Wydawnictwa Naukowo-Techniczne Warszawa

Eugenia Bender

a cappella [wym. a kapella] - sposb wykonania u t w o r u chralnego bez towarzyszenia instru mentw accelerando [wym. aczelerando] zmiany t e m p a - przyspieszajc; okrelenie

adagio [wym. adadio] - powoli; okrelenie t e m p a ; rwnie nazwa u t w o r u i n s t r u m e n t a l n e g o lub jednej z jego czci utrzy manej w wolnym tempie A-dur - tonacja lub gama durowa z t r z e m a krzyykami (fis, cis, gis)

cis

fis

gis

gama A-dur

aerofony > instrumenty dte

agitato [wym. aditato] wykonawcze

- burzliwie, gwatownie; okrelenie

akcent dynamiczny zob. akcent muzyczny akcent metryczny zob. akcent muzyczny

akcent muzyczny - mocniejsze wydobywanie dwiku; rozr nia si: a k c e n t m e t r y c z n y - n a t u r a l n y akcent przypa dajcy n a mocn cz t a k t u (np. w m e t r u m \ i \ akcentowa n a jest pierwsza wiernuta, w m e t r u m \ akcentowana jest

pierwsza i trzecia wiernuta) oraz a k c e n t d y n a m i c z n y , oznaczany z n a k i e m u m i e s z c z o n y m n a d n u t lub sownie: sf, sfz

akcent muzyczny dynamiczny

akompaniament - to i n s t r u m e n t a l n e towarzyszce gwnej melodii wykonywanej przez glos solowy, chr lub i n s t r u m e n t muzyczny akord - wspbrzmienie kilku (najmniej trzech) dwikw r nej wysokoci; akordem jest np. trjdwik, czterodwik; zob.
te przewrt akordu

akordeon - i n s t r u m e n t z grupy idiofonw dtych, skadajcy si z m i e c h a i klawiatury, n a ktrej p r a w rk gra si melo di, n a t o m i a s t palcami lewej rki n a c i s k a si guziki, suce do w y d o b y w a n i a dwikw basowych albo gotowych akor dw

akustyka - 1. dzia fizyki zajmujcy si zjawiskami zwiza nymi z p o w s t a w a n i e m , r o z c h o d z e n i e m si fal sprystych (m.in. dwikw) 2. potocznie: syszalno dwikw we wn trzach - mwi si wtedy o dobrej lub zej akustyce, n p . sali koncertowej

aleatoryzm - wspczesna t e c h n i k a kompozytorska polegaj ca n a celowo niedokadnym zapisie u t w o r u muzycznego lub jego fragmentw, zakadajca swobod interpretacji kompo zycji w zakresie np. r y t m u , wysokoci dwikw, n a s t p s t w a czci
al fine zob. da capo al fine

alikwoty, tony harmoniczne - tony skadowe dwiku o rnej czstotliwoci, powstajce podczas drga rda dwiku, np. struny; liczba alikwotw decyduje o barwie dwiku alla - jak, n a wzr, w sposb; wyraz wystpujcy w poczeniu z t e r m i n e m dotyczcym sposobu wykonania utworu, np. alla polacca [wym. allapolakka]: na wzr poloneza, alla turca [wym. alla turka]: w stylu tureckim alla breve [wym. alla brewe] - nazwa t a k t u w m e t r u m | , w kt rym podstawow jednostk metryczn jest pnuta; w zapisie n u t o w y m oznaczana symbolem umieszczonym n a pocztku piciolinii

allegretto - do szybko; okrelenie t e m p a allegro - ywo, szybko; okrelenie tempa; rwnie nazwa utworu i n s t r u m e n t a l n e g o lub jednej z jego czci utrzymanej w szyb kim tempie allegro sonatowe, forma sonatowa - pierwsza cz sonaty, utrzy m a n a w tempie allegro; allegro sonatowe skada si z trzech czonw: e k s p o z y c j i , bdcej przedstawieniem dwch za sadniczych, kontrastujcych z sob tematw, p r z e t w o r z e n i a, w k t r y m obydwa t e m a t y s zmieniane i rnorodnie przeksztacane w zakresie melodii, r y t m u , h a r m o n i i itp., oraz

r e p r y z y, bdcej powtrzeniem nieco zmienionych t e m a t w ekspozycji; allegro sonatowe koczy si zazwyczaj kod
allemande [wym. almand] zob. suita

alt - niski glos eski altowiolista, altowiolinista - muzyk grajcy n a altwce altwka - i n s t r u m e n t strunowy smyczkowy, wikszy od skrzy piec, o niszym stroju i mikkiej, gbokiej barwie dwiku

a-moll - tonacja lub gama molowa bez znakw przykluczowych andante - umiarkowanie; okrelenie tempa; rwnie nazwa utworu i n s t r u m e n t a l n e g o lub jednej z jego czci utrzymanej w u m i a r k o w a n y m tempie animato - z oywieniem; okrelenie wykonawcze
aplikatura > palcowanie

10

11

appassionato [wym. apasjonato] nie wykonawcze

a prima vista -> a vista

- namitnie, z pasj; okrele

aranacja - opracowanie u t w o r u muzycznego n a inny ni prze widziano w oryginale i n s t r u m e n t , gos lub zespl wykonaw cw, np. aranacja piosenki napisanej n a glos z fortepianem n a orkiestr i gos solo aria - pie solowa z a k o m p a n i a m e n t e m i n s t r u m e n t a l n y m , sta nowica parti piewan solo w operze, operetce, kantacie, ora torium; aria wystpuje rwnie jako cz suity o c h a r a k t e r z e piewnym arpeggio [wym. arpedio] - sposb wykonania akordu polegaj cy n a szybkim zagraniu kolejnych jego dwikw, od najnisze go do najwyszego; w zapisie nutowym arpeggio oznaczane jest pionowym wykiem umieszczonym przed akordem; szczegl nie czsto arpeggio wykonuje si n a harfie artykulacja - sposb wydobywania i ksztatowania dwikw u t w o r u muzycznego, oznaczany w zapisie nutowym okrele niami artykulacyjnymi, np. staccato, legato As-dur - tonacja lub g a m a durowa z czterema bemolami (b, es, as, des)

as

des

es

as

gama As-dur

assai-bardzo; wyraz wystpujcy w poczeniu z okreleniami dotyczcymi tempa, dynamiki lub sposobu wykonania u t w o r u , np. allegro assai: bardzo szybko a tempo - okrelenie oznaczajce powrt do pierwotnego tem pa u t w o r u

12

atonalno - zasada doboru dwikw w utworze muzycznym polegajca n a b r a k u toniki; dwiki nie tworz zalenoci mi dzy sob i nie s podporzdkowane adnej zasadzie tonalnej; przeciwiestwo tonalnoci a vista, a prima vista [wym. a prima wista] - od pierwszego spoj rzenia; okrelenie sposobu wykonania u t w o r u z n u t bez wcze niejszego przygotowania

bagatela - m i n i a t u r a instrumentalna o pogod nym charakterze, przeznaczona zwykle n a fortepian balet - 1. sztuka t a c a artystycznego 2. utwr muzyczno-sceniczny, ktrego tre wyraona jest t a c e m solowym i zespoo wym wykonywanym n a tle muzyki orkiestrowej; do najsyn niejszych baletw nale m.in.: Dziadek do orzechw, Jezioro abdzie Piotra Czajkowskiego, Kopciuszek Sergiusza Proko fiewa, Pietruszka Igora Strawiskiego, Harnasie Karola Szy manowskiego 3. zesp tancerzy prowadzony przez baletmistrza, reprezentujcy okrelony k i e r u n e k sztuki tanecznej lub instytucj, przy ktrej dziaa baletmistrz - 1. reyser baletu 2. kierownik zespou baleto wego ballada - pierwotnie starofrancuska jednogosowa pie ludo wa, piewana dawniej gwnie przez trubadurw, pniej bal lada rozwina si w d r a m a t y c z n opowie muzyczn, kom p o n o w a n p r z e w a n i e n a gos z f o r t e p i a n e m do t e k s t w poetyckich o t e m a t y c e fantastyczno-baniowej lub ludowej, np. ballady S t a n i s a w a Moniuszki do t e k s t w A d a m a Mic kiewicza; wystpuje rwnie jako samodzielny u t w r i n s t r u mentalny baaajka - ludowy i n s t r u m e n t rosyjski, strunowy szarpany o trjktnym pudle rezonansowym z t r z e m a s t r u n a m i bandura - ludowy i n s t r u m e n t u k r a i s k i , strunowy szarpany o duym pudle rezonansowym z pidziesicioma strunami; su y przede wszystkim do a k o m p a n i a m e n t u

1 4

baaajka

bandura

banjo [wym. bando] - i n s t r u m e n t strunowy szarpany o nie wielkim, okrgym pudle rezonansowym w ksztacie bbenka, majcy pi do dziewiciu s t r u n

barkarola - pie o c h a r a k t e r z e lirycznym piewana przez we neckich gondolierw; w formie stylizowanej jest samodzielnym u t w o r e m i n s t r u m e n t a l n y m o powolnym tempie, j a k n p . barka role n a fortepian Feliksa Mendelssohna-Bartholdy'ego czy Fry deryka Chopina barok - okres w historii muzyki trwajcy od koca XVI w. do poowy XVII w.; w okresie tym rozwija si m u z y k a i n s t r u m e n t a l n a (zwaszcza przeznaczona n a i n s t r u m e n t y klawiszowe:

15

bben wielki bben bbenek baskijski > tamburyn

bis - 1 . jeszcze raz, dwa razy; polecenie powtrzenia okrelone go fragmentu piosenki, np. refrenu, ostatniej zwrotki 2. okrzyk publicznoci zachwyconej wystpem, domagajcej si od wyko nawcy powtrzenia lub wykonania jeszcze jednego u t w o r u b-moll - tonacja lub gama molowa z picioma bemolami (b, es, as, des, ges) bolero - ludowy taniec hiszpaski wykonywany przy akompa niamencie gitary, t a m b u r y n u i kastanietw, czsto poczony ze piewem, okrzykami, k l a s k a n i e m i c h a r a k t e r y s t y c z n y m wytupywaniem r y t m u ; bolero wystpuje te w formie stylizo wanej j a k o u t w r i n s t r u m e n t a l n y (np. Bolero n a orkiestr Maurycego Ravela) bongosy - i n s t r u m e n t perkusyjny pochodzenia kubaskiego z grupy membranofonw; skada si z podwjnych bbenkw podunego ksztatu, w ktre uderza si palcami; bongosy uy wane s gwnie w orkiestrach tanecznych

burdon > dwiki burdonowe

burleska - miniatura instrumentalna o charakterze lekkim i ar tobliwym, bdca samodzielnym u t w o r e m lub czci formy cyklicznej

caa nuta - podstawowa warto rytmiczna dwiku;

zob. nuta, rys. s. 83

cay ton - odlego midzy dwoma dwikami rw n a dwm ptonom, np.: c-d, d-e cantabile [wym. kantabile] - piewnie; okrelenie wykonawcze

cantus firmus [wym. kantus firmus] - piew stay; samodzielna melodia w utworze wielogosowym, zaczerpnita najczciej z chorau gregoriaskiego lub piosenki wieckiej, do ktrej dokomponowano inne gosy, tworzc utwr wielogosowy; taki spo sb pisania utworw by stosowany powszechnie przez kompo zytorw redniowiecza canzona, kancona - pierwotnie pie piewana przez trubadu rw, a od X V I w. krtki wielogosowy u t w r i n s t r u m e n t a l n y lub wokalny z wyranymi m o t y w a m i rytmicznymi i czsto sto sowan imitacj motyww; canzona wpyna n a rozwj fugi
Capriccio [wym. kapriczio] > kaprys

capriccioso nawcze

[wym. kapricziozo]

- kaprynie; okrelenie wyko

cavatina [wym. kawatina] - jedno- lub dwuczciowa pie solowa z akompaniamentem, o prostej budowie, bez powtrze melodii i tekstu, najczciej liryczna, wystpujca w muzyce operowej C D [skrt ang. compact disk] > pyta kompaktowa C-dur - tonacja lub g a m a d u r o w a bez znakw przykluczowych

gama C-dur

19

celesta > czelesta

chodzony - staropolski taniec ludowy, wykonywany parami, powoli suncymi w korowodzie; zwykle po chodzonym nast powa! taniec szybki, zwany g o n i o n y m ; z chodzonego wywo dzi si polonez, a z gonionego m a z u r chora gregoriaski - jednogosowe piewy liturgiczne kocioa rzymskokatolickiego pochodzce ze redniowiecza; nazwa zwi zana jest z papieem Grzegorzem I, ktry nakaza zebra i upo rzdkowa istniejce pieni liturgiczne; chora gregoriaski jest wykonywany po acinie; w redniowieczu by podstaw kom pozycji wielogosowych jako cantus firmus chora protestancki - piewy religijne kocioa protestanckiego wprowadzone przez Marcina L u t r a , wykonywane w jzykach narodowych; melodie chorau protestanckiego wywodziy si m.in. ze pieww kocioa katolickiego, z pieni rnych grup innowiercw, niekiedy rwnie z pieni ludowych; pocztkowo chora protestancki by jednogosowy, pniej rozwin si do formy czterogosowej; melodie chorau protestanckiego wyko rzystywa w wielu utworach J a n Sebastian Bach, np. w k a n t a tach, wariacjach choraowych n a organy
chordofony instrumenty strunowe

choreografia - 1. s z t u k a komponowania tacw i baletw 2. ca o ukadu tacw w widowisku, np. baletowym chr - 1. zesp piewaczy wykonujcy jedno- lub wielogosowe utwory muzyczne a cappella lub z towarzyszeniem i n s t r u m e n tw; istniej m.in. chry mskie, eskie, dziecice; najczciej chr jest czterogosowy, zoony z sopranw, altw, tenorw i ba sw 2. t a cz kocioa, w ktrej znajduj si organy oraz zbie raj si chrzyci (zazwyczaj balkon) cis-moll - tonacja lub gama molowa z czterema krzyykami (fis, cis, gis, dis) c -moll - tonacja lub g a m a molowa z t r z e m a bemolami (b, es, as); zob. rys. s. 22

20

0 -fl

a
E E E

a
$8
V

DC

21

P ^

22

coda -> koda

eon [wym. kon] - z, wraz z; wyraz wystpujcy w poczeniu z okreleniem wykonawczym, np. eon amore: z uczuciem, eon brio: z yciem, z zapaem, eon fuoco [wym. kon fuoko}: z tempe r a m e n t e m , eon moto: z oywieniem concertino [wym. konczertino] - 1. grupa i n s t r u m e n t w solo wych koncertujcych w r a m a c h concerto grosso 2. may kon cert; przewanie jednoczciowy utwr n a i n s t r u m e n t solowy z towarzyszeniem orkiestry concerto grosso [wym. konczerto grosso] - wielki koncert; kilkuczciowy koncert, w ktrym grupa instrumentw solowych, zwana concertino, prowadzi muzyczny dialog z reszt orkie stry, zwan tutti; forma ta powstaa w okresie baroku i wyko rzystywana jest do dzi
courante [wym. kurant] zob. suita

crescendo [wym. kreszendo], cresc. - goniej; wzmacniajc; oznaczenie dynamiki w zapisie nutowym podane sownie albo za pomoc znaku rozszerzajcych si wideek:

crescendo cykl > forma cykliczna cymbaki zob. dzwonki

cymbay - i n s t r u m e n t strunowy o paskim pudle rezonanso wym w ksztacie trapezu, n a ktrym nacignite s metalowe struny, u d e r z a n e podczas gry drewnianymi paeczkami; cym bay czsto s uywane w cygaskich zespoach i n s t r u m e n t a l nych cytra - i n s t r u m e n t strunowy szarpany o paskim pudle rezo nansowym z kilkudziesicioma napitymi s t r u n a m i ; melodi gra si zazwyczaj n a 3-5 s t r u n a c h , pozostae s t r u n y su do a k o m p a n i a m e n t u ; obecnie cytra jest rzadko uywana; zob. rys. s. 24

23

cytra

czelesta

24

czardasz - wgierski taniec ludowy w takcie parzystym, ska dajcy si z dwch czci: powolnej, nastrojowej oraz nastpu jcej po niej czci szybkiej i ywioowej; twrc czardaszy w for mie stylizowanej by Franciszek Liszt czastuszki - ludowe przypiewki rosyjskie, skoczne i wesoe, skadajce si z wielu zwrotek, oparte n a prostej melodii; wy konywane s z a k o m p a n i a m e n t e m akordeonu czelesta, celesta - klawiszowy i n s t r u m e n t z grupy idiofonw, podobny do niewielkiego pianina; nacinicie klawisza urucha mia moteczek, ktry uderza w metalow pytk; w brzmieniu czelesta przypomina dzwonki czterodwik- akord zoony z czterech dwikw, utworzony z trjdwiku przez dodanie do niego dwiku odlegego o ter
cj; zob. te przewrt akordu

czterodwik czynele > talerze

wiernuta - warto rytmiczna dwiku r w n a czwartej cz ci caej nuty; zob. nuta, rys. s. 83

D
/L frT\ dffi

fine- od pocztku do koca; polecenie znajdu jce si przy kocu u t w o r u lub przy zakocze niu jednego z jego fragmentw, nakazujce powtrzenie utwo r u od pocztku do koca D-dur - tonacja lub gama durowa z dwoma krzyykami (fis, cis)

Ttj.r i*

C\

e
e

"
fis

'
g a
h

cis

gama D-dur

decrescendo

[wym. dekreszendo],

decresc,

diminuendo,

dimin.

