Samyakgyan 2010-08

Debke-2
mecei%eeve (Deiemle-2010)
(1)
(2)
Debke-2
mebmLeeefhekee SJeb MegYeeMeerJee&o :
ISSN 0973-9459
hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe
eer %eeveceleer ceeleepeer
Founder & Auspicious Blessings :
mecei%eeve
efnvoer ceeefmeke
Pujya Ganini Pramukh Aryika
SHRI GYANMATI MATAJI
SAMYAKGYAN
meceeeespeve :
e%eeeceCeer Deeefe&kee
MONTHLY MAGAZINE
eer eboveeceleer ceeleepeer
eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej efJeMes<eebke
Co-ordination :
Pragya Shramni Aryika

SHRI CHANDNAMATI MATAJI
efveoxMeve :
mJeefmle eer heer"eOeerMe #eguuekejlve
Yepeve
-Deeefe&kee eboveeceleer
ceesleermeeiej peer cenejepe
lepe&ceQ ebove yevekej......
Direction :
Fme eg ie kes henues ieg Jej, nQ Meeb leerm eeiej peer~
Swasti Shri Peethadhish Kshullakratna
Fme egie kes henues cegefveJej nQ, Meebleermeeiej peer~~
MOTI SAGAR JI MAHARAJ
Fme...~~ ske.~~
mecheeoke :
kece&eesieer ye. jJeerv kegceej pewve
oef#eCe Yeejle kes esUiegU, ceW pevece ngDee Lee Fvekee~
Editor :
ceeB meleJeleer kes vebove, eer Meebleermeeiej peer~~1~~
Karmayogi Br. Ravindra Kumar Jain
osJesvkeerefle& cegefveJej mes, #eguueke De cegefve oer#ee ueer~
eyebOe mecheeoke :
peerJeve ekeeMe pewve
Deeeee& eLece kenueeS, eer Meebleermeeiej peer~~2~~
Managing Editor :
cet u eeeejeef oke he { kej, ceg e f v eeee& yeleueeF& Leer ~
Jeevan Prakash Jain
Je<e&
Deiemle
Debke
-37
-2010
-2
YEAR
AUGUST
ISSUE
-37
-2010
-2
mecei%eeve efnvoer ceeefmeke kee meomelee Meguke

Jeeef<e&ke meomelee Meguke
100/-.
hebeJe<eeae meomelee Meguke
500/-.
mebj#eke Meguke-12 Je<e& kes efueS
1100/-.
hejce mebj#eke Meguke-25 Je<e& kes efueS
5100/-.
efMejesceefCe mebj#eke DeepeerJeve
11000/-.
Debke-2
iegDeeW kes ieg kenueeS, eer Meebleermeeiej peer~~3~~

OeJeuee Deeefoke ebLeeW kee, Yeer peerCeexej kejeee~
Ghemeie&peeer kenueeS, eer Meeb leerm eeiej peer~ ~4~~
evoveeceleer Gve iegJej, kees keeser keesef veceve nw~
Jes MeerIe cees#eheo heeSb, eer Meebleermeeiej peer~~5~~
(3)
mecheeokeere....
eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe

kes GhekeejeW kee mcejCe keerefpeS !
(11 petve kees pecyeterhe mes ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer eje Ieesef<ele eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej Je<e& kes meboYe& ceW emlegle)
-kece&eesieer ye. jJeerv kegceej pewve

efkemeer ceneved JeefelJe eje meceepe
hej efkees iees GhekeejeW kees hejcheje hees<ekeeW
eje mebjef#ele jKevee Gvekee vewelf eke oeefelJe
neslee nw~ meceepe kes eefle mesJee kejves Jeeuee
DeeoMe& JeefelJe keYeer Deheves kele&JeeW kees
mJeeLe& Deewj ceeve keer ef mes veneR kejlee
Deefheleg Gmekes ceve ceW meceepe megOeej Je meceepe GlLeeve keer
YeeJeveeSB meceeefnle jnleer nQ~ Ssmes ceW keee& kejves JeeueeW kee
meceepe ceW efJeMes<e mLeeve neslee nw~ Ssmes kece&" ceneheg<eeW kee
pevce ye[s efJejues eesie kes meeLe neslee nw Deewj peye Jes Fme Oejleer
hej pevce uesles nQ lees meceepe kees oerIe& keeue leke kes efueS DeveskeeW
ueeYe eehle nesles nQ Deewj Deeves Jeeueer heer{er kees Yeer Gve ceneheg<eeW
kes efeeekeueeheeW mes heefjefele nesves kee DeJemej eehle neslee nw~
Deheves hetJe&peeW kes GhekeejeW kees eeo jKeves Jeeues eeJekeieCe
Deheves kele&JeeW kee mener heeueve kejles nQ~ efpevekeer ke=hee emeeo mes
meceepe, mebmke=efle, Oece& Deewj JebMe kee mebj#eCe Deewj hees<eCe neslee
nw, Gvekes iegCeeW kee iegCeieeve kejvee nceeje oeefelJe nw~ pewve
meceepe SJeb Oece& kes Jele&ceeve Fefleneme hej eefo efheele kejW,
lees yeermeJeeR meoer ceW eLece Deeeee& kes he ceW pevceW eeefj$eeeJeleea
eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kes meceepe hej Devevle Ghekeej nQ~
pewve Deeiece kes heefjes#e ceW meceepe kees megOeejves nsleg
Deeeee&eer eje G"ees iees keoce Deleble meenefmeke SJeb Dee<e&
hejchejeJeeoer jns~ Deeeee&eer ves peneB pewveOece& Deewj mebmke=efle kes
JeemleefJeke heLe kees hegvemLee&efhele efkeee, JeneR GvneWves meceepe keer
keeflehee kegjerefleeeW hej Yeer Dehevee Oeeve Deekeef<e&le kej Gvekes
pe[cetue meceeheve kee meheue eeeme efkeee~ yesMeke DebespeeW kes
Meemevekeeue ceW Deeeee&eer Meebeflemeeiej peer cenejepe Ske Ssmes
pewve cegefve ngS efpevneWves Deheves efoiecyejlJe mes pewveOece& keer Yeer
efJeeJeeheer heleekee henjeeer Deewj YeefJe<e kes efueS Yeer Fme Oece&
keer veeRJe Delevle cepeyetle yevee oer~
Deeeee&eer ves meceepe megOeej kes #es$e ceW yeeue efJeJeen
eefleyebOeke keevetve kees yeveJeekej meceepe kees Ske cenlJehetCe&
efoMee eoeve keer~ Yeejle mejkeej eje Fme meboYe& ceW keevetve
(4)
yeveeves kes yengle mecee hetJe& ner Deeeee&eer keer Fme Deesj ef ieF&
Deewj Gvekes eleehe mes meJe&eLece keesunehegj jepe ceW yeeue efJeJeen
eefleyebOeke keevetve yeveeee ieee~ keesunehegj kes oerJeeve eer ues
efoiecyej pewve YeeF& Deheveer yegefceee kes efueS mechetCe& ceneje^
eeble ceW eeflee kees eehle Les~ Jes eefleefove meeeb Deeeee&eer kes
oMe&ve nsleg Deeles Les~ leYeer Ske efove Deeeee&eer ves GvnW ueesieeW kes
keueeCe nsleg yeeue efJeJeen eefleyebOeke keevetve yeveeves keer esjCee
oer~ Deeeee&eer ves kene efke yeeueke-yeeefuekeeDeeW kee efJeJeen nes
peelee nw~ uesefkeve keYeer efkemeer yeeueke kes cejves hej yeeefuekee
efJeOeJee nes peeleer nw Deewj Gmekee Yeeie het peelee nw~ Dele: en
Gefele veneR nw, Fmekes eefleyebOeve nsleg keevetve leweej kejes~ Deeeee&eer
kee DeeosMe megvekej oerJeeve YeeF& keesunehegj kes jepecenue hengBes
Deewj jepeemeenye kees Deeeee&eer kes DeeosMe mes heefjefele kejeee~
lel#eCe ner oerJeeve meenye keer yeele ceevekej jepeemeenye ves keevetve
yeveeves kee DeeosMe os efoee~ hegve: oerJeeve meenye ves cemeewoe leweej
efkeee Deewj jepeemeenye ves keevetve hej Deheves nmlee#ej efkees~
heeeled en yeeue efJeJeen eefleyebOeke keevetve jepekeere mecceeve
kes meeLe Meeeuebke=le Ieg[meJeejeW eje Deeeee&eer kes neLeeW ceW
jepecege Debefkele yebo he$e kes eje hengB eeee ieee~ leye Deeeee&eer
kes cegKeceb[ue hej DehetJe& Deevebo keer DeeYee Debefkele nes ieF&~
Jele&ceeve ceW Ssmes Gve ceneve SJeb otjieeceer heefjCeeceeW kee
efevleve kejves Jeeues Deeeee&eer keer ke=heeemeeo mes meejs Yeejle Je<e& ceW
ueieYeie 1200 efo. pewve meeOeg-meeOJeerieCe GheefmLele nQ, pees efpeveOece&
keer cenleer eYeeJevee kej jns nQ Deewj Deeves Jeeueer Deveske MeleeefyoeeW
leke Fme hejcheje kes ceeOece mes pewveOece& keer keerefle& efoefioiebleJeeheer
yeveer jnsieer~ Jegef Ve nesleer efo. pewve meble hejcheje kees Deeieceevegketue
kejkes Deeeee&eer ves meceepe hej meyemes ye[e Ghekeej efkeee nw
keeeWekf e meeOegDeeW kes efyevee en meceepe DeveeLe yeeueke keer lejn Deheves
Oece& keer jen mes Yeke mekelee Lee~ Deepe GvneR kes GhekeejeW mes
meceepe ceW meeOegDeeW SJeb eeJekeeW kees pewve Deeiece kes Devegketue Deheveer
eee& kejves kee DeJeuecyeve eehle ngDee nw~
ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer Yeer Jele&ceeve ceW Ske
Ssmeer meeOJeer nQ, efpevneWves Deeeee&eer Meebeflemeeiej peer cenejepe
Debke-2
kee leerve yeej mee#eeled oMe&ve kejkes Gvekeer Debeflece meuuesKevee

osKeves kee meewYeeie Yeer eehle efkeee Deewj GvneR kes cebieue DeeMeerJee&o
Deewj DeeosMe mes Gvekes eLece heeOeerMe Deeeee&eer Jeerjmeeiej peer
cenejepe mes Deeefe&kee oer#ee eehle keer~ hetpe ceeleepeer Deheves
iegDeeW kes eefle meowJe ke=le%e jnles ngS Gvekes GhekeejeW kees eeo
kejkes hetpee-efJeOeeve, mebieeser, efJeefYeVe keee&ece Deeefo kee Deeeespeve
kejJeeee~ Gve iegDeeW kes GhekeejeW kees meceepe kes yeere eeo
kejleer jnleer nQ~ Gvekes oe ceW iegDeeW kes eefle Yeefe Ske
DeeoMe& GoenjCe nw~ Fmeer kee eefleheue nw efke GvneWves Jele&ceeve ceW
meceepe kees eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej Je<e& ceveeves keer esjCee
eoeve keer nw~ 11 petve 2010 kees pecyeterhe-nefmleveehegj ceW osMe
kes Jeefj efJeledpeveeW eje efJeeveeW keer GheefmLeefle ceW %eeve
peesefle efJeled eefMe#eCe efMeefJej kes ceOe Fme eLeceeeee& eer
Meebeflemeeiej Je<e& kee oerhe eppJeueve kes meeLe GodIeeve efkeee
ieee~ Fme DeJemej hej eeeee& eer vejsv ekeeMe pewve-efhejespeeyeeo,
heb. eer efMeJeejveueeue pewve-cewvehegjer, ees. erkeceebo pewve-efouueer,
eeeee& eer efveneueebo pewve-yeervee, [e@. Deveghece pewve-Fboewj Je
efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve, pecyeterhe-nefmleveehegj kes
heoeefOekeejerieCe ves oerhe eppJeefuele kej Je<e& kee GodIeeve efkeee~
en efove YeieJeeve MeebefleveeLe keer pevceYetecf e ceW YeieJeeve Meebelf eveeLe
kes ner pevcekeueeCeke GlmeJe mes heefJe$e Lee Deewj Ssmes DeJemej hej
eLeceeeee& Meebelf emeeiej Je<e& keer Iees<eCee mes nj peveceeveme Deeuneefole

nes ieee~
Deye nce meyekees efceuepeguekej en Je<e& OetceOeece mes
ceveevee nw Deewj efJeefYeVe DeeeespeveeW kes ceeOece mes iegYeefe kee
Glke= heefjee osvee nw~ Deheves-Deheves veiejeW ceW Deehe eLeceeeee&
eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kes peerJeve hej DeeOeeefjle mebieeser,
eMvecebe, veeefkee, efe$ekeuee eoMe&veer, Yee<eCe eefleeeseif elee, efveyebOe
eefleeesefielee Deeefo Deeeesefpele kejW, efpememes yees-yees kees
Meebeflemeeiej peer kes peerJeve Je=e mes heefjefele nesves kee DeJemej eehle
nesiee~ Fmeer meboYe& ceW Deeeee&eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kes
peerJeve hej DeeOeeefjle mecei%eeve ceeefmeke heef$ekee kee en efJeMes<eebke
ekeeefMele efkeee pee jne nw~ Deehe Fme mecei%eeve heef$ekee kee
DeOeeve kejkes efJeefYeVe keee&ece meceepe ceW Deeeesefpele kejW~
Fmemes hetJe& Debke ceW Deeeee&eer kes peerJeve hej DeeOeeefjle keeJe
keLeeveke ekeeefMele efkeee ieee Lee, efpemekes DeeOeej hej Deehe
oMeue#eCe heJe& ceW efJeMes<e veeefkeeDeeW kee cebeve kej mekeles nQ
leLee hetjs heJe& ceW oMe efoveeW leke Deve efJeefYeVe eefleeeseif eleeSb Deeefo
Yeer Deeeesefpele kej mekeles nQ~ Fme Je<e& kees ceveeves ceW Deheveer
Yetefcekee efveYeeles ngS meYeer hee"keieCe meceepe ceW iegYeefe kee
heefjee eoeve kejW Deewj hegCeepe&ve kee Devet"e DeJemej eehle kejW
Je DeewjeW kees kejeJeW, ener DevegjesOe nQ
pevce efoveeBke-22 Deketyej SJeb efleefLe-MejohetefCe&cee kee DehetJe& mebeesie
ieefCeveerecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer kes 77JeW pevcepeebleer kes DeJemej hej
MejohetefCe&cee ceneslmeJe-2010
efoveeBke-22 Dekeyt ej 2010, Deeefeve Megkeuee heteCf e&cee, MegeJeej, mLeeve-pecyeterhe-nefmleveehegj
hetp e ceeleepeer kes 77JeW pevcepeebleer DeJemej hej pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e. ceW efoveeBke
22 Deketyej kees MejohetefCe&cee ceneslmeJe-2010 kee Deeeespeve efkeee ieee nw~ hetpe ceeleepeer kes peerJeve keeue
ceW en eLece mJeefCe&ce DeJemej nw peye Gvekes pevce keer efleefLe-MejohetefCe&cee SJeb efoveeBke-22 Deketyej kee mebeesie
Ske meeLe eehle ngDee nw, Ssmee mebeesie meved 1934 ceW peye Gvekee pevce efkewleveiej (yeejeyebkeer) G.e. ceW ngDee
Lee, leye eehle ngDee Lee hegve: en mebeesie 77JeW pevceefoJeme hej eehle nes jne nw~ Ssmes MegYe DeJemej hej Deehe
meheefjJeej ceneslmeJe ceW Yeeie ueskej hetpe ceeleepeer kes eefle Deheveer efJeveeebpeefue meceefhe&le kejles ngS pecyeterhenefmleveehegj heOeejkej Gvekee DeeMeerJee&o eehle kejW~
ceneslmeJe ceW YeieJeeve MeebefleveeLe-kegbLegveeLe-DejnveeLe efpevecebeof j kee efMeueeveeme, ieefCeveer %eeveceleer hegjmkeej
mecehe&Ce meceejesn, efJeveeebpeefue meYee, efJeled mecYee<eCe, meebmke=efleke keee&ece Deeefo mecheVe efkees peeeWies~
Deeieblegke mecemle cenevegYeeJeeW kes DeeJeeme, Yeespeve, mJeuheenej Deeefo keer JeJemLee mebmLeeve keer Deesj mes jnsieer~
Debke-2
(5)
eeefj$eeeJeleea Deeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kee

