Professional Documents
Culture Documents
Ocenuvanje-Upatstva Za Ucilistata
Ocenuvanje-Upatstva Za Ucilistata
Upats il ~ u a z tva i
Ova izdanie e finansirano od amerikanskiot narod preku Agencijata na SAD za me|unaroden razvoj - USAID Makedonija, vo ramkite na Proektot za osnovno obrazovanie, komponenta Unapreduvawe na ocenuvaweto na u~enicite, {to go sproveduva Akademijata za razvoj na obrazovanieto (AED) vo partnerstvo so Makedonskiot centar za gra|ansko obrazovanie (MCGO).
Naslov na originalot: ASSESSMENT IN THE PRIMARY SCHOOL CURRICULUM: Guidelines for Schools
Redaktor: M-r Gorica Mickovska Prevod: Vladimir Mostrov Lektura: Suzana Stojkovska Grafi~ko ureduvawena izdanieto na makedonski jazik: Biljana Mihajlovska
CIP - Katalogizacija vo publikacija Nacionalna i univerzitetska biblioteka Sv. Kliment Ohridski, Skopje 373.3.091.279.9(035) OCENUVAWE na napredokot i postignuvaweto na u~enicite: upatstva za u~ili{tata / [urednik Gorica Mickovska; prevod Vladimir Mostrov]. - Skopje: Makedonski centar za gra|ansko obrazovanie, 2008. - 94 str.: ilustr.; 24 sm. Prevod na deloto: Assessment in the primary school curriculum: guidelines for schools. Predgovor / Gorica Mickovska: str.6. - Bibliografija: str. 89-92. - Sodr`i i: Prilozi ISBN 978-608-4529-00-2 a) Ocenuvawe - Osnovno vospitanie i obrazovanie - Prira~nici COBISS.MK-ID 75243786
ASS-400-002-MAC
Stavovite na avtorite iska`ani vo ovoj prira~nik ne gi izrazuvaat stavovite na Agencijata na SAD za me|unaroden razvoj ili na Vladata na Soedinetite Amerikanski Dr`avi.
Sodr`ina
Predgovor Voved Tema 1: Povtorno razgleduvawe na ocenuvaweto Koja e celta na ocenuvaweto vo realizacijata na nastavnite programi za osnovno u~ili{te? [to vklu~uva ocenuvaweto? Kako se razviva{e ocenuvaweto po objavuvaweto na publikacijata Nastavnite programi za osnovno obrazovanie? Metodi na ocenuvawe vo nastavata Samoocenuvawe Razgovori so u~enici Ocenuvawe na portfolio Izgotvuvawe mislovni mapi Postavuvawe pra{awa Nabquduvawe na rabotata na u~enicite od strana na nastavnikot Zada~i i testovi izgotveni od nastavnikot Standardizirano testirawe Poblizok osvrt na OZU i ONN Sobirawe na informacii Bele`ewe na informaciite od ocenuvaweto Interpretirawe na informaciite od ocenuvaweto Koristewe na informaciite od ocenuvaweto Izvestuvawe za informaciite od ocenuvaweto U~ili{nata politika za ocenuvaweto Sodr`ina na politikata za ocenuvawe Zo{to treba da se ocenuva u~eweto na decata? [to treba da se ocenuva? Koga treba da se vr{i ocenuvaweto? Kako treba da so ocenuva u~eweto na decata? Kade treba da se bele`at/evidentiraat informaciite od ocenuvaweto? Kako treba da se bele`at/evidentiraat informaciite od ocenuvaweto? So kogo treba da se spodeluvaat informaciite od ocenuvaweto? Kako treba da se spodeluvaat informaciite od ocenuvaweto so drugi subjekti? Kolku dolgo vreme treba da se ~uvaat informaciite od ocenuvaweto? 4 5 8 9 9 10 14 16 24 28 33 39 42 49 53 64 64 65 65 65 66 70 71 71 71 72 73 73 74 74 74 75
Tema 2:
Tema 3:
Tema 4:
Prilozi Prilog A Dopolnitelni informacii za metodite na ocenuvawe na ~asovite Prilog B Resursi za fotokopirawe Bibliografija
78
85 89
Predgovor
Ocenuvawe na napredokot i postigawata na u~enicite e prevod na publikacijata izdadena od Nacionalniot sovet za nastavni programi i ocenuvawe od Republika Irska. Taa originalno e izgotvena za da im pomogne na u~ili{tata vo Irska da go podobrat ocenuvaweto, a ja prevedovme za potrebite na u~ili{tata i nastavnicite vo komponentata Unapreduvawe na ocenuvaweto vo USAID Proektot za osnovno obrazovanie, kako dopolnitelen materijal. Publikacijata e prevedena so dozvola na Nacionalniot sovet za nastavni programi i ocenuvawe1, za {to mnogu im blagodarime. Vo ovaa publikacija prezentirani se istite priodi kon kvalitetno ocenuvawe za koi se zalaga USAID Proektot za osnovno obrazovanie, a koi se vo soglasnost so sovremenite trendovi na stavawe na ocenuvaweto vo funkcija na podobruvawe na u~eweto. Cenevme deka na~inot na koj toa e napraveno i primerite {to se dadeni se podednakvo primenlivi vo Makedonija kako i vo Irska. Povrzuvaweto na delovite od tekstot so irskata zakonska regulativa ne ja namaluvaat upotreblivosta na priodite kaj nas. Tekstot e preveden bez nikakvi izmeni, osven {to se izostaveni dvata posledni prilozi {to se odnesuvaa na barawata {to proizleguvaat od zakonskata regulativa vo Irska i ulogata na razli~ni institucii vo Irska {to se povrzani so u~eweto na decata. Gorica Mickovska, rakovoditel na komponentata Unapreduvawe na ocenuvaweto vo USAID Proektot za osnovno obrazovanie
__________________ 1 PSI General Licence No: 2005/08/01, Licence to Re-use Public Sector Information under the European Communities (Re-use Public Sector Information) Regulations 2005 (Sl 279/05).
Voved
Dokumentot Ocenuvawe na napredokot i postigawata na u~enicite e izgotven za da im pomogne na nastavnicite da gi zgolemat znaewata i razbiraweto za ocenuvaweto, kako i da im pomogne na u~ili{tata vo sozdavaweto i sproveduvaweto na politikata za ocenuvaweto. Upatstvata sodr`at primeri kako nastavnicite da sobiraat informacii za napredokot i postigawata na u~enicite, kako da gi koristat takvite informacii za da ja podobruvaat nastavata i u~eweto i kako da gi informiraat za rezultatite od ocenuvaweto site onie koi{to se zainteresirani za obrazovanieto na decata. Dokumentot opfa}a ~etiri temi. Temata 1 - Povtorno razgleduvawe na ocenuvaweto gi prezentira dvata priodi kon ocenuvaweto - ocenuvaweto zaradi u~ewe (OZU) i ocenuvaweto na nau~enoto (ONN). Ovie priodi se izgradeni vrz ~etirite celi na ocenuvaweto izlo`eni vo Programite za osnovno obrazovanie (1999) - formativnoto, sumativnoto, evalvaciskoto i dijagnosti~koto. Ovaa tema nakratko gi opi{uva OZU i ONN, a dopolnitelni detali se dadeni vo Temata 3. Temata 2 - Metodi za ocenuvawe vo nastavata dava pregled na razli~nite metodi {to gi koristat nastavnicite vo ocenuvaweto na u~eweto na decata. Ovde, isto taka, se vklu~eni i opisi kako nastavnicite gi koristat ovie metodi, poddr{kata na u~eweto na decata i podobruvaweto na nastavata. Temata 3 - Podetalen pogled na OZU i ONN gi sporeduva i gi sprotivstavuva dvata priodi vo ocenuvaweto. Za da poka`e kako vo praktika bi izgledale ovie dva priodi se koristat pet aktivnosti na ocenuvaweto - sobirawe informacii, bele`ewe, interpretirawe, koristewe i izvestuvawe. Temata 4 - U~ili{nata politika za ocenuvaweto dava soveti za razvojot na politikata za ocenuvawe vo u~ili{tata. Istaknati se zakonskite barawa za bele`ewe i za soop{tuvawe na informaciite za napredokot i postigawata na u~enicite. Vo Prilogot A se dadeni dopolnitelni informacii za metodite na ocenuvawe vo nastavata kako dopolnenie na Temata 2 so materijali {to mo`at da se fotokopiraat za nekoi od metodite prika`ani vo Prilogot B.
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
Ovoj prikaz na praktikata na eden nastavnik na ~asovite poka`uva kolku (kako {to se sugirira vo Nastavnite programi za osnovno u~ili{te) ocenuvaweto pretstavuva integralen del na site podra~ja na nastavnite programi i deka toa gi opfa}a raznovidnite aspekti na u~eweto (Nastavni programi za osnovno obrazovanie, Voved, str. 18). Vo ovoj primer procesot na ocenuvawe mu obezbeduva na nastavnikot informacii {to mu se potrebni za da donesuva zna~ajni odluki za nastavata i za procesot na u~eweto pravej}i izbor na obrazovni zada~i, identifikuvaj}i soodvetni nastavni metodi, planiraj}i aktivnosti za u~eweto, izbiraj}i prigodni materijali, diferenciraj}i go u~eweto i davaj}i im na decata povratni informacii kolku dobro gi re{avaat zada~ite. Vakvite sekojdnevni aktivnosti go stavaat ocenuvaweto vo samiot centar na nastavata i na u~eweto.
deli zavisno od celta na ocenuvaweto i metodite {to se koristat. Sobranite informacii go zbogatuvaat razbiraweto na nastavnikot za toa {to i kako u~enikot u~i. Nastavnikot gi koristi vakvite informacii za da gi planira aktivnostite za u~ewe bazirani vrz soodvetni obrazovni celi od nastavnite programi i vrz ona {to deteto prethodno go u~elo. Preku ocenuvaweto nastavnikot dobiva seopfatna slika za kratkoro~nite i dolgoro~nite potrebi na deteto i spored toa ja planira i idnata rabota (Nastavni programi za osnovno obrazovanie, Voved, str. 17). Koristej}i gi na takov na~in informaciite od ocenuvaweto, nastavnikot dava poddr{ka i go pro{iruva u~eweto na u~enikot. Zatoa, ocenuvaweto pretstavuva del od ona {to nastavnikot go pravi sekoj den vo svojata nastava, kako {to e prika`ano na dijagramot 1.
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
Ocenuvaweto pretstavuva proces na sobirawe, bele`ewe, interpretirawe, koristewe na informaciite i izvestuvawe za napredokot i postigawata na u~enikot vo steknuvaweto znaewa, sposobnosti i stavovi.
Bez ogled na toa dali nastavnikot postavuva pra{awa i gi slu{a odgovorite od decata, dali gi nabquduva decata kako rabotat vrz odredena zada~a ili gi koristi rezultatite od nekoj nedelen test za da dade informacii za nastavata i u~eweto, ocenuvaweto vklu~uva mnogu aktivnosti koi{to se preklopuvaat i koi{to ~esto se simultani - sobirawe, bele`ewe, interpretirawe, koristewe i izvestuvawe na informaciite. Vakvite aktivnosti se slu~uvaat za nekolku sekundi ili, pak, vo period od nekolku denovi ili ne-
10
Koristi soodvetni metodi i strategii za organizirawe na nastavata. Istra`uva so decata kako izgleda uspe{noto u~ewe.
Vo Nastavnite programi se istaknuva deka ocenuvaweto ima ~etiri funkcii - formativna, sumativna, evalvaciska i dijagnosti~ka. Vo Povtornoto razgleduvawe na ocenuvaweto vo osnovnoto u~ili{te ovie upatstva se baziraat na tie funkcii i se fokusiraat na dva glavni priodi vo ocenuvaweto: ocenuvawe zaradi u~ewe (OZU); ocenuvawe na nau~enoto (ONN). Ovie zaemno povrzani i komplementarni aktivnosti gi naglasuvaat dvata aspekti na ocenuvaweto koi{to imaat centralno mesto vo rabotata na nastavnikot: Nastavnikot sekojdnevno gi koristi podatocite kako osnova za nastavata i za u~eweto (OZU). Nastavnikot vo odredeni periodi gi bele`i napredokot i postigawata na decata so cel da gi informira roditelite2, drugite nastavnici i drugite relevantni lica (ONN).
__________________ 2 Vo ovie upatstva terminot roditeli se odnesuva na onie lica koi vodat primarna gri`a za razvojot i obrazovanieto na svoite deca. Toa se tatkoto i majkata na deteto i/ili negovite starateli.
~uva ocenuvawe na ona {to nekoe dete nau~ilo na krajot na odreden period, kako {to e na krajot na edna lekcija, na krajot na nedelata, polugodieto ili u~ebnata godina. Naglaskata na ONN e vrz mereweto na komulativniot napredok na deteto vo postignuvaweto na celite na nastavnite programi. Ocenkata ili zbirot na osvoenite bodovi ~esto e edinstvena povratna informacija {to ja dobiva deteto. Dokolku vakvite rezultati mu koristat samo na nastavnikot, tie mo`at da imaat ograni~ena vrednost za deteto, osven ako nastavnikot preku niv ne gi identifikuva su{testvenite informacii {to tie gi davaat za napredokot i postigawata na deteto i mu gi ka`e na deteto. ONN, isto taka, mu pomaga na nastavnikot da ja planira idnata rabota, da postavuva novi zada~i, da obezbeduva povratni periodi~ni informacii i informacii za ocenuvaweto na krajot na u~ebnata godina. Nastavnikot gi koristi informaciite od ONN za da gi soop{ti prvenstveno na roditelite i na drugite nastavnici. Inspektorot od Ministerstvoto za obrazovanie i nauka mo`e da ima uvid vo podatocite od ocenuvaweto za da utvrdi dali se realiziraat standardite za jazi~nata i matemati~kata pismenost i/ili da go oceni napredokot vo realizacijata na nastavnite programi kako del od celokupniot proces na evalvacija na u~ili{teto. Pedago{ko-psiholo{kata slu`ba mo`e, isto taka, da ima pristap do informaciite sobrani preku ONN so cel da raboti zaedno so u~ili{teto vo zadovoluvaweto na obrazovnite potrebi na oddelni u~enici. Vo Temata 3 od ovie upatstva podetalno se prika`ani OZU i ONN i akronimite se napi{ani so zacrneti bukvi za polesno da se razlikuvaat. Tamu se sporeduvaat i se pravi razlika me|u dvata priodi koristej}i gi pette aktivnosti vo procesot na ocenuvaweto: sobiraweto, bele`eweto, interpretiraweto, koristeweto i izvestuvaweto na informaciite za napredokot i postigawata na u~enikot.
11
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
: 2 A TEM I D O T E ME W A V NU E C O A NA T A V TA S A N VO
Ovaa tema sodr`i vovedni informacii za raznovidnosta na metodite za sobirawe i koristewe na informacii za toa kolku dobro decata u~at vo u~ili{teto. Izborot na metodite se dvi`i od nabquduvawe i postavuvawe pra{awa kako del od sekojdnevnata nastava, pa s do poformalnite i postruktuiranite metodi kako {to e standardiziranoto testirawe. Koristej}i kombinacija na metodite, nastavnikot dobiva podatoci za napredokot i postigawata na decata. Vrz osnova na ovie podatoci, toj planira kako najefektivno da im pomaga vo nivnoto u~ewe vo idnina. Ne seto ona {to deteto go izu~uva mo`e da se testira nitu, pak, e potrebno za s da se dava ocenka. Vo sorabotka so kolegite, nastavnikot mo`e da gi koristi Nastavnite programi za osnovno obrazovanie za da gi opredeli prioritetite za toa za {to deteto treba da se osposobi da pravi i da razbira vo odnos na znaewata, sposobnostite, vrednostite, stavovite i sklonostite. Toj ponekoga{ }e se fokusira na u~eweto na deteto povrzano samo so opredelen nastaven predmet, a drug pat na u~eweto raboti zaedni~ki za pove}e predmeti. Otkako }e odlu~i {to treba da se ocenuva, nastavnikot odreduva kako toa }e bide ocenuvano i kako }e se koristat informaciite od ocenuvaweto. Najgolem del od ocenuvawata nastavnikot gi vr{i intuitivno dodeka, pak, izvesen del se planiraat so posebni nameni. Intuitivnoto ocenuvawe i planiranoto ocenuvawe se komplementarni i obete se potrebni ako nastavnikot treba da dobie seopfatna slika za napredokot i postigawata na sekoe dete. Na primer, pri davaweto pomo{ na grupa na povozrasni u~enici da izgotvat plan na izlagaweto za nivnata poseta vo najbliskiot park, nastavnikot zabele`uva deka kaj edno dete formulacijata pod bukvata a ne e to~na, a deka kaj drugo dete istoto se slu~uva i kaj formulaciite pod bukvite v i g. Ova mo`e da go pottikne nastavnikot da planira izvesno naso~eno nabquduvawe kaj ovie dve deca vo tekot na slednite nekolku dena. Preku fokusiranoto nabquduvawe, nastavnikot mo`e da ja identifikuva potrebata da mu pomaga na nekoe od decata vo izgotvuvaweto na formulaciite navedeni pod bukvite v, o, g i p. Preku interpretiraweto na golem del od informaciite za toa kako decata gi razmenuvaat znaewata so svoi zborovi, preku mol~ewe, preku nivnite aktivnosti i interakcii, nastavnikot mo`e da go balansira intuitivnoto i planiranoto ocenuvawe za sekoe dete kako u~enik da ima korist od niv. Ovaa tema mu pomaga na nastavnikot da dade odgovor na slednive pra{awa:
Kako }e ocenuvam? Kako }e gi koristam informaciite {to }e gi sobiram? Vo ovaa tema se davaat informacii za osum metodi na ocenuvawe i se prika`uva kako tie mo`at da se koristat za OZU i ONN (vidi Tema 1 i Tema 3). Tie metodi se: samoocenuvaweto, razgovorite so u~enicite, ocenuvaweto na portfolio, izgotvuvaweto mislovni mapi, postavuvaweto pra{awa, nabquduvaweto na rabotata na u~enicite od strana na nastavnikot, zada~i i testovi izgotveni od strana na nastavnikot i standardiziranoto testirawe. I pokraj toa {to postojat mnogu drugi metodi koi{to nastavnicite mo`at da gi koristat i gi koristat, vo ovie upatstva se koristat navedenite osum metodi za da se prika`e raznovidnosta na metodite za ocenuvawe i korisnosta od kombiniraweto na metodite. Nitu edna metoda za ocenuvawe, sama po sebe, nema da mu obezbedi dovolno korisni informacii na nastavnikot. Vpro~em, sekoja metoda obi~no vklu~uva koristewe i na drugi metodi vo pogolem ili vo pomal obem, na primer, izgotvuvaweto zada~i od strana na nastavnikot mo`e, isto taka, da vklu~uva i postavuvawe pra{awa i nabquduvawe na decata. Vo ovie upatstva, sekoja metoda se opi{uva vo pogled na slednive pra{awa: Koja e celta na ovaa metoda za ocenuvawe? Kako se koristi taa metoda? Koi informacii treba da se bele`at? Kako }e se koristat tie informacii? Metodite se prika`ani preku primeri od praktikata. Vakvite primeri, navedeni kako reprezentativni primeri na aktivnosti, pomagaat da se poka`e kako tie metodi funkcioniraat vo nastavata na ~asovite. Reprezentativnite primeri na aktivnosti se fokusiraat na odredeni nastavni predmeti ili podra~ja od nastavnite programi i na odredeni oddelenski nivoa. Me|utoa, mnogu od tie metodi mo`at da se koristat i vo drugi nastavni predmeti ili podra~ja od nastavnite programi, a mo`at da se adaptiraat i za drugi oddelenski nivoa3. Reprezentativnite primeri na aktivnosti zapo~nuvaat so kratok pregled na relevantnite podra~ja od nastavnite programi, nas-
__________________ 3 Kaj nekoi od reprezentativnite primeri na aktivnostite, za nastavnicite se koristat nivnite imiwa, a kaj drugi primeri na aktivnosti se koristat prezimiwata na nastavnicite. Ova ja odrazuva raznovidnosta na praktikata vo osnovnite u~ili{ta vo Irska.
15
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
Razgovori so u~enici
Samoocenuvawe
Standardizirano testirawe
tavniot predmet, nastavnata tema, tematskata edinica, programskata cel, oddelenskoto nivo/nivoa {to se sodr`at vo Nastavnite programi za osnovno u~ili{te, a koi{to mo`at da se pogledaat ili da se simnat od veb-stranicata http://www.curriculumonline.ie. Kaj reprezentativnite primeri koi se fokusiraat na nastavata po angliski jazik se koristi znakot / kade se prika`ani odnosnite nastavni temi i nastavni edinici. Ovaa strategija gi zema predvid informaciite dadeni vo Dopolnitelniot pomo{en materijal po angliski jazik objaven vo 2005 godina. Osumte metodi za ocenuvawe na dijagramot 2 se prika`ani vo kontinuum. Metodite pomesteni na levata strana se onie vo koi{to deteto ima vode~ka uloga vo ocenuvaweto na svojata rabota, a na desnata strana od kontinuumot se nao|aat onie kade nastavnikot ima zna~ajna uloga vo vodeweto na ocenuvaweto. I pokraj toa {to nitu edna metoda ne se koristi samo za OZU ili samo za ONN, onie na levata strana na kontinuumot (vo koi deteto ima vode~ka uloga) obi~no pove}e se fokusirani na OZU, dodeka, pak, onie na desnata strana obi~no se fokusirani na ONN.
