Seminarski rad Tema : LOGISTIKI CENTRI

Mentor: prof. dr. Mirsad Kulovi Ass. : mr. Ruica Popovi

Student : Mevludin Fio Broj indexa: 34/10 - I

Travnik, Januar 2012

SADRAJ:

UVOD Logistiki centri ................................................................................................ 3 Historija razvoja logistike .. 7

VRSTE ROBNIH TERMINALA LOGISTIKIH CENTARA ... 11

Robno-transportni centri ........................................................................................................... 16 Ciljevi razvoja robno-transportnog centra .............................................................................. 17 Faktori izbora lokacije terminala ............................................................................................ 18 Gravitaciona zona terminala ............................................................................... 21 ZAKLJUAK .................................................................................................................. 22 LITERATURA ................................................................................................................ 23

UVOD Logistiki centri

Robni terminali i robno-transportni centri logistiki centri predstavljaju jednu od najbitnijih komponenti logistikih mrea. Realizacija robnih tokova u urbanim, regionalnim, nacionalnim i internacionalnim prostorima nezamisliva je bez nekog oblika robnog terminala, odnosno logistikog centra. Postoje razliiti tipovi logistikih mrea sa razliitim brojem i strukturom logistikih centara. Logistiki centri se razlikuju po makro i mikro lokacijskom poloaju, strukturi funkcija i podsistema, stepenu razvijenosti, organizaciji i tehnologiji, ali je svima zajedniko da objedinjuju razliite podsisteme i pruaju kompleksne logistike usluge. Veliki broj pojmova opisuje mjesta na kojima dolazi do najznaajnijih transformacija robnih tokova. U naoj i svjetskoj literaturi i praksi sreu se razliiti nazivi za logistike centre: Robni terminal Teretni terminal Robno-distributivni centar Distributivni centar Robno-transportni centar Logistiki centar Logistiki park Logistika platforma Logistika zona Teretno selo City logistiki terminal Intermodalni terminal Kontejnerski terminal itd.
3

Slika 1. Vrste logistikih centara

Logistiki centri prema svojoj funkciji mogu biti: Tranzitni, Sabirni, Distributivni i Sabirno-distributivni. Logistiki centri se formiraju sa ciljem da se prui kompletna logistika usluga, uvedu savremene logistike tehnologije, poveanje ekonominosti i efikasnosti transporta, koncentacija robnog rada i logistikih aktivnosti, smanjenje vezanog kapitala, kreiranje uslova za efikasan razvoj itd. Logistiki centar je pojam koji je najprisutniji i koristi se za sve centre, odnosno terminale koji kao osnovnu djelatnost imaju skup logistikih aktivnosti. Na konkretnim primjerima moemo vidjeti primjenu pojma ,,logistiki centar. Kada industrijske i trgovake kompanije za svoje proizvode ili za svoje potrebe grade distributivni centar, one tom distributivnom centru daju naziv logistiki centar. Po istom principu trgovake kompanije za robu iroke potronje za snadbjevanje lanca prodajnih objekata koriste logistike centre. Veliina lokacije na kojoj se razvijaju logistiki centri uglavnom se kree od 100 do 150 ha (hektara). Veliina varira od 4 do 500 ha. pediterske kompanije za potrebe svojih klijenata na povoljnim lokacijama, najee urbanih cjelina, grade robno distributivne centre i u novije vrijeme im daju naziv ,, logistiki centar.

Iako ne postoje standardne karakteristike logistikih centara, njihovom analizom uoavaju se neka obiljeja koja su neophodna za njihovo uspjeno funkcionisanje: Multimodalnost (povezanost sa razliitim vidovima transporta), Otvorenost (slobodan pristup za sve javne i privatne kompanije da se lociraju i/ili koriste objekte centra. Osnovni koncept logistikog centra je win-win situacija (svi dobijaju), gdje razliiti operatori i uesnici mogu dopunjavati jedni druge, ak i u situaciji punog nadmetanja na tritu), Multifunkcionalnost (sve transportne i logistike funkcije reprezentuju se kroz prevoznike, peditere, agente, brokere, carinske brokere, uprave (luke, carinske itd.), Rukovanje teretom (irok spektar objekata i opreme za manipulisanje teretom, npr. Distributivni, kontejnerski terminali, skladita sa temperaturnim reimom i sl.), Elektronska razmjena informacija IT (pristupi telematskim sistemima vezanim za transport, administraciju, upravu i lanac snadbijevanja), Intersekcionalnost, meupovezanost (bliska saradnja i integrisanje razliitih poslovnih sektora u cilju realizacije transportnih i logistikih aktivnosti), Uteda trolova (nema dupliranja sistema, to se odraava na utede u skladinim i pretovarnim sistemima, IT sistemu, uslunim i prateim djelatnostima i znanju. Lociranjem veeg broja kompanija u logistikom centru dolazi do veih uteda trokova i vee ponude usluga), Dodatne usluge (stanice za snadbjevanje gorivom, vodom i sl., sistemi za njegu i odravanje, pakovanje, carinska kontrola, istraivake aktivnosti itd.)