- ciszajc; oznaczenie dynamiki podane w zapisie n u t o w y m sownie lub za pomoc znaku zwajcych si wideek:

decrescendo

delicato [wym. delikato] - delikatnie, subtelnie; okrelenie wy konawcze Des -dur - tonacja lub gama durowa z picioma bemolami (b, es, as, des, ges)
dimin. -> decrescendo

diminuendo > decrescendo

d-moll - tonacja lub gama molowa z j e d n y m bemolem (b)

26

-V

ho

-a

-o

27

dodane linie > linie dodane

dodekafonia - technika kompozytorska wyksztacona n a poczt ku XX w., traktujca rwnorzdnie wszystkie 12 dwikw mieszczcych si w oktawie, czonych w okrelonym porzd ku w szeregi zwane s e r i a m i dolce [wym. dolez] - sodko, przyjemnie; okrelenie wykonaw cze dominanta - 1. V stopie gamy durowej lub molowej 2. akord zbudowany n a V stopniu, wchodzcy w skad triady h a r m o nicznej, oznaczany liter D; zob. te triada harmoniczna dramat muzyczny - muzyczny u t w r sceniczny, w ktrym tekst odgrywa pierwszoplanow rol, a m u z y k a go dopenia; w dra macie muzycznym - w przeciwiestwie do opery - nie m a arii, recytatyww, scen itp.; m i s t r z e m d r a m a t u muzycznego by Ryszard Wagner dramatico [wym. dramatiko] nawcze - dramatycznie; okrelenie wyko

dudy, koza - ludowy i n s t r u m e n t dty, skadajcy si ze skrza nego worka i podczonych do niego piszczaek z trzcinowymi

28

stroikami; cz piszczaek suy do grania melodii, a cz wydaje dwiki burdonowe; dudy uywane s m.in. we francu skich, szkockich i polskich zespoach ludowych duet - 1. kameralny zesp i n s t r u m e n t a l n y lub wokalny zoo ny z dwch wykonawcw 2. utwr kameralny przeznaczony n a dwa i n s t r u m e n t y lub dwa gosy piewajce z akompaniamen tem i n s t r u m e n t u dumka - nastrojowa pie u k r a i s k a wykonywana zwykle przy akompaniamencie b a n d u r y
dur zob. system dur-moll; gama durowa dur-moll system -> system dur-moll

dynamika - sia brzmienia dwiku; dynamika zaley od siy pobudzenia rda dwiku i liczby dwikw brzmicych jed noczenie; do okrelenia dynamiki stosuje si oznaczenia sow ne (np. piano, forte) lub znaki akcentu muzycznego dyrygent - muzyk kierujcy orkiestr, chrem lub zespoem kameralnym
dyskofon > gramofon cyfrowy

dysonans - wspbrzmienie co najmniej dwch dwikw r nej wysokoci dajce wraenie niezgodnoci, ostroci brzmie nia; przeciwiestwo k o n s o n a n s u dyszkant - wysoki gos chopicy; w muzyce dawnej chopcy piewajcy dyszkantem stanowili najwyszy gos w chrze dzwonki - i n s t r u m e n t perkusyjny zbliony budow do ksylofo nu; dwik wydobywa si uderzajc drewnianymi paeczkami w metalowe pytki; potocznie dzwonki nazywa si c y m b a kami

29

dzwony orkiestrowe - i n s t r u m e n t perkusyjny z grupy idiofo nw uderzanych, skadajcy si z mosinych r u r zawieszonych n a ramie, w ktre uderza si gwk drewnianego motka, ob cignit filcem lub skr; skala dwikw dzwonw orkiestro wych obejmuje zwykle oktaw

dwik a' > dwik wzorcowy dwik centralny -tonika 1. dwik prowadzcy - VII stopie gamy durowej lub molowej, ktry cechuje denie do przejcia n a stopie VIII, lecy o p tonu wyej; np. dwikiem prowadzcym do VIII stopnia gamy C-dur (czyli do dwiku c) jest dwik h dwik wzorcowy, dwik a' - podstawowy dwik stroju mu zycznego, mieszczcy si w oktawie razkrelnej i odpowiadaj cy czstotliwoci drga rda dwiku rwnej 440 Hz

30

dwiki - wszystko co syszymy wok siebie: szmery, piski, woanie, krzyk, gos ludzki i gosy zwierzt, wycie wiatru; sztuk dobierania dwikw i tworzenia z nich artystycznych kon strukcji jest muzyka; n a u k a okrela dwikjako zjawisko aku styczne wywoane przez drgania ciaa sprystego bdcego rdem dwiku, np. struny, membrany; dwik cechuje m.in. wysoko, gono, barwa, czas trwania, a w muzyce te war to rytmiczna dwiki burdonowe, burdon - niskie, dugo brzmice dwiki okrelonej wysokoci, wystpujce zazwyczaj w utworach mu zyki ludowej, wydobywane m.in. przez dudy; dwiki burdono we peni rol a k o m p a n i a m e n t u , n a ktrego tle wystpuje me lodia; wykorzystywane s czsto w utworach organowych

E-dur - tonacja lub gama durowa z czterema krzyykami (fis, cis, gis, dis)

o
e fis gis a h

cis

dis

gama E-dur

ekspozycja zob. allegro sonatowe

elegia - 1. pie aobna 2. krtki u t w r i n s t r u m e n t a l n y o cha r a k t e r z e powanym

elektrofony > instrumenty elektryczne

elementy muzyki - w s z y s t k i e czynniki, k t r e skadaj si n a u t w r muzyczny: melodia, rytm, t e m p o , dynamika, forma i inne emisja gosu - 1. ksztacenie poprawnego wydobywania gosu w piewie 2. wydobywanie gosu w piewie e-moll - tonacja lub gama molowa z jednym krzyykiem (fis)

32

( 5

0
c

CU

E
ro DO

11

33

eroico [wym. eroiko] - bohatersko, triumfalnie; okrelenie wy konawcze Es-dur - tonacja lub gama durowa z t r z e m a bemolami (b, es, as)

MS
*3

o
g

> b c

V 7

es

as

es

gama Es-dur espressivo [wym. espresiwo] - z wyrazem, z ekspresj; okrele nie wykonawcze etiuda - u t w r i n s t r u m e n t a l n y przeznaczony przede wszyst kim do rozwijania biegoci technicznej wykonawcy; pierwszym twrc etiud o formie artystycznej, przeznaczonych do wyko nywania na koncertach, by Fryderyk Chopin

f > forte

fagot - i n s t r u m e n t dty d r e w n i a n y o n i s k i m brzmieniu, skadajcy si z dwch r u r rnej du goci, z ktrych krtsza zakoczona jest u s t n i k i e m o podwj nym stroiku, a liczne otwory boczne zamykane s klapami; jego odmian jest k o n t r a f a g o t , o brzmieniu niszym o oktaw

faktura - t e r m i n muzyczny o wielu znaczeniach, stosowany najczciej w odniesieniu do rodzaju rodkw kompozytorskich oraz sposobw ich uycia w utworze, np. inn faktur odzna czaj si utwory orkiestrowe, a inn chralne; utwory rni si take rodzajami zastosowanych w nich wspbrzmie i pro wadzenia gosw, skd wynika podzia na dwa rodzaje faktur: homofoniczn i polifoniczn falset - wysoki gos mski, przekraczajcy normaln skal go su tenora, zbliony w brzmieniu do gosu eskiego fanfara - k r t k a melodia g r a n a n a trbce jako sygna rozpocz cia jakiego wydarzenia, np. uroczystoci wojskowej, polowa nia fantazja - u t w r i n s t r u m e n t a l n y o charakterze improwizacji, bdcy zestawieniem rnych znanych melodii operowych, lu dowych lub popularnych, niekiedy nawizujcy do dzie innych kompozytorw, jak np. Fryderyka Chopina Fantazja na tematy polskie czy Franciszka Liszta Fantazja na temat B-A-C-H

35

F-dur - tonacja lub gama durowa z jednym bemolem (6)

V
Ctrs

o
f g a b c

*>

> 0

gama F-dur

fermata, korona - znak pisma nutowego umieszczany nad n u t lub pauz, przeduajcy dowolnie czas t r w a n i a dwiku lub pauzy r>

fermata rT> fortissimo

filharmonia - 1. instytucja zajmujca si organizowaniem kon certw 2. gmach, w ktrym odbywaj si koncerty fina - kocowa cz wieczca wikszy utwr kilkuczciowy, np. symfoni, oper fisharmonia, harmonium - i n s t r u m e n t dty klawiszowy z grupy idiofonw, przypominajcy k s z t a t e m niewysokie p i a n i n o ,

36

brzmieniem - organy; dwik powstaje przez nacinicie kla wisza otwierajcego dostp powietrza do stroikw; fisharmo nia najczciej suy do a k o m p a n i a m e n t u przy wykonywaniu pieni fis-moll - tonacja lub gama molowa z t r z e m a krzyykami (fis, cis, gis); zob. rys. s. 38 flaolet - dwik zbliony do brzmienia fletu, wydobywany z nie ktrych i n s t r u m e n t w strunowych przez lekkie przycinicie drgajcej s t r u n y palcem w okrelonym miejscu flet poprzeczny - i n s t r u m e n t dty drewniany o ksztacie r u r k i posiadajcej otwory boczne z klapkami i dodatkowy boczny otwr do zadcia; podczas gry i n s t r u m e n t t r z y m a n y jest po przecznie; we wspczesnej orkiestrze u y w a n e s flety po przeczne wykonane z metali szlachetnych; istniej dwa pod stawowe rodzaje fletu poprzecznego: f l e t w i e l k i (dugoci ponad 70 cm) i f l e t m a y zwany te p i k o 1 o, rnice si m.in. strojem muzycznym

r^^^p^^g^trw^

t^Tii

flet prosty - jeden z najstarszych i n s t r u m e n t w dtych drew nianych wywodzcy si od fujarki; flet prosty m a ksztat r u r k i z bocznymi otworami zatykanymi podczas gry palcami; flet moe by wykonany rwnie z koci soniowej lub tworzywa; obecnie jest uywany gwnie do nauki gry w szkole podstawo wej oraz, niekiedy, przy wykonaniach muzyki dawnej
CSt

r -

flet wielki zob. flet poprzeczny

fletnia Pana - i n s t r u m e n t dty drewniany znany j u w staro ytnoci, skadajcy si z piszczaek rnej dugoci zwizanych

37

o E

38

z sob; i n s t r u m e n t ten w dawnej Polsce nazywano m u l t a n kami

f-moll - tonacja lub gama molowa z czterema bemolami (b, es, as, des); zob. rys. s. 40
folklor muzyczny muzyka ludowa

forma cykliczna, cykl - u t w r muzyczny skadajcy si z kilku czci powizanych z sob tematycznie, ale kontrastujcych w zakresie melodii, tempa, rytmu, dynamiki; form cykliczn jest np. sonata, suita, koncert forma dwuczciowa - utwr muzyczny skadajcy si z dwch kontrastujcych z sob czci forma muzyczna - konstrukcja utworu muzycznego, n a ktr skadaj si wszystkie elementy muzyki ujte w pewien sche m a t i wspdziaajce z sob; forma muzyczna moe by wo kalna, instrumentalna, cykliczna, jednoczciowa, wieloczciowa itd.
forma sonatowa > allegro sonatowe

forma trzyczciowa - u t w r muzyczny skadajcy si z trzech czci: cz ostatnia jest powtrzeniem czci pierwszej, nato miast rodkowa kontrastuje z nimi pod wzgldem tonacji i te m a t u ; form trzyczciow jest np. koncert forte, f- gono; oznaczenie dynamiki fortepian - i n s t r u m e n t s t r u n o w y klawiszowy z wielkim po ziomym p u d e m r e z o n a n s o w y m i k l a w i a t u r skadajc si zazwyczaj z 88 klawiszy; nacinicie k l a w i s z a u r u c h a m i a

39

bo

Tr#r

40

dwigni, powodujc u d e r z e n i e m o t e c z k a w s t r u n i po w s t a n i e dwiku; pod p u d e m znajduj si dwa peday, z kt rych p r a w y suy do p r z e d u a n i a dwiku, lewy do tumie nia go; p r o t o t y p e m f o r t e p i a n u by klawikord; za twrc for t e p i a n u u w a a si Wocha B a r t o l o m e a Cristoforiego yjce go w XVIII w. fortissimo, ff- bardzo gono; oznaczenie dynamiki
fosa orkiestrowa, kana dla orkiestry - miejsce w sali operowej

(czasem w teatrze) przeznaczone dla orkiestry, znajdujce si w zagbieniu poniej sceny fraza - element budowy u t w o r u zawierajcy zamknit myl muzyczn, skadajcy si z dwu lub wicej motyww; frazy tworz zdanie muzyczne; w n u t a c h fraza zaznaczona jest u kiem frazowym frazowanie - w y o d r b n i e n i e fraz w zapisie (kompozytora) i w w y k o n a n i u u t w o r u muzycznego polegajce m.in. n a odpo wiedniej artykulacji, dynamice, a k c e n t o w a n i u dwikw

fuga [w. - ucieczka] - wielogosowy u t w r i n s t r u m e n t a l n y lub wokalny zbudowany n a zasadzie imitacji; temat, przeprowa dzony w jednym gosie, jest przejmowany przez gosy nastp ne, powtarzajce go po kolei w formie odpowiedzi; nazwa utworu ilustruje gonitw gosw; fuga jest najwaniejsz form mu zyczn polifonii; do najbardziej znanych nale fugi J a n a Se bastiana Bacha fujarka - ludowy instrument dty drewniany w formie piszczaki z bocznymi otworami; uywany dawniej przez pasterzy

gagliarda [wym. galiarda] zob. suita galop - d a w n y t a

niec dworski taczony w szybkim, skocznym tempie, bdcy zazwy czaj ostatni czci kadryla

>

gama dorycka zob. gama molowa gama durowa, gama majorowa - sze

Z!

ca c o

U ra o S
T3

reg omiu dwikw uporzdkowa nych wedug wysokoci i u k a d u odlegoci cao- i ptonowych, roz poczynajcy si od jednego spord 12 d w i k w m i e s z c z c y c h si w oktawie i zbudowany tak jak gama C-dur; kolejne dwiki gamy okrelane s stopniami od I do V I I I , przy czym V I I I stopie jest pow trzeniem stopnia I (toniki) o ok taw wyej; stopie I (tonika) na daje gamie durowej nazw, pisa n wielk liter, n p . g a m a C-dur, D-dur
gama eolska zob. gama molowa gama harmoniczna zob. gama molo wa gama majorowa > gama durowa gama molowa, gama minorowa -

szereg omiu dwikw uporzdko wanych wedug wysokoci i uka-

43

44

45

du odlegoci cao-, p- i ptoratonowych, rozpoczynajcy si od jednego spord 12 dwikw mieszczcych si w oktawie i zbudowany t a k j a k gama a-moll; kolejne dwiki gamy okre lane s stopniami od I do V I I I , przy czym V I I I stopie jest powtrzeniem stopnia I (toniki) o oktaw wyej; stopie I (tonika) nadaje gamie molowej nazw, pisan ma liter, np. gama a-moll, f-moll; gama molowa m a rne odmiany, z ktrych naj waniejszymi s: g a m a m o l o w a n a t u r a l n a ( z w a n a t e g a m e o l s k ) , g a m a h a r m o n i c z n a oraz g a m a m e l o d y c z n a (zwanate g a m d o r y c k )
gawot zob. suita

C-dur - tonacja lub gama durowa z jednym krzyykiem (fis)

-GHS
"y
0

O 11 a h o c
gama G-dur A

fis

generabas > basso

continuo

gle - dawny ludowy i n s t r u m e n t smyczkowy (albo szarpany) majcy dwie s t r u n y gliki podhalaskie - gralski i n s t r u m e n t o czterech s t r u n a c h , nazywany w gwarze podhalaskiej zbcokami, uywany do X I X w.; obecnie zastpiy go skrzypce
gigue [wym. ig] zob. suita

gis-moll - tonacja lub gama molowa z picioma krzyykami (fis, cis, gis, dis, ais) gitara, gitara klasyczna - i n s t r u m e n t strunowy szarpany o pa skim pudle rezonansowym z szecioma lub siedmioma stru nami, szarpanymi palcami lub plektronem; popularn odmia n jest g i t a r a a k u s t y c z n a o wikszym pudle rezonan sowym; w gitarach klasycznych stosuje si s t r u n y nylonowe, a w akustycznych - metalowe

46

gitara klasyczna

gitara elektryczna - gitara wyposaona w elektryczne urzdze nie wzmacniajce dwik i zmieniajce jego barw; uywana przede wszystkim w zespoach grajcych muzyk rozrywkow
gitara klasyczna > gitara

glissando, gliss. - szybkie, pynne przejcie po kolejnych dwi kach; glissando uzyskuje si w rny sposb w zalenoci od i n s t r u m e n t u , np. n a fortepianie szybko przesuwa si palcem po biaych klawiszach gos - 1. w piewie: n a t u r a l n y i n s t r u m e n t , ktrym dysponuje czowiek (struny gosowe w k r t a n i ) ; gosy dziel si n a mskie (tenor, bas, baryton), eskie (sopran, mezzosopran, alt, kontralt), chopice (dyszkant) 2. w utworach wykonywanych zespo owo: partia i n s t r u m e n t a l n a lub wokalna, wykonywana przez jednego m u z y k a lub grup muzykw grajcych n a takich sa mych i n s t r u m e n t a c h lub piewajcych t y m samym gosem; w p a r t y t u r z e kady gos zapisany jest n a osobnej piciolinii 3. j e d n a z melodii u t w o r u wielogosowego, n p . fugi 4. rejestr w organach, fisharmonii i innych i n s t r u m e n t a c h g-moll - tonacja lub gama molowa z dwoma bemolami (b, es); zob. rys. s. 48

47

cc

C P

E c

W )

48

gong - i n s t r u m e n t perkusyjny z grupy idiofonw uderzanych, o nieokrelonej wysokoci brzmienia; jest to gruba, okrga tar cza, wykonana z brzu lub mosidzu i zawieszona n a ramie; gong jest i n s t r u m e n t e m orkiestrowym; odmian gongu jest t a m - t a m , ktry wydaje dwik o silniejszym brzmieniu

goniony zob. chodzony

gramofon - urzdzenie do odtwarzania dwiku zapisanego n a pycie gramofonowej

gramofon cyfrowy, odtwarzacz C D , dyskofon - u r z d z e n i e su

ce do odtwarzania dwiku zapisanego cyfrowo n a pycie kompaktowej grave [wym. grawe] - ciko; okrelenie wykonawcze grazioso [wym. gracjozo] - z gracj, wdzicznie; okrelenie wy konawcze gryf - cz i n s t r u m e n t u strunowego w postaci drewnianej li stwy, n a d ktr przebiegaj struny; n a gryfie niektrych in strumentw, n p . gitary, umieszczone s, zazwyczaj metalowe, poprzeczki z w a n e p r o g a m i , wyznaczajce miejsca, w kt rych naley palcami dociska s t r u n y do gryfu dla uzyskania czystych dwikw rnej wysokoci

49

grzechotka - narzdzie dwikowe uywane jako i n s t r u m e n t perkusyjny z grupy idiofonw uderzanych; na kocu trzymada zamocowana jest drewniana r a m k a , w ktrej znajduje si

kko zbate i oparta o to kko drewniana deszczuka; pod czas o b r a c a n i a kka deseczka s t u k a o jego zby, wydajc dwik; grzechotka jest i n s t r u m e n t e m ludowym znanym w Eu ropie i Azji

habanera - ludowy taniec kubasko-hiszpaski w do szybkim tempie, wykonywa ny z towarzyszeniem rnych i n s t r u m e n t w perkusyjnych, np. kastanietw; synna h a b a n e r a w formie sty lizowanej wystpuje w operze Georgesa Bizeta Carmen harfa - i n s t r u m e n t strunowy szarpany zbudowany z trjktnej r a m y z rozpitymi na niej pionowo czterdziestoma szecioma s t r u n a m i ; za pomoc siedmiu pedaw mona przestraja stru ny o p tonu bd o cay ton w gr, co umoliwia gr we wszyst kich tonacjach; typow technik gry jest arpeggio; rzadko wy stpuje jako i n s t r u m e n t solowy, zazwyczaj uywana jest w wiel kiej orkiestrze symfonicznej