Diskusijata za metodite na ocenuvawe vo ovaa tema go sledi redosledot prika`an na dijagramot 2. Sekoja metoda e prika`ana kako poseben del. Samoocenuvawe Razgovori so u~enici Ocenuvawe na portfolio Izgotvuvawe na mislovni mapi Postavuvawe pra{awa Nabquduvawe na rabotata na u~enicite od strana na nastavnikot Zada~i i testovi izgotveni od nastavnikot Standardizirano testirawe na str. 16 na str. 24 na str. 28 na str. 33 na str. 39
Samoocenuvawe
[to se podrazbira pod samoocenuvawe?
16
Decata se vklu~eni vo samoocenuvaweto koga tie ja razgleduvaat svojata sopstvena rabota na eden reflektiven na~in, gi identifikuvaat aspektite na ona {to e dobro i na ona {to bi mo`elo da se podobri, a potoa postavuvaat sopstveni celi za svoeto ponatamo{no u~ewe. Samoocenuvaweto ja vklu~uva metakognicijata procesot da se bide svesen za i da se razmisluva za sopstvenoto u~ewe. Sposobnostite za samoocenuvawe gi vklu~uvaat efektivnoto postavuvawe pra{awa, razmisluvaweto, re{avaweto problemi, komparativnata analiza i sposobnosta da se razmenuvaat mislewa na raznovidni na~ini. Samoocenuvaweto mo`e da se koristi od strana na deca na site nivoa na sposobnosti i vo site obrazovni podra~ja. Na na~ini {to soodvetstvuvaat na vozrasta, toa mo`e da se koristi vo tekot na celoto osnovno u~ili{te i po site nastavni predmeti. Diskusiite so celata paralelka, razgovorite vo grupi ili poedine~nite razgovori pretstavuvaat osnova za samoocenuvaweto. Gledaj}i primeri na samoocenuvawe vo nastavata, deteto mo`e da gi koristi sposobnostite za samoocenuvawe vo izgotvuvaweto nacrti, revidiraweto, ureduvaweto i objavuvaweto na del od svoite pismeni sostavi. Toa mo`e da gi koristi ovie sposobnosti pri izborot na najdobrite primeroci na svojata rabota i da gi vklu~uva vo portfolioto po op{testvo, ekologija i prirodni nauki, zdravstveno obrazovanie (op{testveno i li~no) ili umetni~ko obrazovanie. (Vidi Tema 2, str. 28-32 za podetalni informacii za ocenuvawe na portfolio.) Samoocenuvaweto mo`e da ima, isto taka, kriti~na uloga vo sostavuvaweto, pretstavuvaweto i zapi{uvaweto na muzi~ki kompozicii. Vodeweto portfolio kako li~na evidencija za napredokot i revidiraweto na negovata sodr`ina go pottiknuva deteto za samoocenuvawe pomagaj}i mu da gi razjasni celite i da si postavuva novi obrazovni celi. Portfolioto mo`e da se koristi za da se pottiknuva razmisluvaweto, kako verbalnoto taka i neverbalnoto, i razvivaweto na poslo`enite mislovni sposobnosti. Za da se dokumentira samoocenuvaweto i razmisluvaweto na deteto za sopstvenite produkti ili zbirki, mo`e da se koristi dnevnik za u~ewe.
Razvivaj}i samodoverba toa se ~uvstvuva posigurno i znae deka ne sekoga{ ima za s pravilen odgovor. Na vakov na~in, samo-ocenuvaweto pridonesuva za sozdavawe pozitivna klima na ~asovite vo koja analizata na gre{kite se smeta za centralno vo procesot na u~ewe. Rezultatite od samoocenuvaweto na deteto (na primer, dnevnicite za u~ewe, portfolijata, pismenite sostavi) mo`at da se razgleduvaat so negovite roditeli vo tekot na namenskite razgovori na roditelot so nastavnikot. Ova mo`e da im dade na roditelite pove}e informacii za u~eweto na deteto od gledna to~ka na samoto dete.
Koi novi raboti gi nau~iv? Koi raboti smetam deka se te{ki? [to napraviv za da si pomognam sebesi kaj te{kite zada~i?
Programsko podra~je: Nastaven predmet: Nastavna tema: Tematska edinica: Programska zada~a: Oddelensko nivo:
Umetni~ko obrazovanie Vizuelni umetnosti Izgotvuvawe konstrukcii Nabquduvawe i reagirawe Deteto da se osposobi da ja pregleduva svojata rabota i da zboruva za nea i za rabotata na drugi deca. Treto i ~etvrto oddelenie Na decata od treto i ~etvrto oddelenie od strana na g-din Birn im e dadena zada~a da izgotvat model na most. Tie ve}e u~ele za mnogu vidovi mostovi vo tekot na prethodnite nekolku ~asovi. G-din Birn saka da im poka`e deka tie gi razbiraat osnovnite funkcii na eden most, negovata konstrukcija i negovite karakteristiki. Decata treba da go poka`at planot na mostot {to go nacrtale i treba da ka`at zo{to mostot e napraven na takov na~in. Tie mo`at da koristat kakvi i da e materijali soodvetni za da go izrabotat mostot. Nastavnikot ve}e ima diskutirano so decata za va`nite elementi vo planiraweto i izgotvuvaweto na eden vakov model so oddelenieto. Slednava lista za samoocenuvawe se koristi otkako modelot }e bide izraboten.
Materijali
Decata go popolnuvaat analiti~kiot list so {tiklirawe ili so boewe na soodvetnoto nivo na kvalitet koj{to tie smetaat deka nivniot model go poka`uva. Pravej}i razliki vo sposobnostite na decata, g-din Birn im pomaga na nekoi deca da go koristat analiti~kiot list taka {to }e gi ~itaat iskazite i }e razgovaraat za toa {to tie mislat za kvalitetot na nivnite mostovi. Varijaciite vo ovoj analiti~ki list mo`e da se odnesuvaat na pro{iruvawe na rasponot na kvalitetot mo`ebi na ~etiri nivoa. Na primer, za decata koi imaat pogolemo iskustvo vo koristeweto na listi za analiti~ko ocenuvawe ova mo`e da vklu~uva i zapoznavawe na decata so o~ekuvanite standardi ili nivoa na kvalitet pred tie da zapo~nat so izgotvuvaweto na modelot i demonstrirawe kako vakvite modeli bi izgledale poka`uvaj}i im sli~ni modeli izgotveni od drugi deca.
Programsko podra~je/ nastaven predmet: Nastavna tema: Tematska edinica: Programska zada~a: Oddelensko nivo:
Matematika Forma i prostor 3-D formi Deteto da se osposobi da ja prou~uva vrskata me|u 2-D i 3-D formi. Prvo i vtoro oddelenie U~ili{teto vo koe Rej izveduva nastava ve}e izvesno vreme raboti na samoocenuvaweto so decata od po~etnite oddelenija pa s do {esto oddelenie. Bidej}i decata od prvo i vtoro oddelenie ve}e imaat raboteno na samoocenuvaweto tie se naviknati na ovoj proces. Rej ~esto gi pottiknuva da rabotat vo parovi ili vo mali grupi i da diskutiraat kako se ~uvstvuvaat vo vrska so sopstvenoto u~ewe. Toj ponekoga{ raboti so site deca zaedno. Na krajot na eden ~as po matematika za vidovite formi, vo mesec maj, toj gi pottiknuva decata da razmisluvaat i da ka`uvaat za ona {to go u~ele. Pritoa za niv podgotvuva nekoi
naso~eni pra{awa: Kade imav problemi? [to napraviv? [to najmnogu mi pomogna? Kogo go pra{av za toa? Koja nova rabota ja nau~iv?
Toj im sugerira nekoi mo`ni odgovori, a potoa im dava na decata dve minuti za da razmisluvaat. Rabotej}i so celata paralelka Rej gi islu{uva odgovorite na decata na sekoe pra{awe. (poseduva dobri matemati~ki sposobnosti): Jas mislam deka e te{ko da se zapomni razlikata me|u 2-D i 3-D formite. Tom (dobiva dopolnitelna pomo{ vo u~eweto): Nekoi imiwa se te{ki za ka`uvawe. Kjara: Pa, jas gi proveriv 3-D formite vo kat~eto po matematika za imiwata {to ne mo`ev da gi zapomnam. [ejn: Jas tuku{to ja pra{av Dara. Mari-Kler: Jas go nau~iv zborot kvadar. Ana: Kvadarot e sli~en na kockata. Imaj}i gi predvid komentarite na decata, Rej pravi nara~ka za pove}e knigi za geometriski formi za potrebite na u~ili{nata biblioteka. Toj, isto taka, nabavuva nekolku kompjuterski programi za kolekcijata so obrazoven softver. Toj gi pottiknuva decata da prebaruvaat vo knigite i vo programite za da gi najdat odgovorite na nekoi od nivnite pra{awa. Pette pra{awa za samoocenuvaweto napi{ani so golemi bukvi Rej gi zaka~uva na oglasnata tabla vo u~ilnicata. Vo tekot na slednite nekolku sedmici, na krajot na ~asot po matematika im dava izvesno vreme za da razmisluvaat za pra{awata. Dodeka tie odgovaraat na pra{awata, toj na tri posposobni deca im dava mo`nost da ka`at za koi raboti smetaat deka bile te{ki taka {to site vo paralelkata mo`at da vidat deka sekoj mo`e da bide soo~en so nekakov predizvik dodeka u~i i deka toa e normalno! Ahmed
19
Rej obi~no gi pottiknuva decata svoite odgovori da gi ka`auvaat usno. Ponekoga{ bara tie da gi napi{at svoite odgovori, iako e svesen za toa deka samoocenuvaweto na decata mo`e da bide svedeno samo na ona {to nim im e lesno da go napi{at. Ponekoga{ poveduva razgovor so oddelni deca vo vrska so nivnoto ocenuvawe na sopstvenata rabota. Toj za bele`ewe mo`e da koristi i ~ek-lista koja{to pethodno ja podgotvil. (Vidi go primerot daden podolu.) Primer na lista za samoocenuvawe
Datum: 01.10.07 Imenuvawe na 2-D predmeti Ime Prvo oddelenie Klara Nur Vtoro oddelenie Julija Pat Xes Gi me{a kvadratot i pravoagolnikot. Ne mo`e da go imenuva. Ne mo`e da go izgovori. Gi me{a kvadratot i pravoagolnikot. kvadrat pravoagolnik krug triagolnik
^ek-listata mu pomaga na Rej da go naso~i planiraweto na ~asovite i mu pomaga da se potseti za {to saka da razgovara so roditelite na decata koga tie }e pobaraat sredba so nego podocna vo tekot na u~ebnata godina.
20
21
Otkako sekoja grupa }e ja izlo`i svojata rabota, g-|a Kaningam im dava na decata izvesno vreme za da razmislat za ona {to go nau~ile, kako rabotele zaedno vo grupite i do koj stepen gi zadovolile svoite kriteriumi za uspe{nost. Potoa, taa na site im dava po edna lista za evalvacija i im dava izvesno vreme da ja popolnat. Taa im pomaga na nekoi od pomalite deca i na nekoi deca so pomali sposobnosti. Potoa poveduva diskusija za nivnite idei i im pomaga da gi nabele`at. (Vidi ja listata za evalvacija popolneta od Aoife.) Primer na lista za evalvacija Ime: Datum:
Aoife OSaliven
1.Za {to u~e{e po geografija?
10.9 07
U~ev za Evropa.
London e pokraj rekata Temza. Alpite se najvisok planinski venec. Planinata Vezuv e vo Italija. 3.Dali se poka`a kako dobar ~len na timot? Da. 4. Navedi edna pri~ina za tvojot odgovor. Jas go sproveduvav prou~uvaweto baraj}i informacii na veb-stranicata dodeka drugite vr{ea drugi prou~uvawa.
5.[to bi mo`el podobro da napravi tvojot tim sledniot pat? Bi mo`ele geografskata karta
ja obele`ime pojasno.
da
Komentar na nastavnikot:
Aoife, tvojata proektna zada~a e dobro izgotvena. Geografskata karta na tvojot tim e lesno ~itliva!
G-|a Kaningam gi pro~ituva site listi za evalvacija do krajot na nedelata. Vo petokot nautro taa im gi vra}a na decata i im dava izvesno vreme da gi pro~itaat nejzinite komentari. Dodeka paralelkata gi ~ita poedine~no svoite listi, g-|a Kaningam gi pottiknuva onie deca koi{to sakaat da gi prodiskutiraat so nea za nejzinite komentari.
Programsko podra~je/ nastaven predmet: Nastavna tema: Tematska edinica: Programska zada~a: Oddelensko nivo:
Matematika Broevi Dropki Deteto da se osposobi da gi izrazuva nepravilnite dropki kako me{ani broevi i obratno i da gi stava na brojna oska. Petto i {esto oddelenie Inion Ui Mur~u izveduva nastava vo petto oddelenie. Vo paralelkata ima dvaeset i sedum deca. Mnogu od niv se so niski sposobnosti po matematika. Za niv apstraktnite koncepti pretstavuvaat poseben predizvik. Vo petokot nautro Inion Ui Mur~u im objasnuva deka }e rabotat so dropki vo tekot na idnata nedela. Taa go povtoruva onoj materijal {to ve}e e u~en. Na krajot na ~asot za povtoruvawe taa gi pottiknuva u~enicite da gi popolnat svoite tabeli ZSN ({to znam, {to sakam da znam, {to nau~iv). Nekoi tabeli ZSN na decata se prika`ani podolu.
Dropkite se Sakam da pomali od znam za eden. nepravilnite dropki. Zita znae mnogu za niv.
Dropkite Ne razbiram mo`at da {to e toa se sobiraat me{an broj. do brojot eden.
4
Popolni na po~etokot na lekcijata
4
Popolni na krajot na lekcijata
4
Popolni na po~etokot na lekcijata
4
Popolni na krajot na lekcijata
Inion Ui Mur~u pri planiraweto na ~asovite po matematika za narednata nedela nabrzina gi pro~ituva popolnetite tabeli. Taa proveruva dali gi vklu~ila site sodr`ini navedeni vo kolonata [to sakam da znam, na primer, identifikuvaweto na me{ani broevi od neposrednata okolina na decata (broevi na ~evli, pakuvawa na prehranbeni proizvodi) i prou~uvaweto {to tie broevi zna~at. Vo tekot na sedmicata taa go pottiknuva sekoe dete da raboti na sodr`inata na zada~ata za koja{to saka da znae ne{to pove}e. Nekoi deca nosat primeroci od svojot dom, nekoi proveruvaat vo kompjuterskite programi, drugi koristat Internet za da najdat informacii, a drugi, pak, ~itaat vo knigite od bibliotekata ili vo u~ebnicite. Nekoi deca postavuvaat pra{awa na Inion Ui Mur~u ili, pak, na nekoj svoj sou~enik. Pred Inion Ui Mur~u da ja zavr{i rabotata so dropkite, taa bara od sekoe dete da ja popolni svojata tabela naveduvaj}i najmalku edna sodr`ina {to ja nau~ilo.
23
Nekoi tabeli ZSN na decata se prika`ani podolu. Tabelata ZSN na [on Tabelata ZSN na Adi
Dropkite se Sakam da pomali od znam za eden. nepravilnite dropki. Zita znae mnogu za niv.
4
Popolni na po~etokot na lekcijata
Nau~iv deka izvesni dropki se pogolemi od brojot eden. Ako e pogolema od brojot eden taa e nepravilna dropka.
4
Popolni na krajot na lekcijata
Dropkite Ne razbiram Me{anite mo`at da {to e toa broevi se se sobiraat me{an broj. nao|aat do brojot nasekade. Jas eden. sum visok 12 1/5. Toa e me{an broj - toa e eden broj i edna dropka.
4
Popolni na krajot na lekcijata
Inion Ui Mur~u gi sobira tabelite. Taa gi koristi popolnetite tabeli na ~asovite pri povtoruvaweto za dropkite, pri davaweto doma{ni zada~i i pri izgotvuvaweto diferencirani testovi za nejzinata paralelka. Primer na doma{na zada~a Doma{na zada~a po matematika, 14 januari: 1. Napi{i 5 me{ani broevi. 2. Nabele`i 5 dropki {to pravat eden koga }e gi sobere{. 3. Dali 3/4 i 1/2 go pravat brojot eden? 4. Dali se nepravilni dropki > 1? 5. Napi{i 5 nepravilni dropki. Mir~u gi sobira tabelite kako del od svojata dokumentacija za sekoe dete. Taa smeta deka tabelite mnogu pomagaat pri razgovorite so roditelite za napredokot na nivnite deca i pri pi{uvaweto na svidetelstvata na u~enicite na krajot na u~ebnata godina.
Razgovori so u~enici
[to pretstavuvaat razgovorite so u~enicite?
24
Namenskite razgovori vo kontekstot na ocenuvaweto zna~at deka onie koi{to se zainteresirani za u~eweto na deteto vo tekot na eden planiran ili incidenten razgovor gi razmenuvaat svoite soznanija i razbirawe za rabotata na deteto, za na~inite na rabotata i za rezultatite. Vo odredeni vremenski periodi vo tekot na u~ebnata godina rabotata i napredokot na deteto mo`e da bidat predmet na razgovorite me|u deteto i negoviot nastavnik, ili na nastavnikot i roditelite ili, pak, na site niv zaedno.
za~estenosta ne se tolku va`ni kolku {to se u~estvoto na deteto i vrednuvaweto na takvata praktika. Predmet na razgovor mo`e da bide poedine~en trud vo u~eweto (pismen sostav, crte` ili proekt) ili, pak, op{ti obrazovni iskustva kako {to se IKT ili u~estvoto vo dramska sekcija ili, pak, nekoi sportski aktivnosti na otvoren teren. Razgovorot treba da bide neformalen i da ne bide neprijaten. Osnovna cel e razgovorot da se odnesuva za rabotata vo u~ili{teto. Vo podocne`nata faza ili, pak, so decata vo pogornite oddelenija, nastavnikot mo`e da go koristi namenskiot razgovor za da dade ocenka za odreden poedine~en trud koj{to deteto go izgotvilo. Osnovna }e bide diskusijata za kriteriumite: [to e toa {to go pravi ovoj trud da bide dobar? Kako toj mo`e da se podobri? Za ovaa aktivnost korisna bi bila i edna ednostavna lista za analiti~ko ocenuvawe. Analiti~kata lista pretstavuva instrument za ocenuvawe koj{to gi opi{uva razli~nite nivoa na kvalitet na eden poseben trud. (Vidi go prilogot A, str. 78 za pove}e informacii za listata za ocenuvawe.) Primerot na aktivnosta 2.6 na slednata stranica pretstavuva primer kako edna lista za ocenuvawe mo`e da se koristi so deca od {esto oddelenie za da se ocenat nivnite pismeni sostavi. Klimata vo u~ilnicata pretstavuva zna~aen faktor vo procesot na realiziraweto razgovori so u~enicite. Decata treba da znaat i da prifatat deka tie nema da bidat ispituvani za vreme na razgovorite so nastavnikot i deka mo`e da go ka`uvaat ona {to go mislat za svojata rabota vo odredena aktivnost ili obrazovno podra~je. Poverojatno e deka razgovorot }e bide uspe{en vo atmosfera vo koja{to se po~ituvaat mislewata na decata i se pottiknuvaat da gi izrazat. Decata, isto taka, imaat potreba da vidat deka razgovorot pretstavuva mo`nost da nau~at ne{to i za sebe kako u~enici. Primerot na aktivnosta 2.7. na str. 26 dava prikaz na eden razgovor me|u nastavnik i dete vo sredina koja dava poddr{ka.
25
Primer na aktivnost 2.6. Koristewe lista za ocenuvawe kako del od razgovorot so u~enicite
Programsko podra~je: Nastaven predmet: Nastavna tema: Tematska edinica: Programski zada~i/celi: Jazici Angliski jazik Sposobnost i samodoverba vo koristeweto na jazikot / Pi{uvawe Pi{uvawe: razvivawe sposobnost, samodoverba i ve{tina za samostojno pi{uvawe Deteto da se osposobi da pi{uva, bez preformulirawe, za izvesna dadena ili izbrana tema vo ramkite na odredeni vremenski ograni~uvawa; da se osposobi vo pi{uvaweto da gi po~ituva normite vo vrska so gramatikata, interpunkcijata i pravopisot; da se osposobi da im pomaga na drugite vo korigiraweto na nivnite pismeni sostavi. Petto i {esto oddelenie Vospriemlivost na jazikot / pi{uvawe Pi{uvawe: sozdavawe i pottiknuvawe `elba za pi{uvawe Vospriemlivost na jazikot: sozdavawe i pottiknuvawe `elba za pi{uvawe Deteto da se osposobi da prima i da dava konstruktivni odgovori na pi{uvaweto. Petto i {esto oddelenie Decata od {esto oddelenie ja koristat listata za analiti~ko ocenuvawe dadena podolu za da ocenat izvesen sostav {to tie go napi{ale. Posebnite elementi vo analiti~kata lista se baziraat na onie {to go pravat sostavot da bide dobar, a koi{to prethodno bile diskutirani i dogovoreni me|u decata i nivniot nastavnik (kriteriumite za uspe{nost vo pi{uvaweto na pismen sostav). Mo`e da se koristi i druga analiti~ka lista za naredniot pismen sostav za ocenuvawe na interpunkcijata, na primer vo koristeweto navodnici, izvi~nici itn. Primer na analiti~ka lista za ocenuvawe
Karakteristika Struktura i dejstvo Pasusi Ne go napraviv toa dobro Mojot sostav nema jasen po~etok, sredina i kraj Imam premnogu (premalku) pasusi ili, pak, tie ne zapo~nuvaat na soodvetni mesta. Mojot sostav ne e tolku interesen Vo mojot sostav ne dadov opis na nekoj jak lik. Vlo`iv soliden trud Mojot sostav ima struktura i dejstvo, no nekoi od niv ne se jasni. Nekoi od pasusite se na vistinskoto mesto, no nekoi ne se. Vlo`iv mnogu golem trud Mojot sostav ima jasna struktura i dejstvo. Moite pasusi zapo~nuvaat na mestata vo sostavot kade ima promeni vo dejstvoto i pomagaat ~itatelot podobro da go sledi sostavot. Mojot sostav e mnogu interesen. Likovite vo sostavot se dobro opi{ani.