Zajednike osobine za skoro sve logistike centre su: prihvat i otprema robnih i transportnih tokova, pretovar transportnih sredstava, skladitenje i uvanje robe, formiranje tovarnih jedinica, formiranje jedinica otpreme, izrada pratee dokumenatacije, niz prateih usluga za transportna sredstva, robu i personal. Sutinske razlike modela logistikih centara ogledaju se u: osnivaima i vlasnicima, organizacionim formama, pripadnosti vidu transporta, pripadnosti vrsti robe, primjenjenoj tovarnoj jedinici i tehnologiji, strukturi i obimu logistikih funkcija, lokaciji u odnosu na saobraajnu infrastrukturu, lokaciji u odnosu na urbane sredine i industrijske komplekse, stepenu kooperacije nosilaca i korisnika usluga.
5

Pri projektovanju robnog terminala neophodno je analizirati obim i strukturu robnih i transportnih tokova, za stvaranje baze podataka za planiranje i projektovanje procesa i sistema. Posmatraju se robni tokovi u gravitacionoj zoni (tokovi dopreme, otpreme i tranzita) po svim obiljejima koji karakteriu robni tok. Osnovna obiljeja robnih tokova su: vrsta robe, odnosno asortiman, koliina robe, zakon nastanka toka, pravci i rastojanja dopreme robe (izvorno/odredine take toka), pojavni oblik robe, vid transporta, sezonski karakter tokova, vrsta i kategorija tokova, specifini zahtjevi u pogledu transporta, skladitenja, pretovara, pakovanja.

Robni tokovi od mjesta poiljaoca do mjesta primaoca prolaze kroz niz razliitih transformacija koje esto znaajno mijenjaju njihove karakteristike. injenica da poiljalac robe moe biti jedna kompanija, a da se kao primaoci pojavljuju (n) razliitih subjekata govori o diobi transformaciji toka. Transformacije nad robnim tokovima najee se odvijaju u robnim terminalima logistikim centrima. Poznavanjem karakteristika robnih tokova i njihovih transformacija stvaraju se uslovi za primjereno planiranje, projektovanje i upravljanje robnim terminalima. Robni tokovi su osnovna nit logistikog sistema, ali isto tako ni jedan robni tok ne bi mogao da se realizuje bez logistikog sistema i logistikih lanaca. Logistiki lanci su nosioci realizacije robnih tokova, a logistiki sistemi su nosioci realizacije logistikih lanaca. Transformacije robnih tokova se odvijaju u robnim terminalima, trendovi u proizvodnji i distribuciji proizvoda idu u pravcu pribliavanja finalizacije proizvoda krajnjem korisniku. To podrazumijeva da se odreene aktivnosti na pripremi proizvoda, odnosno dodavanju vrijednosti proizvoda (eng. value added services) prostorno pomjeraju ka korisniku i obavljaju u terminalima koji su esto vrlo udaljeni od proizvodnih kompleksa. Ovi trendovi su posljedica novih zahtjeva u pogledu kvaliteta logistike usluge koga kreira korisnik. Nosilac realizacije robnih i materijalnih tokova je logistiki lanac, a nosilac realizacije logistikog lanca su logistiki sistemi. Robni tokovi predstavljaju generatore zahtjeva za uslugama transporta, skladitenja, pretovara, kontrole, uvanja, komisioniranja i drugih logistikih aktivnosti. Robni tokovi mogu se podijeliti na makro i mikro tokove. Kod makro tokova poetna i zavrna taka ne nalaze se na istom podruju, i u makro tokove ubrajamo tokove:
6

dopreme, otpreme, izvoza, uvoza i tranzita.

Mikro tokovi predstavljaju tokove kod kojih se i poetna i zavrna taka nalaze u okviru istog podruja (ua gravitaciona zona terminala), i u njih spadaju tokovi: dovoza i odvoza.

Historija razvoja logistike

Skup procesa kretanja i mirovanja robe ini robni tok sa svojom prostornom i vremenskom komponentom, a robni tok je, izmeu ostalog, sastavni dio svih ljudskih aktivnosti. ELA European Logistics Association definie logistiku sljedeom definicijom: Logistika je organizacija, planiranje, kontrola i realizacija robnih tokova od mjesta nastanka do mjesta prodaje preko proizvodnje i distribucije do krajnjeg korisnika sa ciljem zadovoljenja zahtjeva trita uz minimalne trokove i minimalne investicije.

Logistika obuhvata sve sisteme i procese koji omoguavaju kretanje materijalnih i nematerijalnih tokova, a osnovni logistiki princip glasi: sveobuhvatna i jednovremena optimizacija svih karika materijalnih, energetskih i informacionih tokova. Osnovu logistikog sistema ine pet podsistema, odnosno parcijalnih podruja: realizacija porudbine, zalihe, skladitenje, pakovanje, transport.

