SOMALIRS IN DIASPOR A

een verdwaald volk

SEPTEMBER 2013 ANNET VAN DER NAT
M.M.V. DIRANI GESSER (Yasmine Allas)

AANLEIDING

In Nederland zijn vanaf de jaren tachtig Somalirs komen wonen. Zij hebben redenen gehad om Somali te ontvluchten. Elk verhaal is individueel maar wat is de achtergrond van de massale vlucht uit Somali? Inmiddels zijn rapporten verschenen, (kranten)artikelen geschreven en is een televisiedocumentaire uitgezonden over Somalirs in Nederland. De integratie blijkt moeizaam.

In dit stuk zijn bij elkaar gezochte fragmenten geplaatst uit verschillende (onderzoeks-) rapporten, artikelen en een interview om een globale indruk te krijgen over de achtergrond van conflict en oorlog in Somali en over de cultuur van Somalirs. Er is aandacht voor hoe kinderen worden grootgebracht in Somali en wat gezinshereniging kan betekenen na jarenlang gescheiden te zijn geweest van elkaar. Voor verdieping is de volledige tekst van de bronnen beschikbaar gemaakt als link.

INHOUDSOPGAVE

ACHTERGRONDINFORMATIE
Clancultuur Korte schets van geschiedenis vanaf 1960 De invloed van armoede, oorlog en wetteloosheid Invloed op de opvoeding Invloed op gezinsleven: gezinshereniging/pleegkinderen Laag opgeleid, analfabeet of laaggeletterd

VROUWEN
Positie vrouwen/alleenstaande moeders Ongehuwde vrouwen/ vrouwen zonder kinderen Vrouwelijke genitale verminking

INTEGRATIE EN RELIGIE
Krukken en instellingen Inburgeringsdiploma/startkwalificatie Religie

OPVOEDING EN CULTUUR
Het opgroeien in een grootfamilie Opvoeden in Somali Weinig woorden Fasen in ontwikkeling en opvoeding Godsdienst als richtsnoer in de opvoeding Regels, gezag en discipline Gender Opvoeden na gezinshereniging

OPVOEDINGSONDERSTEUNING
Het omgaan met post-traumatische klachten Opvoedingstraining Randvoorwaarden voor opvoedingstraining

12

LITERATUUR

14

ACHTERGRONDINFORMATIE
Somali ligt in de uiterste punt van Oost-Afrika, bekend als de Hoorn van Afrika. Het land is ruim vijftien keer zo groot als Nederland en telde in 2012 naar schatting 10 miljoen inwoners. Central Intelligence Agency, The World Factbook 2012 Clancultuur Er is maar n stam, de Somali. Maar die valt uiteen in een ingewikkeld netwerk van clans; bevolkingsgroepen die hun afstamming tot dezelfde voorouders traceren of aanspraak maken op gemeenschappelijke oorsprong. Deze clans zijn weer onderverdeeld in kleinere verwantschapsgroepen, zoals subclans en families. De leden van een clan, subclan of familie zijn in grote mate voor elkaar verantwoordelijk. Men ontleent status aan het behoren tot een grote clan met een lange historie. Uit: Haawa Tako Korte schets van geschiedenis vanaf 1960 Somali is in 1960 samengesteld uit een voormalig Engels protectoraat en een Italiaanse kolonie. In 1969 werd een coup gepleegd en werd door Mohamed Siad Barre een dictatuur geleid die zich kenmerkte door onderdrukking en opsluiting en marteling van politieke opponenten en dissidenten. Territoriale claims van door Somalirs bewoonde gebieden van Ethiopi, Kenia en Djibouti verstoorden de relatie met naburige landen. In 1977 heeft Somali geprobeerd de Ogadenregio in Ethiopi te veroveren maar de poging mislukte door de steun van de Sovjet-Unie en Cuba aan Ethiopi. In 1991 werd president Mohamed Siad Barre afgezet door oppositieclans maar die werden het niet eens over een vervangende president en daardoor verviel het land in wetteloosheid en clanoorlog. Na overleg in 2004 in Kenia werd een overeenkomst getekend tussen de belangrijkste warlords en politici om een nieuw parlement te stichten waaruit later een president werd benoemd. Deze hieruit voortkomende regering, de 14e poging om een regering te vormen sinds 1991, stond voor de enorme klus om dit land, dat verdeeld was in clangebieden weer bij elkaar te brengen. De macht van de regering werd in 2006 ernstig verzwakt door een opstand van islamieten die een groot deel van het zuiden onder controle kregen inclusief de hoofdstad Mogadishu. Met de steun van Ehtiopische troepen nam een loyaal regeringsleger eind 2006 de macht over van de islamieten. De islamitische opstandelingen inclusief de Al Shabaab-groep vochten terug tegen de regering en de Ethiopische strijdkrachten en verkregen daarmee in 2008 weer controle over het grootste deel van Zuid-Somali. Al Shabaab versterkte haar positie als de sterkste opstandelingengroep door haar belangrijkste rivaal Hisbul Islam, te verdrijven. Maar Al Shabaab werd uit balans gebracht door een serie Afrikaanse vredesoffensieven en Keniaans legeroptreden in 2011. Eind 2012 had Al Shabaab zich teruggetrokken uit Mogadishu en andere belangrijke strategische steden. Als teken van groeiend vertrouwen werd Somalisch eerste formele parlement in meer dan 20 jaar ingezworen op de luchthaven van Mogadishu. Het parlement koos in september 2012 Hassan Sheikh Mohamud als president, een academicus en burgeractivist met weinig politieke ervaring. Op zijn beurt benoemde hij een econoom en zakenman, Abdi Farah Shirdon Saaid, tot eerste minister met de opdracht om nepotisme en clanrivaliteit uit te roeien.

