סאטמאר חלוקה

‫‪ ‬די סאטמאר חלוקה ‪ ,‬היסטאריע‬
‫‪ ‬‬
‫די סאטמאר חלוקה‪ ,‬היסטאריע‪.‬‬

‫דער וועלט‪ .‬ער האט געהאט גאנץ סאטמאר אונטער זיך‪ .‬ער‬ ‫ווי עס ווייסען אלע איז שמואל ווידער דער רעדאקטאר אין‬
‫האט זיך געשטארקט ביי די יונגעלייט דורך די שבת אחים'ס‬ ‫בלאט און אלעס וואס שטייט דארט וואס האט נאר צוטון‬
‫און ביי די הנהלה פון אומעטום דורך זיין דער איינציגער זון‬ ‫מיט ר' אהרנען איז זיין ארבעט‪ .‬די נייעס פון טשיינע צו‬
‫וועלעכער איז געווען אקטיוו סיי ביי זיין טאטען און סיי‬ ‫ענגלאנד לאזט ער פאר אנדערע‪ ,‬אבער סיי וואס האט נאר‬
‫ווייל ער האט זיך אומעטום אריינגעשטעלט‪.‬‬ ‫צוטון מיט די ענינים פון די פאליטיק אין סאטמאר איז ער‬
‫דער איינציגער בעה"ב‪.‬‬
‫עס האט געוויסט יעדער רב און רבי און אלע פירער פון‬
‫מוסדות און קהילות סיי ווי‪ ,‬אז ר' אהרן גייט עווענטועל‬ ‫ער איז דער ממציא פון יעדען איינציגען 'ספין' וואס איז‬
‫זיין דער איינציגער רבי אין סאטמאר‪.‬‬ ‫נויטיג און ווען עס איז נויטיג און אויב פעלט זיך אויס‪ ,‬איז‬
‫ער דער וועלעכער מאכט נייע פרישע מעשיות וואס זענען‬
‫ר' אהרן האט געוואוסט מער פון אלע אז זיין טאטע איז‬ ‫נישט געשטויגען און נישט געפלויגען‪ ,‬און אויב אנדערע אין‬
‫נישט מער בכח צו פירען און אז זיין טאטע איז קראנק אויף‬ ‫בלאט באקען מעשיות‪ ,‬איז ער דער וואס פראווד עס און‬
‫יענע מעשה אויכעט און ער האט גענומען דעם פולען‬ ‫נאר דורך זיין הסכמה קען עס ערשיינען‪.‬‬
‫ענווענדעדש פון דעם‪.‬‬
‫אבער איידער מיר וועלען זיך נעמען צו זיינע ספינס און‬
‫ער האט אנגעהויבען צו וועבען זיינע פלענער דורך זיך‬ ‫אויפדעקען זיינע ביליגע שקרים און כזבים‪ ,‬וועלען מיר אים‬
‫ארומנעמען מיט פארשידענע מענטשען וואס פארשטייען‬ ‫פארשטעלן פאר די חשובע מעמבערס און אויב איינער‬
‫וואס זיי האבן צו טון אנדעם וואס ער זאל מוזן רעדען‬ ‫האט צו צו לייגען‪ ,‬מה טוב ומה נעים‪ .‬אבער ביטע זיך‬
‫בבתך רחל הקטנה‪ .‬זיי האבן אלע געוויסט וואס דער ציהל‬ ‫האלטן צו די תקנות פון פארום און נישט פארדרייען די‬
‫דארף זיין און וואס מען האט צו טון‪.‬‬ ‫נושא‪ .‬אויב איינער וויל מיך אפווענדען בין איך גרייט צוריק‬
‫צו ציען אויב עס וועט זיך ארויסשטעלען אז איך האב מיך‬
‫זיי האבען אויפגעשטעעלט דעם שבת אחים‪ ,‬וואס זאל פאר‬ ‫טועה געווען‪ .‬אבער‪ ,‬בשו"א נישט פארדרייען די נושא‬
‫א שוי פענצטער דינען ווי א הייליגע זאך‪ ,‬וואס זאל‬ ‫ביטע‪ .‬יש"כ פון פאראויס‪.‬‬
‫צוזעמען ברענגען יונגעלייט‪ ,‬און די יונגעלייט זאלען זיך‬
‫העלפען איינער דעם אנדערען‪ ,‬אא"וו‪.‬‬ ‫שמואל ווידער איז א יונגערמאן וואס איז אלט בערך‬
‫פופציג יאר‪ .‬ער האט אין זיינע בחורישע יארן געלערנט אין‬
‫דעמאלטס צייט האט ר' אהרן אנגעהויבן ארומפארען פאר‬ ‫נייטרא און נאך זיין חתונה האט ער געדאוונעט אין‬
‫שליחותער פון זיין טאטען איבער אלע סאטמארע מוסדות‬ ‫נייטרער ביהמ"ד אין וויליאמסבורג‪.‬‬
‫און בתי מדרשים‪ ,‬איבער דער וועלט‪ ,‬און אויך בערך‬
‫דעמאלטס האט ער אויפגענומען זיין זון ר' מענדעל אין‬ ‫ער איז געווען א נארמאלער שטילער יונגערמאן און‬
‫אנטווערפען‪ ,‬און עס האט געהייסען אז זיין טאטע דער ברך‬ ‫געטראגען זייער א נארמאל פנים‪ .‬ער איז געווען א גראמער‬
