E DREJTA PENALE I.

NOCIONI DHE KARAKTERISTIKAT THEMELORE T S DREJTS PENALE Shoqria i kundrvehet kriminalitetit, meq kriminaliteti rrezikon rendin juridik dhe social, kushtet elementare t jets s prbashkt , vlerave themelore t njeriut dhe shoqris. Veprat me t cilat cenohet , dmtohet apo asgjsohet vlerat juridike t njeriut dhe t bashksis s caktuar, n t drejtn penale quhen vepra penale apo me nj term t prgjithshm kriminalitet.E drejta penale sht nj ndr mnyrat dhe mjetet me t cilat mbrohet shoqria dhe luftohet kriminaliteti.E drejta penale e ushtron mbrojtjen nga kriminaliteti duke prcaktuar me ligj se cilat vepra apo sjellje t rrezikshme konsiderohen vepra penale dhe t cilat lloje t dnimeve apo t t sanksioneve t tjera penale mund t u shqiptohet kryesve t veprave penale. !e termin e drejta penale nnkuptojm nj deg t legjislacionit pozitiv t shtetit t caktuar dhe nj deg t shkencave juridike , prkatsisht t shkencs s t drejts penale. Si deg e legjislacionit pozitiv, e drejta penale sht sistem i normave ligjore me t cilat prcaktohet se cilat vepra t njerzve konsiderohen vepra penale dhe far lloje t dnimeve apo t sanksioneve penale do t u shqiptohen kryesve t tyre. !e nocionin e ktill prcaktohet vetm kuptim formal , ngase ceken vetm elementet apo tiparet formale" juridike# t s drejts penale. $ kuptimin material e drejta penale kufizohet duke pasur parasysh veprat penale , qllimin dhe funksionin e ksaj dege. S kndejmi e drejta penale n kuptimin material prkufizohet si deg e drejtsis me t ciln mbrohen nga veprat penale marrdhnjet e caktuara t shoqris, t mirat juridike q i prkasin shoqris dhe individit. %uke i gershetuar elementet e kuptimit formal dhe material, e drejta penale mund t prkufizohet si sistemi i normave juridike me t cilat , me qllim t mbrojtjes t marrdhnieve shoqrore , parashihen veprat penale dhe sanksionet penale q do t u shqiptohen kryesve t vepprave penale. LNDA E S DREJTS PENALE &nd e s drejts penale sht vepra penale, kryesi i veprs penale dhe sanksionet penale.E drejta penale sht deg e legjislacionit pozitiv t nj shteti me t ciln prcaktohen se cilat vepra konsiderohen vepra penale, kushtet q duhet prmbushen pr t konsideruar nj person penalisht i prgjegjshm dhe cili lloj i sanksionit penal mund t i shqiptohet. drejt penale pozitivie .

FUNKSIONI MBROJTS I S DREJTS PENALE 'unksioni mbrojts i s drejts penale manifestohet nprmjet mbrojtjes s shoqris nga kriminaliteti dhe n kuadr t ksaj e drejta penale ka pr detyr q t mbroj rregullimin e caktuar shoqroro ekonomik dhe politik. E drejta penale ka pr detyr q t i mbroj edhe t mirat juridike t posacme q i prkasin njeriut dhe qytetarit, sic jan( jeta e njeriut , integriteti trupor, lirit dhe t drejtat , nderin, autoritetin , barazin dhe sigurin e qytetarve etj.)t funksion mbrojts e realizon duke i parapar se cilat vepra shoqrore konsiderohen vepra penale dhe duke i parapar dnimet dhe llojet tjera t sanksioneve penale ndaj kryesve t veprave penale .Shqiptimi i dnimeve dhe i sanksioneve tjera penale ushtrohet duke u respektuar forma e caktuar me ligjin e procedurs penale n baz t parimit *q askush i pafajshm t mos dnohet, kurse fajtorit t i shqiptohet dnimi merituar.

II.PARIMI I LEGALITETIT APO LIGJSHMRIS N T DREJTN PENALE +arimi i ligjsh.ka qen i njohur edhe n formacionet e shekullit t vjtetr dhe t mesm, mirpo afirmimi i tij u shpreh n gjysmn e dyt t shek.,V---. +r futjen e parimi t legal.n t drejtn penale jan angazhuar juristt dhe filozoft e njohur t shek.,V---, edhe at !onteskio, .ekario , Servan. 'ormulimin e ktij parimi n gjuhn latine nullum crimen, nullum poena sine lega pr her t par e dha pemnalisti /nsel 'ojerbah. )y parim n t drejtn kushtetuese dhe n t drejtn penale u inagurua si reagim kundr arbitraritetit, tiranis dhe vrazhdsiss t drejts penale dhe jurispondencs penale t shtetve feudale. +arimi i legalitetit apo i ligjshmris ka rndsi shoqrore0politike dhe juridike. 01ndsiashoqrore politike konsiston n sigurimin e qytetarve nga arbitraritetit dhe keqprdorimit eventual t gjykatave dhe organeve t tjera shterore,ky parim paraqet gurthemel pr qytetart pr sigurine e tyre , ngase qytetart qysh m par e din se cilat vepra konsiderohen vepra penale e cilat vepra t llejuara. 1ndsia juridike e parim.t leg.konsiston n sendrtimin e pes postulateve kto jan( 2.3 vetm ligji t jet burimi s drejts penal. 4.3 t ndalohet aplikimi i analogjis5 6.3 t ndalohet veprimi retroaktiv i ligjit5

7.3 me rastine prcaktimit t veprave penale , ligjdhnsi duhet t shrbehet me terme dhe shprehje precize, n mnyr q t evitohet cdo arbitraritetit eventual i gjyqeve apo organeve tjera shtetrore t cilat i interpretojn apo i aplikojn ligjet penale5 8.+arimi i ligjshmris ngrthen n vete edhe krkesn q ligji i cili parashef veprn penale t parasheh edhe sanksionin penal. V. A N A L O GJ I A $ drejtsi analogjia n kuptimin e gjr paraqet zgjidhjen e marrdhnieve shoqrore n baz t nromave q rregullojn marrdhnie t ngjashme. /n.n t drejtn penale paraqet rastin kur nj vepr q nuk sht e parapar me ligj si vepr penale, konsiderohet sie till n baz t ngjashmris me veprn penale./nalogjia si mnyr e krijimit t veprave t reja penale sht e ndaluar n t drejtn penale ngase sht n kundrshtim me parimin e legalitetit.,edhe n )+) sht inkorporuar ky parim ku thuhet *Veprat penale, sanksionet penale dhe masat e trajtimit t detyrueshm prcaktohen vetm me ligj9. !e an t analogjis gjithashtu nuk mund t zgjerohet as elemntet apo rrethanat kualifikuara dhe t privelegjuara n veprat ktjera penale.!e an t analogjis nuk mund t sajohen as sanksione t reja penale.)to kufizime vlejn pr aplikimin e analogjis , pa marr parasysh a jan n dm t kryesit t veprs penale "analogjia in malam partem# apo n favor t tij" analogjia in bonam partem#.:jithashtu me analogji nuk mund t bhet as ashprsimi i dnimeve. Analogjia l j!a".$ t drejtn penale konsiderohet se sht e lejuar analogjia po q se ajo sht n favor t t fajsuarit dhe nse interpretimi i till nuk sht n kundrshtim me normat dhe parimet e tjera penalo0juridike.)jo mund t shprehet n rast kur sht fjala pr bazat apo rrethanat e prjashtimit t veprs penale dhe ndshkueshmris , nga se kjo fush n mas t madhe nuk sht e rregulluar me ligj.!adje analogjia sht e lejuar n rastet kur ekzistojn rrethana pr zbutjen e dnimit si dhe n prgjithsi n situata kur kryesi i veprs penale vehet pozit m t favorshme"analogjia in bonam partem#, q mbshtet n parimin in dubi pro reo./nalogji si mnyr e interpretimit n favor t t kryesit t veprs penale ,n mnyr decidive sht e parapr n )++) neni 2.par.6. ku thuhet *$ rast paqartsie prkufizimi i veprs penale interpretohet n favor t personit i cili hetohet, akuzohet ose shpallet fajtor9. /nalogjia n t drejtn penale lejohet edhe n rastet kur edhe vet ligji n mnyr shprehimre udhzon aplikimin e saj edhe n situtatat q jan t ngjashme me ato q parashihen n figurn e veprs penale .)jo vecmas shprehet n dispozitat e kodit penale , n t cilat figura e veprs penale prcaktohet edhe me t ashtquajturn klauzola gjenerale.+sh.dispo.e nenit 42; par.2 t ++), parashihet si vijon9)ushdo q, n kundrshtim me ligjin e shndetsis , n spital , maternitet t spitalit, shkoll apo restorant apo puntori n t ciln prpunohen artikuj ushqimor apo e cila kryen shrbime higjenike apo n organiztan e biznesit apo

vend t ngjshm pune , e punson apo e mban n pun personin pr t cilin e di se lngon nga smundja ngjitse dhe me kt shkakton prhapjen e smundjes dnohet gjob ose burgim deri n nj vit. Analogjia n#al!a" /nalogjia sht e ndaluar n t drejtn penale , po q se sipas norms s caktuar penalo0juridike bhet subsimimi i veprs apo rastit i cili nuk sht i parapar me ligj dhe poqse duhet t tejkalohet apo zgjerohet vllimi i norms nse dshirohet q edhe ai rast t prfshihet me normn e caktuar.+ra n rastet kur tejkalohet kufiri i kuptimit t norms q sht prcaktuar edhe me an t interpretimit athere shprehet analogjia e ndaluar.%o t ishte psh. analogji e ndaluar rasti kur ndonj person dnohet pr vepr penale t vjedhjes , pocse sht ushqyer n restoran, mirpo nuk ka pasur t holla t paguaj. VEPRIMI I LEGJISLACIONIT PENAL <do ligj penal vepron n koh t caktuar, n teritorin e caktuar dhe ndaj personave t caktuar. II.VEPRIMI I LIGJIT PENAL N KOH Sikur edhe ligjet e tjera , edhe kodi penal vepron n koh t caktuar./i fillon t veproj prej momentit t hyerjes n fuqi dhe aplikohet gjer t pushoj s vepruari. =akonisht ligji hyn n fuqi ;.pas shpalljes n gazetn zyrtare.. &igjet pr shkaqe t arsyeshme mund t hyjn n fuqi brenda afatit m t shkurtr se ;.dit nga dita e shpalljes , ose ditn e shpalljes. )oha prej shpallje.s ligj.n gaz. =yrt, e gjeri sa hyn n fuqi, quhet $a%a&i l gi'.&igji penal vepron prderisa abrogohet me ligjin e ri, prkatsisht ai vepron n ditn e kur hyn n fuqi ligji i ri, i cili shprehimisht ose n mnyr t heshtur e abrogon t mparshim. $ mnyr.shpreh.ligji i ri e abrogon t mparshmin kur ligji i ri parashesh dispozita t posacme me t ciln e abrogon t mparshmin. $ mnyr t heshtur ligji pena.abrogohet athere kur ligji i ri nuk prmban dispozitn mbi abrogimin e ligjit t mparshm, mirpo cshtja e njjta i rregullon n mnyr t njjt apo t ngjashme &e> postiore derogat legi priori..&igji penal.pushon s vepruari edhe kur skadon afati pr t cilin sht n>jerr. (.R)n#)'ia *)"%a+&i,i& &) $ *"i,i& &) ligji& * nal n) +o-) +rcaktimi i veprimit t ligjit penal n koh ka rndsi t madhe n t drejtn penale ngase prej ksaj varet se cili ligj do t alikohet ndaj kryesit t veprs penale

..)jo ka rndsi nse vepra penale sht kryer kur ka qen n fuqi ligji i vjetr, ndrsa kryesi gjykohet kur ligji i mparshm ka pushuar s vepruari. ..N#ali,i i $ *"i,i& " &"oa+&i$ &) ligji& * nal #- a*li+i,i i ligji& ,) &) /!&) !e dispozitat e kodit +enal, n t drejtn penale sht prvetsuar parimi i ndalimit t veprimit retroaktiv t ligjit penal.)jo shprehimisht sht parapar shprehimisht n )+)0 i cili thot(9$ rast se ligji n fuqi ndryshon para shqiptimit t vendimit t forms s prer, athere ndaj kryesit zbatohet ligjji q sht m i favorshm * &idhur me zbatimin e ligjit m t but ndaj kryesit t veprs penale )odi +enal i )osovs ka prvetsuar konceptin edhe m t avancuar , q tani jan t prvetsuar edhe kodet penale t shteteve t Evrops +erendimore, kshtu q n nenin 4.paragrafi 4.thuhet *$se ligji i ri nuk e inkriminon veprn,por kryesi i veprs penale sht dnuar me aktgjykimin e forms s prer n pajtimi me ligjin e mparshm, dnimi nuk fillon t ekzekutohet ose , n rast se ka filluar ndrprehet9. $ga parimi i prgjithshm se ndaj kryesit duhet aplikuar ligji m i favorshm0 but , )odi penal i )osovs ngjashm me disa kode penale t Evrops perendimore bn nj prjashtim n nenin 4. para.7.ku shprehimisht ?huhet *$j ligji i cili ka qen n fuqi vetm pr koh t caktuar, zbatohet pr ato vepra penale q jan kryer gjat kohs kur ai ligj ka qen n fuqi edhe n rastin kur nuk vazhdon t jet n fuqi.)jo nuk zbatohet nse vet ligji shprehimisht e parashikon ndryshe .")jo dispozitsht parapar n raste dhe situata t jashtzakonshme, spsh.rreziku i lufts, kohs s lufts, n kohn e ndonj epidemie apo katastrofe natyrore , pr t cilat rrethana mund t n>irren ligje t posacme t cilat parashohin vepra penale#. <shtja e aplikimit t ligjit m t but sht obligim pr gjykatn e jo ajo t vendos q t aplikoj kt apo at ligj. VEPRIMI I LIGJIT PENAL N TERRITOR (.No%ioni i $ *"i,i& &) ligji& * nal n) & "i&o". &igji penal i nj shteti sikundr edhe ligjet n prgjithsi , zakonisht veprojn n teritorin e shtetiti n t cilin jan n>jerr . +arimi se ligji penal apo kodi penal aplikohet n teritorin e vendit sht manifestim i sovranitetit t cdo shteti , q n t drejtn penale emrtohet si pushtet represiv i shtetit.Edhe kodi penal i )osovs vepron n tr territorin e )osovs, sikundr edhe kodet penale e shteteve tjera. <shtjet t cilat shtrohen dhe rregullohen n kuadrin t institucionit t veprimit t legjislacionit penal n territo, m tepr kan t bjn me lementet ndrkombtare.)tu kryesisht sht fjala pr veprimin e ligjeve penale t )osovs ndaj shtetetasve t huaj q kryejn vepra penale t cilt n ndonj mnyr gjenden n vendin ton, si dhe personave q kryejn vepra penale me t cilat dmtojn t

mirat juridike t shtetasve tan apo t shtetasve t huaj, pra ktu fjala sht pr cshtjet q bjn pjs n fushn e s drejts penale ndrkombtare. !e qllim t evitimit t konflikteve t mundshme se cili shtet sht kompetent t gjykoj kryesin e veprs penale, me dsipozitat e kodit penal sht rregulluar veprimi legjislacionit penal n teritor.!e kto dispozita n masn m t madhe sht rregulluar veprimi i ligjit penal t )osovs ndaj kryesve t veprave penale me elemnte ndrkombtare. !e dispozitat penalo juridike t shumics s t drejtave penale t shteteve bashkohore kto jan( 0parimi teritorial 0parimi real, 0parimi i personalitetit aktiv, 0parimi i personalitetit pasiv dhe 0parimi universal. ..V *"i,i i l gji'la%ioni& * nal 'i*a' *a"i,i& & "i&oo"ial Sipas ktij parimi legjislacioni penal i nj vendi aplikohet ndaj t gjitha personave q kryejn vepr penale n teritorin e tij pa marr parasysh se a jan apo nuk jan shtetats t tij, apo jan persona pa shtetsi. +arimi teritoria parashihet edhe n )odin penal t )osovs,ku thuhet *&igji penal - )osovs zbatohet pr secilin person, i cili kryen vepr penale n teritorin e )osovs9 &egjislacioni penal aplikohet edhe ndaj secilit q ka kryen vepr penale n anijn e tij, pa marr parsysh se ku ndodhet n khn e kryerjes s veprs penale, n derin e hapur , n teritorin e shtetit t caktuar, n ujrat e huaja teritoriale apo n limanet e huaja. &egjislacioni penal i )osovs zbatohet edhe ndaj secilit q kryen vepr penale n aeroplanin e regjistruar n )osov , pa marr parasysh ku gjendet flutarakja n kohn e kryerjes s veprs penale. &egjislacioni penal do t aplikohej edhe ndaj personave q kryejn vepra penale n )osov edhe athere kur pr ato vepra penale jan ndshkuar n shtetin tjetr , apo kur procedura sht duke u zhvilluar, mandje edhe n rastet kur kryesi e ka vuajtur dnimin q i sht shqiptuar pr t njetn vepr .)y parim prjashton rregulln *ne bis in idem9" nuk guzon t ndshkohet dy her pr t njejtn vepr penale#.&igji lejon nj zbutje t ktij parimi mjaft t ashpr.Sipas nenit 2@7 t )odit penal, nse personi i ndshkuar e ka vuajtur dnimin jasht vendit , dnimin e vuajtur do tia llogaris n dnimin e shqiptuar pr t njetn vepr penale, gjithashtu , sipas ksaj dispozite , n masn e dnimit t shqiptuar do t i llogaritet edhe paraburgu apo privimi i liris gjat procedurs s ekstradimit. 0.(.Pa"i,i " al o' ,/"oj&)'

)ur vepra penale kryhet jasht territotit t )osovs, por me t cilat dmtohen apo rreziokohen t mirat juridike t vendit ton apo t qytetarve tan , aplikohet ligji jon penal. :jithashtu aplikimi i parimit real apo mbrojts t legjislacionit penal t )osovs sht parapar edhe pr disa vepra penale shum t rnda me t cilat rrezikohet siguria e )osovs ose e popullit t saj. Sipas natyrs s tij , parimi real apo mbrojts , sht parim ngase prjashton aplikimin e rregulls ne bis in idem.!dje ndryshe nga parimi teritorial, ky sht n mnyr obliguese primar, sepse patjetr duhet t fillohet procedura penale kur kryhen vepra penale t parapara n nenet e theksuara m alrt, madje edhe kur nshtetin tjetr ka filluar apo ka prfunduar procedura, si dhe n rastet kur e ka vuajtur dnimin. 0...Pa"i,i i * "'onali& &i& a+&i$. Sipas parimit t personalitetit aktiv apo parimi nacional, legjislacioni yn penal aplikohet n rastet kur qytetart e )osovs kryejn vepra penale jasht territorit t )osovs .)shtu n )+) thuhet ( *&igjet penale t )osovs zbatohen ndaj secilit person i cili sht banor i )osovs, nse personi i till kryen vepr penale jasht teritorit t )osovs dhe nse kjo vepr poashtu sht e dnueshme n vendin ku sht kryer ajo vepr9.+arimi i personalitetit aktiv zbatohet edhe n rastet e kryersve t veprave penale t cilt nuk jan shtetas t asnj shteti "apatrid#. 0.0.Pa"i,i i * "'onali& &i& *a'i$ Sipas t ktij parimi, legjislacioni penal i )osovs aplikohet ndaj t huajve , t cilt jasht territorit t )osovs , kryejn vepra penale kundr qytetarit ton ose kundr vendit ton. 0.1.Pa"i,i !ni$ "'al Sipas ktij parimi legjislacioni yn penal, aplikohet edhe ndaj t huajit i cili kryen vepr penale jasht territorit t )osovs ndaj shtetit t huaj apo personit t huaj.3 t mund t aplikohet ky parim duhet q shtetasi huaj t haset n teritorin e )osovs apo t ekstardohet. 2. E+'&"a#i,i 3 t mund t realizohet parimi real, parimi i personalitetit aktiv, pasiv , parimi universal dhe parimi territorial i legjislacionit penal , sht e nevojshme q t rrespektohet bashkpunimi midis shteteve.$j ndr format e bashkpunimit midis shteteve q mundson shqiptimin apo ekezkutimin e dnimit kryesit t veprs penale, sht edhe ekstradimi i fajtorit .

!e ekstradim, n t drejtn penale nnkuptojm dorzimin e kryesit t veprs penale prej nj shteti n shtetin tjetr , me qllim q kryesi t dnohet pr veprn penale t kryer, ose me qllim q ndaj tij t ekzekutohet dnimi i shqiptuar me aktgjykimin e plotfuqishm. Ekstradimi sht forma kryesore e ndihms juridike midis shteteve n fushn e s drejts penale dhe n mas t konsiderueshme mundsonluftimin e kriminalitetit n prmasa ndrkombtare. 3.E #" j&a a4ili& ?ermi azil rrjedh prej fjals latine asylum, q do t thot strehim.Vshtruar historikisht , e drejta e azilit sht institucion m i vjetr se ekstradimi.)t e kan njohur e drejta hebraike, ajo greke, romake dhe m von n e drejta e mesjets.$ kto periudha , edrejta e azilit sht shprehur duke u strehuar kryesi i veprs penale n vendet e caktuar brenda shtetit , shtetsin e t cilit e ka pasur personi.=akonisht vendet q u kan ofruar strehim kryersve t veprave penale t caktuara kan qen kishat , manastiret, feudalt e caktuar dhe oborret mbretrore. $ kuptimin e tanishm, e drejta e azilit sht paraqitur n mesin e shek.,-, me qllim q t mbroheshin kryersit e veprave penale politike, q n pikn e fundit kishin karakter progresiv.%uke u mbshtetur n natyrn dhe brendin e ktij institucioni, tani t gjitha shtetet bashkohore e njohin institucionin e azilit, me an t cilit u njihet e drejta e strehimit kryersve t veprave penale politike. Sikundr shtetet tjera, edhe vendi yn njeh t drejtn e azilit.Sipas dispozitave t )+), u garantohet e drejta e strehimit shtetasve t huaj dhe personave pa shtetsi, prkatsisht nuk do t lejohet ekstradimi i tyre nse krkesa pr ekstradim sht br( a#.me qllim t ndjekjes ose dnimit personit transferi i t cilit krkohet pr shkak t racs, gjinis, shtetsis ose prejardhjes etnike,religjinot, mendimit politik ose antarsimit n ndonj grup shoqror5 b#.$se personi ekstradimi i t cilit krkohet nuk gzon t drejtn e mbrojtjes t parapar pr refugjat n )osov5 c#.$se lutja pr transferim sht paraqitur pr shkak t ndonji veprimi politik i cili nuk konsiderohet vepr penale sipas )+) dhe d#.$selutja pr transferim sht n kundrshtim me t drejtn ndrkombtare ose standardet ndrkombtare t t drejtave t njeriut pr cfardo arsye.

NOCIONI DHE ELEMENTET E VEPRS PENALE Sipas ktij nocioni, vepra penale konsiderohej si fenomen juridik apo fakt juridik, e cila shkakton pasoja juridike n botn e jashtme. Sipas ktij nocioni vepra penale prcaktohet vetm duke i pasur parasysh elemntet e saj formale apo juridike. Sipas nocionit material, vepra penale sht vepr apo sjellje e njeriut e cila dmton apo rrezikon vlerat elementare t njeriut, t shoqris dhe sistemit juridik. Sipas nocionit material formal vepra penale sht vepr e njeriut e cila sht e kundrligjshme, e kryer me faj dhe e cila sht e prcaktuar me ligj si vepr penale, por e cila njherit sht edhe vepr e rrezikshme. )odi penal i )osovs e prvetson nocionin formalo0material t veprs penale dhe ky nocion sht prcaktuar 9 Vepra penale sht vepr e kundrligjshme e cila sht prcaktuar me ligj si vepr penale, tiparet e s cils jan prcaktuar me ligj dhe pr t ciln me ligj sht e parapar sanksioni penal ose masa e trajtimit t detyrueshm9, sipas ksaj dispozita pr t ekzistuar vepra penale n mnyr kumulative duhet t plotsohen 7. kushte themelore( 2.)ushti i par sht kundrligjshmria e veprs penale5 4.)ushti i dyt sht pasoja e dmshme apo rrezikshmria5 6.)ushti i tret sht q vepra jo vetm q duhet t jet e caktuar n ligj si vepr penale, por njherit duhet t porcaktohen me ligj edhe tiparet apo elemntet konstituive t veprs penale"parimi i prcaktimit t veprs penale me ligj# 7.)ushti i katrt sht q ligjdhnsi pr cdo vepr penale t parashof sanksionin penal ose llojin e mass s trajtimit t detyrueshm q mund t shqiptohet. II. ELEMENTET THEMELORE T VEPRS PENALE $ga prkufizimi i veprs penale q u theksua m par rezulton se vepra penale prbhet prej 7.elementeve themelore e kto jan( (.V *"i,i i nj "i!&5 .. K!n#)"ligj'-,)"ia5 0. P)"%a+&! '-,)"ia $ *")' * nal n) ligj #- 1.P)"gj gj'-,)"ia * nal +"6 'i& 78aj)'ia9. Cdo vepr penale pr tu konsideruar vepr penale duhet t posedojn n mnyr kumulative t t gjitha kto katr elemente q i prmendm. ? gjitha kto elemente s bashku prbjn anatomin e veprs penale dhe Ddonjra prej tyre

2@

sht pjes e strukturs s veprs penale.Skndemi nse mungon njri prej ktyre elemnteve, vepra penale nuk mund t ekzistoj. Elemntet themelore t veprs penale mund t ndahen n elemente objektive dhe subjektive. III.FIGURA E VEPRS PENALE !e figurn e veprs penale duhet nnkuptuar trsin e elemnteve t veprs penale t caktuar , ngase cdo vepr penale i posedon elemntet e veta t posacme q e bn t dallohet nga vepra tjera.?rsia e elemnteve t posacme sajon figurn e veprs penale t caktuar. Elementet themelore apo t prgjithshme " veprimi i njeriut , kundrligjshmria etj# duhet t shprehen te cdo vepr penale, elemntet e posacme jan tipare apo karaktersitik e veprs penale t caktuara dhe kto shprehen krahas elemnteve t prgjithshme. 'igura e veprs penale sajohet duke prcaktuar elemntet e posacme vec e vec dhe duke br sintetizimin dhe prgjithsimin e tyre n dispozitn e caktuar penalo juridike. Vepra penale e vjedhjes prbhet prej 7.elemnteve 5 2# marrjes 4# pasuris s huaj t lujtshme dhe 6#.me qllim q me prvetsimin e saj t i sjell vetes ose tjetrit fitim pasuror n mnyr t kundrligjshme, pa kto elemnte t posacme ska vepr penale psh, nse dikush e merr automjetin e dikujt pr ta vozitur nuk ka vepr penale t vjedhjes . Fse kur i akuzuari me prdorimin e forcs ia merr orn t dmtuarit q t siguroj ardhjen e tij nuk e kziston vepra penale e vjedhje por vepra penale e shtrngimit. Elementet e posacme t figurs s veprs penale konkrete mund t i referohen kohs apo vendit t kryerjes,mnyrs apo mjetit t kryerjes , vetive personale , mardhnieve midis kryesit dhe viktims etj. I.NOCIONI I OBJEKTIT T VEPRS PENALE Veprat penale jan t drejtuara kundr t mirave apo vlerave t cilat jan t mbrojtura me sistemin juridik t vendit dhe me t drejtn ndrkombtare.? mirat juridike q jan t mbrojtura me t drejtn penale jan edhe objekt i veprs penale.Fbjekt i vp.sht e mira juridike ndaj t cils sht e drejtuar vepra penale. Fbjekt i vep.pe, jan t mirat apo vlerat vitale t njeriut , t popullit t nj vendi dhe t komunitetit ndrkombtar.)to jan jeta e njeriut, integriteti i tij trupor, lirit dhe t drejtat themelore t njeriut dhe qytetarit, siguria , paqja, barazia , prona, rregullimi shoqror politik dhe siguria e vndit, martesa , familja., nderi autoriteti etj. $ t drejtn penale dallohen dy llje t objektit t veprs penale dhe at( objekti i prgjithshm dhe grupor. 2.Fbjekti i prgjithshm dhe grupor i veprs penale

22

a9.O/j +& i *)"gji&-'- , - ve.p., marr n trsi, sht njeriu dhe bashksia shoqrore.+rkatsisht qytetari dhe sistemi kushtetues juridik si dhe siguria e vendit sipas legjislacionit ton jan objekt i prgjithshm i veprave penale, gjthashtu sipas legjislacionit ton penal objekt i prgjithshm i veprs penale jan edhe vlerat juridike ndrkombtare, mbar njerzore. $ga kjo mund t konkludojm se trsia e t gjitha t mirave juridike q jan t mbrojtura me t drejtn penale , paraqesin objekt t prgjithshm t veprave penale. /9.O/j +.g"!*.i $ *".* n.sht konkretizim i objektit t prgjithshm t veprave penale.Fbjekti grupor i veprave penale prfshin disa objekte t posacme q jan t ngjashme n mes vehte.+sh.objekt grupor i veprave penale sht jeta dhe trupi i njeriut, rregullimi shoqroro0juridike, siguria e vendit etj. )apitujt e veprave penale q parashihen n legjislacionin penal, n fakt paraqesin objekt grupor t veprave penale. ..O/j +& i $ *"i,i& !e objekt veprimi nnkuptojm personin apo vlern tjetr juridike ndaj t cilit sht ndrmarr veprimi i kryerjes, me crast dmtohet apo rrezikohet objekti q mbrohet nga e drejta penale. E mira apo vlera juridike ndaj s cils sht e drejtuar vepra penale paraqet objektin e veprimit.+sh. te vepra penale e vrasjes objekt veprimi sht jeta e njeriut, te vepra penale e vjedhjes objekt veprimi sht snedi i lujtshm, te veprat penale prodhimi dhe vnja n qarkullim e parave t falsifikuar, objekt veprimi sht paraja e rrejshme. $ shkencn e s drejts penale objekt i veprimit ndahet n objektin sulmues dhe gramatik. a#.Fbjekt sulmues sht lnda ndaj s cils sht drejtuar veprimi i veprs penale.+sh.te vepra penale e vjedhjes , objekt sulmues sht prona te sendi i tundshm, te vrasja sht njeriu, te lajmrimi i rrem sht personi i akuzuar rrejshm. b#.Fbjekt gramatik sht lnda n t ciln kryhet veprimi kryerjes psh. te vep.pen. falsifikimit t paras, objekt gramatik sht monedha e falsifikuar. ?e disa vep.pen.objekti sulmues dhe gramatik jan t njt, psh. te vep.pen. e vrasjes , jeta e njeriut sht njkohsisht objekt sulmues dhe gramatik.)urse disa vepra penale posedojn t tri grupe objekte t prmendura.psh.te vepra penale e dhnjes s dshmis s rrejshme, objekt grupor sht jurispondenca, objekt sulmues sht personi i akuzuar rrejshm, kurse objekt gramatik sht deklarata e rreme.

24

+rcaktimi i objektit t veprimit , si dhe dallimi i objektit sulmues dhe gramatik, ka rndsi praktike, ngase objekti i veprimit sht tipar i figurs s cdo vepre penale./ndaj nga kjo varet edhe kualifikimi i sakt i veprs penle.

II.SUBJEKT I VEPRS PENALE (.Nj "i! 'i '!/j +& i $ *")' * nal /#.+ersoni q kryen vepr penale quhet subjekt i veprs penale. +rvec atyre q drejtprsdrejti ndrmarrin vepprimin e kryerjes , subjekt i veprs penale konsiderohen edhe shtyetsit,ndihmsit dhe organizats kriminale, ngase edhe kta kontribojn n kryerjen e veprs penale. &idhur me moshn , subjekt t veprs penale konsiderohen vetm personat q mbushur moshn 27.vjecare.personat nn moshn 27.vjecare jan jasht svers penale kjo sht parapar shprehimisht n )+), ku thuhet( 9+ersoni nuk konsiderohet penalisht prgjegjs nse n kohn e kryerjes s veprs penalesht nn moshn 27.vjecare9. 0sipas kriterit t moshs ,subjektt e veprs penale , ndahen n delikuent t mitur , si t till konsiderohen personat prej moshs 2702; edhe kta ndahen n dy grupe t mitur t rinj 2702A dhe t mitur t rinj 2A02; vjec.+ersona mdhor t rinj konsiderohen personat prej moshs 2;042 vjec 0Sipas kritereve t aftsive psikike, legjislacioni yn bn dallimin midis personave t prgjegjshm, t paprgjegjshm dhe me prgjegjsi t zvogluar. %he varsisht se a kan qen m heret t dnuar subjekt e V+. $dahen n Subjekt primar"pr her t par kan kryer vepr penale# dhe ato recidivist q edhe m par kan qen t dnuar pr ndonj vepr penale. $ t drejtn penale njihen dy lloj subjekesh t veprave penale edhe at subjekti aktiv dhe subjekti pasiv. $ t shumtn e rasteve veprat penale mund t i kryej cdo person "subjekt# kto vepra penale jna t formuluar ksisoji *kushdo q kryen9 psh, vrasjen, plagosjen, vjedhjen etj.!irpo ekzistojn vep.pen. t cilat , r shkak t tipareve t tyre t posacme , nuk mund t i kryej cdo person, por vetm nj kategori e personave q posedojn veti t posacme, psh.ve.pe.t shprdorimit t pozits zyrtare ose autorizimit.

26

.#.Subjekt pasiv sht personi q sht dmtuar apo rrezikuar me vepr penale, ai quhet edhe viktim e veprs penale.Subjekt pasiv mund t jet personi fizik dhe juridik.

..P "'oni j!"i#i+ 'i '!/j +& i $ *")' * nal $ t drejtn romake njihej rregulla e vjetr *societas delinquere non potest9 "personat juridik nuk mund t jen subjekt t veprs penale#.$ t drejtn romake personat juridik jan konsideruar barts t prgjegjsis civile , e jo edhe t prgjegjsi private. $ t drejtn penale t mesjets , njihej mundsia q edhe personat juridik t konsiderohen t veprs penale.+ra edhe dnoheshin. $ shkencn bashkohore t s drejts penale mbisundon mendimi se personat juridik nuk mund t konsiderohen subjekte t veprave penale. $ shumicn e ligjeve penale t shteteve t Evrops +erensimore, nuk parashihet mundsia q personat juridik t konsiderohen subjekte t veprave penale, mirpo ndaj personave juridik sht parapar mundsia e shqiptimit t dnimeve pr kundravajtje, pr mospagesn e tatimeve, doganave , kontributeve t ndryshme, apo kur nuk i rrespektojn normat e tjera me t cilat rregullohen marrdhniet e tjera ekonomike. &egjislacionet e shteteve anglosaksone personave juridik ua njohin statusin e subjektit t veprs penale. 0.P)"gj gj)'ia * "'ona$ j!"i#i+ *)" $ *"a& * nal 'i*a' l gji'la%ioni& * nal &) Ko'o$)' Edhe n )odin +enal t )osovs sipas koncepcit anglo0amerikan dhe modelit t )odit penal t :jermanis, 'rancs ,Sllovenis dhe disa )odeve tjera n mnyr parimore sht prcaktuar prgjegjsia e personave juridik pr veprat penale t cilat i kryen n emr apo llogari t personit juridik. )jo nuk do t thot se n situata t tilla i tr personeli juridik0t gjith puntort dhe udhheqsit e tyre prgjigjen penalisht sikurse n rastet kur veprn penale e kryen personi fizik.+rkundrazi i tr personeli juridik do t prgjigjet vetm pr dmin e shkaktuar nga vepra penale.

27

NDARJA E VEPRAVE PENALE (.V *"a& * nal &) *)"gji&-'-, #- *oli&i+ a.V *"a& *)"gji&-'-, penale jan ato vepra t cilat i kan njohur gjithmon t drejta penale e t gjitha shteteve, pa marr parasysh rregullimin e tyre shoqroro ekonomik veprat penale kundr jets dhe trupit , kundr pasuris, kundr nderit dhe autoritetit, kundr dinjitetit dhe moralit. /.V *"a& * nal *oli&i+ jan t drejtuara kundr t mirave politike dhe kryhen nga motivet politike, t mira politike konsiderohen tthemelet e rregullimit shoqror t nj vendi, pavarsia dhe siguria e shtetit, integritetit teritorial etj. a.V *"a& * nal +o,*l +' jan veprat penale t rndomta por q n rastin konkret paraqesin sulm ndaj rregullimit juridik apo ndaj ndonj t mire tjetr politike, kto jan vepra specilae n raport meveprat penale t rdnomta.Si vepra t ktilla jan psh.vrasja , fyerja apo shpifja e kryetarit t shtetit apo funksionarve t lart shtetror. /.V *"a& * nal +on +' , gjithashtu jan vepra penale t rndomta, mirpo t cilat paraqiten si mjet q do t shrbej ndonj t mir politike, ose paraqitet si prgaditje apo pasoj e veprs penale politike vjedhja e armve nga depoja ushtarke me qllimq t prdoren pr kryengritje t armatosur5 dhnia e ushqimit apo veshmbathjes kryengritsve kundr sistemit juridik dhe siguris. ..V *"a * nal *)"/)"): )onsiderohet vepr penale e prbr ngase me ligj sht e parapar se ajo mund t kryhet me ndrmarrjen e dy apo m shum veprimeve.dhe kto vepra penale mund t jen si vepra penale t prbra t drejta dhe jo t drejta5 0.V *"a * nal 8o",al #- ,a& "ial a.V *"a& * nal 8o",al : konsiderohen ato vepra t cilat sipas ligjit konsiderohen se jan kryer vetm me faktin e mdrrmarjes s veprimit t kryerjes cenimi i paprekshmris s baness, moslajmrimi i veprs penale apo kryesitetj.

28

/.V *"a& * nal ,a& "ial 0 jan ato vepra penale pr ekzistimin e t cilave ligji parashef shkatimin e pasojs s caktuar psh.vrasja, plagosja , ndrprerja e palejuar e shtatznis, dmtimi i pendave etj. 1.V *"a& * nal ;) #),&ojn) #- "" 4i+ojn) a.V *"a& * nal ;) #),&ojn): jan ato vepra penale t cilat konsiderohen se jan kryer nse asgjsohet apo dmtohet e mira jurdike q mbrohet me t drejtn penale vrasja, plagosja, dmtimi i sendit t huaj etj . /.V *"a& * nal ;) "" 4i+ojn), konsiderohen se kryhen kur shkatohet rreziku ndaj objektit t mbrojtur, edhe pse nuk sht shkaktuar pasoja.+sh. vepra penale e braktisjes s personit t paaft G 2.V *"a& * nal ,o, n&al 5 * ",an n& #- &) gj n#j ' a.V *"&a * nal ,o, n&al jan ato vepra te t cilat pasoja shkaktohet menjiher pas prfundimit t veprimit t kryerje" vraja , vjedhja grabitja etj# /.V *"a& * nal *)",an n& jan ato vepra penale t cilat shkaktojn pasojn q mund t zgjasin koh t shkurtr apo t gjat, mecrast kohzgjatja e pasojs konsiderohet element i figurs s veprs penale.)ohzgjatja e pasojs apo e gjendjes s kundrligjshme sht rrethan q e karakterizon natyrn e ktyre veprave penale t tilla jan psh. cnimi i paprekshmris s baness, pastaj vepra penale bashkjetesa me personin nn moshn 2A.vjecare n nj bashksi jashtmartesore . %.V *"a& * nal &) gj n#j ', si dhe veprat penale permanente, krijon gjendje t kundrligjshme, mirpo kohzgjatja e gjendjes nuk paraqet, nuk sht element i figurs s ktyre veprave penale. Veprat penale t gjendjes konsiderohen se jan kryer edhe n kuptimin material edhe formal me krijimin e gjendjes s till, pa marr parasysh se pasoja, akoma vazhdon,psh.vepra penale e .igamis. <.N#a"ja $ *"a$ * nal n) +"i, 5 # li+& #- +!n#"a$aj&j a.D li+& & +ono,i+ jan vepra t ndaluara dhe m t rndsishme q kryhen gjat ushtrimit t veprimtarive t ndryshme ekonomike dhe si t tilla zn vendin dominant n kuadrin e ktyre tri veprave t dmshme q mund t kryhen n ekonomi. !e ligjin mbi deliktet ekonomike , delikte ekonomike konsiderohet cnimi rregullave t afarizmit ekonomik dhe financiar, t ciln e ka kryer personi juridike dhe personi prgjegjs n subjektin juridik, i cili ka shkaktuar apo ka mundur t shkaktoj pasoja t rnda dhe i cili me dispozitn e organit kompetent sht prcaktuar si delikt ekonomi

2A

%.K!n#"a$aj&j & jan lloje m t lehta t veprave t ndaluara q mund t kryhen n kt lmi.

