Professional Documents
Culture Documents
ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ
ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ-ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ
Όταν ο βαςιλιάσ τθσ Αγγλίασ, o Εδουάρδοσ Γϋ, αποβιβάςτθκε τον Λοφλιο του 1346 μ.Χ ςτθν
περιοχι τθσ Νορμανδίασ με μία δφναμθ που δεν ξεπερνοφςε τουσ 15.000 άντρεσ και όντασ
αποκομμζνοσ από τθν χϊρα του, βριςκόταν υπό τον ςυνεχι κίνδυνο να εμπλακεί ςε
ςφγκρουςθ με τον υπζρτερο γαλλικό ςτρατό. Γι αυτό επζλεξε να προβεί ςε μία πανζξυπνθ
ςτρατθγικι ϊςτε να επιβιϊςει. Πρϊτθ επιςιμανςθ επιτυχοφσ ςτρατθγικισ είναι θ
προςπάκεια του Εδουάρδου να
οδθγιςει τον αντίπαλο ςτρατό
ςε ζνα ευνοϊκό ζδαφοσ για τον
ίδιο. Ο Γάλλοσ Βαςιλιάσ,
Φίλιπποσ Βϋ τον καταδίωκε με
ζναν ςτρατό, τουλάχιςτον
τριπλάςιο ςε δφναμθ,
ςυγκεντρωμζνο από τουσ
μονάρχεσ φορο-υποτελείσ του.
Υςτερα από ζνα παιχνίδι
ςτρατιωτικϊν ελιγμϊν,
αποφάςιςε να αντιμετωπίςει
τον Φίλιππο ςτισ
Με τθν βοικεια αυτισ τθσ τεχνικισ, ο Ροβζρτοσ Μπρουσ κατατρόπωςε τον ανϊτερο
ςτρατό του Εδουάρδου Βϋ ςτο Μπάνοκμπερν (Bannockburn 1314 μ.Χ). Ο αγγλικόσ ςτρατόσ,
προςπακϊντασ να υπερφαλαγγίςει τον ςτρατό του Μπρουσ που πολιορκοφςε το κάςτρο
Οι Άγγλοι ζφιπποι ιππότεσ προςκροφουν ςε τείχοσ από ςκωτςζηικα δόρατα ζξω από το κάςτρο του Μπάνοκμπερν
τίρλινγκ, ειςιλκε ςε δφςβατο και βαλτϊδεσ ζδαφοσ και τότε ο Μπρουσ κινικθκε
ταχφτατα με τουσ δορατοφόρουσ καταπάνω τουσ, χωρίσ να αφιςει πολλά περικϊρια
αντίδραςθσ. Οι ιππείσ των Άγγλων απωκικθκαν εφκολα και ο υπόλοιποσ ςτρατόσ τουσ
διαλφκθκε. Θ μάχθ αυτι ζκρινε τθν ανεξαρτθςία των κωτςζηων αλλά κερδικθκε
περιςςότερο από τθν ανικανότθτα του Εδουάρδου Βϋ να ελζγξει τον ςτρατό του, κακϊσ θ
ίδια απόπειρα ςκωτικισ εφόδου με τουσ δορατοφόρουσ κα είχε αποτφχει, αν ειςζπρατταν
μερικζσ καίριεσ βολζσ από τα αγγλικά τόξα. Ο Μπρουσ ιξερε πωσ, αν εφάρμοηε πακθτικι
ςτάςθ, ο ςτρατόσ του κα ςφαγιαηόταν από τα βζλθ και κα εκκακαριηόταν από τουσ
Άγγλουσ ιππότεσ. Ζτςι ρίςκαρε μία ανεπανάλθπτθ ζφοδο που κεωρθτικά δεν μποροφςε να
είναι εφικτι από
θμιρακζνδυτουσ αγρότεσ
με αδζξια μακριά
κοντάρια. Παρόμοια νίκθ
είχε επιτευχκεί 12 χρόνια
νωρίτερα ςτθν Μάχθ των
Χρυςϊν πιρουνιϊν ι
αλλιϊσ τθ μάχθ του
Κουρτρζ (1302 μ.Χ
Courtrai ι Kortrijk ςτα
Φλαμανδικά).
Θ επικράτεια τθσ
Τζτοιοι αμυντικοί ςχθματιςμοί τφπου “Schiltron”, ιταν εξαιρετικά δφςκολο να Φλάνδρασ που οριηόταν
διαςπαςτοφν από μία εφόρμθςθ ιππικοφ. Στισ μάχεσ του Bannockburn και από τθν πλοφςια πόλθ
Courtrai, οι ζφιπποι ιππότεσ ςταμάτθςαν τθν κατά μζτωπο επίκεςι τουσ,
Μπριη (Bruges) αντιςτεκόταν
βλζποντασ τισ μακριζσ λόγχεσ των αμυνόμενων Φλαμανδϊν να τουσ
περιμζνουν.
ςτισ Γαλλικζσ βλζψεισ να τθν
προςαρτιςουν. Ο Φίλλιποσ
Δϋ ο Δίκαιοσ ζςτειλε ζναν ιςχυρό ςτρατό 8.000 αντρϊν, υπό τθν διοίκθςθ του Κόμθ
Ροβζρτου του Βϋ, για να ειρθνοποιιςει τθν περιοχι. Οι 2.500 ζφιπποι και πάνοπλοι Γάλλοι
men-at-arms που απάρτιηαν τον γαλλικό ςτρατό
κρίκθκαν υπεραρκετοί για να καταςτείλουν μία ακόμα
εξζγερςθ αγροτϊν τθσ υπαίκρου, όπωσ περίμεναν ότι
κα είναι. Όμωσ ο ςτρατόσ των 9.000 Φλαμανδϊν δεν
ιταν μία ςυνθκιςμζνθ άναρχθ ομάδα από χωρικοφσ
με γεωργικά εργαλεία για όπλα. Ο πλοφτοσ τθσ
περιοχισ, λόγω τθσ άνκθςθσ του εμπορίου, είχε
ενκαρρφνει τθν δθμιουργία πολιτοφυλακισ. Ζτςι κάκε
κομθτεία είχε δθμιουργιςει το δικό τθσ ςϊμα από
πάνοπλουσ και πεικαρχθμζνουσ δορατοφόρουσ,
αρκετοφσ με μεταλλικι κωράκιςθ εκτόσ από το τυπικό
προςτατευτικό κάμιςο v, ενϊ πολλοί ιταν οπλιςμζνοι
με βαριά λογχοδρζπανα και τα ξακουςτά φλαμανδικά Απεικόνιςθ πολεμιςτι με όπλο μία
ρόπαλα (Goedentagvi), εκτόσ από τα μακριά δόρατα. Σα ςυνθκιςμζνθ εκδοχι του Goedentag.
Goedentag ιταν μακριά ξφλινα ρόπαλα που είχαν μία
διατρθτικι λεπίδα ςτθν άκρθ τουσ για νφξεισ ςε ευάλωτα ςθμεία μίασ πανοπλίασ.
Οι Φλαμανδοί παρατάχτθκαν ςε μία μεγάλθ φάλαγγα μετϊπου ενόσ χιλιομζτρου ςε ζνα
μικρό φψωμα πίςω από ζνα ρυάκι. Θ μάχθ ξεκίνθςε με τουσ βαλλιςτροφόρουσ των δφο
πλευρϊν να ανταλλάςουν πυρά.
Υςτερα από λίγο, οι υπζρτεροι
Γενοβζηοι μιςκοφόροι ζτρεψαν ςε
φυγι τουσ Φλαμανδοφσ
ακροβολιςτζσ και τότε ο Ροβζρτοσ
κεϊρθςε ότι ιταν θ κατάλλθλθ
ςτιγμι για να ορμιςει με το
ςιδθρόφραχτο ιππικό του.
Διανφοντασ μία ςχετικά μεγάλθ
απόςταςθ, και φτάνοντασ ςε
Αναπαράςταςθ μία τυπικισ μεςαιωνικισ φάλαγγασ από πεηοφσ
δφςβατο ζδαφοσ κοντά ςτο ρυάκι,
εξοπλιςμζνουσ με λογχοδρζπανα. Ζνασ τζτοιοσ ςφικτόσ θ ζφοδοσ ζχαςε τθν μζγιςτθ
ςχθματιςμόσ μποροφςε να ανακόψει τθν ζφοδο του ταχφτθτά τθσ. Αντικρίηοντασ δε
ςιδθρόφραχτου ιππικοφ. ολόκλθρθ τθν μάηα των Φλαμανδϊν
που περίμενε με τισ λόγχεσ προτεταμζνεσ, ςταμάτθςαν απότομα και άρχιςαν να
αναδιοργανϊνονται, προςπακϊντασ να ετοιμάςουν καινοφργια ζφοδο. Εντωμεταξφ, οι
Γάλλοι πεηικάριοι βρίςκονταν αρκετά πίςω τουσ ακόμα, τρζχοντασ να τουσ καλφψουν. Οι
Φλαμανδοί δεν ζχαςαν χρόνο και αυτοί που ιταν οπλιςμζνοι με λογχοδρζπανα και
κεφαλοκραφςτεσ βγικαν τρζχοντασ από τον αμυντικό ςχθματιςμό δοράτων, όρμθςαν
πρϊτοι καταπάνω τουσ και κυριολεκτικά τουσ κατάςφαξαν, ςκοτϊνοντασ τον ίδιο τον Κόμθ
και εκατοντάδεσ άλλουσ ευγενείσ. Αν
ζμεναν ςτατικοί περιμζνοντασ τουσ
Γάλλουσ ιππότεσ να διαλζξουν το
ςθμείο τθσ εφόδου, μπορεί το
αποτζλεςμα να ιταν διαφορετικό.
Θ βαριά πανοπλία αποτελοφςε το ςφμβολο τθσ οικονομικισ ιςχφοσ του κάκε πολεμιςτι
αλλά πρακτικά
ςιμαινε και τθν
ακαταμάχθτθ αντοχι
του ςτα χτυπιματα
από τα ςπακιά και τισ
λόγχεσ και κυρίωσ
από τθν βροχι από τα
βζλθ που αδιακρίτωσ
φόνευαν μάηεσ από
αφφλαχτουσ
ςτρατιϊτεσ. Ο
ολόςωμοσ
αλυςιδωτόσ κϊρακασ,
θ κφρια εξάρτθςθ των
ιπποτϊν του 12ου και Βζλθ... ο ανϊνυμοσ εχκρόσ ενόσ πολεμιςτι του Μεςαίωνα. Μία ολόςωμθ πανοπλία
ου ιταν ο μόνοσ τρόποσ να αντζξει κάποιοσ ςε ζνα μεςαιωνικό τοπίο μάχθσ, χωρίσ να
13 αιϊνα, άρχιςε να
τραυματιςτεί από μία τυχαία βολι.
αναβακμίηεται
προοδευτικά με προςκικεσ ενιαίων μεταλλικϊν πλακϊν που προςτάτευαν ευάλωτεσ
περιοχζσ του ςϊματοσ.
Εξοπλιςμόσ ενόσ Λταλοφ Μιςκοφόρου του 14ου αιϊνα. Ο αλυςιδωτόσ κϊρακασ και τα τετράγωνα
κράνθ χρθςιμοποιοφνταν ακόμα.
Ο 15οσ και ο 16οσ αιϊνασ ιταν οι εποχζσ όπου οι βαριζσ πανοπλίεσ
μεταλλικϊν πλακϊν είχαν ευρεία χριςθ. Παράδειγμα αποτελεί θ
Λταλικοφ τφπου πανοπλία τθσ εικόνασ.
Από τον 15ο αιϊνα, οι
οπλουργοί των νότιων
Γερμανικϊν περιφερειϊν
φθμίηονταν για τθν καταςκευι
των ξακουςτϊν γοτκικϊν
πανοπλιϊν οι οποίεσ
κεωροφντο το ςθμείο
αναφοράσ τθσ βαριάσ κω-
ράκιςθσ. Με βακιά επιρροι
από τθν γοτκικι τζχνθ, μία
γοτκικι πανοπλία προςτάτευε
ολόκλθρο το ςϊμα του ιππότθ
με λεπτζσ αλλά ανκεκτικζσ
μεταλλικζσ πλάκεσ. Είχαν
μυτερζσ άκρεσ και περίτεχνεσ
αυλακϊςεισ για να
αποτρζπουν καλφτερα τα
χτυπιματα και τα βλιματα. Σο
ςυνολικό μζςο βάροσ
ολόκλθρθσ τθσ πανοπλίασ
ζφτανε τα 25 κιλά, ςίγουρα όχι
αμελθτζο, ωςτόςο θ
ομοιόμορφθ κατανομι του
επζτρεπε ςτον χριςτθ τθσ
πανοπλίασ να είναι αρκετά
Υπόδειγμα γοτκικισ πανοπλίασ ςε άλογο και αναβάτθ. ευζλικτοσ ακόμα και όταν
αφίππευε, ενϊ θ μεγάλθ αντοχι τθσ ζκανε
τθν χριςθ αςπίδασ λιγότερο ςθμαντικι. Γι’ αυτό, ςυχνότερα, ο κάτοχοσ μίασ γοτκικισ
πανοπλίασ δεν χρθςιμοποιοφςε αςπίδα αλλά αμφίχειρα και βαρφτερα όπλα, γινόμενοσ
ακόμα πιο αποτελεςματικόσ ςτθν μάχθ. Επίςθσ, εφαρμοηόταν θ κοίλθ ςχεδίαςθ διότι ζτςι
αποτρζποντο, ςχεδόν εξολοκλιρου, τα κλαςτικά χτυπιματα από ςπακιςμοφσ. Με τθν ίδια
λογικι, το ςφνολο τθσ κωράκιςθσ ςυμπλθρωνόταν από μεταλλικά κράνθ που κάλυπταν
ολόκλθρο το κεφάλι και το πρόςωπο τα οποία είχαν επίςθσ καμπυλωτι μορφι, ϊςτε να
απορροφοφν καλφτερα τα χτυπιματα, αντικακιςτϊντασ τα τετράγωνα πρότυπα του 13 ου
αιϊνα. Θ πανοπλία γοτκικοφ τφπου εξελίχκθκε τον 16ο αιϊνα ςτθν Μαξιμιλιανοφ τφπου,
μία ακόμα ςτρογγυλότερθ ςτθν ςχεδίαςθ και ανκεκτικότερθ υλοποίθςθ πανοπλίασ. Άξια
μνοίασ είναι θ πανοπλία ιταλικοφ τφπου που παραγόταν ςτα οπλοςτάςια τθσ βόρειασ
Λταλίασ, πολφ πριν εμφανιςτεί εκείνθ του γοτκικοφ τφπου. Ιταν εφάμιλλθσ αντοχισ αλλά
βαρφτερθσ και πιο ογκϊδουσ καταςκευισ. αν εμφάνιςθ, δεν είχε τισ αιχμθρζσ προεξοχζσ
των γερμανικϊν προτφπων, ακολουκϊντασ μία πλιρωσ ςτρογγυλι ςχεδίαςθ.
