku. Njene nadlenosti odredide Parlamentarna skuptina u periodu od est godina od stupanja na snagu ovog Ustava. Kada je re o upravnom odboru, on se sastoji od guvernera i tri lana od kojih su dva iz federacije i dele jedan glas, a pripadnici su Bonjakog i Hrvatskog naroda i jedan iz Republike Srpske, sa mandatom od 6 godina. Pravo na slobodne izbore iz lana 3. protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju primjenjuje se samo na izbore u zakonodavni organ ili barem na
6

izbore u jedan od domova ukoliko ih ima dva ili vie. Re zakonodavni organ, meutim, ne podrazumijeva samo dravni parlament, nego treba da se tumai u svetlu ustavnog sistema odreene drave. Pod pojmom izbora za zakonodavni organ podrazumijeva se izbor tela kome su date zakonodavne ovlasti. Telo koje moe samo predlagati zakone, ali ih ne moe donositi, ne spada u zakonodavna tela. Dakle, zakonodavnim telom se smatra ono telo ija ovlatenja proizilaze direktno iz Ustava. Guverner, nede biti dravljanin Bosne i Hercegovine niti bilo koje susjedne drave, ali on moe imati odluujudi glas u sluaju nerijeenog ishoda glasanja. Politika i regulisanje pitanja imigracije, izbjeglica i azila, regulisanje meuentitetskog transporta, .itd. lan IV stav- Kao primjer neusklaenosti daju se odredbe Ustava koje utvruju nain izbora lanova Predsjednitva BiH i Doma naroda. Argumentacija koja moe dati odgovor na temu odnosa Ustava BiH i Evropske konvencije moe se kretati u dva pravca: a) odnos Ustava BiH i Evropske konvencije kao meunarodnog sporazuma iji je Bosna i Hercegovina potpisnik i drugo, odnos Evropske konvencije kao ustavnog principa sa drugim ustavnim odredbama. Predstavniki dom se sastoji od 42 lana, od kojih se dvije tredine biraju sa teritorije Federacije, a jedna tredina sa teritorije Republike Srpske.-diskriminacija. b) Svaki dom de vedinom glasova usvojiti svoj poslovnik o radu i izabrati meu svojim lanovima jednog Srbina, jednog Bonjaka i jednog Hrvata za predsjedavajudeg i zamjenike predsjedavajudeg, s tim da de mjesto predsjedavajudeg rotirati izmeu ova tri lica. Vedina svih lanova izabranih u Predstavniki dom sainjava kvorum, tj. Potrebnu vedinu za donoenje odluka. lan V stava 1. tie se Izbora lanova prestavnitva i delegata naroda i trajanja mandata. "Predsjednitvo Bosne i Hercegovine sastoji se od tri lana: jednog Bonjaka i jednog Hrvata, koji se direktno biraju sa teritorije Federacije, i jednog Srbina koji se direktno bira sa teritorije Republike Srpske." Iz citirane odredbe moe se zakljuiti da graanin, da bi bio izabran kao lan Predsjednitva, mora pripadati jednom od konstitutivnih naroda i da je
7

glasaima izbor ogranien na bonjake i hrvatske kandidate u FBiH, i srpske kandidate u RS, te da Bonjaci i Hrvati mogu biti birani samo sa teritorije FBiH, a ne iz RS, a Srbi samo sa teritorije RS, a ne iz FBiH. Ne smije se zaboraviti da srpskog lana Predsednitva, na primer, ne biraju samo graani srpskog etnikog porekla, ved svi graani Republike Srpske bez posebne etnike pripadnosti. On, na taj nain, ne predstavlja ni Republiku Srpsku kao entitet, ni samo srpski narod, ved sve graane izborne jedinice Republike Srpske. Isto vai i za bonjakog i hrvatskog lana koji se biraju iz Federacije." Nadalje, pripadnici tri konstitutivna naroda mogu biti birani u Predsjednitvo, ali mogu biti sprijeeni da budu kandidati na izborima u entitetu u kojem su nastanjeni, ako ive kao Srbi u Federaciji ili Bonjaci ili Hrvati u RS. Uz to, Izborni zakon (zasnovan na odgovarajudim odredbama Ustava BiH) jasno iskljuuje ostale, tj. graane Bosne i Hercegovine koji se ne izjanjavaju kao Bonjaci, Hrvati ili Srbi, iz prava da budu birani u Predsjednitvo. Ovo djeluje jasno nekompatibilno sa jednakim pravom da se bira i bude biran, po lanu 25. Meunarodnog pakta o graanskim i politikim pravima, ili sa jednakodu po zakonu, koja se pripadnicima manjina garantuje lanom 4. Okvirne konvencije za zatitu nacionalnih manjina, jer se pripadnici manjina formalno iskljuuju iz jedne javne fuknkcije. Jedan od lanova Evropske konvencije navodi: ''Uivanje prava i sloboda predvienih ovom Konvencijom osigurava se bez diskriminacije po bilo kojoj osnovi, kao to su spol, rasa, boja koe, jezik, vjeroispovijest, politiko ili drugo miljenje, nacionalno ili socijalno porijeklo, veza sa nekom nacionalnom manjinom, imovno stanje, roenje ili drugi status." Krenje ovog lana moe se, shodno tome, pretpostaviti ako se diskriminacija tie prava garantovanog Evropskom konvencijom, Meutim, Evropska konvencija ne garantuje pravo da se bira predsjednik ili da se bude izabran za predsjednika. lan 3 Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju garantuje samo pravo da se bira zakonodavno telo. Meutim, mora se uzeti u obzir da je BiH prihvatila i potvrdila Protokol broj 12 Evropske konvencije, koji garantuje uivanje svih prava predvienih zakonom bez diskriminacije. Ovaj protokol je stupio na snagu 1. Aprila 2005.
8