V E P R I M I !e termin veprim, n t drejtn penale nnkuptojm t gjitha sjelljet apo veprimet e njeriut q manifestohet n botn e jashtme dhe t cilat jan t prcaktuara me ligj si vepra penale. Veprimet q ngjajn n psikn dhe vullnetin e brandshm t njeriut, sic jan mendimi, dshira vendimi dhe veprimi pr t kryer vepr penale nuk mund t konsiderohen veprime n kuptimin penalo0juridik dhe nuk mund t ndshkohet po qe se ato nuk manifestohen n botn e jashtme. Veprimi i kryerjes sht ai veprim me t cilin kryhet vepra penale , d.m.th.ai veprim i cili sht i prcaktuar n prshkrimin e veprs penale si veprim i kryerjes.?e vepra penale e vrasjes veprimi i kryerjes sht shtnja nga pushka, dhnja e helmit etj, te vepra penale e vjedhjes marrja e sendit t huaj t lujtshm, te vepra penale e spiunazhit mbledhja prkatsisht dhnja e t dhnave t besueshme. +r tu konsideruar nj veprim relevant n t drejtn penale, ai duhet t jet i vullnetshm. - vullnetshm konsiderohet ai veprim i cili sht ndrmar dhe sht dirigjuar nga ana e personit t vetdijshm dhe n baz t vullntit t lir. Sipas t drejts penale nuk do t konsiderohen si veprime dhe nuk do t ndshkohen sjelljet apo veprimet q ndrmerren apo shkaktohen pa vetdije, rastsisht nn ndikimin e dhuns apo kanosjes. Veprimet pa vetdije jan 5 veprim n gjum, me D rast nna ia z frymn foshnjs s vet s porsalindur dhe e mbyt 5 apo personi duke ecur n trotuar rrshcet pr shkak t ngrics dhe tjetrit i shkakton lndime trupore. Veprimet me vetdije"por pa vullnet # jan kur personi nn ndikimin e dhuns apo kanosjes detyrohet t ndrmarr veprimet e caktuara.+sh personeli i banks i krcnuar me revole nga grabitsi detyrohet t i dorzoj t gjitha t hollat atyre, d.m.th.n situatn e ktill kryesi sht mjet n duart e tjetr kujt. Sipas )+), vepra penale mund t kryhet me veprim apo mosveprim. (.V *"a * nal &) +"6 " , $ *"i, Shumica e veprimeve penale t parapara n legjislacion penal kryhet me veprim.

2B

$ kuptim penalo juridik, veprim sht lvizje trupore e vullnetshme e njeriut me t ciln kryhet vepra penale te vrasja shkrepja me arm, te vepra penale e vjedhjes marrja e sendit t huaj etj#. !e rastin e kryerjes s veprs penale me veprim personi vepron n kundrshtim me normn q e ndalon veprimin e caktuar" norma prohibitive# psh. te vepra penale e incestit cenohet norma e cila ndalon marrdhniet seksuale n familje, apo te vrasja cenohet norma e cila ndalon q ndonj person t privohet nga jeta.

..V *"a * nal &) +"6 "a , ,o'$ *"i, Veprat penale me mosveprim , apo sic quhen ndryshe deliktet omnisive, kryhen me msondrmarrjen apo apstenimin nga veprimet q ka qen i detyruar ta ndrmarr dhe kjo sht prcaktuar me )+) i cili thot(9 Vepra penale kryhet me mosveprimi vetm kur kryesi nuk i ndrmerr veprimin t cilin ka qen i obliguar ta kryej9.+.sh. mosdhnia e ndihms K A U = A L I T E T I $ shkencn e s drejts penale kauzalitetit prkufizohet si lidhje n mes t veprimit apo mos veprimit dhe pasojs s shkaktuar. &idhja kauzale sht parapar edhe n dispozitat e )+), ku thuhet(personi nuk sht penalisht prgjegjs kur midisi veprimit ose mosveprimit t tij dhe pasojave mungon lidhja shkaksore, ose kur nuk ka mundsi t shaktohet pasoja9 3 t mund t prcaktohet kauzaliteti n t drejtn penale, duhet t konstatohet se midis veprimit dhe pasojs ekziston lidhja e domosdoshme kauzale.Veprimi sht kauzal athere kur konsttaohet se po t mos ishte veprimi nuk do t ishte shkaktuar pasoja e ndaluar.+r kt arsye kauzaliteti konsiderohet si pjes prbrse e figurs s veprs penale. Sipas koncepcionit penalo juridik, relevante jan vetm ato rrethana apo shkaqe q jan t lidhuar ngusht me veprimin e njeriut, n kuadr t ktij koncepcioni ekzistojn disa toeri5 +sh. nse personi /, e qllon personin ..n kok me nj send t fort dhe t rnd, ky veprim sht i prshtatshm , adekuat q ta shkaktoj vdekjen e personit, andaj sipas teoris s kauzalitetit adekuat personi /.konsiderohet shkak i vdekjes s personit .. $ t kundrtn nse veprimi nuk sht i prshtatshm q n rrethanat normale t shkaktoj pasojn e ndaluar, athere sipas teoris. S kauz.adekuat ai veprim nuk sht tipik dhe si i till nuk mund t konsiderohet si shkak i vdekjes.

2;

VENDI DHE KOHA E KR>ERJES S VEPRS PENALE (.VENDI I KR>ERJES S VEPRS PENALE $ t shumtn e rasteve pasoja e veprs penale shkaktohet n vendin ku sht ndrmarr veprimi, n kto situata nuk ka dilema, ngase vendi i kryerjes konsiderohet vendi ku sht ndrmarr veprimi.$ disa raste veprimi ndrmerret n nj vend ndrsa pasoja shkaktohet n nj vend tjetr. <aktimi i vendit t kryerjes sht e rndsishme n aspektin e prcaktimit t kompetencs. +rej vendit t kryerjes s veprs penale varet se cili ligj do t aplikohet.?e disa vepra penale vendi i kryerjes konsiderohet si elemnt konstitutiv . +rkitazi me caktimin e kriteriumeve pr vendin e kryerjes s veprs penale n shkencn e s drejts penale ekzistojn tri mendime( Sipas dispozitave t )+) vepra penale konsiderohet se sht kryer si n vendin ku kryesi ka vepruar, apo ka qen i deturuar t veproj, ashtu edhe n vendin ku sht shkaktuar pasoja.?e veprat penale t vazhduar , kolektive apo permanente, vend i kryerjes s veprs penale konsiderohet secili vend ku sht ndrmarr ndonj veprim q bn pjes n figurn e ksaj veprave t ktilla. Vendi i kryerjes te veprat penale t kryera n bashkpunim. ?e veprat penale t kryera n bashkpunim, si vend i kryerjes konsiderohet si vendi ku ka vepruar bashkpuntori ashtu edhe vendi ku vepruar kryesi, prkatsisht ku sht shkaktuar pasoja. Vendi i kryrjes te veprat penale t ngelura n tentativ. Sipas )+), n rast kur tentativa e veprs penale ndshkohet, vendi i kryerjes konsiderohet si vendi ku sht ndrmarr veprimi kryerjes, ashtu edhe vendi ku sipas parashikimeve apo dashjes s kryesit pasoja sht dashur t shkaktohet ose ka mundur t shkaktohet. KOHA E KR>ERJES S VEPRS PENALE +rcaktimi i rregullave sipas t cilav do t caktohet se n Dfar kohe konsiderohet se sht kryer vepra penale sht e rndsishme pr rastet kur nga momenti i ndrmarrje s veprimit e deri te shkaktimi i pasojs ka kaluar nj distanc kohore.

2E

%erisa te caktimi i vendit t kryerjes s veprs penale ishte e mundur q si vend i kryerjes t caktohet ose vendi i ndrmmarjes s veprimit , ose vendi i shkaktimit t pasojs, kjo nuk mund t aplikohet kur sht fjala e caktimit t kohs s kryerjes s veprs penale. <aktimi i kohs se ku sht kryer nj vepr penale sht e rndsishme pr shum arsye( 0pr caktimin e prgjegjsis penale dhe pr zbatimin e sanksionit penal sht vendimtare mosha e kryesit n kohn e kryrjes s veprs penale5 0afati i vjetrsimit fillon t ec nga koha e kryerjes s veprs penale5 0prgjegjshmria pr veprn penale caktohet sipas ligjit q ka qen n fuqi n kohn e kryerjes s veprs penale5 0koha e kryerjes s veprs penale sht e rndsishme edhe t ato vepra penale te t cilat koha sht elemnt i veprs penale. +rkitazi me prcaktimin e kohs s veprimit, n shkencn e s drejts penale dhe n )+), sht prvetsuar teoria e veprimit. Sipas )++), vepra penale konsiderohet se sht kryer n kohn kur personi ka vepruar apo sht dashur t veproj, pa marr parasysh se kur sht shaktuar pasoja. ?e veprat penale q jan kryer n bashkpunim, koh e kryerjes konsiderohet kur bashkpuntori ka vepruar e jo kur kryesi ka ndrmarr veprimin e kryerjes, +r veprat penale t vazhduara dhe kolektive ,si koh e kryerjes konsiderohet e tr koha gjat s cils jan ndrmmar veprimet e psoacme q e prbjn figurn e ktyre llojeve t veparve penale5 ?e veprat penale prmanent , si koh kryerjes konsiderohet koha sa ka zgjatur gjendja e kundrligjshme. KUNDRLIGJSHMRIA )undrligjshmria sht elemnt apo atribut i prgjithshm i Ddo vepre penale. )undrligjshmria paraqet baz juridike pr prcaktimin e veprs penale, sipas natyrs s saj kundrligjshmria sht tipar i Ddo delikti, andaj ky sht tipar edhe i delikteve penale0veprave penale. RRE=IKSHMRIA SHO?RORE E VEPRS PENALE SI KOMPONENTE MATERIALE E KUNDRLIGJSHMRIS 1rezikshmria sht tipare sociale dhe elemnt material e kundrligjshmris. 1rezikshmria sht prezumim i veprs penale sht pjes prbrse e veprs penale . &idhur me rrezikshmrin si komponente e kundrligjshmris, duhet theksuar se n t drejtn penale nuk konsiderohet Ddo vepr shoqrore e rrezikhme si vepr penale. +r tu konsideruar nj veprim i rrezikshm si vepr penale, sht e domosdoshme q ai veprim t manifestohet me nj shkall t lart t rrezikshmris dhe t jet i prcaktuar me ligj si vepr penale..

4@

1rezikshmria shoqrore e veprs penale mund t jet e intensitetit t ndryshm.%isa vepra penale jan m pak t rrezikshme, disa m shum.

SHKA?ET E PRJASHTIMIT T KUNDRLIGJSHMRIS SIPAS PJESS S PRGJITHSHME T KODIT PENAL )+), n pjesn e tij t prgjithshme parasheh dy norma permisive, me t cilat prjashtohet kundrligjshmria n rast se prmbushen kushtet e caktuara.)to jan mbrojtja e nevojshmedhe nevoja ekstreme#. Si shkaqe apo rrethana q e prjashtojn kundrligjshmrin sipas pjess s prgjithshme t )++), jan edhe dhuna dhe kanosja,vepra e rndsis s vogl dhe urdhrat nga lart. MBROJTJA E NEVOJSHME Sipas )+) thuhet shprehimisht se nuk sht vepr penale ajo vepr e cila sht kryer n mbrojtje t nevojshme. Sipas )+),9 mbrojtja e nevojshme sht mbrojtja e cila sht e domosdoshme pr t zbrapsur sulmin e kundrligjshm,real dhe t atcasshm ndaj vetes ose ndaj nj personi tjetr, me kusht q kjarakteri i mbrojtjes t jet n proporcion me shkalln e rrezikut q paraqet sulmi9 !brojtja e nevojshme do t ekzistoj psh. n rast kur personi /. E sulmon me thik personin ., mirpo personi . duke e mbrojtur jetn e vet e privon nga jeta personin /. $ga ky shembull rezulton se n situatn e prshkruar jan prmbushur t gjitha tiparet e veprs penale t vrasjes, mirpo meq vrasja sht kryer n mbrojtje t nevojshme, konsiderohet se vepra penale nuk ekziston, meq i sulmuar ka t drejt ta zmrap sulmin e kundrligjshm. +r t ekzistuar mbrojtja e nevojshme duhet t ekzistoj sulmi dhe mbrojtaj . S U L M I Sulmi sht cdo veprim i njeriut i cili sht i drejtuar n dmtimin apo rrezikimin e ndonj t mire juridike.

42

Sulmi zakonisht kryhet me veprim, mirpo prjashtimisht sulmi mund t kryhet edhe me mos veprim mjeku i ndihms s shpejt refuzon ti jap ndihm mjeksore personit q gjendet n gjendje rreziku pr jet.$ raste t tilla , cdo person mund ta detyroj mjekun q ta kryej detyrn e vet. )ushtet q duhet t prmbushen me rastin e sulmit (.S!l,! ' #!- & &) j &) nj "i! ..S!l,i ,!#n &) j &) i #" j&!a" +!n#)" @#o &) ,i" 0.S!l,i #!- & &) j &) i +!n#)"ligj'-), 1.S!l,i #!- & &) j &) i a&%a''-), 2.S!l,i #!- & &) j &) i $)"& & .. M B R O J T J A !brojtja sht Ddo veprim i njeriut me t cilin dmtohet apo rrezikohet ndonj e mir e sulmuesit. !brojtja e nevojshme ekziston edhe nga prkufizimi i ktij institucioni, mbrojtja e nevojshme ekziston edhe n rastet kur sulmi zmbrapset edhe nga personi i tret. )ushtet t cilat duhet t prmbushen me rastin e mbrojtjes "zmbrapsja e sulmit# (.M/"oj&ja #!- & &) j &) #" j&!a" +!n#)" '!l,! 'i&. ..M/"oj&ja #!- & &) j &) #o,o'#o n $oj'-, *)" 4/"a*j n '!l,i&. 0.M/"oj&ja #!- & &) j &) *"o*o"%ional , in& n4i& &in '!l,i& N#i-,a #o,o'#o'-, Ekziston athere kur personi i cili nuk sht objekt sulmi , nga tjetri zbraps sulmin e atcasshm dhe t kundrligjshm. 2.?ejkalimi i mbrojtjes s nevojshme ?ejkalimi apo kaprcimi i mbrojtjes s nevojshme shprehet n rastet kur mbrojtja nuk sht proporcionale me sulmin apo kur mbrojtja ndrmerret pasi q sht zmbrapsur ose ka pushuar s vepruar sulmi. $ t gjitha rastet kur i sulmuari i tejkalon kufinjt e mbrojtjes s nevojshme , cdo dmtim q i shkakton sulmuesit knsiderohet vepr penale dhe personi i ktill prgjigjet penalisht sikur pr cdo vepr tjetr penale.!irpo me ligj parashihet mundsia q n situatat t ktilla kryesi t dnohet m but apo t lirohet nga dnimi. NEVOJA EKSTREME

44

$evoja ekstreme sht rrethan e dyt q e prjashton kundrligjshmrin. Sipas prkufizimit ligjor nevoja ekstreme ekziston kur vepra sht kryer me qllim q kryesi ta menjanoj, ta zmbraps prej vetes apo tjetrit rrezikun e atcasshm dhe t paprovokuar, i cili nuk ka mundur t evitohet n ndonj mnyr tjetr, me kusht q e keqja e shkaktuar nuk sht m e madhe se e keqja q sht kanosur. +sh.personi /. !e qllim q t shptoj jetn e fmis , deprton me dhun n shtpin e personit .. ? ciln e ka kapluar zjarri., personi /. !e qllim q ta shptoj jetn e fmiut q po fundosej merr barkn e huaj, alpinsitt pas shum bredhjeve n pyell t lodhur dhe t uritur gjejn stanin e barinjve e thejn ate dhe marrin ushqimin, ose shoferi i veturs pr ti shmangur kontaktitt t drejtprdrejt me fmiun i cili papritmas del n rrug, del n trotuar dhe lndon kmbsorin etj. RR E = I K U Si parakusht pr ekzistimin e nevojs ekstreme sht ekzistimi i rrezikut .1reziku zakonisht prkufizohet situat n t ciln, n baz t rrethanave ekzistuese objektive, me arsye supozohet se n Ddo moment, aty pr aty, mund t dmtohet e mira juridike e personit fizik apo juridik. 1reziku mund t vij nga fuqit dhe dukurit natyrore sic jan vrshimet, trmetet acaret e mdha shembja e dheut apo orteDet e bors etj,.. sulmet e shtazve apo egrsirave , prishja e pajisjeve teknike , sic sht prishja e makanizmit frenues t automobilit, autobusit apo kamionit, vrshimet eksplodimet e ndryshme etj. )ushtet q duhet t prmbushen me rastin e rrezikut (.R" 4i+! n!+ #!- & &) j &) i *"o$o+!a" a*o i '-+a&!a". ..R" 4i+! ,!n# &Ai +ano' & %#o &) ,i" 0.R" 4i+! #!- & &) j &) i $)"& &) .. M)njani,i i "" 4i+!& !enajanimi i rrezikut konsiderohet veprimi q nrmerret me qllim q t shptohet e mira juridike s cils i kanoset rreziku. !e veprimin e menjanimit t rrezikut zakonisht realizohen tiparet e veprs penale t ckatuar, mirpo meq vepra sht kryer n kushtet e nevojs ekstreme , vepra e till nuk konsiderohet vepr penale, prjashtohet ekzistimi i veprs penale. )ushtet q duhet prmbushur me rastin e menjanimit t rrezikut 0.T j+ali,i i n $oj)' +'&" , Sikundr te mbojtja e nevojshme edhe te nevoja ekstreme mund t shprehet tejkalimi( a#.kur e keqja e shkaktuar sht m e madhe se e keqja e kanosur5 b#.kur

46

rreziku ka mundur t menjanohet duke e dmtuar n prmasa m t vogla t mirn juridike t personit tjetr dhe c#.kur dmtimi i t mirs juridike t personit tjetr sht br pasi ka pashuar , pasi q ka kaluar rreziku. Vepra e cila kryhet me rastin e tejkalimit t kufijve t nevojs ekstreme konsiderohet vepr penale dhe nse tejkalimi sht br me dashje prgjigjet pr dashje e nse sht br nga pakujdesia prgjigjet pr pakujdesi nse ligji parasheh prgjegjsi penale pr pakujdesi. )odi penal madje parashef mundsin e lirimit nga dnimi, nse konstatohet se kaprcimi kufinjve t nevojs ekstreme sht br n rrethana veDanarisht lehtsuese. 1.D &6"i,i *)" &Ai! +'*o4!a" "" 4i+!& Ekzistojn disa kategori njerzish t cilt pr shkak t detyrs , profesionit apo pozits sociale q kan n shoqri, nuk mund t thirren n nevojn ekstreme por jan t obliguar t5i ekspozohen rrezikut " neni E.par.7.t )++)#. %etyrimi pr t iu ekspozuar rrezikut mund t rrjedh nga ligji" psh.rojtari n roje#, nga marrdhnia e puns " psh. rojtari i ndonji objekti n kushtet ecaktuar sht i obliguar t5i ekspozohet rrezikut5 nga profesioni" zjarrfiksi sht i obliguar t5i ekspozohet rrezikut pr ta fikur zjarrin edhe nse i kanoset rreziku# 5 nga kontrata " psh. nj person me kontrat merr pr obligim q t kujdest pr personin e palvizshm#. DHUNA DHE KANOSJA %isa legjislacione penale t shteteve t huaja, me dispozita t posaDme parashohin prjashtimin e ndshkueshmris t personit i cili e kryen veprn penale nn ndikimin e dhuns dhe kanosjes sic sht psh.kodi penal i Sllovenis dhe i )roacis. No%ioni #- lloj & #-!n)' %huna sht prdorimi i forcs ndaj nj personi me qllim q ta detyrohet t ndrmarr apo t mos ndrmarr nj veprim me t cilin realizohet tiparet e nj vepre penale.%huna mund t jet fizike apo mekanike, ndrsa sipas )+), si dhun konsiderohet edhe prdorimi i hypnozs ose mjeteve tjera dehse me qllim q ndokush kundr vullnetit t vet t vehet n gjendje t pavetdijshme ose t bhet i paaft pr rezistenc, por ajo mund t jet edhe vis maior. D-!na ,!n# &) j &) a/'ol!& #- +o,*!l'i$ . (.D-!na a/'ol!& : dhuna absolute sht ajo dhun me t ciln personi n trsi, sht privuar q lirisht t vendos pr sjelljet e veta.+sh.personi /. E lidh puntorin

47

e e autorizuar t hekurudhs i cili nuk mund t jap sinjal q treni duhet t ndalet dhe kshtu shkaktohet ndeshja e trenave me q rast shkaktohen viktima njerzish dhe dm materail..%huna apslolute ekziston edhe n situatn kur personi e hipnotizon tjetrin apo e detyron t konsumoj alkool dhe n at gjendje e shtyen q t kryej vepr penale. .. D-!na +o,*!l'i$ : dhuna kompulsive shprehet n raste kur personi ndaj t cilit prdoret dhuna nuk sht absolutisht i privuar nga mundsia pr t vendosur mirpo dhuna q aplikohet bn presion t till q e shfrnon t ndrmarr apo mos t ndrmarr veprimin e caktuar.+sh kryesi i drejton revoln sportelistitt t banks dhe e detyron q tia komunikoj kodin sekret te sefit t banks. 0.K A N O S J A )anosja sht deklarata e ndonj personi me t ciln i bhet me dije dikujt se do ta gjej ndonj e keqe nse nuk vepron ashtu si dshiron personi q kanoset. )anosja m s shpeshti kryhet n mnyr verbale, me goj. !e an t deklaratave t ndryshme.!irpo mund t kryhet me shkrim apo me veprime konkludnete. +r ekzistimin e kanosjes nuk sht e domosdoshme q ai q kanoset ta realizoj kanosjen, por ai ndaj t cilit sht e orjentuar kanosja n baz t situats t rrethanave konkrete, t fitoj bindje se kanosja do t realizohet. VEPRA E RNDSIS S VOGL !und t ndodh q ndonji person t kryej nj vepr e cila i ka t gjitha tiparet e veprs penale t prcaktuar me ligjin penal, mirpo, pr shkak se vepra posedon rrezikshmri tejet t vogl shoqrore, ajo nuk konsiderohet vepr penale. +sh,personi /. $ nj restoran vjedh nj pirun t thjesht.$ veprimet e personit /.arrihen t gjitha elemntet e veprs penale t vjedhjes , mirpo meq shkalla e rrezikshmris s ksaj vepre sht e parndsishme, kjo vepr nuk konsiderohet vepr penale. +rcaktimi i rndsis s vogl shoqrore %uhet plotsuar dy kushte pr tu konsideruar nj vepr penale me rreziksmri t vogl shoqrore5 0nj i prket rndsis s veprs dhe 0i dyti i prket pasojs. $ )+) thuhet se * $uk sht vepr penale ajo vepr e cila edhe pse prmban tiparte e veprs penale t prcaktuar me ligj sht e rndsis s vogl.Vepra sht e rndsis s vogl kur rrezikshmria e saj nuk sht e rndsishme pr shkak t natyrs ose peshs s veprs , t mungss s pasojs ose pasojs t parndsishme5 t rrethanave n t cilat sht kryer vepra, t shkalls s ult t prgjegjsi penale t kryesit t veprs ose pr shkak t rrethanve personale t kryesit. %.mth.pr ekzistimin e veprs penale t rndsis s vogl duhet plotsuar n mnyr kumulative t dy kushtet , vepra duhet t jet edhe e rndsis s vogl

48

dhe e cila nuk ka pasur fare pasoja t dmshme, apo pasoja dmtonjse ka qen e parndsishme. URDHRAT NGA LART +ersonat q pr nga hirearkia jan n pozit vartse, jan t obliguar t i ekzkeutojn urdhrat e eprorve t tyre. !irpo mund t ndodh q me ekzketimin e atyre urdhrave t kryhet vepra penale. Cshtja e prgjegjsis penale t personave t cilt kryejn vepra penale n baz t urdhrit t eprorve t tyre sht rregulluar n mnyr parimore n kod peanl, ndrsa m detajisht rregullohet me ligje t posaDme0ligjin mbi shrbimin ushtarak, me ligjin mbi shrbimin policor dhe me ligjin pr punn n organet shterore. Sipas dispozitave t kodit penale edhe kur vartsi kryen vepra penale siaps urdhrit t eprorit do t konsiderohet penalisht prgjegjs dhe do t dnohet, kshtu )+), thot9 'akti q nj vepr penale sht kryer nga nj person n baz t urdhrit qeveritar ose t nj eprori qoft ushtarak apo civil nuk e lehtson kryesin nga prgjegjsia penale9, mirpo n tri nnparagrafe t ktij neni jan parapar rastet kur vartsi edhe pse ka kryer vepr penale nuk konsiderohet penalisht prgjegjs dhe nuk dnohet nse( 2.+ersoni ishte i detyruar ligjrisht t u bindej urdhrave t qeveris ose eprorit t tij5 4.+ersoni nuk e dinte q urdhri ishte i kundrligjshm dhe5 6.Hrdhri nuk ishte n mnyr t dukshme i paligjshm, i kundrligjshm. PRGJEGJSIA PENALE 2.+rgjegjsia penale si elment subjektiv i veprs penale $ t drejtn penale, nj person konsiderohet penalisht prgjegjs nse n kohn e kryerjes s veprs penale ka poseduar cilsi t caktuara psikike dhe nse te ai ka ekzistuar nj marrdhnie e caktuar psikike ndaj veprs t cin ai e ka kryer, dmth. $j person konsiderohet penalisht i prgjegjshm nse n kohn e kryerjes s veprs penale ka qen i prgjegjshm dhe i fajshm. .. ELEMENTET E PRGJEGJSIS PENALE +rgjegjsia penale prbhet prej dy elementeve ( 2.$ga vetit e caktuara psikike t kryesit "prgjegjsia# dhe 4.$ga qndrimi apo marrdhnia e kryesit ndaj veprs q e ka kryer " nga fajsia#. %.m.th.prgjegjsia penale prbhet nga prgjegjshmria dhe fajsia.

4A

a.P)"gj gj'-,)"ia $j person konsiderohet i prgjegjshm athere kur posedon aso veti "cilsi# psikike q i bjn t mundshme t kuptoj rndsin e veprs dhe t i kontrolloj sjelljet e veta. b.'ajsia $drsa kryesi i veprs penale konsiderohet i fajshm kur ndaj veprs ka pasur aso qndrimi apo raporti i cili e bn t mundshm t i ngarkohet vepra, prkatsisht kur veprn e konsideron si t veten PRGJEGJSHMRIA $ t drejtn penale nj person konsiderohet penalisht i prgjegjshm athere kur posedon aso veti apo aftsi intelektuale " mendore# dhe volitive q i bjn t mundshme t mendoj, t gjykoj, t vendos dhe t i kontrolloj sjelljet dhe veprimet e veta . +rejktij prkufizimi del se prgjegjshmria prbhet prej dy elementeve(elementit intelektual apo t vetdijes dhe elementit volitiv apo t dshirs0vullnetit 2.Elementi intelektual apo t vetdijes Elementi intelektual " mendor# n t drejtn penale ekziston athere kur kryesi i veprs penale sht i aft q t kuptoj rndsin e veprs s vet, q t ket pasqyr parafytyrim t qartse sht duke e kryer nj vepr t rrezikshme dhe t kundrligjshme. 4.Elementi volitiv apo elementi i dshirs Elementi volitiv i dshirs prkatsisht i vullnetit ekziston athere kur personi sht n aso gjendje apo ka aftsi psikike q t vendos dhe t i kontrolloj sjelljet e veta. )odi +enal i )osovs sikur shum kode penale t shteteve tjera nuk e prcakton nocionin e prgjegjshmris, por prkundrazi me nenin 24.par.2. prcakton paprgjegjshmrin. +/+I1:JE:JSK!I1-/ ! par u tha se personi sht i prgjegjshm kur posedon aftsi pr ta kuptuar rndsin e veprs dhe aftsin pr ti kontrolluar sjlljet e veta. )ryesi i veprs penale i cili nuk i posedon kto dy aftsi, apo njrn nga kto aftsi, n t drejtn penale konsiderohet i paprgjegjshm. Sipas )+), i paprgjegjshm, prkatsisht me paaftsi mendore konsiderohet * +ersoni i cili ka kryer vepr penale konsiderohet i paaft mendrisht nse n kohn e kryerjes s veprs penale lngonte nga ndonj smundje mendore e prkohshme ose e prhershme, Drregullim mendor apo ngecje n zhvillimin mendor q ka prekur funksionimin e tij mendor dhe pr pasoj nuk ka qen n gjendje t kuptoj

4B

apo kontrolloj veprimet apo mosveprimet e tij apo t kuptoj se kryen vepr penale9. 2.Smundjet mendore t prhershme dhe t prkohshme 4.Crregullimi mendor i prkohshm 6.=hvillimi mendor me ngecje

PRGJEGJSHMRIA ESENCIALISHT E =VOGLUAR +rgjegjshmria esencialisht e zvogluar sht gjendje e till e personit n kohn e kryerjes s veprs penale , nse pr shkak t smundjes mendore kronike apo t prkohshme, Drregullimit mendor apo ngecjes n zhvillimin mendor, aftsia e kryesit q t kuptoj rndsin e veprs apo aftsia e tij q ti kontrolloj sjeljet e veta ka qen dukshm , esencialisht e zvogluar. )odi yn penal njeh prgjegjshmrin e zvogluar, si gjendje psikike, mendore, midis prgjegjshmris dhe paprgjegjshmris, sipas )+) *personi, i cili ka kryer vepr penale , konsiderohet se ka aftsi t zvogluar mendore nse n kohn e kryerjes s veprs penale aftsia e ti pr t kuptuar apo kontrolluar veprimet apo mos veprimet e tij ka qen dukshm e zvogluar pr shkaqet e cekura.+ersoni i ktill konsiderohet prgjegjs, por kto rrethana meren parasysh nga gjyakat kur vendos mbi kohzgjatjen dhe llojin e sanksionit ose masn e trajtimit t detyrueshm9. ACTIONES LIBERAE IN CAUSA Isht parim se nse kryesi n kohn e kryerjes s veprs penale ka qen i paprgjegjshm ai nuk mund t konsiderohet penalisht i prgjegjshm pr at vepr.!irpo nga kjo rregull ekziston nj prjashtim.)y prjashtim shprehet n rastet kur vet personi e shpien, e sjell veten n gjendje t paprgjegjshme dhe n at gjendje kryen vepr penale,n rastet e ktilla personi konsiderohet penalisht i prgjegjshm pr veprn penale q e ka kryer n gjendjen e paprgjegjshme t ciln e ka shkaktuar vet.1astet e ktilla n t drejtn penale jan t njohura n gjuhn latine me shprehjen actiones liberae in causa" veprimet jan t lira n vendim , e jo edhe n kryerje#. Jan t shumta dhe t ndryshme rastet e tilla n praktik, shoferi prkundr shenjave t qarta t lodhjes vazhdon ta ngas veturn , flen dhe ksht shkel njeriun5 personi i autorizuar q at mbyll rampn kur duhet t kaloj treni dehet me

4;

alkohol dhe kur vie koha e lshimit nuk e bn kt dhe vie gjer ke ndeshja e trenit dhe automjetit t udhtarve etj. -nstitucionin /ctio libera in causa tani e njohin t gjitha legjislacionet penale t shteteve bashkohore.$ )+) ky institu sht i parapar n nenin 26. ku shprehimisht thuhet9sht penalisht prgjegjs kryesi i veprs penale q , duke prdorur alkool, drog, apo ndonji mnyr tjetr e sjell veten n gjendje t till , n t ciln nuk mund t kuptoj rndsin e veprimit apo mosveprimit t vet ose t i kntrolloj sjelljet e veta, nse para para se t ket sjel veten n at gjendje , veprimet apo mos veprimet e tia kan qen t prfshira n dashjen e tij apo nse sht i pakujdesshm ndaj veprs penale dhe ligj parashef prgjegjsi penale pr kryerjen e veprs penale nga pakujdesia9.

F A J I +r tu konsideruar nj person penalisht prgjegjs pr veprn e kryer ai duhet t jet i prgjegjshm dhe duhet t jet i fajshm.'aji sh element subjektiv i veprs penale.+r t mund ndshkuar nj person pr veprn e tij, nuk mjafton q ai t ket kryer vetm vepr t kundrligjshme q parashihet si vepr penale, por ai at vepr duhet ta kryej me fajin e tij.$j person konsiderohet se veprn penale e ka kryer me faj n rastet kur ka ditur se me veprimin apo mosveprimin e tij do t shkaktoj pasoj t ndaluar n botn e jashtme, pasoj kjo q n ligj isht e parapr si vepr penale, dhe nse ndaj veprs0 pasojs ka pasur aso marrdhnie, relacion e cila i bn t mundshme gjyqit q t ia ngarkoj, tia vj n barr at vepr. !arrdhnia apo relacioni psikik i kryesit ndaj veprs n t drejtn penale quhet fajsi. D A SH J A $ shkencn e s drejts penale dhe n praktikn gjyqsore, dashja konsiderohet si form m e shpesht e fajit me t ciln kryhet vepra penale. Sipas dispozitave t )+), vepra penale sht kryer me dashje kur kryesi ka qen i vetdijshm pr veprn e vet dhe ka dashur q ta kryej, apo ka qen ivetdijshm se pr shkak t veprimit dhe mosveprimti t tij mund t shkaktohet pasoja e ndaluar, por e ka pranuar, por e ka pranuar, sht dakorduar q t shkaktohet pasoja. $ga prkufizimi ligjor i dashjes rezulton se )+), njeh dy lloje t dashjes( dashjen direkte dhe ate eventuale. DASHJA DIREKTE %ashja dirkete "dolus direktus# ekziston athere kur kryesi sht i vetdijshm se me veprimin apo mosveprimin e vet do t kryej vepr t dmshme, vepr penale

4E

dhe e dshiron kryerjen e asaj vepre, dshiron q t shkaktohet pasoja e ndaluar n botn e jashtme. DASHJA EVENTUALE %ashja eventual ekziston athere kur kryesi ka qen i vetdijshm se pr shkak t veprimit apo mosveprimit mund t shkaktohet pasoja e ndaluar, mirpo me vetdije sht dakorduar q ajo t shkaktohet.

? LL I M I 3I&&-!- Isht ngusht i lidhur me termin cak.<aku sht fenomen objektiv fizik i jashtm.3llimi n fakt sht nj parafytyrim pr pasojn e veprs penale, Ddo vepr penale q kryhet me dashjet sypozohet se sht kryer me qllim t caktuar. =akonisht qllimi nuk bn pjes n nocionin e dashjes , prkatsisht nuk konsiderohet si element i domosdoshm i veprs penale.)shtu, p.sh. do t konsiderohet se sh kryer vepra penale e fyerjes me vet faktin se ndokush i drejton tjetrit fjal fyese apo n ndonj mnyr e prbuz, pa marr parasysh se a ka ekzistuar qllimi q ta fyej tjetrin. !irpo n disa raste , pr tu konsideruar se sht kryer vepra penale e caktuar nuk mjafton vetm dashja, por me ligj shprehimisht sht parapr q vepra penale t jet kryer me qllim t caktuar "dollus coloratus#. +.sh. vepra penale e vjedhjes konsiderohet se sht kryer vetm nse kryesi, pasurin t lujtshme e ka marr me qllim q taprvetsoj n mnyr t kundrligjshme.+oqese kryesi kte vepr nuk e ka kryer me kte qllim, athere nuk do t ekzistoj vepra penale e vjedhjes , /po vepra penale falsifikimi i paras "konsiderohet se sht kryer , vetm po qe se falsifikimi i paras sht br me qllim q ta vj n qarkullim si t vrtet. M O T I V I !otivi sht komponent psikologjike e jets shpirtrore e cila e shtyn personin t ndrmarr veprimin e caktuar. !otivi sikundr qllimi , gjenden jasht dashjes, vepra penale konsiderohet se sht kryer me dashje pa marr parsysh se a sht kryer me motiv t caktuar.!irpo n legjislacionin penal disa vepra penale konsiderohet se ekzistojn vetm nse jan kryer me motive t caktuara.+sh. vepra penale e vrasjes nga motivet racore, nacionale apo fetare vrasja e rnd nga motivet e hakmarrjes s paskrupullt apo

6@

nga motivet tjera t ulta " neni 27B pika A. E t )++)# dhuna nga motivet armiqsore , veprat penale t terrorizmit etj. $se kto vepra nuk jan kryer nga motivet e caktuara , athere sht fjala pr vepra tjera penale.$ga kjo mund t konkludojm se n disa raste t parapara shprehimisht me ligj , motivi shfaqe si element konstituiv i veprs penale , e nse motivi nuk sht i parapar si element kualifikues i veprs penale ai mund t merret qoft si rrethan lehtsuese apo rnduese me rastin e matjes s dnimit " neni A7. t )++)#. ?ani me dispozitat e )++), nuk sht parapar si vepr e cilsuar vrasja nga motivet e gjakmarrjes, mirpo vrasjet e tilla ndodhin shpesh n rrethanat kosovare, n kto situata me rastin e matjes s dnimit motivi do t merret si rrethan rnduese . + / ) H J % ES- / LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL +akujdesia " culpa# sht forma e dit e fajit dhe pr nga intensiteti i prgjgjsis penale sht fom m e leht e fajsis.!arr n prgjithsi, n aspektin e s drejts penale, pakujdesia ekziston athere kur kryesi nuk edshiron pasojn e shkaktuar, prkatsisht kur pasoja shkaktohet kundr vulnetit t tij. !e pakujdesi shkatohet pasoja e dmshme "vepra penale#e cila ka mundur t mos shkaktohet po t ishte kryesi m i kujdesshm. $ t drejtn penale pakujdesia prcaktohet sipas kriterit objektiv dhe subjektiv. 2. Sipas kriterit objektiv, konsiderohet se nji person kryen vepr nga pukujdesia n rastet kur nuk i respekton krkesat e shoqris q t jet n mas t duhur i kujdesshm. 4.Sipas kriterit Subjektiv, konsiderohet senj person kryen vepr penale nga pakujdesia n rastet kur nuk i ka respektuar krkesat e shoqris q t jet i kujdeshm edhe pse sipas aftsive mendore dhe fizike ka mundur t ishte i kujdesshm dhe kshtu t mos shkaktohej pasoja e ndaluar0 e dmshme. )odi i ++)," neni 2A.par. 2 # i njeh dy lloje t pakujdesis , pakujdesin me vetdije apo mendjelehtsia dhe pakujdesin pa vetdije apo nga neglizhenca. )to dy lloje t pakujdesis dallohen sipas elementit t vetdijes apo elementit intelektual.$drsa dalohen nga dashja , ngase n asnjrn form t pakujdesis nuk shprehet dshira apo vullneti pr t shkaktuar pasojn e ndaluar n botn e jashtme. 4.+/)HJ%ES-/ !E VE?I%-JE LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL

62

+akujdesia me vetdije apo mendjelehtsia"lu>uria# sht e rregulluar me dispoziat e nenit 2A.par.2. e jo par.4. siD thot prof. -smeti ,t )++), ku thuhet9 +ersoni vepron me pakujdesi t pavetdijshme kur nuk sht i vetdijshm se pasoja e ndaluar mund t shkaktohet si rezultat i veprimit ose mosveprimit t tij, por me mendjelehtsi mendon se ajo nuk do tshkaktohet apo se ai do t mund ta parandaloj shkaktimin e saj. Ja disa shembuj ku mund t bhet fjal pr pakujdesin me vetdije, psh.mjeku e operon pacinetin duke mos i aplikuar t gjitha masat dezinfektuese , duke menduar se edhe pa kto masa Ddo gj do t prfundoj ms miri, ndokush n pushim veror kur sht vap e madhe dhz zjarrin duke menduar se nuk do t lejoj prhapjen e tij dhe leht do ta fik.+untori e din se me hudhjen e duqit t cigares n podrum n grumbullin e letrave mund ta shkaktoj zjarrin , mirpo mendon se letrat jan t lagta dhe cigarja s shpejti do t fiket dhe Ddo gj do t jet n rregull, mirpo megjithate vie gjer ke zjarri.$dokush pavemendshm luan me arm n dhom ku ka edhe njerz tjer dhe dikend e plagos etj. )arakteristik i pakujdesis me vetdije sht se kryesi nuk e dshiron pasojn e ndaluar, madje as nuk e pranon, nuk dakordohet me shkaktuarjen e saj, kryesi n rastin e pakujdesis me vetdije shpreson se nuk do t shkaktohet pasoja e ndaluar, prkatsisht veprimin e ndrrmer me bindje se do t i shmanget pasojs, do ta parandaloj .+.sh. shoferi i cili ka prvoj t gjat n vozitje e drejton automobilin npr rug t mbuluar me akull me nj shpejtsi t madhe me bindje se nuk do t shkaktoj aksident duke u mbshtetur me prvojn e tij apo Ddo penges eventuale n rrug do ta evitoj por megjithate shkakton aksident komunikacioni. ?e kjo pakujdesi personi nuk do ta ndrmerrte veprimin e kryerjes po ta dinte me siguri se pasoja do t shkaktohet" po ta dinte se do t shkaktoj aksident ai ndoshta fare nuk do ta voziste automobilin#. )jo form e fajit prbhet prej dy elemnteve ( 2.+rej vetdijes mbi mundsin e shkaktimit t pasojs dhe , 4.Shpress apo bindjes se do t mund ta parandaloj shkaktimin e pasojs, apo pasoja nuk do t shkaktohet fare. 0Vetdija mbi mundsin e shkaktimi t pasojs s ndaluar kryesisht duhet t i prfshij t gjitha tiparet e veprs penale. )onsiderohet se personi ka vepruar nga pakujdesia me vetdije kur ka qen i vetdijshm se me ndrmarrjen e veprimit mund t shkaktohet pasoja e ndaluar, mund t kryhet vepra penale. Sipas disa autorve elementi i vetdijes te veprat penale nga pakujdesia me vetdije sht i njjt sikurse te dashja eventuale.

