T.C.

MLL ETM BAKANLII

UAK BAKIM

METAL OLMAYAN UAK MALZEMELER

525MT0003

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. KOMPOZT MALZEMELER ............................................................................................. 3 1.1. Kompozit Malzemelerin Nitelikleri ve zellikleri ....................................................... 3 1.1.1. Tanm .................................................................................................................... 3 1.1.2. Balayclar ve glendiriciler ............................................................................... 4 1.1.3. Avantajlar Dezavantajlar .................................................................................. 7 1.1.4. Sandvi Paneller .................................................................................................... 8 1.1.5. evre Koullar, Hasar Tespiti ve Muayene Yntemleri ....................................... 9 1.2. Kompozit Malzemelerin Tamiri ve Yaptrma lemleri ........................................... 13 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 18 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 22 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 23 2. TAHTA YAPILAR ............................................................................................................ 23 2.1. Uak Gvdesi Yapmnda Kullanlan Tahta ve Yaptrclarn Nitelikleri ve zellikleri........................................................................................................................... 23 2.1.1. Tahta Uak Gvdesi retim Metotlar ................................................................ 23 2.1.2. Uaklarda Kullanlan Yaptrclarn Nitelikleri, zellikleri ve Tipleri ............. 25 2.2. Tahta Malzemelerin Bakm ve Onarm ...................................................................... 26 2.2.1. Tahta Yapnn Korunmas ve Bakm .................................................................. 26 2.2.2. Tahta Malzemelerde ve Yaplarda Hata Trleri .................................................. 27 2.2.3. Tahta Yapnn Onarm ........................................................................................ 28 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 41 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 43 RENME FAALYET- 3 .................................................................................................. 44 3. KUMA KAPLAMA ......................................................................................................... 44 3.1. Uaklarda Kullanlan Kumalarn Nitelikleri, zellikleri ve Tipleri .......................... 44 3.2. Kuma Yaplarn Bakm ve Onarm ........................................................................... 45 3.2.1. Kumalarn Muayene Metotlar ve Hata Trleri.................................................. 45 3.2.2. Kuma Kaplamann Onarm ............................................................................... 47 UYGULAMA FAALYET-1 ........................................................................................... 55 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 57 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 58 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 61 KAYNAKA ......................................................................................................................... 63

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 525MT0003 Uak Bakm Alan Ortak Metal Olmayan Uak Malzemeleri Uaklarda kullanlan metal olmayan malzemelerin uak tipine gre bakm dokmanlarnda (SRM) belirtildii ekilde bakm ve onarmn yapabilme becerisinin kazandrld renme materyalidir. 40/24 Uak Malzemeleri modln baarm olmak Bir uan metal olmayan malzemelerinin tamirini yapabilmek Genel Ama Uakta kullanlan metal olmayan malzemelerin, uak tipine gre bakm dokmanlarnda (SRM) belirtildii ekilde bakmn yapabileceksiniz. Amalar 1. Uakta kullanlan kompozit malzemelerdeki hatalar tespit ederek tamir ve bakmn (SRM) standartlarna uygun olarak yapabileceksiniz. 2. Uakta kullanlan tahta yaplarn hatalarn tespit ederek tamir ve bakmn (SRM) standartlarna uygun olarak yapabileceksiniz. 3. Uakta kullanlan kuma kaplamalarn hatalarn tespit ederek tamir ve bakmn (SRM) standartlarna uygun olarak yapabileceksiniz. Ortam: Atlye ortam Donanm: Televizyon, snf kitapl, VCD, DVD, tepegz, projeksiyon, bilgisayar ve donanmlar, internet balants, retim materyalleri, SRM dokmanlar, gerekli makine, tehizat, kompozit, tahta ve kuma malzeme Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Bir uak gvdesinin imalat aamasnda ok farkl malzemeler kullanlmaktadr. Uaklarn tarihsel geliimi incelendiinde gvde imalatnda kullanlan kompozit malzemelerin kullanm orannda srekli bir artn olduu gzlenmektedir. Kompozit, deiik tip maddelerin bir araya getirilmesi ile istediimiz zellikleri kazanma amacyla gelitirilen malzemedir. Kompozit malzeme kullanmnn birok nedeni olmakla birlikte temel ama, ayn grevi grebilecek metal tr malzemelere nazaran daha hafif olmalardr. Uaklarn zerine gelen kuvvet; scaklk, basn, moment gibi fiziki etkenleri ve evreden kaynaklanan kimyevi etkenleri karlayacak en hafif malzemeden yaplmas esas vardr. Bu nedenle uak imalatlar iin kompozit malzemeler, vazgeilmez bir malzemedir. 1950li yllarda imal edilen uaklarda metal olmayan uak malzemesi olarak tahta ve kumalar kullanlmtr. Bu uaklar gnmzde yolcu ve kargo tamacl gibi ticari amal olarak kullanlmasalar da havaclk mzelerinde gsteri amal olarak sergilenmektedir. Dolays ile bu uaklarn tahta ve kuma yaplarnn bakm ve onarmn yapacak uak teknisyenlerine de ihtiya duyulmaktadr. Bu modl ieriinde size kompozit, tahta ve kuma malzemelerin temel zellikleri, hatalarn tespiti ve tamiri konularnda bilgi ve beceriler kazandrlmaya allmaktadr.

RENME FAALYET1
AMA

RENME FAALYET-1

Uakta kullanlan kompozit malzemelerdeki hatalar tespit ederek tamir ve bakmn (SRM) standartlarna uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Kompozit malzeme kullanan otomotiv, gemicilik ve havaclk sektrlerini aratrnz. Bu malzemeyi kullanarak ne gibi paralar yaptklarn tespit etmeye alnz. Edindiiniz bilgileri snf ortamnda arkadalarnzla paylanz.

1. KOMPOZT MALZEMELER
1.1. Kompozit Malzemelerin Nitelikleri ve zellikleri
Kompozit malzemeler, ayn hacimdeki metal malzemelere gre daha hafif olmas sebebiyle uak imalatnda en ok tercih edilen malzemelerdendir.

1.1.1. Tanm
ki ya da daha fazla malzemenin uygun zelliklerini tek malzemede toplamak ya da yeni zellikte bir malzeme ortaya karmak amacyla birletirilmeleri sonucu oluturulan malzemelere kompozit malzemeler denir. zellikleri Kompozit malzemelerin temel zellii, metal malzemelere oranla daha hafif olmalardr. Kompozit malzemelerin retimindeki teknolojik gelimelere paralel olarak kompozit malzemelerin fiziki artlara kar dayanm ykseltilmi, imalat, bakm ve onarm ilemleri daha kolay hle getirilmitir. Bu zelliklerinden dolay yeni nesil uaklarn yapmnda kompozit malzemelerin kullanm oran artmtr. ekil 1.1de Boeing 787 tipi uaklarda kullanlan malzemeler arasnda en ok kompozit malzemelerin kullanld grlmektedir.

ekil 1.1: Uak imalat malzemelerinin oran

1.1.2. Balayclar ve glendiriciler

Kompozit malzemeler, glendirici bir malzeme ile balayc (matris) bir malzemenin karmndan olumaktadr. Bu tanmdaki matris (balayclar), glendirici malzemeleri bir arada tutmaya yarayan bir yaptrc gibi dnlebilir. Ayn zamanda balayclar, glendirici malzemeleri evre etkilerinden koruma ilevini de stlenir. Kompozit terimi, kompozit malzemeleri oluturan her bir malzemenin makro dzeyde tanmlanabileceini gsterir. Yani her bir bileen sadece molekler dzeyde deil, birleik dzeyde ayr zelliklere sahiptir ve mekanik olarak ayrtrlabilir. Byle bir tanm, metal alamlar, plastik, ko-polimer, mineraller, cam, odun vb. gibi malzemelerinde kompozit olarak tanmlanmas gibi bir yanllktan bizi kurtarr. Aada baz balayc ve glendiricilere rnekler verilmitir. Matris (Balayclar) Polimerler Seramikler Metal Glendiriciler Fiberler Partikller Whishers

Balayclarn ierisinde en yaygn olarak kullanlan reineler diye de adlandrlan polimerlerdir. Polimer balayclar termosetler ve termoplastikler olmak zere iki gruba ayrlabilir. Termosetlerin sertletirilmeleri (cure edilmeleri), molekler yaplarnn apraz balarla bir a oluturmalar sonucu gereklemektedir. Termosetler genellikle sv reineler hlindedir ve apraz ba oluturmalar bu reinelere s uygulanmas ile balar. Bu balarn oluumundan sonra kat hle getirilen termosetler bir daha s karsnda yumuamazlar. Termoplastikler, byle bir apraz ba oluturmaz. Kat hlde olduklar iin s uygulamas ile eritilip bunlara form verilebilir. Soutulduklar anda tekrar kat hle gelir. Son yllarda kompozit malzemelerin imalatnda termoplastiklerin kullanm oran artmaktadr. Seramik ve metal balayc esasl kompozit malzemeler genellikle ok yksek scaklk dayanmnn gerektii alanlarda kullanlr.

Kompozit malzemelerde en ok kullanlan glendirici tipi fiber eklinde olanlardr. Partikl veya pul (whishers) eklinde olan glendiriciler daha ok balaycnn (matris) zelliklerini biraz daha iyiletirmek ve maliyeti drmek amacyla kullanlr. Fiberlerin glendirici olarak kullanldklar kompozit malzemelerde, ykn tanmas ilevinin ounu fiberler grr. Bu ilevler ierisinde en nemlisi fiberlerin kompozit malzemeye kazandrdklar mukavemet ve sertliktir. Kompozit malzemelerde en yaygn olarak kullanlan fiberler unlardr: Cam elyaf: Fiberler ile glendirilmi organik matrislerden oluan kompozit malzemelerle ilgili ilk bilimsel ve mhendislik almalar cam elyaf (fiberglas) ile gerekletirilen aratrmalarn sonucunda gelitirilmitir. Cam elyaf, uaklardaki yapsal olmayan panellerde kullanld gibi roket motorlar gibi son derece yapsal elemanlarn imalatnda da kullanlmaya balanmtr. Cam elyafnn kompozit malzeme imalatnda bu derece yaygn olarak kullanlmasnn temel nedenleri; ucuz olmas, temin edilebilme kolayl ve mukavemetinin yksek olmasdr. Ancak cam elyafnn neme kar ok duyarl olmas en byk dezavantajdr. Cam bilindii gibi silisyum dioksit esasl bir kimyasaldr. Bu yapya deiik oksit bileenlerinin eklenmesi ile camn fiziksel, kimyasal ve mekanik zellikleri deitirilebilir. ok deiik tipte cam elyaf imalat yaplmasna ramen, ileri kompozitlerde en ok E-glass, S-glass, Quartz ve C-glass tipi cam elyaflar kullanlmaktadr. E-glass tipi cam elyaf, mukavemet ve yksek elektrik iletkenliinin gerekli olduu alanlardaki kompozit malzemelerde kullanlr. E-glass cam elyaf, dier cam elyaflarna nazaran daha ucuzdur. S-glass cam elyafnn ierdii almina miktar E-glassa gre daha fazladr. Mukavemeti de E-glassa nazaran % 40 daha byktr. Ayrca S-glass yksek scaklklarda dahi mekanik, fiziksel ve kimyasal zelliklerini daha iyi muhafaza edebilmektedir. leri kompozit bir malzemede mukavemet en nemli art ise S-glass cam elyaf kullanlmaldr. Quartz malzemelerin en nemli kullanm alan dk elektrik zellikleri istenen anten ve radar gibi paralardr. C-glass cam elyaf uaklkta kullanlmaz. Kompozit malzemeler formle edilirken genellikle mekanik ve kimyasal zelliklerine dikkat edilir. ekme mukavemeti, yzeyde var olabilecek hatalara nemli lde baldr. Cam elyafnn mukavemetine, nem olumsuz etki yapar. Scaklk arttka mukavemetteki azal, E-glass cam elyafnda S-glassa nazaran ok daha belirgindir. Modldeki azal ise her iki tr cam elyaf iin hemen hemen ayndr.