Αριςτερά: Τπόδειγμα Γερμανοφ ιππότθ με γοτκικι πανοπλία.
Δεξιά: Τπόδειγμα μαχθτι με ιταλικι πανοπλία.
Όπλα ςαν και αυτά μποροφςαν να κάνουν μεγαλφτερθ ηθμιά από ζνα ςπακί ςε μία βαριά πανοπλία μεταλλικϊν
πλακϊν. Οι κεφαλοςπάςτεσ (Σα 4 όπλα αριςτερά) είχαν μεγάλο βάροσ και με ζνα καλοηυγιςμζνο χτφπθμα
μποροφςαν να ςπάςουν τα κόκαλα του αμυνόμενου, χωρίσ να χρειάηεται να διατρθκεί θ βαριά πανοπλία του.
Σα πολεμικά ςφυριά (Σα 3 όπλα δεξιά) είχαν το πρόςκετο προςόν τθσ αιχμθρισ ατςάλινθσ αιχμισ που
διατρυποφςε, ζςκιηε κα ζλεγε κανείσ, μία χαλφβδινθ πανοπλία ευκολότερα.
Θ εξζλιξθ τθσ πανοπλίασ είναι αυτι που επθρζαηε τθν αντίςτοιχθ εξζλιξθ των όπλων που
κα κατάφερναν να τθν διαπεράςουν. τισ εκ του ςυςτάδθν ςυμπλοκζσ, τα περιςςότερα
όπλα ενόσ τυπικοφ ςτρατιϊτθ ιταν ςχεδόν άχρθςτα απζναντι ςε ζναν ςιδθρόφραχτο με
γοτκικι, ιταλικι ι άλλθ παρόμοια χαλφβδινθ πανοπλία, διότι μζςα ςτο χάοσ τθσ μάχθσ,
ζπρεπε να ςτοχεφςει προςεχτικά με νφξθ ςτα λίγα ευάλωτα ςθμεία τθσ, όπωσ ιταν οι
αρμοί, προκειμζνου να τον τραυματίςει. Γι’ αυτό το λόγο κακιερϊκθκαν όπλα με μεγάλθ
εςτιαςμζνθ μάηα ςτο κζντρο βάρουσ τουσ, όπωσ ζνα πολεμικό ςφυρί, που απειλοφςαν
περιςςότερο τισ πανοπλίεσ με μεταλλικζσ πλάκεσ. Λόγω τθσ αυξθμζνθσ μάηασ τουσ,
επιτυγχάνετο εςωτερικόσ τραυματιςμόσ ι ςπάςιμο οςτϊν από τθν ορμι και τον
διαχεόμενο κραδαςμό του χτυπιματοσ πάνω ςτο ςκλθρό μζταλλο, χωρίσ παρϋολϋαυτά να
διαπερνάται θ πανοπλία. Επίςθσ, θ εξζλιξθ των τόξων, των βαλλιςτρϊν και των πρϊιμων
πυροβόλων, ζκανε ακόμα πιο δφςκολθ τθν επιβίωςθ των ςιδθρόφραχτων πολεμιςτϊν,
διότι για πρϊτθ φορά κινδφνευαν πραγματικά όχι μόνο από μία βολι που κα ζβριςκε τυ-
χαία ζνα ακάλυπτο ςθμείο τθσ πανοπλίασ αλλά και από μία που κα τθν διατρυποφςε
μονομιάσ.
Αριςτερά: Οι εφποροι από τα λάφυρα Λταλοί
μιςκοφόροι (Condottieri) ςυνικιηαν να φοροφν
πολφ βαριζσ πανοπλίεσ ςαν αυτι τθ Μιλανζηικου
ειδικοφ τφπου “Avant”, όπωσ λεγόταν.
Κάτω: Ο 16οσ αίϊνασ ειςιγαγε πανοπλίεσ που
ιταν πραγματικά ζργα τζχνθσ εκτόσ από
αποτελεςματικά μζτρα προςταςίασ. Σο κλειςτό
κράνοσ τφπου “Armet” (θ φωτογραφία δείχνει
μία περίτεχνθ εκδοχι του) είχε υιοκετθκεί
κυρίωσ από τουσ Γάλλουσ και τουσ Λταλοφσ.
ε κάκε περίπτωςθ όμωσ, τζτοιοι κωρακιςμζνοι πολεμιςτζσ και ιδιαίτερα όταν ίππευαν
αναλόγωσ κωρακιςμζνα άλογα, αποτελοφςαν ζνα φοβερό και ολοκλθρωμζνο όπλο,
προκαλϊντασ το δζοσ και τθν προςαρμογι ολόκλθρθσ τθσ άμυνασ, ςχεδόν αποκλειςτικά
επάνω τουσ. Σο γεγονόσ ότι θ ςυντιρθςι τουσ κόςτιηε δυςανάλογα περιςςότερο από
οποιονδιποτε άλλο τυπικό ςτρατιϊτθ, δεν επζτρεπε τθν πολυάρικμθ ςτρατολόγθςι τουσ.
Όμωσ πάντοτε αποτελοφςαν το
ειδικό βάροσ οποιουδιποτε ςτρατοφ.
Επίςθσ, από τα μζςα του 13ου αιϊνα
και μετά, διάφορεσ πανοπλίεσ
χαμθλότερθσ ποιότθτασ αλλά ικανο-
ποιθτικισ ανκεκτικότθτασ, ζντυναν
όλο και περιςςότερουσ απλοφσ
ςτρατιϊτεσ. Ζτςι οι διαφορζσ του
εξοπλιςμοφ μεταξφ ενόσ ιππότθ ι
man-at-arms και ενόσ τυπικοφ
πεηικάριου άρχιςαν να αμβλφνονται
Πανοπλίεσ γαλλικοφ ιππικοφ του 16ου αιϊνα ςθμαντικά, μζχρι ουςιαςτικά τα μζςα
του 16ου αιϊνα, όπου κάκε
μεςαιωνικόσ ςτρατόσ αποτελείτο από πάνοπλουσ ςτρατιϊτεσ, ανεξαρτιτωσ καταγωγισ ι
πλοφτου.
Μζςα ςτθν φρενίτιδα τθσ μάχθσ, μία ατςάλινθ πανοπλία διαμεςολαβοφςε μεταξφ τθσ επιβίωςθσ και του
ακαριαίου κανάτου ενόσ ςτρατιϊτθ.
Δεν υπάρχει κάποια μάχθ που να μπορεί να χρθςιμοποιθκεί ωσ ςθμείο αναφοράσ για τθν
μοναδικι επίδραςθ τθσ πανοπλίασ κατά τον φςτερο Μεςαίωνα, διότι πολφ απλά ιταν εκ
των ων ουκ άνευ. Ακόμα και ζνασ απλόσ μεταλλικόσ κϊρακασ μποροφςε να ςϊςει ζναν
ςτρατιϊτθ από βζβαιο κάνατο, δφο ι τρεισ φορζσ, ςτθ διάρκεια μίασ μάχθσ και αυτό ιταν
αρκετό για να επενδφςει ςτθν αγορά του. Επίςθσ μία πολφ χοντρι χαλφβδινθ πανοπλία τον
προςτάτευε αποτελεςματικά από τα βζλθ ι τισ ςφαίρεσ που βάλλονταν από μεγάλθ
απόςταςθ, επειδι χανόταν μεγάλο μζροσ τθσ ορμισ τουσ. Ωςτόςο, όταν δίπλα του
κραδαίνονταν ςιδερζνια όπλα και αςπίδεσ, ολόγυρά του βάλλονταν φονικά βλιματα
πυρίτιδασ και ατςάλινων βελϊν, κοντά του κάλπαηαν βαριά πολεμικά άλογα που
ποδοπατοφςαν τουσ πάντεσ… μία πανάκριβθ πανοπλία δεν εγγυόταν τθν ηωι του
περιςςότερο απ’ ότι θ ίδια θ μονάκριβθ τφχθ του! Παρόλα αυτά, θ επιβίωςθ ςε μία
μεςαιωνικι μάχθ, κεωρείτο πρακτικά αδφνατθ χωρίσ τθν χριςθ κάποιασ ςτοιχειϊδουσ
κωράκιςθσ, με ςυνζπεια θ πανοπλία να ςυνεχίςει να εξελίςςεται μζχρι τθν εφεφρεςθ των
ςφγχρονων όπλων πυρίτιδασ, οπότε και θ χριςθ τθσ άρχιςε προοδευτικά να φκίνει.
Σα ςπακιά ιταν ςυνικωσ τα ακριβότερα όπλα,
μιασ και αποτελοφνταν εξ’ ολοκλιρου από
ατόφιο ατςάλι. Ζνα καλά ηυγιςμζνο ςπακί ςτα
χζρια ενόσ εκπαιδευμζνου ςτρατιϊτθ,
μποροφςε να κάνει μεγάλθ ηθμιά, κόβοντασ
απροςτάτευτα ςθμεία μίασ κωράκιςθσ ι
διαπερνϊντασ πανοπλίεσ με καλοηυγιςμζνεσ
νφξεισ. Ωςτόςο, ιταν ζνα όπλο που απαιτοφςε
μεγάλθ πολεμικι αρετι για να χειριςτεί ςωςτά.
Γι’ αυτό και χρθςιμοποιοφνταν κυρίωσ από
ιππότεσ, ςαν μία ακόμα ζνδειξθ τθσ
ανωτερότθτάσ τουσ.
Ο εκνικόσ ςτρατόσ και θ άνοδοσ του πεηικοφ
Οπλιςμζνοι με τουσ ξακουςτοφσ τουσ λογχοπζλεκεισ και μακριζσ ςάριςεσ οι Ελβετοί εξελίχκθκαν προοδευτικά ςτουσ πιο
περιηιτθτουσ μιςκοφόρουσ τθσ Ευρϊπθσ.
Θ οργάνωςθ τουσ κφμιηε τθν λειτουργία τθσ Πρϊιμθσ Ρωμαϊκισ Δθμοκρατίασ, με τουσ
διμαρχουσ να θγοφνται των ςτρατιωτικϊν μονάδων. Θ πρακτικι αυτι ίςωσ και να
επθρεάςτθκε από τθν φπαρξθ των τοπικϊν μοναςτθριϊν viii που είχαν διαςϊςει και
δίδαςκαν ελλθνικζσ και ρωμαϊκζσ γραφζσ από τθν εποχι τθσ πτϊςθσ τθσ Δυτικισ Ρωμαϊκισ
Αυτοκρατορίασ. Κάκε καντόνι μποροφςε να επιςτρατεφςει τον προςωπικό του ςτρατό ςε
ελάχιςτο χρονικό διάςτθμα εφόςον κάκε άντρασ υποχρεοφτο να κατζχει τον προςωπικό
του οπλιςμό και να τον χρθςιμοποιεί ςε περίπτωςθ γενικισ απειλισ. υνικωσ, δεν
διζκεταν ιςχυρι κωράκιςθ οφτε αςπίδα αλλά χρθςιμοποιοφςαν τουσ ξακουςτοφσ
ελβετικοφσ βαρείσ λογχοπζλεκεισ, που ιταν φτθνά και αποτελεςματικά μζςα κατά τθσ
ςιδερζνιασ πανοπλίασ των επαγγελματιϊν men-at-arms. Ζνασ τυπικόσ λογχοπζλεκυσ ιταν
ουςιαςτικά ζνα ςφνκετο δόρυ μικουσ 2-3 μζτρων που αντί για μία αιχμι είχε ζνα ςφνολο
από χαλφβδινεσ αιχμθρζσ απολιξεισ ςε ςταυρωτι διάταξθ. Μετά τον 15ο αιϊνα
διαδόκθκε επίςθσ θ χριςθ των μακριϊν δοράτων, τφπου ςάριςασ, τα ιδανικά μζςα
προςταςίασ ενάντια ςτουσ ςιδθρόφραχτουσ ιππότεσ όπωσ ζμελλε να φανεί. Σα
ενοποιθμζνα καντόνια ςχθμάτιηαν τον ςυνολικό ελβετικό ςτρατό και το κφριο
πλεονζκτθμά τουσ ιταν θ ομοψυχία και ο φανατιςμόσ τουσ, λόγω του ότι κάκε
ςχθματιςμόσ αποτελείτο από κατοίκουσ των ίδιων κοινοτιτων. Σο ιππικό απείχε παντελϊσ
από τισ τάξεισ ενόσ ελβετικοφ ςτρατοφ ενϊ θ τελικι υλοποίθςθ του κφμιηε τισ μακεδονικζσ
φάλαγγεσ με τθν ευλυγιςία των ρωμαϊκϊν λεγεϊνων. Όταν ζπρεπε να αμυνκοφν
χρθςιμοποιοφςαν ουςιαςτικά τισ τζςςερισ πρϊτεσ γραμμζσ. Θ πρϊτθ ςτερζωνε ςτο
ζδαφοσ το δόρατο υπό γωνία, θ δεφτερθ και τρίτθ το κρατοφςε οριηόντια, ενϊ θ τζταρτθ
οριηόντια και πάνω από το κεφάλια των ςτρατιωτϊν των πρϊτων γραμμϊν, όμοια με τον
ςχθματιςμό Schiltron δθλαδι. Οι Ελβετοί όμωσ είχαν αναγάγει τθν δορατοφόρα φάλαγγα
και ςε ευλφγιςτθ επικετικι μονάδα, εκπαιδεφοντασ τουσ ςτρατιϊτεσ τουσ να εφορμοφν
κρατϊντασ το κοντάρι με τα δφο χζρια με τζτοιο τρόπο ϊςτε το δεξί χζρι να το ςυγκρατεί
από τθν βάςθ για να το ςπρϊχνει δυνατά κατά τισ νφξεισ. Ο ςυνδυαςμόσ των ανωτζρω
δθμιουργοφςε ζνα ακαταμάχθτο ςφνολο, επιβεβαιϊνοντασ ότι οι πυκνοί και ευζλικτοι
ςχθματιςμοί πεηικοφ μποροφςαν ξανά να επικρατιςουν ςτθν μάχθ, χωρίσ απαραίτθτα τθν
υποςτιριξθ ιππικοφ.
