Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 75

DIPARTIMENTO DI SCIENZE DELLANTICHIT SAPIENZA UNIVERSIT DI ROMA

RIVISTA
DI

STUDI BIZANTINI E NEOELLENICI


FONDATA DA S. G. MERCATI DIRETTA DA A. LUZZI

N. S.

48 (2011)

ROMA 2012

SANCTI THOMAE DE AQUINO SUMMAE CONTRA GENTILES VERSIO DEMETRII CYDONIS CUM CORRECTIONIBUS ADDITAMENTIS ET SCHOLIIS BESSARIONIS CARDINALIS NICAENI
I. E.

(CAPP. I, IV-VI, XX, LIV-LV, LXVII, LXXIX, LXXXI, XCIV, XCVI kefa laia aon, don von, kaon, neon nvon, jhon, pon, pbon, eon, zon VERSIONIS GRAECAE)

CONSPECTUS B C L M MB N NB t V w l L Mar

SIGLORUM

Barb. gr. 398, ff. 15-160v Vat. gr. 610, ff. 2-99v Laur. Conv. Soppr. 117, ff. 51-146 Marc. gr. 149, ff. 1-91 Marc. gr. 149, ff. 1-91 (correctiones et additamenta Card. Bessarionis) Marc. gr. 148, ff. 5-67v Marc. gr. 148, ff. 5-67v (correctiones et additamenta Card. Bessarionis) Metoch. S. Sep. 415, ff. 1-72v Vat. gr. 613, ff. 1-85 consensus omnium codicum (correctionibus additamentisque Bessarionis exclusis) Marc. latinus 119, ff. 1-25 Editio Leonina Operum omnium S. Thomae Aquinatis, Romae, vol. XIII (1918), XIV (1926), XV (1930) Editio Marietti, Angustae Taurinorum, vol. I (1967), vol. II-III (1961)
CODICUM ET EDITIONUM TEXTUS LATINI IN

sec. sec. sec. sec.

XIV/XV XIV XV XIV

sec. XV ante 1447 ante 1468 sec. XVI a. D. 1496

sec. XIV

SIGLA A pA B C

EDITIONE LEONINA

USURPATA (1)

Textus Autographi definitivus Codicis Autographi anterior forma Vat. Ottobonianus latinus 186 Vat. Ottobonianus latinus 211

(1) Cf. L XIII, lix; XIV, li; XV, l.

194 F H a

Antonis Fyrigos Vat. latinus 10139 Vat. Borghesianus 112 Consensus codicum BCFH (repraesentans textum Exemplaris Parisiensis) Vat. latinus 789 Vat. latinus 790 Vat. latinus 791 Erfordiensis, Bibl. Civitatis (Erfurt, Stadtbibliothek), Amplonianus F. 96 Norimbergensis, Bibl. Civitatis (Nrnberg, Stadtbibl.), Cent. II, 26 Vat. latinus 792 Vat. Urbinas lat. 788 Vat. Urbinas lat. 135 Vat. Palatinus lat. 356 Editio Editio Editio Editio Lectio Lectio Romae 1475 Venetiis ca 1473-1476 (Hain n. 1386) Venetiis 1480 Piana Romae 1570(2) Piana incoepit a c Piana incoepit a d

D E G M N W X Y Z b c d P Pc Pd

SIGNA

[*] [***] Y* Z Y***Z [addita] <*> < *** > *** ]

verba non plus quam tria addita codicibus latinis (respectu A, pA et L) verba plus quam tria addita codicibus latinis (respectu A, pA et L) verba usque ad tria omissa in codicibus latinis (respectu A, pA et L) verba plus quam tria omissa in codicibus latinis (respectu A et pA) verba addita in textu a Demetrio Cydone (respectu edd. PLMar) verba non plus quam tria a Demetrio Cydone omissa (respectu PLMar) verba plus quam tria quae in versione graeca vere deesse putantur (respectu PLMar) indicant spatium vacuum in textu translationis graecae in apparatu scholiorum, ubi opus est, verba textus seiungit

(2) Vide notam 64 introductionis.

Toy makar oy Uwma toy th v para Rwma oiv legome nhv ta jewv tw n a delfw n predikato rwn e ti te para to v ay to v ma stwrov th v era v tw n Xristianw n ueolog av Per th v e n t Kauolik p stei a lhue av ka kata tw n a re sewn tw n e nantioyme nwn ay t Bibl on prw ton Kefa laion aon MION PROOI T v o toy sofoy skopo v
UEIAN MELETH SEI O LA RYGJ MOY, ALH XEI , LH CEYDH EBDELYGMENA D ENANTION EMOY OGDOW TWN PAROIMIWN O SOLOMWN FHSIN EN TW

PROP.: Cf. Prov. 8, 7 (cf. paragrafo 3g dellintroduzione).

MN CL BVt INSCRIPTIO : Toy makar oy ... tw n e nantioyme nwn ay t M: Toy sofoy Uwma toy to v (sic ) para lat noiv legome nhv ta jewv tw n a delfw n predikato rwn h goyn khry kwn, per th v e n t kauolik p stei a lhue av h kata Ellh nwn N Toy so Rwma oiv legome nhv ta jewv tw n a delfw n foy Uwma toy th v (to v CL, th v Lac) para predikato rwn (h goyn khry kwn scripsit alia manus s lin in L), e ti para to v ay to v ma stwrov th v era v tw n xristianw n ueolog av, per th v e n t kauolik p stei a lhue av ka kata tw n a re sewn tw n e nantioyme nwn ay t V Uwma toy para lat noiv didaska loy th v era v ueolog av kata e unikw n t deest inscr in B Incipit liber de veritate catholicae fidei contra errores infidelium, editus a fratre Thoma de Aquino ordinis fratrum praedicatorum l Divi Thomae Aquinatis doctoris angelici, Summa contra Gentiles sive de veritate catholicae fidei contra errores infidelium L, Sancti Thomae Aquinatis, Doctoris Angelici, Ordinis Praedicatorum, De veritate catholicae fidei contra gentiles seu Summa philosophica P, S. Thomae Aquinatis, Liber de Veritate Catholicae Fidei contra errores Infideon prw ton, methlium Mar | bibl on prw ton (vel aon ) N Bt: om M CL V | post bibl ne xuh e k toy latinikoy pro v th n e lla da dia lekton para Dhmhtr oy toy Kydw nh add t TITULUS : kefa laion aon MN CL V: aon (sine kefa laion) B, om num cap t, cap. primum l L Proo mion Vt: om MN CL B, Proemium L, om l T v o toy sofoy skopo v M CL V: t v o toy poihtoy skopo v N, deest tit cap in Bt, Quid (Quod L) sit officium sapientis l bdelygme na ... ceydh w : post ceydh , ta de xe lh moy e le gjei PROPOSITIO : 2 e to n a sebh add BVt, om MN CL (cf. paragraphum 3g introductionis ) 3o gdo w na tw MN CL, uw t, e nna tw BV, Prov. VIII,7 L | o MN CL BV: om t corr NBsl : e

196

Antonis Fyrigos

H koinh tw n pollw n do ja, q per e n to v a jiologwte roiv de n a koloyue n o Sofo v a pofa netai, sofoy v a jio * le gesuai toy v o ruw v ta pra gmata ta ttontav ka tay ta kalw v dioikoy ntav. Ouen meta tw n a llwn, a per toy sofoy nom zoysin o a nurwpoi, [ka toy to] t uhsin o Filo sofov, ti toy 5 o sofoy e sti to ta ttein. Tw n de pro v ti te lov tetagme nwn a pa ntwn, th v te dioikh sewv ka th v ta jewv to n kano na a po toy te loyv a na gkh lamba nesuai. to te ga r tw n pragma twn e kaston a rista diat uetai, o tan a rmozo ntwv pro v to o ke on ta tthtai te lov. to ga r e ka stoy a gauo n to te lov e st n. Ouen o rw men e n ta v te xnaiv e ke nhn th v e te rav h gemo na ka sper a rxoysan, e v h n to tay thv a nh kei te lov, w sper h atrikh a rxei 10 w th v tw n farma kwn skeyastikh v ka tay thn ta ttei. ka ga r h y ge a, per h n h atrikh stre fetai, pa ntwn farma kwn te lov e st n, a t [e rhme nq] tw n farma kwn skeyastik teleioy ntai. To o moion de uewre tai e p te th v kybernhtikh v pro v th n nayphgikh n, th v te stratiwtikh v pro v th n ppikh n th n polemikh n pa san paraskeyh n. A dh te xnai tw n a llwn a rxoysai 15 ka uen ka o toy twn a rxitektonika kaloy ntai, toyte stin a rxoysai te xnai. o texn tai, a rxite ktonev kaloy menoi, t tw n sofw n o no mati semny noysin e aytoy v. Epe de oy toi * merikw n tinwn pragma twn te lh skopoy ntev pro v to kauo loy te lov oy k e fiknoy ntai, le gontai me n sofo kata to de

2 Cf. Aristot., Top., II, 1, 2 (110 a 14/22; cf. Gauthier, 39-40, 185). 5 Cf. Aristot., Metaph., I, 2 (982 a 17/18: oy ga r de n e pita ttesuai to n sofo n a ll e pita ttein ; a Philosopho ponitur quod sapientis est ordinare L ; Gauthier, 97-98, 190).

1e n to v (ay to v add L) a jiologwte roiv MN C BVt: in rebus nominandis L 2 o Sofo v w : Philosophus L | sofoy v a jio (a jiw n V) le gesuai MN CL Bt: c o m m u n i t e r obtinuit ut sapientes dicantur L 3 dioikoy ntav MN CL Vt: dioikoy ntav B 4 ka toy to w : deest in L 8/9 to ga r ... te lov e st n w : finis enim est bonum uniuscuiusque L, finis enim uniuscuiusque est bonum GYPc 10 h atrikh MN CL BV: h om. t 12 e rhme nq w : deest in L 13 teleioy ntai MN CL: teleioy tai BVt, conficiuntur L | te MN CL Vt: om B. MN CL Vt: A B, Quae L 16 toyte stin MN C BVt: w sane L, quasi L 15 A 17 texn tai MN CL BV: texn tai t 18 Epe de oy toi w : Quia vero p r a e d i c t i artifices L | tinwn MN CL Vt: tinw n B 19 oy k e fiknoy ntai MN L t: oy k a fiknoy ntai BV, oy k e fikny ntai C, non pertingunt L 19/20 kata to de h to de to (to om. Vt) pra gma MN CL B: huius vel illius rei L 6 to n kano na] regulam NB 7/8 a rmozo ntwv] 2 a pofa netai] censet NB 11 farma kwn] pigmentorum NB 19 e fiknoy ntai] pertinconvenienter NB gunt NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

197

20 h to de to pra gma, o n tro pon e n t pro v Korinu oyv fhs n, w v sofo v a r- I, I (aon)

xite ktwn ueme lion te ueika, toy noma d a plw v toy sofoy e ke nw fyla ttetai mo non, oy tinov o skopo v per to kauo loy stre fetai te lov, o per h toy panto v e sti pa ntwv a rxh . Ouen kata to n Filo sofon toy sofoy e sti ta v a nwta tw skope n a t av. 25 Eka stoy de pra gmatov e sxaton te lov e st n, o per to prw twv kinoy n ka e rgazo menon e ke no to pra gma skope . Noy v de e sti to toy panto v kinhtiko n te ka poihtiko n, w v meta tay ta deixuh setai. Ana gkh to nyn to toy noy a gauo n e sxaton toy panto v e nai te lov. Toy to de e stin a lh ueia. Tay thn to nyn a na gkh toy panto v te lov e sxaton e nai, ka th n sof an th n a lh ueian a rxikw teron synesta nai. Dio pro v th n th v a lhue av 30 per fane rwsin ka h ue a Sof a sa rka e ndy sa e ayth n e lhlyue nai * martyre le goysa *. Egw e v toy to e lh lyua ka e v toy to gege nnhmai e v to n

20/21 1 Cor. 3, 10 (w v sofo v ... e uhka [vel te ueika]; ut sapiens architectus fundamentum posui L). 23/24 Cf. Aristot., Metaph., I, 1 (981 a 28/29: toy to de , o ti o me n th n a t an sasin, (...) o de to dio ti ka th n a t an gnwr zoysin ; unde secundum Philosophum, sapientis est causas altissimas considerare L ; si veda anche ibid. III 1003 a 26: e pe de ta v a rxa v ka ta v a krota tav a t av zhtoy men [Gauthier, 190]. 27 Cf. SG I, XLIV Quod Deus est intelligens L ; Lib. II, cc. XXIII, Quod Deus non agat (agit P) ex necessitate naturae L Mar et c. XXIV, Quod Deus agit secundum suam sapientiam (per suam sapientiam agit P) LMar. 29/30 Cf. Aristot., Metaph., I, a 1 (993 b 19/20; o ruw v d e xei ka to kale suai th n filosof an e pisth mhn th v a lhue av ; Oportet igitur veritatem esse ultimum finem totius universi; et circa eius considerationem principaliter 32/33 Cf. Io. 18, 37 sapientiam insistere L ; Gauthier, 190).

20 e n t pro v Korinu oyv MN CL: e n t (e n t t) pro v Korinu oyv tr tw (tr tq st N B | pa ntwv MN CL Vt: pa ntov B) V, dicitur I Cor. III L 23 e sti1 M CL Vt: e B, item L 25/26 Eka stoy ... e st n (e st B) o per to prw twv (o per to prw twv exaravit B) ... skope MN CL Vt: Finis autem ultimus uniuscuiusque rei est qui intenditur a primo auctore vel motore ipsius L 27 meta tay ta MN BV: meta lov w, Oportet igitur ultimum finem universi tay ta CL t 28 a gauo n NBmg tsl : te esse b o n u m intellectus L 29 te lov e sxaton MN CL Bt : e sxaton te lov V, ultimum finem L 31 e ndy sa MN CL BV: e ndy sa t | e lhlyue nai w : se venisse i n m u n d u m L 32 le goysa w : dicens Ioan. XVIII, 37 L 32/33 Egw ... gege nnhmai (gege nhmai N) e v to n ko smon M CL BVt: Ego in hoc natus sum, et ad hoc veni in mundum L 24 a nwta tw] altissimas NB

198

Antonis Fyrigos

ko smon, na martyrh sw t a lhue a . Alla ka th n prw thn filosof an o Filo sofov a for zetai e nai sof an per th n a lh ueian oy pa san, a ll 35 h tiv a t a pa shv a lhue av e st , toyte stin h tiv pro v th n prw thn a rxh n . toy e nai pa nta a nh kei o uen h tay thv a lh ueia pa shv a lhue av e st n a rxh . w v ga r a lhue av, oy tw dh ka toy e nai ta pra gmata e xei. Toy d ay toy e sti ua teron tw n e nant wn pros esuai ka to loipo n a pwue suai, w sper o rw men to n atro n y ge an me n e mpoioy nta, no son de pelay nonta. Wsper to nyn o sofo 40 a v a lh ueian ma lista per th n prw thn a rxh n melet ka to v a lloiv diasafe , oy tw ka toy nant on polemh sei t cey dei. Armozo ntwv to nyn e k toy sto matov th v Sof av diplh ka h toy sofoy pro uesiv e n to v paroy sin a pode deiktai lo goiv. * h te th v *** lhue av mele th *, h v a ptetai t le gein a lh ueian meleth sei o la rygj 45 a o pro v th n kata th v a lhue av pla nhn po lemov, o de knysin moy, ka e n t le gein e bdelygme na de e nw pion e moy xe lh ceydh [ta de xe lh moy e le gjei to n a sebh ], di oy to th v ue av a lhue av e nant on a for -

(Ego in hoc natus sum, et ad hoc veni in mundum, ut testimonium perhibeam veritati L ; e gw e v toy to gege nnhmai ka e v toy to e lh lyua e v to n ko smon, na martyrh sw t a lhue a ). 37 Cf. Aristot., Metaph., I, a 1 (993 b 30/31: e kaston w v e xei toy e nai, oy tw ka th v a lhue av ; Sic enim est dispositio rerum in veritate sicut in esse L ; Gauthier, 190). 45 Prov., 8, 7 (cf. paragrafo 3g dellintroduzione) 47/48 Prov., 8, 7 (cf. paragrafo 3g dellintroduzione).

35 e st M CL Vt: e st n N, e sti B 35/36 h tiv ... pa nta (pa ntwv t) a nh kei MN CL BV: quae pertinet ad primum principium essendi omnibus L pra g36 e st n MN CL BV: e stin t 37 w v ga r ... toy e nai (toy e nai Vsl) ta mata e xei MN CL Bt: sic enim est dispositio rerum in veritate sicut in esse L | post e xei, w v ga r pro v to e nai, oy tw dh ka pro v th n a lh ueian ta pra gmata te taktai BVt (cf. paragraphum 3c introductionis) 38 e sti w 39 to n atro n w : sanitatem L 40 o sofo v MN CL Bt: o filo sofov V, sapientis L 44 post lo goiv, scilicet habet L 44/45 h te ... mele th w : veritatem d i v i n a m , quae anthonomasice (antonomasice P, antonomastice Mar sed improprie : cf. Gauthier, 46) est veritas, (meditari et add l P) m e d i t a t a m eloqui L 46 o de knysin w : quod tangit L 47/48 ta de xe lh ... to n a sebh w : attamen punctis supra et sub lineam positis haec verba deleri vult MB 40 a pelay nonta] excludit NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

199

zetai cey dov, o t ey labe a [pa ntwv] e nant on e st n, h tiv dh ka ey se - I, I (aon) 50 beia o noma zetai, w ste ka toy nant on t cey dei to th v a sebe av o noma [d kaion] ke suai.

49 o (scil cey dov) N t: w labe a MN CL Bt: ey M CL BV, quae (scil. falsitas) L | ey lab a V, religioni L | pa ntwv w : deest in L 50/51 w ste ... to th va sebe av (ey sebe av scripsit, sed infra litt ey -, a - posuit t) ... d kaion (supra d kaion, e sti scripsit L, d kaion deest in L) ke suai MN C BV: ta jiv. w ste d kaion e st to th va sebe av o noma, e nant on suai ka prosteuh nai t cey dei Lmg, unde et (etiam P) falsitas cono n t ey sebe a , ke traria ei (scil. pietati) impietatis sibi nomen assumit LMar 49 ey labe a] religioni scripsit supra ey labe a NB 49/50 ey se beia] pietas NB

Kefa laion don Oti e ko twv th n tw n ue wn a lh ueian, h v [ka ] o fysiko v a ptetai lo gov, [oy k a pode jesin, a lla ] p stei paradedome nhn [e n ta v Grafa v] to v a nurw poiv ey r skomen

Diplh v to nyn th v e n to v ue oiv * a lhue av oy shv, mia v me n e f h n ka h toy lo goy die jodov e fikne tai, e te rav de h pa san a nurwp noy lo goy mhxanh n y pera rei, e ko twv e kate ra ueo uen w ste pistey esuai to v a nurw poiv probe blhtai. *** Prw ton d a n e h deikte on o ti e ko twv per th n oysan a lh ueian t lo gw ge gone toy to, na mh tini do jq ma thn e nai 5 synodey loipo n th n y perfya th v p stewv e mpneysin, o poy dynato n a po deijin e xein. a*. Tr a d a n h koloy uhsen a topa, e lo gw mo non zhte n th n toiay thn a lh ueian katele peto. Wn prw ton o ti o l goiv tis tw n a nurw pwn h per toy Ueoy gnw siv a n e nege neto. Tw n ga r karpw n th v e pimeloy v e jeta sewv, v e stin ey re n th n a lh ueian, pollo [pa ntwv] a potygxa noysi, triw n 10 di h toy twn e mpodw n stame nwn. Tis me n ga r o desmo v toy sw matov toy toy pros statai, y f oy [pollh ] pollo v * a nepithdeio thv pro v to

MN CL BVt laion> don w : Cap. IV L | Oti ... ey r skomen w : Quod veritas TITULUS : <kefa divinorum ad quam naturalis ratio pertingit convenienter hominibus credenda proponitur LMar, Quod divina naturaliter cognita convenienter hominibus credenda proponuntur P 1 to v ue oiv w : divinorum i n t e l l i g i b i l i u m L 4-6 Prw ton ... a po deijin e xein w : H o c a u t e m d e i l l a (de illo aXY) primo ostendendum est quae inquisitioni rationis pervia esse potest: ne forte (forte om. Gc) alicui videatur, ex quo ratione haberi potest, frustra id supernaturali inspiratione credendum traditum esse. L 7 a* M CL t: om N BV | lo gw mo non MN CL: lo gw mo nw BVt, solummodo rationi L 9 toy Ueoy MN CL Bt: toy om V | e nege neto MN CL B: e ge neto Vt, inesset L 10 di h v e stin (e st n B) ey re n th n a lh ueian MN ntwv w : deest in L 10/11 triw n toy twn CL Vt: qui est inventio veritatis L | pa e mpodw n (e mpodw n M CL) stame nwn N BVt: tribus de causis L 12/13 y f oy ... a nepithdeio thv (a n e pithdeio thv B) pro v to ginw skein MN CL Vt: ex qua multi n a t u r a l i t e r sunt indisposti ad sciendum L 8 w n 6 th n y perfya ... e mpneysin] supernaturalem inspirationem NB topon NBmg 11 Tis me n] a* N | o desmo v toy sw matov] propter comprw ton] aon a plexionis indispositionem NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

201

15

20

25

30

ginw skein. w st oy demia spoydq pro v to n e sxaton baumo n th v e n a nurw - I, IV (don) poiv gnw sewv, th n per Ueoy dhladh gnw sin, h dynh uhsan a n a fike suai. Alloi de toy toy ta v tw n o ke wn a na gkaiv a pa gontai, *** ka t tw n a nurw pwn toy v ple stoyv to v proska roiv toy toiv a nagka zesuai leitoyrge n ka k toy toy mhde na kairo n e xein, w st ay toy v y pe r th v e n tq uewr a zhth sewv a nal skein, di h v dynato n pro v th n periwph n th v ue av gnw sewv a nabh nai. Pollo v de ka e j a mele av [h r auym av] ge noit a n [e v tay ta] zhm a. Toy v ga r ta ue a * me llontav e sesuai, polla proginw skein a na gkh Y***Z. dio ka h Meta ta fysika [pragmate a], per ta ue a [ma lista] strefome nh, meta ta th v filosof av me rh e sxa th katale petai to v boylome noiv manua nein. Wst oy k a ney mega lwn po nwn e p th n th v a lhue av tay thn zh thsin e stin e lue n. Toy toyv dh toy v po noyv e la xistoi dh panta pasin y pie nai a roy ntai sof av e rwti, ka toi th n e fesin tay thv e n ta v tw n a nurw pwn diano aiv toy Ueoy fysikw v e gkentr santov. b* . To de dey tero n e stin a topon o ti ka e tinev e p th n th v e rhme nhv a lhue av zh thsin a fiknoy nto, meta poly n a n a f konto xro non, dia te to th v a lhue av tay thv y cov, h n w ste labe n tq dia toy lo goy o d oy k a n e jarke seien o a nurw pinov noy v th v e n pollo v xro noiv gymnas av xwr v, ka t ple sta e nai ta pro teron zhte suai o fe lonta, w sper e rh-

14 a fike suai MN CL Vt: e fike suai B, pertingerent L 15 ta v tw n o ke wn (o keiw n C, o k wn M L BVt) a na gkaiv a pa gontai NB : impediuntur necessitate rei familiaris l L 15/16 ka ... toy v ple stoyv w : O p o r t e t e n i m e s s e inter homines aliquos L 18/19 pro v th n periwph n ... a nabh nai MN CL Bt: pro v th n periwph n th v ue av gnw sewv a nal skein, di h v dynato n a nabh nai V, ad summum fastigium humanae inquisitionis pertingerent, s c i l i c e t Dei cognitionem. L 19/ 20 Pollo v de ... zhm a w : Quidam autem impediuntur pigritia L 20 Toy v ga r .. e sesuai w : Ad cognitionem enim eorum quae de Deo r a t i o investigare potest L 21 post a na gkh, cum (quum P) fere totius philosophiae consideraa w : tio ad Dei cognitionem ordinetur habent LMar, om EG Wmg | pragmate deest in L | ue a M CL Vt: ue a N B 21/22 ma lista w: deest in L 23 manua 24 tay thn MN CL Bt: tay thv V | dh M nein w : maue n tsl, perveniri potest L CL BVt: de N 27 b* M CL t: om N BV | de MN CL BV: om t | dey tero n e stin M CL V: dey teron e st n B, dey teron e stin N t 29 tq ... o d NBmg : om w, per viam rationis l L 15 a lloi de ...] b* N t | o ke wn a na gkaiv] necessitate rei familiaris NBmg 19 pollo v de ] g* N t: om M L 26 toy Ueoy ... e gkentr santov] deus inseruit 27 bon a topon NB NB

202

Antonis Fyrigos

35

40

45

50

tai, e ti te t th n cyxh n e n t th v neo thtov xro nw , o te poik llwn pauw n kinh sesi perikly zetai, a nepith deion e nai pro v gnw sin oy twv y chlh v a lhue av, h tiv paysame nh toy twn fro nimo v te g netai ka sofh , w sper e n n e rhtai. En bauyta tw to nyn a gno av sko tw katet e bdo mw tw n Fysikw le peto a n to a nurw pinon ge nov, e e p to to n Ueo n ginw skein mo nh h dia th v a pode jewv o do v katele peto, ka h pa ntav a gauoy v ka tele oyv poioy sa toy Ueoy gnw siv o l goiv tis , ka toy toiv meta poly n xro non parh n. g*. Tr ton de e stin a topon o ti e n tq th v a nurwp nhv a pode jewv diejo dw poly ka toy cey doyv e stin ey re n paramemigme non dia te th n e n t kr nein toy h mete roy noy a rrwst an ka th n tw n fantasma twn e peisagwgh n. Wste ka pollo v a n a mf bola katele fuh ka ay ta ta o son e nh n a lhuw v a podedeigme na to v th n th v a pode jewv a gnooy sin sxy n, ka ma lista ble poysi polloy v tw n dokoy ntwn sofw n dia fora dida skontav [per tw n ay tw n]. Pollo v de tw n a lhuw n ka a podedeigme nwn param gnyta ti * ka cey doyv, o per a napo deikto n e stin, a ll h sofistikq tini h e ndo jw prota sei deikny oito, o polla kiv a po deijiv a n nomisue h. Wst a nagka on h n dia th v p stewv pephgy an a sfa leian ka kauara n a lh ueian per tw n ue wn pragma twn to v a nurw poiv paradedo suai.

35/36 Cf. Aristot, Phys., VII, 3 (247 b 23/24: t ga r kau stasuai th n cyxh n e k th v fysikh v taraxh v fro nimo n ti g gnetai ka e pisth mon; in quiescendo fit < scil. anima > prudens et sciens L).

33 e ti te (te t) MN C V: e ti de B, tum etiam L | poik llwn MpcN CL BV: poik lwn M t 34 a nepith deion : ex - dion corr N 35 fro nimo v te w 36 e gno av M CL BVt: th v a . N 39 toy Ueoy MN CL BV: bdo mw MN CS V: zw Bt | a toy om t | meta poly n M CL BVt: metapoly n N 41 g* M CL: om N BVt | de e stin M CL BVt: de e st n N 42 e stin MN CL BV: e st n t 44 ta MN CL BV: to t| 46 tw n dokoy ntwn o son MN CL Bt: o sw V 45 to v MBslN: om M CL BVt sofw n MN CL Bt: dokoy ntwn om V, qui sapientes dicuntur L | dia fora dida skontav MN CL Vt: dia fora didasko ntwn B, diversa doceri L 46/47 per tw n ay tw n w : deest in L 47/48 param gnyta ti ka cey doyv (cey dov BVt) MN CL: immiscetur a l i q u o m o d o aliquid falsum L 48 a napo deikto n e stin w | sof. M CL BVt, h sof. N, sed L | tini MN t: tin CL BV a ll h sofistik NBpc : e 36 z* tw n Fysikw n NB 41 gon a topon 35 po te h cyxh g netai sofh NB 43/44 e peisagwgh n] permixtionem NB 50 pephgy an a sfa leian] fixam NB certitudinem NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

203

Ep swthr a to nyn h ue a proneno htai a gauo thv, na ka tw n dyna- I, IV (don) me nwn lhfuh nai lo gw p stei mete xwmen, n oy tw pa ntev r a d wv dy nantai th v ue av gnw sewv mete xein a mfisbhth sewv a ney ka pla nhv. Entey uen e st ka o pro 55 v Efes oyv fhs n [o Apo stolov]. mhke ti peripate te, kauw v ka ta [loipa ] e unh peripate , e n mataio thti toy noo v ay tw n e skotisme noi tq diano a . Ka o Hsa av. uh sw pa ntav toy v y oy v soy didaktoy v Ueoy .