Meer dan 1.000.000 mensen zijn Somali ontvlucht. In Nederland leven ongeveer 30.000 Somalirs. Deze Somalische gemeenschap bestaat uit twee groepen vluchtelingen. De eerste groep betreft de vluchtelingen die in de jaren tachtig en negentig zijn gevlucht, dit zijn voornamelijk hoogopgeleiden. De tweede groep vluchtte na 2006 en velen van hen hebben al het grootste deel van hun leven in een oorlogssituatie geleefd.

Vanaf 1991 heeft Somali geen werkende centrale overheid. Jaren van gevechten tussen rivaliserende warlords en het onvermogen om hongersnood en ziekten aan te pakken hebben geleid tot de dood van meer dan een miljoen mensen.

De invloed van armoede, oorlog en wetteloosheid Invloed op de opvoeding Culturele invloeden bepalen de opvoeding, maar extreme levensomstandigheden kunnen eveneens een sterke invloed hebben. Als mensen lang in armoedige omstandigheden leven, als zij te maken krijgen met oorlogs- en ander geweld, als zij verdreven zijn van hun woongebieden heeft dat veel impact op kind en gezin. Gezinnen en families zijn vaak incompleet, waardoor basale zorg en steun ontbreken. Niet alleen het kerngezin is incompleet, maar ook op de extended family (grootfamilie), in veel herkomstlanden cruciaal, kan nu geen beroep meer worden gedaan. Als kind of als volwassene (de dreiging van ) oorlogsgeweld meemaken kan veel directe en indirecte gevolgen hebben. Verlies van dierbaren en andere schokkende gebeurtenissen kunnen leiden tot psychische schade zoals psychotraumas. Zowel tijdelijke, langdurige als uitgestelde effecten zijn mogelijk. Somberheid is een veel voorkomende klacht. Psychologische beschadiging van ouders kan leiden tot verwaarlozing of zelfs tot mishandeling van kinderen. Het opvoeden van kinderen die beschadigd zijn vraagt veel van de pedagogische aanpak van ouders. Als ouders daar zelf niet toe in staat zijn, bijvoorbeeld omdat zij de problemen van hun kind niet herkennen, kan in een gezin cumulatieve stress ontstaan. Anarchie, politieke en religieuze terreur en maatschappelijke wanorde bedreigen op veel manieren de ontwikkeling van kinderen met mogelijke gevolgen als analfabetisme en morele verwildering. Uit: Je wilt je kind niet kwijtraken, blz 18 Je wilt je kind niet kwijtraken - Pharos Invloed op gezinsleven: gezinshereniging/pleegkinderen Vrijwel iedere Somalische vluchteling heeft een aanvraag voor gezinshereniging ingediend. De gezinsherenigingsprocedures verlopen echter moeizaam, en duren vaak lang - erg lang. Uit cijfers die door VluchtelingenWerk en Defence for Children naar buiten zijn gebracht, blijkt dat als een aanvraag na vele hobbels eenmaal is ingediend, deze in meer dan 80% van de gevallen wordt afgewezen. Voor de toegelaten vluchtelingen in Nederland, is het van groot belang dat hun achtergebleven gezinsleden zo snel mogelijk naar Nederland komen. Dan hoeven zij zich geen zorgen meer om hen te maken en kunnen zij zich concentreren op hun gezamenlijke toekomst hier. 4

