Professional Documents
Culture Documents
Lhadi Bella - Awal D Usefru
Lhadi Bella - Awal D Usefru
Awal d usefru
2007
Awal d usefru
TAZWART
7
Aêric
amezwaru
Isefra $ef ddunit
Awal d usefru
01
02
03
10
Awal d usefru
Asmi i d-yewweî nnfeâ-is
Yekkes-iyi-tt bab-is
Nekk eâecca$ d aéawali
04
Asmi i illa
Ifer itthuzu
Saâttin izegger agemmaî
05
S Rebbi i ttgallan
A sidi lêekkam
D wayi i d aêraymi
11
Awal d usefru
061
07
D lêeqq-ik ay aéiîuî
Deg lâecc-ik ad tezhuî ad ternuî
Deg lâecc-ik a gma labas
08
12
Awal d usefru
09
102
113
13
Awal d usefru
Lâic ad d-yas tthenni
S laden n Rebbi
Mejrud qbel ad tlalleî
12
Ssiwel a tagarfa
D acu ara d-tessiwel tgarfa ?
Axxam ur nesâi tarfa
Welleh ur iâell taffa
Ccer din isgunfa
Ssiwel a neqqaba
D acu ara d-tessiwel neqqaba ?
Iwessa-yi baba
£ef zzwaj n taddart ala
Isquîuî talaba
Issegray-d leâdawa
Ssiwel ay agtul
D acu ara d-yessiwel wegtul?
Ccbaêa n tenqelt lecîuî
Ccbaêa n tebîirt d lexîuî
Ccbaêa n weqbayli d akebbuî
Cbaêa n tmeîîuyt d aâebbuî
13
Uggade$ ad neddhe$
Ayetma deg xilla ad iyi-n$en
14
Awal d usefru
14
15
16
15
Awal d usefru
Ayen i iâedda a t-yexdem
Kulci s leâzem
Lâerd-is yennestar
Maççi am nekk
Mi teâkes tezmert tenqes
Ansi kki$ d lâerr
17
Leâbad n tura
Ttneqlaben am tata
Nâell tamurt-a êaca ssellaê-is
18
16
Awal d usefru
19
20
17
Awal d usefru
21
kemm tettâanadeî
Tajellabt lemdahbi
22
23
Lqedd n tezwaft
Ulanda i kem-naf
Kemmi têeooebî
Nekki d axewwaf
Tiî trekkem
Ul-iw yeb$a-kem
Kemmi d tameéyant
Duru berka-kem
24
18
Awal d usefru
25
26
27
Sameê-iyi s wul
Ad $ibe$ a d-qle$ bxir
28
19
Awal d usefru
Ass-a azekka
A kem-d-yettfekkir
D ussan ineggura axir
29
30
314
Ëesben-a$ am lmal
Cci loayêin kifkif
Abrid i $-yewwi lêal
Newêel ya laîif
Ad tteddu$ ad ttwessi$
D ccer akk ixeddmen
Am um$ar am yileméi
Tt$il-k a lmut $iwel
20
Awal d usefru
Tamment teqqel d ifelfel
Qlil irgazen n lâali
Deg asmi i tt-id-nmuqel
32
33
34
21
Awal d usefru
Taâacurt tewweî-d unkur
Mkul wa yebda yettfur
Nekki zerâe$ langri
D qessam i d ame$dur
Iqsem-a$ s lour
Akka i$-yexdem ilindi
35
36
22
Awal d usefru
Ma ddre$ a kem-rre$ lxir
Ma mmute$ illa Rebbi
37
Ay ul-iw ur ttqelliq
Rebbi d aênin yettrezziq
Lêut deg lebêer âacen
38
39
Tazzant âlayen
Äawen-iyi deg yimeîîawen
23
Awal d usefru
Kemm sîaray afriwen
Nekk ad âebde$ imeîîawen
40
Sbedden-as tidekkalin
Rnan fell-as timtiliyin yeddukel
Aéekka-s yeqqur fell-as waluî
41
42
Ay azerraâ n wecnaf
Ïill-it ma yettbeâ-it yem$i
