Biule tyn nr 4 Sier pie 2013

WYZWANIA POLSKIEJ ENERGETYKI

ODNAWIALNE RDA ENERGII

OZE W INTELIGENTNYCH SIECIACH PLANOWANIE ENERGETYCZNE W GMINIE

Energetyka odnawialna
Biuletyn FPGLD Ciuchcia Krasiskich

SPIS TRECI
Sowo wstpne 3

Energetyk czekaj wielkie zmiany

Energia z odnawialnych rde Odnawialna energia w Inteligentnych Sieciach Odnawialne rda energii w planowaniu energetycznym

4
9

15

18

Wydawca: Fundacja Partnerska Grupa Lokalnego Dziaania Ciuchcia Krasiskich Prezes Zarzdu: Anna Kienik, email: anna.kienik@ciuchcia.org Biuro: Rostkowo 38, 06-415 Czernice Borowe tel. 29 597-01-01 fax 23 682-12-79 www.ciuchcia.org, email: fundacja@ciuchcia.org Biuletyn redaguje zesp w skadzie: Mikoaj Niedek, Wodzimierz Kaleta Biuletyn wydawany jest w ramach projektu Inteligentna energia w domu i w gminie. Kampania edukacyjna na rzecz promowania Inteligentnych Sieci Energetycznych w Polsce wspfinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej.

Szanowni Pastwo!
Energetyka odnawialna staje si coraz powszechniejszym elementem naszej rzeczywistoci. Kolektory na dachach domw, lampy fotowoltaiczne czy elektrownie wiatrowe nie budz ju takiego zdziwienia jak jeszcze dekad temu. Energia odnawialna staje si coraz bardziej powszechnym rdem energii na wiecie i w Europie. W 2011 r. ju niemal 30 proc. (ok. 275 GW) mocy sektora elektroenergetycznego w UE pochodzia z odnawialnych rde energii. W 2010 r. Rada Ministrw przyja dokument pn.: Krajowy Plan Dziaania w zakresie energii ze rde odnawialnych, ktry okreli krajowe cele w zakresie udziau energii ze rde odnawialnych w sektorze energii elektrycznej, sektorze ogrzewania i chodzenia i transporcie do 2020 r. Cho zaoone cele, realizacja tego planu i jego ocena wymagaaby osobnego opracowania, oficjalnie jest to popierany kierunek dziaa. Niestety wdraanie ustawodawstwa sprzyjajcego dynamizacji rozwoju energetyki odnawialnej, szczeglnie tej maoskalowej i prosumenckiej i powizanych z nimi inteligentnych sieci energetycznych ISE i inteligentnego opomiarowania postpuje w opinii niemal wszystkich ekspertw bardzo powoli. W kocu czerwca br. przyjta zosta przez Sejm RP nowelizacja prawa energetycznego tzw. may trjpak. O duym i maym trjpaku i przeprowadzanych w ich ramach zmianach prawnych, pisalimy ju w poprzednich biuletynach. Cho przez bran energetyczn, w szczeglnoci energetyk odnawialn, oczekiwany jest najbardziej tzw. duy trjpak, w tym ustawa o odnawialnych rdach energii, na caociowe zmiany legislacyjne trzeba jeszcze bdzie poczeka... Nie ma te dobrych informacji dla przyszych prosumenw ktrzy w perspektywie wdraania Inteligentnych Sieci Energetycznych i moliwoci jakie stwarzaj, mieli by gwnymi ich beneficjentami. Prosumenci to, przypomnijmy, rwnoczenie producenci i odbiorcy energii, wytwarzanej w maych przydomowych instalacjach (sonecznych, wiatrowych, wodnych), ktrej nadwyki mog odpatnie oddawa do sieci. Wbrew wczeniejszym deklaracjom o wspieraniu energetyki rozproszonej posowie nie przegosowali przepisu zwalniajcego producentw "zielonej" energii i ciepa w mikroinstalacjach (do 40 kWe lub 120 kWc) oraz biogazowniach z obowizku koncesjonowania. Tymczasem, jak pokazuj dobre praktyki zachodnie np. w Wielkiej Brytanii przez 1,5 roku od wejcia w ycie brytyjskiego systemu wsparcia dla prosumentw, na Wyspach zainstalowano prawie 800 MW mocy w samej tylko fotowoltaice. To tylko 100 MW mniej ni planowana moc nowego bloku w Opolu. 1,5 roku to wanie tyle, ile polscy prosumenci czekaj na waciwe zapisy prawne Sprawa OZE wymaga z pewnoci osobnej i dobrej ustawy, projektowanej ju od kilku lat i ktra ma znale si w duym trjpaku energetycznym. Wedug zapowiedzi projekt ustawy ma by gotowy w sierpniu i ma znale si w nim rwnie kwestia inteligentnego opomiarowania (smart metering). Dominujcy temat biecego, czwartego ju numery biuletynu ISE to zatem energetyka odnawialna. Przypominamy jej najwaniejsze rda i sposoby wykorzystania, podejmujemy temat jej powizania z inteligentnymi sieciami energetycznymi, na tle zaoe do nowych regulacji prawnych. Podejmujemy te temat roli gminy w tworzeniu korzystnych warunkw planistycznych dla jej rozwoju. Na pocztek polecamy szersze spojrzenie na problemy polskiej energetyki i konieczne kierunki zmian wywiad z profesorem Waldemarem Skomudkiem, Dziekanem Wydziau Inynierii Produkcji i Logistyki Politechniki Opolskiej.

yczymy ciekawej lektury! Mikoaj Niedek, Redaktor

ENERGETYK CZEKAJ WIELKIE ZMIANY

Rozmowa z dr hab. in. Waldemarem Skomudkiem, Dziekanem Wydziau Inynierii Produkcji i Logistyki Politechniki Opolskiej.

Na co dzie nie zauwaamy najczciej, jak wag w naszym yciu odgrywa energia. Przywyklimy, e moemy zawsze z niej korzysta, kiedy tylko chcemy i to w ilociach dla nas potrzebnych. Tymczasem coraz czciej syszymy ostrzeenia, e tej energii moe nam wkrtce zabrakn. Musimy jak najszybciej szuka nowych rde energii. Strachy na lachy?
To, e energia elektryczna jest nam niezbdna do ycia jest prawd powszechn do tego stopnia, e na og o niej nie mylimy. Zazwyczaj nie zastanawiamy si take nad problematyk jej wytworzenia, sposobu dostarczenia do miejsc konsumpcji, czy te racjonalnego korzystania z tej najbardziej przetworzonej formy pozyskania energii. Jednake, zmiany zachodzce w naszym otoczeniu, ktre w sposb szczeglny s domen ostatnich kilkudziesiciu lat sprawiaj, e nie moemy a nawet nie jestemy w stanie przej obojtnie obok nich. Co zatem sprawia, e zaczynamy zmienia optyk patrzenia na rozwj gospodarczy regionw i kraju, dostrzegajc niebywae znaczenie otwarcia na nowe produkty, nowe metody produkcji, czy te zdobywanie nowych rde surowcw? Rodzi si take zasadnicze pytanie, czy jako spoeczestwo zaangaowane w konsumpcj energii elektrycznej, a w ograniczonej czci odpowiedzialne take za jej wytworzenie, przesy i dystrybucj czynimy wszystko, co naley, aby zagwarantowa sobie i przyszym pokoleniom moliwo zaspokojenia energetycznych potrzeb gospodarki i spoeczestwa? Podejmujc prb rozstrzygnicia podjtych kwestii warto rozwaania te rozpocz od problematyki zasadniczych zmian dostrzeganych w wiatowej i krajowej energetyce, zachodzcych z kocem XX wieku. Jakie zatem zmiany zachodz w energetyce wiatowej? Si napdow tych zmian byy i s nadal problemy zwizane z zaspokajaniem potrzeb energetycznych. Zachodzce w wielu krajach przemiany gospodarcze prowadzce do powstania i rozwoju rynku konkurencyjnego sprawiy, e energia elektryczna zostaa potraktowana jak towar, a jej dostawa do odbiorcy jak usuga. W dodatku caa ta operacja zostaa osadzona w realiach rachunku opacalnoci eko-

nomicznej. Odstpienie od praktyk monopolistycznych w energetyce, wraz z gbok strukturaln transformacj tej sfery gospodarki, prowadzi do zmiany filozofii funkcjonowania energetyki. Proces zapocztkowanych i skutecznie kontynuowanych przemian jest mocno osadzony na gruncie zrwnowaonego rozwoju, efektywnoci wykorzystania energii i powszechnego czerpania ze rde odnawialnych. Takie podejcie oznacza due zmiany w strukturze wytwarzania energii oraz zwikszenie roli odbiorcy w zakresie podnoszenia efektywnoci energetycznej. Jak, Pana zdaniem, na tym tle, ma si obecnie polski rynek energetyki? Jeeli chodzi o obecny ksztat polskiego rynku energetycznego trzeba wczeniej przeanalizowa dane statystyczne odnoszce si do trzech podstawowych czynnikw rzutujcych na zachowanie cigoci dostaw energii elektrycznej, tj. tempa rozwoju gospodarczego kraju, rejestrowanej tendencji w prognozach zuycia energii elektrycznej i szacowanej zdolnoci inwestycyjnej sektora energetycznego. Dowodz one szczeglnej wspzalenoci, ktra nasz uwag na temat zagroenia bezpieczestwa energetycznego koncentruje na potrzebach wytwrczych i sieciowych. Dostrzegany brak nowych mocy wytwrczych (nieliczne przypadki nowo uruchomionych blokw to kropla w morzu potrzeb), wysoki i postpujcy stopie dekapitalizacji wielu blokw energetycznych, wieloletni czas realizacji inwestycji greenfield, czyli inwestycji zupenie nowych, a take niewystarczajcy w stosunku do potrzeb przyrost dugoci nowych linii i wysoki stopie dekapitalizacji istniejcego majtku sieciowego sprawiaj, e sabnie rynkowa zdolno do konkurencji tych jednostek gospodarczych. Jednoczenie, oceniajc kondycj krajowej gospodarki przez pryzmat podstawowych danych, na przykadzie Banku wiatowego i dokumentw Komisji Europejskiej mona uzna, e zmiana wartoci wskanika PKB dla Polski w najbliszych latach bdzie oscylowaa na poziomie pojedynczych punktw procentowych, co tym samym pozwala na stwierdzenie, e w latach 2013-2018 utrzyma si tendencja wzrostowa w zakresie zapotrzebowanie na energi elektryczn brutto. A podobno zuywamy jej mniej, ni w przeszoci? Oczywicie nasze obecne zuycie energii elektrycznej zostao uwolnione od energochonnego przemysu z lat osiemdziesitych i dziewidziesitych, ale jest take wielce prawdopodobne, e w horyzoncie dugoterminowym, tj. do roku 2030 osigniemy w kraju poziom ok. 200 TWh rocznego zuycia energii elektrycznej, przy jednoczesnym zachowaniu w tym okresie tendencji dalszego obniania energochonnoci gospodarki (dla porwnania w roku 2012 krajo-