ekil 1.2: Cam elyaf (fiberglas) rnekleri

Cam elyaf ile formle edilen kompozit malzemelerin avantajlar korozyondan koruma, birok balayc elemann kullanlmamas, dk kalp maliyeti ve tasarm esneklii olarak sralanabilir. Karbon fiberler: Cam elyafndan daha yksek mukavemetli malzeme araylar karbon fiberlerin gelimesinin nn amtr. deal bir mhendislik malzemesi, yksek tokluk ve dk arla sahip bir malzemedir. te karbon fiber , genellikle uygun bir balayc ile birlikte, bu zelliklere en ok yaklaan malzemedir. Karbon fiberlerin normal scaklklarda yorulma direnci ile sabit bir yk altndaki deformasyonu dktr. Bununla birlikte karbon fiberin baz dezavantajlar da mevcuttur. Krlgan olmas bunlarn banda gelir. Ayrca greceli olarak dk basma direnci, ok yklemelere kar dk genleme katsaysna sahip olmas ve fiyatnn pahal olmas da dier dezavantajlardr.

ekil 1.3: Karbon fiber rnekleri

Karbon fiberin yksek mukavemet zelliinden dolay havaclkta kullanldklar alanlar unlardr: Uaklarda; kanatlar, flaplar, dmenler ve stabilizerler gibi kontrol yzeyleri Helikopter palleri (rotor blades) Roketler, uzay aralar ve fzelerin yapsal elemanlar Fze ve roketlerdeki s battaniyeleri Uak fren elemanlar Havaclk sanayisinde kullanlan antenler (ssal genleme katsaysndan dolay) Uzay teleskop platformlar Depolama tanklar (zellikle tankn dk arlkl olmas isteniyorsa) Aramid fiberler: Glendirici olarak kullanlan en yaygn organik fiberler, aramidlerdir. Aramid, aromatik fiberlere verilen genel bir addr. Ancak bir firmann piyasaya kevlar adyla sunduu aramid fiber ok byk ilgi grm ve o tarihten bu yana aramid fiberler adeta kevlar ile zdelemi ve kompozit sanayisinde bu adla anlr olmutur.

Kevlarn gerilme mukavemeti dier bilinen organik fiberlerden daha fazladr. Ancak karbon fibere nazaran daha dktr. Kevlar, karbon fibere ve cam elyafna oranla daha az krlgan ve hafiftir. Negatif ssal genleme katsaysna sahip olmas ise snrl ssal genlemenin en ok istenen zellik olduu alanlarda kevlar vazgeilmez bir malzeme yapmaktadr. Kevlar aleve ve birok kimyasal zcye kar dayankl bir malzemedir. Isya direnci ise karbon fiberler kadar olmasa da bilinen dier glendiricilerden daha fazladr. Kevlarn en byk dezavantaj higroskopik, yani suyu abuk absorbe eden (kendi arlnn 4 ila 8 kat kadar fazla su absorbe eder) bir malzeme olmas ve imalat esnasnda kesme ve tralama ilemleri srasnda da kolaylkla liflenebilmesinden kaynaklanan imalat zorluklardr. Kevlarn glendirici olarak kullanld kompozit malzemeler, uak hcum kenarlarnda ve darbeye kar direncin nemli olduu uak paralarnda kullanlmaktadr.

ekil 1.4: Aramid fiber rnekleri

1.1.3. Avantajlar Dezavantajlar

Kompozit malzemelerin avantajlar Ayn arlktaki metallere oranla mukavemetlerinin ok daha fazla olmas Hafif olmalar (% 25-45 daha hafif) Yeni tasarm esneklikleri sunmas Korozyona kar dayankl olmas Anmalara kar dayankl olmas Dk s geirgenlii Spesifik ekme dayanmlarnn elik ve alminyumdan 4-6 kat fazla olmas Sertliinin younluuna orannn, elik ve alminyumdan 3,5-5 kat fazla olmas Yorulma dayanm limitlerinin metallerden nemli lde fazla olmas Darbeyi sourma enerjilerinin metallerden nemli lde fazla olmas Balant elemanlarnn dier malzemelerdekine oranla daha az kullanlmas sonucu bu elemanlardan kaynaklanan yapsal zayflklar en aza indirgemesi Kompozit malzemelerin dezavantajlar Kompoziti oluturan her bir bileenin olumlu olanlarn yan sra olumsuz tm zellikleri de nihai paraya yansr (anisotropik)

Ham malzemesi pahaldr ancak balant elemanlar saysndaki azal arlktaki d dikkate alndnda toplam maliyette bir dme grlecektir. Veriler olumam ve oturmamtr. Karbon ile metalin temasnda galvanik korozyon oluur. Scaklk farkllklarnda bozulur. Yldrma kar ekstra koruma gerektirir. Test yapma yntemleri pahaldr. Ara katlardaki gizli yapmamalar incelemek zordur. Katlar arasnda kalan hava ve gazlar malzemenin mrn azaltr.

1.1.4. Sandvi Paneller

Yapsal para, taban deme panelleri, i yzeyler (kabin, mutfak, tuvalet) gibi birok uak paralar sandvi panellerden yaplmtr. Sandvi paneller iki yzey plakas (fiber) arasna yerletirilmi bal peteinden (honeycomb) olumaktadr.

ekil 1.5: Sandvi panel

Bal petei; alminyum veya metal olmayan kevlar, nomex, aramid gibi malzemelerden, yzey plakalar ise alminyum veya kompozit fiberlerden (glass fiber, karbon fiber, aramid fiber) yaplmtr. En ok kullanlan honeycomb eitleri ve yap ynleri (direction) unlardr: Hexagonal core: Hexagonal core honeycomb temel ve en yaygn hcreli honeycomb konfigrasyonu olup btn metalik ve metalik olmayan malzemelerde kullanlabilir.

ekil 1.6: Hexagonal core

Ox-core: Ox-core konfigrasyonu L ynnde ekil verme ve eilme kolayl salamak zere, W ynnde dikdrtgensel bir grnt arz edecek ekilde geniletilmi hexagonal honeycomb yapdr. Ox-core, hexagonal honeycomb ile mukayese edildiinde W kesme mukavemeti zellikleri artma ynnde, L kesme mukavemeti zellikleri ise azalma ynnde meyillidir.

ekil 1.7: Ox-core

Flex-core: Hcre konfigrasyonu, hcre duvarlarnda bir eilme veya bklme olmadan mkemmel bir ekil verilme kabiliyetine sahiptir. Flex -core btn ynlerde esnektir. Bu yzden eimli yzeylerde kullanlmak iin elverilidir. ok dar radsl erilikte kolaylkla ekil verilebilir. Dar radsl ekil verilirken flex-core ayn younluktaki hexagonal corela karlatrldnda daha yksek kesme gerilmeleri salar. Flex-core, hexagonal honeycombn kullanld yerlerin ounda kullanlabilir.

ekil 1.8: Flex-core

1.1.5. evre Koullar, Hasar Tespiti ve Muayene Yntemleri

Kompozit malzemelerde hasarl blgenin tespitini yaptktan sonra hasarn snflandrlmas yaplr ve hasarn tipi ve ls belirlenir. Hasarn veya hasarlarn bulunduu blgeye gre deerlendirilir. zel kompanentlerin limit ii hasar limitleri, tamir ve cycle limitleri asndan ilgili chaptera bakmak gerekir. lgili chapterda olmayan tamirleri firmasna sorup onay alnmaldr. Zaman veya cycle limitli tamirlerde zaman dolmadan kalc tamir yaplmaldr.

Hasar hakknda karar verirken kritik olanlar gz nnde bulundurulmaldr. Hasar lp doru derinlik ve uzunluunun mukayesesi yaplmaldr. SRMde hasar getii zaman kesit alannn deiiklii veya yapsal elemann kalc bir hasar anlamna gelir. Hasar tespit yntemlerinden Visual ve Tab Test aklanacaktr. Dier hasar tespit yntemleri Malzeme Muayene Metotlar Modlnde anlatlmaktadr.

Tablo 1.1: SRMde belirtilen hasar tespit yntemleri

Gzle kontrol ynteminde malzeme yzeyi gzle incelenerek herhangi bir hasarn varl tespit edilmeye allr. Malzemenin uaktaki yerine gre bu ilem iin el feneri, arkasna ulalamayan yerler iin eitli aynalar, grmenin imknsz olduu yerlerde ise baroskop kullanlmaktadr.

ekil 1.9: Gzle kontrol aralar (visual inspection tools)

Tap test ynteminde kompozit parann eitli yerlerine kk vuruntular yaplarak kan ses deiiklii dinlenir. ncelikle salam olduu belli olan yere vuruntu yaplp kulan bu sese almas ve daha sonra dier blgelere yaplan vuruntudan kan seslerin bu sesle kyaslamas yaplarak malzemedeki gzle grlemeyen hasar tespiti yaplmaktadr. Coin tap test ileminde, vuruntu iin maden para kullanlmaktadr. Instrumented tap test ileminde, vuruntu ilemini yapmak iin bir cihaz yaplmtr. Bu cihaz kompozit zerine kk titreim vuruntular yapar. Cihaz malzeme zerinde gezdirdiimizde meydana gelen ses deiimlerini lerek nemli farkllk gsteren blge zerinde iken uyar sinyali verir.

10

Tap test with tap hammer ileminde, vuruntu yapabilmek iin kk bir eki tr alet yaplmtr.

ekil 1.10: Tap test yntemlerinde kullanlan aralar

Tespit edilen hasarn snflandrlmas yaplr. Bu snflandrmalar unlardr: Allowable: Uuun kstlanmadan uan uua devam edebilecei hasardr. leri kompozit malzemelerde yzeyin su ve nem almas nlenerek yzey korumas yaplmaldr. Reparable damage: Tamir gerektiren veya yzeysel ilem gerektiren hasarlardr. Replacement damage part: Gerekli yerdeki paralarn deiimidir. Yapsal malzemede veya elemanda olan hasarn ne tip bir hasar olduuna karar vermek gerekir. Uak zerinde ve panel di yzeylerinde oluan hasar tipleri unlardr: Abrasion: Srtnme anma, kaznma veya dier bir sebep anmas nedeniyle oluan hasarl blgedir. Bu tip hasarlar genelde ptrldr dzgn deildir. Corrosion: Karmak bir elektrokimyasal olay sonucu oluan hasardr. Malzemenin kesit alannda deiiklik olur. Hasar derinlii hasarl blgenin temizlii neticesinde belli olur. Bu tip hasarlar yapsal elemanlarn yzeylerinde kenar ksmlarnda veya delik kenarlarnda oluur. Crack: Parann ksmen krlmas veya tamamen krlmas olaydr ve nemli bir kesit deiiklii yaratr. Bu hasar genellikle dzgn bir hat eklinde deildir. atlan sebebi genellikle malzeme yorulmasdr. Crease: Hasarl blge ieriye bastrlm veya geriye katlanm snrlar keskin bir hatta belli olan hasarlardr. Crease atlaa eit bir hasardr. Deleminasion: Malzemenin katlar arasnda oluan ayrlmadr. ayet allowable hasar kesiti veya S.R.M. kesiti bir limit vermiyorsa disbond hasarna baklr. Dent: Malzemenin kesit alannda bir deiiklik olmakszn oluan bir gktr. Hasarl alann kenar dzgndr. Bu hasar dzgn kenarl bir malzemenin arpmas sonucu oluur. Dent uzunluu bir kenardan dier kenara olan en uzun mesafedir. Genilii ise en dar ikinci en uzun mesafedir. Disbond: Birletirilmi malzemelerin iki veya daha fazla kat arasndaki ayrlmadr. Tm yzey boyunca olumayabilir. Msaade edilebilir hasar kesiti limit vermiyorsa deleminasyon limitine baklr. Gauge: Keskin bir obje tarafndan oluturulan kesit alanndaki deiimdir. Srekli keskin bir ekilde malzemelerde kesit alanndaki deiimdir. Nick: Keskin kenarl ksa blgesel hasar, entik.