Ureen niz logistikih aktivnosti poruivanja robe, pakovanja, transporta, pretovara, skladitenja, kontrole, izrade pratee dokumentacije i velikog broja drugih procesa predstavlja logistiki lanac. Broj ovih aktivnosti kao i njihov redoslijed zavisi od promjenljivih atributa koji ih opisuju, a to na primjer mogu biti: vrijeme, prostor, trokovi, koliina, nivo primjenjene tehnologije, vrijednost vezanog kapitala i drugi. Jedna od karakteristika logistikog lanca je i izrazita meuzavisnost kako susjednih tako i proizvoljno izabranih karika u lancu, odnosno logistikih aktivnosti u lancu. Logistiki lanac je most koji spaja makro (mrea robnotransportnih centara), meta (robno-transportni centar) i mikro (svi elementi baznih interesa) logistike sisteme, pri emu lanac prolazi kroz vie logistikih sistema, a deava se da kroz sistem prolazi vie logistikih lanaca. Zbog uzajamnog dejstva lanaca na sistem optimizacija logistikih lanaca je neizvodljiva bez istovremene optimizacije logistikih sistema koje taj lanac povezuje. Ciljevi optimizacije logistikog lanca su usmjereni ka poveanju kvaliteta usluge uz to manje investicije i trokove. Iz razliitih interesa pojedinih uesnika u lancu i unutar njihovih funkcionalnih cjelina (nabavka, proizvodnja, finansije, vozni park, skladite itd.), generie se konflikt ciljeva. Usklaivanje razliitih interesa koji se direktno projektuju na oblikovanje usmjeravanje i realizaciju logistikog lanca nalazi se u prostoru viekriterijumskog vrijednovanja i stvaranja rjeenja u kome su partneri u situaciji dobitnik dobitnik (eng. WinWin Situation). Logistika distribucije i plasmana proizvoda ima zadatak da obrazuje i da maksimalno uskladi ponudu i potranju proizvoda, kao i da uspostavi logistiki lanac koji e povezivati prozvodnju sa krajnjim potroaima. Evolucija logistike ima pet karakteristinih perioda (slika 2.): antiko-rimski period, period Vizantije,
8

 VII vijek - vrijeme Napoleona, period oko II svjetskog rata i period od 50-tih, 70-tih godina prolog vijeka ukljuujui i dananje vrijeme i intenzivnu evoluciju logistike. Period 1 - Antiko-rimski period: Pod nazivom Logista podrazumijevala se uprava nad dravnim zalihama (rezervama) koja je podrazumijevala finansije i raspodjelu ivotnih namirnica. Period 2 - Vizantija: Vizantijski car Leon VI (866-912, vladao 886-911), oko 900 godine uveo je logistiku u funkciji vojne doktrine. U pisanjima o vjetini ratovanja izdvaja se: strategija, taktika i logistika (prostor, vrijeme i resursi). Period 3 - Francuska, Rusija: Oko 1670. godine Luj XIV predlae uvoenje nove strukture za rjeavanje rastuih administrativnih problema i uvodi zvanje - Marec-hal General de Logis (nastalo od loger). Pri tome mu daje ingerencije nad: planiranjem kretanja trupa, selektovanjem kampova, regulisanjem transporta i snadbjevanja. U prvoj polovini 19. vijeka francuski teoretiar Baron Antoine Jo - mini uveo je termin la logistigue. U djelu Precis de l'art de la guerre", na osnovu iskustava koje je stekao kao Napoleonov oficir, podijelio je 1836. godine vjetinu ratovanja u pet oblasti: strategija, taktika na viem nivou, logistika, inenjering i taktika na niem nivou. Logistiku definie kao vjetinu kretanja armije, ali ne podrazumijeva pod tim samo mehaniko pomjeranje ve i upravljanje i uvoenje razmiljanja u kretanje i odravanje vojne spremnosti. Sa Marechal General de Logis i pisanjem Jominia poinje moderna logistika. Jominiovo djelo je 1862. godine prevedeno na engleski i prihvaeno kao dobro razmiljanje u Americi, gdje je pojam logistike 1884. godine oznaavao transport i snadbjevanje u priobalju. Period 4 - II svjetski rat: Logistika je kao termin prihvaena pred kraj rata od strane armijeSAD. Period 5 - poslije ratni period: Sredinom dvadesetog vijeka termin logistika poinje da se primjenjuje i u privrednim sistemima u Americi, a neto kasnije i u Evropi.