godine, i zabrana diskriminacije se, shodno tome, proiruje na nain da ukljui i pravo da se bira predsjednik ili da se bude izborni kandidat za mjesto predsjednika. Konano, moe se zakljuiti na osnovu navedenog da odredbe lana IV/1. i V/1. Ustava BiH nisu u saglasnosti Evropskom konvencijom i to odredbe o sastavu i izboru Doma naroda su nekompatibilne sa lanom 14 Evropske konvencije, a pravila o sastavu I izboru Predsjednitva su nekompatibilna sa Protokolom broj 12, koji je u BiH stupio ved pomenutog datuma (2005g). Sto se tie Federacije u njoj ne mogu glasati svi lanovi Doma naroda Federacije, ved samo hrvatski i bonjaki lanovi. Shodno tome, nema jednakosti meu parlamentarcima, a u Republici Srpskoj svi lanovi Narodne skuptine mogu uestvovati u izborima, mada im je izbor ogranien na srpske kandidate. Pa imamo sledede: a) lanovi Predsjednitva biraju se neposredno u svakom entitetu (tako da svaki glasa glasa za popunjavanje jednog mjesta u Predsjednitvu), u skladu sa izbornim zakonom kojeg donosi Parlamentarna skuptina. Meutim, prvi izbor de se odrati u skladu sa Aneksom 3. Opteg okvirnog sporazuma. Bilo koje upranjeno mjesto u Predsjednitvu de biti popunjeno od strane odgovarajudeg entiteta, u skladu sa zakonom koji de donijeti Parlamentarna skuptina. b) Mandat lanova Predsjednitva koji su izabrani na prvim izborima traje dvije godine; mandat lanova izabranih nakon toga de biti etiri godine. lanovi Predsjednitva mogu biti birani jo jedan uzastopni mandat, a nakon toga nemaju pravo izbora u Predsjednitvu prije isteka etvorogodinjeg roka.

Zakljuak

Bosna i Hercegovina je vrsto odluna da postane lanica Evropske Unije, a samim tim i da prihvati sve evropske standarde po pitanju ljudskih prava. Harmonizacija Ustava BiH sa poveljom EU o osnovnom pravima je najbitnija stavka na putu ka lanstvu. Ipak, uzevi u obzir sloenu unutranju strukturu nae zemlje to nede biti ni malo lak zadatak; potrebna je odlunost svih politikih subjekata da do potrebnih promjena zaista i doe. Tema ovog rada nije politike prirode i on ni u kom sluaju ne treba biti shvaden kao takav; namjera autorke je bila da na to je mogude jednostavniji nain pokua dati pregled trenutnog odosa Ustava BiH prema relevantnim evropskim dokumentima, kao i to da ukae na dijelove istog koji zahtijevaju izmjene. Na osnovu svega navedenog moemo zakljuiti da Ustav Bosne i Hercegovine jos uvek nije u potpunosti harmonizovan sa Poveljom Evropske Unije, ali da BiH aktivno radi na harmonizaciji i da je dalji napredak neminovan.

10

Literatura
Misita, Nevenko. (2002) Osnovi prava Europske Unije. Sarajevo: Magistrat Vukadinovid, Radovan. (2001) Pravo Evropske Unije. Megatrend 2001. Slubeni Glasnik BiH, brojevi 38/02, 5/03, 22/03 Ustav Republike Srpske Preideni tekst, Slubeni glasnik RS, brojevi 3/92, 6/92, 8/92, 15/92, 19/92 Beka konvencija o pravu meunarodnih ugovora, UN Treaty Series, vol. 1155 Povelja Evropske Unije o temljnim pravima, Ustav EU

11