Ay asseyyad izerman
Nnfeâ-ik din ur yelli
24
Awal d usefru
43
44
Tarwiêt-iw âzizen
Zzenze$ s frenk d sin
45
25
Awal d usefru
465
47
26
Awal d usefru
Ferêen yeâdawen-iw ruê$
Äudden ur d-ttaqqale$
Win i yi-kerhen nekk did-s a nemqaîaâ
48
A kem-d-wajhent a ddunit
A tin id-yefkan tameddit
Ttnuse$ ur ggane$ uîan
Deg wul-iw ur ufi$ talwit
A k-yenâel Rebbi a cciîan
Nekk ad letthu$ d téallit
Win ur nettéalla ara
Netta a s-tinim d lâali-t
Lbero-is d lxali
Irna izde$-it uâefrit
Iîîef-it cciîan deg ufus
Anda iruê iwwi-t
49
27
Awal d usefru
50
51
52
Awi-d afus-im
Qqim $ef ukursi
Baba-m d lqayed
Äemmi-m d akunssay
Awi-d afus-im
Qqim $ef ugertil
Baba-m d lqayed
Äemmi-m d lekbir
28
Awal d usefru
Awi-d afus-im
Qqim-d $ef tsumta
Baba-m d lqayed
Äemmi-m d lxuoa
Awi-d afus-im
Afus ayeffus
Bru-d i tqendurt
Nnahi deg leêbus
Awi-d afus-im
Bu rebâa txutam
Bru-d i tqendurt
Timîerrezt n lekmam
Awi-d afus-im
A kem-neqqen lêenni
Bru-d i tqendurt
Timîerrezt n yiri
536
6
Asefru-agi yettcabah win n Dda lâerbi n Menûur. èer uîîun : 11
29
Awal d usefru
54
55
30
Awal d usefru
56
57
A kikuc !
Ay aîiîuê uqemmuc
Ablaâ am îîaêuna
Leâbar sebâa n lekruc
A kiki
Ay udem n yebekki
Rwi$ fella-k aâekki
Uggade$ a yi-tesebleweîeî nekki
58
31
Awal d usefru
597
A lêbab-iw ffehmet-iyi
D ayen i illan deg wul-iw
Ddunit-iw t$$ur-iyi
Tesettu-iyi deg iman-iw
Ma ara ad d-mekti-$ ussan-nni
Qqare$-d: Amek i truê teméi-w?
60
32
Awal d usefru
Teffe$-d nnesra mm l$wal
Tamdint tenhewwal
Bgayet teêkem fell-i
61
62
33
Awal d usefru
63
64
A ééher-iw a bu tlufa
£ur-i i d-yestufa
Amzun $$i$-as bab-as
Iqsem-iyi-d akurfa
Deg yiî n loemâa
Yenna-yi-d: iwi-d, nni$-as: anef-as
65
34
Aêric
wis sin
Isefra $ef umezruy
Awal d usefru
01
02
38
Awal d usefru
03
04
39
Awal d usefru
I win yeb$an ad yekrez
A d-yawi lurd $er lyuîna
Tayerza s iâudiwen
Afellaê-is d Äebdella
Tâuhed tmurt ur tekriz
Ukan ad d-tem$i l$aba
05
Ahna lmuoahidin
Mi i d-usan seg obel Awras
Ssura-nsen tecbeê
Bêal tarwa u$ilas
Ad-tilim d ssaoiâin
Fransa a tt-neqleâ $ef lsas
06
Ur ttsamaêe$ i laîak
Laîak n wass n loemâa
N$an Meqran d Buzid
Raêen ooan leqraya
07
08
40
Awal d usefru
Gzem aqemmuc $ef sebâa
Teooeî aqerruy-iw akenni
09
10
Ahna lmuoahidin
Mi i d-wwîen luîa n telmatt
Lâesker yessirkli
Loic yuli aéru
41
Awal d usefru
11
12
Lâeslama s sifil
I win mi teqqur tasa
Swan aman d ssabun
Trisiti tesru$a
Nebbuîi $ef ayetmaten
Widak i d-yeîren seg l$aba
13
9
Baba Ëemza d lwali deg Telmat.