Slika 2. Evolucija logistike

Logistika je u svojoj evoluciji bila prvenstveno vezana za ratne vjetine. Na svom razvojnom putu samo su prvi i posljednji period znaajnije posveeni privrednom tumaenju logistike. U drugom svjetskom ratu, u angloamerikim jezicima logistika se upotrebljava kao pojam planiranja i upravljanja procesima dostave i snadbjevanja vojnih trupa. Poetkom sedamdesetih godina termin logistika intenzivnije ulazi u naunu i praktinu primjenu svih disciplina koje se bave problemima kretanja materijala, ljudi, energije i informacija. Razlika u vojnoj i civilnoj primjeni termina logistika danas se tumai time to je vojna logistika orijentisana ka cilju koji je proizaao iz politiko-vojnih motiva i obuhvata kretanje trupa i robe. Privredna logistika prvenstveno obuhvata kretanje robe i sve odluke koje se donose usmjerene su ka tehnoloko-ekonomskim i socijalnim ciljevima. Funkcionalno razgranienje logistike zasniva se na razliitim fazama materijalnih tokova jednog preduzea i razliitim funkcijama sistema preko kojih se realizuju ti materijalni tokovi. Funkcionalno razgraniavanje logistike industrijskog preduzea zasnovano na razliitim fazama materijalnih tokova od trita sirovina i poluproizvoda, preko industrijskih pogona do trita gotovih proizvoda, odnosno krajnjih korisnika jeste u funkciji etiri osnovne faze tokova (slika 3): I faza - LOGISTIKA NABAVKE obuhvata tokove sirovina, polufabrikata, pomonih i pogonskih materijala, rezervnih dijelova za maine i opremu koja se koristi u preduzeu itd. II faza - LOGISTIKA PROIZVODNJE obuhvata sve materijalne tokove koji prolaze proces proizvodnje i zavravaju se u skladitima gotovih proizvoda ili poluproizvoda kao finalnog proizvoda posmatranog preduzea.
10

 III faza - LOGISTIKA DISTRIBUCIJE obuhvata tokove finalnih proizvoda preduzea od skladita finalnih proizvoda do skladita za isporuku na trite ili do krajnjih korisnika. IV faza - POVRATNA LOGISTIKA se bavi protokom otpadnih materijala, povratnim tokovima za reciklau, praznom ambalaom, razmjenjivim transportnim sudovima, povratnim tokovima neispravnih proizvoda itd.

Slika 3. Osnovne faze logistikih tokova [1]

11

VRSTE ROBNIH TERMINALA LOGISTIKIH CENTARA

Skup razliitih naziva za mjesta transformacije robnih, transportnih, odnosno logistikih tokova, prilino je veliki. Na evoluciju pojmova robni terminal i logistiki centar znaajno je uticao razvoj privrednih sistema i meunarodne trgovine i transporta, ali i evolucija privredne logistike i logistikih strategija. Robno-transportni centar je najvei stepen integracije logistikih aktivnosti, logistikih sistema i korisnika i nosioca logistikih usluga. On povezuje najmanje dva vida transporta i omoguava sve transformacije tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije. Koncentrie veliki broj uesnika i pored osnovnih logistikih usluga prua i sve ostale, pratee i dopunske usluge koje uveavaju vrijednost i kvalitet logistikog servisa. U regionu Baltikog mora ovi sistemi se zovu logistiki centri. Hub terminal, naziv za glavni terminal, mjesto najvee koncentarcije tokova i najire ponude logistikih usluga. Naziv asocira na glavinu od toka (eng. hub) koja povezuje, poput paoka na toku, sve osno-radijalno rasporeene manje terminale, centre (eng. spoke). Preko ovog terminala odvija se transport izmeu manjih terminala iz okruenja (slika 4).

12

Slika 4. Hub terminal

Gateway terminal se moe tretirati kao poseban oblik hub and spoke" sistema. Ovi terminali predstavljaju vezu izmeu razliitih sistema, odnosno kapiju odreenog sistema (eng. gateway). Posmatrano kroz mreu terminala, gateway terminali uglavnom predstavljaju obodne hubove preko kojih robni tokovi ulaze, odnosno naputaju posmatranu mreu ili odreeni prostor (slika 5). Tako gateway terminal moe predstavljati vezu izmeu razliitih vidova transporta (na primjer, terminali u lukama su gateway terminali koji omoguavaju da se roba pristigla pomorskim transportom prebaci u zalee luke drumskim, eljeznikim ili rijenim transportom, ili obrnuto). Gateway terminal moe biti i veza izmeu razliitih operatora, odnosno predstavlja glavnu taku preko koje se roba razmjenjuje izmeu razliitih nosioca realizacije lanca u usluzi od vrata do vrata" (eng. door to door service). Veza izmeu razliitih mrea takoe se moe ostvariti preko gateway terminala.

13

Slika 5. Gateway terminal Kamionski terminal predstavlja mjesto zaustavljanja i zadravanja drumskih transportnih sredstava i vozaa sa svim servisnim i prateim objektima. Najee se u sklopu ovih terminala nalazi sistem za snadbjevanje gorivom, sistem za njegu i odravanje transportnih sredstava, restoran, motel, prodavnice itd. Kamionski terminali obino su locirani uz glavne magistralne drumske saobraajnice, u blizini urbanih sredina. Intermodalni terminal predstavlja terminal u kome se vri pretovar intermodalnih transportnih jedinica sa jednog na drugi vid transporta. Zavisno od broja prisutnih vidova transporta ovi terminali mogu biti: unimodalni, bimodalni i trimodalni. U sluaju prisustva vie vidova transporta, ovim terminalima se dopisuje i atribut multimodalni. Kontejnerski terminal lociran u rijenoj luci sa mogunou pretovara kontejnera sa bare na eljezniki vagon ili drumsko vozilo je klasian primjer kontejnerskog trimodalnog terminala.