64

$drsa autort tjer mendojn se elementi i vetdijes apo intelektuale rrnjsisht dallon nga elementi i vetdijes apo intelektual i dashjes eventuale. ?e dashja eventuale kryesi parashef mundsin e pasojs si t sigurt dhe prkundr ksaj ndrmerr veprimin e kryerjes dhe takordohet q t shkaktohet pasoja e ndaluar Mq t kryhet vepra penale. ?e pakujdesia me vetdije Mmendjelehtsia, kryesi vetm parashef si t mundshme , supozon se nga veprimi i tijmund t shkaktohet pasoja e ndaluar, mund t kryhet vepra penale, mirpo gjithher sht i bindur , shpreson se do ta parandaloj, do ta pengoj shkatuarjen e pasojs, apo pasoja vetvetiu nuk do t shkaktohet.+ra te pakujdesia me vetdije, ndryshe nga dashja eventuale , kryesi nuk sht i sigurt se do t shkatohet pasoja. $ga kjo rezulton se shkalla e siguris s shkaktuarjes s pasojs sht m e madhe te dashja eventuale n krahasim me pakujdesin me vetdije. 4.Shpresa apo bindja e kryesit se do t mund t parandaloj5 shkatuarjen e pasojs, apo se pasoja nuk do t shkaktohet LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL (sht elemnt volitiv i pakujdesshm me vetdije, i cili manifestohet me qndrimin negativ t kryesit ndaj veprs s mundshme. 0shpresa apo bindja se pasoja nuk do t shkaktohet apo shkaktuarjen e pasojs do ta parandaloj, duhet t mbshtetet n dy supozime . aG.Supozimi i par mbshtet n faktin se kryesi shpreson se me aftsit e veta do t mund ta parandaloj shkaktuarjen e pasojs, dhe bG.Supozimi i dyt mbshtet n shpresn se sipas rrejedhs s logjikshme t veprimit dhe t rrethanave t rastit konkret, pasoja e ndaluar nuk do t shkaktohet. )jo shpres apo supozim se pasoja nuk do t shkaktohet , duhet mbshtetur n rrethana dhe fakte reale, e jo t jet ndonj shpres e that e tij , psataj ndonj mbshtetje n fatin , ndonj kalkulim i tij iracional. +sh. nj gjykat kroate t pandehurin e ka shpallur fajtor pr shkak t veprs penale t rrezikimit t komunikacionit e kryer me dashje evntuale, gjykata e shkalls s dyt e ndryshon cilsimin juridik dhe konsideron se vepra penale sht kryer nga pakujdesia me vetdije. :jykata Supreme pranon qndrimin e gjykats s shkalls s par se vbepra penale sht kryer me dashje eventuale, nga se bhet fjal pr personin i cili pr her t par kishte n dor nj kamion prej ;.tonsh me nj rimorkio prej 2@.tonsh n nj teren shum t rnd, i prgjumur dhe kishte pir edhe alkool.)to faktet shpien n prfundim q kryesi n asnj mnyr nuk ka mundur t pres se nuk do t shkaktohet pasoja apo se ate do t mund ta evitoj. 7.+/)HJ%ES-/ +/ VE?I%-JE LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL

66

+akujdesia pa vetdije apo neglizhenca ekziston kur personi nuk sht i vetdijshm se pasoja e ndaluar mund t shkaktohet si rezultat i veprimit ose mos veprimit t tij, edhe pse n rrethanat dhe sipas vetive t tij personale ka mundur t ishte i vetdijshm pr kt mundsi" neni 2A.par.6 t )++)#.?e pakujdesia pavetdije nuk ekziston as komponenta inelektuale e as ajo volitive " e dashjes#. +.sh. diksuh plagos personin t cilin fare nuk e ka par duke e hedhur ndonj objekt nga dritarja, apo dikush e vret personi n gjah i cili ishte pas kaqube dhe t cilin fare nuk e ka par, dikush dikujt nga odrinanca e tij n vend t ilaqit i jep helmin, ose dikush duke u tallur me dikend me topa bore e lndon rnd dikend, dikush ka lidhur kalin pr druri ai trembet dhe lndon ndonj fmi etj. $ literaturn e s drejts penale, veDanarisht n at t huaj, njihet shkallzimi i pakujdesis n( aG. +akujdesi t rnd" culpa lata ku pasoja e dmshme ka mundur t shifet nga Ddo njeri mesatar5 bG.pakujdesia e leht "culpa levis, ku pasoja e dsmshme ka mundur t shifet nga njeriu i kujdesshm# dhe , cG.pakujdesia shum e leht "culpa levisima ku pasoja e dmshme ka mundur t parashifet nga njeriu veDanarisht i kujdesshm#.)t lloj ndarje legjislacioni yn penal nuk e njef, por kjo rrethan mund t merret parasysh me rastin e matjes s dnimit. 8.%/&&-!- - +/)HJ%ES-SI +/ VE?%-JE $:/ 1/S?LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ t drejtn penale konsiderohet se ekziston rasti " casus# ather kur nj person e shkakton pasojn e ndaluar t ciln , sipas rrethanave objektive nuk ka qen i obliguar ta parashof, kurse sipas vetive dhe aftsive t tija nuk ka mundur ta parashoh.+sh.personi rrshqet n rrug dhe e lndon rnd diken, ose puntori duke puniar n skele i shpton nga dora drrasa dhe e lndon rnd dikend posht.pr t ekzistuar rasti duhet plotsuar elementet objektive, nse sipas rrethanave n t cilat kryesi kavepruar , nuk ka qen i detyruar dhe nuk ka mundur t jet i vetdijshm se mund t shkaktohet pasoja e ndaluar, ndrsa sipas kritereve subjektive, kryesi n rrethanat e rastit konkret, sipas aftsive dhe vetive t tia , nuk ka qen i detyruar dhe nuk ka mundur t jet i vetdiijshm se nga veprimi apo mos veprimi i tij und t shkaktohet pasoja e dmshme . A.+/)HJ%ES-/ +1F'ES-F$/&E LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL +akujdesia profesionale s5sht pakujdesi e personit , i cili gjat ushtrimit t profesionit apo zejes s tij , sht i detyruar t jet m i kujdesshm se sa njerzit e tjer.)onsiderohet se vepra penale sht kryer nga pakujdesia profesionale nse personi gjat ushtrimit t profesionit , detyrs apo zejes, nuk ka treguar n at mas kujdesq krkohet gjat ushtrimit t profesionit t tij dhe pr shkak t

67

mungess s kujdesit t duhur sht shkaktuar pasoja e ndaluar.)odi yn penal nyk parashef norma t posaDme me t cilat rregullohet Dshtja e prgjegjsi penale te veprat penale q kryhen nga pakujdesia profesionale.!irpo kryesit kjo rrethan mund t i merret si rnduese me rastin e matjes s dnimit. B.+I1:JE:JS-/ +I1 VE+1/? E )1NE1/ $:/ +/)HJ%ES-/ +r veprat penale t kryera me dashje, kryesi gjithher konsiderohet penalisht prgjegjs dhe dnohet.)urse n rast se vepra penale kryhet nga pakujdesia , kryesi zakonisht nuk dnohet, por dnohet vetm prjashtimisht edhe athere kur me ligj shprehimisht sht paraparse kryesi do t dnohet edhe pr veprat penale t kryear nga pakujdesia. Shikuar n prgjithsi , sipas )odit ton penal, pr pakujdesi dnohen kryesit e veprave pena5le kundr shndetit t njeriut, kundr siguris s prgjithshme t njerzve dhe t pasuris s trafikut publik, madje pr veprta penale nga pakujdesia e personave q ushtrojn funksione t rndsishme si dhe veprat penale kunds jets dhe trupit . &idhur me ndshkimin,)odi yn penal nuk bn dallim nse sht kryer vepar penale me pakujdesi me vetdije apo pa vetdije, dallime mund t ket vetm me rastin ematje s dnimit.+akujdesia me vetdije konsiderohet si form m e rnd e pakujdesis, mirpo ndonjher pakujdesia pa vetdije mund t jet shum m e rnd se ajo me vetdije. +I1:JE:JS-/ +I1 'F1!/? E )H/&-'-)H/1 ? VE+1/VE +E$/&E LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL LLLLLL $ praktik jan t njohura rastet q kryesi kryen nj vepr penale , dhe nga ajo vepr shkaktohet pasoja m e rnd nga ajo q ka dashur t shkaktohet dhe e cila zakonisht shkaktohet.E drejta penale i ndan ato raste ke t cilat vie gjer ke pasoja m e rnd, prkatsisht q karakterizohen me rrethana t posaDme dhe pr ato raste parashef dnime m t rnda. 2.+.sh. kur dikush i shkakton tjetrit plagosje t rnd trupore, athere nga kjo vepr mund t rezultoj edhe vdekja e t lnduarit.$ kto rrethana sht shkatuar pasoja e cila sh m e rnd nga ajo q zakonisht shkaktohet. 4.$ga ana tjetr nse dikush kryen vepr penale , p.sh. gjat kohs s lufts apo mobilizimit, athere kjo vepr sht kryer n rrethana t jashtzakonshme. $ga ky prkufizim del se n t drejtn penale njihen dy lloje t veprave penale t kualifikuara.Veprat penale t kualifikuara me pasoja m t rnda dhe vepra penale t kualifikuara me rrethana t posaDme. +I1:JE:JIS-/ +I1 VE+1/? +E$/&E ?I )H/&-'-)H/1/ !E +/SFJI !E ?I 1I$%I

68

LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 1astet e veprave penale t kualifikuara me me pasoja m t rnda , n mnyr parimore , si institut i prgjithshm jan parapar n nenin 2B i cili nen thot( $se kryerja e nj vepre penale shkakton pasoja te t cilat e tejakalon qllimin e kryersit dhe pr kt ligji parashikon nj dnim m t rnd, dnimi m i rnd mund t shqiptohet n rast se posoja i atribohet pakujdesis s kryesit. $se pasoja m e rnd ka qen e rastit , dnimi m i rnd i parashikuar nuk mund t shqiptohet edhe pse ekziston vepra m e rnd . +sh.nse personi /.me dashje i shkakton lndim t rnd trupor personit ., i cili nga kto lndime vdes, athere personi /. %o t ndshkohet me dnim m t ashpr t parashikuar, vetm nse ai n raport me vdekjen ka vepruar nga pakujdesia qoft me vetdije apo pa vetdije. $ t kundrtn nse vdekja e personit ..ka qen e rastsishme dhe nuk mund t i atribohet pakujdesis s kryesit, personi /.mund t dnohet vetm me at dnim q sht i parashikuar pr lndim t rnd trupor. )odi penal nuk bn dallimin lidhur me ate se athua vepra penale themelore sht kryer me dashje apo nga pakujdesia. aG1astet kur vepra thmelore sht kryer me dashja ndrsa pasoja m e rnd nga pakujdesia, p.sh. nse pr shkak t lndimit t rnd trupor i lnduari vdes neni 287.par.7. t )++)." jo neni 27B# bG. 1astet kur vepra enale themelore sht kryer nga pakujdesia por edhe pasoja m e rnd sht sjhkaktuar nga pakujdesia, vepra penale e rrezikimit t trafikut publik neni 4EB.par.7. dhe 8. Veprat penale kundr shndetit publik, siD jan trajtimi i pandrgjegjshm mjeksor " neni 42E, par.7 dhe 8# , pastaj ushtrimi i kundrligjshm i veprimtaris mjeksore " neni 442 par.4. etj#.

VE+1/ +E$/&E E )H/&-'-)H/1 %KE ./SK)-! VE+1/SK +E$/&E /rsyeshmria penalo juridike i veprs penale t kualifikuar me pasojn m t rnd LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL +o t mos ekzistonin dispozita t posaDme pr prgjegjsin pr pasojn m t rnd, n shum raste do t ekzistonin dy vepra penale n bashkim ideal. +sh. vdekja nga pakujdesia e personit t dhunuar , do t duhej t kualifokohej si vepr penale e dhunimit dhe vepr penale e vrasjes nga pakujdesia n bashkim

6A

ideal, apo shkaktimi vdekjes i nj personin me bartjen e smundjeve ngjitse nga pakujdesia do t ishte kualifikua si vepr penale e bartjes s smundjeve ngjitse nga pakujdesia dhe veprs penale t vrasje nga pakujdesia n bashkim ideal.%uke i aplikuar dispozitat pr prgjegjsin pr pasoja m t rnda n t gjith kto raste ekziston vetm nj vepr penale edhe ate ajo m e rnda , ndrsa prjashtohet ekzistimi i bashkimit ideal. +I1:JE:JIS-/ +E$/&E +I1 VE+1/? +E$/&E ?I )H/&-'-)H/1/ !E 11E?K/$/ ?I +FS/C!E $ disa raste nse vepra penale n rrethana t caktuar t parapara me ligj, ajo vepr penale fiton atributin e veprs penale m t rrezikshme , mt rnd, e cila n t drejtn penale quhet vepr penale e kualifikuar me rrethan t posaDme. )shtu psh, sht parapar dnim m i rnd nse vepra penale shkretrim apo vjedhje e pyjeve nga neni 4;7 dhe 4;8 "4;A dhe 4;B shte shkruar gabimisht# t )++),sht kryer n pyellin e mbrojtur, n parkun nacional ose n pyjet tjera me destinim t posaDm. 1rethanat t cilat veprn penale e bjn t kualifikuar zakonisht i referohen( mnyrs s kryerjes,vendi dhe koha e kryerjes , objekt ndaj t cilit sht drejtuar veprimi etj. +.sh.te vepra penale e vjedhjes neni 486 par.2.pika 207 thuhet nse vepra sht kryer duke e thyer me forc ndrtesat e mbyllura , dhomat, arkat n mnyr posaDrisht t rrezikshme apo t vrazhd, duke shfrytzuar gjendjen e krijuar si rezultat i zjarrit, vrshimeve apo fatkeqsive t tjera , duke shfrytzuar paaftsin ose gjendjen tjetr t rnd t personit tjetr, konsiderohet se sht kryer forma e rnd e ksaj vepre penale .)tu pra mnyra e kryerjes dhe rrethanat tjera paraqiten si rrethana t cilat ksaj vepre i japin atributin e veprs penale m t rrezikshme, m t rnd. ?e vepra penale e vrasjes nse ajo sht kryer nga interesi, nga motivet e ulta, apo nga hakmarrja e apskrupult, athere n kt raste motivi nga i cili sht kryer vrasja paraqitet si rrethan e cila vrasjes s caktuar i jep karakterin e forms s kualifikuar t ksaj vepre penale. )onform parimit t legalitetit vepra penale e kualifikuar me rrethana t posaDme mund t konsiderohet se ekziston vetm athere kur ajo rethan shprehimisht sht parapar me ligj si tipare prbrse e veprs penale themelore. Vepra penale e kulaifikuar me rrethan t posaDme zakonisht kryhet me dashje , mirpo mund t kryhet edhe nga pakujdesia qoft me vetdije apo pa vetdije. Vepra penale e kualifikuar me rrethana t posaDme kryhet me dashje kur kryesi krahas veprs themelore ka qen i vetdijshm edhe pr rrethanat e posacme t cilat veprn e bjn m t rrezikshme dhe ka dshiiruar q ajo vepr t kryhet pikrisht n ato rrethana.

6B

$ga pakujdesia me vetdije, kur kryesi supozon se veprn sht duke e kryer n ndonji rrethan q veprn e bjn t rrezikshme, mirpo leht mendon se ajo rrethan nuk ekziston, apo kur nuk sht i vetdijshm se veprn penale sht duke e kryer n rrethana t tilla" pakujdesia pa vetdije# . & / J ?K - ! - LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL &ajthimi "error# rndomt definohet si parafytyrim i gabuar apo, jo i drejt pr ndonj rrethan, $se ky parafyturim i gabuar i prket ndonj rrethana reale , athere lajthimin e till e quajm lajthim n fakt. &/J?K-! $I '/)? LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL &ajthimi n fakt sipas dispozitave t nenit 2;.t )++), ekziston kur kryesi n kohn e kryerjes s veprs penale nuk ka qen i vetdijshm pr ndonji nga tiparet e saj t caktuar me ligj, apo kur gabimisht mendon se ekzistojn rrethanat sipas t cilave , po ekzistonin ato faktikisht, ajo vepr do t lejohet. $ t drejtn penale dallohen dy lloje t lajthimit n fakt edhe ate lajthimi n fakt n kuptimin e ngusht dhe lajthimi faktik n kuptimin e gjr. 2.&ajthimi faktik n kuptimin e ngusht, lajthimi n fakt n kuptimin e ngusht ekziston kur kryesi ka parafytyrim t gabuar pr ndonj rrethan e cila hy n figurn e veprs penale, ose kryesi nuk di pr ndonji rrethan , tipare e cila n ligj sht prcaktuar si element konstitutiv i veprs penale. &ajthimi i ktill mund t i prket veprimit t kryerjes, pasojs, objektit t veprimit, kauzalitetit dhe t gjitha rrethanave t tjera , t cilat me ligj jan t parapar si elemente t figurs s caktuar s caktuar t veprs penale. +sh. lajthimi n fakt n kuptimin e ngusht ekziston kur personi /. $uk e din se sht i infektuar andaj me rastin e aktit seksual e infekton personin .. +ersoni /. !err sendin e huaj t lujtshm duke menduar se ai sh i braktisur, dikush ka marrdhnie seksuale me personin t moshs 27.vjeqare se ajo sh mbi moshn 27 vjeqare, mjekut i przihen analizat e dy personave t smur , kshtu q terapin q duhet caktuar njrit, ia cakton tjetrit dhe me kt ia keqson gjendjen shndetsore t smuarit , dy persona kryejn marrdhnie seksuale duke mos e ditur se jan kusherinj t shkalls s par, " neni 4@7 t )++)# dikush hy n martes me tjetrin duke menduar gabimisht se martesa e par ka pushuar" neni 4@8 t )++)#.

6;

Vetm lajthimi q i prket rrethanave q jan elemente konstituive t veprs penale sht relevante pr t drejtn penale dhe vetm n kto raste mund t konsiderohet se vepra penale sht kryer n lajthim n kuptimin e ngusht. $se kryesi ka parafytyrim t gabuar pr ndonj rrethan e cila nuk sht element konstituiv i veprs penale , nuk mund t konsiderohet se ekziston lajthimi n fakt n kuptimin e ngusht, ky lloj lajthimi sht irelevant pr t drejtn penale dhe nuk ndikon fare n fajsin e kryesit,d.m.th. vepra penale konsiderohet se sht kryer dhe kryesi prgjigjet penalisht. +sh. shembull dikush hy n depo me qllim q t vjedh oriz mirpo rezulton se n thas kishte pasur grur, apo dikush e fut dorn n >hepin e huaj pr t vjedh para por nga >hepi merr ari apo sende t Dmueshme, apo vjedh orn e personit .. %uke menduar se ajo sht e personit <. $ kto raste kemi lajthim n objekt, mirpo ky lloj lajthimi sht i parndsishm dhe vepra penale e vjedhjes konsiderohet se sht kryer, ngase bhet fjal pr pasurin e huaj t lujtshme q sht prvetsuar n mnyr t kundrligjshme . &ajthimi n person "error in persona# $se personi /. Shtn me arm n njeriun duke menduar se ai sht egrsir, ati kemi lejthim prkitazi me figurn e veprs.!irpo nse personi /. %uke e pritur personin .. E vret personin <. %uke menduar se ai sht personi .. /there nuk ka lajthim pr tiparet e veprs , ky lajthim n aspektin penalo juridik sht irelebant dhe personi /. +rgjigjet pr vrasje me dashje, dhe n rastin konkret jan prmbushur t gjitha elmentet objektive dhe subjektive , prkundr ktij lajthimi ai ka qen i vetdijshm se po vret njeriun.!irpo lajthimi do t ishte relevante kur dikush fyen nj person q sht prfaqsues diplomatik i ndonj shteti n vendin ton ndrsa kryesi nuk ka ditur pr statusin e tij, n kto rrethana ai do t prgjigjet pr fyreje t rndomt, e jo pr vepr penale t cnimit t autoritetit t shtetit t huaj dhe organiztave ndrkombtare psh.neni 2;A. t &+) " f.4A2 .aDiDi#.Fse dikush e vret gruan shtatzn duke mos e ditur se ajo sht e till , n kt rast kryesi do t prgjigjej pr vrasje t rndomt nga neni 27A e jo pr vrasje t rnd sipas nenit 27B.par.2.pika 4. t )++).+ra n kt rast shihet se lajthimi lidhur me cilsin, statusin e personit ndaj t cilit sht drejtuar veprimin e kryerjes, n mas t caktuar sht relevante ngase e ndryshon kualifikimin e veprs penale.

&ajthimi n fakt n kuptimin e ngusht dhe lidhja LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL

kauzale

6E

&idhja kauzale ekziston n rastet kur rrjedha e ngjarjes midis veprimit dhe pasojs nuk zhvillohet ashtu siD e ka paramenduar dhe dshiruar kryesi, d.m.th. ai nuk mund ta shoh rrjedhn e kauzaliteti n t gjitha detalet. +r vlersimin e ktij lajthimi sht e rndsishme se a sht n pyetje shmangia e rndsishme apo e parndsishme i kauzalitetit real nga ai i parafytyruar.Vetm n shmangien t rndsishme0esenciale kemi t bjm me lajthimin e figurs s veprs dhe nuk ekziston dashja n raport me pasojn.+sh.personi /. Shtn me arm n personin ..pr ta vrar at, mirpo nga krisma frigohet kali dhe e godet t njetin person i cili vdes nga goditja e kalit " shmangje esenciale nga kauzaliteti i parafytyruar, n kt situat kryesi do t prgjigjej pr vrasje n tentativ, ngase lajthimi ktu ka t bj vetm n realizimin e pasojs, ndrsa veprimi sht i vullnetshm. )ur kemi t bjm me shmangje t parndsishme , lajthimi sh irelevante .+sh.personi /. !e qllim q ta privoj nga jeta personin .. E hudh n uj me qllim t fundosjes, mirpo ai vdes para se t bie n uj ngase gjat rnjes e godet me kok murin . /beratio ictus, ekziston athere kur kryesi ndrmerr veprimin ndaj nj subjekti apo objekti t caktuar, kurse pasoja shkaktohet ndaj objektit apo subjektitt tjetr. +.sh.personi /.shkrep me arm n personin .. !e qllim q ta privoj nga jeta , mirpo n at rast e godet personin <.q sht gjendur rastsisht aty pran.$ kt rast n t drejtn penale konsiderohet se personi /..ka kryer dy vepra penale n bashkim ideal .$daj personit /, vrasje n tentativ, kurse ndaj personit <. Vrasje nga pakujdesia. !irpo nuk dot konsidrohet aberatio ictus, nse kryesi ndaj t dy objekteve ka vepruar me dashje. &/J?K-!$I '/)? $I )H+?-!-$ LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL E :JI1I

&ajthimi n fakt n kuptimin e gjr ekziston kur ndokush n kohn e kryerjes s veprs penale gabimisht mendon se ekzistojn rrethana sipas t cilave po t ekzistonin ato faktikisht, ajo vepr penale do t ishte e lejuar. &ajthimi n fakt n kuptimin e gjr ekziston n rastet kur ndonji person ka qen i vetdijshm pr t gjitha tiparet e veprs penale , mirpo ka pasur parafytyrim t gabuar mbi ndonji rrethan reale , e cila nse n t vrtet ekziston ashtu Dfar e paramendon , sipas ligjit do t prjashtohet kundrligjshmria dhe rrezikshmria shoqrore e veprs s kryer, kshtu q ajo vepr do t ishte e lejuar. %isa shembuj t lajthimit t ktill LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL

7@

+sh.polici privon nga liria nj person duke menduar se ai sht personi pr t ciln sht shpallur urdhrarresti, pastaj personi /. ?jetrson sendin e huaj q i sht huazuar duke qen n lajthim se ai i sht falur, personi /. :abimisht mendon se sht sulmuar nga personi .. %he shtyen n te dhe i shkakton lndime t rnda trupore apo vrasjen e tij " mbrojtja e nevojshme putative#. &ajthimi n fakt i mnjanuar dhe i pamenjanuar LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 2.&ajthimi n fakt i menjanuar ekziston n rastet kur kryesi pr shkak t pakujdesis s tij ka qen n lajthim. 4.&ajthimi n fakt i pamenjanuar ekziston athere kur kryesi nuk ka mundur dhe as q ka qen i detyruar t ket parafytyrim t drejt pr ato rrethana pr t cilat ka qen n lajthim. Efekti i lajthimit n fakt n prgjegjsi "662# LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL &ajthimi n fakt i menjanuar dhe i pamenjanuar gjiithher prjashton dashjen.S kndejmi , personi q veprn penale e ka kryer n lajthim nuk mund t konsiderohet se veprn penale e ka kryer me dashje.:jithashtu lajthimi i pamenjanuar prjashton jo vetm dashjen , por edhe pakujdesin.)ryesi i cili veprn e kryen n lajthimin t pamenjanuar nuk sht penalisht i prgjegjshm dhe nuk dnohet. )ur sht fjala pr lajthimin e menjanuar , kryesi mund t jet penalisht i prgjegjshm dhe penalisht i paprgjegjshm.!eq , siD pam , te lajthimi i menjanuar personi veprn e kryen nga pakujdesia , ather a do t prgjigjet kryesi penalisht apo jo , kjo varet se a parasheh ligji prgjegjsi penale dhe pr veprn e kryer nga pakujdesia. +sh. n nenin 2;.par.4.t )++), thot * +ersoni q pr shkak t pakujdesis ka qen n lajthim, sht penalisht prgjegjs pr veprn penale t kryer nga pakujdesia kur ligji parashikon prgjegjsin penale pr vepr t till9. 2.lajthimi n fakt n kuptimin e ngusht dhe t gjr, si dhe lajthimi i menjanuar dhe i pamenjanuar, gjithmon prjashton dashjen5 4.lajthimi i pamenjanuar n fakt n kuptimin e ngusht dhe t gjr prjashton jo vetm dashjen por edhe pakujdesin5 6.&ajthimi n fakt i menjanuar n kuptimin e ngusht dhe t gjr prjashton prgjegjsin pr pakujdesi vetm n rast se nuk parashef prgjegjsi pr veprn penale nga pakujdesia. &/J?K-!- JH1-%-) "662#

72

LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL &ajthimi juridik " error iuris# prkufizohet si lajthim mbi ndalueshmrin e veprs. &ajthimi juridik shprehet n dy forma( /G.'orma e par shprehet n rastet kur kryesi nuk e di se se vepra e tij sht e kundrligjshme, sht e parapar si vepr penale.+sh.polici i cili privon ndonji person nga liria , nuk e din se vendimi mbi ekzekutimin e privimit t liris sht n>jerr n mnyr t kundrligjshme. .G.'orma e dyt e lajthimit juridik ekziston n rastet kur kryesi gabimisht mendon se ekziston ndonj rrethan e cila prjashton kundrligjshmrin dhe veprn e bn t lejueshme. +.sh.ushtari gjat kohs s lufts , n baz t urdhrit t eprorit t tij, kryen krime t gjenocidit apo krime kundr njerzimit"22A dhe 22B )++)#. E'E)?- - &/J?K-!-? JH1-%-) $I +I1:JE:JIS-$I +E$/&E "666# LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Shkenca e s drejts penale gjat shekullit ,-, si dhe legjislacioni i ksaj periudhe nuk njohin kurfar efekti t lajthimit juridik, athere ka mbizotruar supozime se t gjitha ligjet dhe normat tjera juridike jan t njohura dhe t gjith qytetart jan t obliguar t njihen me to.$ baz t ktij supozimi sht prvetsuar koncepcioni se mosnjohja e ligjit nuk e arsyeton askend"ignoratia legis non e>cusat# si dhe Ddokush do t psoj, do t dnohet pr shkak t mosnjohjes s ligjit "ignoratia legis nocet# $ shkecn e s drejts penale bashkohore , gjithnj m i theksuar sht koncepcioni se lajthimi juridik, n rastet e caktuar kur ai vrtet nuk ka mundur t evitohet, medomos duhet t merret parasysh. Edhe n legjislacionet bashkohore ekzistojn dy koncepcione prkitazi me ndikimin e lajthimit juridik n prgjegjsin penale. 0sipas koncepcionit t par , lajthimi juridik mund t paraqes baz pr prjashtimin e prgjegjsis penale t kryesit. 0sipas koncepcionit t dyt lajthimi juridik mund t shrbej si baz pr zbutjen e dnimit apo pr lirimin nga dnimi. E'E)?- - &/J?K-!-? JH1-%-) $ +1:JE:JS-$ S-+/S )++) LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL &egjislacioni yn penal ka prvetsuar koncepcionin e par e kjo vrehet nga dispozita e nenit 2E.par.2.t )++) i cili thot( *$uk sht penalisht prgjegjs kryesi , i cili, pr shkaqe t arsyeshme nuk e ka ditur ose nuk ka mundur t dij se vepra sht e ndaluar9.

74

$ga kjo rezulton se )odi yn penal e ka braktisur koncepcionin tradicional se mosnjohja e ligjit dmton "ignoratio legis nocet#. &ajthimi juridik nuk prjashton dashjen, q do t thot se edhe n rastet kur personi kryen veprn n lajthim juridik, ai mund t konsiderohet se ka vepruar me dashje. 2.$se kryesi ka qen n lajthim juridik t pamenjanuar, t paevitueshm apo pr shkaqe t arsyeshme, personi i till n t drejtn penale nuk konsiderohet penalisht i prgjegjshm sipas nenit 2E.par.2.t )++). &ajthimi i pamenjanuar juridik ekziston kur kryesi nuk ka mundur t evitoj lajthimin n t cilinsht gjendur, ai ka vepruar n aso rrethanash q vrtet nuk ka mundur t dij q ndonj norm juridike at vepr e parashef si vepr penale.Vepra e till do t ishte psh. vepra penale e ushtrimit t kundrligjshm t veprimtaris mjeksore" neni 442#. &ajthimi juridik i menjanuar" apo pr shkaqe t paarsyeshme# LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Ekziston n raste kur kryesi ka qen n lajthim juridik mirpo, n rrethanat t cilat kan ekzistuar n kohn e kryerjes s veprs penale dhe sipas aftsive t tij personale , ai ka mundur t dij se veprn q sht duke e kryer sht vepr e ndaluar, sht e parapar si vepr penale. &ajthimi juridik i menjnaur n )++), sht i parapar n nenin 2E.par.6. ku thuhet *&ajthimi juridik sht i evitueshm nse Ddokush , pra edhe kryesi, ka mundur leht ta dij se vepra sht e kundrligjshme , apo nse sht fjala pr kryesin , i cil, duke marr parasysh thirrjen , profesionin apo detyrn e tij, ka qen i obliguar t dij dispozitn prkatse9. $se vepra penale ka qen n kundrshtim t hapt me normat sociale, etike dhe juridike, athere duhet konstatuar se kryesi ka qen n lajthim juridik t menjanuar pr shkakqe t paarsyeshme.Vepra e till sht psh. marrdhnia seksuale me personin e paaft, apo marrdhnia seksuale me personin q nuk e ka mbushur moshn 2A.vjeDare. $ raste t tilla kryesi konsiderohet i fajshm.)ryesi i till konsiderohet se e ka kryer veprn penale me dashje apo nga pakujdesia , varsisht prej vetdijes dhe elemntit volitiv q sht shprehur dhe ndaj tij konform nenit 2E.par.4. mund t shqiptohet dnim m i but. $ga lajthimi juridik duhet dalluar rastet kur kryesi gabimisht mendon se veprn q e kryen sht e ndaluar, ndrsa ajo sipas ligjit nuk konsiderohet e till , psh. kryesi gabimisht mendon se shkelja e kurors sht e ndaluar me ligj, mirpo ky lloj lajthimi sht irelevant pr t drejtn penale. '/=/? E )1NE1JES SI VE+1IS +E$/&E $ literaturn juridike dallohen 7. faza t kryerjes s vepr penale(

76

2.Vendimi pr t kryer veprn penale5 4.Veprimet pregaditore t cilat ndrmerren me qllim t kryerjes s veprs penale5 6.'illimi k ryerjes s veprs penale, q mund t ngel edhe n tentativ dhe5 7.)ryerja e veprs penale "vepra penale e prfunduar#. VE$%-!- +I1 ?I )1NE1 VE+1I$ +E$/&E LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 'aza e par e kryerjes s veprs penale sht vendimi i personit pr t kryer veprn penale. Sipas tdrejtave penale bashkohore vendimi pr t kryer veprn penale , nuk mund t dnohet.Vendimet q ndodhin n psikn e njeriut dhe q nuk manifestohen n botn e jashtme nuk mund t ndshkohen.

VE+1-!E? +I1:/%-?F1E LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Veprimet pregaditore sht faza e dut n vazhdn e kryerjes s veprs penale,e cila nuk sht e domosdoshme t shprehet n Ddo rast. Veprimet me t cilat prgaditet kryerja e veprs penale mund t shprehet n mnyra t ndryshme, si n furnizimin ose aftsimin e mjeteve pr kryerjen e veprs penale, n menjanimin e pengesave q paraqesin vshtrsipr kryerjen e veprs penale, n arritjen e marrveshjes, planifikimin apo organizimin me t tjert me qllim t kryerjes s veprs penale, si dhe veprimet e tjera me t cilat krijohen kushte pr kryerjen e drejtprdrejt t veprs penale, pun kto t cilat nuk paraqesin veprime t kryerjes. $dshkueshmria pr veprimet pregaditore LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL !eq me veprime pregaditore nuk dmtohen dhe nuk rrezikohen t mirat juridike t mbrojtura me t drejtn penale dhe q akoma, edhe pse jan ndrmarr veprimet pregaditore , ekziston mundsia q personi t ndrroj mendimin dhe t mos e kryej veprn penale , n )odin ton penal dhe n kodet penale bashkohore sht prvetsuar koncepcioni q parimisht pr veprime pregaditore personi nuk duhet ndshkuar. +r veprime pregaditore personat mund t ndshkohen vetm prjashtimisht, madje vetm kur sht fjala pr veprime pregaditore q jan ndrmarr me qllimt kryerjes s veprave penale shum t rnda dhe nse me ligj shprehimisht parashihet se edhe pr veprime pregaditore personi dnohet.

77

$dshkimi i veprimeve pregaditore sipas )++) LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL )odi penal i )osovs , sikundr edhe shumica e kodeve bashkohore , e ka prvetsuar koncepcionin se parimisht pr veprimet prgaditore personi nuk ndshkohet.!irpo, nga ky parim kodi yn sikundr edhe kodet e shteteve tjera bn nj prjashtim OSipas kodit ton penal , personi do t ndshkohet pr veprimet pregaditore ve5tm n rastet kur pr shkak t rrezikshmris s lart shoqrore disa vepra penale me ligj parashihet shprehimisht se edhe pr veprime pregaditore personi dnohet. )odi penal i )osovs ndryeshe nga legjislacioni i mparshm n pjesn e prgjithshme nuk parashef dispozit t posaDme me t ciln do t rregullohej Dshtja e prgjegjsi penale dhe ndshkueshmria e veprimeve pregaditore q ndrmerren me qllim t kryerjes s veprs penale prjashtim bn dispozitat e nenit 4A.par.2.5me t ciln sht rregulluar Dshtja e prgjegjsis penale dhe ndshkueshmria pr rastet e bashkimit kriminal, n rastet e bashkimit kriminal, prkatsisht t organizatave kriminale do t konsiderohen t ndshkuara edhe veprimet pregaditore t cilat ndrmerren nga antart e bashkimit kriminal, nse ato veprime pregaditore jan ndrmarr me qllim t kryerjes s veprs penale pr t ciln sht parapr dnim me t paktn pes vjet. Si kriter themelor pr ndshkimine veprimeve pregaditore sipas )++), me rndsi vendimtare jan rndsia e objektit mbrojts dhe shkalla e rrezikshmris s veprs pr shndetin dhe jetn e njeriut, kombin dhe vlrat mbarnjerzore. ? ktilla jan ph.organizimit i grupit pr kryerjen e krimit t gjenocidit, krimeve kundr njerzimit dhe krimeve t lufts, t parapara n nenet 22A deri 247. veprat penale prodhimi de prpunimi i paautorizuar i narkotikve t rrezikshm dhe i substancave psikotropike nga neni 46@, organizimi i skemave piramidale dhe bi>hozit t paligjshm 476 dhe trafikimi me njerz 26E etj.

?E$?/?-V/ E VE+1IS +E$/&E LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sipas nenit 4@ par.2.t )++), tentativa ekziston kur ndokkush me dashje ndrmerr veprime t drejtprdrejta pr kryerjen e veprs penale dhe vepra nuk sht kryer ose elementet e veprs s qllimshme penale nuk jan realizuar. ?entativa ekziston n rastet kur vepra penale ka filluar t kryhet , mirpo nuk sht shkaktuar pasoja e dshiruar.

78

+sh.personi /. Shtin me pushk n personin .. !irpo nuk sht qlluar, $ aspektin juridiko0penal , pr tu konsideruar se sht kryer tentativa e veprs penale medomos duhet prmbushur kto kushte( 2.3 t ndrmerret veprimi i kryerjes5 4.3 veprimi t ndrmeret me dashje5 6.q vepra t mos prfundohet , prkatsisht q t mos shkaktohet pasoja e veprs penale. 2.Dshtja e fillimit t veprimit t kryerjes ka rndsi kriminalo politike, teorike dhe praktike.1ndsia kriminalo politike qndron n faktin se me kt caktohet kufiri midis asaj q nuk sht e ndshkuar"veprimet prgaditore# dhe asaj q sht e ndshkuar "veprimi i kryrjes#.)y sht kufiri prej kur fillon intervenimi i s drejts penale pr rastet e tentativs. Cshtja e caktimit t kufirit n mes t veprimeve pregaditore dhe tentativs shpesh her sht i ndrlikuar, psh.kur pesoni /. Shtn n personin .. %he nuk e qllon at, athere sht e qart se kemi t bjm me tantativn e vrasjes e jo me pregaditjen e vrasjes. $se personi /. Sjell n tavanin e personit .. !aterial pr ndezje dhe nj kant me benzin dhe nse kt e ka br q n momentin e caktuar t shkaktoj zjarrin bhet fjal pr veprime pregaditore, mirpo nse kt e ka br q menjiher ta shkaktoj zjarrin athere kemi t bjm me tentativ t veprs penale.

4.3 veperimi t jet marr me dashje %.th.personi q ka vendosur t kryej veprn penale duhet t ket qen i vetdijshm pr t gjitha tiparet e veprs penale prkatse. ?entativa mund t kryhet me dashje direkte dhe eventuale. $ shkencn e s drejts penale mbisundon mendimi se tentativa mund t kryhet nga pakujdesia.!irpo n rastet kur tentativa kryhet nga pakujdesia nuk hyn n zonn kriminale, prkatsisht nuk ndshkohet. +sh, tentativa nga pakujdesia do t ekzistonte te mbrojtja e nevojshme putative, kryesi shkrep me arm *sulmuesin9 dhe nuk e godet. 6.kushti i tret sht q mos t shkaktohet pasoja e veprs penale t ciln kryesi ka dashur ta realizoj, prndryshe nuk do t bhej fjal pr tentativ por pr vepr penale t kryer. Shkaqet q e rasyetojn ndshkimin pr tentativ

7A

LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 2.Sipas teoris objektive, tentativa ndshkohet meq paraqet rrezik t t mirs juridike q sht e mbrojtur me t drejtn penale, pr kt arsye tentativa konsiderohet vepr e rrezikshme shoqrore. 4.Sipas toris subjektive, arsyeshmria e ndshkueshmris s tentativs, bazohet n vullnetin e personit q t kryej vepr penale. 6.Sipas teoris objektivo0subjektive, pr tentativ kryesi dnohet edhe pr shkak se ka rrezikuar t mirn juridike edhe pr arsye se ai ka manifestuar vullnetin e tij kriminal pr t kryer vepr penale. $%ISK)-!- - ?E$?/?-VIS S-+/S ?I %1EJ?IS SF$I +E$/&E Sipas nenit 4@.par.2.t )++), pr tentativ prsoni dnohet kur sht fjala pr veprat penale pr t cilat sht parapar dnim me burgim m s paku tri vjet, ndrsa pr veprat tjera penale kuparashihen dnime m t lehta, pr tentativ ndshkohet vetm kur me ligj shprehimisht parashihet se edhe pr tentativ dnohet.Veprat e tilla ku me ligj shprehimisht thuhet se edhe pr tentativ dnohet jan psh. veprat penale nga neni 4A6.par.6. keqprdorimi i sigurimit, pastaj marrja e pasuris s lujtshme nga neni 48;.par.4. etj. Sipas nenit A8.par.4.t )++), n rastet kur vepra penale ka ngelur n tentativ, kryesi mund t dnohet ms teprmi deri n P "tri t katrtat# e maksimumit t dnimit t parapar. ?E$?/?-V/ E +&F?I %KE E !E?I LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL ?entativa e plot( konsiderohet se ekziston n rastet kur veprimi i kryerjes ka filluar dhe e ka prfunduar, mirpo pasoja nuk sht shkaktuar.+sh.personi /.shkrep nga revolja n personin ..mirpo nuk e godet. ?entativa e met, konsiderohet se ekziston athere kur personi e fillon veprimin e kryerjes por nuk e prfundon.+sh.personi /.merr n shenj personin ..mirpo nuk shkrep. ?entativa e cilsuar ?entativa e cilsuar ekziston n rastet kur me veprimin e ndrmarr sht tentuar t kryhet vepra penale, mirpo n fakt sht sht kryer figura e nj vepre tjetr penale, e cila sht e caktuar me ligj si vepr penale e posaDme.+sh.personi /.shkrep me arm n personin ..me qllim q ta privoj nga jeta , mirpo i shkakton vetm lndim t rnd trupor.