we zuycie energii elektrycznej wynioso 162,7 TWh). Tej krtkiej analizie makroekonomicznej naley jednak w tym miejscu przeciwstawi realne moliwoci zaspokojenia systematycznie rosncego zapotrzebowania na energi. Dane liczbowe odzwierciedlajce krajow redni wieku urzdze zwizanych z generowaniem energii to prawie 30 lat przy efektywnym okresie ycia blokw wglowych szacowanym na poziomie 40-45 lat. Natomiast poziom dekapitalizacji sieci elektroenergetycznych przesyowych i dystrybucyjnych mieci si w przedziale od 45 % do 65 %. Duym niepokojem napawa poziom operacyjnych rezerw mocy, ktry spada okresowo poniej dopuszczalnych wartoci (odnotowana na przeomie stycznia i lutego ubiegego roku rezerwa mocy w systemie wyniosa zaledwie 1,3 GW). Rwnie limitowanie uprawnie do emisji CO2 przez Komisj Europejsk pogbia skal zagroe, zarwno zwizanych z dostpnoci mocy, jak i problemami finansowymi, m.in. natury sankcyjnej. Przy takich uwarunkowaniach utrata cigoci dostaw energii, jak i pynnoci finansowej firm energetycznych staje si realnym zagroeniem w krtkookresowym horyzoncie czasowym i w przyszoci. Czyli, e polska energetyka nie jest w najlepszej kondycji? Ta uproszczona informacja faktycznie prowadzi do niepokojcych wnioskw odnonie obecnych krajowych aktyww wytwrczych i sieciowych w energetyce oraz moliwoci powstania wielu zupenie nowych inwestycji. Odsania ona bowiem znaczc luk w inwestycjach odtworzeniowych w brany energetycznej, co sprawia, e rwnie z niepokojem naley patrze na dalsze moliwoci speniania przez krajow gospodark regu rynku konkurencyjnego. Kolejnym wanym aspektem jest spojrzenie na prac Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE) z punktu widzenia dostpnych rezerw mocy (moliwo szybkiej reakcji na wzrost zapotrzebowania na energi elektryczn) i po-

trzeb bilansowych (biece bilansowanie produkcji i zapotrzebowania na energi elektryczn). W tym zakresie decydujc rol odgrywaj wanie bloki energetyczne elektrowni systemowych, m.in. takich jak Elektrownia Opole, Kozienice, Bechatw, Turw, agisza, Rybnik i in. Tego rodzaju rda gwarantuj prawie 90 % pokrycie w produkcji energii elektrycznej i pki co s podstaw pracy KSE (rys. 1). Wielko tego wskanika wiadczy rwnie o tym, jak bardzo krajowa gospodarka jest uzaleniona od energetyki wglowej i to, e wszelkie decyzje o jej przyszoci powinny by podejmowane bez emocji, z rozwag i w zgodzie z interesem spoecznym, systemowym oraz ekologicznym. Jaki zatem proponowany model rynku energii powinien by w Polsce? Nie ulega wtpliwoci, e dzisiejsza energetyka podlega fundamentalnym zmianom, a z punktu widzenia perspektywy naszego kraju zmiany te rysuj podany kierunek przebudowy energetyki oparty na zbienym rozwoju energetyki konwencjonalnej, czyli energetyki wglowej oraz zdecentralizowanej energetyki odnawialnej. Naley jednak podkreli zdecydowanie wysze zaangaowanie w rozwj energetyki odnawialnej. Zatem, mona przyj, e przebudowa krajowego systemu elektroenergetycznego bdzie zmierzaa w kierunku stworzenia tzw. mixu energetycznego, z tendencj wzrostow w zakresie rde rozproszonych korzystajcych z surowcw odnawialnych elektrownie wiatrowe i wodne, biogazownie, ogniwa fotowoltaiczne, biorafinerie rolnicze i in. Obecnie technologie odnawialnych rde energii bardzo dynamicznie rozwijaj si na caym wiecie, a tym samym stanowi faktyczn alternatyw dla wielkoskalowej energetyki konwencjonalnej.

rys. 1

Ich rozwj jest take reakcj na konieczno spenienia wymaga unijnego pakietu klimatyczno-energetycznego. Naley jednak bezwzgldnie podkreli, e sabnca tendencja rozwojowa energetyki wglowej nie oznacza jednak cakowitego i w sposb gwatowny przeprowadzonego ograniczenia wykorzystania wgla. Dalszy rozwj energetyki wglowej jest mocno uzaleniony od zastosowania przede wszystkim innowacyjnych technologii ograniczajcych emisj CO2, technologii odsiarczania spalin oraz stosowania blokw na parametry nadkrytyczne. Z kolei aktywne wdraanie innowacji do gospodarki dynamizuje procesy jej rozwoju wskutek: - koncentracji duych rodkw finansowych przeznaczonych na rozwj nauki, co pozwala tworzy nowoczesne, wysoko wydajne wyposaenie kadrowe i techniczne; - silnego powizania nauki z produkcj, rynkiem wewntrznym i wiatowym, co powoduje, e podejmowane przedsiwzicia naukowo-badawcze nakierowane s przede wszystkim na sprostanie potrzebom rynku; - traktowania innowacji jako procesu, ktrym naley waciwie, tzn. efektywnie zarzdza na kadym poziomie organizacji przedsibiorstwa, regionu, pastwa czy Unii Europejskiej. Co zmieni technologia Smart Grid w polskim systemie elektroenergetycznym? Nowy etap budowy energetyki to przede wszystkim inwestycje infrastrukturalne korzystajce z wysoko zaawansowanych technologii. Niewtpliwie w czowce takich technologii energetycznych jest rozbudowa istniejcej infrastruktury o elementy sieci inteligentnej Smart Grid poczwszy od infrastruktury sieciowej i pomiarowej AMI (Automated Meter Infrastructure) po aplikacje prosumenckie (prosument odbiorca i producent energii elektrycznej). Dzisiaj moemy ju uzna Smart Grid, jako kierunkow technologi rozwoju sieci elektroenergetycznych na caym wiecie, doskonale uatwiajc zarzdzanie energetyk rozproszon oraz umoliwiajc efektywne uytkowania energii, zwaszcza w budownictwie, przemyle oraz w transporcie (np. samochody z napdem elektrycznym). Wiele pastw postrzega technologi inteligentnych sieci elektroener-

getycznych jako jedn z najskuteczniejszych drg do zoptymalizowania profilu zuycia energii elektrycznej, a w szczeglnoci moliwoci zuywania energii w miejscu jej wytworzenia - zmniejszenie strat przesyu energii elektrycznej. Upatruj w niej rwnie moliwo skutecznego oddziaywania na poziom bezpieczestwa dostaw energii do odbiorcw i systemowej integracji rde odnawialnych. Formuowane obecnie definicje smart grid najczciej odwouj si do powizania nowoczesnej automatyki, systemw sterowania i komunikacji elektronicznej z bezpieczestwem systemu, dziaaniem na rzecz klienta, efektywn konkurencj, czy te ze zrwnowaonym rozwojem regionu/kraju. W naszym, europejskim rozumieniu zwrot ten obejmuje przede wszystkim: - platform technologiczn sieci inteligentnych, wykorzystujc najnowoczeniejsze dostpne technologie i koncepcje; - now jako wprowadzon do elektroenergetycznych struktur sieciowych; - monitorowanie pobranej mocy i energii; - popraw wiadomoci uytkowania energii, obnienie jej kosztw; - zwikszenie efektywnoci przepyww energii w sieci; - zintegrowanie w systemie licznych rde rozproszonych;

- zwikszenie zaangaowania odbiorcw w zagadnienia rynku energii elektrycznej.

Delegacja prawna zainteresowania podsektora elektroenergetycznego technologi smart power grids znajduje si w Dyrektywach: 2009/72/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wsplnych zasad rynku wewntrznego energii elektrycznej i 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady o efektywnoci kocowej wykorzystania energii i usugach energetycznych. Obie dyrektywy zalecaj podmiotom energetycznym optymalizacj wykorzystania energii elektrycznej oraz stosowanie efektywnych energetycznie instrumentw regulacyjnych, w szczeglnoci poprzez dostarczenie usug w zakresie zarzdzania energi, rozwj systemw bilingowych i innowacyjnych formu cenowych lub wprowadzenie, w stosownych przypadkach, inteligentnych systemw pomiarowych lub inteligentnych sieci. Zatem, smart power grids jest odpowiedzi, na co najmniej kilka podstawowych dylematw krajowej i midzynarodowej gospodarki energetycznej, na ktre napotykaj wspczesne spoeczestwa. Chodzi przede wszystkim o to, czy zachowa tradycyjny, jednokierunkowy model dostawy energii elektrycznej do odbiorcy oparty w zdecydowanej wikszoci na konwencjonalnych rdach (przyjmujc zaoenie przyszego rozwoju tych rde i budow rde energetyki jdrowej), czy te dopuci decentralizacj wytwarzania i zwikszy udzia w bilansie energetycznym energetyki rozproszonej, korzystajc z dowiadcze niektrych pastw Unii Europejskiej (np. z dowiadcze Niemiec, Austrii) rys. 2.

rys. 2

Technologia ta nabiera szczeglnego znaczenia wobec istniejcego w kraju niedoboru nowych sieci i istotnego zdekapitalizowania istniejcej infrastruktury sieciowej w przesyle i dystrybucji, koniecznoci zmniejszenia zuycia energii oraz coraz ostrzejszych wymaga rodowiskowych. Notowane w ostatnich latach anomalie klimatyczne wielokrotnie staj si przyczyn wycze odbiorcw w skali znaczco wykraczajcej poza pojedyncze domostwa. Jak si okazuje skutki takich zdarze mog rwnie by skutecznie ograniczane dziki zastosowaniu inteligentnych sieci (ISE). Maj temu suy m.in. inteligentne liczniki? Konsumenci energii wtpi czsto w prawdziwo tych zapowiedzi

Odbiorcy energii niewiele bd mieli na ten temat do powiedzenia? Uwaam, e nie naley w ten sposb odbiera tej nowoci na rynku elektroenergetycznym. Rozwj inteligentnych sieci nie nastpi bez udziau odbiorcw energii. Oczekiwana w myl prawa unijnego zmiana roli odbiorcy, z odbiorcy pasywnego na aktywnego zostaa wpisana w tre Dyrektywy 2009/72/UE. Dyrektywa ta ustanawia wsplne zasady dotyczce wytwarzania, przesyu, dystrybucji i dostaw energii elektrycznej oraz aktywnej roli odbiorcw. Odbiorca energii, oprcz poprawy szybkoci i przejrzystoci rozliczania za zuyt energi, otrzyma biecy dostp do swoich danych o zuyciu energii. W poczeniu z informacj cenow pozwoli mu to bardziej racjonalnie i efektywnie korzysta z energii elektrycznej. Dalsza rozbudowa funkcjonalnoci opomiarowania instalacji sieci domowej odbiorcy umoliwi integracj rnych domowych urzdze w jeden system. Dziki instalacji sieci domowej odbiorca uzyska moliwo dwukierunkowej komunikacji z licznikiem energii elektrycznej. W praktyce oznacza to, e aktywni konsumenci, czyli tacy, ktrzy produkuj i wprowadzaj energi do sieci dystrybucyjnej bd mogli zarzdza swoj generacj, wykorzystujc inteligentn sie domow i urzdzenia sterujce. To nowatorskie podejcie do aktywizacji odbiorcw w zakresie uytkowania i wytwarzania energii wymaga jednak pracy nad popraw ich wiadomoci w zakresie reagowania na bodce rynkowe i odpowiedniego do nich zachowania w kwestii wykorzystania energii elektrycznej. Jest rwnie spraw oczywist, e nikt nie bdzie zmusza odbiorcy do