Uit: Hoe lang duurt het nog voordat we naar onze moeder kunnen? Hoe lang duurt het nog voordat we naar onze moeder kunnen? In Nieuwegein komen veel schrijnende situaties voor rondom gezinshereniging. Het gaat om zowel aanvragen voor een echtgenoot, ouder, verweesde broertjes en zusjes, als om biologische en pleegkinderen. Ook komt het voor dat moeders tijdens het eerste gehoor bij de IND het niet aangedurfd hebben te vertellen dat zij een biologisch kind hebben achtergelaten. De kans op hereniging is daarmee verkeken. Het leed is in alle gevallen groot. Voor de hereniging moeten gezinsleden zich melden bij een Nederlandse ambassade. Dat betekent een verre en gevaarlijke reis naar Addis Abeba (Ethiopi) of Nairobi (Kenia). Tijdens de gezinsherenigingsprocedure moeten de gezinsleden in illegaliteit in het vreemde land verblijven. Daar is geen werk, de kinderen gaan niet naar school. De lange wachttijden voor gezinshereniging betekenen voor hen nog langer leven in onveiligheid en onzekerheid. Om onderdak te kunnen huren, eten te kunnen kopen en voor zeer noodzakelijke medische zorg stuurt de in Nederland verblijvende vluchteling geld op. Dit kan leiden tot financile problemen met name als er onvoorziene rekeningen komen. Laag opgeleid, analfabeet of laaggeletterd De groepen Somalische vluchtelingen die als eersten eind jaren tachtig, begin jaren negentig naar Nederland gekomen zijn, waren in vergelijking met de gemiddelde Somalische bevolking hoger opgeleid. Groepen Somalische vluchtelingen die later komen hebben te maken gehad met wetteloosheid, toenemende maatschappelijke chaos, fundamentalisme en oorlogsgeweld. Zij hebben weinig kans gehad om naar school te gaan. Er is zowel bij ouders als bij hun kinderen veel analfabetisme wat hun scholing en opleidingsmogelijkheden ernstig bemoeilijkt. Uit: Je wilt je kind niet kwijtraken, blz. 11 Je wilt je kind niet kwijtraken - Pharos

