1

Skup kompleksnih brojeva

Op sti (algebarski) oblik kompleksnog broja je z = x + iy, gdje su x i y realni brojevi. Broj x se naziva realni dio kompleksnog broja z (u oznaci Re(z ) = x), a broj y se naziva imaginarni dio kompleksnog broja z (u oznaci Im(z ) = y ). Konjugovano kompleksan broj broja z je broj z = x iy. Denicija 1 Apsolutna vrijednost ili modul kompleksnog broja z = x + iy (x, y R) je realan nenegativan broj = |z | = (Re(z ))2 + (Im(z ))2 = y = Im(z ) x2 + y 2 . (1)

y
|z |

z = (x, y ) x x x = Re(z )

0
|z |

z = (x, y )

Ako jednakost (1) napi semo u obliku |z | = (x 0)2 + (y 0)2 ,

zaklju cujemo da je modul rastojanje kompleksnog broja z = (x, y ) od kompleksnog broja O = (0, 0), koji jedini ima osobinu da je |O | = 0. Za modul kompleksnog broja z vrijede sljede ce relacije |z | = |z |; Iz pravouglog trougla Oxz, slijedi x cos = , |z | |z |2 = z z. sin = y . |z | (2)

Ugao naziva se argument kompleksnog broja z = (x, y ) i ozna cava se sa arg z. Argument kompleksnog broja z = x + iy mo zemo ra cunati po formuli y y tg = = arctg . x x Argument kompleksnog broja z = x + iy = (x, y ) mo zem ra cunati po formuli y arctg , ako je x < 0 i y<0 xy arctg , ako je x > 0 i y < 0 (y > 0) = arg z = x arctg y + ako je x < 0 i y 0. x Zapazimo da kompleksan broj z = 0 nema denisan argument. Koriste ci relacije (1) i (2) dobijamo novi oblik kompleksnog broja z z = (cos + i sin ), pri cemu je modul, a argument kompleksnog broja z. Ovakav oblik kompleksnog broja naziva se trigonometrijski oblik kompleksnog broja. Neka su data dva kompleksna broja z1 = 1 (cos 1 + i sin 1 ) i z2 = 2 (cos 2 + i sin 2 ), tada je z1 z2 = 1 2 (cos(1 + 2 ) + i sin(1 + 2 )) z1 1 = (cos(1 2 ) + i sin(1 2 )) z2 2 n z1 = n 1 (cos n1 + i sin n1 ) .

(3)

Formula (3) naziva se Moivreova formula. Neka je z = (cos + i sin ) proizvoljan kompleksan broj nti korijen kopleksnog broja z ra cuna se po formuli zk = n z= n cos + 2k + 2k + i sin n n , k = 0, 1, ..., n 1. (4)

Primjer 1.1 Kompleksni broj z = 3 zapisati u trigonometrijskom obliku. Rje senje: Vrijedi z = 3 = 3 + 0 i odakle je Re(z ) = 3 > 0 i Im(z ) = 0, pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio na realnoj osi. Izra cunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: = |z | = tg = Zato je z = 3 (cos 0 + i sin 0) . (Re(z ))2 + (Im(z ))2 = (3)2 + (0)2 = 3

Im(z ) 0 = = 0 = = 0. Re(z ) 3

 Primjer 1.2 Kompleksni broj z = 2 i 2 zapisati u trigonometrijskom obliku. Rje s enje: Vrijedi z = 2 i 2 odakle je Re( z ) = 2 > 0 i Im(z ) = 2 < 0, pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u cetvrtom kvadrantu. Izra cunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: 2 2 = |z | = 2 + 2 = 2+2= 4=2 7 2 tg = = 1 = = ili = 4 4 2 Zato je z = 2 cos ili z = 2 cos + i sin 4 4 .

7 7 + i sin 4 4

Primjer 1.3 Kompleksni broj z = 1 + i zapisati u trigonometrijskom obliku. Rje senje: Vrijedi z = 1+i odakle je Re(z ) = 1 < 0 i Im(z ) = 1 > 0, pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u drugom kvadrantu. Izra cunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: = |z | = (1)2 + (1)2 = 1 + 1 = 2 1 3 tg = = 1 = = . 1 4 Zato je z= 2 cos 3 3 + i sin 4 4 .