Robni terminali su terminali namijenjeni za odreenu vrstu robe: prehrambrene proizvode, robu iroke potronje, lako kvarljivu robu, rasute terete, tene terete, ive ivotinje itd. Ovi terminali mogu se nai na bilo kom mjestu u logistikom lancu, od izvora sirovina do mjesta potronje gotovog proizvoda. S obzirom na to da su odreeni samo za jednu vrstu, odnosno kategoriju robe, sve aktivnosti logistike u terminalu podreene su osnovnim karakteristikama i
14

zahtjevima te robe i robnih tokova. Ovi terminali se mogu nai u industrijskom kompleksu, na mjestu gdje se vri promjena vida transporta, u terminalima pojedinih vidova transporta, u robno-transportnom centru, lukom kompleksu i sl., odnosno u bilo kom mjestu na putu kretanja posmatrane robe.

Terminali pojedinih tehnologija intermodalnog transporta nalaze se na mjestu povezivanja razliitih vidova transporta, najee u pomorskim i rijenim lukama, robno-transportnim centrima itd. U zavisnosti od intermodalne transportne jedinice (kontejner, izmjenljivi transportni sud, sedlasta poluprikolica, prikolica ili cijelo drumsko vozilo) i prisutnih vidova transporta, nastaju specijalizovani terminali u kojima dominantnu logistiku aktivnost ini pretovar (hucke pack terminal, Ro-Ro terminal itd.). Logistiki centar je termin koji se koristi za sve veliine i oblike koncentracije logistikih aktivnosti. Logistiki terminal opisuje prostor odvijanja odreenih logistikih procesa i aktivnosti, najee pretovarnih i skladinih, bez znaajnog proirenja usluga. U povezivanju tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije ovi terminali prvenstveno su orijentisani ka transportnim i pretovarnim aktivnostima. Tako se, na primjer, City logistiki terminali osnivaju na saobraajno povoljnim lokacijama na obodu gradova ili u samom gradskom podruju i imaju ulogu u povezivanju ulazno-izlaznih tokova, odnosno koordinaciji protoka robe pri snadbjevanju i odvoenju iz gradskog podruja. Logistiki park moe se definisati kao prostor koji naseljavaju razliiti korisnici i davaoci usluge iz oblasti logistike, transporta i ostalih, dopunskih i prateih sistema i usluga. U jednom logistikom parku moe se nai vie distributivnih centara i razliitih terminala, skladita (veletrgovine, trgovine na malo ili uvoznika), trgovakih centara, razliitih value added logistikih (VAL) aktivnosti itd. Logistika platforma, logistika zona, slino logistikom parku, u najveem broju sluajeva integrie logistike i pratee sisteme i aktivnosti na definisanom, ureenom prostoru. Veliina i lokacija prostora i struktura funkcija su promjenjivog karaktera. Ponekad predstavljaju dio kompleksno prostorno ureenog sistema, poput industrijskih, trgovakih i poslovnih kompleksa i drugih privredno urbanih i specijalnih zona (npr. slobodne zone). Teretni terminal je prvenstveno pretovarni terminal lociran uz neki vid transporta. Predstavlja transportnu transfernu taku koja povezuje transportne tokove makrodistribucije i transportne tokove mikrodistribucije. Feeder terminal je sabirno-distributivni terminal preko koga se opsluuju (linijski ili kruno) manji terminali ili centri locirani u okruenju (eng. feeder - hranitelj).
15

Cross docking terminal je pretovarni terminal, odnosno transferna taka izmeu dolaznih i odlaznih tokova, bez dugotrajnog zadravanja i uvanja robe. Uloga ovog terminala je konsolidacija robnih tokova od razliitih poiljalaca i njihova otprema ka primaocima. Dry port ili suha luka" predstavlja kompleks logistikih aktivnosti i logistikih sistema u zaleu pomorskih luka. Koncept Dry port" razvijen je u jugozapadnim zemljama Evrope, kao to su panija, Italija, Portugal i u nekim sluajevima Francuska. U ovim zemljama pomorske luke su bile centralne zone oko kojih su se razvijali gradovi. Nekada pokretai razvoja gradova, luke danas predstavljaju veliki problem sa aspekta bezbijednosti, ekologije i zagaenja, ali i sa aspekta prostora. Da bi se zadrao visok kvalitet usluge i odgovorilo zahtjevima sve veih tokova robe, luke moraju da se ire i razvijaju nove povrine, objekte i opremu za utovar, istovar, skladitenje robe i dr. Rastui problemi transporta robe kroz grad i veliki trokovi inoviranja i irenja luka uslovili su razvoj terminala u zaleu, odnosno dry port koncepta. Dry port je sistem lociran u zaleu industrijskog ili komercijalnog regiona i povezan sa jednom ili vie luka eljeznikim i/ili drumskim transportom. Zadatak dry port sistema je prikupljanje robe za prekomorski transport na duim relacijama i distribucija robe na lokalnom, regionalnom i internacionalnom nivou. Ovi sistemi pruaju i neke dodatne usluge kao to su carinjenje, skladitenje, pakovanje, prepakivanje, auriranje podataka, informacione usluge i dr. Dry port je multimodalno orijentisan i ima sve logistike usluge, objekte i opremu koja je potrebna brodarima i pediterima iz pomorskih luka.

