Projektiranje Industrijskih Procesa PDF

SVEUILITE U ZAGREBU FAKULTET ELEKTROTEHNIKE I RAUNARSTVA Zavod za elektrostrojarstvo i automatizaciju
PROJEKTIRANJE I AUTOMATIZACIJA INDUSTRIJSKIH POSTROJENJA
Prof. dr. sc. Ivan Gaparac Doc. dr. sc. Mario Vrai
Zagreb, Listopad 2012
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja SADRAJ Materijalni, energetski i informacijski tokovi..........................................................2 1.1. Postavljanje zahtjeva na industrijsko postrojenje ..........................................2 1.2. Tehnoloki proces .........................................................................................3 1.3. Odrednice tehnolokog procesa ...................................................................3 1.4. Struktura industrijskog postrojenja ................................................................3 1.5. Tokovi materijala, primarna tehnoloka oprema ...........................................3 1.6. Tokovi energije, sekundarna (energetska) tehnoloka oprema....................4 1.7. Tokovi informacija, tercijarna (informacijska) tehnoloka oprema.................4 1.8. Tokovi informacija u industrijskom postrojenju Cinaonice .........................14 1.9. Hijerarhija upravljanja industrijskim postrojenjem .......................................18 1.9.1. Osnovna hijerarhijska struktura............................................................18 1.9.2. Organizacija upravljakog sustava.......................................................19 2. Projektiranje, dokumentacija ..............................................................................22 3. Tehnika dokumentacija.....................................................................................32 3.1. Zahtjev na suvremenu tehiku dokumentaciju ............................................32 3.2. Osnovne znaajke dokumentacije...............................................................32 3.3. Podjela tehnike dokumentacije s obzirom na namjenu..............................33 3.3.1. Projektni zadatak .................................................................................33 3.3.2. Idejna rjeenja......................................................................................34 3.3.3. Idejni projekt.........................................................................................34 3.3.4. Investicijski elaborat.............................................................................34 3.3.5. Glavni projekt .......................................................................................35 3.3.6. Glavni izvedbeni projekt.......................................................................35 3.3.7. Dokumentacija za pogon i odravanje .................................................35 3.4. Standardi, propisi, uzusi u tehnikoj dokumentaciji .....................................36 3.5. Podjela tehnike dokumentacije s obzirom na sadraj................................36 3.6. Tekstualni dio dokumentacije......................................................................36 3.6.1. Tehniki opis ........................................................................................36 3.6.2. Tehno-ekonomsko obrazloenje ..........................................................36 3.6.3. Obavezni prorauni..............................................................................37 3.6.4. Popis opreme.......................................................................................37 3.7. Crteni dio dokumentacije...........................................................................40 3.7.1. Spojne sheme ......................................................................................40 3.7.2. Prikljune sheme..................................................................................50 3.8. Oznaavanje u dokumentaciji .....................................................................55 4. Automatizacija....................................................................................................57 4.1. Programabilni logiki kontroler (PLC)..........................................................57 4.2. Upute za koritenje programskog paketa STEP 7 ......................................61 5. Kompenzacija (regulacija) jalove snage .............................................................68 5.1. Teorija kompenzacije ..................................................................................69 5.2. Idealni kompenzator....................................................................................70 5.3. Specifikacija parametara za kompenzator jalove snage tereta ...................71 5.4. Osnovna teorija kompenzacije ....................................................................72 5.5. Glavni tipovi kompenzatora.........................................................................76 5.6. Tiristorski upravljana prigunica (reaktancija) (tcr) .....................................78 6. Popis slika ..........................................................................................................85 1.
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja
1. Materijalni, energetski i informacijski tokovi

Ova tema e se obraditi na primjeru industrijskog postrojenja CINAONICA DALEKOVOD. Osnovna je zadaa ove teme upoznavanje strukture industrijskog postrojenja i njegovih znaajki, kako bi se sa to jasnijim pojmovima moglo pristupiti bilo kojoj djelatnosti usmjerenoj prema cjelini industrijskog postrojenja i/ili prema nekom njegovom dijelu. TO TVORI INDUSTRIJSKO POSTROJENJE ? Industrijsko postrojenje tvori organizirani skup sredstava za proizvodnju, a to omoguuje provedbu smislenog tehnolokog procesa.
1.1. Postavljanje zahtjeva na industrijsko postrojenje

Svako industrijsko postrojenje sagraeno je sa svrhom realizacije odreenog tehnolokog procesa. Temeljni cilj projektiranja industrijskog postrojenja je da osigura sigurni, energetski efikasan i privlani okoli za rad, istraivanje, razvoj i proizvodnju industrijskih proizvoda. Zato se industrijsko postrojenje projektira i gradi prema zahtjevima TEHNOLOKOG PROCESA, i to s obzirom na: opremu koja omoguuje provedbu suvremenog tehnolokog procesa, energetiku koja pokree opremu u izvravanju svih radnji koje tehnoloki proces nalae, upravljanje i regulaciju, kojih su zadae: ispunjavanje svih zahtjeva upravljanja i regulacije u pojedinim tehnolokim funkcionalnim cjelinama industrijskog postrojenja, zatitu, kojoj je temeljna zadaa da, u sluaju nastupa kvara u bilo kojem dijelu strukture industrijskog postrojenja, osigura odgovarajue brzu intervenciju tehnike i/ili pogonskog osoblja, kako bi se sprijeile mogue, ali neeljene posljedice i nekontrolirano ponaanje dijelova postrojenja, ili postrojenja kao cjeline, signalizaciju, vizualizaciju procesa, kako bi pogonsko osoblje moglo to aktivnije i strunije sudjelovati u odvijanju tehnolokog procesa , i time osigurati pogon od pogubnih radnji koje bi mogle ugroziti ljude, okolinu, tehnoloki proces, materijalna dobra ili dovesti do znaajnih gubitaka u proizvodnji.
1.2. Tehnoloki proces

Tehnoloki proces je, u osnovi, niz potpuno odreenih postupaka po kojima se predmet (ili predmeti) obrade giba, obrauje, oblikuje, spaja (ili odvaja) kemijski i/ili samo fiziki s (ili od) ostalim predmetima - sudionicima tehnolokog procesa, oplemenjuje propisanim postupcima oplemenjivanja, kontrolira u onim dijelovima postupka koji zahtijevaju kontrolna mjerenja zbog postizanja zahtijevane kvalitete, zatiuje za kasniju uporabu, i konano pohranjuje. Dakle, tehnoloki proces se odvija po receptu, prema kojem se od sirovina, energije, pomonih materijala u "kuhinji" industrijskog postrojenja stvara novi proizvod, ili se oplemenjuje, dorauje, prerauje postojei proizvod, kojem treba dati novu kvalitetu, novu funkciju i/ili oblije (dizajn).
1.3. Odrednice tehnolokog procesa

Suvremeni tehnoloki proces odreuju : tokovi materijala i pripadna tehnoloka (primarna) oprema, tokovi energije i pripadna energetska (sekundarna) oprema, tokovi informacija (tokovi: upravljanja, regulacije, zatite, signalizacije, vizualizacije i sl.) i pripadna informacijska (tercijarna) oprema.
1.4. Struktura industrijskog postrojenja

Strukturu industrijskog postrojenja, s obzirom na opremu i procesne tokove, a prema zahtjevima tehnolokog procesa, ine: primarna-tehnoloka, sekundarna-energetska i tercijarna-informacijska oprema, tokovi materijala, tokovi energije i tokovi informacija.
1.5. Tokovi materijala, primarna tehnoloka oprema

Industrijsko postrojenje obrauje i/ili prerauje sirovine i/ili poluproizvode u proizvod po tehnoloki jasno utvrenim postupcima. Tokove sirovina i/ili poluproizvoda od ulaza u industrijsko postrojenje pa sve do uskladitenja gotovog proizvoda nazivamo TOKOVIMA MATERIJALA. Ovi se tokovi ostvaruju uz pomo PRIMARNE TEHNOLOKE OPREME; u pravilu se radi o strojarskoj opremi za prihvat, transport i obradu materijala kao osnovne supstance tehnolokog procesa proizvodnje.
1.6. Tokovi energije, sekundarna (energetska) tehnoloka oprema

Za obradu ili preradu materijala (sirovina, poluproizvoda) potrebna je energija: toplinska, mehanika, elektrina, kemijska, itd. Osim toga, sve aktivnosti koje tehnoloki proces nalae primarnoj tehnolokoj opremi, ostvaruju se uz pomo energije, najee elektrine, pretvorene u mehaniku. Tokovi materijala mrtvi bez TOKOVA ENERGIJE. Jedna od osnovnih zadaa projektanta industrijskog postrojenja jest odreivanje pravog udjela energetskih tokova u odvijanju tehnolokog procesa, bilo da se radi o obradi/preradi ili transportu materijala. Opremu, kojom se obavlja zadana pretvorba energije, nazivamo SEKUNDARNA (ENERGETSKA) TEHNOLOKA OPREMA. Najee se radi o elektromotornim pogonima za transport, mehaniku obradu, a ponekad, i o opremi za toplinsku obradu materijalnih tokova, kao to je npr. sluaj kod elektrolunih ili indukcijskih pei, ili, kao u naem sluaju, plinskih pei za cinanje.
1.7. Tokovi informacija, tercijarna (informacijska) tehnoloka oprema