peerJeve heefjee
emlegefle-ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer
pevcekeeue Deewj yeeueeJemLeeieewjJeMeeueer ekeeMehegpb e Deeeee& kegb okegbo,mJeeceer mecebleYe,
efJeeeveboer, efpevemesve Fleeefo DeeeeeeX keer pevceYetefce leLee GheosMe
mes heefJe$e kevee&ke eosMe ceW Deeeee&eer 108 Meebeflemeeiej cenejepe
kee pevce ngDee~
yesueieebJe efpeues kes efekees[er lenmeerue ceW otOe-iebiee Deewj
Jeso-iebiee kes mebiece kes keejCe leerLe&he Yeespe veeceke eece kes
heeme esUiegU ieebJe ceW F&. meved 1872 ceW Dee<ee{ ceeme kes
ke=<Cehe#e ceW <eer efleefLe kees Deeeee&eer kee pevce ngDee~ pevce
veece meeleieeQ[e Lee~ efheleeeer kee veece YeerceieeQ[e Lee~ Jes
heeerue Iejeves kes Les~ heeerue eeves veiej kes jepee~ Ssmee ner
meceepe ceW Gvekee ceevemecceevehetCe& mLeeve Lee, TBeer hetjer MeefeMeeueer
osn Leer, hejeeceMeerueleehetCe& vewmeefie&ke Je=efe Leer, Oeerj-Jeerj-iebYeerj
menpe ceveesJe=efe Leer~ ceelee kee veece meleJeleer Lee~ Jen Yeer
eeueg, Oeeefce&ke Deewj meoeeej mecheVe LeeR~ YeieJeeve keer Yeefehetpee
kejvee, leeieerieCeeW kees Deenejoeve osvee, Gvekeer JeweeJe=le kejvee,
oerve-ogefKeeeW kees meneelee hengBeevee Deeefo keeeeX ceW Gvekeer
efJeMes<e efe Leer~ ess-ye[s JemeveeW mes otj efheleepeer ves meesuen
Je<e& leke efove ceW Ske ner yeej Yeespeve kejves kee ele efueee Lee~
Deeeee&eer kee yeeue-peerJeve Fme ekeej mes meoeeej mecheVe
ceelee-efhelee keer $e-eee ceW Jeleerle ngDee~ Ske ekeej mes
efvemeie& eespevee ceW en ceefCekeebeve mebeesie ner Lee~
meeleieeQ[e keer ueewekf eke efMe#ee yengle kece ngF&~ Jes hee"Meeuee
ceW leermejer ke#ee leke he{ heees~ efMe#ee kes Deeoeve-eoeve keer
JeJemLee Yeer Deepe keer Dehes#ee osneleeW ceW Dehes#eeke=le kece Leer~
mebmkeejMeerue ceelee-efhelee kes eje Iej ceW pees keg Oeeefce&ke
mebmkeej ngS, kesJeue Jes ner peerJeveeOeej yeve iees~ hee"Meeuee ceW
Yeer meeleieeQ[e ves Ske yegefceeve efJeeeLeea kes he ceW ner eefmeef
heeF& Leer~
peye meeleieeQ[e peer 9 meeue kes ngS, pes YeeF& osJeieeQ[e
Deewj DeeoieeQ[e kee efJeJeen mecheVe nes jne Lee~ meeleieeQ[e kee Yeer
efJeJeen peyejomleer kej efoee ieee~ mebmeej efJe<ees mee: mJelees
efn cevemees ieefle:~ mebmeej kes efJe<eeeW ceW mebmeejer peerJeeW keer
efvemeie& mes eJe=efe nesleer ner nw~ yeeeW kes Kesue pewmeer eefeee nes
(6)
ieF&~ owJe kees Jen Yeer mJeerkeej veneR Lee~ efJeJeen kes heeeled :
ceen kes Yeerlej ner efJeJeeefnlee keer Fnueeske ee$ee meceehle nes ieF&&~
meeleieeQ[e yeeueeJemLee ceW efJeJeenye neskej Yeer efvemeie& mes
yeeueyeeeejer jns~ ueeYeeled DeueeYeb yengceveceeve:~ ueeYe mes
DeueeYe kees ueeYeeo ceeveves keer yeeueke meeleieeQb[e keer efvemeie&
eJe=efe jner nw~ Deveblej efkees iees Deeen kees GvneWves mJeerkeej
veneR efkeee DeLee&led hegve: efJeJeen veneR efkeee~
DeOeelce peerJeve kee vewmeefie&ke Deeke<e&CeDeelceevegMeemeve, meceemeej Fve oes ebLeeW kee Jeeeve meeleieeQ[e
eejbYe mes ner kejles Les~ efJeMes<e he mes leJeefebleve ceveve ceW keeue
Jeleerle neslee Lee~ Deeeg kes 17JeW, 18JeW Je<e& ceW Yejer egJeeJemLee ceW
ner ceve ceW efoiecyejer oer#ee uesves kes menpe YeeJe nesves ueies hejvleg
ceelee-efhelee kes oyeeJeJeMe Gme mecee Jes Deheves efJeeejeW kees Deceue
ceW ve uee mekes, Jee Yeer ve kej mekes~ keg keeue leke GvnW Iej
ceWs ner jnvee he[e hejvleg eJe=efe peue mes efYeVe keceue keer lejn
yeveer jner~
Meee-mJeeOeee keer lejn leerLe&#es$eeW keer Yeefe kee Yeer
Deeeee&eer kes peerJeve ceW efJeMes<e mLeeve jne~ cees#eceeie& kes heefLeke
meeOeke kes peerJeve ceW leerLe&ee$ee-oMe&ve kee ye[e cenJehetCe& mLeeve
neslee ner nw~ DemebieYeeJe ee Jeerlejeie YeeJeeW keer Oeeje eJeeefnle
kejves kes efueS ef<mecheVe meeOeg ee$ee kees Dee efveefcee yevee
mekelee nw~ meeleieeQ[e en kej heees Fmeer ceW heefjceeefpe&le leJeef
mhe nesleer nw~ efJenej kee Gvekee eleske keoce Jeerlejeielee kes
efueS Lee DeLee&led Jeerlejeielee keer Deesj Lee~
menpe mebJesieYeeJe Deewj JewjeieFmeer DeJemLee ceW heeBe-: meeue Deewj yeerle iees~ meeleieeQ[e
kes ceve ceW efveieLe oer#ee uesves kes efJeeej leerelee mes Deeves ueies~
Fme yeej meenme kes meeLe ceelee-efhelee kes mece#e GvneWves Deheveer
YeeJevee Jee Yeer keer hejvleg efhelee peer ves kene, nceejs es Debeflece
efove nQ, oer#ee ueskej nceejer ceeveefmeke eeleveeSB ye{Wieer mees "erke
veneR nesiee, Dee veneR nesiee~ efhelee keer Dee%ee leLee heg$e-kele&Je
kee efJekeuhe nesves mes meeleieeQ[e kee oer#ee uesves kee efJeeej keg
mecee kes efueS mLeefiele ngDee~
F&meJeer meved 1912 ceW meeleieeQ[e keer ceeleepeer keer Fnueeske
Debke-2
ee$ee meceehle ngF&~ Gmekes keg meeue henues ner efheleepeer kee Yeer
mJeie&Jeeme ngDee Lee~ Deye eke=efleefme leeiecee peerJeve Deewj
mebeceMeerue yeve ieee~ keesF& ueieeJe Yeer ve jne~ Fmeer keeue ceW
eJeCeyesueieesuee-ieescesej Fleeefo hegCe#es$eeW keer oef#eCe ee$ee
Yeer meceehle kej meeleieeQ[e Yeespeeece ceW Deees~
#eguueke oer#eemeeleieeQ[e ves peerJeve kes Fkeleeueerme meeue hetCe& nesves kes
Ghejeble oer#ee uesves kee { efveee efkeee~ Gme mecee kevee&ke
ceW efoiecyej mJeeceer eer osJeWkeerefle& efJenej kej jns Les~ keeheMeer
eece kes efveke Getj veeceke osnele nw~ JeneB Gvekee Deeieceve
nesves hej meeleieeQ[e cegefveeer kes meceerhe hengBes Deewj efoiecyej oer#ee
osves keer eeLe&vee keer hejvleg eer osJesvkeerefle& mJeeceer ves eejbYe ceW
#eguueke heo keer ner oer#ee uesves kees kene~ "erke ner nw eceejcYees
efn efmeefke=led ieg Dee%ee kees eceeCe ceevee~ F&. meved 1914 ceW
pes Megkeue $eeesoMeer efleefLe kees meeleieeQ[e ves #eguueke oer#ee
OeejCe keer~ Fme ekeej mJeleb$e mebeceer peerJeve kee MegYeejbYe nes
ieee~
Ssueke heo-oer#ee Deewj heo-efJenej kejves keer eefle%eeeer efiejveej #es$e kee oMe&ve kejles mecee cenejepepeer kee
oe G"er ngF& Jewjeie YeeJeveeDeeW mes ieodieo nes G"e~ YeieJeeve
vesefceveeLe kes ejCeeW kes hegve:-hegve: oMe&ve kej #eguuekepeer kes
Jeerlejeie YeeJeeW ceW menpe Je=ef ngF&~ meeJeOeeveer lees hetjer Leer ner~
Gmeer mecee eer vesefceveeLe YeieJeeve kes ejCe mee#eer ceW mJeeb
Ssueke heo kees mJeerkeej efkeee~ Ske keewheerve cee$e heefjen kes
efyevee meye Jeeeefo heefjeneW kees leeie efoee~ vetleve eeflecee keer
eeflee hetJe&eefleefle eeflecee keer mee#eer ceW nesleer nw Deewj veee ele
efJeOeeve hetJe& ceW eleer kes mee#eer mes ner nesvee eeefnS, Ssmeer Ske
Deer eeeerve hejcheje nw~ cenejepepeer Fme hejcheje kees lees[vee
veneR eenles Les pewmee efke efvee&vLe oer#ee kes mecee osKee ieee~
Fme mecee Gvemes jne veneR ieee~ Jewjeie YeeJeeW keer JesieJeeve ieefle
kees Jes jeske veneR mekes~ hetpe mJeieeae DevegYeJemece= Jeerjmeeiej
peer cenejepe "erke kenles Les~ ieg kens mees kejvee ieg kejs mees
veneR kejvee~ Demleg! Fme mecee Jeerlejeielee kee JewjeieYeeJe mes
DehetJe& efceueve nesvee Lee, nes ieee~ eer efiejveejpeer mes ueewles
mecee Ssuekepeer ves eer oef#eCe kegb[ue#es$e keer Jebovee keer~ eer
heee&eYeg YeieJeeve keer cetefle& keer mee#eer ceW Ssuekepeer cenejepe ves
meye JeenveeW kee DeepeerJeve kes efueS heefjleeie kej efoee~ Deeies kes
efueS efJenej kee he heo-efJenej ner efveefele ngDee~ eepeb
eepeceVeJes leerLe&-mLeeveevehetpeeled~ Meg efvepelegke jemles mes
eej neLe Deeies keer peceerve kees osKekej efJenej kejles ngS
Debke-2
mete&ekeeMe ceW eueves keer cegefve keer eJe=efe kees F&ee&meefceefle kenles
nQ~ iee[er, ceesj ee jsue meJeejer kee leeie leeieer kees FmeerefueS
neslee nw~ eer #es$e kegC[ue mes efJenej kejles-kejles cenejepe
efpevecebefoj kee oMe&ve kejles -kejles vemeueehegj, Ssveehegj, DeLeCeer
Fme ceeie& mes yeerpeehegj kes heeme DeefleMee #es$e yeeyeeveiej kees
Deees~ hegCe#es$e kes meneheCeer eer heee&veeLe YeieJeeve kee oMe&ve
kejles ngS ueewkej hegve: Ssveehegj Deees~ JeneB Jes 15 efove leke
"njs~ eneB eesieeeesie mes efveeLe cegefvejepe eer Deeefomeeiej peer
cenejepe kee melmeceeiece efceuee~
YeieJeleer efveJee&Cehee efpeveoer#eeefveheeCeer mebkesej kes meceerhe ejveeU eece ceW hebekeueeCeke
ceneslmeJe kes efueS cegefvejepe eer osJesvkeerefle&peer heOeejs Les~ Ssueke
meeleieeQ[e cenejepe Yeer JeneB hengBes~ GvneWves ieg eerosJesvkeerefle&
mJeeceer kees efoiecyej oer#ee osves kes efueS hegve: eeLe&vee keer~ Skeef$ele
pewve meceepe kees cenejepepeer keer eesielee kee hetje heefjee Lee~
Jes cenejepepeer mes eYeeefJele Yeer Les~ cegefve oer#ee kes efueS meceepe
Yej ves Ske mJej mes Devegceesovee keer~
efveeLe oer#ee uesves kee efJeeej efveefele ngDee~ oer#ee keueeCeke
kes efove leerLekej YeieJeeved kee Jeve efJenej kee peguetme oer#ee Jeve ceW
Deeee~ Fmeer heefJe$e mecee ceW Ssuekepeer ves Yeer oer#eeieg eer
osJesvkeerefle& cenejepe kes heeme efoiecyejer efpeveoer#ee OeejCe keer~
veweLe efn leheesvelleg mebmeejmLewJe meeOeveced~ en {OeejCee
Leer~ YeieJeeved keer oer#ee efJeefOe kes meeLe Ssueke cenejepepeer keer Yeer
efveieLe oer#ee efJeefOe mecheVe ngF&, kesMeueeWe meceejcYe Yeer ngDee~
Ssueke meeleieeQ[e cegefve nes iees, eLeepeeleheOeejer ngS~ cegefve heo
kee veece eer Meebeflemeeiej jKee ieee~ F&meJeer meved 1920 ceW
heeuiegve Megkeuee 14 Gvekeer oer#eeefleefLe Leer~ Fme heefJe$e efove mes
cenejepe eer kee peerJevejLe Deye mebece kes jepeceeie& eje cees#ecenue
keer Deesj Deheveer efJeefMe ieefle mes meoe ieefleMeerue ner jne~
Deblejbie ceW heefjeneW mes Deefuehlelee kee YeeJe meoe kes efueS yevee
jnvee Deewj yeee ceW heefjen cee$e mes mJeeb kees otj jKevee en
cegefve keer Deueewefkeke eee& nw~ Meg DeelcemJehe ceivelee en
Gmekee DevlemJehe neslee nw~ osn kes eefle Yeer cecelJe kee uesMe
veneR neslee, Jes efJeosner YeeJeeW kes jepee nesles nQ FmeerefueS ueesie GvnW
cenejepe kenles nQ~
heeBe ceneele, heeBe meefceefle, heeBe FefveeW kes efJe<eeeW hej
efJepee, n DeeJeMeke leLee meele Mes<e iegCe Fleeefo 28 cetueiegCeeW
kes es Oeejke nesles nQ~
Yeejle-efJenejejveeU ceW oer#ee meceejbYe meceehle nesves kes Deveblej cenejepe
(7)
>es Deveske veiejeW ceW efJenej kejkes Oece&eYeeJevee keer~ cenejepe peer
kes efJenej keeue ceW keesCCetj kee eelegcee&me ye[e cenlJehetCe& jne~
eneB cenejepe keer peerJeveer ceW DeefleMee cenlJehetCe& IeveeSb IeeR~
keesCCetj eece ceW eeeerve iegheeSb yengmebKee ceW nQ~ efvele keer lejn
ieghee ceW Deeeee& eer OeevemLe yew" iees~ Gmeer mecee Ske
veeiejepe-ye[e mehe& JeneB Deekej cenejepe peer kes Mejerj hej
e{kej Ietceves ueiee~ cenejepe peer Deheves DeelceOeeve ceW efveceive
Les~ veeiejepe Deeee nw Deewj Jen Deheves Mejerj hej Ietce jne nw
Fmekee leefveke efJekeuhe Yeer cenejepe peer kees veneR Lee~ ceveesiegefhle,
Jeeveiegehf le Deewj keeeiegehf le keer heeuevee efkeme ekeej nes mekeleer nw,
Fmekee en cetefle&ceeve he efieesej ngDee~ cenejepe peer kes
oMe&veeLe& pees ueesie JeneB hengBes Les, GvneWves en Ievee ele#e
Deheveer DeeBKeeW mes osKeer~ Jes meeee& efo*dcet{ nes yew"s jns~ Jes meebhe
mes [jles Les~ meebhe Yeer pevelee mes Ieye[elee Lee~ cenejepe kee
Deeee FmeerefueS Gmeves efueee Lee~ cenejepe peer kee efoJe
Deelceyeue osKekej JeneB Deees ngS eeef$eeeW ceW mes ecegKe eser
eerceeve mes" KegMeeueebo peer hene[s Deewj ye. nerjeueeue peer ye[s
eYeeefJele ngS~ oesveeW meppeve efJee#eCe Les~ oef#eCe ee$ee kes efueS
efvekeues ngS ee$eer Les~ efcejpe hengBeves kes yeeo helee euee efke
efveke ner efoiecyej meeOeg nQ~ FmeefueS hejer#ee kes nsleg Jes JeneB hej
hengBes Les~ Gvekeer Deheveer OeejCee Leer efke Fme keeue ceW meeOeke kee
nesvee DemebYeJe nw~ Yejer meYee ceW keee Deehekees DeJeefOe%eeve nw?
ee Deehekees $e+ef-efmeef eehle nw? Deeefo Jeweefeke Deeeej
efJe<eeke eMve Yeer hetves ueies~ keg Gueenvee kee DebMe Yeer pej
Lee~ meefcceefuele YeeieCeeW ceW keg Ssmes pej Les, pees Fve
meJeeueeW kee peJeeye cegefeeW mes osves kes efueS leweej nes iees~ cegefve
cenejepe ves YeeeW kees jeskee~ Ske-Ske meJeeue kee peJeeye eLeeveece
Meebeflemeeiej peer ves Meebelf e mes ner efoee~ meceeiele oesveeW hejer#eke
DeleefOeke eYeeefJele ngS, Gmeer mecee oer#ee kes efueS leweej Yeer nes
iees~ cenejepe peer ves ner GvnW jeskekej ee$ee hetjer kejves kee Deewj
keggcye heefjJeej keer mecceefle uesves kees kene~ peye cenejepe
yeengyeueer (kegcYeespe) Deees, leye JeneB Deekej Ge oesveeW meppeveeW
ves cenejepe peer kes heeme #eguueke heo keer oer#ee OeejCe keer~
oer#ee kes yeeo eer mes" KegMeeueebo peer #eguueke evmeeiej
leLee eer ye. nerjeueeue peer kee #eguueke Jeerjmeeiej veeceebkeve
ngDee~ mece[esueer kes eelegcee&me ceW Deeeee&eer kes heeme #eguueke
Jeerjmeeiej peer ves efveie&vLe oer#ee OeejCe keer~ ener cenejepe kes
eLece efveeLe efMe<e Les~ Deeeee&eer ves Deeies euekej Deheves
meceeefOekeeue ceW eer Jeerjmeeiej cenejepe kees ner Gvcege YeeJeeW mes
Deeeee&heo eoeve efkeee~ eer Jeerjmeeiej peer keer oer#ee efJeefOe
(8)
ngF&~ keg ner mecee yeeo Ssueke vesceCCee ves Yeer cegefveoer#ee
OeejCe keer~ veece eer vesefcemeeiej jKee ieee~
Deeeee&heo keer eeefhle Je cenlJehetCe& leerLe&j#ee keee&mece[esueer eece ceW ner meJe&eLece Deeeee&eer kee elegmebIe
mLeeheve ngDee~ Deye leke kesJeue Dekesues cenejepe ner efveeLe meeOeg
mJehe ceW efJenej kejles Les~ Deye mebIe meefnle efJenej nesves ueiee~
mebIe ves Gvekees Deeeee& Ieesef<ele efkeee~ Deeeee& cenejepe kee
mebIe hej Jeerlejeie Meemeve yejeyej euelee Lee~ mebIe meefnle efJenej
kejles-kejles cenejepe kegcYeespe mes eer efme#es$e kegbLeueefiejer
Deees~ #es$e hej eer osMeYet<eCe Deewj kegueYet<eCe cegefvee keer ejCe
heeogkeeDeeW kee heeJeve oMe&ve efkeee~ efJenejkeeue kee Gheeesie
cenejepe eer peehe leLee ceb$e mcejCe kes efueS efJeMes<e he mes kej
uesles Les~
eer meccesoefMeKej peer keer Sself eneefmeke heeJeve ee$ee(euelee efhejlee Jeerlejeielee Deewj efJe%eevelee kee efJeeefJeeeuee)
F&. meved 1927 kes ceeie&Meer<e& Jeoer eefleheoe kes efove eer
meccesoefMeKej peer #es$e keer Jebovee Deewj Oece&eYeeJevee kes GsMe
mes Deeeee&eer 108 Meebeflemeeiej peer cenejepe keer efJenej ee$ee
mebIe meefnle yeengyeueer (kegcYeespe) #es$e mes Meg ngF&~
yecyeF& efveJeemeer heg<eesece eerceeve mes" hetveceebo peer
Ieemeerueeue peer Deewj Gvekes megheg$eieCe Deeeee&eer kes heeme hengBes~
GvneWves Deeeee&eer kees memebIe eer meccesoeeue ee$ee kees ues
eueves kee mebkeuhe eke efkeee~
veeiehegj ceW mebIe kee DehetJe& mJeeiele ngDee~ peguetme leerve
ceerue uecyee efvekeuee Lee~ Menj kes yeenj FleJeejer ceW mJeleb$e
Meebefleveiej keer jevee keer ieeer Leer~ keebesme kes heb[eue mes
Meebefleveiej kee heb[eue keg ese veneR Lee~ pevelee Deepe Yeer Gme
mecee keer DehetJe& IeveeDeeW keer mce=efle mes Deevebo kee DevegYeJe
kejleer nw Deewj mJeeb kees Oeve ceeveleer nw~
mebIe keer efJeoeF& oeeJeke Leer~ meeegveeveeW mes eeJekeeeefJekeeDeeW kees DeefveJeee&he mes efJeoeF& osveer he[er~ efoveeBke
9 peveJejer 1928 kees mebIe kee veeiehegj es[kej Yeb[eje ceeie& mes
efJenej Meg ngDee~ eermeie{ kes Yeebkej pebieuecee efJeke ceeie&
mes efveyee&Oe nesles ngS mebIe npeejeryeeie Deeee~ yeeo ceW heeuiegve
Megkeuee le=leeree kes efove leerLe&jepe eer meccesoefMeKej peer efme#es$e
kees hengB ee~
eneB hej eer mebIeheefle peer kes eje Jeehekehe ceW
hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe eje cenleer Oece&eYeeJevee ngF&~
Yeer[ keer meercee ve Leer~ Yeejle kes keesves-keesves mes eeJeke-eeefJekeeSB
DeleefOeke eceeCe ceW hengBes~ Fmeer mecee npeej mes peeoe kehe[eW
Debke-2
keer Peesheef[eeB yeveJeeeer ieF& LeeR~ Oece&MeeueeSB KeeeKee Yej ieF~