55/57 Eph. 4, 17 (Mhke ti y ma v peripate n kauw v ka ta e unh peripate e n mataio thti toy noo v ay tw n, e skotisme noi tq diano a o ntev; Iam non ambuletis sicut et gentes ambulant in vanitate sensus sui, tenebris obscuratum habentes intellectum L). 57/58 Is. 54, 13 (ka uh sw ... pa ntav toy v y oy v soy didaktoy v Ueoy ; Ponam universos filios tuos doctos a Domino L). Come segnalato in L, linesatto rinvio al capitolo ottavo di Isaia, che si riflette anche nei codici greci BVt, conseguenza dellerronea lettura VIII pro LIIII, presente nella maggior parte dei codici latini.

53/54 n oy tw ... mete xein in mg, e signo inserendum post mete xwmen NBmg : om w, ut sic omnes de facili possent divinae cognitionis participes esse l L 55 o pro v Efes oyv MN CL: o e n t pro v Efes oyv dw (dh BV) t, Hinc est quod Ephes. IV, 17 | fhs n o Apo stolov w : dicitur L 57 Ka o Hsa av MN CL: post Hsa av, n tq o gdo q V) tw n ay toy Profhteiw n add Bt, Et Isaiae LIV Pc, Et Isaiae e n t hw (e LIV, 13 LMar, Et Isaiae VIII codices et b (liiii lectum uiii: cf. L XIII, 11 b 40) 55 Efes oyv d* 57 Hsa oy h* M, Hsa oy L

Kefa laion eon Oti e ko twv ta [e n to v ue oiv] mh y pop ptonta lo gw [e n ta v Grafa v] to v a nurw poiv w ste pistey esuai parade dontai
Doke de tisin swv oy k o fe lein p stei ginw skesuai, a mh de o lo gov diejodey ein sxy ei. e ga r h ue a pro noia e ka stwn kata th n fy sin ay tw n pronoe [e dei ka to v a nurw poiv w n pefy kasi ginw skein gnwstw n gnw sin dido nai, a ll oy x per tw n a symfy lwn peira suai dida skein]. Ouen a nagon a n e h deikny nai e ko twv ueo uen pisteyuhso mena to v a nurw poiv pa5 ka radedo suai ka ta panto v po rrw lo goy. a*. Oy de v ga r e piuym a te ka spoydq pro v ti te nei, e mh [tina tro pon] ay t ty xoi toy to proegnwsme non. Epeidh to nyn pro v a gauo n y chlo teron h w ste pe ran toy toy labe n e n t paroy sq zwq th n a nurwp nhn 10 a sue neian y po th v ue av prono av o a nurwpoi ta ttontai, w v e n to v e pome noiv deixuh setai, e dei to n noy n pro v ti me zon a naklhuh nai [toy twn], e f a dynato n to n * lo gon fua nein e n t paro nti, n oy twv e piuyme n t ma uq

10/11 L rinvia genericamente al Lib. III; Mar rinvia a Lib. III, speciatim vero cap. XLVIII (Quod ultima hominis felicitas non sit in hac vita: Mar III, 63-66); P rinvia a Lib. III c. 142 (ibid. 276-277: Quod nec omnes poenae nec omnia praemia sunt aequalia LMar, Quod non omnia praemia et poenae sunt aequales P)

MN CL BVt TITULUS : eon MN CL BV: Cap. V L Oti ... parade dontai (parad dontai casu? t) MN CL BV: Quod ea quae ratione investigari non possunt convenienter fide tenenda hominibus (hominibus om P) proponuntur L Mar 1 ginw skesuai MN CL Bt: gnwr zesuai V, proponi L | mh de MN CL Vt: mhde B 2 e ga r h ue a p r o noia e ka stwn (e ka stw N) ... pronoe M CL BVt: cum (quum P) divina s a p i e n t i a unicuique secundum modum suae naturae provideat L 3/4 e dei ... dida skein w : deest in L 4 a* (ad o uen) casu hic inse nai M CL BVt: deikny nai N 7 a* in ruit t 5 e h MBslN CL BVt: om M | deikny marg N: om M CL BVt | te MN CL V: te Bt | spoydq MN CL Vt: spoydh B 7/8 tina tro pon w : deest in L 8 toy to MN CL Bt: om V 9 pe ran toy toy M CL toy pe ran (pe ran V) N 11 toy twn w : deest in L 12 to n lo gon w : BVpc t: toy ratio n o s t r a L | post e piuyme n, verba abrasit (a lloy toy ?) et t scripsit NB : a lloy toy M CL BVt, aliquid desiderare L 11 a naklhuh nai] evocari NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

205

15

20

25

30

ka tq spoydq pro v a llo ti teta suai, o toy th v paroy shv zwh v panto v e - I, V (eon) doyv e stin e pe keina. Ka toy to ma lista tq tw n xristianw n ey sebe a prosh kei, h tiv * ta pneymatika ka a w nia a gaua y pisxne tai. dio ka e n tay tq ple sta proba llontai to n a nurw pinon noy n y pera ronta. H me ntoi Palaia Diauh kh, ta pro skaira to v a nurw poiv y pisxnoyme nh, o l ga proba lletai toy a nurwp noy lo goy th n zh thsin diafey gonta. Alla * kata toy ton to n tro pon [pollh ] front v ge gone ka tw n filoso fwn [to v ple stoiv] a ll a tta tw n a suhtw n a gauw n e nai me zw deikny nai, w n tq pe ra o ta v uewrhtika v h praktika v sxola zontev a reta v ma llon h dontai [tw n ta v a llaiv h donw n proskeime nwn], n e ntey uen toy v a nurw poyv a po tw n h de wn e p to n semno n e lkwsi b on. Ana gkh to nyn pistey esuai to v a nurw poiv th n a lh ueian tay thn, xrhs mhn pro v th n a lhueste ran toy Ueoy gnw sin oy san. To te ga r mo non a lhuw v ginw skomen to n Ueo n, o tan ay to n e nai pistey wmen y pe r pa n o per Ueoy a nurwpon log sasuai dynato n, e peidh ka h ue a oy s a th n e mfyton gnw sin tw n a nurw pwn e kfey gei, w v de deiktai. Ka ta lo gw to nyn a dy nata proballo menov h m n o Ueo v, do jan e n h m n bebaio o ti e stin ay to v * e pe keina panto v, o t v a n log sasuai dy naito. b*. Ka a llo de ti xrh simon pro eisin e j ay toy , toyte stin h th v

28 Cf. SG I, III. Quis modus sit possibilis divinae veritatis manifestandae LMar, Quod in his, quae de Deo confitemur, duplex est veritatis modus P

13 a llo ti w | o toy MN L Bt: o toy C, o t V 15 h tiv... a gaua w : quae s i n g u l a r i t e r bona spiritualia et aeterna L 16/17 H me ntoi ... Diauh kh w : Lex autem Vetus L 18/19 a lla ... tro pon w : secundum e t i a m hunc modum v M CL BVt, deest in L 19/20 to v ple stoiv L 19 pollh post corr NB : pollo w : deest in L 20 a ll a tta M CL B: a lla tta N Vt 21 praktika v MN CL v Bt, activis L | sxola zontev a reta v MN CL Bt: a reta v sxol. Vtmg : pragmatika V 22 ta v (om V) ... h donw n (h dona v BVt) proskeime nwn MN CL: deest in L 23 e lkwsi M CL BVt: e lkwsin N 24 to nyn w : etiam L 26 a lhuw v ginw skomen to n Ueo n w : vere Deum cognoscimus GPc, Deum vere cognoscimus L 27 e peidh ka MN CL Vt: e peidh de B, eo quod L 28 w v de deiktai w : ut s u p r a ostensum est L 28/30 Ka ta lo gw ... h m n o Ueo v (o Ueo v h m n BVt) ... t v (tiv t) ... dy naito MN CL: Per hoc ergo quod homini de Deo aliqua proponuntur quae rationem excedunt, firmatur in homine opinio quod Deus sit a l i q u i d supra id quod cogitare potest. L 31 b* in marg N t: om M CL BV | de ti M CL BVt: de t N 13/14 o toy ... e pe keina] quod totum statum praesentis vitae excedit NB

206

Antonis Fyrigos

o h sewv kaua resiv, mh thr oy sa a re sewv. E s ga r tinev oy tw tq e aytw n ey fy a uarroy ntev, w su y polamba nein tq e aytw n gnw sei dy nasuai pa san th n tw n pragma twn oy s an metre n, nom zontev * to dokoy n ay to v e nai n a lhue v, ka [toy nant on,] o mh doke , cey dov. Ina to nyn th v o h sewv 35 pa tay thv o a nurw pinov noy v a phllagme nov e v th n sw frona th v a lhue av zh thsin fua sq, e dei tina problhuh nai ueo uen, a pa nth to n a nurw pinon noy n y pera rei. g*. Ka toy to de xrh simon e k tw n lo gwn a naky ptei toy Filoso foy, o v n to v Huiko v, e pitimw n Simwn dq pe uonti tina th v me n tw n ue wn 40 e gnw sewv a mele n, to n de noy n to v a nurwp noiv pra gmasin a sxole n, ka le gonti de n a nurw pina frone n to n a nurwpon, ka unhta to n unhto n, fhs n o fe lein to n a nurwpon e ayto n o son o o n te pro v ta a ua nata e lkein. wn de Ka e n to v Per zw le gei. e ka o l gon e st n o per tw n a nwte rw nomen oy siw n, o mwv to braxy toy to pa shv gnw sewv ma llon 45 lamba ka file tai ka a gapa tai ***. Eti de e n t deyte rw tw n Per oy ranoy

39/43 Cf. Aristot., Eth. Nic. 10, 7 (1177 b 31/34: oy xrh de kata toy v parainoy ntav a nurw pina frone n a nurwpon o nta oy de unhta to n unhto n, a ll e f o son e nde xetai a uanat zein); oportere inquiens humana sapere hominem et mortalia mortalem; contra eum Philosophus dicit quod homo debet se ad immortalia et divina trahere quantum potest L ; cf. etiam Aristot., Metaph. 1, a 2 (982 b 29/32: pollax ga r h fy siv doy lh tw n a nurw pwn e st n, w ste kata Simwn dhn ueo v a n mo nov toy to e xoi ge rav, a ndra d oy k a jion mh oy zhte n th n kau ay to n e pisth mhn (Gauthier, 193). 44/46 Cf. Aristot., Hist. an. XI (644 b 25 645 a 4: tw n me n ga r e ka kata mikro n dion h ta par h m n a panta ; e fapto meua, o mwv dia th n timio thta toy gnwr zein h quamvis parum sit quod de substantiis superioribus percipimus, tamen illud modicum est magis amatum et desideratum omni cognitione L (Gauthier, 189)

32 kaua resiv NBpc : pro lhciv w, repressio L 34 nom zontev w : aestimantes scilicet L 35 pa n a lhue v M CL BVt: to a l. N | toy nant on w : deest in L 37 fua sq MN CL Vt: fua sei B 39 g* in marg N t: om M CL BV 40 e n n Huikw n BV, in X Ethicor. L | e pito v Huiko v MN CL: e n t deka tw (iw t) tw timw n M CL BVt: e p timw n N 43 o o n te N BVt: o on te M CL 44 Ka e n to v zw sewv le gei Per zw le gei MN CL: ka e n t e ndeka tw (iaw t) Per wn gene wn de BV, Unde in XI de Animal. dicit quod L | a nwte rw w : superioribus L 46 post a gapa tai, quam de inferioribus substantiis (substantiis inferioribus L) habemus l |e n ... per oy ranoy MN CL: e n t per oy ranoy deyte rw (bw t) BV 39 Aristote l(oyv) Huikw n i* M L, e n 32 o h sewv] praesumptionis NB Huiko v N 44 Per zw wn gene sewv ia* M L, Per zw wn gene sewv N 46 Per oy ranoy b* M L, b* Per oy ranoy N

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

207

fhs n o ti e ka ta per tw n oy ran wn swma twn zhth mata ly esuai dyna- I, V (eon) to n a suene ka logik ly sei, symba nei me ntoi t a kroatq ple ston h desuai. Ej w n a pa ntwn doke o ti h per tw n timiwta twn pragma twn e dhsiv, n o son a n a telh v q , meg sthn tele wsin tq cyxq syneisfe rei. Ouen, e 50 ka ka ta mh * dyna mena lo gw lhfuh nai o a nurw pinov a dynate de jasuai lo gov, o mwv pollh n ay t peripoie teleio thta, e * tay u o pwsoy n p stei kate xei. Ka dia toy to le getai e n t Ekklhsiastq . Ple sta y pe r th n a nurw. [o Apo stolov] <***> ta toy Ueoy oy de v 55 p nhn a suhsin e de xuh soi. Ka o den, e mh to Pney ma toy Ueoy , h m n de a peka lycen o Ueo v dia toy Pney matov ay toy .

46/49 Cf. Aristot., De caelo 2, 12 (291 b 27: Dyo n d a por ain oy sain, per w n e ko twv a n o stisoy n a porh seie, peirate on le gein to faino menon, a doy v a j an e nai nom zontav th n prouym an ma llon h ura soyv, e tiv dia to filosof av dich n ka mikra v ey por av a gap per w n ta v meg stav e xomen a por av ; cum de corporibus caelestibus quaestiones possint solvi parva et topica solutione, contingit auditori ut vehemens sit gaudium eius L [Gauthier, 187]) 54/55 Eccl. 3, 25 (ple ona ga r syne sewv a nurw pwn y pede xuh soi ; Plurima supra sensum hominis ostensa sunt tibi L) 55/56 1Cor. 2, 11 (ta toy Ueoy oy de v e gnwken e mh to pney ma toy Ueoy ; m n de a peka Quae sunt Dei nemo novit nisi Spiritus Dei L 56/57 1Cor. 2, 10 (h lycen o Ueo v dia toy pney matov ; nobis autem revelavit Deus per Spiritum suum L)

47 tw n MN CL Bt: om. V | ly esuai MN CL Bt: a naly esuai V, solvi L 48 50/52 Ouen ... de jaa suene ... ly sei NBmg : om w, parva et topica solutione l L suai (do jasuai t) lo gov MN CL BV: Et ideo, quamvis ea quae s u p r a r a t i o n e m s u n t ratio humana plene capere non possit L 52 pollh n MNpc CL BVt: polh n N 52/53 e ... kate xei w : si s a l t e m ea qualitercumque teneat fide L 54 dia toy to N BV: diatoy to M CL t | e n t Ekklhsiastq MN L: e n t toy n t Sira x C, Eccli. III, 25 L 55 a suhsin Ekklhsiastoy tr tw (gw t) BV, e Apo stolov w : deest in L | post o Apo stolov, MBslN CL BVt: om M, sensum L | o e n tq pro v Korinu oyv deyte ra (ba t) BV (om MN CL), Et I Cor. II, 1010,11 L 56 o den MN CL BV: o de t 54 Ekklhsiastoy g* M, Ekklhsiastoy L, oy k e n t Ekklhsiastq a ll e n t Sira x L 56/57 pro v Korinu oyv a b* MB L

Kefa laion von Oti to pe uesuai to v e n tq p stei paradedome noiv oy k e stin ey kol av, e ka tay ta y pe r lo gon e s n
All o tq mhde n a po tw n a nurwp nwn e xoy sq tekmh rion a lhue a pistey ontev oy k ey kol a tin toy to poioy sin, w sper sesofisme noiv tis n e jakoloyuh santev my uoiv ***. Ta ga r th v ue av Sof av a po rrhta, ay th h ue a Sof a, h teleio tata pa nta ginw skoysa, h j wse to v a nurw poiv pokaly cai, h th n ay th v paroys an ka th v d av didaskal av ka e m5 a pney sewv th n a lh ueian a rmozoy saiv [ka kana v] a pode jesin e fane rwse to v [y po pa ntwn] o rwme noiv e rgoiv, a th n dy namin fy sewv pa shv e n ka ta y pe r lo gon do gmata bebaiw n, toyte sti uaymastq tw n a suenw n uerape a , nekrw n a nasta sei, parado jw metabolq tw n oy ran wn swma twn, ka to pa taton, dianoiw n a nurwp nwn e mpney sei, y f h v a ndrev a plo te ka 10 radojo diw tai th v toy Pney matov dwrea v e mplhsue ntev, e n mi r opq th v a krav e tyxon sof av ka ey por av. Wn o rwme nwn, * oy x o plwn b a , oy x h donw n y posxe sei a ll , o pa ntwn uaymasto taton, me son th v tw n diwktw n

1 S. Greg. Magni Hom. II, xxvi, 1 (CCSL 141, p. 218, 5/6; PL 76, 1197 C 7/8: cui humana ratio [ratio humana L] praebet experimentum [experimentum non praebet L]). 2/3 Cf. 2Petr. 1, 16 (Oy ga r sesofisme noiv my uoiv e jakoloyuh santev etc.; quasi indoctas fabulas secuti L). 3 Job 11, 6 (E ta a naggele soi <o Ky riov> dy namin sof av ; ut ostenderet tibi [scil. Deus] divinae Sapientiae secreta L) 11/12 Cf. Act. 2, 1-41.

MN CL BVt TITULUS : v* w : Cap. VI L | Oti ... to v (Nsl) e n tq (tq om. t) p stei ... y pe r lo gon e s n MN CL BV: Quod assentire his quae sunt fidei non est levitatis quamvis supra rationem sint L si B, poioy ntev N | tis n e corr N 3 post 2 poioy sin MNpc CL Vt: poioy my uoiv, ut II Pet. 1, 16 habent l L 4h j wse MN L BVt: h j wsai C 6a rmozoy saiv ka kana v w : convenientibus L 7y po pa ntwn w : deest in L 8 lo gon MN L BVt: lo gwn C, facultatem L 10 a ndrev a plo (a plo B) te ka diw tai MN CL Vt : ut idiotae et simplices L 12 ka ey por av om N | post o rwme nwn, praedictae probationis efficacia habet L 13 a ll w : et L uesuai] assentire | NBmg ey kol av] levitatis NBmg TIT : pe . baiw n] sh(me wsai) sof a bebaiw n h goyn Ueo v alia manus L 7/8 ta y pe r ... be-

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

209

15

20

25

30

tyrann dov, a nar umhton plh uov oy k a mauw n mo non a nurw pwn a ll h dh ka I, VI (von) tw n sofwta twn, pro v th n xristianw n p stin mete pth, e n q khry ttetai ta pa nta noy n a nurw pinon y perba nonta, sarkikw n te h donw ne poxh ka tw ne n t ko smw pa ntwn * y peroc a. O v pe uesuai tw n unhtw n ta v cyxa v me giston a n e h uayma twn ka fanero n th v ue av e mpney sewv e rgon, w ste tw n o rwme nwn katafronoyme nwn a pa ntwn, mo nwn e nai th n e piuym an tw n a ora twn. Wn e kaston oy k e ja fnhv oy d a po ty xhv, a ll e k th v ue av fanero n o konomhuh nai prono av. ka dh lon a po toy pollo v pro teron [xro noiv] to v tw n profhtw n r h masi ta meta tay u y p ay toy geno mena proeipe n, w n a b bloi par h m n e sin e n a do w v tq h mete ra p stei fanerw tata martyroy sai. martyr av to n tro pon [o Apo stolov] Ebra oiv [gra fwn] Hv dh tiv, h tw n a nurw pwn dhladh swthr a, a rxh n laboy sa toy lale fhs n. h suai y po toy Kyr oy, dia tw n a koysa ntwn e v h ma v e bebaiw uh, synepimartyroy ntov toy Ueoy shme oiv te ka te rasi ka poik llaiv [dyna mesi ka ] Pney matov a g oy merismo v. Ay th to nyn h oy tw uaymasth toy ko smoy pro v th n tw n xristianw n p stin e pistrofh marty rion e narge stato n e sti tw n pareluo ntwn shme wn,

24/28 Hebr. 2, 3-4 (h tiv a rxh n laboy sa lale suai dia [vel y po ] toy Kyr oy, y po tw n a koysa ntwn e v h ma v e bebaiw uh, synepimartyroy ntov toy Ueoy shme oiv te ka te rasin ka poik laiv dyna mesin ka pney matov a g oy merismo v ; Quae, scilicet humana salus, cum initium accepisset enarrari per Dominum, ab eis qui audierunt in nos confirmata est, contestante Deo signis et portentis et variis Spiritus Sancti distributionibus L).

15 sofwta twn MN CL Bt: sofota twn V | xristianw n MN CL Bt: tw n xr. V | p stin MN CL BVslt: om V 16 sarkikw n ... e poxh (a poxh N B) M CL Vt: voluptates carnis cohibentur L | te N CL Bt: te MV 16/17 tw n ... y peroc a w : et omnia quae in mundo sunt contemni d o c e n t u r L 17 tw n unhtw n MN CL Vt: tw n a nurw pwn B, mortalium L 19 mo nwn M L BVt: mo non N C, sola invisibilia cupiantur L | e nai bis scripsit V 20 w n e kaston MN CL Vt: w n e kastov B, hoc autem L | e ja fnhv MN L BVt: e j a fnhv C 21/22 a po toy pollo v (palaio v V) ... proeipe n MN CL Bt: quod hoc se facturum Deus multis ante prophetarum praedixit oraculis etc L 22 meta tay u MN C BV: metatay u L t 23 e sin M s n N V 24 o Apo stolov w : deest in L | Ebra oiv MN CL: e n tq pro v CL Bt: e B) V, e n t pro v Ebra oyv Bw t, Heb. II, 3 L | gra fwn w : deest Ebra oyv deyte ra (ba laiv MN BVt | dyna mesi in L 27 te MN CL V: te Bt | poik llaiv Mpc CL: poik ka w : deest in L 30 e narge stato n e sti CL t: e narge staton e sti M, e . e st n N, e . e st BV 15 mete pth] convolavit NB 24 pro v Ebra oyv b* M L, pro v Ebra oyv N

210

Antonis Fyrigos

w ste mh de n tay ta toy loipoy metabasan zesuai, w v e n ay to v e kdhlo tata faino mena to v a potele smasin. Hn ga r a n uaymasto taton pa ntwn shme wn e , pro v to pistey ein oy tw mega la, ka pra ttein oy tw dysxerh , ka e lp zein oy twv y chla , a ney parado jwn shme wn o ko smov e nh xuh y p a mauw n ka sh mwn a nurw pwn, e ka n to v h mete roiv kairo v e v beba wsin th v [h mete 35 a rav] p stewv oy pay etai dia tw n a g wn ay toy uaymatoyrgw n o Ueo v. All o ta v a re seiv e sa gontev di e nant av h luon o doy , w v dh lon e p toy [katara toy] Mwa meu, o v sarkikw n y posxe sesin h donw n, w n e p th n a po laysin to e piuymhtiko n dian sthsin, y phpa geto toy v a nurw poyv e pi gmata te pare dwken o moia to v y pesxhme noiv ta v th v sarko v e piuym aiv 40 ta e fie v ta v h n av, a v o sarkiko tw n a nurw pwn meu o rmh v pefy kasi pe uesuai , a lhuw n te dogma twn oy do lwv e fro ntisen, e mh poy toy twn, a [ka ] pa v tiv metr wv sofo v fysikw v a n e de h. ma llon me n oy n, e ti ka tw n a lhuw n e pe, pollo v my uoiv ka ceyde si didaskal aiv tay ta pare mije, 45 shme a te oy pare sxeto y pe r fy sin gegenhme na, a dh mo na th v ue av

38/39 Riguardo alle delizie del Paradiso cf. Coran. III, 13; IV, 60; XXXVII, 3947; XLIV, 51-56: LV 46-76; LVI 12-37; LXXVIII, 31-36; cf. Mar. II 9 et 282 (n. 41). 40/42 cf. Petri Venerabilis, Summula (PL 189, 654 D 12/14: Et super haec omnia, quo magis sibi allicere carnales mentes hominum posset, gulae ac libidini frena laxavit); cf. Mar. II, 9 nota 6. 44 cf. Petr. Ven., Summula (PL 189, 653 D; ibid. 655 B: Sic bona malis permiscens, vera falsis confundens, erroris semina sevit); ibid. 655 C (quamvis de Domino vera aliqua dicant, plura tamen falsa praedicant); cf. Mar. II, 9 nota 6. 45 cf. Coran XXIX, 49; signa Corani II, 37.

31 metabasan zesuai MN CL Bt: basan zesuai V, toy g nesuai NBsl, iterari 35/36 e ka n (ka n C) to v h mete roiv kairo v (xro noiv Nmg) e v beL 32 a n Nsl ba wsin ... o Ueo v M L BVt: Quamvis non cesset Deus etiam nostris temporibus, ad confirmationem fidei, per sanctos suos miracula operari L 38 katara toy w : deest in L 39 y phpa geto toy v a nurw poyv MN: e ne paije to v a nurw poiv CL, e dele ase toy v a nurw poyv BVt, populos illexit PL, populus illexit Mar 41 e fie v MN CL Vt: a fie v B | a v MN CL V: o v Bt 42 te MN CL V: te Bt | oy do lwv MNpc Vt: oy d o lwv N CL B | e fro ntisen MN CL Vt: e fro ntisan B, attulit L | a MBsl N CL BVt: om M 42/43 ka pa v tiv MN BVt: pa v tiv CL, a quolibet L 43 metr wv sofo v v metr wv M, mediocriter sapiente L | e de h MN CL t: e do h BV, MpcN CL BVt: sofo cognosci L | ma llon me n oy n MBslN CL BVt: om M | e ti MrasN CL: e ti M, e de ti BVt, quin potius L 45 te MN CL V: te Bt | oy pare sxeto MN CL Bt: oy pare deijen V, non adhibuit 45/46 a dh ... kano n w : conveniens testimonium adhibetur L 32/36 Hn ga r ... o Ueo v] Nota L 41 e fie v ta v h n av] habenas relaxans NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

211

e pipno av tekmh rion ge noit a n kano n h ga r fanera e ne rgeia, h n mh ue an I, VI (von) e nai a dy naton, de knysi to n th v a lhue av dida skalon a ora twv e p pnoyn , a ll e ayto n e pen e n o plwn a pesta luai dyna mei, a dh ka tyra nnoiv pro sesti ka lqsta v. Omwv oy d oy twv tine v tw n sofw n, ka n to v ue oiv ka nurwp noiv pra gmasin e j a rxh v gymnasue ntev [o v e pen] e p steysan, a ll 50 a a nurwpoi uhriw deiv ka diatr bontev e n ta v e rhm aiv, pa shv ue av didaskal av * a nh kooi, di w n * toy v a lloyv tq tw n o plwn b a peisuh nai to v ay toy no moiv h na gkasen. Oy mh n oy d a p oy deno v * log oy tw n gegono twn profhtw n e xei th n martyr an. ma llon me n ta th v Palaia v ka Kainh v * panta do gmata myuiko v dihgh masi diastre fei, w v dh lon to v e v to n ay toy 55 a no mon e mble poysin. Ouen ka boylq diastro fw ta v th v Palaia v ka Kainh v b bloyv oy kate lipen a naginw skein to v a koloy uoiv, w ste mh di ay tw n to cey dov e le gxesuai. Ej w n dh lon w v [ma llon] o to v ay toy pistey ontev lo goiv koyfo thti toy to poioy sin.

52/53 cf. Petr. Ven., Summula (PL 189, 655 B: vi armata ... in subiectos sicut imperium, sic et errorem transfudit; id., Adv. Sarac. (PL 189, 669 B Hinc non miti ratione sed violenta incursione, toto fere, ut dictum est ... universam profanae religioni subiecit) (Mar II, 10 n. 1). 55/56 Scil. il Corano cf. Petr. Ven., Summula (PL 189, 653 D 654 A) (Mar II, 10 n. 4).