Upravljanje ine smisleno postavljeni TOKOVI INFORMACIJA, voeni uz direktno sudjelovanje upravljaa (ovjeka), ili voeni procesnom automatikom. Veina procesa se ostvaruje kombiniranjem oba ova naina. O dinamici tokova energije ovisi kvaliteta odvijanja tokova materijala. Time je velikim dijelom odreena kvaliteta tehnolokog procesa kao cjeline. Dinamika tokova energije zahtijeva upravljanje usklaeno sa zahtjevima voenja tehnolokog procesa. to sve ini tokove informacija ? Svi oni tokovi, koji na bilo koji nain informiraju o trenutnom i trajnom stanju procesa i opreme, a na temelju informacija upravljaju, reguliraju, signaliziraju, vizualiziraju stanje, tite opremu i tehnoloki proces, nazivamo TOKOVIMA INFORMACIJA. TOKOVE INFORMACIJA dijelimo u dvije osnovne grupe: aktivne i pasivne Aktivnima proglaavamo one tokove koji upravljaju i reguliraju odvijanje tehnolokog procesa, dok u grupu pasivnih svrstavamo sve zatitne i signalizacijske funkcije. To, zapravo, znai da pasivni prate odvijanje tokova materijala, energije i informacija, ali
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja tako da se, u trenutku koji predstavlja opasnost za opremu i/ili tehnoloki proces, pretvaraju u nadreene, vrlo aktivne tokove zatite i signalizacije. Tokovi informacija se ostvaruju opremom odgovarajuih svojstava; ovu opremu, u odnosu prema primarnoj i sekundarnoj tehnolokoj opremi, nazivamo TERCIJARNA (INFORMACIJSKA) TEHNOLOKA OPREMA. Navedene tokove materijala, energije, informacija, prikaimo na primjeru industrijskog postrojenja Cinaonice. TOKOVI MATERIJALA su za ovaj primjer prikazani na tlocrtu hale CINAONICE (slika 1.) Pratimo slijed: materijal (u ovom sluaju poluproizvod) za cinanje slijedi put od ulaska u halu, transport do kad za kemijsku obradu, pranje i suenje prije obrade cinanja, cinanje u kadi za cinanje; nakon cinanja materijal, kao gotov proizvod ovog tehnolokog procesa, odlae se u prostor za zavrnu obradu proizvoda (ienje i priprema za otpremu iz hale), otprema iz prostora industrijskog postrojenja na skladite gotovih proizvoda. Osim poluproizvoda, u tokove materijala se ukljuuju i one sirovine (materijali) koji slue kao sredstva za realizaciju tehnolokog procesa. U naem sluaju radi se o CINKU (temeljnom sredstvu tehnolokog procesa za obradu), kemikalijama za dekapiranje poluproizvoda, sredstvima za ispiranje kemikalija nakon dekapiranja, te otpadnim materijalima iz tehnolokog procesa.
Slika 1:Tokovi materijala (primjer Cinaonica)
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja TOKOVI ENERGIJE u sluaju CINAONICE imaju dva osnovna izvora: toplinsku energiju za taljenje i odravanje cinka u rastaljenom stanju u kadi za cinanje (energija plina), elektrinu energiju za pogon EMP-a i svih ostalih elektrinih potroaa u okviru tehnolokog procesa,.
Sekundarna (energetska) oprema je pridruena svakoj pojedinoj jedinici primarne (tehnoloke) opreme. Za prikaz tokova energije posluit e tlocrt hale uz naznaku primarne (tehnoloke) opreme s pripadnom sekundarnom (energetskom) opremom. U naem sluaju na tlocrtu hale prikazana je, uz primarnu opremu, i sekundarna oprema. Energija plina ima sljedei tok: od plinske stanice posredstvom plinovoda tee plin do gorionika na kadi za rastaljeni cink. Preteiti dio toplinske energije predaje se rastaljenom cinku u kadi kako bi se odravao na tehnolokim procesom odreenoj temperaturi; Preostala toplina se dimnim plinovima, zajedno s otpadnim plinovima iz tehnolokog procesa cinanja, odvodi u ekoloki preista, nakon ega se oieni zrak puta u atmosferu. Prema slinoj proceduri se plinom kade za kemijsku obradu materijala. Uobiajeno je da se u energetske, posebno toplinske tokove, ukljuuju i otpadne energije, bilo iz tehnolokog procesa ili od otpadnih materijala.
Slika 2: Tok energije plina (primjer Cinaonica)
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Elektrina energija ima razvijenu mreu svojih tokova. Zajedniki dovod za sve industrijske potroae poinje u trafostanici a zavrava na sabirnicama u rasklopnim ormarima smjetenim u blizini pripadnih kada za cinanje. U naem sluaju prikazana shema predstavlja niz odvoda za napajanje potroaa industrijskog postrojenja Cinaonice, tj. napajanja sekundarne opreme. Praenje elektroenergetskih tokova zapoet emo na sabirnicama rasklopnog ormara EB1. Na tlocrtu hale prikazana je, uz primarnu opremu, sekundarna oprema. Na jednom karakteristinom primjeru pogledajmo tok elektrine energije u napajanju EMP-a vagona za transport poluproizvoda (materijala to ga treba cinati): energija potee od sabirnica pripadnog razvodnog ormara , posredstvom frekvencijskog pretvaraa do elektromotora, koji za potrebe TP-a obavi pretvorbu elektrine energije u mehaniku, tj., daje energiju primarnoj opremi (vagonu) za transport poluproizvoda zacrtanim putem do kada za kemijsku obradu.
Slika 3: Tokovi elektrine energije osnovni razvod dovoda - (primjer Cinaonica)
10
Slika 4: Tokovi elektrine energije (primjer Cinaonica)
11
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Slinu operaciju, s obzirom na tok energije, pogledajmo na jednom dizalinom pogonu: Posredovanjem frekvencijskog pretvaraa EMP-a dizalice energija potee od sabirnica pripadnog razvodnog ormara do dizalinog motora, koji za potrebe TP-a obavi pretvorbu elektrine energije u mehaniku, tj, daje energiju primarnoj opremi (pogonu dizanja) za sputanje (ili dizanje) poluproizvoda u (ili iz) kadu za kemijsku obradu.
12
Slika 5: Tokovi elektrine energije (primjer Cinaonica)
13
1.8. Tokovi informacija u industrijskom postrojenju Cinaonice

Sistematiziranjem primarne (tehnoloke) opreme, energetskih tokova i pripadne sekundarne (energetske) opreme dobivaju se funkcionalne cjeline s obzirom na obavljanje pojedinanih zadaa tehnolokog procesa. Kako se u ovom sluaju radi o tipinom distribuiranom upravljakom sustavu, ova podjela e dobro posluiti pri rjeavanju informacijskih tokova i pripadne tercijarne opreme. Tako dolazimo do niza funkcionalnih cjelina kojima upravljaju programabilni logiki kontroleri [ PLC ]. Odaberimo tipian tok informacije za sluaj upravljanja EMP-om vagona. Tok upravljake informacije e slijediti sljedeu stazu: Operater ----------- tipkalo ---------PLC---------frekvencijski pretvara Ukoliko blokade (krajnji prekidai) dozvoljavaju izvravanje radnje, tj. vonju vagona, vagon obavlja zadanu operaciju u cijelosti. Ovim je dat prikaz poetka i kraja toka informacija upravljanja EMP vagona. Svi ostali EMP-i, odnosno objekti upravljanja, se na slian nain upravljaju posredstvom operatera i PLC-a uz mogue blokade koje osiguravaju pogon od pogrenih operacija. Tercijarna (informacijska) oprema, kojom se ostvaruju informacijski tokovi, u osnovi sadri: tipkala, senzore, PLC -ove, operacijske panele, raunala Informacijski tokovi se mogu razvrstati u: tokove zatite i signalizacije (pasivni informacijski tokovi), tokove upravljanja i regulacije (aktivni informacijski tokovi). Zatita ima osnovnu zadau da titi ne samo komponente sekundarne nego i primarne opreme. U ovom sluaju je zatita ostvarena kao klasina zatita elektroenergetskih krugova uz pomo: osiguraa prekidaa (elektromagnetska, bimetalna) zatita kroz blokade u obavljanju tehnolokih operacija, ostvarena krajnjim prekidaima ili na druge naine.
14
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Signalizacija ima zadau da u svakom trenutku pokae stanje ukljuenosti / iskljuenosti elektroopreme, stanje zatita, dojavu alarmom za predviene kritine toke pogona i opreme. Tokovi upravljanja i regulacije ine posebnu cjelinu, kojoj je zadaa da osigura zahtijevanu dinamiku procesa. Za konkretni sluaj IP Cinaonice prikaimo osnovne upravljake i regulacijske staze, tj. prikaimo kako teku upravljaki i regulacijski informacijski tokovi:
Slika 6: Tokovi informacija (primjer Cinaonica)
15
) Slika 7: Tokovi informacija (primjer Cinaonica)
16
Slika 8: Tokovi informacija (primjer Cinaonica)
17
1.9. Hijerarhija upravljanja industrijskim postrojenjem