leerLe&#es$e keceser leLee cenemeYee Deeefo keF& meYeeDeeW kes
DeefOeJesMeve Yeer ngS~ leerLe&jepe peeOJeefve mes ietBpe G"e Lee~
Oece&MeeueeDeeW kes yeenj Yeer e$e-le$e ueesie Dehevee mJeleb$e mLeeve
peceeS ngS vepej Deeles Les~ veeres Oejleer Thej Deemeceeve, hetCe&
efveefJe&keuhe neskej pevelee eeflee ee$ee kes Gvcege Deevevo jme
kee heeve kejleer Leer~ ueesie kenles nQ ee$eer keneR leerve ueeKe mes
Thej neWies~ Demleg! hebe[f le DeeMeeOejpeer kes MeyoeW ceW kenvee nesiee,
oefuele keefueueeruee-efJeueefmeleced ener heJe&lejepe kee mepeerJe ceveesnejer
Me Lee~ Deveske Yee<ee, Deveske JesMeYet<ee ceW Jeeheke leJe keer
Skelee kee nesves Jeeuee ele#e oMe&ve Deueewefkeke ner Lee~ efveefJe&keuhe
Jemleg kes DevegYeJe kes mecee efJeMes<e kee eflejesYeeJe Deewj meeceeve
kee DeeefJeYee&Je neslee ner nw "erke Fmeer lejn meebmke=efleke Skelee
kee en mepeerJe mJehe eYeeJeMeeueer yeve ieee~
eer meccesoefMeKej keer Jebovee kejkes Jeneb mes ceboejefiejer,
echeehegjer, heeJeehegjer, kegC[uehegj, jepeie=ner, iegCeeJeeb Deeefo Deveske
heefJe$e leerLe& #es$eeW keer mebIe ves ee$ee keer~
mJeieeae 108 heeemeeiej peer cenejepe Deeeee& eer kees
heejmeceefCe keer Ghecee osles Les~ Deheveer peerJeveer kes DeeOeej mes ner
meceeoj keer YeeJeveeDeeW mes Jes Deheves eJeeveeW ceW Deeeee&eer kes
efJe<ee ceW ieewjJeieeLee ieeles Les~ mJe. Deeeee&eer kegb Legmeeiej cenejepe
peer Deeeee&eer kes efMe<eeW ceW mes GodYe mebmke=le%e eJeee jns,
efpevekes eje iegpejele ceW efJeMes<e eYeeJevee ngF~& Deeeee&eer Jeerjmeeiej
peer Deewj efMe<e hejcheje mes pees peeiejCe kee keee& ngDee, Jen
DeefJemcejCeere SJeb meeefleMee ner nw~
DeeeceCe mes mebIe Ssmes yee heeeeefoveeBke 6 peveJejer 1930 ceW mebIe Oeewuehegj ms kes
jepeeKes[e Menj ceW hengB ee~ leerve-eej efove leke cenleer Oece&eYeeJevee
ngF&~ en Oece&eYeeJevee Yeer Ske Depewve YeeF& kees menve veneR
ngF&~ Ske mebie"ve yeve ieee~ uee"er, kee"er, leueJeej Deeefo
MeeeeeW kes meeLe kejerye 500 ueesieeW kes DeeeceCe keer ieghle
eespevee Yeer yeve ieF&~
ce=ieceervemeppeveeveeb, le=Cepeue-meblees<e-efJeefnleJe=eerveeced ~
uegyOeke-OeerJej-efheMegve:, efve<keejCe JewefjCees peieefle~~
Ieemeheeer hej Dehevee iegpeeje kejves Jeeues efnjve, peue ceW
Dehevee efveJee&n kejves Jeeueer ceefueeeB Deewj mevlees<eece=le kee heeve
kejves Jeeues meeOeg heg<eeW mes Yeer efMekeejer, ceueerceej Deewj ogpe&ve
JeLe& ner Me$eglee kejles nQ~ en meveeleve oglee keer hejbheje
mebmeej ceW eueer ner Dee jner nw~ Fmekee elegej jepeeKes[e ceW
Deeee~ eferueeue yeeeCe kes vesle=lJe ceW DeeeceCe keer leweejer nes
Debke-2
ieF& Leer~ mebIe kee nleekeeC[ nesves kees ner Lee efke cenejepe keer
Deblejbie mJelee mes Deble%ee&ve eje pees keg Yeer mebkesle efceuee
nes, GvneWves mebIemLe leeefieeeW mes eefleefove keer Dehes#ee MeerIe
Deenej kejkes ueewves kees kene~ leovegmeej mecemle leeieer eee&
kejkes 9 yepes kes Yeerlej ner cebefoj peer ceW Jeeefheme ueew Deees~
Deeeeceke ueesie veejs ueieeles ngS cebefoj peer keer Deesj ye{s~
pewefveeeW ves Fme eeCeebefleke DeeeceCe kee eeflekeej Yeer efkeee~
ms keer Deesj mes hegefueme meneelee Yeer oew[er ngF& Deeeer~ hegefueme
oue ves DeeeecekeeW kees efiejheleej kej efueee uesefkeve cenejepe peer
ves keCeeYeeJe eoefMe&le kej Gvekees es[ osves kes efueS hegefueme
DeefOekeejer ceb[ue kees yeeOe efkeee~
peeefleefuebieefJekeuhesve, es<eeb e meceeeen:~
lesefhe ve eehvegJebefle, hejceb heoceelceve:~~
DeLee&led peeefle Deewj Jes<e-heefjJes<e kee efJekeuhe meeOevee ceW
hetje yeeOeke SJeb nse neslee nw~ Fmeer ekeej lesjnhebLe ee yeermehebLe
kes efJekeuheeW mes Deelce meeOevee DeLee&led hejceeLe&-Yetle Oece&meeOevee
Delevle otj nesleer nw~ Oece&ef kes DeYeeJe kee ner heefjCeece nw~
bkeeslkeerCe& Oece& meeOeve ueghle eee: nesleer pee jner nw Deewj lesjnyeerme hebLe kes Peie[s {cetue yeveeS pee jns nQ Deewj GvnW Oecee&eej
kee he efoee pee jne nw~ meceepe ceW Deepe Yeer pees YeeF& lesjn
Deewj yeerme hebLe kes veece mes mecee-mecee hej efJeleb[e GheefmLele
kejles nQ Deewj meceepe kes mJeemLe kees "sme hengBeeles nQ, Gvekeer
Gme eJe=efe kees pees meceepe kes efueS cenejesie kes meceeve nw, nce
mecePeles nQ Deeeee&eer kee meecebpemehetCe& otjeflee kee JeJenej
Ske DeodYegle keueeCekeejer Dece=leeshece jmeeeve nes mekelee nw~
MeeeMeg Jeeheke efkeesCeF&meJeer meved 1933 kee eelegcee&me Deeeee& mebIe kee yeeJej
(jepe.) ceW Lee~
cenejepe peer kee Dehevee efkeesCe nj mecemee kees
meguePeeves kes efueS cetue ceW Jeeheke ner jnlee Lee~ eesieeeesie keer
Ievee nw Fmeer eewceemes ceW keejbpee iegkegue Deeefo mebmLeeDeeW kes
mebmLeeheke Deewj DeefOekeejer hetpe ye. osJeebo peer oMe&veeLe& yeeJej
hengBes~ hetpe Deeeee&eer ves #eguueke oer#ee kes efueS hegve: esjCee
keer~ yeeeejer peer kee mJeeb efJekeuhe Lee ner~ Jes lees FmeerefueS
yeeJej hengBes Les~ meeLe ceW Deewj Ske eMemle efJekeuhe Lee efke
eefo mebmLee-mebeeueve nesles ngS #eguueke eeflecee kee oeve Deeeee&eer
osves kees leweej neW, lees nceejer uesves keer leweejer nw~ Fme ekeej
Dehevee neefo&ke DeeMee yeeeejer peer ves eie efkeee~ 5-6 efove
leke GheefmLele hebef[leeW ceW keeheer yenme ngF~& hebef[leeW kee kenvee Lee
effke #eguueke eeflecee kes eleOeejer mebmLee mebeeueve veneR kej mekeles
(9)
peyeefke Deeeee&eer kee kenvee Lee efke hetJe& ceW cegefve mebIe ceW Ssmes
cegefve Yeer jne kejles Les pees efpeccesJeejer kes meeLe e$eeW kee eyebOe
kejles Les Deewj %eeveoeveeefo osles Les~ en lees #eguueke eeflecee kes
ele eeJeke kes ele nQ~ Deble ceW Deeeee& cenejepepeer ves MeeeeW kes
DeeOeej mes Dehevee efveCe&e efme efkeee~ heuele: ye. eer osJeebo
peer ves #eguueke heo kes eleeW kees hetCe& Glmeen kes meeLe mJeerkeej
efkeee~ Deeeee& eer ves mJeeb Deheveer Deevleefjke YeeJeveeDeeW kees
eke kejles ngS oer#ee kes mecee mecebleYe Fme YeJe veece mes
#eguuekepeer kees veeceebefkele efkeee Deewj hetJe& kes mecebleYe Deeeee&
keer lejn Deehekes eje Oece& keer Jeeheke eYeeJevee nes, Fme
ekeej kes MegYeeMeerJee&oeW keer Je<ee& keer~ keneB lees yeeue keer Keeue
efvekeeuekej eser-eser meer yeeleeW kees peefue mecemee yeveeves keer
eJe=efe Deewj keneB Deeeee&eer keer enjer kes meceeve mepeie efoJe
otj-eflee?
eeefj$eeeJeleea Deeeee&eermebIe efJenej kejlee ngDee iepehebLee efme#es$e hej Deeee~
eneB hej meefcceefuele meye pewve meceepe ves Deeeee&eer kees eeefj$eeeJeleea heo mes efJeYete<f ele efkeee~ cenejepeeer keer Deelcee efvejblej
efveheeefOeke DeelcemJehe kes Dece=leeshece cenemJeeo kees menpe
eJe=efe mes yejeyej uesves ceW hejceevebo kee DevegYeJeve kejleer Leer~
GvnW Fme GheeefOe mes keee? Jes hetJe&Jeled GheeefOe-Metve mJeYeeJeceive
ner Les~ meeOeg hejceser ee Deeeee& hejceser kes Deebleefjke peerJeve
kee eLeeLe& oMe&ve en e#eg kee efJe<ee veneR neslee~ Jen Deheveer
Meeve kee Deueewekf eke ner neslee nw~ peneB peerJeveeOeej eemeesdJeeme
keer lejn Fve hejcese
f eeW kee eebme Deelcee kees mJeelcee ceW efmLej
yeveees jKeves kes efueS neslee nw, JeneB GdJeeme efJee ceW Deheveer
DeeoMe& eJe=efe kes eje Meebefle mLeehevee ceW Deewj Oece&eYeeJevee ceW
Glke= efveefcee kes he ceW GheefmLele nesves kes efueS neslee nw~
Deeeee&eer keer ueeskeesece, ueeskeesej Deueewefkekelee Deewj JewYeJeMeeueer
efJeYetefleceee Fmeer ceW Leer~ eeefj$e-eeJeleea GheeefOe kee cenejepe
kees lees keesF& n<e&-efJe<eeo ner veneR Lee~ eeefj$e kes eeJeleea lees
YeieJeeved ner nes mekeles nQ~ nce lees ueem vecyej kes cegefve nQ~ nceW
GheeefOe mes keee? mJeYeeJe mes efveheeefOeke Deelcee ner nceejer
MejCe nw~ meceepe ves Gvekeer iegCeeenkelee Deewj leeie-mebece kes
eefle efvee kee pees Deewef elehetCe& oMe&ve efkeee, Jen eesie ner ngDee~
Ske eMemle efJekeuheJe<eeX mes Ske eMemle mebkeuhe efee ceW Lee~ pewmes ceeB kes hes
ceW yeee nes, Jen keCee keesceue efee keer GodYe eslevee Leer~
ceneje^ keer pewve pevelee eee efkemlekeej (efkemeeve) nw~ Oece&efJe<eeke De%eeve keer Yeer GveceW yenguelee nw~ Deeeee&eer kee meceepe
(10)
kes ceeveme kee ienje DeOeeve lees DevegYetefle hej DeeOeeefjle Lee ner~
Meee%eeve Deewj leJeefJeeej keer Deesj Fvekee ceg[vee yengle ner
keef"ve nw~ eLeceevegeesieer peveceeveme kes efueS Ske YeieJeeve kee
oMe&ve ner Dee efveefcee nes mekelee nw~ Fmeer GsMe kees ueskej
efkemeer Des mLeeve hej efJeMeeuekeee eer yeengyeueer YeieJeeve keer
efJeMeeuecetefle& kece mes kece 25 heer keer Ke[er kejeves kee eMemle
efJekeuhe peneB keneR Yeer Deeeee&eer hengBeles Les, eke kejles Les
hejvleg efmeueefmeuee yew"e veneR~ YeeJeeJeMeb YeJesosJe ve efn kesveeefhe
Oeles~ nesvenej neskej ner jnleer nw~ eesieeeesie mes Fmeer mecee
DeefleMee#es$e yeengyeueer (kegbYeespe) ceW Jeeef<e&keeslmeJe nesves Jeeuee Lee~
mebYeJe nw mele mebkeuhe keer hetefle& nes peees Fmeer meoeMee mes
Deeeee&eer kes ejCe yeengyeueer keer Deesj ekeeeke ye{s~ 18 ceerue
kee efJenej Je=eJemLee ceW hetje kejles ngS veebs mes cenejepe eer
#es$e hej mebOee ceW hengBes~ heefJe$e Deevevoesuueeme kee JeeleeJejCe
hewoe ngDee~ mebmLee kes ceb$eer eer mes" yeeueebo osJeebo peer Deewj
cegefve eer mecebleYe peer mes mebyeesOeve kejles ngS Yejer meYee ceW
Deeeee&eer kee efvecve ekeej meceeesefele Deewj mecegefele JeeJe
ngDee~ pees Deeeee&eer keer heejieeceer ef-mecheVelee kee hetje
meteke Lee~
legceeer Fe esLes npeejes efJeeeLeeveer jeneJes efMekeeJes
DeMeer heefJe$e Deens ns ceer DeesUKelees, ne keuheJe=#e GYee keve
peeles~ YeieJebleees efoJe DeefOeeve meJe& Ie[Jetve DeeCeerue~ efceUsue
eflelekee cees"e hee<eeCe efceUJee Je ueJekej ns hetCe& keje~cegefveeer
mecebleYeeke[s JeUtve cnCeeues, legPg eer eke=efle DeesUKelees, ns leerLe&#es$e
Deens~ cegveeRveer efJenej kejeJeeeme heeefnpes Demee meJe&meeceeve
efveece Demeuee lejer efJenej kevener pes kejeJeeees les esLese Skes
ef"keeCeer jentve kejCes~ #es$e Deens~ Skes ef"keeCeer jeneCeeme
keenere njkele veener, efJekeuhe ke vekees,keece ueJekej hetCe&
keve Ies~ keece hetCe& nesF&ue! efveefele nesF&ue!! ne legcne meJeevee
DeeMeerJee&o Deens~
Deehekeer Deebleefjke heefJe$e Fe nw efke eneB hej npeejeW
efJeeeLeea Oecee&Oeeve kejles jnW Fmekee cegPes heefjee nw~ en
keuheJe=#e Ke[e kejkes pee jne ntBb~ YeieJeeve kee efoJe DeefOeeve
meye keece hetje kejeves ceW meceLe& nw~ eLeemebYeJe ye[s hee<eeCe kees
eehle kej Fme keee& kees hetje kej ueerefpees~ cegefve eer mecebleYe
peer keer Deesj ef kej mebkesle efkeee-Deehekeer eke=efle (mJeYeeJe)
kees yejeyej peevelee ntB~ en leerLe&Yetefce nw~ cegefveeeW kees efJenej
kejles jnvee eeefnS, Fme ekeej meJe&meeceeve efveece nw~ efhej
Yeer efJenej kejles ngS efpeme eeespeve keer hetefle& kejveer nw, Gmes Ske
mLeeve ceW eneR hej jnkej kej uees~ en leerLe&#es$e nw Ske peien
Debke-2
hej jnves kes efueS keesF& yeeOee veneR nw~ efJekeuhe keer keesF&
DeeJeMekelee veneR nw~ efpeme ekeej mes keee& MeerIe hetje nes mekes
hetje eelve kejvee~ keee& DeJeMe ner hetje nesiee~ megefveefele hetje
nesiee~ Deehe meyekees nceeje MegYeeMeerJee&o nw~
hetefCe&cee kee MegYe cebieue efove Lee~ MegYe mebkesle kes he ceW
heeerme npeej heeeW keer mJeerke=efle Yeer lelkeeue ngF&~ keece
ueeKeeW kee Lee~ eLeekeeue meye keecehetCe& ngDee~ heemee keceueb
keceuesve hee: heemee keceuesve efJeYeeefle mej:~ heeveer mes keceue,
keceue mes heeveer Deewj oesveeW mes mejesJej keer MeesYee ye{leer nw~ "erke
Fme keneJele kes Devegmeej YeieJeeved keer cetefle& mes mebmLee kee
DeOeelce JewYeJe ye{e ner nw~ DeefleMee #es$e keer DeefleMeelee ceW
Deer Je=ef ner ngF&~ Deye lees cetefle& kes eebieCe ceW Deewj efme#es$eeW
keer eefleke=efleeeB yeveves mes eLeeLe& ceW DeefleMeelee ee efJeMes<elee
Deeeer nw~ cenejepe kee DeeMeerJee&o Ssmes heefuele ngDee~
bkeeslkeerCe& egle keer bkeeslkeerCe& megj#eeefJe. meb. 2000 (F&. meved 1944) keer Ievee nw~ Deeeee&eer
kee eewceemee kegbLeueefieefj ceW Lee~ heb. eer megcesjebo peer efoJeekej
mes Oece& eee& kes mecee en helee euee efke DeefleMee#es$e cet[efyeer
ceW efJeeceeve OeJeuee, peeOeJeuee Deewj ceneyebOe Fve efmeevle ebLeeW
ceW mes ceneyebOe ebLe keer lee[he$eer eefle kes kejerye 5000 met$eeW kee
YeeieebMe keerkeeW kee Ye#e yeveves mes veeee ngDee~ YeieJeeve
ceneJeerj kes GheosMeeW mes mee#eeled mebyebefOele Fme efpeveJeeCeer kee
kesJeue Ghes#eecee$e mes ngDee efJeveeMe megvekej Deeeee&eer kees Delevle
Keso ngDee~ Deeiece kee efJeveeMe en DehetjCeere #eefle nw~ Fvekeer
YeefJe<e kes efueS megj#ee nes lees kewmeer nes? Fme efJe<ee ceW heee&hle
efJeeej hejeceMe& ngDee~ Deble ceW efveCe&e en ngDee efke Fve ebLejepeeW
kes leecehe$e efkees peeeW Deewj keg eefleeeB cegefle Yeer neW~
eelekeeue keer Meee meYee ceW Deeeee&eer kee JeeJe
ngDee~ mebIeheefle eerceeved mes" oeef[ceebo peer, eerceeve mes" ebout eeue
peer yeejeceleer, eerceeve mes" jeceevo peer Oevepeer oeJe[e Deeefo
meppeve GheefmLele Les~ mebIeheefle peer kee kenvee Lee efke pees Yeer Keee&
nes, Jes mJeeb kejves kes efueS leweej nQ~ efhej Yeer Deeeee&eer kes
mebkesleevegmeej oeve mebkeefuele ngDee, pees kejerye [s{ ueeKe ngDee~
eer 108 eeefj$eeeJeleea Meebelf emeeiej efoiecyej pewve efpeveJeeCeer
peerCeexej mebmLee veeceke mebmLee kee pevce ngDee~ ebLeeW kes cetue
lee[he$eer eefleeeW kes heeses uesves kee Deewj osJeveeiejer eefle mes
leecehe kejeves kee efveCe&e ngDee~ efveeceeJeueer yeve ieF&~ keee& keer
hetefle& kes efueS OegJeefveefOe keer Je=ef kejves kee Yeer efveCe&e ngDee~
keee& keer hetefle& MeerIe Gefele he mes efkeme ekeej nes, Fme efJe<ee
ceW he$e eje cegefve eer mecebleYe peer mes hejeceMe& efkeee ieee~
Debke-2
DeeefLe&ke JeJenej eens efpeme ekeej nes, eefo keee& hetje kejvee
nw lees keee&efveJee&n keer efpeccesoejer efkemeer Ske efpeccesoej Jeefe
kes meghego& kejveer nesieer~ nceejer jee ceW eerceeve yeeueebo peer
osJeebo peer Meen yeer.S.kees en keee& meeQhee peees Fme meueen
kes Devegmeej keee& keer JeJemLee yeve ieF&~ Deeeee&eer kes mebkesle
kees Dee%ee kes he ceW eer mes" yeeueebo peer ves efMejesOeee& kej
keee& mebYeeuee~ eefleeeW kes cegCe leLee leecehe$e kes he ceW bkeeslkeerCe&
kejeves kee keee& eerceeved efJeeeJeeefjefOe heb. Ketyeebo peer Meeeer,
eerceeved heb. heVeeueeue peer meesveer, eerceeved heb. megcesjebo peer
efoJeekej, eerceeved heb.nerjeueeue peer Meeeer, eerceeved heb. ceeefCekeebo
peer Yeermeerkej Deeefo efJeeveeW kes eLeemebYeJe meneesie mes hetje nes
heeee; efpemeceW 9 Je<eeX kee mecee ueiee~
kegb Leueefiejer #es$e hej ye=nefppeveefyecye kee efJekeuhekegbLeueefiejer oef#eCe kee meerceeJeleea megvoj efme#es$e nw~
eneB hej Ske efJeMeeuekeee yeengyeueer YeieJeeve keer cetefle& nes lees
Dee nesiee~ en YeJe DeeMee keceser kes meYeer meomeeW kees
Skeoce hemebo Deeee~ hetpe Deeeee&eer kes mece#e keee& hetje nesvee
DemebYeJe Lee~ cenejepe peer ves ece meuuesKevee kee efveece kej ner
efueee Lee~ Fmeer DeJemej hej Ske meceeeej efJeefole ngDee efke
oef#eCe ceW cnwmetj ms kes Debleie&le yemleer nuueer osnele ceW Ske
15 heg TBeer cevees%e cetefle& nw Deewj Jen Ske Depewve YeeF& kes Kesle
ceW kejerye De%eele DeJemLee ceW he[er ngF& nw, Gmeer kees ueekej Ke[er
kejves kee efJeeej efkeee ieee~ mJe. eerceeved mes" jeJe peer osJeebo
Mene Deeefo meppeve mJeeb JeneB hengBes~ keeheer eeeme efkeee ieee
hejvleg meheuelee veneR efceue heeeer~ kesJeue heeses cee$e efceue heeee~
Gmes ner efmej hej jKekej Deeeee&eer ves Oevelee kes YeeJe eie
efkees~ Jeerlejeielee keer meeOevee ceW hejce Jeerlejeie cetefle& kes oMe&ve
mes DeodYegle Deevevo keer Deewj Oeceexuueeme keer uenj nesvee menpe
Lee~ Deeeee&eer keer eee& hej Jen efieesej ngF&~ Deeeee&
cenejepe kes YeJe YeeJeeW keer hetefle& nesveer ner eeefnS, Fme ekeej
kee YeJe YeeJe meceerheJeleea mesJeeYeeJeer mejue eke=efle eserJee&
eerceeved vesceevo peer efceeeebo peer ieebOeer, veeleshegles kes efee ceW
Deeee~ eefo cenejepe peer keer Dee%ee nes, lees Fmeer #es$e kes Thej
18-20 heg TBeer yeengyeueer YeieJeeved keer cetefle& efJejepeceeve kejves
kee cesje YeeJe nw Fmekes heeeled meved 1970 ceW 18 heer TBeer
yeengyeueer YeieJeeved keer cetelf e& hene[er kes Thej hetJee&eYf ecegKe efJejepeceeve
neskej eeflee Yeer mecheVe nes ieF&~ Fme ekeej Ske lejn mes
cenejepe kes mechetCe& keece efme ngS~
nerjke peebleer ceneslmeJepewefveeeW keer oef#eCekeeMeer heueCe veiejer Oece&keeeeX kees
(11)
Glmeen leLee Guueeme kes meeLe kejleer ner Dee jner nw~ meved 1952
keer Ievee nw~ hetpe eer keer peerJeveer kes 80 Je<e& hetjs ngS~ Fme
emebie mes nerjke peebleer ceneslmeJe mecheVe kejves kee efveCe&e Ske
mJej mes efkeee ieee~ Deeeee&eer kees GlmeJeeW mes keesF& n<e&efJe<eeo veneR Lee~ Ske lejn mes leeie lehemee kee ner en
ieewjJe Lee~ petve keer efoveeBke 12, 13, 14 es leerve efove efJeMes<e
DeevevoeslmeJe kes jns~ meJe&$e enue-henue jner~ Yeejle kes
keesves-keesves mes npeejeW YeeF& heueCe hengBes~ Fboewj mes mej mes"
jepekegceej efmebn peer, mejmes" nerjeueeue peer hengBes~ yecyeF& mes
mes" jleveebo peer, mes" ueeueebo peer, Depecesj mes mes" Yeeieebo
peer, keuekeee, osnueer, keesunehegj, veeboieebJe, veeiehegj, efmeJeveer,
peyeuehegj, yesueieebJe, yeengyeueer, meebieueer, Mes[Jeeue, Yeespe Deeefo
MenjeW mes meppeve GlmeJe ceW meefcceefuele ngS, meYee meccesueve
ngS~ eespeveeye he mes efJeveeebpeeffueeeW kee mecehe&Ce ngDee,
hetpee eYeeJevee ngF&~ leecehe$eeW kes Thej GlkeerCe& OeJeueeefo ebLeeW
kee neefLeeeW kes Thej peguetme efvekeeuekej Jes ebLe YeefeYeeJehetJe&ke hetpe Deeeee&eer kees meceejesn kes meeLe mecehe&Ce
efkees iees~ ess-ceess meYeer keeeeX ceW efJeMes<e meeefleMee mepeerJelee
efoKeueeeer osleer Leer~ mJeeb heueCe ms kes DeefOeheefle eerceeved
ceeueespeerJejeJe efvebyeeuekej heueCe veiejer kee en DenesYeeie
mecePeles jns~ nerjke peebleer ceneslmeJe kes efveefcee mes Ske
meefe$e mcejefCekee ekeeefMele ngF&, efpememes GlmeJe kee meesleve
mJehe megmhe neslee nw~ Fme mecee cenejepeeer kes DevegYeJe
jmehetCe& ngS~ jlve$eeOece& keer meeOevee peerJeve kee Skecee$e
ue#e nesvee eeefnS~ Oece& mes ner Mes<e heg<eeLeeX keer eeefhle SJeb
meheuelee nesleer nw Ssmes ner YeeJehetCe& JeeJe ngS~ Deeeee&eer peerJeve
kes #eCeeW kee cetue yejeyej peeveles Les~ Gheeej Deewj hejceeLe& oesveeW
kee heefj%eeve GvnW yejeyej Lee~ meoe keer Yeebelf e Jes Deheveer Deelce
meeOevee ceW efJeMes<e levcee ngS~ jlve$eeeW kes es DeejeOeke jlve$eeeW
kes Dekeche ekeeMe ceW DeefJeeuehe mes megefmLele Les~ efvee&vLe meeOeg
keer efJeMes<elee kes hegCeoMe&ve yejeyej nesles Les~ Deeeee& cenejepe
Ketye peeveles Les~
efleefLeheJeexlmeJee meJex, Jeee esve cenelcevee~
DeefleefLe lesJepeeveereeled Mes<eceYeeieleb efJeog:~~
meye ner efleefLeeeB, heJe& Deewj GlmeJe mebyebOeer efJekeuheeW mes es
cenef<e& meoe ner otj nesles nQb FmeerefueS Fvekee eLeeLe& veece
DeefleefLe neslee nw~
met#ce mes met#ce efJeeej kejves hej Deelcee lees ener kenleer
nw efke, cenejepe Jele&ceeve egie kes ceneved melhee$e lees jns ner nQ
hejvleg Gvekes eje pees %eeveoeve Deewj efoeve ngDee nw, Gmemes
(12)
efJeeeme kes meeLe kene pee mekelee nw efke cenejepe es mes es

oeveer Yeer jns~ hee$e mecePekej pees e{eee ieee, Jen Lees[e Lee
Deewj oelee mecePekej pees keg meceepe kes eje efueee ieee Jen
Yeer Lees[e Lee, Fme mele kees mJeerkeej kejvee nesiee~
DeeoMe& meuuesKeveeefJeeej Deewj YeeJeveeDeeW kee meceeve mebeesie Deeeee&eer kes
peerJeve keer Ske efJeMse<elee Leer~ YeeJeveeDeeW ceW Deekej Meefe kees
JeLe& Keesvee ee JeLe& Keesves kee efJekeuhe kejvee en DemebYeJe Lee~
YeefJe<e keer DeeMee ceW Jele&ceeve kees iebJeevee Jes ekeeMe kes yeoues ceW
DebOekeej kees Kejerovee pewmee ceeveles Les~ Je<eeX mes DeKeC[ he mes
keer ieeer npeejeW ceerueeW keer heoee$ee, eLeemebYeJe Devegketue-eefleketue
Deenej kee mebeesie, GheJeemeeW keer OeejeeJeeefnlee, Je=eJemLee,
Deuheefvee Deeefo keejCeeW mes ef ceW hetJe& keer Dehes#ee DeefOekeeefOeke
cebolee kee DevegYeJe nesves ueiee~ Jewe Deewj [ekejeW mes meceemecee hej yejeyej hejeceMe& neslee Lee~ Meg GheeejeW kee efJeMeg
YeeJeveeDeeW mes Deceue Yeer neslee Lee~ ef efJeveeMe nesves kes yeeo
meefceefleeeW kee heeueve Deewj eeCemJehe cegefveeee& DemebYeJe nw,
FmeefueS meeOeveeW keer megj#ee meeJeOeeveerhetJe&ke Deeceeo YeeJe mes
Deeeee&eer eejbYe mes ner kejles jns~ efoveeBke 14-8-1955 kees
cenejepe peer kee meuuesKevee kee peeW ner efveCe&e eie ngDee,
meceepe Yej kees, osMeYej kees Yeteeue pewmee Oekekee ueiee, pees
mJeeYeeefJeke ner Lee~
Debeflece Deenej Deewj heefjleeieefoveeBke 14-8-1955 kees Debeflece yeej yeeoece kee heeveer
efoee ieee~ efoveeBke 26-8-1955 kees ceOeevn ceW meuuesKevee
efJeefOe kes Devegmeej cenejepeeer kes eje #eceeeeevee kee, #ecee kes
Deeoeve-eoeve kee YeeJe Jee ngDee~ en mechetCe& Me DeefYeveJe
Lee~ meYee ceW iebYeerjlee kee JeeleeJejCe Yej Deeee~ Gheeej efJeefOe
ceW hetjer hejceeLe&lee efkeme ekeej nes mekeleer nw Fmekee Jen cetelf e&ceeve
he Lee~ kesJeue heeveer cee$e keer t Leer~ Deeies euekej heeveer kee
Yeer efoveeBke 4-9-1955 kees heefjleeie kej efoee~ efhej Yeer cebefojeW
kes oMe&ve, eLeeMeefe Jebovee, DeefYe<eske, hetpee Fleeefo kee DeJeueeskeve,
ceb$emcejCe Deeefo ceW keesF& KeC[ veneR jne~ ueesieeW keer ye{leer ngF&
Yeer[ kee keee kenvee? kegbLeueefieefj keer Gme Jeerjeve hene[er kee
keee kenvee? kegbLeueefieefj keer Gme Jeerjeve hene[er ceW pevemeeiej
Gce[ he[e~ efpemekees Yeer meceeeej efceuee Deewj Devegketuelee efceueer,
Jen meeOekeesece ceneheg<e kes Debeflece oMe&ve kes efueS JeneB hej
hengBee~ cenemeeOeke keer Jen ceneee$ee Leer~ meefccee YeeJeveeDeeW
kee meefccee jme he efieesej neslee Lee~ peneB cenejepeeer
mJeeYeeefJeke he mes menpe-YeeJevee mes DehetJe& Deevevo jme ceW
Debke-2
Gvcege ceve mes DeefOekeeefOeke ceive nesles ngS vepej Deeles Les~
Meebelf emeeiej mJeveeceOeve Meebeflemeeiej DeLeen Meebefle kes meeiej ceW
efveceive Les~ Gmeer mecee pevelee meeiej Meeske ceW [tyelee ngDee
efieesej neslee Lee~ kegbLeueefiejer kee Me keg DehetJe& Lee~
yeenj keer ogefveee ceW pewveepewve meceeeej he$eeW ceW Devegketue-eefleketue
meceeeej meeefYeeee eie nesles ner Les~ Deheves efJekeuheeW kees meyekes
efueS t nesleer ner nw~ JeefemJeeleb$e kee egie nw~ keesF& pewve
meeOeg keer heefJe$e ceneee$ee efueKelee Lee keesF& pewve meeOeteer
Deelcenlee efueKelee Lee~ eg ceW ce=leg nes lees JeerjcejCe
kenvee~ osMeYee kees eefo heeBmeer nes lees Gmes ngleelcelee kenvee
eneB leke ner ueewefkeke ef keer hengBe nes mekeleer nw~ Fmemes Yeer
ye{kej meeOeke keer meceeefOe nes mekeleer nw, Fmekee Fvekees keee
helee? Oece& Deewj Deefnbmee pewmeer heefJe$e-heefJe$elece JemlegDeeW keer Je<eeX
mes mecee-Demecee ceW yejeyej Keeue Gleejer peeleer nw, JeneB
meuuesKevee Deewj meceeefOe pewmeer Deleble heefJe$e ueeskeesece
eleefMejesjlve keer pees eveyeerve keer ese %eeveer kens peeves Jeeues
De%eeefveeeW kes eje ngF&, Gmekee keee efnmeeye? heefJe$elee keer
efJe[byevee ner ceevees Fme egie keer efJeMes<elee jner nes~ efpemekes heeme
meee ceeheleesue ner veneR, metKeer uekeef[eeW kes meeLe ieerueer kees
Deewj keeseues kees ner leewueves kee lejepet nes, Jen keee Gvemes jlveeW
kee Deewj peJeenjele kee ceehe leesue kej mekelee nw? Oece&keebe
keesF& Deueie Jemleg nesleer nw~ ener yeele meeer nw~
cenejepeeer keer Meeble mJeelceefveYe&jlee eLeehetJe& neLeer keer
eeue mes keoce-keoce hej Deeies kes efueS ye{leer ner pee jner Leer~
efoveeBke 22-8-1955 kees cenejepeeer kes mebkesle mes ner eerceeved
mes" yeeueebo osJeebo Mene kee leecehe leLee ebLeceeueeDeeW mes keer
ieF& eglemesJee kes efueS meYeemebeespevee hetJe&ke melkeej efkeee ieee
Deewj ceevehe$e mecehe&Ce efkeee ieee~ mJeeb cenejepeeer DeeMeerJee&o
osves kes efueS GheefmLele ngS~
Debeflece oMe&veMeeeeW ceW meeceeefeke Deewj soeshemLeehevee kee pees Yeer
met#ce JeCe&ve Deelee nw, efveefJe&keuhe Meggelce mJehe ceivelee Deewj
efJekeuheeW ceW mes efveefJe&keuhe Meg mJehe ceW ceive nesves kee pees
meeJeOeeve eelve, Fve oesveeW Deblejbie eefeeeDeeW kee pejepepe&j
lehemee #eerCe osner cenejepe keer efJeosner meeJeOeeve eJe=efe ceW pees
ele#e oMe&ve nes heeee, Jen megefveefele ner DeodYegle, DehetJe&,
ewleveecelkeejhetCe& Lee~ Jewmes ner cenejepe keer efvee Deleuhe
Leer~ Deye lees Deelce peeiejCe kee meefJeMes<e mJehe Lee~ LekeeJe
mes efveJe=e nesles ner TBkeej kes GeejCe mes peeie=efle nesleer Leer~
Gvekee mebkesle Lee nces DeewjeW kes eje peieeves keer DeeJeMekelee
Debke-2
ner veneR nw~ nce nceejs Deelcee ceW, nceejs Iej ceW hetCe& meeJeOeeve
nQ~ meeefleMee Deelceyeue kee ner eYeeJe mecePevee nesiee~ cenejepe
Deble leke hejceelce-mcejCe kej heees~ Ceceeskeej ceb$e kee GeejCe
kej heees~ TBkeej keer Jener DevegYeJe jme hetCe& OJeefve efvekeJeefle&eeW
kees Devle leke yejeyej megveves kees efceueer~ Yeerlej ner meeJeOeevelee
kee Deewj keewve mee yeenjer he nes mekelee nw? efoveeBke
18-9-1955 kees Yeeheo Megkeue otpe jefJeJeej, eelekeeue "erke
6 yepekej 50 efceve hej cenejepe eer keer hejceheefJe$e efvejecee
lehemee mes hegveerle Deelcee efmeee vece: kes GeejCe kes
meeLe Debeflece eebme ues heeeer~ cees#eceeie& kes meeOeke ves Fme heee&e
keer Deheveer heefJe$e peerJeve ee$ee Fme ekeej hetjer kej hejueeske
ee$ee kes efueS emLeeve kej efueee~
Deye YeeeW kes efueS Deeeee& cenejepe keer kesJeue hegCemce=elf e
Deewj lehemee-hegveerle osncee$e Mes<e Leer~ efJeceeve yeveeee ieee~
peeveeo mes DeekeeMe ietbpe G"e~ eerceeved mes" ieesefJevo peer jeJepeer
oesMeer leLee eer meew. kegcegefoveeryeeF& ves efJeceeve ee$ee kee yengceeve
efkeee~ efJeceeveee$ee kes yeeo oenmebmkeej efveOee&efjle Gmeer mLeeve
hej ngDee, peneB Deepe Yeer Fme egieheg<e keer ejCeheeogkeeSB
efJeeceeve nQ~ Deye Thej mes mebiecejcej keer meJeeiemegvoj $eer Yeer
yeve ieF& nw, esjCee uesves Jeeues YeeeW kes efueS ejCe Deepe Yeer
esjCee os jns nQ~
Deeeee&eer keer jlve$ee meeOevee Delevle ke"esj Leer~ Jes
Mejerj kees hetCe&hesCe hejJe mecePekej Gmes keYeer-keYeer ner
Deenej eoeve kejles Les~
Deheves peerJeve ceW Deeeee&eer ves 25 Je<e& mes Yeer