Θ αποτελεςματικότθτα τουσ ςτθν μάχθ διαδόκθκε ςε όλθ τθν Ευρϊπθ και ςυχνά αρκετοί
φεουδάρχεσ ι ολόκλθρα βαςίλεια ζρχονταν ςε επαφι με τα καντόνια των Ελβετϊν ϊςτε
να τουσ εφοδιάςουν με τισ πολφτιμεσ δορατοφόρεσ ςπείρεσ τουσ, ωσ μιςκοφορικζσ
ολοκλθρωμζνεσ μονάδεσ. Κατά τουσ Βουργουνδικοφσ Πολζμουσ, θ κυριαρχία τουσ ςτα
πεδία των μαχϊν αποδείχτθκε περίτρανα, κυρίωσ λόγω τθσ χριςθσ των μακρϊν δοράτων
τουσ που κράτθςαν μακριά τα άλογα των επικίνδυνων Βουργουνδϊν ιπποτϊν. το τζλοσ
του 15ου αιϊνα, ζνα μεγάλο μζροσ ενόσ τυπικοφ μεςαιωνικοφ ςτρατοφ απαρτιηόταν από
εκπαιδευμζνουσ δορατοφόρουσ, υπό τθν επιρεια των προτφπων που χάραξαν οι Ελβετοί,
με γνωςτότερα τα γερμανικά μιςκοφορικά ςϊματα Landsknecht και τουσ επίςτρατουσ
Tercio των Λςπανϊν. Βζβαια, παρόμοιοι επιτφχεισ ςχθματιςμοί είχαν χρθςιμοποιθκεί
νωρίτερα και από τισ εκνοφυλακζσ τθσ Φλάνδρασ και τουσ επαναςτάτεσ κωτςζηουσ, αλλά
όχι ςε τόςο επιτυχθμζνθ και ολοκλθρωμζνθ μορφι όςο των Ελβετϊν.
Θ μακριά λόγχθ τφπου ςάριςασ ιταν ζνα
όπλο που είχε παραγκωνιςτεί ςτο πζρασ
των αιϊνων. Μςωσ γιατί απαιτοφςε
μεγάλθ πεικαρχία από πλικοσ
ςτρατιωτϊν, προκειμζνου να δουλζψει
ωσ αποδοτικό όπλο άμυνασ και
επίκεςθσ.
Από αριςτερά προσ τα δεξιά: Θ εξζλιξθ τθσ μορφισ των λογχοπζλεκων από τον 14ο μζχρι τον
16ο αιϊνα.
Landsknechts: Οι “Τπθρζτεσ του Λαοφ”, όπωσ ονομάηονταν οι ςκλθροτράχθλοι πολεμιςτζσ με τισ χαρακτθριςτικζσ
φανταχτερζσ ενδυμαςίεσ. Σα πρϊτα ςϊματα τζτοιων ςτρατιωτϊν τα δθμιοφργθςε ο αυτοκράτορασ τθσ Γερμανίασ,
Μαξιμιλιανόσ ο Α’, ςαν αντίγραφο των εξαιρετικϊν δορατοφόρων Ελβετϊν. Και εκείνοι χρθςιμοποιοφςαν μακριά δόρατα
αλλά υποςτιριηαν τισ φάλαγγεσ τουσ με πολλοφσ αρκεβουηιοφόρουσ και ςπακοφόρουσ. Ζγιναν γνωςτοί για τθν
ςκλθρότθτά τουσ και τθν ευρεία μιςκοφορικι τουσ δράςθ κατά τθν διάρκεια ολόκλθρου του 16 ου αιϊνα. Ο Αυτοκράτορασ
τουσ ζδωςε πλιρθ ελευκερία επιλογισ του προςωπικοφ ρουχιςμοφ τουσ. Αυτό οδιγθςε ςε μία τελείωσ ανομοιογενι
εμφάνιςθ, θ οποία κυρίωσ προζκυπτε από λάφυρα πολζμου. Σο γεγονόσ όμωσ αυτό επζτρεψε τελικά να υιοκετθκεί μία
ξεχωριςτι φολκλορικι “μόδα” ανάμεςα τουσ, που τουσ ζκανε ξεχωριςτοφσ. Θ εςωτερικι τουσ οργάνωςθ υπάκουε ςε
κανόνεσ , αφοφ διαχωρίηονταν ανάλογα με τθν ικανότθτα και τθν ςωματικι τουσ ρϊμθ ςε κλάςεισ ςτρατιωτϊν και
αξιωματικϊν, με ανάλογθ αμοιβι.
Οι βαριζσ ςπάκεσ, τα αμφίχειρα μεγάλα ςπακιά, ιταν
ιδιαίτερα όπλα που τα χειρίηονταν κυρίωσ Γερμανοί
ςτρατιϊτεσ, όπωσ οι Landsknechts (Κάτω). Σο μικοσ
τουσ ιταν πολφ μεγαλφτερο από ζνα κανονικό ςπακί,
ςυχνά ςτο φψοσ ενόσ αντρόσ. Χρθςιμοποιοφνταν
κυρίωσ ςαν αντίμετρο για τισ δορατοφόρεσ φάλαγγεσ,
ανοίγοντασ δρόμο ανάμεςα ςτουσ πυκνοφσ
ςχθματιςμοφσ δοράτων, κόβοντασ τισ άκρεσ τουσ ι
απλά χτυπϊντασ τα δόρατα με δφναμθ.
Δεν υπάρχει ςτιγμι ςτθν ςτρατιωτικι ιςτορία του ανκρϊπου που να μθν αναφζρεται
ςτισ δυνάμεισ των μιςκοφόρων, όμωσ θ περίοδοσ του μεςαίωνα ζχει να επιδείξει τθν πιο
εκτεταμζνθ χριςθ τουσ. Οι φεουδάρχεσ τθσ Ευρϊπθσ ςυμπλιρωναν και ςυχνότερα
πλθροφςαν τισ φρουρζσ τουσ με ακριβοπλθρωμζνουσ μιςκοφόρουσ, εφόςον πολλοί
εφποροι ακόλουκοι εξαγόραηαν τθν υποχρζωςι τουσ για κθτεία ςτθ 40ιμερθ φρουρά με
το λεγόμενο φόρο κουτάηxi. Πολλζσ φορζσ αυτό τουσ εξυπθρετοφςε καλφτερα για να
ελζγχουν τθν τάξθ των επαρχιϊν τουσ, εφόςον οι μιςκοφόροι ςυνικωσ δεν είχαν κανζνα
κοινωνικό ι οικονομικό δεςμό με τουσ χωρικοφσ, άρα και κανζνα ενδοιαςμό να είναι
ςκλθροί με τουσ εκάςτοτε αντιρρθςίεσ. Όμωσ, ζτςι δθμιουργοφντο και περιςςότερα
προβλιματα, όταν οι μιςκοφόροι ζμεναν χωρίσ δουλειά. Σότε ςχθμάτιηαν ζνοπλεσ
ομάδεσ και τρομοκρατοφςαν τθν ιδθ ταλαιπωρθμζνθ φπαικρο. Παρ’ όλθ τθν εφκραυςτθ
δφναμθ που αποτελοφςαν, θ Βυηαντινι Αυτοκρατορία χρθςιμοποιοφςε τουσ
μιςκοφόρουσ κατά κόρον, μζχρι το τζλοσ τθσ, για να καλφψει τισ αυξθμζνεσ ανάγκεσ
αμφνθσ των ςυρρικνωμζνων ςυνόρων τθσ. Η κορφφωςθ τθσ χριςθσ μιςκοφορικϊν
ομάδων, ςυνζβθ από τον 14ο ζωσ τα μζςα του 16ου αιϊνα ςτθν επικράτεια που όριηαν οι
διαιρεμζνεσ ιταλικζσ πόλεισ-κράτθ.
Οι ιταλικζσ πόλεισ, κατά τον φςτερο
Μεςαίωνα, παρουςίαηαν μία εικόνα
μωςαϊκοφ, αντίςτοιχθσ των πόλεων-κρατϊν
τθσ αρχαίασ Ελλάδασ. Κάκε ιταλικό αςτικό
κζντρο ιταν αυτάρκεσ και πλοφςιο λόγω του
τακτικοφ εμπορίου με τθν Ανατολι ενϊ από
τον 15ο αιϊνα είχε ξεκινιςει θ λεγόμενθ
Λταλικι Αναγζννθςθ που κατεφκυνε τισ τζχνεσ,
τα γράμματα αλλά και τισ αξίεσ ςφμφωνα με
τον Κλαςςικό Ελλθνιςμό. Οι απομονωμζνεσ
πόλεισ, οφςεσ οικονομικοί γίγαντεσ αλλά με
δυςανάλογα μικρό τακτικό ςτρατό,
προςζφευγαν ςε γενικευμζνεσ ςυνεργαςίεσ με
μιςκοφορικζσ ομάδεσ προκειμζνου να
υπεραςπιςτοφν τα εδάφθ τουσ, μία πρακτικι που είχε
διαδοκεί ςε ολόκλθρα τα μικρά βαςίλεια τθσ Ευρϊπθσ. τθν
Λταλία είχαν οργανωκεί με μοναδικό τρόπο από τουσ
φιλόδοξουσ Condottieri (Κοντοτιζρι).
Εκεί ςυναντικθκαν ο βαςιλιάσ τθσ Γαλλίασ Κάρολοσ ο Θϋ και ο δοφκασ Φραντςζςκο ο Βϋ,
ζνασ βετεράνοσ Condottiere, διοριςμζνοσ από τθν ςυμμαχία να ςταματιςει τον Κάρολο
που είχε ςαρϊςει τα πάντα ςτο πζραςμά του και είχε ςυγκεντρϊςει ςθμαντικι λεία από
χρυςάφι. Ο γαλλικόσ επαγγελματικόσ ςτρατόσ ιταν ιςχυρόσ, με 8.000 ςτρατιϊτεσ και
άλλουσ 3.000 Ελβετοφσ μιςκοφόρουσ. Οι Condottieri όμωσ είχαν ςυγκεντρϊςει πολφ
μεγαλφτερο ςτρατό, κοντά ςτουσ 20.000, αλλά ωσ ςυνικωσ δίςταηαν να επιτεκοφν,
ζχοντασ προβεί ςε ζνα παιχνίδι προςεχτικϊν τακτικϊν κινιςεων. Σελικά αποφάςιςαν να
επιτεκοφν όταν ο Γαλλικόσ ςτρατόσ βρζκθκε δίπλα ςτον ποταμό Σάρο κοντά ςτο Φόρνοβο.
Ενϊ είχαν το πάνω χζρι και τθν τεράςτια ευκαιρία να ςυντρίψουν τον γαλλικό ςτρατό, που
είχε ςαςτίςει από το μζγεκοσ των ιταλικϊν μιςκοφορικϊν δυνάμεων, ςυνζβθ το εξισ
οξφμωρο: Μζςα ςτο χάοσ τθσ μάχθσ, θ φρουρά των εφοδιαςτικϊν αμαξϊν με το χρυςάφι
του Γάλλου Βαςιλιά νικικθκε από τθν επίκεςθ ελαφροφ ιππικοφ που είχε ςταλεί για να
επιτελζςει το ςυγκεκριμζνο ζργο. Σότε ξεκίνθςε ζνα πρωτοφανζσ πλιάτςικο. Πολλοί από
των ςτρατό των Condottieri άρχιςαν να εγκαταλείπουν τθν κυρίωσ μάχθ και πιγαιναν να
ενιςχφςουν τθν λεθλαςία ενϊ άλλοι οπιςκοχωροφςαν, διότι θ μάχθ είχε ηεςτακεί
περιςςότερο από ότι περίμεναν. Σελικά, θ ςυμπλοκι ςταμάτθςε πρόωρα και οδθγικθκε
ςε αδιζξοδο, με τουσ Γάλλουσ να ζχουν αναςυνταχτεί κουραςμζνοι ςε ζνα κοντινό λόφο
μετρϊντασ περίπου 1.000 νεκροφσ και τουσ Λταλοφσ να ζχουν χάςει λίγουσ παραπάνω και
να αρνοφνται να πάρουν πρωτοβουλία επίκεςθσ, παρότι βρίςκονταν ςε πλεονεκτικότερθ
κζςθ. Μθν ζχοντασ περιςςότερεσ προμικειεσ για τον κουραςμζνο ςτρατό του και
πάςχοντασ από μία αςκζνεια που τον ταλάνιηε, ο Κάρολοσ ςυνκθκολόγθςε και
εγκατζλειψε το πεδίο τθσ μάχθσ, γυρίηοντασ πίςω ςτο βαςίλειό του με τελείωσ άδεια χζρια
και επιπρόςκετα χρεωμζνοσ από τα ζξοδα τθσ εκςτρατείασ. Σο φαινόμενο όπου μία μάχθ
με τόςο μεγάλουσ ςτρατοφσ, κατάφερε να αποφαςιςτεί ςχεδόν αναίμακτα και με κωμικό
τρόπο ςτα μάτια των φιλοπόλεμων φεουδαρχϊν βαςιλζων που ζμακαν τα νζα, ζμεινε ςτθ
ιςτορία και μάλιςτα ίςωσ να αποτζλεςε τθ γενεςιουργό αιτία για όλουσ τουσ υπόλοιπουσ
Λταλικοφσ Πολζμουσ, βλζποντασ μία διαιρεμζνθ Λταλία ςτο ζλεοσ των Condottieri και των
φιλάργυρων διακζςεϊν τουσ.
Οι Condottieri είχαν αποκτιςει τθν φιμθ ότι ιταν αναξιόπιςτοι και δειλοί, ανίκανοι για να ςτθριχτεί επάνω τουσ θ
άμυνα ενόσ ζκνουσ. Ο Μακιαβζλι ιταν ορκιςμζνοσ εχκρόσ τουσ και υποκινοφςε με κάκε μζςο τθν καταςτρατιγθςθ
τουσ. Ωςτόςο, θ αλικεια είναι κάπου ςτθν μζςθ. αν μιςκοφορικά ςϊματα, ιταν τα μόνα ςτθν ιςτορία που
κατόρκωςαν να οργανωκοφν ςαν προςδιοριςμζνεσ αυτόνομεσ οντότθτεσ και όχι ςαν περιςταςιακζσ διάςπαρτεσ
ομάδεσ τυχοδιωκτϊν, όπωσ είκιςται να λειτουργοφν οι μιςκοφόροι. Εκτόσ αυτοφ, θ πονθρι τακτικι τουσ διζφερε
τελείωσ από τισ πρακτικζσ τθσ εποχισ και ςίγουρα ενζπνευςε, ζςτω και λίγο, τθν μετζπειτα εξζλιξθ τθσ τζχνθσ τθσ
μάχθσ, όπου οι ελιγμοί και θ ςυντιρθςθ δυνάμεων αντικατζςτθςαν τθν ανεξζλεγκτθ ορμι των ζφιππων ιπποτϊν.