Industrijsko postrojenje s modernom tehnologijom proizvodnje predstavlja, u pravilu, sloen oblik procesnog upravljanja, kako po velikim koliinama obraivanog materijala, tako i po mnotvu fizikalnih veliina i njihovih parametara, bitnih za kvalitetu i kvantitetu odvijanja procesa. Prethodno su utvreni sastav i struktura industrijskog postrojenja, bilo s obzirom na tehnologiju s pripadnim tokovima, bilo s obzirom na opremu. U nekim tumaenjima fizikalnih zbivanja u upravljako-regulacijskim tokovima mogla se je nazrijeti i hijerarhija upravljanja, ali samo u nekim odvojenim dijelovima. U ovoj glavi dat je osnovni pristup hijerarhiji u industrijskom postrojenju Primarna tehnoloka oprema postrojenja je praktiki u potpunosti odreena, a odreene su i tehnoloke cjeline s obzirom na odvijanje samog procesa. Hijerarhija proizvodnog procesa uvjetuje organizaciju tehnoloke opreme, koja predstavlja okosnicu proizvodne strukture. Suvremeno industrijsko postrojenje karakterizira Moderna tehnologija Sloeni oblik upravljanja procesom i vei zahtjevi na informatiku opremu Inplementacija tehnolokog znanja u sustav za voenje procesa (tendencija prema oblikovanju ekspertnog sustava) Veliki broj informacija (analognih, digitalnih) Sloene obrade u vie razina
1.9.1.
Osnovna hijerarhijska struktura
Osnovna hijerarhijska struktura tehnolokog procesa strukturirana je po operacijskim cjelinama a svaka operacijska cjelina ima zadau da svoje tokove materijala (transport i obrada svih komponenti u procesu) pomou primarne tehnoloke opreme (strojarska oprema), termoenergetskih tokova (kemijski procesi) i elektroenergetskih tokova (elektromotorni pogoni i sl.), obrauje na takav nain da se postigne zadovoljavajua kvaliteta proizvoda, uz dozvoljene utroke materijala i energije, te da se postigne zadovoljavajua proizvodnost (koliina). U modernoj tehnologiji se rjeavanje ove zadae povjerava informacijskim tokovima koje ostvaruje odgovarajua tercijarna oprema. Svako voenje procesa zahtijeva dobro izraenu hijerarhijsku strukturu, s jasno odreenim vertikalnim i horizontalnim vezama, i potpuno odreenim zadaama pojedinih sudionika u odvijanju procesa. Prvi korak pri zasnivanju informacijskog sustava bila bi razrada tehnolokog procesa u okviru pojedine cjeline u smislu stvaranja, odn. imenovanja nositelja hijerarhijske strukture, nakon ega se moe prijei na odreivanje hijerarhijske povezanosti .
18
1.9.2.
Organizacija upravljakog sustava
Osnovno svojstvo organizacije upravljakog sustava je njegova distribuiranost (sve do razine pogonskih grupa), to rezultira obradom veine informacija "na licu mjesta. Osnovu informacijskog sustava ine distribuirane upravljake jedinice (PLC) odgovarajue snage za rjeavanje postavljenih zadataka upravljanja, nadzora, regulacije, zatite i prijenosa podataka u centar. Dimenzioniranje i pridjeljivanje pogonima vri se u skladu s tehnolokim zahtjevima i izvedbom procesne opreme. Distribuirana procesna jedinica odgovarajue snage pridjeljuje se onom pogonu ili skupini pogona koji u procesu djeluje kao funkcionalna cjelina. Izbor tipa jedinice i snage ovisi o koliini ulazno - izlaznih signala i sloenosti funkcija koje je potrebno rijeiti u odabranoj skupini pogona. SAMOSTALNO UPRAVLJAKO MJESTO Za funcionalno povezanu grupu pogona (funkcionalna grupa), koja mora biti pod neposrednom vizualnom kontrolom, organizira se "samostalno upravljako mjesto" . Njega ini upravljako mjesto opremljeno klasinom komandno-signalnom opremom. UPRAVLJAKO MJESTO Za ispunjenje zadataka centralnog upravljanja, nadgledanja i obrade podataka operacijske cjeline organizira se upravljako mjesto sa slijedeom opremom - centralnom procesorskom jedinicom PLC, - funkcijskim i alfanumerikim tastaturama, - sinoptikom ploom, - komunikacijskom vezom prema centru U sluaju velikog broja pogona, koje treba nadzirati i upravljati, te velike koliine procesnih informacija mogue je dobiti informacije o stanju procesa i opreme te vriti intervencije u nain rada opreme i procesa. OBRADA PODATAKA Procesne informacije, prikupljene pomou distribuiranih inteligentnih jedinica (PLC), u centralnoj procesnoj jedinici doivljavaju razne stupnjeve obrade. Ove obrade moemo podijeliti po sloenosti i namjeni u tri skupine: tzv. primarna obrada informacija, iji je cilj brzo informiranje o dogaajima u procesu, izraunavanje i prikazivanje pokazatelja rada i stanja procesa koji mogu ukazati na korekcije u nainu voenja procesa, pohranjivanje izraunatih i primarnih informacija na nain pogodan za kasnije analize pogona. Primarne procesne informacije prikupljaju se u obliku analognih mjerenja, jednosmjernih ili dvosmjernih, digitalnih signala dvopoloajnih ili jednopoloajnih aparata (zatite) te digitalnih impulsnih veliina (brojila). Pomou ovih informacija vri se tipina matematska obrada, iji se rezultati koriste u daljnjem voenju procesa.
19
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja DISTRIBUIRANE PROCESNE JEDINICE Osnovnu koncepciju procesnog upravljanja ine distribuirane procesne jedinice. Distribuirane procesne jedinice predstavljaju univerzalno sredstvo rjeavanja svih upravljakih funkcija do odreenog stupnja sloenosti u jednom dijelu procesa. Njihove su funkcije slijedee: prikupljanje svih procesnih signala, primanje lokalnih instrukcija, zadavanje postavnih veliina regulatorima, izdavanje komandi izvrnim aparatima, signalizacija stanja, itd Informacije se u distribuiranim procesnim jedinicama obrauju na slijedei nain: Digitalni signali davaa se galvanski odvajaju i obrauju u skladu sa zahtjevima. Analogni signali se normiraju u standardne iznose te obrauju (npr. usporedba sa zadanim limitom, aritmetika obrada), ili omoguavaju izvravanje regulacijskih funkcija. Povezujui programski logike, regulacijske i druge pomone funkcije u jednom ureaju (PLC) (umjesto inog povezivanja na klasini nain) postie se vea fleksibilnost i pouzdanost i bolja mogunost optimiranja regulacije. Izlazni signali mogu biti raznoliko formirani to omoguuje njihovo dobro prihvaanje u svim sluajevima, a u sluaju kvara upravljake jedinice izlaz zauzima definirano stanje pa se proces zatiuje od posljedica kvara u upravljakom sustavu. Svaka jedinica je povezana komunikacijskom vezom s ostalim jedinicama u sustavu. OCJENA PRIMJENE DISTRIBUIRANOG SUSTAVA UPRAVLJANJA Analiza mogunosti primjene modernog naina upravljanja pokazuje da je upravljanje procesom pomou distribuiranih upravljakih sustava vrlo jednostavno, pregledno, pouzdano, lako je ostvariva redundantnost, brza dijagnostika i uklanjanje kvarova. Posebna prednost se ogleda u fleksibilnosti sustava s time da je omoguen i potpuno nezavisan rad svake upravljake jedinice u hijerarhiji, kako u odnosu na druge nie jedinice, tako i prema centralnoj jedinici, budui da takva distribuirana jedinica obavlja potpuno samostalno sve potrebne funkcije i operacije upravljanja, mjerenja, regulacije i zatite za pojedinu pogonsku grupu. POVEZIVANJE S PROCESOM Tipovi signala Ulazni signali Digitalni razina pomonog napona 24 do 220V galvansko odvajanje signala i prilagodba za PLC Analogni Standardni ulazi - strujni 4-20mA, 0-20mA,
20
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja -naponski 0-10V Poeljna to manja udaljenost mjerni lan- PLC, to manje meuspojeva, to manje pretvornika to direktniji prijenos mjerni lan - PLC . Izlazni signali Digitalni - trai se to vea snaga; koji put zbog vee izlazne snage treba dodati meureleje - poeljno to manje spojeva i pretvornika to izravniji prijenos npr. na izvrni lan Analogni - za analogne mjerne instrumente, reference analognim regulatorima MEUSOBNO POVEZIVANJE PROCESNIH JEDINICA LOKALNA KOMUNIKACIJSKA MREA Osobine: Brzina prijenosa (kb/s, Mb/s) Duljina i raspored mree (prstenasta, zrakasta) Pouzdanost s obzirom na pogreke u prijenosu Pouzdanost s obzirom na zatitu od smetnji u prijenosu Medij prijenosa: Oklopljeni kabeli tipino 2-4 ilni, koaksijalni Optiki kabeli (velika brzina prijenosa, otporni na elektromagnetske smetnje, galvanski odvajaju) KOMUNIKACIJSKA MREA Razliiti standardi, svaki odreuje svoj konektor, vrstu kabela, protokole... RS-232 IEEE-488 Centronix Profibus ...bus Ethernet
21
2. Projektiranje, dokumentacija
Osnovna je zadaa ove teme upoznavanje suvremenog procesa projektiranja (prvenstveno elektroprojetiranja) i odgovarajue dokumentacije s osnovnom svrhom uspjenog koritenja tih znanja pri odravanju industrijskog postrojenja CJELINU PROJEKTIRANJA INE TRI PROJEKTA: Financijski Marketinki Tehniki Osnovne faze u procesu projektiranja pregledno su prikazane na slici 9.
22
Slika 9: Proces projektiranja industrijskog postrojenja
23

KOMPONENTE PROJEKTA
Komponente tehnikog dijela projekta proizlaze iz strukture postrojenja, a to su u pravilu: Tehnoloki Graevinski Strojarski Hidrauliki Pneumatski Energetski Elektrotehniki I ostali, ve prema postrojenju VREMENSKO KODIRANJE PLANIRANJE TERMINA I TRAJANJA POJEDINIH FAZA Nunost vremenskog planiranja (npr. isporuka vijaka na gradilite) Metode Mreni dijagram Analiza trenda Dijagram trajanja Pomagala (programska podrka) Programi ELEKTROTEHNIKI PROJEKT Faze elektrotehnikog projekta Osobitosti: E projekt je sastavni dio cjelokupnog projekta Poetak E projekta ovisi o kompleksnosti cjelokupnog projekta Za iste projekte razliiti investitori, kupci i projektanti imaju drugaije metode i faze projekta Proizlaze iz tehnike strukture postrojenja. To mogu biti odvojeni ili integrirani projekti: Elektroenergetski EMP Temeljna automatizacija (PLC) Rukovanje i vizualizacija Procesno upravljanje (matematiki model) Upravljanje proizvodnjom Raunalna podrka menagementa Osnovni blokovski prikaz slijeda aktivnosti pri projektiranju prikazan je slikom 10, a na slici 11 je prikaz meuzavisnih elemenata u procesu projektiranja.
24
Slika 10: Osnovni blokovski prikaz slijeda aktivnosti pri projektiranju
25

PRIKAZ MEUZAVISNIH ELEMENATA U PROCESU PROJEKTIRANJA
Slika 11: Prikaz meuzavisnih elemenata u procesu projektiranja
26
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja PROJEKTIRANJE KAO DIO SUSTAVA OSLONJENOG NA CAD BAZU PODATAKA Suvremeno projektiranje za koje se koriste specifini programski alati koristi CAD bazu podataka kao svoj vani integralni dio pomou kojeg se uvodi jednostavnost i uniformnost. Projektiranje je dio takvog sustava u kojem su i druge komponente (slika 12).
Slika 12: Projektiranje kao dio sustava oslonjenog na CAD bazu podataka
27
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja INENJERSKA GRAFIKA - element projektiranja i izrade dokumentacije
PRINCIPI CRTANJA: DANANJI INENJERSKI CRTEI SU SVE SLOENIJI I OPSENIJI PROJEKTI POSTAJU SVE SLOENIJI PROCES PROIZVODNJE NAPREDUJE UNIVERZALNI IZVORI NABAVLJANJA ZAHTIJEVAJU JASNIJE SPECIFIKACIJE -OSIGURANJE KVALITETE CRTANJA -DECIMALNO KOTIRANJE -KONCEPT S TRI PROJEKCIJE -JEDNODIMENZIONALNI CRTEI POVIJESNI RAZVOJ TEHNIKOG CRTANJA 450 G.PR.N.E. JEDAN OBLIK PERSPEKTIVNOG CRTANJA 1300-1500. RENESANSA PERSPEKTIVA I PERSPEKTIVNI POGLED IZ ZRAKA (DRER, DA VINCI) 1790. NACRTNA GEOMETRIJA 1820. IZOMETRIJA 1900. UVOENJE STANDARDA 1960. STROJEVI ZA CRTANJE 1963. KOMPJUTERSKA GRAFIKA 1970. CAD (COMPUTER AIDED DESIGN) 1985. 3 D MODELIRANJE
28
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja PRIMJER
Slika 13: CAD primjer
PROJEKTIRANJE PRIMJENOM RAUNALA Koritenje raunala i specijalnih raunalnih programa (alata) pri projektiranju u razliitim fazama projekta. Redovito se pri tom automatizirano raunalom izrauje i dokumentacija.
29
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja TERMINI I SKRAENICE CAD COMPUTER AIDED DESIGN - projektiranje (konstruiranje) podrano raunalom - primjena raunala u svim fazama konstrukcijskog procesa CADD COMPUTER AIDED DESIGN AND DOCUMENTATION - izrada tehnike dokumentacije pomou raunala CAE COMPUTER AIDED ENGINEERING - primjena raunala u svim inenjerskim aktivnostima pri razvoju proizvoda CAM COMPUTER AIDED MANUFACTURING - primjena raunala u proizvodnji, nc programiranje, upravljanje izradom, rukovanjem i skladitenjem CAP COMPUTER AIDED PLANNING - planiranje proizvodnje pomou raunala (ili PPS - production planing system) CAQ COMPUTER AIDED QUALITY ASSURANCE - primjena raunala u planiranju i osiguranju kvalitete proizvoda CAMRP COMPUTER AIDED MATERIAL REQUIREMENTS PLANUNG gospodarenje materijalom (sirovinama, poluproizvodima, proizvodima) pomou raunala CIM COMPUTER INTEGRATED MANUFACTURING - planiranje, nadzor i upravljanjesvih faza projektiranja i izrade proizvoda pomou raunala - integracija CAD, CAM,CAP, CAQ, CAMRP tehnologija IZBOR CAD SUSTAVA PLAN IZBORA - POSTAVLJANJE ZAHTJEVA - ISTRAIVANJE SVOJSTAVA POJEDINIH SUSTAVA - DEMONSTRACIJA RADA I MOGUNOSTI - KRITIKA OCJENA - IZBOR, NABAVA, INSTALACIJA Uporaba cad sustava osnovna podeenja upoznavanje s radom - prirunik, obuka postavljanje i koritenje simbola izrada i koritenje posebnih specifinih programskih sekvenci integracija cad sustava s ostalim sustavima (npr. ukljuenje u cim sustav) Struktura cad sustava Tipinu struktura nekog multidisciplinarno uporabljivog cad sustava ine: osnovni modul - crtanje osnovnih geometrijskih likova, kotiranje crtea, rafiranje presjeka... mehaniki modul - dvodimenzionalna konstrukcija, projekcije elektrotehniki modul - crtanje elektrinih shema i voenje projekta - automatizirana izrada dijelova projekta elektroniki modul - slino, ali za primjenu u elektronici - efikasna upotreba simbola datoteke simbola, kreiranje novih simbola, automatizirani postupak projektiranja krugova, ploica - najstarija upotreba cad sustava
30
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja prostorni modul - 3d modul - izrada prostornih objekata, osnova za kreiranje nc programa za numeriki upravljane alatne strojeve (integracija u cim) programski modul - programski jezik za izradu korisnikih aplikacija , programskih sekvenci. primjena u graevinarstvu - projektiranje objekata, mostova, cjevovoda, cesta, eljenice primjena u arhitekturi - sustavna i brojna upotreba simbola, jednostavno unoenje i provedba promjena primjena za tehnike ilustracije - prirunici, katalozi, promidbeni materijali automatsko generiranje dijagrama (npr. vremenski dijagram realizacije projekta, struktura i voenje projekta) cad aplikacija, naroito 3d model postaje osnova i izvor za automatiziranu proizvodnju (npr. roboti), ilustracije, dokumentaciju i animaciju Proces konstruiranja Konstruiranje je slijed postupaka od ideje do gotovog proizvoda interaktivni proces koji ima faze: prepoznavanje potrebe - definiranje postojanja problema definiranje problema - specifikacija zahtjeva - projektni zadatak sinteza - slaganje dijelova projekta u cjelinu analiza i optimiranje - prouavanje i usavravanje projekta - iterativni postupak vrednovanje - mjerenja i ispitivanja s ciljem utvrivanja zadovoljenja zahtjeva uzorak za ispitivanje prezentacija - objedinjuje sve prethdne faze
31
3. Tehnika dokumentacija
Tehnika dokumentacija uvijek prati faze izgradnje industrijskog postrojenja, pa e se kroz tehniku dokumentaciju obraivati i sam pristup izgradnji industrijskog postrojenja (faze projektiranja). Za tehniare (pogotovo inenjere) vano je svuda traiti i ostavljati pismene tragove tehnike dokumente (dogovori, kvarovi, prigovori pismeni tragovi!). Obraivat e se tehnika dokumentacija prema praksi iz industrijskog postrojenja s obzirom na: projektiranje izgradnju eksploataciju odravanje i remont modernizaciju.
3.1. Zahtjev na suvremenu tehiku dokumentaciju