47 a ora twv MBsl CL: a namfibo lwv MN BVt, invisibiliter L (et ZpDP), visibiliter ceteri 48 a pesta luai MBslN CL: e lhlyue nai M BVt, missum L 49 oy twv MN CL BV: oy tw t 49/50 ka n (ka n CL B) ... e j a rxh v (e jarxh v t) e p steysan MN V: in rebus divinis et humanis (et de divinis et humanis Pd) exercitati, a principio crediderunt L 51/52 pa shv ... a nh kooi w : omnis doctrinae divinae p r o r s u s ignari L 52 di w n w : per quorum m u l t i t u d i n e m L 53 h na gkasen MN CL V: h na gkasan Bt, coegit L | Oy mh n ... log oy (lo goy V) MN CL Bt: Nulla etiam d i v i n a oracula L 54 post me n, oy n add t 55 a panta M CL BVt: diauh khv N, q u a s i omnia L | diastre fei MN CL Vt: diatre fei B, depravat mbly noysin Bt, inspiciendi L 57 kate lipen L 56 e mble poysin MN CL V: e ste MpsN CL BVt: w v M 58 w v ma llon (ma llon MN CL BVt: kate leipen Npc | w N CL: w v o ma llon BVt, ma llon om M, deest in L MBsl) o 52 di w n] per quorum multitudinem NB 56 diastro fw ] astute NB

Kefa laion kaon [Oti ple oyv] a ntiue seiv [e stin ey re n] kata th v tw n proeirhme nwn e pixeirhma twn proo doy

a* . Alla kata ta th v proo doy tay thv [tw n e pixeirhma twn] ple oyv e s n a ntiue seiv, w n e sti m a o ti *** to th n prw thn k nhsin kinoy n sw ma oy k e sti diaireto n, o per e p toy oy ran oy fa netai sw matov. h de proeirhme nh a po deijiv e k th v toy toy diaire sewv pro eisin. Alla pro v toy to lekte on a n e h w v dy nata ti synhmme non a lhue v e 5 . nai, oy to h goy menon a dy naton ka e ti th n toy toioy toy synhmme noy a lh ueian a naire , [pa ntwv ka ke no] a dy naton. w sper e ti th n toy synhmme noy toy toy a lh ueian a naire , e o a nurwpov ptatai, pterwto v e st , ka ke no pa ntwv e st n a dy naton. Kata toy ton dh to n tro pon noe n prosh kei th n th v nhv a pode jewv pro odon, o ti toy to to synhmme non e st n a lhue v. 10 proeirhme

e diaire tai to oy ra nion sw ma, to me rov ay toy e la ttonov e stai dyna mewv,

MN CL BVt stin (e st n Bt, e stin V) ey re n ... proo doy MN CL: TITULUS : kef. kaon Oti ... e C et c diviserunt capitulum XX; novum capitulum incipiunt cum titulo Obiectiones contra (add. hunc pG, processum praedictum Z, hunc processum cd) GWZcd et editiones usque ad Lugdun. 1521 incl. (cf. L XV p. xxix a, cap. XX); Editio, Venetiis 1524 excusa, quae et princeps Commentarii Ferrariensis, hanc divisionem sustulit, dein numquam resumptam (cf. Sed contra L XIII p. 53 b 4 necnon l f. 6 b 7 ab imo) (cf. etiam paragraphum 9 introductionis) 1 a* MN CL: om. BVt | tw n e pixeirhma twn w : deest in L 2 post o ti, quia potest poni quod illud corpus habent l L 3 oy k e sti M CL BVt: oy k e stin ti to synhmme non a lhue v e nai dy natai, N 5/6 w v dy nata ti ... a dy naton NBmg : o ka a dyna toy o ntov p o l l a k i v toy h goyme noy w, quod conditionalis potest esse vera cuius antecedens est impossibile l L 7 pa ntwv ka ke no w : deest in L 7/9 w sper ... e st n a dy naton in mg inferiori, e signo inserendum post a dy naton NB : om w, sicut, si (si s lin l) aliquis (aliquid P) destrueret veritatem huius conditionalis, Si homo volat, habet alas (alas habet l), esset impossibile L wsai). w v e n a lloiv bibl oiv to kon ka kaon kefa laion w v e n kefa TIT. sh(me laion a riume tai, kon dhladh , ka oy twv e xei kat a lhue v NB 5 ly siv NB 5/6 w v dy nata ti ... a dy naton] quod conditionalis potest esse vera, cuius antecedens est 10 synhmme non] conditionalis Lmg impossibile NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

213

15

20

25

30

h to o lon. Toy toy de toy synhmme noy to a lhue v a naire tai, e to prw twv I, XX (kaon) kinoy n sw ma e nai y poteue h dia ta e po mena toy tw a dy nata. Ouen a dy naton e nai toy to doke . Ka o mo wv dynato n a pokr nesuai, e kata toy e pixeirh matov tw n peperasme nwn dyna mewn a nt uesiv ge noito, o ti oy k e stin e n tq tw n pragma twn fy sei lamba nein dyna meiv kata pa san a nalog an, h n e xei o [tyxw n] xro nov pro v to n tyxo nta xro non. Ka o mwv to synhmme non a lhue v, oy e v th n prokeime nhn a po deijin de . b* . Deyte ra e st n a nt uesiv o ti e ka to sw ma diaire tai, dy nata tiv dy namiv e nai tino v sw matov, h tiv oy diaire tai diairoyme noy toy sw matov, Yw sper h logikh cyxh oy diaire tai diairoyme noy toy sw matovZ. Ka pro v tay thn r hte on o ti e k th v e rhme nhv a pode jewv oy k a pode knytai mh e nai to n Ueo n sw mati synhmme non, w sper h logikh cyxh t a nurwp nw sw mati, a ll o ti oy k e sti dy namiv e n sw mati w sper dy namiv y likh , h diaire tai diairoyme noy toy sw matov. Ouen ka per toy a nurwp noy noy le getai o ti oy k e sti sw ma, oy te dy namiv e n sw mati. Oti de o Ueo v oy k e sti synhmme nov w sper cyxh sw mati, a pode jewv a llhv e st . g* . Tr th a nt uesiv e st n o ti e panto v sw matov peperasme nh e stin h dy namiv, w v e n to v proeirhme noiv a pede knyto lo goiv, dyna mei de peperasme nq oy dy nata ti to n a peiron xro non diarey sai, e petai mhde n sw ma dy nasuai to n a peiron xro non diarke sai. Ka oy tw to oy ra nion sw ma e j a na gkhv fuarh setai.

25/26 cf. SG II, LVI Per quem modum substantia intellectualis possit uniri corpori LMar, Utrum substantia intellectualis possit uniri corpori et per quem modum P. 26/28 cf. SG I, XXVIII (kuon).

17 tyxw n w : deest in L 19 b* MN CL t: om BV | e st n MN CL BV: e stin t | dy nata tiv w 21 w sper ... toy sw matov in mg dextero, e signo inserendum post sw matov NB : om w, sicut anima rationalis non dividitur diviso corpore l L, om GNWXYZ 24 e sti M CL BVt: e stin N 25/26 per toy a nurwp noy noy le getai (le getai noy N) M CL: e p t. a . noy le g. BVt, dicitur de intellectu humano lL 28 e st M CL V: e st n N Bt 29 g* MN CL t: om BV | a nt uesiv e st n w | o ti e w : quia si GNWZ (L); quia BX, quod CFH, quod si DEYbPc | panto v w: cuiuslibet L 29/30 e stin h dy namiv MN CL: e st n h d. BVt 31 dy nata ti MN corr NB 31 diarey sai (sic) NBsl : diarke n MBsl CL BVt, CL Vt: ti om B | to n ex to 32 diarke sai NBsl : diarke n MBsl CL BVt, didiejie nai MN CmgLmg, durare l L tw MN CL Vt: oy twv B 32/33 e j a na gkhv w ejie nai MN Lmg, durare l L | oy

214

Antonis Fyrigos

Pro v toy to de tine v a pokr nontai o ti to oy ra nion sw ma kata th n ay dy namin dynato n e kle pein, a lla th n a idio thta th v diamonh v e te rwuen 35 toy e xei, o pe r e sti dyna mewv a pe roy. Tq de toiay tq ly sei e oike [ka ] Pla twn martyre n, o v per tw n oy ran wn swma twn e v toy ton to n ko smon e sa gei le gonta to n Ueo n. tq me n y mete ra fy sei e ste pa ntwv dialyta , tq de e mq uelh sei a dia lyta, e pe h e mh ue lhsiv me zwn e st toy h mete roy desmoy . ta 40 Tay thn de th n ly sin Abero hv a podokima zei e n t e na tw tw n Meta fysika . Ady naton ga r e sti kat ay to n th v toy e nai a idio thtov a p a lloy metasxe n e ke no, o a f e aytoy dynato n e sti mh e nai. Hkoloy uhse ga r a n to fuarto n metablhuh nai e v a fuars an. o pe r e stin a dy naton kat ay to n. Dia toy to to nyn ay to v toy ton a pokr netai to n tro pon. o ti pa sa h noy sa t oy ran w sw mati dy namiv peperasme nh e st n, oy me ntoi a na gkh 45 e th n pa san dy namin e xein. e sti ga r e n t oy ran w sw mati, kata to n Ari-

38/39 Plato, Tim. 41 a-b (to me n oy n dh deue n pa n lyto n, to ge mh n kalw v a rmosue n ka e xon ey ly ein e ue lein kakoy . di a ka e pe per gege nhsue, a ua natoi me n oy k e ste oy d a lytoi to pa mpan, oy ti me n dh lyuh sesue ge oyde tey jesue uana toy mo rav, th v e mh v boylh sewv me zonov e ti desmoy ka kyriwte roy laxo ntev e ke nwn o v o t e g gnesue synede suai ; Natura vestra estis dissolubilia, voluntate autem mea indissolubilia: quia voluntas mea maior est nexu vestro L : Gauthier, 40, 202). 40/41 Averroes, Comm. Magnum in Aristot. Metaphys., IX (Lamda) 41 (ed. Venetiis 1562, vol. VIII, f. 324 B-K, spec. 324va: Gauthier, 195).

34 de tine v w 35 a idio thta MN CL BVtmg : dio thta t, perpetuitatem l L 36 e oike M CL BVt: e oiken N | ka w : deest in L 37 ko smon MN CL BV: tro pon mete ra MN CL B, h - Vsl, vestra L 38/39 t, mundum L 38 y mete ra Npc Vt: h tq de ... a dia lyta MN CL Bt: om V 39 me zwn ex me zw corr N | e st M CL BVt: e st n N 40 Abero hv w : Commentator L | a podokima zei MN CL BV: a pedoki nna tw MN CL B, in XI Metaph. L 41 ga r e sti M CL ma zei t | e na tw (uw t) V: e BVt: ga r e st N 42 e sti M CL BVt: e stin N 44 Dia toy to MN BV: Diatoy to CL t 45 e noy sa M L V: e noy sa C, e nnoy sa Bt, e n oy sa N 46 th n om (abr?) N|e xein MN CL BV: e xei t | e sti M CL TVt: e stin N 36/39 sh(me wsai) to e n 34 ly siv platwnikh N 36 ly siv platwnikh NB wsai). to e n t Tima w , ka per tw n ue wn le gei tay ta o t Tima w MB, sh(me Pla twn L 40 Abero hv a podokima zei th n platwnikh n ly sin NB 44 Allh 44/45 o ti pa sa etc] w v e n t oy ran w sw mati oy k e sti pa sa ly siv Abero oy NB dy namiv, h toi pa n e dov dyna mewv, a lla dy namiv h e v to poy mo non, kat Aristote lhn ka Abero hn NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

215

stote lhn e n t o gdo w tw n Meta ta fysika , dy namiv e v to poy , a ll oy k I, XX (kaon) e v to e nai. Ka oy twv oy k a na gkh e ne nai ay t dy namin e v to mh e nai. Iste on me ntoi o ti h a po krisiv * Abero oy oy k e stin a rketh . o ti e setai e n t oy ran w sw mati mh e nai dy namin w sper pauhtikh n e v to 50 douh e nai, h tiv e st dy namiv th v y lhv, e sti me ntoi e n ay t dy namiv w sper e nerghtikh , h tiv e st n e ne rgeia toy e nai, diarrh dhn ka toy Aristote loyv le gontov e n t prw tw tw n Per oy ranoy o ti o oy rano v e xei dy namin toy e nai a e . Ka dia toy to be ltion a n e h le gein o ti e peidh h dy namiv pro v th n 55 e ne rgeian le getai, a na gkh kata to n tro pon th v e nerge av uewre n per th v dyna mewv. H k nhsiv de kata to n ay th v lo gon poso thta e xei ka e ktasin. w ste h a peirov ay th v diamonh [e j a na gkhv] zhte th n kinoy san [ay th n] dy namin a peiron e nai. To de e nai oy k e xei e ktasin tina h poso th. ma lista e n pra gmati, oy to e nai e st n a ploy n [ka monoeide v], 60 ta ka w sper o oy rano v. Ka dia toy to oy k a na gkh e n t peperasme nw sw mati a peiron dy namin toy e nai e ne nai, e ka e p a peiron dy natai diame nein, e pe oy diafe rei kat e ke nhn th n dy namin t diame nein e n e n tini

47/48 Aristot., Metaph. VIII, 4, 6 (1044 b 6/8: e p de tw n fysikw n me n a d wn de oy siw n a llov lo gov. swv ga r e nia oy k e xei y lhn, h oy toiay thn a lla mo non kata to pon kinhth n ; est enim in corpore caelesti, secundum Aristotelem, in VIII Metaph., potentia ad ubi, sed non ad esse L : Gauthier, 190-191). 53/54 Aristot., De coelo I, 3 (270 a 12/22); ibid. 12 (281 b 18 282 a 4; cum expresse Aristoteles dicat, in I Caeli et Mundi, quod caelum habet virtutem ut sit semper L : Gauthier, 186).

47 o gdo w MN CL BV: hw t | dy namiv e v to poy MN CL Vt: dy namin e v to pon B, potentia ad ubi L 49 h a po krisiv w : h a e c responsio l L | Abero oy (Abore oy t) MN CL BV: Commentatoris L | o ti e w : Quia, etsi A solus ; Quia, si ceteri MN CL Bt: om V 53 e n t prw tw (aw) tw n Pe52 e st n MNsl CL BVt: om N | ka r oy ranoy MN CLBV, in I Caeli et Mundi l L, De caelo et mundo P 55 dia toy to BV: diatoy to MN CL t 58 e j a na gkhv w : deest in L 59 ay th n w : deest in L |e ktasin tina (e ktasin tina sic V) h poso thta MN CL Bt: aliquam extensionem (extensionem aliquam l) quantitatis L 60 e st n MN CL BV: e stin t | a ploy n ka monoeide v w : invariabile L 61 dia toy to N BV: diatoy to M CL t 63 dy namin t w 63/64 e n e n tini (ti Bt) e nestw ti MN CL V: in uno instanti L oy ly sei NB 49 sh(me wsai) w v o Uwma v oy k a re sketai th Abero s B 57 a llh ly siv toy Uwma N r oy ranoy N 53 a* Pe-

216

Antonis Fyrigos

65

70

75

80

e nestw ti h xro nw a pe rw . to ga r e nai e ke no, to a ploy n [ka monoeide v], y po xro noy oy x proscay etai, e mh kata symbebhko v. d*. Teta rth a nt uesiv e st n o ti oy doke a nagka on e nai to kinoy n to n a peiron xro non e xein dy namin a peiron e n e ke noiv to v kinoy sin, a tina oy k a lloioy ntai t kine n, e peidh h toiay th k nhsiv oy de n th v ay tw n a nal skei dyna mewv. o uen oy k e la ttoni xro nw dy natai kine n meta to kinh sai [pro teron] tina xro non h pro teron. w sper h toy h l oy dy namiv peperasme nh e st , ka e peidh e n t e nerge n h e nerghtikh ay toy dy namiv h kista e lattoy tai, to n a peiron xro non dy natai e nerge n kata fy sin e n to v y poka tw toy toiv. Ka pro v toy to r hte on a n e h o ti to sw ma oy kine e mh kino to, w v de deiktai. Ka dia toy to, e ti symba nei sw ma mh kine suai, e petai toy tw mh de kine n. En pant de kinoyme nw e sti dy namiv pro v ta a ntike mena, e peidh a ntike meno e sin o th v kinh sewv o roi. Ka dia toy to, o son to a f e aytoy , pa n sw ma kinoy menon dynato n e sti [ka ] mh kine suai. Ka to dynato n mh kine suai, oy k a f e aytoy e xei [toy to,] to to n a e xro non kine suai. Ka dia toy to oy de to n a e xro non kinh sei. Pro eisi to nyn h proeirhme nh a po deijiv e k th v peperasme nhv dyna mewv toy peperasme noy sw matov, h tiv a f e ayth v oy dy natai kine n to n a peiron xro non. Alla to sw ma, o kau ay to dynato n e sti kine suai ka mh kine suai, [ka ] mh kine n ka kine n, dy natai tygxa nein th v a idio thtov th v

74/75 P rinvia a SG I, XIII, Rationes ad probandum Deum esse; manca qualsiasi rinvio in LMar.

64 xro nw MN CL Vt: xro noy B | a ploy n ka monoeide v w : invariabile l L de 65 oy x proscay etai MN Bt: oy x proscay setai V, oy k ay jetai MBsl CL, gr. oy cay etai Lmg, non attingatur l L 66 d* MN CL t: om BV | a nt uesiv e st n 71 e st MN CL Bt: w 70 pro teron1 MN C BVt: verbum del L, deest in L e st n V 72/73 y poka tw M CL BVt: y po ka tw N 75 dia toy to N BV: diatoy to M CL t 76 mh de MN CL Vt: mhde B 77 dia toy to N BV: diatoy to M CL t 77/78 a f e aytoy M CL BVt: a f e ayto N 78 e sti M CL Bt: e st n N, e st V | ka w : deest in L 79 oy k a f e aytoy e xei (toy to NBpc sed deletum) to (to om t) to n a e xro non kine suai M CL BV: non habet de se ut perpetuo tempore moveatur L 80 dia toy to N BV: diatoy to M CL t 83 o MN CL Bt: w V| kau ay to MN CL: kau e ayto BVt | dynato n e sti M CL t: dynato n e st (e st n N) suai M, to kin. CL BV 84 ka 1 w : deest in L BV | kine suai MBpcN t: kine 74 ly siv NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

217

85 kinh sewv a f e te roy, o a na gkh e nai a sw maton. *** Ka oy twv oy de n I, XX (kaon)

90

95

100

105

kwly ei kata fy sin to peperasme non sw ma, o a f e te roy lamba nei th n a idio thta toy kine suai, e ti ka th n a idio thta toy kine n e xein [a p a lloy]. ka ga r ka ay to to prw ton oy ra nion sw ma kata fy sin dy natai kinh sei dihneke ta katwte rw oy ra nia sw mata stre fein, kauo son h sfa ra th n sfa ran kine . Oy k e sti de , kata to n Abero hn, a dy naton to a f e aytoy e n dyna mei o n toy kine suai ka mh kine suai, tygxa nein a p a lloy a id oy kinh sewv, kauw v y pe keito e nai a dy naton per th v a idio thtov toy e nai. Ka ga r h k nhsiv e stin w spe r tiv e pirroh a po toy kinoy ntov e v to kinoy menon. ka dia toy to dy nata ti kinhto n a f e te roy lamba nein th n a idio thta th v kinh sewv, h n oy k e xei a f e aytoy . To de e nai e sti t e mpephgo v ka h remoy n e n t o nti. ka dia toy to, o e stin a f e aytoy e n dyna mei pro v to mh e nai, oy dy natai, w v ay to v fhsi, kata th n a koloyu an th v fy sewv tygxa nein a p a lloy th v e n t e nai a idio thtov. e*. Pe mpth a nt uesiv e st n o ti dia toy e rhme noy e pixeirh matov oy doke sxyrote ra a po deijiv o ti oy k e sti dy namiv a peirov e n mege uei, h e jw mege uoyv. ka ga r e kate rwuen e cetai kine n oy k e n xro nw . Ka pro v toy to r hte on o ti to peperasme non ka a peiron e n t mege uei ka t xro nw ka tq kinh sei kau e na lo gon ey r skontai, kauw v a pode knytai e n t tr tw ka t pe mptw tw n Fysikw dia toy to to e n e n n . ka toy twn a peiron a naire th n e n to v a lloiv peperasme nhn a nalog an. En de to v oy k e xoysi me geuov oy k e sti peperasme non ka a peiron, e mh kau o mwnym an. Ouen, o proeirhme nov tro pov th v a pode jewv e n ta v toiay taiv dyna mesi to pon oy k e xei.

103/104 Aristot., Phys. III, 4 (202 b 30/36). 104 Aristot., Phys. (non cap. V sed) VI, 2, n. 8; c. 7 (233 a 17 b 15); ibid. 7 (237 b 23 238 b 22).

85 post a sw maton, Et ideo oportet primum movens esse incorporeum habent l L 85/86 oy de n kwly ei MN CL Vt: oy de kwly ein B, nihil prohibet L 86 to MN CL t: om V, to te B | lamba nei MN CL BV: oy lamba nei t 87 a p a lloy w : deest in L 89 dihneke N C Vt: dihnekq B, dieineke ML 90 Abero hn (Abore hn sic t) MN CL BV: Commentatorem L 93 e stin w | w spe r tiv MN CL BV: tiv om t 94 dia toy to N L BV: diatoy to M C t | dy nata ti w 95 t w 96 dia N 99 e* MN CL: om toy to N BV: diatoy to M CL t 97 fhsi M CL BVt: fhs mptw MN CL BV: ew t, VI BVt | a nt uesiv e st n w 104 tr tw MN CL BV: gw t | pe Phys. L | dia toy to N BV: diatoy to M CL t | to MN CL Bt om V 105 pepera risme nhn w, finitam l L sme nhn NBsl : w 90 toy Abero oy N 95 e mpephgo v] fixum NB 102 ly siv N

218

Antonis Fyrigos

e xei to peperasme nhv e nai taxy thtov. e teron de e jqrhme non, o e stin a pe roy dyna mewv, par oy e xei to th n k nhsin ay toy e nai dy nasuai a pe roy diamonh v. Ka oy tw fa netai o ti h mh oy sa e n mege uei a peirov dy namiv dy natai to sw ma kine n oy k a me swv e n xro nw . Alla th n e n mege uei oy san namin a na gkh [to sw ma] kine n a me swv, e pe oy de n sw ma kine mh kinoy 115 dy menon. Ouen, e kinh sei, h koloy uhsen a n kine n oy k e n xro nw . Dy natai de ka be ltion le gesuai o ti h mh e n mege uei oy sa dy namiv noy v e sti ka kine kata ue lhsin. o uen kine kauo son to kinhto n a paite , ka oy kata th n a nalog an th v d av dyna mewv. H de e n mege uei oy sa dy namiv oy natai kine n, e mh kata th n a na gkhn th v fy sewv, e pe de deiktai o ti o 120 dy noy v oy k e sti dy namiv e n sw mati. Ka oy twv e j a na gkhv kine kata th n a nalog an th n d av poso thtov. Ouen e petai, e kine , kine n e n a karia w . Kata toy to to nyn, a nqrhme nwn tw n proeirhme nwn a ntiue sewn, pro eisin h toy Aristote loyv a po deijiv. Eti, oy dem a k nhsiv, h tiv e st n y po swmatikoy kinoy ntov, dy natai e 125 nai synexh v te ka o malh , e peidh to swmatikw v kinoy n ka topikq kinh sei kine t e lkein ka a pwue suai. o de e lketai h a pwue tai, oy x w say twv

nta. e n me n prosexe v, o e sti peperasme nhv dyna mewv, ka para toy toy 110 noy

Esti de e te rwv ka be ltion a pokr nesuai o ti o oy rano v e xei dy o ki-

109 e sti M CL BVt: e stin N | a pokr nesuai MN CL BVslt: a pokr nasuai V 110 prosexe v MN CL Vt: prose xon B, proximum l L | peperasme nhv MN CL Bt: peperasme non V, finitae l L 113 h MNpc CL Bt: e Nac? V 114 oy k a me swv MN CL Bt: a me swv V, non immediate l L 115 a na gkh ... a me swv w : oportet quod moveat immediate N L, immediate c o r p u s Z, c o r p u s immediate ceteri et l 115/116 e pe ... kinoy menon NBmg : om w, cun nullum corpus moveat nisi motum habent l L 116 h koloy uhsen MN CL t: h koloy uhsan BV, sequeretur lL 121 dy namiv e n sw mati w : virtus corporea A solus (et L), virtus in corpore l N 123 a ntiue sewn MN CL Bt: y poue et ceteri 122 kine n MNpc CL BVt: kine sewn V, obiectionibus l L 125 oy dem a M CL BVt: oy de m a N | post k nhsiv, kine t e lkein scripsit sed postea del V | e st n MN CL Vt: e st B 126 te M CL: te nh MN CL BVtpc, y potetagme nh t, regularis l L 127 t N Bt | o malh NBsl : tetagme N 127/128 oy x w say twv e xei w : non in eadem d i s p o s i t i o n e MNsl CL BVt: to se habet L 109 a llh ly siv, sh(me wsai) tay thn ly sin NB 117 sq. a llh ly siv, sh(me wsai) tay thn. ay th ga r e stin h le goysa to a po rhton e ke no to le gwn (sic ut mihi patet) w v e kinoy nta to n oy rano n dy namiv e stin a peirov, e dei kine n to n oy rano n e n wsai) ka e n t a* th v ueolog av (...) zhth mati a karia w ka oy k e n xro nw NB | sh(me rew 125 syne xeia tw n a pode jewn toy koy (sic) kefala oy ka e stin e pixe rhma 126 o malh ] regularis L 127 t e lkein ka a pwue suai] attrahendo et ion NB expellendo NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

219

130

135

140

145

* e xei pro v to kinoy n kata te th n a rxh n th v kinh sewv ka to te lov, I, XX (kaon) . e peidh pote me n e stin e ggion, pote de porrwte rw ka oy twv oy de n sw ma dy natai kine n k nhsin synexh ka tetagme nhn. H de prw th k nhsiv synexh v te e sti ka tetagme nh, w v de knytai e n t o gdo w tw n Fysikw n. Ka to th n prw thn a ra k nhsin kinoy n, oy k e sti sw ma. Eti, oy dem a k nhsiv, h tiv e st pro v to te lov ka a po dyna mewv e v e ne rgeian e jioy sa, dy natai e nai a diov e peidh , katanth san e v th n e ne rgeian, ka th v kinh sewv pay etai. E to nyn h prw th k nhsiv e stin a diov, a na gkh pro v to te lov e nai a e o n ka pa nta tro pon e nerge a . Toioy ton de oy de n e sti sw ma oy te tiv e n sw mati dy namiv, e peidh pa nta ta toiay ta kinhta e sin [h ] kau ay ta h kata symbebhko v. To te lov a ra th v prw thv kinh sewv oy k e sti sw ma, oy te dy namiv e n sw mati. To de te lov th v prw thv kinh sewv e st to prw twv kinoy n, o kine w sper e feto n. Toy to de e stin o Ueo v. O Ueo v a ra oy te sw ma e st n, oy te dy namiv e n sw mati. E de kata th n h mete ran p stin cey dov e st to th n k nhsin toy oy ranoy e nai a dion, w v meta tay ta deixuh setai, o mwv a lhue v e stin o ti h k nhsiv e ke nh oy k e kle cei oy te dia th n toy kinoy ntov a dynam an oy te fuare shv th v kinoyme nhv oy s av, e peidh h toy oy ranoy k nhsiv oy fa netai y podidoy sa dia th n toy xro noy makro thta. Ouen, to tw n e rhme nwn a pode jewn drasth rion oy k a po llytai. Tay tq de tq oy twv a podedeigme nq a lhue a [ka ] to toy Kyr oy r hto n

16).

131 Aristot., Phys. VIII, 7 (261 a 27-32); ibid. 8 (261 b 27-28); ibid. 9 (265 b 11143 Cf. SG IV, c. XCVII. De statu mundi post iudicium L.

129 e stin M CL BVt: e st n N | porrwte rw N: porwte rw M CL, peraite rw 130/131 synexh v te e sti ka BVt, remotius l L 130 prw th MN CL BV: ah t tetagme nh MN CL t: synexh v te e st k. tet. V, synexh v te e sti (sic) k. tet. B 132 prw thn MN CL BV: ahn t 133 oy dem a M CL 131 o gdo w MN CL BV: hw t BVt: oy de m a N 134 katanth san MN CL t: katanth sa B, katanth sasa V stin MN CL B: e st n Vt 136 e nerge a MN L BVt: 135 prw th MN CL BV: ah t | e e ne rgeia C, in actu L 137 e sti M CL BVt: e stin N 138 h 1 w : deest Bmg CL BV: om N 139 To de te lov in L 138/139 To te lov ... e n sw mati MN thv MN CL w : post to , de add s lin, et post te lov, a ra del NB, igitur finis l L | prw 139/140 kinh sewv e st M CL Vt, kinh sewv e sti N B 140 e stin M BV: ahv t CL BVt: e st n N 143 meta tay ta MN C BV: metatay ta L t | e stin M CL BVt: e st n N 148/149 ka to ... symfwne w : concordat divina auctoritas l L 133 iaon (scil e pixe rhma) NB

220

Antonis Fyrigos

symfwne . Fhs ga r *. Pney ma o Ueo v, ka toy v proskynoy ntav ay to n, n pney mati ka a lhue a de proskyne n. Eti de 150 e ka e n tq prw tq pro v T ton . T de basile tw n a w nwn t a uana tw , [ka ] a ora tw , [ka ] mo nw Ue. v Rwma oyv *. Ta a o rata toy Ueoy to v poih masi nooy meKa e n tq pro . na kauora tai a ga r oy k o cei a lla n kauora tai, a sw mata e s . Dia toy twn de a natre petai ka h tw n prw twn Fysikw n filoso fwn nh, o oy de n a llo y pet uento [prw thn a rxh n] e mh [ta v prw tav] fysi155 pla ka v a t av, w sper py r, h y dwr, h a llo ti toioy ton. ka oy tw ta v prw tav a rxa v tw n pragma twn sw mata e legon, ka tay ta ueoy v e ka loyn. En o v e ge nonto tinev y potiue menoi kinoy sav * fil an te ka ne kov. Ka toy toyv de a e rhme nai a pode jeiv a sxy noysin. Epe ga r to ne kov ka h fia e n to v sw masin e s n kat ay toy v, e cetai ta v prw tav kinhtika v a rxa v 160 l e nai dyna meiv e n sw mati. Oy toi de y pet uento ka to n Ueo n e nai sy nueton

149/150 Io. 4, 24 (Spiritus est Deus, et eos qui eum adorant, in spiritu et veritate adorare oportet L) 150/151 Cf. (non 1Tit. sed) 1Tim. 1, 17 (t de basile tw n a w nwn, a fua rtw , a ora tw , mo nw Ue [K. Aland]; Regi saeculorum immortali, invisibili, soli Deo L) 152/153 Rom. 1, 20 (ta ga r a o rata ay toy a po kt sewv ko smoy to v poih masin nooy mena kauora tai ; invisibilia Dei per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur L) 154 Fysiko (scil. Philosophi Praesocratici): cf. Aristot., Phys. I, 2 (184 b 15-18) 155/157 Cf. Aristot., Phys. I, 4 (187 a 1215) 158 ne kov, fil a : cf. Aristot., Phys. VIII, 1 (250 b 26 251 a 5 [cf. Empedocles, fr. 17, 9-13 Diehl]).

