1. KONTROLLI DHE AUDITII I BRENDESHEM 2. Cfare do te kuptojme me kontroll te brendshem ?

Kontrolli i brendshem ka per funksion emetimin e rregullave dhe procedurave per caktimin e masave efikase per te bere te mundur arritjen e objektivave ne administrimin e burimeve, ne menyre qe ato te jene te mireperdorura, te mbrojtura fizikisht nga keqperdorimet si dhe te japin rezultatet e parashikuara ne programe. Nga ana tjeter kontrolli i brendshem duhet te siguroje ne menyre te arsyeshme se programet jane hartuar per te garantuar perdorimin e burimeve ne menyren me te mire te mundeshme. Kontrolli I brendshem jep siguri te arsyeshme (jo absolute) per menaxhimin se objektivat qe do arrihen. 3. Mjedisi i kontrollit te brendshem Ligji Per qarkullimin dhe dokumentimin e vlerave materiale. Ligji Per hartimin e zbatimin e buxhetit te shtetit Ligji Per kontabilitetin Ligji Per statusin e nenpunesit civil Ligji Per prokurimin publik 4. Mungesa e nje sistemi te organizuar te kontrollit te brendshem Sjelle qe: Subjektet publike e kane te kufizuar mundesine per te nxjerre rregulla per administrimin e burimeve publike , mbasi nuk jane te autorizuar nga ndonje ligj sipas kushtetutes , Nuk jane te percaktuara parimet mbi te cilat do te nxirren keto rregulla. Rregullat dhe procedurat duhet te jene ne nje proces te vazhdueshem ndryshimesh , pra duhet te krijohen hapesira per keto ndryshime. 5. Dy grupimet per kontrollin- Ekzistojen dy grupime te medha ne ceshtjen e perkufizimit te kontrollit te brendshem:1.Ai amerikan GAO2.Ai europian INTOSAI 6. Perkufizimi sipas INTOSAIT Kontrolli I brendshem eshte teresia e instrumentave , procedurave , metpdave , sistemeve te krijuara nga nje subjekt , per tu siguruar qe veprimtaria e saj te perputhet me rregullat dhe kekesat e jashtme e te brendeshme(ligjet), rregulloret, direktivat e drejtimit etj, qe subjekti ruan burimet , ne menyre te tille qe inkurajon operacionet ekonomike ne menyre efektive dhe eficente, qe subjekti paraqet informacion te sakte financiar dhe te drejtimit. 7. Perkufizimi sipas GAO-sKontrolli I brendshem eshte nje proces , I ndikuarnga menaxhimi dhe personeli tjeter, I projektuar qete jap siguri te arsyeshme ne lidhje me arritjen eobjektivave ne kategorite vijuese:-Besueshmeri a dhe raportimi financiarEfektiviteti dhe eficensa e veprimeve-Pajtueshmeria me ligjet dhe rregullat 8. Komponentet e kontrollit te brendshem(sipas standarteve nderkombetare) Ambienti i kontrollit Vleresimi i riskut Aktiviteti i kontrollit Informacioni dhe komunikimi 9. Ambienti i kontrollit Perfshin: Vlerat etike dhe integritetin Filozofine e menaxhimit dhe stilin e operimit Strukturen organizative Caktimin e autoritetit dhe pergjegjesise Politiken e burimeve Kompetencen e personelit 10. Vleresimi I riskut1.Faktore te jashtem -Ndryshimet ekonomike -Ndryshimi I punonjesve , komunitetit, nevojave dhe synimeve per ate qe do te arrihet. - Ndryshimi I legjislacionit - Zhvillimet teknologjike -Katastrofat natyrore -Kushtet konkuruese 11. Vleresimi I riskut2.Faktore te brendshem -Personeli I ri -Kompetenca pershtatshmeria dhe integriteti I personelit -Madhesia e subjektit dhe kompleksitetit I veprimeve -Ndryshime ne pergjegjesite e drejtimit3.Analizen e riskut -Mandatin qeveritar -skandalet publike -te papriturat -Mosrealizimin e te ardhurave -Pengesat