Pod tehnikom dokumentacijom podrazumijevamo sheme, nacrte i sve potrebne opise, koji se rade za odreeno postrojenje, dio postrojenja ili jedan njegov element (ili element uope) kojima se odreuje narav tog postrojenja, tog dijela ili elementa, i meusobne veze dijelova postrojenja ili elemenata. Dokumentacija je sastavni i zavrni dio projektiranja. Bez nje je moderan nain projektiranja nemogu. Dokumentacija, kako je upravo opisano, namijenjena je za potrebe: pripremnih radova izgradnje, izgradnje (proizvodnje), uvida u sva zbivanja u postrojenju (u dijelu postrojenja, u elementu), ispitivanja, traenja pogreaka, provoenja eventualnih izmjena, proirenja, inovacija, odravanja, razvoja i istraivanja
3.2. Osnovne znaajke dokumentacije

Dobra tehnika dokumentacija mora biti: Sistematina Jasna Jednostavna ali cjelovita i kvalitetna
32
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Tehnika dokumentacija nigdje nije propisima jednoznano odreena s obzirom na opseg, vrstu i nain izrade. Svaka tvrtka ima svoje oblike prikaza, vezane i uz opremu koju projektira ili isporuuje. Postoje zatiena tehnika rjeenja, patenti koji se do kraja ne dokumentiraju, Razliiti su pristupi: koji put se u projektu koriste gotovi kompleksni sklopovi, koji su za projektanta cjelina (npr. polja trafostanica, tiristorski mostovi), a koji put se treba neki detalj istaknuti koji nije standardan i sl. Sve se vie brie granica izmeu dokumentiranja jake i slabe struje, pa se i tehnika dokumentacija tome prilagoava; tehnologija izrade informacijske opreme utjee i na oblik tehnike dokumentacija (relejna tehnika, poluvodika, PLC...) Nemogue je jednoznano definirati opseg i oblik dokumentacije, no postoje odreeni propisi i principi koje treba potivati.
3.3. Podjela tehnike dokumentacije s obzirom na namjenu

TD je nuno vezana uz pojedine faze u realizaciji IP-a od prve elje do eksploatacije. Put ostvarenja neke zamisli u tehnikom smislu je sljedei: elja odnosno: potreba ideja sredstva (mogua, raspoloiva) tehnika obrada realizacija koritenje i odravanje Svaka od navedenih faza treba se dokumentirati pa s obzirom na namjenu, dijelimo tehniku dokumentaciju na: projektni zadatak idejno rjeenje idejni projekt investicijski elaborat glavni projekt glavni izvedbeni projekt dokumentacija za pogon i odravanje
3.3.1.
Projektni zadatak
Daju se osnovni zahtjevi na projekt uz: tehniku, ekonomsku, vremensku pravnu stranu. Za elektrotehniare je vana jasna tehnoloka zadaa, da se mogu definirati zahtjevi na informacijske i elektroenergetske tokove.
33
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Projektni zadatak radi naruitelj sam ili uz pomo projektanta, strunjaka. Obino se trai da ljudi s puno iskustava i znanja definiraju okvire projekta. PZ ima bitni utjecaj na kvalitetu cijelog projekta, jer je temelj svega.
3.3.2.
Idejna rjeenja
Odreivanje osnovnih parametara eljenog rjeenja. Grubo se odabire oprema i radi trokovnik (este procjene). Radi se redovito u vie varijanti koje se usporeuju po kvaliteti i trokovima. Za svaku varijantu mora biti jasno tehniko rjeenje i njegovi uinci. Trai se optimalno tehniko ekonomsko rjeenje. Idejni rjeenje je osnova za daljnje analize i odluku o izboru optimalne varijante.
3.3.3.
Idejni projekt
Odabrano idejno rjeenje se dalje razrauje sa svrhom: izrade investicijskog elaborata podloge za glavni projekt Idejni projekt se ne mora uvijek raditi (moe se raditi idejno rjeenje pa onda glavni projekt). Idejni projekt moe biti osnova za tender. Idejnim projektom se obino posebno razrauju energetski tokovi i informacijski tokovi. Elektroenergetski tokovi: energetska bilanca, definiranje i kategorizacija potroaa izvori i naini napajanja makro i mikro lokacije priblini proraun instalacija priblini broj razvoda, polja sklopova potronja elektrine energije osnovne dimenzije Informacijski tokovi: definirati naine i razine upravljanja IP-om definirati organizacijsku strukturu upravljakog sustava prema tehnolokim tokovima definirati broj signala (digitalnih, analognih, mjernih i regulacijskih) i njihovu povezanost definirati opremu sa zahtjevima na kvalitetu i nivo automatizacije (broj upravljakih jedinica po sloenosti)
3.3.4.
Investicijski elaborat
Proireni idejni projekt s ekonomskom analizom: rentabilnosti odnosa na tritu opravdanosti poveanja kapaciteta, zamjena ili modernizacija opreme 34
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja naina financiranja Radi se na osnovi projektnog zadatka ili odabranog idejnog rjeenja, a slui kao dio obaveznog dokazivanja potrebnih sredstava za investicije
3.3.5.
Glavni projekt
Svrha: Dobiti osnovu za izradu izvedbene dokumentacije Osnova za izradu tendera (licitacijske liste) Detaljno se razrauje IP ( npr. smjetaj razvoda usklaen s graevinskim projektom, smjetaj elementa u razvode ...). Ne zna se jo isporuitelj opreme pa ne mogu svi detalji biti razraeni. GP se moe izbjei ukoliko se sklopi ugovor direktno s proizvoaem, isporuiteljem opreme, koji ugrauje svoju tipsku opremu.
3.3.6.
Glavni izvedbeni projekt
Radi se na temelju idejnog projekta iliglavnog projekta. Poznat je proizvoa opreme. Svrha: Pripremiti svu dokumentaciju da se oprema moe naruiti i obaviti sklapanje (montaa) industrijskog postrojenja. Treba znati: tone tipove opreme - narudbene podatke lista materijala duljine kabela i tone spojeve (stezaljke) nain sklapanja (montae). Vana dokumentacija: projektant isporuitelj opreme izvoa radova! Ako se glavni projekt radi za nepoznatog izvoaa, tada je potrebna izrada glavnog izvedbenog projekta
3.3.7.
Dokumentacija za pogon i odravanje
Obrada dokumentacije s obzirom na eksploataciju. Vani dio su upute! Nedostatak pravih uputa moe zadavati velike probleme DPO se mora posebno traiti - nije ukljuena u uobiajenim projektima (u sluaju skupljih i kompliciranijih postrojenja investitor treba obavezno zahtijevati (i ugovoriti) ovu dokumentaciju DPO trai dugotrajno provjeravanje naknadne studije i tek onda se ovjerava za upotrebu. Podlijee stalnim korekcijama. Pri pisanju uputa treba potivati propise i prilagoditi ih razini strunosti osoblja koje upravlja i odrava IP. Dokumentacija ovog tipa radi se samo na zahtjev korisnika, a njezin oblik i sadraj ovisi o: Lokalnim propisima, 35
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Internom propisu investitora, koji esto vode rauna i o strunoj kvalifikacijskoj strukturi, odnosno strunoj razini osoblja koje upravlja i odrava pogon.
3.4. Standardi, propisi, uzusi u tehnikoj dokumentaciji

Oblik i nain izrade TD nije strogo definiran. Ovisi o projektantskoj kui. Na neki nain TD je umjetnost prikazivanja tehnikih rjeenja i realizacije. Ne treba biti previe krut u nainima prikaza. Elemente standardizacije valja traiti u IEC, ISO, DIN...standardima (npr. simboli, oznaavanje,...)
3.5. Podjela tehnike dokumentacije s obzirom na sadraj