51

harmonia - 1. j e d e n z gwnych e l e m e n t w dziea muzycz nego, wyraajcy si w s p b r z m i e n i a m i dwikw 2. n a u k a o budowie akordw, sposobie ich czenia i ich wzajemnych zwizkach harmonijka ustna - i n s t r u m e n t dty o ksztacie maego prosto ktnego pudeka ze stroikami, wprawianymi w drgania przez wdmuchiwanie w nie powietrza lub wciganie powietrza usta mi; potocznie n a z y w a n a o r g a n k a m i ; u y w a n a jest w m u zyce popularnej

harmonium > fisharmonia

H -dur - tonacja lub gama durowa z picioma krzyykami (fis, cis, gis, dis, ais) hejna - melodia g r a n a na trbce pocztkowo jako pobudka o wschodzie soca, a w pniejszych czasach g r a n a w okrelo nych porach dnia n a wieach kociow i ratuszy; najsynniej szy polski hejna rozbrzmiewajcy z wiey kocioa Mariackie go w Krakowie pochodzi ze redniowiecza helikon - i n s t r u m e n t dty blaszany bdcy odmian tuby; uy wany gwnie w orkiestrach dtych

52

p -

u
E
z E

P
0

-a

-g

P^
0 -9 0 -

53

hi-fi [wym. haj-fi; skrt ang. high fidelity - wysoka wierno] - wierne odtwarzanie dwikw za pomoc urzdze elektro akustycznych wysokiej jakoci h-moll - tonacja lub gama molowa z dwoma krzyykami (fis, cis); zob. rys. s. 53 homofonia - rodzaj faktury utworw wielogosowych, w kt rych tylko jeden gos, przewanie najwyszy, prowadzi samo dzieln melodi, pozostae gosy tworz jego a k o m p a n i a m e n t humoreska - m i n i a t u r a i n s t r u m e n t a l n a o lekkim i artobliwym charakterze; do najbardziej znanych nale humoreski n a for tepian Roberta S c h u m a n n a i Antoniego Dvofka hymn - uroczysta pie wiecka lub religijna, np. polska pie redniowieczna Bogurodzica hymn pastwowy - uroczysta pie patriotyczna u z n a w a n a za symbol danego pastwa, np. polski Mazurek Dbrowskiego, francuska Marsylianka

idiofony - i n s t r u m e n t y perkusyjne samobrzmice, w ktrych rdem dwiku jest drgajce ciao spryste, inne ni struna czy m e m b r a n a ; idiofony dziel si n a dte (np. fisharmonia) i ude rzane (np. gong) imitacja - naladowanie; technika kompozytorska stosowana w utworach wielogosowych, polegajca n a powtarzaniu przez inne gosy, z pewnym opnieniem, fragmentu melodii poja wiajcego si w jednym gosie; imitacja wystpuje m.in. w ka nonie i fudze improwizacja - spontaniczne tworzenie u t w o r u muzycznego poczone z jego jednoczesnym wykonaniem instrumentacja, orkiestracja - opracowanie utworu muzycznego na zesp instrumentalny (kameralny lub orkiestrowy), polega jce n a odpowiednim doborze instrumentw i okreleniu sposo bu gry n a nich; utwory w wersji orkiestrowej niejednokrotnie zdobyway wiksz popularno ni ich wersja oryginalna, np. Obrazki z wystawy Modesta Musorgskiego, w pierwotnej wersji na fortepian, zyskay saw w instrumentacji Maurycego Ravela instrumenty dte, aerofony - i n s t r u m e n t y muzyczne, w ktrych rdem dwiku jest drgajce powietrze wdmuchiwane lub wtaczane do w n t r z a i n s t r u m e n t u ; i n s t r u m e n t y dte dziel si na: drewniane (np. obj), blaszane (np. puzon) oraz klawi szowe (np. organy)
instrumenty elektryczne, elektrofony - i n s t r u m e n t y muzyczne,

w ktrych drgania elektryczne p r z e t w a r z a n e s przez zesp urzdze elektrycznych i elektronicznych, a nastpnie, jako wzmocniona fala akustyczna, emitowane przez goniki (np. s y n t e z a t o r ) , oraz t a k i e i n s t r u m e n t y m u z y c z n e , w ktrych dwik jest tylko wzmacniany (np. gitara elektryczna)

55

instrumenty klawiszowe zob. instrumenty strunowe

instrumenty ludowe - i n s t r u m e n t y m u z y c z n e u y w a n e w ze spoach ludowych; posiadaj bardzo dug tradycj, czstokro dusz ni i n s t r u m e n t y wchodzce w skad orkiestry symfo nicznej instrumenty muzyczne - przyrzdy suce do wydobywania dwiku o rnym brzmieniu, dzielce si w zalenoci od ro dzaju rda dwiku na: dte, strunowe, perkusyjne, elektrycz ne; prawdopodobnie najstarszymi i n s t r u m e n t a m i muzyczny mi byy i n s t r u m e n t y perkusyjne
instrumenty perkusyjne, p e r k u s j a - i n s t r u m e n t y muzyczne, z kt

rych dwik wydobywa si przez uderzanie, pocieranie lub po trzsanie; dziel si w zalenoci od rodzaju rda dwiku na: membranofony (np. bben, werbel) i idiofony (np. gong, talerze); i n s t r u m e n t y perkusyjne mona podzieli n a instru menty o okrelonej wysokoci brzmienia (np. dzwonki, ksylo fon, koty) i i n s t r u m e n t y o nieokrelonej wysokoci brzmienia (np. grzechotka, kastaniety, gong)
instrumenty strunowe, chordofony - i n s t r u m e n t y m u z y c z n e ,

w ktrych rdem dwiku jest n a p i t a s t r u n a p o b u d z a n a do drga w rny sposb: pociganiem smyczka, szarpaniem, ude rzaniem moteczka uruchamianego dwigni klawiszow, ude rzaniem paeczk; dziel si na: i n s t r u m e n t y smycz k o w e (np. skrzypce), i n s t r u m e n t y s z a r p a n e (np. har fa, gitara), i n s t r u m e n t y k l a w i s z o w e (np. fortepian) oraz i n s t r u m e n t y u d e r z a n e (np. cymbay) intermezzo [wym. intermecco] - 1. krtki u t w r i n s t r u m e n t a l ny wykonywany w przerwie midzy a k t a m i albo scenami ope ry 2. samodzielny utwr przeznaczony zwykle n a fortepian interwa muzyczny - odlego midzy dwoma dwikami mie rzona liczb ptonw; zasadniczo rozrnia si nastpujce interway: p r y m a - 0 ptonw, s e k u n d a m a l a - 1 pton, s e k u n d a wielka - 2 ptony, t e r c j a maa - 3 ptony, t e r c j a wielka - 4 ptony, k w a r t a czysta - 5 ptonw, k w i n t a czysta - 7 ptonw, s e k s t a m a a - 8 ptonw, s e k s t a

56

0
<

*4l'* ^ttl?

57

wielka - 9 ptonw, s e p t y m a m a a - 10 ptonw, s e p t y m a wielka - 11 ptonw, o k t a w a czysta - 12 ptonw; z wyjtkiem prymy wszystkie interway mog by zwikszone albo zmniejszone przez dodanie krzyyka lub bemola intonacja - 1. wydobycie dwiku o okrelonej wysokoci; mo n a mwi o czystej, chwiejnej lub faszywej intonacji, okrela jc w t e n sposb stopie dokadnoci wydobycia d w i k u (zwaszcza w piewie lub grze n a i n s t r u m e n t a c h smyczkowych) 2. podawanie przez jedn osob pierwszego tonu rozpoczynaj cego piew zespoowy, czyli intonowanie piewu intrada - krtki utwr i n s t r u m e n t a l n y o charakterze marszo wym grany n a rozpoczcie jakiej uroczystoci, np. balu, zawo dw, turnieju, festiwalu inwencja - krtki utwr i n s t r u m e n t a l n y polifoniczny, dwu- lub trzygosowy, czsto z zastosowaniem imitacji, przeznaczony zwykle n a fortepian; wielk popularno zdobyy inwencje n a fortepian J a n a Sebastiana Bacha

jednostka metryczna - warto rytmiczna dwiku, przyjta za jednostk podziau t a k t u ; w oznaczeniu m e t r u m warto jed nostki metrycznej wskazuje dolna cyfra, np. w m e t r u m \ jed nostk metryczn jest wiernuta, w \ - semka itd.

kadencja - nastpstwo akordw nadajce fragmentowi utworu c h a r a k t e r zakocze nia; najczciej stosowana jest k a d e n c j a d o s k o n a a , skadajca si z akordw dominanty i toniki oraz k a d e n c j a w i e l k a d o s k o n a a, zoona z subdominanty, dominanty i toniki; zob. te triada harmoniczna kadryl - francuski taniec dworski wywodzcy si z kontredansa, peen elegancji; taczony w tempie u m i a r k o w a n y m , zako czony szybkim, skocznym galopem; popularny w XIX w.
kameralna muzyka > muzyka kameralna

kamerton - przyrzd sucy do ustalania stroju i n s t r u m e n t w i podawania dwikw, np. w chrze; k a m e r t o n m a ksztat metalowych wideek, ktre po uderzeniu wydaj dwik wzor cowy (a')

1 I

kamerton stroikowy - k a m e r t o n w postaci maej metalowej rur ki lub kilku r u r e k ze stroikiem, z ktrych przez zadcie wydo bywa si dwiki
kana dla orkiestry > fosa orkiestrowa

59

ludowych; dziki duym moliwociom technicznym jest take i n s t r u m e n t e m solowym

klawesyn, klawicymba - i n s t r u m e n t s t r u n o w y s z a r p a n y za opatrzony w dwa m a n u a y (klawiatury) i peday, zmieniajce barw dwiku; klawesyn przypomina ksztatem niewielki for t e p i a n ; k r t k o t r w a y , o s t r y dwik powstaje przez s z a r p nicie s t r u n y pirkiem, w p r a w i o n y m w ruch przy nacini ciu klawisza; rozkwit muzyki klawesynowej przypada n a okres baroku

klawiatura - zbir klawiszy biaych i czarnych, uszeregowanych oktawami i naciskanych palcami (klawiatura rczna), np. ka-

62

w i a t u r a fortepianu; i n s t r u m e n t e m posiadajcym rwnie kla wiatur naciskan stopami (klawiatura nona czyli peda) s organy; niektre i n s t r u m e n t y muzyczne maj kilka klawiatur, ktre nazywa si wwczas m a n u a a m i
klawicymba > klawesyn

klawikord - i n s t r u m e n t strunowy klawiszowy w ksztacie nie wielkiej przenonej skrzynki; dwik powstaje przez uderze nie w s t r u n metalowej pytki, uruchomionej naciniciem kla wisza

klawisz - rodzaj dwigni, ktrej nacinicie wprawia w ruch mechanizm powodujcy drgania rda dwiku, np. dwignia uruchamiajca m o t e c z k i uderzajce s t r u n y fortepianu, pirko szarpice s t r u n y klawesynu, dwignia otwierajca i za mykajca dostp powietrza do piszczaek organw lub do stro ikw akordeonu; w i n s t r u m e n t a c h elektrycznych klawisze su do wytwarzania impulsw elektrycznych klucz - znak pisma nutowego umieszczany n a pocztku pi ciolinii, okrelajcy wysoko dwikw zapisanych n a tej pi ciolinii; podstawowe rodzaje kluczy to: klucz wiolinowy i klucz basowy, oprcz nich u y w a n y jest klucz tenorowy (dla wy-

63

szych dwikw wiolonczeli, fagotu i puzonu) i klucz altowy (dla altwki) klucz basowy - klucz dla dwikw niskich i i n s t r u m e n t w niskobrzmicych, zwany te k l u c z e m F , umieszczany na czwar tej linii piciolinii

m
klucz basowy

klucz wiolinowy - klucz dla dwikw wyszych, zwany te k l u c z e m G, gdy opisuje drug lini piciolinii (dwik g)

klucz wiolinowy

kobza - ludowy i n s t r u m e n t strunowy szarpany o wypukym pudle rezonansowym i zagitym gryfie, posiadajcy kilka do

64

kilkunastu s t r u n ; popularny w r u m u s k i c h i ukraiskich ze spoach ludowych (nie naley myli go z dudami) kocio, timpano - i n s t r u m e n t perkusyjny z grupy membranofo nw o okrelonej wysokoci dwiku, regulowanej napiciem membrany; kocio wyposaony jest w peday suce do przestrajania go podczas gry; w orkiestrze symfonicznej perkusista gra co najmniej n a dwch kotach o rnym stroju

koda, coda - kocowy fragment utworu muzycznego lub jednej z jego czci nawizujcy zazwyczaj do t e m a t u gwnego; koda wystpuje m.in. w allegrze sonatowym, fudze koldy - pieni religijne, przewanie pochodzenia ludowego, piewane w okresie wit Boego Narodzenia; charakteryzuj si rnorodnoci form i nastrojw (mazurki, polonezy, hym ny, marsze) koloratura - upikszanie piewu polegajce n a ozdabianiu me lodii t r u d n y m i figurami wokalnymi, wymagajcymi od wyko nawcy wielkich umiejtnoci technicznych; koloratur wyko nuje gos sopranowy, nazywany s o p r a n e m k o l o r a t u r o w y m ; koloratura rozwina si gwnie n a podstawie stylu bel canto koatka - ludowe narzdzie dwikowe uywane jako instru m e n t perkusyjny; jest to deseczka osadzona poziomo n a trzy-

65

madle zakoczonym ruchomym moteczkiem, ktry przy po trzsaniu i n s t r u m e n t e m uderza w deseczk

koysanka - p i e l u d o w a o p y n n e j , nastrojowej melodii i r y t m i c z n y m a k o m p a n i a m e n c i e przypominajcym koysa nie; p o p u l a r n a w wielu krajach jako piosenka piewana dzie ciom do snu; k o m p o n o w a n a rwnie j a k o m i n i a t u r a i n s t r u mentalna kompozytor - a u t o r utworu muzycznego, czyli k o m p o z y c j i koncert - 1. cykliczna forma muzyczna wyksztacona z concerto grosso, zazwyczaj trzyczciowa (Allegro, Adagio, Allegro presto), przeznaczona n a jeden lub kilka i n s t r u m e n t w solo wych z towarzyszeniem orkiestry 2. wykonanie przed publicz noci jednego lub kilku utworw muzycznych koncertmistrz - pierwszy i n s t r u m e n t a l i s t a w orkiestrze symfo nicznej przewodzcy danej grupie instrumentw, wykonujcy niekiedy partie solowe; koncertmistrzem jest pierwszy skrzy pek, pierwszy wiolonczelista i pierwszy altowiolista konsonans - wspbrzmienie co najmniej dwch dwikw r nej wysokoci dajce wraenie zgodnoci; przeciwiestwo dy sonansu kontrabas - najwikszy i n s t r u m e n t strunowy smyczkowy o naj n i s z y m b r z m i e n i u ; najczciej u y w a n y j e s t k o n t r a b a s czterostrunowy, n a k t r y m gra si uywajc smyczka bd

66

te szarpic s t r u n y palcami (pizzicato); k o n t r a b a s r z a d k o wystpuje j a k o i n s t r u m e n t solowy, n i e z b d n y j e s t j e d n a k w orkiestrze symfonicznej; p o p u l a r n y rwnie w zespoach jazzowych

kontrafagot zob. fagot

kontralt - najniszy gos eski, czsto wykorzystywany do pie wania rl modziecw w operze kontrapunkt - sztuka prowadzenia gosu w utworze wielogoso wym, polegajca n a rwnolegym prowadzeniu dwch lub wi cej samodzielnych melodii przez wykonujce j gosy z zacho waniem harmonijnego brzmienia; stosowany jest przede wszyst kim w fudze i innych utworach wielogosowych kontredans - dawny taniec dworski pochodzenia francuskiego; z k o n t r e d a n s a wyksztaci si kadryl

67

kornet - i n s t r u m e n t dty blaszany, nieco mniejszy od trbki, zaopatrzony w trzy wentyle; rzadko uywany

korona >fermata koza -> dudy

kozak - ludowy taniec u k r a i s k i taczony w bardzo szybkim tempie przy akompaniamencie b a n d u r y lub baaajki; charak teryzuje si akrobatycznymi figurami, np. wysokimi podsko kami, przysiadami krakowiak - narodowy taniec polski pochodzcy z regionu kra kowskiego, bardzo ywy, w m e t r u m \ z charakterystycznym przesuniciem akcentu na sab cz t a k t u (synkopa) kropka przy nucie - znak pisma nutowego umieszczany tu za nut, przeduajcy czas t r w a n i a dwiku o poow wartoci tej n u t y

J.= J + ^
kropka przy nucie

J.=J+J

krzyyk - znak chromatyczny umieszczany przy kluczu lub przed nut, oznaczajcy podwyszenie dwiku o p tonu; na zw krzyyka i dwiku podwyszonego przez krzyyk two rzy si, dodajc do nazw literowych dwikw sylab -is, np: c - cis, d - dis, e - eis

krzyyk

68

ksylofon - i n s t r u m e n t perkusyjny z grupy idiofonw uderza nych, o okrelonej wysokoci brzmienia; skada si z kilku rz dw drewnianych pytek rnej wielkoci o rnej wysokoci dwiku; pytki ponawlekane n a sznur uoone s n a somia nych wakach; n a ksylofonie gra si, uderzajc w pytki dwie m a paeczkami o ksztacie yeczek; obecnie wchodzi w skad orkiestry symfonicznej

kujawiak - narodowy taniec polski pochodzcy z rejonu Kujaw, w m e t r u m \ , o wolnym tempie i piewnej, lirycznej melodii, przeplatany przypiewkami; nazw t a c a zanotowano po raz pierwszy w 1827 roku kuplet - 1. zwrotka popularnej piosenki o powtarzajcej si melodii i zmieniajcym si, artobliwym tekcie 2. cz ronda wystpujca midzy refrenami
kwarta zob. interwa muzyczny

kwartet - 1. kameralny zesp i n s t r u m e n t a l n y zoony z czte rech wykonawcw 2. u t w r kameralny przeznaczony n a cztery i n s t r u m e n t y (np. k w a r t e t smyczkowy) lub cztery gosy pie wajce z a k o m p a n i a m e n t e m i n s t r u m e n t u ; synne k w a r t e t y skomponowali m.in. Jzef Haydn, Wolfgang Amadeusz Mozart, Franciszek Schubert, Klaudiusz Debussy, Karol Szymanowski, Grayna Bacewicz