Primjer 1.4 Na ci realni i imaginarni dio kompleksnog broja z= 1 3i i . 1+i 2+i

Rje senje: Kako je 1 3i i (1 3i) (2 + i) i (1 + i) = = 1+i 2+i (1 + i) (2 + i) 2 + i 6i 3i2 i i2 = = 2 + i + 2i + i2 2 6i 4i2 2 6i + 4 = = = 2 2 + 3i + i 2 + 3i 1 6 6i 1 3i 6 6i = = = 1 + 3i 1 + 3i 1 3 i (6 6i) (1 3i) 6 18i 6i + 18i2 = = = 1 9i2 12 (3i)2 12 24i 12 24 6 24i 18 = = i= = 1+9 10 10 10 6 12 = i 5 5 to je 6 5 12 Im(z ) = . 5 z1 Primjer 1.5 Ako je z1 = 2 i 2 i z2 = 1 + i, izra cunati z1 z2 i . z2 Re(z ) = Rje senje: Kompleksne brojeve z1 i z2 zapi simo u tigonometrijskom obliku. Vrijedi z1 = 2 i 2 pa je Re(z1 ) = 2 > 0 i Im(z1 ) = 2 < 0, pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u cetvrtom kvadrantu. Izra cunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: 2 2 = |z1 | = 2 + 2 = 2+2= 4=2 2 tg = = 1 = = . 4 2 Zato je + i sin . 4 4 Vrijedi z2 = 1 + i pa je Re(z2 ) = 1 < 0 i Im(z2 ) = 1 > 0, pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u drugom z1 = 2 cos

kvadrantu. Izra cunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: = |z2 | = (1)2 + (1)2 = 1 + 1 = 2 1 3 tg = = 1 = = . 1 4 Zato je z2 = Sada je z1 z2 = 2 cos 3 3 + i sin 2 cos + i sin 4 4 4 4 3 3 + i sin + = = 2 2 cos + 4 4 4 4 = 2 2 cos + i sin = 2 2 (0 + i 1) = 2 2i. 2 2 = 2 cos 3 3 + i sin 4 4 .

i 2 cos + i sin z1 4 4 = = z2 2 cos 34 + i sin 34 2 3 3 + i sin = cos 4 4 4 4 2 = 2 (cos ( ) + i sin ( )) = = 2 (1 + i 0) = 2. Primjer 1.6 Izra cunati
17

3+i

Rje senje: Kompleksni broj z = 3 + i zapi simo u trigonometrijskom obliku. Vrijedi z = 3 + i odakle je Re(z ) = 3 > 0 i Im(z ) = 1 > 0, pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u prvom kvadrantu. Izra cunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: = |z | =
2

+ (1)2 =

3+1=

4=2

1 3 tg = = = = . 3 6 3

Zato je z = 2 cos Sada je z 17 = 2 cos

+ i sin . 6 6 =

= 217 = 217 = 217 = 217

17 + i sin = 217 cos 17 + i sin 17 6 6 6 6 5 + 12 5 + 12 + i sin = cos 6 6 5 5 cos + 2 + i sin + 2 = 6 6 5 5 3 1 17 cos + i sin =2 + i = 6 6 2 2 3+i = 216 3 + i . 2 7 + 24i.

Primjer 1.7 Izra cunati

Rje senje: Budu ci da je korijen kompleksnog broja kompleksan broj, tada vrijedi 7 + 24i = x + iy. Odredimo x i y . Kvadriranjem dobijamo

a odavdje je

7 + 24i 7 + 24i 7 + 24i 7 + 24i

= = = =

(x + iy )2 x2 + 2xyi + i2 y 2 x2 + 2xyi y 2 x2 y 2 + 2xyi .

x2 y 2 = 7 2xy = 24 Iz druge jedna cine je y =

12 , pa ako to uvrstimo u prvu jedna cinu, dobijamo x

2 2

12 x x 144 x2 2 x x4 144 x4 + 7x2 144

= 7 = 7 / x2 = 7x2 = 0.