7B

VE+1/? +E$/&E ?E ?I <-&/? $H) ISK?I E !H$%H1 ?E$?/?-V/ $ teorin e s drejts penale dhe n praktikn gjyqsore konsiderohet se te disa vepr penale nuk sht e mundur tentativa, lidhur me kt dallohen dy grupe veprash penale. 2.$ grupin e par bjn pjes ato vepra penale te t cilat n t drejtn penale konsiderohen se jan kryer nse jan ndrmarr veprimet pregaditore. Vepra penale t tilla jan psh.organizimi i grupit pr t kryer krimin e gjenocidit, krime kundr njerzimit, krime t lufts, pastaj trafikimin me njerz etj. 4.$ grupin e dyt t veprave penale te t cilat nuk sht e mundur tentativa , bjn pjes ato vepra penale te t cilat pr shkak t natyrs s tyre tentativa nuk sh e mundur.+sh.nuk sht e mundur tentativa e veprs penale t fyerjes, shpifjes, pjesmarrja n rrahje etj. +r shkak t natyrs s tyre tentativa nuk sht e mundur as te veprat penale q kryhen me mos veprim"veprat penale t drejta t kryera me mosveprim# psh. mosdhnja e ndihms mjeksore. $drsa te veprat penale jo t drejta t kryera me mosveprim sht e mundur tentativa." psh. e ma me qllim q ta privoj nga jeta fmiun esaj nuk i jep ushqim, ai bie n kom dikush e shpie n spital dhe n Dastin e fundit atij ia shptojn jetn# ?E$?/?-V/ E +/I1SK?/SK!E LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL ?entativa e paprshtatshme ekziston athere kur mjetet t cilat jan prdorur pr kryerjen e veprs penale apo objekti ndaj t cilit sht ndrmarr veprimi i kryerjes , nuk ka mundur t shkaktojn pasojn e veprs penale. aG.?entativa e paprshtatshme me mjetet t paprshtatshme (prdorimi i sasis s vogl t helmit apo sasi t vogl t eksplozivit, pushka sht ngatrruar meq plumbi ka qen i lagt, bomba nuk ka eksploduar meq meq detonatori nuk ka qen n rregull, prdorimi i helmit i cili ka humbur efktin e helmit, shkrepja nga revolja e zbrazt. +astaj rastet kur kryesi n vend t mjetit t prshtatshm gabimisht ia jep at t pa5prshtatshm, psh. n vend t arsenit prdor sheqeri, apo n vend t pijes s helmuar i jep ate q nuk sht e helmuar. bG.?entativa e paprshtatshme n objekt( ekziston kur kryesi kryen abortin e gruas e cila nuk sht me barr, pastaj korruptimi i antarve t komisionit t cilt fare nuk jan kompetent t vendosin pr rastin pr t cilin sht i interesuar dhnsi i

7;

mitos, pastaj shtnja me arm n dhomn ku fare nuk ka qen njeriu i cili ka qen cak i sulmit. +aprshtatshmria e objektit , i cili sht posaDrisht i mbrojtur, psh,shtnja n personin i cila ka me vehte kmishn antiplumb . Jan t mundura rastet e paprshtatshmris s dyfisht, kur edhe objekti edhe mjetet jan t paprshtatshme, psh. tentimi i abortit t gruas e cila nuk sh me barr me mjet t paprshtatshm. ?E$?/?-V/ E +/+I1SK?/?SK!E /.SF&H?E %KE ?E$?/?-V/ E +/+I1SK?/?SK!E 1E&/?-VE LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 2.?entativa e paprshtatshme absolute Ekziston ather kur mjetet me t cilat sht tentuar kryerja e veprs penale apo objekti ndaj t cils sht tentuar t kryhet vepra penale , kurrsesi n asnj rast, nuk ka mundur t kryhet vepra penale.+sh.tentativa e vrasjes ndaj kufoms, apo shkrepja nga puhka e zbarzt, apo helmimi me helm e cili ka humbur efektin helmues pr shkak t gjendjes etj#. 4.?entativa e paprshtatshme relative Ekziston athere kur mjetet t cilat jan prdorur, apo objekti ndaj t cilit sht ndrmarr veprimi i kryerjes , marr n prgjithsi jan t prshtatshm pr kryerjen e veprs penale , mirpo n rastiin konkret , pr shkak t ekzistimit dhe efektit t disa rrethanave , ato kan qen t paprshtatshme. $ raport me objektin, tentativa do t ishte relative psh. kur objekti ekziston , mirpo n moment nuk sht n vend" kryesi shtn nprmjet dritares n dhomn ku duhej t jet personi q duhej vrar, mirpo ai para nj kohe t caktuar ka dal nga aty5 apo hajduti fut dorn ne >hepin e zbrazt. $ raport me mjetin tentativa relative ekziston kur mjeti vetvetiu sht i prshtatshm pr ta arritur efektin e dshiruar, mirpo pr shkak t prdorimit jo t rregullt apo pr shkak t ndonj rrethane t rastsishme nuk vie gjer ke rezultati" psh. nse kryesi hudh bombn n turmn e njerzve , mirpo bomba nuk eksplodon pr shkak t se kryesi nuk diti ta prdor detonatorin. $dshkueshmria pr tentativ t paprshtatshme LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL &idhur me ndshkueshmrin ekzistojn tri "6# teori(

7E

/G. ajo objektive, sa i prket tentativs s paprshtatshme apsolute , meq nuk ekziston mundsia objektive q t shkaktohet pasoja e veprs penale, kt nuk duhet konsideruar si tentativ dhe kryesi nuk duhet ndshkuar, ndrsa sa i takon tentativs relative kryesi duhet ndshkuar nga se ka qen e mundur q t shkaktohet pasoja e ndaluar. bG.Sipas teoris subjektive, vendimtare sht manifestimi i vullnetit kriminal, andaj qoft pr tentativn e paprshtatshme apsolute apo relative kryesi duhej ndshkuar dhe, cG.?eoria objektivo0subjektive,$ rast t tentativs s paprshtatshme relative parimisht duhet dnuar, kurse pr tentativn e paprshtatshme apsolute duhet dnuar vetm athere kur ajo sht kryer n aso rrethana t cilat qart bjn me dije se veprimi i till sht i rrezikshm. ?entativa e paprshtatshme n kodin penale LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sipas nenit 42. t )++),tentativa e paprshtatshme ekziston nse kryerja e veprs penale sht tentuar me mjet t paprshtatshm apo ndaj objektit t paprshtatshm. &idhur me ndshkimin thuhej se pr tentativn e paprshtatshme mund tlirohet nga dnimi.)++), nuk bn dallimin n mes t tentativs s paprshtatshme apsolute dhe relative. KE3J/ %@1I VH&&$E?/1E $:/ )1NE1J/ E VE+1IS +E$/&E LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Vepra penale ms teprmi ngel n tentativ kur kryerja e veprs penale ka qen e pamundur apo e penguar pr shkak t ndikimit ndonj rrethan e jashtme, pavarsisht nga vullneti i kryesit.!irpo mund t ndodh q vet kryesi i cili ka filluar kryerjen e veprs penale , vullnetarisht heq dor apo e eviton pasojn. +sh. n nenin 44. t )++), thuhet gjykata mund ta liroj nga dnimi personin q vullnetarisht heq dor nga kryerja e veprs penale t ciln e ka filluar , megjithse sht i vedtdijshm se, n pajtim me t gjitha rrethanat , ai mund ta vazhdonte veprn ose, nse pas kryerjes s nj vepre t till, ai parandalon shkaktimin e pasojave .$ga prkufizimi i ktill rezulton se lirimi nga dnimi sht fakultativ e jo obligativ siD gabimisht theksohet n librin e prof.-smet Salihut." me &+J ishte relativ neni 42#.

Keqja dor vullnetare nga tentativa e met dhe e plot LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL

8@

2.Keqja dor nga tentativa e met shprhete n rast kur kryesi me vullnetin e tij t lir mdal veprimin e mtejshm, pushon s vepruara.+sh.krsi merr n shenj viktimin zhbllokon pushkn por nuk shtin. 4.Keqja dor vullnetare nga tentativa e plot, shprehet n rast kur personi pasi q ka ndrmarr veprimin e kryerjes , ndrrmer veprimin tjetr me t cilin pengon shkaktuarjen e pasojs.+sh. i ka dhn helm viktims, mirpo para se t filloj t veproj helmi e ka ftuar mjekun. $uk do t konsiderohet se ekziston heqja dor vullnetare nga kryerja e veprs penale nse kryesi i ka ndrmarr t gjitha masat me qllim t parandalimit t shkaktimit t pasojs, mirpo megjithate pasoja sh shkaktuar" i jep helmin, ndrkoh e fton mjekun mirpo viktima vdes#, n kto situata heqja dor vullnetare mund t i merret si rrethan lehtsuese me rastin e matjes s dnimit. Keqja dor konsiderohet e vullnetshme nse personi me vullnetin e tij t lir abstenon nga prfundimi i vpers penale.$uk do t konsiderohet heqje dor vullnetare nse kryesi heq dor pr shkak t rrethanave t jashtme , psh. heq dor nga se nuk mund ta thyej kasafortn apo heq dor nga kryerja e mtejme e veprs penale sepse paraqitet roja e objektit. +rgjegjsia pr veprn e pavarur penale t kryer me rastin e heqjes dor vullnetare $ nenin 44. par.4. t )++), sht prcaktuar se kryesi me rastin e heqjes dor vullnetare do t dnohet pr ato veprime t cilat prbjn vepr tjetr penale t veDant., t pavarur.)tu n fakt jan n pyetje situatat kur personi kur personi heq dor vullnetarisht , mirpo me at rast n bashkimideal apo fiktiv i realizon tiparet e ndonj vepre penale tjetr. +sh.nse ndokush me ndihmn e dokumentit q e ka falsifikuar vet, tenton ta kryej veprn penale t mashtrimit apo t shprdorimit, mirpo vullnetarisht heq dor nga kryerja e ksaj vepre , a do t dnohet pr falsifikimin e paras5apo nse ndokush vullnetarisht heq dor nga grabitja , a do t dnohet pr prdorimin e dhuns5 apo ai i cili ka hequr nga dor nga vjedhja me an t thyerjes , a do t prgjigjet pr veprn penale dmtimi i sendit t huaj5 apo personi i cili ka hequr dor nga tentativa e vrasjes , me D rast ka shkaktuar pasojn e ndaluar lndimi rnd trupor , a do t dnohet pr kt pasoj . Veprat penale t veDanat LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ rastet e ktilla shtrohet pyetja se cilat veprime duhet konsideruar si vepra penale t veDanta kur shprehet heqja dor vullnetare nga kryerja e veprs penale. Si vepra penale t veDanta n rastin e heqjes dor vullnetare , duhet konsideruar at vepr e cila nuk sht konsumuar me tantativ apo e cila nuk do t konsumohej edhe po qe se do t prfundohej vepra penale, psh. te vepra penale tentim

82

mashtrimi me dokument t falsifikuar edhe po t prfundohej vepra penale e mashtrimit ajo nuk do ta konsumonte falsifikimin kjo sh vepr e veDant prkatsisht e pavarur. $uk do t konsiderohen vepra penale t veDanta prdorimi i dhuns n raport me veprn penale t grabitjes5 dmtimi i sendit t huaj n raport me veprn penale t vjedhjes s rnd me an t thyerjes5 lndimi i rnd trupor n raport me veprn penale t vrasjes, pseQ $gase pot prfundohen kto vepra tao do t i konsumonin kto t dytat" kto vepra nuk e kan statusin e veprave t pavaruara#. ./SK)-! - VE+1/SK +E$/&E LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL .ashkim veprash penale ekziston ather kur personi me nj apo me m shum veprime kryen dy apo m shum vepra penale pr t cilat n t njejtn koh zhvillohetprocedura penale dhe pr t gjitha veprat penale t kryera shqiptohet nj dnim. )ushtet q duhet plotsuar pr t ekzistuar bashkim veprash penale LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL +r tu konsideruar se ekziston bashkim veprash penale duhet t prmbuhsen kto kushte( 2.%uhet t jen kryer dy e m shum veprash penale5 4.3 kto vepra t jen kryer nga i njeti person dhe , 6.3 pr kto vepra t mos jet gjykuar m par5 &igji nuk prcakton se kur ekziston bashkim veprash penale, mirpo n nenin B2.par.t 2.t )++), rregullohet vetm Dshtja e shqiptimit t dnimit pr bashkim veprash penale. .ashkim veprash dhe recidiva LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL .ashkim veprash penale ka ngjashmri me recidivizmin, n t dy rastet bhet fjal pr kryerjen e dy e m tepr veprash penale, dallime qndron n ate se te recidivizmi kruesi kryen vepr t re penale pasi q pr veprat e mhershme sht dnuar dhe dnimin e ka vuajtur, ndrsa bashkimi prfshin prfshin situatn kur nj person kryen dy e m tepr veprash penale pr t cilat ende nuk sht gjykuar. Ekzistojn dy lloje t bashkimit , bashkimi ideal dhe real i veprave penale.

84

2..ashkimi ideal i veprave penale LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL .ashkimi ideal i veparve penale ekziston n rastet kur personi me nj veprim apo mos kryen dy apo m shum vepra penale pr t cilat gjykohet n t njetn koh.+sh. personi me nj t shtn, njrit person i shkakton plagosje t leht trupore ndrsa personit tjetr plagosje t rnd trupore. 4..ashkim real i veprave penale LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL .askimi real i veprave penale ekziston n rastet kur nj person me shum veprime apo mos kryen shum vepra penale pr t cilat n t njetn procedur penale gjykohet dhe i shqiptohet nj dnim unik pr t gjitha veprat penale. +sh. personi me nj goditje i shkakton lndimtrupor nj personi , ndrsa me goditjen tejtr i shkakton lndime trupore personit tjetr.%.mth.me veprime t ndara kryehn dy e mshum pasoja, nuk sht me rndsi se sa koh ka kalur dhe se a jan kryer veprat penale n nj vend apo n vende t ndryshme. .ashkimi Komogjen dhe heterogjen i veprave penale LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 2..ashkimi real homogjen ekziston kur me shum veprime kryesui kryen shum vepra penale t njllojta" psh.personi me dy veprime kryen dy vepra penale t vjedhjes , plagosjes apo fyerjes.. 4..ashkimi real heterogjen, ekziston n rastet kur personi me sume vepriem kryen shum vepra penale t llojit t ndryshm, psh. me nj vepri i shkakton plagosje trupore nj personi kurse me veprimin tjetr e fyen personin tjetr. ./SK)-!- '-)?-V - VE+1/VE +E$/&E LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL .ashkim fikriv i veprave penale ekziston athere kur n shikim t par duket se me nj apo m shum veprime jan kryer shum vepra penale , mirpo n aspektin e s drejts penale nuk konsiderohet se jan kryer shum vepra penale. $ t drejtn penale njihen dy lloje t bashkimit fiktiv, bashkimi fiktiv ideal dhe bashkimi fiktiv real. .ashkimi fiktiv ideal LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL LLLLL .ashkimi fiktiv ideal ekziston kur personi me nj veprim realizon tiparet e dy apo m shum veprave penale, mirpo n t drejtn penale konsiderohet se sht kryer nj vpepr penale e jo shum vepra penale. .ashkimi fiktiv ideal i veprave penale ekziston n rastet kur n mes t figurave t veprave penale sprehet mardhnia e

86

2.Specialitetit, 4.Subsidiaritetit dhe e 6.)onsumcionit 2.!arrdhnia e specialitetit ekziston kur nj vepr penale parashihet n dy norma, n dy nene, n at mnyr q nj norm sht parapar n form themelore, t prgjithshme, ndrsa n normn tjetr sht parapar n form t posaDme apo speciale. +sh.ndokush duke prdorur dhunn kryen marrdhnie seksuale ndaj nj personi, n kt rast nuk do t konsiderohet se jan kryer dy vepra penale , vepra e dhuns dhe e veprs penale marrdhnies seksuale me dhun, por vetm vepra penale e dyt, ngase vepra e marrdhnies seksuale me dhun sht form speciale e dhuns. 4.!arrdhnia e subsidiaritetit. LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL !arrdhnia e subsidiaritetit ekziston kur nj vepr penale paraqitet si faz paraprake e veprs penale t dyt, psh. nj person merr pjes n rrafje dhe nj personi i shkakton lndim t rnd trupore , do t konsiderohet se ka kryer vetm veprn penale t lndimit trupor e jo edhe t veprs penale pjesmarrje n rrahje , ngase pjesmarrja n rrahje sht vetm faz paraprake. 6.!arrdhnia e konsumacionit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Ekziston kur vepra penale e mparshme konsumohet , prfshihet n veprn tjetr penale.+sh. nse dikush then dern e hyrjes pr t deprtuar brenda n shtpi dhe kryen vjedhjen, ktu do t konsiderohet se ka kryer vetm veprn penale t vjedhjes s rnd e jo edhe t veprs penale t dmtimit t sendit t huaj dhe veprs penale t cnimit t paprekshmris s baness, ngase vepra m e rnd i konsumon ato m t lehta. ./SK)-! '-)?-V 1E/& - VE+1/VE +E$/&E .ash.fik.real ekziston athere kur me shum veprime jan realizuar tiparet e shum veprave penale mirpo sipas ligjit konsiderohet se sht kryer vetm nj vepr penale. .ashkimi fiktiv real i veprave penale ekziston n rastet e veprave penale t prbra, kolektive dhe t vazhduara. 2.Vepra penale e prbr LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL

87

Vepra penale e prbr konsiderohet vepra e prbr prej dy a m shum veprave penale, t cilat sipas natyrs s tyre jan deomos t lidhura dhe t kushtzuar me njra tjetrn. Vepra penale e prbr sht nj lloj konstrukcioni juridik i cili mund t caktohet vetm me ligj.+o qe se ligjdhnsi nuk e bn bashkimin e dy a m shum veprave penale n nj vepr, athere n tdrejtn penale nuk mund t bhet fjal pr veprn penale t prbr, por pr shum vepra penale. Si vepr penale e prbr konsiderohet psh. vepra penale e grabitjes e cila prbhet prej veprs penale t dhuns dhe vjedhjes, apo heqja e kundrligjshme e liris duke e keqprdorur pozitn zyrtare ose autorizimet. Edhe n rastin e par edhe n rastin e dyt rezulton se jan kryer nga dy vepra penale , te rasti i par vepra penale e dhuns dhe e vjedhjes, ndrsa te rasti i dyt heqja e kundrligjshme e liris dhe keqprdorimi i pozitis zyrtare.!irpo , meq n ligj jan t parapara si nj vepr penale konsiderohet se sht kryer vetm nj vepr penale si n rastin e par ashtu edhe n rastin e dyt. Ekzistojn veprat penale t prbra t drejta, kur me ligj dy apo m shum veprime konsiderohen edhe si vepra penale t posaDme "psh.rastet e prmendura m sipr#, Vepra penale t prbra jo t drejta, kur me ligj njra prej dy veprimeve nuk sht e pararp si vepr penale, psh. marrdhniet seksuale me dhun, ku vetm dhuna sht e paraparsi vepr penale por jo edhe mar5rdhniet seksuale. VE+1/? +E$/&E ?I V/=K%H/1/ LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ legjislacionin ton penale rrall haset n termin vepr penale e vazhduar, e as q jipet shpjegimi pr veprn e ktill,kjo prmendet n )+++) , n nenin 774.par.2.pika 7."mjetet e jashtzakonshme juridike rishikimi i procedurs#. Vepra e vazhduar penale sht konstrukcion i praktiks gjyqsore dhe i teoris s drejts penale. $ teorin dhe praktikn gjyqsore , si vepr e vazhduar penale konsiderohet rastet kur shum vepra penale t kryera nga i njeti person brenda afatit t caktuar, e q mes veti jan ngusht t lidhura.dhe sajojn nj vepr penale, psh. shitsi n nj minimarket pr Ddo dit vjedh nga nj artikull etj. %ikush disa net radhazi hyn n shtpi dhe merr sendet pasi q familjart jan n pushim, dikush pandrprer vjedh biqikleta nga i njejti vend ku ruhen ato, dikush dhunon t njetin persone disa her n nj afat t shkurtr kohor, disa tentime t ndrprerjes s shtatzanis ndaj t njets grua, arkatari i ndonj ndrmarrje disa her nga kasa ka marrur para etj.

88

Vepra e vazhduar nuk mund t shprehet te t gjitha veprat penale LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL LLLLL -nstitucioni i veprs penale t vazhduar psh. nuk mund t shprehet te shumica e veprave penale kundr jets dhe trupit, kundr lirive dhe t drejtave t qytetarve , kundr dinjitetit dhe moralit etj. Vepra penale e vazhduar m s shpeshti mund t shprehet te veprat penale , kundr nderit dhe autoritetit, kurse rral te disa vepra tjera penale. )ushtet q duhet t prmbushen pr ekzistimin e veprs penale t vazhduar LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 2.3 t jen kryer shum vepra penale, 4.3 veprat penale t kryera t jen t njejta, 6.3 ato vepra penale t i ket kryer i njeti person, 7.3 at vepra penale t jen kryer ndaj t njetitt person dhe 8.3 t gjitha veprat penale t jen kryer brenda nj periudhe t caktuar kohore, prkatsisht q t ekzistoj kontinuittti kohor. $atyra juridike e veprs penale t vazhduar LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Vepra penale e vazhduar sht konstrukcion juridik i kushtzuar nga nevoja e praktiks gjyqsore.)jo vepr konsiderohet si nj ndr llojet e bashkimit fiktiv real ngase t gjitha veprat nga prbrja e saj konsiderohen si nj vepr uinke. $umri i veprave penale mund t merret si rrethan rnduese me rastin e matjes s dnimit. VE+1/? +E$/&E )F&E)?-VE LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL !e veprn penale kolektive nnkuptojm kryerjen e shum veprave penale t njejta apo t llojit t njet nga disa persona, t cilat nt drejtn penale konsiderohet si nj vepr penale , me D rast elemnti q bashkon vepra n nj sht i natyrs subjektive. Vepra penale e vazhduar sht konstrukcion juridik, ndrsa veprat penale kolektive sht konstrukcion ligjor. Varsisht se n Dfar marrdhnie ka qen kryesi ndaj veprs, n teorin e s drejts penale njihen tri forma t veprs penale kolektive 2.vepra penale kolektive n form t zejs5 4.vepra penale kolektive n form profesioni dhe 6.vepra penale kolektive nga shprehia. 2.Vepra penale kolektive n form t zejs

8A

LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Vepra penale kolektive n form t zejes ekziston n rastet kur personi kryen nj apo m shum vepra penale t njjta apo t llojit t njjt me D rast q n fillim t kryerjes tregon gatishmri q nga kto vepra t sigurojn burim t prhershm material. 4.Vepra penale klektive n form profesioni LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Vepra penale kolektive n form profesioni ekziston n rastet kur personi kryen nj apo shum vepra penale t njjta apo t llojit t njjt me D rast qysh n fillim t kryerjes tregon gatishmri q t vazhdoj kryerjen e tyre edhe ate n form t profesionit. 6.Veprat penale kolektive nga shprehia LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Vepra penale nga shprehia ekziston athere kur personi kryen nj apo m shum vepra penale t njjta apo t llojit t njjt, nga shprehia q sht formuar nga ai dhe m par ka kryer vepra t tilla. Veprat penale kolektive n praktik n t shumtn e herave shprehen me kryerjen e shum veprave penale t njjtaapo t llojit t njejt.!irpo mund t ndodh q personi edhe pse ka kryer vetm nj vepr, konsiderohet se ka kryer vepr penale kolektive, nga se vendimtare pr tu konsideruar se personi ka kryer kt lloj t veprs penale , sht q t konstatohet se ai me at rast ka treguar gatishmri , q srish t i kryej ato vepra penale. )odi yn penal prej veprave penale kolektive njeh vetm veprn penale n form t zejes edhe kt shum rrall.psh. organizimin e skemave piramidale dhe bi>hozit t paligjshm " neni 476#. $atyra juridike e veprs penale kolektive LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sipas natyrs s saj , vepra penale kolektive sht nj ndr format e bashkimit fiktiv real t veprave penale ngase t gjitha veprat nga prbrja e saj, n t drejtn penale konsiderohen si nj vepr penale.SiD u tha m sipr vepra penale kolektive mund t eklzistoj edhe athere kursht kryer vetm nj vepr penale." do t ekzistoj vepra penale kolektive n form zejes edhe nse kryesi ka luajtur vetm njiher bi>hoz me q5llim q vehtes t i sjell dobi pasurore, mirpo me at rast ka shprehur gatishmri q srish t kryej kso vepra penale.#. ./SK)+H$-!-

8B

LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Veprat penale mund t kryhen me veprimin e nj personi apo t shum personave .$ rastin kur n kryerjen e veprs penale marrin pjes dy e mtepr persona kjo n t drjtn penale quhet bashkpunim. &egjislacioni penal, praktika gjyqsore dhe shkenca e s drejts penale bashkpunimi t i kushton rndsi t posaDme, ngase kur vepra penale kryhet me pjesmarrjen e shum personave , sht shum m e rrezikshme se n rastet kur kryhet vetm nga nj person. =akonisht n bashkpunim kruhen veprat penale t terrorizmit, trafikimit me njerz, me drog , me arm, mandej format e ndryshme t vrasjeve me motive politike apo pr interes t pasurimit etj. .ashkpunimi n t drejtn penale bashkohore konsiderohet si institut5 i posaDm i cili rregullohet me dispozita e prgjithshme t kodit penale .:jithashtu pr shkak t rrezikshmris m t madhe , edhe n pjesn e posaDme t )++), sht parapar inkriminimi i posaDm n kapitullin e veprave penale kundr pasuris " neni 4B7#. !adje n disa vepra penale themelore , sht parapar shprehimisht se do t konsiderohet form m e rnd e veprs , nse kryesi vepron si antar i grupit, psh. vepra penale e detyrimit " neni 4AB.par.4.# vepra penale e shantazhit " neni 4A;.par.4.# etj. &idhja objektive dhe subjektive n mes t bashkpuntorve si kusht pr ekzistimin e bashkpunimit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL +r t u konsideruar n t drejtn penale se ekziston bashkpunimi, nuk mjafton q n kryerjen e veprs penale t marrin pjes shum persona , ngase sht e mundur situata q n kryerjen e veprs penale t marrin pjes dy apo m tepr persona, mirpo megjithate t mosekzistoj bashkpunimi.+sh. nse nj person tenton me thyerje t kryej vjedhjen , dhe personi i dyt, duke i shfrytzuar veprimet e t parit, ja arrin q t deprtoj n lokal ku gjendet sendi i huaj i lujtshm, athere kta dy persona nuk jan bashkpuntor t veprs penale t vjedhjes s rnd edhe pse ata n realitet kan marr pjes n kryerjen e veprs penale. /G.&idhja objektive LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL &idhja objektive qndron n at se secili bashkpuntor duhet t ndrmarr ndonji veprim me t cilin i kontribon kryerjes s veprs penale.+asoja e veprs penale duhet t jet rezultat i prbashkt i veprimeve t t gjitha bashkpuntorve. .G.&idhja subjektive

8;

LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 3ndron n at se t gjith bashkpuntort duhet t jen t vetdijshm se n kryerjen e veprs penale t caktuar marrin pjes , do t veprojn s bashku n mnyra t ndryshme.d.m.th.pr ekzistimin e bashkpunimit sht e nevojshme q bashkpuntort t din pr njri tjetrin., mirpo nuk do t thot se ata duhet t njihen pesonalisht. +sh.personi /.duhet t dij q prveq atij, n kryerjen e veprs penale marrin pjes edhe personi . dhe <. %he at personi /. %he .. %uhet t i sigurojn mjetet dhe t i evitojn pengesat kurse personi <. %uhet ta kryej veprn penale.$ kt rast personi /. !undet, por nuk sht e domosdoshme t i njoh edhe personalisht personin .. %he <., por mjafton vetm t dij q me dy persona do t bashkpunoj me ndrmjetsimin e organizatorit. 'F1!/? E ./SK)+H$-!-? LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL )odi yn penal "n nenin 4606B# njef 7.lloje t bashkpunimitedhe ate( 2.bashkryerjen, 4.shtytjen, 6.ndihmn dhe 7.bashkimin kriminal. .ashkkryerja,shtytja , ndihma dhe bashkimi kriminal bien n bashkpunimin n kuptimin e gjr ndrsa, Shtytja, ndihma dhe bashkimi kriminal bien n bashkpunimin n kuptimin e ngusht. ./SK)I)1NE1J/ LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sipas nenit 46. t )++) bashkkryerja ekziston nse dy apo m shum persona , duke marr pjes n veprimin e kryerjes apo n ndonj mnyr tjetr , s bashku kryejn vepr penale. !e qllim t prcaktimit sa m t qart t bashkkryerjes dhe dallimit ndaj formave tjera t bashkpunimit n shkencn e s drejts penale jan paraqitur disa teori e ato jan( teoria formale Mobjektive, teoria subjektive dhe teoria e ndarjes s puns " rolit# /#.?eoria formale objektive LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL )jo teori si bashkryes konsideron personin i cili ka ndrmarr veprimin e kryerjes apo njpjes t veprimit t kryerjes sht tipare q sht tipare e veprs penale t caktuar.

8E

.#.?eoria subjektive LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL )jo teori prfaqson kencepcionin se sipas kritereve objektive nuk mund t bhet dallimi midis bashkryerjes dhe formave tjera t bashkpunimit dhe sipas idhtarve t ksaj teorie t gjithpjesmarrsit e veprs penale konsiderohen kryes. Sipas teoris subjektive , edhe ndihmsit edhe shtyesit konsiderohen si kryes.Sipas ksaj teorie ,se ado t konsiderohet nj person bashkryers apo pjesmarrs tjetr n veprn penale , varet ekskluzivish prej faktit se at vepr a e ka dashur si t veten apo si t huajn. $se nj person i cili merr pjes n kryerjen e veprs penale, nuk e dshiron veprn si t vetn , por e konsideron si t huajn, pra kur vepron cum animo socii, ather ai sht vetm bashkpuntor.)jo sht teori e animusit , apo teori e vullnetit, n baz t cils duhet konstatuar se a sht nj person bashkryers apo pjesmarrs tjetr n veprn penale. <G.?eoria e ndarjes s puns LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sipas ksaj teorie bashkryrs sht ai bashkpuntor i cili s bashku me tjetrin, n baz t marrveshjes mbi ndarjen e puns , realizon pjesn e vet n procesin e kryerjes s veprs penale, me D rast veprn e dshiron si t veten dhe si t prbashkt. +raktika jon gjyqsore kryesisht e prvetson konceptin e teoris s ndarjes s puns. +sh. si bashkryrs konsiderohet edhe personi i cili sipas marrveshjes bn roje gjat kryerjes s veprs penale t vjedhjes. %G.+rcaktimi i bashkryerjes sipas teoris mikste apo t przier. LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ teorin bashkohore t s drejts penale dhe praktikn gjyqsore , pr prcaktimin e nocionit t bashkryerjes dhe dallimit t saj prej formave t tjera t bashkpunimit ,sht prvetsuar koncepcioni objektivo subjektiv apo i przier. .ashkryerja e domosdoshme LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ t gjitha ato raste ku vepra penale mund t kryhet vetm nga nj person, por q n kryerjen e saj marrin pjes dy a m shum persona , athere n t drejtn penale kjo quhet bashkkryerjefakultative.!irpo ekzistojn disa vepra penale t cilat p5r shkak t natyrs s tyre mund t kryhen vetm nse n veprimin e kryerjes kan mar pjes shum persona.+sh.kryengritja e armatosur. .ashkryerja fiktive LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL

A@

.ashkryerja fiktive ekziston kur dy apo m shum persona sbashku realizojn pasojn e veprs penale , por q me at rast nuk kan vepruar me vetdije e as q e kan dshiruar apo pranuar pasojn q sht shkaktuar..+r shembull, pr shkak t fajit t dy vozitsve shkaktohet aksidenti n komunikacion , meDrast personi i tret pson lndime t rnda trupore apo humb jetn. .ashkryerja e domosdoshme ndahet n dy grupe( 2.Vepra penale divergjente LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Jan ato vepra te t cilat mund t kryhen vetm me pjesmarrjen e shumpersonave ,vepra penale pjesmarrje n kryengritje t armatosur, rebelimi i personave t privuar nga liria. 4.Veprat penale divergjente LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL )onsiderohen ato vepra penale pr kryerjen e t cilave gjithashtu sht e domosdoshme pjesmarrja e shum personave, inetresat e t cilve jan t kundrta psh.veprat penale t bigjozit, pastaj pjesmarrja n rrahje. 6..ashkryerja suksesive LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL .ashkryerja suksesive shprehet n rastet kur ndonji person sht duke e kryer nj vepr penale , i bashkangjitet personi tjetr edhe me veprimin e tij merr pjes n kryerjen e asja vepre penale.+sh.pasi personi /.thyen >hamin e vitrins,personi .. - bashkangjitet ktij dhe sbashku kryejn vjedhjen. .ashkryerja te veprat penale me mosveprim LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Shprhet kur dy apo m shum persona s bashku jan t detyruar t ndrmarin ndonji veprim , mirpo ato nuk e bjn kt psh.du udhheqs t >eherors me marrveshje lshojn ndrmarrjen e masave siguruese dhe n >eherore vie gjer ke aksidenti, apo prindrit lshojn kujdesin ndaj fmiut dhe ai fundoset n pus etj. +amundsia e bashkryerjes te disa vepra penale LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL .ashkryerja nuk sht e mundur te disa vepra penale, ku me ligj figura e veprs penale sht e caktuar asisoi q ajo mund t kryhet vetm me veprime vetanake , psh. veprat penale t fyerjes, dhnja e dshmis s rrejshme , gjaktrazimi etj. )ryesi indirekt LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL

A2

)ryes indirekt nnkuptojm rastet kur nj person shfrytzon tjetrin si mjet pr ta realizuar qllimin e vet kriminal pr ta kryer veprn penale.+sh.mjeku i cili dshiron ta mbys pacientin , i cakton doz t fort helmi dhe kt doz ia jep infermierja me D rast shkaktohet vdekja e tij.$ kt situat mjeku konsiderohet kryers me dashje i vrasjes , kurse infermierja eventualisht si kryese e vrasjes nga pakujdesia,ose kur bashkshorti duke e maltretuar n mnyr t vazhduar bashkshortn e tij e detyron n vetvrasje. &idhur me kt duhet theksuar se nuk konsiderohet kryers indirekt kur nj person prdor tjetrin si mjet pr t kryer veprn penale R+sh.personi /. Shtyn personi .. %he ky i shakton lndime personit <. +rgjegjsia dhe ndshkimi i bashkkryesit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sipas nenit 46.t )++), secili bashkryers ndshkohet me dnimin e parashikuar pr veprn e kryer.$ kt rast bashkryesi prgjigjet n kuadr t dashjes apo pakujdesis" neni 4B.par.2.#.(sht e mundur q njri t veproj me dashje direkte ndrsa tjetri me dashje eventuale, gjithashtu sh e mundur q te njri bashkryers t ekzistoj dashja direkete, ndrsa te tjetri pakujdesia .+rgjegjshmria dhe dnimi caktohet veDmas pr secilin bashkryrs, varsisht prej forms s fajit me t cilin kan vepruar dhe varsisht sa kan kontribuar n kryerjen e veprs penale. .ashkryersi do t lirohet nga dnimi ,nse ai vullnetarisht e parandalon kryerjen e veprs penale. .ashkryesi nuk prgjigjet pr ekcesin e bashkryesit tjetr. .ashkpunimi n kuptimin e ngusht LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL )ur sht fjala pr bashkpunimin n kuptimin e gjr , aty dy e m tepr personadrejtprdrejt marrin pjes n veprimin e kryerjes, kurse te bashkpunimi n kuptimin e ngusht bashkpunort nuk marrin pjes drejtprdrejti n veprimin e kryerjes s veprs penale, por me veprimet e tyre, q zakonisht merren parase filloj ose gjat kryerjes s veprs penale, vetm ndihmohet apo lehtsohet kryerja e veprs penale, t tilla jan shtyetja, ndihma dhe bashkimi kriminal. SK?N?J/ LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL )jo form e bashkpunimit sht parapar n nenin 47.t )++) i cili thot9 )ushdo qme dashje e shtyt tjetrin t kryej vepr penale , dnohet sikurse ai ta kishte kryer at vepr penale , nse vepra penale sht kryer nn ndikimin e tij9. !eq ligji nuk e br nocionin e shtytjes kt e ka br teoria dhe praktika gjyqsore dhe kjo prkufizohet si ndrmarrje e veprimeve t atilla me t cilat te

A4

personi tjetr me dashje shkaktohet ose forcohet vendimi pr t kryer veprn penale. Shtytja mund t kryhet n dy forma edhe at 2.'orma e par kur kryesi fare nukka vendosur q t kryhet vepra penale , me veprime t caktuar ndikohet q ai t formoj vendimin"t vendos# t kryej veprn penale dhe, 4.$ rastin e dyt kryesi ka ndrmend t kryej veprn penale , por i akoma nuk ka vendosur definitivisht, prkatsisht kur vendimi i tij sht i luhatshm dhe personi tjetr me veprimet e tia ndikon q vendimi i tij t forcohet, t vendos pr t kryer veprn penale" n formn e dyt inciativa pr t kryer veprn penale nuk fillon nga shtytsi#. Veprimet me t cilat bindet tjetri pr t kryer vepr penale LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL %hnia apo premtimi i dhuratave,lutja , konosja, dhnia e kshillave, prqeshja pr shkak t mosvendosshmris,brja me dije pr t mirt q do t i realizonte me kryerjen e veprs penale. Shtyetja dhe .ashkshtytja $ rast kur n shtyetje marrin pjes dy apo m tepr persona athere kemi t bjm me bashkshtyetje. .ashkimi ideal i shtytjes LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL )ur me nj shtyetje ndikohet n dy apo m shum persona pr t kryer veprn penale kemi t bjm me bashkshtytjen ideale. .ashkshtyetja reale LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL )ur shtyetsi me dy apo m shum veprime ndikon te i njeti person t kryej dy apo m shum vepra penale. Shtytja duhet t jet e drejtuar ndaj personit t caktuar si kryes i ardhshm dhe me qllim t kryerjes s veprs penale t caktuar. &idhur me kushtin epar, shtytsi duhet ta njoh personin t cilin e shtyn q t kryej veprn penale.!irpo , kjo nuk do t thot se shtytsi duhet patjetr ta njoh personalisht personin q e shtyn.:jithashtu , pr t ekzistuar shtytja nuk krkohet q shtytja t jet drejtuar ndaj personin konkret.&idhur me kt n t drejtnpenale konsiderohet se ekziston shtytja edhe kur ajo sht drejtuar ndaj rrethit t caktuar t njerzve nga t cilt njra prej tyre i ndikuar nga shtytja kryen vepr penale" psh. shtytja kryhet ndaj njerzve q jan n nj lokal t caktuar,shkoll

A6

konvikt, kazerm, apo ndaj pjetarve q i prkasin ndonj shoqate, partie, apo ndaj puntorve t ndonji fabrike. Shtytja prpos q duhet t jet e drejtuar ndaj personit t caktuar apo rrethit t caktuar t njerzve, ajo duhet y jet e drejtuar me qllim t kryerjes s veprs penale t caktuar.$uk mund t bhet fjal pr shtyetje nse nj person e shtyn tjetrin t kryej n prgjithsi ndonji vepr penale psh. t kryej vjedhje pa e konkretizuar se ciln vjedhje.!irpo nuk do t thot se shtyetja duhet t i prmbaj t gjitha detalet e kryerjes s veprs penale, siD jan psh.mnyra, mjeti, koha e kryerjes etj." psh. e shtyn tjetrin q ta vret personin e caktuar, kryesi e kryen por n vend tjetr, koh tjetr dhe mnyr tjetr# Shtyetja indirekte LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Shtyetje indirkete ekziston n rastet kur nj person me dashje shtyt tjetrin q t ndikoj n personin e tret pr t kryer vepr penale, n kt rast si shtyts konsiderohen dy persona. +rgjegjsia penale e shtytsit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Shtyetja mund t kryhet vetm me dashje, andaj shtytsi prgjigjet vetm po qe se ka vepruar me dashje edhe ate me dashje direkte apo eventuale, nga kjo rezulton se shtytja nga pakujdesia nuk sjell prgjegjsi penale pr kryesin. Shtytsi , sht personi i cili dshiron t realizohet figura e veprs penale t caktuara me ndihmn e kryesit, duhet t jet i vetdijshm pr tiparet reale t veprs penale,.$ga kjo del se edhe shtytsi duhet t jet i vetdijshm pr veprimin e kundrligjshm t personit t shtyer. +rovokatori agjent LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL +./.5sht personi i policis i cili shtyt tjetrin t kryej vepr penale, por jo edhe me qllim q kryesi ta prfundoj, por me qllim q t kapet duke kryer vepr penale n flagranc" in flagranti#.+rovokatroi agent nuk ndshkohet. $dshkimi i shtytsit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ nenin 47.t )++) thuhet se shtytsi dnohet pr Ddo lloj vepre penale, si n rastet po ta kishte kryer vet veprn penale. %ispozitat e nenit A8.nuk ka t bj edhe me shtytjen. +engimi vullnetar i veprs penale. LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sipas nenit 4B.par.4 t )++), gjykata e liron nga dnimi po qe se vullnetarisht e ka parandaluar kryerjen e veprs penale.