TEKSTUALNA DOKUMENTACIJA CRTENA DOKUMENTACIJA
3.6. Tekstualni dio dokumentacije

Tekstualni dio dokumentacije se dijeli na: tehniki opis tehno-ekonomsko obrazloenje obavezni prorauni popis (specifikacija) opreme trokovnici upute za rukovanje upute za ispitivanje i podeavanje postrojenja upute prema ostalim potrebama za montau (popisi signala i sl.) za komunikacijske mree (ispisi programa)
3.6.1.
Tehniki opis
Globalni opis i slika svih tokova u industrijskom postrojenju. Obraujemo dokumentaciju za elektrina postrojenja, koja sadri: opis uloge elektrinog postrojenja u tehnolokom procesu osnovne karakteristike elektrinog postrojenja opis osnovnih fizikalnih pojava i zbivanja u postrojenju
3.6.2.
Tehno-ekonomsko obrazloenje
ekonomska potreba realizacije tehniko ekonomsko obrazloenje izbora jednog od idejnih rjeenja ekonomska raunica (npr. godinja, 10 godinja i sl.) Troak se dijeli na troak:
36
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Projekta - prihodi -profit izgradnje odravanje opreme odravanje proizvodnje sirovina za proizvodnju amortizacije
3.6.3.
Obavezni prorauni
Propisima definirani za elektroenergetska postrojenja: kratki spoj padovi napona energetska bilanca zatita od dodirnog napona uzemljenje
3.6.4.
Popis opreme
Lista materijala po razvodima, skupinama ormara Upisuje se u posebni formular: abecednim redom oznaka elemenata u dokumentaciji poloaj u dokumentaciji (nacrtu) narudbeni podaci (ili osnovni podaci npr. idejni projekt), tip namjena mjesto ugradnje
37
Slika 14: Popis opreme (primjer Cinaonica)
38
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Popis opreme Zbirna lista materijala radi se da se dobije uvid u koliinu ukupnog materijala koji se naruuje za neko IP. Sadri: narudbene podatke oznake broj komada u pojedinom dijelu IP-a i/ili ukupno opaska (npr. narueno/isporueno) TROKOVNICI popis opreme cijene trokovnik opreme trokovi radne snage ostali materijalni trokovi (put, reije ...) Trokovnik je osnova za ugovaranje UPUTE Upute za rukovanje Za osoblje koje upravlja IP-om, pie se po razini strunosti za svako radno mjesto upravljaa. Sadri: sastavne dijelove pogona princip rada postrojenje za pogon pripremu postrojenja za pogon pokretanje i upravljanje postrojenjem zatita postrojenje Upute za ispitivanje i podeavanje Sloenije upute. Pisane za odreenu razinu strunosti kome su namijenjene. Vana je razumljivost. Okvirno sadre: radne zahtjeve (vanjske karakteristike, vaniji parametri pogona) fizikalnu sliku rada pogona (postrojenje, ureaja) ispitivanje i podeavanje elemenata industrijskog postrojenja ispitivanje i podeavanje zatite ispitivanje i podeavanje i putanje u pogon dijelova do cjelina i pogona praenje dinamike, dinamikih zbivanja u sklopovima i cijelom industrijskom postrojenju Upute za sklapanje (montau) Nain sklapanja i koritenja radionikih nacrta. Postupci u sklapanju. Popis signala: adresa tip varijabla opis funkcije format Popis signala i definicija komunikacijske mree: definicija vorova
39
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja adresiranje popis signala za razmjenu organizacija memorije PLC-a (organizacija data blokova)
3.7. Crteni dio dokumentacije

Spojne sheme: principne sheme, funkcionalne blok sheme jednopolne sheme sheme djelovanja strujne sheme logike sheme Prikljune sheme: sheme vezivanja prikljuni plan planovi vodova (polaganja vodova i kabela) popisi kabela Pregledni i dispozicijski crtei: pregledni nacrt razvoda, elektronike ploice dispozicijski nacrt graevinski prijedlozi montani (sklopni) nacrti radioniki nacrti
3.7.1.
Spojne sheme
Principne sheme Najjednostavniji prikaz EENG sistema simboli prema IEC uz samo najvanije podatke, da se razumije nain rada i definiraju samo glavni elementi. Funkcionalne blok sheme Za prikazivanje informacijskih tokova, da se vidi nain funkcioniranjeindustrijskog postrojenja, ureaja, sklopa. Prikazan u osnovi tok glavnih signala i naznaena osnovna obrada koju prolaze. Primjer su regulacijski krugovi. Jednopolna shema Prikaz EENG postrojenja jednopolno. Prikazuju se glavni vodovi i elementi glavnog energetskog kruga, a po potrebi se naznauju ili eventualno crtaju i pomoni krugovi. Sadri: oznake elemenata u dokumentaciji, glavni podaci (o vodovima dimenzije kabela i sabirnica, sklopnicima, ostalim ureajima, podeenje zatita, podruje mjernog instrumenta), definira smjetaj u polja, elije. Mogu biti naznaene i pozicije u listi materijala. Nastojati uvijek raditi u formatu A4 ili A3 (ili produljeni A3).
40
Slika 15: Jednopolna shema
41
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Shema djelovanja Potpuni viepolni prikaz spoja. Prikazani svi sklopovi, instrumenti, releji, aparati itd. s oznakama. Oznaene stezaljke na svim elementima. Prikazani glavni i pomoni vodovi uneseni i neki elementi iz sastavnice materijala. Svrha: Jasni prikaz naina djelovanja spoja nekoliko ureaja odn. neke samostalne cjeline industrijskog postrojenja.
42
Slika 16: Shema djelovanja
43
Slika 17: Shema djelovanja, energetski krugovi - primjer
44
Slika 18: Shema djelovanja- primjer Cinaonica
45
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Strujna shema Prvenstveno prikaz pomonih strujnih krugova. Detaljan i pregledan prikaz detalja iz sheme djelovanja. Svrha: Jasni i ralanjeni prikaz djelovanja sklopa, koji olakava projektiranje i analizu sloenih upravljakih sklopova (redoslijed uklapanja i sl.). Zajednika obiljeja: pojedini kontakti (elementi) aparata i sklopova crtaju se odvojeno prema njihovoj ulozi u strujnim krugovima, svi aparati i stezaljke jednoznano oznaeni da se zna tono to emu pripada, uz svaki kontakt (element stoji oznaka gdje se on nalazi prikazan), strujni krugovi crtaju se pregledno, odozgo prema dolje ili s lijeva na desno, od jednog do drugog pola napajanja.
46
Slika 19: Strujna shema
47
48
49
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Logika shema Kod starijih IP-a strujna shema je redoviti glavni dio dokumentacije upravljakog sustava. Suvremena postrojenja imaju sve manje takvih relejnih logikihshema. One se zamjenjuju logikim shemama ili logikim jednadbama, a strujna shema ostaje za prikaz meusklopova (meureleja) izmeu programabilnih automata i izvrnih elemenata velike snage.
3.7.2.
Prikljune sheme
Shema vezivanja Prikaz veza unutar polja nekog razvoda, elije. Elementi imaju oznake, vodovi i kabeli presjek, te broj iz popisa kabela. U izvedbenoj dokumentaciji koristi se za prikaz spoja meu elementima (stezaljkama, aparatima). Nain djelovanja se iz tih shema ne vidi. Prikljuni plan Veze nekog dijela razvoda od rednih stezaljki prema vani i rednih stezaljki prema unutra. Elementi i stezaljke oznaene. Na kabelima pie kamo idu i osnovni podaci (tip, presjek, broj). Mogue dodatne oznake: oznaka vodia, broj vodia (ile), boja ice (izolacije). Planovi vodova Prikaz prostornog polaganja vodova. Nekoliko oblika prikaza: Pregledni planovi, planovi mrea, kabelski planovi industrijskog postrojenja, planovi instalacija ... Popis kabela Za vea postrojenja nuan pregled svih kabela. Radi se po razvodima i poljima da se zna koji kabeli odakle i kamo idu, s brojem, tipom i oznakom kabela. Vano za kasniju izradu popisa materijala, za nabavku, izradu trokovnika. Pregledni nacrt Izgled ormara, ploe, pulta s vanjskim dimenzijama. Definira se prostor za smjetanje opreme. Detaljnost prikaza ovsi o stupnju projekta (idejni, glavni). Crta se ugraena elektrooprema s oznakama elemenata. Za svaki element (npr. iz sheme djelovanja i strujne sheme) definira se fiziki smjetaj u ormar. Crta se u mjerilu, ali samo konture. Prikazuju se natpisne ploice s tekstom ili neke napomene u vezi s izvedbom. Naznauju se veze s ostalom dokumentacijom (npr. popis materijala, jednopolna shema i sl.)
Dispozicijski nacrt
50
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Smjetanje opreme u neki objekt. Razvodi, ploe, pultevi: Prikazuje smjetaj prema graevinskom projektu. Zove se jo i situacijski nacrt. Na temelju tog nacrta mogu se odrediti neki podaci za izvedbeni projekt (kabelski kanali i trase, duljine kabela).
51
Slika 22: Pregledni nacrt
52
Slika 23: Pregledni crte
53
Slika 24: Dispozicijski crte
Graevinski prijedlog Dio graevne dokumentacije kojim se odreuje nain smjetanja, privrenja elektroopreme (postolja i usidrenja za strojeve, transformatore i agregate, uvrenje 54
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja razvoda, oblik i raspored kabelskih kanala, cijevi). Ova dokumentacija slui graevinskom projektantu da svoj projekt prilagodi potrebama elektroopreme. Daju se svi detalji s dimenzijama, masama, momentima, kako bi sa graevinski projekt mogao u potpunosti nainiti. MONTANI CRTEI Za pojedine elemente daju se nacrti naina sklapanja (montae)s uputama. Tipini predstavnik ovakvih crtea je radioniki nacrt.
3.8. Oznaavanje u dokumentaciji