149 fhs M CL BVt: fhs n N | ga r w : enim l L, autem aPc | post ga r, Ioann. IV habet L 150 e n t prw tq (ah t) pro v T ton (T ton t) MN CL BV: I Tim. I Pc ; I thit. ult. BF, thi ult. YZ, infra Thi. ultimo b, I Thi. ult. ceteri 151 ka 1-2 (kai2 om. B) MN CL Vt: desunt in L | a ora tw MN CL Vt: a ora twn B 152 pro v Rwma oyv w : Rom. I, 20 L 153 oy k MN CL Vt: oy B|a sw mata e s M CL Vt: a sw mata e si N B 154 dia toy twn MN L BVt: diatoy twn C | prw twn MN CL fwn MN CL BV: om t 155 prw thn a rxh n w : deest in L | ta v BV: awn t | filoso 156 oy tw MN CL Vt: oy twv B | prw tav prw tav (ta v aav t) MN CL BV: deest in L 158 kinoy sav (bis scripsit sed postea alterum del V) w : MN CL BV: aav t c a u s a s moventes L | te om N 159 a pode jeiv MN CL Vt: om B | a sxy noysin MN CL B: a sxy noysi Vt 160 to v sw masin M CL BVt: t sw mati N, 161 dyin corporibus L | e s n B: e s MN CL t, e st V | prw tav MN CL TV: aav t na meiv e n sw mati MN CL Vt: dyna mei e n s. B, virtutes in corpore l L | oy toi de w: ipsi etiam l L 156 Empedoklh v NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

221

e k tw n tessa rwn stoixe wn ka th v fil av. e j oy noe suai d dotai w v a ra I, XX (kaon) y pe uento to n Ueo n e nai to oy ra nion sw ma. Mo nov de Anajago rav e n to v a rxa oiv t a lhue a prosh ggise, noy n * pa nta kine n y poue menov. Eti de tay tq t a lhue a e le gxontai ka o Ellhnev, o y potiue menoi 165 ta stoixe a toy ko smoy ka ta v ay to v e noy sav dyna meiv ueoy v e nai, o on to n h lion, th n selh nhn, th n gh n, to y dwr ka ta toiay ta, a formh n e xontev e k tw n a re sewn tw n proeirhme nwn filoso fwn. Eti de ta v proeirhme naiv a pode jesin a podokima zontai ka o lh roi n a plw n Ioyda wn, tw n Terkoylia nwn, tw n Badria nwn h tw n * Anurw170 tw pomorfitw n, o to n Ueo n swmatika v y pografa v a nemo rfoyn, oy x h kista de ka tw n Manixa wn, o a peiro n tina oy s an fwto v e p a peiron dia sthma diesthky an Ueo n y pela mbanon. Wn pasw n a re sewn a tion h n o ti per tw n ue wn logizo menoi e v av kath gonto, di w n oy k e sti lhfuh nai e mh ta v toy sw matov 175 fantas o moio thtav. Ka dia toy to tay tav e n ta v per tw n a swma twn mele taiv katalimpa nein prosh kei.

163/164 Cf. Aristot., Phys. III, 4 (203 a 31); ibid. VIII, 1 (250 b 26); ibid. 5 (256 b 25); ibid. 9 (265 b 22) 170 tw n a plw n Ioyda wn : de Iudaeis simplicibus cf. 170 Terkoylia noi : cf. Aug., De Haeres., c. 86 (ed. Oehler, Mar. p. 287 [no 194] 220-221 [Tertullianistae]; PL 42, 46-47); cf. etiam Tertull., De carne Chr. XI (PL 2, 774 B) et id., Adv. Praxeam, VII (PL 2, 162 C) (cf. Mar. p. 287) 170/171 Badria noi (scil. Vadiani, Andiani): cf. Aug., De haeres., c. 50 (ed. Oehler, 212; PL 42, 39); Epiph., Panarium III, 1, c. 70 (PG 42, 340-373: De schismate Andianorum 1 (341 A 14 B 4); ibid., 6 (348 B 1/13) 172 Cf. Aug., De haer., c. 46 (ed. Oehler, 206-211; PL 42, 34-38)

162 tessa rwn MN CL BV: dwn t 164 noy n w : intellectum s e p a r a t u m ha167 selh nhn MN CL BV: hn t 169 a pode jesin MN CL bent lmg P, om LMar BV: a pode jesi t 170 Ioyda wn MN CL Vt: Ioyda wn B | Terkoylia nwn MN L BVt: Terkoylea nwn C, Tertulliani l L, Terculiani plurimi | tw n Badria nwn h tw n Anurwpomorfitw n w : Vadianorum sive Anthropomorphitarum h a e r e t i c o r u m lL 172 a peiro n tina w 173 diesthky an N BVt: diesthky an M CL 176 dia toy to N L BV: diatoy to M C t | ta v M CL BVt: to v N 163/164 Anajago rav NB

Kefa laion neon Opwv h ue a oy s a, m a ka a plh oy sa, d a o moio thv e st pa ntwn tw n nohtw n
Alla pa lin dysxere v h a dy naton do jei tin o ti e n ka tayto n a ploy n o n, w sper h ue a oy s a, diov lo gov h o moio thv tw n diafo rwn e st n. Epe ga r dia kris v e sti tw n diafo rwn pragma twn kata to n lo gon tw n o ke wn e dw n, o pe r tini o moio n e sti kata to dion e dov, a na gkh e st n a no moion t te rw ey r skesuai. Kauo de ta dia fora e xoys ti koino n, oy de n kwly ei 5 e tay ta m an o moio thta e xein, w sper o a nurwpov ka o o nov kauo son e s za. W petai to to n Ueo n per tw n pragma twn mh d an e xein gnw sin, a l e la koinh n. Kata ga r to n tro pon, kau o n h o moio thv toy gnwstoy e st n e n t ginw skonti, h th v gnw sewv e ne rgeia e petai, w sper ka to uerma nein to n tro pon th v ue rmhv. H ga r o moio thv toy gnwstoy e stin e n t 10 kata poe ginw skonti w sper e dov, w [t ]. Ana gkh to nyn, e o Ueo v d an . gnw sin e xei per e ka stoy, ay to n e nai dion lo gon e ka stoy o per o pwv e st n, e jereynhte on a n e h. Wsper ga r fhs ta fysika , ta n o Filo sofov e n t o gdo w tw n Meta dh ka o o rismo tw n pragma twn, o tay ta shma noysin, o moio e sin 15 e a riumo v. Ka ga r e n to v a riumo v, mia v prosteue shv h a faireue shv mona dov, to tw n a riumw n e dov poik lletai, o per e n tq dya di ka tq

14 Aristot., Metaph. VIII, 3 (1043 b 32 1044 a 2: Gauthier, 191).

MN CL BV TITULUS : kefa laion neon MN C V: nd* B, deest num in L, Cap. LIV l L | Opwv (pw v N) ... tw n nohtw n M CL BV: Qualiter divina essentia una (existens add L) et simplex sit propria similitudo omnium intelligibilium l 3 dia kris v e sti N CL: dia krisiv e st BV, dia krisiv e sti M 4o pe r tini w |o moio n e sti w 5e xoys ti MN CL V: e xoysi t B 8 ante kata , a lla dele lla kata w, n a m secundum modum l vit, et post kata , ga r scripsit s lin NB : a L|e st n M CL BV: est n (sic) N 10 e stin w 11 w BV | t (ti B) MN CL: o MN CL V: deest in L 12 per e ka stoy w : de pluribus L 14 ga r fhs n MN CL: ga r fhsin BV 15 o moio e sin MN CL V: o moioi e s n B 17 dya di MN BV: dia di CL 14 h* Meta ta fysika NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

223

20

25

30

35

tria di fanero n. Omo wv de e sti ka e n to v o rismo v. mia v ga r diafora v I, LIV (neon) prosteue shv h a faireue shv, poik lletai to e dov. Ka ga r h a suhtikh oy s a a ney toy logikoy , ka pa lin toy logikoy prosteue ntov, diafe rei t e dei. En e ke noiv de , a tina ple w e n e ayto v perie xoysin, oy x oy twv e xei o noy v w sper h fy siv. Ka ga r panto v pra gmatov fy siv oy k a ne xetai diqrhme nh e nai e ke nwn, a pro v to e nai toy pra gmatov e ke noy nooy ntai. oy de oy y ga r h fy siv toy zw pomene , e h cyxh xwrisue h toy sw matov. O de noy v, ka tw n pro v to e nai synezeygme nwn e n ote labe n dy natai e n diazey jav, o te to e n ay tw n e v to n o rismo n toy e te roy oy p ptei. Ka dia toy to e n tq tria di skope n th n dya da dy natai mo nhn, ka e n t logik zw w * to a suhtiko n mo non. Ouen o noy v, o ple w perilamba nei, dy natai lamba nein w v dion lo gon pollw n, t lamba nein e ke nwn tina tw n a llwn xwr v. Dy natai ga r labe n to n de ka w v dion lo gon tw n e nne a, mia v a faireue shv mona dov, ka o mo wv w v dion lo gon e ka stoy tw n a riumw n, tw n e n ay t periexome nwn. Omo wv de [ka ] e n t a nurw pw dy natai labe n dion oy kauo para deigma toy a lo goy zw toioy ton, ka e ka stoy tw n e dw n ay toy , e mh tina v diafora v katafatika v proaxue h. Dio ka tiv filo sofov

18/19 Omo wv ... to e dov NBmg : om w, Similiter autem est et in definitionibus: nam una differentia addita vel subtracta variat speciem l L 19 a suhtikh MN BV: a suhth CL, sensibilis L 23/24 Ka ga r ... diqrhme nh (corr ex ga r ... diqrhme na diqrhme na) e nai e ke nwn (corr ex e ke na) a ... nooy ntai NB : Ka ga r oy dia fora e nai y pome nei h toy pra ge nai e ke na a ... nooy ntai MBmg, Ka matov e ke noy fy siv, h v pro v to e nai ple w zhte tai M CL BV, sed punctis supra e sub lineam positis haec verba delere vult MB, Nam ea quae ad esse alicuius rei (coniunctim Pc, coniuncta P) inquiruntur (requiruntur L) illius rei natura divisa esse non patitur l 25 toy sw matov MN CL B: a po toy sw matov V 26 ka tw n ... synezeygme nwn M CL BV: ka t (ut mihi videtur, att s lin tq corr) pro v to e nai (pro v to e nai expunxit et inter lineas pro v to rescripsit) synezeyg27 diazey jav MN CL V: diazey me nw NBpc, ea quae sunt in esse coniuncta l L jei B 27/28 dia toy to N C BV: diatoy to M L 29 to a suhtiko n mo non w : i d q u o d e s t sensibile tantum L | o ple w perilamba nei MN CL B: o v pl. gwn pollw n per. V, id quod plura complectitur l L 30 lo gon pollw n NBpc Vpc : lo w, rationem plurimorum l L 30/31 tw n a llwn xwr v MN CL: xwr v tw n a llwn BV 31 e nne a MN CL B: e ne a V 32/33 tw n e n ay t periexome nwn w : infra inclusorum l L, intra inclusorum GNWY b 33 Omo wv ... e n t a nurw pw w : Similiter etiam in homine L ; Similiter et in hom. Z, Similiter etiam e t in hom. ceteri 34 post ay toy , spatium vacuum unius fere lineae ad textum recipiendum in M CL: deest spatium vacuum in N BV 35 e mh ... proaxue h NBmg : om w, nisi aliquas differentias adderent positivas l L

224

Antonis Fyrigos

e pe, Klh mhv o no mati, o ti ta timiw tera e n to v oy si, tw n h tton tim wn e s parade gmata. H de ue a oy s a e n e aytq ta v a j av pa ntwn tw n o ntwn syne lhfen, oy me ntoi kata synue sewv a lla teleio thtov tro pon, w v de deiktai. Pa n de dov, dion w sper dh ka koino n, kauo t uhs ti teleio thv t v e stin. a te40 e le v de oy de n e pife rei, e mh kauo son a pode toy a lhuoy v e nai. O ue ov to nyn noy v, o pe r e stin dion e ka stoy e n tq e aytoy oy s a dy natai syllam ka ba nein [a ma,] now n Y***Z e n w th v d av teleio thtov e kaston a pode , w v lo goy xa rin, now n th n e aytoy oy s an w v dyname nhn o mo an g nesuai kata n th v zwh v a ll oy kata to n th v gnw sewv tro pon, lamba nei to dion e 45 to dov toy fytoy . e de w v dyname nhn o mo wv g nesuai kata to n tro pon th v oy. oy gnw sewv a ll oy toy noy , to dion e dov lamba nei toy zw tw dh ka per tw n a llwn. Oy tw to nyn fanero n o ti h ue a oy s a, kauo son e st n a polelyme nwv tele a, w v diov lo gov e ka stoy lamba nesuai dy natai. Ouen, tay thn o Ueo v d an gnw sin e xein dy 50 kata natai per pa ntwn. Epe de o toy e no v diov lo gov toy toy e te roy d oy lo goy diakr netai, h de dia krisiv plh uoyv e st n a rxh , a na gkh e n t ue w n dia kris n

37 Ps.-Dionys. Areop., De div. nom. V, 9 (Suchla, 188, 11/12; PG 3, 824 D: E de o filo sofov a jio Klh mhv ka pro v ti parade gmata le gesuai ta e n th v oy sin a rxhgikw tera etc ; Propter hoc quidam philosophus, Clemens nomine, dixit quod nobiliora in entibus sunt minus nobilium exemplaria L). 39 SG I, XXXI, Quod divina perfectio et pluralitas nominum divinorum divinae simplicitati non repugnant L

39 w v de deiktai w : ut s u p r a ostensum est l L 40 teleio thv t v e stin MN CL V: teleio thv t v e st n B, est perfectio quaedam A solus ; perfectio quaedam est ceteri 42 o pe r e stin MN CL V: o per e stin B 42/43 syllamba nein M CL nein N, lamba nein V, comprehendere l L 43 a ma w : deest in l L | BVpc : sylamba now n ... a pode w : intelligendo in quo a sua perfectione deficit unumquodque pA, pro deleto a sua margo habet eius essentiam imitetur et in quo ab eius perfectione etc solus A, intelligendo in quo e i u s e s s e n t i a (essentiam D) i m i t e t u r e t i n t e l l i g e n d o i n q u o a sua perfectione deficit unumquodque aDsGZbPc et omisso homoteleuto eius ... in quo EGNWYZ, vel hi legunt cum pA (sicut l), intelligendo in quo eius essentiam imitetur, et in quo ab eius perfectione deficit unumquodque L 45 a ll M CL BV: a lla N 46 o mo wv w : litt -wv delevit et s lin -an scripsit, postea in marg mimhth n add C, imitabilem L 52/53 dia kris n tina MN CL V: dia krisin tina B 36 Klh mhv NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

225

tina ka plh uov tw n * lo gwn noe n, kauo to e n t ue w n o n diov lo - I, LIV (neon) gov tw n diafo rwn e st n. Ouen, e peidh toy t e sti kauo o Ueo v noe to n dion th v o moio thtov tro pon, o n e kaston tw n ktisma twn e xei pro v ay 55 to n, katale petai toy v tw n pragma twn lo goyv e n t ue w n mh e nai ple oyv h diakekrime noyv, e mh kauo son o Ueo v ginw skei ta pra gmata ple osi ka diafo roiv tro poiv ay t e jomoioy suai dyna mena. Ka dia toy to fhs n Ay goyst nov o ti e te rw lo gw to n a nurwpon pepo hken o v, ka e te rw to 60 Ueo n ppon, ka toy v lo goyv tw n pragma twn peplhuy a sme nwv e n t ue w n e nai fhs n. En w mhge ph ka h toy Pla twnov zetai do sw ja de av y potiueme noy, kau a v e dopoihuh setai pa nta ta e n to v y liko v y festw ta pra gmasin.

59/61 Aug., Lib. Octoginta trium quaest., q. XLVI, 50-62 (CCSL 44A, p. 72-73; p. 127; PL 40, 29-30; Et secundum hoc Augustinus dicit quod Deus alia ratione facit hominem et alia equum; et rationes rerum pluraliter in mente divina esse dicit L). 61/63 Cf. SG I, LI-LII (L XIII 148 a 13/18; Mar II no 431).

53 plh uov tw n lo gwn w : pluralitatem rationum i n t e l l e c t a r u m L | to MN L BV: t C 57 diakekrime noyv N CL BV: diakekrimme noyv M 58/59 dia toy to N BV: diatoy to M CL 59 pepo hken w : facit A solus et L, fecit ceteri 61 e nai dopepo hntai V, formantur l, forfhs n w 62 e dopoihuh setai MN CL BVmg : e marentur L 59 Ay goyst nov NB 61 Pla twn N

Kefa laion nvon Oti o Ueo v o moy pa nta noe


Ek toy twn de peraite rw fanero n o ti o Ueo v o moy pa nta noe . a* . O noy v ga r o h me terov o moy oy dy natai noe n e nerge a polla . e pe ga r o e nerge a noy v to e nerge a e st nohto n, e ple w e nerge a e no ei o moy , e peto a n to n noy n o moy e nai ple w kau e n ge nov, o pe r e stin a dy naton. gw de kau e 5 Le n ge nov e peidh oy de n kwly ei e dopoie suai to ay to y poke menon diafo roiv e desi diafo rwn genw n, w sper to ay to sw ma e stin e sxhmatisme non ka kexrwsme non. Ta de nohta e dh, o v o noy v e dopoie tai . w st ay to n e nai ay ta ta nohta e nerge a , pa nta e s n e no v ge noyv e xoysi ga r e na lo gon toy e nai kata to nohto n e nai, e ka ta pra gmata, w n e sin dh, oy syn asin e n e n lo gw toy e nai. Ouen oy de e nant a e s kata th n 10 e e nantio thta tw n pragma twn, tw n e jw th v cyxh v o ntwn. Ka ntey uen e st n o ti o tan ple w tina lamba nwntai h nwme na kata tina tro pon, o moy nooy ntai. . o moy ga r to o lon synexe v noe , ka oy to me rov meta to me rov o mo wv de o moy noe th n pro tasin, ka oy pro teron to y poke menon e ta to kath menon, e peidh kau e n e dov toy o loy pa nta perilamba nei ta me rh. 15 goroy

3 Aristot., De Anima III, 4 (430 a 2-5); ibid. 5 (430 a 19-20): intellectus in actu sit intellectum in actu L (accolgo dubitanter i rinvii al De anima di Aristotele proposti da L/Lm Mar)

MN CL BV TITULUS : nvon MN CL V: ne* B, Cap. LV l L | Oti ... noe w : Quod Deus omnia simul intelligit l L 1o Ueo v MN CL B: o noy v V 2 a* MN CL: om BV | o moy ... polla w : simul actu multa non intelligere potest l, simul multa actu intelligere non potest L, simul actu multa intelligere non potest aEPc 4o pe r e stin MN CL V: o per e st 9 kata to nohto n e nai MN CL B 6e stin w 8 ay ta MslN CL BV: om M B: om V, secundum esse intelligibile l L | w n e sin MN: w n e s n CL BV 12 lam nontai B, lamba nwn Cac 13 meta MNsl CL BV: kata ba nwntai MN CpcL V: lamba N 14 o moy noe th n pro tasin M CL BV: noe th n pr. o moy N, simul intelligit propositionem l L | oy pro teron to y poke menon MN CL B: oy to y p. pr. V, non prius subiectum l L 15 perilamba nei w : cognoscit L ; comprehendit sive cognoscit b, comprehendit l et ceteri 10/11 sh(me w)sai. pw v ta e nant a, e n t n oy k e s n e nant a NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

227

20

25

30

35

Ek toy twn to nyn dynato n labe n o ti ta e n e dei ginwsko mena, polla I, LV (nvon) o moy noe suai dy nantai. Pa nta de , a per o Ueo v ginw skei, e n e dei ginw skei, o pe r e stin h oy s a ay toy . Pa nta a ra noe n o moy dy natai. b*. Eti, h gnwstikh dy namiv oy ginw skei t e nerge a , e a n mh tiv par logismo v. o uen ka ta fanta smata e n t o rga nw throy mena polla kiv oy fantazo meua e nerge a , e peidh o logismo v e v e ke na oy fe retai. h ga r e fesiv ta v a llav dyna meiv kine e v e ne rgeian e n to v kata ue lhsin e nergoy si. Polla to nyn, e f a o logismo v oy fe retai a ma, oy x a ma nooy men. . A de y f e na logismo n p ptein a na gkh, a na gkh o moy e nai nohta o v ga r kata para uesin dy o tina e piske petai, e f e ka teron uy nei to n logismo n, o moy te e ka teron skope . Pa nta de ta e no nta t ue a sof a y f e na logismo n p ptein a na gkh. Skope ga r o Ueo v th n e aytoy oy s an tele wv o ra n, o pe r e stin o ra n ay th n 2*3 o lhn th n ay toy dy namin, y f h v o la perie xontai. O Ueo v a ra, t o ra n th n e aytoy oy s an, pa nta a ma noe . g*. Eti, toy metabatikw v ple w nooy ntov noy a dy nato n e sti m an mo nhn e nai e ne rgeian. e pe ga r a e ne rgeiai kata ta a ntike mena diafe roysin, a na gkh th n toy noy e ne rgeian e nai diqrhme nhn, q to prw ton e peske pteto, ka q to dey teron. Toy de ue oy noy m a e stin e ne rgeia, h tiv e st n h oy s a ay toy , w v de deiktai. Oy k a ra metabatikw v, a ll o moy pa nta * noe .

17/18 SG I, XLVI. Quod Deus per nihil aliud intelligit quam per suam essentiam L 35 SG I, XLV. Quod intelligere Dei est sua essentia L

18 o pe r e stin MN CL V: o per e st n B | h oy s a ay toy w : sua essentia ENWYpGZ (L); ut ex dictis patet add. l et ceteri, deest in L 19 b* MN CL: om BV | t w 21 e nerge a MN CL B: e nerg a V 22/23 e nergoy si M CL B: o t M CL BV 26 te w 28 th n e nergoy sin N V 25 dy o tina corr NB : dy n ay toy V|o pe r e stin MN CL V: o per e stin B 28/29 e aytoy MN CL BVpc : th ay th n o lhn (o lhn ay th n V) ... dy namin MN CL B: quod est videre ipsam s e c u n d u m (secundum om l NWYZbPc) totam virtutem suam L 30 post pa nta, nta noe w, S i m u l omnia intuetur l L 31 g* MN CL: om BV a ma scripsit NBsl : pa |a dy nato n e sti N V: a dy naton e st M CL B 31/32 m an mo nhn e nai e ne rgeian MN CL BVpc : mo nhn e . e n. m an V 32 a ntike mena MN: y poke mena CL BV, obiecta l L 34 e peske pteto M CL BV: e piske ptetai N, considerabatur l, considerabitur L | e stin M CL: e st n N BV 34/35 h tiv e st n M CL BV: h t v e stin N 35/36 pa nta noe w : omnia s u a c o g n i t a considerat l L

228

Antonis Fyrigos

d*. Eti, h meta basiv a ney xro noy noe suai oy dy natai, a ll oy d o xro nov a ney kinh sewv, e peidh o xro nov kinh sewv e stin a rxh kata to pro teron ka to y steron. En t Ue de a dy naton tina k nhsin e nai, w v proa40 pode deiktai. Oy dem a a ra meta basiv e st n e n t ue a noh sei. Ka oy twv o moy noe pa nta, a ginw skei. e*. Eti, to noe n toy Ueoy e st to e nai ay toy , w v proapode deiktai. En de t ue w e nai oy k e sti to pro teron ka y steron, a ll a ma o lon e st n, w v de deiktai. Oy te a ra to noe n toy Ueoy e xei to pro teron ka y steron, a ll ma pa nta noe . 45 a v*. Eti, pa v noy v to de meta to de now n, pote me n e sti dyna mei now n, pote de e nerge a . o tan ga r to prw ton e nerge a no, to dey teron dyna mei noh sei. O de ue ov noy v oy de pote e st n e n dyna mei, a ll a e e nerge a now n. Oy k a ra noe ta pra gmata metabatikw v, a ll o moy pa nta noe . Tay tq de t a lhue a martyr an kom zei ka h ue a Grafh . Le getai ga r 50 e n t prw tw th v Iakw boy kauolikh v o ti para t Ue oy k e sti parallagh , h troph v a posk asma.

38/39 Aristot., Phys. IV, 11 (219 b 1-2: toy to ga r e stin o xro nov, a riumo v kinh sewv kata to pro teron ka y steron ; cum tempus sit numerus motus secundum prius et posterius l L 39/40 SG I, XIII. Rationes ad probandum Deum esse L 42 SG I, XLV. Quod intelligere Dei est sua essentia L 42/44 SG I, XV. Quod Deus sit (est P) aeternus LMar 51 Iac. 1, 17: oy k e ni parallagh ... a posk asma ; Quod apud Deum non est transmutatio nec vicissitudinis abumbratio L

37 d* MN CL: om BV 38 kinh sewv e stin (e st n N BV) a rxh M CL: numerus motus L 39 a dy naton tina MN CL B: a dy nato n tina V 39/40 w v proapode deiktai w : ut ex supra dictis haberi potest L 40 meta basiv e st n N CL BV: meta bas v e st n M 42/45 e* Eti ... pa nta noe in margine, e signo inserendum post a ginw skei NBmg : om MN CL BV, Item. Intelligere Dei est ipsum suum esse, ut ex supra dictis patet. In esse autem divino non est prius et posterius, sed est (totum add L) simul, ut supra ostensum est. Igitur nec consideratio Dei habet prius sti (e sti et posterius, sed omnia simul intelligit l 46 v* NB : e* MN CL, om BV | e N V) dyna mei now n M CL B: intelligens in potentia l, potentia intelligens A solus (et L), in potentia intelligens DGNWXb 47 pote de MN CL BV: e t quandoque L, et om DNZ 48 dyna mei MN L BV: dy namin C 50 de MN CL V: dh B 51 Iakw boy a* M

Kefa laion jhon Oti o Ueo v ginw skei ta kaue kasta [ka ] me llonta e ndexo mena En a lloiv h e pigrafh . o ti o Ueo v e j a id oy a sfalh gnw sin e xei [tw n e ndexome nwn symbebhko twn]
Ek toy twn de h dh fanero n a mhge ph o ti tw n kaue kasta e ndexome nwn o Ueo v e j a id oy a sfalh gnw sin e sxen, oy mh n dia toy to toy e ndexo mena e nai pay ontai. a*. To ga r e ndexo menon t th v gnw sewv beba w oy ma xetai, e mh kauo llon e st n, oy mh n kauo e stin e nestw v. To ga r e ndexo menon, me llon 5 son me o n, dy natai mh e nai, ka oy twv h gnw siv toy nom zontov ay to me llon e nai sfalh nai dy natai. sfalh setai ga r e mh e stai, o me llein e sesuai y pe labe. Kauo de e nestw v e sti, kat e ke non to n xro non oy dy natai mh e nai, dy natai de e v to me llon mh e nai. a lla toy to oy k 2*3 a nh kei t e ndexome nw e nestw v e stin, a lla kauo me llon e st n. Ouen oy de a po llytai t th v 10 kauo a suh sewv bebaio thti e tiv o r tre xonta to n a nurwpon, e ka toy to le getai e ndexo menon. Pa sa to nyn gnw siv, h tiv e p to e ndexo menon fe retai kauo e stin e nestw v, beba a dy natai e nai. H de toy ue oy noy gnw siv e j

1/3 SG I, LXIV. Ordo dicendorum circa divinam cognitionem (tertio) L

MN CL BV TITULUS : jhon MN CL V: jzon B, Cap. LXVII L Oti ... kaue kasta (kau e kasta ta MN CL M L B) ka (ta add V) me llonta e ndexo mena (e ndexo mena MBsl, symbebhko B) MB : Quod Deus cognoscit singularia (et add DGNW) contingentia futura L En a lloiv ...e xei MN CL V: om B | post e xei, tw n e ndexome nwn symbebhko twn NBmg 1 kaue kasta MN: kau e kasta CL BV | e ndexome nwn MBrasN: symbebhko twn M? CL BV 2e sxen MN CL V: e xei B, habuit L | dia toy to N BV: diatoy to M CL | ta M? CL BV 4 a* MN CL: om BV | e ndexo menon e ndexo mena MBrasN: symbebhko v M? CL BV | post t, th v gnw sewv s lin add MB : t th v gnw sewv MBrasN: symbebhko beba w N, t beba w M CL BV, certitudini cognitionis L 5 kauo e stin e nestw v v M? CL BV 8 MN CL B: kauo e nesto v V | e ndexo menon MBrasN: symbebhko e nestw v e sti MN CL V: e nestw v e st B 9 oy k a nh kei w : non i a m pertinet aPc L, non pertinet i a m Z, iam om DEGWYb, lac. N | e ndexome nw MBrasN: sym10 a po llytai M CL BV: a po llyta (corr ex a po lytai) ti bebhko ti M? CL BV N 11 bebaio thti M CL BV: bebaio thtov N 12 e ndexo menon1-2 MBrasN: sym13 e stin M CL V: e st n N B bebhko v M? CL BV

230

Antonis Fyrigos

a id oy fe retai e f e kaston tw n ginome nwn e n t toy xro noy dro mw kauo nestw v e stin, w v proapode deiktai. Katale petai to nyn oy de n kwly ein 15 e per tw n e ndexome nwn to n Ueo n gnw sin a sfalh e xein e j a id oy. b*. Eti, to e ndexo menon diafe rei toy a nagka oy kauo e ka teron e n t d a a t a e st . To ga r e ndexo menon oy twv e n t e aytoy a t a e st n, w ste dy nasuai e j ay th v ka e nai ka mh e nai, to d a nagka on e k th v aytoy a t av oy dy natai mh e nai. Kauo de e ka teron ay tw n e n e ayt 20 e to e stin oy diafe rei o son pro v to e nai, e f w a lhue v drytai, e pe e n t e ndexome nw , kauo son e n e ayt e st n, oy k e stin e nai ka mh e nai, a lla mo non e nai, e ka e n t me llonti to e ndexo menon dy natai mh e nai. O de ue ov noy v e j a id oy ginw skei ta pra gmata oy mo non kata to nai, o e xoysin e n ta v d aiv a t aiv, a lla ka kata to e nai, o e xoysin 25 e e n e ayto v. Oy de n to nyn kwly ei e xein ay to n a dion gnw sin ka a sfalh per tw n e ndexome nwn. g*. Eti, w sper t a nagka a a t a e petai beba wv to a pote lesma, oy tw ka t e ndexome nq syntetelesme nq, e mh ti e mpod sei. All o Ueo v nta ginw skwn, w v proapode deiktai, oy mo non ta v tw n e ndexome nwn a 30 pa t av ginw skei, a lla ka ke na o v kwlyuh nai dy nantai. Ginw skei to nyn beba wv po teron e s ta e ndexo mena, h oy k e s n.