Zanimlivost Likovi
Mojot sostav e prili~no interesen. Vo mojot sostav opi{av najmalku eden jak lik
Sekoe razmisluvawe na deteto za negoviot pismen sostav pomaga da se razvivaat negovite sposobnosti za metakognicija (razmisluvaweto za sopstvenoto u~ewe). Klu~en rezultat na sekoj takov namenski razgovor e deka podednakvo i nastavnikot i u~enikot mo`at da razberat ne{to pove}e za u~eweto i za slednite ~ekori {to treba da bidat prezemeni vo davaweto poddr{ka na u~eweto. Pritoa, individualiziranata priroda na namenskiot razgovor zna~i deka nastavnikot mo`e da ja diferencira poddr{kata soodvetno na sposobnostite i potrebite na sekoe dete.
Programski zada~i:
Oddelensko nivo:
Jazici Angliski jazik Sposobnost i samodoverba vo koristeweto na jazikot / Pi{uvawe Pi{uvawe: razvivawe sposobnost, samodoverba i ve{tina za samostojno pi{uvawe Sposobnost i samodoverba vo koristeweto na jazikot: razvivawe sposobnost, samodoverba i ve{tina za samostojno pi{uvawe Deteto da se osposobi da steknuva raznovidni i dosledni usni iskustva vo odnos na jazikot kako del od procesot na pred-pi{uvaweto; da se osposobi da pi{uva samostojno preku eden proces na izgotvuvawe nacrt na pismeniot sostav, prerabotuvawe, redaktirawe i objavuvawe. Petto i {esto oddelenie
G-din Svift redovno gi koristi razgovorite so svoite dvaeset i {est u~enici od petto i {esto oddelenie. Toj planira vreme vo petok pretpladne za razgovor so mali grupi na u~enici. Na toj na~in decata dobivaat mo`nost da razgovaraat za svojata rabota po tri ili ~etiri minuti sekoja treta sedmica. Eve go razgovorot so [ejn vo vrska so pismeniot sostav koj{to paralelkata go izraboti prethodno vo tekot na sedmicata so naslov: Eden NLO aterira ovde v~era. G-din Svift: Pa [ejn, {to misli{ za toa {to si go napi{al ovde? Dali si zadovolen so sostavot? [ejn: Ne znam... malku e kratok, pretpostavuvam. G-din Svift: Pa spored mene toj ne e premnogu kratok. No, {to misli{ za sodr`inata? Dali mu go pri~ita sostavot na tvoeto drugar~e? [ejn: Da. Toj misli deka po~etokot e vozbudliv, no deka krajot e zdodeven. G-din Svift: A ti {to misli{ za toa? [ejn: Pa, jas mislam deka e vo red. Imam nekolku dobri re~enici na po~etokot - kratkite re~enici za koi{to razgovaravme porano pred da po~neme da go pi{uvame sostavot... za da ja napravam neizvesnosta pogolema. G-din Svift: Se slo`uvam. Vovedniot del ti e mnogu interesen. A koristi{ i nekoi morni~avi zborovi {to gi imavme nabele`ano na spisokot. No, se pra{uvam dali ti ima{e plan kakov }e bide krajot. Mislam deka toj zavr{uva premnogu brzo. [ejn: Pa da. Mi nedostigaa idei. Taka, jas samo go zavr{iv sostavot. G-din Svift: Vo red. Pa }e go prepravi{ li krajot? Zapomni deka nekoj koj{to go ~ita ovoj sostav saka da znae {to se slu~ilo so dvata glavni lika. Zatoa napi{i u{te eden nov pasus na krajot, no so malku pove}e informacii, samo za da go dovede{ sostavot do eden interesen zaklu~ok. Ako ti odi te{ko, dojdi kaj mene utre nautro i }e go pogledame sostavot povtorno zaedno. [ejn: Vo red nastavniku, tuk{to razmisliv za eden podobar kraj na sostavot! Vo tekot na razgovorot, g-din Svift go upatuva [ejn kao da go odredi toa {to bi mo`elo da go podobri negoviot sostav. Postojat i drugi ne{ta na koi{to nastavnikot bi mo`el da se zadr`i, no toj go koristi ovoj razgovor za da go istakne krajot na sostavot, bidej}i neodamna vo paralelkata rabotele na gradeweto struktura na pismeni sostavi. [ejn sega }e napi{e vtora verzija na sostavot. Mo`ebi }e ima i izvesni natamo{ni mali izmeni pred da bide gotova kone~nata verzija. G-din Svift, isto taka, koristi sistem na drugar~iwa - partneri vo paralelkata za da gi upati decata eden na drug da si gi pro~itaat sostavite na konstruktiven na~in. Od sekoe dete se bara da nabele`i edna jaka strana i edna ideja za podobruvawe na sostavot na svoeto drugar~e - partner. Sekoj takov razgovor me|u nastavnikot i decata trae samo nekolku minuti, a za celata grupa se potrebni 50-55 minuti. G-din Svift e uveren deka vremeto pominato vo razgovori e dobro iskoristeno, imaj}i go predvid vistinskoto podobruvawe {to toj go zabele`al vo sostavite na decata.
27
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
Ocenuvawe na portfolio
[to pretstavuva portfolioto?
Decata, u{te na rana vozrast, mo`at da razvivaat sposobnosti za samoocenuvawe, postepeno prezemaj}i pogolema odgovornost za kvalitetot na svojata sopstvena rabota. Izgotvuvaweto portfolio pretstavuva korisen na~in da se pottiknuvaat vakvite sposobnosti. Portfolioto pretstavuva zbirka na trudovi na deteto koja go odrazuva negovoto u~ewe i razvojot vo tekot na izvesen vremenski period. Toa mo`e da obezbedi podatoci za napredokot vo u~eweto vo odredeno programsko podra~je, nastaven predmet, nastavna tema ili, pak, vo pove}e od niv zaedno, imaj}i ja vo fokusot opredelena tema. Nastavnite programi za osnovno u~ili{te prepora~uvaat koristewe na portfolija, kako i primeri na trudovi i proekti za ocenuvawe na u~eweto vo oddelni nastavni predmeti: galski jazik, angliski jazik, matematika, prirodni i op{testveni nauki, fizi~ko i zdravstveno obrazovanie, vizuelni umetnosti, muzi~ko obrazovanie i dramski aktivnosti. Vo zavisnost od negovata cel, portfolioto mo`e da se koristi vo tekot na edna u~ebna godina, polugodie ili vo izvesen pokratok vremenski period. Portfolijata, isto taka, davaat mo`nosti za zaedni~ko ocenuvawe koga nastavnikot i deteto zaedno go razgleduvaat i razgovaraat za trudot, identifikuvaj}i gi pozitivnite karakteristiki i to~kite za negovo podobruvawe. Portfolijata mo`at da bidat vo vid na otpe~ateni listovi i/ili elektronski portfolija. Elektronskoto portfolio, poznato i kako e-portfolio ili digitalno portfolio, pretstavuva zbirka na trudovi na deteto sostavena koristej}i pi{ani trudovi vo elektronska verzija, prezentacija, multimediumsko tvore{tvo, mislovni mapi, softver so baza na podatoci i/ili tabelarni pregledi, i toa se kompletira od strana na deteto. Pomalite deca mo`at da izgotvuvaat ednostavni prilozi od vidot tekst-i-ilustracija. E-portfolijata, isto taka, ovozmo`uvaat povrzuvawe na trudovite vo ramkite na edno portfolio (na primer, povrzuvawe na nekoj videofajl so izvesen dokument) i nadvor od portfolioto (na primer, povrzuvawe na nekoja veb-stranica so izvesna prezentacija). Vo upatstvata na NCCA, IKT vo Nastavnite programi za osnovno u~ili{te (2004) se veli deka izborot na primeri od elektronski trudovi }e se zgolemuva koga decata podobro }e se zapoznaat so izgotvuvaweto i odr`uvaweto na nivnite e-portfolija. Ova }e go stimulira nivniot interes vo koristeweto na IKT vo u~eweto i }e ja neguva nivnata sposobnost da go ocenuvaat svojot sopstven trud (str.35). E-portfolijata mo`e da se a`uriraat i da se vodat interaktivno, {to ovozmo`uva razmena na trudot na deteto so drugi deca i za~uvuvawe na podatocite vo kompjuter vo ramkite na paralelkata i na u~ili{teto. Vo primerot na aktivnosta 2.9. koj{to sledi podolu se opi{uva primer na edno takvo e-portfolio.
28
Pra{awa {to nastavnikot mo`e da gi postavuva pri planiraweto kako da se koristi portfolioto
29
Zo{to go koristam portfolioto? Kakvi znaewa }e ocenuvam? Koj nastaven predmet(i)/sposobnosti/koncepti/ sklonosti }e ocenuvam? Kako portfolioto }e pridonese vo ocenuvaweto na napredokot i postigawata na deteto? Kolkav vremenski period toa }e opfa}a polugodie, mesec, cela u~ebna godina? (Pokusite periodi }e im odgovaraat na pomalite deca.) Kolkav }e bide obemot na portfolijata? Kade }e gi ~uvam? Dali e mo`no nivno elektronsko memorirawe? Koj }e go vr{i izborot na sodr`inata za portfolioto i kolku ~esto }e go pravi toa? Dokolku planiram da davam ocenki ili komentari na trudovite vo portfolioto, koi kriteriumi }e gi koristam za da gi ocenam? Kako decata }e gi znaat kriteriumite? [to }e stane so portfolioto na krajot od negovata upotreba? Dali portfolijata }e bidat prika`ani na po{irokata javnost (na primer, na roditelite, na drugite deca vo u~ili{teto, na sobirot vo u~ili{teto ili na nekoj otvoren den/ve~er) na u~ili{teto?
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
Programsko podra~je: Nastaven predmet: Nastavna tema: Tematska edinica: Programski zada~i:
Jazici Angliski jazik Vospriemlivost na jazikot / Pi{uvawe Pi{uvawe: sozdavawe i pottiknuvawe na `elba za pi{uvawe / Vospriemlivost na jazikot Deteto da se osposobi da izrazuva i da prenesuva reakcii vo vrska so pro~itanoto; da se osposobi da steknuva iskustva za interesni i bitni predizvici vo pi{uvaweto; da se osposobi da osoznava deka negoviot pismen trud se vrednuva. Petto i {esto oddelenie Sposobnost i samodoverba vo koristeweto na jazikot / Pi{uvawe Pi{uvawe: razvivawe na sposobnost, samodoverba i ve{tina za samostojno pi{uvawe Sposobnost i samodoverba vo koristeweto na jazikot Deteto da se osposobi da nabquduva / zabele`uva kako nastavnikot go podobruva pi{uvaweto. Petto i {esto oddelenie G-|a Kenedi izveduva nastava vo petto oddelenie i gi koristi portfolijata za da gi ocenuva trudovite na decata vo nastavata po angliski jazik vo tekot na u~ebnata godina. Taa im dava zada~a da napravat papki (so A3 format) i da gi dizajniraat koricite. Na po~etokot taa im ka`uva deka celta na portfolioto e da im poka`at na drugite lu|e, a i na samite sebesi kako nivnata rabota vo nastavata po angliski jazik se podobruva vo tekot na u~ebnata godina. Na sekoi dve sedmici g-|a Kenedi im dava na decata od paralelkata izvesno vreme da gi razgledaat svoite trudovi i bara od niv da go izberat onoj koj{to smetaat deka pretstavuva dobar trud. Na zadnata stranica od trudot tie pi{uvaat edna ili dve re~enici objasnuvaj}i zo{to toj trud e dobar. G-|a Kenedi gi ima napi{ano karakteristikite /kvalitetite na dobar trud na posteri i tie se izlo`eni na yidot od u~ilnicata taka {to taa i decata mo`at da se osvrnuvaat na niv. Tie obezbeduvaat osnova za korisni diskusii. So tekot na mesecite se zgolemuva zbirkata na trudovi vo sekoe portfolio. Kon krajot na u~ebnata godina sekoe portfolio ima okolu petnaesetina trudovi vklu~uvaj}i poetski trudovi, pismeni sostavi (nekoi od niv se vo deskriptivna forma, a drugi, pak, vo narativna), preraska`uvawa na novi raboti {to bile diskutirani na ~asovite i izve{tai za praznici i za u~ili{ni nastani. Tamu ima, isto taka, i jazi~ni zagatki i kratki kvizovi, {egi i stripovi. Decata gi ~uvaat portfolijata na edna polica vo bibliotekata na paralelkata. G-|a Kenedi e iznenadena kolku dobro tie se gri`at za svoite portfolija. Na krajot na u~ebnata godina paralelkata organizira prezentacija na portfolijata na koja sekoe dete ima samo po edna minuta vreme da raska`e pred paralelkata za svojata rabota i za izborot na svojot najdobar trud. Mnogu od decata se sposobni da ka`uvaat kako nivnata rabota na ~asovite po angliski jazik se podobruvala vo tekot na u~ebnata godina. Portfolijata predizvikuvaat golem interes i kaj roditelite na sostanokot so nastavnicite koga tie gi dobivaat izve{taite za svoite deca.
Programsko podra~je/ nastaven predmet: Nastavna tema: Tematska edinica: Programski celi:
Op{testveno, li~no i zdravstveno obrazovanie Jas samiot Samoidentitet Deteto da se osposobi da gi razbira i da ka`uva za svoite jaki strani, sposobnosti i karakteristiki; da se osposobi da gi prepoznava i da razmisluva za izborite {to toa gi pravi sekoj den. Prvo i vtoro oddelenie Jas samiot Vodewe gri`a za moeto telo Deteto da se osposobi da gi istra`uva razli~nite ne{ta {to negovoto telo mo`e da gi pravi; da se osposobi da razviva i praktikuva higienski naviki. Prvo i vtoro oddelenie Vo tekot na prvoto polugodie decata izgotvuvaat portfolija za toa {to nau~ile za `ivotnite na farmite. G-|a Farel rabotela so decata na izgotvuvaweto i a`uriraweto na razli~ni vidovi portfolija. Nekoi portfolija bile prezentirani vo fascikli so plasti~ni xebovi ili, pak, vo papki dodeka drugi deca koristele kutii za pica. Za da go pottiknuva kaj decata koristeweto na IKT vo u~eweto, g-|a Farel planira da koristi e-portfolija za ocenuvawe na znaewata na decata po op{testveno, li~no i zdravstveno obrazovanie. Nejzina cel e da ja dokumentira raste~kata svest i razbiraweto na decata za svoeto telo, kako i nivnite sposobnosti da vr{at dobar izbor. G-|a Farel zapo~nuva so davawe pomo{ na decata da otvorat nova papka na desktopot na kompjuterot vo u~ilnicata. Tie gi koristat svoite imiwa za svoite folderi. Koristej}i softver za pi{uvawe, g-|a Farel izgotvuva vovedno upatstvo na edna stranica za e-portfolijata (kako {to e prika`ano podolu) so koe mu pomaga na sekoe dete da go kompletira i da go za~uva svojot folder.
Oddelensko nivo:
Vovedno upatstvo za e-portfolijata Dobre dojdovte vo moeto prvo e-portfolio. Toa ka`uva s za mene. Moeto ime e ............................................................................................... Jas u~am vo ................................... oddelenie. Jas sakam da .............................................................................................. Jas se ~uvstvuvam sre}en koga ................................................................
32
G-|a Farel i decata koristat digitalna kamera za da napravat fotografii na sekoj od niv koi potoa gi vnesuvaat vo vovedniot del na sekoe e-portfolio. Za da im pomogne na decata da gi imenuvaat i da gi zapomnat delovite na ~ove~koto telo, naredniot prilog vo portfolioto se fokusira na vmetnuvaweto na to~nite zborovi pokraj eden dijagram na teloto so prazni mesta za imiwata. Vo tekot na narednite sedmici sekoe dete prodol`uva da dodava primeri na trudovi vo svoeto portfolio vklu~uvaj}i i fotografii na ne{ta {to deteto saka da gi pravi, spisok na ne{ta {to deteto saka da nau~i da gi pravi, izvesen audiofajl na kratok sostav za nekoj dobar izbor {to deteto go napravilo i oddelni skenirani crte`i i fotografii na decata kako se gri`at za svoeto telo. Decata s pove}e se upatuvaat kako da nao|aat i da otvoraat novi fajlovi na desktopot na kompjuterot vo nivnata u~ilnica i da dodavaat novi fajlovi so primeri na trudovi. Vo tekot na polugodieto sekoe dete go razgleduva svoeto portfolio zaedno so drugite deca vo grupata, diskutiraj}i so niv za toa {to nim im se dopa|a vo nivnite primeri na izbrani trudovi i za ne{tata koi{to tie bi sakale da se podobrat. G-|a Farel gi ocenuva sposobnostite na decata za prezentirawe na svoite trudovi pred drugi lica. Od obemot na sposobnostite {to decata gi poka`uvaat taa sogleduva kade e potrebna natamo{na rabota i ohrabruvawe na posrame`livite deca vo paralelkata, pa taka gi reorganizira grupite {to rabotat na portfolija za da im dadat poddr{ka na vakvite deca. Na krajot od polugodieto g-|a Farel }e im ovozmo`i na decata da gi prezentiraat svoite portfolija i da ka`at pred paralelkata {to tie nau~ile za sebesi. Taa planira da gi snimi prezentaciite na decata kako kratki videofajlovi koi{to }e pretstavuvaat dokazen materijal za razmisluvawata na decata za svoeto u~ewe i za svoite portfolija. Toa }e bidat poslednite prilozi na trudovite vo e-portfolioto na sekoe dete.
33
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
34
Programsko podra~je: Nastaven predmet: Nastavna tema: Tematska edinica: Programska cel/zada~a: Oddelensko nivo:
Op{testveno, ekolo{ko i prirodo-nau~no obrazovanie Prirodni nauki @ivi su{testva @ivotot na rastenijata i na `ivotnite Deteto da se osposobi da go prodlabo~uva poznavaweto na rastenijata i na `ivotnite od po{irokata `ivotna sredina. Treto i ~etvrto oddelenie G-|a Deli vo treto oddelenie predava na dvaeset i sedum deca. Decata u~at za gloda~ite vo Irska i vo stranstvo. G-|a Deli organizira demonstrativen ~as i razgovor za niv i gi pokanuva site da zemat u~estvo. Juri go nosi vo u~ili{teto svoeto doma{no galeni~e R~ko, a Sajl go nosi svoeto mileni~e koe go kupil tatko za rodenden. Paralelkata pravi intervju so lokalniot veterinar i sopstvenik na prodavnica za doma{ni mileni~iwa, koristej}i interaktivno istra`uvawe kako doma{na zada~a, ~ita knigi od bibliotekata na paralelkata ili od mesnata biblioteka, otpe~atuva na printer i stava naslovi na sliki od edno CD koristej}i go kompjuterot vo u~ilnicata i izgotvuva informativna bro{urka za nivnite doma{ni mileni~iwa za da mo`at i drugite deca da pro~itaat za niv. Pri ocenuvaweto na u~eweto na decata, g-|a Deli ja diferencira zada~ata za izgotvuvawe mislovni mapi koristej}i dve pajakovi mre`ni mislovni mapi. Vo edna takva mre`a centralnata ideja se stava kon centarot na skicata, dodeka podredenite idei se razgranuvaat od nea. Taa im ja razdeluva prvata skica (vidi podolu) na edna grupa od {est deca koi imaat pote{kotii so pi{uvaweto. Potoa im ka`uva na decata da ja razgledaat i da razmisluvaat za skicata dodeka im razdeluva druga razli~na skica na ostanatite deca od paralelkata. Vedna{ {tom tie }e pristapat kon samostojno re{avawe na zada~ata, taa se vra}a da raboti so prvata grupa. G-|a Deli nim im pomaga so klu~nite zborovi ili frazi, a gi prepi{uva i za David koj{to boleduva od Daunov sindrom.
gluvcite
se
`iveat
se rasprostraneti
izleguvaat
36
Vtorata skica (vidi podolu) se kompletira od strana na ostanatiot del deca od paralelkata bez dobivawe pomo{ od nastavnikot. Ovaa skica bara decata da gi odredat podredenite idei, a isto taka, da gi odredat i vrskite me|u niv i glavnata ideja. Primer na mislovna mapa izgotvena od edno dete
Pregleduvaj}i gi skicite g-|a Deli vodi bele{ki za obemot na u~eweto na nekoi deca, a osobeno na decata so pote{kotii vo pismenosta. Taa ja bele`i vakvata informacija vo svoite sekojdnevni bele{ki za paralelkata. Pritoa gi ~uva mislovnite mapi vo papkite na decata i planira da im gi poka`e i da razgovara za niv so roditelite na pretstojnite roditelski sredbi.