12. Aktiviteti I kontrollit Rishqyrtimin e nivelit te performancesaktuale te vete menaxhimit. Rishqyrtimin e performances ne nivelin operacional. Analizen e menaxhimit te burimeve njerezore Kontrollin fizik mbi mbi asetet e dobeta Ndarjen e detyrave Ekzekutimin e transaksioneve Regjistrimin e transaksioneve Dokumentimi I sakte I trensaksioneve dhe kontrollit te brendshem 13. Informacioni dhe komunikimi Politikat dhe procedurat e shkruara te subjektit. Qellimet dhe objektivat e buxhetit Politikat dhe procedurat e dokumentuara te buxhetit. Organigramen Pershkrimin e postit Vleresimin e performances per personelin Programet e trainimit Raportet periodike progresive 14. Tipet e kontrollitSipas funksioneve dhe ndikimeve qe ushtrojne ne veprimtarine e subjekti. Parandalues Zbulues Direktiv Kontroll I Pergjithshem Kontroll aplikues dhe parandalues 15. Kontrolle sipas fushes ku ato veprojne dhe implementohen; -Kontrolle administrative -Kontrolle te burimeve njerezore -Kontrolle buxhetore -Kontrolle financiare -Kontrolle te kontabilitetit -Kontrolli I prokurimeve publike Auditimi I brendshme etje. 16. Auditimi i brendshem i sektorit publik) Eshte nj veprimtari e pavarur, qe jep siguri objektive dhe keshilla per drejtimin e projektuar per te shtuar vleren dhe permiresuar veprimet e subjektit publik Ai ndihmon subjektin me ane te nje menyre sistematike dhe te disiplinuar per te vleresuar dhe permiresuar fryteshmerine e menaxhimit te riskut, proceset e kontrollit dhe te qeverisjes. 17. Ku mbeshtetet funksionimi i audititLigji Nr.9720, dat 23.4.2007 Per auditimin e brendshem ne sektorin publik Ligji i mesiperm perfshin: auditimin e sistemit; pajtueshmrin dhe miratimin e auditimit; auditimin e vlersimit t drejtimit (performacs). 18. Drejtimet kryesore t auditimit Prdorimi me kursim, dobi dhe frytshmri t burimeve financiare dhe njerzore; Risku i kontrollit t drejtimit; Shkalla n t ciln rezultatet e programeve t subjektit t audituar plotsojn objektivat e tij; Pajtueshmria e veprimtaris s subjektit t audituar me legjislacionin n fuqi; Kujdesi pr plotsimin e t dhnave financiare dhe t drejtimit, si dhe prdorimi i tyre n mbshtetje t vendimmarrjes; Ruajtja dhe miradministrimi i aseteve, pron publike. 19. Parimet e prgjithshme t funksionimit t auditimit parimet e ligjshmris, parimet pavarsis, parimet paansis parimet fshehtsis. 20. Zbatimi i parimit t ligjshmris Esht respektimi i Kushtetuts, i legjislacionit shqiptar dhe marrveshjeve ndrkombtare, ku Republika e Shqipris sht pal . 21. Zbatimi i parimit t pavarsis Esht ushtrimi i veprimtaris pr prcaktimin, planifikimin, realizimin dhe raportimin e veprimtaris s auditimit, jasht do ndikimi, q ka lidhje me veprimtarin e audituar apo rrethanat, q cenojn apo mund t cenojn objektivitetin. Vlersimi pr objektivitetin administrohet, n radh t par, nga vet individi, n rolin e audituesit dhe m pas nga strukturat eprore. 22. Zbatimi i parimit t paansis Esht pasqyrimi objektiv dhe transparent n dokumentet prkatse i t gjitha fakteve dhe rrethanave, q lidhen me veprimtarin e subjekteve t audituara, pa u ndikuar nga interesi vetjak ose pikpamjet e t tretve.