Uvode ci smjenu t = x2 , dobijamo kvadratnu jedna cinu t2 + 7t 144 = 0, cija su rje senja t1 = 16 i t2 = 9, ali u obzir dolazi samo drugo rje senje t2 = 9 jer zbog smjene t = x2 > 0. 12 Zna ci, x1 = 3 ili x2 = 3. Ako je x1 = 3, tada je y1 = = 4. Ako 3 12 je x2 = 3, tada je y1 = = 4. 3 Dakle, 7 + 24i = 3 4i ili
4

7 + 24i = 3 + 4i.

Primjer 1.8 Izra cunati

8 + 8 3i,

a zatim predstaviti gra cki dobijene kompleksne brojeve i izra cunati obim i povr sinu tako dobijene gure. Rje senje: Kompleksni broj z = 8 + 8 3i zapi simo u trigonometrijskom obliku. Vrijedi z = 8 + 8 3i odakle je Re(z ) = 8 < 0 i Im(z ) = 8 3 > 0, pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u drugom kvadrantu. Izra cunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: 2 = |z | = (8)2 + 8 3 = 64 + 64 3 = 64 + 192 = 256 = 16 8 3 2 tg = = 3 = = . 8 3 Zato je z = 16 cos Sada je k =
4

2 2 + i sin 3 3
2 3

8 + 8 3i =

16 cos

+ 2k + i sin 4

2 3

+ 2k 4

gdje je k = 0, 1, 2, 3. Za k = 0, dobijamo 0 = 4 16 cos

2 3

+0 + i sin 4

2 3

+0 4

= 2 cos

+ i sin 6 6

3 + i.

Za k = 1, dobijamo 1 = 4 16 cos
2 3

+ 2 + i sin 4

2 3

+ 2 4

= 2 cos

2 2 + i sin 3 3

= 1+ 3i.

Za k = 2, dobijamo 4
2 3

2 =

16 cos

+ 4 + i sin 4

2 3

+ 4 4

= 2 cos

7 7 + i sin 6 6

= 3i. = 1 3i.

Za k = 3, dobijamo 3 = 4 16 cos
2 3 2 + 6 + 6 5 5 + i sin 3 = 2 cos + i sin 4 4 3 3 1 y

d2

d1 d 2 3

0 x

d 1

Dobijeni cetverougao je kvadrat, jer je

d1 = d2 = d 1 = d 2 = 2,

modul kompleksnih brojeva k (k = 0, 1, 2, 3).

Dijagonala dobijenog kvadrata je d = d1 + d2 = 2 + 2 = 4. Izra cunajmo du zinu stranice dobijenog kvadrata a2 + a2 = d2 a = Sada je povr sina dobijenog kvadrata P = a2 = 8, Primjer 1.9 Rije siti jedna cinu z 5 1 i = 0, a zatim rje senja predstaviti gra cki i izra cunati obim i povr sinu tako dobijenog lika. O = 4a = 8 2 . 4 d2 a = = 2 2. 2 2

Rje senje: Jasno je da vrijedi z5 1 i = 0 z5 = 1 + i z = 5 1 + i. Kompleksni broj z = 1 + i zapi simo u trigonometrijskom obliku. Vrijedi z = 1 + i pa je Re(z ) = 1 > 0 i Im(z ) = 1 > 0, pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u prvom kvadrantu. Izra cunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja: = |z | = (1)2 + (1)2 = 1 tg = = 1 = = . 1 4 Zato je z= Rje senje jedna cine je
5

1+1=

2 cos

+ i sin . 4 4 + i sin 4 4

2 cos

+ i sin 4 4

10

25

cos

a to su kompleksni brojevi zk = gdje je k = 0, 1, 2, 3, 4. Za k = 0, dobijamo z0 =

10 10

2 cos

+ 2k + i sin 5

+ 2k 5

2 cos

+0 + i sin 5

+0 5

10

2 cos

+ i sin . 20 20

Za k = 1, dobijamo z1 =
10

2 cos

+ 2 + i sin 5

+ 2 5

10

2 cos

9 9 + i sin 20 20

Za k = 2, dobijamo z2 =
10

2 cos

+ 4 + i sin 5

+ 4 5

10

2 cos

17 17 + i sin 20 20

z3

Za k = 3, dobijamo + 6 + 6 10 = 2 cos 4 + i sin 4 5 5 5 5 10 2 cos + i sin . = 4 4