Programsko podra~je: Nastaven predmet: Nastavna tema: Tematska edinica: Programska zada~a: Oddelensko nivo:
Op{testveno, ekolo{ko i prirodo-nau~no obrazovanie Prirodni nauki Energija i prirodni sili Toplina Deteto treba da se osposobi da gi zapoznava razli~nite izvori na toplinska energija. Prvo i vtoro oddelenie Henri koristi izgotvuvawe mislovni mapi so negovite dvaeset i ~etiri u~enici vo prvo i vtoro oddelenie. Site deca sednuvaat na kilimot za da diskutiraat na ~asot za tematskata edinica Toplina. Dodeka decata gi ka`uvaat svoite golemi idei za toplinata, Henri gi zapi{uva na tablata. Sledniot den Henri dava na sekoja grupa od po pet deca komplet karti so glavnite idei koi{to toj gi ispe~atil na niv. Tie gi ~itaat zborovite zaedno so Henri. Toj se dvi`i od edna do druga grupa, pomagaj}i im da gi naredat kartite na nivnite masi~ki taka {to zborovite {to se povrzani da bidat staveni zaedno. Decata gi zaka~uvaat kartite na eden golem tabak hartija ostavaj}i dovolno prostor me|u niv za da se nacrtaat povrzuva~ki linii. Tie crtaat linii me|u onie zborovi za koi{to smetaat deka se povrzani. Na sekoja linija pi{uvaat po eden zbor za prirodata na vrskata me|u tie dva zbora. Onamu kade {to e potrebno Henri gi prepi{uva niv za decata. Edna grupa od tri posposobni deca go koristat kompjuterot na paralelkata za da izgotvat svoi mislovni mapi. Koga skicite se re~isi zavr{eni, decata proveruvaat dali s u{te ima nekoja karta koja{to ne ja iskoristile i dodavaat drugi za koi{to smetaat deka odgovaraat za skicata. Tie dodavaat novi linii i povrzuva~ki zborovi. Grupite stavaat imiwa na niv i gi izlo`uvaat svoite skici.
Primer na mislovna mapa na edno dete (izgotvena so koristewe na karti so zborovi i so pi{uvawe)
38
dava
doa|a od
SONCETO
TOPLINATA
OGINOT
se pravi od i
JAGLEN
DRVO
@E[KO
TOPLO/ TOPOL
Vo tekot na slednite nekolku dena Henri gi razgleduva mislovnite mapi na decata i zabele`uva deka nekoi od niv ne ja sfatile sosema vrskata me|u poimite toplo i `e{ko. (Tie ne gi vnele ovie zborovi vo svoite skici.) Isto taka, od skicite ne e jasno kako decata ja razbiraat vrskata me|u toplinata i sonceto, a osobeno vo slu~ajot so decata od prvo oddelenie. Vo natamo{nata rabota za toplinata Henri koristi istra`uvawa vo u~ilnicata za da se prou~uva poimot na temperatura i za da se sporeduvaat temperaturite vnatre i nadvor od u~ilnicata, vklu~uvaj}i i istra`uvawa koi{to poka`uvaat deka sonceto e izvorot na toplinata. Kon krajot na polugodieto mislovnite mapi se pokompleksni (vidi podolu) koga decata stanuvaat pokompetentni pri nivnoto izgotvuvawe. Primer na mislovna mapa na nekoe dete
Postavuvawe pra{awa
[to pretstavuva postavuvaweto pra{awa od strana na nastavnikot?
Pra{awata {to gi postavuva nastavnikot gi potpomagaat site metodi na ocenuvawe na ~asovite. Nastavnicite redovno im postavuvaat na u~enicite usni pra{awa za nivnata rabota za da doznaat {to tie napravile i zo{to. Nastavnicite gi koristat vakvite pra{awa za da gi ocenuvaat znaewata i razbiraweto i da gi vodat decata vo nivnoto u~ewe. Decata, isto taka, koristat pra{awa koi{to im pomagaat da nau~at ne{to, na primer, tie gi pra{uvaat nastavnicite ili svoite sou~enici. Eden del od rabotata na nastavnikot vo koristeweto na pra{awata kako metoda na ocenuvawe e modelot na postavuvawe dobri pra{awa. Ova od svoja strana im pomaga na decata da stanuvaat posposobni pri postavuvaweto svoi pra{awa koi{to }e im pomognat vo sopstvenoto u~ewe. (Vidi samoocenuvawe, str. 16.) Postojat mnogu razli~ni vidovi na usni pra{awa. Tie se dvi`at od zatvoreni pra{awa vo koi{to nastavnikot o~ekuva ednostaven odgovor so fakti pa s do otvoreni pra{awa koi{to pottiknuvaat na davawe pokriti~ki, analiti~ki odgovor i koi{to ovozmo`uvaat razli~ni pati{ta za re{enieto. (Vidi Prilog A, str. 80-81 za pove}e informacii vo vrska so vidovite pra{awa). Pra{awata mo`at da se koristat da se ocenuva nau~eweto (ONN) i da se pomaga vo u~eweto (OZU), iako razlikata me|u niv ne e jasno opredelena i pra{awata mo`at da gi vr{at obete funkcii do izvesen stepen. Slednive poglavja prika`uvaat nekoi primeri na tehnikite na postavuvawe usni pra{awa.
broevi? Pretpostavi deka formata e pravoagolna, dali toa }e predizvika nekakva razlika? Eve i izvesen broj na pra{awa {to treba da se imaat predvid ako koristite pottiknuva~ki upatstva kako metoda na ocenuvawe: Dali upatstvata se odnesuvaat na op{tite te{kotii na koi{to u~enicite najverojatno }e naidat? Dokolku odgovorot e ne, kako bi trebalo da se izmenat upatstvata? Dali nekoi od upatstvata za pottiknuvawe odat predaleku, do stepenot do koj{to Vie, vsu{nost, im ka`uvate na u~enicite {to treba tie da pravat namesto da gi naso~uvate da gi preispituvaat svoite planovi?
39
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
Programsko podra~je/ nastaven predmet: Nastavna tema: Tematska edinica: Programska cel/zada~a: Oddelensko nivo:
Matematika Broevi Dropki Deteto da se osposobi da gi identifikuva dropkite i ekvivalentnite formi na dropkite so imenitelite 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10 i 12. Treto i ~etvrto oddelenie Bon O`Brien izveduva nastava na dvaeset i sedum mom~iwa i devoj~iwa od ~etvrto oddelenie. Decata ve}e edna sedmica rabotat so dropki na ~asovite po matematika. Taa saka da go proveri nivnoto poznavawe na dropkite postavuvaj}i pra{awa na celata paralelka. Taa zapo~nuva so edno po~etno pra{awe za da dobie odgovor za prethodnite znaewa. Bon O`Brien: [to pretstavuva dropkata? (Taa ~eka okolu pet sekundi pred kone~no da ja povika Ana da go dade odgovorot.) Ana: Dropkata e eden mal broj. Bon O`Brien: (go povtoruva odgovorot na Ana pred site deca): Dropkata e eden mal broj. (Taa potoa postavuva u{te edno pra{awe za da go razjasni odgovorot na Ana). Mo`e li nekoj da mi ka`e {to misli Ana pod mal broj? (Povtorno ~eka u{te pet sekundi. Ovoj pat go povikuva Luk, koj ne krenal raka, toj da dade odgovor.) Luk: Dropkata e eden mal broj bidej}i ne mora{ da go ima{ celoto ne{to. Bon O`Brien: (go pokanuva Luk da go elaborira svojot odgovor pra{uvaj}i go): Mo`e{ li da mi dade{ eden primer? Luk: Na primer ako odi{ na nekoja rodendenska proslava i tamu ima rodendenska torta, pa, tortata }e mora da bide podelena na site deca koi{to se prisutni tamu, taka {to sekoj }e dobie samo eden del od tortata. Bon O`Brien: Vo red! Pa zo{to ima dva broja vo edna dropka? (Taa zabele`uva eden neverbalen povik od Pjer da dade odgovor koristej}i kontakt so o~ite.) Pjer: Pa ako ima samo edna torta, toga{ ova treba da se prika`e kako brojot 1 podelen so brojot na decata na koi{to treba da im bide podelena. Da re~eme na primer, ako imalo osum deca toa treba da se prika`e kako 1/8 (edna osmina). Bon O`Brien: (Klimnuva so glavata vo znak na odobruvawe so Pjer. Potoa gi pottiknuva decata da razmisluvaat za temata velej}i im): Sega jas bi sakala vie da razmislite za ova pra{awe i da go napi{ite odgovorot. Dali ste site spremni? Ako Ana dobila 2/16 od tortata, a Luk dobil 1/8 od tortata, koj od niv dobil pove}e od tortata? Una: Jas mislam deka Ana dobila pove}e bidej}i 16 e pogolemo od 8. Bon O`Brien: Dali Una e vo pravo? Tadig: Ne, Una ne e vo pravo bidej}i 2/16 i 1/8 se isti. Bon O`Brien: Toa e edno interesno sogleduvawe Tadig. (Potoa im zadava edna zada~a za da gi pottikne da ponudat svoi sopstveni informacii i sogleduvawa za temata so dropkite.) Ovoj pat jas bi sakala da rabotite vo va{ite grupi. Pra{aweto koe bi sakala sekoja grupa da go odgovori e: Koga mo`ete da ka`ete deka dve dropki se ednakvi? Pred vas imate moliv i hartija. Imate deset minuti za da gi podgotvite va{ite odgovori vo forma na televiziska prezentacija. Od sekoja grupa }e bide pobarano da go prezentira odgovorot pred drugite deca vo paralelkata.
Programsko podra~je: Nastaven predmet: Nastavna tema: Tematska edinica: Programska zada~a: Oddelensko nivo:
Op{testveno, ekolo{ko i prirodo-nau~no obrazovanie Prirodni nauki Energija i prirodni sili Zvuci Deteto da se osposobi dapravi nacrt i da izgotvuva ednostavni udarni instrumenti. Prvo i vtoro oddelenie G-din Trejnor predava za temata Zvuk na dvaeset i dve deca od prvo i vtoro oddelenie. Toj zapo~nuva so pra{awa {to go naso~uvaat nivnoto vnimanie. Pot~uknuva so edna viqu{ka po nadvore{nata strana na edna prazna tegla za xem. G-din Trejnor: Kakov zvuk mo`ete da ~uete? Dali e toa visok ili nizok zvuk? Mario: Toa e visok zvuk. G-din Trejnor ja polni teglata so voda do polovina i povtorno pot~uknuva po nea. Ovoj pat toj koristi sporedbeno pra{awe. G-din Trejnor: Dali sega zvukot e povisok ili ponizok otkolku vo prethodniot slu~aj? Sara: Ponizok! G-din Trejnor: [to misli{ deka }e se slu~i so zvukot ako vo teglata stavime u{te voda? Od decata se bara da go predvidat rezultatot. Ovoj proces se povtoruva nekolku pati so dodavawe pove}e ili pomalku voda. Otkako decata }e se zapoznaat so mo`nostite na razli~nite nivoa na vodata vo teglite g-din Trejnor odlu~uva deka tie se spremni za re{avawe na problemski pra{awa. Toj dava zada~a na edna grupa od {est deca da se obidat da komponiraat melodija koristej}i samo tegli i voda. Na edna druga grupa od {est deca toj im dava zada~a da napravat razli~ni elasti~ni lenti i kartonski kutii. Na tretata grupa dava raznovidni udiralki (la`ici, linijari itn.) i razni predmeti od u~ilnicata za da gi istra`uvaat zvucite koristej}i razli~ni materijali. Na krajot od aktivnosta sekoja grupa gi prezentira svoite naodi i g-din Trejnor e vo mo`nost da oceni {to sekoj ~len od grupite nau~il koristej}i dopolnitelni pra{awa i nabquduvawe.
Nastavnite programi za osnovno u~ili{te prepora~uvaat primena na sledeweto od strana na nastavnikot po site nastavni predmeti. Postojat nekolku sli~ni na~ini na nabquduvawe na rabotata na decata od strana na nastavnikot (vidi dijagram 3 na str. 43).
43
Naso~eno nabquduvawe na oddelno dete: se fokusira samo na edno dete; se kombinira serija na sledewa za da se dade slika za posebniot razvoj na deteto.
Nabquduvawe na opredeleni aktivnosti: se bele`at opredeleni postigawa koi{to se karakteristi~ni za odnesuvaweto na deteto vo eden odreden vremenski period.
Nabquduvawe vo odredeni vremenski periodi: opfa}a kratki, fokusirani nabquduvawa na razvojot na oddelno dete koi se povtoruvaat; tie mo`at da se koristat za sobirawe precizni podatoci vo tekot na eden podolg vremenski period.
Anegdotsko nabquduvawe: spontano ili planirano, toa pretstavuva pismeno narativno iska`uvawe za interesni momenti od razvojot ili odnesuvaweto na oddelno dete.
Podolgotrajno nabquduvawe: pretstavuva dokumentirano, planirano sistematski nabquduvawe na aspektite na u~eweto i odnesuvaweto; mo`e da vklu~uva edno dete, grupa vo paralelkata ili celata paralelka ili, pak, u~ili{teto.
44
45
Pred krajot na sedmicata Sjoban raboti so svojata paralelka za boite za koi taa ve}e im predavala. Preku dopolnitelnite pra{awa, taa sfa}a deka treba da pravi razlika me|u decata koi poznavaat mnogu boi i onie koi s u{te se borat so onie boi koi{to ve}e bile obrabotuvani na ~asovite. Taa sogleduva deka Keti i tri drugi deca gi prepoznavaaat i mo`at da gi ka`at imiwata na site boi koi{to taa planirala da gi obraboti na ~asovite vo svojata paralelka vo taa u~ebna godina. Dodeka decata rabotat vo parovi na edna kompjuterska programa za boite, Sjoban vr{i povtoruvawe za onie boi koi{to ve}e gi obrabotuvala. Taa posvetuva posebno vnimanie na Eni koja s u{te se bori so niv. Pritoa ja pottiknuva da gi ka`uva imiwata na boite i da koristi zborovi za boite kolku {to e mo`no po~esto. Dodeka Sjoban prodol`uva da ja nabquduva Eni i da vodi bele{ki za toa kako taa go koristi usnoto iska`uvawe, sfa}a deka ima docnewe vo nejziniot jazi~en razvoj. Taa mu ka`uva za toa na direktorot na u~ili{teto i tie se soglasuvaat deka za zagri`enosta na Sjoban treba da se prodiskutira i so majkata na Eni. Taa, od svoja strana, se slo`uva da ja pottiknuva Eni da koristi poslo`eni jazi~ni formi. Sjoban pozajmuva na majkata na Eni knigi od u~ili{nata biblioteka koi se fokusiraat na boite. Tie zaklu~uvaat deka na Eni }e treba posebna stru~na pomo{ vo razvojot na jazikot i se slo`uvaat deka }e go sledat nejziniot napredok vo tekot na slednite nekolku meseci. Sjoban ~esto gi proveruva na kompjuterot fajlovite na decata pred da go izgotvi svoeto planirawe na ~asovite. Na sredbite so roditelite taa se osvrnuva na fajlovite {to gi izgotvila vo tekot na nekolku nedeli za sekoe dete. Taa smeta deka fajlovite se osobeno korisni koga gi izgotvuva izve{taite za decata vo u~eni~kite kni{ki na krajot na u~ebnata godina.
Programsko podra~je: Nastaven predmet: Nastavna tema: Tematska edinica: Programska zada~a:
Oddelensko nivo:
Op{testveno, ekolo{ko i prirodo-nau~no obrazovanie Istorija Prou~uvawa na lokalnit kraj Mojot lokalen kraj niz vekovite Deteto da se osposobi da prou~uva opredelen period ili periodi od istorijata na lokalnoto selo, gradot, gradskoto podra~je, op{tinata, parohijata ili grofovijata. Treto i ~etvrto oddelenie Vo grupite od treto i ~etvrto oddelenie ima dvaeset i ~etiri deca na koi im predava g-din OGrejdi. Vo septemvri toj ja deli paralelkata vo dva tima za da napravat patuvawe niz istorijata vo lokalniot muzej. Sekoj tim e sostaven od deca so me{ani sposobnosti i ima najmalku po edno dete od treto oddelenie i po edno dete od ~etvrto oddelenie. Timovite imaat zada~a da gi sledat dobienite nasoki, da baraat odgovori i da najdat nekoi izlo`eni eksponati za da gi popolnat rabotnite listovi koi{to prethodno im gi podgotvil g -din OGrejdi. Vo tekot na slednite nedeli timovite }e izgotvat modeli za nekoi od muzejskite eksponati i }e dadat izve{taj za koncipiraweto i izrabotuvaweto na modelot. G-din OGrejdi pokanuva vo svojata paralelka i eden roditel da im se pridru`i vo posetata na muzejot. Zaedno so paralelkata odi i eden u~enik od zavr{nata godina od edno lokalno post-sredno u~ili{te, koj e na rabotna praktika. G-din OGrejdi ima planirano da ja sledi rabotata na eden od timovite. Bidej}i se na po~etokot od u~ebnata godina toj saka da ja prou~uva socijalnata interakcija na ~lenovite na timot za da vidi dali tie mo`at da rabotat dobro sorabotuvaj}i me|u sebe. Toj, isto taka, planira da gi sledi nivnite individualni sklonosti. G-din OGrejdi zabele`uva deka Grejni se istaknuva kako voda~ vo tekot na prvite fazi od proektot. Taa odreduva zada~i i go organizira bele`eweto na nivnite naodi. Edno drugo dete Xejms poka`uva mal interes za vodeweto bele{ki ili za ~itaweto na klu~nite zborovi. Erin, koja raboti sekoj den so nastavnikot za poddr{ka vo u~eweto vo u~ili{teto, se raduva {to mo`e da gi sledi drugite vo timot od eden izlo`ben eksponat do drug, no taa e bavna vo davaweto svoi sugestii. Antonio pra{uva dali mo`e da ja koristi u~ili{nata digitalna kamera koja{to g-din OGrejdi ja donel vo muzejot za da ja koristat decata. Antonio vnimatelno snima eden videoklip na timot dodeka tie rabotat. Toj gi fotografira izlo`enite eksponati spored koi{to timot saka da izrabotuva modeli. Xejms izgleda nekako nezainteresiran dodeka tie se vo muzejot. Me|utoa, koga se vra}a nazad vo u~ilnicata, vo fazata na koncipirawe i izgotvuvawe, toj dava sugestii za nekoi na~ini na izrabotka na modelot. Po diskusijata ~lenovite na drugiot tim prifa}aat da gi sledat negovite idei. Antonio snima u{te nekolku drugi fotografii dodeka timot raboti na svojot model. So izvesna pomo{ na u~enikot od zavr{nata godina Grejni i Antonio gi prefrluvaat fotografiite i videoklipot vo kompjuterot na paralelkata i gi skeniraat nivnite popolneti rabotni listovi. Koga decata }e go zavr{at proektot nivnite roditeli se pokanuvaat vo u~ili{teto za da ja vidat izrabotkata. Erin gordo gi izvestuva paralelkata i roditelite koi prisustvuvaat za toa kako timot rabotel vo muzejot i kako tie }e go izrabotat modelot. Xejms gi istaknuva negovite posebni karakteristiki. Antonio i Grejni gi poka`uvaat fotografiite i skeniranite rabotni listovi na slajdovi i go prika`uvaat snimeniot kratok videoklip.
47
Dodeka decata rabotat na modelot g-din OGrejdi pi{uva kratki bele{ki. Potoa toj pravi dopolnitelni bele{ki dodeka tie rabotat vo u~ili{teto. Vodi bele{ki i za nivnite sklonosti i sposobnosti za u~ewe. Vodi bele{ki i za pridonesot na sekoe dete vo rabotata na grupata koi gi otslikuvaat negovite/nejzinite sposobnosti i interesi. Primer na bele{ki na nastavnikot Grejni Antonio Erin Xejms Ima `elba za vode~ka uloga - organizirana e - so dobri kompjuterski ve{tini. So dobri kompjuterski ve{tini - mnogu dobar fotograf - saka da raboti individualno. Mnogu dobra usna prezentacija na idei. Se ~ini deka ima mal interes za ~itawe i za pi{uvawe - dobri idei za izrabotuvawe na modelot - isto taka, sposoben da prezema vode~ka uloga. G-din OGrejdi gi vnesuva bele{kite {to gi napravil vo fajlovite vo kompjuterot. Go pottiknuva sekoe dete vo grupata da raboti na svoite jaki strani vo tekot na ostanatiot period od polugodieto. Toj poveduva diskusija so svoite kolegi za usnata prezentacija na Erin i za davaweto poddr{ka vo nejzinoto u~ewe. Tie se slo`uvaat da pomogaat na Erin vo razvivaweto na nejzinite sposobnosti za verbalna prezentacija stavaj}i pomal naglasok, sega zasega, na nejzinite zada~i vo pi{uvaweto. Toj i Xejms se soglasuvaat za alternativnite na~ini vo vodeweto bele{ki. Xejms e zadovolen {to koristi mislovni mapi koi{to baraat pomalku pi{uvawe vo eden kratok vremenski period. Podocna vo tekot na u~ebnata godina Grejni pomaga vo izdavaweto na vesnikot na u~ili{teto. Fotografskite sposobnosti na Antonio osobeno se koristat za vreme na posebnite nastani na u~ili{teto kako {to se Sportskiot den i u~ili{nite ekskurzii. G-din OGrejdi planira da ja sledi rabotata i na drugite grupi dodeka tie gi realiziraat zada~ite vo tekot na celoto polugodie. Toj gi koristi bele{kite {to gi vodi za da dobie informacii za svoeto planirawe na ~asovite i pri dostavuvaweto na izve{taite do roditelite.
Programsko podra~je/ Nastaven predmet: Nastavna tema: Tematska edinica: Programska zada~a: Oddelensko nivo:
Fizi~ko obrazovanie Igri Dodavawe, primawe i frlawe dolga topka Deteto da se osposobi da razviva i praktikuva razli~ni ve{tini za rakuvawe so topka. Treto i ~etvrto oddelenie Paralelkata na Liam, sostavena od deca od treto i ~etvrto oddelenie, ve}e nekolku sedmici raboti na ve{tinite za driblawe i dodavawe topka vo ko{arkata. Pred da premine na narednite ve{tini Liam saka da go proveri napredokot na sekoe dete. Toj na kompjuterot izgotvuva ednostavna lista za proverka. Gi vnesuva imiwata na decata, datumot i ve{tinite koi{to saka da gi sledi. Na printer ja otpe~atuva listata za proverka i vo tekot na slednite dva ~asa po fizi~ko obrazovanie, toj go {tiklira sekoe soodvetno kvadrat~e dodeka sledi kako deteto ja demonstrira sekoja ve{tina. Onamu kade {to e potrebno toj pravi mnogu kratki bele{ki koi{to }e mu pomognat vo negovoto planirawe vo slednite fazi na ~asovite po ko{arka. (Vidi gi primerite dadeni podolu.)