A7

Shtyetja si vepr e posaDme penale LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL +r shkak t rrezikshmris shoqrore t madhe t disa veprave penale dhe natyrs specifike t tyre, n disa raste )odi yn penal shtytjen e parashef si vepr penale t posaDme, t pavarur. $ )++) n nenin 228.si vepr e posaDme penale sht parapar shtytja " n>itja # e urrejtjes , prqarjes, ose mosdurimit racor, fetar ose etnik, neni 26@. shtytja pr luft agresore ose konflikt t armatosur.$ nenin 4@; par. 4.5sht parapar si vepr penle nse prindi, adoptuesi, apo ndonj person tjetr , q ka autoritet prindr5or e shtyn personin e mitur nn gjashtmbdhjet vjeD q t jetoj n bashksi jashtmartesore me personin tjetr, gjithashtu si vepr penale e posaDme sht parapar edhe shtytja n vetvrasje neni 282 t )++). )ur shtytja sht parapr si vepr penale e posaDme, konsiderohet se vepra sht kryer , pa marr parasysh se a sht kryer vepra penale apo ka ngelur n tentativ $ t gjitha rastet kur shtyetja sht parapar si vepr penale e posaDme, kryesi nuk do t gjykohet sipas dispozitave pr bashkpunimin , por do t gjykohet si pr Ddo vepr penale t pavarur. Shtytja e pasuksesshme LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Shtyetja e pasukseshme ekziston n rastet kur personi i shtytur nuk e ka kryer e as q ka tentuar t kryej veprn penale, shkaqet mund t jen shumta dhe t natyrs s ndryshme.+sh,shtytsi nuk ka mundur ta bind tjetrin pr ta kryer veprn penale , ose shtytsi ka sukses mirpo kryesi e ndrron mendimin dhe abstenon nga kryerja e veprs penale, shtytje e pasuksesshme ekziston edhe athere kur kryesi ka ndrmarr veprimet pregaditore t cilat sipas kodit nuk konsiderohet vepr penale.Shtytja e pasuksesshm ekziston edhe athere kur shtytsi e ka shtyr personin i cili m par ka vendosur t kryej veprn penale, ose kur i shtyturi fare se ka kuptuar shtytsin. Shtyetje e pasukseshme konsiderohet edhe kur kryesi kryen krejt vepr tjetr penale nga ajo q ka qen i shtyr. $dshkimi pr shtyetje t pasuksesshme LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ krahasimme )odin penale t Sllovenis , neni 4A, )odi penl i )roacis neni 6B, )odi +enal i !aqedonis neni 46. )odi ++), nuk e inkriminon shtyetjen e pasuksesshme.!irpo n t gjitha rastet kur shtyetja sht e parapar si vepr penale e veDant, shtyetsi dnohet edhe pr shtyetje t pasuksesshme.

A8

$%-K!/ LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $dihma sht ndrmarrja e veprimeve me t cilat nj personi me dashje ndihmon tjetrin t kryej vepr penale ." psh. furnizimi me mjete , evitimi i pengesave# apo veprimet q ndrmerren gjat kohs s kryerjes s veprs penale me t cilat lehtsohet kryerja e saj. $dihmsi kontribon veprimit t kryerjes mirpo nuk ndrmerr veprime kryrse as pjesrisht me q n at situat do t bhet fjal pr bashkryerje. $dihmsi vepron para kryerjes s veprs penale ose gjat kryerjes s veprs penale, e asesi pas kryerjes s veprs penale, ngase me ndihm kontribohet n shkaktimin e pasojs s ndaluar. $dihma mund t kryhet vetm pasi q personi i caktuar t ket vendosuar t kryej vepr penale, e nse ndihma jepet para se personi t ket vendosur pr t kryer vepr penale , ato veprime mund t kualifikohen vetm si shtytje e jo si ndihm. Veprimet q jan ndrmarr pasi q sht kryer vepra penale, nuk mund t konsiderohet si ndihm, me kusht q t mos jet premtuar m par, para se t ket filluar kryerja e veprs penaleR+sh. do t konsiderohet ndihm po q e se ndihmsi i premton kryesit se do ta fsheh at dhe sendet e vjedhura, e nse nuk i ka premtuar m par ndrsa e fsheh at, athere kemi t bjm me veprn penale t posaDme fshehja e kryesit t veprs penale. Veprimet kryrse duhet t kontribojn n shkaktimin e pasojs s ndaluar , e nse ato veprime nuk i kan kontribuar personit t caktuar pr t kryer vepr penale, athere sht fjala vetm pr tentativn e ndihms apo ndihmn e pasuksesshme, t cilat kodi penal nuk i ndshkon .+.sh. nse personi /. %arat pr prerjen e dryrit personit ..mirpo personi .. 'are nuk e prdor kto dana por nprmjet dritares deprton n lokal ku e kryen vjedhjen. Cshtja e ndihms sht e rregulluar me nenin 48. t )++). $dihma mund t jet dyllojshe 'izike dhe +siqike.

$dihm 'izike LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $dhm fizike konsiderohen(vnia apo dhnia n disponimkryesit mjetet pr kryerjen e veprs penale dhe menjanimin e pengesave pr kryerjen e veprs penale" psh.sigurimi i mjeteve , vnia n disponim e mjeteve aftsimi i mjeteve, sigurimi i helmit, brja e rojs gjat kryerjes s veprs penale etj, drgimi n vendin e caktuar etj.#

AA

$dihma +siqike LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Si ndihm psikike konsiderohet dhnia e kshillave apo udhzimeve si t kryhet vepra penale dhe premtimi se do ta fsheh veprn penale , kryesin e saj, gjurmt e veprs penale , ose prfitimet q rrjedhin nga kryerja e veprs penale. $dryshe nga shtyerja ndihma mund t kryhet edhe me mosveprim, psh. rojatari i ndonj depoje nuk e mbyll dern ansore t depso me qllim q ta ndihmoj kryesin ta klryej veprn penale t vjedhjes. $dihma ms s shpeshti kryhet n mnyr direkte, mirpo ajo mund t kryhet edhe n mnyr indirkete. $dihma n mnyr indirkete kryhet kur ndihmsi e ndihmon kryesit nprmjet personit tjetr. 1aportet n mes t ndihmsit dhe kryesit t veprs penale LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ihmsit dhe kryesit zakonisht jan t lidhur n mes vehte, ndihmsi din pr kryersin, ndrsa ky pr ndihmsin, mirpo nuk do t thot se ato duhet t njihen personalisht, duhet t ekzistoj nj raport i caktuar apo nj lidhje e caktuar, dmth. Isht e mjaftueshme lidhja e njanshme subjektive n drejtim t ndihms0kryers, mirpo nuk sht kusht pr ekzistimin e ndihms q edhe kryesi t dij pr ndihmn.+sh. nse dikush e din se nj person do t kryej vjedhjen n ndrmarje , e Dkyq rrymn elektrike pr t ia lehtsuar vjedhjen, do t konsiderohet ndihms edhe pse nuk e njeh kryesin e as q kryesi din se dikush i ka ndihmuar. $dihmsi medomos duhet t dij se cilit person individualisht t caktuar sht duke i ndihmuar, ose cilit rreth t personave i prket kryesi.+sh.personi /. $uk do t konsiderohet ndihms nse hap hyrjen pr n lokal i vetdijshm se ky veprim i tij mund t i lehtsoj kryerjen e veprs penale cilitdo person. $dihma sikurse edhe shtyetja duhet t ekzistoj ndaj veprs penale t caktuar.$uk do t ekzistonte ndihma nse ndihmsit nuk i sht e njohur se ciln vepr penale konkrete do kryej personin e caktuar. $dihma e pasuksesshme LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $dihma e pasuksesshme do t ekzistonte athere nse personi q i sht ndihma nuk e ka kryer verpn penale ose nuk ka tentuar ta kryej, apo nuk ka ndrmarr veprimet pregaditore t cilat ndshkohen..

AB

:jithashtu do t konsiderohet se ekziston ndihma e pasuksesshme edhe ather kur me rastin e kryerjes s veprs penale , kryesi i veprs fare nuk i shfrytzuar veprimet e ndihms. +.sh.personi /.veprn penale t vrasjes e kryen me pushk, e jo me helmin q ia ka dhn ndihmsi, Fse rasti tjetr, personi /. Veprn penale t vjedhjes e kryen duke e thyer dritaren, e jo me Delsin fals q ia ka dhn ndihmsi. +r ndihm t pasuksesshme nuk ndshkohet, vetm prjashtimisht nse me rastin e ndihms t pasukseshme nuk jan prmbushur elemntet e ndonj vepre penale t posaDme . +.sh.furnizimi me pajisje ose materiale q jan t destinuara pr prodhimin apo trafkimin e substancave narkotike apo psikotropike ose analoge " neni 46@.par.6.t )++)#. +rgjegjsia penale dhe ndshkimi i ndihmsit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sa i prket prgjegjsis penale ndihma mund t kryhet vetm me dashje , me dashje direkte dhe evntuale.$dihma nga pakujdesia nuk ndshkohet. $dihmsi ndshkohet pr Ddo lloje t veprs penale , pa marr parasysh peshn e saj.$se vepra penale pr t ciln sht dhna ndihma ka ngelur n tentativ, ndihmsi do t dnohej vetm nse me ligj sht parapr ndshkimi edhe pr tentativ neni 4@.par.4.t )++), gjithashtu ndihmsi do t dnohej edhe nse kryesi i ka ndrmarr vetm veprimet pregaditore , nse edhe pr veprime prgaditore sht parapar nddshkimi me ligj. %nimi i ndihmsit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sipas nenit 48.par.2.t )++), ndihmsi dnohe deri n tri t katrtat t P e maksimumit t dnimit t parapar pr veprn penale prkatse" neni A8.par.4.t )++)#. $dihma si vepr penale e posaDme LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL +r disa vepra penale ndihma mund t konsiderohet si vepr penale e posaDme dhe e pavarur nga vepra penale e kryesit .+sh. ndihma n vetvrasje"neni 282# nduihma gruas shtatzn q ta ndrpres shtatzanin"neni 284# dhhnia e ndihms kryesit pas kryerjes s veprs penale" neni 6@8# mundsimi i arritjes s personit t privuar nga liria "neni 627#. +engimi vullnetar i veprs LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sipas dispozitave t nenit 4B.par.4. t )++), gjykata e liron nga dnimi personin q e ndihmon kryerjen e veprs penale , nse ai person e pengon vullnetarisht kryerjen e veprs penale.+sh.personi /. - siguron personit .. Eksplozivin me qllim t shkatrrimit t objekteve t rndsishme ekonomike , mirpo para se ai t

A;

fillon veprimin e kryerjes ndihmsi e shkatrron eksplozivin dhe me kt pengon kryerjen e veprs penale. ./SK)-!- )1-!-$/& LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL .ashkimi kriminal sht forma e katrt dhe m e rnd e bashkpunimit n kuptimin e ngusht. Sipas )++), me termin bashkim kriminal nnkuptohet organizata kriminale , grup i personave , t cilt jan marr vesh pr t kryer vepr penale, rrjeti i personave me qllime kriminale si dhe format tjera t ngjashme t bashkpunimit pr kryerjen e veprave penale. E veDanta e krimit t organizuar sht se nprmjet t bashkimit kriminal kryhen vepra shum t rnda , siD jan trafikimi me drog, me arm, me njerz, terrorizmi,, format e rnda t vrasjeve, vepra kundr pasuris n form t grabitjes, shantazhe , korrupsioni, larja e parave , kriminalitetit komjuterik, si dhe krimet e kryera kundr njerzimit dhe t drejts ndrkombtare gjat konflikteve t aramatosura apo luftrave n vendet e ndryshme t bots. +r prmasat alarmante t ktyre krimeve "nprmjet bashkimit kriminal# m s miri ilustrohen me krimin e trafikimit t drog dhe njerzve t cilat kan arritur shkall alarmante.Sipas vlersimit t F)., n vitet e fundit vetm qarkullimi nga tregtia me drog vlersohet n 7@@ miliard dollar.$drsa n vitin e fundit mesatarisht pr Ddo vit trafikohen rreth B@@ mij njerz dhe sipas disa analistve fitimi nga ky trafikim i qenieve njerzore, sidomos femrave sht edhe m i madh se tarfikimi me drog.$ disa raste n krimin e organizuar jan involvuar edhe pushtetart t lart t organeve shtetrore, situat kjo q edhe m tepr e vshtirson zbulimin dhe ndshkimin e kryersve t ktyre veprave . .ashkimi kriminal sipas )++) LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL )odi penal i )osovs bashkimin kriminal , si form specifike t bashkpunimit , e parashef n dispozitat e pjess s prgjithshme dhe n nj numr relativisht t madh t dispozitave n pjesn e posaDme , me t cilat jan parapar veprat penale t veDanta, t cilat mund t kryhen nga kjo form e bashkpunimit. Sipas nenit 4A.par.2.t )++) bashkimi kriminal definohet ksisoi( * )ushdo q shprehimisht apo n mnyr t heshtur merret vesh me nj apo me m shum persona pr t kryer ose pr t n>itur kryerjen e nj vepre penale, pr t cilat ligji parasheh s paku pes vjet burgim dhe ndrmerr veprime pregaditore pr realizimin e marrveshjes s till, si dhe merr pjes n bashkimin kriminal, dnohet sipas neit A8.par.4. t )++).

AE

+rgjegjsia penale dhe ndshkimi i antarve t bashkimit kriminal LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL .ashkimi kriminal si institut i prgjithshm i s drejts penale, sht parapar me qllim t inkriminimit t fazs m t hershme t kryerjes s veprs penale, n fazn e pregaditjes s veprs penale.!e kt institut n fakt ndshkohet veprimet prgaditore, vepra kto t cilat ndryshe quhen delicta preparata. $ga formulimi ligjor i dispozitave t nenit 4A.par.2.t )++), rezulton se personat hyjn n zonn kriminale , ndshkohen vetm nse merren vesh, arrijn marrveshje t kryejn apo t shtytin t tjert pr t kryer vepra penale pr t ciln me ligj sht parapar dnimi me burgim s paku pes vjet dhe nse ndrmarrin edhe veprime prgaditore pr realizimin e marrveshjes. +rgjegjsia e organizatorit t bashkimit kriminal LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ dispozitn e )++), n t ciln sht inkriminuar bashkimi kriminal, nuk ceket n mnyr t veDant pozita penalo juridike e organizatorit t t ksaj forme t bashkpunimit" siD kte e definonte ligji i mhershm neni 4A i &+J#.!irpo gjykata kt mund ta ket parasysh me rastin e matjes s dnimit. $dshkimi i antarve t bashkimit kriminal LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sipas dispozits s cituar m lart rezulton se n rastin e bashkimit kriminal, personi konsiderohet penaliht prgjegjs dhe dnohen nse jan plotsuar kto kushte( 0nse ka arritur marrveshje n mnyr shprehimore apo t heshtur me nj apo m shum persona q t kryej vepr penale5 0nse ka arritur marrveshje me nj apo ms hum persona q t shtyn t tjert q t kryejn vepra penale5 0kjo marrveshje n t drejtn penale konsiderohet relevante vetm nse sht kryer me dashje5 0vepra enale pr t ciln sht arritur marrveshja duhet d jet e dnueshme me s paku pes vjet burgim5 0nse me qllim t kryerjes s veprs penale pr t ciln sht arritur marrveshja jan ndrmarr veprimet pregaditore pr realizimin e marrveshjes , psh.sht br furnizimi me arm me qllim t kryerjes s vrasjes , apo jan bler automjete me qllim t transportit t drogs. ? gjitha kto kushte duhet t prmbushen n mnyr kumulative pr tu konsideruar se ekziston bashkimi kriminal dhe q t mund t ndshkohen personat pr kt form t bashkpunimit .

B@

Sipas )odi penal konsiderohet se kjo form e bashkpunimit ekziston edhe pjesmarrsit e tij do t ndshkohen edhe pse nuk sht kryer e as tentuar t kryhet vepra penale pr t ciln jan marrur vesh.!jafton q t jet aritur marrveshja dhe q t jen ndrmarr veprimet pregaditore me qllim t realizimit t marrveshjes. $se n baz t marrveshjes edhe kryhet vepra penale , kryersit edhe antart e tjer t bashkimitkriminal nuk do t konsiderohen se kan kryer dy vepra penale0 bashkimin kriminal dhe veprn e kryer psh.t trafikimit me drog, ngase n kto raste shprehet bashkimi fiktiv, prkatsisht subsidiariteti./ntart e bashkimit kriminal do t dnohen vetm pr faktin se jan antar , pa marr parasysh nse kan marr pjes n kryerjen e veprs penale dhe pa marr parasysh nse kan ditur se kush dhe kur ka kryer veprn penale. /ntart e bashkimit kriminal prgjigjen pr t gjitha veprat penale q jan kryer n kuadr t marrveshjes , por ata gjithashtu prgjigjen edhe pr t gjitha veprat penale q rezultojn nga ajo marrveshje , t tilla konsiderohen ato vepra penale t cilat jan ngusht t lidhura me realizimin e marrveshjes kriminale, apo shrbejn si mjet pr pr kryerjen e veprave penale q jan t pararapara me marrveshje kriminale.+sh.vjedhja e armve e cila kryhet me qllim t kryengritjes s armatosur, vepr kjo e cila sht e parapar me marrveshje apo me planin kriminal./po Ddo antar i bashkimit kriminalme rastin e vjedhjes grabitqare t parapar me marrveshje, do t prgjigjen prpos pr vjedhje grabitqare edhe pr lndime trupore q u jan shkaktuar personave q kan tentuar t pengojn kryerjen e veprave penale, ose lnmdimin e policve q kan intervenuar. Ekces i antarit t bashkimit kriminal LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $se nj antar t bashkimit kriminal kryen ndonj vepr penale q nuk sht parapar me marrveshje kriminale e as q rezulton nga realizimi i marveshjes, athere pr kt vepr prgjigjet vetm antari i bashkimit kriminal q ka kryer kt vepr.+sh. me marrveshje sht parapar kryerja e vjedhjeve dhe njri nga antart me rastin e kryerjes s vjedhjes e dhunon gruan q gjendet n shtpi, athere pr veprn penale t dhunimit prgjigjet vetm ai. Keqja dor vullnetare LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL !e nenin 4A.par.4. t )++) sht parapar nj dispozit e karakterit kriminalo M politik me qllim t lehtsimit t zbulimit dhe t lufts m efikase kundr krimit t organizuar.$ kt dispozit sht parapar shprehimisht se gjykata mund t i zvoglpj dnimin apo ta liroj trsisht nga dnimi antarin e bashkimit kriminal i cili sht penalisht prgjegjs n kto raste( 0nse vullnetarisht heq dor nga marrveshja5

B2

0nse vullnetarisht ndrmerr veprimin pr parandalimin e ekzistimit t vazhdueshm t bashkimit kriminal ose t kryerjes s veprs penale n pajtim me qllimin e saj, ose 0nse vullnetarisht ia zbulon policis njohurit e marrveshjes n kohn e duhur kur vepra penale t planifikuara ende mund t parandalohet. .ashkimi kriminal si vepr penale e posaDme n )++) LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL .ashkimi kriminal , siD u cek m sipr , sht forma e bashkpunimit n kryerjen e veprs penale, i cili sht parapar si institut i prgjithshm i s drejts penale dhe ndshkohet me vet faktin e arritjes s marrveshjes pr kryerjen e veprave penale pr t cilat sht parapar dnimi me s paku 8. vjet.burgim.!irpo n disa raste pr shkak t rrezikshmris shum t mdha dhe pr shkakqe t caktuara kriminalo politike , n pjesn e posaDme t )+, format e ndryshme t bashkimit kriminal jan parapar si vepra penale t veDanta. Ja disa vepra t tilla( 0organizimi, prkrahja dhe pjesmarrja n grupet terroriste neni 2265 0organizimi i grupit pr kryerjen e krimit t gjenocidit, krimeve kundr njerzimit dhe krimeve t lufts neni 24;5 0pjesmarrja n trafikimin e njerzve neni 26E par.6. 0prodhimi dhe prpunimi i paautorizuar i narkotikve t rrezikshm dhe i substancave psikotropike nga antari nj grupi neni 46@.par.7.pika 2. 0organizimi i skemave piramidale dhe bi>hozit t ndaluar neni 476 dhe, 0krimi i organizuar neni 4B7. +I1:JE:JIS-/ +E$/&E +I1 VE+1/? +E$/&E ?I )1NE1/ !E /$I ?I !E%-/VE LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL LLLL Shtypi radi televizioni , interneti dhemjetet tjera t informimit dhe komunikimit publik kan rndsi t posaDme pr individin dhe shoqrin n prgjithsi . +r shkak t rndsis s madhe , Dshtja e shtypit dhe mjetet e tjera t informimit dhe komunikimit publik sht rregulluar me kushtetut, ligje t posaDme , si dhe me kodin penal. Sipas dispozitave kushtetuese , shtypi radioja , televizioni dhe mjetet tjera t informimit dhe t komunikimit publik kan pr detyr t informojn saktsisht dhe objektivisht opinionin pr ndodhit e prditshme , si dhe t publikojn mendime e informata t organeve, organizatave e t qytetarve q jan me interes pr opinionin. !irpo , pr fat t keq, jo rral shtypi dhe mjetet e tjera t informimit publik i tejkalojn autorizimet e veta pr qllime t ndryshme, e ms shpeshti pr qllime t politiks s dits.$ kto rrethana dhe situata mjetet e informimit shrbehen me informta t paverifikuara , me trillime dhe gnjeshtra dhe n kt mnyr publikojn apo transmetojn t dhna t pavrteta, gjysm t pavrteta apo

B4

dezinformata, me t clat rrezikojn dhe dmtojn rnd lirit, t drejta dhe barazin e individit dhe t kolektivitetit t caktuar kombtar. !e an t informimit t gabuar , tendencioz apo joadekuat, pr t drejtn penale sht me rndsi ngase me an t shtypit , radios televizionit dhe mjeteve tjera t komunikimit publik, jo vetm se ndikohet ndaj numrit t caktuar t njerzve, por me keqprdorimin e tyre mund t kryhene edhe nj numr i madh i veprave penale siD jan p.sh.n>itja e urrejtjes, prqarjes ose mostolerancs kombtare, raciale fetare, n>itja pr luft agresive , n>itje pr krimin e gjenocidit,krimet e lufts apo krimet kundr njerzimit, forma t rnda t fyerjes, shpifjes, n>jerrja apo prhapja e t dhnave personale apo familjare etj. +rgjegjsia penale pr veprat penale t kryera me an ? mediave sipas )++). LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ nenet 4;,4E dhe 6@ t )++) sht rregulluar prgjegjsia penale dhe ndshkimi pr veprat penale t kryera me an t mediave.!e dispozitat e nenit 4; dhe 4E t )++), n mnyr t posaDme sht rregulluar prgjegjsia penale e autorit, kryeredaktorit prgjegjs, zavendsit t kryeredaktorit prgjegjs, botuesit dhe prodhuesit, edhe ate sipas parimit t prgjegjsis kaskade apo shkall shkall. +rgjegjsia penale e kryeredaktorit prgjegjs dhe zavndsit t tij LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL LL Sipas nenit 4;. par.2. dhe 4. t )++), n radh t par prgjigjet autori informacionit "4;.par.2.# )ryeredaktori prgjegjs dhe zavendsi i tij prgjigjen nse( 0nse autori nuk mund t gjendet ose t gjykohet n gjykatat vendore, 0nse informacioni sht botuar pa dijen e autorit ose kundr vullnetit t tij. Sipas dispozitave t )++), autori nuk mund t gjendet n raste kur artikulli , informta apo deklarata me t ciln sht kryer vepra penale , sht publikuar n mnyr anonime apo me pseudonim dhe prkundur prpjekjeve t duhura nuk ka mundur t konstatohet idnetiteti i autorit. +r veprat penale t kryera me an t mediave nuk mund t prgjigjet penalisht prshkruesi, korrektori, radhitsi, shitsi shprndarsi dhe personat tjer q kryejn pun teknike lidhur me pregaditjen dhe publikimin e informats. +rgjegjsia penale e botuesit, shtypshkronjsit dhe prodhuesit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL L +rgjegjsia penale e botuesit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL

B6

Sipas nenit 4;.par.6.t )++), botuesi i gazets sht prgjegjs, nse kryeredaktori ose personi q e zavendson n kohn e publikimit t informatave , nuk mund t gjendet ose t gjykohet n gjykatat e vendit. +rgjegjsia penale e shtupshkronjsit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ nenin 4;.par.7.t )++), thuhet se nse nuk sht e mundur t dnohet botuesi sipas paragrafit 6.t ktij neni, pr shkak t pengesave ligjore apo faktike, do t prgjigjet shtypshkronjsi nse ka ditur se ekzistojn pengesa t tilla faktike dhe ligjore. +rgjegjsia penale e prodhuesit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sipas nenit 4;.par.8 t )++), nse vepra penale sht kryer me an t mjeteve t shiritit magnetofik, filmik,diapozitivit, fotografive ose mjeteve tjera audio dhe video t dedikuara pr media masive ose pr preznetimin publik ose pr nj numr t madh t personave, dnohet prodhuesi nse redaktori prgjegjs dhe zavendsi i tij nuk mund t gjykohen ngase nuk mund t gjenden ose t gjykohen n :jykatat e )osovs. !brojtja e burimeve t informatave LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL !e qllim q t garantohet liria e shtypit dhe ushtrimi efikas i profesionit t gazetaris dhe lmenjve tjer t informimit dhe komunikimit publik, si dhe me qllim q gazetart dhe antart e redaksisive t mbrohen nga krcnimet dhe trysnit e ndryshme, krahas dispozitave mbi mediat , edh n kodin penal sht parapar q personat q marrin pjes si profesionist n publikimin e informacioneve ose jan antar t redaksis t medias, kan t drejt t mos e tregojn autorin apo prmbajtjen dhe burimin e informtave" neni 4E.par.2.#. !irpo mbrojtja e burimit t informatave nga ana e profesionistve ose antarve t kshillit t redaksis si dhe ndihmsve t tyre sht e limituar, sht e kufizuar deri n nj mas me dispozitat e nenit 4E.par.4. pika 2 dhe 4. t )++), sipas ksaj dispozite personi i cili merr pjes si profesionist n publikimin e informacioneve ose si antar i bordit redaktues konsiderohet penalisht prgjegjsdhe dnohet nse gjykata konstaton se ( 2.=bulimi i informatave sht i domosdoshm pr t parandaluar sulmin q prmban krcnim t drejtprdrejt ndaj jets apo integritetit trupor t ndonji personi , ose 4.=bulimi i informatave sht i domosdoshmpr t parandaluar veprn penale pr t ciln sht parapar dnimi me burgim prej s paku tre vjetsh, ose pr kto vepra penale t veDanta( veprn penale t degradimit t integritetit seksual neni

B7

2EA, veprn penale t tregimit t materialit pornografik personave nn moshn 2A.vjeqare neni 4@6, veprn penale t prvetsimit gjat ushtrimit t detyrs neni 67@, veprs penale t marrjes s ryshfetit neni 676 ose veprs penale t dhnies s ryshfetit neni 67@ t )++). $F<-F$.-, 'H$)S-F$- %KE S-S?E!- - S/$)S-F$EVE +E$/&E LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL LL Cshtje kryesore t s drejts penale t Ddp vendi jan sanksionet penale .)to jan epiqendr t vemendjes t s drejts penale dhe t politiks kriminale. $ t gjitha rastet kur personi i caktuar kryen vepr t rrezikshme, e cila me ligj sht e prcaktuar si vepr penale, sht e domosdoshme q shoqria ndaj kryesit t veprs s till t ndrmarr ndonj mas, e cila ka pr qllim pengimin e kryerjes sveprs penale n t ardhmen. $ t drejtn penale , masat t cilat zbatohen ndaj kryesit t veprave t ktilla quhen sanksione penale. )rahas sanksioneve penale shteti duhet t disponoj dhe t ndrmarr masa t ndryshme , siD jan ngritja e nivelit arsimor, kulturs dhe vetdijes pr respektimin e ligjit, t lirive , t drejtave , siguris dhe barazis s qytetarve dhe nj varg masash tjera pr mirqenjen ekonomike dhe sociale t qytetarve dhe shoqris satij vendi n trsi. Sanksionet penale jan masa shtrnguese q zbatohen me dhun dhe paraqesin represion ndaj kruesit t veprs penale.!e an t sanksionit penal kryesit t veprs penale i kufizohen apo i merren t drejtat, lirit dhe t drejtat tjera shum t rndsishme, siD sht liria e lvizjes, pasuria etj.$drsa n vendet ku akoma sht n fuqi dnimi me vdekje, kryesit t veprs penale i merret edhe jeta. !eq e drejta penale funksionin e saj t lufts kundr kriminalitetit e ushtron nprmjet t sanksioneve penale, sanksionet epnale jan n epiqendr t saj. Edhe sanksionet penale kan pasur nj evulim gjat fazave t ndryshme t zhvillimit t shoqris dhe tendencat e reja t zhvillimit t sanksioneve penale konsistojn( $ nj Dasje t re t shoqris ndaj delikuentit q ai t mos trajtohet si anmik i shoqris, por q me trajtimin adekuat t kthehet si antar i dobishm dhe i barabart i shoqris, t parashihen dnime alternative, sidomos t disa dnimeve me kusht, me pun pr dobi t prgjithshme, gjysm liria, si substitute t dnimt me burgim5 n prforcimin e mtejm t preventivs speciale, veDmas n form t resoclaizimit5 n dobsimin e elementeve klasike retributive t dnimit5 q dnimi t ket elemnte t mjaftueshme satisfaksionit edhe ndaj pals s dmtuar nga vepra penale5 q sanksioni t shqiptohet n raste t pashmangshme dhe t domosdoshme.$se prmbushen kto synime Mkushte do t forcohet parimi i ligjshmris dhe do t evitohet arbitrariteti.

B8

Sanksionet penale jan masa t dhunshme penalo0juridike t cilat i shqipton gjykata n procedurn e prcaktuar me ligj ndaj kryesit t veprs penale, me qllim t mbrojtjes s shoqris dhe individit nga kriminaliteti, ndrsa konsistojnjn n marrjen apo kufizimin e lirive dhe t drejtave t caktuara apo trheqjen e vrjetjes kryesit se do t i merren apo kufizohen lirit apo t drejtat nse srish kryen vepr penale. )arakteristikat themelore t sanksioneve penale LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sanksionet penale , kan kto karakteristika themelore( 0me an t sanksioneve penale shoqria mbron nga kriminaliteti vlerat m t rndsishme t individit dhe t bashksis shoqrore, 0sanksionet penale mund t iu shqiptohen vetm kryesve t veprave penale, 0ndaj kryesve t veprave penale mund t shqiptohet vetm ai sanksion penale i cili sht parapar me ligj n momnetin e kryerjes s veprs penale, 0sanksionin penal mund ta shqiptoj vetm gjykata n baz t pocedurs t prcaktuar me ligj dhe, 0me an t sanksioneve penale , kryesve t veprave penale u merren apo u kufizohen lirit dhe t drejtat e tyre. &lojet e sanksioneve penale n prgjithsi LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 3 nga fillimi i shekullit ,,, n vend t monizmit , n t drejtn penale inagurohen pluralizimi i sanksioneve penale. +a marr parasysh dallimet terminologjike , n t cilat e drejta penale bashkohore kryesisht njihen kto lloje t sanksioneve penale(dnimet kryesore, dnimet alternative, dnimet plotsuese, masat siguruese, masat edukative, dnimi me kusht dhe vrejtja gjyqsore. $ fillim t shekullit ,,, krahas dnimit paraqitet edhe nj lloj tjetr i sanksionit penal, q u dedikohet kryesve t mitur t veprave penale, kto jan masat edukuese apo masat edukuese prmirsuese. %iD m von, por gjithashtu n fillim t shekullit ,,, nn ndikimin e shkolls italiane jan krijuar edhe nj lloj i sanksioneve penale q aplikohen ndaj kryesve t veprave penale q lngojn nga smundjet e ndryshme psikike q quhen masa siguruese, n )++) kto masa quhen masa t trajtimit t detyrueshm. +a marr parasysh se ekzistojn dallime terminologjike n emrtimin e masave siguruese , tani pothuajse se t gjitha legjislacionet penale bashkokohore njohin kto lloje sanksioneve penale.!irpo meq disa masa siguruese n esnec jan

BA

sanksione penale me t cilat kryesve t veprave penale u merren apo u kufizohen disa t drejta, n suhm legjislacione penale t shteteteve t Evrops +erendimore, kto lloj t sanksioneve konsiderohen si dnime plotsuese, kshtu , ka vepruar edhe )++) n nenin 87. $ fund t shekullit ,-,, evulucioni i s drejts penale shpien n humanizimin, zbutjen dhe reagimin e shtetit ndaj kryesve t veprave penale q kan shpie gjer ke inagurimi i disa llojeve t reja t sanksioneve penale dnimit me kusht dhe vrejtja gjyqsore. Sistemi i sanksioneve penale n t drejtn penale t )osovs LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $gjashm me t drejtn penale t shteteve t Evrops +erendimore dhe t SK./, e drejta jon penale prvetson sistemin pluralist t sanksioneve penale.n nenin 6. t )++) jan parapar katr lloje t sanksioneve penale kto jan( 2.dnimet kryesore5 4.dnimet alternative5 6.dnimet plotsuese dhe 7.vrejtja gjyqsore. 2.%nime kryesore shqiptohen ndaj personave madhor, t cilt jan penalisht t prgjegjshm pr veprn penale t kryer. 4.%nimet alternative n brendin e tyre jan substitute, zavendsim i dnimit me burgim, spektri i tyre sht mjaft i gjr dhe i llojllojshm.)to lloje t sanksioneve penale n fakt jan nj lloj i posaDm i masave parapenale, ku kryesi i veprs penale n vend q t dnohet i trhiqe vrejtja dhe njiherit i caktohen obligime t cilat duhet t i prmbush brenda afatit t caktuar, e nse nuk i prmbush obligimet e caktuara , dnimet alternative mund t revokohet dhe t shndrrohet n dnim me burg. 6.%nimet plotsuese, jan t karakterit sekundar dhe i plotsojn dnimet kryesore, kto dnime mund t shqiptohen vetm s bashku me dnimet kryesore. 7.Vrejtja e gjjykats, ky lloj i sanksionit sht i karakterit parapenal, sht e parapar pr vepra t lehta penale. &lojet e masave dhe sanksioneve ndaj t miturve LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $daj kryesve t veprave penale t mitur mund t shqiptohen masat e divesitetit, masat edukuese dhe burgimi pr t mitur. %I$-!E?

BB

LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ strukturn e t gjitha llojeve t sanksioneve penale q njihen tani n t drejtn penale bashkohore, dnimi sht lloji m i vjetr i sanksionit penal.)a lindur nga gjakmarrja dhe kompozicioni, si forma t par t reagimit t shoqris ndaj veprave t ndaluara t individve.:jer n fund t shekullit ,-, dnimi ka qen i vetmi lloj i sanksionit penal. +rkundr faktit se tani t drejtat penale bashkohore njohin edhe lloje tjera t sanksioneve penale , dnimi edhe sot sht sanksion themelor, ngase m s shpeshti shqiptohet ndaj kryesve t veprave penale. $ shkencn e s drejts penale njihet nocioni formal dhe material i dnimit. $ocioni forma LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL +rcaktohet duke pasur parasysh elementet juridike t dnimit siD jan prcaktueshmria e tij n ligj, ligjshmria me rastin e shqiptimit, organi i cili sht kompetent pr shqiptimin e tij, procedura gjyqsore q duhet trespektohet pr t mudur t shqiptohet etj. $ocioni material LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL +rcaktohet duke pasur parsysh qllimin e dnimit, qllimi i dnimit sht mbrojtja e shoqris nga kriminaliteti dhe preventiva me qllimq kryesi n t ardhmen t mos kryej vepra penale dhe t prmirsohet si dhe ruajtja e disciplins s qytetarve. Sipas nocionit formalo0 material, dnimi prkufizohet si mas e dhunshme e parapar me ligj, t ciln e shqipton gjyqi ndaj kryesit penalisht t prgjegjshm t veprs penale, me qllim t mbrojtjes s vlerave t 5 caktuara t qytetarve dhe t shoqrisn tresi dhe i cili konsiton n marrjen apo kufizimin e lirive dhe t drejtave t kryesit t veprs penale. Elementet dhe karakterisitikat themelore t dnimit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 2.Elementet themelore t dnimit %nimi posedon kto elemente( 0sipas brendis s tij dnimi duhet t paraqes nj vlersim negativ moralo0etik ndaj veprs penale dhe kryesit. 0si mas e dhunshme dnimi duhet t paraqes nj t keqe q e godet kryesin e veprs penale. 0dnimi duhet t ket qllimin e caktuarGmbrojtja e shoqris dhe qytetarve nga kriminaliteti, 0dnimi duhet t jet i prcaktuar me ligj.

B;

)araktersitikat themelore t dnimit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 2.%nimi duhet t jet personal,d.m.th.dnimi duhet ta godass personalisht kryesin e veprs penale, mirpo sido q t jet ai i godet edhe antart e ngusht t familjes s t gjykuarit. 4.%nimiduhet t jet human, nuk duhet ta mundoj apo ta poshtroj, prbuz delikuentin,edhe me )onvent ndrkombtare edhe me )+++), por edhe me &igjin pr ekzekutimin e sanksioneve penale garantojn resppektimin e personalitetit dhe dinjitetit t njeriut n procedurn penale edhe gjat ekzekutimit t dnimit. 6.%nimi duhet t jet legjitim, dnimi sht legjitim vetm nse gjyqi shqipton asi lloj dhe lartsie t dnimit, i cili sht i domosdoshm pr mbrojtjesn e shoqris nga kriminaliteti dhe prmirsimin e e kryesit" fajtorit#. 7.%nimi duhet t i godas njsoj kryesit e veprave penale, pa marr parasysh prkatsin nacionale, fetare, racore, politike socilae etj. 8.%nimi duhet t jet proporcional me peshn e veprs penale dhe shkalln e prgjegjsis penale t kryesit. A.%nimi duhet t jet i ndar, ai sht i ndar nse mund t shqiptohet n mas m t vogl apo m t madhe, varsisht nga pesha e veprs penale. B.%nimi duhet t jet i revokueshm, kur konstatohet se dnimi sht shqiptuar n kundrshtim me ligjin ai duhet t abrogohe" pr shkak t lajthimit t gjykats, dshmis s rrejshme t dshmitarit etj# ;.%nimi duhet t jet i prmirsueshm, edhe koj duhet t shprehet kur sht shqiptuar n kundrshtim me ligjin, dnimet pasurore jan t prmirsueshm, ndrsa dnimi me vdekje nuk sht i prmirsueshm , ndrsa shum autor mendojn se edhe dnimi me burg nse sht mbajtur sht i paprmirsueshm. .aza juridike e dnimit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ shkencn e s drejts penale sht shtruar pyetja se prej nga del e drejta e shtetit t zbatoj masa t dhunshme ndaj personave q kryejn vepra penale, masa kto t cilat individve u merren apo u kufizohen t mirat juridike t rndsishme. &idhur me kt Dshtje ekzistojn disa teori(

BE

2.?eoria metafizike apo idealiste( sipas ktyre teorive dnimi sht manifestim i hakmarrjes s shoqris dhe shtetit kundr kryesve t veprave penale. 4.?eorit mbi kontratn shoqrore " grociusi, Kobsi,&loku, .ekario etj# sipas ktyre teorive individi i ka bart shtetit q ai t i mbroj nga kriminalitetit, meq vet nuk jan n gjendje t mbrohen. 6.?eorit normative juridike.sipas ksaj teorie baza juridike e shtetit q t zbatoj dnimet gjendet n vet sistemin juridik, n vet normn juridike mbshtetet arsyeshmria e shtetit q t aplikoj dnimet. 7.?eorit Sociologjike, kto teori , bazn juridike t dnimit e shohin n t drejtn dhe n domosdon e shoqris q t mbrohet nga kriminaliteti. 3llimi i dnimit LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Edhe lidhur me qllimin e dnimit ekzistojn disa teori( 2.?eoria absolute, sipas cils teori qllimi i dnimit sht hakmarrja ndaj personit q kryen vepr penale." sipas teorive metafizike dhe idealiste kryesi vepron me vullnet t lir, andaj edhe hakmarrja paraqitet si i vetmi qllim i dnimit#. 4.?eoria relative,sipas ktyre teorive qllimi i dnimit sht preventiva , q kryesi n t ardhmen mos t kryej vepra penale, kjo ndahet n teorin e preventivs individuale dhe n teorin e preventivs gjenerale. /G.Sipas teoris s preventivs individuale qllimi i dnimit sht q kryesin e veprs penale ta pengoj q n t ardhmn t kryej srish vepra penale. .G.Sipas teoris s prventivs gjenerale, qllimi i dnimit sht q t ushtroj ndikim friksues ndaj kryersve t mundshm t veprave penale dhe n kt mnyr t i zbraps nga kriminalitetit. 6.?eoria e przier.kto jan sintez t teorive apsolute dhe relative, sipas ktyre teorive qllimi i dnimit nuk mund t arrihet as vetm me hakmarrje e as vetm me preventiv, dnimi duhet t ket qllim preventivn dhe hakmarrjen. 3llimi i dnimit sipas t drejts penale t )osovs LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ nenin 67.t )++), sht prcaktuar qllimi i i prgjithshm i dnimit( 2.? parandaloj kryesin nga kryerja e veprave penale n t ardhmn dhe t bj rehabilitimin e tij, dhe 4.? parandaloj personat tjer nga kryerja e veprave penale.