42
Awal d usefru
14
Ahna lmuoahidin
Mi i d-usan deg mya yid-sen
Sslaê yusa-d i tewwar
Rran sifil ttar
15
16
43
Awal d usefru
17
A timetreî taberkant
A tin iâelleq u$ilas
Asmi iff$e$ $er loihad
Mmi ooi$-t $er imma-s
Ma ddre$ ad d-qqle$ $ur-s
Ma mmute$ lajel fell-as
A timetreî taberkant
A tin iâelleq usaru
Asmi if$e$ $er loihad
Mmi ooi$-t deg usu
Ma ddre$ ad d-qqle$ $ur-s
Ma mmute$ a kem-yessedhu
18
19
10
De Gaule aselway n tmurt n Fransa (1890-1970).
44
Awal d usefru
Digul yefka-ya$-d udi
£ef Ämiruc asmi i i$li
Ulama yemmut Ämiruc
Lezzayer tesâa akursi
20
A lyuîna a bu tuyat
Iâellen lêebs n lxalat
Ruê ad d-taliî adrar
Irgazen-nsent d ibelêurat
21
22
45
Awal d usefru
Sâu laâqel a yemma-s
Mmi-m telqeî-it loennet
23
25
25
26
Ccuhada ay izmawen
A wid i iêurbrn s nnif
46
Awal d usefru
Temmutem $ef lezzayer
Ad êyun wid i d-yegran
47
Awal d usefru
2711
Ad cekre$ It Wertiran
Lejdud-nne$ s loemla
Cerfa d I$buliyen
S Rebbi d Nnbi d leânaya
Bu jelili d uâidli
11
Isefra : 26 d 27 d agla n Rabeê Aoâuî.
48
Aêric
wis krav
Isefra $ef teflest
Awal d usefru
01
Cciîan d ibelbel
Iddal-iyi s iêembel
Yeqqar-iyi gen mazal lêal
Ass-a d adfel
Cciîan d ayahudi
Iddal-iyi s ubidi
Yeqqar-iyi gen mazal lêal
Ass-a d abeêri
Cciîan d afezzaî
Ssbaê yettawi le$laî
Yeqqar-iyi gen mazal lêal
Aîu n wass-a d asemmaî
02
52
Awal d usefru
Lmut tewweî $er tmessaî
Tettru mm tecraî
Axxam yeqqim d asemmaî
03
53
Awal d usefru
04
05
54
Awal d usefru
Win ur nettéalla ara ssbeê
Dewâessu seg-s tenfeê
Am netta am lhayca
Ixuss-itt usneêneê
55
Aêric
wis kué
inzan
Awal d usefru
A bu snat yiwet texîa-k.
A k-yefk lâid i tâacurt.
A Rebbi dawi ni$ awi.
A ta$aî kemm s ucamar nekk s ucamar.
A tidak isliwliwen, abrid iîul.
A t-id-arwe$, txenqeî-t.
A win ijebbden amrar ixef-is ata $ur-i.
A win yessawalen ur iyi-kkat, xwu-iyi siwa deg tafat
A win yettrebbin ibki, la taduî, la ayefki.
A$anim igdder, irna isuî-d fell-as waîu.
Abuxruf ur yezmir i yiman-is, yerna aoe$lal $ef yiri-s.
Adfel ddu-yas, lgerra dduri-yas, ma d agris iqeîîeâ tikerkas.
Aéar taberruyt.
Aêebber qbel ad îebber.
Aêlil waynu ma drus ad d-nernu.
Aggad win i k-yettaggaden.
Aguîif deg urumi maêêla.
Ah ! A Rebbi ur k-ne$aî, ikerri tecckeî-it ta$aî.
Akken i d-yusa wass a t-ikes umeksa.
Aluî, ablaî ay It Ta$laî.
Am uzembil n lebsel: lfuêa, taéayt.
Am win iceîîêen i uder$al.
Amcic yeggan $ef umaîun.
Ameyyez qbel aneggez.
Ameâmac deg tmurt ider$alen d azerqaq.
Anda yewweî lxir, Ad yaweî ccer.
Anez ad ute$ win illan deffir-k.
Ansi i sen-d-tekkiî i yIlmayen d asawen.
Ansi i tekka ta$aî ad yeîfer mmi-s.
Aqerruy-iw d ini, win yeb$un yini.
Argaz ur nxeddem efk-as taruka ad yalem.
As$ar n wulmu ad irreé wala ad yeknu.
Aseggas deg i b$i$ ad d-s$e$ lefrac, ufi$ agertil ulac.