11

Puncture: nce delik eklindeki hasarlardr. Keskin bir parann arpmas sonucu oluur. Hasarn tamiri allowable limitlerinden daha az olmaldr. Scratch: Malzeme zerindeki bir hasar hattdr. Kesit alann zerinde deiiklik yaratr. Bu hasar genelde ok keskin bir malzeme temasndan kaynaklanr.

ekil 1.11: Hasar tipleri

12

1.2. Kompozit Malzemelerin Tamiri ve Yaptrma lemleri

Hasarl blge tespit edildikten sonra nce bu blgenin almas ilemi yaplr.

ekil 1.12: Hasar tespiti ve coreun almas

Hasarl blgenin almas u ilemlerle yaplmaktadr: ncelikle tamirin her safhasnda koruyucu malzemeler kullanlmaldr. Hasarn boyuna gre ablon konup kesilecek ve taper yaplacak alan izilir.

ekil 1.13: Hasarl blgenin izilmesi

izilen alan coreda dhil olmak zere korozyon inyali ile alnr. Coreu almadan evvel direction yn kontrol edilir. inyalle core alnrken alt skine zarar vermeden alnr, yoksa tamirimizin boyutlar ve tr deiebilir.

13

Resim 1.1: Hasarl yzeyin alnmas

Hasarl yzeyin alnmas ilemi bittikten sonra taper sand ilemi yaplarak hasara atlacak fillerler ortaya karlr.

ekil 1.14: Taper sand ilemi

Hasarda alnan coreun yerine konulmas iin direction ynne dikkat edilerek yeni core kesilir.

Resim 1.2: Yeni coreun kesilmesi

Coreun etrafna yaptrc zellii olan potting compound yaptrlr. Coreun alt ve st yzeyine yapkan srlm bir kat cam veya karbon kuma (SRMde belirtilen) konacaktr.

ekil 1.15: Coreun yerine konulmas

14

ki katl yamalarda 1,5 in, ve daha fazla yama katlarnda 0,75 in bindirme salayacak ekilde olmaldr. Tamir zerine konulacak ilk kat kuman her iki yzeyine de yaptrc (adhesive) srlr ve ayrc naylon (genellikle PVA tr naylon) konur. Kuman bir yzeyindeki naylon ayrc karlp bir kat daha yaptrc srlerek core zerine yaptrlr. Kuman dzgn serilmesi ve ierisinde hava kabarc kalmamas iin kuman ortasndan kenarlara doru bir rulo veya spatula yardmyla dzeltme yaplr. Daha sonra yaptrlan kuman stndeki naylon ayrc karlp tekrar bir daha yaptrc srlr ve ikinci kat kuma serilir. Yaplacak her kat yama ileminde yaptrc srme ve naylon ayrc koyma ilemi yaplacaktr. En son kat yama tamirden sonra yzey dzgnln salamak iin zmparalama ilemine tabi tutulacaktr.

ekil 1.16: Yama katlarnn konulmas

Yama katlarnn konulmasndan sonra para vakumlama ve cure (stma) ilemine tabi tutulur. Bu ilemlerde kullanlacak vakumlama basnc ve cure scakl; tamir tr, reine tr ve para kalnl gibi etkenlerden dolay farkllk gsterebilir.

Vakumlama ilemi iin yama katlarnn zerine delikli ayrc film konur ve zerine battaniye (breather cloth) serilir. Onun zerine de esnek vakumlama film tabakas konur ve bu filmin kenarlar yama dardan hava almayacak ekilde sealant kullanlarak yaptrlr. Vakum balantlar yaplr ve vakum basnc yava yava artrlarak uygulanr.

15

Resim 1.3: Vakumlama ilemi

Vakumlama ilemi srasnda hava kaa olmamasna dikkat edilir. Dar kamayan hava kabarcklar bir arala parann merkezinden balayp kenarlara doru bask uygulayarak atlr. Reine sert jel hlini aldktan sonra cure (stma) ilemine tabi tutulur.

16

ekil 1.17: Vakumlama ve stma ilemi

17

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Kompozit bir parann hasar tespitini yapnz. lem Basamaklar gvenlii kurallarna uyunuz. Paray gzle kontrol ediniz. Direkt olarak gremediiniz parann blgelerini kontrol ediniz. Gzle fark edilemeyecek hasarlar tespit ediniz. Bulduunuz hatalar snflandrnz. neriler Gerekli gvenlik aralarn (maske, eldiven, gzlk vb.) kullannz ve i gvenlii kurallarna riayet ediniz. Parada gzle grlebilir bir hasar olup olmadn kontrol ediniz. Arkasna ulamadnz yerleri ayna ile kontrol ediniz. Grmenizin mmkn olmad blgeleri boroskop kullanarak kontrol ediniz. Tap test yntemlerinden birini kullanarak kontrol ilemini yapnz. Bulduunuz hata eklinin, modl ieriinde sizlere anlatlan hata trlerinden hangisine uyduunu belirleyiniz.

18

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri gvenlii kurallarna uydunuz mu? Paray gzle kontrol ettiniz mi? Direkt olarak gremediiniz parann blgelerini kontrol ettiniz mi? Gzle fark edilemeyecek hasarlar tespit ettiniz mi? Bulduunuz hatalar snflandrdnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise dier Uygulama Faaliyetine geiniz.

19

UYGULAMA FAALYET

Kompozit malzemelerin tamir ve bakmn yapnz. lem Basamaklar gvenlii kurallarna uyunuz. Hasarl blgeyi belirleyiniz. Hasarl blgeyi karnz. Taper sand ilemini yapnz. neriler Gerekli gvenlik aralarn (maske, eldiven, gzlk vb.) kullannz. Hasarn boyuna gre ablonunuzu koyup keseceiniz ve taper yapacanz alan iziniz. izdiiniz alan coreda dhil olmak zere korozyon inyali ile alnz. Coreu almadan evvel direction ynn kontrol ediniz. inyal alrken alt skine zarar vermeden alnz. Hasarl yzeyin alnmas ilemi bittikten sonra taper sand ilemi yaparak hasara atacanz fillerlar ortaya karnz.

karlan coreun yerine Hasarda aldmz coreun yerine konulmas iin koymak zere yeni direction ynne dikkat ederek core kesiniz. malzemeden core kesiniz. Coreun etrafna yaptrc zellii olan potting Coreu hasarl blgeye compound yaptrnz. Coreun alt ve st yzeyine yerletiniz. yapkan srlm bir kat cam veya karbon kuma (SRMde belirtilen) koyunuz. Tamir zerine konulacak ilk kat kuman her iki yzeyine de yaptrc srnz ve ayrc naylon (genellikle PVA tr) koyunuz. Kuman bir yzeyindeki naylon ayrc karp bir kat daha yaptrc srlerek core zerine yaptrnz. Kuman dzgn serilmesi ve ierisinde Coreun zerine yama hava kabarc kalmamas iin kuman ortasndan katlarn koyunuz. kenarlara doru bir rulo veya spatula yardmyla dzeltme yapnz. Yaptrlan kuman stndeki naylon ayrcy karp tekrar yaptrc srerek ikinci kat kuma seriniz. Yaplacak her kat yama ileminde yaptrc srme ve naylon ayrc koyma ilemi yapnz. Vakumlama ilemi iin yama katlarnn zerine delikli ayrc film koyunuz ve zerine battaniye (breather cloth) seriniz. Onun zerine de esnek vakumlama film tabakas koyunuz ve bu filmin kenarlarn, yama dardan hava almayacak ekilde, sealant ile yaptrnz. Vakum Vakumlama ve cure etme balantlarn yapnz ve vakum basnc yava yava ilemini uygulaynz. artrarak uygulaynz. Vakumlama ilemi srasnda hava kaa olmamasna dikkat ediniz. Dar kamayan hava kabarcklarn bir arala parann merkezinden balayp kenarlara doru bask uygulayarak atnz. Reine sert jel hlini aldktan sonra cure (stma) ilemine tabi tutunuz.

20

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri gvenlii kurallarna uydunuz mu? Hasarl blgeyi belirlediniz mi? Hasarl blgeyi kardnz m? Taper sand ilemini yaptnz m? karlan coreun yerine koymak zere yeni malzemeden core kestiniz mi? Coreu hasarl blgeye yerletirdiniz mi? Coreun zerine yama katlarn koydunuz mu? Vakumlama ve cure etme ilemini uyguladnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

21

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi balayc deildir? A) Polimer B) Seramik C)Fiber D)Metal

2. Aadakilerden hangisi kat hle geldikten sonra s ile yumuamaz? A) Termoset B)Termoplastik C)Seramik D)Metal 3. Aadaki cam elyaflardan hangisi uaklkta kullanlmaz? A) E-glass B) S-glass C)C-glass D) Hibiri 4. Uaklarn kanat ve kontrol yzeylerinde hangi tip fiber kullanlr? A) Aramid fiber B)Cam fiber C)Karbon fiber D)Hibiri 5. Aadakilerden hangisi srtnme ve anma nedeniyle oluan hasar tipidir? A) Crack B)Allowable C)Corrosion D)Abrasion 6. Aadakilerden hangisi karmak bir elektrokimyasal olay sonucu oluan hasardr? A) Corrosion B)Deleminasion C) Nick D)Puncture 7. Aadaki hasar tiplerinin hangisinde genellikle malzeme yorulmas ile atlak oluur? A) Crack B)Allowable C)Corrosion D)Abrasion 8. Dent uzunluu nedir? A)Bir kenardan dier kenara olan en ksa mesafedir. B)Bir kenardan dier kenara olan en uzun mesafedir. C)Ksa kenardan uzun kenarn karlmas ile elde edilen mesafedir. D)Uzun kenardan ksa kenarn karlmas ile elde edilen mesafedir. 9. Kompozit malzemelerde hasarl blge alnrken aadakilerden hangisi kullanlr? A) Korozyon keskisi B)Haval matkap C)Korozyon sinyali D) Baroskop 10. Temizlenmi kompozit malzemelere yama katlar konulmasndan sonra hangi ilem yaplr? A)Basn altnda sktrlr. B)Soumaya braklr. C)Vakumlama yaplr. D)Paralarn yerine oturmas iin ekilenir. DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

22

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET2

Uakta kullanlan tahta yaplarn hatalarn tespit ederek tamir ve bakmn (SRM) standartlarna uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Havaclk sektrnde kullanlan tahta yaplar aratrnz. Bu malzemeyi kullanarak ne gibi paralar yaptklarn tespit etmeye alnz. Edindiiniz bilgileri snf ortamnda arkadalarnzla paylanz.