‫משה האט דאס געוואלט‪ .‬צו עס איז אמת צו נישט קען‬ ‫אויף חתונות און דורך דעם איז ער געווארן נאנט צו די‬
‫מען דעבאטירען פון היינט ביז מארגען‪.‬‬ ‫סאטמארער פירער‪ .‬ער פלעגט כמה וכמה מאל‬
‫אויפטרעטען מיט דברי בדחנות ביי די סאטמארער שמחות‪.‬‬
‫אבער די ריכטיגע ציהלן פון די אלע פריער דערמאנטע‬
‫אקטיוויטעטען האבן נאר געוויסט די אויבערשטע פון‬ ‫ער איז נישט א ספעציעלער מוח אדער קאפ‪-‬שטיק‪ .‬ער‬
‫שטייסעל‪ ,‬און מן הסתם אויך משה דער גבאי‪.‬‬ ‫פארמאגט נישט אמתע טאלאנטען צו רעדאגירען א‬
‫ערענסטען צייטונג‪ ,‬אבער וויבאלד דער בלאט איז נתייסד‬
‫דעמאלטס צייט איז אויך דער סיגוטער רב )היינטיגער‬ ‫געווארען אויף איין ציהל – צו פארגרעסערען ר' אהרנען‬
‫סאמארער רבי החונה בוויליאמסבורג( אויפגענומען‬ ‫און פארקלענערען זייינע שונאים‪ ,‬האט שמואל ווידער זיך‬
‫געווארען אלס רב ור"מ אין ירושלים אויפן פלאץ פון‬ ‫איין טאג געטראפען דער אחראי אויפן בלאט‪.‬‬
‫ירושלימער רב זצ"ל‪.‬‬
‫מיר וועלען אנהייבען מיט א שטיקעלע הקדמה פארוואס‬
‫איך בין צו יונג צו געדענקען יענע צייט אבער אלץ ווייסער‬ ‫עס פעלט זיך בכלל אויס אזא סארט צייטונג וואס דארף‬
‫וויסן צו דערציילען אז משה דער גבאי און ר' אהרן האבן‬ ‫באקען מעשיות און כסדר ארויף קומען מיט ספינס‪,‬‬
‫געארבעט דעמאלטס אינאיינעם מיט א 'קנוניא' )כלשון‬ ‫דריידעלעך‪ ,‬און נארישע שטיק‪.‬‬
‫עמרם כהן‪ ,‬עיין טעיפ סיון תשנ"ט( אז דורך שיקען דעם‬
‫סיגוטער רב קיין ארץ ישראל וועט ר' אהרן אין חו"ל זיין‬ ‫התחלה‬
‫דער איינציגער מ"מ און פולער פירער‪.‬‬
‫ווי באוואוסט איז ר' אהרן )א מזל אז דער פארום האט א‬
‫תקנה אז מען מוז שרייבן א ר'‪ (...‬געווען אין יאר תשנ"ז‪-‬‬
‫נ"ח‪-‬און די ערשטע העלפט פון נ"ט‪ ,‬דער גרעסטער רבי אויף‬
‫‪ ‬‬
‫‪1 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫און איך מיין אז ווינטער תשנ"ז האט זיך טאקע דער‬ ‫זיי ביידע האבן געוויסט בעסער פון יעדען אז דער סיגוטער‬
‫סיגוטער רב באזעצט אין ירושלים‪ .‬צום סורפרייז פון‬ ‫רב איז גארנישט קיין שיפעלע זיבעלע‪ ,‬זיי האבן בעסער‬
‫סאטמאר אין ירושלים האט דער רב זייער מצליח געווען‬ ‫געוויסט פון יעדען אז דער סיגוטער רב איז פיל קליגער פון‬
‫און זיי האבען אים זייער געגליכען‪.‬‬ ‫ר' אהרן און זיי האבן ביידע געוויסט אז ער איז א בעסערער‬
‫לערנער אויך‪ .‬עס האבן דאס אלע געוויסט אז אין די‬
‫בעפאר ער איז אנגעקומען האט ער זיך אויסגענומען מיט‬ ‫צעירים איז ער געווען פיל א בעסערער און טיפערער מגיד‬
‫די היזיגע פאליטיקאנטען אז אלע פאליטיק וואס איז דאן‬ ‫שיעור ווי זיין עלטערער ברידער אין ק"י‪.‬‬
‫געווען אין ירושלים )אנשיל שווארטץ וואס איז געווען‬
‫זייער פארפיינטעט ביי אלעמען דארט און אויך האט ער זיך‬ ‫זיי האבן ביידע אויף געוויסט אז דער אחיו הצעיר האט א‬
‫צו ריבען מיט די היזיגע פאליטיקאנטען‪ ,‬און ר' חיים הערש‬ ‫ריינעם און קלונען רעקארד און ער האט נישט קיין‬
‫מייזליש( דארף זיין געסעטעלט בעפאר ער פארט‪ .‬און מען‬ ‫גארבעדש אויף זיך‪ ,‬ער האט נישט פארשעמט קיינעם אין‬
‫האט זיך צוגעשטעלט‪.‬‬ ‫זיין לעבען און אוודאי אוודאי נישט‪ ,‬קיין רבנים און גדולי‬