Aùmayaf win ixedmen kra a t-yaf.
Awer ad iyi-yefk Rebbi ayen iyi-tbudd imma.
Ay azarez n taduî akken i tufiî lehl-ik tedduî
Ay ul ssen ad tebnuî taccuyt mm rebâa ifassen.
Ayeddid ur yettengay alma yeççur.
58
Awal d usefru
Ayen i d-tnewwel tmeâfunt a t-ççen warraw-is.
Azgen i taddart, azgen i umexlul.
Aâdaw-ik ma yeqqel-ak d a$yul, ur t-rkkeb ara
59
Awal d usefru
Ïîrad uqbel ad texlu. I s-yenna weréaé.
Ijbbed iqqeres.
Inna-yas ut-it, in$a-t.
Inna-yas wuccen: “Lexrif xerfayen; ssif eâamayen; ccetwa
yumayen!”
Irden n wedrar d sris,tasiert ioer-itt ufîis, qqim-d a yinebgi ad
teççeî rrfis.
It Bubirek serwaten, It umalu qqaren llah ibarek.
Ittruê zzit anda yella umurej.
Ïuccen, îuccen, aâdaw-ik d uccen.
Iwzan qbel ifrax.
60
Awal d usefru
Meqrit wuîan $ef yimuîan.
Mi ara d-ilal a s-nsemmi.
Mi ara s-âerqent i wuccen, ittarra-tt $ef ibeâucen.
Mmag d uccen, ur k-tetten ara wuccanen;
Ur ttmaga ara d uccen, ad teççeî d uccanen.
Mya lmut ad mmte$, aql-i mmute$.
S iggaggen s ifeggaggen.
Seg ugemmaî ar ugemmaî, yya-d a nemmickaî.
Seyyi ni$ skef.
Smekti-d agujil $ef imeîîawen.
Ssaba teqqel $er laryuf, Iîîef-itt îîbib d umiâruf.
Ssne$-t am loib-iw.
Ssuq iâmer, l$aci ulac.
61
Awal d usefru
Tasusmi d uletma-s n tmusni.
Teddez, tebrez am idegrez.
Terrâed deg Buêemza, temken Muêend-nne$ deg tmalutt.
Tiî telfe$, ugel yeffe$.
Tilisa n wawal am tidak n wakal.
Tin yefran leâmert tennu$.
Tireggax seg-wen a yis$aren.
Tisekrin, timellalin.
Tissas n wemcum i sent-ifehhemen d gma-s.
Ttemtaten yizmawen, ttlalen-d yismawen.
Wa d sidi, wa d aydi.
Wellah deg ur hent-êukkeî, ur hent-$eééiî
Wi i d-yeéran taéult-ik ay akli.
Win i tu$ imma nekk d arbib-is.
Win ikersen kra s yiîudan-is, ad t-yefsi s wuglan-is.
Win iqublen aêibus, ad yawi akemmus.
Win mi izhur wudem, ccîiê $ur-s d asehlan.
Win ur néeîî, ayen yufa yels-it,
Win ur nessin ad ixiî, ad issekmel deg lxiî.
Win ur nessin i lxir, yerr areîîal.
Win ur nesâi tarbaât, ur yett$imi deg tejmaât.
62
Awal d usefru
Win ur nettnawal ayen yufa yeçç-it.
Win yeb$an tamessaî izzenz ta$eggaî , win yeb$an Äli yarew-
it-id.
Win yeççan lêeqq-is, yeqqen tiî-is
63
Tiẓrigin n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Editions du Haut Commissariat à l'Amazighité
oOo
Collection “Idlisennneɣ”
01 Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003
(Tasuqelt Abdenour HADJSAID d Youcef MERAHI )
02 Slimane ZAMOUCHE, Uḍan n tegrest, 2003.
03 Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003.
04 Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003.
05 Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004.
06 Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004.
07 S. HACID et K. FARHOUH, Laṣel ittabaɛ laṣel akk d : Tafunast igujilen, 2004.
08 Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et
lexique animal, 2004.
09 Lhadi BELLA, Lunǧa, 2004.
10 Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah
MANSOURI, Ageldun amecṭuḥ )
11 Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004.
12 Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004.
13 Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmaziɣt tatrart, édition revue et
augmentée, 2004.