15 SG I, LXVI. Quod Deus cognoscit ea quae non sunt L Deus habet propriam cognitionem de omnibus rebus L

30 SG I, L. Quod

16 e ndexome nwn MBrasN: symbebhko twn M? CL BV 17 b* MN CL: om BV | Bras ? v M CL BV 18 e st M CL B: e st n N V | e ndee ndexo menon M N: symbebhko v M? CL BV | e n t e aytoy N: e n t ay toy M CL BV, xo menon MBrasN: symbebhko 19/20 to d a nagka on ... mh e nai NBmg : to de in sua L 19 ka e nai: ka Lmg sl (de M )a nagka on e k th v d a v a t av a dy n a t o n mh e nai M CL BV, om propter hom N, perperam bis scripsit sed postea alterum del V, necessarium vero non potest ex sua causa (ex sua causa non potest DGWZ) nisi (non DEWZb) esse ti M? CL L 21 e stin M CL: e st n N BV 22 e ndexome nw MpcN: symbebhko BV | kauo son e n (e n s lin) e ayt e st n NB : kauo son e n ay t (ay t post corr MB) e stin M CL BV, secundum id quod in se est L 23 e ndexo menon MBrasN: sym? 24/25 oy mo non kata to e nai M CL BV: oy kata to e nai bebhko v M CL BV mo non N, non solum secundum esse L 27 e ndexome nwn MBrasN: symbebhko twn M? CL BV 28 g* MN CL: om BV 29 e ndexome nq MBrasN: symbebhky a CL, symbebhky a BV | post e ndexome nq, syntetelesme nq add NBsl : om MN twn M? CL BV, contingenti c o m p l e t a L 30 e ndexome nwn MBrasN: symbebhko CL BV 31 dy nantai MN CL B: dy natai V 32 po teron MN CL V: pro teron ta M? CL BV | oy k e s n w B, an L | e ndexo mena MBrasN: symbebhko

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

231

35

40

45

50

55

d*. Eti, to a pote lesma th v teleio thtov th v d av a t av y perek- I, LXVII (jhon) te nesuai oy symba nei, a lla polla kiv tay thv e nde . Ouen, e pe gnw siv h m n a po tw n pragma twn e gg netai, symba nei polla kiv ta a nagka a oy kata to n th v a na gkhv tro pon ginw skein, a ll e ndo jwv. Wsper de par h m n ta pra gmata a tia e s th v gnw sewv, oy twv h ue a gnw siv a t a e st tw n ginwskome nwn pragma twn. Oy de n to nyn kwly ei e n e ayto v e nai e ndexo mena, per w n a nagka an gnw sin o Ueo v e xei. e*. Eti, a nagka on a pote lesma e nai oy dy natai, oy tinov to a tion . e sti e ndexo menon syne baine ga r a n to a pote lesma e nai th v a t av a naireue shv. Toy e sxa toy to nyn a potele smatov a t a e st n ka prosexh v ka e jqrhme nh. E to nyn h prosexh v e h e ndexome nh, to tay thv a pote lesma e ndexo menon e nai a na gkh, ka e h e jqrhme nh a t a a nagka a e st n, w sper ta fyta oy k e j a na gkhv karpofore , e ka h k nhsiv toy h l oy e st n a nagka a dia to ta v metajy a t av e nai e ndexome nav. H de toy Ueoy gnw siv, e ka a t a tw n y p ay th v ginwskome nwn pragma twn e st n, e stin o mwv a t a e jqrhme nh. T tay thv to nyn a na gkq to e ndexo menon tw n gnwstw n oy k e nantioy tai, e pe symba nei ta v metajy a t av e nai e ndexome nav. v*. Eti, h toy Ueoy gnw siv oy k a n h n a lhuh v ka tele a, e mh toy ton a pe baine to n tro pon ta pra gmata, w sper o Ueo v tay ta ginw skei a pobhso mena. O de Ueo v, e pisth mwn w n o loy toy e nai, oy tinov e stin a rxh , e kaston a pote lesma oy kau ay to mo non ginw skei a lla ka n t ta jei pro v e kaston tw n a t wn. H de tw n e ndexome nwn ta jiv pro v ta v prosexe v ka d av a t av e st n, w ste e ndexome nwv e j ay tw n proelue n.

33 d* MN CL: om BV 34 oy symba nei w : non contigit L, non pertingit aE | tay thv MN L BV: tay thn C 37 a tia e s w 38/39 e ndexo mena MBrasN: 40 e* MN CL: om BV 40/41 a tion e sti (e stin N) symbebhko ta M? CL BV v M? CL BV 42/43 M L V: a . e st B 41 e ndexo menon MBrasN: symbebhko toy e sxa toy ... prosexh v ka (porrwte rw scripsit sed s porrwte rw, gr.) e jqrhme nh NBmg : om w, Effectus autem ultimi causa est et proxima et remota l a M? CL BV 44 e ndexo menon MBrasN: L 43 e ndexome nh MBrasN: symbebhky ? sl mg symbebhko v M CL BV | e (M ) h e jqrhme nh N L : e q e j. ut mihi videtur av M? CL BV 47 y p ay th v M CL V: L 46 e ndexome nav MBrasN: symbebhky v M? CL a p ay th v N, y p ay toy B 48/49 e ndexo menon MBrasN: symbebhko Bras ? av M CL BV 51 v* MN CL: om BV 50 e ndexome nav M N: symbebhky BV 53 e stin MN CL: e st n BV 54 ka n MN BV: ka n CL 55 e ndexome nwn MBrasN: symbebhko twn M? CL BV 56 e st n N BV: e stin M CL | e ndexo twv M? CL BV me nwv MBrasN: symbebhko

232

Antonis Fyrigos

60

65

70

75

Ginw skei a ra o Ueo v tina a pobh nai, ka symbebhko twv ay ta a pobh nai. Oy tw to nyn h a lh ueia ka to a pare gkliton th v ue av sof av oy k a faire to e ndexo menon tw n pragma twn. a*. Fanero n to nyn e k tw n e rhme nwn o pwv th n a nt uesin, th n t gnw sei tw n e ndexome nwn e n t Ue maxome nhn, a pelay nein prosh kei. Oy ga r h tw n y ste rwn poikill a to v prote roiv poikill an e pa gei, e pe symba nei e k tw n prw twn a nagka wn a t wn symbebhko ta a potele smata e sxata pro e nai. Ta de y po toy Ueoy ginwsko mena pra gmata oy k e s pro tera th v e pisth mhv ay toy , w sper e sti par h m n, a ll e s tay thv y stera. Oy k a ra e petai, e to y po toy Ueoy ginwsko menon dynato n poik llon gene suai, ka th n ay toy sof an sfalh nai, h kata tina tro pon poik llhn gene suai. Kata to e ko v to nyn a pathuhso meua e , dio ti h h mete ra gnw siv h per tw n poik llwn pragma twn poik llh e st , toy toy xa rin e n pa sq gnw sei toy t e j a na gkhv y polhfue h symba nein. b*. Pa lin, e pe le getai o Ueo v o ti ginw skei h e gnw toy to me llon, me son t paralamba netai th v te ue av gnw sewv ka toy ginwskome noy o pra gmatov, o xro nov dhlono ti e n w lo gov e st n, oy tinov t paraue sei to y po toy Ueoy ginwsko menon me llon e st n. Oy me ntoi t paraue sei th v ue av gnw sewv me llon e st n, h tiv, e n t a to mw th v a idio thtov y festw sa, pa si pa restin. h stinov t paraue sei, e o xro nov th v le jewv

57 ka symbebhko twv (sic) ay ta a pobh nai MN L BV: om C 59 e ndexo menon MBrasN: symbebhko v M? CL BV 60 a* M C: om N L BV 61 e ndexo twn M? CL BV 62 h tw n (tw n s lin) y ste rwn (corr ex me nwn MBrasN: symbebhko B y steron poikill a (poikil a BV) MN CL, p o s t e r i o y steron) poikill a N : h r u m variatio DNZbPd L, p o s t e r i o r variatio ceteri | poikill an MN CL: gei CL B, e sa gei V, inducit L 63 symbebhpoikil an BV | e pa gei MBrasN: prosa ko ta (sic) w 65 w sper e sti M CL B: w sper e st N, w spe r e sti V 66/67 poik llon MN CL V: poik lon B 68 poik llhn w | a pathuhso meua w : decipiemur GNYZb L, decipimur aEPc, decipitur D, decipiuntur W 68/69 e , dio ti h (corr ex e pe ga r MB ?) h mete ra gnw siv MN (dio ti s lin) h h mete ra gnw siv NB : e pe ga r h h m. gn. M? L BV, e pe ga r h abr L, si (om N, scilicet sW, sed ceteri ), CLpc, e quia nostra cognitio ab L 69 h add s lin M | poik llwn MN CL B: om. V | poik llh w 70 e j a na gkhv M CL BV: e jana gkhv N | symba nein MN CL V: symba nei B 71 b* M CL: om N BV | le getai w : dicitur NWZPc L ; dicit A casu, et ceteri 72 t w 74 e st n w : dicitur L 74/75 oy me ntoi... |o ti MslN CL BV: om M me llon e st n MN CL B: om V, Non autem est futurum respectu divinae scientiae A solus (et L), non autem respectu divinae scientiae est futurum ceteri et P 76 pa si pa restin MN CL V: pa resti pa sin B, ad omnia praesentialiter se habet L 60 sh(me w)sai th n ly sin toy e nant oy e pixeirh matov NB 64 ta de ] a* L

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

233

80

85

90

95

e k toy me soy a faireue h, oy k e sti le gein toy to e nai gnwsto n w sper mh I, LXVII (jhon) o n, w ste to pon e xein th n zh thsin, q zhte tai po teron dy natai mh e nai, a ll oy tw gnwsto n y po toy Ueoy lexuh setai, w v h dh t ay toy y pa rjei gnwsue n. Oy tinov y poteue ntov oy katale petai to pov t proeirhme nq zhth sei, e pe o h dh e st n, oy dy natai, o son pro v e ke no to e nesthko v, mh le e nai. H a pa th to nyn symba nei kauo o xro nov, e n w gomen, synyf statai t a idio thti, h o pareluw n xro nov, o v shma netai o tan le ghtai o Ueo uen h sxe siv toy pareluo ntov h e nestw tov xro noy pro v to v h dei. o me llon, t a idio thti a pone metai, h tiv ay t pantelw v oy x a rmo zei. Ka k toy toy symba nei kata symbebhko v cey desuai. g*. Eti, e e kaston y po toy Ueoy ginw sketai w sper kata paroys an ginwsko menon, * a nagka on e stai to y po toy Ueoy ginwsko menon e nai, w sper a nagka on e st to n Swkra thn kauh suai o ti o ra tai kauh menov. Toy to de a polelyme nwv a nagka on oy k e stin h , w v y po tinwn le getai, t a na gkq toy a koloy uoy, a lla e j y poue sewv h th v a na gkhv th v a koloyu av. Toy to ga r to synhmme non e st n a nagka on. e o ra tai kauh menov, ka uhtai. Ouen, e to synhmme non e v kathgoriko n metenexue h, w ste le gesuai. o fa netai kauh menon, a na gkh e st kauh suai, fa netai toy to per toy e rhme noy nooy menon ka synteueime non a lhue v e nai. nohue n de per toy diaireue n, e nai cey dov. Ka oy twv e n toy toiv ka e n pa si pra gmatov ka to v o mo oiv, di w n e pixeiroy si t toy Ueoy per ta e ndexo mena gnw sei ma xesuai, kata sy nuesin ka dia resin cey dontai.

77 oy k e sti M CL B: oy k e stin N, oy k e stai V | toy to MN CL B: to V 78 o n MN CL V: w n B | w ste to pon /// e xein N: w ste to pon mh (mh Msl, del N) e xein CL V, ut locum habeat L 79 t ... y pa rjei w : existentia A solus (pN ?); essentia (in N supra rasuram ) ceteri 83 le ghtai w : dicimus A solus (et L): dicitur ceteri 84 h dei MN BV: h dh CL 87 g* M CL: z* N, om BV 88 a nagka on w : s i c (sicut a DE ) necessarium L | e stai M CL BV: e nai N, erit L | e nai M CL BV : e stai N, esse L 89 e st M CL BV : e st n N j y poue sewv ... th v 90 y po tinwn MN CL B: y po tinov V, a quibusdam L 91 e lla , spatium dimidiae fere lineae habebat M ubi e j a koloyu av NB : post a y poue sewv h th v a na gkhv toy a koloy uoy (sic) scripsit MB, ita CL BV, sub conditione vel necessitate consequentiae L 92 e st n M CL BV: e stin N 97 e pi ta M? xeiroy si M CL BV: e pixeiroy sin N 98 e ndexo mena MBrasN: symbebhko CL BV 90/91 t a na gkq toy a koloy uoy ] necessitate consequentis NB 91/92 th v 95 per ... a lhue v] de a na gkhv th v a koloyu av ] necessitate consequentiae NB dicto intellectam et compositam esse veram NB

234

Antonis Fyrigos

Oti de o Ueo v ta me llonta e ndexo mena ginw skei, de knysi ka r hto n th v ue av Grafh v. Le getai ga r e n t Sof 100 to a per th v ue av Sof av . Tekmh ria ka shme a ginw skei pro toy gene suai, ka a poba seiv . e n t Ekklhsiastq Oy k e sti t kekrymme non kairw n ka xro nwn. Ka a po tw n o fualmw n ay toy , a po toy a w nov [ka ] e v to n a w na [pa nta ] e pible pei. Ka e n t Hsa a . proe pon soi a po to te, ka pro toy e lue n 105 a nh ggeila soi

100/102 Sap. 8, 8 (shme a ka te rata proginw skei, ka e kba seiv kairw n ka xro nwn ; signa et monstra scit antequam fiant, et eventus temporum et saeculorum L) 102/104 Sir. 39, 24 (ka oy k e sti krybh nai a po tw n o fualmw n ay toy a po toy a w nov e v to n a w na e pe blece, Non est quicquam absconditum ab oculis eius: a saeculo usque in saeculum respicit L) 104/105 Is. 48, 5 Ka a nh ggeila soi pa lai, a pr n e lue n e p se ; Praedixi tibi ex tunc: antequam venirent, indicavi tibi L

99 e ndexo mena MBrasN: symbebhko ta M? CL BV 99/100 de knysi ka to r hto n N: de knytai ka t r ht M CL BV, auctoritate Scripturae Sacrae ostenditur L 100 e n th Sof a MN CL: e n t o gdo w th v Sof av BV, Sap. VIII, 8L 100/101 per th v ue av Sof av MN CL B: om V 102 ka xro nwn MN L BV: om C | e n t Ekklhsiast MN CL: e n t triakost e nna tw (e na tw V) toy Ekklhsiastoy B, et Eccli. XXXXIX, 24 L | kekrymme non MNpc CL BV: kekryme non N 103 a po toy a w nov ka w : a saeculo usque CGNW L, et a saeculo usque Z, a saeculo et usque ceteri | pa nta w : deest in L 104 e n t Hsa a MN CL: e n t o gdohkost o gdo w toy Hsa oy BV, Et Isaiae XLVIII, 5 L 100 Sof av M, Sof av h* L 99 e k th v ue av Grafh v NB siastoy lu* M L 104 Hsa oy mh* M L 102 Ekklh-

Kefa laion pon Oti o Ueo v ue lei ka ta mh pw o nta

a* . E de to ue lein e st kata para uesin toy ue lontov pro v to uelhto n, . swv tin dy natai do jai o ti o Ueo v oy k a n ue loi, e mh ta o nta ka ga r ta pro v ti o moy e nai a na gkh, ka toy e te roy a naireue ntov ka to loipo n a naire suai, w v o Filo sofov dida skei. E to nyn to ue lein e st kata para ue ue lontov pro v to uelhto n, oy de v dy natai ue lein, e mh ta o nta. 5 sin toy b* . Eti, h ue lhsiv le getai pro v ta uelhta , w sper * h a t a ka o poihth v. Oy dy natai de le gesuai Yoy de ay to v o Ueo vZ Poihth v, h Ky riov, h Path r, e mh tw n o ntwn. Oy k a ra dynato n le gesuai ue lein, e mh ta o nta. Ek toy toy de peraite rw sympera nesuai dynato n, e to ue on ue lein st n a meta blhton, w sper ka to e nai *, oy ue lei de , e mh ta e nerge a 10 e o nta, o ti oy de n ue lei, e mh to a e o n. Fas de pro v toy to tine v o ti ta mh o nta e n e ayto v, e n t Ue ka e n t n toy toy e s n. o uen oy de n kwly ei to n Ueo n ue lein Yka Z ta mh o nta e n e ayto v, kauo son e n ay t e s .

2/4 Aristot., Cat. 7 (7 b 15-20: Doke de ta pro v ti a ma tq fy sei e nai ... ka synanaire de tay ta a llhla; nam relativa oportet simul esse, et, uno interempto, interimitur alterum L).

NM CL BV TITULUS : pon MN CL V: ouon B, Cap. LXXIX L Oti ... mh pw (ex mh corr M) o nta N CL BV: Quod Deus vult etiam ea quae nondum sunt L | post o nta, e mo na ta a nagka a o Ueo v ue lei. oy twv e n a lloiv e xei h e pigrafh toy kefala oy CmgLmg, e mo na ta a nagka a o Ueo v ue lei, oy twv e n a lloiv h e pigrafh MBmg, om N BV 1 a* MN CL V: om B 2 tin MN CL: t v BV | do jai MN CL: de jai BV, vi lei N V 4e st M CL BV: e st n N 6 b* MN CL deri L | ue loi MNsl CL B: ue V: om B | Eti MN L BV: o ti C | h a t a w: e t causa L 7 post le gesuai, oy de ... o Ueo v add NBmg : le gesuai o Ueo v (o Ueo v om N) M CL BV, potest dici e t i a m Deus L 9 e MN L BV: e ka C 10 w sper ka to e nai w : sicut et s u u m esse L 12 pro v toy to tine v w : ad haec quidam A solus et L, ad hoc cett codd 13 n toy toy M CL BV: toy toy n (n add s lin) N | ka ta mh o nta casu w : etiam ea quae non sunt A solus (et L), etiam om ceteri 14 e s w toy e nant on NB 1 aon ay 9 gr. Mmg 12 ly siv tinw n NB

236 15

Antonis Fyrigos

20

25

30

35

Toy to de oy k a rkoy ntwv e rh suai doke . Ka ga r kata toy to le getai e kastov ue lwn ue lein t , o ti h e ke noy ue lhsiv fe retai pro v to uelhto n. E to nyn h ue a ue lhsiv oy fe retai e p to uelhto n, o per e te rwv oy k e stin, e mh kauo son e st n e n t Ue h e n t toy toy n, e cetai oy x e te rwv e ke no to n Ueo n ue lein, e mh o ti boy letai e ke no e nai e n e ayt h e n t ay toy n. Toy to de oy boy lontai o le gontev, a ll o ti o Ueo v ta mh pw o nta boy letai e nai ka e n e ayto v. g* . Eti, e h ue lhsiv paraba lletai pro v to uelhto n pra gma dia toy d oy a ntikeime noy, o pe r e sti nohto n a gauo n, o de noy v oy mo non e n e ayt noe e nai to a gauo n, a lla ka e n tq d a fy sei, ka h ue lhsiv parablhuh setai pro v to uelhto n oy mo non kauo son e st n e n t ginw skonti, a lla ka kauo son e st n e n e ayt. E pwmen to nyn o ti e pe to kateilhmme non a gauo n kine th n ue lhsin, a na gkh to ue lein ay to e pesuai t e dei th v perilh cewv, w sper ka a kinh seiv tw n a llwn kinhtw n e pontai to v e desi toy kinoy ntov, o pe r e stin a t a th v kinh sewv. H d a nafora toy perilamba nontov pro v to perilhpto n a rmo zoysa e st n ay tq tq perilh cei. kata toy to ga r o perilamba nwn pro v to perilambano menon fe retai, o ti toy to perilamba nei. O de perilamba nwn oy mo non kauo son e st n e n ay t perilamba nei to pra gma, a lla [ka ] kauo son e st n e n tq d a fy sei, e peidh oy mo non ginw skomen to pra gma y f h mw n noe suai o pe r e stin e n t n e nai , a lla ka ay to e nai, h gene suai, h e sesuai, e n tq d a fy sei. Toigaroy n, e ka to pra gma e ke no oy k e stin e mh e n t ginw skonti, o mwv h prosh koysa tq perilh cei a nafora e sti pro v e ke nhn oy kauo son e st n e n t ginw skonti, a lla kauo son e st n e n tq d a fy sei, q o perilamba nwn perilamba nei.

20 o le gontev, loquentes L: cf. Mar II 92 nota 2.

15 ka ga r w : Nam A solus, Et ideo DGNYZ, Quia ideo W, Nam ideo abPc 17 oy (s lin) fe retai NB : fe retai w, non refertur L 18 toy toy MN CL B: om V 19 e n e ayt N: e n ay t M C BV, e n e ayt (sic) L, in ipso L 19/20 e n t ay toy n MN CL B: e n t ay t n V, in eius intellectu L 22 g* MN CL V: om B | Eti MN L BV: Oti C 23 o pe r e sti (e stin N) M CL V: o per e st B gauo n w, volitum L 29 o pe r e stin MN CL V: o per e st n 25 uelhto n e corr NB : a B 33 e n ay t MN : e n e ayt CL BV, in ipso LMar, in seipso P 34 ka w : deest in L 35 o pe r e stin MN CL V: o per e st n B 38 e sti M L BV: e st N, e st n C 39 q w : quam DWZP L, qua ceteri 27 ly siv tele a NB 15 kata th v ly sewv NB B sequatur conditionem apprehensionis N 28 e pesuai ... perilh cewv]

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles 40

237

[Ka ] th v ue av to nyn uelh sewv pro v to mh o n pra gma e st n h a nafo- I, LXXIX (pon) ra kauo son e st n e n tq d a fy sei kata tina xro non, ka oy mo non kauo son e st n e n t ginw skonti Ue. Ue lei to nyn o Ueo v to pra gma, o per ny n oy k e stin, e nai e n tini xro nw , ka oy ue lei * mo non toy to noe n. Oy k e sti de o moiov o lo gov toy ue lontov pro v to uelhto n, ka toy kt v to ktisto n, ka toy poioy ntov pro v to po hma, h toy Despo toy 45 zontov pro pro v th n y pokeime nhn ay t kt sin. Ka ga r to ue lein e st n e ne rgeia e n t ue lonti me noysa. o uen oy de n a nagka zei noe suai t e jw y festw v [e nerge a ]. To de poie n ka dhmioyrge n ka dioike n shma noysin e ne rgeian w risme nhn pro v e jwteriko n a pote lesma, oy th v y pa rjewv a ney h * e ne rsuai oy dy natai. 50 geia noe

40 Ka th v ue av to nyn uelh sewv w : Voluntatis igitur divinae ZsNbPd L, et volens (sic) igitur divinae D, sic voluntatis igitur divinae W, et voluntatis igitur divinae ceteri 41 kauo son e st n M CL BV: kauo so n e stin N 42/43 o per ny n per oy k e stin w, quae non est n u n c L 43 ue lei w : (ny n s lin) oy k e stin NB : o vult q u o d i p s e L | mo non toy to M CL BV: toy to mo non N 44 o moiov o moion o lo gov MN CL B, simile de relatione L, simile de ratione aZ lo gov NBsl V: o 46 kt sin MN CL B: kth sin V, creaturam L 46/47 e n t ue lonti me noysa NBgr : e n t ue lonti kinoy sa w, in volente m a n e n s DZsFP l L, in volentem (volente GY) m o v e n s aEGYc 47 oy de n a nagka zei w : non cogit L, om GZ, potest N, non cogitur b, non contigit P | noe suai t MN CL V: noe sua ti B 47/48 y festw v (y festo v M CL B) e nerge a N V: existens GNWZ L, existens actu ceteri 49/50 h e ne rgeia w : h u i u s m o d i actio L

Kefa laion pbon Oti o Ueo v oy k e j a na gkhv ue lei ta a lla *


a* . E de h ue a ue lhsiv th v ue av e st n a gauo thtov ka toy ue oy e nai e j a na gkhv, dy natai do jai tin o ti ka tw n a llwn e j a na gkhv e st n, e pe pa nta ta a lla ue lei t ue lein th n ay toy a gauo thta, w v proapode deiktai. All o mwv to v skopoy sin o ruw v, fa netai mh e nai e j a na gkhv n a llwn. 5 tw a*. Esti ga r tw n a llwn w v tetagme nwn pro v te lov th n e aytoy a gauo thta. H de ue lhsiv oy k e j a na gkhv e p ta pro v to te lov fe retai, e to te lov a ney e ke nwn dy natai e nai. oy ga r a nagka on to n atro n, y gia zein y poue menon tq uelh sei, e ke na t nosoy nti pare xein ta fa rmaka, w n a ney 10 oy de n h tton dy natai Yto n nosoy ntaZ uerapey sai. Epe to nyn h ue a a gauo thv [ka ] a ney tw n a llwn dy natai e nai, ma llon d e pe ka dia ta a lla oy de n tay tq prost uetai, oy dem a e nesti tay tq a na gkh ue lein ta a lla kata toy to, kauo th n d an a gauo thta ue lei.

3/4 SG I, LXXV. Quod Deus, volendo se, vult etiam alia (a se add P) L Mar. 6/7 Ibidem.