Slika 6. Logistiki centar

16

Robno-transportni centri

Robno-transportni centar (RTC) je pojam koji je u naem jeziku prihvaen kao mjesto koncentracije logistikih sistema i mjesto integracije razliitih vidova transporta. Ideja o izgradnji ovih centara na naim prostorima bila je sastavni dio koncepcije razvoja tehnologija i terminala intermodalnog transporta. Znaajnija upotreba termina robno-transportni centar poinje donoenjem Drutvenog dogovora o razvoju integralnog transporta" 1985. godine. Ovaj oblik logistikih centara u Evropi poinje da se razvija 70-tih godina prolog vijeka, uglavnom na bazi parcijalnih privatnih i drutvenih inicijativa kompanija iz oblasti transporta, logistike i gradskih i regionalnih uprava, privrednih komora itd. Tokom 90-tih godina koncept velikih logistikih centara postaje predmet planske i projektantske dokumentacije vodeih razvijenih evropskih zemalja. Uzimajui u obzir postojee jezike i privredne razliitosti u nacionalnim okvirima, logistiki, odnosno robno-transportni centri u evropskim zemljama dobijaju razliite nazive: Engleska: Freight Villages (FV)
17

Francuska: Plate Forme Logistique i Plat Forme multimodales Njemaka: Guterverkehrszentrum (GVZ) Italija: Interporto panija: Centro integrado de mercancias Danska: Transport Centre

U cilju efikasnijeg razvoja robno-transportnih centara, evropske zemlje formiraju nacionalna drutva. Spajanjem nacionalnih asocijacija Francuske, panije i Italije, a neto kasnije i Danske, 1991. godine osnovano je evropsko udruenje robno-transportnih centara pod nazivom Europlatforms (European Association of Freight Village). Promjenom Statuta ove asocijacije u Parizu 28. aprila 1995. godine donijeta je odluka da punopravne lanice asocijacije mogu biti i robno-transportni centri ije zemlje nemaju nacionalna udruenja. Danas asocijacija Europlatforms obuhvata 10 zemalja, preko 80 centara i preko 1200 operatera. Ova asocijacija je dala sljedeu definiciju za logistiki centar - Freight Village: Freight Village (teretno selo) predstavlja definisani prostor na kom su koncentrisane sve aktivnosti vezane za transport, logistiku i distribuciju robe na nacionalnom i internacionalnom nivou koje obavljaju razliiti operateri. Ovi operateri mogu biti vlasnici ili zakupci objekata i opreme koja postoji unutar ove cjeline (skladini objekti, pretovarno-manipulativna sredstva, kancelarije, vozni parkovi itd.). Takoe, u smislu potovanja pravila slobodne konkurencije, Freight Village mora biti otvoren za sve kompanije koje ele da se ukljue u njegov rad. Freight Village mora biti opremljen svim javnim objektima. Ako je mogue, Freight Village treba da sadri i javni servis za osoblje i opremu korisnika. U cilju podsticanja intermodalnog transporta, Freight Village treba da bude opsluen sa vie vidova saobraaja (drumski, eljezniki, pomorski, rijeni, vazduni). U cilju postizanja sinergije i kooperacije, ovim centrima treba da upravlja neutralno zakonsko tijelo (poeljan i najzastupljeniji oblik je partnerstvo javnog i privatnog sektora, PPP - Public Private Partnership). Konano, Freight Village mora odgovarati evropskim standardima i performansama kvaliteta u cilju definisanja ponude koja se zasniva na komercijalnim i rjeenjima odrivog transporta.

Ciljevi razvoja robno-transportnog centra

Ocjena razvoja i izgradnje robno-transportnog centra na podruju velikih aglomeracija, podrazumijeva da nosioci odluivanja i potencijalni investitori imaju definisan sistem ciljeva.

