mgr Piotr Wjtowicz piotr.wojtowicz@amu.edu.

pl

Hydrogeologia
Nauka o wodach podziemnych i o procesach wzajemnego oddziaywania podziemnej hydrosfery, litosfery, atmosfery, biosfery i czowieka. Poniewa wystpowanie i cechy wody podziemnej s cile zwizane i zalene od rodowiska geologicznego, hydrogeologia jest traktowana jako jedna z dziedzin geologii, a cz metod badawczych jest wsplnych z geologi.

Hydrogeologia
Hydrogeologia zajmuje si badaniem zjawisk i

procesw zwizanych z kreniem wd podziemnych w rodowisku skalnym, badaniem oddziaywania ska na wod i wody na skay, zwizkw z wodami powierzchniowymi, wpywu rnych czynnikw na ksztatowanie si zasobw wd podziemnych.

Hydrogeologia
W skad h. wchodz takie jej dziay, jak hydrogeochemia dynamika wd podziemnych, hydrogeologia regionalna Odrbny kierunek stanowi h. stosowana. Zajmuje si ona metodyk poszukiwa wd podziemnych i ustalania zasobw na potrzeby gospodarki komunalnej, przemysu i rolnictwa oraz wd mineralnych i termalnych na potrzeby lecznictwa i energetyki

Hydrogeologia

Podstawowe pojcia zwizane z hydrogeologi

Strop poziomu wodononego Powierzchnia ograniczajca warstw wodonon od gry, w obrbie wd swobodnych (zwierciado wd podziemnych), w obrbie wd naporowych (poziom nieprzepuszczalny). Spg poziomu wodononego Powierzchnia ograniczajca poziom wodonony od dou.
SPG

STROP

Podstawowe pojcia zwizane z hydrogeologi

Strefa aeracji Obszar zawarty midzy powierzchni ziemi a stref wzniosu kapilarnego. W s.a. pustki skalne wypeniaj powietrze i woda, wystpujca w postaci pary wodnej, wody zwizanej (woda higroskopijna, woda bonkowata) oraz wolnej wody zawieszonej i wsikowej. Strefa saturacji Strefa wystpowania ska, w ktrych wolne przestrzenie (pory, szczeliny, prnie krasowe) wypenione s cakowicie wod. Grna powierzchnia tej strefy (zwierciado wd podziemnych) graniczy ze stref aeracji.

Podstawowe pojcia zwizane z hydrogeologi

Zwierciado wd podziemnych Powierzchnia oddzielajca stref saturacji od strefy aeracji (stref kapilarn od strefy podziemnych wd swobodnych, wolnych).Woda podziemna wystpujca poniej wypenia pory, szczeliny, kawerny itp. i przenosi cinienie hydrostatyczne. Jeeli z.w.p. pozostaje w spoczynku, a jedyn si na nie dziaajc jest sia cikoci, to jest ono poziome. Gdy woda podziemna porusza si, wwczas oprcz siy cikoci dziaaj na ni siy oporu, skierowane przeciwnie do kierunku jej ruchu, i z.w.p. jest nachylone i uoone prostopadle do wypadkowej obu si

Podstawowe pojcia zwizane z hydrogeologi

Zwierciado swobodne
Powierzchnia fikcyjna oddzielajca stref wd gruntowych od wstgi wd kaplilarnych. W punktach pooonych na tej powierzchni cinienie jest rwne cinieniu atmosferycznemu std w studni lub w piezometrze poziom wody ustala si dokadnie na wysokoci zwierciada swobodnego

Podstawowe pojcia zwizane z hydrogeologi

Zwierciado piezometryczne
Powierzchnia przedstawiajca rozkad wysokoci hydraulicznej w warstwie o zwierciadle napitym. Zwierciado napite
Zwierciado wody, ktrego pooenie i ksztat s wymuszone spgiem wyej lecej warstwy nieprzepuszczalnej, nadlegej do warstwy wodononej o zwierciadle napitym.

Podstawowe pojcia zwizane z hydrogeologi

Zwierciado wody nawiercone Okrelenie techniczne na miejsce w otworze hydrogeologicznym, w ktrym natrafiono na wod podziemn. W obrbie wd podziemnych naporowych jest to strop poziomu wodononego (spg poziomu napinajcego). Zwierciado wody nawiercone w wodach podziemnych swobodnych zwykle nie wznosi si, w wodach podziemnych naporowych podnosi si do poziomu zwanego z.w. ustalonym lub poziomem piezometrycznym.

