Professional Documents
Culture Documents
ΒΥΖΑΝΤΙΟ - ΜΑΖΕΜΑ-ΕΙΚΟΝΕΣ, αυτό όλο νεράκι!
ΒΥΖΑΝΤΙΟ - ΜΑΖΕΜΑ-ΕΙΚΟΝΕΣ, αυτό όλο νεράκι!
ΒΥΖΑΝΤΙΟ - ΜΑΖΕΜΑ-ΕΙΚΟΝΕΣ, αυτό όλο νεράκι!
ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ
1. Θρησκευτικός χαρακτήρας μεγάλου αριθμού καλλιτεχνημάτων:
Τα περισσότερα καλλιτεχνήματα χρησιμοποιούνταν για τις ανάγκες της χριστιανικής λατρείας και
εικονίζουν θρησκ. θέματα. Ο χαρακτήρας τους αποδίδεται στη βαθειά θρησκευτικότητα του
μεσαιωνικού ανθρώπου και στο σημαντικό ρόλο της Εκκλησίας στη βυζ. Κοινωνία (σελ. 19)
2. Ταύτιση εικαστικού έργου και του πρωτοτύπου του
Ο Βυζαντινός πίστευε ότι με κάποιο υπερφυσικό τρόπο το εικαστικό έργο ταυτιζόταν με το
πρωτότυπό του, τον άγιο που απεικόνιζε και γι' αυτό γινόταν αντικείμενο λατρείας.
4. Συνθετικές αρχές
1) Τα στοιχεία της σύνθεσης συμμετρικά ως προς ένα άξονα στον οποίο τοποθετείται η κύρια
μορφή του έργου.
2) Διαφοροποίηση κλίμακας που υποτάσσεται σε ιεραρχία αξιών (Ιερατική Προοπτική) Ο Χριστός
+ άλλοι άγιοι εικονίζονται μεγαλύτεροι.
3) Δόμηση παραστάσεων με απλή παράταξη ή ρυθμική επανάληψη στοιχείων ταινιωτά.
4) Αντιφατική απόδοση τρίτης διάστασης, δημιουργεί αίσθηση υπερβατικού, η δράση
εκτυλίσσεται σε πρώτο επίπεδο.
5) Συμβολή κοσμήματος, των διακοσμητικών θεμάτων που είναι δάνειο από Ανατολή.
5. Αφαίρεση: Η απομάκρυνση από την πιστή αναπαράσταση (ρεαλιστική) των μορφών και
αντικειμένων και η σχηματοποιημένη απόδοσή τους. Έλλειψη βάθος, τρίτης διάστασης κλπ. Η
απομάκρυνση από την πιστή αναπαράσταση των μορφών και αντικειμένων και η
σχηματοποιημένη απόδοσή τους. Η εικαστική γλώσσα των βυζαντινών καλλιτεχνών
περιλαμβάνει: Περιορισμό αφηγηματικών στοιχείων: Το τοπίο και η αρχιτεκτονική αποδίδονται
σχηματικά, αγνοείται η τρίτη διάσταση. Η ανθρώπινη μορφή απεικονίζεται επίπεδη, στατική,
άκαμπτη. Οι πτυχές ελάχιστα αποκαλύπτουν ανθρώπινη ανατομία. Στο πρόσωπο κυριαρχούν
μεγάλα μάτια έκφραση σοβαρή, αυστηρή χωρίς εξωτερίκευση συναισθημάτων.
6. Νατουραλισμός: Η φυσιοκρατική απεικόνιση των μορφών και αντικειμένων, η απόδοση
βάθους και τρίτης διάστασης.
7. Υπερβατικότητα: Η χριστιανική τέχνη έπλασε μια εικαστική γλώσσα βασισμένη σε
αφηρημένες έννοιες των δογμάτων της Εκκλησίας. Τα θέματα δεν εμφανίζονται με νατουραλισμό
αλλά ως φανταστικές αναπαραστάσεις άλλου κόσμου, όπου τα όντα υπάρχουν σε υπερβατική
κατάσταση, δεν υπακούουν στους φυσικούς νόμους.
8. Αντικλασική τάση: Η τάση που αναπτύχθηκε στην πρωτοβυζ. Τέχνη (3ος αιώνας) και
εχθρευόταν τις φυσιοκρατικές παραδόσεις της κλασικής εποχής.