Ope oznake: Opisne oznake o kojem se industrijskom postrojenju, razvodu, eliji, elementu radi (npr. valjaki stan, uljna pumpa). Tehniki podaci: Svaki element ima svoje nazivne podatke, koje obino na njega stavlja proizvoa opreme (npr. natpisna ploica transformatora i stroja, vrsta i broj ila kabela, oznake sabirnica). Oznaavanje elemenata u dokumentaciji = postrojenje ili dio postrojenja + mjesto ugradnje, lokacija vrsta, broj i funkcija, identifikacija : stezaljka (prikljuak) Primjer : =NA.XX +C3H2.B1 -S3 :12
55
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Prikaz elemenata u dokumentaciji - simboli
Slika 25: Prikaz simbola
56
4. Automatizacija
4.1. Programabilni logiki kontroler (PLC)
to je PLC (programabilni logiki kontroler)? PLC je ureaj koji je izumljen da zamijeni nune relejske krugove pri upravljanju strojevima. PLC radi tako da promatra svoje ulaze i ovisno o njihovom stanju ukljuuje ili iskljuuje svoje izlaze. Korisnik unosi program, obino softverski, to daje eljene rezultate. Ureaj u procesnoj industriji Moe ga se programirati Ima ulaze (analogne ili digitalne) Ima izlaze (analogne ili digitalne) Ima prikljuke za razliite ureaje i senzore (Pt sonde, encodere, resolvere..) Moe ga se umreiti (Ethernet, PROcessFIeldBUS, CANBUS, MODBUS, MPI...) PLC se koriste u mnogim primjenama u realnom svijetu. Ako je to industrija velika je vjerojatnost da je PLC prisutan. Ako ste u strojnoj industriji, pakiranju, obradi materijala, automatskom sastavljanju ili gotovo bilo gdje, ve ih vjerojatno koristite! Gotovo bilo koja primjena koja trai neku vrstu elektrinog upravljanja ima potrebu za PLC. PLC se obino sastoji od procesora (CPU), memorije i odgovarajueg sklopovlja za prihvat ulazno/izlaznih podataka.
Slika 26: Struktura PLC-a
Moemo PLC zamisliti kao kutiju ispunjenu stotinama ili tisuama pojedinanih releja, brojila, timera i mjest za pohranjivanje podataka. oni ne postoje fizikiali su simulirani i mogu se smatrati softverskim brojilima, timerima itd. Ti unutranji releji su simulirani lokacijama bitova u registrima.
57
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja INPUT RELAYS-(kontakti). Prikljueni su na vanjski svijet. Fiziki postoje i primaju signale od sklopki, senzora, itd. Tipino oni nisu releji nego tranzistori. INTERNAL UTILITY RELAYS-(kontakti) Oni ne primaju signale iz vanjskog svijeta niti fiziki postoje. Oni su simulirani releji i omoguuju PLC da zamijeni vanjske releje. Oni su i neki posebni releji odreeni da izvravaju samo jednu zadau. Neki su uvijek ukljueni a neki su uvijek iskljueni. Neki se ukljue samo jednom za vrijeme dok je PLC s ukljuenim napajanjem i tipino se koriste za inicijalizaciju spremljenih podataka. COUNTERS (brojila) Ona takoer fiziki ne postoje. To su simulirana brojila i mogu biti programirana da broje impulse. Tipino mogu brojati prema naprijed, prema natrag, ili oboje, prema naprijed i prema natrag. S obzirom da su simulirana ona su ograniena u brzini brojanja. Neki proizvoai ukljuuju i brza brojila koja su hardware_ska brojila. Njih moemo zamisliti kao ona koja fiziki postoje. esto ova brojila mogu brojati naprijed, natrag ili naprijed i natrag. TIMERS Oni takoer fiziki ne postoje. Dolaze u mnogo varijanti i s razliitim vremenima. Najuobiajenija vrsta je timer s kanjenjem pri ukluivanju. Drugi su s kanjenjem iskljuenja a i jedni i drugi sa zatezanjem ili bez zatezanja. Vrijema obino varira od 1ms do OUTPUT RELAYS Prikljueni su na vanjski svijet. Fiziki postoje i alju signale ukluenja/iskljuenja zavojnicama, aruljicama itd. Mogu biti tranzistori, releji ili triaci ovisno o odabranom modelu. DATA STORAGE To su tipino registri predvieni za jednostavno spremanje podataka. Obino se koriste za privremeno pohranjivanje podataka za matematiku manipulaciju podacima. Koriste se i za pohranjivanje podataka kad se PLC iskljui s napajanja. Vrlo su pogodni i potrebni!
58
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Tri osnovna naina programiranja: STL statement list - slino assembleru (maincu) LAD ladder diagram slino relejnim shemama FDB function data block - gotovi logiki sklopovi Moe se programirati i ON-LINE Monitoring i parametriranje Variable table Cikliki nain izvravanja programa PLC radi kontinuiranim skeniranjem programa. Moemo zamisliti da se taj ciklus skeniranja sastoji od tri vana koraka. Obino je i vie od tri ali emo se ograniiti samo na vane. Tipino su ostali provjeravanje sustava i osvjeavanje stanja internih brojila i timera.
Slika 27: Ciklus rada PLC-a
Korak 1-PROVJERA ULAZNOG STATUSA Prvo PLC gleda svaki ulaz kako bi odredio da li je ukljuen ili iskljuen. Drugim rjeima da li je senzor prikljuen na prvi ulaz ON ? Kako je s drugim ulazom? Kako s treim...Snimi te podatke u svoju memoriju kako bi ih mogao koristiti za vrijeme sljedeeg koraka. Korak 2-PROVEDBA PROGRAMA (EXECUTE PROGRAM) Dalje PLC provodi program naredbu po naredbu. Moda program kae da ako je prvi ulaz bio ON tada treba ukljuiti prvi izlaz ON. S obzirom da iz prethodnog koraka ve zna koji su ulazi ON/OFF moi e odluiti da li valja prvi izlaz ukljuiti ON na temelju stanja prvog ulaza. Pohranit e rezultat provedbe za kasnije koritenje u sljedeem koraku. Korak 3-OSVJEAVANJE STATUSA IZLAZA (UPDATE OUTPUT STATUS) Konano PLC osvjeava status izlaz. Osvjeava izlaze na temelju podatka koji su ulazi bili ON za vrijeme prvog koraka i rezultata provedbe programa za vrijeme drugog koraka. Prema primjeru u koraku 2 sada e prvi izlaz ukljuiti ON jer je prvi ulaz bio ON a program kae da ukljui ON prvi izlaz ako je taj uvjet istinit. 59
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Nakon treeg koraka PLC se vraa natrag na korak 1 i ponavlja korake kontinuirano. Jedan ciklus je vrijeme definirano da se provedu tri koraka kako je navedeno. Za svaku aktivnost PLC treba neko vrijeme: INPUT- Treba neko vrijeme dok zamijeti ulazni signal. EXECUTION- Neko vrijeme traje da se procesira informacija primljena s ulaza. OUTPUT- Trajanje slanja informacije na izlaz
Slika 28: Trajanje ciklusa PLC-a
HMI human machine interface MMI man machine interface PLC-u u radu moemo pristupati preko: raunala PROFIBUS, MPI operacijskih panela tekstualni, grafiki, upravljakih elemenata (tipkala, potenciometara) PLC se moe umreiti sa slijedeim ureajima: Raunalima - SCADA Operacijskim panelima - HMI Drugim PLC-ima Distribuiranim jedinicama ET200M PLC se moe umreiti slijedeim mreama:
touch
Multipoint interface-om (MPI) Industrijskim sabirnicama (PROFIBUS, INTERBUS, MODBUS, CANBUS) Industrijskim ethernetom PLC se moe umreiti na slijedee naine: Zvjezdasto Kruno Linijski Mijeano
60
4.2. Upute za koritenje programskog paketa STEP 7

Step7jeprogramskipaketnamjenjenzaradsaSimensovimPLCimaserijeS7300iS7400. Traka s Traka s Programski paketStep7se pokree dvostrukim klikomnaovu ikonu. Statusna traka Slika 29: Glavni prozor u Simatic Manageru Kreiranjenovogprojektanijepunodrugaijeodizradenovedatotekeubilokojemdrugomalatu,a izvodisekaotojeprikazanonaslici2.
Ime projekta
Slika 30: Kreiranje novog projekta
DabiuopezapoeliraduSIMATICManagerupotrebnojeuitatiStation,odnosnoCPUskojim emodaljeraditi.ToseraditakodaseutracisaizbornicimaodabereInsertStationSIMATIC 300Station. AkonaraunalonijefizikispojenPLC,uglavnomizbornikuSimaticmanageraklikomnasljedeu ikonu pokreemoPLCSIMaplikacijukojasimuliraPLC.
61
Slika 31: Dodavanje CPU-a u kreirani projekt
AkojenaraunalofizikispojenPLCsasvojimmodulima,potrebnojeuprojekturegistriratispojenu konfiguraciju.Sljedeimkoracima;Ime_projektaSIMATIC300HardwareotvaramoHardware configuration.Dabismomoglipoetislagatisvojukonfiguraciju,potrebnojeudesnomizborniku odabratiSIMATIC300RACK300Rail.Railjepotrebnoodvuiulijeviprozor.
Slika 32: Otvaranje Hardware configurationa
Prvo odabiremo izvor napajanja (power supply) SIMATIC 300PS-300PS 307 5A. PS 307 5A odvuemo u prvi redak tablice kao to je prikazano na slici 5. Zatim odabiremo odgovarajui CPU, u naem primjeru SIMATIC 300 CPU 3126ES7 312-1AD10-0AB0 i odvuemo u sljedei redak. Nakon to je CPU odabran biramo spojene module digitalni ulazni modul SM321 DI16xDC24V kataloki broj 6ES7 32162
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja 1BH00-0AA0 i digitalni izlazni modul SM322 DO8xDC24V kataloki broj 6ES7 3228BF80-0AB0.
NakontojekonfiguracijasloenamoesespremitiispustitiuPLC,kaotojeoznaenonaslici5.
Download to
Save and
Slika 33: Save, compile i download
NakontihoperacijamoemoizaiizHardwareconfigurationa. UizbornikuBlocks,naslici6oznaenokruiem,moemododavatinoveobjekte:OBorganizacijske blokove,FBfunkcijskeblokove,FCfunkcije,SFBsistemskefunkcijskeblokove,SFCsistemske funkcije,DBpodatkovneblokove.
Slika 34: Organizacijski blok OB1
63

OB1seautomatskistvarauizbornikuBlocks,dokjesvedrugefunkcijeiblokovepotrebnostvoriti desnimklikommiaInsertNewObject.OB1jejediniblokkojiseciklikiizvrava,svedruge objektejepotrebnopozvatiizOB1dabiseciklikiizvravali.Maksimalnovrijemejednogciklusa tvornikijepostavljenona150ms,alionosemoepromijeniti. ProgramskijezikseodabireuizbornikuViewLAD/STL/FBD.
Ladder Statement List Function Block
Slika 35: Odabir programskog jezika u Step 7
Primjer1: KadajemarkerM0.0u"1"iM0.1u"0"trebapostavitimarkeriM0.7u"1"teprikazatitouSTL,LADi FBDprogramskomjeziku.
Statment List
LadderLogic
FunctionBlockDiagram
Slika 36: Primjer 1.
64

Primjer2: UOB1realiziratiXORfunkcijusaANDiANDNOTnaredbama!MarkeriM2.0iM2.1predstavljaju tipke,amarkerM2.7predstavljaaruljicu.