18

Ciljevi su sastavni dio modela stratekog i operativnog odluivanja, na ijoj osnovi se razvijaju kriterijumi i utvruju relevantne ocjene za i protiv razvoja robno-transportnog centra. Polazei od toga da je jedan robno-transportni centar metalogistiki sistem u okviru koga kooperiraju transportna, pediterska, trgovaka, industrijska i druga usluna preduzea, a da je mrea RTC-a makrologistiki sistem od bitnog znaaja za privredni razvoj jedne nacionalne sredine, oigledno je da se radi o kompleksnosti i mnogobrojnosti ciljeva razliitih interesnih grupa. Ciljevi razvoja robno-transportnih centara najee se klasifikuju prema: Podruju drutveno-privrednog interesa - ekonomski, saobraajno-logistiki, ekoloki, energetski ciljevi, ciljevi prostornog planiranja itd. Interesnim grupama, nosiocima odluivanja - sve javne i privatne institucije ukljuene u planiranje, razvoj i eksploataciju robno-transportnog centra (nacionalne, regionalne, lokalne - optinske uprave, privredne komore, javna transportna preduzea, pediterska, industrijska, trgovaka, usluna preduzea, udruenja transportnih preduzea, logistiki provajderi itd.). Makro, meta i mikro aspektu posmatranja sistema robno-transportnog centra Makro aspekt podrazumijeva ciljeve razvoja robno-transportnog centra kao dijela mree nacionalnog, regionalnog karaktera. Meta aspekt podrazumijeva ciljeve razvoja jednog centra u gravitacionoj zoni. Mikro aspekt podrazumijeva ciljeve razvoja jednog podsistema, jednog korisnika ili operatora, odnosno ciljeve jedne kompanije. Razliiti aspekti posmatranja i izdvajanja ciljeva razvoja robno-transportnih centara omoguavaju njihovo razliito strukturiranje, a u nekim sluajevima dolazi i do preklapanja ciljeva iz razliitih grupa. Tako je, na primjer, smanjenje potronje energije cilj i interes drave, ali i cilj i interes pojedinanog preduzea. U tom smislu, ciljevi razvoja robno-transportnog centra mogu se prikazati zbirno, bez razvrstavanja, i sa razvrstavanjem po interesnim grupama i podrujima. Robno-transportni centri, kao mjesto koncentracije robnih tokova, kompleksnih transportnih, logistikih i drugih usluga i preduzea razliitih djelatnosti, imaju veliki uticaj na region u kome se nalaze. Efekti, odnosno ciljevi razvoja, mogu se grupisati u: opte privredne, saobraajno-logistike, ekoloko-bezbjednosne, ekonomske, energetske i ciljeve prostornog planiranja. U robno-transportnom centru dolazi do prelamanja tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije uz primjenu principa koncentracije, kooperacije i konsolidacije. Primjenom ovih principa ostvaruju se efekti boljeg iskorienja transportnih sredstava u daljinskom i lokalnom transportu. Na ovaj nain smanjuje se broj pokretanja transportnih sredstava posebno u funkciji
19

city logistike jer se na podruju urbanih sredina nalazi veliki broj pokretaa malih i frekventnih tokova. Za isti obim transportnog rada, dolazi do redukcije investicija u transportna sredstva i opremu, smanjuju se trokovi transporta i distribucije, smanjuje se potronja energije, kao i negativni uticaji drumskih transportnih sredstava na okruenje, poveava se pristupanost urbanim sredinama, smanjuje se broj konfliktnih situacija itd. Umjesto parcijalne izgradnje i eksploatacije veeg broja skladino-distributivnih sistema u robno-transportnom centru investitori, logistiki provajderi grade logistike sisteme za vie korisnika. Na osnovu poznatih zakona sluajnosti i mogunosti sabiranja zahtjeva u vremenu i prostoru ostvaruju se sinergijski efekti u pogledu potrebnog kapaciteta logistikih sistema. Drugim rijeima, za isti obim tokova dolazi do redukcije kapaciteta skladinih i transportnih sistema i opreme zajednikim korienjem podsistema robno-transportnog centra.

Faktori izbora lokacije terminala

Na izbor lokacije robnog terminala, odnosno logistikog centra utie vie razliitih faktora koji se u osnovi mogu posmatrati i svrstati u tri grupe (slika 7): karakteristike zahtjeva logistikih tokova; karakteristike logistikog centra; karakteristike lokacije i okruenja.

Karakteristike zahtjeva logistikih tokova prvenstveno treba posmatrati kroz strukturu i karakteristike korisnika i tokova koje oni generiu, zatim kroz zahtjeve pojedinih tehnologija transportnih lanaca koji se usmjeravaju na terminale, kao i primjenjene logistike strategije. Struktura korisnika terminala je odreena brojem korisnika, njihovom osnovnom djelatnou (industrija, trgovina, ugostiteljstvo itd.), lokacijom osnovnih pokretaa robnih tokova,
20

raspoloivom strukturom i tehnologijom logistikih sistema transporta, skladitenja, pretovara itd. Korisnici mogu imati status stalnih i povremenih klijenata terminala sa strukturom ostvarenog ili procjenjenog prometa preko terminala (t/god, t/dan, vozila/dan itd.). Pored kvantitativnih karakteristika zahtjeva korisnika, veoma vana karakteristika je i njihova saobraajna povezanost u smislu dostupnih vidova transporta. Korisnici sa velikim prometom i dobrim saobraajnim vezama mogu imati dominantan uticaj na privlaenje lokacije terminala njihovim izvorima logistikih tokova. Lokacija terminala zavisi od broja korisnika i sigurno e rezultati biti razliiti u situacijama kada terminal koristi iskljuivo jedan korisnik ili ako je terminal otvorenog karaktera za vie korisnika.