2. TAHTA YAPILAR
2.1. Uak Gvdesi Yapmnda Kullanlan Tahta ve Yaptrclarn Nitelikleri ve zellikleri
2.1.1. Tahta Uak Gvdesi retim Metotlar
Tahta uak yaplar ilk retilen uaklarda youn bir ekilde kullanlmakl a beraber, gnmz uaklarnda snrl oranda kullanm alan vardr. Tahta yaplar, eski uak yaplarnda, sportif amal ve el yapm zel gsteri uaklarnda var olup gnmzde de kullanm srmektedir. Ancak gnmzde kullanlan ticari amal uaklarda uak gvde yapsnda kullanlmamakta, baz uaklarn i dekorasyonunda tahtadan yararlanlmaktadr. Gnmz modern uaklarnda kullanlmasa dahi, faal olan eski tahta yapl uaklarn servis ilemleri iin tamir ve bakm hususlar bilinmelidir. Uak gvdelerinde kullanlan tahtann; cinsi, kesim ekli, dayanm; arplma, bel verme ve burulma gibi zellikleri dikkate alnmaldr. Ayrca uaklarda kullanma hazr , ilenmi kontrplak tahta malzemeler de bulunmaktadr. Uak yaplarnda ve tamirinde kullanlan tahtalarn nitelikleri sivil havaclk otoriteleri tarafndan tespit edilmitir. Tablo 2.1de uaklarda kullanlan tahta trleri ve zellikleri belirtilmektedir.

23

Tahtann Tr
Ladin (Spruce) Kknar (Douglas Fir) Kknar (Noble Fir) Katran aac (Western Hemlock)

Ladin Trne Gre Dayanm zelliklerinin Karlatrmas %100

Aklama Tm kullanmlara uygundur. Bu tabloda standart olarak kabul edilmitir. Ayn lde ladin ile deitirilebilir. El aleti ile almak zordur. malatta daha fazla zen ister. Byk paralarn kontrol zordur. Yapma iyi. Ayn lde ladin ile deitirilebilir. Sertlik ladine kyasla azdr. Yaptrma zellii iyi. Ladin yerine direkt kullanlabilir. Ladine gre daha az homojen yapdadr. Yaptrma zellii iyi. alma kalitesi mkemmel. Homojen zellikte. Sertlik ve ok direnci dk. Boyutlar artrlmadan ladin yerine kullanlamaz. Daha az dayanml. Yaptrma zellii iyi. Ayn lde ladin yerine kullanlr. El aletleri ile alma kolaydr. Yaptrma zordur. Uygun ekilde yaplrsa birletirme tatmin edicidir. Mkemmel alma kalitesi. Ladin yerine direkt kullanlamaz. ok direnci dktr.

Daha iyi Biraz daha iyi, ancak kesme dayanm % 8 daha azdr. Biraz daha iyidir.

am (Pine)

% 85 ila %96

Sedir (Cedar)

Daha iyi.

Kavak (Poplar)

Daha az ancak basma ve kesilme hari.

Tablo 2.1: Tahta trleri ve zellikleri

Genelde tamir iin kullanlan tahta orijinal tahta ile ayn olmaldr. Tahta malzemeler nem etkisi ile boyutsal deiimlere uramaktadr. Nem orannn belirli bir dzeyde olmas istenir. Nem orann azalmas ile kurumaya balayan tahtada lif ynne gre boyutsal azalma farkllk gstermektedir. Bu durum ekil 2.1de gsterilmitir.

24

ekil 2.1: Lif dorultularna gre ekme miktar

Bu boyutsal deiikler yap zerinde zarar vericidir. rnein, yap balantlarnn gevemesi, kablolarn boalmas, tahta elemanlarn yarlmas gibi. Bu etkilerin azaltlmas iin; Burlar ile rekor tipi balantlar kullanlr. Dolaysyla ekme sonucu balant eleman ve yap zarar grmez. Aksine sklar. Tahta yapnn kaplamas srasnda, ekme etkisini azaltmak iin kaplama malzemesi kademeli olarak ekil 2.2de grld gibi eimlendirilir. Tm tahta yzeyler seal ile korunarak yapdaki nem deiimi engellenir.

ekil 2.2: Tahta yzey kaplamasnda yzey eimlendirme

Uakta kullanlan tahtalar imal edilirken apraz lif, dalgal, kvrck ve kenetlenmi lif, sert budak, ince budak kmesi, reine boluu vb. hatalara belirli limitlerde msaade edilmektedir. Ancak uzun budak yark ve ayrlmalar, aacn yetime ortamnda maruz kald evresel bask ve rme vb. hatalara msaade edilmemektedir.

2.1.2. Uaklarda Kullanlan Yaptrclarn Nitelikleri, zellikleri ve Tipleri

Tahta yaplarn yaptrlmasnda kullanlan yaptrclarn seimi iin uak tipine gre tamir ve bakm kitaplarnda belirtilen havaclk standartlarna, tahta uak yaps ve uygulanacak tamir yntemine uygun olmaldr. Yaptrcnn tahta yapy zamanla bozmayacak ve uygun mekanik zelliklerde olmas nemlidir.

25

Uak yaplarnda kullanlan yaptrclar genellikle kazein ve sentetik reine esasl olmak zere iki gruptur. Kazein: lk zamanlarda kullanlan bir yaptrcdr. Artk yerine yeni nesil yaptrclar tercih edilmektedir. Hava ve scaklk deiimi ile zellikleri zayflar. Daha nce kazein ile yaptrlm paralarn bakm srasnda yeni yaptrclarn kullanlmas iin nce kazein tr yaptrcnn iyice kaznp temizlenmesi gerekir. Sentetik reine: ok deiik trleri vardr. Belli bal trleri unlardr: Plastik reine: Kullanlmakla beraber kullanm pek tavsiye edilmemektedir. Resorcinol: Sivil havaclk otoriteleri tarafndan kullanm tavsiye edilmektedir. Fenol-formaldit: Daha ok kontrplak malzeme imalatnda kullanlr. Yapsal tamire uygun deildir. Epoksi: ok stn bir yaptrc olmakla beraber, mekanik zellikleri ve nfuzu iyidir. Ancak baz uygulama zorluklar vardr.

Yaptrmann kalitesi iin tahta yzeyin iyi hazrlanmas, yaptrcnn kalitesi ve iyi bir yaptrma teknii gerekir. Yaptrma ileminde bask sresi, bask yntemi ve scaklk nemlidir. Yaptrlacak tahta yzey kuru olmal, kir ve atklardan temizlenmeli, tel fra ve eitli zmparalama ilemleri ile yaptrma ilemine hazrlanmaldr. Yaptrc temiz bir fra ile yzeyi kaplayacak ekilde srlr. Yaptrc trlerine gre kuruma zaman deitiinden birletirilecek paralarn kapatma srelerine dikkat edilir. Kapatlan paralar dzenli bir bask salayacak ekilde bask ilemi kk ivi veya vidalar, ikenceler, elektrikli ve hidrolik presler ile yaplabilmektedir. Bask miktar, scakl ve zaman konusunda yaptrc imalatsnn talimatlarna uyulmaldr.

2.2. Tahta Malzemelerin Bakm ve Onarm

2.2.1. Tahta Yapnn Korunmas ve Bakm
Tahta uzun sre kald ortamn nem oranna gelecektir. Genelde nem oran %15 ve aa ise rmeye kar korunmu olur. Nem oranndaki hzl deiimler tahta dokusuna zararldr. Tahta uygun nem oranna kadar kuruduktan sonra atlama ve rme meydana gelmez. Bunun iin haricen boyama ve iyi kalite vernik ya da epoksi vernik ile i yzeyler nem oranndaki deiimlere kar korunur. Yksek nem ve yksek scaklk kombinasyonu en tehlikeli mantar oluumuna zemin hazrlar. Bir ua yksek scaklklarda ve nemli gnlerde kapal ortamda muhafaza etmek iyi deildir. Mantar oluumunu engellemek iin uan havalandrma ve drain (boaltma) deliklerinin olmas gereklidir. Ayrca yksek nem oranndaki ksmlar metal ile temasta korozyon meydana getirir. Baz tasarmclar zel kuma kaplama ile kontrplak yzeyleri korumaktadr. Genelde pamuk esasl kumalar macun takviyeli olarak kullanlr. Eer modern polyester veya fiberglass kaplama kullanlyorsa kuma reticisinin talimatlar esas alnr.

26

2.2.2. Tahta Malzemelerde ve Yaplarda Hata Trleri

Tahta malzemelerde ve yaplarda grlen genel hata trleri unlardr: rme: Tahta organik bir rndr. Mantar trlerine maruz kalabilir. Mantar tahta zerinde yetien bir bitki olarak nem oran % 20yi geince uygun ortam bulur. Bu durum aacn rmesidir. Eer tahta ya ise yumuar ve ier. Kuru ise atlar ve ayrlr. Yarlma: Yark ve atlaklar lif izgileri boyunca olur. Nem oran dnce ller klr. Farkl noktalarda birbirine zt ynde meydana gelen boyutsal deiikler atlaklara sebep olur. rnein, kontrplak yamal ladin zerinde; ladin kururken ekmeye alr, kontrplak tutmaya alr. Bu zt kuvvetler yapy atlatr. Yaptrma hatas: Yaptrma hatalar genelde uygun olmayan imalat teknikleri uygulandnda veya uzunca nemli artlarda almaya maruz kalan elemanlarda oluur. Hatta eski yaptrclar kendiliinden bozulur. Tamir-bakm bitirme ilemi (finish): Finish kat (genellikle cila ile yaplan), tahta ierisine giren suyun meydana getirecei rme iin son muhafaza katdr. Bitirme ilemlerindeki hatalar uzunca sre suya maruz kalmak; tahtann yarlmas, ultraviole a maruz kalmak veya yzey anmas sonucunda olur. Hasar: Gerilim, darbe veya mekanik hasar bir yapda, istenmeyen aerodinamik ykler veya uak yerde iken meydana gelen fiziksel etkilerden dolay oluur. Hatta balant elemanlarnn fazla sklmas sonucu oluur.

Uak tahta yaplarndaki hatalarn tespiti ve kontrol ilemleri iin nce eer mmknse uak kuru ve iyi havalandrlm bir ortamda, kontrol kapaklar ve eriim panelleri uzunca sre ak braklm olarak saklanmaldr. Yaplacak lm sonucu nem oran fazla ise uak zel kurutma ilemine tabi tutulur. Uak yeterli kurulukta ise balant birleimleri kontrol edilir. Bu hazrlk aamasndan sonra yaplacak kontrol metotlar unlardr: Genel kontrol blgeleri: En ok hasar d etkenlerden (nem, s, gne ) meydana gelir. Nem girecek aklara zellikle baklr. Bunlar; atlaklar, krklar, balant delikleri ve kontrol panelleridir. Yaptrc hatalar iin yzeyde meydana gelen renk deiimlerine, spar atlaklar iin metal balantlarn altna, glendirilmi blgelerdeki hatalar iin bask gerilim kontrolleri yaplr. Tklama: Plastik eki ile tklama sonucu elde edilen ses sayesinde malzeme tokluu kontrol edilir. Kazma: Keskin bir metal ile tahta yap zerinde hafife kazma yaplr. Kazma sonucu malzemenin kolay veya zor kaznabilirliine gre malzeme

27

yapsnn durumu anlalmaya allr. rm veya bozulmu yaplar kolay kaznacaktr. Esnetme: Birleme noktalarn kasarak bu noktalardaki ayrlma kontrol edilir. Esneme varsa ayrlma sz konusudur. Koku: Koku, bozulmann habercisidir. Kontrol kapaklar alnca ar bir kokunun olup olmadna baklr. Gzle kontrol: Tahta yap i ve dtan gzle incelenir. Bozulma ve fiziksel hasar aranr. Kir birikimi, ku ve kemirgen hayvan yuvas olup olmadna baklr. Gzle kontrolde ekil 2.3te rnek olarak verilen paradaki noktalara dikkat edilir.

ekil 2.3: Gzle yaplacak kontrol noktalar

Nemler: Nemler ile yaplan lmde % 20 zerindeki nem oran mantar oluumunu gsterir. Nem oran % 8-16 arasnda olmaldr. deal olan nem oran % 10-12 arasdr. Kontrplak yzeylerden alan kk delikler ile i yzey nemi llr. Tahribatl muayene: Tamir iin kullanlan tahta malzemeler numune olarak yaptrlr. Numuneye kuvvet uygulanarak ayrlmaya zorlanr. Ayrlma birleme yerinde olursa yaptrc eleman zayftr anlam kar. deal durum krlma yzeylerinin her iki tarafndan aa liflerinin grlmesidir. Bu durumda yaptrcnn aatan kuvvetli olduu anlalr.