Z deklaracji krajowych operatorw sieci dystrybucyjnych wynika zamiar zainstalowania u odbiorcw w najbliszych dwch latach ponad 300 tys. inteligentnych ukadw pomiarowych. Urzdzenia te stanowi jednak tylko cze systemu sieci inteligentnych. Instalacja nowoczesnych licznikw u odbiorcw to waciwie pocztek drogi do stworzenia systemu sieci inteligentnych. Wczenie tych inteligentnych licznikw w jeden wsplny system bdzie dopiero stanowio to rozwizanie, na temat ktrego dzisiaj jest prowadzonych tak wiele dyskusji. Efekty pracy pierwszych takich instalacji bd poddane technicznej i ekonomicznej ocenie opacalnoci, co wpynie na kierunkowe decyzje w zakresie rozwoju projektu. Warto doda, e rozwaania dotyczce tej technologii s prowadzone obecnie bardzo szeroko i uwzgldniaj rwnie koncepcj gazowego smart gridu oraz opracowania systemu skadajcego si z inteligentnych sieci elektroenergetycznej i gazowej.

penego wykorzystania moliwoci systemu Smart Grid. Ale sdz, e wiadomo moliwoci uzyskania przez odbiorc m.in. korzyci finansowych szybko zweryfikuje nastawienie wielu z nich. Czy naprawd wydanie pienidzy na te zmiany w energetyce jest zasadne? Problem przebudowy energetyki nabiera ogromnego znaczenia z punktu widzenia zaspokojenia zapotrzebowania na energi kocow. Prezentowana technologia sieci inteligentnych Smart Grid i inne innowacyjne technologie wdraane w podsektorze elektroenergetycznym bd agodzi niedobr kapitau inwestycyjnego, umoliwiajc odroczenia w czasie realizacji niezbdnych inwestycji w nowe moce wytwrcze oraz w sie elektroenergetyczn. Ponadto, technologia Smart Grid bdzie stanowia podstaw rozwoju infrastruktury przyspieszajcej uniwersalizacj technologii wytwrczych w obszarze energetyki odnawialnej oraz technologii rynku energii elektrycznej. Bdzie take powanym impulsem do rozwoju generacji opartej na technologiach efektywnociowych oraz na technologiach, ktre bd znaczcym wsparciem dla zapewnienia bezpieczestwa energetycznego i ktre jednoczenie bd skutecznie ogranicza negatywne oddziaywanie na rodowisko naturalne. Rwnie istotnym argumentem przemawiajcym za alokacj rodkw finansowych w proponowane nowoci jest moliwo przeksztacenia konsumenta energii elektrycznej w peni zarzdzajcego poborem energii prosumenta. Zatem, co konkretnie bdzie mia z tego Kowalski i czy rzeczywicie nie jest to nowo, ktra bdzie suy przede wszystkim operatorom sieci elektroenergetycznych? Przede wszystkim korzyci odbiorcy naley upatrywa w moliwoci redukcji zuycia energii dziki biecej informacji o poziomie jej wykorzystania i wskutek tego dostosowywania swojego zachowania do optymalizowania zuycia. Dodatkowo, dziki moliwoci uzyskiwania biecej informacji taryfowej o aktualnych cenach jednostkowych energii oraz dostpnych promocjach w rnych okresach czasu bdzie istniaa sposobno wyboru np. pory doby, w ktrej proponowana cena bdzie najkorzystniejsza. Oddziaywanie na odbiorcw poprzez cen produktu bdzie miao przede wszystkim jeden bardzo wany aspekt umoliwi przesunicie czci popytu na energi na okresy czasu poza szczytem. Cecha ta bdzie miaa wielu beneficjentw, bowiem odbiorcy odczuj j poprzez cen jednostkow energii elektrycznej, a u operatorw sieci i wytwrcw energii ograniczy to produkcj w drogich rdach interwencyjnych (szczytowych). Szacuje si, e tego tytuu

poziom zmniejszenia zuycia energii elektrycznej u zainteresowanych odbiorcw wyniesie 3 - 6 %. Sieci inteligentne wpyn rwnie na obnienie kosztw obsugi klienta, w szczeglnoci ze wzgldu na redukcj kosztw odczytw licznikw, spadek reklamacji. Ograniczenie zuycia energii elektrycznej oraz obnienie zapotrzebowania na moc w szczycie bdzie miao bezporedni zwizek z redukcj emisji zanieczyszcze, w tym CO2 do atmosfery. Zatem, atwo dostrzec korzyci ekologiczne, ktre bd wynikiem wdroenia tej nowoczesnej technologii. Naley rwnie zaznaczy jak due znaczenie w racjonalnym wydatkowaniu rodkw inwestycyjnych bd miay sieci inteligentne w przypadku optymalizacji nakadw inwestycyjnych na nowe moce wytwrcze oraz na sieci przesyowe i dystrybucyjne. Przesunicie czci popytu na energi na okresy pozaszczytowe, jak i dodatkowa redukcja zuycia energii elektrycznej, doprowadzi do ograniczenia zapotrzebowania na energi w okresie szczytowym. To z kolei umoliwi przeprowadzenie optymalizacji inwestycji w tym zakresie, a w przypadku istniejcej infrastruktury sieciowej dodatkowo wpynie na ograniczenie strat technicznych. W przypadku odbiorcw zainteresowanych funkcj prosumenck Smart Grid bdzie czynnikiem wspierajcym rozwj generacji przydomowej, ktra przy odpowiednio wysokiej skali rozwoju moe by istotnym narzdziem pozwalajcym na uniknicie black-outw. Reasumujc, warto podkreli, e obecnie energetyka wytwrcza i sieciowa powinna szeroko otworzy si na innowacje, na nowe technologie. Sieci inteligentne bardzo dobrze wpisuj si w ten nurt, s przecie doskona ciek do transferu najnowszej wiedzy i technologii. S rozwizaniem, ktre moe dostarczy korzyci wielu beneficjentom. Jednak, aby tak si stao, naley rwnie intensywne dziaania podejmowa w zakresie stanowienia waciwych regulacji prawnych i tworzenia skutecznych mechanizmw motywujcych do wchodzenia w projekty R&D. Bo w dzisiejszej rzeczywistoci nie bardzo wiadomo, jak rol pastwo przywizuje do inwestycji i innowacji w elektroenergetycznych podsektorach, ktre mogoby uczyni znaczc si napdow wzrostu gospodarczego. A przecie nie o tak wiele chodzi o pilne zweryfikowanie polityki energetycznej uwzgldniajcej nowoczesne kierunki rozwoju krajowej energetyki. Brak tak wanego, aktualnego dokumentu bdzie stale skania do stawiania wtpicych tez. Dzikuj za rozmow.

Rozmawia: Wodzimierz Kaleta

Dr hab. in. Waldemar Skomudek posiada ponad 26-letni sta pracy zawodowej w energetyce zawodowej. Peni w latach 2001 2007 funkcje zarzdcze w spkach energetycznych wojewdztw opolskiego i dolnolskiego, a w latach 2008 2010 funkcj Wiceprezesa PSE Operator S.A. w Konstacinie-Jeziornej. Ukoczy m.in. studium menederskie Nowoczesne zarzdzanie finansami WIFI Osterreich Institut w Wiedniu. Jest m.in. czonkiem Zespou Doradcw Ministerstwa Gospodarki do spraw rozwiza systemowych w sektorze energetyki, ekspertem Narodowego Centrum Bada i Rozwoju, czonkiem PKWSE CIGRE i dwch Sekcji Komitetu Elektrotechniki PAN oraz Senior Member IEEE. Obecnie sprawuje funkcj Dziekana Wydziau Inynierii Produkcji i Logistyki Politechniki Opolskiej.

ENERGIA Z ODNAWIALNYCH RDE

Energetyka odnawialna staje si coraz powszechniejszym elementem naszej rzeczywistoci. Kolektory na dachach domw, lampy fotowoltaiczne czy elektrownie wiatrowe nie budz ju takiego zdziwienia jak jeszcze dekad temu. Energia odnawialna staje si coraz bardziej powszechnym rdem energii na wiecie i w Europie. W 2011 r. ju niemal 30 proc. (ok. 275 GW) mocy sektora elektroenergetycznego w UE pochodzia z odnawialnych rde energii OZE. Energia soneczna Technologie energetyki sonecznej wykorzystuj promieniowanie soneczne do produkcji energii cieplnej i elektrycznej. Energetyka soneczna jest jednym z najszybciej rozwijajcych si przemysw na wiecie. Natenie promieniowania sonecznego w Polsce waha si w granicach 950 - 1250 kWh/m2. Okoo 80% cakowitej rocznej sumy nasonecznienia przypada na sze miesicy sezonu wiosenno-letniego, od pocztku kwietnia do koca wrzenia, przy czym czas operacji sonecznej w lecie wydua si do 16 godz./dzie, natomiast w zimie skraca si do 8 godzin dziennie

klimatycznej pogoda jest kapryna, co wpywa na zmienn ilo dni sonecznych w roku. Kolektory soneczne Urzdzeniami sucymi do pozyskiwania energii cieplnej z promieniowania sonecznego s kolektory soneczne. Su one do konwersji fotochemicznej energii sonecznej w ciepo uyteczne, do wykorzystania na potrzeby ogrzewania pomieszcze (c.o.), produkcji ciepej wody uytkowej (c.w.u.), chodzenia oraz wytwarzania ciepa technologicznego. Przewanie kolektory soneczne umieszczane s na dachach budynkw. Wg bada optymalna warto kta nachylenia kolektora powinna wynosi ok. 42 - 55 st. C w kierunku poudniowym.Na rynku dostpne s kolektory paskie i rurowe (prniowe). Najwaniejszym elementem kolektora paskiego jest absorber z blachy miedzianej lub aluminiowej, rzadziej stalowej, do ktrej przymocowane na caej swojej dugoci s rury miedziane, przez ktre przepywa czynnik niezamarzajcy (glikol). Cao pokrywa warstwa wysokoselektywn, czyli taka, ktra posiada bardzo wysoki wspczynnik absorpcji dla promieniowania sonecznego oraz niski wspczynnik emisji dla promieniowania podczerwonego. Aby uchroni absorber przed strat ciepa do otoczenia umieszcza si go w szczelnym "pudle" dobrze izolowanym pyt poliuretanow lub wen mineraln od spodu. Cao przykryta jest szyb. Drugim rwnie wanym elementem jest jego przeroczyste pokrycie. Najczciej uywa si szyb szklanych hartowanych o niskiej zawartoci elaza w celu zwikszenia przepuszczalnoci dla promieniowania sonecznego.