Θ εποχι τθσ πυρίτιδασ: Δόρατο και αρκεβοφηιο
Οι νίκεσ των Ελβετϊν επί των Αψβοφργων και Βουργουνδϊν φανζρωςαν τθν ιςχφ των
πυκνϊν δορατοφόρων ςπειρϊν αλλά και αρκετά τρωτά τουσ ςθμεία όταν δεν είχαν
υποςτιριξθ από άλλεσ πιο ευζλικτεσ μονάδεσ. Επίςθσ, τα πρϊιμα πυροβόλα τθσ εποχισ
ιταν, από μόνα τουσ, πολφ αδφναμα λόγω τθσ βραδυβολίασ τουσ. Σελικά όμωσ, ο
ςυνδυαςμόσ τθσ χριςθσ αυτϊν των δφο τελείωσ διαφορετικϊν όπλων οδιγθςε ςτθν
δθμιουργία μίασ ολόκλθρθσ ςτρατιωτικισ μεταρρφκμιςθσ, αντικακιςτϊντασ
προοδευτικά όλα τα παλιά πρότυπα μάχθσ.
Τπάρχουν διιςτάμενεσ
απόψεισ για το πότε ακριβϊσ
και που παρουςιάςτθκε θ
πρϊτθ χριςθ όπλων
πυρίτιδασ αλλά ςίγουρα θ
πρϊτθ ευρεία χριςθ τουσ
ζλαβε χϊρα κατά τθν
διάρκεια του Εκατονταετοφσ
Πολζμου από τουσ Γάλλουσ.
Αυτι αφοροφςε κυρίωσ
μεγάλα και δυςκίνθτα
εμπροςκογεμι κανόνια, τα
οποία είχαν μεγάλθ αξία κατά
ου
Σα πρϊιμα μεςαιωνικά κανόνια του 14 αιϊνα δεν μποροφςαν να τθν διάρκεια των
παίξουν μεγάλο ρόλο ςτισ μάχεσ, λόγω τθσ βραδυβολίασ και τθσ πολυάρικμων πολιορκιϊν και
ο
αναξιοπιςτίασ τουσ. Από τον 15 αιϊνα όμωσ, οι νεότερεσ εκδοχζσ τουσ
πολφ μικρό ρόλο ςε ανοιχτό
ιταν πολφ πιο αποτελεςματικζσ, με ςυνζπεια να ςυνεχίςουν να
εξελίςςονται ςαν όπλα και να αποτελοφν το νοφμερο ζνα φόβθτρο για πεδίο μάχθσ. Σα πρϊτα όπλα
κάκε αντίπαλο ςτρατό. πυρίτιδασ τα οποία οπλίηονταν από
ζναν μόνο άντρα ονομάηονταν
xii
πυροβόλα χειρόσ (ι κανόνια χειρόσ) και δεν ιταν τίποτα άλλο παρά πρωτόγονοι
εμπροςκογεμείσ ςωλινεσ που αναφλζγονταν με μακρφ φυτίλι. Ο ςτρατιϊτθσ ακουμποφςε
αυτό το βαρφ όπλο ςτον ϊμο του ι το κρατοφςε ςτο φψοσ τθσ κοιλιάσ και πυροβολοφςε
χωρίσ ουςιαςτικά καμία ςτόχευςθ, ελπίηοντασ ότι θ βολι κα τρόμαηε τουλάχιςτον τον
εχκρό. Παρόλθ τθν αδζξια εικόνα αυτϊν των πρϊιμων πυροβόλων, ζγινε γριγορα
αντιλθπτό πωσ ςε πυκνοφσ ςχθματιςμοφσ, και υπό ελεγχόμενεσ ριπζσ, μποροφςαν να
γίνουν εξαιρετικά αποτελεςματικά, κυρίωσ λόγω τθσ διατρθτικισ τουσ ικανότθτάσ. Σο
Θ Γαλλία και θ Λςπανία αρχικά ιταν ςφμμαχικα βαςίλεια, που είχαν ςυςπειρωκεί για να
αποκτιςουν τον ζλεγχο τθσ Νότιασ Λταλίασ κατά τουσ Λταλικοφσ πολζμουσ. Ωςτόςο, οι
μεταξφ τουσ διχογνωμίεσ περί τθσ διανομισ των κοινϊν κατακτιςεων τουσ επζφερε τθν
γενικευμζνθ φςτερθ ςφγκρουςι τουσ, οδθγϊντασ ςτθν μάχθ κοντά ςτο χωριό Σςερινιόλα,
ςτισ 28 Απριλίου του 1503μ.Χ. Ο Γκονκάλο ντε Κόρδοβα, o διοικθτισ του μικροφ ιςπανικοφ
ςτρατοφ, ιταν ζνασ από τουσ πρϊτουσ επιτυχθμζνουσ ςτρατιωτικοφσ μεταρρυκμιςτζσ, που
ειςιγαγαν τθν τεχνολογία τθσ πυρίτιδασ ςτθν τακτικι μάχθσ. Είχε οργανϊςει τον ςτρατό
του από 8000 πεηοφσ, ςε μικρζσ ςυμπαγείσ ομάδεσ από λογχοφόρουσ, γεμίηοντασ τθν
ςυνολικι παράταξθ με καλά εκπαιδευμζνουσ αρκεβουηιοφόρουσ. Αυτό αντικακιςτοφςε τισ
παλαιότερεσ και πιο ευζλικτεσ
ιςπανικζσ πρακτικζσ των αραιϊν
ςχθματιςμϊν από ελαφρφ ιππικό
και ακροβολιςτζσ, το κφριο
αμυντικό ςφςτθμα κατά των
ιςλαμικϊν ςτρατϊν. Ο γαλλικόσ
ςτρατόσ ιταν πολφ μεγαλφτεροσ
ςε μζγεκοσ -κάποιεσ ιςτορικζσ
πθγζσ αναφζρουν ότι ιταν
τετραπλάςιοσ- και διοικοφταν
από τον Δοφκα Λουί. Με μεγάλθ
δφναμθ πάνοπλων ζφιππων και
Οι ςχθματιςμοί Tercio των Λςπανϊν περιείχαν ςθμαντικοφσ
αρικμοφσ αρκεβουηιοφόρων για να πλαιςιϊνουν τουσ
πεηϊν Γάλλων gendarmes και
λογχοφόρουσ. Ο ςυνδυαςμόσ αυτόσ ζμελλε να φανεί ςθμαντικι δφναμθ Ελβετϊν
ακαταμάχθτοσ, όπωσ φάνθκε ςτθν μάχθ τθσ Cerignola. δορατοφόρων, αποτελοφςε το
πρότυπο του γαλλικοφ ςτρατοφ
τθσ εποχισ. Και οι δφο ςτρατοί είχαν υποςτιριξθ πεδινϊν κανονιϊν, με τουσ Γάλλουσ να
ζχουν διπλάςιο αρικμό. Μετά από ζνα παιχνίδι ελιγμϊν, ο Κόρδοβα κατζλαβε πρϊτοσ
ζναν ςτρατθγικισ ςθμαςίασ λόφο, όπου πρόλαβε γριγορα να οχυρϊςει. Από εκεί, το
πυροβολικό του είχε μεγαλφτερθ εμβζλεια από το Γαλλικό και πικανότατα κζλοντασ ο
Λουί να πάρει γριγορα τον
ζλεγχο τθσ κατάςταςθσ, προζβθ
ςε αιφνίδια επίκεςθ με το
ιππικό του. Οι Λςπανοί
αρκεβουηιοφόροι όμωσ τότε
άρχιςαν να κερίηουν τουσ
επιτικζμενουσ με τισ
αλλεπάλλθλεσ βολζσ τουσ,
προςτατευόμενοι από τα
απροςπζλαςτα δόρατα των
ςυμπολεμιςτϊν τουσ, ενϊ τα
ιςπανικά κανόνια ζβαλλαν
ςυνεχϊσ από τον λόφο,
ςκορπίηοντασ τον όλεκρο. Μία
εφςτοχθ βολι από αρκεβοφηιο Σα οργανωμζνα τετράγωνα από δορατοφόρουσ πλαιςιωμζνα από όπλα
ςκότωςε ακαριαία τον Γάλλο πυρίτιδασ ιταν το νζο μοντζλο μάχθσ που αντικατζςτθςε προοδευτικά
δοφκα, αυξάνοντασ ακόμα τα παλαιά μεςαιωνικά πρότυπα. Τιοκετικθκε τον 16ο αιϊνα και
περιςςότερο τθν ςφγχυςθ του ςυνζχιςε να εξελίςςεται και να χρθςιμοποιείται μζχρι τον 18ο αιϊνα.
ςτρατοφ του. Υςτερα από τρεισ
ανεπιτυχείσ προςπάκειεσ των Γάλλων και των Ελβετϊν μιςκοφόρων να κερδίςουν το
πλεονεκτικό ζδαφοσ, ο Κόρδοβα αντεπιτζκθκε με τουσ ςπακοφόρουσ και δορατοφόρουσ
του και, υπό κάλυψθ ςυνεχοφσ πυρόσ, ςάρωςε ότι είχε απομείνει από τον ςαςτιςμζνο
Γαλλικό ςτρατό.
Ιταν θ πρϊτθ φορά
όπου ατομικά πυροβόλα
όπλα είχαν κρίνει τθν
ζκβαςθ μίασ πεδινισ
μάχθσ, αν και ιδθ είχαν
αρχίςει να
χρθςιμοποιοφνται
εκτεταμζνα ςτον αγγλικό
εμφφλιο πόλεμο, γνωςτό
ωσ «Πόλεμο ων Ρόδων»,
αλλά και ςτουσ πολζμουσ
των Ουςςιτϊν. Θ
επιτυχία του Κόρδοβα
ςυντζλεςε ςτθν
Θ ςφγκρουςθ μεταξφ δφο δορατοφόρων ςπειρϊν ιταν μία αιματθρι επιτυχθμζνθ εξζλιξθ
υπόκεςθ για τουσ εμπλεκομζνουσ, οι οποίοι ςυχνά ιταν αναλϊςιμοι και ολόκλθρου του Λςπανικοφ
χαμθλά αμειβόμενοι ςτρατιϊτεσ, πλθν όμωσ απαραίτθτοι για το νζο είδοσ ςτρατοφ και ςτθ
τακτικισ. δθμιουργία των επίλεκτων
δορατοφόρων ςωμάτων Tercio. Παρ’ ότι και οι Γάλλοι είχαν τουσ Ελβετοφσ δορατοφόρουσ
και μερικοφσ αρκεβουηιοφόρουσ, θ γενικι τακτικι τουσ βαςιηόταν ςτο βαρφ ιππικό τουσ
και ζτςι ο Λουί δεν τουσ χρθςιμοποίθςε όπωσ ο Κόρδοβα, δθλαδι ςαν τθν αιχμι του
δόρατοσ. Θ μάχθ κφμιςε αρκετά τθν μάχθ του Κρεςφ, μιςό αιϊνα νωρίτερα. Όμωσ αυτι τθ
φορά οι Γάλλοι δεν προζβθςαν ςε άναρχεσ εφόδουσ αλλά ςε μία πιεηόμενθ απόφαςθ
επίκεςθσ. Ο ζγκαιροσ ςτρατιωτικόσ ελιγμόσ του Κόρδοβα, αποφάςιςε το ζδαφοσ που κα
χρθςιμοποιείτο ςαν βάςθ των όπλων πυρίτιδασ και μάλλον εξανάγκαςε τον δυνατότερο
γαλλικό ςτρατό να επιτεκεί, για να προλάβει τισ απϊλειεσ από τον επερχόμενο
βομβαρδιςμό. Ο ςυνδυαςμόσ αρκεβουηιοφόρων και δορατοφόρων ςε μεγάλουσ αρικμοφσ,
αποδείχτθκε ζνα ακαταμάχθτο αμυντικό και επικετικό ςφνολο που ζκτοτε άρχιςε
προοδευτικά να χρθςιμοποιείται από όλουσ τουσ μεςαιωνικοφσ ςτρατοφσ κατά τθν
διάρκεια των Λταλικϊν Πολζμων. τθν μάχθ του Μαρινιάνο των Λταλικϊν Πολζμων
(Marignano 1515 μ.Χ), οι Ελβετικζσ φάλαγγεσ ζχαςαν τθν αίγλθ τουσ όταν
κατακρεουργικθκαν από τον πολυςφνκετο ςτρατό του Γάλλου Βαςιλιά Φραγκίςκου Αϋ.
Εκεί, οι επίλεκτοι Ελβετοί δορατοφόροι δεν είχαν επαρκι κάλυψθ από ιππικό και όπλα
πυρίτιδασ, και ζτςι οι ζφιπποι gendarmes παρενοχλοφςαν ανενόχλθτοι τα πλευρά των
ελβετικϊν ςπειρϊν όςο τα κανόνια και τα διάφορα εκθβόλα όπλα τθσ γαλλικισ παράταξθσ
ςκορποφςαν τον κάνατο. τθν αποφαςιςτικι μάχθ τθσ Πάβια (Pavia 1525μ.Χ)
ςυγκεντρϊκθκαν πάνοπλοι ςτρατοί και από τουσ Γάλλουσ και από τθν Αυτοκρατορικι
ςυμμαχία. Οι Γάλλοι πλζον είχαν ςτισ τάξεισ τουσ πάμπολλουσ αρκεβουηιοφόρουσ,
βαλλιςτροφόρουσ, κανόνια, Ελβετοφσ μιςκοφόρουσ να πλαιςιϊνουν τουσ ζφιππουσ
ςιδθρόφραχτουσ τουσ. Οι Γερμανοί και οι Λςπανοί βαςίςτθκαν ςε μία αναλογία ςτρατοφ
που απαρτιηόταν ςχεδόν εξ ολοκλιρου από δορατοφόρουσ Landsknechts και Λςπανοφσ
αρκεβουηιοφόρουσ. Θ τακτικι και των δφο ςτρατϊν ιταν πολφ προςεκτικι και θ μάχθ
κφμιςε περιςςότερο μία ενορχθςτρωμζνθ εκςτρατεία πάρα ζνα θρωϊκό και ςφντομο
μεςαιωνικό μακελειό, όπωσ ςτο παρελκόν. Εκεί οι Γάλλοι θττικθκαν λόγω λεπτομερειϊν
τακτικισ και τθσ ικανότθτασ των Λςπανϊν αρκεβουηιοφόρων. Ο ερχομόσ του 16 ου αιϊνα
λοιπόν, ζφερε μία νζα ςτρατιωτικι μεταρρφκμιςθ και ο ςτρατόσ που δεν ιταν ζτοιμοσ να
τθν υιοκετιςει, ιταν πλζον παρωχθμζνοσ και καταδικαςμζνοσ με αφανιςμό.
