2.1.

GR

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Tabiatta bilinen 2500 tr mineral bulunmasna ramen bunlardan ancak 250 kadar ticari deer tayan yataklarda bulunmaktadr. Bu minerallerin oluturduu cevherden dorudan metal retimine geebilmek, baz istisnalar dnda, mmkn deildir. nk metalurjik ileme sokulan cevherin ngrlen belli bir deerin zerinde metal iermesi gerekmektedir. Bu art tek bana yeterli deildir. Cevherin ierisinde bulunan, metalurjik sreci bozan ve retilecek metalin ierisinde istenmeyen safszlklardan da arndrlmas, yaplmas gereken bir ilem olarak ortaya kmaktadr. Bu konumuyla cevher hazrlama, madencilik faaliyetleri ile metalurjik sreler arasnda yer alan, bir sretir. Cevher hazrlama iki temel ilemden olumaktadr; Serbestleme: Deerli minerallerin, deersiz minerallerden (gang) serbest duruma getirilmesi ilemidir. Ayrma ve Zenginletirme: Serbestlemi minerallerin ayn tr mineral ierecek rnlere dntrlmesi ilemidir.

2.2. SERBESTLEME

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Serbestleme, zenginletirme ncesi yaplmas gereken, aada sralanan ilemleri kapsar. 1. rnek alma 2. Tane boyu analizleri 3. Ufalama (Krma ve tme) 4. Snflandrma

2.2. SERBESTLEME 2.2.1. RNEK ALMA

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Bir cevher yatandan, madencilik almalar sonucu retilen cevherin zellikleri hakkndaki sonulara, iki ayr aamada ihtiya duyulur. Birinci aama madencilik almalarnn balamasndan nceki zaman ve cevherin retildii zaman kapsar. Bu aamada cevher hazrlamac uygun cevher hazrlama srecini ve buna bal olarak akm emasn tasarlamak iin cevherin zelliklerini bilmek zorundadr. Bu amala cevherin mineralojik ve kimyasal yapsnn ortaya konmasndan sonra, laboratuar ve pilot lekte denemeler yaplmas gerekecektir.

Son aamada ise tesisin ngrlen verimle almasn salamak amacyla gerek tesise beslenen cevherin gerekse elde edilen rnlerin zelliklerinin belirlenmesi ve buna gre nlemler alnmas gerekmektedir.

2.2. SERBESTLEME 2.2.1. RNEK ALMA

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Yukardaki bilgileri elde etmek iki yaklamla mmkndr. Birincisi zellikleri bilinmek istenen cevher ve rnlerin tmnn elden geirilerek sonuca ulalmasdr. Bu yaklam uygulamada imkansz bir ilemdir. kinci yaklamda ise tm cevher ktlesi yerine cevherin tm zelliklerini kapsayan, miktar greceli olarak ok kk bir rnek alnarak gerekli bilgileri salamak mmkndr. rnek almann nemi burada ortaya kmaktadr. Elde edilecek bilgiler, ancak doru bir rnek almyla, anlam kazanacaktr. Cevher ktlesini temsil etmeyen rnekten elde edilecek bilgilere dayanlarak kurulacak bir cevher hazrlama tesisinin verimli ve ekonomik almas mmkn deildir.

rnek alma ilemlerini yndan ve hareket halindeki cevherden rnek almak zere ikiye ayrmak mmkndr.

2.2. SERBESTLEME 2.2.1. RNEK ALMA / 2.2.1.1. YIINDAN RNEK ALMAK

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Bir cevher ynndan rnek alma ilemini etkileyen etkenleri aadaki gibi sralamak mmkndr. 1. Cevher Tenr: Tenr ykseldike alnmas gereken rnek miktar artar. Yksek tenrl cevher ynndan az miktarda rnek alnacak olursa mesela tenr cevher ynnn tenrn temsil edemeyecek kadar dk ya da yksek olabilir. O halde temsili tenre yaklaabilmek iin fazla miktarda rnek alnmasna ihtiya vardr. Tane Boyu: Cevher ynnn tane boyu arttka rnek miktar artar. nk iri tanelerde deerli minerallerin toplanma ihtimali olduu gibi tamamen deersiz gang mineralleri de bulunabilir. Bu ihtimali ortadan kaldrmak iin iri cevher paralar ufalanarak ynla harmanlanmal sonra rneklemeye geilmelidir.

2.

2.2. SERBESTLEME 2.2.1. RNEK ALMA / 2.2.1.1. YIINDAN RNEK ALMAK

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

3.

4.

Dzenli Dalm: Homojenite cevherin birim hacminde yada arlnda cevher minerallerinin oluturduu tenr ve mineralojik zelliklerinin tm cevher ktlesinde benzer olmas olarak tanmlanabilir. Homojenlik artnn salanmas iin minerallerin cevher ynnda yeteri kadar dzenli dalm olmas gerekir. in Nitelii: Mesela hangi amala alnaca duyarllk asndan nemlidir. Ama rnek miktarn belirlemektir. Mesela; kimyasal analiz yaplmak zere alnacak rnek miktar birka gram kadarken zenginletirme amacyla alnacak rnek miktar birka yz kilogram dzeyindedir.

2.2. SERBESTLEME 2.2.1. RNEK ALMA / 2.2.1.2. HAREKET HALNDEK CEVHERDEN RNEK ALMAK

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Cevher hazrlama tesislerinde cevher, kuru olarak, genellikle bantlar zerinde hareket durumundadr. Bu sebeple burada sz konusu edilecek rnekleme ilemleri bantlardan rnek almay kapsayacaktr. 1. Sabit Hacimli rnekleyici : Bant zerinde akmakta olan tanesel malzemenin bir ksmn sabit hacimli bir kaba aktarmak yoluyla rnekleme yaplmaktadr. rnekleme srasnda sre ayarlanmazsa kabin tamas sz konusu olduundan hatalara yol aabilir. Srgl rnekleyici : Ak halindeki malzemenin tmnn bir srg vastasyla belirlenen bir sre iin ak ynnn deitirilerek rnek olarak alnmasn salayan bir sistemdir. Hareketli Kanatl rnekleyici : Bu sistem ayn zamanda rnek azaltma ilemlerine de uygulanabilir. Bant zerinden dklmekte olan malzemenin bir ksmn belirlenen bir sre iin akan ktleden ayr aktarabilen bir sistemdir. Ayrlan rnek miktarnn ok olmas nedeniyle malzeme rnekleme masasndan geirilerek azaltlabilir

2.

3.

2.2. SERBESTLEME 2.2.1. RNEK ALMA / 2.2.1.3. RNEK AZALTMA YNTEMLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Bir cevher ynndan alnan rnek miktar her zaman gerekli olan miktarn zerindedir. Genellikle analiz yapmak iin birka gram, laboratuar lekte almalar iin birka yz kilogram rnek yeterli olmaktadr. Bu sebeple byk bir cevher ynndan ngrlen miktarda rnek alma, sistemli bir ekilde rnei azaltmakla mmkndr. rnekleme ileminin her aamasnda tane boyu ufalamas uygulanarak ihtiya duyulan rnek miktar elde edilmeye allr. rnek azaltma yntemlerini aadaki gibi sralamak ve irdelemek yerinde olacaktr.