Schemat budowy kolektora paskiego. rdo: http://www.southface.org Kolektory prniowe to wysoko zaawansowany produkt techniki solarnej. Jest do 30% sprawniejszy od kolektorw paskich, zwaszcza w okresach wiosennym i jesiennozimowym. Wynika to ze zdolnoci kolektora prniowego do absorbowania promieniowania rozproszonego i ograniczonych strat ciepa dziki prni w rurach kolektora. W kolektorach rurowych powierzchnia absorbujca znajduje si wewntrz szklanych rurek, ktre ze wzgldu na panujc w nich prni musz by dodatkowo odporne na dziaanie cinienia. Kilka rurek poczonych szeregowo lub

rdo: Atlas klimatu Polski pod redakcj Haliny Lorenc, IMGW. Warszawa 2005 W skali roku w Polsce moemy liczy na usonecznienie w przedziale od 1390 do 1900 godzin, w zalenoci od regionu. Planujc inwestycje w technologie energii sonecznej naley jednak pamita, e nasonecznienie podlega wahaniom w zalenoci od pory dnia i roku, a w naszej strefie

szeregowo lub rwnolegle tworzc modu fotowoltaiczny. Moduy s hermetyzowane, aby uchroni je przed korozj, wilgoci, zanieczyszczeniami i wpywami atmosfery. Obudowy musz by trwae, poniewa dla moduw fotowoltaicznych oczekuje si czasw ycia przynajmniej 20 - 30 lat. Na rynku znajduje si szeroki wachlarz moduw o rnej wielkoci pokrywajcy zapotrzebowanie na szybko rosnc ilo zastosowa fotowoltaicznych. Ogniwa, w zalenoci od celu inwestycji (komercyjna, prosumencka, celu publicznego), montuje si w formie specjalnych farm (elektrowni) solarnych lub na dachach domw mieszkalnych (prosumpcja) i innych budynkw, od strony poudniowej. System ogniw fotowoltaicznych z nastpujcych elementw: skada si

Schemat budowy kolektora rurowego (prniowego). rdo: postcarbon.pl czciej przez rozdzielacz tworz kolektor soneczny. Du zalet kolektorw prniowych s wysokie temperatury uzyskiwane przez czynnik grzewczy. Ogniwa fotowoltaiczne Ogniwa fotowoltaiczne (PV) su do przeksztacania energii promieniowania sonecznego na energi elektryczn za pomoc tzw. ogniw (baterii) sonecznych. Ogniwa fotowoltaiczne wytwarzaj prd stay, ktry przeksztacany jest w prd zmienny lub bezporednio aduje akumulatory. Wykorzystuje si je w elektrowniach sonecznych, do ogrzewania domw, w maych lampkach, zegarkach i kalkulatorach, a przede wszystkim w przestrzeni kosmicznej, gdzie promieniowanie soneczne jest duo silniejsze. Typowe ogniwo fotowoltaiczne to pytka pprzewodnikowa z krzemu krystalicznego lub polikrystalicznego, w ktrej zostaa uformowana bariera potencjau, np. w postaci zcza p-n. Grubo pytek zawiera si w granicach 200 - 400 mikrometrw. Na przedni i tylni stron pytki naniesione s metaliczne poczenia, bdce kontaktami i pozwalajce pytce dziaa jako ogniwo fotowoltaiczne. Pojedyncze ogniwo produkuje zazwyczaj pomidzy 1 a 2 W, co jest niewystarczajce dla wikszoci zastosowa. Dla uzyskania wikszych napi lub prdw ogniwa czone s

1. Ogniw fotowoltaicznych. 2. Kontrolera ktry ma za zadanie stabilizowanie energii wychodzcej z ogniwa oraz stanowi jednoczenie system adujcy akumulatory. 3. Akumulatorw (przy systemie off-grid). 4. Inwertera bdcego przetwornic napicia staego na napicie zmienne sieciowe 230V. Przemys fotowoltaiczny rozwija si bardzo dynamicznie - notowany jest wzrost o 50% rocznie, a nawet wicej. Poszukiwane s nowe rozwizania dce do lepszych uzyskw ogniw, oraz minimalizacji kosztw wytworzenia. Energia wiatru

Energia wiatru powstaje dziki rnicy temperatur mas powietrza, spowodowanej nierwnym nagrzewaniem si powierzchni Ziemi. Turbina wiatrowa uzyskuje swoj moc poprzez konwersj wiatru poprzez moment obrotowy dziaajc na opaty wirnika. Wytwarzajc w ten sposb energi elektryczn. Energia wiatru jest szeroko dostpna, redukuje emisj gazw cieplarnianych, gdy zastpuje energetyk konwencjonaln opart na paliwach kopalnych.
Turbiny wiatrowe mog by budowane i na ldzie, i na wodzie (tzw. off-shore), przy czym wikszy uzysk energii jest moliwy na farmach morskich oraz ich lokalizacja jest mniej kopotliwa dla skupisk ludzkich, jednak przyczenie do sieci takiej elektrowni jest bardziej skomplikowane. Zmienno wiatru nie powoduje duych waha w dziaaniu systemw energetycznych, o ile nie stanowi dominujcego udziau energii. Wedug duskich dowiadcze zalecany udzia energii wiatrowej w systemie energetycznym nie powinien przekracza 20%. Wspczenie dostpne turbiny maj rozpito od kilkudziesiciu kW, po due kilku megawatowe urzdzenia. Energia wiatrowa odgrywa coraz wiksz rol w wiatowym bilansie energetycznym, decyduje o tym przede wszystkim rozwj duych farm wiatrowych. Gwny element siowni wiatrowej to wirnik przeksztacajcy energi wiatru w energi mechaniczn, z ktrej z kolei generator produkuje energi elektryczn. Osadzony na wale wolnoobrotowym wirnik posiada zwykle trzy opaty, wykonane ze wzmocnionego poliestrem wkna szklanego. Wirnik obraca si najczciej z prdkoci od 15 do

Schemat budowy ogniwa fotowoltaicznego . rdo: Solarpraxis AG, Berlin, Germany

10

30 obrotw na minut. Prdko ta zostaje nastpnie zwikszona przez przekadni do 1500 obrotw na minut. Przekadania poczona jest z waem szybkoobrotowym, a ten z kolei z generatorem. Generator, przekadnia, a take monitorujcy siowni system sterowania oraz ukady smarowania, chodzenia i hamulec umieszczone s w gondoli, zamocowanej wraz z wirnikiem na stalowej wiey o wysokoci od 30 do 100 m. Na szczycie wiey znajduje si silnik i przekadnia zbata, ktrych zadaniem jest obracanie wirnika i gondoli w kierunku wiatru.

wysokoci. Pomiar wiatru (zalecany 12 miesiczny) dokonywany jest za pomoc masztu pomiarowego o okrelonej wysokoci.

Schemat budowy turbiny wiatrowej. rdo: energiazwiatru.w.interia.pl Najbardziej istotn cech energii wiatrowej jest jej dua zmienno, zarwno w przestrzeni jak i w czasie. Zmienno wiatru w czasie dotyczy bardzo szerokiej skali czasu od sekund do lat, z tego powodu wyrniono rne rodzaje zmiennoci wiatru w czasie: wieloletnia, roczna, dobowa, synoptyczna. Elektrownie wiatrowe wykorzystuj moc wiatru w zakresie jego prdkoci od 4 do 25 m/s. Przy prdkoci wiatru mniejszej od 4 m/s moc wiatru jest niewielka, a przy prdkociach powyej 25 m/s ze wzgldw bezpieczestwa elektrownia jest zatrzymywana. Wydajno siowni wiatrowych w duej mierze zalena jest od ich lokalizacji w terenie. Na wydajno siowni zasadniczy wpyw ma uksztatowanie terenu (podune wzgrza, pojedyncze wzgrza i gry, skarpy zagbienia, przecze), przeszkody (budynki, drzewa). Paski obszar poronity traw jest typowym przykadem terenu o jednolitej szorstkoci. Na tym obszarze prdko wiatru na wybranej wysokoci jest prawie jednakowa. Przeszkody terenowe (budynki, rzdy drzew, pojedyncze drzewa), znajdujce si na drodze przesuwajcych si mas powietrza, powoduj gwatowne zmniejszenie prdkoci wiatru i wzrost turbulencji w jej pobliu. Zaburzenie w przepywie wywoane przeszkod ma niezwykle negatywny wpyw na trwao i ywotno konstrukcji elektrowni, aczkolwiek wspczesne obiekty charakteryzuj si wysok niezawodnoci i trwaoci.

rdo: Atlas klimatu Polski pod redakcj Haliny Lorenc, IMGW. Warszawa 2005 Mae Elektrownie Wiatrowe

S, to elektrownie wiatrowe o mocy 0,5 kW do 20 kW. W odrnieniu od duych turbin wiatrowych mog by stosowane tam, gdzie panuj mniej korzystne warunki wiatrowe. Nie potrzebuj znacznej iloci niezabudowanego terenu, nie emituj te uciliwego szumu, jaki wytwarzaj kocwki opat duych generatorw. Mog by instalowane w miastach na supach owietleniowych oraz na dachach budynkw.

Podstaw budowy elektrowni wiatrowej jest rzetelny audyt wietrznoci. Jest to badanie okrelajce, jak minimaln ilo energii moe wyprodukowa dane urzdzenie, w danym miejscu, umieszczone na maszcie o okrelonej

Mae elektrownie wiatrowe znajduj szerokie zastosowanie do zasilania samodzielnych systemw telekomunikacyjnych i nawigacyjnych, gospodarstw oraz domw letniskowych, niewielkich osad ludzkich, pompowni i stacji odsalania wody morskiej, nawadniania, owietlenia wolnostojcych obiektw oraz wielu innych systemw odlegych od sieci energetycznej. Mae elektrownie wiatrowe czsto

11

wsppracuj w systemach hybrydowych z moduami fotowoltaicznymi lub generatorami dieslowskimi, co pozwala na niezawodne i optymalne zaspokojenie zapotrzebowania na energi. W przypadku MEW pomiar wiatru przeprowadza si w miejscu wybranym pod lokalizacj maej turbiny wiatrowej. Pomiar trwa nie krcej ni trzy miesice i zostaje zakoczony, jeeli wyniki s zgodne z ogln tendencj warunkw wiatrowych danego obszaru. Energia wody Energetyka wodna to pozyskiwanie energii wd i przeksztacenie jej na energi mechaniczn przy uyciu turbin wodnych, a nastpnie na energi elektryczn dziki hydrogeneratorom. Obecnie hydroenergetyka zajmuje si gwnie wykorzystaniem wd o duym nateniu przepywu i znacznej rnicy poziomw. Uzyskuje si to poprzez spitrzenie grnego poziomu wody. Aby osign takie warunki, wybr odpowiedniej lokalizacji pod elektrowni wodn jest kluczow spraw. Jednak w Europie i w Polsce, wikszo lokalizacji o preferencyjnych warunkach do budowy duych elektrowni wodnych, w ktrych energia magazynowana jest w postaci spitrzonej wody w zbiornikach retencyjnych, ju zostaa wykorzystana. Elektrownie wodne wykorzystujce wody rdldowe ze wzgldu na sposb odprowadzania wody do turbin dzieli si na: Elektrownie przepywowe - przetwarzaj bezporednio w turbinach energi kinetyczn przepywajc w rzece wody. Ich moc uzaleniona jest od iloci przepywajcej wody. Brak jest w nich zbiornika gromadzcego wod. Elektrownie regulacyjne (zbiornikowe) wyrwnuj sezonowe rnice w iloci pyncej wody dziki zastosowaniu zbiornika wodnego umieszczonego przed elektrowni. Mog mie one charakter retencyjny (wyrwnuj poziom rzeki poniej zapory). Elektrownie szczytowo-pompowe - su gwnie do magazynowania energii elektrycznej wyprodukowanej w inny sposb. Elektrownia taka znajduje si pomidzy dwoma zbiornikami wodnymi - grnym i dolnym. Umoliwiaj one kumulowanie energii w okresie maego zapotrzebowania na ni przez pompowanie wody ze zbiornika dol-

nego do grnego, (co powoduje strat pewnej czci energii). Natomiast w okresie wikszego zapotrzebowania energia wyzwalana jest przez spuszczenie wody ze zbiornika grnego do dolnego, ktra napdza turbiny. Elektrownie te skutecznym akumulatorem o ogromnej pojemnoci Mae elektrownie wodne Z powodu niekorzystnych warunkw rozwoju duych elektrowni wodnych rozwj energetyki wodnej w Polsce w najbliszych latach bdzie nalea do tzw. Maych Elektrowni Wodnych (MEW), ktre mog wykorzystywa potencja niewielkich rzek, rolniczych zbiornikw retencyjnych, systemw nawadniajcych, wodocigowych, kanalizacyjnych i kanaw przerzutowych.. Wedug przyjtej nomenklatury s to elektrownie o mocy zainstalowanej nie wikszej ni 5 MW. Zalety Maych elektrowni wodnych to:

nie zanieczyszczaj rodowiska i mog by instalowane

w licznych miejscach na maych ciekach wodnych

s elementem regulacji stosunkw wodnych poprawiaj jako wody poprzez oczyszczanie mechaniczne na kratach wlotowych do turbin pywajcych zanieczyszcze oraz zwikszaj natlenienie wody, co poprawia ich zdolno do samooczyszczania biologicznego.