2.2.3. Tahta Yapnn Onarm

Uak tamirinde en temel standart, tamir edilen yapnn orijinal yap kadar gl olmas ve aerodinamik ekil ve rijitlikte orijinaline e deer olmasdr. Tamirin, uak imalatsnn talimatlarna uygun olarak yaplmas gerekmektedir. Tamir yaplan yerlerde destek eleman veya drain delikleri varsa orijinal yerinde olduu gibi yenilenmelidir. lave drain delikleri yaplacaksa orijinal ile ayn apta olmaldr. Kontrol yzeylerinde ve ilgili yerlerde yaplan tamirler neticesinde sonradan meydana gelecek bir dengesizlik ve titreim oluabilir. Genel olarak byle durumlarda orijinal ile bire bir ayn ekilde tamir ilemi yaplrsa arlk dengesini korumu oluruz. Tamir ileminden sonra kontrol yzeyinin balans

28

ilemleri uak imalatsnn talimatlarna uygun ekilde yaplmaldr. Temel tamir ilemleri unlardr: Bindirme birletirme: Bindirme metodu iki kat eleman u uca eklemede en uygun yntemdir. Kesilen her iki u hassas bir ekilde ilenir. yi bir birletirme tasarm ve ince dzgn bir yaptrma hattnn elde edilmesi ile birletirme ilemi yaplan yerde iyi bir dayanm elde edilebilir. Bindirme kesiminin yapld yerlerde lif ynlerinin ayn ekilde olmasna dikkat edilir (ekil 2.4).

ekil 2.4: Bindirme eklemede lif ynleri

Sparlarn birbirine eklenmesi: Kanat balants altndaki, ini takm balantlarndaki motor tutturma balantlar gibi zel yerler hari, dier blgelerde sparlar u uca eklenebilmektedir. Daha nceden yaplm eklemeye yakn veya glendirme plakalarna yakn yerlerde ekleme yaplmaz. Bu tip yerler iin yaplacak eklemenin yaknna ekleme veya glendirme plakas ile arasndaki mesafe en uzun ek yerinin uzunluunun 3 katndan az olamaz (ekil 2.5). Balant eleman olan yerlerde balant eleman ok nemli olmamak art ile yaplacak ek ileminden sonra makara, mafsal veya kontrol yzeyi destek braketlerinin dizilileri deimemeli ve glendirme plakalarnn ular ekil 2.2deki gibi ilenmelidir.

ekil 2.5: Komu ek yerleri mesafesi

Spar deiimi: Spar deiimi nemli bir tamirdir. Sparlar imalat firma veya onayl bir para reticisi tarafndan retilmi yeni bir spar ile deitirilir. Kullancnn yapaca sparlar ise imalatnn onaylad orijinal bir izime gre

29

orijinal malzeme ve llere sahip olmaldr. Ayrca solid tip sparlar laminant tip malzeme ile deitirilecekse malzemelerin dayanmlar mutlaka ayn olmaldr. Sparlarda atlak ve hasar: Uak yapsnda tespit edilen atlak sparlar (box spar hari) yaptrma ile tamir edilir. Sparn her iki yanna kesilmeyi durdurmak iin uygun kalnlkta ladin veya kontrplak ile yaptrma yaplr. atlak bitiminden sonra plakalar uzatmaldr (ekil 2.6).

ekil 2.6: Boyuna atlaklar glendirme

Kurak blgelerde iletilen uaklarn, kontrplak glendirme plakas olan kanat sparlarnda atlaklar oluabilir. Kontrplak tabaka altndaki atlaklar genellikle, cvata delikleri gibi yerlerde oluur ve atlaklar spar zerinde her yne doru devam eder. Dier sebepler ise kt yaplm finish ilemleri, byk aklklar ve metal balantlar ile ilgilidir. atlak tamiri yerine sparn deitirilmesi: Spar zerinde atlak bulunmas, mutlaka sparn deitirilmesi anlamna gelmez. Eer atlak ok uzun deil ya da kenarlara ok yakn deilse glendirme yapmak daha ekonomik ve verimli olacaktr. Ancak bu gibi durumlarda dayanm yetersizliine sebep olmamak iin imalat ya da sivil havaclk otoritelerinin onay alnmaldr. atlaklarn yinelenmesini nlemek tahtann uygun nem oranna sahip olmas ile salanr. Kurak yerler iin nem oran yaptrma ncesi malzemede % 6-8, dier yerlerde % 10-12 orannda olmaldr. Farkl blgelerde yaplacak tamir ncesi malzemenin mevsim koullarna gelebilmesi iin en az 2 hafta bekletilir. atlak nlemek: atlak nlemek iin nemli bir adm, zellikle spar diplerinde sealing yapmaktr. Sealing iin zellikle nem direnci ve nfuz edebilme zellii

30

yksek bir seal kullanlr. nce ve yava kuruyan bir epokside nem deiimini yavalatmak ve nlemek iin etkilidir. Rib tamiri: Ribler, yeni bir para ile deitirilebilir. Yeni riblerin, uak imalats ya da onayl para reticisi tarafndan retilmesi gerekir. Ya da kullanc tarafndan retilecekse onayl olmas gerekir. Rib elemanlarn d hatlar uan emniyetli uuu iin nemlidir. Deitirilen rib orijinali ile ayn l, ekil, malzeme ve kalitede olmaldr. Hasarl riblerin tamir ynteml eri ekil 2.7de gsterilmitir. Tahta ribler, tahta spara birletirilirken yaplan ivileme ilemlerinde, iviler rib balk eridinden geecek ekilde ivilenmelidir. Aksi hlde malzeme zayflar. Bask rib tamiri: Bask rib hasarlarnn, kabul edilebilir tamir yntemleri ekil 2.8de gsterilmitir. o ekil 2.8-A: I kesitli bask rib tamiridir. ekilde rib balk eridi, web eleman ve bask eleman iinden atlad farz edilmektedir. ekil 2.8-Ddeki gibi bask elemann kesip deitiriniz. Balk eridinin arka ksmn ekil 2.7deki gibi glendirerek yapnz. ekil 2.8-Ada gsterildii gibi kontrplak yan plakalarn yaptrnz. Bu plakalar hasarl webin glendirilmesi iindir. ekil 2.8-B standart bir rib tipi olan bask ribi gstermektedir. Her iki tarafna dikdrtgen sktrma eleman eklenmitir. Esasen buradaki yntem ekil 2.8-A ile ayndr. Ancak kontrplak glendirme plakalar hari. Bu plakalar, kesit B-Bde gsterilen sparlarn arasnda tamamen devam etmektedir. ekil 2.8-Cde ise ekil 2.8-Adan farkl olarak yine glendirme plakalar sparlar arasnda erit bloklar hlinde devam etmektedir.

31

ekil 2.7: Rib tamiri

32

Kontrplak yzey tamiri: Uak gvde yzeyinin kaplamasn oluturan kontrplak yzeylerin tamirinde imalatnn prosedrleri nceliklidir. Kapsaml tamirler sz konusu olunca yzey panelinin bir yap elemanndan dierine tamamen deitirilmesi tavsiye edilir. Hasar tamir edilirken tamire komu i yzeydeki yap muhtemel hasarlara kar kontrol edilir. Yzeyi tamir etmeden nce varsa hasarl iskelet yap tamir edilir. D yzey kontrplak yaps ounlukla eimlidir. Bu blgelerde, tamir kontrplak da ayn ekilde eimli olmaldr. Eimli yzey tek veya ift (bileik) eimli olabilir. Basit bir test ile yzey zerine serilen kaln bir kt kullanlarak eim sorgulanr. Eer kt yzeye krmadan uyum salar ise yzey dz veya tek eimlidir. Kt yzeye uyum salamaz ve krr ise yzey ift eimlidir.

ekil 2.8: Bask rib tamiri

33

Tek eimli kontrplak yzeyin tamiri: Tek eimli kontrplak yzeyler genellikle dz kontrplak kullanlarak eimlendirilir. Plaka kuru veya scak su ile slatlarak ekillendirilir. Eimin as lif ynne ve kalnla baldr. Tablo 2.2 karar verilen eimin bklmesi iin hangi prosesin olacana bir klavuzdur.

Tablo 2.2: Kontrplak bkme eimleri

Kontrplak yumuatlnca souk, havalandrlm kalp zerine bklebilir. Eer yama yaplan yerde yeterince boluk varsa yapnn hcum kenar zerinde bklebilir. Bkldkten sonra kurumay hzlandrmak iin byke bir uval bezi zerine serilebilir. Ayrca bir fan yardmyla da kuruma hzl bir ekilde salanabilir. ok fazla sayda kk yarapl bkme ilemi seri olarak yaplacaksa stlm bkme kalplar kullanlabilir. Kalp yzey scakl 149 C (300 F) kadar ykselebilir. Bu scakla kadar kontrplak malzemenin zarar grme ihtimali yoktur. Kontrplak malzeme kalp zerinde oda scaklna gelene kadar braklr. ift eimli kontrplak yzeyin tamiri: Dz kontrplaktan ift eimli paralar imal edilemez. ift eimli paralar, bu paralar iin imal edilmi kendi kalplar ile imal edilmelidir. Tamir iin elde bu kalplarda hazrlanm kontrplaklar hazr bulundurulmaldr. Kuma yama (fabric): ap 1 ini gemeyecek ekilde kk deliklerin d hatlar iyice ilenerek przsz hle getirilir. lenen delik kenarlar seallenmelidir. Delik macunlanarak kumala kaplanr. Kuma kontrplak yzey zerine en az 1" taarak serilmelidir. Hcum kenarnda, gvdenin n ksmnda veya frame elemanlarna 1" mesafede kuma yama yaplmaz.