4

10

2 cos

25 25 + i sin 20 20

Za k = 4, dobijamo + 8 10 z4 = 2 cos 4 + i sin 5

+ 8 5

= y z1

10

2 cos

33 33 + i sin 20 20

z2 z0 x z3 z4

Dobijeni mnogougao je pravilan petougao cija je du zina stranice 10 a = |z0 | = 2. Pa je povr sina dobijenog petougla a2 3 5 52 3 15 5 2 P = 5 P = 5 = = , 4 4 4 O =5a=5 2z 3
10

a obim Primjer 1.10 Rije siti jedna cinu

2.

3 + i = 0,

a zatim rje senja predstaviti gra cki i izra cunati obim i povr sinu tako dobijenog lika. Rje senje: 2z 3 3+i = 0 2z 3 = 3 i 3 1 z3 = i 2 2 3 3 1 z = i. 2 2

1 Kompleksni broj z = 23 2 i zapi simo u trigonometrijskom obliku. 3 1 3 Vrijedi z = i pa je Re(z ) = > 0 i Im(z ) = 1 < 0, pa ako 2 2 2 2 bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u cetvrtom kvadrantu. Izra cunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja:

= |z | = tg = Zato je 1 2
3 2

3 2

1 2

3 1 + =1 4 4

1 3 = = = = . 3 6 3 + i sin . 6 6

z = cos Rje senje jedna cine je

3

cos

+ i sin 6 6

a to su kompleksni brojevi zk = gdje je k = 0, 1, 2. Za k = 0, dobijamo z0 = cos +0 + 0 6 + i sin 6 3 3 = cos + i sin . 18 18 cos + 2k + 2k 6 + i sin 6 3 3

Za k = 1, dobijamo z1 = + 2 + 2 6 cos + i sin 6 3 3 = cos 11 11 + i sin . 18 18

Za k = 2, dobijamo z2 = cos + 4 + 4 6 + i sin 6 3 3 = cos 23 23 + i sin . 18 18

y z1 x z2 Iz trougla z2 Az0 vidimo da je a z0 A

23 + cos 1.628, 18 18 23 z0 A = |Im(z2 )| |Im(z0 )| = sin sin 0.592. 18 18 Sada iz pravouglog trougla z2 Az0 primjenom Pitagorine teoreme slijedi a = z2 A + z0 A = 2.65 + 0.35 = 3. z2 A = |Re(z2 )| + |Re(z0 )| = cos Sada su obim i povr sina dobijenog jednakostrani cnog trougla dati sa: a2 3 3 3 O = 3a = 3 3, P = = . 4 4 Primjer 1.11 Rije siti jedna cinu (3 + 2i)(1 + i) + 2i 7i 4 = z , (2 i)(1 + i) 3 4

a zatim dobijena rje senja predstaviti gra cki i izra cunati obim i povr sinu tako dobijenog lika. Rje senje: Sredivanjem lijeve strane jedn cine imamo (3 + 2i)(1 + i) + 2i 3 + 5i + 2i2 + 2i = = (2 i)(1 + i) 3 2 + i i2 3 1 + 7i i = i i 7 + i = = 7 i, 1 7i 4 z (4) 4 28 + 4i = (7 i) z 4 28 + 4i 4(7 i) z4 = = 7i 7i 7i =

odnosno

Zadatak smo sveli na ra cunanje cetvrtog korijena iz 4. Odnosno z = 4 4. Zapi simo komleksan broj z1 = 4 u trigonometrijskom obliku. Kako je Re(z1 ) = 4, a Im(z ) = 0 to je = |z1 | = a argument Im(z1 ) 0 = = 0, 4 Re(z1 ) 4 cos = = = 1, 4 odakle dobijamo da je = . Dakle, sin = z1 = (cos + i sin ) = 4(cos + i sin ). Primjenom formule (4) za ra cunanje ntog korijena imamo z= 4 4 = 4 4 cos + 2k + 2k + i sin 4 4 , k = 0, 1 , 2 , 3 Re(z1 )2 + Im(z1 )2 = (4)2 = 4,

z 4 = 4.