1
9. ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΕΙΣ
Η βυζαντινή τέχνη ήταν μια τέχνη συντηρητική. Η σχέση της με την κλασική παράδοση ήταν
συνεχής. Σε ορισμένες περιόδους παρατηρήθηκαν έντονες τάσεις επιστροφής στην κλασική
παράδοση. Οι τάσεις αυτές –συμβατικά ονομαζόμενες Αναγεννήσεις, εντάσσονται σε γενικότερα
πνευματικά κινήματα τα οποία διαπνέονται από θαυμασμό για την γλώσσα, τη λογοτεχνία, την
επιστήμη και την τέχνη της Αρχαιότητας. Αυτές οι αναγεννήσεις κατευθύνονταν από την πολιτική
και πνευματική πρωτοπορία της Κων/λης και πήγαζαν απ’ την επιθυμία των Βυζαντινών να
ζωντανέψουν το ένδοξο παρελθόν της ρωμαϊκής αρχαιότητας. Οι σπουδαιότερες βυζ.
Αναγεννήσεις είναι επί δυναστείας Μακεδονικής (μέσα 9ου- αρχές 11ου) και η Παλαιολόγεια
(τέλος 13ου- αρχή 14ου). Οι βυζαντινές αναγεννήσεις έσβηναν βαθμιαία κάτω από την αντίδραση
των συντηρητικών εκκλησιαστικών κύκλων.
10. Χορηγός
Ηγετικός ρόλος Κων/πολης σε θέματα τέχνης
Σταυροδρόμι εμπορικό πολιτικό κα πολιτιστικό κέντρο. Κυρίως 6ος-1204. Συνέρρεαν
πλήθη καλλιτεχνών και δεχόταν ποικίλες επιδράσεις των λαών Μ. Ασίας, Συρίας κ.ά.
Συνεχή παράδοση, πολιτιστική ακτινοβολία. Με μια διακοπή από τη φραγκοκρατία
συνεχίστηκε η καλλιτεχνική της πρωτοπορία επί Παλαιολόγων. (σελ.39)
Εικονογραφικοί κύκλοι: Εικαστικές ενότητες ναού, από επεισόδια βίβλου και βίους
αγίων.
Τι είναι Χριστολογικός κύκλος Σκηνές από τη ζωή του Χριστού απεικονίζονται στο ναό.
(Καμάρες, θόλοι τύμπανα)
Δωδεκάορτο: Οι απ’ τη ζωή του Χριστού που αντιστοιχούν στις δώδεκα μεγάλες
εκκλησιαστικές εορτές του έτους
Τι είναι κοιμητηριακός ναός, = δίνει έμφαση στο σωτηριολογικό/ εσχατολογικό
περιεχόμενο
Μοναστηριακός=πλειοψηφούν οι μοναχοί άγιοι
Συμπαγής χαρακτήρας μεταβυζαντινής τέχνης:
Οφείλεται στην ενότητα της εθνικής συνείδησης, των παραδόσεων και αισθητικών
αντιλήψεων και θρησκευτικών εκδηλώσεων απόρροια της βυζαντινής πολιτιστικής
κληρονομιάς, και επίσης
στην αδιάρρηκτη επικοινωνία τουρκοκρατούμενης και βενετοκρατούμενων περιοχών, των
μετακινήσεων των ζωγράφων
και στην παρουσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κων/νλης και το Άγιο Όρος.
2
Ηγετικός ρόλος μεταβυζαντινής τέχνης: Εξάπλωση από Βαλκάνια και Ρωσία μέχρι
Εγγύς Ανατολή, διαμορφώθηκαν τοπικές σχολές με ιδιαίτερο χαρακτήρα. Η μεταβυζ.
Τέχνη διατήρησε τον ηγετικό ρόλο που της κληροδότησε η βυζαντινή αυτοκρατορία.
Κρητική Σχολή: Ζωγραφικό σύστημα διαμορφώθηκε στην Κρήτη 15ο αιώνα αρχικά ως
σχολή ζωγράφων εικόνων. Κατά το 16ο αιώνα μετακινήθηκαν στην ηπειρωτική Ελλάδα
και ανάπτυξαν τη ΜΝΗΜΕΙΑΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ στα μοναστήρια Άθω και Μετεώρων. Κύριο
χαρακτηριστικό της Κρητικής Σχολής ήταν Η ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΚΑ πρότυπα του 14ου ΑΙΩΝΑ, τα οποία απέδιδε
με χαρακτήρα συγκροτημένο αλλά άκαμπτο, και στατικό. Κύριος εκπρόσωπος
ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΣΤΡΕΛΙΤΖΑΣ (ΜΠΑΘΑΣ)
Σχολή Βορειοδ. Ελλάδας: Την ίδια περίοδο 16ος αιώνας αναπτύχθηκε στον
ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟ ΧΩΡΟ η Σχολή Βορειοδ. Ελλάδας, στα Γιάννενα.
Σε αντίθεση με το ήρεμο κλασικό ύφος της Κρητικής Σχολής η ζωγραφική της Βορειοδ.