Hydrogeologiczna Systematyk Wd Podziemnych

Wody zaskrne Wody zaskrne, nazywane te przypowierzchniowymi, s to wody, ktre pojawiaj si tu pod powierzchni terenu. Zwierciado tych wd jest swobodne i wystpuje przewanie w obrbie strefy glebowej.
Wody gruntowe Wodami gruntowymi nazywa si wody o nastpujcych cechach hydrogeologicznych: - Warstwa wodonona wystpuje bezporednio pod powierzchni terenu - Przy kadym stanie zwierciada, woda nie kontaktuje si ze stref glebow. - Ponad zwierciadem wody wystpuje strefa aeracji, umoliwiajca infiltracj opadw atmosferycznych do warstwy wodononej

Hydrogeologiczna Systematyk Wd Podziemnych

Wody wgbne Do wd wgbnych zalicza si wody wystpujce w warstwach wodononych odizolowanych od powierzchni terenu utworami nieprzepuszczalnymi. W obszarach zbudowanych ze ska osadowych wody te wystpuj zwykle na rnej gbokoci i tworz ukady warstw wodononych poprzegradzanych warstwami nieprzepuszczalnymi.

Hydrogeologiczna Systematyk Wd Podziemnych

Wody gbinowe Wody gbinowe s to wody uwizione wrd utworw nieprzepuszczalnych, przewanie na duej gbokoci. Nie maj one wizi hydraulicznej w wodami atmosferycznymi, powierzchniowymi ani innymi wodami podziemnymi. Nie tworz zatem zbiorowisk odnawialnych.

Zasilanie wd wgbnych

Szrafura

Przekrj hydrogeologiczny

Przekrj hydrogeologiczny
Graficzne odwzorowanie warunkw hydrogeologicznych wzdu obranej paszczyzny pionowej w zwizku z budow geologiczn. Przekrj hydrogeologiczny opracowuje si na podstawie danych z profili otworw wiertniczych oraz interpretacji wynikw rozpoznania hydrogeologicznego terenu. W zalenoci od celu opracowania przekroju i jego skali mona na nim zaznaczy np.: zwierciado wd podziemnych, wspczynnik filtracji, przewodno hydrauliczn i inne dane dotyczce warunkw hydrogeologicznych.

Okrelanie wspczynnika filtracji ze wzorw empirycznych

Metoda wzorw empirycznych odnosi si w zasadzie do gruntw nie skalistych i suy do przyblionego oszacowania wartoci wspczynnika filtracji. Wykorzystuje si w niej stwierdzone empirycznie zwizki pomidzy wartoci tego wspczynnika a cechami strukturalnymi gruntw, gwnie uziarnieniem i porowatoci oraz temperatur (lepkoci) wody. Istnieje wiele wzorw, lecz aden nie spenia roli formuy uniwersalnej. Zastosowanie kadego z nich ograniczone jest do gruntw o okrelonych cechach uziarnienia przewanie do gruntw piaszczystych.

Wzr Hazena
kT wspczynnik filtracji przy temperaturze wody rwnej TC,

w m/d, C wspczynnik empiryczny zaleny od niejednorodnoci uziarnienia, d210 rednica miarodajna ziarn zwana te efektywn, tj. rednica ziaren, ktre wraz z mniejszymi stanowi wagowo 10% skadu gruntu, w mm, T temperatura wody w C.

Warto wspczynnika C mieci si, w zalenoci od wartoci wspczynnika

nierwnomiernoci uziarnienia

w przedziale 400-1200. Przy uwzgldnieniu ustale Hazena wyznacza si j wedug nastpujcych zasad dla: 1 U < 2 C - 1200 2 U < 4 C = 800 4 U < 5 C = 400 Wedug O.K. Langego warto wspczynnika C mona wyznaczy przy uwzgldnieniu porowatoci ze wzoru: C = 400 + 40(n-26) gdzie: n wspczynnik porowatoci wyraony w procentach. Wzr Hazena stosuje si do gruntw speniajcych nastpujce warunki: U< 5, 0,1 mm d10 3,0 mm

 W obliczeniach praktycznych wykorzystuje si czsto

uproszczon posta wzoru Hazena:

gdzie: k10 wspczynnik filtracji przy temperaturze 10C, w cm/s, d10 rednica miarodajna ziarn gruntu, okrelana podobnie jak do wzoru wczeniej, w mm.

Wzr Krugera
Wzr Krugera wie wspczynnik filtracji porednio z sumaryczn powierzchni czstek (ziarn) gruntu zawartych w l cm3 gruntu (tzw. powierzchni waciw), a bezporednio z porowatoci i rednic miarodajn. Wzr ten ma posta:

gdzie: k10 wspczynnik filtracji przy temperaturze 10C, w m/d, n wspczynnik porowatoci wyraony w uamku dziesitnym, dm rednica miarodajna gruntu, w mm.