21

Slika 7. Faktori koji utiu na lokaciju logistikog centra Struktura i karakteristike tokova prvenstveno definiu koncepciju terminala, a samim tim znaajno utiu i na izbor lokacije. U zavisnosti od dominantne zastupljenosti tokova makrodistribucije i mikrodistribucije koji se prelamaju preko terminala zavisi i nivo lokacijskog planiranja. Svaki terminal u konanoj varijanti rjeenja predstavlja mikrolokacijski problem. Kod terminala koji se nadovezuju na tokove makrodistribucije i lokacijski problemi imaju makrokomponentu, odnosno u tim sluajevima se pojavljuju makro-mikro lokacijski problemi.

22

Gravitaciona zona terminala

Gravitaciona zona robnog terminala je prostor sa koga se pokreu robno-transportni tokovi koji u jednoj fazi svog kretanja prolaze kroz terminal. Gravitaciona zona je odreena brojem, strukturom i lokacijom korisnika logistikih i prateih usluga koje tritu nudi robni terminal - logistiki centar. Jedan terminal moe imati razliite zone privlaenja za razliite robno-transportne tokove, tehnologije transportnih lanaca i razliite vrste usluga. Na definisanje gravitacionih zona robnog terminala utiu faktori koji od zone prave promjenljivu veliinu tokom vremena eksploatacije terminala. Ovde emo izdvojiti neke od najvanijih faktora: Struktura sistema i usluga u robnom terminalu, Korisnici usluga terminala, Robno-transportni tokovi, Geopolitiki poloaj regiona u kome se nalazi terminal, Transportni koridori, Saobraajno-transportna povezanost, Status terminala, gustina logistike mree. Kada se govori o gravitacionim zonama, pojavljuju se pojmovi koji na neki nain pribliavaju odreena obiljeja zona privlaenja. Tako se mogu sresti sljedei pojmovi: ua i ira gravitaciona zona terminala; zona jake, slabe i podijeljene preferencije tokova; potencijalna, planirana, oekivana i stvarna trita robnih tokova koji gravitiraju ka logistikom centru; stalna i promjenljiva trita - zone privlaenja tokova; male, srednje i velike zone gravitacije terminala, logistikog centra. Svi ovi pojmovi se bave prostornim aspektom i stepenom, dinamikom privlaenja korisnika i robno-transportnih tokova.

23

ZAKLJUAK

Robni terminali i robno-transportni centri logistiki centri predstavljaju jednu od najbitnijih komponenti logistikih mrea. Realizacija robnih tokova u urbanim, regionalnim, nacionalnim i internacionalnim prostorima nezamisliva je bez nekog oblika robnog terminala, odnosno logistikog centra. Postoje razliiti tipovi logistikih mrea sa razliitim brojem i strukturom logistikih centara. Logistiki centri se razlikuju po makro i mikro lokacijskom poloaju, strukturi funkcija i podsistema, stepenu razvijenosti, organizaciji i tehnologiji, ali je svima zajedniko da objedinjuju razliite podsisteme i pruaju kompleksne logistike usluge. Logistiki centri se formiraju sa ciljem da se prui kompletna logistika usluga, uvedu savremene logistike tehnologije, poveanje ekonominosti i efikasnosti transporta, koncentacija robnog rada i logistikih aktivnosti, smanjenje vezanog kapitala, kreiranje uslova za efikasan razvoj itd. Robno-transportni centar je najvei stepen integracije logistikih aktivnosti, logistikih sistema i korisnika i nosioca logistikih usluga. On povezuje najmanje dva vida transporta i omoguava sve transformacije tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije. Koncentrie veliki broj uesnika i pored osnovnih logistikih usluga prua i sve ostale, pratee i dopunske usluge koje uveavaju vrijednost i kvalitet logistikog servisa. Na izbor lokacije robnog terminala, odnosno logistikog centra utie vie razliitih faktora koji se u osnovi mogu posmatrati i svrstati u tri grupe: karakteristike zahtjeva logistikih tokova; karakteristike logistikog centra; karakteristike lokacije i okruenja.

24

LITERATURA

[1] Kulovi M, Uvod u saobracajno inenjerstvo, Travnik 2011 [2] Zeevi S., Robni terminali i robno-transportni centri, Beograd 2006. (str. 1-73) [3] Robno-transportni centri i city logistika, pdf, Beograd 2005. (www.scribd.com) [4] Zeevi S., Robno-transportni centri, pdf (www.scribd.com) [5] Robno-distributivni centar Jug, doc. (www.banker.rs)

25