DeefOeke efove GheJeeme ceW efvekeeues nQ, efpevekeer meteer
efvecve ekeej nwGheJeemeeW keer
efkeleveer yeej
mebKee
1) 16 efove kee
3 yeej
2) 10 efove kee
1 yeej
3) 9 efove kee
6 yeej
4) 8 efove kee
7 yeej
5) 7 efove kee
6 yeej
6) 6 efove kee
6 yeej
7) 5 efove kee
6 yeej
8) 4 efove kee
6 yeej
9) Debeflece 36 efove leke
kes GheJeeme ceW mJeie&Jeeme
1 yeej
GheJeeme kes
kegue efove
48
10
54
56
42
36
30
24
36
eesie-336 efove
(13)
ele veece
GheJeemeeW keer mebKee
1. eeefj$eMegef ele
1234
2. leerme eewyeermeer ele
720
3. kece&onve ele (leerve yeej)
468
4. efmebnefve<eere[f le ele (leerve yeej)
270
5. meesuenkeejCe ele (16/16)
256
6. eglehebeceer ele
36
7. efJenjceeve ele (20 leerLekej ele)
20
8. oMeue#eCe heJe&
10
9. efmeeW kes ele (8)
8
10. Deeefkee ele
8
11. ieCeOejeW kes ele
200
ieCeOejeW kes 1452 GheJeeme nesles nQ~
Deeeee& eer 200 ner kej heees Les~
12. Deefleefje ele
6372
eesie 9602
Deeeee&eer ves Deheves peerJeve ceW 33696029938 GheJeeme
efkees nQ~
Deeeee&eer eje meved 1914 mes 1955 leke efkees

iees 42 eelegcee&meeW keer meteer1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
mLeeve kee veece

keeieue eece
keesieveesus eer
kegcYeespe
yesueieeBJe
mece[esueer
vemeueehegj
keeieveesueer
vemeueehegj
Ssveehegj
DeJemLee meved
#eguueke DeJemLee ceW
Ssueke DeJemLee ceW
Ssueke DeJemLee ceW
cegefve DeJemLee ceW
1914
1915
1916
1917
1918
1919
1920
1921
1922
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
keesVetj
mece[esueer
Deeeee& heo eehle
kegcYeespe
Deeeee& DeJemLee ceW
veebo[er
yeengyeueer #es$e Deeeee& DeJemLee ceW
keveer
ueefuelehegj
ceLegje
efouueer
peehegj
yeeJej
Goehegj
ieesjue
eleeheie{
iepehebLee
eeefj$eeeJeleea heo eehle
yeejeceleer
ee.e. Deeeee& DeJemLee ceW
heeJeeie{
ieesjue
Dekeuetpe
keesjeseer
ef[iiepe
kegb Leueefieefj
heueve
keJeueevee
meesueehegj
heueve
keJeueevee
iepehebLee
yeejeceleer
ueesCebo
kegb Leueefieefj
heueve
kegb Leueefieefj
(1955, YeeoeW megoer 2 kees mJeie&Jeemeer ngS)
1923
1924
1925
1926
1927
1928
1929
1930
1931
1932
1933
1934
1935
1936
1937
1938
1939
1940
1941
1942
1943
1944
1945
1946
1947
1948
1949
1950
1951
1952
1953
1954
1955
oMeue#eCe heJe& ceW veJejefele oMeue#eCe efJeOeeve cebieJee kej hetpeve kejW~
Cee e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer eje meceepe kes Oece&esceer yebOegDeeW kes efueS GhenejmJehe Deeieeceer oMeue#eCe
ejs
heJe& nsleg oMeue#eCe efJeOeeve keer vetleve jevee keer ieF& nw~ Delevle megceOegj DeeOeeeflceke keeJeeW mes megmeefppele Fme
efJeOeeve kees cebieJeekej Deehe Deheves meceepe ceW oMeue#eCe heJe& kes DeJemej hej efJeMes<e hetpee-Dee&vee Deeeesepf ele kej hegCe Deefpe&le kejW~
oMeue#eCe efJeOeeve- cetue-40/-hees
efJeMes<e t-25 eefleMele
kegue he=-104
mebheke&-eyebOeke-Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee, pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.-250404, cees.-09568988706, 01233-280184
(14)
Debke-2
hejcehetpe eeefj$eeeJeleea eLeceeeee& eer 108 Meebeflemeeiej peer

cenejepe kes mebIemLe leeieereleer (efMe<e-efMe<eeDeeW) keer veeceeJeueer
cegefveieCe
1. 108 cegefve eer Jeerjmeeiej cenejepe (eLece heeOeerMe)

2. 108 cegefve eer vesefcemeeiej cenejepe (keg[eerkej)
3. 108 cegefve eer vesefcemeeiej cenejepe (hegegjkej)
4. 108 cegefve eer kegbLegmeeiej cenejepe (Ssveehegj)
5. 108 cegefve eer heeemeeiej cenejepe (ieeskeekeJeeues)
6. 108 cegefve eer ebmeeiej cenejepe (veeboieebJe)
7. 108 cegefve eer megOece&meeiej cenejepe (heb. ueeueejece Meeeer)
8. 108 cegefve eer Deeefomeeiej cenejepe (Mes[yeeue)
9. 108 cegefve eer veefcemeeiej cenejepe
10. 108 cegefve eer Deveblekeerefle& cenejepe (Gegjkej)
11. 108 cegevf e eer Oece&meeiej cenejepe (meceeefOemLeue ueemegCex, oefnieebJe)
12. 108 cegefve eer JeOe&ceevemeeiej cenejepe (pes yebOeg osJeieeQ[e)
13. 108 cegevf e eer osJesvkeerelf e& cenejepe (soeshemLeehevee kejkes hegveoea#ee)
14. 108 cegefve eer Deeefomeeiej cenejepe
15. 108 cegevf e eer Oece&meeiej cenejepe (Deee) meceeOeer JeesieebJe
Deeefe&kee
1. Deeefe&kee 105 eer evceleer ceeleepeer

2. Deeefe&kee 105 eer efJeceueceleer ceeleepeer
3. Deeefe&kee 105 eer Deefpeleceleer ceeleepeer
#egefuuekee
1. 105 #egefuuekee eer Meebleceefle ceeleepeer

1. 105 #egefuuekee eer Devebleceleer ceeleepeer
1. 105 #egefuuekee eer Meebleceleer ceeleepeer
1. 105 #egefuuekee eer efpeveceleer ceeleepeer
1. 105 #egefuuekee eer efJeeeceleer ceeleepeer
1. 105 #egefuuekee eer jepegueceleer ceeleepeer
1. 105 #egefuuekee eer heee&celeer ceeleepeer
1. 105 #egefuuekee eer megceefleceleer ceeleepeer
#eguueke
1. #eguueke eer 105 mecevleYe cenejepe

(Deeies euekej JeOe&ceevemeeiej cenejepe mes cegefveoer#ee ueer)
2. #eguueke eer 105 ceefuuemeeiej cenejepe
3. #eguueke eer 105 megceeflemeeiej cenejepe (heueCe)
4. #eguueke eer 105 efJeceuemeeiej cenejepe (yesueieebJe)
5. #eguueke eer 105 efmemeeiej cenejepe (ye. Yejceehhee)
6. #eguueke eer 105 Den&eme cenejepe
7. #eguueke eer 105 Deefpelekeerefle& cenejepe
Debke-2
8. #eguueke eer 105 %eevemeeiej cenejepe (veboveueeue Meeeer)

yeeeejer helesueeue peer FvneWves mehlece eeflecee ues ueer~
mejmes" ngkegceebo-Fboewj, FvneWves Deepevce yeeee& ele ues efueee~
ye. efpeveoeme mece[esueerkej, oeoe Ieesos, heeefjmee Ieesos, [e@.
kebkegyeeF& Meen-cnmeJe[, iegCeceeuee PeJesjer-cegcyeF& FvneWves Deepevce
yeeee& ele ues efueee~ GveceW iebieeyeeF& Yegmeejer Fvekee Yeer efveoxMe
kejvee eeefnS~
F&meJeer meved 1955 ceW Deeeee&eer keer meuuesKevee ceW yeeerme
ueesieeW ves eeflecee ues ueer~ Gmekes henues Yeer keg ueesieeW ves eeflecee
ues ueer~ GmeceW mes keg ueesieeW kes MegYeveeceveece
eeflecee
1. eer nerjeebo peesefleebo Meen meje&he, yeejeceleer mehlece
2. meew. jleveyeeF& nerjeebo Meen meje&he
mehlece
3. meew. iegueeyeyeeF& ieWoveceue PeJesjer, cegcyeF&
otmejer
4. meew. ceeefCekeyeeF& ebogueeue Meen meje&he, yeejeceleer otmejer
5. eer ebotueeue peesefleebo Meen meje&he, yeejeceleer otmejer
6. eer leguepeejece elegjebo Meen meje&he, yeejeceleer otmejer
7. eer jeJepeer nefjeb Meen, cees[efvebye
otmejer
8. eer iegueeyeeb le[Jeuekej, meesueehegj
otmejer
9. eer YeeF&ebo vesceebo ieebOeer, veeleshegles
Deepevce
yeeee&
10. eer leuekeebo vesceebo ieebOeer, veeleshegles
Deepevce
Ske Yegefe efveece
11. meew. ebheeyeeF& leuekeebo ieebOeer, veeleshegles
otmejer
12. eer jeceebo Oevepeer oeJe[e, veeleshegles
meeleJeeR
13. eerceleer ieceveyeeF& ieewleceebo ebkeseje, veeleshegles otmejer
14. ueerueeJeleer nerjeebo ieebOeer, veeleshegles
otmejer
15. eerceleer neryeeF&, veeleshegles
otmejer
16. keg. ceeefCekeyeeF& ieewleceebo ebkeseje, veeleshegles Deepevce
yeeee&
17. eer yeeyegjece ceeuex
mehlece
18. eer kegceieeQ[e heeefue (ess YeeF&)
mehlece
19. eer peveieeQ[e kegceieeQ[e heeefue
otmejer
20. meew. ue#ceer peveieeQ[e heeefue
otmejer
21. eerceleer efpeTyeeF& efpeJejepe oesMeer, heueCe
heeBeJeer
22. eer ceeefCekeebo Giejebo Mene, yeejeceleer
otmejer
23. meew. ceLegjeyeeF& Deewj heefle
Deepevce
eer KegMeeueebo keesojpeer ieebOeer, heueCe
yeeee&
(Deewj Yeer Deveske)
(15)
THE EMBODIMENT
OF
PEACE-CHARITRA CHAKRAVARTI
ACHARYA SHRI SHANTISAGARJI MAHARAJ

(quoted from the book 'Religion & peace')
-Late Pt. Sumer Chand Diwaker, Seoni (M.P.)
From hoary antiquity India has been esteemed and venerated for her charming and
divine philosophy and highly cultured saints.
Countless inhabitants of the country had renounced their material comforts and amenities
of life in order to drink deep at the blissful
fountain of human life in extreme seclusion and
attain their goal of deathless divinity, the
summum bonum. It is they who by their pure
and brilliant lives and sermons dispelled inner
darkness and showed the infallible path of peace
and rectitude.
Birth of noble soul :
Even in this age of lust and licentiousness
and spiritual darkness a selfless and mighty soul
named Acharya Shantisagarji Maharaj was born
at Yelgula village Bhoj situated on the confluence of rivers Veda Ganga and Doodha Ganga
in the Belgaum district in the month of July, 1870
(On the 6th day of the dark half of the month of
Ashadha). His father Shri Bhim Gauda Patil was
a rich, pious, talented, chivalrous and powerful
landlord. He was a mighty personality, and was
honoured by persons of all ranks. Mother
Satyavati was a religious, charitable and saintly
lady. This benevolent, honest and generous parentage had much influenced the life of our
would-be saint, who was called Sata Gauda,
which meant Lord of Peace. He had three brothers and one sister.
It is remarkable that the child had in him
something unique, which indicated that he is destined to be a great and world-venerated figure.
He was a child without being childish. He took
no interest in the fun or frolic common to boy-
(16)
hood. He was fond of solitude and was used to

meditation. He has a great love for virtue and
virtuous persons. I had the good luck to be in
contact with him for long.
In one of his reminiscences he had told
me that he had some recollections of the past
and that he was also in his previous life an
ascetic; therefore he had the remarkable temperament of detachment from temporal and
evanescient pleasures of the world. Satagauda's
physique was exceptionally good. He was
robust, strong and sturdy like his father. He was
a fine wrestler and had the reputation for his
feats of valour. He possessed amazing memory,
sharp intellect and philosophic mind. As a matter of fact he was a born saint, a great thinker,
and a living philosopher, who might have been
blessed with the majestic vision of reality. He
had in him all those remarkable virtues and qualities which are indispensable for righteous sainthood. He had from his boyhood adopted the
habit of speaking truth, love for all beings and
keen interest in amazing austerities (to lead the
life of a saint).
Soon after the demise of the father, his
mother also died. This made his path quite clear
to fulfil his noble ambition.
Spiritual preceptor :
Satagauhda without disclosing his mind left
for Uttura village, where a life-long celibate and
nude Saint renowned for his high spiritual attainments, Devendrakirti Maharaj alias Devappa
Swami was staying. His Holiness Devappa
Swami was not only a nude Jain saint, he was
adorned with several miraculous attainments as
Debke-2
a result of his supreme vow of celibacy and

sparkling penances. Outworldly such noble souls
appear without anything astonishing in them, yet
their inner life is rich with extraordinary treasures, which the materialists cannot conceive in
their branis.
One day in the afternoon His Holiness left
for Gokak town of Mysore state. Due to nightfall in the way the saint had to stay over a hill
infested with terrible beasts of prey. The saint
had one Jain devotee with him. The nude Jain
monk does not move from place to place in the
night in due regard to his vow of absolute noninjury, therefore he said to his disciple, "This
forest abounds in ferocious animals. It is just
possible that some tiger or other wild beast may
come here in the night. I shall be busy with my
Dhyana-meditation; but you need not be
terrified. I have drawn this circle with a piece
of stone and we shall remain within this area.
You need not go out of this spiritualised area;
thus you will not get any kind of trouble." So
saying the Saint commenced his meditation in
that dreadful forest with equanimity and composure.
As the night advanced the roaring of the
wild animals was echoing in mountainous area.
Soon after a tiger came over that place. It moved
round the circle but could not break throught it.
It terribly roared, whereby the disciple was nonplussed and confounded, but as per orders of
the Master he carefully kept himself with in the
limit of the circle.
The saint was unmoved by this roaring and
terrifying noise. He was perfectly peaceful.
After dawn the tiger went away. Due to the
high attaniments of the saint no untoward
incident took place. Because of such outstanding
virtues Satagauda went to Devappa Swami and
begged of him for being initiated into sainthood.
Devappa Swami apprised Satagauda of
the arduous path of Supreme renunciation culminating in the abandonment of all garments and
Debke-2
embracing nudity. Nudity is not an end in itself,

it is the means to acquire that serenity and equanimity, which contribute to perpetual bliss. The
truth is that to burn all the filth of passions and
mental flaws the fire of concentration must be
kindled to its highest capacity.
Initiation into Junior Monk-hood :
Satagauda thought over the entire matter
as explained by the saint Devappa Swami and
agreed to first become a junior monk called
'Kshullaka' who had to lessen his needs to the
extent of a loin-cloth and a small piece of cloth.
He was allowed to keep a brush of peacock
feathers to protect the small insects that came
in contact with his body or which needed protection. A wooden bowel was also permitted to
keep water with a view to cleanse himself after
answering the calls of nature etc.
Satagauda becomes Shantisagar :
Now with due religious ceremonies
Devappa Swami initiated Sataguda into junior
monk-hood with a view to prepare himself for
the superior life of complete nudity. In keeping
with his nature and mental equipment he was
named Shantisagar, the Ocean of Peace. This
function took place in the summer of 1918 on
the 13th day of bright half of the month of
Jyeshtha. This auspicious day gave the world a
great saint, who will heal the wounds not of the
body but of the soul.
Shantisagar Maharaj is no more the
powerful and rich land-lord, but in fact he is the
lord of himself. He has severed all bonds of
affection or aversion. He is no longer a member
of the Patil family of Bhoja. He has become a
citizen of the world. He thought of establishing
harmony in the hearts of all.
Nude Monkhood :
In the year 1915 there was a huge congregation of Jainas at Yernal village to witness
the 'Pancha Kalyanaka Mahotsava'-a most
sacred Jain religous function. On that auspicious
occasion Shatisagar Maharaj was also present
(17)
with his Guru-spiritual preceptor Devappa

Swami. All eyes were concentrated upon this great
soul Shantisagarji, who rose, touched the feet the
Devappa Swami and implored for 'Muni Diksha'initiation into the Order of holy nude monk.
The Master had already known of the rapid
and extra-ordinary progress achieved by the
novice, still reflecting upon the great responsibilities which one has to undergo after initiation
into the holy order of nude monkhood. Devappa
Swami reminded Shantisagarji of the hardships
and difficulties which beset the path of the saint.
The man, maddened by the liquor of infatuation,
is not in a position to appreciate and comprehend
the real position. This was a very serious affair.
The preceptor apprised him of the whole thing.
Shantisagar Maharaj solemnly promised
that he shall keep his vows intact even at the
cost of his life. The whole congregation was
over-joyed to hear the sublime resolution of
Shantisagarji and they whole-heartedly
commended the noble determination.
Memorable Coincidence:
The occasion was unique and memorable
because that day the Diksha Kalyanaka of the
idol of the Tirthankara was scheduled to take
place at that sacred time. There was really unparalleled harmony of outward and internal circumstances. Reflecting upon the entire fact the
preceptor condescended to fulfil the innermost
and long cherished lofty longing of him. Now
Shantisagar Maharaj had discarded his loin cloth
and had become nude. In a moment this
momentous initiation to the great spiriutal honour
took place. Thousands of pepole deemed themselves extremely fortunate for witnessing this
ceremony. Shantisagar Maharaj became nude
physically as well as internally.
Ennobling influence :
Saint Shantisagarji was deeply engrossed
in amazing penance. He used to observe long
fasts. He was only taking milk and rice in the
palm of his hands during the day time once in
(18)
24 hours or after a longer period in the standing

posture. He always kept the vow of silence in
the night. He used to lie down on the ground
during the night. He was ever active either in
the study of scriptures, meditation or doing good
to the people, who used to come for his discourses or blessings. He was very keen to abide
by the code of conduct prescribed for saints in
Jain sacred literature.
He used to pass his night and most of the
day time in the forest or lonely places. He had
no fear of the ferocious animals which infest
the forest. He was moving undauntedly like a
lion. He was a man of few precious and
remarkable words, which had marvellous effect
upon all to elevate and ennoble themselves.
Every word of his was very impressive. It
entered into the heart and had its desired effect.
His glorious example made his precepts very
enchanting. Whosoever came in his contact took
several vows pertaining to non-violence, truth,
non-stealing, chastity, limitations of possessions,
honest and fair dealings, life of love and affection
towards all beings and many other virtues which
make an ideal man and useful citizen. What the
powerful governments and other institutions
failed to achieve, his mere contact and few
words could easily produce that noble and salutary effect. Innumerable souls got enlightenment
from him without the distinction of caste, creed
or nationality.
Confunding Cobra Incident :
His fame as a great saint reached all corners of the country, when he was in a cave
outside the village known as Konnur, district
Kolhapur. It was the noon time when
Shantisagar Maharaj was sitting inside a cave
deeply engrossed in meditation. A big and terrible cobra came out of a bush close by and entered into the cave. The ferocious creature
wound itself round the saint's neck for long. The
saint was motionless like a statue. When in the
after-noon several devotees went for the saint's
Debke-2
darshan they were much amazed and impressed

by the extraordinary sight. The snake was sometimes moving over the body to cause sufficient
consternation and disturbance, but the saint did
not mind the presence of the agent of death.
When I had once enquired of him about
the snake incident, he said to me, "I was then
immersed in meditation of the Siddhas-the
bodyless perfect souls, therefore I had no idea
of what was taking place outside. After the
termination of my meditation the cobra had left
the cave."
I further inquired of him if he had any kind
of fear or uneasiness, he replied, "From my
boyhood I never had any kind of fear either from
snake or tiger or any other ferocious being."
This outstanding incident, which was witnessed
by several pepole brought into light the greatness
of the saint. Thousands used to come for his
darshan and blessings.
These astounding and amazing austerities
of Shantisagar Maharaj were developing his
personal magnetism. For several years he
remained indulged in such hard austerities.
Preparation for Samadhi :
Since the great sage Acharya Shantisagar
Maharaj was an uncommon figure, who had
been blessed with the faculty of discrimination
between self and non-self, he could easily start
his preparations for the great fight with the
demon of death. The first thing that he did was
to devote most of his time in Samadhi-Self contemplation and meditation utterly forgetting the
fact that he had the body.
In his meditation he fixed his attention upon
the self, the treasure house of infinite virtues
and everlasting joy. He has once told me, "When
I am deeply engrossed in meditation, you do
whatever you like with my body. I will not
experience the physical pain or pleasure.
Places of Choice :
Acharya Maharaj had a desire to spend
his last hours at the Parasnath hil in the Bihar
Debke-2
State, for infinite souls had attained liberation

therefrom. His second choice was for Pavapuri,
the place of nirvana of Lord Mahavira, the
revivor of Jainism but who is wrongly called
the founder of Jainism. Pavapuri is a wonderful
and sublime place.
However, from the beginning of his spiritual
awakening he had a very high regard and respect
for Brahmacharya-the vow of celibacy and so
for the Kunthalgiri Hill. He said, "The hill was
asociated with the Nirvana of two young princes,
who were life-long celibates."
Encounter with Death :
Therefore Acharya Shantisagarji ultimately came to Kunthalgiri Tirtha just before
the commencement of rainy season in 1954. The
saint felt that this is the right time when he ought
to lanuch upon the world astounding encounter
with death. Life is most dear to all, but to the
man of honour and principle death is not a terror,
but it is a courteous comrade, whose arrival is
eagerly awaited.
Self-Guidance :
Shantisagar Maharaj needed no outward
guidance since his preparation for duel with
death was complete. When I reached
Kunthalgiri during the period of his samadhi and
requested for service to me in the form of
reading from the scriptures or delivering discourses as in the past, he said; "Now I do'nt
need any guidance or outward help. I see all
the sacred books shining before my mind's eye.
I have resorted to the 'Ingini' type of Samadhimaran from the 14th of August 1955." This is a
very high type of death, wherein the saint
forbids receiving help or assistance from others.
Last massage :
It was the 26th day of the fast when upon
the request of the people the saint condescended
to give his last and lasting message to the bewildered humanity for 22 minutes. In his
memorable sermon the Saint of Ahimsa laid
special stress upon the fact that the soul should
(19)
try for its release from the bondage of material

karmic shackles. He dealt with upon the great
potency of self-control.
He said, "Oh, do'nt fear, exercise the
principle of self-control in your life. Develop the
faculty of discrimination. It is essential to cut
the cord of transmigration and the series of
deaths and births in the world. Your soul is
distinctly separate from the souls of your so
called relations. In fact the Jiva-soul is all alone.
The jiva puts on different bodies and roams in
this universe all alone. If the self tries to develop
the habit of meditation and concentration, it will
achieve the bliss of beatitude."
Universal Desire for Saint's Darshan:
Every day thousands of devotees-Jains
and non-Jains were blessed with his 'darshan'sacred glimpse, but in the end the people were
disappointed since the condition of the body was
taking a serious turn, still it was arranged that a
queque be made so that one by one all may
bless themselves by the sight of the greatest
man of the spiritual world. The queque was
about half a mile long. Thousands of males, females, boys and girls were awaiting for several
hours with the intense longing for the noble sight
even for a moment.
Last Moment :
Time was passing quickly. The last moment
of the great saint was at hand. It was six o'
clock when it appeared that there are very few
moments for the body to be without the breathing
saint. When there were only ten minutes to
seven on the 18th day of September, 1955, the
sage slowly utterd the syllable efmeee vece:Om Siddhaya Namah-my salutations to the liberated souls, and the body became motion-less.
This great travel-Mahayatra took place
when the morning sun was on the horizon.
Words fail to depict the grief of the people when
they learnt that today the great sage of Ahimsa,
whom, the world venerated as Shantisagar
(20)
Maharaj is no more. Long live Shantisagar