Warto rednicy miarodajnej dm wyznacza si ze wzoru:

gdzie: N liczba przedziaw uziarnienia gruntu wydzielonych na podstawie wykresu uziarnienia, ai - procentowy udzia ziarn z i-tego przedziau uziarnienia w caej prbce gruntu, di - rednia rednica ziarn w i-tym przedziale (w mm), stanowica redni arytmetyczn, rednic ograniczajcych ten przedzia:

gdzie: dg(i) i dd(i) stanowi rednice, odpowiednio, grnej i dolnej granicy przedziau.

Wzr Seelheima
Wzr Seelheima odnosi si do piaskw drobnoziarnistych, jednorodnych, nie zawierajcych domieszek frakcji iowej, pyowej i wirowej. Wzr ten ma posta:

gdzie: k10 - wspczynnik filtracji przy temperaturze wody 10C, w cm/s, d50 - rednia rednica ziarn gruntu w mm (rednica ziarn, ktre wraz z mniejszymi stanowi wagowo 50% skadu gruntu).

Wzr Slichtera
Wzr Slichtera stosuje si do okrelania wspczynnika filtracji piaskw i wirw o rednicy d10 zawierajcej si w przedziale 0,01-5,00 mm. Wzr ten ma posta:

gdzie: kt wspczynnik filtracji przy temperaturze wody T C, w m/d, d10 rednica miarodajna gruntu w mm, m wspczynnik liczbowy zaleny od porowatoci. wspczynnik lepkoci dynamicznej wody w puazach

Wzr USBSC (Amerykaoski)

gdzie: k10 wspczynnik filtracji przy temp. 10C, w cm/s d20 rednica ziarn, ktre wraz z mniejszymi stanowi wagowo 20% skadu gruntu w mm

Okrelanie wspczynnika odsczalnoci

Warto wspczynnika odsczalnoci grawitacyjnej moe by okrelona metod wzorw empirycznych, bada laboratoryjnych lub bada polowych. Wzory empiryczne wi wspczynnik z parametrami uziarnienia lub parametrami filtracyjnymi, w szczeglnoci ze wspczynnikiem filtracji.

Zwizek pomidzy wspczynnikiem odsczalnoci i parametrami uziarnienia gruntw sypkich przedstawi m.in. B. Kozerski

Gdzie: U2 - d60/d5 d5, d10, d60 rednice ziaren gruntu w mm

Powszechnie przytaczany w literaturze polskiej wzr P.A. Bieciskiego wie wspczynnik ze wspczynnikiem filtracji:

Gdzie: k wspczynnik filtracji w m/d

Wykonanie dwiczenia
1. 2. 3. Wyrysowanie krzywej siania na podstawie otrzymanych danych Obliczenie wspczynnika nierwnomiernoci uziarnienia Dane Obliczenia Obliczanie wspczynnika filtracji przy pomocy wzorw : Hanzena, Slichtera i wzoru amerykaskiego - Dane - Obliczenia - Przeliczanie jednostek: [cm/s], [m/h], [m/s] 4. Obliczanie wspczynnika odsczalnoci przy pomocy wzorw: Kozerskiego i Bieciskiego (dla k wedug wzoru Hanzena, Slichtera i amerykaskiego - Dane - Obliczenia

Mapa hydroizohips
Graficznym obrazem zwierciada wody jest jego mapa, stanowica bd samodzielne opracowanie, bd te skadow cz mapy geologicznej. Najczciej jest to mapa hydroizohips, czyli linii czcych punkty zwierciada o jednakowej wysokoci ponad przyjtym poziomem odniesienia. Niekiedy zwierciado przedstawia si za pomoc hydroizobat, tj. linii czcych punkty zwierciada pooone na jednakowej gbokoci pod powierzchni terenu.

Hydroizohipsa
linia rwnych wysokoci hydraulicznych, Linia czca punkty o jednakowej wysokoci

hydraulicznej w warstwie wodononej (systemie). Ukad hydroizohips jest wic map morfologii zwierciada wody podziemnej. W warstwie izotropowej, w strumieniu ustalonym, linie te z liniami prdu tworz siatk ortogonaln, tj. styczne do linii prdu i do h. w punkcie ich przecicia s do siebie prostopadle. W przypadku wd zwykych (niezmineralizowanych) o gstoci = const, gdy poziomem odniesienia jest poziom morza, chodzi tu o rzdne zwierciada wody.

Hydroizobata
Linia na mapie czca punkty o jednakowej gbokoci do zwierciada wody podziemnej.

std
Analogicznie dla y, x i y

Kierunek przepywu Kierunek przepywu jest w kadym miejscu prostopady do hydroizohips.

Linia FA.