Ελλάδας διαπνέεται από: ΔΥΝΑΜΙΣΜΟ, ΚΙΝΗΣΗ, ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ, ΤΟΛΜΗ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ
ΧΡΩΜΑΤΩΝ, τείνει ΣΤΟ ΜΠΑΡΟΚ. Κυριότερος ο ΦΡΑΓΓΟΣ ΚΑΤΕΛΑΝΟΣ
3
ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 324-726
ΕΩΣ ΜΕΣΑ 4ου Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΣΥΜΦΙΛΙΩΜΕΝΟΣ ΜΕ ΤΕΧΝΗ
4ος -5ος
ΣΥΝΕΙΔΗΤΗ ΑΦΑΙΡΕΣΗ = ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
● Ακινησία, μετωπικότητα, λιτότητα επανάληψη
● Αδιαφορία για φυσιοκρ. απόδοση ανθρώπινης μορφής
● Απομάκρυνση από κλασικό κάλλος
● Εμφαση στην απόδοση προσώπου και στα μάτια
● Το βάθος διαμορφώνεται σε χώρο μεταφυσικό άπειρο με σχηματοποιημένα λιγοστά
στοιχεία ΔΕΝ ΥΠΑΚΟΥΟΥΝ ΣΕ ΚΑΝΟΝΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ
Η Περίοπτη γλυπτική: Αντίδραση εκκλησίας. Χάνει τη σπουδαιότητά της βαθμιαία. Προτομές Μ. Κων/νου
Θρησκ. Θέματα. Καλός ποιμήν, Ορφέας
Αντικατάσταση με ΑΝΑΓΛΥΦΟ=Ευρεία χρήση από 5ο αιώνα. (τριπάνι)
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ: Επιδαπέδιο ψηφιδωτό: Πολυτέλεια, ίδια τεχνική με εντοίχια, κοσμούσαν τόσο
θρησκευτικά όσο και κοσμικά κτίρια.
Θέματα αλληγορικά: αμνός, ιχθύς ελάφια, Ορφέας, σκηνές κυνηγιού, αγαπημένες σκηνές
ειδωλολατρικής τέχνης(προσωποποιήσεις εποχών, μηνών, γης, θάλασσας) (Εικ. 8- 9 σελ. 77-78)
4
Στις αψίδες αποκλειστικά θέματα του Θριαμβευτή Χριστού, του σταυρού και της Βρεφοκρατούσας.
ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ
Άγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης 500-634 Εικ. 11/κεφ.3 ΕΠΕΣΕ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΙΟΥΝΙΟΥ 2008
Πεντάκλιτη Βασιλική. Τα ψηφιδωτά μεμονωμένα. Εικονίζουν κατά κανόνα τον Άγιο.
500 μ.Χ. ΟΣΙΟΣ ΔΑΒΙΔ: Χριστός εν παραδείσιο τοπίο (ΑΨΙΔΑ) Εικ. 12/κεφ.3 σελ. 83-84
ΑΝΑΛΥΣΗ
Νέος αγένειος Χριστός καθισμένος σε ουράνιο τόξο, περιβάλλεται από στρογγυλή δόξα
που την πλαισιώνουν τέσσερα φτερωτά σύμβολα ευαγγελιστών. Κάτω από τα πόδια
Χριστού υψώνεται όρος παραδείσου, απ’ όπου πηγάζουν τέσσερις ποταμοί (στο κέντρο
φαίνονται) οι οποίοι χύνονται σ’ ένα ποτάμι με ψάρια εκτείνεται σ’ όλο το μήκος της ψηφιδ.
Παράστασης. Βλέπουμε επίσης μέσα στο θαλάσσιο τοπίο προσωποποίηση θαλάσσιας
θεότητας (αριστερά), ενώ δύο ηλικιωμένες ανδρικές μορφές (δεξιά) στο βραχώδες τοπίο
παριστάνουν τους προφήτες. Το συνολικό θέμα της αψίδας Οσίου Δαβίδ είναι μια
Θεοφάνεια δηλ. μια αποκάλυψη του μεγαλείου του Θεού.
5
ΣΟΣ: ΚΩΔΙΚΑΣ σελ. 89-90. ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ
ΜΕΤΑ από τα μέσα του 2ου αιώνα διαδόθηκε ένα νέο είδος χειρογράφου ο κώδικας, δηλ. ένας τόμος
από χωριστά φύλλα που είχε την μορφή του σημερινού βιβλίου και αντικατέστησε τα ελατήρια
από πάπυρους. Τα ειλατήρια ήταν δύσχρηστα λόγω του μήκους , σχίζονταν και καταστρέφονταν
από υγρασία.
Τα φύλλα του κώδικα κατασκευάζονταν από δέρμα ζώου ΤΗΝ ΠΕΡΓΑΜΗΝΗ , ήταν ανθεκτικότερα
και επιδεκτικά γραφής και από τις δύο όψεις.
ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ= Το δέρμα πλενόταν με ασβεστόνερο, πασπαλιζόταν με γύψο για να
απορροφηθεί το λίπος και τεντωνόταν και τριβόταν με ελαφρόπετρα για να ασπρίσει και να
φύγουν οι κηλίδες, εξογκώματα. Κατόπιν η περγαμηνή κοβόταν σε μεγάλα κομμάτια , που
διπλωνόταν δύο φορές στα δύο (τέσσερα φύλλα) και σχηματίζονταν τα τετράδια. ΤΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ
δένονταν μεταξύ τους σε τόμο τον ΚΩΔΙΚΑ. Τα εξώφυλλά του κώδικα – Η ΣΤΑΧΩΣΗ-
κατασκευάζονταν από ξύλο και επενδύονταν με δέρμα. Η στάχωση ήταν βαρύτιμη- διακοσμημένη
με χρυσό και πολύτιμες πέτρες – μαργαριτάρια κ.λ.π.
Όταν ήταν έτοιμο το σώμα ο ΓΡΑΦΕΑΣ χάραζε με στύλο τις σελίδες και όριζε γραμμές και
περιθώρια. Κατόπιν αριθμούσε ανά τετράδιο ή ανά φύλλο. Ο μικρογράφος αναλάμβανε την
εικονογραφία.
ΕΠΙΠΟΝΗ-ΧΡΟΝΟΒΟΡΑ διαδικασία και ΑΚΡΙΒΗ, μόνο για εύπορους, Λίγα διατηρούνται σήμερα στο
εξωτερικό.
ΟΙ ΕΥΛΟΓΙΕΣ = Πρωτοβυζαντινά (6ος) μετάλλινα φτηνά έργα από χαλκό ή μόλυβδο, με θρησκευτικό
χαρακτήρα (36 φιαλίδια). 6ος αιώνας, που αγόραζαν οι προσκυνητές για να μεταφέρουν απ’ τους
αγίους τόπους θαυματουργό λάδι.
Έφεραν ανάγλυφες παραστάσεις Παναγίας βρεφοκρατούσας, Σταύρωσης.
6
SOS ΣΑΡΚΟΦΑΓΟΙ-ΕΠΙΤΥΜΒΙΕΣ ΣΤΗΛΕΣ: Η ταφή νεκρών από εύπορες οικογένειες σε
σαρκοφάγους ήταν ειδωλολατρικό έθιμο. 3ος-6ος αιώνα.
ΣΑΡΚΟΦΑΓΟΙ=Μαρμάρινοι.
Αυτοκρατορικοί από πορφυρίτη
Σε κατακόμβες, μαυσωλεία, νεκροταφεία, ανάλογα με τη θέση τους (σε κόγχη ή επαφή με τοίχο
δέχονταν ανάγλυφη διακόσμηση)
7
ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 843 – 1204
Τέλος Εικονομαχίας αλλαγή στη τέχνη: Αρχή
ΑΦΑΙΡΕΣΗ= 3Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΑΓΝΟΕΙΤΑΙ ΕΝΤΕΛΩΣ ΨΗΦΙΔΩΤΑ:
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΠΙΟΥ ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΚΩΝ/ΛΗΣ Εικ. 28. 9ος-10ος
ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Παναγία βρεφοκρατούσα
ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΜΟΡΦΗ: ΣΤΑΤΙΚΗ ΕΠΙΠΕΔΗ, ΑΚΑΜΠΤΗ Χριστός Εικ. 29. 1042-1055
ΟΙ ΠΤΥΧΕΣ ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΥΝ
ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΑΤΟΜΙΑ
ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΟ ΕΠΙΣΗΣ Η
ΑΝΑΛΗΨΗ: Λεπτομέρεια ψηφιδωτό τρούλου: ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, σελ-22-23 9ος αιώνας
Παναγία: Μετωπική εικονίζεται ανάμεσα σε δέντρα και δύο αγγέλους. Αυστηρή συμμετρία
σύνθεσης στερεί την παράσταση από αφηγηματική ροή. Η σχέση των μορφών με στα στοιχεία του
χώρου (δέντρα, βράχοι) παρουσιάζονται με ιδιαίτερη σχηματοποίηση, έντονα αφύσικα χρώματα
των βράχων και κυρίως το χρυσό βάθος είναι στοιχεία που απομακρύνουν από το νατουραλισμό
και δίνουν την εντύπωση ενός εξωπραγματικού κόσμου.