VROUWEN
Positie vrouwen/alleenstaande moeders In Somali speelt de vrouw een centrale rol binnen het hele familiegebeuren. Zij is het aanspreekpunt voor familiekwesties en vormt een belangrijke bindingsfactor. Als de vrouw wegvalt, bijvoorbeeld door overlijden, scheiding of doordat zij moet vluchten, kan het gebeuren dat de hele familie uit elkaar valt. Een man heeft deze rol niet, ook al niet omdat hij meerdere vrouwen kan hebben polygamie is in Somali toegestaan voor mannen en daarmee een minder stabiele factor is binnen de familie. Het paradoxale aan de positie van de Somalische vrouw is dat, hoewel zij enerzijds wordt gerespecteerd om de rol en taken die zij heeft, haar geen echte macht wordt toegekend. Somalische vrouwen zijn economisch afhankelijk van hun man, ongeacht het feit dat zij zeker zon belangrijke rol spelen in het sociaal economische leven. Vanwege deze rol zijn Somalische vrouwen ook niet aan huis gebonden. Uit: Haawa Tako De status van de vrouw wordt bepaald door haar afstamming, haar capaciteit wat betreft traditionele taken en het aantal kinderen dat zij baart. Wanneer zij n of meer zonen heeft, hoeft zij niet te vrezen dat de man een tweede echtgenote zoekt. Uit: Botsende culturen Ongehuwde vrouwen/ vrouwen zonder kinderen Een ongehuwde vrouw bevindt zich in een uiterst gesoleerde positie in Somali en kan zelfs door haar eigen familie worden vernederd. Vrouwelijke genitale verminking(vgv) Het besnijden of bewerken van de uitwendige genitalia van meisjes is een culturele traditie en is verbonden met opvattingen over reinheid, schoonheid, vrouwelijkheid en seksuele moraal. Vgv kan tot lichamelijke, psychosociale en seksuele problemen leiden. In Somali is 97,9% van de vrouwen besneden. In Somali is infibulatie de meest voorkomende vorm van vgv. Voorlichting en training over vgv zijn belangrijk: vrouwen hebben mede daardoor meer kennis gekregen over o.a. medische en psychosociale gevolgen van vgv en strafbaarheid in Nederland. Werd in het land van herkomst besneden zijn gezien als iets om trots op te zijn, in Nederland is het abnormaal. Dat conflict draagt bij aan psychische problemen. Daarom zijn proefprojecten opgezet voor besneden vrouwen met klachten. Doel is om deze vrouwen via spreekuren naar de juiste zorg toe te leiden. Speciaal opgeleide hulpverleners achterhalen hoe de vrouwen het beste geholpen kunnen worden en zullen hen vervolgens doorverwijzen naar de juiste specialist. In Nieuwegein wordt door het project 'Nieuwegein stopt Meisjesbesnijdenis' aan beroepsgroepen die te maken hebben met vrouwen en meisjes die uit de risicolanden vgv komen, voorlichting en informatie gegeven over het signaleren en voorkomen van meisjesbesnijdenis.

INTEGRATIE EN RELIGIE
In Somali: van de 15-jarigen en ouder kunnen 37,8% lezen en schrijven. De verhouding daarbij tussen man en vrouw ligt op 49,7% en 25,8%. (Central Intelligence Agency, The World Factbook) In de literatuur worden meerdere oorzaken aangedragen voor dit moeizame integratieproces: laag onderwijsniveau, grote culturele afstand tot het gastland en gemis aan steun door het uiteen vallen van (groot)families. Bovendien staat een hoog percentage Somalische moeders er alleen voor. In recent Nederlands onderzoek wijzen onderzoekers bovendien op de mogelijkheid van psychotraumas ontstaan door oorlogsgeweld en andere schokkende gebeurtenissen in Somali of tijdens de vlucht. Uit: 1-11 Phaxx, blz. 9 http://www.pharos.nl/documents/doc/webshop/2011_1_910_leren_om_bevriend_te_raken_met_je_kinderen.pdf Krukken en instellingen Maar als je dan wel in een samenleving als Nederland leeft, dan moet je niet bij de pakken neer gaan zitten. Je moet invulling geven aan je leven. Somalirs moeten hun krukken wegleggen en iets voor zichzelf doen. Nederlandse instellingen weten aan de andere kant niet met welke mensen ze te maken hebben. Er is n plan bedacht, n kader en daar moet iedereen inpassen. Tegen die instanties wil ik zeggen: leg dat kader weg en werk met de persoon die tegenover je zit. Niet iedereen past in dat kader. Deze mensen komen uit een vreemd land, ze bekijken de wereld vanuit een heel ander perspectief. Of het nu gaat om opvoeding of levensinrichting, alles is totaal anders. Interview, Yasmine Allas

Inburgeringsdiploma/startkwalificatie De recent gearriveerde Somalische vluchtelingen zijn gemiddeld erg laag opgeleid. In 2012 is een aantal clinten van Vluchtelingenwerk niet leerbaar verklaard. Met andere woorden: zij hebben geen inburgeringsdiploma behaald. Dit heeft gevolgen voor de aansluiting met de Nederlandse samenleving, het vinden van werk. Ook om te naturaliseren tot Nederlander is een inburgeringsdiploma of startkwalificatie nodig. Religie Somalirs zijn overwegend islamitisch: 95% van de huishoudens noemt zichzelf moslim en 69% van de moslims geeft aan vijf keer per dag te bidden (SCP, 2011). Voor jongeren moet onderscheid gemaakt worden tussen de tweede generatie en jonge asielzoekers die de afgelopen jaren naar Nederland zijn gekomen. Voor de jonge asielzoekers zijn de gebrekkige opleidingsachtergrond en het opgroeien in een totaal ontwricht land belangrijke factoren die van invloed zijn op het integratieproces in Nederland. Deze jongeren hebben vaak geen ondersteuningsnetwerk waarop zij kunnen terugvallen en zijn niet vertrouwd met de spelregels van de Nederlandse samenleving waardoor zij (soms ongewild) ongewenst gedrag vertonen en kwetsbaar zijn voor radicalisering vanwege hun slechte maatschappelijke positie en isolement. Uit: Regioplan, blz. 56 SOMALIRS IN NEDERLAND Een verkenning van hun ... 7