2.2. SERBESTLEME 2.2.1. RNEK ALMA / 2.2.1.3. RNEK AZALTMA YNTEMLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

a)

Alternatif Krek Yntemi: Bu yntem etkin bir ekilde kullanlabilir. ri paralar krlm cevher dz ve sert bir yzey zerinde harmanlandktan sonra koni oluturacak ekilde ylr. Oluturulan cevher ynndan rnei krek cevher bir tarafa bir krek cevher bir tarafa konulmak suretiyle rnek alnr. b) Konileme Drtleme Yntemi: ri cevher paralar krldktan sonra ve ana cevher ynyla harmanlandktan sonra cevher bir koni oluturacak ekilde ylr. Koninin zerinden bastrarak cevher birka cm kalnlnda ve dzgn olarak yaylr. Yaylm olan cevher drt eit paraya blnr. apraz paralar birletirilerek rnek olarak alnr. Bylece cevher iki eit paraya blnm olur. c) Blc le rnek Alma: a ve bde anlatlan yntemlerle alnan rnekten veya rnekleme ilemine uramam daha az miktardaki cevher ynndan rnek alma blc denilen aygt kullanlarak gerekletirilebilir. Bu ilemde cevher ktlesi iki benzer paraya blnr. Paralardan biri rnek olarak alnrken dieri gerekirse saklanr. Kullanlacak blcnn boyutlar alnmak istenen rnein miktar ile orantl olmaldr.

2.2. SERBESTLEME 2.2.1. RNEK ALMA / 2.2.1.3. RNEK AZALTMA YNTEMLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

d) Masa rnekleyici: Yine yndan rnekleme yapmada kullanlan bir aratr. Yzeyinde delikler ve kanallar bulunan eimli bir yzeyden oluur. Delik says kadar rnek almak mmkndr. e) Dner rnek Blc: Bir titreimli besleyici ve bir eksen etrafnda dner bir dizi kavanozdan olumaktadr. Kavanoz says kadar rnek almak mmkndr. f) Sarkal rnek Blc: Bu aygt belirlenen miktarda salnm yapan bir beslenme konisi (hoper) ve onun altna yerletirilmi iki adet toplama kabndan olumaktadr. g) Pedall rnek Blc: Akmakta olan cevherin nne yerletirilmi hareketli bir pedal cevherin ak ynn deitirmekte ve alttaki iki toplama kabna eit olarak akmasn salamaktadr.

2.2. SERBESTLEME 2.2.2. TANE BOYU ANALZLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Tanelerin zelliklerinin belirlenmesi cevher hazrlama srelerinde hayati nem tar. Tane zellikleri her tanenin boyutu taneler topluluunun ortalama boyutu, tanelerin ekilleri ve tane boyutlarnn aral bata gelmek zere eitlilikler gsterir. Bunlardan en nemlisi tane boyutudur. Tane boyutunun bilinmesi aadaki sebeplerden dolay gereklidir. 1. Alc Firmann stei: Tanesel yap gsteren malzemelerin kullanm yerlerine gre belirli boyutlarda veya boyut aralklarnda olmas gerekmektedir. 2. Ufalama Srelerinin Kontrol: Tane boyutunun, bu srelerin her aamasnda, bilinmesi ufalamann etkinlii asndan nemlidir. Bylece ar derecedeki ufalama nlenebilecei gibi ufalama aralarnn kapasiteleri de artrlabilecektir. 3. Cevher Zenginletirme Srecinin Gerei: Her zenginletirme ynteminin uygulanabilecei alt ve st tane boyu deikendir. Bu sebeple etkin bir zenginletirme ilemi iin tane boyu dalmnn bilinmesi gereklidir. 4. Serbestleme Derecesinin Saptanmas: Uygun serbestleme derecesinin salanabildii en iri tane boyutunun bilinmesi gereinden fazla ufalama yaplmasn nleyeceinden olduka nemlidir.

2.2. SERBESTLEME 2.2.2. TANE BOYU ANALZLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Sadece dzenli geometrik ekiller, tanmlanabilen boyutlara sahiptir. Mesela bir krenin boyutu onun ap ile bir kpn boyutu bir kenarn uzunluu ile belirlenir. Oysa cevher hazrlama ilemlerinde karlalan taneler kesin olarak tanmlanamayan boyutlara sahip dzensiz ekiller gstermektedir. ounlukla bir taneyi tanmlayan boyutun tek bir boyut olmas istendiinde tane sanki tanmlanabilen bir boyuta sahipmi gibi yaklak bir tanmn yaplmas gerei ortadadr. Bu tanm NOMNAL AP (dm) olarak ifade edilmektedir. Belirli geometrik ekillere sahip olmayan taneler iin bir ok ap tanmlanabilir. Ya tanenin gerek bir fiziksel zellii olarak hacim, yzey alan gibi ya da tanmlanabilen artlar altndaki davran olarak akkan iinde kelme gibi tanmlar yapmak mmkndr.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Patlayc maddeler kullanlarak cevherler tabii yataklarndan gevetilerek retilirler. Bu sebeple patlatma ufalama ileminin ilk aamas olarak kabul edilir. Ufalama cevher hazrlama tesisinde yaplan, krma ve tme ilemlerini kapsar. Krma ilemi, cevher yatandan gelen cevher paralarnn kltlerek tme ilemine sokulmasna kadar srdrlen bir ilemdir. tme ise, krlarak belli bir boyuta indirilmi cevherin tane boyunun daha da inceltilerek bal durumdaki gang ve deerli minerallerin birbirinden serbest hale getirilmesi ilemlerini kapsar. Krma, cevherin sabit bir yzey zerinde sktrlmas veya sabit bir yzeye aptrlmasyla ok oluturarak gerekletirilir. tmede ise cevher birbirinden bamsz (ubuk, bilye veya akl sileks ) ortamlar tarafndan andrlarak ufalanr. Krma ilemi, genel olarak, kltme oranlar 3 ile 11 arasnda deien birka aamada kuru olarak yaplr. Kltme oran, krcya giren en iri tane boyunun krcy terk eden en iri tane boyuna oran olarak tanmlanr. Ufalama ile boyut kltmesi yaplrken ayn zamanda yzeyin bymesi salanr.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Krma, ufalama ileminin ilk evresidir. Bu ilemde temel ama deerli mineralleri gang minerallerinden serbestletirmektir. Krma, genel olarak kuru yaplan bir ilem olup iki veya aamada yaplr. Cevher yatandan gelen cevher paralarnn bykl 150 cm kadar olabilmektedir. Bu byklkteki cevher paralar birincil (primary) krma ileminde, byk krma makinalar (krclar) kullanlarak 2010 cmye kltlebilir. Birincil krclar genellikle zamanlarnn %75ini krmada kullanabilirler. kincil (secondary) krma ilemi, birincil krma ilemi sonucunda oluan rnn (krlm cevherin) boyutlarn 2 cm ile 0.5 cm arasna indirmekten ibarettir. Genellikle ikinci krma ilemi birincil krcdan gelen cevherin yeteri kadar ince tane boyuna indirilmesini salayabilir. Ancak cevher sert ve krlmaya kar direnli ise, ncl (tertiary) bir krma ilemine gerek kalabilir.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