‫הדור‪.‬‬
‫ווען ער איז אנגעקומען דארט איז אנשיל שווארץ שוין‬
‫געווען אינדרויסען פון די הנהלה המוסדות און ר' חיים‬ ‫דערפאר האבען זיי צווישען זיך באשלאסען אז דעם‬
‫הערש מייזליש האט זיך באזעצט אין בני ברק און איבער‬ ‫קליינעם ברידער דארף מען טראגען ווי ווייטער מען קען‪,‬‬
‫גענומען די ראש ישיבה אמט פון ר' מענדעל דאווידאוויטש‬ ‫נאר דא זאל ער נישט בלייבען‪ .‬זיי וואלטן אים דעמאלטס‬
‫וואס האט געהאט דעם אמט פאר ‪ 35‬יאר‪ ,‬און מען האט‬ ‫געטראגן קיין אסטראליע‪ ,‬ווען סאטמאר‬
‫ארויסגעשטעלט נאר דערפאר ווייל ר' חיים הערשען דארף‬
‫מען עפעס א טיטול געבען‪ .‬דאס הייסט לכאורה א‬ ‫און ר' אהרן האט זיך צוגעשטעלט און פארשטאנען אז עס‬
‫ריכטיגער מתכבד בקלון חבירו‪.‬‬ ‫איז זיין טובה‪ .‬דער פלאן האט דעמאלטס געלויטעט אז דער‬
‫סיגוטער רב וועט זיין דער רב איבער סאטמאר אין גאנץ‬
‫זייט יענע צייט זענען די גאנצע מייזליש געווארען‬ ‫ארץ ישראל און איבער מוסדות יטב לב וועלעכעס האט‬
‫געשוואורענע שונאים פארן נייען ירושלימער רב‪ .‬אבער זיי‬ ‫דאן געהאט אונטער זיך בני ברק אויכעט‪.‬‬
‫האבן געמוזט שווייגען ווייל ר' אהרן איס געווען דער‬
‫וועלעכער האט למעשה אים אהינגעשיקט און ער איז‬ ‫ר' אהרן איז דעמאלטס ווייניג אנגעגאנגען וואס וועט ר'‬
‫געווען דער וואס האט ר' חיים הערשען צו ווארפען די‬ ‫חיים הערש מייזליש טון‪ .‬דער ר' חיים הערש האט זיך‬
‫פלענער‪.‬‬ ‫גערישט אז ער וועט זיין דער רב אין ירושלים ווייל ווי‬
‫נישט ווי איז ער דער איינציגסטער פון רבינס קינדער און‬
‫אז ר' חיים הערש וואוינט שוין אין בני ברק האט איצט‬ ‫אייניקלעך וואס וואוינען דארט און ער האט דארט געהאט‬
‫אנגעהויבען צו בלאזען אנדערע ווינטען‪ .‬די דארטיגע‬ ‫גאנץ א גוטען נאמען און דערפאר איז נישט מער ווי יושר‬
‫פאליטיקאנטען האבן דא געהאט א נאנטען פריינט וואס‬ ‫אז ער זאל זיין דער נייער רב‪.‬‬
‫הייסט מתתיהו דייטש‪ .‬און דער מתתיהו איז אלץ געווען א‬
‫גאר נאנטער מענטשן צו ר' אהרן‪ ,‬ווי איך הער פון אלץ‬ ‫דער ר' חיים הערש האט שוין אין יענע יארן געפירט א‬
‫בחור אין קרית יואלער ישיבה‪.‬‬ ‫שטיקל אפעזיציע צום ירושלימער רב‪ ,‬דורך די בני ברקער‬
‫יונגעלייט וועלעכע האבן נישט צופיל שייכות געהאט מיטען‬
‫אלנפאלס זיי האבן צו ביסלעך אנגעהויבען צו העצען ר'‬ ‫רב ז"ל‪ .‬און ער איז געווען ווי דער אמבאסאדאר צו די‬
‫אהרן אז דער נייער רב אין ירושלים איז צו שיין מצליח און‬ ‫היזיגע פאליטיקאנטען וואס האבן געהאט פארשידענע‬
‫עס מוז זיין אז משה דער גבאי מיינט נישט זיין טובה‪.‬‬ ‫פראבלעמען מיטען רב ז"ל אלץ די בני יואל פאליטיק‪.‬‬
‫בני ברק איז אלץ געווען אין שאטען פון ירושלים‪ .‬זיי האבן‬ ‫אבער דער ר' חיים הערש איז אזוי לאנג גוט געווען ביז די‬
‫אלץ געהייסן מער בעסערע מענטשען און די ירושלימער‬ ‫פאליטיק האט געשפילט אויף דעמאלטס‪ .‬אין די רגע וואס‬
‫האבן אלץ געהאט מער א פרומערען און חסידישען נאמען‪.‬‬ ‫די היזיגע פאליטישע פירער האבען אפגעמאכט אז דער‬
‫ירושלים איז למעשה געווען א פרומערע קהילה ווי בני ברק‬ ‫סיגוטער רב דארף אהין פארען‪ ,‬ווייל פארן צוקונפט פון ר'‬