Zowel in Somali als in Nederland is sprake van een verschuiving richting de orthodoxe geloofsbelevenis. Voor de oudere groep Somalirs is het clansysteem belangrijk, hun kinderen identificeren zich eerder met de islamitische religie dan als Somalir of clanlid. (Forum) Uit: Factsheet Somalirs in Nederland, blz. 10

Somaliers in Nederland - FORUM factsheet - Forum, Instituut voor

Een aanwijzing voor religieuze orthodoxie in Nieuwegein zijn de ervaringen met jongeren die vanwege hun geloof geen rentedragende lening willen afsluiten. Bij het volgen van een beroepsopleiding kan bij de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) een lening worden afgesloten om in het levensonderhoud te voorzien. Gevolg is dat deze jongeren geen beroepsopleiding willen volgen tenzij het hebben van werk de lening niet nodig maakt. Jongeren die een opleiding volgden waarvan een deel van de studiefinanciering bestond uit een lening weigeren nu om nog verder te studeren. Zij proberen om zo snel als mogelijk is de lening die zij bij DUO hebben af te betalen. Een andere aanwijzing is dat jonge vrouwen zich steeds orthodoxer gaan kleden.

OPVOEDING EN CULTUUR
Het opgroeien in een grootfamilie Een zeer belangrijke culturele verandering waarmee de meeste vluchtelingen in Nederland worden geconfronteerd, is de overgang van het leven in een grootfamilie naar het leven in een kerngezin, met alle gevolgen van dien voor de opvoeding en ontwikkeling van kinderen. In landen met een traditie van een grootfamilie voeren meerdere gezinnen een gemeenschappelijke huishouding. Niet alleen grootouders, ouders en kinderen, maar ook ooms, tantes, neven en nichten, al of niet aangetrouwd, behoren ertoe. De directe verzorging (eten, wassen, slapen) wordt vaak ter hand genomen door een groep volwassenen, meestal vrouwen, waarbij de biologische moeder niet per se de belangrijkste functie heeft. Zij heeft een bepaalde plek in de hirarchie en daaruit vloeien haar taken in de huishouding en in het verzorgen van de kinderen voort. De zorg die zij geeft strekt zich ook uit tot de kinderen van de andere vrouwen. Verschillende aspecten van de westerse exclusieve ouder-kind-relatie zijn in een grootfamilie verspreid over een aantal ouder-kind-relaties. De ouders/verzorgers zijn verschillend en hebben elk een andere wijze van 'moederen'. Het kind ervaart hen ook verschillend, ziet hen niet als duplicaten van de 'echte' moeder, en weet te onderscheiden bij wie het waarvoor terecht kan. Een kind dat zijn eerste levensjaren heeft doorgebracht in een grootfamilie, zal zijn leven lang als met touwtjes verbonden blijven aan de verzorgers die een belangrijke rol in zijn leven speelden, ook als zij, bijvoorbeeld na de vlucht, niet fysiek meer aanwezig zijn. Die touwtjes worden dan opgepakt door anderen, meestal door n of beide ouders. Deze hebben echter vaak geen overzicht over alle relaties die het kind onderhield, met andere woorden: zij zijn niet bekend met het tegelijk hanteren van alle touwtjes die tezamen de ontwikkeling van het kind richting gaven. Ze zullen hun taak als ouder proberen te continueren op de wijze van voorheen, maar merken dat ze falen zonder te begrijpen hoe ze hun tekort kunnen aanvullen. Het gaat niet alleen om een hoeveelheid taken die binnen n persoon verenigd moet worden, ook om een systeem van verzorgers die tot n individu moeten versmelten. Doordat zij gewend zijn aan het leven in een grootfamilie, gaan de ouders er onvoldoende van uit dat hun interventies ten opzichte van het kind een direct effect kunnen sorteren. Deze werden binnen de grootfamilie immers gecompenseerd of geneutraliseerd door interventies van de andere verzorgers. Daarom is het bij de pedagogische ondersteuning van allochtone ouders vaak effectiever om nog wel aanwezige familieleden en ook landgenoten erbij te betrekken. Het is moeilijk om hen tot een westerse ouder 'om te scholen' (vijf moeders tegelijk te worden) zonder haar eigenheid te verliezen. Niet zelden wordt een uitweg uit het dilemma gezocht door te pogen de vroegere grootfamilie te reconstrueren. Uit: Het weven van een tapijt