MN CL BV j a na gkhv (e jaTITULUS : pbon MN CL V: paon B, Cap. LXXXI l L | Oti ... e na gkhv N, e ja nagkhv V) ... ta a lla M CL B: Quod Deus non de necessitate vult alia a s e l L 1 a* M C V: om N L B 2 e j a na gkhv M CL BV: e jana gkhv N | o ti MN C | e j a na gkhv M CL BC: e jana gkhv N 4 e j a na gkhv M CL BV: CpcL BV: o e jana gkhv N 6 a* in marg MN L: om C BV 6/7 e sti (e stin N) ... a gauo thta M CL BV: Est enim aliorum ut ordinatorum ad finem suae bonitatis L 7 e j a na gkhv M CL BV: e jana gkhv N | to s lin add L 9 uelh sei MN CL : boylh sei BV, voluntatis L 10 h tton MN CL V: h tton B 10/11 to n gia nosoy n t a ... d e pe in margine, e signo inserendum post dy natai NBmg : y zein. e pe to nyn h ue a a gauo thv a ney tw n a llwn oy de n h tton dy natai e nai (deest ma llon d e pe ) M CL BV, y gia zein ... dy natai propter hom om N, e nai del NB, i n f i r m u m (om EG) sanare. Cum igitur (ergo l) divina bonitas sine aliis esse (non add l) possit, quinimmodo nec per alia ei aliquid accrescat L (vide paragraphum 13 introductionis)

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

239

15

20

25

30

b*. Eti, e peidh to nohto n a gauo n dion a ntike menon e st th v uelh - I, LXXXI (pbon) sewv, e ka stoy t n perilhfue ntov dy natai e nai ue lhsiv o poy o toy zetai lo a gauoy sw gov. Ouen, e ka to e nai e ka stoy, kauo son e st toioy ton, a gauo n e sti, to de mh e nai, kako n, o mwv to mh e nai tino v dy natai p zetai, ptein y po th n ue lhsin lo gw tino v a gauoy [toy tw ] synezeygme noy, o sw e ka mh e j a na gkhv. Esti ga r a gauo n e na ti e te roy mh o ntov. Mo non a ra e ke no to a gauo n h ue lhsiv, kata to n ay toy lo gon, oy dy natai ue lein mh e nai, oy tinov, mh o ntov, a po llytai pantelw v o toy a gauoy lo gov. Toioy ton de oy de n dy natai e nai para to n Ueo n. Dy natai a ra h ue lhsiv, kata to n ay th v lo gon, ue lein mh e nai pa n pra gma plh n toy Ueoy . All e n t Ue e stin h ue lhsiv kau o lhn th n ay th v dy namin. pa nta ga r e si kauo loy te leia e n ay t. Dy natai a ra o Ueo v ue lein mh e nai pa n pra gma par e ayto n. Oy k a ra e j a na gkhv ue lei ta a lla *. g*. Eti, o Ueo v t ue lein th n e aytoy a gauo thta ue lei e nai ta a lla *, kauo son th v a gauo thtov ay toy mete xoysin. Epe to nyn h ue a a gauo thv e st n a peirov, a pe roiv tro poiv e st meuekth , ka e te roiv ple osi tro poiv h y po tw n o ntwn ktisma twn mete xetai. E to nyn, t ue lein th n e aytoy a gauo thta, h uelen e j a na gkhv ka ta mete xonta ay th v, e peto a n ue lein e nai a peira kt smata, a pe roiv tro poiv mete xonta th v ay toy

23/25 SG I, XXVIII. De perfectione divina LMar, Quod Deus est universaliter perfectus P. 27/28 SG I, LXXVI. Quod Deus uno actu voluntatis se et alia velit L.

14 b* MN CL V: om B | a ntike menon e st w 17 a gauo n e sti M CL BV: gw ... synezeygme nw a gauo n e st N 18 lo gw ... synezeygme noy MBslN CL BV: lo sw M, -w ? Lsl, ratione alicuius boni adiuncti L | o zetai in ras MB | post sw zetai, verbum abr M 19 e j a na gkhv M CL BV: e jana gkhv N | e na ti w 22 toioy ton de para to n Ueo n oy de n dy natai e nai w, tale ton ... para to n Ueo n NBpc : toioy CL BV, quamcumque autem nullun est praeter Deum L 23 pa n MBrasN: t to n Ueo n MN CL, praeter (scil rem) L | plh n toy Ueoy MBsl CmgLmg BV: para Deum L 24 e stin M CL V: e st n N B | kau o lhn th n ay th v (e ayth v N) dy na namin, kata to n ay toy o lon ploy ton add CL, kata to n ay toy min MBras CL: post dy o lon ploy ton legunt tantum BV, secundum totam suam facultatem L | e si M gma N: e . t pr. CL V, e CL BV: e s N 25 e nai (e na M) pa n (pa n Mras) pra nai ti pr. B, quamcunque rem L 26 e j a na gkhv M CL BV: e jana gkhv N | ue lei ta a lla w : vult e s s e alia a s e L (cf. infra, l. 46/47) 27 g* MN CL: om BV | ue lei e nai ta a lla w : vult esse alia a s e l L (cf. l. 46/47) 31 e j a na gkhv M CL BV: e jana gkhv N

240

Antonis Fyrigos

a gauo thtov. o pe r e sti cey dov, e pe e e boy leto, h n a n, e pe h ay toy ue lhsiv a rxh e sti toy e nai to v pra gmasin, w v meta tay ta deixuh setai. Oy k ra e j a na gkhv ue lei ta a lla, oy d ay ta ta ny n o nta. 35 a d*. Eti, h toy sofoy ue lhsiv, kauo e sti per th v a t av, e sti ka per toy a potele smatov, o e j a na gkhv tq a t a e petai. a no hton ga r a n e h ue lein y pe r gh n e nai to n h lion, ka mh e nai to fw v th v h me rav. Alla to a pote lesma, o oy k e j a na gkhv e petai tq a t a , oy k a na gkh tina ue lein th n a t an ue lei. Apo toy Ueoy de ta a lla pro asin oy k e j a na gkhv, 40 kauo w v meta tay ta deixuh setai. Oy k a ra a na gkh to n Ueo n kata to ue lein e ayto n ka ta a lla ue lein. e*. Eti, ta pra gmata pro asin a po toy Ueoy w sper ta texnhta a po toy texn toy, w v meta tay ta deixuh setai. All o texn thv, e ka boy le ayto n e xein th n te xnhn, o mwv oy k e j a na gkhv boy letai proa gein ta 45 tai e a potele smata. Oy de o Ueo v a ra e j a na gkhv boy letai e nai ta a lla par e ayto n. Episkepte on d a n e h diat o Ueo v, ta a lla a f e aytoy e j a na gkhv ginw skwn, oy k e j a na gkhv ue lei, e pe , kauo noe ka ue lei e ayto n, noe ka

34 SG II, XXIII. Quod Deus non agat ex necessitate (non agit per necessitatem P) naturae LMar. 40/41 Ibid. 43/44 SG II, XXIV. Quod Deus agit secundum suam sapientiam LMar, Quod Deus per suam sapientiam agit P. 48/50 SG I, XLIX. Quod Deus cognoscit alia a se L ; c. LXXV. Quod Deus, volendo se, vult etiam alia (a se add P) LMar.

33 o pe r e sti MN CL V: o per e st B 33/34 ue lhsiv add NBsl : a gauo thv w, B a gauo thv del N , voluntas l L 34 a rxh e sti M CL BV: a rxh e st N 35 e j a na gkhv M CL BV: e jana gkhv N | oy d ay ta ... o nta add NBmg : om w, etiam (et l) ea quae nunc sunt L 36 d* MN CL: g* V om B | kauo e sti M CL BV: kauo e st N 37 e j a na gkhv M CL BV: e jana gkhv N 39 e j a na gkhv M CL BV: a t a e petai C, sequitur ex causa e jana gkhv N | e petai tq a t a MN CpcL BV: tq L 40 e j a na gkhv M CL BV: e jana gkhv N 41 meta tay ta MN C BV: metatay ta L 43 e * MN CL: om BV 44 meta tay ta N BV: metatay ta M CL 45 e j a na gkhv M CL BV: e jana gkhv N 45/46 proa gein ... boy letai MN CL B: propter hom om V 48 diat MN CL B: dia t V | post a lla, tres fe lla ka C, ka om N L BV | a f e aytoy N CL BV: e aytoy re litt (ka ?) abr MB : a j a na gkhv1 w 49 ginw skwn oy k e j a na gkhv M, par (s lin) e ayto n corr NBsl | e (e jana gkhv N) M CLmg BV: propter hom om L | e pe MN CL V: e peidh B, cum tamen L

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

241

50 ue lei ka ta a lla. Toy toy de e sti lo gov o ti Y***Z pro v me n to ta a lla I, LXXXI (pbon)

noe n, a na gkh e n e ayt tay ta e xein to n noy n. tw n ga r nooyme nwn e st n o moiw mata ta e n t n, o tan e nerge a noq . Otan d o ue lwn t ue lq, to te to uelhto n * kau ay to e sti. ue lomen ga r ti h o ti te lov e st n, h o ti ta ttetai pro v to te lov. E nai de pa nta e n t Ue, na e n ay t dy nwntai noe j a na gkhv h ue a teleio thv zhte , oy mh n h ue a a gauo thv e j 55 suai, e a na gkhv zhte ta a lla [par e ayth n], a ta ttontai pro v ay th n w v e v te lov. Ka k toy toy a na gkh e st to n Ueo n ginw skein ta a lla, oy mh n ue lein. Ouen oy de pa nta ue lei, a pro v th n a gauo thta toy toy dy nantai ta jin e xein. pa nta de ginw skei, a pro v th n oy s an ay toy , di h v noe , o poiandh tina ta jin xoysin. 60 e

54/55 SG I, L. Quod Deus habet propriam cognitionem de omnibus rebus L.

50/52 Toy toy ... noq w : Huius autem ratio est: q u o d e n i m i n t e l l i g e n s i n t e l l i g a t a l i q u i d , e s t ex hoc quod intelligens se habet quodam modo; p r o u t e x h o c aliquid actu intelligitur quod est eius similitudo in intelligente L (et Mar), Huius autem ratio est: ex hoc quod intelligens se habet quodam modo e x h o c p r o u t (ex hoc quod prout aY) aliquid actu intelligitur (intelligunt aY, intelligit cd) quod est eius similitudo in intelligente aEYbcd, Hujus autem ratio est. Quod enim intelligens intelligit aliquid, ex hoc est quod i n t e l l e c t u s se habet quodammodo; ex hoc enim quod aliquid actu intelligitur est ejus similitudo in intelligente P 50/53 post lo gov, habebat spatium trium fere linearum M, ubi o ti pro v ... kau e ayto e stin inseruit MB, deest spatium in N CL BV 52 d MN BV: de CL | t MN C BV: ti L 53 kau ay to N C BV: kau e ayto ML|e sti BV: e stin M CL, e st n N | ga r ti w 55 e j a na gkhv M CL BV: e ja mo non N 55/56 e j a na gkhv M CL BV: e jana gkhv N | oy mh n MNmg CL BV: oy na gkhv N 56 zhte ta a lla (a llo BV) par e ayth n MN CL: requirit alia esse L, fortasse requirit alia a se pro alia esse cod Cydonis 60 e xoysin MN CL B: om V

Kefa laion eon Pw v e n t Ue e s uewrhtika a reta


Per de tw n uewrhtikw n a retw n a mfisbh thsiv e nai oy k a n dy naito mh t Ue ma lista tay tav a rmo zein. a*. E ga r h sof a e n tq gnw sei tw n a nwta tw a t wn syn statai kata to n Filo sofon e n t prw tw tw n Meta ta fysika , ay to v de o Ueo v ma lista 5 e ayto n ginw skei, ka oy de n de ginw skei e mh t ginw skein e ayto n, w v de deiktai, prw thn o nta pa ntwn a t an, fanero n a n e h o ti ay t ma lista o fe lei e pigra fesuai h sof a. Ouen e n t Iw b le getai. sofo v e sti tq . e n t Ekklhsiastq pa sa sof a a po Kyr oy Ueoy e sti, ka kard a . Ka met ay toy h n a e . Ka o Filo sofov fhs n e n t prw tw tw n Meta ta fysi10 ka o ti e st kth ma ue on, oy k a nurw pinon. siv * dia th v d av a t av, ay to v de b*. Eti, e h sof a e st gnw pa ntwn a t wn ka a potelesma twn th n ta jin ginw skei, ka dia toy to ka

3/4 Aristot., Metaph. III, 1 (1003 a 26: e pe de ta v a rxa v ka ta v a krota tav a t av zhtoy men ; Si enim sapientia in cognitione altissimarum causarum consistit L); ibid. I, 2 (982 b 28/29: Gauthier, 190). 5/6 SG I, XLVII sq. (L). 7/8 Job 9, 4 (Sofo v ga r e sti diano a ; Sapiens corde est L). 8/9 Soph. Sir 1, 1 (pa sa sof a para Kyr oy, ka met ay toy e stin e v to n a w na; Omnis sapientia a Domino Deo est, et cum illo fuit semper L). 9/10 Aristot., Metaph. I, 1 (982 b 28 983 a 7: dika wv a n oy k a nurwp nh nom zoito ay th v h kth siv ... h ga r ueiota th ka timiwta th ...; divina possessio, non humana L) (Gauthier, 90). 11 Aristot., An. Post. I, 2 (71 b 9/11: Ep stasuai de o o meu e kaston a plw v, a lla mh to n sofistiko n tro symbebhko v, o tan th n t a t an o w meua ginw skein di h n to pra gma pon to n kata e stin; Si scientia est rei cognitio per propriam causam L).

MN CL BV TITULUS : eon MN CL V: don B, Cap. XCIV l L | Pw v ( Oti BV) e n t Ue e s (e s n B) uewrhtika a reta MN CL, Quod in Deo sunt virtutes contemplativae L de n 3 a* MN CL V: om B 4e n t prw tw w : in principio L 5 ka (Msl) oy ayto n2 MN CL V: e aytw n B, seipsum L de ginw skei N CLmg BV: om L | e 7 e sti M CL B: e st N V 8 e sti M CL B: e st N V 9 e n t prw tw w : in principio L 11 b* MN CL V: om B | e st gnw siv w : est r e i cognitio L 12 dia toy to N BV: diatoy to M CL 1 Per de tw n uewrhtikw n] de contemplativis NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

243

tw n merikw n o de ta v d av a t av, w v proapode deiktai, fanero n e n ay t e - I, XCIV ( eon) nai th n sof an d wv, oy me ntoi th n dia toy syllog zesuai ginome nhn, w sper 15 h h mete ra sof a e k th v a pode jewv g netai. Ouen e n tq prw tq tw n Basi, Ueo v gnw sewn, Ky riov e st n. leiw n fhs g*. Eti, e h a ylov gnw siv tinw n pragma twn a ney metaba sewv e sti toy noy , o de Ueo v per pa ntwn gnw sin e xei toiay thn, w v proapode deiktai, e stin a ra noy v e n ay t. Ouen e n t Iw b le getai, oy tov e xei boylh n ka 20 gnw sin. Ka ay tai de a a reta e n t Ue oy sai, paradeigmatika Ye s nZ tw n h mete rwn, w sper to te leion toy a teloy v.

13 SG I, LXIV sqq. Ordo dicendorum circa divinam cognitionem L. 13/14 Cf. SG I, LVII. Quod cognitio Dei non est discursiva L. 15/16 1 Reg. 2, 3 (o ti Ueo v gnw sewn Ky riov; Deus scientiarum Dominus est L). 18 SG I, LVII. Quod cognitio Dei non est discursiva L. 19/20 Job 12, 13 (ay t boylh ka sy nesiv ; Ipse habet consilium et intelligentiam L).

13/14 e n ay t ... ginome nhn NBmg : e n ay t (e ayto n N) e nai th n sof an d wv, oy me ntoi th n ginw skoysan dia toy syllog zesuai ta a tiata M CL BV, in ipso proprie scientia est: - non tamen quae sit per ratiocinationem causata L 16 e st n w 17 g* MN CL V: om. B | tinw n pragma twn MN CL: tw n pr. BV, aliquarum re hsin MBsl L BV, intellirum L | e sti M CL V: e st NB 20 gnw sin MN CLsl : no gentiam L 21/22 e n t Ue oy sai (oy sai post corr) paradeigmatika e s n (e s n n t Ue e s paradeigmatika tw n h mete rwn M CL BV, in s lin) tw n h mete rwn NB : e Deo exemplares nostrarum G, in Deo exemplares sunt nostrarum aDPc, in Deo sunt exemplares nostrarum L

Kefa laion zon Oti o Ueo v oy de n mise , oy te m sov tino v pra gmatov t Ue a rmo zein dy natai
Ek toy toy de fanero n o ti m sov tino v pra gmatov t Ue a rmo zein oy dy natai. a*. Wsper ga r ta gauo n e xei tro v th n a ga phn, oy tw to kako n pro v to . . m sov ka ga r, o v me n a gapw men, a gauo n ue lomen o v de misoy men, kako n. 5 E to nyn h ue lhsiv toy Ueoy pro v to kako n a pokl nein oy dy natai, w v de deiktai, a dy naton a ra ay to n mise n t . b*. Eti, h ue lhsiv toy Ueoy e p ta a lla par e ayto n fe retai, w v proapode deiktai, kauo son t ue lein ka a gapa n to e aytoy e nai ka th n e aytoy a gauo thta, ue lei tay thn e kxe suai kata to dynato n kau o moio thtov 10 koinwn an. Toy t a ra e st n o per o Ueo v to v a lloiv par e ayto n ue lei, n e n ay to v q th v ue av a gauo thtov o moio thv. Toy to de e stin a gauo n e ka stoy *, to th v ue av mete xein o moio thtov. e ka sth ga r e te ra a gauo thv oy k e stin, e mh th v prw thv a gauo thtov t v o moio thv. Eka stw a ra a gauo n o Ueo v ue lei. Oy de n a ra mise . g*. Eti, e k toy prw toy o ntov pa nta ta a lla th n a t an toy e nai lam15

5/6 SG I, XCV. Quod Deus non potest velle malum L . LXXV. Quod Deus, volendo se, vult etiam alia (a se add P) LMar. XL. Quod Deus est omnis boni bonum L.

7/8 SG I, 12/13 SG I,

MN CL BV TITULUS : zon MN CL V: von B, Cap. XCVI L | Oti (o Ueo v oy de n mise oy te in ti m sov tino v pra gmatov t Ue marg, e signo inserendum post o ti) ... dy natai NB : o a rmo zein oy dy natai MNac CL BV, Quod Deus nihil odit, nec odium alicuius rei ei convenire potest L Mar, Quod Deus nihil odit P 3 a* MN CL V: om B | w sper ga r (ga r om. C) ... pro v th n a ga phn MN L BV: sicut enim amor se habet ad bonum L 6 t MN CL V: ti B 7 b* MN CL V: om f e ayth v e p ta a lla fe retai w, in alia a se fertur B | e p ... fe retai NBmg : a f e aytoy w, a f e aytoy del N, a se L | n MN CL B: lL 10 par e ayto n NBmg : a na V 11 e n (e n B) ay to v (ay to v V) q MN CL, ut in eis sit L | e stin M CL BV: e st n N | e ka stoy N CL BV: e ka stw M, uniuscuiusque r e i L 13 a gauo thtov t v w|a ra MN L BV: ga r C, igitur L 15 g* MN CL V: om B | a t an w: originem L 15/16 th n a t an ... lamba noysin] originem essendi sumunt NB

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles

245

20

25

30

35

ba noysin. E to nyn t toy twn * mise , ue lei e ke no mh e nai, e peidh toy t I, XCIV ( zon) e st n a gauo n e ka stw . Boy letai a ra th n e ne rgeian ay toy mh e nai, di h v e ke no e v to e nai parh xuh h e mme swv h a me swv. de deiktai ga r a nwte rw w v e o Ueo v ue lei t , a na gkh ka ta pro v e ke no zhtoy mena ue lein. Toy to de e stin a dy naton. O fanero n e te ta pra gmata e v to e nai proe rxontai tq uelh sei ay toy to te ga r th n e ne rgeian, q para gontai pa nta, e koys an e nai a na gkh , * e te fy sei tw n pragma twn e st n a t a ka oy twv w sper ay t h ay toy fy siv a re skei, oy twv a re sei toy tw ka ke no e nai, o h fy siv ay toy zhte . Oy de n a ra Y*Z o Ueo v mise . d*. Eti, to fysikw v e n pa sin ey risko menon to v poihtiko v a t oiv, e jqrhme nwv e n t prw twv poioy nti a na gkh ey r skesuai. Pa nta de ta poioy nta, kata to n ay to n tro pon ta dia a potele smata a gap kauo son toiay ta, w sper o gone v toy v y oy v, o poihta ta poih mata, o texn tai ta nyn ple on o Ueo v oy de e n pra gma mise , ay to v w n e aytw n e rga. Poll to pa ntwn a t a. Toy to de e stin o per e n tq Sof a le getai. a gapv pa nta ta o nta, ka oy de n mise v, w n e po hsav. Le getai de o moiwmatikw v tina mise n o Ueo v, ka toy to dixw v. Kata prw ton me n tro pon o ti o Ueo v, ue lwn ta pra gmata, [ka ] ue lwn e nai to a gauo n e ke nwn, ue lei to e nant on kako n mh e nai. Ouen mise n toy v kakoy v le getai. a ga r mh ue lomen e nai lego meua mise n, kat e ke no toy

18/19 SG I, LXXXIII. Quod Deus vult aliquid aliud a se necessitate suppositionis L. 31/32 Sap. 11, 25 (Agapv ga r ta o nta pa nta, ka oy de n bdely ssq w n e po hsav ; Diligis omnia quae sunt, et nihil odisti eorum quae fecisti L).

16 t w | toy twn (toy to C) mise MN L BV: eorum q u a e s u n t odio habet lei t w 20 o MpcN C: a L L 16/17 toy t e st n w 19 w v add NBmg : om w | ue BV 21 pa nta w : res L | e koys an MN L BV: e koys a C 22 ante e te, similiter habet L 23 fy siv M CL BV: e fesiv N, natura L | a re sei MN CL B: a re skei V 24 Oy de n a ra w : Nullam igitur r e m L, rem om Z 25 d* MN CL V: om B 26 prw twv MN CL V: prw tw B, precipue L 27 kata to n ay to n tro pon MN CL: kata to n ay tw n tr. BV, suo modo L 29 poll to nyn ple on M CL B: poll a NBmg : om ple on to nyn N V, Multo igitur magis L 29/30 ay to v w n pa ntwn a t w, cum ipse sit omnium causa l L 34 ue lwn ta pra gmata w : amando res L | ka w : deest in L 36/37 toy Zaxar oy M CL BV: toy Iakw boy corr in ras NB, Zach VIII, 17 L, Iac. a moiwmatikw v] similitudinarie NB 33 sq. pw v le getai mise n tina o Ueo v NB | o

246

Antonis Fyrigos

Zaxar oy . e kastov kako n kata toy f loy ay toy mh log zesue e n ta v kard aiv y mw n, ka o rkoyv o cey sthv mh a gapa tw . tay ta ga r pa nta mise o Ueo v. Tay ta de oy k e s n a potele smata y festw ta, w n d wv e st to m sov 40 h h a ga ph. Allov de tro pov e st kau o n o Ueo v ue lei me zon t a gauo n, o per oy dy natai e nai a ney sterh sewv toy e la ttonov a gauoy . ka oy tw le getai mise n, e ka toy to ma llon e st n a gapa n. Oy tw ga r, kauo son ue lei to th v dikaiosy nhv a gauo n, h th v ta jewv toy panto v, o per oy dy natai e nai a ney av tinw n h fuora v, lexuh 45 timwr setai e ke na mise n, w n th n timwr an ue lei oy . to n Hsay e m shsa, ka e ke no ka th n fuora n, kat e ke no toy Malax tw n Calmw n. e m shsav pa ntav toy v e rgazome noyv th n a nom an, a pole v pa ntav toy v laloy ntav to cey dov, a ndra a ma twn ka do lion bdely ssetai Ky riov.

37/39 Zach. 8, 17 (e kastov th n kak an toy plhs on ay toy mh log zesue e n ta v kard aiv y mw n, ka o rkon ceydh mh a gapa te, tay ta pa nta e m shsa, le gei Ky riov pantokra twr ; Unusquisque malum contra amicum suum ne cogitetis in cordibus vestris, et iuramentum mendax non diligatis: omnia enim haec sunt quae odi, dicit Dominus L). 46 Mal. 1, 3 (to n de Hsay e m shsa ; Esau odio habui L). 47/49 Ps. 5, 6/7 (e m shsav, Ky rie, pa ntav toy v e rgazome noyv ... bdely ssetai Ky riov ; Odisti omnes qui operantur iniquitatem; perdes omnes qui loquuntur mendacium; virum sanguinun et dolosum abominatur Dominus L).

37 log zesue MN CL Vpc : log zesuai BVac 38 post y mw n, spatium unius fere o rkoyv ... mh a galineae habebat M, ubi ka o rkoyv ... mh a gapa tw scripsit MB : ka pa tw CL BV, ka a nh r (a nh r in ras) cey sthv mh a gapa suw NB, et iuramentum mendax non diligatis L 38/39 post a gapa tw, spatium dimidiae fere lineae habe gapa tw, dimidia fere pars lineae vacat bat N, ubi tay ta ... o Ueo v scripsit NB : post a in M L, deest spatium vacuum in C BV | tay ta ... o Ueo v NB : om M C BV, omnia enim haec sunt quae (odi, dixit Dominus L) odit Dominus l 39 de MN CL: om BV, autem L | oy k e s n w 40 h a ga ph MN CL B: h om V 42 e la ttonov MN toy tw t tro pw le getai miCL B: e la ttov V 42/43 ka oy tw ... a gapa n NBmg : ka se n, kau o n e sti to ma llon a gapa n Cmg, nihil invenitur in MN CL BV, Et sic dicitur odire: cum magis sit hoc (hoc sit L) amare l

INDEX LATINO-GRAECITATIS

Lortografia dei termini quella delledizione Leonina Maior. I numeri in neretto indicano gli interventi bessarionei. Includo nellIndex, previa indicazione app., alcuni vocaboli che, relegati in apparato, si devono con ogni probabilit attribuire a Demetrio Cidone. La sigla cf. rinvia ai paragrafi dello studio introduttivo.

absolute: a polelyme nwv neon 49; jhon 90. accedo: prosegg zw kaon 164. accidens: to symbebhko v kaon 65, 138; jhon 86. accido (ad-cado): symba nw jhon 82; on y polamba nw jh 70. accipio: lamba nw von 25; kaon, 16, 175; neon 26, 29/30, 31, 33, 45; nvon 12, 16; paralamba nw jhon 72. accresco: prost uhmi pbon 12. xw kaon acquiro: lamba nw kaon 94; mete on 42; peripoie w e 52; tygxa nw kaon 91. actio: e ne rgeia pon 46, 48; zon 17, 21. activus: e nerghtiko v kaon 52, 71; poihon v (app. pragtiko v z 25; praktiko matiko v) eon 21. actus: e ne rgeia kaon 56 (bis), 134, 134/ on 35; nv 2, 3 (ter), 19, 21, 22, 47 (bis), 48; pon 10. addisco: manua nw don 23. uhmi neon addo: proa gw neon 35 ; prost 16, 19, 20. xw von 45. adhibeo: g nomai von 46; pare on on adhuc: e ti nv 37; jh 33; pbon 14; eon 17; zon 15. adiungo: syzey gnymi pbon 18. admisceo: param gnymi don 42. adoro: proskyne w kaon 149, 150. adscribo: e pigra fw eon 7. adsum: pa reimi nvon 19. aegritudo: no sov aon 39. polamaestimo: nom zw eon 34; jhon 6; y on ba nw ka 173; jhon 7/8. aeternitas: a idio thv jhon 75, 83, 85.

aeternus: a diov jhon 2, 14, 16, 24, 26; a w niov eon 15. affero: kom zw nvon 50. w neon 11; ago: e nerge w nvon 22/23; poie zon 26, 27. aliqualiter: a mhge ph neon 61; jhon 1. aliter: e te rwv kaon 109. alius: e terov neon 59, 60. altero: a lloio w kaon 68. ambulo: peripate w don 55/56, 56. amicitia: fil a kaon 158, 159/60, 162. amicus: f lov zon 37. amo: a gapa w zon 4, 27. amor: a ga ph zon 3, 40; e rwv don 25. on amplius: e ti ka 125; nvon 31; jhon 28; pbon 27, 43. anima: cyxh don 33; eon 50; kaon 21, 23, on 27; ne 25; nvon 11. animal: zon neon 7, 25, 28, 34, 47. von 17. animus: noy v eon 36; cyxh antecedens ( consequens): to h goy menon, kaon 6. Anthropomorphita: Anurwpomorf thv kaon 170/71. antiquus: a rxa ov kaon 164. apparatus: paraskeyh aon 15. on w aon 13. appareo: doke w e 49; uewre appetitus: e fesiv don 25; nvon 22. applico: a sxole w eon 41. apprehendo: katalamba nw pon 27; lam nw pon 30, 31, ba nw neon 30; perilamba 32 (bis), 32/33, 33, 39 (bis). apprehensio: per lhciv pon 28, 31, 37. aqua: y dwr kaon 156, 167.