1042 – 1055 ΝΕΑ ΜΟΝΗ ΧΙΟΥ τεχνοτρ. ΙΔΙΑ ΜΕ ΟΣΙΟ ΛΟΥΚΑ με πιο λαμπερά χρώματα
Χορηγός αυτ. Κων/νος Θ΄ Μονομάχος
Παντοκράτορας, Παναγία Χριστολογικές σκηνές
8
ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΕΛ. 114-115 ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑΣ ΝΩΠΟΓΡΑΦΙΑΣ
ΤΕΧΝΙΚΗ = Η πιο διαδεδομένη τεχνική για τοιχογραφία ήταν η νωπογραφία δουλευόταν
όσο τα χρώματα και η επιφάνεια ήταν ακόμα υγρά. Σε φρεσκοσοβατισμένο τοίχο
απλωνόταν ασβεστόχρωμα ανακατεμένο με νερό.
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ= Καθάριζαν καλά κα έξυναν τον τοίχο (εξογκώματα) και τον περνούσαν με ένα
στρώμα ασβεστοκονιάματος, που περιείχε ψιλό άχυρο και τέλος ένα λεπτότερο
επίχρισμα. Πάνω στο τελευταίο στρώμα σχεδιάζονταν ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΑ και απλωνόταν το
χρώμα (αρχικά το σκοτεινότερο και πάνω το πιο φωτεινό). Έτσι εξασφαλιζόταν
στερεότητα και αντοχή. ΑΠΑΙΤΟΥΣΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗ και για αυτό
συμπλήρωναν κάποια χρώματα σε στεγνές επιφάνειες. (λευκα και επιγραφές).
ΕΙΚ. 38. ΣΕΛ 114, Επιτάφιος θρήνος- ΝΕΡΕΖΙ, 1164, ΝΑΟΣ ΑΓ. ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ
9
ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΕΙΣ
Η βυζαντινή τέχνη ήταν μια τέχνη συντηρητική. Η σχέση της με την κλασική παράδοση ήταν συνεχής. Σε
ορισμένες περιόδους παρατηρήθηκαν έντονες τάσεις επιστροφής στην κλασική παράδοση. Οι τάσεις αυτές
–συμβατικά ονομαζόμενες Αναγεννήσεις, εντάσσονται σε γενικότερα πνευματικά κινήματα τα οποία
διαπνέονται από θαυμασμό για την γλώσσα, τη λογοτεχνία, την επιστήμη και την τέχνη της Αρχαιότητας.
Αυτές οι αναγεννήσεις κατευθύνονταν από την πολιτική και πνευματική πρωτοπορία της Κων/λης και
πήγαζαν απ’ την επιθυμία των Βυζαντινών να ζωντανέψουν το ένδοξο παρελθόν της ρωμαϊκής
αρχαιότητας. Οι βυζαντινές αναγεννήσεις έσβηναν βαθμιαία κάτω από την αντίδραση των συντηρητικών
εκκλησιαστικών κύκλων.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΕΙΣ
Η Αναγέννηση Μακεδόνων ευνοήθηκε από τον λόγιο αυτοκρ. Κων/νο Ζ΄ Πορφυρογέννητο. Με τη βοήθεια
χορηγών οι καλλιτέχνες έρχονταν σε επαφή με έργα κλασικής αρχαιότητας τα οποία προσπαθούσαν να
ερμηνεύσουν, να συλλάβουν την κλασική απόδοση αρχαίας μορφής και να τα εντάξουν σε μια καινούρια
σύνθεση, βυζαντινή.
10
ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ : 1261-1453
ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ (Β΄ μισό 13ου – πρώτες δεκαετίες 14ου)
Αποδυνάμωση αυτοκρατορίας, περικύκλωση από εχθρούς
αναζητά πρότυπα στο ένδοξο παρελθόν
Ανθηση Μνημειακής Ζωγραφικής (Κων/λη, Θες/νίκη, Μυστράς)
Εικονογραφημένα χειρόγραφα και εικόνες
εξαϋλωμένες, άσαρκες αλλά έχουν στέρεη δομή και σωματική παρουσία (εικ. 56). Εικ. Σελ. 129-130
Τα στοιχεία του τοπίου πληθαίνουν δημιουργούν πλούσιο σκηνικό βάθος. Εικ. 46, 49.
11
1ο μισό 14ου Τοιχογραφία. Η θάλασσα αποδίδει τους νεκρούς. ΚΡΗΤΗ ΜΟΥΡΝΙΕΣ- ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
(σελ.30) Μεγάλες διαστάσεις, μνημειακός χαρακτήρας, Προσωποποιήσεις φυσικών στοιχείων,
(προσωποποίηση θάλασσας), πορτραίτα φιλοσόφων, στοιχεία από τη φύση. Οι μορφές αποκτούν
κλασικές αναλογίες, στέρεη δομή και επιβλητικότητα. Αρχαιοπρεπή αρχιτεκτονήματα συνθέτουν
πλούσιο βάθος χωρίς ωστόσο να δημιουργούν τρίτη διάσταση, ξεφεύγουν από τη μετωπικότητα
και την εξαϋλωση που για χρόνια κυριαρχούσε στη βυζαντινή τέχνη.
ΦΟΡΗΤΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ
ΕΙΚ. 59 Η Επίσκεψις. 1ο μισό 14ου.: Ψηφιδωτή εικόνα (Μεγάλη ανάπτυξη Υστεροβ.).
Απόδοση συναισθημάτων, τρυφερότητα, μεταξύ των άλλων χαρακτηρ. της Παλαιολόγειας.
Αρχάγγελος Μιχαήλ: 2ο μισό 14ουΕικ. 60, σελ. 136. ΑΥΓΟΤΕΜΠΕΡΑ
Φορητή εικόνα – κωνσταντινοπολίτικο έργο (λόγω της τεχνοτροπίας). Από τα ωραιότερα
δείγματα τέχνης φορητών εικόνων. Ο αρχάγγελος αποδίδεται μετωπικός σε προτομή.
Υψώνει με το δεξί του χέρι σκήπτρο και με το αριστερό κρατάει σφαίρα που επιστέφεται
με χρυσό σταυρό. Φοράει κόκκινο χιτώνα και ιμάτιο. Σωματική μνημειακή μορφή.
Το πρόσωπο είναι ωοειδές με λεπτή μύτη και τα χαρακτηριστικά του τονίζονται με λεπτές
γραμμές. Κόκκινες απαλές κηλίδες τονίζουν τα μάγουλα και γύρω από τα μάτια λεπτές
ακτινωτές γραμμές τονίζουν τα φώτα. (χαρακτηρ. της ζωγραφικής του 14 ου αι.). Δυνατά
δάκτυλα και αρθρώσεις.
13
ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ 15ος – 16ος
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Μετά την άλωση 1453:
Στις τουρκοκρατούμενες περιοχές ΑΡΧΙΚΑ ΟΠΙΣΘΟΔΡΟΜΗΣΗ (Αντίξοες συνθήκες) = Τέχνη
βασίζεται σε βυζαντινά πρότυπα με λαϊκό χαρακτήρα.
Ενώ η Ευρώπη κατά τον 15ο αιώνα πολιτικά, και πολιτιστικά οδεύει στην ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ
Η Μεταβυζαντινή θρησκ. Τέχνη στις τουρκοκρατ. Περιοχές αντιστάθηκε συνειδητά στη διείσδυση
στοιχείων από τη σύγχρονη δυτική τέχνη. Εσωστρέφεια και συντηρητισμός της μεταβυζαντινής
τέχνης πήγαζαν από το φανατισμό της Εκκλησίας.
Αντίθετα:
Μετά την άλωση οι καλλιτέχνες της Κων/λης πηγαίνουν (κυρίως) βενετοκρατούμενη Κρήτη
=Χάνδακας (τέλη 14ου-16ο) οικονομική ευημερία μοναστικών κέντρων (Αθω+Μετέωρα)
1) ΑΝΘΗΣΗ μεταβυζαντινής τέχνης ως συνέχεια βυζ. Καλλ. παράδοσης
2) Κατά τον 15ο-17ο Ανάπτυξη βενετικής αστικής τάξης αλλά και ελληνικής (λόγω ανάπτ. εμπορίου).
Η εύπορη ελληνική αστ. τάξη έγινε ο σταθερός πελάτης ζωγράφων και συνετέλεσε στην ανάδειξη
Κρήτης ως σπουδαιότερο καλλιτεχνικό κέντρο μεταβυζ. Περιόδου.
Οπότε: Επικοινωνία με ανανεωτικά πνεύματα Δύσης οδήγησε τη Μεταβυζ. Τέχνη σε ΑΝΑΝΕΩΣΗ
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ
Ο Ρόλος της Χορηγίας Στο τουρκοκρ. Χώρο: Σημαντικός. Μικροί τοπικοί άρχοντες, έμποροι, μέλη
μικρών κοινοτήτων
Αλλά κυρίως: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (ρόλος χορηγού).
14
ΣΤΗΝ ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΚΡΗΤΗ: ΕΠΕΣΕ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΙΟΥΝΙΟΣ 2008
15
ΑΚΟΤΑΝΤΟΣ, ΕΙΚ 1, Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΜΠΕΛΟΣ- 15ΟΣ –ΚΡΗΤΗ-ΜΟΝΗ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑΣ
Κρητική σχολή- Αυγοτέμπερα.