;@

$ga dispozitat e prmendura rezulton se e drejta jon penale e prvetson preventivn e posaDme " speciale# dhe t prgjithshme gjenerale si qllim i dnimt. +reventiva e posa sht e parapar n nenin 67.par.2., ndrsa preventiva gjenerale parshihet n par.4. t nenit t cituar.)y n fakt sht efekti friksues i dnimit ndaj kryesve t mundshm t veprave penale, me vet faktin se pr Ddo vepr5r penale sht i parapar dnimi q do t i shqiptohet kryesve t veprave penale , kjo sh nj lloj kanosje dhe si e till ushtron edhe efekt friksues, i zbraps atao nga kryerja e veprs penale..Edhe sot prkundr faktit se n prmasa m t vogla n krahasim me t kaluarn , dnimi prmban n vehte nj doz t hakmarrjes..+ohimi i ktill gjen mbshtetje n trr legjislacionin penale nga se pr vepra m t rnda penale parashihet dnim m i rnd.!irpo hakmarrja nuk duhet konsidruar ashtu siq ka qen n mesjet.+rveD preventivs individuale dhe gjenerale , dnimi duhet t prmbush edhe qllimin e drejtsis.%uhet t jet i drejt.- drejt do t jet ai lloj i dnimit i cili do t i shkaktoj nj t keqe edhe kryesit t veprs penale.!irpo qllimi i dnimit duhet t jet riedukimi dhe risocializimit i delikuentit. %nimet jan legale dhe t ligjshme vetm kur shqiptohen n rastet e parashikuara me ligj, ndrsa legjitime jan vetm n rastet kur lloji dhe lartsia e dnimeve t shqiptuara jan t domosdoshme. Sistemi i dnimeve n t drejtn penale t )osovs LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL )++) i njeh pes "8# lloje t dnimeve" neni 6A.72 dhe 87#. 0dnimin me burgim afatgjat, 0dnimin me burgim, 0dnimin me gjob, 0dnimet alternative dhe 0dnimet plotsuese. E drejta jon penale nuk e njh dnimin me vdekje , ky dnim sht abroguar m 24. dhjetor 2EEE me rregulloren e H$!-)H? 2EEEG47 )arakteristik e sistemit t dnimeve t parapar n )++) sht se parasheh nj numr t madh t llojeve t dnimeve.)y sitem i dnimeve sht kopatibil me sitemin e dnimeve t parapara n kodet penale t shteteve t Evrops +erendimore dhe SK./, sidomos me parashikimin e dnimeve plotsuese dhe alternative. $darja e dnimev LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ radh t par dnimet ndahen n ato kryesore dhe plotsuese"sekundare#. %nimet kryesore "primare# LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL

;2

Jan ato t cilat ligji i parasheh se mund t shqiptohen si mas kryesore e dnimit. Sipas nenit 6;. t )++) dnimet kryesore jan( 2.dnimi me burgim afatgjat, 4.dnimi me burgim dhe 6.dnimi me gjob. %nimi me gjob mund t jet kryesor kur shqiptohet vet dhe plotsues kur shqiptohet s bashku me dnimin me burg. %nimet plotsuese LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL %nmet plotsuese jan ato lloje t dnimeve t cilat mund t shqiptohen vetm krahas dnimit kryesor apo alternativ.Sipas nenit 87.t )++), parashihen kto dnime plotsuese( 2.gjoba, 4.heqja e s drejts pr tu zgjedhur, 6.$dalimi i ushtrimit t funksioneve n administratn publike ose n shrbimin publik, 7.ndalimi i ushtrimit t profesionit, aktiviteteve ose detyrs, A.marrja e patent shoferit, B.marrja e sendit, ;.urdhri pr publikimin e aktgjykimit dhe, E.dbim i t huajit nga territori i )osovs. %nime alternative LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL LL %nimet alternative jan rezultat i trendeve bashkohore n tdrejtn penale dhe kan pr qllim q n t gjitha rastet e mundshme t parapara me ligj, n vend t dnimit me burgim, t shqiptohet dnimi alternativ, q jan joizoluese, jo me burgim. Sipas dispozitave t nenit 72, 76, 7E, 8@, , 84 dhe 86 rezulton se )++) njeh pes "8# lloje t dnimeve alternative dhe ate( 2.dnimi me kusht neni 76, 4.dnimi me gusht me urdhr pr trajtim t detyrueshm rehabilitues neni 7E, 6.dnimi me kusht me urdhr pr mbykDyrje nga shrbimi sprovues neni 8@, 7. dnimi me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme neni 84, dhe 8.gjysmliria neni 86.

;4

%nimet mtej ndahen n dnime permanente"prjetshme# dhe kohore"pr nj koh t kufizuar# +astaj ekziston minimumi i prgjithsh dhe minimumi i posaDm,maksimumi i prgjithshm dhe maksimumi i posaDm !inimumi i prgjithshm sht 28.dit, ndrsa maksimumi i prgjithshm sh 4@ vjet pr dnimin me burgim ndrsa 7@ vjet pr burgimin afatgjat %nmet kumulative dhe dnimet alternative. )ur dnimet parashihen n mnyr kumulative gjykata duhet ti shqiptoj t gjitha dnimet e parapara me ligj.

%nimi me vdekje LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL )++) dhe i tr sistemi juridik i )osovs nuk e njeh dnimin me vdekje.!irpo n disa shtete t Evrops dhe t bots, ky lloj dnimi njihet edhe tani dhe si i till shqiptohet pr rastet shum t rnda t veprs penale .%nimi me vdekje sht i drejtuar kundr vlers m t rndsishme t njeriut , kundr jets s tij, dhe si i till sht lloji m irnd i dnimit n t gjitha legjislacionet q e njohin. %nimi me vdekje sht lloji m i vjetr i dnimit n histrorin e s drejts penale.:jer n fund t shekullit ,V---, n Evrop dhe kontinente tjera t bots, dnimi me vdekje ka qen i parapar pr nj numr t madh t veprave penale.+sh.n legjislacionin penal t 'rancs n shekullin ,V--- dnimi me vdekje parashihej pr 228. vepra penale, gjat ksaj kohe dnimi me vdekje sht ekzekutuar n mnyra shum t vrazhda dhe me mundime t tmerrshme. $ gjysmn e dyt t shek.,V--- dhe n fillim t shekullit ,-, nga ana e filozofve dhe iluministve si dhe nga disa prfaqsues t shkolls klasike, veDmas t <ezario .ekarios, iu drejtuan kritika t ashpra sistemit ndshkimor t s drejts penale mesjetare.%uke u ndikuar nga kto kritika n gjysmn e par t shekullit ,-, numri i veprave penale pr t cilat mund t shqiptohet dnimi me vdekje sht kufiziar n 24. vepra penale. $ fund t shekullit ,-, u themelua edhe lvizja abolacioniste e cila edhe sot e ksaj dite angazhohet pr heqjen e dnimit me vdekje.)jo lvizje ka arritur rezultate t konsiderueshme, ngase prpos q u zvoglua numri i veprave penale pr t cilat mund t shqiptohet dnimi me vdekje gjer n fund t vitit 2EB@ arriti q n 7@.shtete t bots t abrogohet dnimi me vdekje, nse n dekadat e fundit numri i shteteve q kan abroguar dnimin me vdekje sht shum m i madh.?ani ekzistojn idhtart pro dnimit me vdekje dhe ato kundr dnimit me vdekje "abolacionistt#.

;6

/.-dhtart q pretendojn se duhet edhe mtej t ekzistoj dnimi me vdekje thirren n kto argumente LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL 2.Vetm me an t dnimit me vdekje shoqria mund t mbrohet nga individt qkryejn vepra jashtzakonisht t rnda dhe dnimi me vdekje sht mjet i fundit i mbrojtjes nga kriminelt e ktill, n D rast sanksionet tjera do t ishin joefikase, 4.%nimi me vdekje ushtron efekt t madh friksues dhe si i till paraqitet si faktor i rndsishm i preventivs speciale dhe gjenerale. 6.%nimi me vdekje sht sanksioni m radikal ndaj kryesve t paprmirsueshm t veprave penale jashtzakonisht t rrezikshme. 7.1ndomt, dnimin me vdekje e prkrah shtresa m e gjr e popullsis dhe e konsiderojn garanci t siguris s tyre juridike. 8.Ekzekutimi i fshht i dnimit me vdekje mnjanon rrezikun e paraqitjes s motiveve t ulta dhe ndjenjn e dhembshuris ndaj t ndshkuarit, q eventualisht mund t shfaqet. .G.)undrshtart e dnimit me vdekje japin kto argumente LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL LL 2.E drejta pr t jetuar sht e drejt sovrane e njeriut.kt t drejt nuk ia ka dhn shteti andaj edhe nuk mund tia merr. 4.%nimi me vdekje sht i parevokueshm de i paprmirsueshm. 6.%nimi me vdekje sht i padrejt dhe johuman. 7.%nimi me vdekje sht i pandar nuk lejon mundsin e ndarjes dhe godet n mnyr t njet t gjith kryesit. 8.%nimi me vdekje n mas t madhe ka doz t hakmarrjes s shoqris ndaj kryesve t veprave t rnda penale. A.%nimi me vdekje sht n kundrshtim me qllimin e dnimit., me q5llimin e prevetivs individuale q kryesi t prmirsohet dhe n t ardhmen mos t kryej vepra penale. B.%nimi me vdekje nuk ndikon n uljen e kriminalitetit. Shumica e legjislacioneve penale t Evrops +erendimore e kan abroguar dnimin me vdekje n trsi apo gjat kohs s paqs, dnimin me vdekje nga shtetet e Evrops +erendimore e njohin .elgjika dhe -rlanda dhe :reqia mirpo vitet e fundit fare nuk e kan shqiptuar.)urse disa shtete t Evrops +erendimore dnimin me vdekje e parashohin vetm pr vepra penale t posaDme t cilat kryhen gjat kohs s lufts.Veprat e tilla jan psh.spiunazhi apo tradhtia. $ga viti 2EA802E;E njzet e shtat shtete e kan obroguar dnimin me vdekje.%isa shtet e kan abroguar dnimin me vdekje por e kan parapar dnimin me burg r prjestshm apo me burgim afatgjat.? gjitha shtetet nga ish Jugosllavia e kan

;7

hequr dl5nimin me vdekje, nga ato Sllovenia parasheh dnim me 6@.vjet burgi, )roacia ,)osova Srbia , !ali i zi parashohin dnim me 7@.vjet burgim, .osna 78.vjet burgim, !aqedonia n vend t dnimit me vdekje ka parapar dnimin me burg t prjetshm. Kistoriku i shkurtr i dnimit me burgim LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL %nimi me burgim konsiston n marrjen e liris s lvizjes"liris s qarkullimit#kryesit t veprs penale pr nj koh t caktuar.)y lloj dnimi konsiderohet nj ndr dnimet m t rnda ngase me kt dnim kryesi i veprs penale i merret nj e drejt themelore e drejta e lvizjes , qarkullimit t lir. $ t gjitha sistemet bashkohore n legjislacionet e tyre , dnimi me burgim z vend qndror, ngase pr numrin m t madh t veprave penale sht parapar ky lloj dnimi.Edhe n )++), pr kundr nj numri t madh t dnimeve alternative , pr numrin m t madh t veprave penale sht parapr dnimi me burg. %nim me burgim , pr her t par sht parapar n )odin penal t 'rancs t viti 2BE2.)y lloj dnimi paraqitet nn ndikimin e shkolls klasike , e veDmas prfaquseit t saj t denj <ezaro .ekario.%nimi me burg paraqitet si zavendsim i dnimit me vdekje dhe dnimeve tjera fizike t cilat n prmasa t gjra u aplukuan gjat mesjests. +rkundr mangsive dhe dobsive q u shprehen gjat ekzekutimit t dnimeve me burg, ai u tregua shum m efikas n krahasim me t gjitha llojet e dnimeve fizike q u zbatuan n mesjet. :jat historis s tij, dnimi me burg ka psuar evulucion t rndsishm.$ shekullin ,-, ka ekzistuar numr i madh i llojeve t dnimit me burg, si dhe mnyrs s ekzekutimit t tij.$drsa sot , n legjislacionet e shteteve bashkkohore, njihet nj numr i vogl i llojeve t ktij dnimi me tendec t zvoglimit t mtejm.$ ish )odin penal t Jugosllavis t vitit 2E82 gjer n mesin e vitit 2EBB ka ekzistuar dnimi me burgim dhe dnimi me burgim t rnd. )++),njeh dy lloje dnimesh me burgim, dnimin me burgim " neni 6B# dhe dnimin me burgim afatgjat"6B#.

%nimi me burgim afatgjat LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL %nimi me burgim afatgjat n )++), sht rrjedhoj e abrogimit t dnimit me vdekje n )osov.? gjitha shtet q kan hequr dnimin me vdekje kan parapar

;8

n legjislacionet e tyre dnimin me burgim afatgjat prej 6@.vjetsh, 7@, 78 dhe me burgim t prjestshm. )y lloj dnimi sht parapar pr veprat penale m t rnda t kryera me dashje n rrethana veDanarisht t rnda ose q kan shkaktuar pasoja shum t rnda"neni 6B par.2# %nimi me burgim afatgjat n asnj rast nuk sht parapar si lloj i vetm i dnimit, madje as pr lloje m t rnda t veprave penale, ngase n nenin 6B.par.6.t )++) thuhet se burgimi afatgjat nuk mund t parashihet si i vetmi dnim kryesor pr nj vepr t veDant pnale, nga kjo rezulton se dnimi me burgim afatgjat mund t parashihet vetm n mnyr alternative me dnimin me burgim . %nimi me burgim afatgjat shqiptohet n kohzgjatje prej 4207@ vjet, ky lloj i dnimit mund t shqiptohet vetm n vite t plota" sipas Salihut mirpo mendoj se mund t shqiptohet edhe n muaj t plot#.+ersonit t dnuar me burgim afatgjat mund ti ipet lirimi me kusht pasi t i ket mbajtur P e dnimit" neni 6B.par.7 i )++)#. %nimi me burgim LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL %nimi me burgim sht lloji i dyt i dnimit me heqje t liris i parapar n )++)" neni 6;#. Sikundr dnimi me burgim afatgjat, edhe dnimi me burgim, sht dnim kryesor.!irpo ndryshe nga dnimi me burgim afatgjat, dnimi me burgim sht parapar pr numrin m t madh t veprave penale. Shqiptimi i dnimit me burgim nganjiher sht parapar n mnyr alternative apo kumulative me dnimin me gjob.$drsa n raport me dnimet plotsuese , dnimi me burgim gjithher sht parapar n mnyr kumulative. %nimi me burgim mund t shqiptohet prej 28.ditsh e deri m 4@ vjet " neni 6;.par.2 t )++)#. %nimi me burgim shqiptohet n vite dhe muaj t plot ndrsa deri n gjasht muaj mund t shqiptohet edhe n dit t plota " 6;.par.4.#

%nimi me gjob LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL %nimi me gjob bn pjes n llojet e dnimeve pasurore.!e an t ktij dnimi , kryesi i veprs penale detyrohet q brenda afatit t caktuar ta paguaj shumn e t hollave n dobi t shtetit. %nmin me gjob apo me t holla e njohin t gjitha legjislacionet bashkohore.%nimi me gjob sht lloji m i leht i dnimeve dhe shqiptohet pr

;A

verprat penale t lehta mirpo mund tparashihen edhe pr veprat penale t mesme, ky lloj dnim sht adekuat pr t i ikur dnimeve me burg afatshkurtr. 3llimi i dnimit me gjob sht q kryesit t veprs penale t i bhet me dije n mnyr serioze se ka kryer vepr t kundrligjshme dhe njherit ta godas standardin e tij jetsor.!e rastin e dnimit me gjob duhet t kihet perasysh gjendja materiale e kryesit.$ kt drejtim disa shtete /ustria,:jermania,Suedia , Sllovenia )roacia njohin sistem t till ndshkimor , ku lartsia e dnimit me gjob caktohet varsisht prej meditjes, sa fiton pr nj dit pun. $ nenin 6E. parashihet dnimi me gjob ai mund t shqiptohet si dnim kryesor dhe si dnim plotsues." sht i paqrt konkludimi i pro.-smetit kur thotse dnimi me gjob mnd t shqiptohet si dnim plotsues me dnimin me kusht neni 77.par.7 fa.78A#. !inimumi i dnimit me gjob sht 8@ S, ndrsa ma>.48.@@@ S,ndrsa n rast kur vepra penale sht kryer me qllimi t itimit , ma>.i gjobs sht 8@@.@@@ S " 6E.par.2.# $ nenin 6E.par.4 dhe 6. t )++), sht parapar mnyra e ekzekutimit t dnimit me gjob, afati pagimit nuk mund t jet m i shkurtr se 28. dit e as m i gjat se 6. muaj n raste t arsyeshme , gjykata mund t vendos q dnimi me gjob t paguhet n kste, me kusht q afati i pagess t mos jet m i gjat se dy vjet. +astaj sht parapar procedura e pagimit t gjobs dhe zavendsimit t gjobs me pun n dobi t prgjithshme dhe zavendsimin e dnimit me gjob me dnim me burg,ku 28 S llogaritet n nj dit burg , me kusht q afati i burgimit nuk i kalon A.muaj"6E.par.7.# %nimi me gjob nuk mund t ekezkeutohet pas vdekjes s t dnuarit."6E.par.A#. %nimet alternative LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL &lojet e dnimeve alternative sipas )++) LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL %uke u mbshtetur n dispozitat e 1regullave t ?okios"shih 7A2 dhe 7A4# parashihen alternativat e dnimeve dhe masave n vend t dnimeve me burgim, si dhe rekomandimet e )shillit t Evrops pr aplikimin e tyre, dhe n baz t modeleve t )odit penal t -talis, 'rancs,=vicrs, :jermanis dhe t kodeve penale t shteteve tjera t Evrops +erendimore, n )++) jan br prpjekje q t ancipohen shumica e ktyre dnimeve dhe masave alternative duke i akceptuar zgjidhjet edhe nga legjislacioni i SK./ dhe /nglis. 3llimi kryesor i dnimeve dhe masave t tjera alternative t parapara n legjislacionet e shteteve bashkohore , sht q n t gjitha rastet e mundshme t ushtrohet luft efikase kundr kriminalitetit pa u ekzekutuar dnimi me burgim, prkatsisht t luftohet kriminaliteti me sanksione dhe masa joizoluese, jo me burgim.

;B

!e )++) jan parapar 8.lloje t dnimeve alternative, t cilat mund t shqiptohen nvend t dnimit me burgim e kto jan( 2.dnimi me kusht neni 765 4.%nimi me kusht me urdhr pr trajtim t detyrueshm rehabilitues neni 7E5 6.%nimi me kusht me urdhr pr mbykqyrje nga shrbimi sprovuae neni 8@ 5 7.%nimi me kusht me urhdr pr pun n dobi t prgjithshme neni 84 dhe 8.:jysmliria neni 86. $ocionet e dnimit me kusht dhe sistemet e ndryshme t tij LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL %nimi me kusht sht pezullimi i ekzekutimit t dnimit t shqiptuar pr nj koh t caktuar dhe me kusht t caktuar.)y sht lloj i sanksionit parapenal.$se personi brenad afatit t caktuar nuk kryen vepr vepr penale dhe nse i prmbush kushtet ecaktuara nga gjykata , dnimi i shqiptuar nuk ekzekutohet, kurse personi i till nuk konsiderohet i dnuar, n t kundr dnimi me kusht mund t revokohe dhe pseroni i dnuar ta mbaj dnimin. %nimi me kusht pr her t par sht paraqitur n SK./ dhe n /ngli me emrin *probatio9 sprovim, ky lloj dnimi u paraqit nn ndikimin e lvizjeve pr zavendsimin e dnimeve afatshkurtra me burg. 3llimi i dnimit me kusht sht resocializimi i delikuentit me an t pezullimit t dnimit. +r nga natyar e tij , dnimi me kusht sht i prshtatshm t shqiptohet n vend t dnimit afatshkurtr me burg pr delikuentt e rastit dhe n prgjithsi pr kryersit e veprave penale t lehta. %uke u mbshtetur n prparsit e ktij dnimi , ky dnim sht prvetsuar pothuaj se n t gjitha legjislacionet e shteteve bashkohore. Sistemi i dnimit me kusht LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ legjislacionin penal jan t njohura tri sisteme t dnimit me kusht( 2.Sistemi anglo0amerikan5 4.Sistemi Evropian dhe 6.sistemi i przier. 2.Sistemi angloamerikan apo *probation9 LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Isht paraqitur n disa shtete t /meriks dhe n /ngli, n fund t shekullit ,-,, si form e zavendsimit t dnimit me burg.Spar sht parapar pr kryesit e ,mitur t veprave penale, e m pas edhe pr kryesit madhor. )arakteristik e ktij sistemi sht se ndaj kryesit t veprs penale zhvillohet procedur penale , konstatohet fajsia e tij mirpo nuk i shqiptohet dnimi, vehet nn mbykqyrje t posaDme.Shqiptimi i dnimit i dnimit pezullohet pr nj koh t caktuar dhe caktohen kushtet q duhet prmbushur .:jat kohs s pezullimit t

;;

shqiptimit t dnimit ai vehet n mbykqyrje t posaDme, t cilin e ushtron personi zyrtar i emruar nga ana e gjyqit.$se kryesi gjat kohs q e cakton gjyqi nuk kryen vepr penale dhe i prmbush kushtet e caktuara atij nuk i shqiptohet dnimi fare. 4.Sistemi evropian kontinental LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Isht paraqitur n fund t shekullit ,-,, s pari n .elgjik dhe 'ranc dhe pr at quhet sistem belgo0francez, ! pas ky sitemi prvetsohet edhe n shtet tjera t Evrops. 6.Sistemi i przier LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Isht prvetsuar n fillim t shekullit ,-, dhe sipas ktij sistemi , ndaj kryesit t veprs penale zhvillohet procedura penale , i shqiptohet dnimi dhe pezullohet ekzekutimi i tij, por gjykata mund t i caktoj edhe masa t posaDme t mbykqyrjes pr nj koh t caktuar.:jithashtu personit t dnuar me kusht mund t i caktohen edhe detyrime t cilat duhet t i prmbush ai .Edhe )odi yn penale ka prvetsuar kt siistem. &lojet e dnimit me kusht sipas )++) LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL )++), njeh katr lloje t dnimit me kusht edhe at( 2.dnimin me kudht, 4.dnimin me kusht me urhr pr trajtim t detyrueshmrehabilitues, 6.dnimi me kusht me urdhr pr mbikqyrje nga shrbimi sprovues, 7.dnimi me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme. )to lloje t dnimeve konsiderohen si dnime alternative n vend t dnimit me burgim apo me gjob.!e kto lloje t dnimit n t vrtet kryesit t veprs penale i trhiqet vrejtja. %I$-!- !E )HSK? LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sipas nenit 76. t )++) ,gjykata mund ta shpall personin fajtor, ti caktoj dnimin , mirpo ekzekutimin e tij e shtyen pr nj koh t caktuar q nuk mund t jet m e shkurtr se 2. vit e as m e gjat se pes vejt " koha e verifikimit# me kusht q i akuzuari n aftin e ln t mos kryej vepr penale. )ushtet pr shqiptimin e dnimit me kusht LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL

;E

Sipas nenit 77. t )++), dnimi me kusht mund t shqiptohet nse plotsohen dy kushte(

2.kushtet t cilat i referohen dnimit t parapar me ligj dhe dnimit t shqiptuar mnga ana e gjykats aG.&idhur me dnimin e parapar, n nenin 77. par.2 thuhet shprehimisht se kryesit mund t i shqiptohet dnimi me kusht pr veprn penale e cila dnohet me burgim deri n pes vjet edhe pr veprat penale pr t cilat parashihet dnim deri n 2@.vjet burg, nse zbatohendispozitat pr zbutjen e dnimit. bG.lidhur me dnimin e shqiptuar nga ana e gjykats, n paragrafin 4. t nenit t cituar thuhet se dnimi me kusht mund shqiptohet , kur gjykata i cakton dnim me gjob ose me burg deri n dy vjet, qoft pr nj vepr penale qoft pr bashkim veprash penale. 4.kushtet t cilat i referohen personalitetit t kryesit t veprs penale dhe qllimit t dnimit me ksusht . )ushtet q kan t bjn me personalitetin e kryesit jan( 0sjellja e mparshme e kryesit, 0sjellja e kryesit pas kryerjes s veprs penale, 0shkalla e prgjegjsis penale dhe, 0rrethanat n t cilat sht kryer vepra penale. $se gjykata kryesit t veprs penale i ka caktuar n mnyr kumulative dnimin me burg dhe dnimin me gjob, dnimi me kusht mund t ia shqyptoj pr t dy dnimet apo vetm pr dnimin me burg "neni 77.par.7. )ushtet dhe detyrimet t cilat gjykata mund t ia caktoj personit t dnuar me kusht LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $ga prku i dnimit me kusht me ligj, rezulton se personit t dnuar me kusht, gjykata i cakton kushte dhe detyrimet e caktuara t cilat duhet t i prmbush ai.)to kushte jan t prgjithshme dhe t posaDme. 2.)ushti i prgjithshm q i akuzuari t mos kryej vepr tjetr penale n afatin q e cakton gjykat e q nuk mund t jet m i shkurtr se 20e as m i gjat se pes vjet."afati i verifikimit fillon t rrjedh nga dita kur vendimi merr formn e prer#.

E@

4.)ushtet e posaDme jan( LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL aG.ta kthej prfitimin pasuror t fituar me vepr penale , bG.ta kompensoj dmin e shkaktuar me vepr penale ose cG.t i prmbush detyrimet tjera t parapara me dispozitat e ligjit penal. 6.%etyrimet t cilat ia cakton gjykarta t akuzuarit jan ato t cilat rezultojn aG.nga disa dnime plotsuese dhe bG.ato t parapara pr disa vepra penale. aG.detyrimet q rezultojn nga disa dnime plotsuese jan ( ndalimi i ushtrimit t funksioneve n administratn publike ose n shrbimet publike, ndalimi i ushtrimit t profesionit ose aktiviteteve tjera, nadlimi pr t drejtuar autom,jetin etj. $se krahas dnimit me kusht , gjykata shqipton ndonj dnim plotsues, i cili konsiston n ndonj ndales, mund t vendos q dnimi me kusht do t revokohet, nse i dnuari me ksuht nuk e respekton ndalesn e caktuar. bG.%etyrimet t cilat jan parapar pr rastet e disa veprave penale,psh.detyrimet nga neni 424 par.6.pastaj nenit 426. pastaj nenit 4E6.par.7. 1evokimi i dnimit me kusht LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL Sipas )++), dnimi me kusht mund t revokohet pr kto tri shkaqe( 2.$se i dnuari gjat periodss verifikimit kryen vepr t re penale. 4.$se pas shqiptimit t dnimit me kusht vrtetohet se i dnuari ka kryer vepr penale, para se t jet dnuar me kusht. 6.$se i dnuari nuk i ka prmbushur detyrimet, t cilat jan caktuar me dnim me kusht. 1evokimi i dnimit me kusht pr shkak t veprs s re penale LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL $se i dnuari me kusht gjat afatit t verifikimit kryen vepr t re penale revokimi i dnimit mund t jet obligator dhe fakultativ aG.dnimi me kusht do t revokohet detyrimisht nse i dnuari gjat kohs s verifikimit kryen nj apo m shum vepra penale pr t cilat i sht shqiptuar dnim me burg prej 4. e m shum vjetsh" neni 78.par.2.#

E2

bG.dnimi me kusht do t revokohet n mnyr fakultative nse i dnuari gjat kohs s verifikimit kryen nj apo m shum vepra penale pr t cilat sht shqiptuar dnim me burgim m pak se 4. vjet.$ raste t tilla gjykata do t vendos nse do t revokoj dnimin me kusht, pasi t i vlersoj t gjitha rrethanat t cilat i prkasin veprave penale t kryera dhe kryesit, e sidomos ngashmrin e veprave penale t kryera, rndsin e tyre dhe motivet nga t cilat jan kryer. $se gjykata e revokon dnimin me kusht, pr t gjitha veprat e shqipton nj dnim unik sipas nenit B2.t )++). Sipas dispozitave t )++), gjykata pr veprn e re pnale mund t i shqiptoj dnim me burg, apo edhe pr veprn e re penale mund t i shqiptoj prap dnim me kusht apo me t holla 1evokimi i dnimit me kusht pr shkak t veprs penale t kryer m par LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL LLLLLLL !und t ndodh q gjykata pasi ka shqiptuar dnimin me kusht t zbuloj vepr t ciln kryesi e ka kryer m heret.$ raste t tilla , gjykata mund t revokoj dnimin me kusht nse vlerson se nuk do t kishte baz pr shqiptimin e dnimit me kusht pot dihej pr at vepr penale.!e rastin e vendosjes nse do t revokoj dnimn me kusht , gjyakata do t marr parasush kriteret, t cilat jan parapar pr revokimin e dnimit me ksuht pr veprn e re penale "7A#. 1evokimi i dnimit me kusht pr shkak t mosprmbushjes s detyrimeve t caktuara LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL !os prmbushja e detyrimeve t caktuar gjithashtu mudn t jet arsye pr revokimin e dnimit me kusht. $se i dnuari me kusht nuk e prmbush njrn nga kto detyrime brenda afatit t caktuar me aktgjykim, gjykata sipas nenit 7B.t )++), mund t vendos si m posht( 0q personit t dnuar t ia vazhdoj afatin e prmbushjes s detyrimit5 0personin e dnuar mund ta liroj nga prmbushja e atij obligimi, nse bindet se i dnuari , pr shkaqe t arsyeshme, nuk mund ta prmbush obligimin5 0detyrimin e caktuar m par ta zavendsoj me obligim tjetr t parapar me ligj, apo 0mund ta revokoj dnimin me kusht. /fatet e revokimit t dnimit me kusht LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL %nimi me kusht revokohet gjat kohs s revokimit, mirpo nse pr veprn penale t kryer gjat afatit t verifikimit sht msuar m von, dnimi me kusht

E4

mund t revokohet ms argu n afat prej nj viti nga dita e skadimit t afatit t verifikimit. Edhe n situatn kur i dnuari nuk 5i prmbush obligimet e caktuara, dnimi me kusht mund t revokohet n afat prej nj viti pas skadimit t afatit t verifikimit. %I$-!- !E )HSK? !E H1%KI1 +I1 ?1/J?-! ?I %E?N1HESKI! 1EK/.-&-?HES LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL )y lloj dnimi me kusht i sht dedikuar ndaj kategoris s atyre kryersve t veprave penale , t cilt jan alkolist apo narkoman dhe nse gjykata konstaton se pikrisht vartsia ndaj alkoolit apo drogs ka qen faktori kryesor q ka kontribuar t kryhet vepra penale. +ersoni i dnuar me kusht me urdhr pr trajtim rehabilitues, gjykata ia cakton obligimin atij q t mjekohet.Frgani sprovues e prpilon programin e trajtimit, t cilit duhet ti prmbahet i dnuari dhe shrbimi sprovues e informon gjykatn se programi i trajtimit sht zbatuar me sukses.$ kt rast gjykata n>jerr vendim me t cilin konstatohet se dnimi sht mbajtur.)jo mas shqiptohet n afat prej Amuaj deri n 6 vjet. $ rast se i dnuari me kusht me urdhr pr trajtim largohet nga programi i trajtimit rehabilitues pa i mbushur detyrimet lidhur me trajtimin, gjykata mund ta zavendsoj detyrimin e mparshm me nj tjetr, t shtyej kohzgjatjen e urdhrit pr trajtim ose ta revokoj dnimin me kusht dhe t urdhroj ekezkeutimin e dnimit t caktuar n dnimin me kusht" neni 7E par.7.#. %I$-!- !E )HSK? !E H1%KI1 +I1 !.N)3N1JE $:/ SKI1.-!- S+1FVHES LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL +r nga natyra , prmbajtja dhe mnyra e ekzekutimit , sht form e dnimit me kusht t tipit anglo0amerikan dhe kjo mas konsiston n pezullimin e ekzekutimit t dnimit me burgim dhe kontrollin dhe dhnien e ndihms kryesit t veprs penale. :jykata para se t shqiptoj kt lloj dnimi , gjykata duhet t krkoj nga shrbimi sprovues kompetent pr territorin e vet mendimin nse ky dnim mund t ekzekutohet, si dhe Dfar lloji deturimeve mund t i caktohet, ky dnim mund t zghjas m s paku A. muaj dhe jo m tepr se tre vjet. &lojet e detyrimeve t mbykqyrjes s shrbimit sprovues t caktuara me dnimin me kusht dhe mnyra e zgjedhjes s tyre TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT )++), n nenin 82. parashef 22. lloje t detyrimeve edhe at(

E6

2.!jekimi ose rehabilitimi n entin shndetsor5 4.$nshtrimi n programin e trajtimit mjeksor ose rehabilitimit5 6.Vizitat te psigologu ose t kshilluesit tjer dhe veprimin n pajtim me rekomandimet e tyre5 7./ftsimi profesional n nj profesion t caktuar5 8.)ryerja e aktiviteteve punuese5 A.Shfrytzimi i pags dhe i t ardhurave t tjera ose i pasuris pr prmbushjen e detyrimeve familjare5 B.!osndrrimi i vendbanimit pa autorizim t shrbimit sprovues5 ;.Keqja dor nga prdorimi i alkoolit apo i drogs5 E.Keqja dor nga frekuentimi i vendeve apo lokaleve ku shrbehet pije alkolike5 2@.Keqja dor nga shoqrimi me personat t caktuar, dhe 22.Keqja dor nga mbajtja e Dfardo llji t armve. $ rastet kur i dnuari me kusht nn mbykqyrjen e shrbimit sprovues nuk mban kontakte me shrbimin sprovues ose nuk i prmbush detyrimet t cilat i ka caktuar gjykata, detyrimet e mparshme gjykata mund t ia zavendsoj me nj detyrim tjetr apo t ia vazhdoj afatin brenda kohs s verifikkimit apo t revokoj kt lloj t dnimit me kusht. :jykata do t revokoj dnimin me kusht nn mbykqyrje t shrbimit sprovues edhe nse i dnuari kryen vepr t re penale pr t ciln sht shqiptuar dnim me burgim s paku dy vjet apo m tepr. %nimi me kusht me urdhdr pr pun n dobi t prgjithshme Sipas nenit 84. t )++), gjykata me aktgjykim, kryesit t veprs penale i cakton obligimin q brenda afatit t caktuar t kryej pun n dobi t prgjithshme, n interes publik. )ushtet pr shqiptimin e dnimit me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme 0q gjykata kryesit t veprs penale t,i ket caktuar dnimin me burgim deri n nj vit ose dnim me gjob deri n 4.8@@ S5 0t ekzistoj vlersimi i shrbimit spovues, dhe 0t jepet plqimi i t dnuarit se ai dakordohet q t i shqiptohet ky lloj dnimi. )ohzgjatja e puns n dobi t prgjithshme dhe mundsia e caktimit t detyrimeve tjera +una n dobi t prgjithshme shqiptohet n kohzgjatje s paku 6@.or, e ms teprmi 47@ or pune..Frt e caktuar duhet t kryhen brenda nj viti " neni 84 par.6#

E7

:jykata cakton numrin e orve me vendim t posaDm, ndrsa shrbimi sprovues vendos pr llojin e puns n dobi t prgjithshme q duhet kryer personi i dnuar, cakton organizatn pr t ciln personi i dnuar do t kryej punn, vendos pr ditt e javs gjat t cilave do t kryhet puna dhe e mbykqyr kryerjen e puns n dobi t prgjithshme. :jykata mund t i urdhroj q personi i dnuar nj apo disa prej ktyre detyrimeve( 0t mbaj kontakt me shrbimin sprovues, 0t kthej prfitimin pasuror t fituar me veprn penale, 0t kompenzoj dmin e shkaktuar me vepr penale, 0t prmbush detyrimet tjera t parapara me ligj si dhe 0t prmbush nj apo disa prej njmbdhjet lloje t detyrimeve t parapara me nenin 82. t )++). )ohzgjatja e prmbushjes s ktyre detyrimeve t parapara me nenin 82.t )+ nuk duhet t jet m i shkurtr se A.muaj dhe m i gjat se 6. vjet. 1evokimi i dnimit me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme $se personi i dnuar pas kalimit t afatit t caktuar , n trsi apo pjesrisht , nuk e kryen punn n dobi t prgjithshme shoqrore, nuk mban kontakte me shrbimin sprovues ose nuk i kryen detyrimet nga neni 882. t urdhruara nga gjykata , athre gjykata mund ta zavendsoj detyrimin e moarshm me nj tjetr, mund ta shtyej kohn e mbykqyrjes brenda kohs s verifikimit ose ta revokoj dnimin me kusht." neni 84.par.8.#. $se revokohet ky lloj dnimi me kusht, i dnuari detyrohet ta mbaj dnimin e caktuar me burgim apo ta paguaj dnimin me gjob. :JNSI!&-1-/ TTTTTTTTTTTTTTTTTTT :jysmliria , si lloj i pest i dnimit alternativ konsiston n at q personi t cilit i sht shqiptuar dnimi me burgim, i mundsohet Ddo dit, brenda orve t caktuara"gjasht ; apo 2@.or#, t mund t qndrojn n liri pr t vazhduar punn profesionale t ciln e ka kryer edhe para kryerjes s veprs penale, apo q t kryej pun familjare" psh. femra t kujdeset pr fmijt dhe punt tjera t shtpis#, t vijon shkollimin, t vazhdoj mjekimin etj, pasi t kryej punt duhet t kthehet n burg." 86# )ushtet pr shqiptimin e gjysmliris TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas nenit 86 par.2.t )++), *)ur gjykata shqipton dnimin me burgim deri n nji vit, mund t urdhrojekzekutimin e dnimit me gjysm liri pr shkak t detyrimeve t personit t dnuar lidhur me punn,arsimimin , kualifikimin ose aftsimin profesional, prgjegjsit esenciale familjare apo nevojn pr trajtim ose

E8

rehabilitim mjeksor.)ur vuan dnimin me gjysmliri, personi i dnuar detyrohet q t kthehet n burg pas kryerjes t detyrimeve brenda kohs s caktuar nga gjyjkata9. $ga kjo rezulton se kushtet pr shqiptimin e gjysm liris jan( 0q kryesi i veprs penale t jet dnuar dri n nj vit burgim5 0q pr kryesin , familjen , por edhe pr shoqrin , do t jet shum e dobishme t i lejohet vazhdimin apo prfundimi i punve apo aktivitetve t cilat qndrojn para tij dhe, 0q pr Ddo dit, pas kryerjes s punve t caktuara, t kthehet n entin penal, n burg. +rogramin pr implementimin e dnimit me gjysmliri e prpilon drejtori i burgut me organin e shrbimit sprovues. !nyra e ekzekutimit t ktij lloj dnimi detalisht rregullohet me ligjin pr ekzekutimin e sanksioneve penale. 1evokimi i gjysmliris TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas nenit 86.par.4.t )++), sht parapar shprehimisht se nse i dnuari nuk prmbush detyrimet lidhur me punn , arsimin apo aftsimin profesioanl, pr t cilat sht shqiptuar gjysmliria, gjykata do t revokoj kt lloj dnimi dhe do t urdhroj q ky dnim , apo pjesa e mbetur ktij dnimi, t ekezekutohet n burg. $ rastet kur gjykata vendos pr revokimin e ktij lloji dnimi pr shkak t mosprmbushjes s detyrimeve t puns apo aktiviteteve tjera, do t krkoj raport nga shrbimi sprovues. %nimet plotsuese +araqitja dhe zhvillimi i dnimeve plotsuese TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT :jer n fund t shekullit ,-, dnimet kryesore kan qen i vetmi lloj i sansksioneve penale q n t drejtn penale kan mundur t shqiptohen ndaj kryesve t veprave penale.!irpo , n fund t shek.,-,, nn ndikimin e shkollave pozitive dhe socioantropologjike, u parapan edhe lloje tjera t sanksioneve penale, t cilat n fazn e paraqitjes u emrtuan si masa siguruese.+as lufts s dyt botrore shumica e masave siguruese n shum kode penale t shteteve t Evrops +erendimore u konsideruan si dnime plotsuese.$drsa masat siguruese t karakterirt mjeksor, emrtohen dhe trajtohen si masa t trajtimit dhe mjekimit, me D rast n trsi iu jan hequr atributet e sanksioneve penale.)te koncept tani e ka prvetsuar edhe )++). Edrejta penale e ish Jugosllavis shumicn e dnimeve plotsuese , q tani njihen te ne i ka konsideruar masa siguruese")odi penal i 2E7;, 2E82 si dhe meligjin penal t 2EBB#.