Slika 37: Primjer 2. LAD i STL
UOB1potrebnojeizvriti download iMonitor
. ZatimuPLCSIMdodati memorijskulokacijukoju elimopromatrati,unaem sluajuMB2. NakontogauprozoruCPU odabratiRUNP. Mjenjanjembitova promatramofunkcionalnost programa.
Slika 38: PLCSIM
Kaotosedodajusvidrugiobjekti,takoseupodizbonikuBlocksmoedodatiiVariabletable.
65

Variabletablejealatkojisluizapromatranjeimijenjanjestanjavarijabli.UstupacAdressupisujemo adresumemorijskihlokacijakojeelimopromatrati,Displayformatsluizapromjenuprikaza,a StatusVariablezapromatranjetrenutnogstanjavarijabli.UstupacModifyvalueupisujemo vrijednostikojeelimopridruitiadresamaipritiskomnafunkcijuModifyvariableupisujemoeljenu vrijednost.
Modify Monitor
Slika 39: Variable table
SlijedeiputanjuIme_projektaSIMATIC300CPU312S7ProgramSymbolsotvarase tablicaSymbolsukojojdefiniramoSimbole,njihoveadreseikomentare.Tojekorisnokadaseradio projektusavievarijabliiolakavaprogramiranjejernijepotrebnopamtitisameadresevenjihove simbole.
Slika 40: Simboli
66

Primjer3: AkojemarkerM0.0u"1"potrebnojepostavititimerT1dabroji3sekunde.Nakontotimerizbroji3 sekundepostavitivrijednostmarkeraM0.5u"1"svedoksenepromjenimarkerM0.0.
Slika 41: Primjer 3
67
5. Kompenzacija (regulacija) jalove snage

Jalovu snagu trebaju gotovo svi el. ureaji i mnogi potroai. S obzirom da jalova snaga stvara tekoe (gubitke) u prijenosu povoljnije ju je proizvesti na mjestu potrebe. S ekonomskog gledita vano je utvrditi koji dio jalove snage valja kompenzirati fiksnim kondenzatorima (prigunicama), koji dio ukljuivanjem ili iskljuivanjem a koji dio treba biti brzo reguliran, npr. pri smetnjama i poremeajima. Ovo ukljuuje i pitanje kolika treba biti proizvodnja jalove snage sinkronim generatorima pri proizvodnji el. energije. Oko 30% svih primarnih izvora svjetske energije pretvara se u elektrinu a gotovo sve se tada transportira izmjeninim mreama 50 ili 60 Hz. Zahtjev je da se projektiraju mree velike korisnosti ali i velike sigurnosti i raspoloivosti. Zbog velike vanosti jalove snage razmatra se: korekcija faktora snage regulacija i stabilizacija napona fazno balansiranje (simetriranje) vii harmonici Vanost regulacije jalove snage je u slijedeem: zahtijeva se efikasni (ekonomini) rad energetskog sustava. Gubici se smanjuju ako se postigne najmanji tijek jalove energije u sustavu. omoguuje se prijenos vee snage prije projektiranim mreama ako se uvede kompenzacija mjesta proizvodnje elektrine energije (hidrocentrale) su esto vrlo udaljene pa je kompenzacija nedjeljivo povezana sa stabilnou sustava i regulacijom napona trai se visoka kvaliteta napajanja. Regulacija jalove snage je glavno sredstvo odravanje kvalitete napajanja pogotovo sa stanovita promjena napona a to i jest najea smetnja. pri istosmjernom prijenosu nuno je kompenzirati jalovu snagu na izmjeninoj strani kako bi se stabilizirao napon i olakala komutacija izmjenjivaa. Moderna kompenzacija jalove snage ukljuuje: statike kompenzatore tiristorski upravljane prigunice tiristorski preklapane kondenzatore zasiene prigunice serijske kondenzatore i varistore sinkrone kompenzatore (sinkroni stroj); (razvoj tiristorski upravljanih kompenzatora i pad njihove cijene istiskuje iz upotrebe (u novim projektima) sinkrone kompenzatore) Regulacija jalove snage povezana je s pojavom viih harmonika jer je regulacija i kompenzacija jalove snage usko povezana s teretom koji je i izvor harmonika. 68
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Kompenzacija jalove snage unosi u sustav elemente (kondenzatore i prigunice) koji lako dovedu do problema s rezonancijama viih harmonika, a to svakako valja izbjei. Zato u praksi valja koristiti i filtere.
5.1. Teorija kompenzacije

OZNAKE B G I P Q R S V X Y Z jalova vodljiva vrijednost (S) vodljivost (S) struja (A) djelatna snaga (W) jalova snaga (VAr) (induktivna pozitivna) otpor (W) prividna snaga (VA) napon (V) reaktancija (W) kompleksna vodljivost (admitancija) (S) impedancija (W) kut faktora snage realna ili radna komponenta Imaginarna ili reaktivna komponenta kompenzator
R X g
ZAHTJEVI ZA KOMPENZACIJOM Idealni izmjenini el. sustav u svakoj toki treba imati, bez obzira na teret: konstantni napon konstantnu frekvenciju cos=1 biti bez viih harmonika simetrinost (napona i struja - ako je mrea trofazna) U idealnom sustavu, dakle, tereti ne utjeu jedan na drugi, niti na promjene parametara mree. Kvaliteta napajanja se i ocjenjuje prema tome koliko su stvarne veliine bliske veliinama u idealnoj mrei. KOMPENZACIJA TERETA Kompenzacija tereta je upravljanje jalovom snagom na takav nain da se osigura kvaliteta napajanja. Tri su glavne aktivnosti: korekcija faktora snage poboljanje regulacije napona balansiranje (simetriranje) tereta a) korekcija faktora snage - znai proizvodnju jalove snage koju treba teret.
69
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Mnogi industrijski tereti imaju induktivni cos (troe jalovu snagu). Struja je zato vea od one koju trai radna snaga tereta koja je korisna za radnu aktivnost, dok jalova snaga samo optereeje kabele i proizvodi gubitke. Generatori moraju proizvesti tu jalovu snagu a prijenosni sustav je prenijeti pa je i regulacija napona oteana. Tarifni sustav naplauje potronju jalove snage. Zato je potrebna kompenzacija jalove snage (prizvodnja jalove snage) i to to blie potroaima. b) poboljanje regulacije napona Regulacija napona jako ovisi o variranju potronje jalove snage. Obino se trai stabilnost napona +- 5% to se pri teretima kojima se jako mijenja jalova snaga teko odrava regulacijom napona ako se ne kompenzira potronja jalove snage. Napon se moe drati konstantni tako da se jaaju izvori ali je to neekonomino jer raste instalirana snaga i rasklopna snaga pa je povoljnije kompenziranti jalovu snagu na mjestu potronje. balansiranje (simetriranje) tereta Nesimetrina optereenja vode na inverzne i nulte komponente struja koje izazivaju dodatne gubitke, osciliranje momenta strojeva, zasienje transformatora... U takvom uvjetima neki potroai proizvode i vie harmonike lanove koji optereuju sustav. Sastav viih harmonika u naponu sustava je vani parametar kvalitete napajanja (zahtjeva se to bolje sinusni napon). Harmonici se obino uklanjaju filterima. Meutim, esto i kompenzatori unose vie harmonike koje valja uklanjati bilo odgovarajuim rjeenjima kompenzatora, bilo dodavanjem vanjskih filtera.
c)
5.2. Idealni kompenzator

To je naprava koja se prikljuuje u toku napajanja (tj. paralelno teretu) a vri sljedee funkcije: korigira cos na vrijednost 1 uklanja (ili reducira na prihvatljivu razinu) potrebu za regulacijom napona simetrira fazne struje ili fazne napone ne eliminira distorziju struje tereta ili napona napajanja (to obavlja odgovarajui filter) ali idealni kompenzator ne proizvodi svoje nove harmonike nema gubitka djeluje nezavisno za sve tri funkcije i nezavisno u sve tri faze. Najee potroae zanima korekcija faktora snage (zbog plaanje jalove energije) i simetriranje optereenja po fazama, a dobavljaa energije regulacija napona. Treba li nekom teretu vriti statiku kompenzaciju prvenstveno je ekonomsko pitanje. Odgovor ovisi o: cijeni jalove energije (tarifi), veliini tereta, nekompenziranom cos. Tipino je za industrijske terete da je ekonomino provoditi kompenzaciju ako je cos manji od 0.8.
70
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Tereti koji izazivaju promjene napona kompenziraju se ne samo zbog cos nego i zbog regulacije napona. Obino je mjerodavno stanje napona u spojnoj toki sustava i potroaa (npr. visokonaponska strana GTS-a ). Tipini veliki industrijski tereti koji trae kompenzaciju: nelinearni tereti (npr. elektrolune pei, valjaki stanovi) tereti s velikim promjenama optereenje ( npr. vrlo veliki motori koji esto staju i kreu) Nelinearni tereti u pravilu proizvode vie harmonike i promjene napona. Stanje se ublauje npr. upotrebom sinkronih strojeva (koji mogu sami proizvoditi jalovu snagu - biti preuzbueni), velikih zamanih masa koje akumuliraju kinetiku energiju pa time ublauju udarce na mreu, upotrebom soft start-a. Veliki, moderni DC pogoni u on-off reimu uz koritenje tiristora potenciraju problem jer tiristori generiraju harmonike, trae jalovu snagu za komutaciju i nemaju rotacijskih dijelova.
5.3. Specifikacija parametara za kompenzator jalove snage tereta

Maksimalna trajna jalova snaga Nazivni napon i granice promjene napona Frekvencija i njena promjena Zahtjevi na tonost regulacije napona Zatitni sustav kompenzatora i koordinacija s ostalim zatitnim sustavima Maksimalna distorzija od harmonika Odravanje, rezervni dijelovi, mogunost proirenja i Okolina: buka, postavljanje (na otvorenom, u zatvorenom) temperatura, vlanost, vjetar, seizmiki faktori, polucija, rashladni sustav, kondenzatori, veza s trasformatorima Svojstva pri nesimetrinom naponu napajanja ili nesimetrinom teretu Zahtjevi za kabliranje, oklapanje, uzemljenje Pouzdanost i raspoloivost komponenti.
71
5.4. Osnovna teorija kompenzacije