τθν ιςτορία αναφζρονται πολλζσ μεγάλεσ πεδινζσ μάχεσ που εξελίχκθκαν κατά τθν διάρκεια του Μεςαίωνα.
Εντοφτοισ, δεν υπάρχουν αρκετζσ πθγζσ που να εξιςτοροφν με ακρίβεια όλεσ τισ μικρζσ και μεγάλεσ
πολιορκίεσ που αδιάκοπα ςυνζβαιναν κατά τθν διάρκεια τθσ ταραχϊδουσ αυτισ περιόδου.
Ουςιαςτικά δεν υπιρχε ςυνεχζσ χρονικό διάςτθμα ειρινθσ για κανζνα φεουδαρχικό κράτοσ, εκτόσ από
εποχικζσ εκεχειρίεσ, όταν εξαντλοφνταν από τισ διαρκείσ προςτριβζσ μεταξφ τουσ. χεδόν κάκε μζρα
διακυβεφονταν τα ςυμφζροντα των τοπικϊν μοναρχϊν από τουσ γειτονικοφσ αντιπάλουσ τουσ και ςυχνότερα
αυτά αποφαςίηονταν με τθν δφναμθ του ξίφουσ παρά με τθν διπλωματία. Θ καταςκευι των πάμπολλων
κάςτρων, είχε δθμιουργιςει ζνα αςυντόνιςτο αλλά αποτελεςματικό οχυρωματικό ζργο, κατά μικοσ
ολόκλθρθσ τθσ γθραιάσ θπείρου. Αυτό εξαςφάλιηε τθν δφναμθ και τθν ακεραιότθτα εκείνων που τα κατείχαν,
δθμιουργϊντασ ζνα ατζρμονο παιχνίδι εξουςίασ μεταξφ τουσ.
Λόγω του μεγζκουσ τθσ ιςχφοσ που χρειαηόταν για να καταλθφκεί ζνα κάςτρο, οι πολζμαρχοι προτιμοφςαν
τθν πολφμθνθ και ανιαρι πολιορκία του, παρά να υποςτοφν βαριζσ απϊλειεσ επιχειρϊντασ μία ζφοδο. Αυτό
ιταν και το γενικό ςκθνικό που επικρατοφςε. Μικροί ευζλικτοι ςτρατοί μοναρχϊν λεθλατοφςαν τθν ενδοχϊρα
των αςκενζςτερων γειτόνων τουσ, πολιορκοφςαν και εξανάγκαηαν τον εχκρό τουσ να παραδοκεί με ευνοϊκοφσ
όρουσ θ τελικά εγκατζλειπαν τθν προςπάκεια τουσ όταν ζλθγε θ χρθματικι ςυμφωνία με τουσ μιςκοφόρουσ
τουσ. πάνια ζπαιρναν μζροσ ςε εκςτρατείεσ μεγάλθσ διάρκειασ και ακόμα πιο ςπάνια ςυντονίηονταν για να
πολεμιςουν υπερμαχοφμενοι μίασ ευρφτερθσ ςυμμαχίασ.
Όταν όμωσ ςυνζβαινε το τελευταίο, όπωσ ςτθν περίπτωςθ του Εκατονταετοφσ Πολζμου, τότε οι πεδινζσ μάχεσ
ιταν ςυχνζσ, βίαιεσ και αιματθρζσ. Ακόμα και ςε αυτι τθν περίπτωςθ, οι ςτρατοί που ςυγκεντρϊνονταν δεν
ζφταναν τουσ αρικμοφσ του μακρινοφ παρελκόντοσ (πχ. Ελλθνιςτικι περίοδοσ), μιασ και θ ζννοια του
μεγάλου ζκνουσ-κράτουσ είχε πάψει να υφίςταται κατά τον μεςαίωνα, λόγω των πάμπολλων
αυτοδιοικοφμενων περιφερειϊν των χωροδεςποτϊν. Θ υπζρμετρθ διαίρεςθ τθσ γθσ είχε κάνει τον ζλεγχό τθσ
δυςκολότερο και τθν ςτρατολόγθςθ μία υπόκεςθ πολφ ςυνκετότερθ.
Υςτερα από ατελείωτουσ πολζμουσ και αμφίρροπεσ διαμάχεσ, φζουδα και επικράτειεσ
άλλαηαν χζρια, όπωσ τα φφλλα ςε μία τραπουλόχαρτα. Αυτόσ που τελικά κατζλθγε να ζχει
τθν περιςςότερθ γθ και τουσ ιςχυρότερουσ ςυμμάχουσ αναγνωριηόταν ωσ ο δυνατότεροσ
απ’ όλουσ και χαρακτθριηόταν ο βαςιλιάσ τουσ. Κάκε ιςχυρόσ άρχοντασ που κατείχε γθ,
είτε από κλθρονομιά, είτε από προςωπικι κατάκτθςθ, τθν προςτάτευε μιςκϊνοντασ τθν
ςτουσ ικανότερουσ και πιο πιςτοφσ πολεμιςτζσ του. Θ μίςκωςθ γθσ ςτουσ ακόλουκουσ δεν
ςτοίχιηε τίποτα ςε ζναν μονάρχθ αφοφ όχι μόνο ζτςι τθν διαχειριηόταν ευκολότερα αλλά
πλθρωνόταν είτε με «φόρο αίματοσ»xiv από τουσ ακολοφκουσ, είτε με τον χρθματικό φόρο
ςκουτάη που τουσ απάλλαςςε από αυτιν τθν υποχρζωςθ. Ο φόροσ ςκουτάη κακϊσ και
άλλοι τροφοδοτοφςαν τθν πλθρωμι μιςκοφόρων, ςυχνά αιμοδιψϊν τυχοδιωκτϊν που δεν
είχαν τίποτα να χάςουν, οφτε οικογζνεια, οφτε γθ. Ζνασ μιςκοφορικόσ ςτρατόσ ιταν
ακριβότεροσ αλλά μποροφςε να χρθςιμοποιθκεί για μεγαλφτερο διάςτθμα από 40 θμζρεσ,
τθ ςυνικθ διάρκεια ετιςιασ ςτρατιωτικισ κθτείασ των φεουδαρχικϊν ακολοφκων. Με
Κάκε ιππότθσ είχε τθν υποχρζωςθ να ςτρατολογεί ομάδεσ κλθρωτϊν πολεμιςτϊν ςε ειδικότθτα και αρικμό
ανάλογα με τθν γθ που του αναλογοφςε, ςαν το κατϊτερο μζλοσ μίασ φεουδαρχικισ κάςτασ. Θ δφναμθ κάκε
ομάδασ (Λπποτικι Λόγχθ) ςπανίωσ ξεπερνοφςε τουσ 10 άντρεσ και απαρτιηόταν από προκακοριςμζνο τφπο
ςτρατιωτϊν. Όταν ερχόταν θ ςτιγμι που τον καλοφςε ο άρχοντάσ του, ζπρεπε οπωςδιποτε να παρουςιαςτεί με τον
ςυμφωνθμζνο αρικμό Λογχϊν, αλλιϊσ κα διακυβεφονταν οι τίτλοι ιδιοκτθςίασ του. Οι ςυγκεντρωμζνεσ Λπποτικζσ
Λόγχεσ απάρτιηαν το ςφνολο ενόσ φεουδαρχικοφ ςτρατοφ που διοικοφταν από ζνα μονάρχθ. Οι ςτρατιϊτεσ που
ιταν απλοί ακόλουκοι (κάτοικοι τθσ ναυλωμζνθσ γθσ) ςυνικωσ δεςμεφονταν για χρονικό διάςτθμα 40 θμερϊν και
μετά γφριηαν ςτα ςπίτια τουσ. Ωςτόςο, οι εφποροι ιππότεσ και κατ’ επζκταςθ οι μονάρχεσ, μποροφςαν να
αγοράηουν μιςκοφόρουσ και ζτςι να επεκτείνουν τθν διάρκεια των εκςτρατειϊν τουσ. Αρκετοί μονάρχεσ, ιδίωσ ο
βαςιλιάσ, δθμιουργοφςαν τακτικοφσ ςτρατοφσ με αυτόν τον τρόπο, προςελκφοντασ άτομα για ςτρατιωτικι καριζρα.
Με αυτόν τον τρόπο εξαςφάλιηαν ζνα ςτακερό και εκπαιδευμζνο ςτρατό που τουσ προςτάτευε από επαναςτάςεισ
ενϊ αποκάρρυνε ςυνομωςίεσ, προδοτικϊν διακζςεων, άλλων μοναρχϊν.
αυτόν τον μεικτό τρόπο, οι
μονάρχεσ ςυντθροφςαν τουσ
πολυετείσ πολζμουσ τουσ,
αποκτϊντασ τισ τεράςτιεσ
περιουςίεσ τουσ από λεθλαςίεσ
και κατακτιςεισ.
Ζνασ ιππότθσ ιταν αφοςιωμζνοσ ςτον Όςο θ φπαικροσ εριμωνε από τθν φτϊχεια, τισ
άρχοντά του μζχρι κανάτου, κυρίωσ γιατί τα επιδθμίεσ και τουσ ατελείωτουσ πολζμουσ, οι
προςωπικά του ςυμφζροντά εξαρτιόνταν
άμεςα από εκείνον. Αποτελοφςε ζναν
χωροδεςπότεσ δυςκολεφονταν πλζον να
πανίςχυρο πολεμιςτι, πολφ καλά ςτρατολογιςουν ικανοποιθτικοφσ αρικμοφσ
εξοπλιςμζνο και με περίςςια υπερθφάνεια… ςτρατιωτϊν μόνο από τθν γθ τουσ. Ζτςι ολοζνα και
ςε βακμό που τον ζκανε τόςο ατίκαςο και
πιο ςυχνά κατζφευγαν ςτθν αγορά μιςκοφόρων.
αλαηόνα, που τον ζκανε ανυπάκουο και
απείκαρχο μζςα ςτο πεδίο τθσ μάχθσ. Από τθν άλλθ, οι μεγαλφτερεσ πόλεισ που
κατάφερναν να ευδοκιμιςουν λόγω τθσ
ςτρατθγικότερθσ κζςθσ τουσ, ζγιναν
ςθμεία ςυςςϊρευςθσ των κατοίκων. Σο
γεγονόσ αυτό αποδυνάμωςε τουσ
πάμπολλουσ τοπικοφσ φεουδάρχεσ, οι
οποίοι ιταν περιςςότερο εξαρτθμζνοι
από τθν γθ τθσ υπαίκρου και απ’ ότι
φάνθκε ενδυνάμωςε τισ ιςχυρζσ
βαςιλικζσ δυναςτείεσ. Εκείνεσ ιλεγχαν
αυτά τα αςτικά κζντρα φςτερα από
χρόνια πολζμων, εξεγζρςεων και
κλθρονομιϊν. Οι τυπικοί φεουδαρχικοί
ςτρατοί πλθροφνταν ςχεδόν εξ
Σα πλοφςια αςτικά κζντρα ιταν πθγζσ χιλιάδων υποψιφιων
ολοκλιρου από τουσ ζφιππουσ ιππότεσ πολιτοφυλάκων, οι οποίοι με ζναν τυποποιθμζνο και φτθνό
και τισ «Λόγχεσ» των ακολοφκων τουσ. εξοπλιςμό μποροφςαν να δθμιουργιςουν πολυάρικμουσ,
Ζνασ ςιδθρόφραχτοσ ιππότθσ, με μία πεικαρχθμζνουσ και αποτελεςματικοφσ ςτρατοφσ. Οι
λογχοπζλεκεισ, τα λογχοδρζπανα, οι βαλλίςτρεσ, τα μακριά
ηωι αφιερωμζνθ ςτα πεδία των μαχϊν, δόρατα, τα όπλα πυρίτιδασ χρειάηονταν μόνο μία περιοδικι
ικανόσ να ιππεφει, να χειρίηεται ςπακί, εκπαίδευςθ και όχι μία δια βίου αφοςίωςθ όπωσ απαιτοφςε θ ηωι
λόγχθ και αςπίδα ιταν ςαν πολεμιςτισ ενόσ ιππότθ ι ενόσ τοξότθ. Ωςτόςο, φάνθκε ιςτορικά ότι αυτό δεν
ζπαιηε πλζον τόςο μεγάλο ρόλο, αφοφ οι επιτυχίεσ τουσ
διαδζχονταν θ μία τθν άλλθ.