Opvoeden in Somali Weinig woorden Het opvoeden van kinderen gaat vanzelf, menen veel Somalische moeders. Als ze klein zijn, geef je ze veel liefde en daarna zullen ze vanzelf opgroeien. Al is het wel belangrijk om jongens en meisjes verschillend op te voeden. Uit: Botsende Culturen Fasen in ontwikkeling en opvoeding Somalische ouders maken net zoals veel Marokkaanse ouders weinig onderscheid tussen verschillende ontwikkelingsfasen en de daarbij behorende pedagogische aanpak. Bijvoorbeeld het onderscheid tussen baby, peuter- en kleuterfase kennen zij niet.

Wij kennen in onze taal geen woord voor peuter en kleuter. Somalische ouders verwennen net zoals veel Marokkaanse ouders hun babys en peuters, geven vaak te weinig grenzen aan. In de training geven we veel uitleg over wat het oplevert om ook de jongste kinderen al serieus te nemen en met hen te praten. (citaat trainer) Uit: Je wilt je kind niet kwijtraken, blz. 16 Je wilt je kind niet kwijtraken - Pharos Godsdienst als richtsnoer in de opvoeding Bijbelse en Koranvoorschriften zorgen voor de dagelijkse pedagogiek. Zoals gebruikelijk bij veel godsdienstige mensen formuleren Somalirs hun opvoedingsdoelen vaak in religieuze voorschriften. Bidden, vasten, Koranles en leven naar voorschriften uit de Koran. Uit: Je wilt je kind niet kwijtraken, blz. 16 Je wilt je kind niet kwijtraken - Pharos Regels, gezag en discipline Somalische ouders vinden gehoorzaamheid een belangrijk opvoedingsdoel (zie schema). Respect hebben voor andere volwassenen, gehoorzaamheid en beschaafd gedrag vinden zij erg belangrijk in de opvoeding. Regels zijn noodzakelijk. Hoewel zij uitleg daarover zeker zinvol vinden, gaan ze snel over tot straffen. Zij zullen eerder boven dan naast het kind gaan staan en gehoorzaamheid afdwingen. Boos worden en slaan is in Somali gebruikelijk. Op lijfstraffen rust geen taboe. Uit: Je wilt je kind niet kwijtraken, blz.17 Je wilt je kind niet kwijtraken - Pharos

In Nederland gehoorzamen ouders hun kinderen en is het kind de baas, terwijl in Somali de ouders de baas zijn . (citaat Somalisch gezin) Uit: Somalische ouders centraal: de aanpak in het project Ondersteuning Somalische gezinnen. SOMALISCHE OUDERS CENTRAAL De aanpak in het project ... Gender Binnen de traditionele opvoedingscultuur van veel niet westerse allochtonen bestaat een sterk onderscheid in de benadering van jongens en meisjes en de sekserollen die hen toegekend worden. 10