69

kwinta zob. interwa muzyczny

kwintet - 1. kameralny zesp i n s t r u m e n t a l n y zoony z piciu wykonawcw 2. utwr kameralny przeznaczony na pi instru mentw (np. kwintet smyczkowy) lub pi gosw piewajcych z akompaniamentem instrumentu

lacrimoso [wym. lakrimozo] - bolenie, pacz liwie; okrelenie wykonawcze largo - bardzo wolno; okrelenie t e m p a legato - okrelenie sposobu artykulacji polegajce n a zagraniu kolejnych dwikw w sposb cigy bez oddzielania ich od sie bie; w n u t a c h oznaczone sownie lub lukiem leggero [wym. ledero] - lekko, wdzicznie; okrelenie wyko nawcze lento - wolno; okrelenie t e m p a libretto [w. - ksieczka] - peny tekst literacki opery, operetki, baletu, oratorium, pisany niekiedy przez samego kompozytora; do znanych polskich librecistw naleeli m.in. Wojciech Bogu sawski (np. libretto do przedstawienia Cud mniemany czyli Krakowiacy i grale), Wodzimierz Wolski (Halka, Hrabina)
ligatura zob. uk

linie dodane - krtkie poziome linie suce do zapisu nutowe go dwikw nie mieszczcych si na piciolinii; linie dodane

o
TT

linie dodane dolne

>

linie dodane grne

71

g r n e umieszczone s nad piciolini, linie dodane d o l n e - pod piciolini lira - starogrecki i n s t r u m e n t strunowy szarpany, ktrego pu dem rezonansowym bya wia skorupa, obcignita skr, z dwoma rogami wou umocowanymi po obu stronach skorupy i poczonych jarzmem; midzy skorup a jarzmem napite byo od piciu do siedmiu s t r u n jednakowej dugoci

lira

lutnia

lutnia - i n s t r u m e n t strunowy szarpany o owalnym pudle rezo nansowym rnej wielkoci i szerokiej szyjce zagitej do tyu; lutnia m a od szeciu do szesnastu s t r u n , czsto podwjnych; od dwch wiekw lutni nie uywano z powodu trudnoci przy strojeniu; obecnie znowu jest ceniona jako i n s t r u m e n t solowy w zespoach muzyki dawnej

72

lutnik - rzemielnik zajmujcy si budow instrumentw smycz kowych (skrzypiec, wiolonczeli) i niektrych i n s t r u m e n t w szarpanych (gitary, mandoliny); pierwotnie lutnik trudni si budow lutni

o rnym pooeniu n a piciolinii, oznaczajI ca, e naley wykona je w sposb cigy - le gato 2. linia czca dwie n u t y o tym samym pooeniu n a pi ciolinii, oznaczajca, e naley przeduy warto pierwszej nuty o warto drugiej; niekiedy zamiast nazwy uk uywa si terminu 1 i g a t u r a

tuk 2.

uk frazowy - linia poprowadzona nad piciolini, wyznaczaj ca podzia u t w o r u muzycznego na frazy

madryga - wielogosowy utwr wokalny lub instrumentalny o tematyce wieckiej, najczciej miosnej; madryga powsta w redniowieczu i przetrwa do pocztkw XVIII w.; jednym z najwikszych kompozytorw madrygaw by Claudio Monteverdi, tworzcy n a przeomie r e n e s a n s u i baroku maestoso [wym. maestozo] - uroczycie, majestatycznie; okre lenie wykonawcze maestro, mistrz - honorowy tytu synnych kompozytorw, za suonych pedagogw muzycznych, wielkich dyrygentw magnetofon - urzdzenie suce do zapisywania i odtwarzania dwikw zapisanych n a tamie magnetycznej mandolina - i n s t r u m e n t strunowy szarpany o owalnym pudle rezonansowym zaopatrzonym w osiem s t r u n ; mandolina uzna w a n a jest za woski i n s t r u m e n t narodowy

manua - klawiatura rczna i n s t r u m e n t u muzycznego, jeli in s t r u m e n t m a ich kilka, j a k organy, klawesyn marakasy - poudniowoamerykaski i n s t r u m e n t perkusyjny podobny do grzechotki, wykonany z tykwy, upiny orzecha lub

75

z gliny, wypenionej k a m y k a m i , paciorkami albo wyschni tymi nasionami i osadzonej na trzonku; przy potrzsaniu ma rakasy wydaj szeleszczcy dwik

marcato [wym. markato] - zaznaczajc, akcentujc; okrelenie wykonawcze marimba - afrykaski i n s t r u m e n t perkusyjny z grupy idiofo nw uderzanych, bdcy odmian ksylofonu z drewnianymi rezonatorami, n a ktrym gra jednoczenie kilka osb; w Euro pie przyj si w udoskonalonej formie jako m a r i m b a f o n

marsz - u t w r i n s t r u m e n t a l n y lub w o k a l n o - i n s t r u m e n t a l n y w tempie u m i a r k o w a n y m , dostosowanym do k r o k u , w me t r u m \; wystpuje zarwno jako samodzielny utwr, j a k i cz

76

suity, opery i in.; c h a r a k t e r m a r s z a zaley od jego przezna czenia, n p . m a r s z wojskowy, weselny, triumfalny, aobny; a u t o r e m znanego Marsza weselnego jest Feliks Mendelssohn-Bartholdy mazur - narodowy taniec polski, pochodzcy z Mazowsza, spo pularyzowany w X V I I I w.; szybki i ywioowy, w m e t r u m J , ze z m i e n n y m a k c e n t e m przypadajcym n a drug lub trzeci wiernut; m a z u r wystpuje rwnie w stylizowanej formie (np. kompozycje Stanisawa Moniuszki, Karola Kurpiskiego, H e n r y k a Wieniawskiego) mazurek - krtki u t w r i n s t r u m e n t a l n y powstay n a podsta wie motyww polskich tacw ludowych, przede wszystkim m a z u r a i oberka; mistrzem mazurkw by Fryderyk Chopin melizmat - ozdobna figura melodyczna w piewie wykonywana n a jednej sylabie, obejmujca od kilku do kilkunastu dwi kw; bogata w melizmaty jest np. muzyka indyjska melodia - nastpstwo dwikw rnej wysokoci uporzdko wanych pod wzgldem harmonii, rytmu, t e m p a i formy, stano wice pewn cao; melodia jest podstawowym elementem muzyki melodramat - utwr literacki o treci sentymentalnej wykony wany z podkadem muzycznym, popularny w X V I I I w. zwasz cza we Francji melodyka - zesp cech melodii charakterystycznych dla dane go stylu, danej epoki, grupy kompozytorw lub poszczeglnych utworw, np. melodyka o r n a m e n t a l n a , melodyka barokowa, melodyka utworw Fryderyka Chopina membrana - w i n s t r u m e n t a c h muzycznych: sprysta napita bona lub skra drgajca pod wpywem uderzenia membranofony - i n s t r u m e n t y perkusyjne, w ktrych rdem d w i k u j e s t m e m b r a n a ; m e m b r a n o f o n y mog w y d a w a dwik o okrelonej wysokoci (np. kocio) lub nieokrelonej (np. bbny)
menuet zob. suita

77

metalofony - i n s t r u m e n t y perkusyjne o okrelonej wysokoci dwiku, skadajce si z metalowych pytek uderzanych pa eczkami (np. dzwonki) lub moteczkami uruchamianymi dwi gni po naciniciu klawisza (np. czelesta) metronom, taktomierz - urzdzenie dziaajce n a zasadzie wa hada zegarowego, suce do okrelania t e m p a utworu, skon struowane n a pocztku XIX w. w Niemczech przez J.N. Maelzla; obecnie s uywane rwnie m e t r o n o m y elektroniczne

metrum - miara; czynnik okrelajcy przebieg utworu w czasie i rozkad akcentw w takcie; okrelenie m e t r u m umieszczane jest n a pocztku piciolinii w postaci oznaczenia cyfrowego, w ktrym dolna cyfra jest jednostk metryczn, a grna podaje liczb tych jednostek przypadajcych n a jeden takt, np. \ ozna cza, e podstawow wartoci t a k t u jest wiernuta, a na t a k t przypadaj dwie wiernuty; zob. te akcent muzyczny mezzoforte [wym. meccoforte], mf-niezbyt dynamiki mezzopiano [wym. meccopiano], oznaczenie dynamiki mezzosopran [wym. meccosopran] dzy sopranem a altem
mf> mezzoforte

gono; oznaczenie

mp - u m i a r k o w a n i e cicho;

- gos eski poredni mi

miniatura instrumentalna - krtki u t w r instrumentalny, np. bagatela, n o k t u r n , kaprys

78

minezingerzy - redniowieczni niemieccy poeci dworscy, twr cy pieni, gwnie miosnych, wykonywanych do wtru wioli i harfy
missa > msza mistrz -> maestro moteczek zob. klawisz

moderato - u m i a r k o w a n i e ; okrelenie t e m p a ; t e r m i n moe wystpowa w poczeniu z drugim okreleniem, n p . allegro moderato - umiarkowanie szybko modulacja - 1. przejcie w utworze muzycznym z jednej tonacji do innej 2. w piewie: zmiana cech dwiku: barwy, wysokoci, intensywnoci brzmienia
moll zob. system dur-moll; gama molowa

m o / f o - bardzo; okrelenie uzupeniajce oznaczenie t e m p a al bo dynamiki, np. allegro molto - bardzo szybko, adagio molto - bardzo wolno monodia - piew jednogosowy z towarzyszeniem i n s t r u m e n t u , uprawiany od redniowiecza; typowym przykadem monodii jest recytatyw w operze mormorando- mruczc; okrelenie wykonawcze; oznacza piew z zamknitymi u s t a m i motet - j e d n a z najstarszych form wielogosowej muzyki reli gijnej, sigajca czasw redniowiecza, bdca jedn z najwa niejszych form w okresie r e n e s a n s u i stosowana do X I X w.; motet jest przeznaczony przede wszystkim n a zesp wokalny bd wokalno-instrumentalny motyw - najmniejszy element w budowie melodii, skadajcy si z kilku dwikw, tworzcych wyrniajc si cao; dwa lub wicej motyww tworz fraz
mp > mezzopiano

msza, missa - utwr wokalno-instrumentalny zaliczany do naj starszych form muzyki religijnej; skada si z szeciu czci:

79

Kyrie (Panie), Gloria (Chwaa), Credo (Wierz), Sanctus (wi ty), Benedictus (Bogosawiony), Agnus Dei (Baranek Boy); msze komponowali: J a n Sebastian Bach, Wolfgang Amadeusz Mozart, Ludwik van Beethoven i in.
multanki zob. fletnia Pana

musical [wym. miuzikal] - muzyczne przedstawienie scenicz ne, bdce wspczesn odmian operetki, zwykle dwuaktowe, skadajce si z partii piewanych solo i zespoowo oraz taca; tematy musicalu czsto b r a n e s z ycia codziennego, a niekie dy z dzie literackich; pierwsze musicale powstay w USA n a pocztku XX w.; synne musicale skomponowa m.in. George Gershwin; w latach pidziesitych ogromn popularno zy skay musicale Frederica Loewego My Fair Lady i Leonarda Bernsteina West Side Story muzyka - 1. j e d n a ze sztuk piknych; tworzywem muzyki s dwiki ukadane wedug okrelonych regu w cao artystycz n, czyli u t w r m u z y c z n y , wykonywany przez gos ludz ki i/lub n a i n s t r u m e n t a c h muzycznych 2. potocznie: melodia; brzmienie muzyka absolutna - muzyka i n s t r u m e n t a l n a bez tekstu (np. li terackiego, religijnego) i bez k o m e n t a r z a sownego (tzw. pro gramu); przykadem muzyki absolutnej s symfonie Wolfgan ga Amadeusza Mozarta, kwartety Jzefa Haydna; przeciwie stwem muzyki absolutnej jest m u z y k a programowa muzyka filmowa - muzyka komponowana do konkretnego fil mu, stanowica to i uzupenienie toczcej si akcji; m u z y k a filmowa nie stanowi jednolitej, cigej kompozycji, lecz skada si z fragmentw wokalnych i i n s t r u m e n t a l n y c h ; zob. te mu
zyka programowa muzyka ilustracyjna zob. muzyka programowa

muzyka instrumentalna - muzyka przeznaczona do wykonania przez jeden i n s t r u m e n t lub zesp i n s t r u m e n t w muzycznych, np. sonata fortepianowa, koncert n a skrzypce i orkiestr

80

muzyka kameralna - m u z y k a wokalna i i n s t r u m e n t a l n a prze znaczona do wykonania przez niewielki zesp muzykw (od dwch do kilkunastu wykonawcw) zazwyczaj bez dyrygenta; przykadem utworw kameralnych jest trio, k w a r t e t muzyka komputerowa - muzyka i n s t r u m e n t a l n a tworzona za pomoc specjalnych programw komputerowych muzyka kocielna - muzyka wokalna i i n s t r u m e n t a l n a , odpo wiednia do wykonywania podczas mszy, naboestw i rnych uroczystoci religijnych, np. chora, psalm, msza
muzyka ludowa, folklor muzyczny - ludowa twrczo muzycz

na, n a og anonimowa, obejmujca pieni, tace i utwory wy konywane n a i n s t r u m e n t a c h ludowych; muzyka ludowa jest odrbna dla kadego kraju i regionu, np. gralska muzyka lu dowa, szkocka muzyka ludowa; najsynniejszym zbieraczem utworw polskiej muzyki ludowej by kompozytor i etnograf Oskar Kolberg muzyka programowa - m u z y k a i n s t r u m e n t a l n a nawizujca do treci literackich bd ideowych, dzie sztuki, wydarze histo rycznych itp., np. poemat symfoniczny; odmian muzyki pro gramowej jest m u z y k a i l u s t r a c y j n a odzwierciedlajca np. zjawiska przyrody, k o n k r e t n e sytuacje, a obecnie to przede wszystkim muzyka filmowa muzyka symfoniczna - m u z y k a przeznaczona do wykonania przez orkiestr symfoniczn muzyka wokalna - muzyka przeznaczona do wykonania przez piewakw solo lub zespoowo z towarzyszeniem i n s t r u m e n tw lub bez a k o m p a n i a m e n t u muzykologia - n a u k a o muzyce obejmujca szereg dziedzin wie dzy, m.in.: teori muzyki, histori muzyki, akustyk przestrzen n, psychologi twrczoci muzycznej, etnologi muzyczn

nastpnik zob. okres muzyczny nazwy literowe dwikw - n a z w y kolejnych

siedmiu dwikw szeregu podstawowego, b dce literami alfabetu, powtarzajce si w kadej oktawie: c, d, e, f, g, a, h; od nazw literowych dwikw tworzy si nazwy krzyykw i bemoli; kadej nazwie literowej dwiku odpowia da nazwa solmizacyjna
nazwy solmizacyjne dwikw, solmizacja - sylabowe nazwy sied

miu dwikw szeregu podstawowego, odpowiadajce nazwom literowym dwikw; s to kolejno: do, re, mi, fa, sol, la, si neoromantyzm - okres w historii muzyki obejmujcy drug poow XIX i pocztek XX wieku, bdcy kontynuacj idei ro m a n t y z m u ; n a okres ten przypada powstanie nowej formy mu zycznej - p o e m a t u symfonicznego - za ktrego twrc u w a a si F r a n c i s z k a Liszta; oprcz kompozytorw r o m a n t y z m u , kontynuujcych sw twrczo, w okresie tym tworzyli m.in.: J a n B r a h m s , Piotr Czajkowski, Antoni Dvorak, Edward Grieg, G u s t a w Mahler, Ryszard S t r a u s s , w Polsce - H e n r y k Wie niawski neumy- znaki pisma nutowego uywane w redniowieczu, gw nie do zapisu chorau gregoriaskiego nokturn - m i n i a t u r a i n s t r u m e n t a l n a , najczciej fortepianowa, o charakterze nastrojowym i wyranie zaznaczonej melodii, popularna w XIX w.; n o k t u r n y komponowali m.in. Fryderyk Chopin i Franciszek Liszt
notacja muzyczna > pismo nutowe

nuta - z n a k graficzny sucy do zapisu u t w o r u muzycznego; pooenie n u t y n a piciolinii okrela wysoko dwiku, a jej k s z t a t wskazuje w a r t o r y t m i c z n tego dwiku; s k a d a

82

83

si z gwki (zaczernionej lub pustej), zwykle te z pionowej laski, do ktrej moe by jeszcze doczona chorgiewka (jed n a lub kilka) lub poziome kreski (belki) czce grupy n u t o tej samej wartoci rytmicznej; zob. te wartoci rytmiczne
dwikw j

oberek, obertas - narodowy taniec polski, o bar dzo szybkim tempie, w m e t r u m | lub \ , z cha rakterystycznym czterotaktowym wstpem; nazwa wywodzi si od podstawowej figury t a c a - obrotw obj - i n s t r u m e n t dty drewniany o ksztacie lekko stokowa tej r u r y z otworami bocznymi, przykrytymi ruchomymi klap kami, i podwjnym stroikiem; b a r w a dwiku jest ciepa, za mglona, tote n a oboju czsto wykonywane s liryczne, piew ne melodie; wchodzi w skad orkiestry symfonicznej

odrodzenie > renesans odtwarzacz C D > gramofon cyfrowy

okaryna - ludowy i n s t r u m e n t dty o ksztacie gruszki, wyko n a n y z gliny lub porcelany, posiadajcy osiem bocznych otwo rw do zatykania palcami i jeden do dmuchania; brzmienie okaryny zblione jest do fletu

okres muzyczny - czstka budowy utworu muzycznego, stano wica zamknit cao i zoona z dwch dopeniajcych si cztero- lub omiotaktowych z d a m u z y c z n y c h ; zdanie

85

pierwsze, ktre zawiera pewien a d u n e k emocjonalny, nazywa si p o p r z e d n i k i e m , a zdanie drugie, rozadowujce napicie - n a s t p n i k i e m ; okres m u z y c z n y j e s t zazwyczaj z a k o c z o n y kadencj
okrelenia w y k o n a w c z e wskazwki

CZTEROKRELNA
"i

TRZYKRELNA DWUKRELNA RAZKRELNA

C >

sowne w zapisie nutowym informujce 0 sposobie wykonania caego utworu mu zycznego lub jego fragmentu, np. animato, mormorando oktawa - podstawowy interwa muzycz ny skadajcy si z 12 ptonw, wyst pujcy midzy I a VIII stopniem skali d u r o w e j i molowej; dla r o z r n i a n i a dwikw kolejnych oktaw przyjto (li czc od oktawy najniszej n a klawiatu rze fortepianowej) nazwy oraz oznacze nia dwikw takie jak na r y s u n k u
op. > opus

<n
< ^

<*>

eu * > <o
<M

~P
C M

C:
O

< N F
Vcst

CS

<U
CNI

J' o
V.