κατά πολφ ανϊτεροσ και ανεξάρτθτοσ από οποιονδιποτε άλλο. τθν πράξθ όμωσ,
μποροφςε πλζον να νικθκεί από μία εκπαιδευμζνθ ομάδα πολιτοφυλάκων που ςτοίχιηε
πολφ λιγότερο και εκπαιδευόταν μζςα ςε λίγουσ μινεσ ςτθν ςυλλογικι χριςθ μακρϊν
δοράτων ι όπλων πυρίτιδασ. Θ φρουρά κάκε μεγάλθσ πόλθσ μποροφςε να ςυντάξει
χιλιάδεσ από αυτοφσ ςε μικρό χρονικό διάςτθμα, αφοφ εκείνοι ικελαν να υπεραςπιςτοφν
τον πλοφςιο τόπο τουσ πιο πρόκυμα απ’ ότι οι ςπαραγμζνοι αγρότεσ των χωριϊν τθσ
υπαίκρου. Με μία εκτεταμζνθ φορολογία, οι δυναςτικοί βαςιλιάδεσ, όπωσ ο Γάλλοσ
Φραγκίςκοσ ο Αϋ, αποκόμιηαν μεγάλα κζρδθ και μποροφςαν να ςυντθροφν πολυάρικμουσ
τακτικοφσ ςτρατοφσ από εκνοφυλακζσ των μεγάλων πόλεων, πλθρϊνοντασ πολίτεσ που
ιταν πρόκυμοι να ακολουκιςουν μία τακτικι ςτρατιωτικι καριζρα χωρίσ τθν υποχρεωτικι
εξάρτθςθ από κάποιον γαιοκτιμονα πζραν του βαςιλιά. Αυτό παρζκαμπτε φανερά τουσ
άλλοτε ιςχυροφσ φεουδάρχεσ που ιταν υποτελείσ των βαςιλιάδων. Πλζον δεν ιταν και
τόςο αναγκαίοι αφοφ ςε πολλζσ περιπτϊςεισ τουσ απαγορευόταν ακόμα και θ ελεφκερθ
πρωτοβουλία δθμιουργίασ προςωπικοφ ςτρατοφ, αν δεν ιταν υπογεγραμμζνθ από τον
ίδιο τον βαςιλιά. Δεν ιταν κάτι καινοφργιο ςαν γεγονόσ, αλλά είχε να ςυμβεί μερικζσ
εκατοντάδεσ χρόνια ςε τόςο εκτεταμζνο βακμό, ίςωσ λόγω τθσ βακφτατθσ οικονομικισ
κρίςθσ τθσ μεςαιωνικισ εποχισ. Οι ςτρατοί τθσ νζασ εποχισ του 16 ου αιϊνα ιταν μεγάλοι
και τακτικοί ϊςτε να προλαβαίνουν ειςβολζσ και λεθλαςίεσ, αφοφ τα κάςτρα ζπαψαν να
προςδιορίηουν τθν αςφάλεια μίασ αυτόνομθσ χωροδεςποτείασ, εφόςον κατζρρεαν
γριγορα από τον βομβαρδιςμό των πανίςχυρων κανονιϊν. Θ φεουδαρχία κατζρρεε μαηί
τουσ, όπωσ και θ ιπποςφνθ. Οι εκνικοί ςτρατοί αναςθκϊνονταν για να υπεραςπιςτοφν τα
πάτρια εδάφθ, προςδιοριηόμενα από τισ ομοιογενείσ εκνότθτεσ που αναβίωνε θ
αναγεννθςιακι αναμόρφωςθ. Ζνασ βαςιλιάσ, ο αφζντθσ όλων, αναλάμβανε να πρεςβεφει
αυτι τθ νζα ιδζα, ενδυναμϊνοντασ τθν αναγζννθςθ νζων αυτοκρατοριϊν, που κα
επεκτείνονταν μζχρι τθν μακρινι ιπειρο τθσ Αμερικισ.
Οι Landsknechts αποτελοφν ίςωσ το πιο λαμπρό παράδειγμα τθσ
επίπτωςθσ τθσ νζασ τάξθσ πραγμάτων που επζφερε θ ανάγκθ τθσ
δθμιουργίασ μεγαλφτερων τακτικϊν ςτρατϊν.
τουσ διάφορουσ χωροδεςπότεσ ανάλογα με τισ ςχζςεισ και τθν γειτνίαςθ που είχαν μεταξφ
τουσ. Θ εν λόγω πρακτικι χρθςιμοποιικθκε κατά κόρον κατά τον Εκατονταετι Πόλεμο και
οι ιςτορικζσ πθγζσ καταδεικνφουν, χωρίσ όμωσ να αποδεικνφουν ότι οι ςτρατοί
παρατάςςοντο με αυτόν τον τρόπο, ςαν να ιταν μία κακιερωμζνθ τακτικι αλλά όχι μία
γενικότερθ ςτρατιωτικι αρχι. Οι ανϊτεροι ςτθν φεουδαρχικι ιεραρχία, λάμβαναν τθν
διοίκθςθ κάκε «Μάχθσ».
Ο τρόποσ που επιτίκονταν ιταν ςυχνότερα κατά κφματα, με τθν «Εμπροςκοφυλακι» και
τθν «Κυρίωσ Γραμμι» να ξεκινοφν είτε ταυτόχρονα είτε θ μία μετά τθν άλλθ, ανάλογα με
τθν ςφνκεςθ τθσ κάκε «Μάχθσ» και τον περιβάλλοντα χϊρο. Υςτερα από μερικζσ βολζσ
από τουσ ακροβολιςτζσ εφορμοφςε το ιππικό και το πεηικό ακολουκοφςε. Οι αγγλικοί
ςτρατοί, ζχοντασ μεγάλο αρικμό τοξοτϊν, προτιμοφςαν να τουσ χρθςιμοποιοφν με τζτοιο
τρόπο ϊςτε να προκαλοφν τθν επίκεςθ των αντιπάλων ςτρατϊν. Σο ίδιο ζπρατταν ςτρατοί
απαρτιηόμενοι από πολυάρικμουσ βαλλιςτροφόρουσ. τρατοί που δεν είχαν επαρκζσ
ιππικό, ςπανίωσ εφορμοφςαν πρϊτοι, διότι τουσ προλάβαινε το αντίπαλο ιππικό για να
εκμεταλλευτεί τθν ορμι που αποκτοφςε επελαφνοντασ ςτον κενό χϊρο. Γι’ αυτό το λόγο
εξεταηόταν προςεκτικά το ζδαφοσ ςτο οποίο κα διεξαγόταν θ μάχθ. Πάντα ζπρεπε να
ευνοεί τθν ζφοδο των ιππζων εκτόσ αν ο ςτρατόσ ιταν πιο αδφναμοσ ςε αυτόν τον τομζα.
τθν τελευταία περίπτωςθ, οι πεηικάριοι ζψαχναν κυριολεκτικά να «κρυφτοφν» ςε κάποιο
λόφο ι δφςβατθ περιοχι ϊςτε να «γλυτϊςουν» από τθν οργι των ζφιππων ιπποτϊν.
Βζβαια, όπωσ είδαμε, αυτι θ λφςθ ανάγκθσ οδθγοφςε και ςε μεγαλειϊδεισ νίκεσ, όπωσ
ςτθν μάχθ του Κρεςφ. Οι ςτρατθγικοί ελιγμοί δεν προτιμοφντο, όχι μόνο γιατί κεωροφντο
υποτιμθτικοί από τουσ ιππότεσ αλλά και γιατί ζνασ φεουδαρχικόσ ςτρατόσ ςπανίωσ
εκςτράτευε για πολφ μεγάλο χρονικό διάςτθμα, με αποτζλεςμα να επιηθτείται θ
αποφαςιςτικι ςφγκρουςθ. Εξαίρεςθ αποτελοφςαν οι μιςκοφορικοί ςτρατοί των
Condottieri που διακρίκθκαν για τουσ ελιγμοφσ τουσ, επθρεάηοντασ ίςωσ και τισ
μεταγενζςτερεσ εξελίξεισ ςε κάποιο βακμό. Όπωσ φαίνεται από τα προλεχκζντα, οι
μεςαιωνικοί ςτρατοί δεν φθμίηονταν για τθν εκλεπτυςμζνθ τακτικι τουσ αλλά αυτό ιταν
τελικά επιβεβλθμζνο, όπωσ περιγράφεται παρακάτω.
Σο φεουδαρχικό βαρφ ιππικό αποτελοφςε ζναν χείμαρρο ωμισ δφναμθσ που αν ζκανεσ το
λάκοσ να ανακόψεισ τθν κάκετθ ορμι του, τον μετζτρεπεσ ςε ζνα ακίνδυνο ρυάκι. Θ βαριά
τουσ πανοπλία, οι ατςάλινεσ μακριζσ λόγχεσ τουσ και θ ταχφτθτα των πολεμικϊν αλόγων
τουσ, αποτελοφςαν ζνα φοβερό κζαμα που λίγοι μποροφςαν να αντζξουν. Και αυτό δεν
οφείλετο μόνο ςτθν όψθ τουσ αλλά και ςτθν υπζρτερθ μαχθτικι τουσ δφναμθ. Είναι
χαρακτθριςτικό πωσ εκείνθ τθν εποχι αναλογοφςαν ζναν ζφιππο ιππότθ ιςότιμο με
τουλάχιςτον δζκα πεηοφσ. Ιταν λοιπόν τελείωσ φυςιολογικό να προςαρμόηεται θ
επικετικι τακτικι αυςτθρά επάνω τουσ. Οι ιππείσ παρατάςςοντο ςε βάκοσ πάνω από
τζςςερισ γραμμζσ και ςυχνότερα εφορμοφςαν πρϊτοι. Εκμεταλλευόμενοι τθν ορμι που
αποκτοφςαν από τθν ταχφτθτα και τθ ςυνολικι μάηα του ςυνδυαςμοφ αναβάτθ και
αλόγου, διοχζτευαν τθν τεράςτια ενζργεια τουσ ςτισ ιδθ κλονιςμζνεσ αντίπαλεσ
παρατάξεισ από το κζαμα τθσ επζλαςθσ τουσ. Αν ο αντίπαλοσ ςτρατόσ άντεχε τθν πίεςθ
τουσ, ςφντομα αντιμετϊπιηε και τα κφματα επικζςεων των πεηϊν μζχρι να λυγίςει
οριςτικά. Δθλαδι, όπωσ βλζπουμε οι όροι είχαν αντιςτραφεί ςε ςχζςθ με τουσ
αρχαιότερουσ χρόνουσ, όπου το ιππικό είχε υποςτθρικτικό ρόλο και χρθςιμοποιείτο
περιςςότερο για να υπερφαλαγγίηει. Ο μεςαίωνασ είχε μετατρζψει το ιππικό ςε κφρια
μονάδα κροφςθσ και το πεηικό ςε δευτερεφουςα δφναμθ. Άλλωςτε το ιππικό δεν κα ιταν
τόςο αποτελεςματικό αν δεν εξορμοφςε πρϊτο αλλά μετά τθν ςφγκρουςθ των πεηϊν αφοφ
ςίγουρα κα φόνευε κατά τθν επζλαςθ του και πολλοφσ φίλιουσ ορμϊντασ αδιακρίτωσ ςτθν
ακακόριςτθ μάηα των διαμαχομζνων. Επίςθσ, αν τα άλογα ζμεναν ςτατικά ι δεν είχαν
αρκετό χϊρο να αναπτφξουν μζγιςτθ ταχφτθτα εφόδου, θ επίκεςθ τουσ δεν προκαλοφςε
ςε καμία περίπτωςθ τον όλεκρο που αναμενόταν. Γι’ αυτό τον λόγο αλλά και λόγω τθσ
υπεροψίασ τουσ, όπωσ είδαμε, οι ιππότεσ ορμοφςαν πρϊιμα πάνω ςτον εχκρό που δεν
είχε επαρκζσ ιππικό, διότι ιξεραν πωσ κα προκαλοφςαν μία ςφντομθ μάχθ με μεγάλεσ
απϊλειεσ για τον αντίπαλο τουσ. Ο χείμαρροσ αυτόσ όμωσ ςταμάτθςε πάμπολλεσ φορζσ
ςτο φράγμα των δοράτων και των διατρθτικϊν εκθβόλων όπλων του εκςυγχρονιςμζνου
πεηικοφ.
Οι νζοι εξελιγμζνοι ςτρατοί είχαν πλζον επαρκι αντίμετρα απζναντι ςτο ιππικό και ζτςι
δεν μποροφςαν να εφαρμοςκοφν οι τακτικζσ του παρελκόντοσ. Θ αλικεια είναι πωσ το
ιππικό δεν ζχαςε ποτζ τθν δφναμι του. Σουναντίον μάλιςτα! Ο εξοπλιςμόσ και θ δφναμθ
κροφςθσ του είχαν φτάςει ςτο ηενίκ. Απλϊσ, τα όπλα πυρίτιδασ και οι εκπαιδευμζνεσ μάηεσ
των δορατοφόρων ιταν όχι μόνο αποτελεςματικά απζναντι τουσ αλλά και πολφ πιο
οικονομικά μζςα μάχθσ. Οι βαλλίςτρεσ και τα μακρά τόξα των Άγγλων ςυμπλιρωναν το
κακό για τουσ ςιδθρόφραχτουσ. Ιταν ςαν να είχε ξαναανακαλυφκεί ο τροχόσ! Οι ςτρατοί
του 16ου αιϊνα κφμιηαν ξανά τισ οργανωμζνεσ μακεδονικζσ φάλαγγεσ του 4ου π.Χ, όπωσ τισ
χειραγωγοφςε ο Μζγασ Αλζξανδροσ αλλά με πολφ πιο ςφγχρονα μζςα. Ο αςυγκράτθτοσ
θρωιςμόσ του φεουδαρχικοφ μεςαίωνα ζδωςε τθν ςκυτάλθ ςτθν μαεςτρία και τθν
πεικαρχεία των αναγεννθςιακϊν ςτρατϊν. Θ τακτικι ζγινε πιο επιφυλακτικι μιασ και το
ιππικό ιταν πανίςχυρο αλλά ευάλωτο ςτα νζα εκθβόλα όπλα και άχρθςτο απζναντι ςε μία
ςυγκεντρωμζνθ μάηα δορατοφόρου πεηικοφ. Θ κατάλθψθ του υψθλοφ εδάφουσ, ςε
ςυνδυαςμό με χριςθ όπλων πυρίτιδασ αποφάςιηε τα τοπία των μαχϊν, αφοφ τα κανόνια
μποροφςαν να τοποκετθκοφν εκεί, να αποκτιςουν τεράςτια εμβζλεια και να
βομβαρδίηουν από μακριά, προκαλϊντασ τον αντίπαλο ςτρατό είτε να επιτεκεί άμεςα είτε
να υποςτεί αναπάντθτεσ απϊλειεσ. Θ τακτικι των κυμάτων μαηικισ επίκεςθσ
εγκαταλείφκθκε ςταδιακά και αντικαταςτάκθκε από τετράγωνουσ ςχθματιςμοφσ
δορατοφόρου πεηικοφ, πλαιςιωμζνουσ από ςϊματα βαλλιςτροφόρων και
αρκεβουηιοφόρων. Οι αξιωματικοί ιταν αναγκαίοι για να διατθρείται θ πεικαρχία αυτϊν
των ςφνκετων παρατάξεων. αν τισ ρωμαϊκζσ ςπείρεσ του παρελκόντοσ, δθμιουργοφςαν
ζνα πανίςχυρο κζντρο, απρόςβλθτο ςτισ ιππικζσ εφόδουσ. Γι’ αυτό το ιππικό του 16ου
αιϊνα χρθςιμοποιείτο πλζον ςυχνότερα ςτα άκρα, χωρίσ τον ανεξζλεγκτο ιπποτικό
θρωιςμό, υποςτθρίηοντασ αποτελεςματικά το πολυάρικμο πεηικό. Σο πυροβολικό
αποτελοφςε πλζον ζνα ξεχωριςτό ςϊμα ςτρατοφ, εξελιςςόμενο προοδευτικά ςτο
πολυτιμότερο ςτρατθγικό όπλο ενόσ αναγεννθςιακοφ ςτρατοφ, φονεφοντασ κατά
εκατοντάδεσ τισ γραμμζσ και ςπείρεσ των πεικαρχθμζνων πεηικάριων, που αν ικελαν να
επιβιϊςουν δεν ζπρεπε να αφιςουν τισ ςυςπειρωμζνεσ κζςεισ τουσ για να μθν
πετςοκοφτοφν από το αντίπαλο ιππικό που παραμόνευε.