Het komt er vaak op neer dat van meisjes enerzijds verwacht wordt dat zij op school goed presteren, anderzijds worden ze door veel huishoudelijke taken voorbereid op een toekomstige rol van echtgenote en moeder. Dat knelt soms. Jongens krijgen doorgaans veel vrijheid maar hebben, als vader afwezig is, soms de verantwoordelijkheid voor het gehele gezin. Als jongens op school slecht presteren wordt dat vaker dan bij een meisje door de vingers gezien. Uit: Je wilt je kind niet kwijtraken Je wilt je kind niet kwijtraken - Pharos Opvoeden na gezinshereniging Als er een gezinshereniging heeft plaatsgevonden kunnen zich in het gezin problemen voordoen. Naast de al genoemde culturele opvoedingsverschillen speelt ook trauma een rol, het jarenlange gescheiden zijn van de opvoeder, onderwijsachterstand, analfabetisme, de plotselinge verandering van omgeving en het voelen van het verschil tussen de zelf meegemaakte ontberingen en aangedaan leed en de in het gezin aanwezige kind(eren) die in Nederland geboren zijn en onder goede omstandigheden opgroeien. Niet altijd kunnen alle familieleden naar Nederland komen, of is de verzorger van het kind geen familielid waarvoor hereniging is aangevraagd. Het kind moet opnieuw afscheid nemen van de verzorger en/of andere personen in zijn leven. Bij gezinshereniging kan het (door verwezing als gevolg van oorlog) naast eventueel een echtgenoot/echtgenote en biologische kinderen gaan om pleegkinderen, broertjes, zusjes, neefjes of nichtjes en alle combinaties hiervan. Vaak gaat het om meerdere personen die zich bij de aanvrager voegen waardoor grote gezinnen ontstaan.

11

OPVOEDINGSONDERSTEUNING
Het omgaan met post-traumatische klachten We hebben de specifieke problemen ten gevolge van oorlogsgeweld onvoldoende in beeld. Daarbij komt dat van andere vluchtelingen bekend is dat zij niet dezelfde betekenis aan de invloed van schokkende gebeurtenissen geven als westerse hulpverleners. Ervaringen in Nederland bevestigen dat ook Somalirs opvattingen hebben over psychische gezondheid die ver afstaan van wat binnen de Nederlandse samenleving, en zeker bij hulpverleners, gebruikelijk is. In de Somalische taal zijn nauwelijks woorden om psychische problemen te beschrijven en er is een groot taboe op het uiten van psychisch lijden. Bij ernstige stoornissen wordt eerder aan djinns, bezetenheid of aan het boze oog gedacht dan aan psychische ziekten. Somalische ouders leggen zelf bij problemen van hun kinderen nauwelijks een verband met meegemaakt oorlogsgeweld. Onderzoekers van vluchtelingenkinderen in Zweden (o.a. uit voormalig Joegoslavi) benadrukken dat focussen op traumas bij deze kinderen ongewenst is. De door hen aangehaalde onderzoeken tonen aan, dat aanwezige post-traumatische klachten van kinderen uit oorlogsgebieden ook zonder behandeling heel sterk verminderen. Een aanpak waarbij sociale steun en de gemeenschap centraal staan, lijkt daarom een alternatief. Zij pleiten expliciet voor methoden waarbij opvoeders genformeerd worden over schoolgaan en opvoeden, zodat ouders meer handgrepen krijgen om hun ouderlijke rol op te pakken. Uit: Je wilt je kind niet kwijtraken, blz. 19 Je wilt je kind niet kwijtraken - Pharos In Nieuwegein zijn het de ouders zelf die het oorlogsgeweld ontvlucht zijn, vaak als adolescent. Nu hebben zij zelf een gezin gesticht. De hier geboren kinderen zijn van de tweede generatie oorlogsslachtoffers. Opvoedingstraining Veel informatie over opvoeden, die bijvoorbeeld in folders of boekjes staat, bereikt Somalirs niet. Niet alleen omdat bij de Somalirs in Nederland veel ongeletterden zijn, maar vooral omdat ze veel meer gewend zijn aan een orale traditie, waarin zij via verhalen leren van elkaar. De methode opvoedingsondersteuning zoals in Nijmegen, borduurt hier op door. Gesprekken die de trainers met de vaders en moeders hebben tijdens de training, worden vaak voortgezet in de gangen en kamers van de woongebouwen van de Somalirs. Dat is ook de reden waarom er een volgende keer plotseling weer nieuwe vrouwen aanwezig zijn. Het is gedeeltelijk een community aanpak. De trainers richten zich soms bewust op de meer ontwikkelde vrouwen en/of sterke vrouwen, omdat deze binnen de gemeenschap invloed hebben. Uit: Je wilt je kind niet kwijtraken, blz. 16 Je wilt je kind niet kwijtraken - Pharos In Nieuwegein is in 2010 gewerkt met een Moedergroep. Vluchtelingenwerk en het groepswerk van het Algemeen Maatschappelijk Werk van VitrasCMD heeft 8 bijeenkomsten georganiseerd omdat er tijdens die periode een groep was van 8 vrouwen die zwanger waren of net bevallen. Het resultaat was succesvol. Kracht van de aanpak was om elke bijeenkomst te beginnen met hoe de vrouwen in hun cultuur omgaan met het onderwerp dat besproken werd. Als vanzelf kwam dan ter sprake hoe we er in de Nederlandse cultuur mee omgaan en of en welke culturele verschillen er zijn. Er werd 12