s zazwyczaj dobrze wkomponowane w krajobraz mog by wykorzystywane do celw przeciwpoarowych, rolniczych, maych zakadw przetwrstwa rolnego, melioracji, rekreacji, sportw wodnych oraz pozyskiwania wody pitnej

mog by zaprojektowane i wybudowane w cigu 1-2

lat, wyposaenie jest dostpne a technologia dobrze opanowana powszechnie,

prostota techniczna powoduje wysok niezawodno

i dug ywotno oraz niskie nakady inwestycyjne

wymagaj nielicznego personelu i mog by sterowanie

zdalnie

rozproszenie w terenie skraca odlegoci przesyu energii

i zmniejsza zwizane z tym koszty Energia geotermalna Energia geotermalna polega na wykorzystaniu energii cieplnej ziemi do produkcji energii cieplnej i elektrycznej. Uzyskiwana jest ona poprzez odwierty do naturalnie gorcych wd podziemnych. Niskotemperaturowe zasoby geotermalne uywane s do zmniejszenia zapotrzebowania na energi poprzez wykorzystywanie w bezporednim ogrzewaniu domw, fabryk, szklarni lub mog by wykorzystywane w pompach ciepa, czyli urzdzeniach, ktre pobieraj ciepo z ziemi na pytkiej gbokoci i uwalniaj je wewntrz domw w celach grzewczych. rda o wysokiej temperaturze wykorzystywane s w specjalnych instalacjach do produkcji energii elektrycznej, a take ciepa. Energia geotermalna w Polsce jest konkurencyjna pod

Schematy rnych typw elektrowni wodnych rdo: http://www.uwm.edu.pl

12

wzgldem ekologicznym i ekonomicznym w stosunku do pozostaych rde energii, posiadamy stosunkowo due zasoby energii geotermalnej, moliwe do wykorzystania dla celw grzewczych. W Polsce wody wypeniajce porowate skay wystpuj na og na gbokociach od 700 do 3000 m i maj temperatur od 20 do 100 stopni C. Bardzo wany jest fakt, i w Polsce regiony o optymalnych warunkach geotermalnych w duym stopniu pokrywaj si z obszarami o duym zagszczeniu aglomeracji miejskich i wiejskich, obszarami silnie uprzemysowionymi oraz rejonami intensywnych upraw rolniczych i warzywniczych. rda energii geotermalnej ze wzgldu na stan skupienia nonika ciepa i jego wysoko temperatury mona podzieli na nastpujce grupy:

w rozpowszechnieniu, s wysokie koszty inwestycji, a take ryzyko niepowodzenia, jakie wci towarzyszy pracom poszukiwawczym. Informacje na temat wd termalnych w Polsce pochodz gwnie z obserwacji hydrogeologicznych prowadzonych w gbokich otworach wiertniczych wykonywanych w okresie ostatnich kilkudziesiciu lat gwnie w celu poszukiwania ropy naftowej i gazu ziemnego. Pompy ciepa W ostatnich latach wzrasta liczba instalacji wykorzystujcych pompy ciepa w celu zaspokojenia potrzeb cieplnych. Pompa ciepa umoliwia wykorzystanie energii cieplnej ze rde o niskich temperaturach. Jej rola polega na pobieraniu ciepa ze rda o niszej temperaturze (tzw. rda dolnego) i przekazywaniu go do rda o temperaturze wyszej (tzw. rda grnego). Pompy ciepa wykorzystuj ciepo niskotemperaturowe (o niskiej energii) (w praktyce 0C - 60C), trudne do innego praktycznego wykorzystania. Najczstszym wariantem zastosowania pompy ciepa w Polsce jest wykorzystanie ciepa gruntu poprzez tzw. kolektor gruntowy (kolektor ziemny). Moemy wyrni pompy ciepa z poziomym oaz pionowym gruntowym wymiennikiem ciepa. Poziome wymienniki ciepa (kolektory poziome) uoone s na gbokoci ok. 1,0 - 1,6 m gdzie temperatura zmienia si wprawdzie w cigu roku, ale jej dobowe wahania s minimalne. Na tym poziomie temperatura wynosi w naszym klimacie w lipcu +17C, a w styczniu +5C. Uoony w ziemi kolektor poziomy w aden sposb nie zakca wegetacji rolin tam rosncych. Najwicej ciepa mona odebra ukadajc kolektory w wilgotnej glebie. Charakteryzuje si atwoci wykonania i niskim kosztem, jednak wymaga duej powierzchni gruntu.

grunty i skay do gbokoci 2500 m, z ktrych ciepo

pobiera si za pomoc pomp ciepa,

wody gruntowe jako dolne rdo ciepa dla pomp grzejnych,

wody gorce, wydobywane za pomoc gbokich odwiertw eksploatacyjnych,

para wodna wydobywana za pomoc odwiertw, majca

zastosowanie do produkcji energii elektrycznej,

pokady solne, z ktrych energia odbierana jest za pomoc solanki lub cieczy obojtnych wobec soli,

gorce skay, gdzie woda pod duym cinieniem cyrkuluje przez porowat struktur skaln.
W przypadku instalacji geotermalnych, wykorzystujcych zasoby gbokich poziomw wodononych barier

Uproszczony schemat funkcjonowania sprarkowej pompy ciepa. rdo: www.muratorplus.pl Mapa strumienia cieplnego dla obszaru Polski. rdo: www.pig.gov.pl (J. Szewczyk, D. Gientka, PIG 2009) Obszary podwyszonych wartoci strumienia, oznaczone na mapie kolorem czerwonym, posiadaj najwiksze perspektywy dla pozyskiwania energii geotermalnej. Pionowy wymiennik ciepa (sonda pionowa) - uoony w odwiercie wymiennik pionowy stanowi zamknity obieg, w ktrym cyrkuluje niezamarzajcy roztwr glikol-woda. Pobrane ciepo jest zamieniane przez pomp ciepa na energi. Zajmuje on ma powierzchni gruntu jednak wad s wysokie koszty odwiertu.

13

Dolne rdo ciepa dostarcza do parownika pompy ciepa energi niezbdn do zmiany stanu skupienia czynnika roboczego. Czynnik roboczy odparowuje pobierajc ciepo od rda dolnego, a nastpnie jest sprany. Spranie powoduje wzrost cinienia i temperatury czynnika roboczego. Kolejno w skraplaczu ma miejsce skroplenie czynnika (schodzenie) i oddanie ciepa uytecznego (np. do ogrzewania pomieszcze). Zawr rozprajcy nastpnie rozpra czynnik, czemu towarzyszy obnienie jego cinienia i temperatury, po czym jest on ponownie kierowany do parownika zamykajc obieg. Pompy ciepa mog wykorzystywa rwnie ciepo pochodzce z wd gruntowych oraz powierzchniowych, a take z powietrza atmosferycznego. Biogaz Biogaz jest to mieszanina gazw, gwnie metanu i dwutlenku wgla, ktry powstaje podczas rozkadania przez mikroorganizmy zoonych zwizkw organicznych, takich jak wglowodory, biaka i tuszcze, zawarte w biomasie rolinnej i zwierzcej. Proces fermentacji metanowej przebiega w wielu naturalnych obszarach: dnach zbiornikw wodnych, na polach ryowych, w przewodach pokarmowych przeuwaczy, w skadowanych odchodach zwierzcych i odpadach. Moe take powstawa w kontrolowanych warunkach w urzdzeniach zwanych biogazowniami. Ze wzgldu na lokalizacj i podstawowe substraty wyrnia si biogazownie: rolnicze, na skadowiskach odpadw i w oczyszczalniach ciekw. Wane jest rwnie to, e odnawialne rda energii w postaci instalacji biogazowych mog powstawa na obszarach Natura 2000, nie stanowic zagroenia dla rodowiska. Szacuje si, e w Polsce moe zosta wytworzone ok. 1,7 mld m3 biogazu rocznie. Taka ilo biogazu po oczyszczeniu mogaby pokry ok. 10% zapotrzebowania na gaz lub w caoci zabezpieczy potrzeby odbiorcw z terenw wiejskich oraz dostarczy dodatkowo 125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys. MWhc (energii cieplnej). Nie bez znaczenia jest fakt, e biogazownie rolnicze wpyn na wzrost dochodw rolnikw poprzez wykorzystanie pozostaoci przemysu rolno-spoywczego. Do produkcji biogazu moe by wykorzystywana biomasa rnego pochodzenia, o ile zawiera wglowodany, biaka, tuszcze, celuloz i hemiceluloz jako gwne skadniki i musi ona zawiera minimum 30% udziau substancji organicznej. Natomiast lignina, gwny skadnik drewna, nie jest dobrym substratem do produkcji biogazu, poniewa jej proces rozkadu zachodzi bardzo powoli. W biogazowniach moe by wykorzystana materia organiczna w postaci: ro-

lin lub ich czci, odchody zwierzt, odpady z ubojni, odpady organiczne a take osady ciekowe. Do przeprowadzenia wstpnych rachunkw zwizanych z produkcj biogazu, mona wykorzysta bezpatne proste narzdzie kalkulacyjne do oszacowania wielkoci produkcji biogazu, wysokoci nakadw inwestycyjnych w projekcie biogazowym oraz ekonomiki projektu biogazowego, z uwzgldnieniem produktywnoci biogazu, przygotowane przez Mazowieck Agencj Energetyczn i dostpne na stronie: http://www.mae.com.pl/biogaz. Biomasa Biomasa jest gownie wykorzystywana jako paliwo do spalania i wspspalania w celu wytwarzania energii elektrycznej oraz ciepa oraz podgrzewania wody uytkowej. Najbardziej popularn rolin energetyczn uprawian w Polsce jest wierzba krzewiasta (Salix viminalis). Kolejn pod wzgldem iloci upraw jest miskantus olbrzymi oraz lazowiec pensylwaski. Naley zwrci rwnie uwag na upraw topoli, ktra moe by traktowana jako rolina energetyczna. Biomas dzieli si na: biomasa pochodzenia lenego, pochodzenia rolnego oraz odpady organiczne (bioodpady). Sposoby konwersji biomasy, czyli jej przetwarzania na potrzeby energetyczne to: spalanie bezporednie, piroliza, gazyfikacja, fermentacja alkoholowa, synteza metanolu, estryfikacja olejw rolinnych. Rnorodno form, w jakich wystpuje biomasa, zarwno na plantacjach celowych jak i w stanie naturalnym lub pnaturalnym, powoduje konieczno sigania po szerok gam urzdze pomocnych w jej pozyskaniu i przetworzeniu. Wedug R. Gajewskiego, Prezesa Polskiej Izby Biomasy - podstawowe zasady wykorzystania biomasy s nastpujce: Biomasa jest typowym lokalnym paliwem i powinna by zagospodarowana w miejscu jej wystpowania i przetwarzania dlatego naley szczeglnie zwraca uwag w wyborze instalacji ( kotownia, biogazownia) na jej dostpno.

Biopaliwa powinny by dostarczane z odlegoci nie

wikszej ni 60 km.

Podstawowym rdem biomasy powinny by uprawy

rolin wieloletnich. Odpady z przetwrstwa rolnego, lenego i przemysowego powinny stanowi jedynie uzupenienie produkcji na plantacjach rolin wieloletnich.