A. BRNCL KIRICILAR 1. eneli Krclar a) ift stinat (dayanak) Kollu eneli Krc b)Tek stinat (dayanak) Kollu eneli Krc c) Dodge eneli Krc 2. Dner (Gyratory) Krc B. KNCL KIRICILAR 1. Konik Krclar 2. Merdaneli Krclar C. DARBEL KIRICILAR 1. ekili Krclar 2. oklu krclar

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILAR

Birincil krclar ar i makinalar olup, maden ocandan gelen iri boyuttaki cevher paralarn ikincil krclara verebilecek uygun tane boyuna kadar krmak amacyla kullanlrlar. Birincil krclar, bir zgara kullanlarak veya kullanlmadan, ak devre halinde kullanlrlar.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILAR / ENEL KIRICILAR

Bu krclarn en belirgin zellii, birbirine gre dar a ile yerletirilmi biri sabit dieri hareketli iki metal plakadan olumu olmasdr. enelerin arasna beslenen iri cevher paralar, eneler tarafndan sktrlp serbest braklarak, aa doru akar. Sonuta k azndan krcy terk eder.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILAR / ENEL KIRICILAR

Sertlii ve andrcl ne olursa olsun her trl ocak malzemesini krmakta kullanlan primer ve skonder krclardr. CK110 ve CK140 tiplerinde ene ayarlar ve mafsal pleyti deiimi,hidrolik sistem yardmyla yaplmakta,enelerin deiimi ve tersyz edilmesi az vakit almaktadr. stenirse otomatik yalanma uygulanmaktadr. CK90 ve SCK90 tiplerinde ince krma iin zel eneler mevcuttur.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILAR / ENEL KIRICILAR

10

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILAR / ENEL KIRICILAR

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILAR / ENEL KIRICILAR

11

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILAR / ENEL KIRICILAR FT STNAT KOLLU ENEL KIRICILAR

enenin hareketi, eksantrik kolunun dikey hareketi tarafndan salanr. Eksantrik kolunun aa ve yukar doru olan hareketi bir eksantrik tarafndan salanmaktadr. Arka istinat kolunun dayand plaka, eksantrik yukar ekilirken, arka istinat kolunu, yanal olarak iter. Dolaysyla eksantrik kolu itilmi olur. Eksantrik kolu, hareketli eneye bal olan n istinat kolunu iter. n istinat kolu ise eneyi harekete geirir. Bylece iki ene arasndaki aralk daralr. Eksantrik kolunun aa doru olan hareketi; enenin kendi arl nedeniyle ve gergi yay yardmyla eneler arasndaki araln almasna neden olur.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILAR / ENEL KIRICILAR TEK STNAT KOLLU ENEL KIRICILAR

Bu krcda oynar ene eksantrik koluna bal durumdadr. Oynar enenin hareketi, ift istinat kollu krcnnkinden farkldr. Oynar ene sabit eneye doru yaklarken, eksantrik koluna bal olduundan, dikey ynde de hareket yapmaktadr. st ksmlarda hareketin ekli daireselken aa inildike elipssele dnr. Bu hareket ekli krlacak malzemenin eneler arasnda aa doru akn kolaylatrr. Bundan dolay tek istinat kollu krclarn ift istinat kollu krclara gre kapasitesi daha yksektir. Ancak enelerdeki anma daha fazladr.

12

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILAR / ENEL KIRICILAR DODGE ENEL KIRICISI

Bu krcnn hareketli enesi k tarafndan mafsallanmtr. Bu sebeple sabit bir k aklna sahiptir. Bu krc ile k tane irilii kontrol edilebilir. ka yakn ksmlarda enenin uzanm az olduundan, malzemenin ka doru hzlanarak akmas imkanszdr. Bu zellik, eer besleme miktarna dikkat edilmezse, krcnn tkanmasna yol aabilir. Dodge tipi eneli krclar laboratuar kullanmyla snrldrlar.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILAR / DNER (GYRATORY) KIRICI

Dner krc elikten yaplm bir krma kafas ve onu evreleyen, yine elikten yaplm, bir mantodan olumaktadr. Kafa stten yataklanm olup alttan eksantrie balanmtr. Krc bo olarak altrldnda kafa serbeste, kendi etrafnda dner. Bu durumda cevher beslendiinde hareket tamamen eksantrik bir hal alr. Krc kafas hareket halindeyken bir kesit alndnda, iki eneli krcnn yapt hareket ortaya kar. Krcnn d ksm (manto) dkm eliinden veya elik levhalarn kaynakla bir araya getirilmesinden olumutur. Mantonun i yzeyi manganez eliinden yaplm astarlarla kaplanmtr. Krma kafas dkme elikten retilmi ve yzeyi manganez elii ile kaplanmtr. Eksantrik dkme demirden yaplm olup, ii bronz astarlarla kaplanmtr. Dner krclar tm zamanlarn krma ilemine harcadklar iin kapasiteleri ok yksektir. Mesela; az akl 1830 mm, k akl 200 mm olan bir dner krc, maksimum boyutu 1370 mm olan cevherden saatte 3000 ton krabilir.

13

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILAR / DNER (GYRATORY) KIRICI

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILARIN KARILATIRILMASI

1. Dner krclar genel olarak yksek kapasite iin kullanlmakta olup, devaml alan aletlerdir. eneli krclar ise faslal olarak alrlar. 2. eneli krclar, btn krma yzeyi ile tam sre iinde krma yapar, dner krclar ise yarm yzeyleri ile tam sre iinde krma yapar. Dikkat edilecek husus bu srekli almann salanmas iin krma zonunun devaml dolu tutulmasdr. 3. Dner krclar byk iletmeler iin daha avantajldr. Ayn az aklna sahip iki krcdan dner krcnn krma boluu daha byktr, kapasitesi daha fazladr. (yaklak 2,5 misli) ve maksimum kapasitede ton cevher bana enerji sarfiyat daha azdr. 4. eneli krclar kapasiteden ziyade krc az aklnn nemli olduu hallerde daha avantajldr. Tesis dizaynnda faydal bir ampirik forml Taggart tarafndan aadaki ekilde verilmitir ; eer Krlacak Mal (ton/h) / ( Az Akl ) (m) 161.7 ise eneli krc kullanmak aksi takdirde dner krc kullanmak avantajldr.