Maharaj.
In his duel whith dreadful death he was in
fact victorious, since he kept his vow of Ahimsa
with all its supplementary vows intact against
the onslaughts of death. The saint never moved
in the night with due regard for his vow of noninjury even to small insects, therefore I surmise
that on the eve of his final departure from this
land of ours to far off unknown world his breath
did not leave as long as the sun did not rise. To
me it appears, that Death might have thought
that this good old sage never moved in the night
all his life, why should his vow be disturbed?
Therefore the soul started on its final travel
having seen the radiant sun on the horizon.
The religious rites were performed according to the Jain scriptures by Swami Lakshamisen
Maharaj of Jain monastery at Kolhapur.
The news was flashed by the All India
Radio, New Delhi in the noon. The entire nation
was shocked. A mammoth condolence meeting
was held in New Delhi, the capital of India. The
Vice-President of Indian Goverment-Dr. S.
Radhakrishnan presided.
He paid eloquent tributes to the great saint
and observed; "It is very easy to talk about
knowledge and renunciation, but it is very difficult to translate them into action. Acharya
Shantisagarji Maharaj was a saint of very high
order, upon whose blessings our world is living.
He was one of those exceptional beings, whose
spiritual greatness fashions bricks and mortar
for the tall edifice of human civilisation. He has
been a super-man, a prince among ascetics. His
passing away is a loss to human race. Such
people incarnate the spirit of our country."
"It is the sacred duty of every one to give
a practical shape to the great ideals of the sage
of Ahimsa."
May his memory live long and inspire the
world for Self-realisation.
Debke-2
eeefj$eeeJeleea Deeeee& eer Meebelf emeeiej peer cenejepe keer hetpeve

jeefe$eer-e%eeeceCeer Deeefe&kee eboveeceleer
-mLeeheveehetpeve kejes js,
eerMeeefvleefmevOeg Deeeee& eJej keer, hetpeve kejes js-2~
YeejleJemegvOeje ves peye, cegefveeeW kes oMe& veefnb heees~
meoer yeermeJeeR ceW leye eer, eeefj$eeeJeleea DeeS~~
oef#eCe Yeejle Yeespeeece ves, Ske ueeue kees pevce efoee~
Gmeves ner meyemes henues, cegevf ehejcheje peerJevle efkeee~~
cegevf ehejcheje peerJevle efkeee~~
hetpeve kejes js,
eerMeeefvleefmevOeg Deeeee& eJej keer, hetpeve kejes js-~
eR eeefj$eeeJeleeaeerMeeefvlemeeiejeLeceeeee&Jee& ! De$e
DeJelej DeJelej mebJeew<ed Deeeveveb~
efle efle " " mLeeheveb~
cece meefVeefnlees YeJe YeJe Je<ed meefVeOeerkejCeced~
Deke
(lepe&- leerjLe kejves eueer meleer.......)
oer#ee ueskej yeves cegefve, efvepe kece&keuebke peueeves kees~
kewmes nesles nQ cegevf eJej, en yeleuee efoee peceeves kees~~yeleuee....
meeiej mece iebYeerj leLee, iebiee peue mece Meerleue JeeCeer~
peerJeve ceW meekeej efkeee, eYeg kegbokegb o keer efpeveJeeCeer~~
Ssmes ieg kes heo ceW DeeS, nce peueOeej e{eves kees,
nce peueOeej e{eves kees~~ oer#ee ueskej....
eR eeefj$eeeJeleeaeLeceeeee&eerMeeefvlemeeiejee
pevcepejece=legefJeveeMeveee peueb efveJe&heeceerefle mJeene~
evove kee Meerleuelee iegCe, legce Deeies ceevees JeLe& ngDee~
efJe<eOej kee efJe<e Yeer legce hej, e{ Yeefe YeeJe kej Glej ieee~~
nce Yeer efvepe Meerleuelee nslet, ueeS iebOe e{eves kees~
ueeS iebOe e{eves kees~~ oer#ee ueskej.....
mebmeejleeheefJeveeMeveee evoveb efveJe&heeceerefle mJeene~
efJe<eeJeemevee kes yebOeve, peie kees efvepe JeMe ceW kejles nQ~
legce pewmes cegefveieCe lehe kejkes, cees#eceeie& kees Jejles nQ~
Debke-2
MegYe OeJeue De#ele ues DeeS, legce heo hegbpe e{eves kees~
legce heo hebgpe e{eves kees~~ oer#ee ueskej....
De#eeheoeehlees De#eleb efveJe&heeceerefle mJeene~
yeeueefJeJeen ngDee efhej Yeer, yeeeejer peerJeve yeerlee Lee~
meleJeleer ceeB ves Deheveer, cecelee mes legcekees meeRee Lee~~
keeceosJe JeMe kejves nslet, DeeS heg<he e{eves kees,
DeeS heg<he e{eves kees~~ oer#ee ueskej.....
keeceyeeCeefJeOJebmeveee heg<heb efveJe&heeceerelf e mJeene~
heQelf eme Je<eeX leke oeref#ele, peerJeve ceW Ieesj lehemee keer~
mee{s heefeme Je<e& legcnejs, GheJeemeeW keer mebKee Leer~~
efceues nceW Yeer leheMeeer, DeeS vewJese e{eves kees~
DeeS vewJee e{eves kees~~ oer#ee ueskej.....
eR eeefj$eeeJeleeaeLeceeeee&eerMeeefvlemeeiejee #egOeejesieefJeveeMeveee vewJeseb efveJe&heeceerefle mJeene~
oef#eCe mes Gej ceW Deekej, %eeve kee oerhe peueeee Lee~
veive efoiecyej Jes<e cegveer kee, meye peie kees efoKeueeee Lee~~
Ie=le oerheke ues nce Yeer DeeS, ceesn DevOesj veMeeves kees~
ceesn DevOesj veMeeves kees~~ oer#ee ueskej......
ceesnebOekeejefJeveeMeveee oerheb efveJe&heeceerefle mJeene~
keceeX kees ke=Me kejves Jeeues, Jeerj heg<e kenueeles nQ~
legce pewmee megmeceeefOecejCe, efyejues meeOet kej heeles nQ~
Oethe peueekej een jns nce, kece& mecetn peueeves kees~
kece& mecetn peueeves kees~~ oer#ee ueskej.....
eR eeefj$eeeJeleeaeLeceeeee&eerMeeefvlemeeiejee Dekece&onveee Oetheb efveJe&heeceerefle mJeene~
Gece heue keer een ceW legceves, veive efoiecyej ele Oeeje~
efpeveJej kes ueIegvevove yevekej, cees#eceeie& kees meekeeje~~
heue kee Leeue e{eves DeeS, legce pewmee heue heeves kees~
legce pewmee heue heeves kees~~ oer#ee ueskej.....
cees#eheue-eehlees heueb efveJe&heeceerefle mJeene~
(21)
meeOeg DeJemLee OeejCe kej, ece-ece mes esCeer ye{leer nw~

kece& efvepe&je kes yeue hej, Deefjnvle DeJemLee efceueleer nw~~
ieg ejCeeW ceW FmeerefueS nce, DeeS DeIe& e{eves kees~
DeeS DeIe& e{eves kees~~ oer#ee ueskej......
DeveIe&heoeehlees DeIe efveJe&heeceerefle mJeene~
-Mesj vomeeiej peneB iebYeerjlee ceW meggeefme nw~
ieg MeeefvleefmevOeg kes mece#e Jen Yeer leg nw~~
peneB Meebelf e kee peue meJe&oe keuueesue kejs nw~
Gve ieg ejCe ceW nce Yeer MeebefleOeej kejs nQ~~1~~
Meevlees MeeefvleOeeje~
meeeo kes heg<heeW mes leJe Geeve efKeue jne~
legcemes ner Deepe cegefveJejeW kee oMe& efceue jne~~
Ghekeej legcneje ve Oeje Yetue mekesieer~
Kego heg<he Debpeueer mes heg<he Je=ef kejsieer~~2~~
efoJe heg<heebpeefue:~
peeceeuee
lepe&-yeeyegue keer......
ieg MeeefvleefmevOeg keer hetpeve mes, Deelece megKe kee YeC[ej efceues~
iegJej kes oMe&ve Jevove mes, Meeele megKeMeeefvle yenej efceues~~ ske.~~
Dee<ee{ Deefmele <eer FmeJeer meved, Deejn meew yenej ceW~
efheleg YeerceieeQ[ ceeB meleJeleer mes, pevce efueee Fke yeeueke ves~~
MegYe veece meeleieeQ[e heeee, leye Yeespe eece kes Yeeie efKeues~
iegJej kes oMe&ve Jevove mes, Meeele megKeMeeefvle yenej efceues~~1~~
F&mJeer meved GefVeme meew eewon, Megkeuee lesjme MegYe pes efleLeer~
osJesvkeerefle& cegefveJej mes Getj, ceW #eguueke ele oer#ee ueer~~
efvepe hej keueeCe YeeJevee ues, ieg MeebefleefmevOeg efMeJeej eues~
meved GefVeme meew yeerme ceW efhej, osJesvkeerefle& cegefveJej mes ner~
ejveeue hebekeueeCeke ceWs, eerMeeefvleefmevOe cegefve yeves JeneR~~
Gme heeuiegve Megkeuee eewoMe kees, Gvekes Devlece&ve ej Kegues~
DeeFme cetueiegCeeW ceW jle, cegefveJej keer Keeleer hewue jner~
Deeeee& yeves Jes meJe&eLece, mece[esueer Oeje heefJe$e ngF&~~
iegDeeW kes ieg Jes yeves mJeeb, efvepe ceW peye cetueeeej heues~
leJe ke=hee emeeo mes leecehe hej, OeJeue evLe GlkeerCe& ngDee~
leJe ejCeeW ceW veeefmleke peerJeeW kee, Denbkeej efvepeeaCe& ngDee~~
cegefve eeJeke kes ele ues ueskej, legce Je=#e ceW heg<he npeej efKeues~
meved heeheve kegb Leueefieefj hej eoMe,Je<e& meuuesKevee hetCe& efkeee~
YeeoeW megefo ogefleee kees veej, keeee kees legceves leeie efoee~~
ueeKeeW pevelee kes ves$eeW mes, leye DeetOeej Deheej eues~
egieheg<e! lesjs GhekeejeW kee, yeouee ve egkeeee pee mekelee~
lesjer esCeer ceW Deewj efkemeer, meeOet kee leeie ve Dee mekelee~~
let lees legPeceW ner mecee ieee, yeme Deepe lesjer peekeej efceues~
eeefj$eeeJeleea ieg keer, peeceeue ietbLe kej ueeS nQ~
yeermeJeeR meoer kes eLece metefj, kes ejCe e{eves DeeS nQ~
evoveeceleer cegPekees Yeer legce mece, iegCe kes keg mebmkeej efceueW~
eR eeefj$eeeJeleeaDeeeee&eerMeeefvlemeeiejee peeceeuee
hetCee&Ieb efveJe&heeceerefle mJeene~
Meeblees MeebefleOeeje, heg<heebpeefue:~
Meebelf eefmevOeg Deeeee& keer, hetpeve en megKekeej~
pees kejles ee meefnle, nesles YeJe mes heej~~
~~FleeMeerJee&o:~~
Ceceeskeej ceneceb$e efueKeves Jeeues Oeeve oW!

hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer keer cebieue esjCee mes pecyeterhe-nefmleveehegj heefjmej ceW mLeeefhele
Ceceeskeej ceneceb$e yeQke ceW DeveeefoefveOeve Ceceeskeej ceneceb$e efueKekej pecee kejeeW
SJeb ceneve hegCe kee mebee kej efJeMes<e nerjke, mJeCe&, jpele heoke Deeefo mes mecceeve eehle kejW~
mecceeve eceMe: meJee ueeKe, FkeeeJeve npeej SJeb heeerme npeej ceb$e kes uesKekeeW kee MejohetefCe&cee kes DeJemej nerjke, mJeCe&
SJeb jpele heoke eje efkeee peelee nw~
Fme Je<e& 22 Deketyej 2010 kees MejohetefCe&cee nw~ Dele: 22 Deketyej kees nefmleveehegj DeJeMe heOeejW~
eyebOekeCeceeskeej ceneceb$e yeQke, pecyeterhe-nefmleveehegj
(22)
Debke-2
eeefj$eeeJeleea Deeeee& eer Meebelf emeeiej eeueermee

jeefe$eer-e%eeeceCeer Deeefe&kee eboveeceleer
-oesnemevceefle Meemeve kees vecetB, vecetB Meejoe meej~
kegvokegvo Deeeee& keer, ceefncee ceve ceW Oeej~~1~~
Fmeer Meg Deecveee ceW, ngS keF& Deeeee&~
meoer yeermeJeeR kes eLece, Meeefvlemeeiejeeee&~~2~~
es eeefjle eeer cegveer, iegDeeW kes ieg ceeve~
eeueermee Fvekee kentB, he{es megvees kej Oeeve~~3~~
-eewheeF&pee eer iegJej Meevleermeeiej, cegevf e ceve keceue efJekeeefme efoJeekej~~1~~
Fme keef}egie kes cegevf eheLeoMe&ke, veceve keB ieg ejCeeW ceW efvele~~2~~
Meem$eeW ceW cegefveeeW keer ceefncee, ueesie he{e kejles Les ieefjcee~~3~~
YetOej eevele keer keefJeleeSB, kenleer nQ Gve oe JeLeeSb~~4~~
Jes lees lejme iees oMe&ve kees, Deeiece JeefCe&le cegevf e Jevove kees~~5~~
veive efoiecyej eee& ogue&Ye, Leer meew Je<e& hetJe& Oejleer hej~~6~~
leye oef#eCe Yeejle ves heeee, Ske mete& mee lespe efoKeeee~~7~~
Yeespe eece kee hegCe efKeuee Lee, JeneB megieeqvOele heg<he efKeuee Lee~~8~~
meleJeleer keer yeefieee cenkeer, YeerceieeQ[e keer KegeMf eeeB PeuekeeR~~9~~
veece meeleieeQ[e jkeKee Lee, yeeheve mes ner %eeveer Jen Lee~~10~~
yeeue efJeJeen efkeee yeeueke kee, lees Yeer Jen yeeeejerJeled Lee~~11~~
Gvekes ceve Jewjeie meceeee, peye eer ieg kee oMe&ve heeee~~12~~
eer osJesvo keerelf e& cegefveJej mes, Gvveerme meew eewon FmeJeer ceW~~13~~
#eguueke oer#ee ueer Gllegj ceW, eer Meevleermeeiej yeve ecekes~14~~
efHej Gefvveme meew yeerme ceW Gvemes, oer#ee ues cegefvejepe yeves Les~~15~~
cetueeeej ebLe kees he{kej, cegefveeee& yeleueeF& Iej-Iej~~16~~
mece[esueer keer pevelee ves leye,heoJeer oer Deeeee& yeves legce~~17~~
mebIe elegefJe&Oe yevee legcneje, pewveOece& kee yepee veiee[e~~18~~
oef#eCe mes Gllej Yeejle leke, kej eqJenej Hewueeee Lee eMe~~19~~
DebespeeW kes Meemeve ceW legce, hengBes FvemLe ceW ues mebIe~~20~~
Gvekees ieg kee oMe& efceuee Lee, pewve efoiecyej hebLe Keguee Lee~~21~~
OeJeue evLe Gej kejeee, veee ekeeMeve Lee kejJeeee~~22~~
heQelf eme Je<e& kes cegevf e peerJeve ces,W mee{s heefeme Je<e& leke legceves~~23~~
GheJeemeeW ceW mecee efyeleeee, hejce lehemJeer Leer legce keeee~~24~~
mehe& ves leve hej eer[ e kej ueer, efJe<e ve e{e heeee efJe<eOej Yeer~~25~~
ueer Glke= meceeOeer legceves, kegbLe}efieefj hej meved heeheve ceW~~26~~
YeeoeW Megke}e ogelf eee efleefLe ceW, kejer meceeOeer eYeg meefvveefOe ceW~~27~~
hegve: Jeerjmeeiej cegefveJej ves, ieg Dee%ee Devegmeej efMe<e ves~~28~~
eLece he metjer heo heeee, kegMe} elegefJe&Oe mebIe eueeee~~29~~
meved Gefvveme meew melleeJeve ceW, efMeJemeeiej Deeeee& yeves Les~~30~~
Fmekes yeeo le=leere he hej, Lee efove meved Gvveerme meew Gvnllej~~31~~
Oece&emf evOeg Deeeee& eJej yeve, efkeee mebIe kee MegYe mebee}ve~~32~~
meved Gefvveme meew melleemeer ceW, eewLes metjer Deefpele efmevOeg ves~~33~~
hejcheje ece ceW heo heeee, eflleme iegCe kees Lee Deheveeee~~34~~
veyyes meved ceW hebece heoJeer, eer eseebmeefmevOeg cegefve kees oer~~35~~
meved Gefvveme meew yeeveJes ceW efHej, yeves metefj DeefYevevovemeeiej~~36~~
mebIe eueeles me#ecelee mes, efMe<eeW kes eefle Jelmeuelee nw~~37~~
eer eeefj$e eeJeleea keer, hejcheje kes "s heg<he es~~38~~
ye{e jns efvepe ieg keer ceefncee, efove-efove ye{leer mebIe ceOegejf cee~~39~~
euelee jns ener ece Gllece, efve<keuebke hejcese
f metefj yeve~~40~~
-oesneveceve Meeeefvlemeeiej ieg, veceve %eeveceefle ceele~
Gvekeer efMe<ee ebovee-celeer jefele en hee"~~1~~
Jeerj mebJeled heeerme meew, yeeFme MegYe efleefLe peeve~
eeJeCe ke=<Cee Deceer, hetjCe ieg iegCeieeve~~2~~
iegceefCe ceeuee hejcheje, kee nes peie ceW Jeeme~
Jeerjebiepe cegefve leke jns, en efveoex<e ekeeMe~~3~~
eefleefove DeemLee ewveue hej megveW

hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kes cebieue eJeeve
mecee-ceOeevn 2.30 yepes
Debke-2
(23)
eLeceeeee& eer Meebelf emeeiej cenejepe eMveesejer

emlegefle-ye. keg. meeefjkee pewve (mebIemLe)
eMve 1
Gej
eMve 2
Gej
-yeermeJeeR meoer kes eLece Deeeee& keewve Les?

-eeefj$eeeJeleea Deeeee&eer Meebeflemeeiej peer cenejepe~
-Fvekee pevce keye Deewj keneB ngDee Lee?
-Deeeee&eer kee pevce F&meJeer meved 1872 ceW Dee<ee{
ke=<Cee <eer kes efove yesueieeBJe efpeues kes esUiegU
eece ceW ngDee Lee~
eMve 3 -Deeeee&eer kes ceelee-efhelee kee keee veece Lee?
Gej -ceelee kee veece meleJeleer SJeb efhelee kee veece YeerceieeQ[e
heeefue Lee~
eMve 4 -Deeeee&eer kes yeeheve kee keee veece Lee?
Gej -Fvekee yeeheve kee veece meeleieeQ[e heeefue Lee~
eMve 5 -Deeeee&eer kes efkeleves YeeF& Les? Gvekes veece yeleeFS~
Gej -leerve YeeF& Les-1. osJeieeQ[e heeefue 2. DeeoieeQ[e
heeefue 3. kegceieeQ[e heeefue
eMve 6 -Deeeee&eer keer yenveW efkeleveer LeeR?
Gej -Ske yenve Leer-ke=<CeeyeeF&~
eMve 7 -Deeeee& Meebeflemeeiej peer cenejepe kee yeeuepeerJeve
kewmee Lee?
Gej -Jes yeeheve mes ner Jewjeieer eke=efle kes Les~ Kesueketo ceW
mecee ve efyeleekej Jes ncesMee Meee-mJeeOeee SJeb
Deelceefebleve ceW ueerve jnles Les~
eMve 8 -Deeeee&eer kee efJeJeen efkeleves Je<e& keer Gce ceW ngDee?
Gej -9 Je<e& keer Gce ceW~
eMve 9 -Fvekee JewJeeefnke peerJeve kewmee Lee?
Gej -efJeJeen kes n ceen yeeo kevee kee cejCe nes ieee
Deewj Jes yeeue-yeeeejer ner jns~
eMve 10 -Deeeee&eer kes Jewjeie heefjCeece keye mes Les?
Gej -eser DeJemLee mes ner Gvekes leeie kes YeeJe Les~ 1718 Je<e& keer DeJemLee ceW ner Gvekeer efveie&vLe cegefveoer#ee
uesves keer YeeJevee yeve ieF& Leer~
eMve 11 -hegve: GvneWves efkeleveer Gce ceW oer#ee OeejCe keer?
eMve 12 -efkeme keejCe mes Jes Gme mecee cegefve veneR yeve mekes?
Gej -Gvekes efhelee YeerceieeQ[e keer Fe Leer efke peye leke ceQ
peereJf ele ntB leye leke legce eneR Iej ceWs jnkej Oece&meeOevee
kejes Dele: GvneWves Gme mecee oer#ee veneR enCe keer~
(24)
eMve 13 -GvneWves #eguueke oer#ee efkeme meved ceW Je efkevemes enCe

keer?
Gej -cegefve eer osJesvkeerefle& cenejepe mes meved 1914 ceW
pes ke=. 13 kees #eguueke oer#ee enCe keer~
eMve 14 -#eguueke oer#ee kes yeeo eLece eelegcee&me keneB ngDee?
Gej -keeieue eece (cene.) ceW Gvekee eLece eelegcee&me ngDee~
eMve 15 -#eguueke meeleieeQ[e ves Ssueke oer#ee keye Deewj keneB
ueer?
Gej -meved 1917 ceW efiejveej efme#es$e hej mJeeb YeieJeeve
kes ejCe meeefVeOe ceW Ssueke oer#ee ueer~
eMve 16 -cegefveoer#ee keye Deewj keneB OeejCe keer?
Gej -heeuiegve Meg.14, meved 1920 ceW ejveeue (efpeueeyesueieebJe) kevee&ke ceW cegefveoer#ee OeejCe keer~
eMve 17 -cegefveoer#ee ieg kee veece yeleeFS?
Gej -cegevf eeer osJesvkeerefle& peer cenejepe ner Gvekes cegefveoer#ee
kes ieg Les~
eMve 18 -cegefveoer#ee nesves hej Fvekee keee veece jKee ieee?
Gej -cegefveeer Meebeflemeeiej peer cenejepe~
eMve 19 -cegefve Meebeflemeeiej peer cenejepe kees Deeeee&heo keye,
keneB Deewj efkevekes eje eoeve efkeee ieee?
Gej -meved 1924 ceW, mece[esueer (cene.) ceW elegefJe&Oe mebIe
kes eje GvnW Deeeee&heo eoeve efkeee ieee~
eMve 20 -FvneWves meJe&eLece efkevekees oer#ee eoeve keer?
Gej -ye. nerjeueeue kees meJe&eLece oer#ee oskej Gvekees
#eguueke Jeerjmeeiej veece eoeve efkeee~
eMve 21 -Deeeee&eer mes oeref#ele efMe<eeW kes veece yeleeFS?
Gej -eer Jeerjmeeiej peer, eer evmeeiej peer, eer vesefcemeeiej
peer, eer kegbLegmeeiej peer, eer heeemeeiej peer,
eer veefcemeeiej peer Deeefo 15 cegefveoer#ee eoeve keer LeeR~
eMve 22 -Deeeee&eer kees eeefj$eeeJeleea heo keye eoeve efkeee
ieee?
Gej -meved 1937 ceW iepehebLee efme#es$e (cene.) hej GvnW
eeefj$eeeJeleea heo eoeve efkeee ieee~
eMve 23 -Deeeee&eer ves oere#f ele peerJeve ceW efkeleves eelegcee&me efkeS?
Gej -Deeeee&eer ves #eguueke oer#ee ceW 4, Ssueke DeJemLee
ceW 3 leLee cegefve DeJemLee ceW 35, Ssmes 42 eelegcee&me
Debke-2
Deheves oeref#ele peerJeve ceW mecheVe efkeS~