Spadek hydrauliczny

Rzdna w punkcie F jest znana i wynosi 78m. Dugo odcinka FA mona obliczy z planu lub mapy

gdzie: I spadek hydrauliczny H - spadek wysokoci cinienia l odlego na jakiej spadek hydrauliczny wystpuje

Prawo Darcy
Ilo wody przechodzca przez rodowisko porowate w

jednostce czasu jest proporcjonalne do spadku hydraulicznego, poprzecznego przekroju rodowiska filtrujcego i wspczynnika filtracji

[m3/d]
Gdzie: k wspczynnik filtracji J spadek hydrauliczny wyraony rnic wysokoci supw wody lub rnic cinie na drodze l F- powierzchnia przekroju prowadzcego wod w m2

Przepyw jednostkowy w warstwie wodononej o swobodnym zwierciadle wody

W jednostkowym przekroju o szerokoci 1m powierzchnia wynosi Spadek hydrauliczny wyliczamy z:

[m2]

Przepyw jednostkowy w warstwie wodononej o napitym zwierciadle wody

Gdzie: m- miszo warstwy wodononej Jeeli miszo warstwy zmienia si , wstawiamy wtedy do wzoru jej warto redni:

Obliczanie zasobw dynamicznych i statycznych

Zasoby statyczne
Zasoby statyczne (wiekowe) wd podziemnych Cakowita objto wody wolnej, zawartej w porach i innych prniach zbiornika wd podziemnych, okrelona dla danej chwili niezalenie od ruchu wody. Wyraana jest w jednostkach objtociowych jako iloczyn objtoci zbiornika i wspczynnika odsczalnoci.

gdzie: - wspczynnik odsczalnoci utworw wodononych V objto rozpatrywanej czci warstwy wodononej

Zasoby dynamiczne
Ilo wody , ktra w okrelonej jednostce czasu przepywa przez przekrj poprzeczny danego poziomu

Gdzie: q - przepyw jednostkowy B - szeroko przekroju

Gdzie: k wspczynnik filtracji m- miszo warstwy wodononej

Pompowanie prbne
Bardzo wan czynnoci w badaniach hydrogeologicznych jest prbne pompowanie. Celem jego jest wyznaczenie wspczynnika filtracji lub fluacji utworw wodononych, uzyskanie danych dotyczcych depresji i jej promienia, zalenoci wydatku od depresji, zasobnoci, praktycznej zdolnoci produkcyjnej warstwy wodononej, stopnia wzajemnego oddziaywania otworw eksploatacyjnych itp. Pompowanie prbne przeprowadza si zalenie od potrzeby w pojedynczych otworach badawczo-eksploatacyjnych lub na wzach hydrogeologicznych. Pompowania mog by krtkotrwae i dugotrwae. Zadaniem tych ostatnich, zwanych te prbno-eksploatacyjnymi, jest zbadanie staoci wydatku i jakoci wody oraz wpywu eksploatacji na inne poziomy wodonone.

Przed przystpieniem do pompowania prbnego poziom wody porowej musi by na wybranym odcinku zafiltrowany. Istniej rne typy filtrw, jak szkieletowe w postaci rur perforowanych, siatkowe, rurowe, szczelinowe, prtowe, kieszeniowe, wirowe i in.. Pompowanie prbne prowadzi si wedug programu, ktry powinien obejmowa : - ustalenie orientacyjnego wydatku i czasu trwania pompowania; - dobr odpowiedniego typu pompy o potrzebnej zdolnoci, tj. iloci wody, jak moe przetoczy w jednostce czasu; najczciej stosuje si pompy o napdzie elektrycznym; sposb dostarczenia odpowiedniej energii do napdu pomp, - sposb odprowadzenia wody; - rodzaj i zakres bada i pomiarw hydrogeologicznych oraz rodzaj aparatw, przyrzdw i innych urzdze niezbdnych do ich wykonania.

Obok otworu badawczo-eksploatacyjnego ustawia si skrzyni przelewow do pomiaru wydatku i urzdza si odpowiednie odprowadzenie wody, ktra bdzie pompowana. Odprowadzenie to powinno by tak urzdzone, aby wylew wody ze skrzyni by swobodny. Pompowana woda musi odpywa na tak odlego, aby uniemoliwione byo jej przenikanie z powrotem do badanej warstwy wodononej.

Przed waciwym pompowaniem prbnym przeprowadza si pompowanie wstpne, zwane te oczyszczajcym, ktrego celem jest oczyszczenie otworu i filtra, ewentualnie take szczelin wodononych. Prowadzi si je dopty, dopki w cigu kilku godzin pompowania woda nie bdzie zupenie klarowna. Pompowanie wstpne pozwala orientacyjnie okreli zaleno midzy iloci pompowanej wody a depresj. Jeeli pompowanie wywouje ma depresj, mona przypuszcza, e zasb wody w warstwie wodononej jest duy, a warunki jej dopywu do otworu dobre i przeciwnie Waciwe pompowanie prbne, zwane pomiarowym, prowadzi si co najmniej na trzech ustalonych poziomach dynamicznych, tzn. przy trzech kolejno po sobie nastpujcych coraz wikszych depresjach. Pompowanie rozpoczyna si na pierwszym poziomie dynamicznym. Ilo wody pompowanej na tym poziomie ustala si zalenie od wynikw pompowania wstpnego, mianowicie tym wiksz, im lepsze s hydrogeologiczne warunki dopywu wody do otworu i im dusza jest robocza cz filtra. Bdzie ona praktycznie wynosi od kilku do kilkudziesiciu metrw szeciennych na godzin. Ilo ta jednak nie moe przekracza 1/3 zdolnoci pompy, a w przypadku otworw z filtrem rwnoczenie 1/3 maksymalnej dopuszczalnej przepustowoci otworu uzalenionej od konstrukcji i wymiarw filtra, a przede wszystkim od wspczynnika filtracji.