‫ווייל זיי האבען געהאט דעם גרויסן צדיק רבי משה אריה‬ ‫אהרן איז דאס די בעסטע‪ ,‬האבען משה מיט ר' אהרן אים‬
‫אלס ראש ישיבה און זיי האבן געזען אין אים זייער טאטע‬ ‫געלאזט הענגען אויף א צוקער שטריק‪ .‬ער האט גארנישט‬
‫און רבי‪ .‬און ער האט זיי טאקע געמאכט פאר גאר פרומע‬ ‫געקענט טון‪ ,‬ווייל ווי געזאגט‪ ,‬איז ער געווען נישט אזוי‬
‫און אפילו כאניאקיש‪.‬‬ ‫באליבט ביי די ירושלימער סאטמארע חסידים‪ ,‬ווייל ער‬
‫האט אנגעפירט די מחלוקות פון דא‪ ,‬קיין דארט‪ ,‬און די‬
‫די סאטמארע פרויען אין ירושלים גייען אנגעטון פרומער‬ ‫אנ"ש אין ירושלים וואס זענען אלע געווען ברענעדיגע‬
‫ווי אין ב"ב און רוב קהילה טראגן ביבער היטען און‬ ‫חסידים פון רב זצ"ל‪ ,‬האבן אים נישט געגליכן‪.‬‬
‫שפעטער זיך אונגעטון דעם ירושלימער לבוש אויף שבת‬
‫אויפן בקשה פון רב זצ"ל‪.‬‬ ‫סאטמאר ירושלים איז מכתיר דעם נייעם רב‬
‫‪ ‬‬
‫‪2 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ווייל די דארטיגע יונגעלייט זענען שוין אויך פארחלשט פאר‬ ‫און דערפאר איז אלץ געווען א שטיקל שפאן צווישען‬
‫די דברי חיזוק‪.‬‬ ‫סאטמאר ירושלים און סאטמאר ב"ב‪ .‬דער אינערליכער‬
‫שפאן האט געהאט א גרויסען חלק אז דער סיגוטער רב איז‬
‫און אונטער די קוליסען האט אנגעהויבן אויסשיסען א‬ ‫געווארען שפעטער דער רב אין סאטמאר וויליאמסבורג און‬
‫ברענדיגער פאליטיק צווישען אים אין משה‪.‬‬ ‫עווענטועל דער רבי פאר א גרויסער טייל פון סאטמאר‬
‫איבער די וועלט‬
‫משה האט אלעס געזען‪ .‬און איך וועל אייך נישט‬
‫דערציילען אז משה גבאי האט געמיינט דעם אייבערשטען‬ ‫אין בני ברק האבען די יונגעלייט אנגעהויבען צו פירען א‬
‫צו די קהילה‪ .‬איך בין נישט געשטעלט געווארען צו‬ ‫מערכה קעגן דעם נייעם רב‪ ,‬און לכתחילה האט ר' אהרן‬
‫פארענטפערען משהן‪ .‬אבער די פאקטען זענען אז משה‬ ‫נישט געוואלט זיך צו הערן און זיך אריין לאזען אין די‬
‫האט געזען א קלארען פארלעצונג פון די אפמאכען און פון‬ ‫פאליטיק‪ ,‬אבער זיין שרעקליכער נאטור פון אומפארגינען‬
‫די הנהגת פון א עלטערען רבין צו א זון וועלעכער איז‬ ‫אפילו פאר א פליג אופן וואנט‪ ,‬האט אים צוגעברענגט אז‬
‫שרעקליך אמביציעס שוין איבערצונעמען די מלוכה‪.‬‬ ‫ער זאל יא אננעמען די ראט פון בני ברק און פון זייער‬
‫פארבינדעטער דא אין אמעריקע‪ ,‬מתתיהו דייטש‪.‬‬
‫משה האט פארשטייט זיך‪ ,‬נישט צוזם געלייגט זיינע הענט‪.‬‬
‫ער האט אנגעהויבען א אומאפיציעלען קריג מיט ר' אהרן‬ ‫דער רב אין ירושלים האט אין דער צייט אויסערגעווענליך‬
‫וואס יעדער האט דאס געזען‪ ,‬און דער איד האט כסדר‬ ‫אויסגענעמען ביי די אנ"ש אין ירושלים‪ .‬למשל‪ ,‬ער האט‬
‫אראפ געברענגט דרשות פון ירושלימער רב‪ ,‬אבער דער‬ ‫נישט אוועקגענעמען דעם מוסף ראש השנה פון דעם‬
‫ציבור האט אפילו אין די מחשבות נישט געוואלט טראכטען‬ ‫לאנגיעריגען בעל תפילה ר' ליפא שווארץ‪ ,‬אנדערש ווי ר'‬
‫דערפון‪ .‬עס איז געווען א בחינה פון איך זע גארנישט און‬ ‫מענדעל אין אנטווערפען וואס האט יא אוועקגענעמען פון‬
‫איך הער גארנישט‪.‬‬ ‫דעם לאניעריגען בעל תפילה ר' פרץ לעפקאוויטש‪ ,‬און ר'‬
‫ליפא האט געקענט באשטיין און פארשטאנען אז עס קומט‬