EA

$ocioni dhe qllimi i dnimeve plotsuese TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT %nimet plotsuese jan paraqitur si rezultat i njohurive t reja shkencore se dnimet kryesore nuk mund t jen mjet efikas ndaj t gjith kryesve t veprave penale.+r kt arsye n t drejtn penale u formsua mendimi se , krahas dnimit kryesor, duhet parapar edhe sanksione t tjera penale t lkarakterit komplementar, plotsues. )ryesit t veprs penale i shqiptohet dnimi plotsues me qllim q t i merren apo t i kufizohen disa t drejta , t cilat pr shkak t natyrs s tyre nuk mund t i merren apo ti kufizohen me dnime kryesore. )ufizimi apo marrja e disa t drejtave t posaDme me dnime plotsuese , midis tjerash , bhet pr dy arsye kryesore( 2./rsya e par qndron n at q funksionimi dhe autoriteti i disa detyrave dhe profesioneve shtetrore krkon q t i ushtrojn personat q kan nj t kaluar t pastr.+.sh.prkundr resocializimit sht vshtir q menjiher pas mbajtjes s burgut t i besohet ushtrimi i funksionit t gjyqtarit, prokurori, inspektorit, profesorit i cili ka kryer ndonj vepr penale t marrjes s mitos, keqprdorimit t detyrs zyrtare, mashtrimit etj. 4./rsya e dyt sht e karkterit kriminalo0politik, meq nuk sht e preferueshme q personi pas mbajtjes s dnimit menjiher t vehet n sprov dhe t gjendet n aso rrethana dhe kushte dhe t kryej t njetn detyr eapo profesion t cilin e ka shfrytzuar pr t kryer Vepr penale.+.sh. nuk do t ishte e arsyeshme q arkatari , i cili ka qen i dnuar pr vepr penale t shprdorimit t pasuris shoqrore, pas mbajtjes s dnimit , t i besohet prsri detyra e till , n t cilat rrethana prsri mund ta kryej veprn penale.$ga kjo rezulton se kto masa jan t karakterit preventiv. +rparsi e posaDme e dnimeve plotsuese sht se mundsojn individualizimi m adekuat i sanksioneve penale dhe mundsi m e madhe pr resocializimin e kryesit t veprs penale. %nimet plotsuese shqiptohen krahas dnimit kryesor, kurse n disa raste krahas dnimit alternativ"dnimit me kusht#, ngase me kryerjen e veprs penale, personi i ka keqprdor kto liri dhe t drejta. &idhja midis dnimeve plotsuese dhe dnimeve kryesore dhe alternative TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT )rakteristikat e prbashkta midis ketyre tri lloje t dnimeve jan kto( 2.dnimet kryesore, plotsuese dhe ato alternative jan lloje t sanksioneve penale5 4.!e t tri kto dallime gjyakat ka pr qllim q shoqrin ta mbroj nga kriminaliteti5 6.? tri kto lloje t dnimit aplikohen me dhun5

EB

7..az pr aplikimin e ktyre dnimeve sht vepra penale5 8.+r t gjitha kto dnime vlen parimi i legalitetit5 A.? gjitha kto dnime i shqipton gjykata. Sistemi dhe lloji i dnimev plotsuese sipas )+) TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT $eni 87.i )++) parasheh kto lloje t dnimeve plotsuese( 2#.gjobn, 4.heqja e s drejts pr t zgjedhur, 6.ndalimi i ushtrimit t funksioneve n administratn publike ose shrbimin publik, 7.ndalimi i ushtrimit t profesionit, t aktivitetit ose detyrs, 8.ndalimi pr t drejtuar automjetin, A.marrja e patentshoferit, B.marrja e sendit, ;.urdhri pr publikimin e aktgjykimit , dhe E.dnimi i t huajit nga teritori i )osovs. Keqja e t drejts pr tu zgjedhur TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas nenit 88. t )++), ky lloj dnimi plotsues mund t shqiptohet n dy raste( 2.)t dnim gjykata e shqipton nse personi me qllim q t zgjidhet n ansamblen komunale apo deputet n )uvendin e )osovs, gjat procesit zgjedhor, e realizon kt t drejt duke u shrbyer me krcnime ose falsifikim t listave t votimit dhe 4.)t mas gjykata e shqipton ndaj kandidatit pr zgjedhje, nse ai kryen vepr penale pr t ciln gjykata i shqipton dnim me burgim s paku 8. vjet.Situata e dyt nuk ka lidhje me procesin zgjedhor por me gjithate e bn t padenj n aspektin etik. )y lloj dnimi mund t shqiptohet n kohzgjatje prej 206 vjet.Ekzekutimi fillon pasi i dnuari ta ket vuajtur dnimin. $dalimi i ushtrimit t funksioneve n administratn publike ose n shrbimin publik TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT 2.)y lloj i dnimi mund t shqiptohet n mnyr obligative, n rast kur personi, t cilit i sht besuar ushtrimi i funksioneve n organet e pushtetit, apo administratn

E;

publike, e kt detyr e keqprdor, me D rast kryen vepr penale pr t ciln i sht shqiptuar dnim me spaku 2@.vjet burgim. $ kte situat ai funksionin e till ai nuk mund ta ushtroj prej 208 vjet i cili fillon t ekezkutohet pasi q i dnuari ta vuaj dnimin. 4.Sipas nenit 8A.par.4.t )++), ky lloj dnimi mund t shqiptohet n mnyr fakultative edhe n rast kur personi me shprdorimin e funksionit kryen vepr penale pr t ciln gjykata i ka shqiptuar dnim me burgim gjer n 2@.vjet.$ kt situat ndalimi zgjat prej 206 vjet. )y lloj dnimi mund t shqiptohet( 2.q ta ket shprdorur funksionin , detyrn e caktuar, 4.q ky shprdorim t jet parapar me ligj si vepr penale dhe 6.q pr kt vepr penale gjykata t ket shqiptuar dnim me burgim spaku 2@ vjet.par.2. apo dnim deri n 2@.vjet par.4.t )++). $dalimi i ushtrimit t profesionit, veprimtaris ose detyrs TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT )y lloj i dnimit plotsues konform nenit 8B.par.4.mund t shqiptohet n kohzgjatje prej 208 vjet me kusht( 2.q kryesit t veprs penale t i shqiptohet dnim kryesor apo dnim alternativ5 4.q kryesi i veprs penale ta ket keqprdorur profesionin e vet, veprimtarin detyrn apo funksionin mena>hues apo administrativ ose, 6.nse me baz, me arsye mund t pritet se ushtrimi i profesionit, veprimtaris, detyrs apo funksionit men>hues ose administrativ mund ta keqprdor pr kryerjen e veprs penale. )ohzgjatja e ktij lloj dnimi llogaritet prej dits kur vendimi sht br i plotfuqishm, mirpo koha e kaluar n burg, n entin shndetsor pr ruajtje dhe mjekim, nuk llogaritet n kt lloj dnimi d.m.th.afati i kti lloj dnimi vazhdon pas mbajtjes s burgimit prkatsisht pas lshimit nga enti shndetsor. $ rast t shqiptimit t ktij lloj dnimi plotsues s bashku me dnimin me kusht, gjykata mund t vendos q dnimi me kusht do t revokohet, nse kryesi nuk e rrespekton detyrimin e ndalimit t ushtrimit t profesionit, veprimtaris apo detyrs "8B.par.6# aG.)onsideroj se formulimi nuk sht i qart kur sht n pyetje par. 4. i nenit 8A t )++). Si dhe dispozita e nenit 8B.par.2. $gase mendoj se ky lloj dnim plotsues duhet shqiptuar edhe n stuatn kur kryesi nuk e keqprdor detyrn0funksionin e caktuar, n situatn kur me arsye mund t konsiderohet q ushtrimi i mtejm5 i funksionin , thirrjes apo detyrs s caktuar do t ishte e rrezikshme. )y dnim plotsues fillon t ekzekutohet pasi q kryesi ta kket mbajtur dnimin.

EE

+sh kur gjer ke vepra penale ka ardhur pr shkak t paftsis s kryesit n kryerjen e funksionit, detyrs apo veprimtaris s caktuar./jo paaftsi mund t rezultoj nga joprofesionalizmi i kryesit, psh mjeku icili sht gjykuar pr shkak t trajtimit t pandrgjegjshm , mund t i shqiptohet kjo mas nse konstatohet se veprn e ka kryer pr shkak t mosnjohjes s mjaftueshme t rregullave t shkencs s mjksis,ose pr shkak t paaftsis psikofizike, psh. pr avokatin i cili i ka zbuluar fshetsit n kryerjen e detyrs s tij konstatohet se at e ka br pr shkak t harres, bG.grupa e dyt e shkaqeve ka t bj me paprshtatshmrin morale t kryesit me t cilat rrezikohet autoriteti i funksioneve, detyrave t caktuara psh.gjyqtari i cili sht dnuar pr plagosje t rnd trupore. %o t ishte jologjike q edhe m tej ta ushtroj funksionin e gjyqtarit.

$dalimi i drejtimit t automjetit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas neni 8; t )++) , ky lloji i dnimit plotsues mundt t shqiptohet nse plotsohen kto kushte( 2.q personi t5 ket kryer vepr penale me t ciln ka rrezikuar trafikun publik, 4.q gjykata kryesit t veprs penale ti ket shqiptuar dnimin kryesor, ndonj dnim alternativ, vrejtjen gjyqsore, masn e trajtimit t detyrueshm apo ta ket liruar nga dnimi, 6.nse rrethanat n t cilat sht kryer vepra penale apo cnimet e mparshme t dispozitave mbi sigurin e trafikut publik tregojn se sht rrezik q personit t ktill ti lejohet q edhe m tej n t ardhmn t drejtoj llojin dhe kategorin e caktuar t automjetit. )y lloj dnimi mund t i shqiptohet edhe personave t paprgjegjshm,t cilit i sht shqiptuar masa e trajtimit t detyrueshm psikiatrik, si dhe personave me prgjegjsi t zvogluar apo narkomanve dhe alkolistve. $ rast t shqiptimit t ktij lloj dnimi plotsues s bashku me dnimin me kusht, gjykata mund t vendos q dnimi me kusht do t revokohet, nse kryesi nuk e rrespekton kt ndales. )ohzgjatja e ktij lloj dnimi llogaritet prej dits kur vendimi sht br i plotfuqishm, mirpo koha e kaluar n burg, n entin shndetsor pr ruajtje dhe mjekim, nuk llogaritet n kt lloj dnimi d.m.th.afati i kti lloj dnimi vazhdon pas mbajtjes s burgimit prkatsisht pas lshimit nga enti shndetsor.+or nse

2@@

kryesit i sht marr edhe patent shoferi kohzgjatja e ksaj mase t prkohshme gjykata do t ia llogarit n lartsin e dnimit t ndalimit t drejtimit t automjetit.

!arrja e lejes s vozitjes TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT )y llooj i dnimit plotsues konform nenit 8E t )++), mund t shqiptohet( 2.q personi t ket kryer vepr penale kundr sigur5is s trafikut publik, 4.nse vepra penale kundr siguris ka shkaktuar plagosje t rnd trupore apo vdekjen e personit, 6.q gjykata kryesit t i ket shqiptuar dnim kryesor, alternativ me kusht, vrejtje gjyqsore apo trajtim t detyrueshm psikiatrik apo ta ket liruar nga dnimi, 7.nse rrethanat n t cilat sht kryer vepra penale, lloji i veprs penale apo shkeljet e moparshme t dispozitave mbi sigurin e trafikut publik, tergojn se pr shkak t apaftsis sht rrezik q personi i till edhe n t ardhmn t drejtoj automjetin. )ohzgjatja e ktij lloj dnimi sht prej 208 vjet dhe llogaritet prej dits kur vendimi sht br i plotfuqishm, mirpo koha e kaluar n burg, n entin shndetsor pr ruajtje dhe mjekim, nuk llogaritet n kt lloj dnimi d.m.th.afati i kti lloj dnimi vazhdon pas mbajtjes s burgimit prkatsisht pas lshimit nga enti shndetsor.+or nse kryesit i sht marr edhe patent shoferi kohzgjatja e ksaj mase t prkohshme gjykata do t ia llogarit n lartsin e dnimit t marrjes s lejes s vozitjes."8E par.6. i )++)#. marrja e sendit TTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas nenit A@. t )++), mund t meren ato sende q jan prdorur pr kryerjen e veprs penale apo q kan qen t dedikuara pr kryerjen e veprs penale , qofshin ato t kryesit apo t personave t tret, si dhe sendet q jan razultat "pasoj# e verps penale" psh.sendet e blera me parat e vjedhura apo me marrjen e ryshfetit vetura shtpi apo ndonj pasuri tjetr e luajtshme dh e epalujtshme# )y lloj i dnimit plotsue mund t shqiptohet(nse kryesit t veprs penale i sht shqiptuar dnim kryesor, alternativ me kusht, vrejtje gjyqsore apo trajtim t detyrueshm psikiatrik apo sht liruar nga dnimi. )y lloj dnimi mund t i shqitptohet nse sht kryer vepra penale sht tentuar vepra penale apoii ka ndrmarr veprimet pregaditore pr kryerjen e veprs penale.+rkatsisht do t merren ato sende q jan detikuar pr kryerjen e veprs penale."A@ par.2.t )++)#. +r disa raste )++) ka parapar mundsin e marrjes s sendeve n mnyr obligative." neni A@.par.6#

2@2

Hrdhri pr publikimin e aktgjykimit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas neit A2.t )++), ekzekutimi i ktij lloji t dnimit plotsues bhet duke e publikuar aktgjykimin trsisht apo pjesrisht, n nj apo disa gazeta, transmetohet n radioose televizion ose n stacionet raditeleivizive me shpenzime e t dnuarit " neni A2.par.2.t )++).#. %atn e publikimit, vllimin, kohzgjatjen si dhe Dshtjet tjera lidhur me kt e cakton gjykata " neni A206 t )++)#. +ublikimi nuk do t urdhrohet nga gjykata nse konstatohet se do t rrezikohet fshehtsia zyrtare, jeta private e personave ose morali i shoqris. %bimi i t huajit nga teritori i )osovs TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas nenit A4.par.2.t )++) ky lloj dnimi mund t shqiptohet ndaj t huajit apo personit pa shtetsi, i cili ka kryer vepr penale n teritorine )osovs.)y dnim plotsues shqiptohet n kohzgjatje prej 202@ vjet .+ersoni t cilit iu sht shqiptuar kjo mas duhet ta lshoj )osovs dhe nuk guzon t kthehet gjat kohs sa zgjat kjo mas. Shqiptimi i ktij dnimi plotsues sht fakultativ,psh.nse gjykata komnstaton se i huaji ka ndonji antar t familjes apo t afrm t ngusht n )osov, ka vend t puns n )osov, m par ka qen shtetas i )osovs mund t mos e shqiptoj kt mas. %bimi i t huajit nga )osova nuk do t shqiptohet nse sht n kundrshtim me nenin 6.t t )onvents evropiane pr !brojtjen e t %rejtave t $jeriut dhe &irive ?hemelore t 7.nntorit 2E8@ dhe protokolleve dhe )onvents lidhur me statusin e refugjatve t 4; korrikut 2E82 dhe +rotokollit t saj t 62.2.2EAB ose )onvents kundr torturs dhe ?rajtimit t vjetr t vrazhd, Dnjerzor dhe poshtrues t 2B.24 2E;7 " neni A4.par.7.t )++)#. )oha e kaluar n paraburgim nuk i llogaritet n kohzgjatjen e ksaj mase. !atja e dnimit TTTTTTTTTTTTTTTT !e matje t dnimit nnkuptojm caktimin e lojit dhe lartsis s dnimit kryesit t veprs penale.!e rastin e matjes s dnimit duhet t merren parasysh t gjitha rrethanat lehtsuese dhe rnduese, q jan shprehur n momentin e kryerjes s veprs penale, n mnyr q t i caktohet ai lloj dhe mas dnimi i cili do t i

2@4

prgjigjet peshs s veprs penale dhe rrezikshris shoqrore t kryesit dhe me t cilin m s miri do t arrihej qllimi i dnimit. %uke pasur parasysh organin q e bn matjen e dnimit , n t drejtn penale njihen tri lloje t matjes s dnimit (2.matja ligjore, matja gjyqsore dhe 6.matja administrative. 2.!atja ligjore e dnimit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTT !atja ligjore e dnimit bhet prej organit q e n>jerr ligji, me D rast ligjdhnsi cakton llojin dhe lartsin e dnimit me rastin e parashikimit t veprs penale .!atja e dnimit nga ana e ligjdhnsit bhet sipas rrezikshmris apstrakte t veorave penale" psh. vrasje plagosje, vjedhje etj#. $ t drejtn penale njihen disa lloje t matjes ligjore t dnimit dhe at( aG. Sistemi absolut i caktimit t dnimit bG.sistemi arbitrar i caktimit t dnimit dhe cG, sistemi relativ i caktimit t dnimeve. aG.Sistemi absolut i caktimit t dnimeve sht sistem i atill sipas t cilit 5ligji prcakton saktsisht llojin dhe lartsin e dnimit q do t i shqiptohet kryesit t veprs penale pa marr parasysh rrezikshmrin shoqrore t veprs penale konkrete dhe kryesit.)y sistem ka ekzistuar deri m shekullin ,-, dhe ka lindur si rezultat i revolts ndaj sistemit arbitrar t dnimeve n sistemin skllavopronar dhe feudal.+r her t par sht parapar n kodin penal t 'rancs t vitit 2BE2. bG.sistemi arbitrar i caktimit t dnimit athere kur ligjigjdhnsi nuk e prcakton llojin dhe masn e dnimit , por kt autorizim ia beson gjykats q sipas bindjes s vet t ia caktojllojin dhe masn e dnimit kryesit t veprs penale.ky sitem ka ekzistuar n sitemin e mesjets. cG.Sistemi relativ i caktimit t dnimit ekziston athere kur ligji prcakton minimumin dhe maksimumin e dnimit q mund t shqiptohet pr veprn.Sipas ktij sitemi gjykats i lejohet mundsia q brenda kufinjve t caktuar me ligj ta mas dnimin pr Ddo rast konkret, duke i marur parasysh t gjitha rrethanat relevante objektive dhe subjektive t veprs penale dhe t kryesit t saj. 4.!atja gjyqsore e dnimit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT )t lloj t dnimit e bn gjykata kur n procedurn penale konstatohet se kryesi i veprs penale s caktuar sht penalisht prgjegjs pr veprn e kryer. !atjen gjyqsore t dnimit e njohin t gjitha t drejta penale bashkohore.)t lloj t matjes s dnimit e njeh edhe e drejta jon penale, ku n nenin A7. t )++) jan prcaktuar rregullat e prgjithshme mbi matjen e dnimit t cilat duhet deomos t merren parasysh, ndrsa nga neni A70B6 t )++), parashihen rregulla t posaDme pr zbutjen apo ashprsimi i dnimit dhe n kt mnyr t i shqiptohet ai lloj dhe

2@6

ajo mas e dnimit e cila do t jet sa ma adekuate me peshn e veprs dhe rrezikshmrin e kryesit. 6.!atja administrative e dnimit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTT TTTTTTTTTT )rahas matjes ligjore dhe gjyqsore t dnimit ekziston edhe matja administrative e dnimit .)y sistem i matjes s dnimit aplikohet n disa shtete t SK./.Sipas ktij sistemi , dnimin e masin organet kompetente pr ekzekutimin e dnimit .)jo matje e dnimit mund t aplikohet vetm te dnimet me heqje t liris , me D rast gjykata e cakton vetm llojin e dnimit, kurse kohzgjatjen e cakton organi administrativ.

&igjshmria e shqiptimit t dnimit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT )ryesit t veprs penale mund t i shqiptohet vetm ai dnim i cili n kohn e kryerjes s veprs penale ka qen i parapar me ligj nulla poena sine lege. -ndividualizimi i dnimit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT !e individualizim t dnimit nnkuptohet prshtatja e dnimit veprs penale dhe kryesit t saj.3llimi i individualizimit t dnimit sht q t shqiptohet asi dnimi i cili n mnyr m efikase do t ndikoj n riedukimin e kryesit t veprs penale. +r her t par sht paraqitur n )odin +enal t 'rancs t viti 2;2@, sipas kodit penal fraDez t vitit 2BE2 dnimet kan qen t prcaktuara n mnyr apsolute , dmth.nuk ka ekzistuar individualizimi i dnimit. +retendt e matjes apsolute mendonin se n kt mnyr t gjith kryesit e veprave penale ndshkohen njsoj dhe kjo mnyr e matjes s dnimit sht m i drejt.+or n praktik kjo mnyr e matjes s dnimit sht treguar jo e drejt dhe jo e barabart, meq edhe kur pesha e veprs penale ka qen e njet ajo sht kryer nga personat e ndryshme , n rrethana t ndryshme, motive t ndryshme etj. !etodat e individualizimit t dnimit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT

2@7

&egjislacioni penal parasheh nj varg dispozitash pr zbatimin e individualizimit t dnimit n praktik,kodi penal n pjesn eposaDme prcakton llojet dhe minimumin e maksimumin e dnimt pr Ddo vepr penale veD e veD. $ nenin A7. t )++) parasheh rregullat e prgjithshme me t cilat e obligon gjykatn q me rastin e matjes s dnimit, duhet ti marr parasysh rrethanat objektive dhe subjektive.ndrsa nenin A8. parasheh kushtet kur kryesit mund t i zbutet dnimi. -ndividualizimi i dnimit bhet edhe gjat ekzekutimit t dnimit.

&lojet dhe rrethanat lehtsuese e rnduese TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT )odi penal n nenin A7. t )++) parasheh kto rrethana lehtsuese dhe rnduese( 2.shkalln e prgjegjsis penale,4.motivet nga t cilat sht kryer vepra penale, 6.sjellja e mparshme dhe rrethanat personale t kryesit, 7.+ranimi i fajit 8.sjellja e kryesit pas kryerjes s veprs penale, A.-ntenziteti i rrezikimit apo i dmtimit t s mirs s mbrojtur, B.1rethan n t cilat sht kryer vepra penale dhe ;.:jendja pasurore e kryesit. =butja e dnimit TTTTTTTTTTTTTTTTT 1rethanat lehtsuese dhe rnduese mund t ken ndikim n matjen e dnimit vetm brenda minimumit dhe maksimumit t dnimit t prcaktuar me ligj pr at vepr penale.!irpo n raste t caktuara vepra mund t kryeht n rrethana t tilla saq ate e bjn veDanarisht t leht. =butja e dnimit zbatohet kur me ligj parashihet mundsia q gjykata t shqiptoj dnim nn minimumin e posaDm t dnimit t parapar pr at vepr penale dhe at gjer n minimumin e prgjithshm t atij lloji t dnimit, apo q ta zavendsoj dnimin e parapar pr at vepr penale me lloj t dnimit m t but. Sipas nenit AA. t )++) njihen dy lloje t zbutjes s dnimit aG.zbutja e dnimit n raste kur shprehimisht parashihet me ligj dhe bG.zbutja e dnimit sipas bindjes s gjykats. /G.$ pjesn e prgjithshme , )++) n mnyr shprehimore ka parapar mundsin e zbutjes s dnimit n rastet kur personi veprn penale e kryen me prgjegjsi t zvogluar neni 24. par.4., n lajthim juridik neni 2E.par.,n kaprcim t kufinjve t mbrojt.s nevojshme neni ;.par.7 ,te nevoja ekstreme neni E.par.6.te tentativa e veprs penale neni 4@.par.6. dhe pr ndihmn e veprs penale neni 48.par.2.

2@8

0mundsia e zbutjes s dnimit sht e parapar edhe n pjesn e posaDme, psh. te vepra penale e shtyerjes n vetvrasje dhe dhnia e ndihms n vetvrasje neni 282.par.8, kryesi mund t dnohet m but nse vepra penale nga para 2,4,6, dhe 7.vetm sht tentuar. .G.=butja e dnimit sipas bindjes s gjykats, sht e lejuar me kodin penal prjashtimisht, kur vepra penale sht kryer n rrethana veDanarisht lehtsuese q e veprn konkret e bjn t leht. Sipas nenit AB.par.2. t )++), kufinjt e zbutjes s dnimit parashihen ksisoji( 2.$se pr veprn penale sht parapar dnimi me burgim afatgjat, dnimi mund t zbutet deri n 2@ vjet burgim. 4.$se pr veprn penale sht parapar si mas m e ult e dnimit burgimi prej s paku tre vjet dnimi mund t zbutet deri n nj vit. 6.nse pr veprn penale penale sht parapar si mas m e ult e dnimit me burgim prej 4. vjetsh, dnimi mund t zbutet deri n A.muaj burgim, 7.$se pr veprn penale sht parapar si mas m e ult e dnimit me burgim prej 2. viti , dnimi mund t zbutet deri n tre muaj. 8.$se pr veprn penale si mas m e ult e dnimit sht parapar dnimi m pak se nj vit burg,dnimi mund t zbutet deri n 28.dit burgim. A.$se pr veprn penale nuk sht parapar masa m e ult e dnimit "nuk sht i prcaktuar minimumi i posaDm#,athere mund t shqiptohet dnim me gjob n vend t dnimit me burg. B.$se pr veprn penale nuk sht e parapar shuma m e ult e gjobs, gjoba mund t zbutet deri n 8@ S. &irimi nga dnimi TTTTTTTTTTTTTTTTTTT $ t drejtn penale sht parim se Ddo person q kryen vepr penale dhe q sht penalisht prgjegjs duhet t dnohet.!irpo n disa raste mund t ndodh q gjykata t konstatoj se sht kryer vepra penale dhe se kryesi sht penalisht prgjegjs, por shqyptimi i dnimit nuk sht i arsyeshm pr shkak t intensitetit t veprs apo pr shkaqe kriminalo politike. :jykata mund ta liroj kryesin nga dnimi vetm kur kjo shprehimisht sht e parapar me ligj. Sipas )++). $jihen dy grupe raste kur kryesi mund t lirohet nga dnimi .:rupi i par i rasteve sht parapar me dsipozitat e pjess s prgjithshme t kodit penal, ndrsa grupi i dyt me dispozitat e pjess s posaDme. 2.!e dispozitat e pjess s prgjithshme t )+, mundsia e lirimit nga dnimi sht parapar te veprat penale kaprcimi i kufinjve t mbrojtjes s nevojshme neni ;.par.7.kaprcimi i kufinjve t nevojs ekstreme neni E.par.6. lajthimi juridik neni 2E.par.4, tentativa e paprshtatshme neni 42. heqja dor vullnetare nga

2@A

kryerja e veprs penale neni 44. heqja dor vullnetare nga baskimi kriminal neni 4A.par.4. pr veprat penale nga neni 48B, 48;, 4A8 ose 4AE nse kryesi e kthen pasurin e vjedhur e kthen parase t njoftohet pr fillimin e procedurs penale, gjykata mund ta liroj nga dnimi. neni 4AA etj. 4.!e dispozitat e posaDme t )++), jan parapar rastet e mundsis s lirimit nga dnimi psh, nse dshmitari, eksperti, prkthyesi apo interpreti e revokon deklaratbn e reme para se t jet n>jerr vendimi prfundimtar neni 6@; par. 4.$se personi i privuar nga liria heq dor nga rebelimi para se ta ket ushtruar dhunn apo kanosjen, neni 624.par., nse sulmuesi ndaj personit zyrtar ka qen i provokuar nga veprimi i kundrligjshm apo brutal. $ rast kur legjislacioni penal parasheh mundsin e lirimit nga dnimi , gjykata sht e autorizuar q kryesit t ia zbut dnimin pa kufizime i parapar me dispozitat pr zbutjen e dnimit "neni A; par.4.#. .azat e posaDme t lirimit nga dnimi pr vepra penale t kryera nga pakujdesia. TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas nenit AE t )++), gjykata mund ta liroj nga dnimin kryesin e veprs penale t kryer nga pakujdessia n kto raste( 2.kur pasojat e veprs penale e godasin aq rnd kryesin e veprs penalesaq ndshkimi do t ishte i panevojshm pr realizimin e qllimit t dnimit, ose kur 4.kryesi menjiher pas kryerjes s veprs penale ka br prpjekje pr evitimin apo zvoglimin e pasojave t veprs penale dhe nse n trsi apo n mas t madhe e ka kompensuar dmin i cili sht shkaktuar nga ajo vepr penale. 1ecidivi TTTTTTTTTTTT !e recidiv nnkuptojm rastet kur personi q ka qen m par i dnuar prsri kryen vepr penale."kuptimi penalo juridik# 4.n kuptimin kriminologjik , recidivi paraqet Ddo kryerje t srishme t veprs penale , nga personi i cili m par ka kryer vepra penale , pa marr parasysh se ishte apo nuk ishte i dnuar, 6.n aspektin penalogjik recidivi ekziston kur personi q eka vuajtur dnimin me burg, srish vjen n burg se kryen vepr tjetr penale. &lojet e recidivit

2@B

TTTTTTTTTTTTTTTT Ekziston recidivi i prgjithshm dhe special. %uke marr parasysh numrin e veprave penale t kryera , n t drejtn penale njihen dy lloje t recidivit, recidivi i njfisht dhe i shumfisht. aG.recidivi i njifisht apo i rndomt ekziston n rast kur personi , i cili ka qen i dnuar pr vepr penale t mparshme , srish kryen vepr penale tjetr. :jykata n situata t ktilla duhet t marr parasysh 2.se a sht kryer vepr e njejt me at t mparshmn,4. se ajn kryer kto dy vepra penale nga motivet e njejta 6. sa koh ka kaluar nga dnimi i mparshm q e ka mbajtur apo q i sht falur. 2.1ecidivi i njifisht sht rrethan rnduese fakultative dhe gjykata nse kt rrethan e mrr si rnduese mund t i shqiptoj dnim deri n maksimumin e parapar pr at vepr penale. 4.recidivi i shumfisht"multirecidivi# konsiderohet se ekziston athere kur personi, kur m par ka qen ms paku dy her i dnuar pr vepra penale , srish kryen vepr penale t re.sipas nenit B@.t )++), pr t konsideruar recidivi i shumfisht duhet plotsuar kto kushte( a#, q kryesi t jet dnuar m par dy apo m shum her pr vepra penale t kryera me dashje me s paku nj vit burgim dhe bG.nse nga dita e lrimit t kryesit nga mbajtja ose prfundimi "skadimi# i dnimit t shqiptuar m par deri n kryerjen e veprs s re penale kan kaluar m pak se pes bvjet. )to kushte duhet plotsuar n mnyr kumulative. 1ecidivi i shumfisht sht rrethan fakultative e ashprsimit t dnimit dhe me rastin e vlersimit t gjykats se ado t ashprsoj apo so dnmin merr parasysh pranimin e fajit, ngjashmrin e veprave penale t kryera, motivet nga t cilat jan kryera, rrethanat n t cilat jab kryer si dhe nevojn e realizimit t qllimit t dnimit. :jykata mund t ia ashprsoi dnimin recidivit t shumfisht por jo m tepr se gjysmn e maksimumit q parashihet pr veprn e re t kryer. +sh nse recidivi i shumfisht kryen vepr t re penale pr t ciln parashihet dnim deri n ;. vjet maksimumit mund t i shtohen edhe 7. vjet d.m.th.kryesi t dnohet me 24.vjet burg. !atja e dnimit pr veprat penale t kryera n bashkim TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT

2@;

$ shkecn e s drejts penale njihen tri sisteme t matjes s dnimit unik pr vepra penale t kryera n bashkim 2.sistemin absorbcionit 4.sitemin e asperacionit dhe 6. sistemin e kumulacionit. 2.sistemi i absorbcionit !atet dnimi pr Ddo vepr penale veD e veD mirpo si dnim unik shqiptohet dnimi m i rnd i cili apsorbon n vehte dnimet m tlehta.ky sistem tani n praktik zbatohet shu mrall, 4.Sistemi i asperacionit S pari matet dnimi pr Ddo vepr penale veD e veD, madje dnimi m rnd merret pr baz, kurse dnimet tjra i shtohen ktij, por me kusht q dnimi unik t mos e arrij shumn e t gjith dnimeve e as mos ta tejkaloj maksimumin e prgjithshm t atij lloji t dnimit t prcaktuar me ligj.ky loloj i matjes s dnimeve aplikohet n shumicn e legjislacioneve penale t shteteve bashkohore. 6.sitemi i kumalicionit Sipas ktij sitemi s pari dnimet caktohenveD e veD pr Ddo vepr penale n bashkim, e m pas mblidhen t gjitha dnimet dhe shuma e tyre paraqet dnimin unik, t prbashkt.ky sitem aplikohet sidomos kur sht n pyetje dnimi me gjob. Sistemi i matjes s dnimit pr veprat penale n bashkim n t drejtn penale t )osovs TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT )odi penal i )osovs i njeh tri sisteme t matjes s dnimit pr veprat penale n bashkim"B2#.!irpo prej tri sistemeve q njihen n shkencn e s drejts penale , sipas kodit penal, sitemi i asperacionit sht themelor ngase m s shpeshti aplikohet n praktik, ndrsa sistemi i kumulacionit dhe t absorbcionit jan sisteme plotsuese. Sistemi apsorbcionit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas sistemit t absorbcionit, nse gjykata pr ndonji vepr penale ka shqiptuar dnimin me burgim afatgjat, athere e shqipton vetm kt dnim. Sistemi i asperacionit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT

2@E

Sipas ktij sistemi nse ggjykata pr seciln vepr penale ka shqiptuar dnim me burgim, dnim unik duhet t jet m i lart se Ddo dnim i veDant, por dnimi unik nuk mund t arrij shumn e t gjitha dnimeve t prcaktuara dhe as t tejkaloj periudhn prej 4@. vjetsh. $se gjykata pr seciln prej veprave penale ka caktuar dnim me burg prej 6. vjetsh, dnimi unik nuk mund t jet m i gjat se ;.vjet. Sistemi i kumulacionit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas ktij sistemi nse gjykata pr seciln vepr penale ka shqiptuar dnim me gjob, dnimi unik nuk duhet t tejkaaloj shumn prej 48.@@@ S, prkatsisht 8@.@@@ S, kur nj apo m shum vepra penale jan kryer pr prfitime materiale. $se gjykata ka shqiptuar pr disa vepra penale dnim me burg, ndrsa pr disa t tjera dnim me gjob, ajo shqipton nj dnim unik me burgim dhe nj dnim unik me gjob. %nimin plotsues gjykata e shqipton nse sht parapar s paku pr nj vepr penale. !/?J/ E %I$-!-? +E1SF$-? ?I %I$H/1 TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT $ t shumtn e herave personi n t njetn koh gjykohet pr t gjitha veprat penale t kryera n bashkim dhe i shqiptohet nj dnim unik. Cshtja e matjes s dnimit personit i cili m par sht dnuar , n tdrejtn penale shtrohet n kto raste( 0q nj apo m shum vepra penale t jen zbuluar pasi q personi sht dnuar dhe kti nuk, kan mundur t prfshihet me aktgjykimin5 0nse personi para se t ket filluar vuajtjen e dnimit sipas aktgjykimit t mparshm kryen vepr t re penale5 0nse personi i dnuar gjat mbajtjes s dnimit me burg kryen vepr penale t re dhe 0nse t dnuarit me kusht i revokohet dnimi pr shkak t veprs penale t ciln e ka kryer para se t jet shqiptuar dnimi me kusht. $ kto situata sipas nenit B4 t )++), matja e dnimit bhte sipas rregullave t parapara pr veprat penale n bashkim.%nimet e shqiptuara m par gjykata i merr si t caktuar , ndrsa dnimet i mat vetm pr veprat q nuk kan qen t prfshira n aktgjykimin e mparshm.$ raste t ktilla dnimin apo pjesn e dnimit t ciln i dnuari e ka mbajtur i llogaritet n dnimin e shqiptuar. $ga rregulla e matjes s dnimit sipas nenit B4.par.4. ekziston nj prjashtim,ku nse personi i dnuar me burgim apo me burgim afatgjat gjat mbajtjes s dnimit

22@

kryen vepr t re penale , gjyakata do t i shqiptoj dnim pr kt vepr penale pavarsisht nga dnimi i mparshm, nse me zbatimin e dispozitave mbi matjen e dnimit pr veprat penale n bashkim nuk mund t realizohet qllimi dnimit pr shkak se ka mbetur pa u vuajtur shum pak dnim" psh. nse n prfundim t dnimit i burgosuri kryen vepr penale t vrasjes ndrsa pr ta vuajtur krejtsisht dnimin i kan ngelur vetm nj vit, nse aplikohen dispozitat pr matjen e dnimit pr veprat penale t kryera n bashkim ai nuk do t mund t dnohej m tepr se 4@ vite e deri n momnetin kur e ka kryer veprn penale i kan mbetur vet 4. vite#. &&F:/1-?J/ E +/1/.H1:-!-? %KE %I$-!-? ?I !I+/1SKI! TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT TTTT Sipas nenit B6.par.2.t )++), koha q i pandehuri e ka kaluar n paraburgim, si dhe Ddo lloj tjetr i privimit nga liria lidhur me veprn penale detyrimisht llogaritet n dnimin e shqiptuar me burgim, burgim afatgjat, dhe n dnimin me gjob. $ t njetn mnyr sht rregulluar edhe Dshtja e llogaritjes s dnimit t mparshm me burgim apo me gjob pr kundravajtje apo delikte ekonomike. " neni B6.par.4# $drsa n par.6. sht parapar se masa mbrojtse q sht shqiptuar pr kundravajtje ose delikt ekonomik prfshihen n dnimin plotsues pr veprn penale. VI1EJ?J/ E :JN)/?IS TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT $ gjysmn e shek.,-, n t drejtn penale filluan t Dfaqen sasnksione , t cilat n brendin e tyre kishin pr qllim t zavendsonin dnimin me burgim veDmas ato me dnim afatshkurtr, nj ndr kto sanksione shtedhe vrejtja e gjykats. Esenca e vrejtjes s gjykats sht q kryesit t veprs penale t i trhiqet vrejtja se ka kryer vepr penale, t ciln shoqria n aspektin social dhe etik e vlerson si negative, t dmshme, t keqe dhe pr kt gjykata i shqipton qortim , prkatsisht vrejtje.vrejtja gjyqsore sht nj lloj sanksioni jopuntiv, jondshkues. )y lloj sanksioni sht i parapar n nenin B7. dhe B8 t )++) ku sht prcaktuar se qllimi i vrejtjes s gjykats sht q ti jepet kryesit qortim kur, duke pasur parasush t gjitha rrethanat n lidhje me veprn dhe kryesin, vrejtja gjyqsore mjafton pr t arritur q5llimin e dnimit. $ocioni dh rndsia e vrejtjes s gjykats

222

TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Vrejtja e gjykats sipas brendis dhe qllimit t saj, nuk sht dnim, por n fakt sht trajtim i kryesit t veprs penale me masa jondshkuese.Sipas natyrs s saj , vrejtja e gjykats sht mas pr zavendsimin e dnimeve me burgim afatshkurtr dhe paraqet hap t rndsishm n drejtim t depanilizimit t s drejts penale. $ brendin e saj , vrejtja e gjykats paraqet qortim serioz dhe publik q i bhet kryesit t veprs penale dhe gjykata ia trheq vrejtjen q n t ardhmen mos t kryej vepra penale , sepse pr vepra t tilla do t dnohet.edhe vrejtja e gjykats shqiptohet me aktgjykim. )ushtet pr shqiptimin e vrejtjes s gjykats TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas nenit B8.par.4. dhe 6. t )++), vrejtja e gjykats mund t shqiptohet " dmth.mund t shqiptohet sipas bindjes s gjykats#pr dy grupe veprash penale( 2.n grupin e par bjn pjes veprat penale pr t cilat sht parapar dnimi me burgim deri n nj vit, apo dnim me gjob dhe nse vepra sht kryer n rrethana lehtsuese q veprn e bjn veDanarisht lehtsuese. 4.$ grupin e dyt t veprave penale pr t cilat mund t shqiptohet vrejtja e gjykats hyn veprat penale pr t cilat mund t shqiptohet dnim deri n 6. vjet"neni B8G6#, nse me ligj shprehimisht sht parapar kjo mundsi , psh. neni 286 par. 6. t )++) etj. Vrejtja e gjykats mund t shqiptohet edhe pr veprat penale n bashkim, por nuk mund n situata t tilla pr nj vepr ti shqiptohet dnim e pr nj tjetr vrejtje e gjykats. Efektet e vrejtjes s gjykats TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT )ryesit q i shqiptohet vrejtja e gjykats, konsiderohet person i dnuar dhe shnohet n evidencn e t dnuarve.)y dnim shlyhet nga evidenca nse kruesi brenda fatit prej nj viti nga aktgjykimi i plotfuqishm nuk kryenvepr t re penale "neni ;B.par.402t )++)#. !e vrejtjen gjyqsore kryesit mund t5 i shqiptohen kto dnime plotsuese( ndalimin e drejtimit t automjetit, marrja e lejes s vozitjes dhe marrja e sendit " neni 87.par.6.# !/S/? E ?1/J?-!-? ?I %E?N1HESKI! TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT $ shkencn e s drejts penale sht konstatuar se n mesin e faktorve t kriminitetit, Drregullimet mendore, prkatsisht smundjet psikike dhe varsia nga droga dhe alkooli, jan gjithashtu faktor t rndsishm t kriminalitetit.+r tu