- Po rozpoczciu pompowania przeprowadza si w krtkich odstpach czasu np. co 10 lub 15 min, pomiar zwierciada wody w otworze pompowanym i w otworach obserwacyjnych. Pocztkowo dadz si zauway pewne wahania, ktre po jakim czasie zanikaj. Jeeli trzy kolejne pomiary wykazay te same wartoci z uwzgldnieniem bdu l %, przyjmujemy, e pierwszy poziom dynamiczny zosta ustalony. Poczwszy od tej chwili pompowanie musi trwa z niezmiennym wydatkiem co najmniej przez 24 h. W tym czasie wykonuje si pomiary zwierciada w duszych, lecz regularnych odstpach czasu, np. co 60 lub 120 min. - Po upywie 24 h pompowanie przechodzi bezporednio na II poziom dynamiczny. Ilo pompowanej wody powiksza si o tak ilo, jaka bya pompowana na I poziomie. Zwikszenie to spowoduje dalsze obnienie zwierciada. Znw wykonuje si czste pomiary zwierciada, aby uchwyci moment ustalenia si nowego poziomu dynamicznego, po czym prowadzi si pompowanie nieprzerwanie przez co najmniej 24 h.

- Nastpnie pompowanie przechodzi bezporednio na III poziom dynamiczny. Ilo pompowanej wody powiksza si znw o tak sam ilo, jaka bya pompowana na I poziomie. Dalszy przebieg jest taki sam jak poprzednio.Przez cay czas pompowania mierzy si wydatek rwnolegle z pomiarami stanu zwierciada. - Kade pompowanie pomiarowe, z chwil gdy zostao rozpoczte, musi by doprowadzone do koca bez przerwy. W razie przerwy trwajcej duej ni 2 h spowodowanej defektem pompy, wstrzymaniem dostawy prdu elektrycznego lub z innego powodu, pompowanie na danej depresji naley powtrzy. To samo dotyczy, gdy suma krtszych przerw na okrelonej depresji przekroczya 10 % czasu przewidzianego dla niej. - Po zakoczeniu pompowania na ostatnim poziomie dynamicznym przerywa si je i wykonuje znw czsto pomiary stanu zwierciada wody we wszystkich otworach w celu ustalenia czasu jego powrotu do stanu statycznego

Lej depresyjny
Z chwil rozpoczcia pompowania zwierciado wody w

otworze zaczyna si obnia. Obnieniem to nazywamy depresj. Depresja powoduje rnic cinie wody w otworze i w warstwie wodononej, co zmusza wod zawart w niej do dorodkowego ruchu (dopywu) w kierunku otworu. Przeszkadza mu jednak opr wynikajcy z tarcia czstek wody o cianki porw, kanalikw lub szczelinek w warstwie wodononej, wskutek czego tworzy si wok otworu obnienie zwierciada wody. Bezporednio przy otworze jest ono takie samo lub nieco mniejsze ni w rurze wiertniczej, natomiast w miar odlegoci od niego coraz mniejsze i w pewnej odlegoci zanika. Powstaje w ten sposb wok otworu powierzchnia obniona, zwana depresj.

Lej depresyjny
Lej depresyjny jest regularny i symetryczny w tym przypadku, gdy miszo warstwy wodononej i jej przepuszczalno s wszdzie jednakowe, a statyczne zwierciado poziome. Poniewa jednak w przyrodzie prawie nigdy takie idealne przypadki nie wystpuj przeto leje maj posta mniej lub bardziej odbiegajc od symetrycznej.