‫ווינטער תשנ"ט האט זיך דער פייער פיל פארגערעסערט און‬ ‫פארן רב‪ ,‬דאך האט דער רב נישט געוואלט דאס צו נעמען‬
‫האט עווענטועל צוגעפירט אז דער ירושלימער רב איז‬ ‫און ער האט געדאווענט די שחריתים‪ .‬און אזוי נאך און נאך‬
‫אזעלכע שיינע טאהטן וואס האט אים אין דער ענדע‬
‫געקומען קיין וויליאמסבורג ווערען דער רב פון סאטמאר‪.‬‬ ‫געברענגט בלויז כבוד און תפארת ביי זיין נאבעלע קהילה‬
‫א שטיקעלע כראנאלאגישען סדר‪.‬‬ ‫די אינוואזיע אויף ירושלים הייבט זיך אן‬
‫איך מיין אז עס איז געווען יענעם ווינטער ווען הירצקע‬ ‫ר' אהרן האט זיך אין דער ענדע געבראכען‪ .‬ער האט‬
‫צוויבעל האט אויפגערודערט סאטמאר אז דער רבי דער‬ ‫אנגענומען די בקשות פון בני ברק אז זיי ווילען נאר אים‬
‫ברך משה האט אים געפרעגט‪ ,‬על פי לשונו‪ :‬וואס האבן די‬ ‫האבן אלץ רב‪ ,‬און משה מיטען ירושלימער רב וועלען אים‬
‫רשעים געוואלט אז איך זאל זיי אונטערשרייבען‪ .‬די רשעים‬ ‫אין דער ענדע באגראבען‪.‬‬
‫זענען געווען אליעזר קעסטענבוים און משה דער גבאי‪.‬‬
‫און מתתיהו דייטש האט אים אויפגעקלערט אז עס איז‬
‫עד היום הזה ווייסט קיינער נישט )אויסער הירצקע‪,‬‬ ‫צייט אנצוהייבען זיך בויען‪ .‬מען קען נישט ווארטען אויף‬
‫אליעזר‪ ,‬און משה( וואס איז דעמאלטס פארגעקומען‪ ,‬אויב‬ ‫מיתת אביו‪ ,‬מען מוז אנהייבען שוין ווערען אומאפיציעל‬
‫עפעס‪ .‬עס איז שוין דורך אריבער ‪ 10‬יאר און עס נאך אלץ‬ ‫רבי איבער גאנץ סאטמאר‪.‬‬
‫נישט ארויפגעשווימען וואסערע חתימה האט איינער‬
‫געוואלט צו טאקע ארויסדערווישט פונעם ברך משה‪.‬‬ ‫זיי האבען אים דערפאלגרייך אויפגעקלערט אז עז איז צייט‬
‫אנהייבען מאכען שבת פאר זיך‪ ,‬ער דארף זיך ארומנעמען‬
‫נאך א שטילער אויסטויש פון פייער איז געווען ווען דער‬ ‫מיט נייע מעטשען אוןאפלאזען זיין טאטענס נאנטע‪ ,‬ווייל‬
‫דעמאלטסדיגער ירושלימער רב האט בר מצוה געמאכט זיין‬ ‫זיי וועלען אים נישט לאזען אלעס טון‪ .‬זיי וועלען פאר‬
‫יונגסטן זון ליפא וואס איז פארגעקומען אין ירושלים‪ .‬עס‬ ‫זיכער נישט צו לאזען אז ר' אהרן זאל שוין ווערען דער‬
‫איז געווען די ערשטע שמחה וואס ער האט דארט געמאכט‬ ‫מ " מ‪.‬‬
‫און מען האט צוגעשטעלט א שיינע בר מצוה‪.‬‬
‫און בני ברק האט באקומען די גוטסהייסונג פון קרית יואל‬
‫עס האט זייער ערענסט געהייסן אז דער ברך משה וועט‬ ‫אז ער שטייט זיי צו דער האנט און ער וועט זיי ח"ו נישט‬
‫פארן צו די בר מצוה און אינאיינוועגס וועט פארקומען א‬ ‫לאזען פאלען‪.‬‬
‫שטיקעל אפיציעלע הכתרה‪ ,‬אז דער רבי וועט דארט ביי די‬
‫בר מצוה רעדען צו די דארטיגע קהילה‪.‬‬ ‫און אזוי האט ער אנגעהויבען אריינצוקומען אויף שבתים‬
‫קיין וויליאמסבורג צו מאכען התוועדותן ווייל זיין טאטע‬
‫זיצט אין פלארידע און די יונגעלייט ברויכען א דבר חיזוק‬
‫ווי קאלט וואסער פאר א מידען און אויף קיין בארא פארק‬
‫‪ ‬‬
‫‪3 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫די מעשה פון יצחקן האט נאך מער געוויזען פאר משה ווי‬ ‫למעשה האט ר' אהרן אפגעטון א שטיקעל פאר זיין‬
‫דער מצב האלט מיט ר' אהרן און זיינע נאנטע ‪.‬‬ ‫יונגערען ברידער און איז ספעציעל אראפ געפארען קיין‬
‫מיאמי ווי ער האט דארט סאבאטאזשירט די נסיעה‪.‬‬