eMve 24 -Deeeee&eer kee meceeefOecejCe keye Deewj keneB ngDee?
Gej -YeeoeW Megkeuee otpe, meved 1955 ceW kegbLeueefieefj efme#es$e
hej Gvekee megvoj meceeefOecejCe ngDee~
eMve 25 -hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer ves Deeeee&eer kes
keye Deewj efkeleveer yeej oMe&ve efkeS nQ?
Gej -leerve yeej oMe&ve efkeS nQ-1. veerje (cene.) ceW meved
1954 ceW, 2. yeejeceleer (cene.) ceW meved 1955 ceW,
3. kegbLeueefieefj efme#es$e (cene.) ceW meved 1955 ceW
meuuesKevee kes mecee~
eMve 26 -Deeeee&eer kee cegKe mebosMe keee Lee?
Gej -yeeyee vees, efYeT vekee, mebece OeejCe keje DeLee&led
YeeF&! [jes veneR, mebece OeejCe kejes~
eMve 27 -Deeeee&eer kes peerJeve kee meyemes cenlJehetCe& keee& yeleeFS?
Gej -DeveskeeW cenlJehetCe& keee& Deeeee&eer ves Deheves peerJeve
ceW efkeS, efpeveceW mes meyemes cenlJehetCe& keee& ceW GvneWves
OeJeueeebLeeW kees leecehe hej GlkeerCe& kejJeeee~
eMve 28 -Deeeee&eer kes efJeMes<e iegCeeW kee GuuesKe keerefpeS?
Gej -menveMeeruelee, Jewjeie, efceleJeeCeer, hejeshekeej, keCee,
efpeveYeefe, meceioMe&ve-%eeve-eeefj$e keer {lee,
otjoefMe&lee Deeefo Gvekes efJeMes<e iegCe Les~
eMve 29 -Deeeee&eer ves oef#eCe Yeejle mes Gej Yeejle kes efueS
eLece yeej efJenej keye efkeee Lee?
Gej -meved 1927 keer ceieefmej ke=. Skeced kees~
eMve 30 -Jele&ceeve ceW Deeeee&eer mes mebyebefOele keewve mee keee&ece
ceveeee pee jne nw?
Gej -eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej Je<e&~
eMve 31 -Fmekee GodIeeve keye, keneB Deewj efkevekes meeefVeOe
ceW ngDee?
Gej -pes ke=. 14, efoveeBke 11 petve 2010 kees pecyeterhenefmleveehegj ceW hetpe %eeveceleer ceeleepeer memebIe kes
meeefVeOe ceW ngDee~
eMve 32 -en keee&ece efkevekeer cebieue esjCee mes ceveeee pee
jne nw?
Gej -hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer~
eMve 33 -en keee&ece keye leke ceveeee peeSiee?
Gej -31 ceF& 2011, pes ke=. 14 leke~
eMve 34 -Fme Je<e& ceW pewve meceepe kees keee kejvee nw?
Gej -Deeeee&eer mes mebyebefOele keee&eceeW kee Deeeespeve kejWpewmes-hetpeve, eeueermee, mebieeser, Yee<eCe eefleeeseif elee,
eMvecebe, veeke Deeefo~
Debke-2
eMve 35 -Deeeee&eer ves Debeflece efJenej keneB mes efkeee?

Gej -yeejeceleer mes kegbLeueefieefj efme#es$e kes efueS GvneWves
Debeflece yeej efJenej efkeee~
eMve 36 -GvneWves Dehevee Deeeee&heo efkevekees eoeve efkeee Lee?
Gej -Deheves eLece efMe<e eer Jeerjmeeiej cegevf ejepe kees GvneWves
Dehevee Deeeee&heo eoeve efkeee~
eMve 37 -Deeeee&eer ves Debeflece GheosMe keye Deewj keneB hej
efoee Lee?
Gej -kegbLeueefieefj leerLe& hej GvneWves 8 efmelecyej 1955 kees
Dehevee Debeflece GheosMe efoee Lee~
eMve 38 -kegbLeueefieefj efme#es$e efkevekeer efveJee&CeYetefce nw?
Gej -kegueYet<eCe Deewj osMeYet<eCe cegefveeeW keer~
eMve 39 -Deeeee&eer ves cegevf e DeJemLee ceW efkeleves GheJeeme efkeS Les?
Gej -cegefve DeJemLee kes 35 Je<eeX ceW Deeeee&eer ves 9602
efove GheJeeme ceW efyeleeS~
eMve 40 -Deeeee&eer hej DeeS GhemeieeX kee mebe#f ehle efJeJeseve keerepf eS?
Gej -Deeeee&eer kes Thej heeBe yeej mehe& ves Ghemeie& efkeee
hejvleg Jes efJeeefuele veneR ngS leLee Ske yeej eerefeeB
Deeeee&eer kes Mejerj hej e{kej keeleer jneR, hetje
Mejerj ueeue nes peeves hej Yeer Jes Deeue jns~
eMve 41 -Deeeee&eer ves peue kee heefjleeie keye efkeee Lee?
Gej -4 efmelecyej 1955 kees GvneWves peue kee eeJeppeerJeve
heefjleeie kej efoee Lee~
eMve 42 -Ssmee kene peelee nw efke Deeeee&eer kes Thej ceveg<eke=le
Ghemeie& Yeer ngS Les?
Gej -neB! Ske yeej jepeeKes[ e Menj ceW 500 Depewve YeeF&eeW
ves efceuekej DeeeceCe kej efoee hegve: mLeeveere meceepe,
hegefueme SJeb Deeeee&eer kes hegCeeYeeJe mes Ghemeie&
efveJeejCe nes ieee~
eMve 43 -Deeeee&eer keer esjCee mes mLeeefhele mebmLee kee veece
keee Lee?
Gej -hejcehetpe eeefj$eeeJeleea 108 eer Deeeee&Jee&
Meebeflemeeiej efoiecyej pewve efpeveJeeCeer peerCeexejke
mebmLee~
eMve 44 -Fme mebmLee keer mLeehevee keye ngF& Leer?
Gej -Jeerj efveJee&Ce mebJeled 2470-71 ceW~
eMve 45 -Deeeee&eer kees efMeKej peer keer ee$ee kejeves Jeeues
mebIeheefle kee keee veece Lee?
Gej -yecyeF& efveJeemeer eerceeved mes" hetveceebo peer Ieemeerueeue~
eMve 46 -en meccesoefMeKej ee$ee GvneWves efkeme meved ceW keer Leer?
Gej -F&meJeer meved 1927 ceW~
(25)
eMve 47 -oer#eeieg eer osJesvkeerefle& peer cenejepe keer meceeefOe

efkeleveer Gce ceW ngF&?
eMve 48 -mebIeheefle eje Deeeee&eer kees meccesoefMeKej keer ee$ee
kejeves ceW keee efJeMes<e keejCe Lee?
Gej -Ske yeej Deeeee&eer ves GvnW DeCegele efoS, efpemeceW heefjen
heefjceeCe ceW GvneWves 1 ueeKe hees kee eceeCe efkeee, yeeo
ceW hees yengle ye{ ieS, leye Jes Deeeee&eer kes heeme ieS
leye mebIe kes Ske cenejepe peer keer esjCee mes GvneWves
Deeeee&mebIe kees meccesoefMeKej efme#es$e keer ee$ee kejeF&~
eMve 49 -yeeheve ceW meeleieeQ[e efkeve ebLeeW kee Jeeeve kejles Les?
Gej -DeelceevegMeemeve Deewj meceemeej Fve oes ebLeeW kee
Jeeeve Jes eejbYe mes ner kejles Les~
eMve 50 -ceelee meleJeleer kees heg$e meeleieeQ[e kees pevce osves mes
hetJe& keee oesnuee ngDee Lee?
Gej -GvnW en oesnuee ngDee Lee efke ceQ Ske mene oue Jeeues
Ske meew Dee" keceueeW mes efpevesv YeieJeeve keer hetpee keB~
eMve 51 -hegve: Gvekee oesnuee hetCe& nes heeee Lee efke veneR?
Gej -keesunehegj kes meceerhe kes leeueeye mes efJeMes<e eyebOe eje
keceue ueekej Gvekee oesnueehetCe& kejeee ieee Lee~
eMve 52 -Deeeee&eer keer keCee kee keesF& evle yeleeFS?
Gej -cenejepe kes Kesle ceW {sj meejs he#eer Deekej Deveepe Kee
uesles Les, Jes GvnW Yeieeves keer yepeeS Gvekes efueS heeveer Yeer
jKe osles Les efke Deveepe Keekej es he#eer heeveer Yeer heer uesJeW~
eMve 53 -megvee peelee nw efke Deeeee&eer ves ie=nmLeeJemLee ceW
kehe[s kee Jeeheej Yeer efkeee Lee?
Gej -Jes yengle ner DeefehetJe&ke Jeeheej kejles Les~ eenke ogkeeve
hej Deelee, leye Jes Gmemes kenles-Yewee! pees kehe[e hemebo
nes, Deheves Deehe veehekej hee[ uees, hewmes ieguueke ceW [eue
oes Deewj eefo GOeej kejvee nes, lees keeheer ceW efueKe oes~
eMve 54 -ceelee meleJeleer kee ie=nmLe peerJeve kewmee Lee?
Gej -Jes ye[er yege
f celeer, Oece&hejeeCe, meJe&ef ee, heeflemesJeelelhej
leLee hegCeMeeruee LeeR~
eMve 55 -Deeeee&eer kes Thej mehe& eje Ghemeie& meJe&eLece
efkeme mLeeve hej ngDee Lee?
Gej -keesVetj keer iethee ceW~
eMve 56 -keee mehe& eje Ghemeie& Deewj Yeer keneR ngDee Lee?
Gej -neB! Mes[Jeeue Deewj keesieveesueer ceW Yeer mehe& eje Ghemeie&
ngDee Lee~
eMve 57 -eejbYe ceW Deeeee&eer keer Meejerefjke Meef e efkeme
ekeej Leer?
(26)
Gej
-Jes DemeeOeejCe Meefe kes Oeejke Les~ eeJeue kes ueieYeie

eej ceve kes yeesjeW kees Jes menpe ner G"e uesles Les~ Jes
yewue kes mLeeve hej mJeeb ueiekej Deheves neLeeW mes kegBS mes
cees" eje heeveer KeeRe uesles Les~ Jes oesveeW hewjeW kees
pees[ kej 12 neLe uecyeer peien kees ueebIe peeles Les~
eMve 58 -keee cenejepe peer kes YeeF& ves Yeer oer#ee ueer Leer?
Gej -neB! Gvekes Ske ye[s YeeF& osJeieeW[e ves Yeer cegefveoer#ee
OeejCe kejkes JeOe&ceevemeeiej veece eehle efkeee~
eMve 59 -Deeeee&eer kee hegCeeefj$e efkeme ebLe ceWs ekeeefMele nw?
Gej -eeefj$eeeJeleea ebLe ceW~
eMve 60 -Fme ebLe kes uesKeke keewve nQ?
Gej -Oece&efoJeekej heb. megcesebo efoJeekej (efmeJeveer-ce.e.)
eMve 61 -kegbYeespe ceW YeieJeeve yeengyeueer keer eeflecee efkevekeer
esjCee mes mLeeefhele keer ieF?
Gej -eeefj$eeeJeleea eer Meebelf emeeiej peer cenejepe keer esjCee mes~
eMve 62 -en yeengyeueer YeieJeeve keer eeflecee efkeleves heg TBeer nw?
Gej -18 heg Gegbie nw~
eMve 63 -Deeeee&eer keer meceeefOe efkeleves Je<e& keer Gce ceW ngF& Leer?
eMve 64 -Deeeee&eer ves efkeme cejCe mes Mejerj kee leeie efkeee Lee?
Gej -Deeeee&eer ves Fbeif eveercejCehetJe&ke Mejerj kee leeie efkeee Lee~
eMve 65 -FbefieveercejCe efkemes kenles nQ?
Gej -efpeme mebveeme ceW Deheves eje Deheves hej efkeS ieS
Ghekeej keer Dehes#ee lees jnleer nw hejvleg otmejeW kes eje
Dehevess hej efkeS ieS JeweeJe=le Deeefo Ghekeej keer efkebefeled
Yeer Dehes#ee veneR jnleer, Gmes Fbeif eveercejCe kenles nQ~
eMve 66 -FbefieveercejCe efkeve-efkeve DeemeveeW ceW meOelee nw?
Gej -keeeeslmeie& mes Ke[s neskej, yew"kej DeLeJee ueskej
Ske kejJe hej he[s ngS Jes cegefvejepe mJeeb ner Deheves
Mejerj keer efeee kejles nQ~
eMve 67 -Deeeee&eer kees Debeflece yeeoece kee heeveer Deenej ceW
osves kee ese efkevekees eehle ngDee Lee?
Gej -yeejeceleer kes iegYee mes" ebotueeue peer meje&he kees~
eMve 68 -Deeeee&eer keer meceeefOe kes mecee ceW Deewj keee
efJeMes<e yeeleW ngF& LeeR?
Gej -meceeefOe kes leerve efove hetJe& mes Deeeee&eer kes ceuecet$e-hemeervee-YetKe-heeme-jesie-Meeske-heer[ e-ebove-kejenDeeeesMe-KeerPe-efvejeMee-DeeMee-veeRo-eceeo-emeVeleeKeso-keuesMe keg Yeer veneR Lee, GvneWves ve efkemeer mes
mesJee ueer Deewj ve mJeeb ner mJeeb keer mesJee keer~
Debke-2
Meebefle kes meeiej-Deeeee& Meebeflemeeiej (veeke)

emlegefle-ye. keg. Fvot pewve (mebIemLe)
-Yeespeeece kee Meoef#eCe Yeejle kes Yeespeeece ceW YeerceieeQ[e heeerue kes Iej
kee Me~ eer YeerceieeQ[e heeerue yew"s nQ leYeer Gvekeer Oece&hejeeCe
helveer meewYeeieJeleer meleJeleer Yeespeve kee Leeue ueskej Deeleer nQ, Jes
ieYe&Jeleer nQ, heeme ceW ner ese yeeueke osJeieeQ[e Kesue jne nw~
Deeeveke meleJeleer peer kes cegjPeeS esnjs kees osKekej heeerue peer
hetles nQYeerceieeQ[e-Dejs osJeieeQ[e keer ceeB! keee yeele nw? keee
legcneje mJeemLe Kejeye nw DeLeJee keesF& Deewj hejsMeeveer nw,
legcnejs cegKe hej Fleveer #eerCelee keeeW nw?
meleJeleer peer-(cegmkegjeves kee eeeme kejles ngS) veneR
mJeeceer! ceQ efyeukegue mJemLe ntB, cegPes keesF& Yeer hejsMeeveer veneR nw~
YeerceieeQ[e-osKees meleJeleer! legce DeJeMe ner cegPemes keg
efhee jner nes, yeleeDees, DeeefKej yeele keee nw?
meleJeleer-(efmej veeree efkeS ngS) mJeeceer! cegPes keg
efove henues oesnuee ngDee nw efke ceQ Ske npeej oue Jeeues Ske meew
Dee" keceueeW mes efpevesv YeieJeeve keer hetpee keB~
YeerceieeQ[e-(emeVe neskej meleJeleer kes efmej hej neLe
hesjles ngS) yeme! Fleveer meer yeele, ceQ DeYeer helee ueieelee ntB efke Jes
keceue keneB efceuesWies (hegve: veewkej kees DeeJeepe oskej) jecet! Dejs
Dees jecet!
veewkej-(neLe pees[kej) peer ceeefueke! keefnS, efkemeefueS
eeo efkeee?
YeerceieeQ[e-osKees! legcnejer ceeueefkeve kees mene oue
Jeeues Ske meew Dee" keceue eeefnS, peje helee ueieeDees lees efke Jes
keceue keneB efceueWies~
veewkej-DeJeMe ceeefueke! DeYeer helee ueieekej Deelee ntB~
(veewkej euee peelee nw Deewj keg osj yeej helee ueieekej
Jeeheme Deelee nw, leye leke heeerue peer Yeespeve mes efveJe=e nes peeles
nQ Deewj Deejece kegmeea hej yew" peeles nQ)
veewkej-ceeefueke! ceQves helee ueiee efueee, keesunehegj kes
meceerhe kes leeueeye ceW Jewmes keceue efceue peeSbies, Deehe cegPes JeneB
Yespe oerefpeS, ceQ JeneB peekej ues DeeTBiee~
YeerceieeQ[e-(emeVe neskej) Dejs Jeen! en lees yengle ner
emeVelee keer yeele nw, legce MeerIe ner peekej keceue ueskej DeeDees~
Debke-2
veewkej-peer heeerue meenye (euee peelee nw Deewj mene

oue Jeeues 108 keceue ueskej Deelee nw, leye meleJeleer heefle Deewj
heg$e kes meeLe efpevecebefoj ceW peekej YeefehetJe&ke YeieJeeve keer 108
keceueeW mes hetpee kejleer nQ~ Oeerjs-Oeerjs veew ceen Jeleerle nes peeles
nQ~ Fme mecee meleJeleer peer Yeespeeece kes meceerhe ueieYeie eej
ceerue keer otjer hej efJeeceeve Deheves efhelee kes ie=nmLeeve esUiegU
eece ceW nw~ Dee<ee{ ke=<Cee <eer, Jeerj efveJee&Ce mebJeled 1929,
meved 1972 keer yegOeJeej keer jeef$e nw, peye Fme meoer kes ceneveeeke
ves Fme DeJeveerleue hej DeJeleej ueskej Fmes meveeLe efkeee~ etBefke
en eece Yeespeeece kes Devleie&le nw Dele: YeespeYetefce ner Gvekeer
pevceYetefce eefme ngF&)
-esUiegU eece(Deboj emetelf eie=n ceW ceelee meleJeleer ves Ske megvoj meueesves
heg$e kees pevce efoee nw, yeenj meYeer peve eleer#ee ceW yew"s eee& kej
jns nQ, leYeer Oeee Deekej yeleeleer nw)Oeee-yeOeeF& nes heeerue meenye! yese ngDee nw, Ssmee
megvoj meueesvee yeeueke nw, keneR efkemeer keer vepej ve ueie peeS~
YeerceieeQ[e-legceves lees yengle ner Deer Keyej megveeF& nw~
meleJeleer kes efhelee-yeOeeF& nes pebJeeF&jepe! Deehe Ske
yeej hegve: efhelee yeve ieS~
YeerceieeQ[e-efheleepeer! ceQ Fme yeeueke keer pevcehe$eer yeveJeevee
eenlee ntB~
meleJeleer kes efhelee-"erke nw kegbJej meenye! ceQ megyen ner
peesefle<eer peer kees yegueJeelee ntB~ (eele:keeue peesefle<eer kees yegueeles
nQ~ peesefle<eer peer Deeles nQ~ meleJeleer kes efhelee Deewj heeerue
meenye GvnW Gefele mLeeve osles nQ Deewj he$eer yeveeves kes efueS
efveJesove kejles nQ)peesefle<eer-(eJesMe kej), eCeece eerceeve peer! eCeece
heeerue peer! keefnS, Deepe efkemeefueS eeo efkeee?
meleJeleer kes efhelee-DeeFS heefC[le peer, efJejeefpeS~ Deepe
yegueeves kee nsleg en nw efke cesjer heg$eer ves heg$ejlve kees pevce efoee nw
Deewj heeerue meenye Gmekeer he$eer yeveJeevee eenles nQ~
peeself e<eer-(mLeeve enCe kej mLeeve, mecee Deeefo hetles
ngS he$eer yeveeles nQ), Dejs Jeen! Oeve, Oeve! efJeue#eCe, heeerue
meenye, Deehekes Iej DeodYegle yeeueke pevcee nw, Fmekes pevce mes
(27)
Deehe meye Oeve nes ieS~

meleJeleer kes efhelee-(Deeee& mes) Dee! Ssmee keee nw
Fmekeer he$eer ceW?
peeself e<eer-eerceeved peer! en yeeueke Meebleefee, efceleYee<eer
Deewj Delevle Oeeefce&ke nesiee, en mebmeej kes ehebe ceW veneR hebmesiee
Deewj peiele Yej ceW eeflee kees eehle kejsiee~
meYeer-(Deeee& mes KegMe neskej) Dee, meecege efhej
lees nce meye Oeve nes ieS~
(meYeer emeVe nes peeles nQ~ 45 efove Jeleerle nes peeves kes yeeo
ieepes-yeepes kes meeLe GlmeJehetJe&ke ceelee meleJeleer yeeueke kees cebefoj
ceW ues peeleer nQ, JeneR yeeueke kee veecekejCe mebmkeej neslee nw)~
ceelee meleJeleer Deheveer ceelee, efhelee, heefle, heg$e Deewj veiej
keer Deveske ceefnueeDeeW kes meeLe yeeueke kees ueskej cebeof j ceW peeleer
nQ Deewj oMe&ve kejleer nQmeleJeleer-(veeefjeue e{ekej oMe&ve kejles ngS) Cecees
DeefjnbleeCeb........~ oMe&veb osJeosJeme oMe&veb heeheveeMeveced
oMe&ve mJeie&meesheeveb oMe&veb cees#emeeOeveced~~
(hegve: yeeueke kees oMe&ve kejeleer nQ leYeer Gvekeer ceeB yeeueke
kees ieeso ceW ueskej Gmekes keeve ceW Ceceeskeej ceb$e megveeleer nQ Deewj
kenleer nQ)~
(veeleer kees mecyeesefOele kej)
ceelee-yese! Deepe mes legce pewve nes ieS, Deye meowJe Fme
efpeveOece& kee heeueve kejvee~
meleJeleer kes efhelee-osKees lees Fmekee Meeble esnje, kewmee
cemleke eceke jne nw, ueielee nw keesF& efoJeelcee nw~ ceQ Fmekee
veece meeleieeQ[e jKetBiee~
meleJeleer-Dejs Jeen efheleepeer! ye[e megvoj veece nw,
meecege Fmekes Meeble mJeYeeJe pewmee~
YeerceieeQ[e-efheleepeer! cegPes Dee%ee oerefpeS, ceQ hetjs ieeBJe ceW
oeve yebJeevee eenlee ntB~
meleJeleer kes efhelee-"erke nw kegbJej meenye! Deehe oeve
yebJeeFS~
YeerceieeQ[e-(emeVe neskej) "erke nw efheleepeer~
(YeerceieeQ[e hetjs esUiegU ceW oeve yebJeeles nQ, hegve: meemeemegj mes Dee%ee ueskej meleJeleer Deewj heg$eeW kees ueskej Yeespeeece
Jeeheme Dee peeles nQ Deewj JeneB Yeer GlmeJe kejles nQ~ Oeerjs-Oeerjs
yeeueke meeleieeQ[e heeueves mes IegveeW kes yeue, hegve: IegveeW mes hewjeW
kes yeue eueves ueieles nQ~)
yebOegDeeW! yeeheve mes kegceejeJemLee kees eehle yeeueke meeleieeQ[e
meecege ner efJeue#eCe Les~ yeeuekeheve keer menpe eJe=efeeeW mes otj
(28)
Meeble, iebYeerj, efceleYee<eer, Meee-mJeeOeee kee esceer Deewj DemeeOeejCe