Toj gi ~uva listite za da gi koristi koga poedine~no }e im ka`uva na decata za nivnoto nivo na sposobnosti i za sostanokot so roditelite podocna vo taa u~ebna godina.Toj, isto taka, gi koristi listite pri izgotvuvaweto na pismenite izve{tai za decata.
Primer A Slikarska sina boja se dodava vo edna tegla koja{to sodr`i `olto oboena voda. Bojata na vodata se promenuva. Kakva boja ima taa sega? Pra{aweto mo`e da bide formulirano vaka: Primer B Laura ima tegla vo koja ima `olto oboena voda. Taa dodava sina slikarska boja vo teglata. Bojata na vodata vo teglata se promenuva. Kakva boja ima taa sega? Koristeweto na ime na dete vo primerot B, isto taka, ovozmo`uva koristewe na poednostavni, direktni re~eni~ni strukturi. Odbegnuvajte koristewe na dvojni odre~ni formi vo pra{awata. Razmisluvajte za grafi~kiot izgled na testot i za toa kako }e bidat prezentirani informaciite. Na primer, edno poedine~no pra{awe treba da bide na edna stranica za da im pomogne na decata polesno da gi sledat pra{awata. Davajte gi klu~nite informacii so zdebeleni bukvi. Koristeweto sliki i nasloveni dijagrami mo`e da pomogne pra{awata da bidat pojasni. Kombinirajte razli~ni pra{awa za da mo`at da se ocenuvaat sposobnostite za razmisluvawe na decata i metodite {to tie gi koristat. (Vidi go prilogot A, str. 83-84 za pove}e informacii vo vrska so izgotvuvaweto na test pra{awa.)
49
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
Programsko podra~je: Nastaven predmet: Nastavna tema: Tematska edinica: Programska zada~a: Oddelensko nivo:
Op{testveno, ekolo{ko i prirodo-nau~no obrazovanie Prirodni nauki @iviot svet Rastenija i `ivotni Deteto da se osposobi da go grupira i klasificira `iviot svet vo grupi spored izvesni karakteristiki. Prvo i vtoro oddelenie G-|a Sojers izveduva nastava vo kombinirana paralelka so dvaeset i pet deca od prvo i vtoro oddelenie. Nadovrzuvaj}i se na iskustvoto na decata vo klasificiraweto i sporeduvaweto taa ja zapo~nuva aktivnosta so celata paralelka sednati na kilimot, ragleduvaj}i edna zbirka na sliki od `ivotni zaka~eni na tablata. Taa bara od decata da izberat edna neobi~na slika i da ka`at zo{to ja izbrale tokmu nea. Slikite na `ivotnite se izbrani za da se naso~at decata na odreden vokabular (na primer, cica~i, `ivotni {to polo`uvaat jajca, karakteristikite spored koi{to se razlikuvaat insektite itn.). Taa zabele`uva deka na decata im e polesno da gi odredat razlikite bazirani na vizuelnite karakteristiki, pa taka gi pottiknuva niv da gi iska`at verbalno i da objasnat koi se soodvetnite sli~nosti. . Taa podgotvuva eden brz neformalen test koj{to vklu~uva diferencirani aktivnosti za da go oceni razmisluvaweto na decata za karakteristikite {to se relevantni za nau~na klasifikacija. Ovoj test im dava na decata mo`nosti da koristat specifi~en vokabular na na~in koj{to go otkriva nivnoto razbirawe na terminite {to se zna~ajni za klasifikacijata. Za pomalite deca ili za onie so pomali sposobnosti vo paralelkata taa voveduva edna igra nare~ena Vo obra~ot. Decata rabotat vo parovi so eden obra~ za sortirawe i komplet karti za igrawe so sliki na `ivotni. Taa im dava zada~a da gi najdat onie koi{to se odgleduvaat na farmi i da gi stavat vo obra~ot. Taa postavuva pra{awa za `ivotnite {to se staveni vo obra~ot i za onie nadvor od nego. G-|a Sojers potoa gi pra{uva decata da gi izvadat site `ivotni nadvor od obra~ot i da stavat vo nego drugi `ivotni (na primer, `ivotni {to prezimuvaat vo sostojba na dlabok son). Taa, na povozrasnite deca i na onie so pogolemi sposobnosti im prezentira edna tabela (neobi~na i {to ja nema na tablata) koja sodr`i imiwa na `ivotni (vidi podolu).
Primer na tabela so imiwa na `ivotni ververica e` lastovica polarna me~ka pingvin peperutka krava liljak koko{ka
Taa bara od decata da izberat eden red ili kolona, da go izdvojat `ivotnoto koe ne pripa|a tuka i da gi nabele`at sli~nostite i razlikite me|u `ivotnite. Potoa treba da ja navedat pri~inata za svojot izbor.
51
Ima krzno
Ververica
y
Jade crvi
Hibernira
Se gnezdi na drvja
E`
Lastovica
Ima bocki
Xon i Fiona brzo ja zavr{uvaat ovaa zada~a, pa g-|a Sojers im postavuva druga zada~a so pogolem predizvik. Taa bara od niv da nacrtaat svoja tabla so neobi~ni `ivotni i da pronajdat ne{to {to e isto za dve od `ivotnite i ne{to {to e razli~no za treto `ivotno. Od edna grupa od {est deca od vtoro oddelenie se bara da izberat po edno `ivotno od tabelata i da izgotvat izve{taj koristej}i go obrazecot {to im go dala g-|a Sojers. (Vidi primer na izve{taj na str. 52.) Za sekoja informacija {to ne ja znaat tie prebaruvaat vo kompjuterot. Tereza go prebaruva zborot ververica na portalot Google i nao|a izvesen broj veb-stranici so informacii za `ivotnoto. G-|a Sojers zabele`uva deka taa e sposobna da gi ~ita i da gi razbira informaciite prezentirani na veb-stranicata za da ja zavr{i svojata zada~a. Koga }e zavr{i so testovite i so zada~ite g-|a Sojer gi sobira site tabeli i izve{tai. Vo nejzinite izve{tai kako nastavnik taa pi{uva kratki bele{ki za toa {to sekoe dete napravilo i na kakvi te{kotii nai{lo. Na primer, taa otkriva deka Klodag ne raboti tolku uspe{no kolku {to taa o~ekuvala od nea. I pokraj toa {to Klodag gi navela karakteristikite kako {to e bojata, taa ne spomenala nitu edna od pova`nite nau~ni karakteristiki koi{to gi obrabotuvale vo paralelkata. G-|a Sojers vo zabele{kata sugerira na Klodag deka treba povtorno da naglasi nekoi od glavnite karakteristiki vo klasifikacijata na `ivotnite.
perIma duv i
52
Primer na izve{taj
Tereza Ververica
Datum:
21/06/07
Naslov:
Ververicata
malo `ivotno.
Toa e eden vid na ............................................ Izgled: Kako izgleda? @iveali{te: Kade `ivee? @ivoten ciklus: Kako se ra|a? @ivotot go zapo~na kako Toa e
cica~.
malo `ivotno so sivo ili crveno krzno i gusta opa{ka. vo gnezda na drvjata.
Toa `ivee
edno male~ko su{testvo dolgo dva i pol santimetri bez vlaknenca i bez zabi. Mu rastat vlakna, zabi i stanuva pogolemo.
Kao se menuva?
G-|a Sojers im gi vra}a tabelite i izve{taite na decata i vo tekot na slednite nekolku dena taa izdvojuva po nekolku minuti za da razgovara so sekoe dete za negovata rabota. Taa se navra}a na mnogu od to~kite {to se pokrenale na vakvite razgovori so decata za da ja planira natamo{nata rabota vo vrska so `ivotniot ciklus na `ivotnite. Edna od nejzinite zabele{ki e deka na decata im e polesno da go opi{at `ivotniot ciklus na `ivotnite koi{to imaat posebni fazi na razvoj, kako {to e `abata ili peperutkata, no deka tie imaat pogolemi pote{kotii so cica~ite. G-|a Sojers se osvrnuva na rezultatite od testot i ja prilagoduva novata tema za `ivotniot proces, so namera da vnese razli~ni zada~i taka {to pogolem akcent da bide staven na `ivotniot cikluls na cica~ite.
Standardizirano testirawe
[to pretstavuva standardiziranoto testirawe?
Standardiziranite testovi se koristat za da se izmerat sposobnostite na deteto vo ~itawe i po matematika i da se odredi napredokot na decata vo tie podra~ja4. Informaciite od testovite se zna~ajni zaradi vitalnata uloga {to jazi~nata i matemati~kata pismenost ja imaat za u~eweto na site nastavni predmeti. Standardiziraniot test pretstavuva instrument za ocenuvawe koj{to sodr`i standardizirani postapki za negovo sproveduvawe i bodirawe i za interpretacija na rezultatite. So drugi zborovi, testot se sproveduva, bodira i interpretira na ist na~in bez ogled na toa koga i kade se koristi. Izvesen broj na standardizirani testovi {to se koristat vo irskite u~ili{ta se normirani za populacijata vo irskite osnovni u~ili{ta. Nastavnicite }e bidat zapoznaeni so niv. Terminot normirani zna~i deka testovite mu ovozmo`uvaat na nastavnikot da go sporeduva uspehot na nekoe dete na testot so uspehot na decata od toa nivo ili vozrast vo irskite osnovni u~ili{ta. Zada~ite vo testot, isto taka, se odnesuvaat na sodr`inata na Nastavnite planovi i programi za osnovnoto u~ili{te. Koga se koristat vo kombinacija so informaciite od drugite metodi na ocenuvawe rezultatite od standardiziraniot test pridonesuvaat za preciznosta na sledeweto od strana na nastavnikot i pomagaat vo identifikuvaweto na individualnite potrebi na decata. godina vo osnovnoto obrazovanie - na krajot na prvo oddelenie ili na po~etokot od vtoro oddelenie i na krajot od ~etvrto oddelenie ili na po~etokot od petto oddelenie. Testovite obi~no se sproveduvaat od strana na oddelenskiot nastavnik spored uslovite {to se specificirani vo prira~nikot za testirawe, za da se obezbedi validnost na rezultatite od testot. Mnogu e va`no da se napravat dobri podgotovki za sproveduvaweto na testovite. Prira~nikot za testirawe dava detalni upatstva vo ovoj pogled, no od osobena va`nost e da se obezbedat soodvetni uslovi vo u~ilnicata i da se odbere najdobroto vreme, kako i da bidat prethodno podgotveni site neophodni materijali. Nastavnicite gi ocenuvaat i gi bodiraat testovite onaka kako {to e odredeno vo prira~nikot za testirawe. Prira~nikot, isto taka, sodr`i obrazec za bele`ewe na informaciite od standardiziraniot test. Poedine~nite rezultati na testot na sekoe dete se bele`at vo negovoto u~eni~ko dosie. (Vidi Tema 4, str. 73 za pove}e informacii za u~eni~koto dosie). Za evidentiraweto na vakvite rezultati vo u~eni~kata kni{ka na deteto }e stane zbor podocna vo Temata 4.
53
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
__________________ 4 Vo Irska vo osnovnoto obrazovanie se vr{at standardizirani testirawa samo po ovie predmeti (zab. na redaktorot).
Tabela 1: Pregled na poimite povrzani so rezultatite na standardiziranite testovi Ime Sirov rezultat Bodovi na standardna skala Percentilen rang
OCENUVAWE NA NAPREDOKOT I POSTIGAWATA NA U^ENICITE
Zna~ewe Toa e prost zbir na brojot na bodovi za to~nite odgovori. Toj malku se koristi vo izvestuvaweto za uspehot na deteto. Se transformacija na siroviot rezultat na druga skala i obi~no se dvi`at me|u 55 i 145, so prosek od 100. Percentilniot rang go poka`uva procentot na deca od soodvetnata vozrasna grupa {to dobile isto ili pomalku bodovi od deteto. Toj ne go ozna~uva procentot na zada~i na testot na koi deteto to~no odgovorilo. Vo rezultatite na desetstepenata skala brojot 1 ja pretstavuva najniskata kategorija, a brojot 10 najvisokata. Tie proizleguvaat od rezulatite na standardnata skala. (Vidi ja tabelata 3, str. 56, za opisite koi{to gi objasnuvaat rezultatite na desetstepenata skala.) isto taka, da go koristat cirkularnoto pismo od Ministerstvoto za obrazovanie, 0138/2006 od dekemvri 2006, Davawe poddr{ka na ocenuvaweto vo osnovnite u~ili{ta.)
54
Pri donesuvaweto odluki za napredokot i postigawata na deteto va`no e da se koristi edna niza na informacii od ocenuvaweto. Redovnoto sledewe od strana na nastavnikot na rabotata i u~estvoto na deteto na ~asovite, kako i drugite evidentirani podatoci za u~eweto na deteto, treba da go dopolnuvaat rezultatot na standardiziraniot test. Nastavnicite ~esto (no ne sekoga{) smetaat deka rezultatite od testovite gi potvrduvaat nivnite procenki i sogleduvawa. Va`no e, isto taka, oddelenskite nastavnici da se konsultiraat so nastavnicite za davawe poddr{ka i/ili so predmetnite nastavnici za da obezbedat pocelosna slika za napredokot, jakite i slabite strani na deteto. Ova e posebno va`no pri podgotvuvaweto na izve{taite za roditelite. Na nastavnicite ~esto im se sovetuva da ne se potpiraat premnogu na rezultatot od eden poedine~en test. Se prepora~uva pretpazlivost zaradi toa {to treba da se zemat predvid slednive faktori: Eden standardiziran test mo`e da go meri uspehot na nekoe dete samo na toj test i na toj den, no toj ne e sigurna merka za sposobnosta na deteto. Postoi izvesen prostor za gre{ka vo standardiziranite testovi {to zna~i deka vo rezultatot mo`e da ima gre{ka do odreden stepen nad ili pod bodovite na testot na deteto. So vreme uspehot na decata na testovite stanuva postabilen. Vrz uspehot na decata na testot mo`at da vlijaat i eksterni faktori, na primer deteto mo`ebi ne se ~uvstvualo dobro ili, pak, bilo posebno nervozno. Podu~uvaweto/davaweto pomo{ na deteto za testot }e gi iskrivi rezultatite. I pokraj budnosta na nastavnikot mo`e da se slu~i nekoe dete da prepi{uva. Nivoto na jazi~niot razvoj na deteto pretstavuva zna~aen faktor za uspehot na testot. Na primer, ona dete koe ima mali sposobnosti za ~itawe mo`e da ima pote{kotii vo ~itaweto na tekst so pra{awa po matematika. Za onie deca ~ij maj~in jazik ne e angliskiot, testot mo`e da bide nesoodveten. Prira~nikot za testirawe }e dade detali za situaciite kade testovite ne se pogodni. (Nastavnicite mo`at,
Primer na aktivnost 2.19. Interpretirawe na rezultatite od standardiziran test za proverka na sposobnosta za ~itawe po angliski jazik
Programsko podra~je: Nastaven predmet: Oddelensko nivo: Jazik Angliski jazik Treto i ~etvrto oddelenie Mo`e da se slu~i rezultatot na deteto vo ~itawe i razbirawe na pro~itanoto da poka`uva o~igledno golemi razliki kako, na primer, kaj rezultatite na testot na Stiven OBraen prika`ani podolu (od treto oddelenie). ^itawe / vokabular SR 25 StS 109 PR 73 Razbirawe na ~itaweto SR 14 StS 93 PR 32 SR 39 Vkupno ~itawe StS 102 PR 55
55
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
SR = Sirov rezultat StS = Standardna skala PR = Percentilen rang Zabele`uvaj}i ja razlikata me|u rezultatite na Stiven, negovata nastavni~ka proveri vo soodvetniot prira~nik za testirawe kako da gi interpretira. Iako znae{e deka vakvite razliki mo`at da se pojavat slu~ajno, taa se pra{uva{e dali toj ima pote{kotii vo ~itaweto. Vpro~em, po ~itawe Stiven ima 102 na standardnata skala, {to sugerira deka toj ima prose~ni sposobnosti za ~itawe. Ovde e korisno da se pogledne na razlikata me|u bodovite na standardnata skala. Ako tie se razlikuvaat za pove}e od 15 boda - kako {to toa e slu~aj kaj Stiven vo ~itaweto/vokabular i razbiraweto na ~itaweto - toga{ mo`na e realna razlika vo postigawata. Mo`e da se prepora~a dopolnitelno testirawe za da se odredi dali na Stiven mu e potrebna pomo{. Treba, isto taka, da se zabele`i deka vkupniot rezultat po ~itawe mo`e da bide dobar indikator za obrazovnite potrebi na deteto, bidej}i toj pretstavuva zbir na bodovi za vokabularot i za razbiraweto na ~itaweto.
Standardiziranite testovi mo`at, isto taka, da se koristat i za OZU, obezbeduvaj}i mu na nastavnikot informacii {to se korisni vo planiraweto na natamo{nite ~asovi za jazi~nata i matemati~kata pismenost. Na primer, nastavnicite mo`at da razgledaat edna grupa na rezultati od paralelkata za da vidat dali tamu ima nekakva o~igledna pravilnost ili karakteristika, a osobeno vo distribucijata na rezultatite. Toa mo`e da mu obezbedi na nastavnikot informacii za da gi adaptira svoite nastavni metodi, strategiite za diferencirawe, sodr`inata itn. za da gi zadovoli poefektivno obrazovnite potrebi na decata. Rezultatite na nivo na celo u~ili{te se, isto taka, korisni bidej}i tie mo`at da uka`at na potrebata da se obrne vnimanie na odredeni sposobnosti ili obrazovni podra~ja na razni nivoa. Primerot na aktivnosta 2.19 poka`uva kako se interpretiraat rezultatite od odredena grupa standardizirani testovi za proverka na sposobnosta za ~itawe po angliski jazik.
56
sen procent i izvesen percentilen rang ne e sekoga{ lesno. Sli~en predizvik se javuva i pri objasnuvaweto na razlikata me|u sirovite rezultati i rezultatite prika`ani na standardna skala. Mo`ebi mnogu polesno e da se informira i da se interpretiraat rezultatite na SDeset (na desetstepena skala), koi{to integriraat zaedno eden raspon na percentilni rangovi. (Terminot SDeset proizleguva od Standardot DESET). Va`no e nastavnikot da se povikuva na odnosniot prira~nik za testirawe bidej}i toj sodr`i tabeli koi{to go pretstavuvaat uspehot na deteto na ovie razli~ni na~ini. Verbalnite opisi se korisni pri izvestuvaweto na roditelite za rezultatite od standardiziraniot
test i vo objasnuvaweto {to poka`uvaat tie rezultati za postigawata na nivnite deca. Tabelite 2 i 3 na str. 63 davaat pregled na rezultatite na testot i {to tie poka`uvaat za postigawata na deteto. Prira~nicite za nastavnicite, isto taka, davaat informacii za nastavnicite za deskriptorite, i povtorno mnogu e va`no nastavnicite da go koristat navedeniot prira~nik pri koristeweto na ovie opisi. Kaj nekoi testovi opisite se povrzani so rasponite na bodovi na standardnata skala so koi{to nastavnicite mo`at da se zapoznaat preku izve{taite na psiholozite. Opisite koristeni vo tabelata 2 gi odrazuvaat onie {to se koristat vo standardiziranite testovi normirani vrz u~ili{nata populacija vo osnovnite u~ili{ta vo Irska.
Tabela 2: Interpretirawe na rezultatite na standardnata skala za roditelite Raspon na standardna skala 130 i nad 120-129 110-119 90-109 80-89 70-79 Pod 70 Raspon na SDeset skala Mnogu visoko nad prosekot/Krajno visoko Nad prosekot/Visoko Visok prosek Prosek Nizok prosek Pod prosekot/ Nisko Mnogu nisko pod prosekot/Krajno nisko Opfatenost 2% od u~enicite 7% od u~enicite 16% od u~enicite 50% od u~enicite 16% od u~enicite 7% od u~enicite 2% od u~enicite
Na tabelata 3 imame poinakvo prika`uvawe na rezultatite vo pet namesto vo sedum kategorii. Sekoj red nad i pod prosekot ozna~uva edna {estina od u~enicite, dodeka redot so prosekot vo tabelata pretstavuva edna tretina od u~enicite.
Ovoj priod na pretstavuvawe na rezultatite ja ima prednosta na izramnuvawe na rezultatite prika`ani na SDeset skalata so opisot koj{to mo`e da dade poznata osnova za izvestuvawe na roditelite za postigawata na nivnite deca.
Tabela 3: Interpretirawe na rezultatite na SDeset skalata za roditelite Raspon na standardna skala 115 i nad 108-114 93-107 85-92 84 i pod Raspon na SDeset skala 8-10 7 5-6 4 1-3 Deskriptor Opfatenost
Mnogu visoko nad prosekot Visok prosek Prosek Nizok prosek Mnogu nisko pod prosekot
Najdobrata edna {estina od u~enicite Edna {estina od u~enicite Edna tretina od u~enicite vo sredinata Edna {estina od u~enicite Najslabite edna {estina od u~enicite
Bez ogled na toa koja skala se koristi za izvestuvawe, mnogu pova`no e roditelite da go sfatat zna~eweto na rezultatot odo{to da im se dade celosnoto objasnuvawe na na~inot spored koj{to rezultatot bil izveden.