248

Antonis Fyrigos caro: sa rj aon 31. categoricus: kathgoriko v jhon 93. causa: a t a aon 24; kaon 156; jhon 18 (bis), 20, 25, 28, 30/31, 33, 37, 42, 44, 46, 47, 48, 49, 56; pon 6, 30; pbon 36, 39; eon 6, 11; zon 22. causor: e gg nomai jhon 35. censeo: a pofa nomai aon 2. certitudinaliter: beba wv jhon 28. thv certitudo: a sfa leia don 50; bebaio jhon 11; to a pare gkliton jhon 58. certus: be baiov jhon 13; certissimus: e narge statov von 30. claritas: fw v pbon 38. clementia: a gauo thv don 52. coexisto: synyf sthmi jhon 82/83. cogito: log zomai eon 27, 30; kaon 174. cognitio: gnw siv don 9, 14, 19, 34, 39, 54 ; eon 25, 28, 41, 45; neon 7, 9, 12, 45, 47, 50; jhon 4, 6, 12, 26, 34, 37 (bis), 61, dhsiv eon 49. 69; eon 3, 17, 18; e cognitor: e pisth mwn jhon 53. cognitus: gnwsto v neon 8, 10; jhon 77, 79. cognoscitivus: gnwstiko v nvon 19. cognosco: ginw skw don 37; eon 26; neon 9, 11, 57; nvon 16, 17, 17/18, 19, 41; jhon tit., 24, 30, 36, 38, 52, 54, 57, 87, 88; don: pon 25, 34, 37, 38, 42; eon 5, 12; e nw nvon 15. von 43; perilamba cogo: a nagka zw von 53; pon 47. coloratus: kexrwsme nov nvon 7. Commentator: Abero hv kaon 40, 49, 90. communis: koino v neon 5, 8, 40. comparatio: para uesiv nvon 25; pon 1, 4/5. comparo: paraba llw pon 22, 24/25. kw competo: a rmo zw jhon 85/86; prosh eon 15. complector: perilamba nw neon 29. completus: syntetelesme nov jhon 29. complexio: sw ma don 11. compositio: sy nuesiv neon 39; jhon 98. compositus: sy nuetov kaon 161. comprehendo: syllamba nw neon 38, 42/ 43. nw concipio: nom zw aon 4; perilamba pbon 15. nw concludo: perie xw nvon 29; sympera on p 9.

architectonice, es: a rxitektonikh (scil. te xnh) aon 16. architector: a rxite ktwn aon 17. architectus: a rxite ktwn aon 20/21. arduus: me gav von 33. argumentor: e pixeire w jhon 97. argumentum: a po deijiv von 6; e pixe rhma kaon 14/15. arguo: e le gxw von 58. arma, orum: o plon von 12, 48, 52. ars: te xnh aon 9, 15, 16; pbon 45. artifex: texn thv aon 17; pbon 44 (bis); zon 28. artificiatum: a pote lesma pbon 46; to texnhto n pbon 43. asinus: o nov neon 6. assentio: pe uw von tit., 17. assero: de knymi don 49. assimilatio: o moio thv neon 55. astutus: dia strofov von 56. attestor: martyre w kaon 37. attingo: proscay w (app. ay jw, cay w) kaon 65. attraho: e lkw kaon 127 (bis). attribuo: a pone mw jhon 85. audio: a koy w von 26. auditor: a kroath v eon 48. aufero: a naire w kaon 105. bene: kalw v aon 3; melius: be ltion kaon 55; optime: a rista aon 7. bestialis: uhriw dhv von 51. binarius: dya v neon 17, 28. bonitas: a gauo thv pbon 1, 3, 7, 11, 13, 27, 28, 29, 55, 58; zon 9. bonus: a gauo v aon 8, 28 ; don 38; eon 8, 15; pon 23, 24, 27; pbon 14, 16, 17, 18; zon 3, 4, 35. cado: p ptw neon 27; nvon 24, 27; pbon 17/ 18. caelestis: oy ra niov eon 47; von 9; kaon 3, 11, 32, 34, 37, 45, 46, 50, 88, 89, 163. caelum: oy rano v kaon 142/43. calor: ue rmh neon 10. capio: lamba nw don 29. carnalis: sarkiko v von 38, 41.

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles conditio: e dov pon 28, 29; y po uesiv jhon 91. conditionalis: synhmme nov kaon 5, 6, 7, on 10, 12, 17; jh 92, 93. confero: syneisfe rw eon 50. conficio: teleio w aon 13. confirmatio: beba wsiv von 35; martyr a von 24. confirmo: bebaio w von 26. conformis: o moiov von 40. confuto: a sxy nw kaon 159. ptw coniungo: syzey gnymi neon 26; syna kaon 23. consequens ( antecedens): to a ko loyuon jhon 91. consequentia: a koloyu a jhon 91/92. consequor: tygxa nw von 12. conservo: thre w nvon 20. consideratio: no hsiv nvon 40; skopo v aon 22; to noe n nvon 44. considero: e piske ptomai nvon 25, 34; w neon 53; nvon 36, 41; skopbon 48; noe pe w aon 24; neon 28. consilium: boylh von 56; eon 19. consisto: syn sthmi eon 3. conspicio: kauora w kaon 153. consumo: a nal skw kaon 68/69. contemplativus: uewrhtiko v eon 21; eon tit., 1. contestor: synepimartyre w von 26/27. contineo: perie xw neon 22. contingens: to e ndexo menon jhon tit., 1, 2, 4, 5, 9, 12 (bis), 16, 17, 18, 22, 23, 27, 29, 30, 32, 38/39, 41, 43, 44, 46, 50, 55, 59, 61, 98, 99 (cf. 3f); to symbebhko v jhon tit., 63. contingenter: e ndexome nwv jhon 56 ; on symbebhko twv jh 57. contingentia: to e ndexo menon jhon 48/ 49, 59. contingo: symba nw eon 48; kaon 75; jhon 34, 35, 41, 49, 63. continuus: synexh v kaon 126, 130, 130/ on 31; nv 13. contrarietas: e nantio thv nvon 11. contrarius: e nant ov aon 38, 41, 49; von 37; nvon 10; zon 35.

249

conveniens: a rmo zwn ka kano v von 6 (cf. 3 n. 66). convenienter: a rmozo ntwv aon 7/8, 43; on e ko twv d tit., 3; eon, tit. nconvenio: a rmo zw eon 2; zon tit. 1; sy eimi (e mi) nvon 10. conversio: e pistrofh von 30. convolo: metape tomai von 15. cor: kard a zon 37/38. corporalis: swmatiko v kaon 171. corpus: sw ma eon 47; von 9; kaon 2, 3, 11, 13, 19, 20, 21, 23, 24 (bis), 25, 26 (bis), 27, 29, 31, 32, 34, 37, 45, 46, 50, 61, 74, 75, 78, 82, 83, 86, 88, 89, 114, 115, 115, 121, 129, 132, 137 (bis), 139 (bis), 141 (bis), 160, 161, 163, 175; neon 25; nvon 6. corrumpo: fue rw kaon 33. corruptibilis: fuarto v kaon 43. corruptio: fuora zon 45, 46. creator: poihth v pon 7. Creator: Poihth v pon 7. creatura: kt siv pon 46; kt sma neon 55; on pb 30, 32. credo: pistey w eon 24, 26; von 33, 50. zw pon creo: dhmioyrge w pon 48; kt 44/45. cura: front v eon 19. curatio: uerape a von 8. curro: tre xw jhon 11. cursus: dro mov jhon 14.

debeo: o fe lw eon 1. debilitas: a rrwst a don 43. deceptio: a pa th jhon 82. decipio: a pata w jhon 68. deduco: kata gw kaon 175. kle pw kaon deficio: a pode w neon 41, 43; e 35, 144; e nde w jhon 34. definitio: o rismo v neon 15, 18. defluxus: e pirroh kaon 93. delectatio: a gauo n eon 20. deliramentum: lh rov kaon 169. demonstratio: a po deijiv kaon 81, 124; eon 15. demonstro: a podeikny w aon 44; don 45, 47.

250

Antonis Fyrigos divisibilis: diaireto v kaon 3. divisio: dia resiv kaon 4; jhon 98. divus: maka riov inscr. do: d dwmi kaon 50. gw von 44. doceo: dida skw don 46; pon 4; le doctor: dida skalov von 47. doctrina: didaskal a von 5, 44, 51/52. documentum: do gma von 42, 55. v don 58; Dominus: Despo thv pon 45; Ueo Ky riov von 26; pon 7. donum: dwrea von 11. dubitatio: a mfisbh thsiv don 54. duplex: diploy v aon 43; don 1. dupliciter: dixw v zon 33. duratio: diamonh kaon 35, 58, 113. w duro: diame nw kaon 62, 63; diarre (app. diarke w, die jeimi) kaom 31; diarke w (app. die jeimi) 32. effectus: a pote lesma von 32; jhon 28, 33, 40, 41, 42, 43/44; pon 49; pbon 37, 39; eon 12; zon 27, 39. elementum: stoixe on kaon 162, 166. on enarro: lale w v 25/26. equester: ppiko v aon 14. equus: ppov neon 60. error: a resiv eon 32; von 37; kaon 168, 174; pla nh aon 46; don 54; kaon 155. essentia: oy s a neon tit., 2, 38, 42, 44, on 48; nv 18, 30, 35. evenio: a poba nw jhon 52, 53, 57 (bis). eventus: a po basiv jhon 101. evoco: a nakale w eon 11. excedo: diafey gw eon 18; e kfey gw eon 28; perekte nw y pera rw don 3; eon 38; y jhon 33/34. podokima zw excludo: a pelay nw aon 40; a kaon 169. exemplar: para deigma neon 34. exemplaris: paradeigmatiko v eon 21. exeo: e jeimi kaon 134. exercitium: gymnas a don 30. exercito: gymna zw von 50. exhibeo: parad dwmi don 51. existentia: y parjiv pon 49. existo : e m d on 1; e neimi ka on 166 ; y f sthmi neon 63; jhon 76. expello: a pwue w kaon 127 (bis).

denarius: de ka neon 31. depereo: a po llymi jhon 10. depravo: diastre fw von 55. derelinquo: katalimpa nw kaon 176/77. deserta, orum: e rhm a von 51. desiderium: e piuym a eon 7. desidero: e piuyme w eon 12. nw designo: a for zw aon 48/49; shma jhon 83. desisto: pay w jhon 3. destruo: a naire w kaon 7, 8 ; a natre pw kaon 154. determino: a for zw aon 34. detestor: e le gxw prop. (app.). dico: le gw aon 2, 19, 32, 45, 47; don 31/32, 36; eon 44; kaon 26, 53; nvon 5, 50; jhon 11/ 12, 71, 77, 79, 83, 90; pon 8, 15 (bis), 27; fhm aon 20; eon 43; neon 14, 59, 61; pon 12. dies: h me ra pbon 38. differentia: diafora neon 18, 35. differo: diafe rw kaon 63; neon 20; nvon 32/ 33; jhon 17. difficilis: dysxerh v von 33; neon 1. diffundo: e kxe w zon 9. diligo: a gapa w zon 31. directe: o ruw v aon 2. dirigo: uy nw nvon 25. disco: manua nw eon 12. discursus: meta basiv eon 17. dispono: diat uhmi aon 7. dispositio: pro noia von 21. dissero: diasafe w aon 41. dissimilis: a no moiov neon 4. dissolubilis: dialyto v kaon 38. distinctio: dia krisiv neon 3, 52 (bis). distinguo: diakr nw neon 51/52, 57. distributio: merismo v von 28. diuturnitas: makro thv kaon 146. diversus: dia forov neon 2, 3, 5, 54, 58; llov (sic : cf. 15) don nvon 6 (bis); poik 33; jhon 66/67, 68, 69. divido: diaire w kaon 11, 19, 20 (bis), 21 (bis), 25. divinitus: ueo uen don 3; eon 5, 37. divinus: ue ov aon 31, 48; don tit., 1, 21, 51, 52, 54 ; eon 2, 27; von 3, 18, 49; neon tit., 38, 41, 48, 52, 53, 56; nvon 43 ; jhon 100; pon 9; pbon 1; eon 10.

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles expendo: a nal skw don 18. experimentum: tekmh rion von 1. expresse: diarrh dhn kaon 52. extensio: e ktasiv kaon 57/58, 59. fabula: my uov von 3, 44. fabulosus: myuiko v von 55. w don 39; facio: o konome w von 21; poie neon 59; pon 45, 48; zon 32. factum: po hma, to , pon 45. facultas : dy n a m i v von 7 ; p bon 2 4 (app. ploy tov : cf. 11). facundia: ey por a von 12. dw fallo: sfa llw jhon 7 (bis), 67; cey jhon 86, 98. falsitas: cey dov aon 49, 50; don 42; von 58. falsum: cey dov don 48; eon 35; kaon 142; pbon 33. familiaris: o ke ov don 15. fastigium: periwph don 18. on fero: fe rw nv 21; jhon 12, 14; pbon 7, zon 7. fides: p stiv don 50; eon 52/53; von inscr., 15, 23, 36; kaon 142. figuratus: e sxhmatisme nov nvon 6/7. figuro: a namorfo w kaon 171. filius: y o v don 57; zon 28. finis: te lov aon 5, 6, 8 (bis), 10, 12, 18, 19, 22, 25, 28; kaon 128, 133, 136, 138; pbon 6, 7, 53. finitus: peperasme nov kaon 29, 30/31, 45, 61, 70/71, 81, 82, 86, 102, 105 (app. w risme nov), 106, 110. fio: g nomai jhon 101. firmo: bebaio w eon 29. fluctuo: perikly zw don 34. forma: e dov neon 4 (bis), 11, 15, 40, 45/ 46; nvon 6. formo: e dopoie w neon 62; nvon 7. fortasse: swv eon 1. fragilitas: a sue neia eon 10. fructifico: karpofore w jhon 45. fructus: karpo v don 9. frustra: ma thn don 5. fundamentum: ueme lion aon 21. gentilis: Ellhn kaon 165. genus: ge nov don 37; nvon 4, 5, 6, 8. gradus: baumo v don 13.

251

gubernatio: dio khsiv aon 6. gubernativus: h gemw n aon 9. gubernatorius: kybernhtiko v aon 13/14. on on guberno: dioike w a 3; p 48. guttur: la rygj prop.; aon 45. habena, ae: h n a, von 41. habitudo: sxe siv jhon 84. homo: a nurwpov aon 4; don tit., 3/4, 8, 26, 51; eon tit., 24, 27, 42; von 4, 14, 35, 41; kaon 8 ; neon 6, 59; jhon 11. humanus: a nurw pinov don 2, 37, 41; eon 9, 16, 18, 36, 41, 42, 51; von 10; kaon 25/ 26; eon 10. idea: de a neon 62. idiota: diw thv von 11. igitur: a ra pbon 20, 25, 35, 41. ignarus: a nh koov von 52. ignis: py r kaon 156. ignobilis: a shmov von 35. ignorantia: a gnoia don 36. ignoro: a gnoe w don 45. illicio: y pa gw (app. delea zw, e mpa zw) von 39. imaginatio: fantas a kaon 175. imaginor: fanta zomai nvon 21. imitabilis: o moiov neon 44. immaterialis: a ylov eon 17. immediate: a me swv kaon 114, 115; zon18. immisceo: param gnymi don 47; von 44. immortalis: a ua natov eon 43; kaon 151. immutatio: metabolh von 9. pa gw don impedio: a potygxa nw don 10; a on 15; e mpod zw jh 29; kwly w jhon 31. imperfectus: a telh v eon 50; eon 22. impietas: a se beia aon 50. impius: a sebh v prop.; aon 48. impossibilis: a dy natov kaon 6, 9, 13, 13/ 14, 41, 43; neon 1; nvon 4, 39; zon 6, 20. impotentia: a dynam a kaon 144. improbo: a podokima zw kaon 40. w aon impugno: ma xomai jhom 61; poleme 41. inclino: a pokl nw zon5. pife rw neon includo: perie xw neon 33; e 41.

252

Antonis Fyrigos intendo: boy lomai pon 20; skope w aon 26; nvon 28. intentio: logismo v nvon 20, 21, 23, 24, 25. kiv don interdum: e n ote neon 26; polla 49; nvon 20; jhon 34, 35. interimo: a naire w pon 3, 3/4. introduco: e sa gw von 37. w nvon intueor: noe w nvon 23, 30; skope 26. intuitus: gnw siv jhon 13. ploy v invariabilis: a meta blhtov pon 10; a ka monoeidh v kaon 60, 64 (cf. 3 n. 66). invenio: ey r skw kaon 103; zon 25, 26. inventio: zh thsiv don 28. investigatio: die jodov don 41/42. w eon investigo: de knymi eon, 11; diejodey 2; e jereyna w neon 13. invisibilis: a o ratov von 19/20. invisibiliter: a ora twv (app. a namfibo lwv) von 47 (cf. 3d). irrationalis: a logov neon 34. on item: e ti nv 19, 42 ; jhon 17, 51; pbon 36; eon 11; zon 7. itero: metabasan zw von 31. iudico: uewre w kaon 56; kr nw don 43. iuramentum: o rkov zon 38. iustitia: dikaiosy nh zon 43/4. iuventus: neo thv don 33. labium: xe lov prop.; aon 47 (bis). labor: po nov don 23, 24. languor: a suenh v von 8. latro: lqsth v von 49. lego: a naginw skw von 57. levitas: ey kol a von tit. lex: no mov von 53, 56. Lex: Diauh kh eon 17. liber: b blov von 22/23. libero: a palla ssw eon 36. lineamentum: y pografh kaon 171. lis: ne kov kaon 158, 159. localis: topiko v kaon 126. locus: to pov kaon 108; jhon 78, 80. locutio: le jiv jhon 76; lo gov jhon 73. longus: poly v don 28, 30. loquor: le gw kaon 38; jhon 82; pon 20.

inconveniens: a dy natov kaon 90; a topov don 27, 41. incorporeus: a sw matov kaon 85, 153. incorruptibilitas: a fuars a kaon 43. indicium: marty rion von 30. indico: a nagge llw jhon 105. indigeo: de w kaon 18. indispositio: desmo v don 11. indissolubilis: a dia lytov kaon 39. indoctus: sesofisme nov von 2. induco: e sa gw kaon 37; e pa gw (app. e sa gw, prosa gw) jhon 62. induo: e ndy w aon 31. infallibilis: a sfalh v jhon 2, 16, 26. infinitus: a peirov kaon 31, 32, 58, 59, 62 (bis), 64, 72, 100, 102, 105, 106, 112, 112/13, 172; pbon 29 (bis), 32 (bis). infirmus: o nosw n pbon 10 (cf. 13). informo: e dopoie w nvon 5. don 3; ingenium: ey fy a eon 33; mhxanh on noy v e 36. initium: a rxh von 25. innumerabilis: a nar umhtov von 14. on inquam: le gw e 42. inquiro: zhte w don 7. je tasiv don 9; inquisitio: die jodov don 2; e on on zh thsiv d 24; e 18, 37; uewr a don 17. insisto: synin sthmi aon 30. inspicio: e mble pw von 56; o ra w von 12. inspiratio: e mpneysiv don 6; von 5/6, 10, 18; e p pnoia von 46. instigo: dian sthmi von 39. insum: e gg nomai (app. g nomai) don 9. noia don intellectus: gnw siv eon 33; dia on on 57; noy v a 26, 28; d 30, 43; von 16; kaon 26, 117, 121, 153, 164; neon 23, 26, 29, 42, 47, 52, 56; nvon 2, 3, 4, 7, 31, 33, 34, 46, 48; jhon 13, 24; pon 13, 18, 20, 23; pbon 15; eon 18, 19. intelligentia: gnw siv (app. no hsiv) eon 20. intelligibilis: nohto v neon tit.; nvon 7, 9. intelligo: noe w kaon 9, 162; nvon tit., 1, 2, 3, 12, 13, 14, 17, 18, 42, 45, 46 (bis), 47, 48, 49 (bis); jhon 95, 95/96; pon 24, 35, 43, 47, 50; pbon 49 (bis), 51 (bis), 54/5, 59.

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles luna: selh nh kaon 167. lux: fw v kaon 172. magnitudo: me geuov kaon 100, 101, 102/ 03, 106, 113, 114, 117, 119. zwn magnus: me gav don 23; maior: me kaon 39; maximus: me gistov eon 50; von 17/18. Mahumet: Mwa meu von 38. malum: kako n pbon 17; zon 3, 4, 5. maneo: me nw (app. kine w : cf. 14) pon 47. Manichaei: Manixa oi kaon 172. manifestatio: fane rwsiv aon 31. manifestus: fanero v von 18. mater: mh thr eon 32. materia: y lh kaon 51. materialis: y liko v kaon 25; neon 63; fysiko v kaon 155/56. mediate: e mme swv zon 18. medicamentum: fa rmakon pbon 9. medicinalis: atriko v aon 10, 12. medicus: atro v pbon 8. mediocriter: metr wv von 43. meditor: meleta w aon 41, 45. medius: me sov jhon 72, 77. mendax: cey sthv zon 38. v eon 11; mens: dia noia don 26; von 10; noy neon 61. metior: metre w eon 34. militaris: stratiwtiko v aon 14. domirabilis: uaymasto v von 8, 29; para tajov von 9, 34; mirabilius: uaymasto ton von 32; paradojo taton von 9/10; mirabilissimus: uaymasto tatov von 13. on miraculum: uay ma v 18. mitto: a poste llw (app. e rxomai) von 48. mobilis: kinhto v kaon 137/38; pon 29. modestus: sw frwn eon 36. modicus: braxy v eon 45. modus: tro pov aon 20; eon 19; von 24; kaon 9, 56; neon 8, 10, 39, 45, 46, 58; pbon 29, 30, 32; zon 34. monstrum: tekmh rion jhon 101. moror: diatr bw von 51. mortalis: unhto v (app. a nurwpov) eon 42; von 17. mortuus: nekro v von 9.

253

motus: k nhsiv don 34; kaon 2, 57, 68, 77, 85, 88, 95, 112, 125, 126, 128, 130 (bis), 132, 133, 135 (bis), 138/39; nvon 38 (bis), 39; pon 29. moveo: kine w kaon 2, 58, 66, 67, 83, 84 (ter), 87 (bis), 115, 115, 115/16, 116 (bis) ; nv on 22 ; p on 27, 29, 47/48 (app. cf. 14). mundus: ko smov aon 33; von 29, 34; kaon 166. muto: metaba llw kaon 43. narratio: dih ghma von 55. nascor: genna w aon 32. natura: oy s a eon 34; fy siv eon 2; von 7; kaon, 16, 38, 72, 86, 88, 97, 120; neon 23, 23, 25; pon 24, 34, 36, 39, 41; zon 23, 24. v don naturalis: e mfytov eon 27/8; fysiko tit. Naturalis: Fysiko v kaon 154. v zon naturaliter: fy sei zon 22; fysikw 25. navifactivus: nayphgiko v aon 14. necessarius: a nagka ov eon 4/5; jhon 17, 19, 28, 35, 39, 40, 44, 46, 63, 88, 89, 90, 92. necessitas: a na gkh don 15; kaon 33, 120, 121; jhon 36; pbon tit., 2 (bis), 4, 7, 12, 19, 26, 31, 35, 37, 39, 40, 45, 46, 48, 49, 55, 56, 57. nexus: desmo v kaon 39. nobilis: t miov neon 36; nobilior: timiw taterov neon 36; nobilissimus: timiw tov eon 49; minus n.: h tton t miov neon 36. nobilitas: a j a neon 38. nomen: o noma aon 17, 21; neon 36. nomino: kale w aon 16; o noma zw aon 50. on novenarius: e nne a ne 31. da eon 56; eon 13. novo: ginw skw von 4; o de v don 13. nullus: mhde v kaon 31; oy on numerus: a riumo v ne 16 (bis), 17, 32. obicio: a nt keimai nvon 32; pon 23; pbon 14. obiectio: a nt uesiv kaon tit., 2, 19, 29, 66, 99, 123; jhon 60. oboedio: pe uw von 41/42. obtineo: a jio w aon 2.

254

Antonis Fyrigos perfecte: tele wv nvon 28. thv perfectio: tele wsiv eon 50; teleio eon 52; neon 39, 40, 43; jhon 33; pbon 55. perfectus: te leiov don 38; neon 49; jhon 51; pbon 25; eon 22. perhibeo: martyre w aon 33. permixtio: e peisagwgh don 43/44. perpetuitas: a idio thv kaon 35, 41, 84, 86/ 87, 87, 92. perpetuus: a diov kaon 134, 135, 143; dihnekh v kaon 89. persecutor: diw kthv von 13. persuadeo: pe uw eon 40. pertineo: a nh kw aon 10, 36; jhon 9. fikne omai aon pertingo: a ptw don tit.; e 19; don 2, 14, 28; fua nw eon 12. pertracto: skope w aon 18. pervenio: a fikne omai don 28; e rxomai don 24; fua nw eon 37. phantasma: fa ntasma don 43; nvon 20. philosophia: filosof a aon 33; don 22. philosophus: filo sofov eon 19; neon 35. Philosophus (scil. Aristoteles): Sofo v sofov aon 4, 23, 34; eon 39; aon 2; Filo neon 14; pon 4. pietas: ey se beia aon 49/50. pigmentum: fa rmakon aon 12. pigritia: a me leia h r auym a don 19 (cf. 3 n. 66). planta: fyto n neon 46; jhon 45. pluralitas: plh uov neon 52, 53. pluraliter: peplhuysme nwv neon 60/61. poema: po hma zon 28. poeta: poihth v zon 28. po keimai pono: t uhmi aon 4, 21; neon 40; y pot uhmi kaon 13, 155, 158, kaon 92; y 161, 163; neon 62; jhon 80. portentum: te rav von 27. positivus: katafatiko v neon 35. possessio: kth ma eon 10. possibilis: dynato v eon 27; kaon 42, 78. possum: dy namai don 14; kaon 5 ; neon 28, 42; nvon 2, 17, 37; jhon 13, 19, 20, 23, 78. posterius ( prius): y steron nvon 43, 44. potentia: dy namiv von 48; kaon 11, 15, 16, 30 (bis), 35, 45, 46, 47, 50, 51, 55, 57,

obumbratio: a posk asma nvon 52. tion kaon occasio: a formh kaon 167; a 174. oculus: o fualmo v jhon 103. odi: mise w zon tit., 4. odium: m sov zon tit., 1, 4, 39. officium: skopo v aon tit; pro uesiv aon 44. nth eon 37. omnino: pantelw v jhon 85; pa omnis: pa v aon 12, 15, 35; don 2, 53. operatio: e ne rgeia von 46; neon 9; nvon 32 (bis), 33, 34. ttw von 33. operor: e mpoie w aon 39; pra opinio: do ja eon 29; neon 62. oportet: de kaon 150. oppositus: a ntike menov kaon 76, 77. oppugno: ma xomai jhon 98. opus: e rgon von 7, 18; zon 29. oraculum: lo gion von 53; r h ma von 22. ordino: ta ttw aon 3, 5, 8, 11; eon 10; pbon 53/54, 56. ordo: ta jiv inscr., aon 6; jhon 54/55, 55; pbon 58, 59; eon 12; zon 44. organum: o rganon nvon 20. origo: a t a aon 35; zon 15. os, oris: sto ma aon 43. ostendo: a podeikny w kaon 30; de knymi w don 4; eon 55; von 47; jhon 99 ; fanero von 6. parens: goney v zon 28. pars: me rov don 22; kaon 11; nvon 13 (bis), 15. participo: mete xw don 54 ; pbon 28, 30, 31, 32. parvus: a suenh v eon 48. passio: pa uov don 33. passivus: pauhtiko v kaon 50. on pw don 38; pateo: doke w ka 14; katale fa nw kaon 113. patior: a ne xw (app. y pome nw) neon 23 (cf. 3e). paucus: o l gov don 8, 39; e la xistov don 24. perago: g nomai jhon 14. percipio: lamba nw eon 45. perdo: a po llymi kaon 147. perduco: e lkw eon 23.

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles 67, 69, 76, 81/82, 91, 96, 100, 108, 113, 115, 117; nvon 22, 46, 47, 48. praeceptum: e p tagma von 39/40. praecipio: mete xw don 53. lista praecipue: e jqrhme nwv zon 26; ma aon 40; don 45/46; eon 14; kaon 60; eon 4; prw twv zon 26. praecognosco: proginw skw don 20/21; eon 8. praedicator: predika twr inscr. praedicatum: to kathgoroy menon nvon 14/15. gw: don 27; praedico: khry ttw von 15; le prole gw von 22; kaon 10; jhon 80, 104. praesentia: paroys a von 5. praesum: uarre w eon 33. praesumptio: o hsiv eon 32, 35. praeterea: e ti nvon 46; jhon 40, 87; pon 6; zon 25. princeps: a rxwn aon 10. principium: a rxh aon 23, 35, 37, 41; kaon 128, 157; neon 52; jhon 54; pbon 34. principor: a rxw aon, 15. prius ( posterius): pro teron nvon 43, 44. privatio: ste rhsiv zon 42. probabilis: e ndojov don 48. probatio: a po deijiv kaon 4, 10, 18. probo : a podeikny w kaon 22/23, 103/04. procedo: e rxomai von 37; pro eimi kaon 4, rxomai zon 81, 124; pbon 40, 43; proe 20. pixe rhprocessus: a po deijiv kaon 22; e ma kaon 99; lo gov kaon 30; pro odov kaon tit., 1, 10. gw pbon produco: para gw zon 18; proa 45. profunditas: y cov don 29. prohibeo: kwly w kaon 86; neon 5; nvon 5; jhon 15, 26, 38; pon 13. promissio: y po sxesiv von 13. promitto: y pisxne omai eon 15, 17; von 40. propheta: profh thv von 22, 54. llw propono: parad dwmi eon tit.; proba on e 16, 37. proportio: a nalog a kaon 16, 105, 119, 121/22. propositio: pro tasiv nvon 14.