23. Zbatimi i parimit t fshehtsis Esht trajtimi si konfidencial i t dhnave t tjera, t administruara gjat auditimit 24. Objektivat e auditimit brendshem Dhnia e nj sigurie t arsyeshme dhe t pavarur, pr drejtuesit kryesor, pr prmirsimin e veprimeve t entit, duke zbatuar mnyrn m t mir sistematike, vlersimin dhe prmirsimin e frytshmris s sistemeve t kontrollit t brendshm. Shqyrtimi i sistemeve t kontrollit dhe transaksionet, pr vlersimin dhe dhnien e rekomandimeve lidhur me : 25. 1. rreziqet e brendshme, n kuadr t kontrollit t drejtimit;2. prdorimin me kursim, dobi dhe frytshmri t burimeve financiare dhe njerzore;3. shkalln q rezultatet e programeve t subjektit t audituar plotsojn objektivat e tij dhe nse arritjet e programit, takohen me ato t planifikuara;4. pajtueshmrin e veprimtaris s subjektit t auditit me legjislacionin n fuqi;5. kujdesin dhe plotsimin e t dhnave financiare dhe t drejtimit, pr mbshtetjen e procesit t vendimmarrjes n drejtim 26. Funksionet e auditit te brendshem T auditojn, n prputhje me krkesat, standardet e auditimit dhe me prgjegjsit e prcaktuara n kt ligj. T krkojn, marrin dhe prdorin lirisht dhe pa kufizim t gjiha t dhnat me karakter teknik, ekonomik e financiar dhe t menaxhimit t subjektit publik q auditohet, duke marr prsipr ruajtjen e t dhnave me karakter sekret. T trheqin pr nevoja auditimi, kopje t dokumenteve , t vrtetuara ose origjinale, kundrejt vrtetimit t lshuar. Dokumentet origjinale duhet t kthehen tek subjekti publik brenda 72 orve. 27. T hyjn dhe t verifikojn n vend, ne depo, magazina, njsi ose objekte, pa asnj kufizim; t vlersojn dhe t verifikojn, kudo ku ka vlera materiale e monetare, n pronsi t shtetit, duke respektuar rregullat e brendshme t subjektit dhe n prputhje me programin e auditimit. Ti propozojn drejtuesit t njsis s auditimit ndalimin e prkohshm, kurdoher t arsyetuar me shkrim, t veprimeve, q bien ndesh me legjislacionin n fuqi ose q cenojn interesat ekonomike t shtetit deri n shqyrtimin prfundimtar nga organet prkatse, q i kan n prgjegjsi. T krkojn deklarime nga t audituarit ose nga personat e tjer, pr problemet q lidhen me auditimin 28. N bashkpunim me subjektin e audituar, t prcaktojn detyrat dhe masat pr korrigjimin e parregullsive t vretetuara nga auditimi. Kur vrtetojn prgjegjsi materiale ose financiare, shkelje dhe parregullsi, propozojn, sipas rastit, masa me karakter zhdmtimi, ose masa disilinore. 29. Cfare eshte e keshillueshme per raportin perfundimtar te auditit Objektivat e auditit Fusha e auditimit Zbulimet ( negative ose pozitive) Zonat per permiresim Rekomandime 30. fare eshte Kontrolli i Larte i Shtetit (SAI) Kontrolli i Larte i Shtetit eshte nje organ kushtetues veprimtaria e te cilit rregullohet mbi bazen e Kushtetutes se R.SH. si dhe te ligjit specifik per Kontrollin e Larte te Shtetit. Sipas Kushtetutes Kontrolli i Larte i Shtetit eshte organi me i larte i auditimit financiar ne Republiken e Shqiperise dhe ne veprimtarine e tij ai i nenshtrohet vetem Kushtetutes dhe Ligjeve. Kushtetuta percakton se Kryetari i Kontrollit te Larte te Shtetit zgjidhet dhe shkarkohet nga Kuvendi i Shqiperise dhe ka nje mandat prej shtate vjetesh. 31. Objekti i punes i ketij organi eshte: Veprimtaria ekonomike e financiare e sektorit publik 1) Perdorimi dhe mbrojtja e fondeve shteterore nga pushteti qendror dhe

vendor Veprimtaria e personave juridike ku Shteti ka me shume se 50 perqind te aksioneve ose kur huate dhe detyrimet e tjera garantohen nga Shteti Me sector publik ne veprimtarine e KLSH do te kuptohet sektorin shteteror ku pjesmarrja e shtetit eshte mbi 50 perqind.

32. Kontrolli i larte i Shtetit i raporton Kuvendit te Shqiperise per: Per zbatimin e buxhetit te shtetit Jep mendim per raportin e Keshillit te Ministrave per shpenzimet e vitit te kaluar financiar perpara se ai te miratohet ne Kuvend. Per rezultatet e auditimit sa here qe kerkohet nga Kuvendi 33. Ligji Nr.8270 date 23.12.1997 PerKontrollin e Larte te Shtetit ndryshuar me ligjin Nr.8599 date 10.04.2000. Ky Ligj percakton bazat e organizimit dhe te ushtrimit te veprimtarise , raportimit nga Kontrolli i Larte i Shtetit. Percakton objektivat, detyrat, organizimin, kompetencat. Ne ligj KLSH perkufizohet si organi me i larte i kontrollit ekonomik-financiar ne R. Sh. percakton si nje organ i pavarur i depolitizuar dhe departizuar i cili udhehiqet vetem nga Kushtetuta dhe ligjet e tjera. 34. Objektivat e Kontrollit te Larte te Shtetit. KLSh mund te jape rekomandime lidhur me vlersimin e drejtimit dhe te veprimtarise auditimit te brendshem . Propozon per ndryshime ne legjislacion ne te gjitha fushat e veprimtarise ekonomike e financiare dhe te drejtimit duke kerkuar shfuqizimin e tyre nga organi qe i ka nxjerre dhe ne se kjo nuk realizohet brenda dy muajve ai u drejtohet organeve me te larta. 35. Kompetencat e KLSH-se Kerkon nga subjektet e audituara marrjen e masave te nevojshme per permiresimin e gjendjes ne perputhje me rekomandimet e tij lidhur me; Marrjen e masave disiplinore ose te zhdemtimit ne perputhje me ligjet per personat qe kane shkaktuar deme inetersave shtetrore. Ai gjithashtu ka te drejte dhe subjektet e audituara jane te detyruara te raportojne me shkrim brenda 20 diteve per zbatimin e rekomandimeve ose marrjen e masave. Te marren masa ne perputhje me rregullat e prokurimeve kur jane shkelur procedurat perkatese si dhe te paraqese padi ne gjyq per ceshtje qe i cmon te arsyeshme 36. Keshilla e fundit per auditim Nje audit perpara se te filloje auditimin duhet te sigurohet vete se ka autoritetin e nevojshem personal per punen qe do te kryeje. Ai nuk duhet te harroje per asnje moment se kryetari I Njesise se auditit dhe publiku kane besim tek ai.