33
u

opera - muzyczne przedstawienie sce niczne wokalno-instrumentalne, ktre go bohaterowie piewaj swoje partie solo 1 zespoowo; opera dzieli si n a akty, sce ny i obrazy, za n a jej pocztku wystpu je u w e r t u r a ; ze wzgldu n a tre libret ta, do ktrego zostaa s k o m p o n o w a n a muzyka, rozrnia si dwa podstawowe rodzaje opery: opera seria (powana) i opera buffa (komiczna); opera powsta a w XVI w. we Woszech i jest gatunkiem muzycznym popularnym do dzisiaj; ope ry pisali m.in. Wolfgang Amadeusz Mo zart, Gioacchino Rossini, Giuseppe Ver di, Giacomo Puccini; twrc polskiej ope ry narodowej jest Stanisaw Moniuszko

'K

SUBKONTRA

arn
<OH UH UJII
Q

86

CDEFGAH CDEFGAH cdefgah

KONTRA

WIELKA

operetka - muzyczne przedstawienie sceniczne o charakterze rozrywkowym, skadajce si z partii wokalnych z fragmenta mi mwionymi oraz scen baletowych; najsynniejszymi twr cami operetek s J a k u b Offenbach i J a n S t r a u s s (syn) opus, op. - dzieo; okrelenie wystpujce w poczeniu z nu merem kolejnego utworu lub zbioru utworw, nadawanym przez kompozytora; np. 12 etiud op.10. Fryderyka Chopina; t e r m i n opus jest rodzaju nijakiego, np. opus dziesite oratorium - u t w r wokalno-instrumentalny z udziaem pie wakw solistw, chru i orkiestry, zazwyczaj o tematyce religij nej; pierwsze oratoria powstay w XVI w.; o r a t o r i u m stanowi rodzaj opery, ale bez akcji dramatycznej, dekoracji i charakte ryzacji wykonawcw; mistrzem tej formy by J e r z y Fryderyk Haendel (synne oratorium Mesjasz)
organki 2 0 6 . harmonijka ustna

organy - najwikszy i n s t r u m e n t dty klawiszowy skadajcy si ze zbioru piszczaek, mechanizmu gry, kilku manuaw i kla wiatury nonej (pedau); dwik wydobywa si przez nacini cie klawisza otwierajcego dostp powietrza do piszczaki; o bar wie dwiku decyduje wybr rejestru (gosu), przy czym reje strw moe by nawet kilkadziesit; obecnie zamiast rcznie uruchamianego miecha toczcego powietrze do piszczaek, sto suje si w organach napd elektryczny; organy s i n s t r u m e n t e m wkomponowanym od wiekw we wntrze kocioa, a od niedawna rwnie niektrych sal koncertowych; w Polsce naj bardziej znane organy znajduj si w Oliwie i Kamieniu Po morskim orkiestra - wieloosobowy zesp i n s t r u m e n t a l n y kierowany przez dyrygenta orkiestra kameralna - niewielka orkiestra (zwykle kilkunasto osobowa) o zmniejszonej, w s t o s u n k u do orkiestry symfonicz nej, obsadzie poszczeglnych grup i n s t r u m e n t w orkiestra symfoniczna - wielka orkiestra zoona zazwyczaj z kil kudziesiciu wykonawcw zgrupowanych wedug i n s t r u m e n tw na: 1) i n s t r u m e n t y smyczkowe - skrzypce I i II, altwki,

87

wiolonczele, kontrabasy; 2) i n s t r u m e n t y dte drewniane - fle ty, oboje, roek angielski, klarnety, fagoty; 3) i n s t r u m e n t y dte blaszane - rogi, trbki, puzony, tuba; 4) i n s t r u m e n t y perkusyj ne - koty, werbel, wielki bben, talerze, gong, dzwony, triangel, ksylofon, wibrafon; ponadto w skad orkiestry mog wcho dzi harfy, fortepian, czelesta, organy i dodatkowe i n s t r u m e n ty perkusyjne
orkiestracja >instrumentacja

ostinato - m o t y w m e l o d y c z n o - r y t m i c z n y powtarzajcy si w utworze wielogosowym, najczciej w gosie basowym - zwa ny wwczas bas so ostinato ozdobniki - dodatkowe dwiki ozdabiajce melodi, oznacza n e z n a k a m i umieszczanymi n a d n u t a m i lub obok nich, np. p r z e d n u t k a , tryl oznaczenia dynamiki - wskazwki sowne lub znaki w zapisie nutowym wskazujce n a zmian dynamiki w przebiegu utwo ru muzycznego, np. forte, crescendo

semka - warto rytmiczna dwiku, rwna smej czci caej nuty; zob. nuta, rys. s. 83

p > piano

palcowanie, aplikatura - oznaczenie n u t n u m e r a mi palcw, k t r y m i najlepiej zagra d a n y dwik u t w o r u parafraza - swobodna przerbka znanego utworu lub t e m a t u muzycznego, czsto o charakterze wirtuozowskim partytura - zapis nutowy utworu muzycznego wykonywanego przez zesp muzykw, np. orkiestr; partie poszczeglnych i n s t r u m e n t w lub gosw chru s zestawione pionowo n a pi cioliniach; p a r t y t u r posuguje si dyrygent w kierowaniu or kiestr lub chrem pasa - przejcie; rodzaj ozdobnej figury polegajcej na wyko naniu akordu, rozoonego n a poszczeglne dwiki, w d lub w gr przez kilka oktaw pasja - u t w r w o k a l n o - i n s t r u m e n t a l n y oparty n a t e k s t a c h Ewangelii, opowiadajcych o mce i mierci Chrystusa, wyko nywany zazwyczaj w tygodniu poprzedzajcym Wielkanoc; do najsynniejszych nale pasje J a n a Sebastiana Bacha, m.in. Pasja wedug w. Mateusza, Pasja wedug w. Jana pastoraka - 1. polska pie pasterska zwizana z Boym Naro dzeniem, najczciej o skocznej melodii, wykonywana z towa rzyszeniem i n s t r u m e n t w ludowych 2. muzyczne widowisko sceniczne opowiadajce o narodzinach Chrystusa pauza - znak pisma nutowego oznaczajcy przerw w przebie gu melodii; poszczeglne pauzy maj swoje odpowiedniki w war tociach rytmicznych dwikw
pavana [wym. pawana] zob. suita

peda - 1. dwignia naciskana stop, wystpujca w niektrych i n s t r u m e n t a c h muzycznych; peda suy do rnych celw, np.

90

zmiany barwy dwiku (fortepian), przedu ania b r z m i e n i a dwiku (fortepian), przestrajania s t r u n (harfa) 2. k l a w i a t u r a nona w organach
pentatonika > skala piciostopniowa perkusja -> instrumenty perkusyjne

pianino - i n s t r u m e n t strunowy klawiszowy 0 pudle rezonansowym ustawionym pionowo; stanowi odmian fortepianu przeznaczon do u y t k u domowego; zob. rys. s. 92 pianissimo, pp- bardzo cicho; oznaczenie dy namiki piano, p- cicho; oznaczenie dynamiki pie - u t w r wokalny z t e k s t e m przezna czony do wykonywania solo lub chralnie, z a k o m p a n i a m e n t e m lub bez; szczeglny roz wj pieni przypada n a okres r o m a n t y z m u 1 zwizany jest z nazwiskami kompozytorw austriackich i niemieckich, m.in. Franciszka Schuberta, Roberta Schumanna, J a n a Brahm sa, a w Polsce - Stanisawa Moniuszki piciolinia - pi rwnolegych poziomych li nii, liczonych od dou, sucych do zapisu utworu muzycznego za pomoc n u t i innych znakw pisma nutowego, umieszczanych n a tych liniach i midzy liniami; n a pocztku pi ciolinii jest zawsze umieszczony klucz, ozna czenie m e t r u m oraz, jeli to potrzebne, znaki
c h r o m a t y c z n e ; zob. te linie dodane pikolo zob. flet poprzeczny

piosenka - krtki utwr wokalny o charakte rze rozrywkowym i prostej budowie, skada jcy si zazwyczaj z kilku zwrotek przeplata nych refrenem

91

pianino pirko zob. plektron pismo nutowe, notacja muzyczna - zbir znakw sucych do

zapisu utworu muzycznego; znakami pisma nutowego s m.in.: piciolinia, klucze, nuty, pauzy, znaki chromatyczne, oznacze nie metrum; liczba znakw pisma nutowego wci powiksza si w zwizku z rozwojem nowych technik kompozytorskich piszczaka - gwna cz i n s t r u m e n t w dtych w postaci wy dronego walca lub stoka, w ktrym powstaje dwik wywo any drganiami supa powietrza; zmian wysokoci dwiku uzyskuje si przez zmian dugoci drgajcego supa powietrza lub zmian cinienia w piszczace pizzicato [wym. piccikato] - sposb wydobywania dwikw w i n s t r u m e n t a c h smyczkowych polegajcy n a szarpaniu s t r u n palcami playback [wym. plejbek] - metoda realizacji filmu dwikowe go lub p r o g r a m u telewizyjnego, polegajca n a wykonywaniu zdj filmowych zgodnie z n a g r a n y m wczeniej podkadem dwikowym

92

plektron - maa pytka, zwykle trjktna, wykonana z drewna, tworzywa sztucznego albo z metalu, suca do szarpania s t r u n niektrych i n s t r u m e n t w strunowych, np. gitary; nazywana te p i r k i e m lub, potocznie, kostk pyta kompaktowa, CD - krek o rednicy 12 cm i lustrzanej powierzchni, z j e d n o s t r o n n y m zapisem dwiku w postaci mi kroskopijnych zagbie (tzw. pitw); dwik odczytywany jest za pomoc wizki promieni laserowych; jeden z najnowocze niejszych nonikw dwiku, stosowany mniej wicej od po cztku lat osiemdziesitych ubiegego stulecia poco a poco [wym. poko a poko] - stopniowo; okrelenie wyst pujce w poczeniu z oznaczeniami tempa, dynamiki i sposo bu wykonania, np. poco a poco rallentando: stopniowo zwal niajc poemat symfoniczny - jednoczciowy utwr i n s t r u m e n t a l n y o swobodnej budowie, przeznaczony n a orkiestr, wyraajcy pewne treci pozamuzyczne, np. literackie; g a t u n e k ten rozwi n si w XIX w.; poematy symfoniczne pisali m.in. Franciszek Liszt, Ryszard Strauss, Mieczysaw Karowicz polifonia - rodzaj faktury utworw wielogosowych, polegajcy na rwnoczesnym prowadzeniu kilku gosw, z ktrych kady stanowi samodzieln melodi; faktur polifoniczn maj m.in. motet, fuga, kanon polka - ludowy taniec czeski o szybkim tempie, w m e t r u m \; w drugiej poowie XIX w. polka staa si najmodniejszym ta cem europejskim; jedn z odmian polki jest polka-mazurka, w ktrej do figur polki stosuje si r y t m m a z u r a polonez - polski taniec narodowy wywodzcy si z folkloru, spopularyzowany w XVIII w ; polonez jest tacem uroczystym w m e t r u m \ , taczonym p a r a m i suncymi powoli w korowo dzie; wystpuje rwnie jako samodzielny utwr i n s t r u m e n talny; polonezy komponowa Fryderyk Chopin, a take inni polscy kompozytorzy, np. Micha Kleofas Ogiski, Karol Kur piski, Stanisaw Moniuszko, H e n r y k Wieniawski; czsto po lonezem rozpoczyna si bale; zob. te chodzony

93

poprzednik zob. okres muzyczny

portato - okrelenie sposobu artykulacji, polegajce n a zagra niu kolejnych dwikw oddzielnie; w n u t a c h oznaczone sow nie lub poziomymi kreskami nad n u t a m i

J
portato zob. nuta, rys. s. 83

pnuta - warto rytmiczna dwiku rwna poowie caej nuty; pton - najmniejsza odlego midzy dwoma dwikami bez porednio z sob ssiadujcymi, np. c - cis, d- dis, e-f
pp > pianissimo

prapremiera - pierwsze publiczne wystawienie dziea scenicz nego, np. opery, sztuki teatralnej prawykonanie - pierwsze publiczne wykonanie utworu muzycz nego preludium - 1. krtki utwr instrumentalny, stanowicy wstp do drugiego utworu, np. suity, fugi 2. samodzielny utwr in s t r u m e n t a l n y o swobodnej budowie; najwybitniejszymi twr cami preludiw byli m.in. J a n Sebastian Bach, Fryderyk Cho pin, Sergiusz Rachmaninow, Klaudiusz Debussy presto - szybko; okrelenie t e m p a primabalerina - pierwsza t a n c e r k a zespou baletowego, wyko nujca partie solowe primadonna - pierwsza piewaczka, wykonujca gwn rol w operze lub operetce progresja - kilkakrotne powtarzanie tego samego motywu me lodii od kolejnych dwikw; w progresji wstpujcej (wzno szcej si) motyw powtarzany jest od coraz wyszego dwiku, w progresji zstpujcej (opadajcej) od coraz niszego

94

pryma zob. interwa muzyczny

przednutka - ozdobnik w postaci pojedynczego dwiku lub gru py dwikw, wykonywanych bardzo szybko przed dwikiem gwnym; p r z e d n u t k a oznaczana jest ma n u t k lub n u t k a mi, umieszczonymi przed nut zasadnicz, np.

przednutka

przedtakt - niepeny t a k t , od ktrego rozpoczyna si utwr, np.

m
przedtakt
T i

przetworzenie zob. allegro sonatowe

przewrt akordu - zmiana postaci akordu (trjdwiku, czterodwiku), polegajca n a przeniesieniu jednego lub wicej dwi kw skadowych o oktaw wyej lub o oktaw niej, np.

y 4 fet

\P

&

przewrt akordu

psalm - p i e religijna, k t r e j t e k s t pochodzi z biblijnej Ksigi Psalmw; do polskiego p r z e k a d u p s a l m w dokona nego przez J a n a Kochanowskiego skomponowa muzyk Mikoaj Gomka

95

puzon - i n s t r u m e n t dty blaszany zaopatrzony w s u w a k , bdcy rur, ktrej wsuwanie i wysuwanie pozwala na zmian wysokoci dwikw podczas gry; wchodzi w skad orkiestry symfonicznej

rallentando, rall. - zwalniajc; okrelenie zmia ny t e m p a rapsodia - utwr i n s t r u m e n t a l n y o charakterze swobodnej fan tazji, zawierajcy t e m a t y muzyczne wywodzce si z muzyki ludowej; rapsodie pisali gwnie kompozytorzy XIX w., m.in. Franciszek Liszt recital [wym. reczital] - wystp jednego artysty wypeniajcy program caego koncertu recytatyw - rodzaj piewu polegajcy na rytmicznym recytowa niu tekstu, czsto n a jednym dwiku; recytatyw poprzedza ari i suy do przedstawiania toczcej si akcji w operze, ope retce lub oratorium refren - fragment piosenki (niekiedy pieni) powtarzany z tym samym t e k s t e m po kolejnych zwrotkach; w rondzie - t e m a t powtarzajcy si kilkakrotnie rejestr - 1. mechanizm w organach uruchamiajcy zbir pisz czaek o okrelonej barwie gosu 2. cz skali gosu ludzkiego lub i n s t r u m e n t u , charakteryzujca si okrelon barw dwi kw; rozrnia si rejestr niski, rejestr redni, rejestr wysoki i rejestr najwyszy renesans, odrodzenie - okres w historii muzyki trwajcy od ok. 1450 r. do ok. 1600 r.; w okresie tym rozkwita sztuka kompono wania wielogosowych utworw chralnych o skomplikowanej fakturze polifonicznej wykonywanych a cappella, m.in. mote tw, madrygaw, mszy, powstaj nowe formy muzyki instru mentalnej - ricercar i canzona, stopniowo krystalizuje si sys tem dur-moll; najsynniejszymi kompozytorami tego okresu byli m.in. Giovanni Pierluigi da Palestrina, Claudio Monteverdi (dziaajcy ju n a przeomie renesansu i baroku); w Polsce epoka

97

r e n e s a n s u bya w rozwoju muzyki jedn z najwietniejszych, a gwnymi jej twrcami byli Wacaw z Szamotu i Mikoaj Go mka repetycja - powtrzenie fragmentu u t w o r u ; w miejscu, od kt rego naley rozpocz powtrzenie, umieszczony jest z n a k r e p e t y c j i - dwie kropki i dwie linie pionowe

repetycja repryza zob. allegro sonatowe

requiem [wym. rekfijem] - msza za zmarych; utwr wokalno-instrumentalny powicony pamici zmarych, oparty n a tek stach liturgicznych; nazwa pochodzi od pocztkowych sw mszy aobnej: Requiem aeternam dona eis Domine (wieczny odpo czynek racz im da Panie) rezonans - wzmocnienie dwiku wywoane pobudzeniem do drga ciaa sprystego ssiadujcego ze rdem dwiku (zja wisko wykorzystywane przy k o n s t r u o w a n i u i n s t r u m e n t w muzycznych) rezonator - cz i n s t r u m e n t u suca do wzmacniania dwi ku, np. pudo rezonansowe skrzypiec, gitary ricercar [wym. riczerkar] - wielogosowy utwr i n s t r u m e n t a l ny zbudowany n a zasadzie imitacji, bdcy jedn z najstarszych form muzycznych; ricercar wpyn n a rozwj fugi ritenuto, rit. - stopniowo zwalniajc, powstrzymujc; okrele nie zmiany t e m p a romans, romanza - 1. pie solowa o charakterze lirycznym wykonywana z a k o m p a n i a m e n t e m i n s t r u m e n t u 2. jednocz ciowy u t w r i n s t r u m e n t a l n y lub cz formy cyklicznej, np. koncertu romantyzm - okres w historii muzyki obejmujcy pierwsz po ow XIX w., w ktrym powstao wiele nowych form muzycz-

98

nych, m.in. pieni do poezji romantycznej, m i n i a t u r y instru m e n t a l n e (nokturn, bagatela, kaprys); gwn ide muzycznej twrczoci romantycznej byo wizanie muzyki z innymi dzie dzinami sztuki (gwnie poezj, d r a m a t e m i malarstwem), po czone z fascynacj tematyk ludow, baniow i fantastycz n; kompozytorzy tego okresu rozwinli szczeglnie sztuk instrumentacji, co wzbogacio dziea symfoniczne; gwnymi kom pozytorami tego okresu byli m.in. Niccol Paganini, Karol Maria Weber, Franciszek Schubert, Hector Berlioz, Feliks Mendelssohn-Bartholdy, Robert S c h u m a n n , Franciszek Liszt, Ryszard Wagner, Bedrich S m e t a n a , Modest Musorgski; w muzyce pol skiej najsynniejszym kompozytorem romantycznym by Fry deryk Chopin, a obok niego tworzyli m.in. Karol Kurpiski, Micha Kleofas Ogiski, Stanisaw Moniuszko; zob. te neoromantyzm romanza [wym. romanca] > romans

rondo - i n s t r u m e n t a l n y u t w r muzyczny, wywodzcy si ze redniowiecznego francuskiego taca ludowego; rondo jest zbu dowane z powtarzajcego si t e m a t u (refrenu) przeplatanego kupletami; najczciej rondo wchodzi w skad form cyklicznych, np. sonaty, koncertu roek angielski - i n s t r u m e n t dty drewniany, bdcy odmian oboju o duszej r u r z e z zakoczeniem w ksztacie gruszki; m a brzmienie nisze od oboju

rg, waltornia - i n s t r u m e n t dty blaszany o ksztacie spiralnie zwinitej wskiej r u r y z wentylami, rozszerzajcej si u wylo tu; brzmienie rogu jest mikkie i gbokie; zob. rys. s. 100
rubato > tempo rubato

rytm - jeden z podstawowych elementw muzyki, organizujcy przebieg utworu muzycznego w czasie, wyraajcy si warto ciami rytmicznymi dwikw i pauz; r y t m jest cile powiza ny z m e t r u m