Obliczanie zasigu leja depresji w warstwie wodononej o zw. napitym

warstwa wodonona o zw. napitym

R - promie leja depresyjnego [m] s - depresja w studni [m] k - wspczynnik filtracji [m/s]

Obliczanie zasigu leja depresji w warstwie wodononej o zw. swobodnym

warstwa wodonona o zw. swobodnym

R - promie leja depresyjnego [m] s - depresja w studni [m] k - wspczynnik filtracji [m/s] h - wysoko zwierciada statycznego nad podstaw strumienia (miszo strefy saturacji) [m]

DOPYW WODY DO STUDNI W WARSTWIE O ZWIERCIADLE NAPOROWYM

H - wysoko statycznego zwierciada wody ponad nieprzepuszczalne podoe [m] h - wysoko dynamicznego zwierciada wody w studni eksploatacyjnej [m] Q - wydajno otworu studziennego [m3/d] s - depresja w otworze pompowanym [m] m - miszo naporowej warstwy wodononej [m] r - promie studni pompowej [m] R - promie leja depresyjnego [m] k - wspczynnik filtracji [m/d]

DOPYW WODY DO STUDNI W WARSTWIE O ZWIERCIADLE SWOBODNYM

H - wysoko statycznego zwierciada wody ponad nieprzepuszczalne podoe [m] h - wysoko dynamicznego zwierciada wody w studni eksploatacyjnej [m] Q - wydajno otworu studziennego [m3/d] s - depresja w otworze pompowanym [m] m - miszo naporowej warstwy wodononej [m] r - promie studni pompowej [m] R - promie leja depresyjnego [m] k - wspczynnik filtracji [m/d]

Wydatek jednostkowy studni

Gdzie: q wydatek jednostkowy [m3/h/1ms] Q wydatek studni [m3/d] s depresja w studni [m]

Objtod leja depresji

[m3]
Gdzie: R promie leja depresji s - depresja w otworze pompowanym [m]

Ilod wody zczerpanej z leja depresji

[m3]
gdzie: - wspczynnik odsczalnoci utworw wodononych V objto leja depresji

Czas migracji wody

Prdko filtracji [m/d] Gdzie: k- wspczynnik filtracji [m/d] I spadek hydrauliczny ne porowato efektywna

Czas przepywu

Gdzie: S droga przepywu V prdko przepywu

SKAD CHEMICZNY
Skad chemiczny wd podziemnych (mineralizacja) zaley od wielu procesw i czynnikw zarwno natury przyrodniczej, jak i antropogenicznej. Najwaniejszym procesem w tym wzgldzie jest rozpuszczalno skadnikw orodka skalnego w zawartej w oka wodzie. W procesie tym jedn z waniejszych rl odgrywa skad mineralny ska warunkujcy zarwno ich podatno na rozpuszczanie, jak i rodzaj rozpuszczonych substancji. Pewien wpyw na rozpuszczalno mineraw wywiera temperatura wody. Z jej wzrostem wzrasta rozpuszczalno wikszoci mineraw. Duy wpyw na rozpuszczalno ska maj pocztkowe wasnoci chemiczne wody, uzyskane np. jeszcze w stadium wody atmosferycznej czy w stadium wody powierzchniowej. W szczeglnoci dotyczy to odczynu wody i zawartoci dwutlenku wgla, ktre uatwiaj rozkad rnych mineraw.

Najliczniej reprezentowane s w wodach podziemnych pierwiastki: azot, brom, chlor, jod, magnez, mangan, potas, siarka, sd, tlen, wap, wgiel, wodr i elazo. Pierwiastki te, zgodnie z podziaem zaproponowanym przez A. Owczinnikowa , zalicza si do pierwiastkw gwnych, zwanych makroelementami.
W znacznie mniejszych ilociach wystpuj pierwiastki rzadkie nazywane mikroelementami Nale do nich: arsen, bar, br, chrom, cynk, fluor, fosfor, glin, kobalt, krzem, lit, mied, nikiel ow, srebro, stront, tytan, wanad. Inne pierwiastki, pojawiajce si sporadycznie i w znikomych ilociach, okrelane s jako ladowe. Nale do nich m.in. rt i zoto. Do wystpujcych rzadko i w maych ilociach nale te pierwiastki promieniotwrcze, jak np. rad, radon, tor i uran.

WASNOCI CHEMICZNE I ORGANOLEPTYCZNE

Pod wpywem skadu chemicznego ksztatuje si szereg wasnoci chemicznych i organoleptycznych wd podziemnych. Do waniejszych wasnoci nale:
oglna mineralizacja - reprezentuje stopie zmineralizowania wody podziemnej. Okrela si j za pomoc suchej pozostaoci, odczyn, zasadowo utlenialno twardo smak zapach

WASNOCI FIZYCZNE
Do wasnoci fizycznych branych pod uwag przy zagadnieniach hydraulicznych, hydrogeologicznych i balneologicznych nale:

temperatura przewodnictwo elektryczne ciar waciwy lepko radoczynnoci -wyraajc zdolno do emitowania promieni , , . przezroczysto i mtno