14

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILARIN KARILATIRILMASI

5. eneli krclar kapital ve bakm masraflar, dner krcdan biraz daha dktr. Bu fark dner krclarn yerletirme masraflarndaki avantajla dengelenmektedir. 6. eneli krcnn, bakm, ufalama orannn deiebilmesi iin kk ayarlar yaplmas, yeraltna veya baka bir lokasyona tanmas amacyla, sklp paralara ayrlmas dner krcya kyasla daha kolaydr. Bu husus baz hallerde eneliye bir avantaj salamaktadr. 7. Killi, rutubetli ve plastik zellik gsteren malzemelerin krlmasnda daha byk salg genlii nedeniyle eneli krc daha avantajldr. Dner krclar zellikle sert, andrc malzemeler iin tercih edilir. 8. Ufalama oranlar bakmnda eneli ve dner krc arasnda bir fark yoktur. Ufalama oran 3 11 arasnda deiebilir. Ortalama ufalama oran 6 civarndadr.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILAR / ENEL KIRICILAR

TEKNK ZELLKLER / Technical Specifications

15

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILAR / ENEL KIRICILAR

KAPASTE / Capacity

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

BRNCL KIRICILAR / ENEL KIRICILAR

ANA LLER / Dimensions (mm)

16

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR

kincil krclar, birincil krclardan, daha hafif makinalar olup, birincil krma ileminden gelen ( krlm ) cevheri besleme olarak kabul ederler. Maksimum besleme boyutu 15 20 cm kadar olmaktadr. Cevher iindeki metal paralar, tahta paralar ve killer gibi zararl maddeler birincil krma aamasnda ortamdan uzaklatrldklarndan ikincil krma ileminde nemli sorunlar kmaz. Cevherin tanmas ve krclara beslenmesi iin gereken donanm, birincil krma ileminde olduu gibi byk ve hantal deildir. kincil krclarda krma ilemini kuru olarak yaparlar.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / KONK KIRICILAR

Bu krclar dier dner krclardan ayran zellikler unlardr. Daha ksa olan ana mil, stten aslma yerine krc kafa altnda bulunan alt gvdeyle irtibatl kresel yatak tarafndan tanr. Mil salg esnasnda bu yatak zerinde hareket eder. st gvde dier dner krclarda olduu gibi, yukardan aa daralan bir biimde deil, genileyen bir kesik koni eklindedir. Krlan malzeme iin daha geni bir boalma alan salar. Bu, konik krcya yksek kapasite temin eder. Krma zonunun st ksmn oluturan gvde konisi ve alt ksmn oluturan gbek konisi yayvandr. Ykseklii alt apn 1/3 kadar olabilir. Konik krclar, krc kafa alt ap ile tanmlanr. 5 6 cm den 3.1 m apa kadar imal edilmektedir. 3.1 m apl krc 1.9 cm k akl ile 1100 t/h malzeme krabilmektedir. Gbek konisi salg genlii primer krclardan 5 kat daha fazla olabilir. Bu sebeple boaz ksm olduka geni alarak krlan paralarn daha kolay boalmasn salar. Bu krclarda yksek dnme hzlar kullanlr. ( 400 700 d/d ) salg genlii ve hz byk olduundan konik krclar malzemeyi basntan ziyade darbe ile krarlar. Krma oran 20/1 hatta 25/1 olabilir.

17

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / KONK KIRICILAR

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / KONK KIRICILAR

18

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / KONK KIRICILAR

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / KONK KIRICILAR

19

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / KONK KIRICILAR

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / KONK KIRICILAR

20

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / KONK KIRICILAR

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / KONK KIRICILAR

21

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / KONK KIRICILAR

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / KONK KIRICILAR

22

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / KONK KIRICILAR

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / MERDANEL KIRICILAR

Yatay ve paralel eksenler etrafnda zt ynlerde dnen iki silindirden ibarettir. Krlacak para bu iki tambur arasna girerek bask zorlamas ile krlr. eitli tiplerde imal edilmekle birlikte gnmzde en ok tamburlardan biri sabit dieri ise kayabilen yataklar zerinde dnen yayl tip tercih edilmektedir. Modern merdaneli krclar iki merdane milinden ayr ayr tahrikle alr. Silindirler birbirine aksi ynde ayr motorlar vastas ile dndrlr. kili veya l setler halinde silindirlerden oluan ok tamburlu (multiroll) merdaneler de yaplmakla birlikte modern tesislerde genellikle ift tamburlar kullanlmaktadr.

23

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / MERDANEL KIRICILAR

Krcnn ana yap unsurlar unlardr. Gvde: Tek bir paradan ibarettir. Sabit yatan yatak mesnedi gvdenin bir parasdr. Dkm, elik veya sa paralardan kaynakla yaplm olabilir. Gergi ubuklar ve Gergi Yaylar : Bunlarn grevi krma esnasnda doacak ar yklere kar esneklik salamaktr. Gergi ubuu bana bir somun taklarak, merdaneler aras aklk gergi yaylarna dokunmadan ayar edilebilir. Merdaneler: Merdane milleri yeteri apta dkme elikten ve sl ilem grm olarak yaplr. Merdane gbei milin orta ksmna geer ve buraya kamalanr. Krma esnasnda anma sz konusu olduundan merdane yzeylerine deiebilen astarlar konulur. Baz merdane yzeyleri yivli yaplmaktadr. Volanlar: Dkmden yaplm ve yeteri arlktaki volanlarn st yzeyleri trapez kay geecek ekilde yivlidir. Her bir milin bir ucunda birer volan bulunur ve bunlar krcn ayr ayr yanlarna konmutur. Tahrik bu volanlardan yaplr.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / MERDANEL KIRICILAR

24

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / MERDANEL KIRICILAR

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / MERDANEL KIRICILARIN ZELLKLER

1. 2. 3.

4.
5.

Merdaneli krclar dier krclara nazaran daha az ince malzeme ieren rn verirler ve ufalama oranlar daha dktr. Btn krclar iinde yatrm maliyetleri en yksek olan krclardr. ok krlgan, yapkan, donmu halde kalker, kmr, jips, fosfat ve yumuak demir cevherlerinde dili merdaneler tercih edilir. Dz yzeyli merdane milleri genellikle ince krmada kullanlr. ri krmada ise genellikle oluklu veya dili merdaneler tercih edilir. Merdaneler arasndaki kavrama as 33.40 den daha yksek olursa, merdanelerle cevher taneleri arasnda kayma olacaktr.