Meefe mes mecheVe Gme heg$e kee meeleieeQ[e veece Meeble eJe=efe kee ner
eleerke Lee~ Jes yeeueeJemLee ceW ner eeJeue kes 4-4 yeesjs menpe ner
G"e uesles Les, kegMleer Deeefo ceW heejbiele Les~ ueewefkeke Deeceesoeceeso mes otj Jeerlejeie eJe=efe kes Oeejer yeeueke meeleieeQ[e ves Iej
ceW Deeeesefpele YeeF&-yenveeW keer Meeoer ceW keYeer Yeer Yeeie veneR
efueee~ meeoe peerJeve Ge efJeeej keer efJeeejOeeje mes mecheVe
meeleieeQ[e keer efJeeeuee keer efMe#ee yengle kece ngF&, GvneWves
hee"Meeuee ceW leermejer keueeme leke he{e, efkevleg efpelevee Yeer he{e,
Gmemes Gvekes DeOeehekeieCe Gvekes efJeMes<e #eeesheMece Deewj mJeYeeJe
keer eMebmee kejles veneR Lekeles Les~ yeeueke meeleieeQ[e kes leerve
YeeF& Deewj Ske yenve LeeR efpemeceW DeeefoieeQ[e SJeb osJeieeQ[e en
oes YeeF& ye[s YeeF& Deewj kegceieeQ[e ess YeeF& Les, yeefnve kee
veece ke=<CeeyeeF& Lee~
yeeueke meeleieeQ[e kes peerJeve hej Gvekes ceelee-efhelee keer
Oeeefce&kelee kee ye[e eYeeJe Lee~ Gvekeer ceelee Delevle Oeeefce&ke
LeeR, ele-GheJeemeeefo kejles ngS meowJe osJe-Meee-ieg keer Yeefe
ceW lelhej jnleer LeeR, Gvekes efhelee Delevle eYeeJeMeeueer, yeueJeeve,
heJeeve, eefleYeeMeeueer efMeJeepeer cenejepe mejerKes efoKeles Les~
GvneWves 16 Je<e& hee&vle efove ceW Ske ner yeej Yeespeve-heeveer kee
efveece efueee Lee Deewj ceelee-efhelee ves 16 Je<e& hee&vle yeeee& ele
kee heeueve efkeee Lee~ en keneJele mele nw efke hetle kes heeBJe
heeueves ceW ner efoKe peeles nQ etBefke Deeeee&eer kees eefj$e kee
eeJeleea yevevee Lee Dele: es yeeheve mes ner mebmeej, Mejerj, YeesieeW
mes efvemhe=n yeeueeesieer kes meceeve efoKeles Les~ cegefveeeW hej Gvekeer
ye[er Yeefe Leer, Ske cegefvejepe kees Jes kebOes hej yew"ekej Jesoiebiee
leLee otOeiebiee kes heej ues peeles Les, Meee ceW Ske yeej he{kej Jes
Deheveer mce=efle mes Gmes yelee osles Les~ uesve-osve Jeeheej Deeefo mes Jes
hetCe& efJeje Les, ess YeeF& kegceieeQ[e keer DevegheefmLeefle ceW ner Jes
ogkeeve hej yew"les Les~)
Deieuee Me (ogkeeve kee Me)
(meeleieeQ[e ogkeeve hej yew"s nQ, leYeer keg eenke Deeles nQ
Deewj kenles nQ)eenke 1-vecemles YeFee! Deepe kegceieeQ[e veneR efoKeeF&
os jne nw, keee keneR yeenj ieee nw?
meeleieeQ[e-neB YeeF&! Jen yeenj ieee nw~
eenke 2-keesF& yeele veneR, Deheves kees lees kehe[e uesves mes
celeueye, eue YeeF& meeleieeQ[e, let ner efoKee os kehe[s~
meeleieeQ[e-osKees YeeF&! eefo Deehe ueesieeW kees kehe[e uesvee
nw lees Deheves ceve mes egve uees, Deheves ner neLe mes veehekej hee[ uees
Debke-2
Deewj yener ceW Deheves ner neLe mes efueKe oes, ceQ Fve meye PebPeeW ceW
veneR he[vee eenlee~
eenke-(Deeee& mes Deeheme ceW) 1-osKees YeeF&! kewmeer
efvemhe=nlee nw~
eenke 2-neB YeFee, en Deheves ieeBJe kee ieewjJe nw~
eenke 3-mee kenles nes, Fmekes Ske yeej kenves hej ner
efyevee keesF& efueKee-he{er efkeS ueesie hewmes os osles nQ~
eenke 4-meecege YeerceieeQ[e kee peerJeve Ssmes heg$e kees
heekej Oeve nes ieee~
(Fme ekeej meYeer cegekeb" mes Gvekeer eMebmee kejles ngS
eues peeles nQ~ meeleieeQ[e Yeer ogkeeve yebo kej Iej peekej Yeespeve
kejkes Kesle hej eues peeles nQ~ eeCeercee$e kes eefle oee jKeves
Jeeues yeeueke meeleieeQ[e kees efveye&ue, oerve-og:Keer peerJeeW, heMegheef#eeeW, eneB leke efke Kego kee meeceeve eesjer kejves JeeueeW hej
Delevle keCee yegef Leer~ Jes eefleefove Meewe Deeefo mes efveJe=e nesves
kes efueS Kesle keer Deesj peeee kejles Les, Ske efove keer yeele nw)-Kesle kee Meeele:keeue kee Me
(meeleieeQ[e Meewe mes efveJe=e neskej Jeeheme ueew jns nQ)
Kesle ceW Ske veewkej eesjer kej jne nwveewkej-Deepe ye[e Dee ceewkee nw, Deeme-heeme keesF& Yeer
veneR nw, peuoer mes pJeejer kee Ske iej Deheves Iej hengBee oslee nt~B
(G"ekej eueves ueielee nw, leYeer Jen meeleieeQ[e kees osKe ueslee nw)veewkej-(Ieyejekej) Deesn! cegPes meeleieeQ[e ves osKe efueee,
Deye lees cesjer Kewj veneR, pej es cesjer efMekeeele heeerue meenye
mes kejWies, Deye ceQ keee keB?
meeleieeQ[e-(veewkej kees osKekej heer" heers kejkes meeseles
ngS) Deesn! yeseeje iejeryeer keer ceej mes og:Keer neskej Deepe eesjer
kejves kees efJeJeMe nes ieee~ yeseeje heefjJeej kee hes Yejves kes efueS
ner lees Deveepe ues pee jne nw, keesF& yeele veneR ues peeves oes~ ceQ
egheeehe yew" peeTB, cegPes osKekej keneR en [j ve peeS~
veewkej-(ceve ceW) Deesn! Fvnesbves lees cegPes osKekej Yeer
keg veneR kene, efkeleves oeeueg nQ es Deewj ceQ kewmee heeheer ntB pees
lees Ssmes ceneheg<e kes eneB eesjer pewmee veere keece kej jne nttB~
(meerOes Iej peekej osJeieew[e mes kenlee nw)veewkej-(Iej hengB ekej) YeFee osJeieeQ[e, Dees YeeF& osJeieeQ[e~
osJeieeQ[e-keee yeele nw, legce Fleves IeyejeS ngS keeeW nes?
veewkej-ceeefueke Deepe cegPemes ye[er Yetue nes ieF&~ ceQ Yetue
mes Kesle mes pJeej ueskej pee jne Lee, meeleieeQ[e ves cegPes osKe
efueee, uesefkeve keg Yeer veneR kene~ Jes efkeleves oeeueg nQ~
Debke-2
osJeieeQ[e-neB yeeyee, cesje YeeF& meecege efJeue#eCe nw,

oee, esce, keCee, Jeelmeue keer peerleer peeieleer efceMeeue nw Jees~
(veewkej yeej-yeej eMebmee kejles ngS peeves ueielee nw)osJeieeQ[e-Dee! en lees yeleeDees, meeleieeQ[e DeYeer nw keneB?
veewkej-peer! ess ceeefueke DeYeer Kesle hej ner nQ~
osJeieeQ[e-"erke nw, legce peeDees~
veewkej-peer ceeefueke (euee peelee nw~ GOej meeleieeQ[e
Kesle hej yew"s nQ leYeer ieCegpeesefle oceeues veece kee Ske iejerye
efkemeeve Gmekes heeme Deelee nw)ieCegpeesefle-Dejs heeerue meenye! "erke lees nQ~
meeleieeQ[e-neB YeFee! ceQ lees efyeukegue "erke ntB, Deehe
yeleeFS, Deehe kewmes nQ?
ieCegpeesefle-heeerue meenye, ceQ lees Ske meeOeejCe efkemeeve
ntB, Deehe heeerue neskej cegPes Flevee Deeoj keeeW osles nQ?
meeleieeQ[e-osKees YeeF&, cesjer ef ceW keesF& iejerye Deceerj
veneR nw, meYeer meceeve nQ, hewmes kee keee nw Deepe nw keue veneR,
Jeefe kees Dehevee mJeYeeJe meowJe meceleehetCe& jKevee eeefnS~
ieCegpeesefle-Deehekes efJeeej efkeleves Des nQ (oesveeW yeele
ner kej jns nQ, leYeer {sj meejs he#eer Gve oesveeW kes Kesle ceW Dee
peeles nQ, ieCegpeesefle efeuueekej Yeeielee nw) Dejs Dejs! osKees lees
Kesle ceW efkeleves meejs he#eer Iegme DeeS nQ, Jes DeYeer meeje Deveepe
Kee peeSbies, ceQ Gvekees Yeieekej Deelee ntB (Yeeiekej peelee nw Deewj
Gve heef#eeeW kees G[ekej Jeeheme Deelee nw Deewj JeneB Yeer {sj meejs
heef#eeeW kees osKekej efeuueelee nw) Dejs, Dejs heeerue peer! osKees
lees Deehekes Kesle ceW efkeleves meejs he#eer Dee ieS, peuoer G[eDees GvnW~
meeleieeQ[e-(nbmekej) veneR YeeF&! GvnW Keeves oes, cele
G[eDees GvnW~
ieCegpeesefle-(Deeee& mes) SW! "erke nw heeerue peer, Deye
nce Deheves Kesle kes meejs he#eer Yeer legcnejs Kesle ceW Yespe oWies~
meeleieeQ[e-"erke nw~ legce Yespees~ Jes nceejs Kesle kee meeje
Deveepe Kee ueWies, lees Yeer keceer veneR nesieer~
(Deewj Jes peekej MeerIe ner heeveer keer Yeer JeJemLee kejkes Dee
peeles nQ~ Deye he#eer Deeles, cepes mes Deveepe Keekej, peer Yejkej
heeveer heerles Les Deewj Jes egheeehe en Me osKekej Deeveefvole nesles
Les, Ske efove Gme efkemeeve ves Gvemes efhej hete)ieCegpeesefle-heeerue peer, legcnesj ceve ceW Fve heef#eeeW kes
eefle Fleveer oee nw, lees Pee[ hej ner heeveer keeeW veneR jKe osles nes?
meeleieeQ[e-Thej heeveer jKe osves mes heef#eeeW kees veneR
efoKesiee, FmeefueS veeres jKe osles nQ~
ieCegpeeself e-legce Ssmee keeeW kejles nes? keee ye[s meeOeg yeveesiess?
(29)
(meeleieeQ[e cee$e cegmkeje osles nQ keeeWefke JeLe& keer yeeleW

kejvee GvnW hemebo veneR Lee~ keg mecee yeeo peye hetjer hemeue
DeeF& leye Gvekes Kesle ceW Deve ueesieeW keer Dehes#ee DeefOeke Deveepe
hewoe ngDee)
Jesoeble esceer hhee mes Gvekeer ye[er Ieefvelee Leer, Gvekes
GheosMe mes Jen heeveer evekej heerlee Lee, jeef$e Yeespeve veneR kejlee
Lee, meleYee<eer Lee, Gmes cee$e pewveOece& ner elee Lee, Gvekes
eYeeJe mes Jen GheJeeme kejves ueiee Lee, Ske yeej Jen huesie mes
yeerceej ngDee, leye GvneWves Gmes mecyeesOeve kej meceeefOecejCe kejJeeee)-Deieuee Me(Yeespeeece, Iej-Iej ceW huesie keer yeerceejer mes meye og:Keer nQ)~
Ske eeceJeemeer-(otmejs mes) osKees vee, Fme huesie ves hetjs
ieeBJe kees efnueekej jKe efoee nw~
otmeje-neB, helee veneR keee nesiee, efkeleveeW keer peeve
uesieer, en yeerceejer~
leermeje-Deiej Ssmee ner neue jne, lees nce Ske-otmejs kes
heeme Ke[s nesves mes Yeer IeyejeSbies~
(leYeer meeleieeQ[e kee JeneB eJesMe neslee nw)meeleieeQ[e-YeFee! Deehe ueesie Fleves DeefOeke efeefvlele
keeeW nw?
henuee Jeefe-yese! keee kejW, en huesie veece keer
ceneceejer Flevee Yeebkej he ues jner nw, vee peeves efkeleves ueesie
Fmekeer ehes ceW Dee ieS nQ, helee veneR keee nesiee?
otmeje-Deye osKees vee, legcnejs efce$e hhee kees Yeer huesie
nes ieee nw~
meeleieeQ[e-(eeQkekej) keee! hhee kees huesie?
leermeje-neB yese! Deewj Jen Yeer Flevee Yeebkej efke ve
peeves Jen yeesiee Yeer ee veneR?
meeleieeQ[e-leye lees cegPes MeerIe ner Gmekes heeme peevee eeefnS~
henuee-veneR, veneR, yese~ legce efyeukegue Yeer Gmekes heeme
cele peevee, Fme yeerceejer mes legce lees otj ner jnes, en lees Mesj
Deewj JeeIe mes Yeer Yeeeveke nw~
meeleieeQ[e-(ceve ceW) Deesn! Deye ceQ keee keB? ceQ Deheves
efce$e kees Ssmes Oece&mebke ceW veneR es[ mekelee, Ssmes mecee ceW ner
lees Gmes mebYeeueves keer pejle nw~
(Deye meeleieeQ[e eghekes mes hhee kes heeme henBge peeles nQ
keeeWefke Yee meb%ee mes Jen keesmeeW otj Les~ JeneB hhee keer neuele
meecege iebYeerj Leer)meeleieeQ[e-(hhee kes heeme hengBekej cemleke hej neLe
hesjkej) hhee! legce "erke lees nes~
(30)
hhee-(DeeBKe Keesuekej osKeles ngS) efce$e! legce Dee

ieS, helee veneR cesje keee nesiee (DeeBKe ceW DeeBmet Dee peeles nQ)
meeleieeQ[e-osKees hhee! ener mecee efevleve kejves kee
nw, Deye legcneje mecee meceerhe nw, Dele: Deye legce Mejerj mes
cecelee es[kej meceeefOehetJe&ke cejCe kejes, Mejerj mes Deelcee
Deueie nw, Dele: Mejerj kee Oeeve kejvee es[ oes~
hhee-efce$e! legce "erke kenles nes, uesefkeve Fme huesie
keer ieeB" keer Jesovee mener veneR peeleer~
meeleieeQ[e-YeFee! vee peeves efkeleveer yeej vejkeeW ceW Fmemes
Yeer Yeebkej ke Yeesies nQ, osKees, Deele&Oeeve mes cejCe kejves hej
hegve: helee veneR keee ieefle efceues, Dele: Fme veej leve mes cecelee
nekej yeesuees Dejnblee, yeesuees, yeesuees Dejnblee
hhee-(Oeerjs mes) Dejnblee Dejnblee Dejnblee
meeleieeQ[e-megvees! yeesuees Cecees DeefjnbleeCeb......
hhee-Cecees DeefjnbleeCeb....
efce$e meeleieeQ[e! meecege pewveOece& ner meee Oece& nw, pewve
Meee ner mees Meee nQ, Fmekeer ceefncee efJejues ueesie ner mecePe
mekeles nQ~ Dejnblee, Dejnblee, Dejnblee......
(meecege ner Gme hhee kee Yeeie peie ieee, Gmekes
cegKe hej Deye keesF& veece veneR nw, og:Ke veneR nw, cee$e Dejnble
YeieJeeve kee veece nw, Dejnblee, Dejnblee kenles-kenles Gmekeer
JeeCeer #eerCe nes ieF&, Deye cee$e DeeW" ner efnue jns nQ)
meeleieeQ[e-(mecyeesOeve osles ngS) hhee Oeeve oes, Mejerj
Deewj Deelcee efYeVe-efYeVe nQ, Dejnble kee mcejCe kejes~ (Fleves ceW
hhee kee Mejerj esenerve nes ieee, meceeefOecejCe kes esceer
Meebeflemeeiej cenejepe ves Deheves efce$e kees megheLe hej ueiee efoee
Deewj Gmekeer meodieefle keje oer~ Jemlegle: cees#eceeie& ceW ueieeves Jeeues
meefvce$e kee efceuevee ogue&Ye nw)~
(efpeme mecee eeefj$e eeJeleea iegJej ves pevce efueee Gme
mecee yeeue efJeJeen keer eLee peesjeW hej Leer, oesveeW ye[s YeeFeeW kes
efJeJeen kes mecee 9 Je<eeae yeeueke meeleieeQ[e kee Yeer 6 Je<eeae
yeeefuekee kes meeLe peyejomleer efJeJeen kej efoee ieee Lee~ uesefkeve
Meeeo efJeefOe kees en mJeerkeej veneR Lee Dele: cee$e : ceen kes
Yeerlej ner Gme efJeJeeefnlee keer peerJeve ueeruee meceehle nes ieF&, hegve:
yeej-yeej efkeS ieS meyekes Deeen kees GvneWves mJeerkeej veneR efkeee
Deewj yeeeejer jns~ DeelceevegMeemeve, meceemeej ebLeeW kee Jeeeve
kejves mes Fvekee mecee efJeMes<ehe mes leJeefebleve ceW ner ueiee
jnlee Lee~ Deeeg kes 17-18JeW Je<e& ceW efoiecyejer oer#ee kes Fvekes
menpe YeeJe ngS efkevleg ceelee-efhelee kes oyeeJeJeMe FvnW peue mes
efYeVe keceue keer lejn eLeehetJe& Iej ceW jnvee he[e~)
Debke-2
-Deieuee Me(Iej ceW ceelee-efhelee, YeeF&-YeeYeer Deewj meeleieeQ[e yew"s nQ,

meeleieeQ[e Deheves efhelee kes hewj oyee jns nQ, leYeer efheleepeer kenles nQ)YeerceieeQ[e-yese meeleieeQ[e! nceejer Fe nw efke legce
hegve: efJeJeen kejes~
meeleieeQ[e-efheleepeer! cesjer efJeJeen kejves keer Fe veneR
nw, cegPes oer#ee ueskej DeelcekeueeCe kejvee nw~
YeerceieeQ[e-hejvleg DeYeer legcnejer Gce ner keee nw?
meleJeleer-neB yese! nce Yeer legcnejer yemeer ngF& ie=nmLeer
osKevee eenles nQ~
meeleieeQ[e-ceeB, efheleepeer! eefo Deehe ueesieeW ves nceW hegve:
ie=nmLeer kes pebpeeue ceW hebmeeee, lees nce cegefve oer#ee ues ueWies~
osJeieeQ[e-YeeF&! DeeefKej legcnW Flevee Jewjeie efkeme efveefcee
mes ngDee nw?
meeleieeQ[e-YeFee! nceeje Jewjeie mJeeYeeefJeke nw, Ssmee
ueielee nw pewmes en nceeje hetJe& pevce kee mebmkeej nes, Iej ceW
cesje ceve veneR ueielee, yeme yeej-yeej Iej es[kej oer#ee uesves kes
YeeJe nesles nQ~
YeerceieeQ[e-(G"kej yew" peeles nQ Deewj heej mes Gmekes
cemleke hej neLe hesjles ngS kenles nQ)-yese! peye leke nceeje
peerJeve nw, legce leye leke Iej ceW jnkej Oece&meeOevee kejes, yeeo ceW
oer#ee ues uesvee~ legcnejs Iej mes yeenj eues peeves mes nceW ye[e
mebkeuesMe nesiee Deewj eesie heg$e kee keee& efhelee kees keuesMe GlheVe
kejevee veneR nw~
meeleieeQ[e-(keg og:Keer ceve mes) "erke nw efheleepeer! Deiej
Deehekeer Ssmeer Dee%ee nw, lees ceQ peerJeve Yej Deehe oesveeW keer mesJee
keBiee, efkevleg efJeJeen ve kejkes yeeeejer ner jntBiee~
(en megvekej ceelee-efhelee kes ves$eeW ceW DeeBmet Dee peeles nQ
Deewj ceelee GvnW ieues mes ueiee uesleer nQ, oesveeW kenles nQ)ceelee-efhelee-yese! legceves nceeje pevce meheue kej efoee~
legce pewmes heg$e kees heekej nce Oeve nes iees~
(Fmeer DeJemLee ceW meeleieeQ[e kes keg Je<e& Deewj Jeleerle nes
ieS~ efhelee keer Dee%ee leLee heg$e kele&Je kee efJekeuhe nesves mes
Jewjeieer yeeeejer meeleieeQ[e ceelee-efhelee keer mesJee kejles jns~ Ske
efove Deeeveke efhelee ves meeleieeQ[e mes kene)-Deieuee Me(YeerceieeQ[e yew"s ngS nQ, heeme ceW Ske Deesj osJeieeQ[e Deewj
otmejer Deesj meeleieeQ[e yew"s nQ, heeme ceW ceelee meleJeleer SJeb
heefjJeej kes Deve ueesie yew"s nQ)YeerceieeQ[e-yese meeleieeQ[e! peekej GheeOeee kees yeguee
Debke-2
ueeDees, Gmes oeve oskej Deye nce ecemeceeefOe uesvee eenles nQ~
meeleieeQ[e-efheleepeer! Deehe ceee&efole keeue Jeeueer efveece
meceeefOe keeeW veneR uesles?
YeerceieeQ[e-yese! Deye nceW DeefOeke mecee leke veneR jnvee
nw, FmeefueS nce ece meceeefOe uesles nQ~
meleJeleer-mJeeceer! Deehe en kewmeer yeele kej jns nQ,
Deeheves Oeerjs-Oeerjs meye keg leeie kej efoee nw, kesJeue Ske yeej
Ske keesjer eceeCe Yeespeve uesles nQ Deewj Deye meceeefOe uesves kees
ken jns nQ?
YeerceieeQ[e-osKees meleJeleer! nceW meceeefOecejCehetJe&ke Fme
Mejerj kee leeie kejvee nw, Dele: Deye nce Yeespeve heeveer kee Yeer
leeie kejles nQ~
(en megvekej helveer, heg$e, heg$eJeOegSB, heew$eeefo jesves ueieles nQ)
YeerceieeQ[e-osKees, Deiej legce meye jesDeesies, lees nce Fme
Iej ceW veneR jnWies~
meeleieeQ[e-ceeB! YeeYeer! yeeeW! meYeer ueesie eghe nes peeDees,
efheleepeer keer Dee%eevegmeej Deye keesF& Yeer veneR jesSiee~ (hegve: efheleepeer
mes) efheleepeer! en Mejerj veej nw, Deelcee Depej Decej DeefJeveeMeer
nw Deewj Fmeer Mejerj mes nceW cege DeJemLee keer eeefhle kejvee nw
Dele: Deye Deehekees Dehevee efee cee$e hebehejceser kes efevleJeve ceW
ueieevee nw~
(Fme ekeej Gve meYeer ves MeebleYeeJe mes GvnW hetjs efove Oece&
keer yeele megveeF&, jeef$e ceW Yeer Ceceeskeej ceb$e Deeefo kee hee"
euelee jne~ efhelee ves Deheves yew"ves keer ieer Deueie kej ueer Leer
Deewj Deheves neLe mes Deheves kesMeeW kees GKee[ efoee Lee, hegve:
hebehejceser kee efevleJeve kejles-kejles cee$e 65 Je<e& keer Deeeg ceW
Gvekes eeCe meteexoe mes hetJe& ner efvekeue ieS, Ske efoJepeesefle ves
mJeie& kes efoJe megKeeW kees eehle kej efueee efkevleg mechetCe& peieled
kees Ske ceneveeeke eoeve kej ieF& efpevneWves yeermeJeeR Meleeyoer ceW
cegefve hejcheje kees peerJevle efkeee, efhelee keer ce=leg nesves hej
cenejepe ves og:Ke veneR efkeee Deefheleg Jewjeiecetefle& yeves jns Les~
keg Je<eeX yeeo ner meved 1912 ceW meeleieeQ[e keer ceelee keer Yeer
peerJeve ueeruee meceehle nes ieF&, Deye lees Gvekee eke=efleMeerue leeiecee
peerJeve Deewj mebeceMeerue yeve ieee~ GvneWves eJeCeyesueieesuee,
ieesccesej Deeefo leerLeeX keer ee$ee kejles ngS 32 Je<e& keer Gce ceW
efMeKej peer keer Jebovee keer Leer leLee peerJeve Yej kes efueS Ieer SJeb
lesue kee leeie kej efoee, Deoce meenme kes Oeveer meeleieeQ[e ves
efMeKej peer keer ee$ee kejles ngS Ske Je=e kees heer" hej efye"ekej
ee$ee kejeF& Deewj jepeie=ner ceW Ske Lekes Jeefe kees hetjer Jebovee
kejeF&~ meeleieeQ[e ves peerJeve kes Fkeleeueerme meeue hetCe& nesves kes
(31)
Ghejeble oer#ee uesves kee { efveee efkeee Deewj Getj eece ceW
hengBekej cegefve osJesvkeerefle& peer mes cegefveoer#ee osves keer eeLe&vee keer
efkevleg ieg ves GvnW meJe&eLece #eguueke heo eoeve efkeee Deewj
Gvekes mebeceer peerJeve kee MegYeejbYe nes ieee~)
-Deieuee MeGetj eece, meeleieeQ[e kee eJesMe, heeme ceW cegevf e eer osJesvkeerelf e&
peer efJejepeceeve nQ~
meeleieeQ[e-veceesmleg cenejepe eer! veceesmleg! (yew" peeles nQ)
cegefvejepe osJesvkeerefle&-mece&Je=efjmleg!
meeleieeQ[e-mJeeceer! ceQ efvee&vLe oer#ee uesvee eenlee ntB,
ke=heee cegPes oer#ee oskej ke=leeLe& kejW~
cegefvejepe-YeeF&! legce keneB mes DeeS nes Deewj oer#ee keeeWW
uesvee eenles nes?
meeleieeQ[e-hetpeJej! ceQ Yeespeeece kes elegLe& peeefle kes
heeerue YeerceieeQ[e peer kee megheg$e ntB, yeeheve mes ner cegPes mebmeej,
Mejerj, YeesieeW mes efJejefe nw FmeefueS oer#ee uesvee eenlee ntB~
cegefvejepe-Jelme! en heo ye[e keef"ve nw~ Fmekees OeejCe
kejves kes yeeo ceneve mebke Deeles nQ, Gvemes ceve efJeeefuele nes
peelee nw~
meeleieeQ[e-YeieJeved! Deehekes DeeMeerJee&o mes Deewj efpeveOece&
kes emeeo mes ceQ Fme ele kee efveoex<e heeueve keBiee~ eeCeeW kees
es[ otBiee efkevleg eefle%ee ceW oes<e veneR Deeves otBiee, ke=heee cegPes
ceneele oskej ke=leeLe& keerefpeS~
cegefvejepe-(ceve ceW) meecege en YeJe peerJe efveke
mebmeejer nw, Fmekees MceMeeveer Jewjeie veneR nw Deefheleg mebmeej mes
efJeje Meg Deelcee keer ceeefce&ke DeeJeepe nw, en ceneele kees
keYeer ueebefle veneR kejsiee~
(hegve: meeleieeQ[e mes) Jelme! etBefke ceneeleer yeveves hej
Deheefjefcele ke menve kejves he[les nQ FmeefueS ceQ DeYeer legcnW
#eguueke oer#ee otBiee, Fmekes heeeled eefo hetCe& hee$elee efoKeer leye
efvee&vLe oer#ee otBiee~ osKees! cesjer yeele kees DeveLee cele uesvee
keeeWefke ecehetJe&ke DeejesnCe kejves mes Deelcee kes heleve kee Yee
veneR jnlee nw~
meeleieeQ[e-(emeVe neskej) iegosJe! Deehekeer pewmeer Dee%ee,
Deepe cesje ceeveJe peerJeve Oeve nes ieee~
(Fme ekeej iegosJe keer Dee%eevegmeej eer meeleieeQ[e heeerue
keer Getj eece ceW pes megoer $eeesoMeer efJe.meb. 1972, meved
1914 ceW #eguueke oer#ee mecheVe ngF&, oer#ee kes hetJe& Gvekee peguetme
Yeer efvekeeuee ieee Deewj GvneWves YeieJeeve kee hebeece=le DeefYe<eske Yeer
efkeee~ #eguueke oer#ee keer eeefhle hej ieg ves GvnW veece efoee#eguueke Meebeflemeeiej oer#ee kes heeeled Gvekee eLece eelegcee&me
keesieveesueer eece ceW, otmeje keeieue eece ceW, leermeje kegbYeespe ceW,
eewLee hegve: keesieveesueer ceW ngDee~ Fme ceOe GvneWves Deveske YeJeelceeDeeW
kees meceioMe&ve ceW { efkeee, efceLeelJe kee leeie kejeee,
ueesieeW kees pewvelJe keer ceefncee mes heefjefele kejeee~ Ske yeej keg
eeJeke mece[esueer mes efiejveej ee$ee hej pee jns Les, GvneWves
cenejepe mes Yeer meeLe eueves keer eeLe&vee keer etBefke Gvekee Jeenve
ceW yew"ves kee leeie veneR Lee Dele: GvneWves eeef$eeeW kes meeLe
efiejveej leerLe& keer Jebovee keer Deewj JeneR DehetJe& Jewjeie YeeJevee nesves
mes YeieJeeve vesecf eveeLe peer keer eWke hej oghes kee leeiekej Ssueke
heo mJeerkeej kej efueee hegve: JeneB mes ueewles mecee oef#eCe
kegb[ue#es$e keer Jebovee kej YeieJeeve heee&veeLe keer mee#eer ceW meYeer
JeenveeW kee DeepeerJeve heefjleeie kej efoee~ efveheeCeer mebkesej kes
meceerhe ejveeue eece ceW YeJe hebekeueeCeke ceneslmeJe Lee,
efpemeceW cegevf e eer osJs esvkeerelf e& peer Yeer hengB e ieS, #eguueke Meebeflemeeiej
peer kees en yeele helee ueieles ner Jes JeneB hengBe ieS Deewj ieg mes
cegevf eoer#ee keer eeLe&vee keer)eceMe: he{W Deieues Debke ceW .......
pecyeterhe-nefmleveehegj ceW oMeue#eCe heJe& kes DeJemej hej
ieefCeveer %eeveceleer YeeceC[ue ceneje^ eje
leerme eewyeermeer ceC[ue efJeOeeve kee YeJe Deeeespeve