99

rg

rytmika - 1. og zjawisk rytmicznych i metrycznych w utwo rach muzycznych danego kompozytora lub okrelonego okresu rozwoju muzyki 2. przedmiot nauczania w szkoach, majcy n a celu rozwijanie poczucia r y t m u i suchu przez wiczenia ruchowe

saksofon - i n s t r u m e n t dty wykonany z metalu (zaliczany jednak do drewnianych ze wzgldu n a waciwoci budowy); m a k s z t a t grubej r u r y z otworami bocznymi, ktrej dolna cz wygita jest ku grze; saksofon nie znalaz staego miejsca w orkiestrze symfonicz nej, uywany jest w muzyce jazzowej i rozrywkowej

sarabanda zob. suita

scherzo [wym. skerco] - u t w r i n s t r u m e n t a l n y o artobliwym charakterze; wystpuje jako samodzielny u t w r albo wchodzi w skad formy cyklicznej, np. sonaty, symfonii; scherza kompo nowali m.in. Claudio Monteverdi, F r y d e r y k Chopin, Feliks Mendelssohn-Bartholdy

101

seksta zob. interwa muzyczny sekunda zob. interwa muzyczny

sempre - stale, bez przerwy; okrelenie wykonawcze, n p . sempre piano - stale cicho
septyma zob. interwa muzyczny

serenada - pie miosna wykonywana pocztkowo w wieczor nej porze przez zakochanego pod oknem wybranki; od XVIII w. kilkuczciowy u t w r i n s t r u m e n t a l n y wykonywany przez ze sp k a m e r a l n y pod goym niebem; jedn z najsynniejszych jest serenada Eine kleine Nachtmusik Wolfganga Amadeusza Mozarta
seria zob. dodekafonia sforzando, sforzato [wym. sforcando, sforcato], sf, sfz-akcentu

jc; oznaczenie dynamiki, dotyczce wycznie dwiku, n a d ktrym umieszczono oznaczenie skala chromatyczna - skala skadajca si z nastpujcych po sobie w odlegociach ptonowych d w u n a s t u dwikw w ob rbie oktawy, np.: c, cis, d, dis, e, f fis, g, gis, a, ais, h, c' skala diatoniczna - szereg siedmiu dwikw, powtarzajcych si w kadej oktawie, uporzdkowanych pod wzgldem wyso koci i wzajemnych odlegoci cao- i ptonowych, zwany s z e r e g i e m p o d s t a w o w y m ; skal diatoniczna jest m.in. skala durowa, skala molowa, skale kocielne
skala dorycka zob. skale kocielne

skala durowa, skala majorowa - szereg siedmiu dwikw upo rzdkowanych wedug wysokoci, o cile okrelonych odlego ciach midzy nimi; wzorem skali durowej jest nastpujcy sze
reg podstawowy: c, d, e, f g, a, h; zob. te gama durowa skala eolska zob. skale kocielne skala frygijska zob. skale kocielne

skala gosu (piewaka lub instrumentu) - zakres dwikw wy dobywanych przez gos ludzki lub n a instrumencie

102

skala joska zob. skale kocielne skala lidyjska zob. skale kocielne skala majorowa > skala durowa skala miksolidyjska zob. skale kocielne skala molowa, skala minorowa - s z e r e g s i e d m i u d w i k w

uporzdkowanych wedug wysokoci, o cile okrelonych od legociach midzy nimi; wzorem skali molowej jest nast pujcy szereg podstawowy: a, h, c, d, e, f, g; zob. te gama
molowa

skala piciostopniowa, pentatonika - jedna z najstarszych skal muzycznych skadajca si z piciu dwikw mieszczcych si w oktawie; skala piciostopniowa stosowana jest w muzyce lu dowej Dalekiego Wschodu, Ameryki Pnocnej, rwnie w szkoc kiej i sporadycznie polskiej muzyce ludowej skale kocielne - skale diatoniczne wyksztacone ze skal starogreckich, stosowane w muzyce redniowiecznej; nale do nich m.in.: s k a l a d o r y c k a rozpoczynajca si od dwiku ii, s k a l a f r y g i j s k a - o d dwiku e, s k a l a l i d y j s k a - o d f, s k a l a m i k s o l i d y j s k a - o d g j w XVI w. weszy do uyt ku dwie nastpne skale kocielne: s k a l a e o l s k a - o d d w i ku a, z ktrej powstaa skala molowa, oraz s k a l a j o s k a - od dwiku c, z ktrej powstaa skala durowa skrzypce - i n s t r u m e n t s t r u n o w y smyczkowy o niewielkim pu dle rezonansowym, posiadajcy cztery s t r u n y ; wewntrz pu da znajduje si specjalny koeczek, zwany dusz skrzypiec, sucy do przenoszenia d r g a n a doln pyt puda; skrzyp ce s i n s t r u m e n t e m o niezwykych moliwociach technicz nych i rnorakiej barwie, najwaniejszym w orkiestrze sym fonicznej i w muzyce k a m e r a l n e j ; w XVI w. powstay we Wo szech s y n n e szkoy lutnikw, k t r y m t e n i n s t r u m e n t za wdzicza swj wyrafinowany k s z t a t i c h a r a k t e r y s t y c z n e wy cicia w ksztacie litery f; w orkiestrze wystpuj dwie grupy skrzypiec: pierwsze (I) skrzypce i drugie (II) skrzypce; zob. rys. s. 104

103

skrzypce

smyczek - sprysty drewniany prt z nacignitym koskim wosiem, ktrym przesuwa si po s t r u n a c h instrumentw stru nowych smyczkowych solfe- 1. n a u k a czytania n u t gosem 2. podrcznik zawieraj cy wiczenia do czytania n u t solista - wykonawca utworu muzycznego przeznaczonego n a jeden i n s t r u m e n t lub n a jeden gos
solmizacja > nazwy solmizacyjne dwikw

solo - solowa partia i n s t r u m e n t u albo p a r t i a solisty sonata - utwr i n s t r u m e n t a l n y o formie cyklicznej, przezna czony n a jeden lub dwa instrumenty, wyksztacony i udosko nalony w okresie klasycyzmu; sonata skada si z czterech (nie kiedy trzech) czci: pierwszej szybkiej, zwanej allegrem sona towym, drugiej utrzymanej w tempie wolnym {adagio, andan-

104

te lub largo), trzeciej, bdcej m e n u e t e m lub scherzem, i finau utrzymanego w szybkim tempie (presto); sonaty komponowali przede wszystkim Wolfgang Amadeusz Mozart, Ludwik van Beethoven, Jzef Haydn sonatina - m a a sonata o prostej budowie, przeznaczona gw nie do rozwijania umiejtnoci gry n a instrumencie sopran - najwyszy gos eski; rozrnia si sopran liryczny, dramatyczny i koloraturowy
sopran koloraturowy zob. koloratura

sostenuto-

powcigliwie; okrelenie wykonawcze

soffo voce [wym. sotto wocze] - pgosem, z cicha; okrelenie wykonawcze staccato [wym. stakato] - okrelenie sposobu artykulacji, pole gajcego n a zagraniu kolejnych dwikw oddzielnie i krtko, z wyranym skracaniem ich wartoci rytmicznej; w n u t a c h oznaczane kropkami nad (lub pod) poszczeglnymi n u t a m i

p
staccato

stereofonia - metoda zapisywania i odtwarzania dwikw stwa rzajca u suchacza zudzenie przestrzennego rozmieszczenia rde dwiku stopie - n u m e r kolejnego dwiku gamy lub skali durowej albo molowej; stopnie oznaczane s cyframi rzymskimi; zob. te gama
durowa; gama molowa

stringendo [wym. strindendo], lenie zmiany t e m p a

string. - przyspieszajc; okre

stroik - 1. w niektrych i n s t r u m e n t a c h dtych drewnianych: cienka listewka z trzciny t r z y m a n a przez grajcego midzy wargami i wprawiana w ruch przez zadcie, np. w oboju, klar necie 2. w niektrych i n s t r u m e n t a c h perkusyjnych (np. w fis-

105

harmonii): metalowy jzyczek pobudzany do drga przez prd powietrza strojenie instrumentw - ustalanie stroju instrumentw muzycz nych wedug dwiku wzorcowego (a ); w orkiestrze ten wa nie dwik podaje caemu zespoowi oboista
1

strj muzyczny - oglnie przyjte wysokoci dwikw, n a jakie nastrojone s instrumenty; podstawowym dwikiem stroju jest dwik a
1

styl - zesp cech charakterystycznych dla danej epoki, n a r o d u lub k i e r u n k u w sztuce, dla danego kompozytora albo grupy twrcw itp.; mwi si np. o stylu bachowskim (od nazwiska kompozytora), stylu klasycznym subdominanta - 1. IV stopie gamy durowej lub molowej 2. akord zbudowany n a IV stopniu, wchodzcy w skad triady h a r m o nicznej, oznaczany liter S subito - nagle; okrelenie wykonawcze odnoszce si rwnie do dynamiki, np. subito piano - nagle cicho suita - utwr i n s t r u m e n t a l n y o formie cyklicznej skadajcy si z wielu stylizowanych tacw, kontrastujcych z sob charak t e r e m i t e m p e m ; pocztkowo suita zbudowana bya jedynie z dwch czci: powolnej pavany (uroczystego taca woskie go lub hiszpaskiego) i skocznej, szybkiej gagliardy (dwor skiego taca francuskiego lub woskiego); w okresie baroku suit rozbudowano, dodajc kolejne pieni i tace: allemande (dworski t a n i e c francuski p o c h o d z e n i a niemieckiego, o u m i a r k o w a n y m tempie), courante (ludowy taniec fran cuski), s a r a b a n d (powolny, nastrojowy taniec hiszpaski), gigue (ywy taniec pochodzenia szkockiego), g a w o t , m e n u e t (dworskie tace francuskie o u m i a r k o w a n y m tempie); w skad suity wchodzi czsto polski polonez
suwak zob. puzon

symfonia - u t w r przeznaczony n a o r k i e s t r symfoniczn, zbudowany wedug zasad formy cyklicznej, zazwyczaj czteroczciowy (niekiedy wzbogacony fragmentami z udziaem go-

106

sw w o k a l n y c h ) ; symfonie pisali n i e m a l wszyscy w y b i t n i k o m p o z y t o r z y poczwszy od XVIII w., m.in.: L u d w i k v a n Beethoven, Wolfgang Amadeusz Mozart, J a n B r a h m s , Piotr Czajkowski synkopa - przesunicie akcentu metrycznego n a dwik nieakcentowany przez przeduenie wartoci rytmicznej n u t y nieakcentowanej; przykadem moe by synkopa charakterystyczna dla r y t m u krakowiaka:

jgiO J> IJ"3 J J l

synkopa

syntezator - i n s t r u m e n t elektroniczny, w ktrym drgania elek tryczne s t a k przeksztacane i wzmacniane, e otrzymuje si rne efekty dwikowe, n p . naladujce gr n a instrumencie muzycznym, a nawet gr caej orkiestry; syntezatory mog mie jedn lub wicej klawiatur bd nie mie adnej
system dur-moll, system funkcyjny, system tonalny - sposb upo

rzdkowania dwikw wedug skali diatonicznej durowej i mo lowej, bdcych podstaw melodii i harmonii wszelkich form muzycznych budowanych w t y m systemie; zob. te gama duro
wa; gama molowa

szaamaja - dawny i n s t r u m e n t drewniany, prototyp m.in. obo ju i fagotu

szereg podstawowy zob. skala diatoniczna

szesnastka - warto rytmiczna dwiku rwna szesnastej cz ci caej nuty; zob. nuta, rys. s. 83

redniowiecze - okres w historii muzyki trwajcy od ok. V w. do koca XIV w.; w okresie t y m rozwija si przede wszystkim ko cielna muzyka wokalna; pocztkowo dominuje muzyka jedno gosowa (chora gregoriaski), z czasem powstaj utwory wie-

107

logosowe; osobny n u r t stanowi muzyka wiecka tworzona gw nie przez t r u b a d u r w (ballady); w okresie tym nie obowizuje jeszcze system dur-moll, a i sposb zapisu muzyki jest cakowi cie odmienny ni znany n a m dzisiaj (neumy); kompozytorzy redniowiecza pozostali w wikszoci anonimowi

takt - podzia metryczny utworu muzycznego, wy znaczony n a piciolinii pionowymi kreskami; ro dzaj t a k t u okrela oznaczenie m e t r u m podane n a pocztku utworu; t a k t moe by parzysty (np. \ ), nieparzysty (np. \ ), wiernutowy, semkowy itd.
taktomierz > metronom

taktowanie - ruchy wykonywane rk wyznaczajce jednostki metryczne t a k t u talerze, czynele - i n s t r u m e n t perkusyjny z grupy idiofonw, o nieokrelonej wysokoci dwiku, skadajcy si z dwch okr gych metalowych pyt uderzanych jedn o drug; dwik tale rzy jest jasny i donony

tamburyn, bbenek baskijski - i n s t r u m e n t perkusyjny z grupy membranofonw o ksztacie maego b b e n k a w drewnianej

109

obrczy, do ktrej przymocowane s metalowe brzkadeka (blaszki, dzwonki), wydajce dwik podczas potrzsania
tam-tam zob. gong

tango - popularny taniec towarzyski pochodzenia argentyskie go w m e t r u m \ lub \ i do wolnym tempie taniec stylizowany - utwr muzyczny oparty n a motywach t a ca ludowego lub dawnego dworskiego, k t r e m u kompozytor nada form artystyczn; wystpuje m.in. jako cz suity lub samodzielny utwr, np. m a z u r e k tace ludowe - tace tworzone przez ludno wiejsk, odrbne dla kadego kraju i regionu, np. polski krakowiak, wgierski czardasz, hiszpaskie bolero tarantela - 1. ludowy taniec woski o ywym tempie 2. u t w r instrumentalny, zazwyczaj fortepianowy, popularny w XIX w. teledysk, wideoklip - krtki film krcony kamer wideo, bdcy ilustracj i tem piosenki, skadajcy si zazwyczaj z szeregu luno powizanych scen i obrazw temat - gwny element budowy u t w o r u o wyranie zarysowa nej linii melodycznej (temat melodyczny) lub wyranym prze biegu rytmicznym (temat rytmiczny), powtarzajcy si w kom pozycji kilkakrotnie; w utworze muzycznym moe wystpowa jeden lub wicej tematw tempo - czynnik wyznaczajcy szybko wykonania caego utwo ru bd jego czci; s trzy podstawowe rodzaje tempa: wolne (np. largo), u m i a r k o w a n e (np. andante) i szybkie (np. presto); tempo oznacza si rwnie okreleniami porwnawczymi, np. tempo marsza, tempo walca tempo rubato - okrelenie pozwalajce wykonawcy n a swobod w stosowaniu przyspiesze i zwolnie t e m p a tenor - wysoki gos mski; rozrnia si m.in. tenor liryczny i dramatyczny tercet - 1. u t w r wokalny przeznaczony dla trzech wykonaw cw 2. zesp wokalny zoony z trzech wykonawcw

110

tercja zob. interwa muzyczny timpano > kocio

tumik - mechanizm sucy do tumienia dwikw w instru mencie; np. w fortepianie rol t u m i k a spenia lewy peda, w harfie - pasek papieru umieszczany midzy s t r u n a m i , w skrzypcach - rodzaj grzebyka zakadanego n a struny, w rogu - rodzaj papierowego lub drewnianego korka o ksztacie sto ka, wkadanego do wylotu i n s t r u m e n t u toccata [wym. tokkata] - u t w r i n s t r u m e n t a l n y o charakterze improwizacyjno-wirtuozowskim przeznaczony n a organy, kla wesyn lub fortepian; niekiedy jest wstpem do fugi; mistrzem toccaty polifonicznej by J a n Sebastian Bach ton - 1 . najprostszy dwik 2. potocznie: brzmienie gosu ludz kiego lub i n s t r u m e n t u tonacja - zwizki midzy poszczeglnymi stopniami gamy du rowej (tonacja durowa) lub molowej (tonacja molowa) a dwi kiem centralnym (tonik); nazwie tonacji odpowiada nazwa gamy, n a ktrej dwikach jest zbudowany dany utwr muzycz ny, np. tonacja cis-moll, f-dur tonalno - zasada doboru dwikw w utworze muzycznym, polegajca n a stworzeniu zalenoci pomidzy poszczeglnymi dwikami i akordami a tonik; przeciwiestwo atonalnoci tonika - 1 . dwik centralny - pierwszy dwik (I stopie) gamy, nadajcy jej nazw 2. akord zbudowany n a I stopniu gamy du rowej lub molowej, wchodzcy w skad triady harmonicznej, oznaczany liter T
tony harmoniczne > alikwoty

transkrypcja - opracowanie utworu n a inny ni wskazany w ory ginale i n s t r u m e n t , gos lub zesp wykonawcw; transkrypcja moe cile oddawa orygina lub by jego swobodnym opraco waniem, jak np. parafraza transpozycja - przeniesienie caego utworu do innej tonacji m.in. w celu dostosowania go do moliwoci wykonawczych innego i n s t r u m e n t u lub gosu
111

trbka - i n s t r u m e n t dty blaszany o ksztacie prostej wskiej rury, rozszerzajcej si u wylotu, posiadajcej trzy wentyle; barwa dwiku trbki jest wyrazista, metaliczna i dlatego jej gos zawsze wybija si ponad ca orkiestr

tremolo - sposb wydobycia dwikw polegajcy n a ich szyb kim powtarzaniu, sprawiajcym wraenie drenia trepak - ludowy taniec rosyjski w m e t r u m \ i szybkim tempie, podobny do kozaka triada harmoniczna - trzy podstawowe trjdwiki tonacji du rowej lub molowej z b u d o w a n e kolejno: n a I stopniu gamy - tonika (T), n a IV stopniu - s u b d o m i n a n t a (S) i n a V - domi n a n t a (D); triad harmoniczn oznacza si skrtem TSD

D triada harmoniczna

triangel, trjkt - i n s t r u m e n t perkusyjny z grupy idiofonw uderzanych, o nieokrelonej wysokoci brzmienia, skadajcy si z trjktnej metalowej ramki, w ktr uderza si metalow paeczk