Primerite na aktivnostite 2.20. i 2.21. na slednite stranici poka`uvaat kako nastavnicite bi mo`ele da gi izvestuvaat roditelite za individualnite rezultati na decata na standardiziranite testovi.
57
Sirov rezultat 72
Percentilen rang 86
Koga majkata na Nial do{la vo u~ili{teto na krajot na u~ebnata godina da go zeme izve{tajot za negoviot godi{en uspeh, nastavnikot Jamon gi objasnil rezultatite od testot. Toj ka`al deka Nial poka`al mnogu dobar uspeh na testot bidej}i rezultat 8 na desetstepenata skala pretstavuva visok prose~en rezultat. Toj bil sli~en na rezultatite na standardiziranite testovi vo tekot na prethodnite godini, kako i na uspehot na Nial na nastavnite testovi izgotveni od nastavnikot. Jamon go iskoristil dijagnosti~kiot element na standardiziraniot test. Toj go presmetal % to~no za sekoj del od testot i zatoa mo`el da go identifikuva re{avaweto na problemite kako edno podra~je na koe bi trebalo da se obrne vnimanie kaj Nial. Ova se sovpa|alo so negovite bele{ki od redovnoto sledewe na ~asovite. Majkata na Nial pra{ala dali taa bi mo`ela na nekakov na~in da mu pomaga na Nial doma. Jamon ka`al za nekoi strategii za re{avawe na problemite koi{to Nial gi koristel na ~asovite i deka bi mo`ela da go pottiknuva toj da gi koristi i vo izrabotuvaweto na svoite doma{ni zada~i. Toj dodal deka ovaa preporaka, kako i rezultatite od testovite }e mu gi prosledi na nastavnikot na Nial koj }e mu predava slednata u~ebna godina.
58
Primer na aktivnost 2.21. Izvestuvawe za rezultatite od standardiziran test po ~itawe vo nastavata po angliski jazik
Programsko podra~je: Nastaven predmet: Oddelensko nivo: Jazik Angliski jazik Prvo i vtoro oddelenie Eve gi rezultatite na Kjara na eden standardiziran test po ~itawe vo nastavata po angliski jazik na krajot od prvo oddelenie, koga taa be{e na vozrast od 6 godini i 10 meseci. Rezultati bazirani na nivo na oddelenie SR 18 StS 77 SDeset 3 PR 6 Rezultati bazirani na nivo na vozrast SR 18 StS 87 SDeset 4 PR 19 Vozrast pri ~itaweto SR 18 V^ 5.08
SR = Sirov rezultat STS = Standardna skala PR = Percentilen rang SDeset = Desetstepena skala V^ = Vozrast pri ~itaweto G-|a Runi gi proverila rezultatite vo prira~nikot za testirawe. Taa diskutirala za svoite dilemi i so direktorot na u~ili{teto. Tie voo~ile deka rezultatite na Kjara bazirani na vozrasta bile povisoki odo{to nejzinite rezultati bazirani na oddelenskoto nivo i sfatile deka toa se slu~ilo bidej}i vozrasta na Kjara bila poniska od prose~nata vozrast na u~enicite na krajot na prvo oddelenie, a rezultatite bazirani na vozrast zemaat predvid dali deteto e pod ili nad prose~nata vozrast za negovoto oddelenie. Rezultatite od testot jasno poka`uvale deka Kjara ima problemi koga nejziniot uspeh se sporeduva na dr`avno nivo so onoj na drugite deca vo prvo oddelenie. G-|a Runi i direktorot sfatile deka e sosema validno da se koncentriraat na poniskiot od dvata rezultati pri davaweto preporaka deka Kjara treba da bide upatena na natamo{no dijagnosti~ko testirawe. G-|a Runi potoa imala sredba so tatkoto na Kjara. Taa nemu mu gi objasnila rezultatite i rekla deka tie poka`uvaat deka treba pomo{ vo u~eweto po angliski jazik bidej}i nejzinite rezultati }e bidat klasifikuvani kako niski ili so nisok prosek. G-|a Runi mu ka`ala deka Kjara }e ima sredba so nejziniot nastavnik za davawe poddr{ka vo u~eweto po letnite odmori za da bide upatena na dijagnosti~kite testovi koi{to }e dadat pojasna slika za nejzinite obrazovni potrebi vo ova podra~je.
Kontinuum na metodite
Ovaa tema go prezentira kontinuumot na osum metodi na ocenuvawe od metodi vo koi vode~kata uloga ja ima u~enikot kako {to se samoocenuvaweto i vodeweto razgovori do pove}e metodi vo koi vode~ka uloga ima nastavnikot, vklu~uvaj}i gi i zada~ite i testovite izgotvuvani od nastavnikot i standardiziranite testovi. Sekoja od ovie metodi mo`e da dade informacii koi{to }e mu pomognat na nastavnikot da napravi to~na ocenka za izu~uvaweto na nastavnite programi od strana na u~enikot, kako i za potrebite na OZU taka i za ONN. Tabelata 4 dava rezime na nekoi od karakteristikite {to treba da se zemat predvid pri koristeweto na osumte metodi. Kolonata Planirawe i organizirawe se odnesuva na kratkoro~nite aktivnosti kako {to se razjasnuvaweto na celta na ocenuvaweto, pa s do podolgoro~nite aktivnosti kako {to se davaweto poddr{ka na razvojnite procesi i iskustva na decata. Kolonata Resursi se odnesuva na realnite resursi kako {to e vremeto. Kone~no, kolonata Silni strani prezentira izvesni vidovi pridobivki pri primenata na sekoja metoda.
59
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
Tabela 4: Nekoi od karakteristikite {to treba da se zemat predvid pri koristeweto na osumte metodi Planirawe i organizirawe Samoocenuvawe Razjasnete ja celta; odlu~ete koi informacii }e bidat bele`eni i kade. Dogovorete se za kriteriumite za uspe{nost. Razvivajte gi sposobnostite na decata za samo-analiza. Razjasnete ja celta, odlu~ete koi informacii }e bidat bele`eni i kade. Organizirajte gi obrazovnite aktivnosti za site deca. Razvivajte gi sposobnostite na decata za samo-analiza. Koristete soodveten jazik vo razgovorite. Razjasnete ja celta, odlu~ete koi informacii }e bidat bele`eni i kade. Razvivajte gi sposobnostite na decata za samo-ocenuvawe i vodewe razgovori. Resursi Pra{awa za potsetuvawe i instrumenti za decata. Vreme za decata da ja analiziraat svojata rabota. Silni strani Ja pottiknuva samostojnosta i motivacijata na u~enikot. Obezbeduva informacii od gledna to~ka na deteto.
Razgovori so u~enici
Primeri(i) na trudovi/ izrabotki od decata. Vreme za razgovor so deteto, roditelot ili kolegata(ite).
Obezbeduva informacii od gledna to~ka na deteto. Razviva vrski me|u u~ili{teto i domot. Pottiknuva kolegijalnost - u~ej}i i razmenuvaj}i iskustva so kolegite.
Ocenuvawe na portfolio
Materijali i/ili softver za izrabotka na portfolija. Prostor za ~uvawe na portfolijata. Vreme za razgovor so sekoe dete za negovoto portfolio.
Ja pottiknuva samostojnosta i motivacijata na deteto. Dava poddr{ka na samoocenuvaweto. Obezbeduva primeri od trudovite na decata kako dokazen materijal za u~eweto. Obezbeduva informacii od gledna to~ka na deteto. Obezbeduva vizuelno pretstavuvawe za toa kako i {to razmisluvaat decata. Obezbeduva dokazen materijal za promenite vo razmisluvaweto na deteto so tekot so vremeto.
Razjasnete ja celta, odlu~ete koi informacii }e bidat bele`eni i kade. Razvivajte gi sposobnostite na decata za izgotvuvawe mislovni mapi. Izbirajte soodvetni mislovni mapi.
Planirawe i organizirawe Postavuvawe pra{awa Razjasnete ja celta, odlu~ete koi informacii }e bidat bele`eni i kade. Formulirajte razli~ni vidovi pra{awa. Opredelete go vremeto za pra{awata. Razjasnete ja celta, odlu~ete koi informacii }e bidat bele`eni i kade. Planirajte prigodni zada~i za onie deca koi }e bidat sledeni. Organizirajte aktivnosti za onie deca koi nema da bidat sledeni, za da ne pre~at. Razjasnete ja celta, odlu~ete koi informacii }e bidat bele`eni i kade. Podgotvete pra{awa i zada~i za testot koi poka`uvaat opredeleno razbirawe ili sposobnost. Razjasnete ja celta; dogovorete se koga vo tekot na u~ebnata godina }e bidat sprovedeni testovite; odlu~ete koi informacii }e bidat bele`eni i kade. Pro~itajte go prira~nikot za testirawe. Izberete pogoden den i vreme i organizirajte ja paralelkata. Planirajte aktivnosti za onie deca koi nema da go re{avaat testot.
Resursi Pra{awa koi{to pottiknuvaat poslo`eno razmisluvawe. Vreme da se koristat razli~ni vidovi pra{awa so razli~ni deca. Obrasci ili listi za proverka pri sledeweto. Vreme za nabquduvawe vo tekot na ~asot.
Silni strani Obezbeduva neposredni povratni informacii za u~eweto na deteto. Obi~no bara nekolku konkretni resursi. Modelira dobro postavuvawe pra{awa za decata. Obezbeduva neposredni povratni informacii za u~eweto na deteto. Mo`e da bide planirano ili spontano.
60
Resursi za zada~ite i testovite izgotveni od nastavnikot. Vreme vo tekot na ~asot za nabquduvawe na zada~ite.
Obezbeduva dokazen materijal za u~eweto vo kontekst (zada~ite). Obezbeduva primeri na trudovite od u~enicite kako dokazen materijal od u~eweto (testovite).
Standardizirano testirawe
Test kni{ka za sekoe dete. Prira~nik za testirawe. Vreme da se sprovede testot. Vreme za da se ocenat i interpretiraat rezultatite.
Go poka`uva postigaweto vo sporedba so uspehot na dr`avno nivo. Pomaga da se identifikuvaat jakite i slabite individualni strani na decata.
61
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
: 3 A M TE T R V S O K O Z I L B O P N N O I U Z O A N
Vo ovaa tema se sporeduvaat dvata priodi vo ocenuvaweto (pretstaveni vo temata 1), OZU i ONN, spored aktivnostite vklu~eni vo definicijata na ocenuvaweto dadena vo Temata 1 i podolu vo tekstov. Kako {to be{e prika`ano vo kratki crti vo Temata 1, ovie aktivnosti se prepletuvaat i ~esto se slu~uvaat simultano.
mo na edna gre{ka sekoja sedmica. (Nastavnik na u~enici od petto oddelenie) Otkako zabele`av deka nekoi ru~eci za decata imaat niska hranliva vrednost, planirav serija na lekcii integriraj}i gi sodr`inite od op{testvenoto, li~noto i zdravstvenoto obrazovanie so onie od prirodnite nauki - planirawe i podgotvuvawe na zdrava u`inka. (Nastavnik na povozrasni mali deca) OZU aktivno go vklu~uva u~enikot. Nastavnikot treba da povede razgovar so decata za obazovnite celi, {to vklu~uva diskusija so nastavnikot za toa {to tie treba da izu~uvaat. Pritoa, deteto treba so nastavnikot da razgleda {to se o~ekuva da nau~i. Na primer, tie mo`at da gi odredat klu~nite elementi na eden dobar pismen sostav koristej}i lista za analiti~ko ocenuvawe. Ovie elementi na OZU nudat na~ini za vklu~uvawe na deteto vo analiziraweto i ocenuvaweto na sopstvenata rabota. Nasproti toa, ONN obi~no se primenuva na krajot na odreden vremenski period. Nastavnikot mo`e da koristi raznovidni instrumenti za ocenuvawe vklu~uvaj}i i testovi za proverka na pravopisot ili standardizirani testovi. Nastavnikot mo`e, isto taka, da koristi i drugi metodi kako {to se postavuvawe pra{awa i nabquduvawe na rabotata na deteto. Toj ima rakovodna uloga vo ocenuvaweto, a deteto e svesno deka go ocenuvaat. Podolu odredeni nastavnici opi{uvaat nekoi na~ini kako tie sobiraat informacii preku ONN. Po edna serija lekcii za Normanite jas gi odnesov decata od petto oddelenie vo poseta na na{iot lokalen Normanski zamok. Prethodno se podgotvivme za posetata za da mo`eme da vidime nekoi od glavnite detali vo zgradata. Koga se vrativme vo u~ili{teto pobarav od niv da gi nabele`at svoite vpe~atoci od zamokot, pritoa naveduvaj}i {to e mo`no pove}e detali na koi{to mo`at da se prisetat. (Nastavnik na u~enici od ~etvrto oddelenie) Otkako nekolku sedmici rabotevme na temata Mno`ewe na decata od paralelkata im postaviv nekolku problemi baraj}i od niv da ja primenuvaat ovaa operacija. Toa mi poka`a deka, i pokraj toa {to pogolem del od niv ima dobro razbirawe za primenata na mno`eweto, potrebno e da se raboti pove}e na sposobnosta za presmetuvawe. (Nastavnik na u~enici od petto oddelenie)
Ocenuvaweto pretstavuva proces na sobirawe, bele`ewe, interpretirawe, koristewe na informaciite i izvestuvawe za napredokot i postigawata na u~enikot vo steknuvaweto znaewa, sposobnosti i stavovi.
Vo ovaa tema vneseni se i primeri zaedno so osvrtite za metodite na ocenuvawe opi{ani vo Temata 2. Raspravava zapo~nuva so prvata aktivnost na ocenuvaweto - sobiraweto na informacii.
1. Sobirawe na informacii
Sobiraweto informacii za OZU, glavno, pretstavuva del od praktikata na ~asovite i ne go prekinuva tekot na nastavata i u~eweto. Za deteto eden ~as so pra{awa i odgovori zaedno so nastavnikot mo`e da pretstavuva razgovor, no iskusniot nastavnik od nego mo`e da sobere vredni informacii za ocenuvawe na toa {to i kako deteto u~i. Eden nastavnik za davaweto poddr{ka vo ~itaweto objasnuva: Jas postojano gi nabquduvam i gi slu{am decata i redovno pravam promeni vo moite planovi za da go zemam predvid ona {to sum go videl i slu{nal. Vo slednive primeri nastavnicite opi{uvaat kako tie nenametlivo gi sobiraat informaciite za ocenuvaweto. Vo tekot na vtoriot ~as koga rabotevme na ozna~uvaweto na desetkite kako decimalni broevi jas pobarav od decata da ja zasen~at decimalnata zapirka kaj to~kata pet na dijagramot na nivniot raboten list. Otkako pregledav del od odgovorite sfativ deka najgolemiot del od paralelkata ne go razbrale poimot. Prodol`iv da go doobjasnuvam osnovniot poim koristej}i nalepnici na kartonski lenti vo boi. Od natamo{nite pra{awa {to gi postaviv, otkriv deka ovoj na~in e poefekten. (Nastavnik na u~enici od treto oddelenie) Vo tekot na ~itaweto na pismenite raboti na decata po angliski jazik zabele`av izvesni gramati~ki gre{ki napraveni od nekoi deca. Planirav odredeni aktivnosti nameneti za popravawe na takvite gre{ki, naso~uvaj}i go vnimanieto sa-
ti~ka pismenost, na primer, na bodovite {to gi dobivaat decata im se dodava i nivnoto zna~ewe. Vo statisti~kite tabeli bodovite na deteto se rangiraat spored normite na dr`avno nivo ili spored normite na nivo na oddelenie ili na vozrasta na deteto. Nastavnikot koristi tehni~ki jazik vo interpretiraweto na vakvite normi, kako i davawe svoja stru~na procenka. Vo interpretiraweto na informaciite toj dava validni i verodostojni procenki bazirani vrz dovolno evidencija. (Vidi Tema 2, str. 53-58) Na primer, edno bodovno saldo na oddelen u~enik vo koe{to ima mnogu otstapuvawe od prethodniot op{t uspeh na u~enikot po toj nastaven predmet, zaslu`uva podetalna proverka. Nastavnikot mo`e, isto taka, da bara mislewa i od svoite kolegi vo interpretiraweto na bodovnite salda na testot. Davaweto pomo{ na roditelite za da gi razberat informaciite pretstavuva u{te edna od profesionalnite obvrski na nastavnicite.
65
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
im se dopa|a vo nivnata rabota ili vo rabotata na drugite deca, toj gi prezema prvite ~ekori vo razvivaweto na sposobnostite za ocenuvawe kaj niv. Site informacii od ocenuvaweto treba da vodat kon podobruvawe na u~eweto na deteto. Tokmu na~inot kako informaciite se koristat e povrzan so prvobitnata cel na aktivnosta na ocenuvaweto. ONN ~esto se koristi da se odredi stepenot vo koj{to se realizirani celite na nastavnata programa. Nastavnikot mo`e da gi koristi vakvite informacii na razli~ni na~ini vo planiraweto na slednite ~ekori na obrazovanieto na deteto. Na primer, informaciite od ocenuvaweto mo`e da poka`at deka e potrebna prerabotka na sodr`inata za nekoj matemati~ki poim ili deka e potrebno da se stavi pogolema naglaska na sposobnostite za razbirawe. Vakvite informacii mu koristat na nastavnikot dokolku gi sobira vo tekot na u~ebnata godina. Informaciite {to se sobiraat na krajot na u~ebnata godina se, isto taka, korisni za nastavnikot pri planiraweto na programata za narednata u~ebna godina. Sobranite informacii od standardiziranoto testirawe mo`at da se koristat za planiraweto na aktivnostite za jazi~nata i matemati~kata pismenost na nivo na celo u~ili{te. Eden direktor komentira: Gi pregledav rezultatite od standardiziranite testovi {to se sprovedoa po matematika zaedno so eden ~len od nastavni~kiot kolegium koj e odgovoren za nastavnata programa po matematika. Ni be{e jasno deka sposobnostite za presmetuvawe na nivo na u~ili{te ne se tolku dobri, pa go pokanivme sovetnikot koj ni pomogna da gi formulirame strategiite za da se podobri sostojbata. Niv gi primenuvame ovaa godina, fokusiraj}i se na intervenciite vo prvo, vtoro i treto oddelenie. Informaciite od ONN se koristat za da se izgotvi izve{tajot za odredeno dete koj dava informacii za razgovorot na nastavnikot so roditelite za silnite strani i slabostite vo u~eweto na deteto.
66
domot i vo u~ili{teto. Nastavnicite mo`at da im uka`uvaat na roditelite na nekoi metodi so koi tie mo`at da im davaat poddr{ka na decata pri u~eweto doma, a osobeno preku aktivnostite za razvivawe na jazi~nata i matemati~kata pismenost. Nastavnicite mo`at, isto taka, za informaciite od ocenuvaweto redovno da gi izvestuvaat decata, roditelite, drugite nastavnici i drugite relevantni stru~waci. Za informaciite od ONN obi~no se izvestuva na sredbite so roditelite, vo u~eni~kite kni{ki, na sostanocite na nastavni~kiot kolegium itn. Nastavnicite mo`at rezultatite od ocenuvaweto da im gi interpretiraat na roditelite uka`uvaj}i im kako tie mo`at da gi koristat za da se podobruva u~eweto na decata. Roditelite, isto taka, mo`at da reagiraat na rezultatite od ocenuvaweto. Taka se ovozmo`uva dvonaso~en proces me|u nastavnikot i roditelot. Postoi eden kontinuiran proces preku koj{to formalnoto iskustvo od u~eweto na deteto vo u~ili{teto zaemno deluva so pomalku formalnoto razvojno iskustvo steknato vo domot i vo semejstvoto. (Nastavni planovi i programi za osnovno u~il{te, Voved, str. 21) Vo ovaa tema se definiraat i opi{uvaat dva komplementarni priodi vo ocenuvaweto: Ocenuvaweto zaradi u~ewe i Ocenuvaweto na nau~enoto, koi se nadgraduvaat na informaciite za ocenuvaweto prezentirani vo Nastavnite planovi i programi za osnovno u~ili{te. Zaedno, dvata priodi im obezbeduvaat na nastavnicite podatoci za napredokot i postigawata na u~enicite vo u~eweto. Vakvite informacii im ovozmo`uvaat na nastavnicite da donesuvaat odluki za poefektivno prilagoduvawe na nastavata kon obrazovnite potrebi na decata. Vo su{tina, OZU i ONN im ovozmo`uvaat na nastavnicite da kreiraat najpogodna sredina na poddr{ka vo koja decata se pove}e motivirani da u~at.
67
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
: 4 A M TE A T A N [ I L I U^ A K I T O T E POLI W A V U N E Z A OC
Celta na ovaa tema e da im pomogne na u~ili{tata vo kreiraweto na svojata politika za ocenuvaweto. Vo Zakonot za obrazovanie (od 1998) predvidena e obvrska sekoe u~ili{te da izgotvi u~ili{ten plan. U~ili{niot plan pretstavuva dokument za obrazovnata filozofija na u~ili{teto, negovite celi i kako toa predlaga niv da gi postigne. Toj se osvrnuva na site nastavni planovi i programi i na organizacijata na u~ili{nite resursi... (Ministerstvo za obrazovanie i nauka, 1999, str. 8) Zatoa, razvojot na u~ili{nata politika za ocenuvaweto e postaven vo po{irok kontekst na razvojot i planiraweto na u~ili{teto i go sledi modelot na razvojnoto planirawe na u~ili{teto prika`an na dijagramot 4. Dopolnitelni informacii za ovoj model mo`at da se najdat na veb-stranicata School Development Planning Support (Primary) (SDPS) na http://www.sdps.ie.