odnosno rje senja polazne jedna cine su = 1 + i, 2 cos + i sin z0 = 4 4 3 3 z1 = + i sin 2 cos = 1 + i, 4 4 5 5 2 cos z2 = + i sin = 1 i, 4 4 7 7 z3 = 2 cos + i sin = 1 i. 4 4 Ako dobijena rje senja predatavimo u Gausovoj ravni dobijamo y z1 1 z2 1 1 z0 x 1 z3

Sada mo zemo izra cunati obim i povr sinu dobijenog kvadrata. Jer je du zina stranice a = 2, pa je P = a2 = 4, Primjer 1.12 Rije siti jedna cinu a z =|a | pri cemu za kompleksan broj a vrijedi 3 3 | a| + a = i. 2 2 Rje senje: Ozna cimo kompleksan broj a sa a = x + iy, tada je Sada iz jednakosti | a| = x2 + y 2 . 3 3 | a| + a = i 2 2 x, y R,
10 2 3

O = 4 a = 8. 1+i 1i
3

3 3 i. x2 + y 2 + x + iy = 2 2 Lijeva strana ove jednakosti jednaka je desnoj ako su realni i imaginarni dijelovi jednaki, odnosno x2 + y 2 + x = 3 2

slijedi

Uvr stavanjem vrijednosti y = x2 +

y =

3 . 2

3 u prvu jedna cinu dobijamo 2

2

3 2 x2 +

3 x 2

3 9 = 2x + x2 4 4 1 x = . 2

 1 3 Dakle, vrijedi a = x + iy = i, pa je 2 2 | a| = Kako je Da bismo rije sili datu jedna cinu moramo odrediti a10 . U tu svrhu napi simo kompleksan broj a u trigonometrijskom obliku a = (cos + i sin ), pri cemu je 2 2 1 3 + = 1, = 2 2 x 1 cos = cos = , 2 y 3 , sin = sin = 2 | a3 | = | a|3 = 13 = 1. x2 + y 2 = 1 2
2

3 2

= 1.

sin (, +) 1 (+, +) cos 1 (, ) 1 1 (+, )

Vidimo da se tra zeni ugao nalazi u cetvrtom kvadrantu, jer je cos pozitivan, a sin negativan. Odnosno = 5 . 3

Koriste ci Moivreovu formulu (3) imamo: a10 = 10 (cos(10) + i sin(10)) 5 5 = cos(10 ) + i sin(10 3 3 1 3 = +i . 2 2 Uvr stavanjem dobijenoh rezultata u polaznu jedna cinu dobijamo 1 3 +i 2 2 z2 = 1+i 1i
3

, 1+i dobijamo 1i

odnosno nakona racionalizacije kompleksnog broja 1 3 +i 2 2 odnosno z2 = Odavde je i3 z 2 = i3 ,

i = . 1 3 1 3 +i +i 2 2 2 2

z2

3 1 i i 2 2 = 1 3 1 3 +i i 2 2 2 2 3 1 = +i 2 2

ili u trigonometrijskom obliku z 2 = cos 5 6 + i sin 5 6 .

Primjenom formule (4) za ra cunanje ntog korijena kompleksnog broja dobijamo zk = 1 cos
5 6

+ 2k 2

+ i sin

5 6

+ 2k 2

, k = 0, 1 .

Odakle dobijamo da data jedna cina ima dva rej senje z0 = cos z1 5 5 + i sin 12 12 17 17 = cos + i sin 12 12

Primjer 1.13 Odrediti skup ta caka koji zadovoljava jedna cinu |z 3i| = 2. Rje senje: Neka je z = x + iy. |x + iy 3i| = 2 |x + (y 3) i| = 2 x2 + (y 3)2 = 2 x2 + (y 3)2 = 22 a jedna cina x2 + (y 3)2 = 22 je jedna cina kru znice sa centrom u ta cki (0, 3) i polupre cnikom 2.
y 5 4 3 2 1 x 2 1 1 1