Powinnimy stosowa paliwa o moliwie najmniejszym

stopniu przetworzenia.

Zainstalowany w kotowni kocio powinien by przystosowany do jednego, wybranego przez uytkownika typu paliwa biomasowego.

W artykule wykorzystano www.mae.com.pl Schemat wytwarzania biogazu. rdo: www.zielona-energia.ews21.pl

informacje

ze

strony

14

ODNAWIALNA ENERGIA W INTELIGENTNYCH SIECIACH

Rozwj wykorzystania odnawialnych rde energii (OZE) w Polsce jest postrzegany gwnie jako dziaanie zmniejszajce obcienie rodowiska oraz zwikszajce bezpieczestwo energetyczne kraju. Ma to szczeglne znaczenie w sytuacji, gdy polska elektroenergetyka oparta jest w okoo 90 % na wglu, w zwizku z czym zdywersyfikowanie rde wytwarzania energii elektrycznej jest niezwykle istotne. Rozwj energetyki odnawialnej opiera si powinien na generacji rozproszonej, ktra jednoczenie przyczynia si do zmniejszenia strat zwizanych z przesyem energii, a tym samym istotnie poprawia bezpieczestwo energetyczne i redukuje emisj gazw cieplarnianych. Dokumenty strategiczne i zobowizania UE Aktualnym dokumentem strategicznym w zakresie rozwoju energetyki pastwa jest Polityka energetyczna Polski do 2030 r., uchwalona przez Rad Ministrw w dniu 10 listopada 2009 r. Jednym z priorytetw tej strategii jest zapewnienie osignicia przez Polsk w 2020 r. co najmniej 15% udziau energii z odnawialnych rde w zuyciu energii finalnej brutto. Zobowizanie osignicia powyszego celu wynika bezporednio z dyrektywy 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych. Minister Gospodarki opracowuje polityk energetyczn pastwa co 5 lat, a w kolejnej perspektywie dokument ten ma uwzgldnia zmiany w kierunkach promowania rozwoju wykorzystania OZE, wypracowane w ustawie o odnawialnych rdach energii. Zasadnicza transpozycja postanowie dyrektywy 2009/28/WE do polskiego porzdku prawnego ma by przeprowadzona poprzez opracowywan ustaw o odnawialnych rdach energii. Celem tej regulacji jest doprowadzenie do przyspieszenia wykorzystania odnawialnych rde energii i wypenienia obowizku osignicia celw porednich, ksztatujcych si w poszczeglnych latach na poziomie: gnicie powyszego celu oparte bdzie o dwa filary zasobw dostpnych i moliwych do wykorzystania w Polsce, tj. poprzez wzrost wytwarzania energii elektrycznej z generacji wiatrowej oraz wiksze wykorzystanie energetyczne biomasy. Osignicie tego celu bdzie moliwe jedynie pod warunkiem zapewnienia zrwnowaonego rozwoju wykorzystywania odnawialnych rde energii. Rozwj tych rde powinien bowiem nastpowa z uwzgldnieniem nie tylko zobowiza Polski w zakresie zapewnienia odpowiedniego udziau energii z OZE w zuyciu energii ogem, ale take nastpowa z uwzgldnieniem uwarunkowa w zakresie ochrony rodowiska, jak rwnie nie moe pociga za sob negatywnych skutkw dla gospodarki, w tym dla zapewnienia bezpieczestwa ywnociowego kraju. Zgodnie z Uzasadnieniem do ustawy o OZE rozwj ten powinien nastpowa w sposb zapewniajcy uwzgldnienie nie tylko interesw przedsibiorcw dziaajcych w sektorze energetyki odnawialnej, ale take innych podmiotw, na ktrych rozwj tej energetyki bdzie mia wpyw, w szczeglnoci odbiorcw energii, podmiotw prowadzcych dziaalno w sektorze rolnictwa czy te gminy na terenie ktrych powstawa bd odnawialne rda energii. Jednoczenie polityka klimatyczno-energetyczna przyjta we wszystkich krajach Unii Europejskiej jako podstawa rozwoju sektora energetycznego i caej gospodarki, nakada na pastwa czonkowskie szereg celw i konkretnych zada dla jej realizacji. Sytuacja, w ktrej znajduje si Polska jest szczeglna ze wzgldu na historycznie uwarunkowan specyfik brany energetycznej opartej na paliwach kopalnych. Stan realizacji poszczeglnych zada niezbdnych do wdroenia polityki opartej na uwzgldnieniu kosztw rodowiskowych wysokoemisyjnych gazi gospodarki, wymagaj systemowych i skoordynowanych dziaa. Specyfika rozwoju odnawialnych rde energii wie si wic z koniecznoci zintegrowania i zsynchronizowania szeregu dziaa znajdujcych si w sferze zainteresowania wielu organw (w szczeglnoci Ministra Gospodarki, Ministra rodowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej oraz Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi). Konieczne jest take okrelenie szczegowych dziaa sucych rozwojowi energetyki odnawialnej, w tym dotyczcych poszczeglnych technologii OZE, m.in. energetyki wiatrowej na ldzie oraz na morzu w wycznej strefie ekonomicznej, energetyki biogazowej, energetyki wodnej, kolektorw sonecznych, fotowoltaiki, a take pomp ciepa. Do chwili obecnej nie ma w Polsce dedykowanego aktu prawnego rangi ustawowej, ktry dotyczyby wycznie szeroko pojtej problematyki energetyki odnawialnej. Skala wyzwa wicych si z rozwojem wykorzystania odnawialnych rde energii wskazuje na potrzeb uchwalenia takiej ustawy.

9,54% udziau energii z OZE do 2014 r., 10,71% udziau energii z OZE do 2016 r. 12,27% udziau energii z OZE do 2018 r.
W ramach realizacji zobowiza zawartych w tej dyrektywie Rada Ministrw, w dniu 6 grudnia 2010 r., przyja Krajowy plan dziaania w zakresie energii ze rde odnawialnych (KPD), ktry okrela krajowe cele w zakresie udziau energii ze rde odnawialnych zuyte w sektorze transportowym, sektorze energii elektrycznej, sektorze ogrzewania i chodzenia do 2020 r. W KPD przyjto, i osi-

15

Na uwag zasuguje fakt, e wrd pastw liderw Unii Europejskich w zakresie wykorzystania OZE zdecydowana wikszo uchwalia dedykowan ustaw umoliwiajc zagwarantowanie trwaego rozwoju gospodarki energetycznej opartej o wykorzystanie zasobw OZE w kontekcie ochrony klimatu i rodowiska. Cele nowych regulacji Celem projektowanej ustawy jest:

zwikszenie bezpieczestwa energetycznego i ochrony

rodowiska, midzy innymi w wyniku efektywnego wykorzystania odnawialnych rde energii,

Wanym efektem wdroenia projektu ustawy o OZE bdzie wdroenie jednolitego i czytelnego systemu wsparcia dla producentw zielonej energii, ktry stanowi bdzie wystarczajc zacht inwestycyjn dla budowy nowych jednostek wytwrczych, ze szczeglnym uwzgldnieniem generacji rozproszonej opartej o lokalne zasoby OZE. Podstawow potrzeb i celem uchwalenia ustawy o odnawialnych rdach energii jest wyodrbnienie i usystematyzowanie mechanizmw wsparcia dla energii z OZE zawartych w przepisach ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne. Wedug nowych przepisw wsparcie energii wytworzonej z OZE, ma by zrnicowane w zalenoci od nonika energii odnawialnej, zainstalowanej mocy urzdze generujcych energi oraz daty wczenia do eksploatacji lub modernizacji. Przedstawione zasady maj wesprze rozwj rozproszonych mocy wykorzystujcych odnawialne rda energii, a take zmniejszy koszty dla odbiorcy kocowego. Promocja stosowania energii z OZE stanowi jeden z trwaych i kluczowych priorytetw wyznaczonych w polityce energetycznej UE, a jego realizacja uwzgldnia kryteria zrwnowaonego rozwoju. Osignicie celw dyrektywy 2009/28/WE winno nastpi przy zastosowaniu najbardziej efektywnych sposobw wsparcia promocji stosowania energii z OZE. Promocja rozwoju energii z OZE wymaga dobrze funkcjonujcego rynku wewntrznego energii elektrycznej, tak aby ustanowiony system wsparcia dostarcza producentom energii z OZE zacht inwestycyjnych wystarczajcych do podjcia pozytywnej decyzji dotyczcej budowy nowych mocy wytwrczych. Przyczenie OZE do Sieci Przyczenie instalacji odnawialnego rda energii do sieci elektroenergetycznej przesyowej lub sieci elektroenergetycznej dystrybucyjnej, lub do sieci gazowej dystrybucyjnej odbywa si na zasadach i w trybie okrelonym w rozdziale 1 i 2 dziau II ustawy Prawo energetyczne w odniesieniu do instalacji odnawialnego rda energii sucej do wytwarzania energii elektrycznej, ciepa lub chodu z odnawialnych rde energii i wytwarzania energii elektrycznej, ciepa lub chodu z biogazu rolniczego albo w rozdziale 1 dziau II ustawy Prawo gazowe w odniesieniu do instalacji odnawialnego rda energii sucej do wytwarzania biogazu rolniczego. Zgodnie z zapisami tego rozdziau, przedsibiorstwo energetyczne wykonujce dziaalno gospodarcz w zakresie przesyania lub dystrybucji energii elektrycznej jest obowizane do przyczenia instalacji odnawialnego rda energii do sieci, z zachowaniem pierwszestwa w przyczeniu instalacji odnawialnego rda energii przed instalacj niestanowic instalacji odnawialnego rda energii, jeeli istniej techniczne i ekonomiczne warunki przyczenia do sieci. Przyczanie urzdze lub instalacji do sieci elektroenergetycznych odbywa si na wniosek podmiotu ubiegajcego si o przyczenie, ktry podmiot skada do przedsibiorstwa energetycznego zajmujcego si przesyaniem lub dystrybucj energii elektrycznej, do ktrego sieci ubiega si

racjonalne wykorzystywanie odnawialnych rde energii, uwzgldniajce realizacj dugofalowej polityki rozwoju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej,

wypenienie zobowiza wynikajcych z zawartych

umw midzynarodowych, oraz podnoszenie innowacyjnoci i konkurencyjnoci gospodarki Rzeczypospolitej Polskiej,

ksztatowanie mechanizmw i instrumentw wspierajcych wytwarzanie energii elektrycznej, ciepa lub chodu, lub biogazu rolniczego w instalacjach odnawialnych rde energii,

wypracowanie optymalnego i zrwnowaonego zaopatrzenia odbiorcw kocowych w energi elektryczn, ciepo lub chd, lub w biogaz rolniczy z instalacji odnawialnych rde energii,

tworzenie innowacyjnych rozwiza w zakresie wytwarzania energii elektrycznej, ciepa lub chodu, lub biogazu rolniczego w instalacjach odnawialnych rde energii,

tworzenie nowych miejsc pracy w wyniku przyrostu liczby oddawanych do uytkowania nowych instalacji odnawialnych rde energii,

zapewnienie wykorzystania na cele energetyczne produktw ubocznych i pozostaoci z rolnictwa oraz przemysu wykorzystujcego surowce rolnicze.