‫סאטמאר וויל שלום מאכן מיט זייערע שונאים‪ ,‬די‬ ‫אין די ענדע איז אהרן געפארען אין שליחות פון זיין‬
‫טאטען‪ .‬היינט איז שוין באוויסט אז דער ברך משה האט‬
‫פייער ברייטערט זיך אויס ‪.‬‬ ‫אים נישט געשיקט‪ ,‬און דער ירושלימער רב האט אים אפען‬
‫געבעטען נישט צו קומען צו דער בר מצוה‪.‬‬
‫הארט פאר פורים איז פארגעקומען דער ענדגילטיגער שאס‬
‫וואס ר' אהרן האט אפגעטון פאר משהן און פון דעמאלט‬ ‫היינט איז שוין באקאנט אז מתתיהו דייטש האט דעמאלטס‬
‫ביז פסח איז שוין געווען א קאצען שפרינג‪.‬‬ ‫ערקלערט אז ער גייט מאכען פון זלמן לייבן א סענטוויטש‬
‫)אז ר 'אהרן וועט קומען‪ ,‬וועט דאך גאנץ בני ברק‪-‬סאטמאר‬
‫עס איז דעמאלטס פארופען געווארען א מאסן‬ ‫אויך קומען און אזוי וועט דער דארטיגער רב ווערן‬
‫דעמאנסטראציע דורך די התאחדות הרבנים און אויף זייער‬ ‫צוקוועטשט‪).‬‬
‫קול קורא האט אונטערגעשריבען דער מאטעווידעער רב‬
‫זצ"ל‪ .‬א וואך פארן פראטעסט איז דער קול קורא געווען‬ ‫אבער ר' אהרן האט געוויסט אז זיין ברידער וועט גארנישט‬
‫אריינגעלייגט אין דער איד און דאס האט פאראורזאכט א‬ ‫קענען טון אויב פארט ער יא‪ ,‬און ער וועט אים אפיציעל‬
‫שטורעם ביי ר' אהרן און זיינע מענטשען‪.‬‬ ‫מוזן מכבד זיין‪ ,‬און דאמאלטס וועט ער אים שטעלען אין‬
‫שאטען‬
‫דער מאטנטעווידעער רב איז דעמאלטס נאך געווען א‬
‫אויסגעשפיגענער אין סאטמאר‪ .‬עס איז דעמטלטס דעווען‬ ‫ווען ר' אהרן איז אנגעקומען קיין ירושלים האט ער ביים‬
‫נישט לאנג נאכדעם וואס דער ברך משה האט געזאגט נישט‬ ‫קבלת פנים געמאכט א אנשטעל ווי ער איז געקומען צו‬
‫קיין שיינע זאכען אויף אים און ער האט צוריקגעשאאסען‬ ‫דער געעוואלדיגער שמחה און ווי שטארק ער איז פרייליך‬
‫ווערטער און עס איז געווען א פולער קריגס צושטאנד‬ ‫מיט זיין ברידער און אויך האט דער דארטיגער רב צוריק‬
‫צווישען סאטמאר און דער מאטעווידעער רב‪.‬‬ ‫געלויבט זיין ברידער און אזוי איז אלעס אפיציעל געווען‬
‫פארהאלטעסמעסיג שטיל‪.‬‬
‫און דאס אז די התאחדות איס געגאגנגען נעמען די חתימה‬
‫און דער איד האט עס נאך אריינגעשטעלט האט געוויזען אז‬ ‫מה עשה הקב"ה‪ ,‬ר' אהרן איז געווארן פיבעריג‪ ,‬ער איז‬
‫מען האלט ביים מאכען שלום מיט אלע שונאים און ר'‬ ‫געזעצען ביי דער בר מצוה מיט א פעלץ )כדרכו בקודש‪ ,‬ער‬
‫אהרן וועט בלייבען דורך דעם אויסגעשפילט‪ .‬ווייל עס‬ ‫גלייכט זייער זיין אויס'קוק אין א פעלץ‪ (...‬און ער האט‬
‫האבען אלע געוויסט דעם אמת אז מיטען ברך משה קען‬ ‫נישט געקענט אפילו רעדען ביי דער בר מצוה‪.‬‬
‫מען דורך קומען און מיט זיין עלטערען זין ר' אהרן נישט‪.‬‬
‫)און אזוי פונקטליך האט זך ארויסגעשטעלט יארען‬
‫שפעטער‪ .‬אלע רבנים האבעם איבערגעבעטען דעם ברך‬ ‫אבער איינער האט יא גערעדט‪ ,‬און דאס איז געווען דער‬
‫משה און מיט ר' אהרן האבן זיי נישט געוואלט זיך‬ ‫רבי פון מיאמי דורכן טעלעפאן‪ .‬דער רבי האט זייער שיין‬
‫אויסגעלויבט זיין זין און געזאגט פאר די קהילה ווי גליקליך‬
‫איבערבעטען)(‬ ‫זיי זענען מיט אזא רב‪ ,‬א חכם א מתון און נאך הערליכע‬
‫לויב ווערטער‪.‬‬
‫און ווען דער איד איז ערשינען אין קרית יואל יענען‬
‫דאנערשטאג איז אלמילך דייטש מיט נאך בחורים‬