Primjer 1.14 Odrediti skup ta caka koji zadovoljava nejedna cine 3 |z + i| 5. Rje senje: Neka je z = x + iy. Posmatrajmo prvo nejednakost |z + i| 3. Sada je |z + i| 3 |x + iy + i| 3 |x + (y + 1) i| 3 x2 + (y + 1)2 3 x2 + (y + 1)2 32 . Jedna cina x2 + (y + 1)2 = 32 je jedna cina kru znice sa centrom u ta cki (0, 1) i polupre cnikom 3, a nejednakost x2 + (y + 1)2 32 zadovoljavaju sve ta cke van te kru znice uklju cuju ci i ta cke na kru znici (jer je znak ). Posmatrajmo sada drugu nejednakost |z + i| 5 |x + iy + i| 5 |x + (y + 1) i| 5 x2 + (y + 1)2 5 x2 + (y + 1)2 52 . Jedna cina x2 + (y + 1)2 = 52 je jedna cina kru znice sa centrom u ta cki (0, 1) 2 2 2 i polupre cnikom 5, a nejednakost x + (y + 1) 5 zadovoljavaju sve ta cke unutar te kru znice uklju cuju ci i ta cke na kru znici (jer je znak ). Skup ta caka koji zadovoljava nejedna cine 3 |z + i| 5 ce biti sve ta cke 2 2 2 van te kru znice uklju cuju ci i ta cke na kru znici x + (y + 1) = 3 i sve ta cke 2 2 2 unutar te kru znice uklju cuju ci i ta cke na kru znici x +(y + 1) = 5 , tj. ta cke koje pripadaju kru znom prstenu.

y 5 4 3 2 1 x 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5

Primjer 1.15 Odrediti skup ta caka koji zadovoljava nejedna cine 1 |z | < 5 i 3 < . 4 4

Rje senje: Neka je z = x + iy. Posmatrajmo nejednakost |z | 1. x2 + y 2 1 x2 + y 2 12 . Jedna cina x2 + y 2 = 12 je jedna cina kru znice sa centrom u ta cki (0, 0) i polupre cnikom 1, pa datu nejedna cinu zadovoljavaju sve ta cke van kru znice, ali uklju cuju ci i ta cke na kru znici. Posmatrajmo nejednakost |z | < 5. x2 + y 2 < 5 x2 + y 2 < 52 . |z | < 5 |z | 1

Jedna cina x2 + y 2 = 52 je jedna cina kru znice sa centrom u ta cki (0, 0) i polupre cnikom 5, pa datu nejedna cinu zadovoljavaju sve ta cke unutar kru znice, ali ne uklju cuju ci i ta cke na kru znici. 3 Ta cke koje zadovoljavaju uslov < su ta cke koje se nalaze 4 4 izmedju pravih odredjenih jedna cinama y = x i y = x, ali uklju cuju ci i ta cke na pravoj y = x. Zna ci, skup ta caka koje zadovoljavaju postavljene uvjete cine ta cke na dijelu kru znog prstena omedjenog dvjema pravima, ali uklju cuju ci ta cke na ve coj kru znici i ta cke na pravoj y = x.
5 4 3 2 y = x 1 1 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5

Primjer 1.16 Odredite i skicirajte skup svih kompleksnih brojeva z za koje vrijedi | z + 4| 6 cos arg(2iz 4 ) 0, 1. 4 | z 2| Rje senje: Ozna cimo arg(z ) = . Tada vrijedi arg(2iz 4 ) = arg(2i) + arg(z 4 ) + 2k, k Z.

3 Dalje, kako je arg(2i) = , a iz Moievreove formule (3) slijedi arg(z 4 ) = 2 4. Tada je 3 arg(2iz 4 ) = + 4 + 2k 2 pa mo zemo pisati cos 3 + 4 + 2k 2 = cos 3 + 4 . 2

Takoder vrijedi cos Iz cos arg(2iz 4 ) 0 sin(4) 0 sto implicira 0 + 2m 4 + 2m, m Z, [0, 2 ). Intervali u kojima se nalazi argument su sa m = 0 0 m = 1 2 m = 2 3 m = 3 2 4 3 4 5 4 7 4 3 + 4 2 = cos 2 3 4 2 = cos 4 = sin(4). 2

(5)