Θ Ευρϊπθ κατακτά και κατακτάται
Οι φεουδαρχικοί ςτρατοί
χαρακτιριηαν τθν Ευρϊπθ του
φςτερου μεςαίωνα μζχρι τθν
ζλευςθ του 16ου αιϊνα, οπότε και
ςθματοδοτικθκε θ προοδευτικι
δθμιουργία των εκνικϊν
αναγεννθςιακϊν ςτρατϊν. Εκτόσ
Ευρϊπθσ, υπιρχαν εκνότθτεσ οι
οποίεσ ενίοτε ςυγκροφονταν με τα
βαςίλεια και τισ αυτοκρατορίεσ τθσ
Γθραιάσ Θπείρου, ακολουκϊντασ
πολφ πιο διαφορετικζσ τακτικζσ.
Αυτό υποχρζωνε τισ ευρωπαϊκζσ
χϊρεσ που ζρχονταν ςε επαφι μαηί
τουσ, να αναπροςαρμόηουν τελείωσ
τθν τακτικι τουσ. Χαρακτθριςτικό
παράδειγμα αποτελεί θ Βυηαντινι
Αυτοκρατορία αλλά και κάποια
ανατολικά βαςίλεια όπωσ θ
Ουγγαρία, που είχαν καταςτιςει
τουσ ιπποτοξότεσ ωσ ςθμαντικό
μζροσ του ςτρατοφ τουσ για να
αντιμετωπίηουν τουσ λαοφσ των
Ζνασ τυπικόσ ευρωπαϊκόσ φεουδαρχικόσ ςτρατόσ βαςιηόταν ςτθ
ςτεπϊν. Οι λαοί τθσ ςτζπασ τθσ
βίαιθ, ωμι και ςυχνά αποφαςιςτικι εφόρμθςθ των μακρινισ Αςίασ είχαν γεννιςει τουσ
ςιδθρόφρακτων πολεμιςτϊν του. Αυτι θ τακτικι όμωσ ιταν ζφιππουσ πολεμιςτζσ των
ευάλωτθ απζναντι ςε ζνα πόλεμο φκοράσ με τουσ ιπποτοξότεσ τθσ Μογγόλων, οι οποίοι είχαν
Ανατολισ. καταλάβει ςχεδόν ολόκλθρθ τθν
Αςία και είχαν τρομοκρατιςει τθν Ανατολικι Ευρϊπθ κατά τον 13ο αιϊνα, ζχοντασ φτάςει
μζχρι τθν Βιζννθ. Οι δυτικοί δεν είχαν καταφζρει να βρουν ζνα αντίδοτο ςτον τρόπο
πολζμου των Μογγόλων ιπποτοξοτϊν, πράγμα που αποδεικνφεται με τισ ςυντριπτικζσ τουσ
ιττεσ, όπωσ ςτθν μάχθ του Λίγκνιτη (Leignitz 1241 μ.Χ). Παρόλα αυτά θ ζντονθ
οχυροποίθςθ των επικρατειϊν, που είχε ενκαρρφνει το φεουδαρχικό ςφςτθμα, φαίνεται
ότι αποκάρρυνε τουσ Μογγόλουσ να ςυνεχίςουν ζναν πόλεμο φκοράσ και ζτςι προτίμθςαν
να ςυνεχίςουν να επεκτείνονται ςτισ αχανείσ εκτάςεισ τθσ Ανατολισ. Σον 14 ο αιϊνα, Ο
Σαμερλάνοσ, ζνασ μουςουλμάνοσ πολζμαρχοσ με τουρκο-μογγολικι καταγωγι,
προςπάκθςε να επαναλάβει αυτό που είχε καταφζρει ο Σηζνγκισ Χαν και οι διάδοχοί του
αλλά ευτυχϊσ για τουσ δυτικοφσ, μάλλον δεν κζλθςε να διαπεράςει τθν αυτοκρατορία των
ομόκρθςκων του Οκωμανϊν και οι κατακτιςεισ του ςυνεχίςτθκαν επίςθσ προσ τθν
ανατολι.
Οι μαχθτζσ του Λςλάμ
αποτελοφςαν ζναν μόνιμο
κίνδυνο ανατολικισ ειςβολισ, ο
οποίοσ για αιϊνεσ εμποδιηόταν
από τθν χριςτιανοςφνθ τθσ
Βυηαντινισ Αυτοκρατορίασ.
Πάμπολλεσ ςταυροφορίεσ
ςτάλκθκαν εναντίον τουσ από τα
κακολικά κράτθ αλλά τελικά δεν
κατάφεραν να περιορίςουν τθν
εξάπλωςι τουσ. Ο μεγαλφτεροσ
ανατολικόσ κίνδυνοσ του
φςτερου μεςαίωνα για τουσ
δυτικοφσ ιταν οι Οκωμανοί Σοφρκοι. Αποτελϊντασ μία από τισ πολλζσ τουρκικζσ φυλζσ,
κατάφεραν να επιβλθκοφν των υπολοίπων μουςουλμάνων τθσ Μικράσ Αςίασ και Μζςθσ
Ανατολισ, δθμιουργϊντασ τθν μεγαλφτερθ απειλι που γνϊριςαν οι Ευρωπαίοι μετά τουσ
Μογγόλουσ. Οι εποχζσ είχαν αλλάξει. Οι Οκωμανοί μάκαιναν γριγορα και υιοκετοφςαν
και εξζλιςςαν τα όπλα πυρίτιδασ που ανακάλυπταν οι Δυτικοί. Θ νομαδικι τακτικι τουσ
ζγινε μεικτι, διατθρϊντασ τθν ευκινθςία που τουσ χάριηαν οι εκλεκτοί ιπποτοξότεσ τουσ
αλλά χρθςιμοποιϊντασ επίςθσ αρκεβοφηια και μεγάλα κανόνια. τρατολογοφςαν δοφλουσ
πολεμιςτζσ, τουσ γνωςτοφσ γενίτςαρουσ, από τα κράτθ που κατακτοφςαν, κλζβοντασ από
τθ βρεφικι θλικία τα αγόρια των οικογενειϊν και δθμιουργϊντασ ζτςι πανίςχυρουσ και
πολυπλθκείσ ςτρατοφσ. Οι Βυηαντινοί, μθν μπορϊντασ να αντιμετωπίςουν αυτοφσ τουσ
τεράςτιουσ ςτρατοφσ, κλείςτθκαν πίςω από τα μζχρι τότε αςφαλι τείχθ τθσ
Κωνςταντινοφπολθσ και παρατθροφςαν τουσ Οκωμανοφσ να κατακτοφν προοδευτικά ότι
είχε απομείνει από τα εδάφθ τθσ παρακμάηουςασ Αυτοκρατορίασ τουσ. ε μία απζλπιδα
προςπάκεια να ανακοπεί θ ορμι τουσ, οι κακολικοί δθμιοφργθςαν ζναν ςτρατό από
ςταυροφόρουσ για να τουσ αντιμετωπίςει. Αυτι κα ιταν και θ τελευταία ςταυροφορία
εναντίον του Λςλάμ. τθν μάχθ τθσ Νικόπολθσ (Nicopolis 1396 μ.Χ), ο ενωμζνοσ και
πολυςυλλεκτικόσ ςτρατόσ των ταυροφόρων υπό τθν θγεςία του Γερμανοφ Αυτοκράτορα
ιγιςμοφνδου, θττικθκε από τον μεγάλο οκωμανικό ςτρατό του Βαγιεηίντ. Οι θρωικοί
ζφιπποι ιππότεσ προζβθςαν ςε μία μάλλον άκαιρθ κεντρικι επίκεςθ ςτθν οχυρωμζνθ
κζςθ των Οκωμανϊν προκαλϊντασ μεγάλεσ απϊλειεσ ςτουσ ελαφρφτερα εξοπλιςμζνουσ
τοφρκουσ, αλλά ςτθ ςυνζχεια υπερφαλαγγίςτθκαν από το ιππικό τουσ και νικικθκαν. Μθν
ζχοντασ ουςιαςτικά καμία άλλθ βοικεια από τθν Δφςθ, το 1453 μ.Χ, τα τείχθ τθσ
Κωνςταντινοφπολθσ διαλφκθκαν από τα οκωμανικά κανόνια του Μεχμζτ Βϋ,
ςθματοδοτϊντασ τθν εδραίωςθ τθσ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ, θ οποία ςυνζχιςε να
επεκτείνεται μζχρι τον 17ο αιϊνα. Οι Οκωμανοί ςταμάτθςαν δυτικά ςτα Βαλκάνια, αφοφ ο
μεγαλειϊδθσ ςτρατόσ τουσ τελικά θττικθκε από τθν ενωμζνο ςτρατό των
κεντροευρωπαϊκϊν βαςιλείων ςτθν πολιορκία τθσ Βιζννθσ (Vienna 1529 μ.Χ).
Οι μουςουλμανικοί λαοί απειλοφςαν τθν Ευρϊπθ και από το δυτικό τθσ μζροσ. Οι
αραβικισ καταγωγισ Αλμοχάδεσ διατθροφςαν μεγάλο μζροσ τθσ Λβθρικισ χερςονιςου από
το 12ο αιϊνα μ.Χ. Προοδευτικά όμωσ νικικθκαν από τα χριςτιανικά βαςίλεια τθσ περιοχισ,
αφοφ δεν εξζλιξαν τον τρόπο μάχθσ τουσ όπωσ ζκαναν οι αντίπαλοι τουσ. ε μία πολυετι
κρθςκευτικι εκςτρατεία εναντίον τουσ, το τελευταίο προπφργιο τουσ, θ Γρανάδα, ζπεςε το
1492 μ.Χ από τα ςυμμαχικά βαςίλεια τθσ Αραγϊνασ και τθσ Καςτίλλθσ, τα οποία αργότερα
ενοποιικθκαν για να ςχθματίςουν το ιςχυρό ιςπανικό βαςίλειο. Ζκτοτε, θ Λςπανία και θ
Πορτογαλία, άρχιςαν να εξελίςςονται ςε πανίςχυρα αποικιοκρατικά ζκνθ, διεξάγοντασ
πολζμουσ και κατακτιςεισ ςε άλλεσ θπείρουσ, εκμεταλλευόμενεσ τθν αςφγκριτθ
υπεροπλία και τακτικι τουσ ςε ςχζςθ με λαοφσ που δεν ιξεραν από όπλα πυρίτιδασ,
ιππικό και χαλφβδινεσ πανοπλίεσ. Θ αμυντικι τουσ τεχνολογία υπερνικοφςε τουσ αρικμοφσ
και χαρακτθριςτικό παράδειγμα είναι θ ολοςχερισ καταςτροφι τθσ Αυτοκρατορίασ των
Αητζκων ςτθν Κεντρικι Αμερικι από τουσ Λςπανοφσ. Οι Αητζκοι είχαν τον ζλεγχο ολόκλθρθσ
τθσ μεςοαμερικανικισ περιοχισ, ζχοντασ υποδουλϊςει όλεσ τισ υπόλοιπεσ
μεςοαμερικανικζσ φυλζσ και διατθρϊντασ ζναν πλθκυςμό εκατομμυρίων, αποτελοφςαν
ζναν ανεπτυγμζνο πολιτιςμό. Πάρα ταφτα, ιταν τελείωσ υποανάπτυκτοι ςτον ςτρατιωτικό
τομζα. Μπορεί να ιταν γενναίοι και αιμοδιψείσ, αλλά ο εξοπλιςμόσ τουσ ιταν τουλάχιςτον
3.000 χρόνια πίςω ςε ςχζςθ με τον ιςπανικό, ενϊ δεν είχαν δει άλογο ποτζ ςτθν ηωι τουσ.
Ζτςι, ο τυχοδιϊκτθσ Λςπανόσ κονκιουςταδόρ Χερνάν Κορτζη, ζχοντασ ζναν μικρό ςτρατό
από μόνο 600 ιςπανοφσ Tercio εξοπλιςμζνουσ με αρκεβοφηια, 15 κανόνια και μερικοφσ
ιππείσ, ςυμμάχθςε με αρκετζσ τοπικζσ φυλζσ, για να ενιςχφςει τισ δυνάμεισ του και
κατζλαβε εφκολα τθν αητεκικι πρωτεφουςα Σενοτςτιτλάν, το 1521 μ.Χ. Υςτερα από
εφάμιλλεσ κατακτιςεισ, το χρυςάφι και ο ορυκτόσ πλοφτοσ των αποικιϊν τθσ Αμερικισ,
αλλά και άλλων θπείρων μετζτρεψε τισ ευρωπαϊκζσ βαςιλικζσ δυναςτείεσ ςε τεράςτιεσ και
πανίςχυρεσ αυτοκρατορίεσ, κάνοντασ τεσ να ξεχάςουν τθν «ςκοτεινι» περίοδο του
μεςαίωνα, για πάντα. Οι γενναίοι ιππότεσ δεν ιταν πια απαραίτθτοι ϊςτε να
υπεραςπίηονται τα εδάφθ των αρχόντων τουσ, όμωσ ςε αυτοφσ ίςωσ οφείλεται θ επιβίωςθ
των βαςιλικϊν οικογενειϊν που εδραιϊκθκαν, κυβζρνθςαν και ηουν ςτθν Ευρϊπθ, μζχρι
ςιμερα.