25

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

KNCL KIRICILAR / MERDANEL KIRICILARIN ZELLKLER

6. Merdaneli krclarn kapasiteleri aadaki bant ile hesaplanabilir. Q = 188,5 . n . D . W . g .s ( ton / h ) Q = Kapasite ( ton / h ) n = Merdane hz (d/d) D = Merdane ap (m) W = Merdane genilii ( m ) g = Beslenen maln zgl arl ( kg / m3 ) s = Merdaneler aras mesafe ( m ) 7. Merdaneli krclarda anma olduka fazladr. 8. Merdane hz, kavrama asna gre deiir. Kavrama as bydke hz azalr.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR

Hem primer ve hem de sekonder krma kademesinde kullanlan bu aletlerde krma ilemi basntan ziyade darbe zorlamas ile gerekleir. Serbeste den cevher parasna dner ekiler vastasyla uygulanan darbe kuvveti, cevher iinde gerilmelere ve ksa srede paralanmaya neden olmakta ve bu kuvvetler paralarn krc plakalara arptrlmasyla daha da arttrlmaktadr. Darbe ile basnla krma arasnda nemli bir farkllk udur ; Basnla krlan paralardaki i gerilmeler daha sonra atlamalara neden olurlar, darbe ise ani krlmaya neden olur ve para iinde gerilme brakmaz. Bu zelliklerinden dolay darbeli krclar metal madenciliinden ok ocaklarnda uygulama alan bulmaktadr. Ayrca dier bir avantajlar kbik yapda rn vermesidir.

26

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / CP SERS DARBEL KIRICILAR

Primer ve skonder darbeli krclardr. zel alaml ekiler ve krma plakalar sayesinde sert ve andrc malzeme de krarlar. Hidrolik sistem yardm ile gvde alr ve ayarlar yaplr. Ar ykleme tertibat vardr. Kltme ve kbik malzeme oran yksek krclardr. arpma kanatlar mafsalldr. CP150 tipi primer krc olarak kullanlr.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / CP SERS DARBEL KIRICILAR

27

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / CP SERS DARBEL KIRICILAR

TEKNK ZELLKLER / Technical Specifications

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / CP SERS DARBEL KIRICILAR

KAPASTE / Capacity

28

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / CP SERS DARBEL KIRICILAR

ANA LLER / Dimensions (mm)

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / CP SERS DARBEL KIRICILAR

29

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / CD SERS DARBEL KIRICILAR

Dk ilk maliyet yatrmlar ile orta sertlikte andrlacak ocak malzemeleri iin en uygun sekonder krclardr. Yksek kapasiteleri ve kltme oranlar ile kbik ekilli malzeme retirler.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / CD SERS DARBEL KIRICILAR

30

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / CD SERS DARBEL KIRICILAR

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / CD SERS DARBEL KIRICILAR

31

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / CD SERS DARBEL KIRICILAR

TEKNK ZELLKLER / Technical Specifications

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / CD SERS DARBEL KIRICILAR

ANA LLER / Dimensions (mm)

32

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / EKL KIRICILAR

Yumuak malzemede (kireta) kum orann artrmak ve kbik ekilli malzeme retmek iin kullanlan sekonder ve tersiyer krclardr. Yksek manganl ekileri ve krma plakalar sayesinde anmalar azdr. Hidrolik sistem yardm ile gvde alr. Yksek hzda dnen rotor ile yksek kltme oran elde edilir. ki yne dnebilen rotor sayesinde anma paralarnn deime sresi minimuma indirilmitir.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / EKL KIRICILAR

33

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / EKL KIRICILAR

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / EKL KIRICILAR

Teknik zellikler / Technical Specifications

34

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / EKL KIRICILAR

Kapasite (t/s) / Capacity (t/h)

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR / KIRICILARIN GENEL SINIFLANDIRILMASI

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DARBEL KIRICILAR / EKL KIRICILAR

Ana ller / Dimensions (mm)

35

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.1. KIRICILAR

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

tme, ufalama srecinin en son aamasdr. Bu ilemde cevher taneleri, ok ve andrma ilemleri sonucu, kuru veya ya olarak ufalanmaktadr. tme ilemi yatay eksenleri etrafnda dnen ve deirmen ad verilen aygtlarda yrtlr. Deirmen iinde tme, aktarlan ortamn boyutu, miktar, hareket eidi ve aralarndaki boluk gibi faktrlere baldr ve krmann aksine tme ihtimal kanunlarna bal bir ilemdir. eitli mekanizmalarla gerekleir. Genellikle ya, baz hallerde kuru yaplr. Deirmen dndrlnce aktarlan ortam, su ve cevher karm, hza bal olarak cevheri tr. Aktarlan ortamla alan deirmenler aktarlan ortam, gvde ve tama ekillerine gre adlandrlr.

36

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

37

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN YAPI UNSURLARI / GVDE (SHELL)

tc ve tlen malzemeyi muhafaza eder. Kvrlarak hazrlanm elik veya zel alaml elik plakalarn kaynakla birletirilmesi ile yaplr. zerinde astarlar civatalamak iin delikler almtr ve bir veya iki adam girecek byklkte pencere delikleri braklmtr. tlecek para bydke ap bymelidir.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN YAPI UNSURLARI / YAN KAPAKLAR VE SLNDRK UZANTILAR

(Mill Ends and Trunnions) 1 mden kk apl olanlar modler veya gri dkme demir (iindeki C ve Fek bileik halinde) daha bykleri ise elik dkm plakalarn kaynakla birletirilmesiyle elde edilir. ekilleri dz veya hafife bombeli olabilir. Giri ve k tarafndan yan kapak ortalarnda silindirik uzantlar yaplmtr ve yataklarn yerletirilmesine uygundur. Bu uzantlar elik veya dkme elikten ayr olarak yaplarak yan kapaklara balanr veya kk deirmenlerde yan kapakla birlikte yaplr.

38

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

39

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN YAPI UNSURLARI / YATAKLAR (Bearings)

Yataklarn ou rijit yksek vasfl dkme demirden yaplr. Dairesel yatan 120 180 derecelik ksm beyaz metal ile kaplanmtr. Yatak yumuak dvme elik bir muhafaza iindedir. Bu muhafaza ksm iki paraldr ve alt paras civatalarla beton ayaklara baldr. Ar ykler tarlar fakat dk devirlerde alrlar. ki yatak ekseninin ayn olmas ve dn esnasnda kasntlara neden olmamas nemlidir. Yalama st paradaki kapaktan el ile yaplr. Byk deirmenlerde ise motorla birlikte harekat eden otomatik ya pompalar vardr. Uzun sreli durularda ar yk nedeniyle ya filmi kopabilir. Deirmene yol vermeden nce basnla yataklara ya vermek gerekli tedbir olabilir.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN YAPI UNSURLARI / YATAKLAR (Bearings)

40

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN YAPI UNSURLARI / ASTARLAR (Liners)