34

Yama tipleri: Kontrplak yzey tamiri iin kabul edilebilir drt tip yama vardr: Eimli (splayed) : Kk deliklerin tamirinde yaplr. Delik ap en fazla yzey kalnlnn 15 kat olabilir. Yzey kalnl 1/10"ten fazla olmayan yzeylerde uygulanabilir (ekil 2.9). Tamir ilemleri uygulanrken yamann lif yn orijinal gvde ile ayn olmaldr. Yama ile bask plakasnn taan yaptrcdan birbirine yapmamas iin arasna balmumlu kt veya plastik rt konulmaldr.

ekil 2.9: Eimli yama

35

Yzey yama (surface): Frame elemanlar arasnda ya da bu elemanlarn zerinde kontrplak yzey hasarlannca ekil 2.10daki gibi yama yaplabilir. Ancak yzey yamalarna hcum kenarlar civarnda msaade edilmez. Airfoil yapnn kort hatt boyunca arkaya doru % 10luk l alannda yaplabilir. Yzey yamalarn evre uzunluu 50 in kadar olabilir. Alan olarak da bir frame veya bir rib boluunu doldurabilir. Yamann lif yn orijinal yzeyle ayn ynde olmaldr.

ekil 2.10: Yzey yamann yapl

36

Gsl bindirme (scarf): Yzey eiminin yarap ls, yzey kalnlnn 100 kat fazla olduu yerlerde uygulanr. Arkasna eriilebilir ve arkasna eriilemez blgeler iin ayr tamir ilemleri uygulanr. Bu tamir blgeleri ile ilgili tamir yama ekilleri ekil 2.11 ve ekil 2.12de grlmektedir.

ekil 2.11: Arkasna eriilebilir yerlerde scarf yama

37

ekil 2.12: Arkasna eriilemeyen yerlerde scarf yama

Tapa yama (plug): Oval ya da yuvarlak ekilde yaplan tapa yamalar kontrplak yzeyde oluan hasarlarda ekil 2.13 ve ekil 2.14te verilen lleri rtebilen boyuttakilere izin verilir. Tapa yama bir yzey tamiri olup altnda yapsal destek eleman olan yzeylerde kullanlmaz. Yama yzeyi lifleri, yap yzey lifleri ile ayn olmaldr. ki yamann da yapl ayn olup yuvarlak tip iin eer gvdenin arkasna eriilemiyorsa yamann doubler blnmelidir.

38

ekil 2.13: Oval tapa yama yapl

ekil 2.14: Yuvarlak tapa yamann yapl

39

Finish ilemi: Herhangi bir tamir ileminde son ilem olarak finish yaplr. Finish ilemi iin genellikle cila kullanlr. Bu rnler sivil havaclk otoriteleri ve imalatlar tarafndan kabul edilir olmaldr. Fini ilemleri: Finish yapmadan nce yaptrma yerlerindeki taan yaptrclar temizlenmelidir. Kir, ya vb. yabanc maddeler temizlenmelidir. Tala, apak vb. yabanc maddeler temizlenmelidir. Yapkan srlm blgeler seal yapmaya uygun deildir. Uygulanacaksa yaptrc srlp kuruduktan sonra her yandan 1/4 boluk brakp evresine seal yaplmas daha uygundur. Rib, spar ve kontrplak yzey ii blgelerinde, tahta ve metali de iine alan yerlerde ince bir kat vernik, daha sonra iki kat vernik uygulanr. ni takm yuvas gibi daha iyi korunmas gereken yerlerde alminyum ierikli sealler kullanlr. Finish ileminde son kat boyann ak renkli olmas gne ndan korunmak iin faydal olacaktr. Lif sonu (spar ular, yzey kenarlar, vent deliklerin etraf vb.) yzeyleri daha fazla nem aldklarndan finish ilemleri iin 34 kat vernik-cila srlr. Son kat olarak alminyum ierikli seal yaplr. Cvata delikleri en hassa nem girii olan noktalardr. Cvata etrafndaki nem deiiklii rmeye ve ayrlmalara sebep olur. Ek olarak ar nem cvatalarn korozyonuna sebep olur. Cvata iin tahta delik cidarlar vernik-cila veya uygun bir seal uygulanr. Cvata taklmadan nce sealin kurumas beklenir.

40

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Uakta kullanlan tahta yaplarn hatalarn tespit ederek tamir ve bakmn yapnz. lem Basamaklar neriler Ua uygun nem oranna getiriniz. Ua kurutup ve havalandrnz. Nem oluumunu aratrnz. Nem girebilecek aklklara baknz. Plastik eki veya bir tornavida sap ile tklama Malzeme tokluunu kontrol ediniz. metodunu uygulaynz. rme ve bozulmalar kontrol Keskin bir metal ile yapy hafife kazyarak ediniz. malzemenin dokusunu inceleyiniz. Birleme yerlerindeki geveklii Birleme yerlerini hafife esneterek geveklii kontrol ediniz. gzlemleyiniz. Kontrol kapaklar ilk kez alnca ar bir koku Koku aratrmas yapnz. olup olmadn aratrnz. Tahta yapnn iten ve dtan fiziksel hasar Gzle kontrol yapnz. olup olmadna gzle baknz (zellikle kir birikintilerine, ku ve kemirgen yuvalarna). Nem oran % 8-16 arasnda olmaldr. Uygun Nem orann lnz. bir nemler ile lme yapnz.

41

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Ua uygun nem oranna getirdiniz mi? Nem oluumunu aratrdnz m? Malzeme tokluunu kontrol ettiniz mi? rme ve bozulmalar kontrol ettiniz mi? Birleme yerlerindeki geveklii kontrol ettiniz mi? Koku aratrmas yaptnz m? Gzle kontrol yaptnz m? Nem orann ltnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

42

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

1. Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1.Uak gvdelerinde, kuma kaplama uygulamalar aadaki hangi malzeme ile balamtr? A) Cam fiber kuma B) Polyester C) pek D) Keten 2. Aadakilerden hangisi zamanla kuma kaplamalarda macun filmin zamanla plastikletirici yapsn kaybetmesine sebep olur? A) Havadaki nem miktarnn fazla olmas B) UV gne na maruz kalmas C) Kapal ortamda bulunulmas D) Scakln yksek olmas Uaklarda kullanlan kuma malzemenin dayanm durumu ka uu saati aralkla kontrol edilmelidir? A) 50 saat B) 100 saat C) 250 saat D) 500 saat Aadakilerden hangisi kuma yaplara uygulanan tamir uygulamalarndan biri deildir? A) Yrtk tamiri B) Macunlu kuma tamiri C) Tahta yaplarn tamiri D) Dikili yama tamiri Rib balantsnda kullanlan glendirme bandnn kesilme dayanm en az ka lb olmaldr? A) 20 lb B) 40 lb C) 60 lb D) 80 lb 6. Kuma kaplamadan nce yapnn hazrlanmasnda batarya kutularnn bulunduu yerler hangi maddeye kar kauuk esasl asfalt ile kaplanr? A) Ya B) Yakt C) Baz D) Asit Yrtk tamirinde aadaki yntemlerden hangisi kullanlr? A) Dz diki B) Baseball dikii C) Overlock dikii D) Gerdirmeli dz diki Aadakilerden hangisi rib backlarnn grevidir? A) Kanat zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri gelmesini engelleyen bir elemandr. B) Kanat zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri gelmesini salayan bir elemandr. C) Gvde zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri gelmesini engelleyen bir elemandr. D) Gvde zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri gelmesini salayan bir elemandr. meydana meydana meydana meydana

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

43

RENME FAALYET3
AMA

RENME FAALYET- 3

Uaklarda kullanlan kuma kaplamalarn hatalarn tespit ederek tamir ve bakmn (SRM) standartlarna uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Havaclk sektrnde kullanlan kuma yaplar aratrnz. Bu malzemeyi kullanarak ne gibi paralar yapldn tespit etmeye alnz. Edindiiniz bilgileri snf ortamnda arkadalarnza sununuz.

3. KUMA KAPLAMA
3.1. Uaklarda Kullanlan Kumalarn Nitelikleri, zellikleri ve Tipleri
1950li yllarda uak yaplarnda, kuma kaplama olarak genellikle pamuk ve rlanda keteni kullanlmtr. Daha sonralar ise pahal ve ksa mrl olularndan dolay uak yapsndaki kumalarn % 100 yapay tr kumalar ile deitirilmitir. Sivil havaclk otoritelerinin onaylad bu kuma trleri, polyester ve cam filament (tel, iplik) tr kumalardr. Polyester tr kumalardaki deformasyon, ultraviyole (UV) nlara maruz kalmaktan meydana gelir. Yap zerindeki kumalara ait koruyucu kaplamalar iyi yapld zaman, kuma bu tr bozulmalardan etkilenmez. Koruma ileminden nce aa malzemelerin rme ve haarat istilasna kar kontrolleri yaplmaldr. Uaklarda kullanlan kuma trlerini u ekilde sralayabiliriz: Uak sentetik kumalar: Genellikle polyester olarak isimlendirilen uak rt malzemelerinin ok farkl trleri bulunmaktadr. Kumalarn denye (9000 metre uzunluundaki iplik veya lifin gram cinsinden arl), salamlk, iplik says, arlk, ekme (bzlme), gerilme ve rme stilleri gibi deiik karakteristikleri mevcuttur. Polyester kumalar kaplanrken biraz gevek yaplr. Uak doal kumalar: Uak tamir ve kaplamasnda kullanlan doal kumalar; doal fiber kuma, keten ve pamuktur. Pamuk ve keten cinsi kumalara ait dayanm zellikleri ve dier fiziksel zellikleri Tablo 3.1 de grlmektedir.

44

Malzeme

Minimum ekme Dayanm (Yeni kuma) 80 Pound/in 65 Pound/in 50 Pound/in 80 Pound/in

Minimum Yrtlma Dayanm (Yeni kuma)

Minimum ekme Dayanm (Ypranm kuma) 56 Pound/in 46 Pound/in 35 Pound/in 80 Pound/in

1 inteki iplik says

Merserize pamuk A snf (TSO-C15d) Merserize pamuk (TSO-C14b) Merserize pamuk (SAEAMS3802) Keten

5 Pound

Min 80 Max 84 Min 80 Max 94

4 Pound

3 Pound

Max 110 Min 80 Max 84

5 Pound

Tablo 3.1: Pamuk ve keten kumalarn zellikleri

3.2. Kuma Yaplarn Bakm ve Onarm

Kuma yaplar, gevek olmayan ve krmayan bir ekilde dzgn gerilmi olmal fakat ar gerilmi de olmamaldr. Ar gerilme uak gvde yapsnn (longeron, kanat ribi vb.) arplmasna ve hasar grmesine neden olur. Pamuk, keten ve cam fiber kuma ile kaplamadaki ar gerilme, genellikle yeni bir kumaa yaplan ar macunlamada veya orijinal bir macun filminin srekli ekmesinden meydana gelir. Macun film zamanla plastikletirici yapsn kaybeder. Bu durumu gne hzlandrr. Polyester kumalarda ise ar gerilme; s germeli polyester trnde ve macun filminin plastikletirici yapsnn kaybolmasndan meydana gelir. Pervaneden gelen hava akmnn oluturduu titreim ve dalgalanma ile uu esnasndaki statik konumdan dolay gvde yaplarnda oluan negatif basn etkisi sonucunda, normalde istenmeyen bir durum olan gevek kuma yaplarnn olumasna neden olur.

3.2.1. Kumalarn Muayene Metotlar ve Hata Trleri

Pamuk, keten veya cam fiber kuma malzemelerde oluan gevekliin sebepleri; yetersiz macun filmi, kalitesiz macun kullanlmas, ar gevek yaplm kaplama, bklm, krlm veya arplm yap elemanlardr. Polyester kumalarda oluan gevekliin sebepleri ise uygun olmayan finish kaplama yaplmas, yetersiz veya ar s uygulanmas, ar gevek yaplm kaplama veya yap elemanlarnn bozulmas ile oluur.