STAN BAKTERIOLOGICZNY
Wody podziemne kontaktujce si ze stref glebow i skaonymi bakteriologicznie wodami powierzchniowymi, ciekami i odpadami mog zawiera rne gatunki bakterii zarwno nieszkodliwych, jak i chorobotwrczych. Stan skaenia bakteriologicznego wody wyraa si obecnoci bakterii Escherichia coli (paeczki okrnicy). Przyjmuje si bowiem, e jeeli w wodzie wystpuje paeczka okrnicy, to moe by ona rwnie skaona innymi bakteriami chorobotwrczymi Jako liczbowy wskanik skaenia bakteriologicznego stosuje si miano coli. Wyraa ono liczb centymetrw szeciennych wody, na ktr przypada jedna paeczka okrnicy. Oprcz miana coli uywa si niekiedy indeksu coli, ktry wyraa liczb paeczki okrnicy w 1 l wody:

Chemiczna klasyfikacja
Najoglniejszy i najprostszy podzia wd podziemnych opiera si na kryterium oglnej mineralizacji wody, wyraonej za pomoc suchej pozostaoci S. Wedug tego kryterium wydziela si: wody slodkie, gdy S < 0,5 g/dm3, wody o podwyszonej mineralizacji, nazywane te akratopegami, gdy 0,5 < S < 1,0 g/dm3, wody mineralne, gdy S > 1,0 g/dm3. Szczegowa klasyfikacja opiera si przewanie na kryterium zawartoci w wodzie jonw. W wodach naturalnych najliczniej wystpuj aniony HCO3-, SO42- i Cl" oraz kationy Ca2+, Mg2+ i Na+. Jony te traktuje si jako jony gwne, decydujce o charakterze chemicznym wody i najczciej przyjmuje si je za podstaw klasyfikacji wody.

To hydrochemiczne
Chemizm wd podziemnych jest ksztatowany przez du liczb czynnikw, dlatego te w poszczeglnych jednostkach hydrogeologicznych (warstwach lub zespoach warstw wodononych) jest on zwykle odmienny i zawiera charakterystyczne dla tej jednostki skadniki. Zawarto tych skadnikw okrela si jako to hydrochemiczne danej jednostki hydrogeologicznej .
To hydrochemiczne zwizane z jednym okrelonym skadnikiem nazywa si tem czstkowym. Zbir skadnikw hydrochemicznych tworzy to oglne. Miar ta hydrochemicznego jest przedzia wartoci, w ktrym mieszcz si najczciej wystpujce zawartoci poszczeglnych jego skadnikw. Znajomo ta hydrochemicznego ma due znaczenie przy ocenie istniejcego stanu chemizmu wd podziemnych, jego genezy, wystpujcych zmiennoci, rde zanieczyszczenia, prognozy zmian chemizmu pod wpywem czynnikw antropogenicznych itp.

Bilans jonowy
Procent bdu analizy (X) badanej wody w mmol/L okrela si wedug wzoru (nawias w liczniku oznacza warto bezwzgldn rnicy) Gdzie: a suma anionw, mmol/L k suma kationw, mmol/L Za prawidowy wynik analizy naley przyj ten, dla ktrego dopuszczalny bd wzgldny analizy nie przekracza wartoci podanych w tabeli .

W celu przeliczenia wynikw analizy ze ste wagowych w stenia rwnowanikowe naley oznaczon liczb miligramw danego jonu podzieli przez mas molow jonu i pomnoy przez jego wartociowo, to znaczy podzieli przez warto milimola rwnowanika. Na przykad zawartoci jonu siarczanowego SO42- rwnej 270,5 mg /L odpowiada

[mval/L]
milimola rwnowanika w l L badanej wody, a steniu jonw wodorowglanowych HCO3rwnemu 145 mg /L odpowiada

[mval/L]
milimola rwnowanika w l L wody.

Przedstawianie wynikw analiz

Stenie substancji chemicznych zawartych w wodzie podziemnej wyraa si bd w jednostkach masy, bd te w postaci rwnowanikowej, tj. w iloci milivali danego skadnika czy grupy skadnikw, przypadajcych na jednostk objtoci lub masy wody.

Forma rwnowanikowa ma szczeglne znaczenie praktyczne. Przy jej zastosowaniu zawarto wszystkich oznaczanych jonw przeliczana jest na chemicznie rwnocenne jednostki, a uzyskane wyniki analizy stwarzaj obraz proporcji w jakich jony te wystpuj w wodzie.

Przy porwnywaniu lub prezentacji (np. na mapach hydrochemicznych) wynikw bada jakoci wd podziemnych prowadzonych na wielu prbkach wyniki analiz chemicznych przedstawia si czsto w uproszczonej formie analitycznej lub graficznej. Powszechn form analityczn jest wzr M. G. Kurowa w postaci:

gdzie: Sp - skadnik specyficzny wyraony w mg/dm3 lub cecha specyficzna (np. radoczynno) podawana w odpowiednich dla niej jednostkach, G - zawarto gazw w g/dm3, M - oglna mineralizacja w g/dm3, A - procentowy udzia anionw, K - procentowy udzia kationw, T - temperatura wody.