Iz drugog uslova zadatka slijedi | z + 4| 6 |z + 4| + |z 2| 10 1 0. 4 | z 2| 4 | z 2| (6)

Ovaj razlomak je negativan kada su brojnik i nazivnik razli citog znaka. Zbog toga moramo razmatrati dva slu caja: Slu caj 1 |z + 4| + |z 2| 10 0, Prva nejednakost odreduje skup A = {z C : |z + 4| + |z 2| 10} Prisjetimo se da skup ta caka {z C : |z z1 | + |z z2 | = 2a} predstavlja elipsu sa fokusima z1 i z2 ako je |z1 z2 | < 2a. Dakle, skup A predstavlja dio ravni izvan elipse koja ima fokuse u ta ckama z1 = 4 i z2 = 2, du zinu velike poluose a = 5 i du zinu male poluose b = 4. Zbog znaka (8) 4 | z 2| < 0 (7)

jednakosti skup takode uklju cuije i rub elipse. Druga nejednakost u (7) odreduje skup B = {z C : | z 2| > 4} S obzirom da skup {z C : |z z0 | = r } predstavlja kru znicu sa centrom u z0 polupre cnika r, to skup B predstavlja dio ravni izvan kru znice sa centrom u z0 = 2 i polupre cnika r = 4. Zbog stroge nejednakosti kru znica nije uklju cena u skup B. Rje senje nejedna cina (7) je presjek skupova A i B.
7 6 5 4 3 2 1 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7

(9)

Slu caj 2 |z + 4| + |z 2| 10 0, 4 | z 2| > 0 (10) Sli cno kao u slu caju 1 zaklju cujemo da prva nejednakost odreduje dio ravni unutar elipse koja ima fokuse u ta ckama z1 = 4 i z2 = 2, du zinu velike poluose a = 5 i du zinu male poluose b = 4. Druga nejednakost predstavlja dio ravnine unutar kru znice sa centrom u z0 = 2 i polupre cnika r = 4. Rje senje nejedna cina (10) je presjek predhodno opisanih skupova.

5 4 3 2 1 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

Kona cno rje senje nejedna cine (6) je unija skupova koji predstavljaju reje senje za slu cajeve 1 i 2. Obilje zimo taj skup sa C. Kompleksni brojevi koji zadovoljavaju uslove zadatka moraju se nalaziti u skupu C, a njihovi argumenti moraju zadovoljavati nejednakosti (5) .

6 5 4 3 2 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 8

1.1

Zadaci za samostalan rad

Zadatak 1.1 Predstaviti u trigonometrijskom obliku sljede ce kompleksne brojeve: (a) z = 1 + i 3, (b) z = 3 i, (c) z = 1. Rje senje:

(a) z = 2 cos

+ i sin , 3 3 (c) z = cos + i sin .

(b) z = 2 cos

i sin , 6 6

Rje senje:

Zadatak 1.2 Na ci realni i imaginarni dio sljede cih kompleksnih brojeva: 3i 1+i (a) z = , (b) z = (3 + 2i), i2 2i 1 3i i 1 (c) z = . i+1 i2 (a) Re(z ) = 6 3 i Im(z ) = , 5 5 8 9 (c) Re(z ) = i Im(z ) = . 5 5 (b) Re(z ) = 3 5 i Im(z ) = 11 , 5

Zadatak 1.3 Izra cunati vrijednost izraza z+z zz ako je z = 1 + i, (b) (a) 1 + zz 2z + 3 Rje senje: 2i (a) , 3

ako je

1 z = (i 1). 2

1 (b) (2 i). 2 Zadatak 1.4 Ako je z1 = 2(1 i) i z2 = 1 + i 3 izra cunati z1 50 (a) z1 z2 , (b) , (c) z1 (d) 4 z2 . z2 Rje senje 13 13 z1 19 19 + i sin , (b) = cos + i sin , 12 12 z2 12 12 3 3 50 (c) z1 = 250 cos + i sin , 2 2 + 2k + 2k 4 3 4 + i sin 3 , (k = 0, 1, 2, 3) (d) z2 = 2 cos 4 4 (a) z1 z2 = 4 cos Zadatak ci: 1.5 Na (a) 3 2 + 2i, (b) 6 1 i, a zatim dobijene rezultate predstaviti gra cki. Rje senje: (a) 3 2 + 2i = 2 cos
3 4