Procesot na planirawe e cikli~en i toj im ovozmo`uva na u~ili{tata da se vklu~uvaat vo fazata {to e relevantna za nivnata sostojba. Nekoi u~ili{ta ve}e imaat izgotveno svoja politika za ocenuvawe i mo`ebi se vo fazata na preispituvawe na svojata politika vo pogled na ovie nasoki. Drugi u~ili{ta, pak, mo`ebi se vo fazata na izgotvuvawe na nacrtot. Va`no e deka site ~lenovi na nastavni~kiot kolegium treba da bidat vklu~eni vo razvojot, primenata i preispituvaweto na politikata za ocenuvawe. Isto taka, va`no e politikata formulirana od u~ili{tata redovno da se vrednuva i preispituva za da mo`e kontinuirano da gi zadovoluva menlivite potrebi na u~ili{tata i nivnite u~enici. Roditelite treba, isto taka, da bidat vklu~eni vo politikata na ocenuvaweto. Ova razviva ~uvstvo na sopstvenost vo vrska so politikata i ovozmo`uva poefektivna implementacija. Sli~no na site drugi vidovi politiki, u~ili{nata politika za ocenuvaweto gi odrazuva su{tinskite vrednosti i klimata na u~ili{teto.
Dijagram 4: Model na razvojno planirawe na u~ili{teto Ocenuvajte go efektot na planiranata promena vrz nastavata i u~eweto.
ti men e l Imp
rajt
Ko
li
Istaknete gi tekovnite jaki strani na u~ili{teto i odredete gi podra~jata {to baraat akcija.
ra
j te
N p r av e i o de r i te te gi ti te
Planirajte
Dajte jasni upatstva za toa kako povremeno da se obrnuva vnimanie na prioritetite - vo razvojniot plan na u~ili{teto.
Zo{to treba da se ocenuva u~eweto na decata? [to treba da se ocenuva? Koga treba da se vr{i ocenuvaweto? Kako treba da se ocenuva u~eweto na decata? Kade treba da se bele`at/evidentiraat informaciite od ocenuvaweto? Kako treba da se bele`at/evidentiraat informaciite od ocenuvaweto? Koj treba da bide izvesten za informaciite od ocenuvaweto? Kako treba da se izvestuvaat drugite subjekti za informaciite od ocenuvaweto? Kolku dolgo treba da se ~uvaat informaciite od ocenuvaweto? Podolu vo ovaa tema se dava odgovor na navedenive pra{awa. Celosno se istaknati i implikaciite na zakonskata regulativa vrz politikata i praktikata.
71
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
72
identifikuvaat onie deca koi imaat pote{kotii vo u~eweto. Za da go ovozmo`i toa, u~ili{teto treba da implementira kontrolna politika na testirawe vo vtorata u~ebna godina. Kontrolata vklu~uva sledewe na decata od strana na nastavnikot i sproveduvawe na grupni i individualni testovi za rana jazi~na i matemati~ka pismenost i za razvojnite sposobnosti. Informaciite dobieni preku vakvite kontrolni testovi, zaedno so sekojdnevnoto sledewe na malite deca od strana na nastavnikot, ovozmo`uvaat poto~no ocenuvawe na jakite strani i na potrebite na deteto. Ova e osobeno va`no vo slu~ajot so pomalite deca koga napredokot se odviva so voobi~aeno tempo. Kontrolata ovozmo`uva rana identifikacija na pote{kotiite vo u~eweto i ovozmo`uva efektivna komunikacija so roditelite na deteto. Ranata identifikacija mu ovozmo`uva na nastavnikot da organizira soodvetna poddr{ka bazirana na Fazniot model na intervencii (od Nacionalniot obrazoven servis na psiholozite). Ovoj model vklu~uva rabota na nastavnikot so roditelite na deteto, konsultirawe so psiholog od NEPS i, onamu kade {to e potrebno, organizirawe na poddr{ka vo u~eweto ili resursna nastava i/ili pristap na raznovidni terapii. Upatstvata za davawe poddr{ka vo u~eweto (2000) obezbeduvaat informacii za izgotvuvawe na celosen u~ili{ten plan za poddr{ka vo u~eweto i go naglasuvaat zna~eweto od implementiraweto na interventnite programi za ranata vozrast. Podetalni upatstva za ocenuvaweto na ranata vozrast }e bidat publikuvani kako del od Ramkata za u~eweto na rana vozrast vo 2008. Ocenuvaweto vo srednite i vo pogornite oddelenija Kako i so pomalite deca, metodite na ocenuvawe {to se koristat so decata vo srednite i vo pogornite oddelenija treba da bidat izlo`eni vo u~ili{nata politika. Pritoa, treba da se dokumentiraat planovite za standardiziranoto testirawe na u~ili{teto. U~ili{tata treba da go zadovolat minimumot barawa za sproveduvawe na standardiziranite testovi po jazi~na i matemati~ka pismenost na krajot na prvo oddelenie/na po~etokot na vtoro oddlenie i na krajot na ~etvrto oddelenie / po~etokot na petto oddelenie. Politikata na ocenuvawe treba da odreduva koi testovi }e se koristat, koga tie }e se sproveduvaat i kako }e bidat koristeni rezultatite. Odreduvaweto na vremeto za testirawe, bez ogled na toa dali na po~etokot ili na krajot na oddelno oddelenie, }e bide diktirano od celta na testovite. Glavno, kolku porano se sproveduva edno ocenuvawe za dijagnosti~ki celi, poverojatno e deka toa }e vodi kon intervencija od koja deteto }e ima korist. Testiraweto na po~etokot na u~ebnata godina im ovozmo`uva na u~ili{tata da planiraat soodvetni intervencii za odredeni deca, dodeka, pak, testiraweto na krajot na u~ebnata godina im ovozmo`uva na u~ili{tata da donesuvaat re{enija vo vrska so rasporeduvaweto na u~enicite vo paralelkite i vo vrska so niv-
niot napredok, a koi{to se baziraat vrz rezultatite od ocenuvaweto. Iako odreduvaweto na vremeto za testirawe i redosledot koi{to gi odreduvaat nastavnicite pri opfa}aweto na razli~ni elementi od nastavnite programi so razli~ni oddelenija mo`e da predizvika problemi vo odlu~uvaweto koga testovite treba da se sprovedat vo tekot na u~ebnata godina, celta na ocenuvaweto treba da bide od presudno zna~ewe.
73
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
74
obezbedeni od strana na u~ili{teto od koe deteto preminuva) i materijali so rezultatite od ocenuvawata (na primer, re{avani standardizirani test kni{ki). U~ili{teto mo`e da izbere da go vodi u~eni~koto dosie vo pismena forma (vo papki) ili vo elektronska forma. Dokolku se vodi elektronski, dosieto treba da bide pridru`eno i so otpe~ateni listovi vo posebna papka. U~eni~ka kni{ka U~eni~kata kni{ka pretstavuva zna~aen element na u~eni~koto dosie i vo nea se bele`at najva`nite i karakteristi~nite informacii za obrazovniot napredok i postigawata na deteto (vklu~uvaj}i gi i interesite, jakite strani i potrebite). Glavna cel na u~eni~kata kni{ka e informirawe na roditelite preku edna pristapna forma za da mo`at da gi koristat takvite informacii vo davaweto pomo{ na svoite deca vo u~eweto i taka da ja zajaknuvaat vrskata me|u u~ili{teto i domot. U~eni~kata kni{ka ovozmo`uva bele`ewe na informaciite od ocenuvaweto dva pati godi{no. Vo kni{kite vnesuvaat bele{ki site onie koi mu predavaat na deteto. Rezultatite od ocenuvawata na decata se bele`at za da se olesni zapoznavaweto na roditelite, nastavnicite i drugite subjekti zainteresirani za obrazovanieto na deteto so najrelevantnite i korisnite informacii za napredokot i postigawata na deteto. NCCA vo momentov raboti zaedno so u~ili{tata na izgotvuvawe na obrasci na u~eni~ki kni{ki na dr`avno nivo.
va i dostavuvawe pismen izve{taj, po mo`nost na krajot na u~ebnata godina. Drugiot izve{taj mo`e da vklu~uva samo sredba ili sredba i pismen izve{taj. U~ili{teto mo`e da odlu~i za najsoodvetnoto vreme za vakvite izve{tai i sredbi i da go vklu~i vakviot vremenski raspored vo politikata za ocenuvawe. Nastavnicite mo`at da ostvaruvaat neformalni sredbi so roditelite i nadvor od vakvite formalni sostanoci. Politikata na ocenuvawe treba jasno vo kratki crti da dade pregled na odlukite {to u~ili{teto gi prezema vo vrska so za~estenosta i na~inot na izvestuvaweto. Na u~ili{tata mo`e da im bide od korist da se dogovorat za izvesna forma za roditelskite sostanoci. Mo`e da se izgotvi i Vodi~ za sredbite so roditelite koj{to }e im pomaga na nastavnicite vo vodeweto na vakvite sredbi. Toj bi mo`el da stavi naglaska na pra{awata kako najdobro da se iskoristuva raspolo`ivoto vreme, prezentirawe na izve{tajot za deteto vo edna, kolku {to e mo`no, popozitivna i konstruktivna svetlina, koristewe na jazikot koj{to site roditeli go razbiraat i odbegnuavwe na upotrebata na tehni~ki ili stru~ni termini i davawe upatstva na roditelite za na~inite kako tie mo`at da im pomagaat na decata vo nivnoto u~ewe. Kako dodatok na edno CD za roditelite, nasloveno kako [to, zo{to i kako decata u~at vo osnovnoto u~ili{te (NCCA, 2006), NCCA }e izgotvi resursni materijali za u~ili{tata so koi }e im pomagaat na roditelite da gi razbiraat i da gi koristat informaciite od ocenuvaweto vo davaweto pomo{ vo u~eweto na nivnite deca. Ovie materijali }e vklu~uvaat informacii i za razbiraweto na zna~eweto na rezultatite na standardiziranite testovi. Direktorot na u~ili{teto treba da go odobruva pristapot do informaciite od ocenuvaweto na drugi lica pokraj roditelite (koi{to bea prethodno navedeni). Vakviot pristap mo`ebi }e treba da bide pridru`en i so komentar ili interpretacija od strana na odreden nastavnik ili od strana na direktorot. Kone~no, procedurite za prenesuvawe na relevantnite informacii me|u osnovnite u~ili{tata (vo slu~ajot koga deteto preminuva vo drugo osnovno u~ili{te), kako i prefrluvaweto na relevantnite informacii od osnovnoto vo postosnovnoto u~ili{te treba, isto taka, da bidat vgradeni vo taa politika.
da se baraat informacii od ocenuvawata. Informaciite {to se ~uvaat vo kompjuterite mora da bidat za{titeni i treba da ima ograni~en pristap do niv. Pritoa, treba da se izgotvat i rezervni verzii na informaciite, jasno obele`eni i ~uvani na sli~en na~in na bezbedno mesto.
75
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
I C O T A A J D I O F D A R G O I L B I IB
Samoocenuvawe
Lista za ocenuvawe Temata 2 dava primer na lista za ocenuvawe {to se koristi za samoocenuvawe. (str. 17) i za vodewe razgovori (str. 25). Nakratko, listata za ocenuvawe pretstavuva eden instrument za ocenuvawe koj{to gi opi{uva raznovidnite nivoa na kvalitet vo eden poseben trud na u~enikot. Taa mo`e da se koristi vo ocenuvaweto na ednostavni obrazovni aktivnosti, kako i na pokompleksni zada~i. Taa, isto taka, mo`e da se adaptira za upotreba na razni nivoa na oddelenija. Listata za ocenuvawe mo`e da bide izgotvena od strana na samiot nastavnik ili vo sorabotka na nastavnikot so decata. Koga edna takva lista za analiti~ko ocenuvawe za prv pat se voveduva vo edno oddelenie taa treba da bide vo ednostavna forma i treba da se koristi vo posebno obrazovno podra~je s dodeka decata dobro ne ja zapoznaat i ne nau~at kako taa se koristi. Vo prvite oddelenija mo`at da se primenuvaat ednostavni listi koi koristat izrazi na lica ili drugi simboli za da gi odredat nivoata na zadovolstvoto. Na decata mo`e da im se pomaga da ja ocenuvaat svojata rabota na mnogu ednostavni na~ini preku usno komentirawe za toa {to tie napravile, ka`uvaj}i dali tie se zadovolni so trudot, {to im se dopa|a vo nego, a {to ne im se dopa|a i {to bi sakale tie da napravat podobro sledniot pat. Listite za ocenuvawe mo`at, isto taka, da se koristat od strana na nastavnikot za da gi informira decata za kriteriumite spored koi }e bide ocenuvan nivniot trud. Listata za ocenuvawe ima dve osnovni karakteristiki: (1) spisokot na kriteriumite, odnosno va`nite elementi na trudot i (2) nivoto na kvalitetot, odnosno koi elementi na trudot se sli~ni na sekoe od nivoata na kvalitetot. Podolu e daden primer na lista za ocenuvawe izgotvena od Airasian (Airasian, 2000) za bodirawe na delovi od pismen sostav na decata.
Ovoj prilog dava dopolnitelni informacii za samoocenuvaweto, postavuvaweto pra{awa i za zada~ite i testovite izgotveni od nastavnikot {to bea prika`ani vo kratki crti vo Temata 2. Toj vklu~uva: Samoocenuvawe Lista za ocenuvawe Tehnika: Krevawe palec Tehnika: Semafor Dijagram: Plus, minus, interesno (PMI) Sogovornici partneri / drugar~iwa sogovornici Skali za popolnuvawe Postavuvawe pra{awa Vidovi pra{awa Zada~i i testovi izgotveni od nastavnikot Planirawe na zada~a za rabota na ~asovite Vidovi test-pra{awa. Prilogot B dava izvesni resursni materijali za fotokopirawe {to mo`at da se koristat pri samoocenuvaweto, ocenuvaweto na portfolioto i kaj zada~ite i testovite izgotveni od nastavnikot. NCCA vo momentov raboti na edna publikacija za davawe poddr{ka vo ocenuvaweto na napredokot i postigawata na u~enicite vo realizacijata na Nastavnite programi za osnovno u~ili{ta naslovena kako: ACTION (Assessment, Curriculum, and Teaching Innovation On the Net) koja {to }e mo`e da se pogleda na veb-stranicata http://www.ncca.ie.
Tehnika: Krevawe palec Ovaa tehnika ovozmo`uva decata da go poka`uvaat svoeto nivo na razbirawe ili svoite ~uvstva davaj}i go odgovorot so palcite svrteni nagore ili nadolu Tehnika: Semafor Semaforot e sli~na tehnika kako i onaa so palcite svrteni nagore ili nadolu. Taa mo`e da im pomogne na decata da go poka`at svoeto nivo na razbirawe ili svoite ~uvstva poka`uvaj}i karta so soodvetna boja: crvena karta = Ne go rabiram toa. `olta karta = S u{te ne go sfa}am toa. zelena karta = Go sfativ / razbrav! Decata mo`at da koristat semafor vo sekoe vreme vo tekot na ~asot. Ovaa tehnika e posebno korisna za grupna rabota na ~asovite so celata paralelka, a, isto taka, i so pomalite deca. Dijagram: Plus, minus, interesno (PMI) Dijagramot PMI mo`e da se koristi od strana na u~enicite za da ja ocenuvaat sopstvenata rabota ozna~uvaj}i gi interesnite elementi od rabotata so znacite plus, minus i interesno. Ovaa tehnika mo`e da im pomaga da odredat {to bilo uspe{no, a {to ne bilo uspe{no vo nivnoto u~ewe. Dijagramot PMI mo`e da se crta kako grafa, grafikon ili tabela. Podolu e daden primer na eden grafikon za PMI. Primer na grafikon za PMI
Skali Skalata pretstavuva instrument za samoocenuvawe koja{to mo`e da im pomogne na decata da rangiraat i da odreduvaat prioriteti i podra~ja za razjasnuvawe vo svojata rabota onamu kade {to nai{le na pote{kotii. Decata donesuvaat odluki za svoeto u~ewe davaj}i odgovori na pra{awata kako {to se: Koj del od rabotata be{e najzna~aen? Koj del od rabotata go razbrav najdobro? Koj del od rabotata ne go razbrav? Koj del od rabotata be{e te`ok? Tie na skalata gi rangiraat odgovorite na ovie pra{awa. Primer na skala
79
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
+ I
Sogovornici partneri / drugar~iwa sogovornici Koristeweto na ovaa tehnika ovozmo`uva decata da gi spodeluvaat informaciite edno so drugo za nivnoto sopstveno u~ewe. Na primer, decata mo`at da odredat tri novi ne{ta {to gi nau~ile i da ka`at {to im bilo lesno, a {to im bilo te{ko i da navedat ne{to {to tie bi sakale da go nau~at vo idnina so svojot sogovornik partner / drugar~e sogovornik. Idealno bi bilo sogovornikot partner da bide nekoj vo kogo deteto ima doverba i so kogo saka da gi spodeluva svoite misli i idei.
Postavuvawe pra{awa
Slednive tabeli davaat kratok pregled na razli~nite vidovi pra{awa bazirani na Blumovata taksonomija (Krathwohl, 2002) i davaat primeri za sekoj poseben vid.
80
Poznavawe Klu~ni zborovi Ka`i Definiraj Koga Odredi Formuliraj Povrzi Navedi / nabroj Imenuvaj Kade Poka`i Lociraj Koj Primeri na pra{awa [to se slu~ilo po...? Kolku...? Koj be{e toj {to...? Mo`e{ li da go imenuva{...? Opi{i {to se slu~ilo na...? Koj mu zboruva{e na..? Mo`e{ li da ka`e{ zo{to...? Najdi go zna~eweto na...? [to e...? Koe e to~no ili neto~no...?
Sfa}awe Klu~ni zborovi Preraska`i Opi{i Prodiskutiraj Daj kratok pregled Preformuliraj Proceni Sumiraj Objasni Interpretiraj Predvidi Sporedi Sprotivstavi Primeri na pra{awa Mo`e{ li da napi{e{ so svoi zborovi...? Mo`e{ li da napi{e{ kratok pregled...? [to misli{ deka bi mo`elo da se slu~i potoa...? Koj misli{ deka...? Koja bila glavnata ideja...? Koj bil glavniot lik...? Mo`e{ li da napravi{ razlika me|u...? Kakvi razliki postojat me|u...? Mo`e li da dade{ eden primer za toa {to ti misli{ za...? Mo`e{ li da dade{ definicija za...?
Primena Klu~ni zborovi Najdi re{enie Koristi Konstruiraj Ispitaj Primeni Presmetaj Poka`i Ilustriraj Kompletiraj / dovr{i Klasificiraj Demonstriraj / poka`i Modifikuvaj Primeri na pra{awa Dali znae{ za drug slu~aj kade...? Mo`elo li ova da se slu~i vo...? Mo`e{ li da gi grupira{ ovie spored karakteristikite kako {to se...? Koi faktori bi gi promenil dokolku...? Mo`e{ li da ja primeni{ metodata {to ja koriste{e vo nekoe svoe sopstveno iskustvo...? Koi pra{awa bi gi postavil za...? Od dadenite informacii, mo`e{ li da izgotvi{ upatstva za...? Dali ovie informacii }e bidat korisni dokolku ti ima{...?
81
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
Analiza Klu~ni zborovi Analiziraj Sporedi Istra`i Identifikuvaj Naredi Povrzi Napravi razlika Sprotivstavi / sporedi Kategoriziraj / grupiraj Razdeli Objasni Izvedi zaklu~ok Primeri na pra{awa Koi nastani bi mo`ele da se slu~at...? Dokolku...se slu~e{e kakov bi mo`el da bide krajot? Kako toa bilo sli~no na...? Koja bila osnovnata tema na...? Koi bi bile, spored tebe, drugite mo`ni posledici na/za...? Zo{to...promeni se slu~ile? Mo`e{ li da go sporedi{ tvojot...so onoj prezentiran vo...? [to be{e problemot so...? Kakvi podatoci mo`e{ da navede{ za...?
Sinteza Klu~ni zborovi Kreiraj / napravi Komponiraj / sostavi Planiraj Dizajniraj / proektiraj Predlo`i Formuliraj Otkrij / pronajdi Predvidi Konstruiraj Pretpostavi / zamisli Izmisli / izraboti Kombiniraj Primeri na pra{awa Mo`e{ li da dizajnira{ eden...na...? Zo{to da ne komponira{ edna pesna za...? Mo`e{ li da najde{ nekoe posebno re{enie za...? Dokolku ima{e pristap do site resursi kako bi se spravil so...? Zo{to ne izmisli{ svoj sopstven na~in za da se spravi{ so...? [to bi se slu~ilo ako...? Na kolku na~ini mo`e{...? Mo`e{ li da izmisli{ nekoja nova i neobi~na promena na...? Mo`e{ li da izgotvi{ predlog koj{to bi...?
Primeri na pra{awa Izberi / odberi Odlu~i Debatiraj / raspravaj Spori / tvrdi Oceni Opredeli prioritet Dali ima podobro re{enie za...? Proceni ja vrednosta na...? Mo`e{ li da go brani{ svojot stav za...? Dali smeta{ deka...e dobra rabota ili lo{a rabota? Kako ti bi postapil...? Kakvi promeni za...ti bi prepora~al? [to ti bi predvidel / kakov zaklu~ok bi izvel od...? Kolku efikasni se...? [to misli{ ti za...? Kako ti bi izgotvil / koncipiral eden nov...?
Izberi
OCENUVAWE NA NAPREDOKOT I POSTIGAWATA NA U^ENICITE
Datum Na koj datum decata }e ja zavr{at zada~ata(ite)? Vreme Kolku vreme }e bide potrebno da se zavr{i zada~ata(ite)?