255

proprie: d wv eon 14 ; zon 39. proprius: diov neon 4, 11, 30, 31, 32, 33, 40, 42, 45, 47, 49, 50; eon 11. prosequor: pros hmi aon 38. rprovenio: pro eimi eon 31; jhon 64; proe xomai jhon 56. providentia: pro noia eon 10. provideo: pronoe w don 52; eon 3. prudens: fro nimov don 35. punitio: timwr a zon 45. purus: kauaro v don 50. puto: symba nw jhon 70. quaero: zhte w jhon 78. quaestio: zh thma eon 47; zh thsiv jhon 78, 81. quantitas: poso thv kaon 57, 59/60, 122. quiesco: pay w don 35; kaon 135. ratio: a po deijiv don 6, 38, 41; kaon 27, 100, 159, 169; lo gov don tit., 2, 5, 7, 29, 53; eon inscr., 18, 52; von tit.; kaon, 57, 103; neon 2, 12, 30, 31, 32, 49, 51 (bis), 53/54, 56, 59, 60; nvon 9, 10; pbon 16, 18, 20, 50; o rismo v neon 27; pro taon siv d 49. rationalis: logiko v kaon 21, 23; neon 20 (bis), 28. recte: o ruw v pbon 4. redarguo: e le gxw kaon 165. refero: fe rw nvon 21; pon 16, 17, 32. refuto: a pwue w aon 39. regula: kanw n aon 6. regularis: o malo v (app. tetagme nov) nov kaon 130, 131. kaon 126 ; tetagme relatio: a nafora pon 30, 37/38, 40/41. relaxo: e f hmi von 41. se beia eon religio: ey la beia aon 49; ey 14. relinquo: katale pw don 8; von 57; neon on 56; jh 15. remaneo: katale pw don 22, 36/37, 38; pome nw neon 25. jhon 80; y remotius: porrwte rw (app. peraite rw) kaon 129. repello: a pelay nw jhon 61. repleo: e mp plhmi von 11.

256

Antonis Fyrigos sensibilis: a suhtiko v neon 19, 29; a suhto v eon 20. v don sensus: a suhsiv eon 55; jhon 11; noy on 56; e 16. sequax: a ko loyuov von 57. sequor: a koloyue w aon 1/2; don 7; kaon 42; e jakoloyue w von 3; e pw: eon 10/11; kaon 31, 122, 160; neon 7, 9; nvon 4; jhon 28, 66; pon 18, 28, 29; pbon 31, 37, 39. significo: shma nw pon 48. signo: shma nw neon 15. signum: shme on von 27, 30, 32, 34, 45; jhon 101. similis: o moiov aon 13; neon 4, 15; jhon 97; pon 44. similiter: o mo wv kaon 14; neon 18, 32, 33; nvon 13. similitudinarie: o moiwmatikw v zon 33. similitudo: o moio thv kaon 176; neon tit., 2, 6, 8, 10; zon 9. ploy v: von simplex: a mauh v von 14, 34; a 10; kaon 170; neon tit., 1. simpliciter: a plw v aon 21. on simul: a ma nv 43, 45. v: singularis: e kastov neon 32, 34; meriko kaue kasta jhon aon 18; singularia: ta tit.; ta merika eon 13. sol: h liov kaon 70, 167; jhon 46; pbon 38. solummodo: mo non don 7. solutio: ly siv eon 48 ; kaon 36, 40. solvo: ly w eon 47. sophistica: sofistikh von 48. spatium: dia sthma kaon 172. species: e dov neon 17, 19, 21, 34; nvon 7, 10, 15, 16. spero: e lp zw von 33. sphaera: sfa ra kaon 89, 90. spiritualis: pneymatiko v eon 15. on spiritus: pney ma ka 150. Spiritus: Pney ma eon 56, 57; von 11, 28. studiosus: e pimelh v don 9. studium: spoydh : don 13; eon 7, 13. stultus: a no htov pbon 37. subeo: y f hmi don 25. subicio: y po keimai pon 46. subiectum: y poke menon nvon 5/6, 14. subito: e ja fnhv von 20. subsisto: y f sthmi zon 39.

repressio: kaua resiv (app. pro lhciv) eon 32. xomai repugno: e nantio omai jhon 49; ma on jh 4. polamba nw eon reputo: nom zw don 49; y 33. requiro: zhte w: kaon 58; pbon 55; zon 24. res: pra gma aon 7, 18, 20, 25, 37; don 51; kaon, 16, 60, 157; neon 7, 15, 56, 57, 60, 63; nvon 9, 11, 49; jhon 24, 35, 37, 38, 47, 52, 59, 64, 69, 96; pon 22, 33, 34/ 35, 36, 42; pbon 43; eon 17; zon 20, 22, 29; fy siv eon 2. reservo: fyla ttw aon 21/22. respicio: e pible pw jhon 104. respondeo: a pokr nw kaon, 14, 34, 44. responsio: a po krisiv kaon 49. revelo: a pokaly ptw eon 56; von 5. rex: basiley v kaon 151. lin jhon 71. rursus: e ti pon 22; pa sacer: ue ov jhon 100. saeculum: a w n kaon 151; jhon 103 (bis); on xro nov jh 102. salus: swthr a von 25. salvo: sw zw neon 62; pbon 16, 18. sanctus: a giov von 36; maka riov inscr. sanitas: y ge a aon 11, 39. sano: uerapey w (app. y gia zw) pbon 10 on (cf. 13); y gia zw pb 8. sapiens: sofo v aon tit., 2, 4, 5, 17, 19, 20, 40, 43/44; don 46; von 43, 49; pbon 36; sapientissimus: sofw tatov von 15. sapientia: sof a aon 29; von 12; eon 3, 7, 11. Sapientia: Sof a aon 31, 43; von 3, 4; jhon 100, 101. sapio: frone w eon 42. scientia: gnw siv jhon 2, 39, 47, 51, 72, a don 75, 98; e pisth mh jhon 65; sof 25; nvon 27; jhon 58, 67; eon 14. scio: ginw skw jhon 31 (bis), 47, 64, 72, don jhon 84. 74; pbon 49, 57, 59; e Scriptura: Grafh nvon 50; jhon 100. secretum: a po rrhton von 3. sedeo: ka uhmai jhon 89 (bis), 92/93, 93, 94 (bis). semper: a e kaon 54; pon 11.

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles substantia: oy s a eon 27, 45; kaon 145, 172; neon 20. subtraho: a faire w neon 16, 19, 31/32; on jh 77; xwr zw: neon 25. successio: meta basiv nvon 37, 40. successive: metabatikw v nvon 31, 35, 49. sufficiens: a rketo v kaon 49. sufficienter: a rkoy ntwv pon 15. sumo: lamba nw aon 6/7. supernaturalis: y perfyh v don 6. suscitatio: a na stasiv von 9. unio, unire: syna ptw kaon 27. unitas: mona v neon 16/17, 32. universalis: kauo loy aon 19. universaliter: kauo loy pbon 24/25. universitas: to pa n aon 22/23. universum: to pa n aon 28; zon 44.

257

knymi aon 46. tango: a ptw aon 45; de temporalis: pro skairov eon 17. tempus: kairo v (app. xro nov) von 35; nov don 28, 33, 39; kaon 17 jhon 102; xro (bis), 31, 65, 67, 69, 70, 72, 101, 103; nvon 37, 38 (bis); jhon 8, 14, 73, 76, 82, 83, 102; pon 41, 43. nw eon 7. tendo: ta ttw eon 13; te tenebrae: sko tov don 36. teneo: kate xw eon 53. terminus: o rov kaon 77. ternarius: tria v neon 18, 28. terra: gh kaon 167; pbon 38. Tertullianus: Terkoylia nov kaon 170. testimonium: martyr a von 54; nvon 50; tekmh rion von 46. tollo: a naire w kaon 12; a po llymi pbon 21; a faire w jhon 58/59. topica: logikh eon 48. totaliter: pantelw v pbon 21. totus: o lov kaon 12; nvon 13, 43 ; pa v eon 33. trado: parad dwmi von 40. traho: e lkw eon 43. transfero: metafe rw jhon 93. transmutatio: parallagh nvon 51/52. turba: plh uov von 14. tyrannis: tyrann v von 14. tyrannus: ty rannov von 48.

ubi: poy kaon 47. unde: dio eon 15; o uen aon 3, 9, 16, 23, 36; von 56; kaon 13, 25; pbon 16; eon7, 15; ste aon 50; don 13. to nyn aon 40; w

Vadianus: Badria nov kaon 170. vanitas: mataio thv don 56. variatio: poikill a (cf. 15) jhon 62. vario: poik llw neon 17, 19. varius: poik llov (cf. 15) von 27. venio: e rxomai aon 31, 32; jhon 104. verbum: lo gov aon 44. lhuw v vere: a lhuw v eon 26; verissime: a don 45. veritas: a lh ueia prop.; aon 28, 30, 33, 34, 35, 36, 37, 40, 45, 46, 48; don tit., 1, 8, 10, 24, 28, 29, 34/35, 50; eon 24, 36; von 6, 47; kaon 8, 148, 150; nvon 50; jhon 58. verso: stre fw aon 12, 22; don 22. verus: a lhuh v don 47; eon 35; kaon 5, 10, 18, 143; neon 41; jhon 51, 95. do v don 29, 38; via: a koloyu a kaon 97; o on v 37. vicissitudo: troph nvon 52. skw jhon 88; video: ble pw don 46; ginw on on doke w e 1, 34; ka 66; pon 15; do ra w aon 9; nvon 28 ja zw don 5; pon 2; o nw jhon (bis), 29; jhon 11, 89, 92; fa 94. vindico: semny w aon 17. violentia: b a von 12, 52. namiv virtus: a reth eon 21; eon tit., 1; dy kaon 20, 24 (bis), 26, 53, 62, 63, 70, 71, 110, 112, 137, 139, 141, 161, 166; nvon 29; e ne rgeia kaon 52. sxy v don 45. vis: dy namiv nvon 19; visibilis: fanero v von 46. visus: o civ kaon 153. vita: zwh eon 9. gw kaon voco: kale w aon 16; kaon 157; le 157. volo, velle: a re w don 25; boy lomai pon 19, 20/21; pbon 33, 44/45; ue lw pon tit., 1 (ter), 4, 5 (ter), 8, 9, 10, 11, 13, 16

258

Antonis Fyrigos 6, 16, 17, 22, 24, 27; pbon 1, 7, 9 (app. boy lhsiv), 14/15, 15, 18, 20, 33/ 34, 36; zon 5, 21. voluptas: e piuym a von 40; h donh von 12, 16, 38.

(bis), 19, 22, 28, 42, 43, 44 (bis), 46, 47; pbon 12, 13, 20, 23, 25, 26, 27 (bis), 30, 49 (bis), 50. volo, volare: ptamai kaon 8. voluntarius: e koy siov zon 21. voluntas: ue lhsiv kaon 39 (bis), 118; pon

INDEX GRAECO-LATINITATIS

Abero hv : Commentator a gauo n : delectatio a gauo v : bonus a gauo thv : bonitas, clementia a gapa w : amo, diligo a ga ph : amor a giov : sanctus a gnoe w : ignoro a gnoia : ignorantia a dia lytov : indissolubilis a dynam a : impotentia a dy natov : impossibilis, inconveniens a e : semper a ua natov : immortalis a diov : aeternus, perpetuus a idio thv : aeternitas, perpetuitas a resiv : error a re w : volo, velle a suhsiv : sensus a suhtiko v : sensibilis a suhto v : sensibilis a sxy nw : confuto a t a : causa, origo a tion : occasio a w n : saeculum a w niov : aeternus a koloyue w : sequor a koloyu a : consequentia, via a ko loyuon, to : consequens a ko loyuov : sequax a koy w : audio a kroath v : auditor a lh ueia : veritas a lhuh v : verus a lhuw v : vere a lloio w : altero a logov : irrationalis a ma : simul a mauh v : simplex a me leia : pigritia

a me swv : immediate a meta blhtov : invariabilis a mhge ph : aliqualiter a mfisbh thsiv : dubitatio a nagge llw : indico a naginw skw : lego a nagka zw : cogo a nagka ov : necessarius a na gkh : necessitas a naire w : aufero, destruo, interimo, tollo a nakale w : evoco a nal skw : consumo, expendo a nalog a : proportio a namorfo w : figuro a namfibo lwv : invisibiliter a nar umhtov : innumerabilis a na stasiv : suscitatio a natre pw : destruo a nafora : relatio a ne xw : patior a nh koov : ignarus a nh kw : pertineo a nurw pinov : humanus Anurwpomorf thv : Anthropomorphita a nurwpov : homo, mortalis a no htov : stultus a no moiov : dissimilis a nt uesiv : obiectio a nt keimai : obicio a ntike menov : oppositus a j a : nobilitas a jio w : obtineo a o ratov : invisibilis a ora twv : invisibiliter a pa gw : impedio a palla ssw : libero a pare gkliton, to : certitudo a pata w : decipio a pa th : deceptio

260

Antonis Fyrigos a sfalh v : infallibilis a sxole w : applico a sw matov : incorporeus a telh v : imperfectus a topov : inconveniens a ylov : immaterialis ay jw : attingo a faire w : subtraho, tollo a fuars a : incorruptibilitas a fikne omai : pervenio a for zw : designo, determino a formh : occasio Badria nov : Vadianus baumo v : gradus basiley v : rex be baiov : certus bebaio thv : certitudo bebaio w : confirmo, firmo beba wv : certitudinaliter beba wsiv : confirmatio b a : violentia b blov : liber ble pw : video boylh : consilium boy lhsiv : voluntas boy lomai : intendo, volo braxy v : modicus genna w : nascor ge nov : genus gh : terra g nomai : adhibeo, fio, insum, perago ginw skw : cognosco, novo, scio, video gnw siv : cognitio, intellectus, intelligentia, intuitus, scientia gnwstiko v : cognoscitivus gnwsto v : cognitus goney v : parens : Scriptura Grafh gymna zw : exercito gymnas a : exercitium de : oportet de knymi : assero, investigo, ostendo, tango de ka : denarius delea zw : illicio

a peirov : infinitus a pelay nw : excludo, repello a ploy v : invariabilis, simplex a plw v : simpliciter a poba nw : evenio a po basiv : eventus a podeikny w : demonstro, ostendo, probo a po deijiv : argumentum, demonstratio, probatio, processus, ratio a pode w : deficio a podokima zw : excludo, improbo a pokaly ptw : revelo a pokl nw : inclino a pokr nw : respondeo a po krisiv : responsio a polelyme nwv : absolute a po llymi : depereo, perdo, tollo a pone mw : attribuo a po rrhton : secretum a posk asma : obumbratio a poste llw : mitto a pote lesma : artificiatum, effectus a potygxa nw : impedio a pofa nomai : censeo a ptw : pertingo, tango a pwue w : expello, refuto a ra : igitur a reth : virtus a riumo v : numerus a rketo v : sufficiens a rkoy ntwv : sufficienter a rmozo ntwv : convenienter a rmo zw : competo, convenio a rmo zwn : conveniens a rrwst a : debilitas a rxa ov : antiquus a rxh : initium, principium a rxitektonikh (scil. te xnh): architectonice, es a rxite ktwn : architector, architectus a rxw : principor a rxwn : princeps a se beia : impietas a sebh v : impius a shmov : ignobilis a sue neia : fragilitas a suenh v : languor, parvus a sfa leia : certitudo

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles desmo v : indispositio, nexus Despo thv : Dominus de w : indigeo dhmioyrge w : creo Diauh kh : Lex dia resiv : divisio diaireto v : divisibilis diaire w : divido diakr nw : distinguo dia krisiv : distinctio dialyto v : dissolubilis diame nw : duro diamonh : duratio dian sthmi : instigo dia noia : intellectus, mens diarke w : duro diarre w : duro diarrh dhn : expresse diasafe w : dissero dia sthma : spatium diastre fw : depravo dia strofov : astutus diat uhmi : dispono diatr bw : moror diafe rw : differo diafey gw : excedo diafora : differentia dia forov : diversus didaskal a : doctrina dida skalov : doctor dida skw : doceo d dwmi : do die jeimi : duro diejodey w : investigo die jodov : inquisitio, investigatio dih ghma : narratio dihnekh v : perpetuus dikaiosy nh : iustitia dio : unde dioike w : guberno dio khsiv : gubernatio diploy v : duplex dixw v : dupliciter diw kthv : persecutor do gma : documentum doke w : appareo, pateo, video do ja : opinio doja zw : video

261

dro mov : cursus dya v : binarius dy namai : possum dy namiv : facultas, potentia, virtus, vis dynato v : possibilis dysxerh v : difficilis dwrea : donum e gg nomai : causor, insum e dhsiv : cognitio e don : cognosco, scio e dopoie w : formo, informo e dov : conditio, forma, species e ko twv : convenienter e m : existo e sa gw : induco, introduco e kastov : singularis e kle pw : deficio koy siov : voluntarius e e ktasiv : extentio e kfey gw : excedo e kxe w : diffundo e la xistov : paucus e le gxw : arguo, detestor, redarguo e lkw : attraho, perduco, traho Ellhn : gentilis e lp zw : spero e mble pw : inspicio e mme swv : mediate e mpa zw : illicio e mp mplhmi : repleo e mpneysiv : inspiratio e mpod zw : impedio e mpoie w : operor e mfytov : naturalis e nantio omai : repugno e nant ov : contrarius e nantio thv : contrarietas e nargh v : certus e ndexo menon, to : contingens (cf. 3f), contingentia e ndexome nwv : contingenter e nde w : deficio e ndojov : probabilis e ndy w : induo neimi : existo e e ne rgeia : actio, actus, operatio, virtus e nerge w : ago

262

Antonis Fyrigos zh thma : quaestio zh thsiv : inquisitio, inventio, quaestio zwh : vita zon : animal h gemw n : gubernativus h goy menon, to : antecedens h donh : voluptas h liov : sol ra : dies h me h n a, wn : habena uarre w : praesum uay ma : miraculum uaymasto v : mirabilis ue ov : divinus, sacer ue lhsiv : voluntas ue lw : volo, velle ueme lion : fundamentum ueo uen : divinitus Ueo v : Dominus uerape a : curatio uerapey w : sano ue rmh : calor uewre w : appareo, iudico uewrhtiko v : contemplativus uewr a : inquisitio uhriw dhv : bestialis unhto v : mortalis atriko v : medicinalis atro v : medicus de a : idea diov : proprius d wv : proprie diw thv : idiota uy nw : dirigo kano v : conveniens ppiko v : equester ppov : equus ptamai : volo, volare sxy v : vis swv : fortasse kaua resiv : repressio kauaro v : purus kaue kasta, ta : singularia ka uhmai : sedeo

e nerghtiko v : activus e n ote : interdum e nne a : novenarius e ja fnhv : subito e jakoloyue w : sequor e jeimi : exeo e jereyna w : investigo e je tasiv : inquisitio e jqrhme nwv : praecipue e pa gw : induco e peisagwgh : permixtio e pible pw : respicio e pigra fw : adscribo e piuyme w : desidero e piuym a : desiderium, voluptas e pimelh v : studiosus e p pnoia : inspiratio e pirroh : defluxus e piske ptomai : considero e pisth mh : scientia e pisth mwn : cognitor e pistrofh : conversio e p tagma : praeceptum e pife rw : includo e pixeire w : argumentor rhma : argumentum, processus e pixe e pw : sequor e rgon : opus e rhm a : deserta, orum e rxomai : mitto, pervenio, procedo, venio e rwv : amor e sxhmatisme nov : figuratus e terov : alius e te rwv : aliter e ti : adhuc, amplius, item, praeterea, rursus ey kol a : levitas ey la beia : religio ey por a : facundia ey r skw : invenio ey se beia : pietas, religio ey fy a : ingenium e fesiv : appetitus e f hmi : relaxo e fikne omai : pertingo zhte w : inquiro, quaero, requiro

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles kauo loy : universalis, universaliter; to kauo loy : universum kauora w : conspicio kairo v : tempus kako n : malum kale w : nomino, voco kalw v : bene kanw n : regula kard a : cor karpo v : fructus karpofore w : fructifico kata gw : deduco katalamba nw : apprehendo katale pw : pateo, relinquo, remaneo katalimpa nw : derelinquo katafatiko v : positivus kate xw : teneo kathgoriko v : categoricus kathgoroy menon, to : praedicatum kexrwsme nov : coloratus khry ttw : praedico kine w : maneo, moveo k nhsiv : motus kinhto v : mobilis koino v : communis kom zw : affero ko smov : mundus kr nw : iudico kth ma : possessio kt zw : creo kt siv : creatura kt sma : creatura kybernhtiko v : gubernatorius Ky riov : Dominus kwly w : impedio, prohibeo lale w : enarro lamba nw : accipio, acquiro, apprehendo, capio, percipio, sumo la rygj : guttur le gw : dico, doceo, inquam, loquor, praedico, voco le jiv : locutio lh rov : deliramentum lqsth v : latro log zomai : cogito logikh : topica logiko v : rationalis

263

lo gion : oraculum logismo v : intentio lo gov : locutio, processus, ratio, verbum ly siv : solutio ly w : solvo maka riov : divus, sanctus makro thv : diuturnitas ma lista : praecipue manua nw : addisco, disco Manixa oi : Manichaei martyre w : attestor, perhibeo martyr a : confirmatio, testimonium marty rion : indicium mataio thv : vanitas ma thn : frustra ma xomai : impugno, oppugno, repugno me gav : arduus, magnus me geuov : magnitudo meleta w : meditor me nw : maneo , ta : singularia merika meriko v : singularis merismo v : distributio me rov : pars me sov : medius metaba llw : muto metabasan zw : itero meta basiv : discursus, successio metabatikw v : successive metabolh : immutatio metape tomai : convolo metafe rw : transfero mete xw : acquiro, participo, praecipio metre w : metior metr wv : mediocriter mhde v : nullus mh thr : mater mhxanh : ingenium mise w : odi m sov : odium mona v : unitas monoeidh v : invariabilis mo non : solummodo myuiko v : fabulosus my uov : fabula Mwa meu : Mahumet

264

Antonis Fyrigos pa lin : rursus pantelw v : omnino, totaliter pa nth : omnino paraba llw : comparo para gw : produco para deigma : exemplar paradeigmatiko v : exemplaris parad dwmi : exhibeo, propono, trado para dojov : mirabilis para uesiv : comparatio paralamba nw : accipio parallagh : transmutatio param gnymi : admisceo, immisceo paraskeyh : apparatus pa reimi : adsum pare xw : adhibeo paroys a : praesentia pa v : omnis, totus, universus; to pa n: universitas, universum pay w : desisto, quiesco pe uw : assentio, oboedio, persuadeo peperasme nov : finitus peplhuysme nwv : pluraliter peraite rw : remotius perie xw : concludo, contineo, includo perikly zw : fluctuo perilamba nw : apprehendo, cognosco, complector, concipio per lhciv : apprehensio peripate w : ambulo peripoie w : acquiro periwph : fastigium p ptw : cado pistey w : credo p stiv : fides pla nh : error plh uov : pluralitas, turba ploy tov : facultas pney ma : spiritus Pney ma : Spiritus pneymatiko v : spiritualis poie w : ago, facio po hma : factum, poema poihth v : creator, poeta Poihth v : Creator poihtiko v : activus poikill a (cf. 15): variatio poik llov (cf. 15): diversus, varius

nayphgiko v : navifactivus ne kov : lis nekro v : mortuus neo thv : iuventus noe w : considero, intelligo, intueor; noe n, to : consideratio no hsiv : consideratio, intelligentia nohto v : intelligibilis nom zw : aestimo, concipio, reputo no mov : lex no sov : aegritudo nosw n : infirmus noy v : animus, ingenium, intellectus, mens, sensus o do v : via o uen : unde o da : novi o hsiv : praesumptio o ke ov : familiaris o konome w : facio o l gov : paucus o lov : totus o malo v : regularis o moiomatikw v : similitudinarie o moiov : conformis, imitabilis, similis o moio thv : assimilatio, similitudo o mo wv : similiter o noma : nomen o noma zw : nomino o nov : asinus o plon : arma o ra w : video o rganon : organum o ruw v : directe, recte o rismo v : definitio, ratio o rkov : iuramentum o rov : terminus oy de v : nullus oy ra niov : caelestis oy rano v : caelum oy s a : essentia, natura, substantia o fe lw : debeo o fualmo v : oculus o civ : visus pauhtiko v : passivus pa uov : passio

Bessarione traduttore della Summa contra Gentiles poik llw : vario poleme w : impugno polla kiv : interdum poly v : longus po nov : labor porrwte rw : remotius poso thv : quantitas poy : ubi pra gma : res pragmatiko v : activus praktiko v : activus pra ttw : operor predika twr : praedicator proa gw : addo, produco proba llw : propono proginw skw : praecognosco pro eimi : procedo, provenio proe rxomai : procedo, provenio pro uesiv : officium prole gw : praedico pro lhciv : repressio pronoe w : provideo pro noia : dispositio, providentia pro odov : processus prosa gw : induco prosegg zw : accedo prosh kw : competo pros hmi : prosequor pro skairov : temporalis proskyne w : adoro prost uhmi : accresco, addo proscay w : attingo pro tasiv : propositio, ratio pro teron : prius profh thv : propheta prw twv : praecipue py r : ignis r auym a : pigritia r h ma : oraculum sarkiko v : carnalis sa rj : caro selh nh : luna semny w : vindico sesofisme nov : indoctus shma nw : designo, significo, signo shme on : signum

265

skope w : considero, intendo, intueor, pertracto skopo v : consideratio, officium sko tov : tenebrae sof a : sapientia, scientia Sof a : Sapientia sofistikh : sophistica sofo v : sapiens Sofo v : Philosophus spoydh : studium ste rhsiv : privatio stoixe on : elementum sto ma : os, oris stratiwtiko v : militaris stre fw : verso syzey gnymi : adiungo, coniungo syllamba nw : comprehendo symba nw : accido, contingo, puto symbebhko v, to : accidens, contingens symbebhko twv : contingenter sympera nw : concludo syna ptw : coniungo, unio, unire sy neimi : convenio syneisfe rw : confero synepimartyre w : contestor synexh v : continuus synhmme nov : conditionalis sy nuesiv : compositio sy nuetov : compositus syn sthmi : consisto, insisto syntetelesme nov : completus synyf sthmi : coexisto sfa ra : sphaera sfa llw : fallo sxe siv : habitudo sw zw : salvo sw ma : complexio, corpus swmatiko v : corporalis swthr a : salus sw frwn : modestus ta jiv : ordo ta ttw : ordino, tendo te nw : tendo tekmh rion : experimentum, monstrum, testimonium te leiov : perfectus teleio thv : perfectio

266 teleio w : conficio tele wv : perfecte tele wsiv : perfectio te lov : finis te rav : portentum Terkoylia nov : Tertullianus tetagme nov : regularis te xnh : ars texnhto n : artificiatum texn thv : artifex thre w : conservo t uhmi : pono t miov : nobilis timwr a : punitio to nyn : unde topiko v : localis to pov : locus tre xw : curro tria v : ternarius troph : vicissitudo tro pov : modus tygxa nw : acquiro, consequor tyrann v : tyrannis ty rannov : tyrannus

Antonis Fyrigos y f sthmi : existo, subsisto y cov : profunditas fa nw : pateo, video fanero v : manifestus, visibilis fanero w : ostendo fane rwsiv : manifestatio fanta zomai : imaginor fantas a : imaginatio fa ntasma : phantasma fa rmakon : medicamentum, pigmentum fe rw : fero, refero fhm : dico fua nw : pertingo, pervenio fuarto v : corruptibilis fue rw : corrumpo fuora : corruptio fil a : amicitia f lov : amicus filosof a : philosophia filo sofov : philosophus Filo sofov : Philosophus frone w : sapio fro nimov : prudens front v : cura fyla ttw : reservo fy sei : naturaliter fysiko v : materialis, naturalis Fysiko v : Naturalis fysikw v : naturaliter fy siv : natura, res fyto n : planta fw v : claritas, lux xe lov : labium xro nov : saeculum, tempus xwr zw : subtraho cay w : attingo cey dov : falsitas, falsum cey dw : fallo cey sthv : mendax cyxh : anima, animus w risme nov : finitus w ste : unde

y ge a : sanitas y gia zw : sano y dwr : aqua y o v : filius y lh : materia y liko v : materialis y pa gw : illicio y parjiv : existentia y pera rw : excedo y perekte nw : excedo y perfyh v : supernaturalis y pisxne omai : promitto y pografh : lineamentum y po uesiv : conditio y po keimai : pono, subicio y poke menon : subiectum y polamba nw : accido, aestimo, reputo y pome nw : patior, remaneo y po sxesiv : promissio y pot uhmi : pono y steron : posterius y f hmi : subeo

You might also like