(c)

1,

3 + 2k + 2k + i sin 4 , k = 0, 1 , 2 3 3 7 7 + 2k + 2k 12 6 4 (b) 1 i = 2 cos + i sin 4 , k = 0, 1 , 2 , 3 , 4 , 5 6 6 + 2k + 2k (c) 8 1 = 8 1 cos + i sin , k = 0, 1 , 2 , 3 , 4 , 5 , 6 , 7 8 8

Zadatak 1.6 Izra cunaj 1+i 2 Rje senje: 1+i 2 Zadatak 1.7 Rije siti jedna cinu (2 + 5i) z 3 2i + 5 = 0, a zatim rje senja predstaviti gra cki i izra cunati obim i povr sinu tako dobijenog lika. Rje senje: 3 1 3 1 z0 = + i, z1 = + i, z2 = i, 2 2 2 2 a2 3 3 3 = . O = 3a = 3 3 , P = 4 4 Zadatak 1.8 Rije siti jedna cinu 8 8z 4 + (1 i) = 0, 2 a zatim rje senja predstaviti gra cki i izra cunati obim i povr sinu tako dobijenog lika. Rje senje: zk = 4 z = 4 1 cos
3 4 100 100

= 1.

+ 2k + i sin 4

3 4

+ 2k 4

(k = 0, 1, 2, 3).

Zadatak 1.9 Rije siti jedna cinu z 6 1 = 0, a zatim rje senja predstaviti gra cki i izra cunati obim i povr sinu tako dobijenog lika. Rje senje: 1 3 z0 = 1, z1 = + i, 2 2 3 3 1 1 z4 = i, z5 = i. 2 2 2 2 3 3 O = 6a = 6, P = 6 P = . 2 1 3 z2 = + i, 2 2

z3 = 1,

Zadatak 1.10 Rije siti jedna cinu z 6 + 64 = 0, a zatim rje senja predstaviti gra cki i izra cunati obim i povr sinu tako dobijenog lika. Rje senje: z0 = 3 + i, z4 = 2i, O = 6a = 12, z1 = 2i, z5 = 3 i. P = 6 P = 6 3 . |z i| < 1 i z2 = 3 + i, z3 = 3 i,

Zadatak 1.11 Odrediti skup ta caka u ravni koje zadovoljavaju nejedna cine | z 1| 1.

Rje senje: Tra zene ta cke su u presjeku skupova ta cka zadanih sljede cim nejedna cinama 2 2 2 2 x + (y 1) < 1, (x 1) + y 1. Zadatak 1.12 Odrediti skup ta caka u ravni koje zadovoljavaju nejedna cine 3 |z + i| 5. Rje senje: Skup ta caka izmedu kru znica x2 + (y + 1)2 = 9 i x2 + (y + 1)2 = 25. Zadatak 1.13 Odrediti skup ta caka u ravni koje zadovoljavaju relacije (a) |z i| = 1 i arg z = , (b) 0 < arg z < i |z 6i| = 3. 2 4 Rje senje: (a) Rje senje je ta cka A(0, 2), (b) Nema ta caka! Zadatak 1.14 Odrediti skup ta caka u ravni koji zadovoljava jedna cinu |z + i| = |z + 2|. 3 To je prava y = 2x + . 2 Zadatak 1.15 Odrediti skup ta caka u ravni koji zadovoljava nejedna cinu log3 |z |2 |z | + 1 < 2. 2 + |z | Rje senje:

Rje senje: Dobijamo nejedna cinu |z |2 |z | + 1 < 6 + 3|z | (|z | + 1)(|z | 5) < 0, a kako je |z | + 1 > 0 z C, to mora biti |z | 5 < 0 x2 + y 2 < 25. Dakle, sve ta cke unutar kru znice x2 + y 2 = 25. Zadatak 1.16 Pokazati da je 4 3i 1 Rje senje: Uputa: Kompleksan broj a zatim izra cunati 4 3i 1
12

= 4096

12

4 napisati u trigonometrijskom obliku, 3i 1 .