224

evituar rreziku q personat e ktill n t ardhmen t kryejn vepra penale , sht treguar e domosdoshme q ndaj personave me prgjegjshmri t zvogluar dhe n varsi t drogs apo alkoolit , krahas dnimit , t shqiptohet edhe masa e mjekimit.$drsa ndaj personave trsisht t paprgjegjshm pr shkak t Drregullimeve psikike , shqiptohet vetm masa e trajtimit t detyrueshm. !e an t masave t trajtimit t detyrueshm psikiatrik ndaj kryesve t veprave penale me Drregullime mendore , t drejtat penale bashkohore kan pr qllim t i realizojn dy funksione(2.t evitojn rrezikun q personat e ktill srish t kryejn vepra penale dhe 4.ndrsa funkioni i dyt me kto masa t trajtimit t detyrueshm psikiatrik, konsiston n arritjen objektivave t humanizimit t s drejts penale. !/S/? E ?1/J?-!-? ?I %E?N1HESKI! $I ?I %1EJ?I$ +E$/&E ?I )FSFVIS TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT $ )++), masat e trajtimit t detyrueshm nuk jan sanksione penale , por jan masa t posaDme, masa sui generis t karakterit mjeksor t karakterit mjeksor, t cilat u shqiptohen vetm kryesve t veprave penale me paaftsi mendore dhe n varsi nga droga dhe alkooli.+r kt arsye kto masa jan parapar n kapitullin e veDant"kap.V.neni BA dhe BB# dhe jan trsisht t ndara nga sistemi dhe llojet e sanksioneve penale .!asat e trajtimit nuk konsiderohen dnime e as lloje t tjera t sanksioneve penale .+ra masat e trajtimit pe nga brendia dhe qllimi i tyre jan masa t mjekimit.$ disa kode penale t Evr.perendimore por edhe t evr.qendrore dhe juglindore, kto masa emrtohen si masa siguruese , edhe n legjislacionin penale q sht aplikuar n )osov kto masa jan quajtur siguruese, e t tilla quhen edhe n legjislacionet e ish.republikave t jugosllavis q tani jan shtete t pavarura. +r kundr faktit se kto nuk konsiderohen sanksione penale edhe pr kto vlen parimi i ligjshmris. )++), n nent BA. dhe BB. i parashef tri lloje t trajtimit t detyrueshm( 2.?rajtimin e detyrueshm psikiatrik pr kryesin me paaftsi mendore5 4.?rajtimin e detyrueshm psikiatrik pr kryesit me aftsi t zvogluar mendore, dhe 6.?rajtimi me an t rehabilitimit t detyrueshm i personave t varur nga droga ose alkooli. +rocedura e shqiptimit t masave t trajtimit t detyrueshm pr kryesit me apaftsi mendore "trsisht t paprgjegjshm# dhe trajtimi i detyrueshm pr kryesin me aftsi t zvogluar mendore, sht e parapar me ligj t veDant..$drsa shqiptimi i trajtimi me an t rehabilitimit t detyrueshm t personave t varur nga droga apo alkooli jan t prcaktuar me nenin BB. t )++). ?1/J?-!- - %E?N1HESKI! +S-)-/?1-) - )1NES-? !E +//'?IS!E$%F1E

226

TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT )t mas t trajtimit t detyrueshm gjykata e shqipton n rastet kur konstaton se veprn penale personi e ka kryer n gjendje trsisht t paprgjegjshme"neni BA#, ndaj kryesve t ktill t veprave penale e vetmja mas q mund t shqiptohet sht mjekimi i detyrueshm. +ersoni konsiderohet plotsisht i paprgjegjshm nse n kohn e kryer s veprs penale ka lnguar nga smundja menodre e prkohshme ose e prhershme, Drregullimi mendor apo ngecje e zhvillimit mendor, gjendje kto t cilat personin e kan br t paaft q t kuptoj apo t i kontrolloj veprimet apo mosveprimet e tia, apo t kuptoj se po kryen vepr penale " neni 24.par.2.#. )jo mas sht e natyrs kurative mjeksore dhe se kt mas e njohin t gjitha legjislacionet bashkohore me emrtime t ndryshme. :jykata mund t i shqiptoj masat e trajtimit t detyrueshm psikiatrik nse plotsohen kto kushte( 2.q personi t ket kryer vepr penale, e cila sht konstatuar n procedur penale5 4.q vepra t jet kryer nga personi i paprgjegjshm5 6.q gjykata t konstatoj se personi do t rrezikoj vehten ose tjetrin apo pasurin me vler t madhe nse lshohe n liri, dhe 7.q pe evitimin e rrezikut sht i nevojshm mjekimi n entin shndetsor. ?1/J?-!- - %E?N1HESKI! +S-)-/?1-) - )1NES-? !E /'?IS?I =VF:&H/1 !E$%F1E TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT /ftsia e zvogluar mendore ekziston nse personi pr shkak t smundjes mendore t prkohshme ose t prhershme, Drregullimit mendor apo ngecje n zhvillimin mendor, aftsia e tij ka qen dukshm , esencialisht e zvoglauar pr tu kontrolluar veprimet apo mosveprimet e tij, apo t kuptoj se kryen vepr penale"neni 24.par.4.#. +ersonat e ktill konsiderohen penalisht prgjegjs dhe dnohen.!irpo gjykat me rastin e matjes s dnimit kt gjendje shndetsore t tij do ta marr parasysh si rrethan lehtsuese. !eq kryesi i veprs penale me prgjegjshmri t zvogluar konsiderohet penalisht prgjegjs, gjykata sht e obliguar q s pari tia shqiptoj dnimin.$se kryesi i ktill, pr shkak t prgjegjsis t zvogluar sht edhe i rrezikshm pr veten,

227

tjetrin apo pasurin me vler t madhe , athere krahas dnimit ia shqipton edhe masn e trajtimit t detyrueshm psikiatrik. $se gjykata kryesit t till i shqipton dnimin dhe masn e trajtimit t detyrueshm psikiatrik, ai s pari drgohet n entin shndetsor pr trajtim, pr mjekim .)oha e kaluar n entin pr mjekim i llogaritet n kohzgjatjen e dnimit me burgim. $se koha e kaluar n entin psikiatrik pr trajtim sht sa edhe kohzgjatja e dnimit t shqiptuar me burgim , athere personi konsiderohet se e ka mbajtur dnimin dhe lshohet n liri.!irpo nse koha t cilin i gjykuari e ka kaluar n entin shndetsor sht m e shkurtr se kohzgjatja e e dnimit me burgim , athere gjykata ka dy mundsi( 2.q personi i ktill t drgohet n entin ndshkues q ta mbaj dnimin e mbetur me burgim apo 4.q personi i ktill t lirohet me kusht. " koh zgjatja t shihet te rreguulorja q e rregullonkt Dshtje#. ?1/J?-!- !E /$I ?I 1EK/.-&-?-!-? ?I %E?N1HESKI! +E1SF$/VE ?I V/1H1 $:/ %1F:/ FSE /&)FF&TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT ?rajtimi mjeksor i detyrueshm i narkomanve dhe alkolistve sht mas e dats relativisht t re, e cila shqiptohet s bashku me sanksioninet e caktuara penale dhe ka pr qllim q t i evitoj rrethanat dhe shkaqet q kan kontribuar n kryerjn e veprs penale.Kulumtimet shkencore kan treguar se vetm dnimi ndaj kryersve, t cilat veprat penale i kan kryer si alkolist apo narkoman nuk mund t ushtrojn efekte t duhura n luftn kundr kriminalitetit.$ rastet e tilla trajtimi mjeksor, psikiatrik i tyre ka efekt m t madh preventiv se dnimi. )t mas gjykata do ta shqiptoj nse jan plotsuar kto kushte( 2.q kryesit t veprs penale t i jet shqiptuar dnimi"dnimi me burgim, dnimi me gjob, dnimi me kusht#, vrejtja e gjykats apo lirimi nga dnimi5 4.q kryesi ta ket kryer veprn penale pr shkak t varshmris nga droga apo alkooli5 6.q t ekzistoj lidhja kauzale mes veprs penale t kryer dhe varshmris s kryesit nga droga apo alkooli, prkatsisht q gjykata t konstatoj se faktori kryesor q ka motivuar kryesin e veprs penale sht varsia nga droga apo alkooli, dhe 7.nse ka gjasa pr mjekimin e tij suksesshm. )jo mas nuk mund t shqiptohet ndaj personit i cili veprn penale e ka kruer nn ndikimin e drogs apo alkoolit, por i cili pr ndryshe nuk sht i varur ngadroga apo alkooli.+r shqiptimin e ksaj mase nuk sht domosdoshme q personi n momnetin e kryerjes s veprs penale t ket qen i dehur, s kndejmi kjo mas mund t shqiptohet ndaj narkomanit apo alkoolistit i cili veprn penale e ka kryer n kohn kur nuk ka qen nn ndikimin e drogs prkatsisht alkoolit, mirpo ai

228

sht i varur nga droga dhe alkooli dhe veprn penale e ka kryer p.sh.pr t fituar mjete pr t bler drogn apo alkoolin. )jo mas ekzekutohet n entin shndetsor apo n ndonji ent tjetr t specializuar,!irpo kjo mas mund t ekezekutohet edhe n entin pr ekzekutimit t dnimit, ku gjendet kryesi n mbajtjen e dnimit me burgim. $se kjo mas shqiptohet krahas dnimit me burgim, kjo ekzekutohet gjat mbajtjes s ktij dnimi. $se kjo mas shqiptohet krahas dnimit me gjob, vrejtjes s gjykats apo lirimit nga dnimi, gjykata mund t vendos, me plqimin e t dmtuarit q masa e till t trajtohet n liri.$se kryesi pa ndonj arsye nuk i nnshtrohet trajtimit n liri apo e braktis ate , gjykata mund t urdhroj q trajtimi t ekezkutohet n entin shndetsor "neni BB.par.4.#. $se kjo mas sht shqiptuar krahas dnimit me burgim, n ksi rasti mund t zgjas derisa t kryhet dnimi. $drsa n raste kur kjo mas sht shqiptuar krahas dnimit me gjob, vrejtjes s gjykats, apo lirimit nga dnimi, trajtimi nuk mund t zgjas m tepr se 4. vjet., n kto situata gjykata n Ddo dy muaj duhet t vendos nse sht e nevojshme t vazhdohet ekezekutimi i mass" neni BB. par.6.#. &irimi me kusht TTTTTTTTTTTTTTTT &irimi me kusht nnkupton se personi i cili sht duke e vuajtur dnimin lirohet n liri para se t ket vuajtur dnimin n trsi. !e kusht q deri sa t skadoj koha pr t ciln i sht shqiptuar dnimi mos t kryej vepr tjetr penale. -nstitucioni i lirimit me kusht sht i kohs s re pr her t par sht paraqitur n /ngli n gjysmn e shekullit ,-, e m pas edhe n 'ranc. &irimi me kusht sht i ngjashm me dnimin me kusht, te dnimi me ksuht oersoni fare nuk fillon vyuajtjen e dnimit, ndrsa te lirimi me kusht personi lirohet nga mbajtja e dnimit t cilin sht duke e vuajtur. 1ndsia penalo juridike e lirmit me kusht TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT !e lirimin me kusht i dnuari motivohet q m shpejt t prmirsohet dhe t aftsohet pr jet normale n liri, 0lirimi me kushrt paraqitet edhe si nj lloj korigjimi i vendimit t gjyqit mbi dnimin dhe si mnyr konsekuente e zbatimit t individualizimit t dnimit, 0gjykata nuk ka mundsi q me rastin e shqiptimit t dnimit me burgim t dij saktsisht se DfarD kohzgjatje eprivimit nga liria do t i nevojitet pr prmirsimin e kryesit t veprs penale dhe s fundi,

22A

0lirimi me kusht shrben edhe si mas pr shkurtimin e dnimeve veDanarisht t gjata dhe njherit shrben edhe pr kufizimin e ndikimit t dmshm t dnimit me privim nga liria me afat t gjat si ndaj t dnuarit , edhe ndaj familjes s tij dhe pozits s tij sociale. /rsyeshmria e lirimit me kusht konsistonedhe n faktin se ky institucion n instanc t fundit shrben edhe si mas e mbrojtjes s shoqris nga kryerja e srishme e veprave penale, ngase praktikisht sht vrtetuar se personat e liruar me kusht rrall her kryejn vepra penale, n krahasim me personat q dnimin e kan vuajtur n trsi. )ushtet pr shqiptimin e lirimit me kusht TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT )ushtet pr shqiptimin e lirimit me kusht jan t parapara n nenin ;@.t )++).)ushtet mund t ndahen n dy grupe , grupi par i referhen sjelljes s t dnuarit, ndrsa grupi i dyt i lushteve ka t bj me pjesn e dnimit t mbajtur. 2.Sipas nenit ;@.par.2.i dnuari mund t lirohet me kusht nse ekziston baza e arsyeshme se ai nuk do t kryej vepr t re penale ."nuk sht e theksuar se sa duhet t ket vuajtur dnimin pr t pasur t drejt n lirimin me kusht# 4.Sipas variantit t nenit ;@.par.4.i dnuari i cili e ka mbajtur gjysmn e dnimit "nuk shkruan kshtu n )++)#, mund t lirohet me kusht nga mbajtja e mtejme e dnimit , me kusht q deri n skadimin e kohs pr t ciln sht shqiptuar dnimi t mos kryej vepr t re penale 6.sipas variantit t dyt , personi i cili ka mbajtur 2G6 t dnimit me burgim, prjashtimisht mund t lirohet me kusht kur rrethanat e veDanta q i referohen personit t dnuar tregojn se ai nuk do t kryej vepr t re penale. 7.sipas variantit t tret "neni ;@.par.7.#i dnuari t clilit gjykata i ka shqiptuar dnim me burgim afat gjat , mund t lirohet me kusht nga mbajtja e mtem e dnimit nse i ka mbajtur 6G 7 t dnimit 1evokimi i lirimit me kusht TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT 1evokimi i lirmit me kusht mund t jet obligativ dhe fakultativ. 2.1evokimi obligativ i lirimit me kusht :jykata patjetr "detyrimisht# do ta revkoj lirimin me kusht nse personi i dnuar , derisa gjendet n lirimin me kusht kryen nj apo m shum vepra penale pr t cilat i sht shqiptuar dnimi m tepr se nji vit" neni ;2 par.2.#

22B

4.1evokimi fakultativ i lirimit me kusht TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT :jykata mundet nse personi i dnuar i cili gjendet n lirim me kusht , kryen nj apo m shum vepra penale pr t cilat i sht shqiptuar dnim me burg deri n nj vit" neni ;@.par.4.#, duke pasur parasysh ngjashmrin e veprave penale , rndsin e tyre, motivet nga t cilat jan kryer veprat penale dhe rrethant tjera q treojn arsyeshmrin e revokimit t lirimit me kusht. $se personi i liruar me kusht pr veprn e re dnohet jo m tepr se nj vit, ndrsa gjykata nuk urdhron revokimin e lirimit me kusht , lrimi me kusht vazhdohet pr aq koh sa i dnuari e ka mbajtur dnimin e till me burgim" eni ;2 par.8#. $dihma postpenale TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT $dihma postpenale t dnuarve u jepet nga organet kompetente t autorizuar me ligj dhe t cilat duhet t jen t themeluara pran Ddo kuvendi komual.)jo ndihm realizohet n bashkpunim me gjykatat dhe organet e prkujdesjes sociale.$dihma e ktill mund t jet e brendshme dhe e jashtme. $dihma e brendshme ofrohet duke n>itur kurajuar dhe duke i dhn kshilla t dnuarit se si t i zgjidh problemet me t cilat do t ballafaqohet pas lshimit t tij n liri. $dihma e jashtme konsiston n dhnien e ndihms materiale , sigurimin e punsimit , zgjidhjen e prkohshme t banimit , dhnien e ndihms n zgjidhjen e problemeve familjare etj. )onfiskimi i dobis pasurore t fituar me veprn penale TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas nenit ;4.par.2 gjykata sht e detyruar q t ia konfiskoj Ddokujt dobin pasurore q sht rezultat i veprs penale. )nfiskimi i dobis paurore shqiptohet me aktgjykim me t cilin sht konstatuar kryertja e veprs penale" neni ;4.par.4.#.)jo mas shqiptohet n rastet kur kryesit t veprs penale i shqiptohet dnimi kryesor, dnimi alternativ, vrejtja e gjykats, masa edukuese apo masa e trajtimit t detyrueshm psikiatrik dhe ruajtjes n entin shndetsor si dhe trajtimin e detyrueshm psikiatrik n liri.

$atyra juridike e konfiskimit t dobis pasurore TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT

22;

)++), e parasheh si mas t posaDme konfiskimin e fitimit pasuror dhe e radhiti n kapitul t veDant.)jo mas nuk konsiderohet lloji i sanksionit penal. )onfiskimi i dobis pasurore nga kryesi i veprs penale TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT %obia pasurore konfiskohet nga Ddokush q ka pasur dobi pasurore nga vepra penale sipas nenit ;4.par.2.t )++) shprehimisht thuhet askush nuk mund ta mbaj dobin pasurore t fituar me an t kryerjes s veprs penale, dobia pasurore merret nga kryesi i veprs penale, organizatori i bashkimit kriminal, nga shtytsi ndihmsi apo ai i cili i ka fshehur veprn penale apo kryesin, kjo mas gjithashtu shqiptohet edhe ndaj atij q i sht dhn ta ruaj pasurin t fituar me vepr penale. $ rast kur konfiskimi nuk sht i mundur , kryesi detyrohet t paguaj shumn e t hollave e cila i prgjigjet dobis s fituar pasurore neni ;6.par.2. )onfiskimi i dobis pasurore nga personat tjer TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas nenit ;6.par.4.t )++), marrja e pasuris nga personat tjer mund t vij n dy situata.2.Situata e par sht kur pasuria e fituar me vepr penale bartet n personat e tjer dhe 4.)ur pasuria e till bartet n t afrmit e kryesit. +r t mundur me u shqiptuar kjo mas duhet plotsuar kushtet objektive dhe subjektive n mnyr kumulative. )ushti objektiv prmbushet n rastin kur pasuria sht bartur pa kompenzim apo me kompenzim i cili nuk i prgjigjet vlers reale t pasuris. )ushti subjektiv sht prmbushur n raste kur personi n t cilin sht bartur pasuria , e ka ditur apo ka mundur me dit se pasuria sht fituar me vepr penale. 4.$se pasuria sht bartur te t afrmit kryesit , ajo mund t konfiskohet nse nuk mund t dshmohet se si kompensim kan dhn vlern e plot. )rkesa pasurore e t dmtuarit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT ) tu na paraqiten dy situata 2.kur i dmtuari e ka paraqitur krkesn pasuroro juridike dhe 4. kur i dmtiuari nuk e ka paraqitur krkesn pasuroro juridike. $se i dmtuari pr krkesn pasurore ushzohet n kontest civil, ai mund t krkoj q t kompensohet nga shuma e vlerss e cila sht konfiskuar , nse e fillon procedurn kontestimmore brenda afatit prej A.muajve nga dita e plotfuqishmris s vendimit me t cilin sht uudhzuar n kntest civil dhe nse brenda fatit prej 6.muajve nga dita e plotfuqishmris s vendimit me t cilin pozitivisht sht zgjidhur krkesa e tij, e krkon kompenzimin nga vlera e cila sht konfiskuar" neni ;7#

22E

4.$se i dmtuari nuk e paraqet krkesn pasuroro juridike n procedur penale , ai mund t krkoj kompenzimin e dmit nga vlera e konfiskaur nse e fillon kontestin civil brneda 6.muajve nga dita kur ka marrur vesh pr knfiskimin e dobis pasurore dhe ms voni n afat prej 4. vjetsh nga plotfuqishmria e vendimit mbi konfiskimin e dobis pasurore dhe nse n afat prej 6. muajve nga dita e vendimit me t ciln sht aprovuar krkesa e tij krkon kompensimin nga vlera e konfiskuar. 1ehabilitimi TTTTTTTTTTTTTTTTTT 2.1ehabilitimi ligjor,paraqitet n mnyr automatike me kalimin e kohs s caktuar pas dnimit t mbajtur, me kusht q personi i dnuar gjat ksaj periode t mos kryej vepr tejtr penale. 4.1ehabilitimi gjyqsor, n kt situat gjykata do t vendos nse do ta rehabilitoj t nuarin n baz t sjelljeve t tia pas mbajtjes s dnimit dhe rrethanave t tjera q jan relevante pr n>jerrjen e vendimit t ktill,rehabilitimi gjyqsor sht fakultativ.$ situatn e till gjykata sipas lutjes s t dnuarit, mund t vendos q dnimi t shlyhet nga evidenca e t dnuarve dhe personi t konsiderohet i padnuar, nse ka kaluar gjysma e afatit t parapar me ligj dhe nse gjat asaj kohe nuk ka kryer vepr t re penale.n rastet t tilla gjykata merr parasysh sjelljet e t dnuarit pas mbajtjes s5 dnimit, natyrn e vep5rs penale dhe rrethanat tjera t rndsishme pr vlersimin nse shlyerja e dnimit sht me vend. Shlyerja e dnimit nga evidenca e t ndshkuarve TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT %nimi shlyhet nga evidenca e t ndshkuarve n afatin e caktuar prej kur sht mbajtur dnimi, parashkruar apo falur , nse i dnuari brenda atij afati nuk kryen vepr t re penale. /fati brenda t cilit shlyhet dnimi , varet prej llojit dhe peshs s veprs penale, lartsis s sanksionit, i cili sht shqiptuar kryesit t veprs penale. Sipas nenit ;B.par.4 t )++), dnimi shlyhet nga eveidenca e t dnuarve( 2.$j vit nga dita e plotfuqishmris s aktgjykimit, n rastin e vrejtjes s gjykats apo lirimit nga dnimi5 4.nj vit pas skadimit t periudhs s verifikimit n rast t dnimit me kusht5 6.nj vit nga dita e mbajtjes s dnimit , parashkrimit ose prfundimit me amnesti,me falje ose me ndryshim t ligjin penal n rast t dnimit me gjysm liri5 7.tre vjet pas mbajtjes s dnimit , parashkrimit ose prfundimit me amnesti, me falje os eme ndryshimin e ligjit penaln rastin e dnimit me burgim deri n nj vit, dnimi me gjob ose dnim plotsues5 8.pes vjet nga dita e mbajtjes s dnimit, parashkrimit ose prfundimit me amnesti, me falje oe me ndryshim t ligjit penal n rastine dnimit deri n tri vjet5

24@

A.tet vjet nga dita e mbajtjes s dnimit parashkrimit ose prfundimit me amnesti, me falje oe me ndryshim t ligjit penal n rastine dnimit prej tre deri n pes vjet5 B.dhjet vjet nga dita e mbajtjes s dnimit parashkrimit ose prfundimit me amnesti, me falje oe me ndryshim t ligjit penal n rastine dnimit prej pes deri n dhjet vjet5 ;.pesmbdhjetvjet nga dita e mbajtjes s dnimit parashkrimit ose prfundimit me amnesti, me falje oe me ndryshim t ligjit penal n rastine dnimit prej dhjet derin 28 vjet.." neni ;B,;;#. %nimi me burg mbi 28 vjet dhe dnimi me burgim afatgjat nuk mund t shlyhen.

%hnia e shnimeve nga evidenca e t ndshkuarve TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas ligjit t dhnat nga evidenca e t dnuarve mund t i jepen vetm organeve t caktuar shterore dhe publike.ligji njeh dy situata t dhnies s shnimeve nga evidenca e t dnuarve.a#.dhnia e shnimeve pr dnimin q nuk sht shlyer dhe b#.dhnia e shnimev pr dnimin q sht shlyer." neni ;E#. +arashkrimi TTTTTTTTTTTTTTT +arashkrimi i ndjekjes penale dhe parashkrimi i ekzekutimit t dnimit. Sipas nenit E@.par.4.t )++), parashkruhet ndjekja penale nse( (. kan kaluar 68.vjet nga kryerja e veprs penale t dnueshme me burgim afatgjat5 .. 28.vjet nga kryerja e veprs penale t dnueshme me burgim m shum se 2@.vjet5 0. dhjet vjet nga kryerja e veprs penale t dnueshme me burgim m shum se pes"8#vjet5 1. pes vjet nga kryerja e veprs penale t dnueshme me burgim m shum se tre"6#vjet5 2. ?re vjet nga kryerja e veprs penale t dnueshme me burgim m shum se nj"2#vjet5 <. %y vjet nga kryerja e veprs penale t dnueshme me burgim m shum se nj"2#vjet5ose dnim me gjob. 'illimi i rrejdhs s afatit t parashkrimit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT

242

/fati i parashkrimit fillon t ec nga dita e kryerjes s veprs penale, prkatsisht kur kryesi ka veruar ose ka qen i detyruar t veproj. +r veprat penle t prbra, afati i parshkrimit fillon t ec prej momentit kur sht kryer veprimi i fundit , pr veprat penale t vazhduara , afati i parshkrimit fillon t ec prej momentit kur sht ndrmarr veprimi i fundit, pr veprat penale permanente, afati i parashkrimit fillon t ec prej momentit kur ka pushuar gjendja e kundrligjshme, te veprat penale kolektive , afat parashkrimit fillon t ec prej dits kur sht kryer vepra e fundit , e cila hyn n prbrje t veprs penale kolektive. !irpo te disa vepra penale kundr integritetit seksual, psh. nga neni 2E;, 4@@, 4@@2, 4@7, afati parashkrimit fillon t rrjedh nga dita kur e d mtuara i ka mbushur 2;.vjet. $dalja e parashkrimit t ndjekjes penale TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Ekzistojn dy lloje t pengesave t cilat mund t shkaktojn ndaljen e afatit t parashkrimit 2.pengesat faktike dhe 4.pengesat juridike. +engesat faktike jan(arratisja e kryesit t veprs penale, kur nuk dihet vendbanimi i kryesit, okupimi i teritorit nmga ana e armikut, trmeti, vrshimet, zjarri dhe rrethanat tjera t cilat e bjn t pamundur punn e gjykats. +engesat juridike, jan psh.imunitetit i deputetit t parlamentit, smundjet psikike t pandehurit etj, $ situata t ktilla pr aq koh sa ka zgjatur ndalja , pr aq koh vazhdohet edhe afati i parashkrimit. $drprerja e parashkrimit t ndjekjes penale TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT )odi penal i njeh du situta kur ndrprehet parashkrimi edhe ate( 2.+arashkrimi i ndjekjes penale ndrprehet me Ddo veprim t organit shtetror kompetent, i cili ndrmerret me qllim t ndjekjes s kryesit pr shkak t veprs penale t kryer" E2.par.6 t )++)# 4.$se i pandehuri gjat rrjedhs s afatit t parashkrimit kryen vepr tjetr penale "E2.par.7.#vepra penale duhet t jet e njejt apo m e rnd se vepra e mparshme. $ kto situata koha e cila ka kaluar para ndrprejes nuk llogaritet por parashkrimi fillon t ec rishtas "E2.par.8.#

244

+arashkrimi absolut TTTTTTTTTTTTTTTTTTTT $dalja dhe ndrprerja e parashkrimit mund t shpiejn praktikisht q kurrnjiher t mos shkaktohet parashkrimi, pr t iu shmangur ksaj mundsie , e drejta penale bashkohore parasheh parashkrimin absolut. +arashkrimi absolut i ndjekjes penale paraqitet kur kalon dyfishi i kohs q krkohet sipas ligjit pr parashkrim " neni E2.par.A.#. +arashkrimi i ekzekutimit t dnimit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT +arashkrimi i ekzekutimit t dnimit konsiston n ate se pas kalimit t kohs s parapar me ligj, dnimi i shqiptuar nuk mund t ekzekutohet. +arashkrimi i ekzekutimit t dnimit shprehet si pr dnimet kryesore , ashtu edhe pr dnimet alternative dhe plotsuese, mirpo parashkrimi i dnimeve plotsuese nuk shprehet n t njjtn koh si pr dnimet kryesore dhe alternative. /fatet e parashkrimit t ekzekutimit t dnimet jan si m posht( 2. 68.vjet nga plotfuqishmria e aktgjykimit me t cilin i akuzuari sht gjykuar me burgim afatgjat5 4.28.vjet nga dnimi burgim m shum se 2@.vjet5 6.dhjet vjet nga dnimi me burgim m shum se pes"8#vjet5 7.pes vjet nga dnimi me burgim m shum se tre"6#vjet5 8.?re vjet nga dnimi me burgim m shum se nj"2#vjet5 A.%y vjet nga dnimi me burgim m shum se nj"2#vjet5ose dnim me gjob. /fati i parashkrimit t ekzekutimit t dnimit fillon t rrjedh nga dita kur aktgjykimi sht b r i plotfuqishm, ndrsa nse sht revokuar dnimi alternativ, nga dita kur vendimi mbi revokimin sht br i plotfuqishm" neni E7.par.2#.+rjashtim bn n rastin e revokimit t dnimit m kusht dhe kur i akuzuari arratiset nga burgu, te revokimi i dnimit me kusht afati vjetsrsimit fillon t ec q nga momenti kur vendimi pr revokimin e dnimit me ksuht sht br i plotfuqishm" prof.-smeti thot se nga momenti kur sht urdhruar ekzekutimi i tij#. $drsa kur i dnuari arratiset nga momenti i arratisjes, apo nga momenti i mos kthyerjes n burg kur i sht mundsuar q pushimin ta bj jasht burgut. $dalja dhe ndrprerja e parashkrimit t ekzkeutimit t dnimit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT $gjashm si te parashkrimi e ndjekjes penale , edhe te parashkrimi i ekzekutimit t dnimit mund t paraqiten rrethana t cilat shkaktojn ndaljen dhe ndrprerjen e afatit t parashkrimit.

246

$dalja e parashkrimit t ekzekutimit t dnimit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT 1rethanat pr shkak t cilave dnimi nuk mund t ekzekutohet mund t jen t natyrs juridike dhe faktike, psh. shtyerja e fillimit t vuajtjes s dnimit, pastaj i dnuari smuret rnd, apo i vdes ndonj antar i familjes s ngusht, pastaj ndalja e parashkrimit t ekzkeutimit bhet edhe kur organet e ndjekjes nuk mund ta gjejn t dnuarin.

$drprerja e afatit t parashkrimit t ekzekutimit t dnimit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT /fati parashkrimit t ekezekutimit t dnimit ndrpritet me Ddo veprim t organit kompetent q ka pr qllim ekzekutimin e dnimit, psh.thirrja nga ana e gjykats s t dnuarit q t paraqitet pr ta vuajtur dnimin, urdhresa q ai t sillet me dhun pr ta mbajtur dnimin, lshuarje e fletarrestit pr gjetjen e t dnuarit q ka ikur, vrejtja pr ta paguar dnimin me gjob, veprimet e gjykats pr realizmin e dhunshm t dnimit me gjob etj.sikur te ndrprerja e ndjekjes penale edhe te ndrprerja e parashkrimit t ekzekutimit t dnimit, koha q ka kaluar gjer n momentin e ndrprerjes s parashkrimit nuk llogaritet."E7 par.7.# +arashkrimi absolut i ekzekutimit t dnimit TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT +arashkrimi absolut i ekzkeutimit t dnimit paraqitet n Ddo rast kur t kaloj dyfishi i kohs q krkohet sipas ligjit pr parashkrimin e ekzekutimit t dnimit."E7.par.8#. +arashkrimi i ekzekutimit t dnimeve plotsuese dhe masave t trajtimit t detyrueshm sipas nenit E6. par.2.parashkrimi i ekzekutimit t dnimit me gjob si dnim plotsues, shprehet n rastet kur kan kaluar dy vjet nga dita kur aktgjykimi sht br i plotfuqishm. +arashkrimi i dnimeve tjera plotsuese shprehet n rastet kur kan kaluar 8.vjet nga dita kur aktgjykimi sht br i plotfuqishm. +arashkrimi i ekzekutimit t mass, trajtimit t detyrueshm , paraqitet kur t kalojn 6.vjet nga plotfuqishmria e aktgjykimit"E6 par.6#. )++), nuk prmban dispozita t posaDme prkitazi me parashkrimin e ekzekutimit t mass s trajtimit me an t rehabilitimit t detyrueshm t

247

personave t varur nga droga dhe alkooli.,mirpo meq kjo mas shqiptohet krahas dnimit dhe ekzkeutohet prej kur aktgjykimi bhet i plotfuqishm, mund t kostatohet se parashkrimi i ksaj mase paraqitet ather kur edhe parashkrimi i ekzkeutimit t dnimit. !osparashkrimi i veprave penale t gjenocidit dhe krimeve t lufts TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT Sipas )++), pa marr parasysh sa koh ka kaluar prej momentit t kryerjes s veprave penale , nuk mund t bhet parashkrimi i ndjekjes penale dhe ekzekutimi i dnimit, pr veprat penale t gjenocidit, krimeve t lufts dhe krimeve kundr njerszimit, si dhe veprat penale pr t cilat sipas t drejts ndrkombtare nuk mund t zbatohet parashkrimi " neni E8#. /mnestia dhe falja TTTTTTTTTTTTTTTTTTT )rahas parashkrimit, edhe amnistia dhe falja shpiejn shuarjen e dnimit.!e an t amnistis, apo faljes , personit t dnuar i falet n trsi, apo nj pjes e dnimit t shqiptuar.=avendsohet dnimi i shqiptuar me dnim m t but , bhet shlyerja e dnimit nga evidenca e t ndshkuarve, apo kryesi i veprs penale lirohet nga ndjekja penale. /mnestia apo falja , me t ciln kryesi i veprs penale lirohet nga ndjekja penale quhet abolicion. /bolacioni mund t jipet n t gjitha fazat e procedurs penale gjersa nuk sht n>jerr aktgjykimi i plotfuqishm, me abolacion procedura mund t mos fillohet nse sht filluar ndalohet. /rsyeshmria pr ekzistimin e institucionit t amnestis dhe faljes 2./mnestia dhe falja jan mjetet t prshtatshme pr prcjelljen e ndryshimeve shoqroro politike n aspektin penalo juridik, mund t ndodh jo rall q pr shkak t ndryshimeve t rrethanave shoqroro politike disa vepra penale e humbin at shkall t rrezikshmris shoqrore q e ka pasur n momentin e n>jerrjes s ligjit penal, kshu me amnesti apo falje " pa u ndryshuar aktgjykimi me t cilin sht shqiptuar ky dnim, zbutet dnimi i shqiptuar apo abrohohet n trsi. 4.!e an t amnestis apo faljes ndikohet te personat e dnuar q gjat mbajtjes s dnimit t sillen mir. 6.$ raste t caktuara amnestia dhe falja jepet pr shkaqe humane dhe pr interesa t caktuara shtetrore dhe politike.

248

/.)to institute pr shkaqe humane zbatohen n raste kur vepra penale kryen nj person q ka merita t jashtzakonshme pr Dlirimin dhe ndrtimin e vendit ..$ raste kur jan n pyetje interesat shtetrore politike, amnestia dhe falja mund t jepet nse me ndjekje penale, ndshkim, apo mbajtja e mtejme e dnimit nga personi i caktuar cnon rnd autoritetin e shtetit karshi organizmave ndrkombtar"F)., H$.EV, )shillin e Evrops e tj# apo karshi shtetit tjetr. 7.S fundi amnestia dhe falja sht edhe Dshtje e menDuris s shtetrore dhe politike, sepse me kto institute n rastet t caktuara bhet e mundshme q t merren parasysh rrethanat juridike dhe shoqrore politike t cilat diktojn dhe arsyetojn aplikimin e tyre. /mnestia dhe falja mund t jepet pr t gjitha veprat penale, madje edhe pr veprat penale t cilat ndiqen privatisht. !e amnesti dhe falje nuk cenohen t drejta e persanave t tret.? gjith personat e dnuar me vepr penale edhe n rastet kur jepet amnestia dhe falja kan t drejt t krkojn kompensimin e dmit. /!$-S?-/ TTTTTTTTTTTTTTTTT /mnistia sht akt , t ciln n form t ligjit e n>jerr parlamneti i shtetit .!e amnisti e pacaktuar me emr pr emr lirohen nga ndjekja penale, lirohen pjesrisht apo plotsisht nga vuajtja e dnimit, zavendsohet dnimi i shqiptuar me dnim m t but apo caktohet shlyerja e parakohshme e dnimit nga eveidenca e t dnuarve, ose hiqen pasojat e caktuar juridike t dnimit, "EA par.2.#. /mnistia prfshin ato vepra penale t kryera deri nj dit para shpalljes s saj, me prjashtim kur me aktin e amnistis sh vendosur ndryshe."EA.par.4.#. &igji pr amnisti mund t prcaktoj veprat penale pr t cilat jepet amnistia " psh. t gjitha veprat penale nga neni 476.@.ligji pr amnisti gjithashtu mund t prcaktoj dnimin i cili prfshihet me amnisti" psh.pr t gjith t dnuarit t dnuar me burgim deri n nji vit, ose t gjith personat q jan dnuar deri n 2@.vjet e m tepr, u falet nj vit dnim.:jithashtu mund t prcaktohen t dy kushte veprat penale dhe dnimet. !e an t amnistis mund t ceken veprat penale ,kryesit e t cilave lirohen nga ndjekja penale apo nga ekzekutimi i plot apo i pjesrishm i dnimit. !e amnisti kryesi i veprs penale mund t lirohet plotsisht apo pjesrisht nga dnimi.&irimi i plot nga ekzekutimi i dnimit prfshin si dnimin kryesor ashtu edh ednimin plosues.&irimi i pjesrishm nga ekzekutimi i dnimit prfshin vetm disa nga dnimet apo shpien zvog limin e dnimit , psh.

24A

lirohet nga ekzekutimi i nj pjese t dnimit apo lirohet nga ekezekutimi i dnimit plotsues. !e amnisti dnimi i shqiptuar me aktgjykimin e plotfuqishm mund t zavendsohet me lloje t dnimit m t but, psh. dnimi me burgim afatgjat zavendsohet me dnim me burgim, apo dnimi me burgim zavendsohet me dnim me gjob. !e an t amnistis mund t vendoset q t shlyhet dnimi nga evidenca e t ndshkuarve. /mnistia nuk mund t prodhoj efekte ndaj masave t shqiptuara t trajtimit t detyueshm t personave me Drregullime mendore dhe n varsi t drogs ose alkoolit. '/&J/ TTTTTTTTTTTTT 'alja sht akt t cilin e n>jerr kryetari i shtetit ose qeveria e shtetit.'alja n>irret n form t vendimit me t cilin personat e caktuar emr pr emr lirohen nga ndjekja penale, lirohen plotsisht apo pjesrisht nga ekzkeutimi i dnimit,zavendsohet dnimi i shqiptuar me dnim m t but apo me dnim me kusht, apo cakthet shlyerja e parakohshme e dnimit nga evidenca e t dnuarve, hiqen apo u caktohet afat m i shkurtr i dnimeve plotsuese, psh.ndalimi i drejtimit t automjetit, apo dbimi i t huajit mga vndi." n librin e -.S.nuk thuhet kshtu#. 'alja jepet n baz t ligjit t posaDm "ligji mbi faljen#, me t cilin sht prcaktuar procedura pr zbatimin e saj. +r nga prmbajtja dhe efektet n statusin e personit t dnuar , falja sht e njjt me amnestin ngase si edhe me amnisti edhe me falje personi mund t lirohet nga ndjekja penale , t lirohet plotsisht apo pjesrisht nga ekzekutimi i dnimit, t i zavendsohet dnimi i shqiptuar me dnim m t but dhe t shlyhet dnimi nga evidenca e t ndshkuarve. !irpo, pr nga vllimi , falja sht m e gjr se amnistia ngase me t mund t shuhen numr m i madh i sansksioneve penale..$dryshe nga amnistia me falje dnimi mund t zavendsohet me dnim me kusht " neni EB#. +rocedura pr falje mund t fillohet sipas deturs zyrtare"e> officio# dhe me iniciativn "lutjen# t dnuarit apo antarve t familjes s tij. !e falje mund t prfshihen t gjitha veprat penale pa marr parasysh se ndjekja bhet sipas detyrs zyrtare.!e an t faljes n favor t kryesit t veprs penale t ndrushohet Ddo lloj i dnimit t shqiptuar.

24B