Deirmenlerin i yzeyleri astarlarla kapldr. Astarlarn iki grevi vardr. Birincisi, Deirmenin tc ortam ve malzeme ile temas eden ksmlarnn anmaya kar korunmas, darbelere dayanmas ve deirmen arjnn en uygun ekilde hareket ettirilmesi, ikincisi ise tme elemanlarnn deirmen iinde belirli ykseklie kmasn salamaktr. Deirmenin dnmesi srasnda tme elemanlar ile astar arasndaki srtnmeden dolay, tme elemanlar dinamik dengeye ulancaya kadar yukar kaldrlrlar. tme elemanlarnn bir ksm, bu hareket srasnda, geriye doru kayarken bir ksm biraz daha ykseldikten sonra dmeye maruz kalrlar. Dk dnme hzlarnda veya astarlarn dz olmas durumunda, tme elemanlar yuvarlanarak aa kayarlar. Bu harekete Kaskaden denir ve sonucunda anma ile tme gerekleir. Kaskaden hareketi, olduka ince tane oluumuna ve deirmen astarlarnn daha fazla anmasna neden olur. Yksek hzlarda veya deirmen astarlarnn dz olmas durumunda tc elemanlar, deirmen iinde, daha yksee karlrlar ve buradan derler. Dtkleri yerlerde bulunan cevher paralarn, ok ve andrma yoluyla, trler. Bu hareket ise Katarakt adn alr ve daha iri rn salar ve daha az astar anmasna neden olur.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN YAPI UNSURLARI / ASTARLAR (Liners)

41

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN YAPI UNSURLARI / ASTARLAR (Liners)

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN YAPI UNSURLARI / ASTARLAR (Liners)

42

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Dnme hz ok yksek olursa, tme elemanlar dmeden deirmen astarna yapk olarak kalrlar. Bu durumda tme sz konusu olmayacaktr. tme elemanlarnn deirmen i yzeylerine yaparak, deirmenle birlikte dnmelerine neden olan deirmen hz Kritik hz olarak tanmlanr. Kritik Hz u bantyla hesap edilir. Nk = 42.3 / D d D = Deirmen ap ( m ) d = Bilya ap ( m ) Astarlar, gvde, yan kapak ve boaz astarlar diye kullanl yerine gre adlandrlr. ubuklu deirmenlerde yan kapak astarlar hafife konik ekilde dz astarlardr. ubuklarn dz bir hat boyunca dnmesine yardmc olur. Yksek darbe mukavemeti olan krom molibden eliinden yaplrlar. Bilyal deirmenlerde yan kapak astarlar ise oluklu yzey eklindedirler. Beyaz dkme demir, Ni alaml elik, dier anmaya dayankl malzeme veya lastikten yaplrlar.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN YAPI UNSURLARI / ASTARLAR (Liners) / GVDE ASTAR EKLLER

Yan kapak silindirik uzant astarlar ise, yerine gre konik, dz veya malzemeyi hzlandrc veya geciktirici ekilde spiral ekilli yaplrlar. Sert dkme demir, elik dkm ve zerlerine lastik bir kaplama eklinde yaplrlar. Gvde astar ekilleri genellikle Wave (dalgal), Lorain, Stepped (basamakl) Shiplap (Gemi gvdesi) olanlardr. Bilya ap 5 cm ye kadar irilikte ise bilyal eirmen astarlar sert dkme demir, daha fazla ise krom elii, mangan elii ve Ni ile sertletirilmi dkme demir malzemeden, ubuk ap 4 cm ye kadar ise ubuklu deirmen astarlar genellikle dalgal tip ve dkme demir, Ni ile sertletirilmi dkme demir daha iri apl ise, haddelenmi elik plakalardan yaplr. Genellikle Lorain tipidir.

43

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN YAPI UNSURLARI / ASTARLAR (Liners) / GVDE ASTAR EKLLER

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN YAPI UNSURLARI / DERMEN GR VE BESLEME

Yan kapak silindirik uzantsnn (trunnion) orta boluundan deirmene mal girii yaplr. Kullanlan besleme tehizat tmenin kuru ve ya oluuna ve ak veya kapal devre almasna baldr. Ayrca tane bykl ve besleme hz da nemlidir.

Kuru deirmenler genellikle bir titreimli besleyici ile beslenir. Ya tmede ise esas olarak 3 tip besleyici vardr. 1. Boru ile besleme 2. Tamburlu besleme 3. Tambur Kepe kombinasyonu
En basit besleme boru ile beslemedir (Spout feeder). Bu tip besleme genellikle ak devre alan ubuklu deirmenlerde ve hidrosiklonlarla, kapal devre alan bilyal deirmenlerde kullanlmaktadr.

44

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN YAPI UNSURLARI / DERMEN GR VE BESLEME

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN TPLER

esas tipi vardr. ubuklu, Bilyal ve Otojen deirmenler. lave olarak akll (tpboru) deirmenler de aktarlan ortam deirmenidir. Hepsinde ortak olan yn yatay eksen etrafnda dnen silindirik bir gvde, gvde iinde deitirilebilen anma astarlar ve tc ortamdr. Besleme mal deirmene yan kapak silindirik uzantsndan (trunnion) srekli olarak verilir ve dier utaki uzantdan deirmeni tlm olarak terk eder. Genel olarak bu deirmenlerin yap unsurlar unlardr ;

45

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN TPLER / UBUKLU DERMEN

Bu tr deirmenler, ince krma aygtlar olarak ele alnabilecekleri gibi, kaba tme aralar olarak da deerlendirilebilirler. ubuklu deirmenlerin en belirgin zellii, uzunluklarnn aplarnn 1.5 ile 2.5. kat kadar olmasdr. Bu tip deirmenler tane boyu 50 mm ye kadar olan malzemeleri besleme malzemesi olarak alabilirler ve 300 mikrona kadar tlebilirler. Beslenen cevherin nem oran ya % 0 yada % 50 den daha byk olmas ideal bir durumdur. ubuklu deirmenlerde tme genellikle ya olarak yaplr. Kuru malzeme dk bir akcla sahiptir ve ubuklarn bklmesine ve krlmasna yol aan ubuk imesine neden olur. Kuru tme kok kmrnn, imento klinkerinin ve kaya tuzunun tlmesinde kullanlr.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN TPLER / UBUKLU DERMEN

ubuklarn kesitleri kare, altgen veya yuvarlak olabilir. ubuklarn kimyasal bileiminin %0.851 C, %0.600.90 Mn, %0.150.30 Si, %0.05 S olmas nerilmektedir. ubuk aplar genellikle 25 ile 150 mm arasnda deimektedir. Anan ubuklar, 25 mm den daha dk aplara dnce deitirilmelidir. ubuklu deirmenlerde en uygun ubuk doldurma oran deirmen hacminin % 35 dir. ubuklu deirmenlerin i yzeyleri anmaya dayankl astarlarla kaplanr. Astar malzemesi NiCrFe alaml yksek karbonlu elik, Manganez elii, lastik ve seramik olabilir. ubuklu deirmenler ak devre halinde altrlrlar. ubuklar arasnda, besleme tarafnda bir a olutuundan ar ince tane retimi sz konusu deildir. Cevher taneleri, ubuklar arasnda, iriden inceye doru bir dizilim gsterirler.