Nastaven predmet(i) Po koj nastaven predmet(i) se vr{i ocenuvaweto? Organizacija Kakva organizacija na ~asot (so celata paralelka, so grupa, par ili individualno) e najpogodna od gledna to~ka na vklu~uvawe na decata i potrebata efektivno i efikasno da se realizira ocenuvaweto od strana na nastavnikot?
Programski celi / zada~i Koi programski celi / zada~i se ocenuvaat preku ovaa zada~a(i)? Aktivnosti Koi se glavnite aktivnosti koi{to nastavnikot treba da gi prezeme po~nuvaj}i od po~etnata prezentacija pred decata preku razli~ni fazi na zada~ata(ite), pa s do zaklu~nite sogleduvawa?
Zabele{ki na nastavnikot:
Primeri na test-pra{awa Pra{awata od 1 do 10 dadeni podolu ilustriraat eden opus na vidovi pra{awa koi{to za nastavnicite mo`at da bidat korisni pri izgotvuvaweto na testovi od vidot hartija moliv. Primer 1: Test-pra{awa so popolnuvawe na ispu{teni zborovi / prazni mesta Test-pra{awata so popolnuvawe na ispu{teni zborovi / prazni mesta obi~no se koristat za da se dobie opredelen odgovor koj{to e ili to~en ili e neto~en, kako {to e prika`ano vo sledniov primer. ............................................................................................ Primer na test so popolnuvawe na ispu{teni zborovi / prazni mesta: 2, 4, 8... Koj }e bide sledniot broj? Odgovorot 10 mo`e da uka`uva deka vrskata me|u broevite pretstavuva prosto zgolemuvawe na 2, namesto udvojuvawe na poslednata brojka.
Primer 5: Pra{awa so sloboden odgovor Pra{awata so sloboden odgovor ovozmo`uvaat davawe na eden po{irok obem na odgovori otkolku pra{awata so pove}kraten odgovor. Pra{awata koi{to baraat narativni odgovori mo`at da mu dadat na nastavnikot informacii za dlabo~inata i {irinata na razbiraweto na deteto, za razmisluvaweto na deteto i za podra~jata vo koi toa mo`e da ima korist od natamo{nata poddr{ka ili rabota. ............................................................................................ Primer na pra{awa so sloboden odgovor: Napi{i kratok tekst za celta na narodnite kujni vo vremeto na Golemata glad. ............................................................................................ Prepora~livo e da se struktuira pra{aweto za da se odredi dali deteto poka`uva vistinsko razbirawe za temata ili problematikata za koja{to se zboruva vo pra{aweto, otkolku da se pottiknuva nestruktuiran odgovor koj{to mo`e da krie praznini vo znaewata na deteto, na primer: ............................................................................................ Primer na pra{awe so sloboden odgovor: Navedi tri faktori koi{to pridonele za pojavata na Golemata glad.
83
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
Primer 2: Test-pra{awa so kratok / otvoren odgovor Test-pra{awata so kratok / otvoren odgovor ovozmo`uvaat po{irok opus na odgovori otkolku pra{awata so popolnuvawe na ispu{teni zborovi / prazni mesta kako {to e prika`ano vo sledniov primer. ............................................................................................ Primer na test-pra{awa so kratok / otvoren odgovor: Navedete go imeto na edno od ezercata na rekata [enon.
Primer 6: Povrzuvawe Vidot na zada~ite so povrzuvawe pretstavuva efektiven na~in da se testira prepoznavaweto na vrskite me|u zborovite i definiciite, nastanite i datumite, kategoriite i primerite itn.
Primer 3: Pra{awa so pove}ekraten odgovor Pra{awata so pove}ekraten odgovor pottiknuvaat davawe redica odgovori i mo`at da se re{avaat na raznoviden na~in kako {to e dadeno vo sledniov primer. ............................................................................................ Primer na pra{awe so pove}ekraten odgovor: + =9 Primer 7: Pra{awa so pove}e~len izbor vo odgovorot Odgovorite na pra{awata so pove}e~len izbor obezbeduvaat informacii za sposobnosta na deteto da pravi razlika me|u to~niot odgovor i neto~nite alternativi. Odgovorot na deteto pove}e ja poka`uva negovata sposobnost da go prepoznae to~niot odgovor, otkolku da dade svoj odgovor. ............................................................................................ Primer na pra{awe so pove}e~len izbor: 297 + 352 = 649 Zatemnetite broevi go ozna~uvaat to~niot odgovor. Koe od slednive re{enija na broevite e to~no? a) 397 + 362 = 659 b) 649 - 352 = 317 v) 29.7 + 35.2 = 6.49 g) 287 + 342 = 629
Primer 4: Odgovori koi{to treba da gi korigiraat samite u~enici Edna interesna varijacija na test-pra{awa kade nastavnikot treba da podgotvi dobro formulirani, no konceptualno pogre{ni odgovori koi{to decata treba da gi korigiraat. Vakvite odgovori mo`at da sodr`at voobi~aeni pogre{ni razbirawa, to~ni no nekompletni odgovori ili poznati celosno fakti i idei.
Primer 8: Pra{awa od vidot to~no - neto~no Pra{awata od vidot to~no - neto~no mo`at da se koristat za dobivawe informacii za op{tite pogre{ni pretstavi / mislewa na decata. ............................................................................................
84
Primer 10: Skali Skalite mo`e da se koristat za da mu se pomogne na deteto da odgovori na pra{awata so kratok / otvoren odgovor. Ova obezbeduva izvesna struktura za decata ovozmo`uvaj}i im da izberat eden od serijata odgovori. Podolu e daden primer na skala koja{to im pomaga na decata da dadat odgovor za edno umetni~ko delo. ............................................................................................ Laliwa vo popladnevna svetlina, nepoznat avtor.
Primer na pra{awe od vidot to~no - neto~no: Pogledni go dobieniot zbir. Dali odgovorot e to~en ili e neto~en? [tikliraj go kvadrat~eto ako misli{: da, odgovorot e to~en. Stavi znak H vo kvadra~eto ako misli{: ne, odgovorot ne e to~en. 18 + 23 311 ............................................................................................ Nastavnikot mo`e da dodade i edna kolona Objasni vo koja deteto treba da napi{e edna ili dve re~enici davaj}i opravduvawe za svojot odgovor.
Primer 9: Pra{awa prezentirani na nekoj nov na~in Prezentiraweto na pra{awa vo nekakva nekonvencionalna forma mo`e da se koristi za da se testira razbiraweto na deteto za odreden koncept. ............................................................................................ Primer na pra{awe prezentirano na eden nov na~in: Za da go oceni{ razbiraweto/sfa}aweto na deteto za mesnata vrednosta na broevite postavi mu zada~a so pogre{no izramneti koloni na broevi. 4 35 + 24 Pobaraj od nego da gi pro~ita broevite, a potoa da go napi{e odgovorot. Koga }e zavr{i so toa, pobaraj glasno da go pro~ita odgovorot, potoa da dade tolkuvawe za odgovorot koristej}i dopolnitelno pra{awe, kako na primer: dali smeta{ deka odgovorot e to~en?
Pogledni ja vnimatelno ovaa umetni~ka slika. Obele`i go tvojot odgovor na skalata 1 - 7 so zaokru`uvawe na eden od broevite. Na primer, koe vreme od denot go pretstavuva slikata? Ako misli{ deka e utro, obele`i go brojot 1. Ako smeta{ deka e ve~er, obele`i go brojot 7. Ako misli{ deka e nekade pome|u, izberi eden od broevite 2, 3, 4, 5 ili 6. Obrazlo`i go tvojot odgovor otkako }e go zaokru`i{ brojot.
Kakva svetlina e pretstavena na slikata? Silna. 1 2 3 4 5 6 7 Slaba. Obrazlo`i go tvojot odgovor. ___________________________________________ Kakvi se rabovite na predmetite? Jasni i ostri. 1 2 3 4 5 6 7 Umereni i bledi. Obrazlo`i go tvojot odgovor. ___________________________________________ Slikata e: So malku detali. 1 2 3 4 5 6 7 Prenatrupana. Obrazlo`i go tvojot odgovor. ___________________________________________ Slikata predizvikuva ~uvstvo na: Zadovolstvo. 1 2 3 4 5 6 7 Taga. Obrazlo`i go tvojot odgovor. ___________________________________________
85
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
Tabela ZSN
Ime na u~enikot:
86
Datum:
Z ([to znam)
N ([to nau~iv)
4
Popolni na po~etokot na lekcijata/~asot.
4
Popolni na krajot na lekcijata/~asot.
Zabele{ki na nastavnikot:
Datum:
87
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
Zabele{ki na nastavnikot:
Lista za planirawe
Oddelenie(ja)
88
Datum
Nastaven predmet(i)
Programski celi/zada~i
Resursi
Vreme
Organizacija
Zabele{ki na nastavnikot:
Bibliografija
Airasian, P. W. Assessment in the Classroom, A Concise Approach. (2nd edition) Boston, McGraw Hill, 2000 Allyn and Bacon Taxonomy of educational objectives. [cited 2007 May 29]. Available from: URL: http://www.coun.uvic.ca/learn/ program/hndouts/bloom.html American Federation of Teachers, the National Council on Measurement in Education, and the National Education Association Standards for Teacher Competence in Educational Assessment of Students, [cited 2007 September 3]. Available from: URL: http://www.lib.muohio.edu/edpsych/stevens_stand.pdf Association for Achievement and Improvement through Assessment Assessment for Learning | Assessment Issues | Thinking Skills | Websites. [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://www.aaia.org.uk/assessment.asp Atherton, J. S. Learning and Teaching: Blooms taxonomy. [cited 2007 February 24]. Available from: URL: http://www.learningandteaching. nfo/learning/bloomtax.htm Australian Government Department of Education Science and Training Strategies for teaching reading in the middle years. [cited 2007 July 13]. Available from: URL: http://www.myread.org/index.htm Classroom Organisation. [cited 2007 July 13]. Available from: URL: http://www.myread.org/organisation.htm Self and Peer Assessment [cited 2007 July 13]. Available from: URL: http://www.myread.org/monitoring_self.htm Black, P. Testing: Friend or Foe? The Theory and Practice of Assessment and Testing. London, The Falmer Press, 1998 Black, P. and Wiliam, D. Inside the Black Box: Raising Standards through Classroom Assessment. London, Kings College, 1998 Bloom, B. S. Taxonomy of Educational Objectives. Vol. : Cognitive Domain. New York, McKay, 1956
Blythman, MacLeaod and Ciesla Classroom Observation from Inside (Spotlight 16). [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://www.scre.ac.uk/spotlight/index.html Burden, R. and Williams, M. Thinking through the Curriculum. London & New York, Routledge, 1998 Cashin, W. Answering and asking questions, IDEA Paper No.3 , January, 995. [cited 2007 May 29]. Available from: URL: http://honolulu.hawaii.edu/ intranet/committees/FacDevCom/guidebk/teachtip Center for Educational Technologies Concept Mapping. [cited 2007 February 13]. Available from: URL: http://www.cet.edu/ete/pbl2.html Ciesla, Blythman and MacLeod Fitting in Pupil Shadow Studies (Spotlight 17). [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://www.scre.ac.uk/spotlight/index.html Clarke, S. Unlocking Formative Assessment. Practical Strategies for Enhancing Childrens Learning in the Primary Classroom. London, Hodder & Stoughton, 2001 Clausen-May, T. An Approach to Test Development. Berkshire, National Foundation for Educational Research, 2001 Coalition of Essential Schools National web Looking Collaboratively at Student Work: An Essential Tool. [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://www.essentialschools.org/cs/ resources/view/ces_res/57 Cowie, B. and Bell, B. A Model of Formative Assessment in Science Education. Assessment in Education. Vol. 6, No.1, pp.101-116, 1999 Dalton, J. and Smith, D. Extending Childrens Special Abilities Strategies for primary classrooms, pp. 36-7. [cited 2007 May 29]. Available from: URL: http://www.teachers.ash.org.au/ researchskills/dalton.htm Davis, B. Quizzes, Tests and Exams. [cited 2007 May 29]. Available from: URL: http://honolulu.hawaii.edu/intranet/ committees/FacDevCom/guidebk/teachtip/ Department of Education and Science Primary School Curriculum. Dublin, Government Publications, 1999 Department of Education and Science Developing a School Plan: Guidelines for Primary Schools. Dublin, Department of Education and Science, 1999
89
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
Department of Education and Science Learning Support Guidelines. Dublin, Department of Education and Science, 2000 Department of Education and Science School Development Planning, Phase 3 Schools: Guidelines and Resources. Dublin, Department of Education and Science, 2001 Department of Education and Science Supporting Assessment in Primary Schools (Circular letter 0138/2006). Educational Research Centre (ERC) Drumcondra English Profiles. Dublin, ERC, 2000 Educational Research Centre Drumcondra Primary Mathematics Test (Revised edition). Dublin, ERC, 2007 Educational Research Centre Drumcondra Primary Reading Test (Revised edition). Dublin, ERC, 2007 Equality Authority Equality in a Diverse Ireland. [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://www.equality.ie Goodrich, H. Understanding rubrics. Educational Leadership, 54(4), pp. 14-17, 1996 Government of Ireland Data Protection Act. Dublin, The Stationery Office, 1988 Government of Ireland Freedom of Information Act. Dublin, The Stationery Office, 1997 Government of Ireland Education Act. Dublin, The Stationery Office, 1998 Government of Ireland Equal Status Act. Dublin, The Stationery Office, 2000 Government of Ireland Education (Welfare) Act. Dublin, The Stationery Office, 2000 Government of Ireland Data Protection (Amendment) Act. Dublin, The Stationery Office, 2003 Government of Ireland Freedom of Information (Amendment) Act. Dublin, The Stationery Office, 2003 Government of Ireland Education for Persons with Special Educational Needs Act. Dublin, The Stationery Office, 2004 Higgins, S., Baumfield, V. and Leat, D. Thinking through Primary Teaching. Cambridge, Chris Kington Publishing, 2001
Irish National Teachers Organisation EPSEN Act. [cited 2007 July 10]. Available from: URL: http://www.into.ie/ROI/WhatsNew/ Issues/SpecialEducation/EPSENAct2004/ Kinds of Concept Maps [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://classes.aces.uiuc.edu/ACES100/Mind/c-m2.html Krathwohl, D. R., Bloom, B. S. and Masia, B. B. Taxonomy of educational objectives; Handbook : Affective domain. New York, David McKay Co., 1964 Linn, R. L. and Gronlund, N. E. Measurement and Assessment in Teaching. New Jersey, Merrill Prentice Hall, 2000 Loyd, B. H. and Loyd D. E. Kindergarten through Grade 12 Standards: A Philosophy of Grading, in Phye, G. D. (Ed.), Handbook of Classroom Assessment, Learning Adjustment and Achievement. San Diego, Academic Press, 1997 Mary Immaculate College SIGMA-T Mathematics Assessment Test (Revised edition). Limerick, Mary Immaculate College, 2007 Mary Immaculate College MICRA-T Reading Assessment Test (Revised edition). Limerick, Mary Immaculate College, 2007 Mason, K. Assess and Progress. Berkshire, National Foundation for Educational Research, 1995 McPhilips, T. The Learning Support Teacher, a Practical Handbook. Dublin, Blackrock Education Centre, 2003 Nasen Policy Document on Assessment. London, Nasen, 2002 National Council for Curriculum and Assessment (NCCA) Information and Communications Technology (ICT) in the Primary School Curriculum: Guidelines for Teachers. Dublin, NCCA, 2004 National Council for Curriculum and Assessment Supporting Assessment in Schools : Assessment in Primary Schools. Dublin, NCCA, 2005 National Council for Curriculum and Assessment Supporting Assessment in Schools 3: Standardised Testing in Compulsory Schooling. Dublin, NCCA, 2005 National Council for Curriculum and Assessment The What, Why and How of childrens learning in primary school DVD for parents. Dublin, NCCA, 2006
90
National Council for Curriculum and Assessments corporate website [cited 2007 June 14]. Available from: URL: http://www.ncca.ie National Council for Curriculum and Assessments curriculum online website [cited 2007 June 14]. Available from: URL: http://www.curriculumonline.ie National Council for Curriculum and Assessments ACTION website [cited 2007 June 14]. Available from: URL: http://www.ncca.ie National Council for Special Educations (NCSE) website [cited 2007 June 14]. Available from: URL: http://www.ncse.ie National Educational Welfare Boards (NEWB) website [cited 2007 June 14]. Available from: URL: http://www.newb.ie National Educational Psychological Service Working Together to Make a Difference for Children, the NEPS Model of Service. Dublin, The National Psychological Service National Literacy Trust Website [cited 2007 July 10]. Available from: URL: http://www.literacytrust.org.uk Newton, D. Teaching with Text. Choosing, Preparing and using Textual Materials for Instruction. London, Kogan Page Ltd., 1999 Newton, D. Teaching for Understanding. London & New York, Routledge Falmer, 2000 New Zealand Ministry of Education Te Kete Ipurangi The Online Learning Centre. [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://www.tki.org.nz/ North Central Regional Educational Laboratory Using Concept Mapping as an Assessment Method. [cited 2007 April 30]. Available from: URL: http://www.ncrel.org/sdrs/areas/ issues/content/cntareas/science/sc7conc.htm Novak, J. D. and Gowin, D. B. Learning how to learn. New York and Cambridge, UK: Cambridge University Press, 1984 Ogle, D. K-W-L-Plus: A strategy for comprehension and summarisation. Journal of Reading, Vol.30, pp. 626-663, 1983 Payne, J. Mathematics for the Young Child. USA, The National Council of Teachers of Mathematics, 1990 Phye, G. D. (Ed.) Handbook of Classroom Assessment, Learning Adjustment and Achievement. San Diego, Academic Press, 1997
Qualifications and Curriculum Authority UK, International Review of Curriculum and Assessment Archive Frameworks Internet Access. Available from: URL: http://www.inca.org.uk Rhodes, L. and Shanklin, N. Windows into Literacy. Portsmouth NH, Heinemann, 1993 Ricket, M. A., Schudt Caldwell, J., Hilt Jennings, J., and Lerner, J. Reading Problems, Assessment and Teaching Strategies. Boston, Allyn and Bacon, 2002 Road Ahead Childcare. [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://www.newchildcare.co.uk/index.html Observation Techniques Anecdotal. [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://www.newchildcare.co.uk/Anec.html Observation Techniques Event Sampling. [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://www.newchildcare.co.uk/Event.html Observation Techniques Target Child. [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://www.newchildcare.co.uk/Target.html Observation Techniques Time Sampling. [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://www.newchildcare.co.uk/Time.html Rosenshine, B. and Meister, C. The use of scaffolds for teaching higher-level cognitive strategies. Educational Leadership, 49(7), pp. 26-33, 1992 Ruiz-Primo, M. A. Examining concept maps as an assessment tool in Canas, A. J., Novak, J. D. and Gonzlez, F. M., Concept Maps: Theory, Methodology, Technology. Proceedings of the First International Conference on Concept Mapping. Universidad Publica de Navarra, Pamplona, Spain, 2004 Salvia, J. and Ysseldyke, J. Assessment (8th edition). Boston, Houghton Mifflin, 1998 School Development Planning Support (SDPS) (Primary) A Whole School Approach, the School Development Planning poster. [cited 2007 July 18]. Available from: URL: www.sdps.ie. Science Education Resource Center, Carleton College Developing Concept Maps. [cited 2007 April 30]. Available from: URL: http://serc.carleton.edu/introgeo/browse_examples.html
91
UPATSTVA ZA U^ILI[TATA
Stiggins, R. J. Student-centred Classroom Assessment (2nd edition). New Jersey, Prentice Hall, 1997 Sutton, R. Assessment for Learning. England, Ruth Sutton Publications, 2001 Teaching Resources [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://home.att.net/~teaching/ The Data Protection Commissioner [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://www.dataprivacy.ie The Data Protection Commissioner Data Protection Acts 988 and 2003: A Guide for Data Controllers. Dublin, Data Protection Commissioner, 2003 The North Central Regional Educational Laboratory Using Concept Mapping as an Assessment Method. [cited 2007 July 18]. Available from: URL: http://www.ncrel.org/sdrs/areas/ issues/content/cntareas/science/sc7conc.htm Thompson, M. and Wiliam, D. Tight but Loose: A Conceptual Framework for Scaling Up Reforms. Paper presented at the annual meeting of the American Educational Research Association (AERA), 913 April, 2007 Torrance, H. and Pryor, J. Investigating Formative Assessment Teaching, Learning and Assessment in the Classroom. Buckingham, Open University Press, 1998 Veenema, S. Portfolio Assessment, in the Project Zero Classroom: New Approaches to Thinking and Understanding, (eds. Veenema, S., Hetland, L. and Chalfen, K.). Cambridge, MA, Harvard Graduate School of Education, 1997 Westwood, P. Commonsense Methods for Children with Special Needs (3rd edition). London, Routledge Falmer, 1997 Westwood, P. Commonsense methods for children with special educational needs (4th edition). London, Routledge Falmer, 2003 Victorian Curriculum and Assessment Authority Using cognitive organisers in the middles years by D. Brown [cited 13 February 2007]. Available from: URL: http://www.vcaa.vic.edu.au/prep10/csf/publications/ midyears/uscogorg.html Wilen, W. Effective Techniques of Questioning. [cited 2007 May 29]. Available from: URL: http://honolulu.hawaii.edu/intranet/ committees/FacDevCom/guidebk/teachtip/
Wilson, L. Newer Views of learning Types of Questions. [cited 2007 May 29]. Available from: URL: http://www.uwsp.edu/education/ lwilson/learning/quest2.htm Woodward, H. and Munns, G. Self-Assessment: Ways to become a Classroom Insider. Paper presented at the IAEA Conference, Philadelphia, Pennsylvania, June 2004.
92
ISBN 978-608-4529-00-2