efoveeBke-12 efmelecyej mes 22 efmelecyej 2010
ceC[ue efJeOeeve ceW Deehe meheefjJeej meeoj Deecebef$ele nQ~ meYeer cenevegYeeJeeW kes DeeJeeme, Yeespeve, hetpeve meeceeer Deeefo keer
mecegefele JeJemLee jnsieer~
vees-hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer memebIe kee Je<ee&eesie pecyeterhe-nefmleveehegj ceW Oece&eYeeJevee kes meeLe eue jne nw~
Deehe meheefjJeej leerLe& hej heOeejkej hetpe ceeleepeer kee DeeMeerJee&o eehle kejW SJeb Oece&ueeYe kee Yeer DeJemej eehle kejW~
(32)
Debke-2
meej meceeeej
veueJee[er ceW Deeeee& eer Meebeflemeeiej Je<e& kee MegYeejbYe
veueJee[er (Deemeece) ceW hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer
ceeleepeer keer esjCeevegmeej Deeeee& eer Meebelf emeeiej Je<e& kee efJeefOeJeled
MegYeejbYe ngDee~ Deeeee& eer kes #eguueke oer#ee efoJeme kes MegYe
DeJemej hej pes Megkeuee 13, efoveeBke 24 petve kes efove eneB
Deeeee&eer keer hetpeve, Deejleer, ceneceb$e hee" Deeefo keee&ece
Deeeesefpele efkees iees leLee oerhe eppJeueve kes meeLe hetjs Je<e& kees
ceveeves kee mebkeuhe ueskej meceepe kees esjCee eoeve keer ieF&~ Ge
keee&ece De.Yee.efo. pewve ceefnuee mebie"ve veueJee[er keer DeOe#ee
eerceleer T<ee osJeer jeje kes efveoxMeve ceW mecheVe ngDee~
-eerceleer G<ee osJeer jeje, veueJee[er (Deemeece)
Se ceW Deeeee& eer Meebeflemeeiej cenejepe hej

eMvecebe, hetpee-efJeOeeve mecheVe
ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer eje Ieese<f ele eLeceeeee&
eer Meebeflemeeiej Je<e& kes Devleie&le efJeefYeVe mLeeveeW hej keee&ece
ceveees pee jns nQ~ Fme e=KB euee ceW Se (G.e.) ceW De.Yee.efoiecyej
pewve ceefnuee mebie"ve keer DeOe#ee eerceleer yeyeerlee pewve SJeb Jemeg
pewve kes vesle=lJe ceW efoveeBke 20 petve 2010 kees Deeeee& Meebelf emeeiej
eMve cebe eefleeesefielee Deeeesefpele keer ieF&~ Fme DeJemej hej
eMvecebe eefleeesefielee kes efJepesleeDeeW ceW Se kes eJeerCe pewve,
elesv pewve, jeIeJesv pewve, lejbie pewve, jpele pewve, eerceleer eYee
pewve, Debpet pewve, yeyeueer pewve, yeervee pewve, DeeMevee pewve, heg<hee
osJeer pewve, veeruece pewve, megveerlee pewve, e%ee pewve, eerefle pewve,
kegcekegce pewve, eeeer pewve, oer#ee pewve, efebmeer pewve, Deefoefle pewve,
MegYee, efbJekeue, efeee, efyevog, cesIee, efMeuheer, efoJee pewve kees
hegjmkeej eehle ngS~ meeLe ner keee&ece kees mLeeveere owevf eke DeKeyeejeW
ceW Deer keJejspe eehle ngF& Deewj pewveOece& keer eYeeJevee ngF~&
Fmeer e=BKeuee ceW efoveeBke 2 pegueeF& 2010 kees eneB
Deeeee&eer keer pevcepeebleer-Dee<ee{ ke=. " kes Gheue#e ceW
Deeeee& eer Meebeflemeeiej efJeOeeve kee Deeeespeve efkeee ieee~
efJeOeeve eer DeeefoveeLe efoiecyej pewve cebeof j yeemeJee[e kes ceefnuee
mebie"ve eje mecheVe ngDee~ Fme DeJemej hej eerceleer yeyeerlee pewve ves
Deeeee& eer kes peerJeve Je=e hej ekeeMe [euee~ keee&ece ceW efJeveerlee
pewve, DeeMee pewve, mebOee pewve, mvesnuelee pewve, ieefjcee pewve, jpeveer
pewve, keceuesMe pewve, Debpet pewve, yeyeueer pewve, yeervee pewve, Deveerlee
pewve, keg. DehetJee& pewve, ke. ceevemeer pewve Deeefo ves Yeeie efueee~
-Jemeg pewve, Se
Debke-2
[e@. MesKejebo pewve kes megheew$e efveMeeble kegceej kees

eefleYee mecceeve
pewve efJeeved SJeb leerLekej JeeCeer kes mecheeoke [e@.
MesKejebo pewve-Denceoeyeeo kes megheew$e efe. efveMeeble kegceej Meen
kees iegpejele kes 10JeeR ke#ee kes yees[& ceW ueieYeie 9 ueeKe efJeeeefLe&eeW
ceW "e mLeeve SJeb Denceoeyeeo meWj ceW efleere mLeeve eehle
nesves hej Denceoeyeeo kes he$ekeejeWW, ceneheewj Je iegpejele kes
ceeveveere cegKeceb$eer eer vejsv ceesoer eje efJeMes<e mecceeve eehle
ngDee~ efveMeeble kegceej lespemJeer SJeb ue#e kes eefle meceefhe&le yeeueke
nw, pees YeefJe<e ceW Deewj Yeer Deveske TBeeF&eeW kees tles ngS pewve
meceepe kee veece jewMeve kejsiee, Ssmeer meYeer kees DeeMee nw~
-[e@. MesKejebo pewve, Denceoeyeeo
efMe#ee kes #es$e ceW efJeefYeVe ceeie&oMe&ve nsleg

mecheke& kejW pewve esC[dme-hetvee
pewve esC[dme veeceke mebmLee eje hetjs Yeejle kes pewve e$eeW
nsleg Ske ceeie&oMe&ve kesv keer MegDeele keer ieF& nw~ Fme kesv kes
ceeOece mes pewve e$eeW kees efJeefYeVe jepe mejkeejeW eje oer peeves
Jeeueer efjeeeleW / e$eJe=efeeeB, efJeefYeVe meeceeefpeke mebmLeeDeeW
eje oer peeves Jeeueer e$eJe=efeeeB, Fbpeerefveeefjbie, ces[erkeue Deeefo
#es$eeW ceWs Ge efMe#ee nsleg pewve DeuhemebKeke efMe#ee mebmLeeSB, yeQke
eje efoes peeves Jeeues ueesve, efJeosMeeW ceW efMe#ee Deeefo kes efJe<ee ceW
efJemle=le peevekeejer GheueyOe nw~ Deehe Iej yew"s [eke ee F&-cesue
eje peevekeejer eehle kej mekeles nQ~
helee-pewve esC[dme, hees. yee@keme veb.-58, peieVeeLe
keecheueskeme, peeeer efLeSj kes heeme, 199, cegcyeF&-hegCes jemlee,
efebeJe[ msMeve, hees.-hegCes (cene.)-411019
cees.-09623725249, F&-cesue-jainway@gmail.com
yejveeJee DeefleMee #es$e hej DeeJeMekelee

eer eveYe efoiecyej pewve DeefleMee #es$e cebefoj meefceefle,
yejveeJee (yeeiehele) G.e. ceW cewvespej, hegpeejer, ceeueer, eewkee ueieeves
nsleg ceefnuee Deeefo keer DeeJeMekelee nw~ Jesleve eesielee SJeb DevegYeJe
kes DeeOeej hej efoee peeesiee~ keee& kejves JeeueeW kes efueS #es$e hej
DeeJeeme JeJemLee efve:Meguke oer peeesieer~ Fgke cenevegYeeJe MeerIe
mebheke& kejW~ helee-eer eveYe efoiecyej pewve DeefleMee #es$e,
yejveeJee (yeeiehele) G.e.-250345~ heesve veb.-01234-240071,
cees.-09837789162, 9634900959, 9927906646
(33)
Deemeece kes 200 YeeeW eje pecyeterhe ceW $ewueeskee ceneceC[ue efJeOeeve OetceOeecehetJe&ke mecheVe
pecyeterhe-nefmleveehegj ceW Deeefvnkee heJe& kes MegYe DeJemej hej hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer memebIe kes meeefVeOe ceW
efoveeBke 18 pegueeF& mes 26 pegueeF& 2010 leke $ewueeskee ceneceC[ue efJeOeeve kee YeJe Deeeespeve mecheVe ngDee~ Ge Deeeespeve Deemeece
mes efJeMes<e eghe kes meeLe heOeejs ueieYeie 200 YeeeW keer GheefmLeefle ceW OetceOeecehetJe&ke mecheVe ngDee~ Deemeece mes eeef$eeeW kees pecyeterhenefmleveehegj ueeves kee kegMeue mebeespeve eer cenerheeue pewve et[erJeeue SJeb eer kewueeMeebo pewve heeC[ee-ieesneer eje efkeee ieee~
ceC[ue efJeOeeve kee MegYeejbYe efoveeBke 18 pegueeF& kees PeC[ejesnCehetJe&ke hetpe ceeleepeer memebIe kes meeefVeOe ceW efkeee ieee~ heeeled
pecyeterhe heefjmej ceW efveefce&le Deeeee& eer Meebeflemeeiej eJeeve ne@ue ceW Ge ceC[ue efJeOeeve kee Deeeespeve Yeejer n<eexuueeme kes meeLe mecheVe
ngDee~ Fmekes efueS leerveueeske keer jevee kes Deekeej kee ceC[ue efJeOeeve yeveeee ieee leLee ceC[ue hej hetpee-hee" kes ceeOece mes ceb$eeseejhetJe&ke
Fv-FveefCeeeW eje eerheue Deeefo meceefhe&le efkees iees~ mecemle efJeefOeefJeOeeve Deeiece efJeefOehetJe&ke heb. melesv kegceej pewve-efleJejer (ce.e.), heb.
Jeerjvs kegceej pewve-pecyeterhe SJeb heb. efJepee pewve-pecyeterhe eje kegMeueleehetJe&ke kejees iees~ mebieerle keer megceOegj uenjeW mes YeeeW kees Deevebefole
kejves nsleg njerMe kegceej SC[ cetepf eke heeea, Yejlehegj (jepe.) kees Deecebef$ele efkeee ieee, efpemekeer emlegefle meYeer kes ceve kees yengle Yeeeer~
Deeievlegke meYeer cenevegYeeJeeW kes DeeJeeme, Yeespeve, DeeJeeieceve Deeefo keer mecegefele JeJemLee efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve,
pecyeterhe-nefmleveehegj kes DeOe#e kece&eesieer ye.jJeerv kegceej pewve eje kegMeueleehetJe&ke keer ieF&, efpemekees meYeer ves oe mes mejene~
keee&ece kes meceeheve hej mebmLeeve eje Deeieblegke meYeer Fv-FveefCeeeW kees ceescesveW SJeb Debie Jee YesWkej mecceeefvele efkeee ieee~
meeLe ner mebeespekeieCe eer cenerheeue pewve SJeb eer kewueeMeebo pewve heeC[ee kees efJeMes<e eMeefmle he$e Deeefo YeW kejles ngS mecceeefvele
efkeee ieee~ mecemle keee&ece ceW hetpe ceeleepeer kes meeLe Deeefe&kee eer DeYeeceleer ceeleepeer, Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer,
heer"eOeerMe #eguueke eer ceesleermeeiej peer cenejepe Deeefo mebIemLe meeOeg-meeOJeerieCe GheefmLele jns~ ceC[ue efJeOeeve kes ceOe eefleefove eele:
ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer eje cebieue eJeeve SJeb ceOeevn ceW hetpe e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer eje eLeceeeee&
eer Meebeflemeeiej Je<e& kes meboYe& ceW Deeeee&eer kes peerJeve Je=e hej DeeOeeefjle keeJe keLeeveke kee megvoj efJeJeseve Deeefo mecheVe ngDee~
mecee-mecee hej meYeer kees Deeefe&kee eer DeYeeceleer ceeleepeer Deeefo Deve meeOegDeeW kee Yeer cebieue eJeeve SJeb efveoxMeve eehle ngDee~
pecyeterhe ceW ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer memebIe kee Je<ee&eesie mLeehevee meceejesn mecheVe
hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer kee Je<ee&eesie mLeehevee mebIe meefnle efoveeBke 24 pegueeF& 2010, Dee<ee{ Megkeuee
elegoM& eer kees pecyeterhe-nefmleveehegj ceW meevebo mecheVe ngDee~ Fme efove ceOeevn 2 yepes Je<ee&eesie mLeehevee keer meYee Deeeesefpele keer ieF&,
efpemekeer DeOe#elee mebIeheefle eer ceneJeerj emeeo pewve-efouueer ves keer~ meYee kee oerhe eppJeueve eer Sve.[er heeefue-hegCes, eer cenerheeue pewve
et[erJeeue-ieesneer, eer Deefpele Depecesje-Oeteuf eeeve SJeb eer kemletjebo pewve ye[peeles-Deewjib eeyeeo eje efkeee ieee~ hegve: heer"eOeerMe #eguueke
eer ceesleermeeiej peer cenejepe ves cebieueeejCe kes meeLe keee&ece kee MegYeejbYe efkeee~
Fme DeJemej hej keee&ece kes ceOe eLeceeeee& eer Meebelf emeeiej Je<e& kes heesmj kee ueeskeehe&Ce [e@. eseebme kegceej pewve-ye[ewle SJeb
mebIeheefle eer ceneJeerj emeeo pewve-efouueer eje efkeee ieee~ Fmekes meeLe ner Deeefe&kee eer DeYeeceleer ceeleepeer eje efueefKele heg<eeLe&efmeef
Gheee kes vetleve mebmkejCe kee efJeceeseve eerceleer DeeMee pewve-efouueer ves efkeee~ meYee kes ceOe Deemeece mes 200 YeeeW kees ueekej Deeefvnkee
ceW $ewueeskee ceneceC[ue efJeOeeve kee Deeeespeve kejves Jeeues mebeespeke eer cenerheeue et[erJeeue-ieesneer SJeb eer kewueeMeebo heeC[ee-ieesneer kees
eMeefmle he$e YeWkej mecceeefvele efkeee ieee~ Fme DeJemej hej Deeefe&kee eer DeYeeceleer ceeleepeer, Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer SJeb mebIemLe
meeOJeerieCe cebeemeerve LeeR~ efJeMes<ehe mes efkeMeveiebpe (efyenej) mes heOeejeR eerceleer ue#ceer pewve ves Fme DeJemej hej ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer
ee$ee mebIe keer Iees<eCee kejles ngS kene efke eefleJe<e& nce Fme ee$ee mebIe kes ceeOece mes hetpe ceeleepeer kes mece#e DeefOeke mes DeefOeke ueesieeW kees
Deeeefvnkee heJe& ceW ueekej efJeOeeve-hetpeve Deeefo kee keee&ece mecheVe kejWies~ Ge Iees<eCee hej meYeer ves kejleue OJeefve kes meeLe n<e& Jee
efkeee Deewj hetpe ceeleepeer ves mebeesefpekee eerceleer ue#ceer pewve kees cebieue DeeMeerJee&o eoeve efkeee~ meYee ceW hetpe ceeleepeer SJeb Deve mebIemLe
meeOegDeeW kes cebieue eJeeve ngS~ Fme DeJemej hej efouueer, cesj", mejOevee, ye[ewle, Deemeece, heefece yebieeue, ceneje^, ueKeveT, meveeJeo,
hegCes Deeefo Deveske mLeeveeW mes Yeepeve ves keee&ece ceW heOeejkej hetpe ceeleepeer kes ejCeeW ceW eerheue meceefhe&le efkeee~
heeeled jeef$e ceW 9 yepes hetpe ceeleepeer memebIe ves pecyeterhe mLeue hej Je<ee&eesie nsleg Deeieceevegketue Yeefehee" kejkes eelegcee&me
mLeeefhele efkeee~
(34)
Debke-2
Debke-2
(35)
(36)
Debke-2

Samyakgyan 2010-08

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Samyakgyan 2010-08

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Samyakgyan 2010-08

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Debke-2

mebmLeeefhekee SJeb MegYeeMeerJee&o :

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe

eer %eeveceleer ceeleepeer

Founder & Auspicious Blessings :

Pujya Ganini Pramukh Aryika

SHRI GYANMATI MATAJI

eer eboveeceleer ceeleepeer

eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej efJeMes<eebke

Pragya Shramni Aryika

ceesleermeeiej peer cenejepe

lepe&ceQ ebove yevekej......

Fme eg ie kes henues ieg Jej, nQ Meeb leerm eeiej peer~

Swasti Shri Peethadhish Kshullakratna

Fme egie kes henues cegefveJej nQ, Meebleermeeiej peer~~

MOTI SAGAR JI MAHARAJ

kece&eesieer ye. jJeerv kegceej pewve

oef#eCe Yeejle kes esUiegU, ceW pevece ngDee Lee Fvekee~

ceeB meleJeleer kes vebove, eer Meebleermeeiej peer~~1~~

Karmayogi Br. Ravindra Kumar Jain

osJesvkeerefle& cegefveJej mes, #eguueke De cegefve oer#ee ueer~

peerJeve ekeeMe pewve

Deeeee& eLece kenueeS, eer Meebleermeeiej peer~~2~~

cet u eeeejeef oke he { kej, ceg e f v eeee& yeleueeF& Leer ~

Jeevan Prakash Jain

mecei%eeve efnvoer ceeefmeke kee meomelee Meguke

iegDeeW kes ieg kenueeS, eer Meebleermeeiej peer~~3~~

eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe

-kece&eesieer ye. jJeerv kegceej pewve

kee leerve yeej mee#eeled oMe&ve kejkes Gvekeer Debeflece meuuesKevee

eLeceeeee& Meebelf emeeiej Je<e& keer Iees<eCee mes nj peveceeveme Deeuneefole

pevce efoveeBke-22 Deketyej SJeb efleefLe-MejohetefCe&cee kee DehetJe& mebeesie

eeefj$eeeJeleea Deeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kee

keer Peesheef[eeB yeveJeeeer ieF& LeeR~ Oece&MeeueeSB KeeeKee Yej ieF~

efJeeeme kes meeLe kene pee mekelee nw efke cenejepe es mes es

Deheves peerJeve ceW Deeeee&eer ves 25 Je<e& mes Yeer

Deeeee&eer eje meved 1914 mes 1955 leke efkees

mLeeve kee veece

hejcehetpe eeefj$eeeJeleea eLeceeeee& eer 108 Meebeflemeeiej peer

1. 108 cegefve eer Jeerjmeeiej cenejepe (eLece heeOeerMe)

1. Deeefe&kee 105 eer evceleer ceeleepeer

1. 105 #egefuuekee eer Meebleceefle ceeleepeer

1. #eguueke eer 105 mecevleYe cenejepe

8. #eguueke eer 105 %eevemeeiej cenejepe (veboveueeue Meeeer)

ACHARYA SHRI SHANTISAGARJI MAHARAJ

hood. He was fond of solitude and was used to

a result of his supreme vow of celibacy and

embracing nudity. Nudity is not an end in itself,

with his Guru-spiritual preceptor Devappa

24 hours or after a longer period in the standing

darshan they were much amazed and impressed

State, for infinite souls had attained liberation

try for its release from the bondage of material

Maharaj is no more. Long live Shantisagar

eeefj$eeeJeleea Deeeee& eer Meebelf emeeiej peer cenejepe keer hetpeve

meeOeg DeJemLee OeejCe kej, ece-ece mes esCeer ye{leer nw~

Ceceeskeej ceneceb$e efueKeves Jeeues Oeeve oW!

eeefj$eeeJeleea Deeeee& eer Meebelf emeeiej eeueermee

eefleefove DeemLee ewveue hej megveW

ceeB meleJeleer kes vebove, eer Meebleermeeiej peer1

Deeeee& eLece kenueeS, eer Meebleermeeiej peer2

iegDeeW kes ieg kenueeS, eer Meebleermeeiej peer3