112

trio - 1. kameralny zesp i n s t r u m e n t a l n y zoony z trzech wykonawcw 2. utwr kameralny przeznaczony n a trzy instru menty triola - grupa rytmiczna zoona z trzech n u t , powstaa w wy niku podziau n u t y nie n a dwie, lecz n a trzy czci

triola

trojak - lski taniec ludowy, wykonywany trjkami (dwie dziew czyny i chopiec), skadajcy si z dwch czci: powolnej w me t r u m l i szybkiej w m e t r u m \ trjdwik - akord zbudowany z trzech dwikw odlegych od
siebie o tercj; zob. te triada harmoniczna; przewrt akordu

&
trjkt > triangel

trjdwik

trubadurzy - redniowieczni poeci - muzycy dziaajcy poczt kowo w Prowansji, pniej w caej Francji; ich pieni opowia day o wielkich czynach rycerzy, o mioci, niekiedy miay te matyk religijn tryl - ozdobnik oznaczany n a d n u t skrtem tr i znakiem w yka, polegajcy n a szybkiej wielokrotnej zamianie dwiku zasadniczego z ssiednim dwikiem, odlegym o sekund

tryl

113

tuba - i n s t r u m e n t dty blaszany o bardzo niskim brzmieniu, zwykle basowym (tzw. t u b a basowa); istnieje rwnie t u b a te norowa, t u b a kontrabasowa; tuby s rnego ksztatu i wiel koci

tutti - wszyscy; okrelenie wykonawcze oznaczajce uycie wszystkich gosw piewajcych lub i n s t r u m e n t w wchodz cych w skad orkiestry w danym fragmencie utworu; zob. te
concerto grosso

unisono - zapiewanie tego samego dwiku lub w y k o n a n i e tej samej melodii wsplnie przez rne gosy lub i n s t r u m e n t y utwr instrumentalny - u t w r muzyczny przeznaczony do wy konania przez i n s t r u m e n t lub zesp i n s t r u m e n t w utwr jednogosowy - u t w r zbudowany z jednej melodii (czyli gosu), ktrej nie towarzysz i n n e glosy wokalne lub instru m e n t a l n e , np. chora gregoriaski
utwr muzyczny zob. muzyka

utwr polifoniczny - utwr wokalny lub instrumentalny, w kt rym kilka melodii jest prowadzonych jednoczenie; melodie te nazywa si glosami; zob. te polifonia utwr wokalny - utwr muzyczny przeznaczony do piewu uwertura - utwr instrumentalny wykonywany przez orkiestr, bdcy wstpem do opery, operetki lub baletu, nawizujcy do t e m a t u widowiska, ktre poprzedza; u w e r t u r a wystpuje rw nie jako samodzielny u t w r jednoczciowy

viola, wiola - i n s t r u m e n t strunowy smyczkowy rnej wielkoci, zastpiony w XVIII w. przez skrzypce i altwk; podstawowe rodzaje violi to: viola da gamba - opierana o nog, viola d'amore - miosna, viola da braccio [wym, da braczio] - opierana n a ramieniu HMAJ vivo [wym. wiwo], vivace [wym. wiwacze] - szybko, ywo; okre lenie t e m p a volta [wym. wolta] - oznaczenie w n u t a c h dwch zakocze utworu; pierwsze zakoczenie: prima volta oznaczone jest 1. i wykonywane przed repetycj; drugie: secunda volta, oznaczone jest 2. i wykonywane za drugim razem, z pominiciem zako czenia pierwszego

vo/fa

walc - popularny taniec towarzyski po chodzenia austriackiego, w m e t r u m l i u m i a r k o w a n y m t e m p i e , posiadajcy wiele odmian, np. walc francuski, walc angielski, walc wiede ski; wystpuje rwnie w formie stylizowanej jako samodziel ny u t w r i n s t r u m e n t a l n y ; mistrzem walcw by J a n Strauss (ojciec)
waltornia > rg

wariacje - u t w r i n s t r u m e n t a l n y o formie cyklicznej, skadaj cy si z wyranie zaznaczonego gwnego t e m a t u , przedstawio nego n a pocztku, i kilku lub kilkunastu czci bdcych wa r i a n t a m i tego t e m a t u pod wzgldem rytmicznym, harmonicz nym, zmiany tempa itp.; jedna z najwaniejszych form muzycz nych, uprawiana przez prawie wszystkich kompozytorw, m.in. przez Wolfganga Amadeusza Mozarta i Ludwika van Beethovena, szczeglnie p o p u l a r n a w okresie klasycyzmu wartoci rytmiczne dwikw - u m o w n e wartoci okrelajce czas t r w a n i a dwikw zapisanych n u t a m i i odpowiadajcych im pauz; wartoci rytmiczne dwikw oparte s n a podziale dwjkowym, tzn. kada warto dzieli si n a dwie mniejsze; podstawow wartoci jest caa n u t a dzielca si n a dwie pnuty, p n u t a - n a dwie wiernuty itd.; ten sam podzia odno si si do pauz; zob. nuta, rys. s. 83 oraz pauza wentyl - element i n s t r u m e n t w dtych blaszanych w postaci sprynowego mechanizmu, kierujcego strumie powietrza do okrelonej czci we w n t r z u i n s t r u m e n t u , co pozwala obnia dwiki i rozszerza podstawow skal instrumentu, np. w trb ce s trzy wentyle werbel - i n s t r u m e n t perkusyjny z grupy membranofonw, o ksztacie maego bbna; w grn m e m b r a n u d e r z a si pa-

117

wibrafon - i n s t r u m e n t perkusyjny z grupy idiofonw uderza nych, skadajcy si z metalowych pytek umieszczonych n a poziomej ramie, pod ktrymi znajduj si rury rezonansowe, majce wewntrz wiatraczki o napdzie elektrycznym; w pyt ki uderza si pakami obitymi filcem; dwik dostajcy si do r u r jest rozbijany wirowaniem wiatraczkw, std charaktery styczne wibrujce brzmienie i n s t r u m e n t u

wideoklip > teledysk

wielki bben - i n s t r u m e n t perkusyjny z grupy membranofo nw, o nieokrelonej wysokoci brzmienia; wielki bben m a

118

ksztat walca obcignitego skr lub bon (z jednej strony lub po obu stronach), w ktr uderza si drewnianymi pakami obitymi filcem

wiola > viola

wiolonczela - czterostrunowy i n s t r u m e n t smyczkowy, dwa razy duszy od skrzypiec; z duego puda rezonansowego wystaje nka suca do opierania wiolonczeli o podog; gra si w po zycji siedzcej; zob. rys. s. 120 wirtuoz - solista o nieprzecitnych umiejtnociach technicz nych w grze n a instrumencie, np. skrzypek wirtuoz wirtuozeria - mistrzowska sprawno w technice wykonywa nia utworw muzycznych wokalnych i i n s t r u m e n t a l n y c h wodewil - widowisko j a r m a r c z n e wywodzce si z Francji, po p u l a r n e zwaszcza w XVII w.; w pniejszych czasach przero dzio si w krtkie przedstawienie o treci komediowej skada jce si z satyrycznych piosenek, taca i popisw akrobatycz nych wokalista - 1. piewak 2. nauczyciel piewu wokalistyka - 1. s z t u k a piewu 2. n a u k a piewu

119

wiolonczela

wokaliza - melodia piewana bez stw n a samogosce lub syla bie, stosowana w wiczeniu gosu wycig fortepianowy - opracowanie u t w o r u orkiestrowego lub chralnego n a fortepian, szczeglnie przydatne w przygotowa niu wykonania koncertu z towarzyszeniem orkiestry wysoko dwiku - cecha dwiku zalena od czstotliwoci drga rda dwiku, np. struny, napitej bony; im wiksza jest czstotliwo drga, tym wyszy jest dwik

zbjnicki - polski taniec gralski w m e t r u m \ i w szybkim tempie; zbjnickiego tacz sami mczyni, wykonujc rne brawuro we figury (przysiady, wyskoki) i wywijajc lub trcajc si ciu pagami
zdanie muzyczne zob. okres muzyczny

zesp kameralny - grupa wykonawcw, wokalistw lub instru mentalistw, zoona z kilku do kilkunastu osb, koncertujca zazwyczaj bez dyrygenta
znak repetycji zob. repetycja

znaki chromatyczne - z n a k i oznaczajce z m i a n wysokoci dwiku przez podwyszenie go o p tonu (krzyyki) lub obni enie o p t o n u (bemole) oraz znaki likwidujce podwyszenie lub obnienie (kasowniki) znaki przygodne - znaki chromatyczne (krzyyki, bemole, ka sowniki), wystpujce wewntrz utworu bezporednio przed nut; obowizuj do koca t a k t u i dotycz tylko n u t n a tej wy sokoci, n a ktrej zostay umieszczone znaki przykluczowe - znaki chromatyczne oznaczajce podwy szenie (krzyyki) i obnienie (bemole) dwiku, umieszczane n a pocztku piciolinii, okrelajce tonacj u t w o r u ; obowizu j przez cay przebieg utworu i dotycz n u t we wszystkich okta wach

rdo dwiku - rdo fal akustycznych powstajcych w wy niku pobudzenia do drga ciaa sprystego (struny, membra ny) otoczonego powietrzem

Krtkie informacje o niektrych kompozytorach

Grayna Bacewicz (1909-1969) - synna polska skrzypaczka, l a u r e a t k a wielu nagrd artystycznych, kompozytorka m.in. symfonii, koncertw skrzypcowych i wiolonczelowych, opery radiowej Przygoda krla Artura, baletu Z chopa krl Jan Sebastian Bach (1685-1750) - niemiecki kompozytor i orga nista, najwybitniejszy twrca w dziejach muzyki; a u t o r m.in. oratoriw, k a n t a t , mszy, choraw, preludiw, suit, fug i toccat, koncertw {6Koncertw brandenburskich), pasji (Pasja wedug w. Mateusza, Pasja wedug w. Jana) Tadeusz Baird (1928-1981) - polski kompozytor, laureat wielu nagrd krajowych i zagranicznych, autor m.in. symfonii, suit, koncertw; jeden z inicjatorw festiwalu Warszawska Jesie Bela Bartok (1881-1945) - wgierski kompozytor, pianista i et nograf, zajmujcy si rodzimym folklorem muzycznym, co zna lazo odbicie w wielu jego dzieach; twrca m.in. koncertw for tepianowych i orkiestrowych, pieni, rapsodii, opery Zamek Sinobrodego i baletu Drewniany ksi Ludwik van Beethoven (1770-1827) - niemiecki kompozytor i pia nista, jeden z najwikszych twrcw w dziejach muzyki, autor 9 symfonii, 32 sonat fortepianowych (m.in. Appassionata, Pa tetyczna, Ksiycowa, Waldsteinowska), koncertw, oratoriw, opery Fidelio Alban Berg (1885-1935) - austriacki kompozytor, przedstawi ciel tzw. wiedeskiej szkoy dodekafonistw; twrca m.in. utwo rw orkiestrowych i kameralnych, synnego Koncertu skrzyp cowego (Pamici Anioa), opery Wozzeck, pieni

123

Hector Berlioz (1803-1869) - francuski kompozytor, autor dziea 0 zasadach instrumentacji, jeden z pierwszych twrcw muzy ki programowej; komponowa m.in. uwertury, symfonie (Sym fonia fantastyczna), opery, utwory chralne Leonard Bernstein (1918-1990) - synny amerykaski dyrygent, pianista i kompozytor; a u t o r m.in. utworw symfonicznych 1 znanego musicalu West Side Story Georges Bizet (1838-1875) - francuski kompozytor wielu utwo rw orkiestrowych, zasyn przede wszystkim jako twrca opery Carmen Jan Brahms (1833-1897) - niemiecki kompozytor, pianista i dy rygent, a u t o r m.in. symfonii, uwertur, dwch koncertw forte pianowych, koncertu skrzypcowego, pieni i utworw wokal no-instrumentalnych (Niemieckie requiem) Benjamin Britten (1913-1976) - angielski kompozytor, pianista i choreograf; a u t o r oper (Peter Grimes), licznych utworw or kiestrowych i wokalno-orkiestrowych (Wojenne requiem), pie ni Antoni Bruckner (1824-1896) - austriacki kompozytor i organi sta, autor przede wszystkim symfonii i utworw religijnych wokalnych i organowych Aram Chaczaturian ( 1 9 0 3 - 1 9 7 8 ) - a r m e s k i k o m p o z y t o r ; w twrczoci wykorzystywa w duej mierze elementy folkloru armeskiego i gruziskiego; autor m.in. koncertw, symfonii, rapsodii i baletw (Spartak i Gajane, w ktrym wystpuje synny Taniec z szablami) Fryderyk Chopin (1810-1849) - jeden z najwybitniejszych pol skich kompozytorw, pianista wirtuoz, od 1830 r. mieszkajcy we Francji, autor m.in. 2 koncertw fortepianowych, polone zw, mazurkw, scherz, etiud, preludiw, nokturnw, ballad, walcw, pieni; w wielu jego kompozycjach wystpuj wyrane motywy polskiej muzyki ludowej (np. w mazurkach); w Polsce od 1927 r. co pi lat (z wyjtkiem okresu II wojny wiatowej) odbywaj si midzynarodowe k o n k u r s y pianistyczne im. Fry deryka Chopina

124

Piotr Czajkowski (1840-1893) - j e d e n z najwybitniejszych kom pozytorw rosyjskich; twrca m.in. 6 symfonii, koncertw for tepianowych, pieni, baletw (Dziadek do orzechw, Jezioro a bdzie, pica krlewna), oper (Eugeniusz Oniegin, Dama pi kowa) Klaudiusz Debussy (1862-1918) - francuski kompozytor i kry tyk muzyczny, twrca k i e r u n k u zwanego impresjonizmem, a u t o r utworw fortepianowych (Claire de lun), d r a m a t u mu zycznego (Peleas i Melizanda) Gaetano Donizetti (1797-1848) - woski kompozytor, dyrygent i wykadowca, autor ponad 70 oper seria i buffa (m.in. ucja z Lammermoor, Crka puku, Don Pasuae) Antoni Dvorak (1841-1904) - jeden z najwybitniejszych kom pozytorw czeskich, a u t o r m.in. symfonii, m i n i a t u r fortepia nowych (Humoreska), koncertw, cyklu poematw symfonicz nych, oper (Rusaka, Wanda, Chop szelma), synnych Tacw sowiaskich n a fortepian Manuel de Falla (1876-1946) - hiszpaski kompozytor i piani sta; w twrczoci swej pozostawa pod silnym wpywem daw nego folkloru hiszpaskiego, zwaszcza andaluzyjskiego; twr ca dwch synnych baletw (Czarodziejska mio i Trjgraniasty kapelusz), oper (Krtkie ycie) oraz utworw symfonicz nych, fortepianowych, pieni George Gershwin (1898-1937) - wybitny a m e r y k a s k i kompo zytor i pianista; charakterystyczn cech jego twrczoci byo poczenie muzyki symfonicznej z jazzow; a u t o r m.in. Bkit nej rapsodii n a fortepian i orkiestr, opery murzyskiej Porgy and Bess, rewii, poematu symfonicznego Amerykanin w Pary u, operetek, muzyki filmowej Christoph Gluck (1714-1787) - niemiecki kompozytor, a u t o r przede wszystkim dzie scenicznych: baletw, pantomim, oper (Orfeusz i Eurydyka, Ifigenia w Auidzie) Mikoaj Gomka (ok. 1 5 3 5 - p o 1591) - polski kompozytor i m u z y k okresu odrodzenia; a u t o r Melodii na psaterz poski skomponowanych do psalmw biblijnych p r z e t u m a c z o n y c h

125

n a jzyk polski przez J a n a Kochanowskiego (Psaterz dw)

Dawi

Grzegorz Gerwazy Gorczycki (ok. 1665-1734) - polski kompo zytor pnego baroku, kapelmistrz w katedrze na Wawelu, au tor utworw wokalnych i wokalno-instrumentalnych Henryk Mikoaj Grecki (1933) - wybitny kompozytor polski, autor wielu utworw orkiestrowych, kameralnych, wokalno-instrumentalnych, m.in. synnych symfonii: 1959, Kopernikow skiej i Symfonii pieni aosnych, psalmu Beatus vir n a tenor, chr i orkiestr, pieni Edward Grieg (1843-1907) - najwybitniejszy kompozytor nor weski zwany Chopinem pnocy", pianista, dyrygent; w twr czoci wykorzystywa gwnie elementy norweskiego folkloru; autor symfonii, synnego Koncertu fortepianowego, utworw chralnych i pieni, utworw fortepianowych (Tace norweskie), muzyki do d r a m a t u H. Ibsena Peer Gynt Jerzy Fryderyk Haendel (1685-1759) - kompozytor i organista pochodzenia niemieckiego, yjcy w Anglii; autor dziel o cha rakterze monumentalnym, wykonywanych przez wielkie zespo y wokalno-instrumentalne; twrca m.in. 22 oratoriw biblij nych (Mesjasz, Samson), 40 oper (Rinaldo, Juliusz Cezar, Or lando, Kserkses), utworw i n s t r u m e n t a l n y c h (Muzyka na wo dzie, Muzyka ogni sztucznych) Jzef Haydn (1732-1809) - austriacki kompozytor, autor m.in. ponad 100 symfonii, 83 kwartetw smyczkowych, koncertw fortepianowych i skrzypcowych, mszy, oratoriw (Stworzenie wiata, Pory roku), pieni, oper (Armida) Leo Janaek (1854-1928) - czeski kompozytor, wybitny badacz i znawca folkloru, przedstawiciel czeskiej muzyki narodowej; autor m.in. oper (Jenufa, Przygody Liska Chytruska), utwo rw orkiestrowych i kameralnych, wokalno-instrumentalnych (Msza glagolicka) Imre Kaiman (1882-1953) - wgierski kompozytor, autor przede wszystkim operetek (m.in. Ksiniczka czardasza, Hrabina Marica, Bajadera)