45

Kaplama atlaklar: atlaklara maruz kalm kuma kaplamalarndaki bozulmalarn kontrol iin baparmak yardmyla kuma yapya bask yaplr. Bu bask sayesinde kuman dayanm kontrol edilmi olur. Doal fiber; UV nlara maruz kalmaktan, nem dolays ile mantar oluumu, kf, asit yamuru, iy, sis, kirlilik ve zamanla yalanma neticesinde bozulabilir. Polyester filamentler ise sadece UV nlara maruz kalmaktan bozulabilir. Kuman belirlenmesi: Kuma trnn tespit edilebilmesi iin kuman renk ve dokuma ekli ile iplik saylar gzle veya gerektiinde bir mercek yardmyla kontrol edilebilir. Ayrca bir kuma numunesi yaklarak yanma olaynn tecrbeli bir teknisyen tarafndan gzlenmesi ile de anlalabilir. Merserize pamuk kumalarda; grimsi beyaz renk grlp TSO C14b iin 80-94 iplik says, TSO C15d iin 80-84 iplik says mevcuttur. Keten trnde ise biraz daha koyu bir renk bulunup iplik says TSO C15d ile ayndr. Ayrca keten tr kumalarda dzensiz iplik aral fark edilebilir ekildedir. Bu dzensiz iplik lleri bir sra tam, bir sra yarm olacak ekildedir. Pamuk ve keten tr iin iplik bitimindeki tylenmeler kuman arka yznde fark edilebilir. Ayrca pamuk ve keten tr kumalarn arka yznde grlebilecek ak mor renk; kumaa mantar ve kf direnci kazandrmak iin bir mantar ilac kullanldn gsterir. Polyester tr kumalarda ise pamuk ve ketene kyasla daha parlak bir beyaz renk hkimdir. ok farkl iplik saylarnda imal edilebilir. Ayrca polyester tr kumalar monofilament yapya sahip olup filament ularnda tylenme olumaz. Cam kuma beyaz renklidir. Baz trleri ise tama ve nakliye amac ile ak mavi renkte primer kaplamal olarak imal edilmitir. Yakma testi: Kk bir para kuma numunesi yaklarak kuma numunesi anlalabilir. Pamuk ve keten tr kuma, kuru bir kl ile yanar. Polyester filament ise sv ekilde erir ve srekli yanan kmrlemi bir kl brakr. Cam filament ise yanmay desteklemez ve alev zerinde akkor bir tabaka oluur. Kaplamann belirlenmesi: Kuma gerilimini gelitirmek iin kullanlan macun kaplamalardan nitrat veya btrat esasl olan tespit etmek iin bir numune paras yaklr. Btrat esasl macunun nitrat esaslya gre yanmas ve alev almas daha yavatr. Polyester tr kumalarda ise kuman altndaki onayl reticinin mhrne baklabilir. Dayanm zellii: Uaklarda kullanlan kuma malzemenin dayanm durumuna her 100 saatte ve yllk kontrollerde baklmaldr. nk kuman dayanm zellii uak uua elverililiinde belirleyici bir faktrdr. Kuma dayanmna baklrken uan kanat yk ve Vne hz (uan asla geilmemesi gereken hz) dikkate alnr. Dayanm deerleri ise in lsnde genilie den lb (libre) cinsinden yktr. Ancak genel olarak kumalar, dayanmn % 30 kadar kaybetmedike uua elverili kabul edilir. Kuman tahribatl muayenesi: Kuman dayanm hakknda teknisyene bilgi vermek amacyla kullanlan mekanik test cihazlar bulunmaktad r. Bu cihazlar

46

FAA onayl olmamakla beraber teknisyene bilgi vermek amacyla kullanlabilmektedir. Bu cihazlar kuma yrtlmaya kar baskya alan bir yapdadr. Delme testinin hassasiyeti, cihazn kalibrasyonuna, toplam kaplama kalnlna, kuman tipine baldr. Cam kuma tr bu testlere uygun deildir. Kuma numunesi 1 in genilik ve 4 in uzunlukta hazrlanr. Numune her iki utan clampe alnr ve Tablo 3.1de grlmekte olan deerlerde kuvvet uygulanr. Sonular pheliyse daha iyi bir sonu iin onayl test laboratuvarlarna numune test ettirilir.

3.2.2. Kuma Kaplamann Onarm

Kuma yaplara uygulanan tamir ilemleri; yrtk tamiri, macunlu kuma tamiri ve dikili yama tamiri olmak zere genel olarak grupta toplanabilir. Ancak kuma yaplarn tamir ilemlerinden nce kuma yap elemanlar, yapnn tamire hazrlanmas, diki trleri ve kuma rt yntemleri hakknda bilgi donanmna sahip olmak gerekir. ekil 3.1de kanat yaps zerindeki kuma kaplama ileminde kullanlan, kuma yap elemanlar grlmektedir.

ekil 3.1: Kuma yap elemanlar

ekilde grlen glendirme band yapsal dayankllk salayan bir eleman olup kesilme dayanm en az 40 lb olmaldr. Yzey band (finish band) ise kaplama kuma ile ayn zellikte olmas gereken ve finish ileminden nce diki yerlerine yaplan bir kaplamadr. Rib backlar, kanat zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri meydana gelmesini engelleyen bir elemandr. Kullanlan diki iplikleri makine iin en az 5 lb, elle diki iin en az 14 lb dayanmda olmaldr. Kuma rtnn ek yerlerinde yaplan dikilerin diki aral ise orijinal dikilerin aralndan byk olmamaldr. Yaplan kaplama ilemi neticesinde yapnn statik ve dinamik balansnn bozulmas sonucunda meydana gelecek titreimler dikkate alnmaldr. Ayrca yapnn orijinali dnda bir kuma ile kaplanmas onay gerektiren bir uygulamadr.

47

Yapnn hazrlanmas: Kuma kaplamadan nce yapnn hazrlanmas ile ilgili dikkat edilecek noktalar unlardr: Batarya kutularnn bulunduu yerler, asit dayanml ve kauuk esasl asfalt ile kaplanr. Bu blgelerdeki kontrol kablolar ise paralketone ile kaplanr. Anm delikler yerine orijinalinden 1 in mesafede, delik apna dikkat ederek yenisi delinebilir. Alminyum hcum kenar kaportalar deiik yk ve s etkileri ile boyutsal deiime urayabilir. Bu durum kuma yapnn burumasna sebep olur. Kuma kaplamada kullanlan nitrat ve btrat esasl macunlar tahta yapya nfuz ederek yapya zarar verir. Bu yerlerde alminyum folyo, selloz bant veya macun dayankl kaplama ile korunur. Veya solvent dayankl epoksi cila yaplabilir. Kaplanm alminyum veya paslanmaz elik yzeylerde bu ilemlere gerek yoktur. Kuma zerindeki tm keskin kenarl metal vida kntlar, ivi, perin, cvata balar kesme anmaya kar zel bantlar ile korunur. Kontrol kablolarnn getii yerler deri, plastik yamalar kullanlarak ekstra korumaya alnr. Kontrplak yzeyler, kuma kaplamadan nce zmpara ile temizlenir. Zmparalandktan sonra iyi bir yapma yzeyi elde etmek iin ya, gres ve benzeri kirler uygun bir solvent (rnein nafta) ile temizlenir. Kk przl ve dzensiz yzeyleri uygun bir tahta dolgu ile dzeltmek gerekir. Geni kontrplak yzeylerde arplma ve gkleri grn maksatl tahta dolgu ile dzelmek uygun deildir. Daha sonra kontrplak tahta yzeyin lifleri solvent dayankl bir epoksi cila kullanarak iki kat cilalamak gerekir. Cila kuruyunca sprey veya fra kullanarak yzeye iki kat macun kat yaplr.

48

Kuma ek yerleri: Ek yerlerinin dorultusunun uu hattna paralel olmas tercih edilir, bununla birlikte spanwise (hava akmnn kanat zerinde takip ettii yol; hcum kenarndan firar kenarna doru, kanat kknden kanat ucuna doru uzaklaan) dorultuda olabilir. Dikili ek yeri: Makine ile yaplan diki uygulamalar ekil 3.2de grlmektedir. Elle yaplan dikili ek yerlerinde ise baseball dikii denilen yntem ile en az 4 diki/in olacak ekilde yaplr. Her 10 dikite bir ift yarm diki ile diki hattnn emniyeti iin balama yaplr. Diki bitince geici olarak yaplan teyeller sklebilir (ekil 3.3).

ekil 3.2: Kuma ek yerleri ( makine dikii)

49

ekil 3.3: Elle diki yntemi ile yaplan kuma ek yerleri

Macunlu ek yeri: Macunlu ek yerlerinde; kuma ek yerleri st ste gelecek ekilde bindirilerek macunla eklenir ve zerine yzey band uygulanr. Tablo 3.3te kumaa macunlu ekleme yapld yerin st ste bindirme ls ve yzey band genilik deerleri grlmektedir. st ste Yzey Bindirme Bandnn Kuman Ekleme Yapld Yer ls Genilii (in) (in) Spanwise dorultuda hcum kenarnda 4 4 Spanwise dorultuda firar kenarnda 3 4 Kanat kk, kanat ucu, kuyruk takm yzeyinde, tm gvde 2 3 zerinde Vne 150 mph ve kanat hcum kenarnda 2 3 Vne 150 mph ve dier yzeylerde 1 3
Tablo 3.3: Macunlu ek yerlerinin zellikleri

50

Kuma rt metotlar: Kuma kaplama yaplrken kuma ynnn uan uu dorultusuna paralel olmas tercih edilir. Kuman rtlmesinde 2 farkl yntem vardr. Bunlar envelope (zarf, torba) metodu ve blanket (battaniye) metotlardr. Envelope metodu: Birden fazla kuma paras yan yana dikilerek birletirilir. Daha sonra birletirilen envelope firar kenarndan balayarak tekrar firar kenarnda sonlanacak ekilde, klf gibi kanat etrafna sarlr ve kanat zerine T bal pimler ile sabitlenir. T bal pimler kanat ucu ve firar kenarna gelecek ekilde sabitlenir. Ardndan daha nce byke hazrlanan kuman fazlalk ksmlar kesilerek envelope tam lye getirilir. Envelope yzeyden alnarak kenarlar makine ile dikilir ve tekrar yerine yerletirilir. Dikisiz kalan kenar elle dikilerek kuma ek yerleri tamamlanm olur. Blanket metodu: Birletirilen kuma paralar yzey zerine hcum kenarndan yerletirilir. Yaplan rtnn kalan kenar yzey zerinde elle dikilir. Kuma zerindeki delikler: Bunlar perin, cvata vb. balant elemanlarna ait yapnn zerindeki delikler olabilir. Bu gibi deliklerin yerleri kuma zerine, kuma yar gergin durumdayken ve kuma zerindeki birok macun kat stabilize olmadan asla kesilmez.