‫ארומגעפארען צוזאמנעמען אלע דער איד און מען האט‬ ‫די דרשה האט ר' אהרנס פאליטיקאנטען ארויסגענומען פון‬
‫גלייכגעוויכט‪ .‬עס האט זיי ארויסגענומען פון די כלים אז זיי‬
‫דאס פארברענט‪.‬‬ ‫האבען נישט געוויסט ווי זיך אהינצוטון‪ .‬יצחק ראזנבערג‬
‫האט דעמאלטס אנגעטראגן עטליכע טויענט דאלער פארן‬
‫דא האט מען אפיציעל געשטעפעט מיט משה ‪,‬ווייל דער‬ ‫הויז בחור אז ער זאל פארקויפען די צעטיל פון וואס דער‬
‫איד איז זיין ביזנעס )נישט קיין חילוק ווי אזוי ער האט דאס‬ ‫רבי האט גערעט‪ ,‬און דורך דעם צעטיל וועט ער קענען‬
‫באקומען‪ ,‬אבער עס האט יעדער געוויסט אז דער איד איז‬ ‫ווייזען אז מען האט דעם רבין פארגעברייט מיט די דרשה‬
‫משהס‪).‬‬ ‫און נישט דער רבי אליין האט דאס צוגעגרייט‪ .‬למעשה‬
‫האט דער הויז בחור געמאכט א שטיקעל מיט אים און האט‬
‫און דאס איז געווען די התחלת גסיסה פון ר' אהרנס‬ ‫נאך ארויסדערווישט פון יצחקן די איינגאבע פון ‪500‬‬
‫מלוכה‪.‬‬ ‫דאלער‪.‬‬
‫די התאחדות האט געטענהט אז ר' אהרן האט בפירוש‬

‫צוגעשטימט צו גיין צום מאנטעווידעער רב און נאכדעם‬
‫‪ ‬‬
‫‪4 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫וואס אלס האט יענער פסח צוגעברענגט ‪,‬ביז צו אונזער‬ ‫האבען זיינע נאנטסע מענטשען פארברענט משהס‬
‫הויפט קעפעל אז שמואל ווידער איז ל"ע יצא מדעתו‪.‬‬ ‫פארמעגען ווייל ר' אהרן איז געווען אנגעווייטיגט‪.‬‬
‫יענע צייט‪ ,‬שוין א חודש נאכען פראטעסט איז שוין געווען‬ ‫משה האט פארלאנגט אז ר' אהרן זאל דאס פארדאמען און‬
‫דער פייער צווישען ר' אהרן מיט זיינע מענטשן און משה‬ ‫ארויסשטעלען אלימלך דייטש פון זיין הויז‪ .‬ער האט דעם‬
‫מיט זיינע מענטשן‪ ,‬מער ווייניגער אויף א פולען פארנעם‪.‬‬ ‫מעסעדש געשיקט מיט שמואל הכהן פרידמאן וואס איז‬
‫געווען א איינגעשטעלטער ביים ברך משה אין שטוב און‬
‫אלע ארבעטער אין דער איד זענען שוין געווען אפענע‬ ‫איז געווען דער איינציגער דארט נאנט צו ר' אהרן‪.‬‬
‫שונאים פאר ר' אהרן‪ ,‬אבער רעדען אפען אויף ר' אהרן אין‬
‫ביהמ"ד איז נישט געווען‪ .‬ר' אהרן מיט משה ווען זיי האבען‬ ‫איך ווייס נישט וואס ר' אהרן האט געענטפערט אבער מען‬
‫זיך געטראפען שוין אפילו נאכען פראטעסט האבען זיך‬ ‫האט משה נישט נאכגעגעבען‪ .‬ר' אהרן האט עס נישט‬
‫געגעבען די הענט אבער עס איז שוין געווען א מלחמה‬ ‫פארדאמט און אלימלך דייטש איז געבליבען ביי אים אין‬
‫וואס ווארט אויפן ערשטען שאס‪.‬‬ ‫הויז‪.‬‬
‫ר' אהרן האט באמת געציטערט פון משה און ער האט‬ ‫אלזא די פאקטן זענען קלאר‪ ,‬ר' אהרן האט מסכים געווען‬
‫געוויסט אז משה וועט אים נישט פארשווייגען אויף קיין‬ ‫צו לייגן די חתימה פון מאטעווידעער רב אבער זיינע‬
‫איין זאך ‪,‬אבער נאכצוגעבען‪ ,‬צוריק צו ציען‪ ,‬פארדאמען‪,‬‬ ‫פאלאיטיקאנטען האבען געמאכט א שטיקעל און נאכדעם‬
‫דאס איז נישט אין זיין טבע‪ .‬ער קען דאס נישט און ער‬ ‫פארברענט דער איד‪.‬‬
‫וועט דאס קיינמאל נישט קענען‪.‬‬
‫סוף חודש אדר‬
‫ווען ער האט ביי קאשוי יא אפיציעל איבערגעבעטען איז‬
‫דאס געווען אויף אזא וועג וואס נאר בלינדע חסידים‬ ‫איידער איך קום אן צו יענעם פסח זאל קלאר ווערען די‬
‫קענען דאס אנרופען איבערגעבעטען‪ .‬עס איז געווען א‬ ‫פאקטען‪ .‬ר' אהרן האט אלעס געטון אין דער וועלט אז ער‬