door de deelnemers over nagedacht wat de vrouwen hier van hun cultuur willen en kunnen behouden en wat ze dus willen en kunnen opgeven of vervangen. Voorbeeld van cultuurverschil: een vrouw vertelt tegen niemand dat zij zwanger is, niet tegen haar echtgenoot, niet tegen haar moeder. Mensen zien op een gegeven moment wel dat je zwanger bent. Kinderen wordt niet verteld dat zij een broertje of zusje krijgen, plotseling is er een nieuw kind. Randvoorwaarden voor opvoedingstraining: Voorlichting in groepen verzorgen aan de moeders, maar ook de vaders. Wel in aparte groepen, dus een vrouwen- en een mannengroep. Een flexibele aanpak heeft de voorkeur, de inbreng van zelf ondervonden problemen van de doelgroep is belangrijk en word gestimuleerd. Het verhoogt de participatie. Cultuursensitief te werk gaan; het is gebleken dat de inzet van een allochtone trainer eerder geaccepteerd wordt, omdat de cultuurkloof dan minder groot is dan bij een autochtone trainer. De deelnemers kunnen zich beter identificeren. Indien mogelijk geen tolk/vertaler aanwezig laten zijn, het vertolken is tijdrovend en kostbaar. Er zal veel tijd verloren gaan aan het vertalen, en dat komt de interactie tussen deelnemers en trainer niet ten goed. Gebruik maken van sleutelfiguren binnen de Somalische gemeenschap. Dit verlaagt de drempel voor de overige deelnemers, en vergroot het vertrouwen in het project.

13

Literatuur
Abdulrehman, S., Tuk, B. (2006). Somalische jongeren in Nederland; Botsende culturen. Phaxx 2, p. 8-10, Utrecht: Pharos. Allas Y. (2012) Interview: Fatiha Bazi over het NTR programma Nomaden en Piraten. Central Intelligence Agency, The World Factbook, www.cia.gov Defence for Children en VluchtelingenWerk Nederland. Hoelang duurt het nog voordat we naar onze moeder kunnen? (2012). Essen, J.J. van, Somers, J.A.G., Bala, J. Het weven van een tapijt. Vluchtelingenkinderen en gezinnen tussen breuk en herstel. Icodo 1995. Klaver, J., Poel, P. & Stouten J. (2010) Somalirs in Nederland; een verkenning van hun maatschappelijke positie en aanknopingspunten voor het beleid. Regioplan, in opdracht van het ministerie van VROM. Amsterdam: Regioplan. Nieuwhof, A. (2004) Somalische ouders centraal: de aanpak in het project Ondersteuning Somalische gezinnen. Gouda : JSO expertisecentrum. Reuver, T. (1995). Haawa Tako, Somalische Vrouwen in den Vreemde. Utrecht: Stichting Vluchtelingen-Organisaties Nederland. Tuk, B. (2011). Opvoedingsondersteuning voor Somalische ouders. Phaxx 1, p. 9-10, Utrecht: Pharos Tuk, B. & Mahamed, K, & Baabbi, A. (2010). Je wilt je kind niet kwijtraken, Training opvoedingsondersteuning Somalische ouders in een asielzoekerscentrum. Utrecht: Pharos Wolf, S. (2011). FORUM Factsheet Somalirs in Nederland. Voor meer informatie over vrouwelijke genitale verminking kunnen de volgende websites worden geraadpleegd: Pharos www.pharos.nl No Game www.nogame.nl FSAN www.fsan.nl

14