Wykres Udlufta (wykres koowy) odwzorowanie pojedynczej analizy wody w postaci koa. Powierzchnia koa odpowiada mineralizacji wody, w grnej czci koa odwzorowuje si stenia kationw, w dolnej anionw (w % mval). Kolejno jonw (kationw i anionw) odzwierciedla ich zdolnoci migracyjne w wodach podziemnych. Stenia mikroskadnikw przedstawia si w postaci odpowiednio wyskalowanych promieni, a stenia gazw w formie centrycznych k.

Przyjmujc np. jednostkow relacj zalenoci 1 mg/dm3 = 1 mm 2 otrzymujemy:

dalej:

gdzie: M - mineralizacja wody, mg/dm3 r - promie koa obrazujcego skad chemiczny wody, mm

Wzr Bindemana na prdkod przesczania

[m/d]
Gdzie: ne wspczynnik porowatoci efktywnej infiltracja efektywna opadw atmosferycznych w m/d k wspczynnik filtracji w m/d

Czas przesikania

Gdzie: S droga przepywu V prdko przesikania

Spadek hydrauliczny
Spadek hydrauliczny wyliczamy z:

gdzie: J spadek hydrauliczny h1 i h2 wysokoci hydrauliczne l odlego na jakiej spadek hydrauliczny wystpuje

Prdkod filtracji
[m/s]
Gdzie: k wspczynnik filtracji [m/s] J spadek hydrauliczny

Prdkod rzeczywista przepywu

[m/s]
Gdzie: W prdkoc rzeczywista [m/s] V prdkoc filtracji linearnej [m/s] ne porowatoc efektywna

Czas przepywu
[s]
Gdzie: S droga przepywu V prdko rzeczywista filtracji

Natenie przepywu
[m3/d]
Gdzie: Q natenie przepywu [m3/d] k wspczynnik filtracji [m/d] F powierzchnia przekroju [m2]

A L.p. 1 2 3 B L.p. 1 2 3

H [m]

l [m]

T [d]

T [rok]

H [m]

l [m]

T [d]

T [rok]

Wnioski.

System krenia wd podziemnych w warunkach eksploatacji

Zmiana naturalnego stanu rwnowagi

hydrodynamicznej w w.w. Obnienie zwierciada wody wok studni ZWU zasig wpywu ujcia OSW obszar spywu wd do ujcia

Podatnod warstwy wodononej na zanieczyszczenia wd podziemnych

Gboko ich zalegania Wasnoci izolacyjnych ska nadlegych

Kryteria wymiarowania stref ochronnych

Depresja Czas migracji zanieczyszcze

Warunki brzegowe systemu wodononego

Zdolnoci ochronne i oczyszczajce nadkadu Warunki zasilania i formowania zasobw

Elementy rozpoznania hydrogeologicznego sozologicznego niezbdne dla wyznaczania stref ochronnych

Nadkad w.w. Charakterystyki w.w.

Jakoci wody
Zagospodarowanie terenu i wykorzystanie gleb Zapotrzebowanie i moliwoci zaopatrzenia w wod

pitn Kosztw ustanowienia stref ochronnych

rodki i metody badao wykorzystywane w wyznaczaniu stref

Analiza materiaw kartograficznych Badania hydrogeologicznych Badania znacznikowe Pompowanie badawcze Badania modelowe Badania fizycznochemiczne wd Badania warstw wodononych wystpujcych w nadkadzie

Sposb postpowania przy projektowaniu stref ochronnych ujd

Cz I wyznaczenie zasigu poszczeglnych stref ochronnych jedynie przy uwzgldnieniu kryteriw hydrogeologicznych i warunkw naturalnych wyznaczenie OSW w oparciu o kryterium depresji i warunkw brzegowych systemu wodononego Wyznaczenie izochrony 30 dni i 25 lat Ucilenie granic wyznaczonych strefy przez uwzgldnienie izolacyjnej roli nadkadu

Sposb postpowania przy projektowaniu stref ochronnych ujd

Cz II zaprojektowanie sposobu uytkowania terenu w obrbie wyznaczonej strefy ochronnej Zebranie danych o wszystkich potencjalnych ogniskach zanieczyszcze oraz obiektw mogcych wywoywa zmiany w ich reimie przepywu Okrelenie stopnia ich obecnego lub moliwego szkodliwego oddziaywania na jako i reim przepywu wd podziemnych Stosowanie do wynikw bada zaleci: likwidacj lub ograniczenie niektrych dziaa, rekultywacj skaonego obszaru, wykonanie lokalnych sieci monitoringu i prac zabezpieczajcych

Wykonanie dwiczenia