14 Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004.
15 Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i ɣdnnan gar yetran, 2004.
16 Moussa OULD TALEB, Mmis n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI)
17 Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prénoms amazighs, 2004.
18 Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basɣar, 2004.
19 Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004.
20 Abdelhafidh KERROUCHE, Teɣzi n yiles, 2004.
21 Ahmed HAMADOUCHE, Tiɣri n umsedrar, 2004.
22 Slimane BELHARET, Awal ɣef wawal, 2005.
23 Madjid SI MOHAMEDI, Afus segm, 2005.
24 Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij aḥric I, 2005.
25 Collectif, Tibḥirt n yimedyazen, 2005.
26 Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nniḍen, 2005.
27 Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaḍal, 2005.
28 Yahia AIT YAHIATÈNE, Faḍma n Summer, 2006.
29 Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij aḥric II, 2006.
30 Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006.
31 Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006.
32 Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006.
33 Ali MAKOUR, Ḥmed n ugellid, 2006.
34 Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeǧǧigin, 2006.
35 Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006.
36 O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecṭuḥ n ugama, 2006.
37 Ali ELHADJEN, Tudert d usirem, 2006.
38 Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007.
39 Djamal BENAOUF, Di tmurt uɛekki, 2007.
40 Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2007.
41 Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2007.
42 Ramdane ABDENBI, Anagi, 2007.
43 Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ɣef ṭṭrad 54/62, 2007.
44 Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2007.
45 Said IAMRACHE, Timenna n Saɛid Iɛemrac, 2007.
46 Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007.
47 Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007.
48 Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007.
49 Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007.
50 Naima HADJOU, Amennuɣ n tudertiw, 2007.
51 Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007.
52 Omar KHAYAM, Rubaɛiyyat, 2007 (Tasuqelt Abdellah HAMANE)
53 Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt Habib Allah MANSOURI)
54 Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007.
Actes de colloques
Actes des journées d'étude sur « La connaissance de l'histoire de l'Algérie », mars
1998.
Actes des journées d'étude sur « L'enseignement de Tamazight », mai 1998.
Actes des journées d'étude sur « Tamazight dans le système de la communication»,
juin 1998.
Actes des journées d'étude sur « Approche et étude sur l'amazighité », 2001.
Actes du colloque sur « Le mouvement national et la revendication amazighe »,
2002.
Actes du colloque international sur « Tamazight face aux défis de la modernité »,
2002.
Actes des séminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et
l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003.
Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars
2004.
Actes du colloque sur « Le patrimoine culturel immatériel amazigh », 2006.
Actes du colloque sur « Le libycoberbère ou le Tifinagh ; de l'authenticité à l'usage
pratique », 2007.
Revue « Timmuzgha »
Revue d'études amazighes du Haut Commissariat à l'Amazighité :
N° 01, avril 1999, N° 18, mai 2008.
Autres publications
Chafik MOHAMED, Aperçu sur trente trois siècles de l'histoire des imazighènes,
1997.
Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000.
Idir ElWatani, L'Algérie libre vivra, 2001.
Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son
harmonie. Tome1Histoire et fondements d'un débat argumentaire, 2007.
Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son
harmonie. Tome2, Analyse et représentation phonologique, 2007.
Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008.
Catalogue des publications du HCA, 2008.
Consultings
Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyiḍ, 1998.
Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA)
Nora TIGZIRI Amar NABTI, Etude sur « L'enseignement de la langue amazighe :
bilan et perspectives », 2004.
Iddir AMARA, Les inscriptions alphabétiques amazighes d'Algérie, 2006.
Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques gravées et peintes de la grande
Kabylie, 2006.
Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbères communes,
2006/2007.
Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite,
2006/2007.
Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamaziɣt, 2007.
M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007.
Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuɣin n tesnukyest, 2007.
Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbère, 2007.
M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007.
Moussa IMARAZENE, Timɛayin n leqbayel, 2007.
Nora BELGASMIA, L'expression écrite en tamazight, 2007.
Mouloud LOUNAOUCI, Projet de création d’un Centre de terminologie amazighe,
TERAMA, 2007.
Cet ouvrage est publié dans le cadre de la Collection
« Idlisen-nne$ »
Initiée par la Direction de la Promotion Culturelle du
Haut Commissariat à l’Amazighité