Στο κέντρο της σύνθεσης εικονίζεται ο Χριστός σε προτομή με ιερατικά άμφια, μάτια μικρά-
μακρόστενη μύτη-λεπτά χείλη, μπροστά του βρίσκεται ανοιχτό ευαγγέλιο με σχετικό θέμα από
απόσπασμα του Ιωάννη. Στην μέση του διασταυρώνονται δύο κλαδιά που φυτρώνουν από χαμηλό
κορμό αμπέλου. Γύρω του, ανάμεσα στους βλαστούς προβάλλουν οι προτομές των 12
Αποστόλων., πλαισιωμένες από πλατιά φύλλα. Τα ο θέμα σχετίζεται με την Θεία Ευχαριστία
(μετατρέπεται ο οίνος σε Αίμα του Χριστού) διαδεδομένο στην κρητική ζωγραφική.
Ο Ακοτάντος από τους σπουδαιότερους Κρητικούς μεταβυζαντινούς αγιογράφους-ζωγράφους από
τον Χάνδακα, εναρμονίζει την ώριμη Παλαιολόγεια παράδοση με αφομοίωση δευτερευόντων
στοιχείων της ιταλικής ζωγραφικής.
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΑΚΑΜΨΗ (τουρκοκρατ. Περιοχές)
Μετακινούμενο εργαστήριο. Υποθέτουμε έδρα την Καστοριά (διατηρούνται σημαντικές τοιχογρ.)
Σ’ αυτό αποδίδονται τοιχογραφίες σε Θεσσαλία, Μακεδονία, Σερβία, Βουλγαρία, Μολδαβία
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:
ΤΑΣΗ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Οι μορφές αποδίδονται συχνά με υπερβολικό ρεαλισμό στις στάσεις και κινήσεις τους
16
Την ίδια περίοδο ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟ ΧΩΡΟ
16ος
ΣΧΟΛΗ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Γιάννενα εξάπλωση σε Ήπειρο, Μακεδονία, Θεσσαλία, Βοιωτία, Εύβοια.
ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:
ΔΥΝΑΜΙΣΜΟΣ, ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΤΟΛΜΗ ΣΤΟ ΧΕΙΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ, πλαστικότητα, όγκος,
εκφραστικότητα τεχνοτροπία που τείνει στο ΜΠΑΡΟΚ
ΦΡΑΓΓΟΣ ΚΑΤΕΛΑΝΟΣ (εικ. 6-7 σελ. 61-62 ανάλυση σελ. 162 & Εικ. 10 σελ. 164
1548. Μονή Βαρλαάμ Μετέωρα: ηθελημένη στροφή από τον κλασικισμό της κρητικής σχολής προς ΜΠΑΡΟΚ
Συνθέσεις: Πληθωρικές, γεμάτες ρεαλισμό, κίνηση και ζωντάνια, αφηγηματική ροή
Στοιχεία τοπίου: ουσιώδη στοιχεία συνθέσεων.
Οι μορφές αντίθετα με Κρητική Σχολή δεν διακατέχονται από: Ηρεμία, Εγκράτεια αλλά:
ΕΙΝΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ, ΣΕ ΕΝΤΟΝΗ ΚΙΝΗΣΗ, ΚΟΜΨΕΣ, ΕΥΛΥΓΙΣΤΕΣ ΦΙΓΟΥΡΕΣ, ΤΑ ΕΝΔΥΜΑΤΑ ΤΟΝΙΖΟΥΝ
ΤΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ
ΤΟ ΧΡΩΜΑ: ΕΝΤΟΝΑ, ΚΑΘΑΡΑ ΧΡΩΜΑΤΑ με τολμηρές χρωματικές αντιπαραθέσεις.
ΕΠΙΣΗΣ:
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΙ ΦΡΑΓΓΟΣ ΚΟΝΤΑΡΗΣ: Φανερές οι επιρροές από Κατελάνο
17
METABYZANTINH ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΦΡΑΓΓΟΣ ΚΑΤΕΛΑΝΟΣ
16ος αι. ΕΙΚΟΝΑ 7, ΚΕΦ. 2 ΣΤΑΥΡΩΣΗ ΣΕΛ. 62
Η Σταύρωση αποδίδεται στον Φ.Κ., εκπρόσωπο της σχολής της ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗΣ Ελλάδας στην
μεταβυζαντινή περίοδο.
Ο σταυρωθείς Χριστός βρίσκεται, σε ημίγυμνη μορφή, ανάμεσα σε πλήθος παριστάμενων.
Πολυπρόσωπο έργο χαρακτηριστικό του καλλιτέχνη με μορφή νευρώδη, υπερβολικά ρευστή με
δυναμικό αποτέλεσμα. Δεξιά του Χριστού στέκεται η Παναγία μέσα σε πλήθος και αριστερά του
στρατιώτες παρακολουθούν την σταύρωση. Στα πλάγια δεξιά και αριστερά βρίσκονται επίσης δύο
σταυρωθέντες. Πίσω σε μαύρο φόντο η Ιερουσαλήμ κτιριακά παραπέμπει σε κτιριακή εμφάνηση
των έργων της Παλαιολόγειας αναγέννησης καθώς και η μυολογία του Χριστού. .