Μερικζσ ςτολζσ αντρϊν-υπό-τα όπλα και ευγενϊν ιπποτϊν κατά το δεφτερο μιςό του 14 ου αιϊνα:
1,2,3,4,5 Γάλλοι
6,7,8,9, 10 Άγγλοι
11,12,13,14,15 Γερμανοί
Α) Κορυφι F) Κζςθ ςτιριξθσ λόγχθσ (Faucre)
Β) Προμετωπίδα G) Επιςτικιο (Cuirass)
C) Οπζσ εξαεριςμοφ H) Προφυλακτιρασ αγκϊνα
D) Επωμίδα
E) Άνω πιχθσ
Νίκος Θωμάδης
Μαθημαηικόρ (Πηςσιούσορ Πανεπιζηήμιος Αθηνών)
Σςνηάκηηρ πεπιοδικού ηεσνολογίαρ
Εκπαιδεςηικόρ πληποθοπικήρ
thomadisnick@yahoo.gr
dartisgr.blogspot.com
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- OSPREY CAMPAIGN 44: PAVIA 1525 The Climax of the Italian Wars
- OSPREY CAMPAIGN 53: GRANADA 1492 The Twilight of Moorish Spain
- OSPREY CAMPAIGN 64: NIKOPOLIS 1396 The Last Crusade
- OSPREY CAMPAIGN 66: BOSWORTH 1485 Last Charge of the Plantagenets
- OSPREY CAMPAIGN 131: TEWKESBURY 1471 The Last Yorkist Victory
- OSPREY ELITE 28: Medieval Siege Warfare
- OSPREY ESSENTIAL HISTORIES 19: The Hundrend Years War 1337-1453
- OSPREY ESSENTIAL HISTORIES 33: Byzantium at War 600-1453
- OSPREY FORTRESS 25: Walls of Constantinople 324-1453
- OSPREY MEN AT ARMS 50: Medieval European Armies
- OSPREY MEN AT ARMS 58: The Landsknechts
- OSPREY MEN AT ARMS 94: The Swiss at War 1300-1500
- OSPREY MEN AT ARMS 99: Medieval Heraldry
- OSPREY MEN AT ARMS 111: The armies of Crecy and Poitiers
- OSPREY MEN AT ARMS 113: The armies of Agincourt
- OSPREY MEN AT ARMS 144: Armies of Medieval Burgundy 1364-1477
- OSPREY MEN AT ARMS 145: The War of the Roses
- OSPREY MEN AT ARMS 151: The Scottish and Welsh Wars 1250-1400
- OSPREY MEN AT ARMS 166: German Medieval Armies 1300-1500
- OSPREY MEN AT ARMS 191: Henry VIIIi's army
- OSPREY MEN AT ARMS 195: Hungary and the Fall of Eastern Europe 1000-1568
- OSPREY MEN AT ARMS 200: El Cid and the Reconquista 1050-1492
- OSPREY MEN AT ARMS 210: The Venetian Empire 1200-1670
- OSPREY MEN AT ARMS 222: The Age of Tamerlane
- OSPREY MEN AT ARMS 239: Aztec, Mixtex & Zapotec Armies
- OSPREY MEN AT ARMS 259: The Mamluks 1250-1517
- OSPREY MEN AT ARMS 263: Mughul Iindia 1504-1761
- OSPREY MEN AT ARMS 263: Byzantine Armies 1118-1461 AD
- OSPREY MEN AT ARMS 263: French Armies of the Hundred Years War
- OSPREY MEN AT ARMS 348: The Moors, The Islamic West 7th-15th Centuries AD
- OSPREY MEN AT ARMS 409: The Hussite Wars 1419-36
- OSPREY WARRIOR 11: English Longbowman 1330-1515
- OSPREY WARRIOR 40: The conquistador 1492-1550
- OSPREY WARRIOR 49: Landsknecht soldier 1486-1560
- OSPREY WARRIOR 58: English Medieval Knight 1300-1400
- OSPREY WARRIOR 115: Condottiere 1300-1500, Infamous Medieval Mercenaries
- WEAPONS AND WARFARE: MEDIEVAL WEAPONS an illustrated history of their impact (Elly DeVriss, Robert D. Smith)
- CONCORD FIGHTING MEN 6007: Age of the Crusades
- CONCORD FIGHTING MEN 6008: Warlord Armies
- CONCORD FIGHTING MEN 6012: Age of Conquerors
- ARMS & ARMOR OF THE MEDIEVAL KNIGHT : An Illustrated History of Weaponry in the Middle Ages) (David Edge & John Miles Paddock)
- LE COSTUME ET LES ARMES DES SOLDATS DE TOUS LES TEMPS: Des pharaons a Louis XV (Casterman)
- FIGHTING TECHNIQUES OF THE MEDIEVAL WORLD (500-1500)(Matthew Bennet, Jim Bradbury, Kelly Devries, Iain Dickie, Phyllis Jestice)
- 50 WEAPONS THAT CHANGED WARFARE (William Weir)
-100 DECISIVE BATTLES FROM ANCIENT TIMES TO THE PRESENT (Paul K. Davis)
- ARMS & ARMOR: A Pictorial Archive from 19 th Century Sources (Carol Belanger Grafton)
- ATLAS OF MEDIEVAL EUROPE (Angus Mackay, David Ditchburn)
- HISTORICAL ATLAS - The Times Illustrated History Of Europe
- Dictionary of Battles and Sieges (Volumes 1-3) - (Tony Jaques) Greenwood Press 2007
- The Art of Warfare in Western Europe During the Middle Ages From the Eighth Century (Verbruggen, J.F)
- Weapon - A Visual History of Arms and Armour - Dorling Kindersley 2006
- Medieval Armies and Weapons in Western Europe - An Illustrated History (Jean-Denis G. G. Lepage)
- Medieval Warfare A History [Oxford University Press] (Maurice Keen)
- Sir Charles Oman: A History of the Art of War in the Middle Ages Vol.2 (1278-1485)
- The Medieval Archer (Jim Bradbury)
- Cavalry: The History of a Fighting Elite 650-1914, (V.Vuksic, Z.Grbasic)
- ΜΑΧΔ: Η πνιεκηθή Ιζηνξία 5000 ρξόλσλ (R.G. Grant) Δθδόζεηο: Polaris
- ΠΟΛΔΜΙΣΗ: Η Σέρλε ηνπ Πνιέκνπ αλά ηνπο Αηώλεο (R.G. Grant) Δθδόζεηο:Anubis
- Battles of the Medieval World 1000-1500 (Kelly Devries, Martin Dougherty, Iain Dickie, Phyllis Jestice, Christer Jorgensen)
- Ιζηνξηθόο Άηιαο ηεο Μεζαησληθήο Δπξώπεο (Angus Konstam) Δθδόζεηο αββάιαο
- Η Ιζηνξία ηνπ Πνιέκνπ (John Keegan) Δθδόζεηο Νέα ύλνξα – Α. Α. Ληβάλε
- Ιζηνξία ηεο Δπξώπεο (Serge Berstein, Pierre Milza) Δθδόζεηο Αιεμάλδξεηα
i
man-at-arms θαη gens d'armes: θαηά ηελ γαιιηθή δηάιεθην. Χαξαθηεξηδόηαλ έηζη ν επίιεθηνο επαγγεικαηίαο ζηξαηηώηεο, θπξίσο θαηά ηνλ Δθαηνληαεηή: θαηά
ηελ αγγιηθή δηάιεθην Πόιεκν. Δίρε βαξύ νπιηζκό θαη ζσξάθηζε αιιά ζπλήζσο δελ ήηαλ επγεληθήο θαηαγσγήο θαη απιά ππεξεηνύζε θάπνηνλ ηππόηε θαη θαη‟
επέθηαζε ηνλ κνλάξρε. ην θενπδαξρηθό ζύζηεκα πνιινί ηθαλνί ζσκαηηθά άληξεο ζηήξηδαλ νηθνλνκηθά ηηο νηθνγέλεηέο ηνπ ο επηιέγνληαο ηελ ηαθηηθόηεξε, από ην
πξνβιεπόκελν, ζηξαηησηηθή ζεηεία, ππεξεηώληαο έηζη ηελ αιπζίδα κίαο θενπδαξρηθήο δηνίθεζεο σο θαιά εθπαηδεπκέλνη αθόινπζνη θαη κε απηόλ ηνλ ηξόπν
απθηνύζαλ πνιύ αθξηβόηεξν εμνπιηζκό θαη άλνδν ζηελ θνηλσληθή ζέζε. Βέβαηα, ν όξνο απηόο ζπρλά ζπκπεξηιάκβαλε θαη άληξεο επγελνύο θαηαγσγήο, όπσο ηνλ
ηππόηε, αιιά αθόκα θαη βαξηά εμνπιηζκέλνπο κηζζνθόξνπο, ράξηλ ιεθηηθήο γελίθεπζεο. Οη κηζζνθόξνη men-at-arms ζπρλά θαηέιεγαλ ζηηο ηάμεηο ελόο
θενπδαξρηθνύ ζηξαηνύ γηα λα θαιύςνπλ θελέο ζέζεηο ηεο πξνθαζνξηζκέλεο θξνπξάο ησλ 40 εκεξώλ. ηε ζπλέρεηα ζα ππάξρεη ζπρλή ρξήζε απηήο ηεο νλνκαζίαο
δηόηη είλαη ζσζηόηεξε από ηελ απζαίξεηε θαη γεληθή νλνκαζία «ηππόηεο».Ο ηππόηεο ήηαλ αλώηεξνο ζε αμίσκα από ηνλ man-at-arms αιιά όρη αλαγθαζηηθά ζε
νπιηζκό.
ii
Σνπιάρηζηνλ 6.000 άληξεο.
Η επαξρεία ηνπο είρε πξνζαξηεζεί ζην Αγγιηθό βαζίιεην ην 1301 κ.Χ θαη κάιηζηα επάλδξσλαλ κεγάιν κέξνο ηνπ ζηξαηνύ ζην Κξεζύ σο ηνμόηεο θαη
iii
ινγρνθόξνη.
iv
Ο θσηζέδνο νπιαξρεγόο William Wallace είρε ρξεζηκνπνηήζεη ηέηνηνπο ζρεκαηηζκνύο γηα πξώηε θνξά ζηελ κάρε ηνπ Φάιθηξθ ην 1298 κ.Χ, αιιά
αλεπηηπρώο, θαζώο απνηέιεζαλ εύθνιν ζηαηηθό ζηόρν γηα ηνπο άγγινπο ηνμόηεο. Οη θπιέο ησλ Πηθηώλ πνπ δνύζαλ ζηηο θσηηθέο πεξηνρέο, ρξεζηκ νπνηνύζαλ
ηέηνηνπο ζρεκαηηζκνύο κάρεο πνιύ πην πξηλ.
v
Gambeson: ακπληηθό ξνύρν από ιηλό ή βακβάθη, παξαγεκηζκέλν κε καιαθό πιηθό (ζπλήζσο παιηά πθάζκαηα, ηξίρεο αιόγνπ ή καιιί), γηα αύμεζ ε ηεο
πξνζηαζίαο. Ήηαλ πνιύ δηαδεδνκέλν θαηά ηνλ κεζαίσλα θαη ρξεζηκνπνηείην μερσξηζηά ή ζαλ εζσηεξηθή πξόζζεηε επέλδπζε γηα ηνπο ζηδεξόθξαρηνπο.
vi
Goedantag: Απνηεινύζε εζληθό όπιν ησλ Φιακαλδώλ. „Έλα αξθεηά βαξύ ξόπαιν κε δηαηξεηηθή ραιύβδηλε αηρκή. Δζθαικέλα παξαιιειίδεηαη κε ην Morning
Star πνπ ήηαλ έλα ηειείσο δηαθνξεηηθό όπιν, θνβεξό ζηελ όςε αιιά θαη ζηελ πξάμε. Δθείλν ήηαλ έλα πνιύ βαξύ ζθαηξηθό ξόπαιν κε πνιιαπιέο αηζάιηλεο
αηρκέο θαη είρε γεξκαληθή πξνέιεπζε.
vii
Σα ειβεηηθά θαληόληα ήηαλ απηόλνκεο γεσγξαθηθέο δηακεξίζεηο πνπ είραλ ηνλ δηθό ηνπο ζηξαηό θαη δηνηθεηηθό ζύζηεκα. Γελ πξέπεη λα ζπγρένληαη κε ηα
θένπδα δηόηη δελ δηνηθνύληαλ από δπλαζηηθνύο άξρνληεο αιιά από εθιεγκέλνπο ηνπηθνύο θπβεξλήηεο.
viii
Σν ειβεηηθό κνλαζηήξη ηνπ St. Gallen, ην νπνίν πήξε ην όλνκά ηνπ από ηνλ ηξιαλδό θαιόγεξν Gallus, θειηηθήο θαηαγσγήο είλαη από ηα πην γλσζηά πνπ
πξσηνζηάηεζαλ ζηελ δεκηνπξγία ησλ ειβεηηθώλ θαληνληώλ θαη δίδαζθε Ρσκατθέο θαη Διιεληθέο γξαθέο από ηνπο ζθνηεηλνύο ρξόλνπο ηνπ Με ζαίσλα.
Χαξαθηεξηζηηθή είλαη ε κεγάιε επηγξαθή ηεο μαθνπζηήο βηβιηνζήθεο ηνπ, πνπ γξάθεη ζηα ειιεληθά “Ψπρήο Ιαηξείνλ”.
ix
Από ηνλ μέλν όξν Swiss Halberd πνπ απνηειεί ηελ αθξηβή μεληθή νλνκαζία ηνπ Διβεηηθνύ ινγρνπέιεθπ.
x
Κηλεηή Πόιε ζηα Διιεληθά.
xi
Scutage Tax από ηελ ξσκατθή ιαηηληθή ιέμε ε νπνία αληηζηνηρνύζε ζηελ αζπίδα ηύπνπ “ζθνπηάξηνλ”.
xii
Γλσζηό σο Hand Cannon.
xiii
Αγγιηθά νλνκάδεηαη Chivalry.
xiv
πκθσλνύζαλ λα παξέρνπλ ζηξαηό όπνηε ην δεηνύζε ν Άξρνληαο ηνπο, αλάινγν κε ηελ γε πνπ ηνπο αλαινγνύζε.
xv
«Lance», ήηαλ θάηη αληίζηνηρν ελόο θενπδαξρηθνύ ιόρνπ θαη όρη ππνκνλάδα ηππηθνύ όπσο παξαηεξείηαη λα ζπγρέεηαη θαηά ιάζνο. «Free Lance» απνθαιείην
έλαο ηππόηεο πνπ δελ είρε άξρνληα, δξώληαο ζαλ ππέξκαρνο ηνπ δηθαίνπ, έλαο κάιινλ ξνκαληηθόο ξόινο παξά επξέσο ππαξθηόο.
xvi
Vanguard ή Vaward, Main Line θαη Rearguard.