126

Mieczysaw Karowicz (1876-1909) - polski kompozytor i dyry gent, take zapalony t a t e r n i k (zgin pod lawin w Tatrach); a u t o r m.in. poematw symfonicznych (Powracajce fale, Od wieczne pieni) Wojciech Kilar (1932) - polski kompozytor, a u t o r m.in. utwo rw symfonicznych (Krzesany, Kocielec 1909), symfonii, kon certu, utworw wokalno-instrumentalnych (Bogurodzica), ba letu (Maska czerwonego moru), a take muzyki filmowej (Pan Tadeusz) Stefan Kisielewski (1911-1991) - polski kompozytor, krytyk muzyczny i literat; a u t o r m.in. symfonii, utworw fortepiano wych, koncertu n a orkiestr kameraln Oskar Kolberg (1814-1890) - polski etnograf i kompozytor, au tor dziea Lud. Jego zwyczaje, sposb ycia, mowa, podania, przysowia, obrzdy, gusa, zabawy, pieni, muzyka i tace, po wstaego w wyniku wieloletniego gromadzenia materiaw do tyczcych polskiego folkloru Karol Kazimierz Kurpiski (1785-1857) - polski kompozytor, dyrygent opery warszawskiej, zaoyciel pierwszego polskiego czasopisma muzycznego (Tygodnik Muzyczny"), autor m.in. oper (Zabobon czyli Krakowiacy i Grale, Zamek na Czorszty nie czyli Bojomir i Wanda), baletw (Mars i Flora, Wesele kra kowskie w Ojcowie), utworw fortepianowych, pieni (Warsza wianka, Marsz obozowy, Kiedy ranne wstaj zorze) Franciszek Lehar (1870-1948) - wgierski kompozytor, synny przede wszystkim jako twrca operetek (m.in. Wesoa wdw ka, Kraina umiechu, Hrabia Luksemburg) Ruggiero Leoncavallo (1858-1919) - woski kompozytor, znany przede wszystkim jako autor opery Pajace, do ktrej sam napi sa libretto; komponowa te operetki i pieni Franciszek Liszt (1811-1886) - wybitny kompozytor pochodze nia wgierskiego, pianista wirtuoz i dyrygent; autor m.in. 20 rapsodii wgierskich, koncertw, symfonii (Dantejska, Faustowska), utworw fortepianowych, utworw religijnych, pieni

127

Witold Lutosawski (1913-1994) - polski kompozytor o wielkiej midzynarodowej sawie, dyrygent, a u t o r m.in. symfonii, kon certw, utworw wokalno-instrumentalnych, muzyki radiowej, filmowej i teatralnej Gustaw Mahler (1860-1911) - austriacki kompozytor, dyrygent opery wiedeskiej, autor m.in. wielu symfonii i pieni Jan Maklakiewicz (1899-1954) - polski kompozytor, autor m.in. symfonii (wity Boe), koncertw, utworw chralnych, bale tw (Cagliostro w Warszawie, Zota kaczka), poematw symfo nicznych (Pie o chlebie powszednim, Grunwald) Artur Malawski (1904-1957) - polski kompozytor, skrzypek i dy rygent, autor m.in. baletu-pantomimy Wierchy, utworw sym fonicznych (Hungaria), pieni Pitro Mascagni (1863-1945) - woski kompozytor i dyrygent, autor m.in. synnej opery Rycersko wieniacza Feliks Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847) - niemiecki kompo zytor, pianista i dyrygent, zaoyciel konserwatorium w Lip sku; twrca m.in. koncertw fortepianowych, uwertur, muzyki do Snu nocy letniej W. Szekspira ze synnym Marszem wesel nym, oratoriw, a przede wszystkim a u t o r zbioru fortepiano wych Pieni bez sw Olivier Messiaen (1908-1992) - francuski kompozytor, organi sta i dyrygent; stworzy wasny jzyk muzyczny; w niektrych jego utworach wystpuje imitacja i n s t r u m e n t a l n a piewu pta kw, jak rwnie motywy muzyki krajw egzotycznych (np. muzyki indyjskiej) Stanisaw Moniuszko (1819-1872) - polski kompozytor i dyry gent, autor ponad 300 pieni zgromadzonych w 12 zeszytach piewnikw domowych; twrca oper (m.in. Halka, Straszny dwr, Flis, Hrabina, Verbum nobile), operetek, k a n t a t , utwo rw fortepianowych Claudio Monteverdi (1567-1643) - woski kompozytor z przeo mu renesansu i baroku, jeden z pierwszych twrcw oper (m.in. Orfeusz, Ariadna, Powrt Odysa), t a k e autor ponad 250 ma drygaw, psalmw, motetw, mszy

128

Wolfgang Amadeusz Mozart (1756-1791) - a u s t r i a c k i kompo zytor, j e d e n z najwybitniejszych twrcw w dziejach muzyki, cudowne dziecko" koncertujce n a klawesynie w wieku 6 lat i j u wtedy komponujce; a u t o r m.in. oper {Uprowadzenie z seraju, Wesele Figara, Czarodziejski flet, Don Giovanni), 49 symfonii, koncertw n a rne i n s t r u m e n t y (flet, fortepian, harf, fagot, skrzypce, k l a r n e t ) , serenad {Eine kleine Nacht musik), u t w o r w k a m e r a l n y c h , mszy, pieni oraz synnego Requiem Modest Musorgski (1839-1881) - rosyjski kompozytor (amator) nawizujcy w swej twrczoci do folkloru rosyjskiego, autor m.in. oper {Borys Godunow, Chowaszczyzna), poematw sym fonicznych {Noc na ysej Grze), cyklu m i n i a t u r fortepiano wych Obrazki z wystawy, ktrych wersj i n s t r u m e n t a l n opra cowa M. Ravel, pieni Stanisaw Niewiadomski (1859-1936) - polski k o m p o z y t o r i k r y t y k muzyczny; a u t o r przede wszystkim pieni solowych i chralnych, do ktrych motywy czsto czerpa z muzyki lu dowej Zygmunt Noskowski (1846-1909) - polski kompozytor, dyrygent i pedagog, autor pierwszego polskiego poematu symfonicznego Step, symfonii, k a n t a t , polonezw, licznych pieni (m.in. po p u l a r n y piewnik dla dzieci do sw M. Konopnickiej), oper {Zemsta za mur graniczny wedug komedii A. Fredry) Feliks Nowowiejski (1877-1946) - polski kompozytor, organi sta, dyrygent i pedagog, autor m.in. oratoriw {Quo vadis, Po wrt syna marnotrawnego), oper {Legenda Batyku), symfonii, utworw religijnych, pieni (m.in. do sw M. Jasnorzewskiej-Pawlikowskiej) Jakub Offenbach (1819-1880) - francuski kompozytor, autor opery Opowieci Hoffmanna oraz 90 operetek {Pikna Helena, Orfeusz w piekle) Micha Kleofas Ogiski (1765-1833) - polski kompozytor, dzia acz polityczny; autor m.in. synnych polonezw fortepianowych {Poegnanie ojczyzny), mazurkw, romansw

129

Ignacy Paderewski (1860-1941) - wybitny polski pianista i kom pozytor, pierwszy premier polskiego rzdu po I wojnie wiato wej; a u t o r m.in. symfonii, Koncertu fortepianowego a-moll, wielu m i n i a t u r fortepianowych, opery Manru (wedug Chaty za wsi J.I. Kraszewskiego) Niccol Paganini (1782-1840) - woski skrzypek wirtuoz, kom pozytor m.in. koncertw skrzypcowych i synnych 24 kapry sw n a skrzypce solo Giovanni Pierluigi da Palestrina (1525-1594) - woski kompozy tor zwizany przez cae ycie z dworem papieskim i tworzcy przede wszystkim muzyk kocieln (ponad 100 mszy, motety, hymny, madrygay i in.); po mierci zyska przydomek Ksicia muzyki" Andrzej Panufnik (1914-1991) - polski kompozytor, dyrygent (mieszka w Anglii); autor przede wszystkim utworw orkie strowych (Koysanka, Uwertura heroiczna, Sinfonia Sacra), rwnie kameralnych i wokalnych (Universal Prayer) Krzysztof Penderecki (1933) - polski k o m p o z y t o r i dyry gent, wykadowca w uczelniach muzycznych, autor m.in. oper (Diaby z Loudun, Raj utracony), utworw wokalno-in s t r u m e n t a l n y c h (Dies irae, Jutrznia, Stabat Mater), licznych pieni Bartomiej Pkiel (? - ok. 1670) - polski kompozytor, kapelmistrz n a dworze Wadysawa IV a nastpnie w katedrze n a Wawelu; autor m.in. mszy cztero- i szeciogosowych, utworu o charak terze oratorium Audite mortales, motetw, kanonw Sergiusz Prokofiew (1891-1953) - rosyjski kompozytor, piani sta, autor m.in. symfonii, koncertw fortepianowych i skrzyp cowych, baletw (Kopciuszek, Romeo i Julia), oper (Mio do trzech pomaraczy, Wojna i pokj), bani symfonicznej (Piotru i wilk), pieni i muzyki filmowej Giacomo Puccini (1858-1924) - wioski kompozytor, jeden z naj wikszych twrcw oper (m.in. Manon Lescaut, Cyganeria, Tosca, Madame Butterfly, Turandot)

130

Henry Purcell (1659-1695) - angielski kompozytor, twrca muzyki narodowej, a u t o r m.in. opery Dydona i Eneasz, kilku widowisk muzycznych zwanych semi-operami, muzyki do przed stawie teatralnych (m.in. sztuk W. Szekspira), k a n t a t , pieni Sergiusz Rachmaninow (1873-1943) - rosyjski kompozytor i pia nista, od 1918 r. n a emigracji w Szwajcarii i USA, autor m.in. czterech koncertw fortepianowych, opery Aleko, symfonii, utworw kameralnych, etiud Jean-Philippe Rameau (1683-1764) - francuski kompozytor, or ganista i klawesynista, teoretyk muzyki (autor synnego Trak tatu o harmonii); twrca oper (Samson, Castor etPollux), bale tw, utworw klawesynowych Maurycy Ravel (1875-1937) - francuski kompozytor, twrca m.in. utworw orkiestrowych (Bolero, Walc, Rapsodia hiszpa ska) i fortepianowych, baletu Dafnis i Chloe, oper (Dziecko i cza ry), pieni; rwnie a u t o r instrumentacji Obrazkw z wystawy M. Musorgskiego Mikoaj Rimski-Korsakow (1844-1908) - rosyjski kompozytor i dyrygent; w jego twrczoci wystpuje wiele motyww banio wych i historycznych; a u t o r m.in. oper (Pskowianka, nieka, Sadko, Zloty kogucik, Bajka o carze Saltanie ze synnym Lo tem trzmiela), utworw symfonicznych (Szecherezada), koncer tw fortepianowych, pieni Gioacchino Rossini (1792-1868) - woski kompozytor, jeden z najwikszych twrcw operowych; najwaniejsze dziea: Cy rulik Sewilski, Wilhelm Tell, Sroka zodziejka, Jedwabna dra binka, Kopciuszek, Otello, Semiramida, Woszka w Algierze; komponowa rwnie utwory religijne i pieni Ludomir Rycki (1883-1953) - polski kompozytor, pianista, wspzaoyciel Zwizku Kompozytorw Polskich; autor m.in. baletu Pan Twardowski, poematw symfonicznych, oper (Eros i Psyche, Beatrix Cenci), utworw kameralnych, pieni Camille Saint-Saens (1835-1921) - francuski kompozytor, pia nista i organista; a u t o r m.in. opery Samson i Dalila, koncer-

131

tw fortepianowych, skrzypcowych i wiolonczelowych, poema tw symfonicznych, synnego utworu Karnawa zwierzt, prze znaczonego n a dwa fortepiany i orkiestr Bogusaw Schaeffer (1929) - polski kompozytor awangardowy, muzykolog, autor wielu publikacji muzycznych; twrca m.in. utworw i n s t r u m e n t a l n y c h (Tertium datur, Non-Stop, Topofonika) Arnold Schnberg (1874-1951) - austriacki kompozytor, przed stawiciel tzw. wiedeskiej szkoy dodekafonistw; autor utwo rw orkiestrowych, kameralnych, k a n t a t y Ocalay z Warsza wy, poematu symfonicznego, opery Mojesz i Aron Franciszek Schubert (1797-1828) - austriacki kompozytor zna ny przede wszystkim jako autor okoo 600 pieni, rwnie twr ca symfonii (IV Symfonia tragiczna, VIII Symfonia niedoko czona), kwartetw smyczkowych (mier i dziewczyna), utwo rw fortepianowych, mszy Robert Schumann (1810-1856) - niemiecki kompozytor, dyrygent, poeta i pisarz; autor m.in. utworw fortepianowych (Karnawa, Sceny dziecice), utworw kameralnych, koncertw, symfonii i pieni; jego ona, Klara Schumann, bya synn pianistk Kazimierz Serocki (1922-1981) - polski kompozytor, pianista; autor m.in. utworw wokalno-instrumentalnych (Niobe), for tepianowych, pieni dla modziey; jeden z inicjatorw festi walu Warszawska Jesie an Sibelius (1865-1957) - fiski kompozytor, twrca muzyki narodowej n a motywach dawnego folkloru, legend i poezji; au tor m.in. symfonii, utworw kameralnych, poematw symfo nicznych (Finlandia, Karelia, Saga), muzyki do dziel teatral nych (m.in. W. Szekspira, M. Maeterlincka), pieni Aleksander Skriabin (1872-1915) - rosyjski kompozytor i piani sta wirtuoz; a u t o r m.in. utworw fortepianowych, symfonicz nych (Boski poemat, Prometeusz), wirtuozowskich etiud Bedfich Smetana (1824-1884) - czeski kompozytor, p i a n i s t a i dyrygent; a u t o r m.in. poematw symfonicznych (Moja ojczy-

132

zna), oper (Sprzedana tepianowych

narzeczona),

utworw wokalnych i for

Jan Strauss, ojciec (1804-1849) - austriacki kompozytor, skrzy pek, dyrygent; a u t o r 152 walcw, polek, galopw, marszw (Marsz Radetzky'ego) Jan Strauss, syn (1825-1899) - austriacki kompozytor zwany krlem walca", skrzypek, twrca operetek (Zemsta nietope rza, Baron cygaski), przede wszystkim j e d n a k a u t o r walcw, m.in.: Nad piknym modrym Dunajem, Opowieci lasku wie deskiego, Re poudnia Ryszard Strauss (1864-1949) - niemiecki kompozytor, niespok r e w n i o n y z a u s t r i a c k rodzin Straussw; t w r c a przede wszystkim poematw symfonicznych (Makbet, Don Juan, mier i wyzwolenie, Tako rzecze Zaratustra, Dyl Sowizdrza); kompo nowa te opery (Saome, Kawaler Srebrnej Ry), pieni Igor Strawiski (1882-1971) - rosyjski kompozytor (zamieszka y w USA), pianista i dyrygent; autor m.in. baletw (Pietrusz ka, wito wiosny, Ognisty ptak, Orfeusz), opery-oratorium Krl Edyp, elegii o J.F. Kennedym, utworw symfonicznych (Symfo nia psalmw) Tadeusz Sygietyski (1896-1955) - polski kompozytor, dyrygent, zaoyciel, wraz z on Mir Zimisk-Sygietysk, Zespou Pieni i Taca Mazowsze" Antoni Szaowski (1907-1973) - polski kompozytor osiady we Francji; a u t o r m.in. u t w o r w orkiestrowych, k a m e r a l n y c h , baletu Zaczarowana obera Stanisaw Sylwester Szarzyski (przeom XVII i XVIII w.) - wy bitny polski kompozytor pnego baroku, autor m.in. koncer tw wokalno-instrumentalnych, motetu, Sonaty n a dwoje skrzy piec i organy Tadeusz Szeligowski (1896-1963) - polski kompozytor i peda gog, a u t o r m.in. utworw orkiestrowych, fortepianowych, pie ni i utworw chralnych, oper (Bunt akw), baletw (Paw i dziewczyna, Mazepa)

133

Dymitr Szostakowicz (1906-1975) - wybitny rosyjski kompozy tor i pianista; a u t o r m.in. wielu symfonii, oper (Katerina Izmailowa), utworw fortepianowych, k w a r t e t w smyczkowych, baletu Zloty wiek Maria Szymanowska (1789-1831) - polska pianistka i kompozytorka, a u t o r k a m i n i a t u r fortepianowych, mazurkw, polone zw, walcw Karol Szymanowski (1882-1937) - wybitny polski kompozytor i p i a n i s t a ; jego twrczo j e s t silnie z w i z a n a z t a t r z a skim folklorem; a u t o r m.in. oper (Krl Roger), symfonii, ba letu Harnasie, utworw fortepianowych (mazurki), skrzyp cowych, pieni Romuald Twardowski (1930) - polski kompozytor, autor m.in. utworw orkiestrowych, wokalno-instrumentalnych, fortepia nowych, oper (Lord Jim, Maria Stuart), baletw (Nagi ksi) Giuseppe Verdi (1813-1901) - synny woski kompozytor ope rowy; najwaniejsze dziea: Rigoletto, Trauiata, Aida, Nabucco, Trubadur, Don Carlos, Bal maskowy, Otello, Falstaff, Antonio Vivaldi (1675-1741) - woski kompozytor i skrzypek, ksidz; autor m.in. oper, oratoriw i przede wszystkim ponad 450 koncertw n a rne i n s t r u m e n t y (m.in. Cztery pory roku) Wacaw z Szamotu (ok. 1526-ok. 1560) - jeden z najwybitniej szych kompozytorw staropolskich, rwnie poeta; autor m.in. mszy, motetw, pieni (Ju si zmierzka, Powszednia spowied, Pie o Narodzeniu Paskim) Ryszard Wagner (1813-1883) - niemiecki kompozytor, pianista i skrzypek, poeta, krytyk muzyczny; twrca przede wszystkim d r a m a t w muzycznych; najsynniejsze dziea: Tannhuser, Lohengrin, Piercie Nibelunga, Tristan i Izolda, Parsifal, Holender tuacz, piewacy norymberscy Karol Maria Weber (1786-1826) - niemiecki kompozytor i pia nista wirtuoz, twrca niemieckiej opery romantycznej; a u t o r m.in. utworw fortepianowych (Zaproszenie do taca), oper (Wolny strzelec, Oberon), koncertw, pieni

134

Antoni Webern (1883-1945) - austriacki kompozytor, dyrygent i pedagog, przedstawiciel tzw. wiedeskiej szkoy dodekafonistw, twrca wielu bardzo krtkich utworw orkiestrowych Henryk Wieniawski (1835-1880) - polski kompozytor, skrzypek wirtuoz; twrca utworw skrzypcowych (m.in. dwa koncerty, mazurki, etiudy-kaprysy); od 1953 r. w Poznaniu odbywaj si, co 5 lat, midzynarodowe konkursy skrzypcowe im. H e n r y k a Wieniawskiego Mikoaj Zieleski (XVI/XVII w.) - wybitny polski kompozytor, dziaajcy n a przeomie r e n e s a n s u i baroku, autor dwuczcio wego zbioru (Offertoria totius anni... i Communiones totius anni...), zawierajcego 121 kompozycji, m.in. synny trzychrowy Magnificat

WYDAWNICTWA NAUKOWO-TECHNICZNE ul. Mazowiecka 2/4, 00-048 Warszawa tel. 826-72-71 do 79 Dzia M a r k e t i n g u i Sprzeday tel. 827-56-87, fax 826-82-93 e-mail: marketing@wnt.com.pl

WNT. Warszawa 2002 r. Wyd. II zm. Ark. wyd. 7,0. Ark. druk. 8,5. Symbol ESL/83650/WNT Zakad Poligraficzno-Wydawniczy POZKAL

Zapraszamy do naszej

/
tej

ksigarni ingj

Mona a m znale szczegowe wiadomoci o naszych ksikach, m.in. omwienie, spis treci