Tamir yntemleri: Tamir iin kullanlan kuma malzeme en az orijinal malzeme kadar kaliteli olmaldr. Uygulanacak tamir yntemi, kuma rtnn tekrar uua elverili artlara gelmesini salayacak ekilde yaplmaldr. Herhangi bir yntemle kuma ek yerleri birletirilebilir. Kuma rtdeki macun kaplamalar temizlenir. Bir fra yardmyla tiner kullanlarak eski macun kaplama yumuatlr. Macunu yumuatmak iin kullanlan tiner veya baka bir solvent kuman arka yzndeki dier kuma rtye damlayarak buradaki rtye zarar vermemelidir. Ardndan keskin olmayan ekilde bilenmi bir bak yardmyla yumuatlm macun kaplama temizlenir. Bu ilem yaplrken kuman arka yz desteklenmelidir. Tercihen zmparalama ilemi de yaplabilir. Birbirine yakn iki kanat ribi zerindeki kuma blge tamiri bir major tamir olup sivil havaclk otoritesince onaylanmaldr. Tamir ileminde kullanlan kuma yamalarn kenarlar finish band ile kaplanr. Yrtk tamiri: Kuma rt tamamen bozulmam ve bir btn hlindeyse meydana gelen kk yrtlmalar ekil 3.4 ve 3.5teki gibi tamir edilebilir. Bu tamir ynteminde; bir eri ine kullanlarak yrtk baseball dikii denilen yntemle dikilerek birletirilir. Yrtk yerin dikilmesinde kuma ular ekilerek gerilmeli ve krkla meydan vermemelidir. Dikiten nce yrtk blgenin bulunduu aklk, her iki taraftan 2 in mesafede temiz kaplama yzeyi kana kadar, kaplama yzeyi temizlenir. Elle yaplacak dikite kullanlan iplik kalitesi standartlara uygun kalite ve

51

dayanmda olmaldr. Diki yaplrken iplik iin parafinsiz balmumu kullanlarak anmas nlenmelidir. Dikiten sonra temiz bir kat macun yapldktan sonra, diki yeri merkezlenecek ekilde 3 in genilikte finish (yzey) band yaplr. Yaplan finish bandna macun iyice yedirilerek (slandrlm) przsz ve krksz olmaldr. Bu ilemin ardndan yzeyin yaklak 70 F scaklkta 1 saat sreyle kurumas beklenir. Daha sonra ilave katlar ve renk kat uygulanr. Yrtk blgenin aklk boyu 8 ila 16 in arasndaysa finish band 4 in genilikte olur. Eer aklk ls 16 inten fazla ise finish band 6 in genilikte olmaldr.

ekil 3.4: Kuma yrtklarnn tamiri

52

ekil 3.5: Elle yaplan dikiin detaylar

Dikili yama tamiri: Dikilerek tamir edilemeyecek byklkteki aklklar bir kuma paras ile tamir edilebilir. Kuma zerindeki aklk drt bir yandan dzgn bir ekilde kesilerek alnr. Bu ekilde kesilerek daha sonra atlacak finish bandnn yzeye dzgn bir ekilde (flush) olmas salanr. Tamir iin kullanlacak yeni kuma paras in daha byk yaplarak uygulanacak dikiin tutunma dayanm artrlr. Diki yaplmadan nce geici olarak drt keden yama paras teyellenir. Teyel dikiler daha sonra sklmek artyla yama parasn dzgn konumlandrmak iin kullanlr. Diki ileminden sonra yrtk tamirinde olduu ekilde macun ve finish bantlar uygulanr ve yzeye dier finish ilemleri yaplr.

53

zeri macunlanm yama: Genellikle macun yamalar, uak Vne hz (uan amamas gereken hz) 150 mphdan az ve hasarn akl da 8 in lden kk olmak artyla yaplabilir. Yama yaplacak aklk dzgnce kesilerek ilenir. Kenarlardaki dzensizlikler ilenir. Aklk zerine getirilecek yama paras st ste bindirme yaplacak ekilde aklk lsnden daha byk kesilir. st ste bindirme ls en az 2 in olmaldr. Daha sonra yama, macunlanarak kuma yapya sabitlenir. Yama yaplrken konumlamann dzgn olabilmesi iin iplikler ile akln bir kenarndan dier kenarna geici olarak sabitlenebilir. Kumalarn st ste gelen yerlerinden fralayarak kuma katlar arasndaki boluk ve krklklar yedirme yntemiyle atlr.

54

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET-1
Bir kuma yap zerinde yrtk tamiri yapnz. lem Basamaklar Uygun ara ve malzemeyi hazrlaynz. Diki yaplacak yeri temizleyiniz. Kuma diki yerinde gerginlii ayarlaynz. plik ve ineyi hazrlaynz. Baseball dikiini ekil 3.5teki gibi uygulaynz. Finish bandn diki yeri merkezlenecek ekilde yerletiriniz. Finish bandnn przlerini ve krklarn atnz. lave kat macun ve boya katlarn atnz. neriler Eri ine, uygun standart ve dayanmda diki iplii, zmpara, balmumu, finish (yzey) band ve finish malzemeleri Her iki taraftan 2 in mesafede kaplamay temizleyiniz. Dikilecek kuman iki ucunu gererek birletiriniz. Eri ineye taklacak iplii balmumu ile siliniz. plik ineye taklnca ucuna katl dm atnz (ekil 3.5). Her 10 dikite bir balama yapnz. Finish band en az 3 in genilikte olmaldr. Bant yerletirilmeden diki stne temiz bir kat macun atnz. Islandrlm bir macun katn yedirerek uygulaynz ve uygun koullarda kurumasn bekleyiniz. Boya katn uygularken ak renkler tercih edilir.

55

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Uygun ara ve malzemeyi hazrladnz m? Diki yaplacak yeri temizlediniz mi? Kuma diki yerinde gerginlii ayarladnz m? plik ve ineyi hazrladnz m? Baseball dikiini ekil 3.5teki gibi uyguladnz m? Finish bandn diki yeri merkezlenecek ekilde yerletirdiniz mi? Finish bandnn przlerini ve krklarn attnz m? lave kat macun ve boya katlarn attnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

56

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi tahta malzemelerde ve yaplarda meydana gelebilecek hata trlerinden biri deildir? A) rm B)Hasar C)Yaptrma hatas D) Korozyon Uak tahta yaplarndaki hatalarn tespitinde aadaki kontrollerden hangisi yaplmaz? A) Tklama B)Tahribatsz muayene C) Esnetme D)Koku Kontrplaklara ok fazla sayda kk yarapl bkme ilemi seri olarak yaplacaksa stlm bkme kalplar yzey scakl ka Cye kadar ykseltilir? A) 79 C B)129 C)149C D) 179 C Uak tahta yaplarnda yzey yamalarnn evre uzunluu ne kadar olmaldr? A) 20" B)30" C)40" D)50" Uak tahta yaplarnda finish ilemi iin genellikle aadakilerden hangisi kullanlr? A) Aa tutkal B) Reine C)Cila D)Boya Uak tahta yaplarnda nem oran hangi oranlarda olmaldr? A)%6-8 B)%12-18 C)%18-22 D)%22-25

2.

3.

4. 5.

6.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru Modl Deerlendirmeye geiniz.

57

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi balayc deildir? A) Polimer B) Seramik C) Fiber D) Metal D) Metal D) Hibiri D) Hibiri

2. Aadakilerden hangisi kat hle geldikten sonra s ile yumuamaz? A) Termoset B) Termopastik C) Seramik 3. Aadaki cam elyaflardan hangisi uaklkta kullanlmaz? A) E-glass B) S-glass C) C-glass 4. Uaklarn kanat ve kontrol yzeylerinde hangi tip fiber kullanlr? A) Aramid fiber B) Cam fiber C) Karbon fiber

5. Aadakilerden hangisi srtnme ve anma nedeniyle oluan hasar tipidir? A) Crack B) Allowable C) Corrosion D) Abrasion 6. Aadakilerden hangisi karmak bir elektrokimyasal olay sonucu oluan hasardr? A) Corrosion B) Deleminasion C) Nick D) Puncture 7. Aadaki hasar tiplerinin hangisinde genellikle malzeme yorulmas ile atlak oluur? A) Crack B) Allowable C) Corrosion D) Abrasion 8. Dent uzunluu nedir? A) Bir kenardan dier kenara olan en ksa mesafedir. B) Bir kenardan dier kenara olan en uzun mesafedir. C) Ksa kenardan uzun kenarn karlmas ile elde edilen mesafedir. D) Uzun kenardan ksa kenarn karlmas ile elde edilen mesafedir. 9. Kompozit malzemelerde hasarl blge alnrken aadakilerden hangisi kullanlr? A) Korozyon keskisi B) Haval matkap C) Korozyon sinyali D) Boroskop 10. Temizlenmi kompozit malzemelere yama katlar konulmasndan sonra hangi ilem yaplr? A)Basn altnda sktrlr. B)Soumaya braklr. C)Vakumlama yaplr. D)Paralarn yerine oturmas iin ekilenir.

58

11. Uak gvdelerinde, kuma kaplama uygulamalar aadaki hangi malzeme ile balamtr? A) Cam fiber kuma B)Polyester C) pek D) Keten 12. Aadakilerden hangisi kuma kaplamalarda macun filmin zamanla plastikletirici yapsn kaybetmesine sebep olur? A) Havadaki nem miktarnn fazla olmas B) UV gne na maruz kalmas C) Kapal ortamda bulunulmas D) Scakln yksek olmas 13. Uaklarda kullanlan kuma malzemenin dayanm durumu ka uu saati aralkla kontrol edilmelidir? A) 50 saat B) 100 saat C) 250 saat D) 500 saat 14. Aadakilerden hangisi kuma yaplara uygulanan tamir uygulamalarndan biri deildir? A) Yrtk tamiri B) Macunlu kuma tamiri C) Tahta yaplarn tamiri D) Dikili yama tamiri 15. Rib balantsnda kullanlan glendirme bandnn kesilme dayanm en az ka lb olmaldr? A) 20 lb B) 40 lb C) 60 lb D) 80 lb 16. Kuma kaplamadan nce yapnn hazrlanmasnda batarya kutularnn bulunduu yerler hangi maddeye kar kauuk esasl asfalt ile kaplanr? A) Ya B) Yakt C)Baz D) Asit 17. Yrtk tamirinde aadaki yntemlerden hangisi kullanlr? A) Dz diki B) Baseball dikii C) Overlock dikii D) Gerdirmeli dz diki 18. Aadakilerden hangisi rib backlarnn grevidir? A) Kanat zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri meydana gelmesini engelleyen bir elemandr. B) Kanat zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri meydana gelmesini salayan bir elemandr. C) Gvde zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri meydana gelmesini engelleyen bir elemandr. D) Gvde zerinde aerodinamik kuvvetler etkisi ile kuma dokuda balon tesiri meydana gelmesini salayan bir elemandr.

59

19. Aadakilerden hangisi tahta malzemelerde ve yaplarda meydana gelebilecek hata trlerinden biri deildir?
A) rme B) Hasar C) Yaptrma hatas D) Korozyon 20. Uak tahta yaplarndaki hatalarn tespitinde aadaki kontrollerden hangisi yaplmaz? A) Tklama B) Tahribatsz muayene C) Esnetme D) Koku 21. Kontrplaklara ok fazla sayda kk yarapl bkme ilemi seri olarak yaplacaksa stlm bkme kalplar yzey scakl ka Cye kadar ykseltilir? A) 79 C B) 129 C C) 149 C D) 179 C 22. Uak tahta yaplarnda yzey yamalarnn evre uzunluu ne kadar olmaldr? A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 23. Uak tahta yaplarnda finish ilemi iin genellikle aadakilerden hangisi kullanlr? A) Aa tutkal B) Reine C) Cila D) Boya

24. Uak tahta yaplarnda nem oran hangi oranlarda olmaldr?

A) % 6-8 B) %12-18 C) %18-22 D) %22-25

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiini z ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

60

CEVAP ANAHTARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9

C A
C C D A A B B C

10

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6

D B
C D C B

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8

D B
B C B D B A

61

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9

C A
C C D A A B B C D B C D C B D B B C B D B A

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

62

KAYNAKA KAYNAKA
AIRBUS, A310 Structural Repair Manuel (SRM), Germany, 2002. ATE Osman, Teknik Temel Genel Uak Bilgisi, THY Yaynlar, stanbul, 2002. BOEING, Boeing 737 Maintenance Manuel Chapter 56, USA, 2000. BOEING, Boeing 737 Structural Repair Manuel Chapter 51-60, USA, 1971. GNGR Yasin, Malzeme Bilgisi, Nesil Matbaaclk, stanbul, 2003. SERFEL Y. Saip, Malzeme Bilgisi, Mill Eitim Yaynevi, stanbul, 2000. AHN Kaya, Uaklar ve Helikopterler, nklap Kitabevi, stanbul, 1999. THY, Sealant Uygulamal Eitimi, THY Uygulamal Eitim Mdrl, stanbul, 2004.

63