Οι μορφές και τα στοιχεία του χώρου συμπλέκουν ένα δυναμικό αποτέλεσμα με πλαστικότητα και
όγκο, έκφραση, κινητικότητα που αγγίζουν την εκζήτηση. (στρατιώτης με λόγχη).
Το κύριο θέμα και τα δευτερεύοντα επεισόδια που εξελίσσονται , δημιουργούν μία αφηγηματική
ροή, με δυναμικές μορφές και κομψές ευλύγιστες φιγούρες με ενδύματα που τονίζουν τη δομή του
σώματος. (Παλαιολόγεια). Το χρώμα είναι καθαρό και έντονο με χρωματικές αντιπαραθέσεις.
Χρησιμοποιεί χρωματισμούς του μπλε-κόκκινου- κίτρινου-βιολετί με ιδιαίτερη τόλμη και
εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Ο ρεαλισμός, η αφηγηματικότητα, η ρευστότητα , η λαμπρότητα των
χρωμάτων, προδίδουν επιρροές από την ιταλική τέχνη. (μπαρόκ). Χρησιμοποιεί την τεχνική της
νωπογραφίας, τεχνική που χρησιμοποιήθηκε στο βυζάντιο στην τέχνη της τοιχογραφίας.
17ος
ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΟΥΛΑΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑ 7 1666. Αυγοτέμπερα. (ίδιο θρησκευτικό θέμα με τον Ακοτάντο
«Χριστός η Άμπελος 15ου αιώνα ) αλλά με βασική διαφορά στην τεχνοτροπία, με εμφανείς δυτικές
αναγεννησιακές επιδράσεις. Πλούτος και πολυπρόσωπη σύνθεση, τα χρώματα είναι έντονα και
λαμπερά, οι μορφές έχουν κίνηση και είναι ζωντανές και ολόσωμες. Το βάθος της εικόνας φαίνεται
καθαρά. Ο ζωγράφος φαίνεται να έχει Φλαμανδικές επιρροές.
18
ΑΚΟΤΑΝΤΟΣ, ΕΙΚ 1, Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΜΠΕΛΟΣ- 15ΟΣ –ΚΡΗΤΗ-ΜΟΝΗ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑΣ
Κρητική σχολή- Αυγοτέμπερα.
Στο κέντρο της σύνθεσης εικονίζεται ο Χριστός σε προτομή με ιερατικά άμφια (μάτια μικρά-
μακρόστενη μύτη-λεπτά χείλη) . μπροστά του βρίσκεται ανοιχτό ευαγγέλιο με σχετικό θέμα από
απόσπασμα του Ιωάννη. Στην μέση του διασταυρώνονται δύο κλαδιά που φυτρώνουν από χαμηλό
κορμό αμπέλου. Γύρω του, ανάμεσα στους βλαστούς προβάλλουν οι προτομές των 12
Αποστόλων., πλαισιωμένες από πλατιά φύλλα. Τα ο θέμα σχετίζεται με την Θεία Ευχαριστία
(μετατρέπεται ο οίνος σε Αίμα του Χριστού) διαδεδομένο στην κρητική ζωγραφική.
Ο Ακοτάντος από τους σπουδαιότερους Κρητικούς μεταβυζαντινούς αγιογράφους-ζωγράφους από
τον Χάνδακα, εναρμονίζει την ώριμη Παλαιολόγεια παράδοση με αφομοίωση δευτερευόντων
στοιχείων της ιταλικής ζωγραφικής.
ΕΝΟΙΕΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 2
Τουρκοκρατούμενες Περιοχές: Ο ελλαδικός χώρος υπόδουλος των Τούρκων. Παρατηρείται αρχικά μια
οπισθοδρόμηση στην τέχνη, γιατί οι μωαμεθανοί ήταν αντίθετοι στην επιβίωση του βυζαντινού πολιτισμού,
ενώ ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε προβλήματα διατήρησης εθνικής του ταυτότητας και παραδόσεων. Η
βυζαντινή τέχνη σ’ αυτές τις αντίξοες συνθήκες παρουσιάζει ένα λαϊκό χαρακτήρα.
ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ: Αντίθετα με την καθυστέρηση του ελλαδικού χώρου, στις
βενετοκρατούμενες περιοχές και ιδιαίτερα στην Κρήτη από τα τέλη 14 ου αιώνα είχαν διαφύγει πολλοί
Κων/λίτες καλλιτέχνες και η βυζαντινή τέχνη συνεχίστηκε και ανανεώθηκε από νέα ζωογόνα στοιχεία.
Εκκλησία: Οικουμ. Πατριαρχείο:
19