16

o przyczenie. W procesie przyczania rozrni mona jego gwne etapy: rozpatrzenie moliwoci przyczenia do sieci; realizacja prac zwizanych z przyczeniem; przyczenie (odbir, testy). Rozpatrzenie moliwoci przyczenia rda do sieci, zgodnie z obowizujcymi regulacjami prawnymi zwizane jest z:

wnioskowane wszystkie przyczenia obiektw bdce w

rnej fazie planistycznej, rwnie w fazie ekspertyz wykonywanych przez inne podmioty, jakie wpyny do OSD i OSP w analizowanym horyzoncie czasowym. Zasadnicz preferencj instalacji OZE wzgldem jednostek zasilanych paliwem kopalnym bdzie regulacja stanowica, e przedsibiorstwo energetyczne wykonujce dziaalno gospodarcz w zakresie przesyania lub dystrybucji energii elektrycznej jest obowizane do zawarcia umowy o przyczenie z podmiotem ubiegajcym si o przyczenie, na zasadzie rwnoprawnego traktowania, z zachowaniem pierwszestwa instalacji odnawialnego rda energii przed instalacjami niestanowicymi instalacji odnawialnych rde energii, jeeli realizacja przyczenia do sieci spenia warunki techniczne i ekonomiczne przyczenia, a dajcy zawarcia umowy akceptuje warunki przyczenia. Kolejn odrbnoci proceduraln dla instalacji OZE jest zapis, e przedsibiorstwo energetyczne zobowizane jest take do okrelenia lub uwzgldnienia w warunkach przyczenia harmonogramu przyczenia uwzgldniajcego harmonogram etapw realizacji rozbudowy sieci oraz zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztw zwizanych z realizacj przyczenia. Jednoczenie w wypadku braku warunkw technicznych przyczenia w terminie proponowanym przez podmiot ubiegajcy si o przyczenie, przedsibiorstwo energetyczne wskazuje planowany termin wykonania niezbdnej rozbudowy lub modernizacji sieci i proponuje najbliszy moliwy termin przyczenia po wykonaniu rozbudowy lub modernizacji sieci, podajc szczegowo uzasadnienie tego terminu. Niezalenie od powyszego, jeeli brak jest warunkw technicznych lub ekonomicznych przyczenia w zakresie caej mocy przyczeniowej objtej wnioskiem o przyczenie, waciwe do przyczenia przedsibiorstwo energetyczne za zgod podmiotu ubiegajcego si o przyczenie moe wyda warunki przyczenia na tak moc, dla jakiej s spenione te warunki. Istotnym odstpstwem od generalnych zasad ustanowionych w ustawie Prawo energetyczne jest, e w wypadku istnienia warunkw technicznych przyczenia jedynie z czasowymi ograniczeniami wytwarzania energii w stanach remontowych lub awaryjnych sieci, przedsibiorstwo energetyczne za zgod podmiotu ubiegajcego si o przyczenie, wydaje warunki przyczenia, przewidujce zastosowanie powyszych ogranicze, okrelajc jednoczenie harmonogram ewentualnych prac sucych ich likwidacji.

1. zoeniem wniosku o okrelenie warunkw przyczenia do sieci przez Zainteresowany podmiot i wniesienie zaliczki;

2. przygotowaniem ekspertyzy wpywu przyczenia badanego rda na Krajow Sie Elektroenergetyczn (KSE);

3. opracowaniem i wydaniem warunkw przyczenia

wraz z projektem umowy o przyczenie lub odmow ich wydania;

4. negocjacj umowy o przyczenie; 5. zawarciem umowy o przyczenie.

System wnioskowy ubiegania si o przyczenie urzdze i instalacji do sieci elektroenergetycznej zakada, e przy rozpatrywaniu danego wniosku o okrelenie warunkw przyczenia, w przygotowywanej ekspertyzie wpywu jego przyczenia na KSE, uwzgldnia si pozytywnie wczeniej rozpatrzone wnioski dla innych rde. Przygotowanie projektu warunkw przyczenia jest poprzedzone wykonaniem ekspertyzy wpywu przyczenia wnioskowanego obiektu na prac systemu elektroenergetycznego w oparciu o zaoenia okrelone przez to przedsibiorstwo uprzednio uzgodnione z waciwym operatorem systemu elektroenergetycznego. Wyniki z opracowanej ekspertyzy stanowi materia pomocniczy dla waciwego operatora do wydania warunkw przyczenia bd odmowy ich wydania, w ktrych jednym z zasadniczych postanowie jest okrelenie zakresu niezbdnych zmian w sieci (przeprowadzenie jej rozbudowy lub modernizacji) wynikajcych z planowanego przyczenia wnioskowanego obiektu do sieci. Zakres rozbudowy w przypadku przyczania do sieci zamknitej w wielu przypadkach moe dotyczy sieci bdcej wasnoci rnych podmiotw i zarzdzan przez rnych operatorw. Obowizki Operatorw Do obowizkw operatorw naley skoordynowane wprowadzenie zmian w sieci wynikajce z wnioskowanego przyczenia. Model sieciowy (systemowy) uywany w toku wykonywania ekspertyzy powinien uwzgldnia wszystkie zmiany jakie planuje si do wprowadzenia do analizowanego obszaru sieci (systemu) w okrelonym horyzoncie czasowym. Ocenie zatem podlegaj:

zmiany, jakie planuje przedsibiorstwo sieciowe zgodnie

ze swoim planem rozwoju sieci opracowanym i uzgodnionym w trybie wynikajcym z prawa energetycznego,

17

ODNAWIALNE RDA ENERGII W PLANOWANIU ENERGETYCZNYM

Rozwj energetyki odnawialnej, szczeglnie tej maoskalowej, stymulowany jest nie tylko przez europejsk polityk energetyczno-klimatyczn, dyrektywy i wdraajce je ustawodawstwo krajowe, ale w skali lokalnej powinien by take wynikiem waciwego podejcia i dziaa samorzdu gminnego, w szczeglnoci planistycznych. Jednym z elementw jest odpowiednio opracowana strategia i zaoenia do gminnego planu zaopatrzenia w energi. Dywersyfikacja i bezpieczestwo energetyczne Kwestia dywersyfikacji dostaw energii w Polsce i powizana z ni sprawa zapewnienia bezpieczestwa energetyvznego, dziki nagonieniu medialnemu, staa si zagadnieniem znanym i akceptowanym przez wikszo naszego spoeczestwa. Dywersyfikacja rde energii na terenie gminy odbywa si moe poprzez projektowanie lokalnych rde energii, w szczeglnoci w oparciu o jej odnawialne rda:

OZE korzyci dla gminy Ustawa Prawo energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 roku uznaa, e do zada wasnych gminy naley planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe na obszarze gminy. Ustawa naoya take na wadze gminne obowizek opracowania projektu zaoe do planu zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe. Powinny w nich zosta rwnie uwzgldnione inwestycje w wykorzystanie odnawialnych rde energii. Inwestycje w OZE mog wpywa korzystnie na rozwj lokalnych spoecznoci. Umoliwiaj bowiem wykorzystanie lokalnych zasobw i tworz nowe miejsca pracy. Zgodnie z europejsk polityk regionaln inwestycje w OZE mog przyczyni si do poprawienia warunkw yciowych w regionach zacofanych gospodarczo, dotknitych upadkiem przemysu, obszarw rolnych i nadbrzenych oraz o niskiej gstoci zaludnienia. W wielu przypadkach jednostki samorzdu terytorialnego mog by beneficjentami funduszy unijnych na energetyk odnawialn, co powinno skania je do aktywnego udziau w inwestycjach na wasnym terenie. Korzyci dla gminy z inwestycji w OZE s wpywy z podatkw od nieruchomoci, od osb prawnych inwestujcych w OZE i majcych siedzib na terenie danej gminy oraz od osb fizycznych majcych miejsce zamieszkania na terenie danej gminy, np. rolnikw wydzierawiajcych swoje nieruchomoci pod elektrownie wiatrowe i uzyskujcych z tego tytuu opodatkowane dochody. Inwestycje w OZE zaliczaj si do przemysu nieuciliwego. Dlatego tereny przeznaczone na inwestycje nie trac walorw uytkowych i turystycznych. Efektem inwestycji w OZE mog te by napyw innego rodzaju inwestycji. Gmina, na ktrej terenie powstaj inwestycje w OZE, uzyskuje wizerunek gminy przyjaznej inwestorom, przychylnej rozwojowi nowych technologii i chronicej rodowisko, a zatem gminy, w ktrej warto inwestowa. Odnawialne rda energii posiadaj te znaczcy potencja w tworzeniu "zielonych miejsc pracy". Sektor odnawialnych rde energii kreuje wicej miejsc pracy ni sektor opierajcy si na rdach nieodnawialnych.

energi soneczn biomas, biogazownie, energi wiatru, energi geotermaln, energi wodn,
Kada gmina dla potrzeb planowania zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe powinna przeanalizowa moliwoci stosowania rnych rde energii dla zaopatrzenia obiektw uytecznoci publicznej a take zasugerowa mieszkacom i przedsibiorcom wybr rnych rde zasilania energetycznego, w tym z odnawialnych rde energii poprzez zastosowanie skutecznych bodcw ekonomicznych. Dla potrzeb planowania zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe na poziomie samorzdu gminnego nie powinno si zapomina o problematyce bezpieczestwa energetycznego. Gmina musi dba o zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczestwa energetycznego swoich mieszkacw. Jednym z elementw uwiadamiania sobie problematyki zwizanej z bezpieczestwem energetycznym jest proces opracowywania projektu zaoe do planu zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe, gdzie naley uzyska od przedsibiorstw dostarczajcych energi na teren gminy wszelkich danych diagnozujcych stan techniczny urzdze wytwrczych oraz moliwoci zaopatrzenia i przesyu rnych rodzajw energii dostarczanych na teren gminy. Umiejtnie przeprowadzona diagnoza stanu w tym zakresie natychmiast pokae gwne zagroenia dla zaopatrzenia gminy w rne noniki energii. Mog one objawia si ju obecnie w postaci:

przerw w zasilaniu, dostawy nonikw energii bez wymaganych parametrw

technicznych i energetycznych,

braku moliwoci zwikszenia dostaw, uzalenienia od jednego dostawcy,

18

 braku ukadw rezerwowego zasilania.

Najkrcej rzecz ujmujc bezpieczestwo energetyczne to gwarancja dostpu odbiorcy do uzyskania zamwionej energii o odpowiednich parametrach technicznych, odpowiedniej cenie i odpowiedniej iloci teraz i w przyszoci. Polska norma PN-80/N-04000 okrela niezawodno w nastpujcy sposb: niezawodno w technice, to: waciwo obiektu charakteryzujc jego zdolno do penienia okrelonych funkcji, w okrelonych warunkach i w okrelonym przedziale czasu. Niezawodno powinna ponadto cechowa si takimi waciwociami, jak:

OZE w planie energetycznym Jednostki samorzdu terytorialnego w oparciu o ustaw prawo energetyczne i w oparciu o ustaw o samorzdzie gminnym sporzdzaj zaoenia do planw zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe a take s odpowiedzialne za realizacj samego zaopatrzenia. Dokument powyszy powinien okrela moliwoci wykorzystania istniejcych nadwyek i lokalnych zasobw paliw i energii, z uwzgldnieniem energii elektrycznej i ciepa wytwarzanych w odnawialnych rdach energii, energii elektrycznej i ciepa uytkowego wytwarzanych w kogeneracji oraz zagospodarowania ciepa odpadowego z instalacji przemysowych. Plan zaopatrzenia powinien zawiera take propozycje dziaa zmierzajcych do zmniejszenia zuycia energii, ograniczenia emisji zanieczyszcze pyowych i gazowych, wdraania nowych technologii, w tym rozwiza z zakresu inteligentnych sieci energetycznych. Jak kady dokument strategiczny plan zaopatrzenia powinien zawiera wizj gospodarki energetycznej gminy za lat kilkanacie, zestaw celw strategicznych rednio i dugookresowych oraz zestaw dziaa/programw realizujcych zaoenia zawarte w celach strategicznych. Plan zaopatrzenia powinien take pokazywa mechanizmy kontroli realizacji poszczeglnych dziaa i wykaz podmiotw odpowiedzialnych za wdroenia dziaa i programw czstkowych. Dla okrelenia moliwoci wykorzystania energii z odnawialnych rde energii, do ktrych zaliczamy: wiatr, soce, ciepo ziemi, biopaliwa, som, drewno, biogaz, naleaoby przeprowadzi inwentaryzacj istniejcych zasobw gminy w tym zakresie. I tak:

trwao, nieuszkadzalno, naprawialno, przechowywalno.