46

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN TPLER / UBUKLU DERMEN

ubuklu deirmenleri avantajlar 1. tme ekli, rnn tane boyu dalmn kontrol ettiinden kapal devre tmeye gerek kalmaz. 2. tme ortam ubuklar, bilyalara gre ucuzdur. 3. ubuklar aras boluk az olduundan tme verimi yksektir. 4. Anan ubuklarn deitirilmesi kolaydr. ubuklu deirmenlerde ya tme ileminin tercih edilmesinin nedenleri 1. tlen birim cevher arl iin daha az g tketilir. 2. Deirmenin birim hacmi bana daha fazla cevher tlr. 3. Ya tme, snflandrmaya kolaylk salar. 4. Tesiste malzemenin dolamn kolaylatrr. 5. Toz sorununu ortadan kaldrr.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN TPLER / BLYALI DERMEN

Bilyal deirmenler ufalama srecinin en son aamasnda kullanlan tme aygtlardr. Bilyal deirmenlerde tme ilemi ya veya kuru olarak yaplabilir. Kuru tmede cevherin nem ieriinin % 1 den daha az olmas istenir. Aksi durumlarda nemli cevher hem bilyalara hem de astarlara svanr. En uygun besleme boyutu 1 mm dir.

Bilyalar, dkme elik, dkme demir veya dvme elikten retilebilirler. Genel olarak, bilyalar kresel ekillidir. Bununla beraber silindirik, konik ve dier dzensiz ekilli olanlarda kullanlmaktadr. Bilyalar normal olarak deirmen hacminin % 40 ile % 45 i kadar bir yer kaplarlar.

47

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN TPLER / BLYALI DERMEN

Bilya ile astar arasnda noktasal deme sz konusu olduundan, bilyal deirmenlerde kullanlan astarlarn salam olmalar istenir. Deirmen iine yerletirilen astar paralarnn her biri, genellikle, 38 cm ile 60 cm arasnda deimektedir. Kaln astarlar tme kapasitesini drr. Bilyalarn, iriden inceye doru bir dizilim gsterdii durumu Hardinge deirmenlerinde grmek mmkndr. Hardinge deirmeninde konik ksmn acs 30 derecedir.

Deirmenin dnmesiyle oluan merkezka sebebi ile, iri bilyalar besleme ksmnda, ince bilyalar ise k ksmna doru toplanrlar. Bylece deirmen ierisinde kademeli bir tme salanm olur.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN TPLER / OTOJEN DERMEN

Otojen tme, tuvenan veya iri olarak krlm cevherin, herhangi bir tc ortam kullanlmakszn, bir deirmende, tlmesi ilemini ifade eder. Yar otojen tme, tuvenan veya irice krlm cevherin, bir deirmende, metal bilyalarn da kullanlmasyla tlmesi demektir. Para ( lump ) tmesi, iri cevher paralarnn ayn cevherin ince tanelerini, bir deirmende, tmesi ilemini belirtmek iin tlecek cevherin ince krma geirilmesi gerekmektedir. Otojen deirmenlerin en belirgin zellii, apn uzunlua orannn ok yksek olmasdr. yle ki bu oran 5 e kadar kabilir. Otojen tme ilemi de, konvansiyonel (anlama) tmede olduu gibi, ya ve kuru olarak yaplr. Cevher, birincil krcdan kt haliyle, deirmene beslenmelidir.

48

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN TPLER / OTOJEN DERMEN

Otojen Deirmenlerin Avantajlar 1. Sadece bir ufalama aygt ile 25 cm den 0.1 mm nin altna kadar boyut kltmesi yaplabilmektedir. 2. tlen cevherin, metal bilya kullanlmad iin, kirlenmesi sz konusu deildir. 3. Yatrm maliyetleri, dierlerine gre, daha dktr. 4. Metal tc ortam kullanlmadndan, enerji tketimleri daha dktr. 5. Astar anmas, dier deirmenlerinkinden, daha fazladr. Ancak bilya anmas sz konusu olmadndan, toplam anma daha azdr. Otojen Deirmenlerin Dezavantajlar Otojen deirmenlerin olumsuz yan, her eit cevherin tlmesine tam yant verememeleridir.

2.2. SERBESTLEME 2.2.3. UFALAMA / 2.2.3.2. DERMENLER

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

DERMEN TPLER / AKIL DERMENLER

Bu eit deirmenlerde, tc eleman olarak, metal bilyalar yerine, akllar kullanlmaktadr. zellikle, cam kumu, seramik hammaddeleri gibi, tlecek malzemelerde herhangi bir metal kirlenmesi istenmiyorsa, akl deirmenlerin kullanlmas kanlmazdr. akllar, doal olabildikleri gibi amaca uygun olarak da retilebilirler. akl deirmenler sileks veya seramik astarlarla kaplanrlar. akl deirmenler, grnm olarak, bilyal deirmenlere benzerler. akllarn younluu, metal bilyalara gre daha dk olduundan ayn hacim ve doldurma oranna sahip bir akl deirmen bilyal deirmene gre daha az gle altrlrlar. Ancak kapasiteleri daha dk olur.

49

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Cevher hazrlamada snflandrma iki ekilde yaplr.

1. 2.

Eleme (sizing): Tane boyuna gre snflandrma. Klasifikasyon (sorting) veya Akmda snflandrma: Tanelerin akkan bir ortam iindeki kelme hzlarna gre yaplan snflandrmadr.

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA / 2.2.4.1. ELEME

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Belirli boydan kk ve byk olan taneleri ayr rnler halinde elde etmektir. Endstrinin hemen her dalnda kuru ve ya olarak uygulanan eleme ilemi tarif ynnden basitlii yannda uygulamada karlalan problemleri asndan olduka hassas ve nemli bir ilemdir. Elemenin pek ok amac vardr. Cevher hazrlamadaki temel amalar aadaki ekilde sralanabilir. 1. Ufalanacak malzemenin iinden ince ksm ayrarak, gereksiz yere ufalamay ve enerji sarfiyatn nlemek, ufalama makinalarnn kapasite ve verimlerini arttrmak. 2. Kapal devre ince krma ve tme ilemlerinde iri malzemenin bir sonraki kademeye gemesini nlemek. 3. Belirli gravite zenginletirme proseslerine yakn tane boyutunda snflandrlm besleme mal hazrlamak. 4. Malzemeyi tketim yerinin teknolojik gerei olan ebat guruplarna ayrarak tketimi kolaylatrmak veya mmkn klmak.

50

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA / 2.2.4.1. ELEME

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA / 2.2.4.1. ELEME

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

ELEMEDE TEMEL PRENSPLER

Her eleme ilemi bir yzey zerinde yaplr. Yzeydeki deliklerle temas eden malzeme eer delik ebadndan kkse aradan geerek elek altna iner, byk ise yzey zerinde kalr. Bu ilemin gerekleebilmesi iin ; a) Tanelerin birbirinden serbest halde olmalar b) Sarsnt veya dnme sonucu birleip topaklanmamalar c) Her bir tanenin mmkn olduunca deliklerle temas etmesi d) Alta geenlerin ve stte kalanlarn ayr rnler halinde alnabilmesi gerekir. Elemede randman etkileyen hususlar, elenecek malzemenin artlarna, seilen elee veya tesis dzenine bal olmakla beraber, endstriyel elemede belirli bir elek ebad ve elek yzeyinden alnan kapasite de nemlidir. Elek yzeyinin boyutlar kapasiteyi ve randman etkiler. Genellikle yzey art kapasiteyi doru orantda etkiler.