Modeliranje: sustav napajanja -Theveninov ekvivalentni krug s naponskim izvorom i serijskom impedancijom teret - struja, radna snaga, jalova snaga, faktor snage kompenzator - promjenjiva impedancija, ili promjenjivi izvor (odn. troilo) jalove struje, ili izvor (odn. troilo) jalove snage Analiza (rjeavanje): stacionarna stanja (ili sporo promjenjiva stanja - veliine se mogu prikazivati fazorima) brzo promjenjiva stanja (ne mogu se el. veliine prikazivati fazorima - posebne metode rjeavanja) Faktor snage i njegova korekcija Princip korekcije faktora snage je kompenziranje jalove snage; to se postie lokalno prikljuivanjem kompenzatora koji ima isto reaktivnu admitanciju -jBl paralelno s teretom. Struja iz energetskog sustava uz kombinaciju tereta i kompenzatora postaje IR koja je u fazi s V i ima faktor snage 1. Slika 25 pokazuje fazorske odnose. Struja napajanja Is sada ima najmanju vrijednost koja jo moe davati punu radnu snagu Pl pri naponu V, a sva se reaktivna snaga, koju treba teret, proizvodi lokalno kompenzatorom: teret je potpuno kompenziran. Osloboen zahtjeva tereta za jalovom snagom izvor sada ima dodatnu mogunost napajanja drugih tereta. Kompenzator ne zahtijeva ulaz mehanike snage. Ovako prikazano kompenzator ima konstantnu admitanciju ( ili susceptanciju) i ne moe mijenjati reaktivnu snagu prema zahtjevima tereta. U praksi je kompenzator baterija kondenzatora (ili prigunica) podijeljen u paralelne sekcije koja se svaka za sebe posebno ukljuuje ime se postie promjena reaktivne snage za kompenzaciju u koracima koje trai teret. Sofisticirane izvedbe kompenzatora ( tzv. sinkroni kompenzator ili statiki kompenzatori) mogu kontinuirano mijenjati svoju reaktivnu snagu.
72
Slika 42: Faktor snage i njegova korekcija
PROMJENA (REGULACIJA) NAPONA Promjena napona se definira kao proporcionalna (ili jedinina per-unit) promjena veliine napona zbog promjene struje tereta (od praznog hoda do punog tereta). Nastaje zbog pada napona na impedanciji izvora od struje tereta.
Slika 43: Ekvivalentna shema a) i fazorski dijagram b) za nekompenzirani teret
73
Slika 44: Fazorski dijagram kompenzirano za konstantni napon
Slijedi zakljuak: isti reaktivni kompenzator moe ukloniti promjene napona napajanja uzrokovane i od radne i od jalove snage tereta. Kako se reaktivna snaga kompenzatora moe regulirati kontinuirano u dovoljnom rasponu (i to openito i induktivno i kapacitivno) u dovoljnom iznosu, kompenzator moe djelovati kao idealni regulator napona Za promjenu napona i korekciju faktora snage moe se pokazati: isti reaktivni kompenzator ne moe u isto vrijeme odravati napon konstantnim i faktor snage jednak jedinici To se odnosi na trenutni faktor snage: mogue je istim reaktivnim kompenzatorom odravati oboje i konstantni napon i prosjeni faktor snage jednak jedinici Priblina formula za promjenu napona
VR 1 [Pl cos sc + Ql sin sc ] V S sc V X 1 [Pl sin sc Ql cos sc ] V S sc
esto se VX zanemaruje jer on proizvodi samo fazni pomak toke napona napajanja
74
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Otpor izvora napajanja RS je mnogo manji od reaktancije XS pa vrijedi:
V VR Ql Ql = sin sc V V S sc S sc
Slika 45: Aproksimativna karakteristika napon sustava / reaktivna snaga
75
5.5. Glavni tipovi kompenzatora
Slika 46: Kompenzator s tiristorski upravljanom prigunicom (TCR) i fiksnim paralelnim kondenzatorima
Slika 47 Kompenzator s tiristorski upravljanom prigunicom (TCR) i fiksnim paralelnim kondenzatorima
76
Slika 48: Kompenzator s tiristorski preklapanim kondenzatorima
Slika 49: Kompenzator sa zasienom prigunicom
77
5.6. Tiristorski upravljana prigunica (reaktancija) (tcr)
Slika 50: Tiristorski upravljana prigunica (reaktancija) (TCR)
Upravljaki element je tiristorski kontroler s dva antiparalelna tiristora koji vode alternativno poluperiode mrenog napajanja. Ako se tiristor dovede u voenje tono u maksimumu napona napajanja nastupa potpuno voenje kroz prigunicu pa je struja ista kao da je tiristor kratko spojen. Struja je reaktivna, kasni za naponom gotovo 90o Ako je trenutak paljenja tiristora kasnije, ali jednak za oba tiristora, dobivaju se valni oblici kao na slici. Svaki od njih odgovara odreenom kutu paljenja koji se odreuje od trenutka kad napon prolazi kroz nulu. Potpuno voenje se postie kad je kut paljenja 90o. Djelomino voenje se postie kutovima izmeu 90o i 180o Poveanje kuta paljenja uzrokuje smanjivanje osnovnog harmonika struje. To je ekvivalentno poveanju reaktancije prigunice, smanjenju jalove snage i odgovarajue struje. Dokle god se moe utjecati na osnovni harmonik struje TCR ima upravljivu susceptanciju i moe biti upotrebljen kao statiki kompenzator.
78
Slika 51: Valni oblici faznih i linijskih struja za TCR u spoju trokut
79
Slika 52: Trofazna TCR s paralelnim kondenzatorima za filtriranje harmonika struje (Prigunica je podijeljena za zatitu tiristora u sluaju kvara prigunice)
80
Slika 53: Tiristorski upravljan transformator a) sa zvijezda spojenim prigunicama (sekundar transformatora) i u trokut spojenim tiristorima b) sa zvijezda spojem prigunica i tiristora
81
Slika 54: Hibridni TCR kompenzator s preklopivim kondenzatorima i upravljivom prigunicom
82
Slika 55: Sekundar trokut, TSC trokut (a), Zvijezda sekundar, zvijezda TSC (b)
Svaka faza ima paralelnu kombinaciju preklopivih kondenzatora
Slika 56: Kompenzator s tiristorskim preklapanjem kondenzatora (TSC)
83
Slika 57: Kompenzator sa zasienom prigunicom
84
6. Popis slika
Slika 1:Tokovi materijala (primjer Cinaonica).............................................................6 Slika 2: Tok energije plina (primjer Cinaonica) ..........................................................8 Slika 3: Tokovi elektrine energije osnovni razvod dovoda - (primjer Cinaonica) .10 Slika 4: Tokovi elektrine energije (primjer Cinaonica) ............................................11 Slika 5: Tokovi elektrine energije (primjer Cinaonica) ...........................................13 Slika 6: Tokovi informacija (primjer Cinaonica)........................................................15 Slika 7: Tokovi informacija (primjer Cinaonica)........................................................16 Slika 8: Tokovi informacija (primjer Cinaonica)........................................................17 Slika 9: Proces projektiranja industrijskog postrojenja...............................................23 Slika 10: Osnovni blokovski prikaz slijeda aktivnosti pri projektiranju........................25 Slika 11: Prikaz meuzavisnih elemenata u procesu projektiranja ............................26 Slika 12: Projektiranje kao dio sustava oslonjenog na CAD bazu podataka..............27 Slika 13: CAD primjer ................................................................................................29 Slika 14: Popis opreme (primjer Cinaonica).............................................................38 Slika 15: Jednopolna shema .....................................................................................41 Slika 16: Shema djelovanja .......................................................................................43 Slika 17: Shema djelovanja, energetski krugovi - primjer ..........................................44 Slika 18: Shema djelovanja- primjer Cinaonica .......................................................45 Slika 19: Strujna shema ............................................................................................47 Slika 20: Strujna shema ............................................................................................48 Slika 21: Strujna shema ............................................................................................49 Slika 22: Pregledni nacrt ...........................................................................................52 Slika 23: Pregledni crte............................................................................................53 Slika 24: Dispozicijski crte .......................................................................................54 Slika 25: Prikaz simbola ............................................................................................56 Slika 26: Struktura PLC-a ..........................................................................................57 Slika 27: Ciklus rada PLC-a.......................................................................................59 Slika 28: Trajanje ciklusa PLC-a................................................................................60 Slika 29: Glavni prozor u Simatic Manageru .............................................................61 Slika 30: Kreiranje novog projekta.............................................................................61 Slika 31: Dodavanje CPU-a u kreirani projekt ...........................................................62 Slika 32: Otvaranje Hardware configurationa ............................................................62 Slika 33: Save, compile i download ...........................................................................63 Slika 34: Organizacijski blok OB1..............................................................................63 Slika 35: Odabir programskog jezika u Step 7...........................................................64 Slika 36: Primjer 1. ....................................................................................................64 Slika 37: Primjer 2. LAD i STL ...................................................................................65 Slika 38: PLCSIM ......................................................................................................65 Slika 39: Variable table..............................................................................................66 Slika 40: Simboli........................................................................................................66 Slika 41: Primjer 3 .....................................................................................................67 Slika 42: Faktor snage i njegova korekcija ................................................................73 Slika 43: Ekvivalentna shema a) i fazorski dijagram b) za nekompenzirani teret ......73 Slika 44: Fazorski dijagram kompenzirano za konstantni napon ............................74 Slika 45: Aproksimativna karakteristika napon sustava / reaktivna snaga.................75
85
Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja Slika 46: Kompenzator s tiristorski upravljanom prigunicom (TCR) i fiksnim paralelnim kondenzatorima .......................................................................................76 Slika 47 Kompenzator s tiristorski upravljanom prigunicom (TCR) i fiksnim paralelnim kondenzatorima .......................................................................................76 Slika 48: Kompenzator s tiristorski preklapanim kondenzatorima..............................77 Slika 49: Kompenzator sa zasienom prigunicom ...................................................77 Slika 50: Tiristorski upravljana prigunica (reaktancija) (TCR) ..................................78 Slika 51: Valni oblici faznih i linijskih struja za TCR u spoju trokut ............................79 Slika 52: Trofazna TCR s paralelnim kondenzatorima za filtriranje harmonika struje (Prigunica je podijeljena za zatitu tiristora u sluaju kvara prigunice) ..................80 Slika 53: Tiristorski upravljan transformator a) sa zvijezda spojenim prigunicama (sekundar transformatora) i u trokut spojenim tiristorima b) sa zvijezda spojem prigunica i tiristora ...................................................................................................81 Slika 54: Hibridni TCR kompenzator s preklopivim kondenzatorima i upravljivom prigunicom ...............................................................................................................82 Slika 55: Sekundar trokut, TSC trokut (a), Zvijezda sekundar, zvijezda TSC (b).......83 Slika 56: Kompenzator s tiristorskim preklapanjem kondenzatora (TSC)..................83 Slika 57: Kompenzator sa zasienom prigunicom ...................................................84
86

Projektiranje Industrijskih Procesa PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Projektiranje Industrijskih Procesa PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Projektiranje Industrijskih Procesa PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SVEUILITE U ZAGREBU FAKULTET ELEKTROTEHNIKE I RAUNARSTVA Zavod za elektrostrojarstvo i automatizaciju

PROJEKTIRANJE I AUTOMATIZACIJA INDUSTRIJSKIH POSTROJENJA

Zagreb, Listopad 2012

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

1. Materijalni, energetski i informacijski tokovi

1.1. Postavljanje zahtjeva na industrijsko postrojenje

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

1.2. Tehnoloki proces

1.3. Odrednice tehnolokog procesa

1.4. Struktura industrijskog postrojenja

1.5. Tokovi materijala, primarna tehnoloka oprema

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

1.6. Tokovi energije, sekundarna (energetska) tehnoloka oprema

1.7. Tokovi informacija, tercijarna (informacijska) tehnoloka oprema

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

Slika 1:Tokovi materijala (primjer Cinaonica)

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

Slika 2: Tok energije plina (primjer Cinaonica)

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

Slika 3: Tokovi elektrine energije osnovni razvod dovoda - (primjer Cinaonica)

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

Slika 4: Tokovi elektrine energije (primjer Cinaonica)

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

Slika 5: Tokovi elektrine energije (primjer Cinaonica)

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

1.8. Tokovi informacija u industrijskom postrojenju Cinaonice

Slika 6: Tokovi informacija (primjer Cinaonica)

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

) Slika 7: Tokovi informacija (primjer Cinaonica)

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

Slika 8: Tokovi informacija (primjer Cinaonica)

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

1.9. Hijerarhija upravljanja industrijskim postrojenjem

Osnovna hijerarhijska struktura

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

Organizacija upravljakog sustava

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

Slika 9: Proces projektiranja industrijskog postrojenja

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

Slika 10: Osnovni blokovski prikaz slijeda aktivnosti pri projektiranju

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

Slika 11: Prikaz meuzavisnih elemenata u procesu projektiranja

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja PRIMJER

Slika 13: CAD primjer

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

3.1. Zahtjev na suvremenu tehiku dokumentaciju

3.2. Osnovne znaajke dokumentacije

3.3. Podjela tehnike dokumentacije s obzirom na namjenu

Glavni izvedbeni projekt

Dokumentacija za pogon i odravanje

3.4. Standardi, propisi, uzusi u tehnikoj dokumentaciji

3.5. Podjela tehnike dokumentacije s obzirom na sadraj

3.6. Tekstualni dio dokumentacije

Projektiranje i automatizacija industrijskih postrojenja

Slika 14: Popis opreme (primjer Cinaonica)

3.7. Crteni dio dokumentacije