W energetyce mwi si o niezawodnoci zasilania, ktr mierzy si wspczynnikiem stosunku rocznego czasu przerw zasilania do rocznego czasu kalendarzowego. Odpowiedni poziom bezpieczestwa energetycznego mona uzyskiwa dziki:

wprowadzaniu rozproszonych rde energii na poziomie

gminy,

konstruowaniu dwustronnego zasilania w energetyce

zawodowej,

wprowadzaniu awaryjnych rde energii u odbiorcy,

budowanie ukadw grzewczych dwupaliwowych, wyposaaniu instalacji w rozwinity ukad pomiarowy i
zabezpieczajcy (smart metering),

zasoby biogazu wynikaj z pogowia zwierzt hodowlanych, z obecnoci i wielkoci wysypisk mieci i oczyszczalni ciekw.

sytuowaniu rozproszonych rde energii na terenie gminy.

potencja plantacji energetycznych wynika ze statystyk

wykorzystania powierzchni gminy pod poszczeglne rodzaje upraw i skonnoci rolnikw do zaangaowania si w takie uprawy.

moliwoci wykorzystania energii wiatru oceni mona

na podstawie map ukazujcych prdko i moc wiatru oraz oceniajc lokalne warunki terenowe.

ocena potencjau energii sonecznej na obszarze gminy

uzaleniona bdzie od analiz natenia promieniowania sonecznego w przecigu roku oraz analizy parametrw technicznych dachw z uwzgldnieniem kta nachylenia i usytuowania geograficznego na poudnie (odchylenie w granicach 30 40 stopni). Projekt zaoe do planu energetycznego Projekt zaoe do gminnego planu energetycznego powinien zawiera: 1. Ocen stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe, 2. Przedsiwzicia racjonalizujce uytkowanie ciepa,

19

energii elektrycznej i paliw gazowych, 3. Moliwoci wykorzystania istniejcych nadwyek i lokalnych zasobw paliw i energii, z uwzgldnieniem energii elektrycznej i ciepa wytwarzanych w odnawialnych rdach energii, energii elektrycznej i ciepa uytkowego wytwarzanych w kogeneracji oraz zagospodarowania ciepa odpadowego z instalacji przemysowych. 4. Zakres wsppracy z innymi gminami. Projekt zaoe powinien by sporzdzany dla obszaru gminy co najmniej na okres 15 lat i aktualizowany co najmniej raz na trzy lata. Powinien on by zgodny zarwno z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego (lub studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy) jak i z gminnym programem ochrony rodowiska. Ustawa nakada take obowizek na przedsibiorstwa energetyczne zajmujce si przesyaniem lub dystrybucj paliw gazowych lub energii, sporzdzania dla obszaru swojego dziaania planw rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszego zapotrzebowania na paliwa gazowe lub energi, ktre powinny uwzgldnia miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego albo kierunki rozwoju gminy okrelone w studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy. Przedsibiorstwa energetyczne musz udostpni samorzdom gminnym wasne plany rozwojowe w zakresie dotyczcym obszaru gminy. Podstaw do wykonania Projektu zaoe powinny by nastpujce dokumenty: Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego

gminy maj prawo skada wnioski, zastrzeenia i uwagi do projektu zaoe. Nastpnie Rada Gminy uchwala zaoenia do planu zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe, rozpatrujc jednoczenie wnioski, zastrzeenia i uwagi zgoszone w czasie wyoenia projektu zaoe do publicznego wgldu. W przypadku, gdy plany przedsibiorstw energetycznych nie zapewniaj realizacji zaoe, wjt, burmistrz, prezydent miasta opracowuje projekt planu zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe, dla obszaru gminy lub jej czci. Projekt planu opracowywany jest na podstawie uchwalonych przez rad tej gminy zaoe i winien by z nimi zgodny. Przepisy Prawa energetycznego nakadaj na przedsibiorstwa energetyczne, zajmujce si wytwarzaniem energii elektrycznej lub jej obrotem, i rwnoczenie sprzedajce t energi odbiorcom kocowym, obowizek zakupu energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych rdach energii. Wspomniany obowizek nakazuje takim przedsibiorstwom nabywa "energi elektryczn w odnawialnych rdach energii", czyli tzw. zielone certyfikaty i przedstawia je do umorzenia albo uiszczenia opaty zastpczej. Powysze obowizki zostay skonkretyzowane w licznych rozporzdzeniach wykonawczych. Aktualnie, udzia ilociowy sumy energii wynikajcej ze wiadectw pochodzenia, ktre przedsibiorstwo przedstawio do umorzenia, lub uiszczona przez nie opata zastpcza, w cakowitej sprzeday energii odbiorcom kocowym ma wzrasta a do poziomu 15% w roku 2020. Plan zaopatrzenia w energi z uwzgldnieniem OZE W przypadku gdy plany przedsibiorstw energetycznych nie zapewniaj realizacji zaoe przyjtych przez gminy wjt (burmistrz, prezydent miasta) opracowuje projekt planu zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe, dla obszaru gminy lub jej czci. Projekt planu opracowywany jest na podstawie uchwalonych przez rad tej gminy zaoe i winien by z nim zgodny. Projekt planu powinien zawiera: 1) propozycje w zakresie rozwoju i modernizacji poszczeglnych systemw zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe, wraz

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego

gminy (mapy, plany w formie cyfrowej, papierowej).

Programy i plany inwestycyjne gminy. Dane statystyczne, informacje dotyczce gminy m in.:
liczba ludnoci, zasoby mieszkaniowe, wykaz obiektw usug i uytecznoci publicznej (typu szkoy, przedszkola, szpitale itp.), zakady przemysowe i dziaalnoci gospodarczej - sposb ogrzewania.

Istniejce

rda (charakterystyka).

ciepa

na

terenie

gminy

Konsultacje spoeczne i wsppraca z przedsibiorstwami energetycznymi Wan kwesti jest fakt, e projekt zaoe opracowany dla gminy podlega opiniowaniu przez samorzd wojewdzki w zakresie koordynacji wsppracy z innymi gminami oraz w zakresie zgodnoci z polityk energetyczna pastwa. Projekt zaoe podlega take procedurze (podobnie jak przy uchwalaniu planw miejscowych) wyoenia do wgldu publicznego na okres 21 dni z powiadomieniem zainteresowanych obywateli i instytucji w zwyczajowo przyjty sposb. Osoby i instytucje zainteresowane zaopatrzeniem w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe na obszarze

20

z uzasadnieniem ekonomicznym; 2) propozycje w zakresie wykorzystania odnawialnych rde energii i wysokosprawnej kogeneracji; 3) harmonogram realizacji zada; 4) przewidywane koszty realizacji proponowanych przedsiwzi oraz rdo ich finansowania. W celu realizacji planu, gmina moe zawiera umowy z przedsibiorstwami energetycznymi. W przypadku gdy nie jest moliwa realizacja planu na podstawie umw, rada gminy - dla zapewnienia zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe - moe wskaza w drodze uchway t cz planu, z ktr prowadzone na obszarze gminy dziaania musz by zgodne. Zakres prac powinien by rozwinity o zagadnienia zwizane z charakterystyk gminy oraz zaopatrujcych gmin w energi, systemw energetycznych: ciepowniczego, elektroenergetycznego i gazowniczego. W opracowaniu powinny by przedstawione m. in.:

skania rodkw na modernizacj infrastruktury systemw zaopatrzenia mieszkacw gminy w ciepo i inne czynniki energetyczne. Jednym z waniejszych elementw planu zaopatrzenia w energi jest wykonanie poprawnej prognozy w zakresie: zapotrzebowania na energi ciepln elektryczn i paliwa; okrelenia przewidywanych cen energii i ich wzrostu; opracowania programu wdroenia planu. Strategie energetyczne czsto s tworzone jako przymus prawny, poniewa wymagane jest to przy uzyskaniu dotacji. Jednake naley wyranie podkreli, e planowanie energetyczne w gminie jest nie tylko obowizkiem, ale daje realne moliwoci ksztatowania lokalnej polityki energetycznej przez lokalne wadze. Realizacja strategii gminnej wymaga odwagi i naleytego zaangaowania w realizacj planu zapotrzebowania w energi i paliwa w perspektywie krtko i rednio terminowej np. 15 lat. Powinno nastpowa wyrane zwikszenie roli samorzdw w dziaaniach lokalnych zwizanych z okreleniem sposobu wytwarzania energii, tras przesyu i pozyskiwania surowcw energetycznych i wykorzystywania odnawialnych rde energii. Decyzje te powinny by w wyrany sposb powizane z uchwalanymi przez lokalne i regionalne samorzdy planami i programami zaopatrzenia w energi. Procesy regionalnego i lokalnego planowania energetycznego powinny by powizane z budowaniem sieci specjalistw (liderw, zarzdcw i zespow ds. energii) na kadym szczeblu wadz samorzdowych. Do decyzji wadz lokalnych i regionalnych naley pozostawi jak najwicej decyzji dotyczcych energetyki na danym obszarze, w szczeglnoci zwizanych z:

charakterystyka gminy i jej potrzeb energetycznych, charakterystyka istniejcych systemw energetycznych

w gminie i sposobw zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwo gazowe,

prognoza rozwoju potrzeb energetycznych w perspektywie 15 letniej z uwzgldnieniem racjonalizacji zuycia energii,

zakres pokrycia potrzeb przez poszczeglne systemy

energetyczne z zapewnieniem bezpieczestwa energetycznego gminy,

szacunkowa analiza ekonomiczna kosztw ciepa z rnych paliw i na tej podstawie zakres ich stosowania,

kierunki polityki energetycznej gminy.

Niezbdne dane statystyczne i informacje dotyczce stanu aktualnego powinny by okrelone w trybie roboczym z przedsibiorstwami energetycznymi zajmujcymi si przesyaniem lub dystrybucj paliw gazowych i energii (cieplnej i elektrycznej). Plan zaopatrzenia gminy w energi elektryczn ciepo i gaz powinien by dokumentem strategicznym w zakresie prawidowego uytkowania energii oraz dziaa dla pozy-

planowaniem i udzielaniem zezwole, inwestycjami, budownictwem mieszkaniowym i budynkami publicznymi,

owietleniem publicznym.
Szczeglny nacisk naley pooy na nastpujce bardzo istotne zagadnienia gospodarki energetycznej:

zwikszenie efektywnoci energetycznej w budownictwie, MP i transporcie,

wykorzystanie procesw utylizacji odpadw do generowania energii

zwikszanie roli energetyki rozproszonej budowa lokalnych sieci dystrybucyjnych

Dziaania regionalnych i lokalnych struktur samorzdowych i lokalnych instytucji odpowiedzialnych za energetyk (agencje energetyczne) powinny prowadzi do budowy inteligentnych sieci energetycznych smart grid w przedsibiorstwach, gminach i regionach.

21

22