51

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA / 2.2.4.1. ELEME

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

ELEME PERFORMANSI

Elek performansn tam olarak tanmlayan kesin bir metot yoktur. Ancak ou zaman kullanlan eitli metotlar iinde en ok uygulanan elek performans kriteri, belirli bir elek aklnda elenebilen malzeme miktarna dayanan veya elde edilen rnlerdeki yanl tasnif edilmi malzeme miktarna dayanan verimdir. Bu durumlarda elek st rndeki elek boyutunda daha ince malzeme veya elek alt rndeki elek boyutundan daha iri malzeme veya ikisinin kombinasyonu gibi ihtimaller ortaya kmaktadr.

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA / 2.2.4.1. ELEME

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

ELEK ETLER

Boyuta gre snflandrma yapan tm aygtlar elek ad altnda toplamak mmkndr. Elekler, nce sabit elekler ve hareketli elekler olmak zere, iki ana gurup altnda incelenebilir.

52

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA / 2.2.4.1. ELEME

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

ELEK ETLER / SABT ELEKLER

Izgaralar Izgaralar, bir dizi paralel ubuklar, profiller veya raylarn eit aralklarla yerletirilmelerinden oluurlar. Malzemenin zgara zerinde, akn kolaylatrmak iin, zgara elemanlar (ubuk, ray, vs.), besleme boaltma dorultusunda monte edilirler. Bu aygtlar, cevher iindeki ok iri paralarn silolara, ince tanelerin de krclara girmesini engellemek ve bylece krcnn ykn azaltmak iin kullanlrlar. Krc ncesi zgaralarn eimi, 20 derece ile 50 derece arasnda deimektedir. Statik Elekler Bu aygtlar da zgaralar gibi birbirine paralel bir dizi profil veya tellerden oluurlar. Ancak, bu elemanlar malzeme ak ynne paralel olmayp diktirler. Statik elekler, genellikle yatayla 45 derece veya daha fazla bir a yaparlar. Bu tip eleklere en gzel rnek yay veya DSM elekleridir.

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA / 2.2.4.1. ELEME

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

ELEK ETLER / SABT ELEKLER

53

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA / 2.2.4.1. ELEME

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

ELEK ETLER / SABT ELEKLER Izgaral Elek

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA / 2.2.4.1. ELEME

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

ELEK ETLER / HAREKETL ELEKLER

Dner Elekler Hafif bir eime sahip, ya ve kuru olarak kullanlabilen dnen silindirik elek olan bu aygt eleme aygtlarnn en eskilerinden biridir. Dner elein yzeyleri, ya tel rgldr ya da delikli levhalardan yaplmtr. Malzeme, elein bir ucundan beslenir, boyut alt malzeme elek deliklerinden geerken, boyut st malzeme elein zt ucundan dar akar. Baz dner eleklerden ikiden fazla boyutlandrlm rn almak mmkndr. Titreimli Elekler Titreimli elekler, cevher hazrlama ilemlerinde, en yaygn olarak kullanlan eleme aygtlardr. Bu elekler 25 cm ile 250 mikron arasnda geni bir tane boyu aralnda uygulanabilmektedirler. Yaklak 600 d/d dan daha yksek hz ve 2,5 cm den az bir uzanma sahip olan titreim hareketi ya mekanik ya da elektro mekanik titretiricilerle, ya dorudan elek yzeyine yada ana gvdeye verilmektedir. Sallantl Elekler Bu elekler yatay dzlemde gidip gelme hareketi yaparlar ve yatay ya da hafif eimli olarak altrlrlar. Dakikada 60 80 arasnda deien salnm hareketi yaparlar. Bu elekler kmr hazrlamada yaygn, andrma zellii olan cevherlerde ise seyrek olarak kullanlrlar.

54

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA / 2.2.4.1. ELEME

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA / 2.2.4.2. KLASFKASYON

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Endstriyel uygulamada snflandrma ortam olarak su, hava veya benzeri dier gazlar (baca gazlar gibi) sz konusudur. Snflandrclar ortama gre adlandrlr. Ortam su ise ya snflandrc, hava ise haval snflandrc veya dier benzer gazlar da iine alabilmek amacyla kuru snflandrc adlarn alrlar. Yap ynnden ok eitli olan snflandrclar yatay akml ve dey akml diye iki ana gruba ayrmak mmkndr. Birincide ounlukla tane boyutuna, ikincide ise, tane boyutu, ekil ve zgl arla gre ayrma sz konusudur. Her bir grup kendi iinde de blmlere ayrlr. ken tanelerin mekanik bir arala alnd tiplere mekanik snflandrc denilmektedir. Bu tipler genellikle yatay akmldr. ktrme havuzlar, koniler ve benzerleri dier yatay akml snflandrclara rnek olarak verilebilir. Bunlarda, ken malzeme dipten boaltma ile alnr. Hidrolik snflandrclar olarak adlandrlanlarda ise dtan verilen ilave su ile snflandrma zonunda bir dey kaldrma ve bu zonda genellikle engelli kme artlar oluturulur. Serbest kme nadiren ve kaba snflandrmalar iin kullanlr. Yerekimi etkisine ek olarak merkezka kuvvetten yararlanan tipte snflandrclar da var.

55

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA / 2.2.4.2. KLASFKASYON

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Snflandrmann amalar unlardr; -ri taneleri incelerden ayrmak. Bunda, zgl arlk farkn gzetmeksizin, elemede olduu gibi bir ayrma sz konusudur. rnek olarak, iri kumun ince kumdan ayrlmas verilebilir. -eitli zgl arlkta paralar ieren ve geni bir boyut aralnda dalm bir malzemeyi gruplara ayrarak, her bir grupta zgl arl yksek paralarn dklerden daha kk boyutta bulunmalarn salamak. -nce paralar ieren ve geni boyut aralklarna dalm bir malzemeyi daha dar boyut gruplarna ayrmak. Snflandrmada boyut ile birlikte, zgl arlk,tane ekli gibi etkenlerin rol oynamas, bu ilemi elemeden ayran zelliklerdir.

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA / 2.2.4.2. KLASFKASYON

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

Spiral Snflandrc Hidrosiklon Hidrosizer

Koni

Hidrolik Koni

Eltriatr

Haval Snflandrc

56

2.2. SERBESTLEME 2.2.4. SINIFLANDIRMA / 2.2.4.2. KLASFKASYON

BLM 2 - CEVHER HAZIRLAMA

57