‫דרשה מלא גאווה ועזות מיט א עגא גרעסער ווי די שטאט‬ ‫זאל זיין דער אוישליסליכער רבי ווען די צייט וועט זיין‬
‫קאליפארניע‪ ...‬ער האט נישט דעם דעת צו מאכען א טריט‬ ‫רייף‪ .‬משה האט פון אנפאנג זיכער נישט געזיכט אים צו‬
‫אויף צוריק‪.‬‬ ‫באגראבען‪ ,‬זיי זענען געווען בדעה אחת‪ ,‬זי זענען געווען‬
‫איין טיעם און האבען אלעס געארבעט אינאיינעם ביז ער‬
‫אויף ענגליש איז דא א באלערענד ווערטל‪:‬‬ ‫האט באשלאסען שוין איצט אלעס איבערנעמען ‪.‬‬
‫איין וויכטיגע זאך האב איך באקומען אין אישית אז‬

‫‪Loose the battle win the war‬‬ ‫דעמאלטס איז פארגעקומען‪ .‬דער פראטעסט האט געהאט‬
‫א ספעציעלען באדייט‪ ,‬ווייל די התאחדות הרבנים האט‬
‫עס לוינט זיך צו מאכען א טריט אויף צוריק און פארלירען‬ ‫געוואלט ווייזען אז די קנאים קענען זיך פארגלייכען אויף‬
‫די עגא ווי איידער די מלחמה‪.‬‬ ‫איין זאך און דאס איז ביי מאסען פראטעסטען‪.‬‬
‫ביי ר' אהרן איז אבער נישט פארהאן אזא זאך ווי‬ ‫יענע צייטען האט די אגודה געמאכט די גרויסע ראליס און‬
‫באלערענד‪ ,‬ביי אים איז נישט פארהאן אזא זאך ווי‬ ‫זיי האבען צוזם געברענגט שווערע טויזענטער‪ ,‬האט די‬
‫היסטאריע‪ ,‬און דערפאר האט ער אין דער ענדע פארלוירען‬ ‫התאחדות הרבנים באשלאסען צו קענען צאמברענגען ווי‬
‫די קריג‪.‬‬ ‫מער מענשטען און די חילוקי דיעות ביי חסידות ענינים‬
‫זאל נישט אפעקטירען די קנאות פון אונזערע קרייזען‪.‬‬
‫איך האב נישט געזאגט אז ער איז געבליבן אויסגעשפילט‬
‫און ער האט נישט קיין מענטשן‪ .‬ניין‪ ,‬בכלל נישט דאס‪.‬‬ ‫אבער דערווייל האט די געפערליכע זינד פון די חתימה פון‬
‫אבער די קריג האט ער קלאר פארשפילט און איך וועל אין‬ ‫מאנטעווידעער רב אויפגעברויזט דעם ר' אהרן און ער האט‬
‫די שפעטערע פאראגראפען ראויסברענגען די פאקטען‬ ‫נישט געקוקט אויף גארנישט‪ ,‬און עס איז אים נישט‬
‫אנגעגאנגען קנאות‪.‬‬
‫איצט איז פסח ביינאכט‪ .‬אין ניו יארק האט נאך קיינער‬
‫נישט געחלומט אז דער ירושלימער רב גייט ווערען‬
‫אויפגענומען אלס רב אין סאטמאר‪-‬וויליאמסבורג‪ .‬עס קען‬ ‫פסח תשנ"ט‬
‫זיין אז משה דער גבאי האט יא געוויסט אבער ער לייקענט‬
‫עס‪ .‬ער זאגט פאר סיי ווער עס פרעגט אים אז ער האט‬ ‫יענער פסח איז אפגעצייכענט אין איין טייל פון סאטמאר‬
‫נישט געהאט קיין חלום דערפון ביז ווען דער רבי דער ברך‬ ‫אלץ תשעה באב און ביי די אנדערע טייל אז דער יום הצלה‬
‫משה האט עס ארויפגעברענגט חוה"מ‪.‬‬ ‫והשיחרור‪ .‬מיר וועלען דא נישט שרייבען די געפילען פון די‬
‫צוויי זייטען נאר בלויז וואס עס האט זיך אפגעשפילט און‬
‫‪ ‬‬
‫‪5 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫געשישקעט אין ביהמ"ד ווי קיינמאל בעפאר‪ .‬דער רבי איז‬ ‫עס קען זיין אז מען מוז אים נישט גלייבען און אמעריקע‬
‫געזעצען אויף די בימה און ר' אהרן אויף מזרח זייט‪ .‬עס‬ ‫געט רעכטען פאר יעדען צו האלטען וואס ער וויל‪ ,‬אבער‬
‫האט יעדער געזען ביים שישקען ווי ר' אהרן לאכט‪.‬‬ ‫אזוי זאגט ער‪ .‬דער מציאות איז אז קיינער פונעם ציבור‪,‬‬
‫ניטאמאל האט ער פרובירט צו באהאלטען זיין פרייד‪ ,‬נאר‬ ‫אריינגערעכענט ר' אהרן מיט זיינע מענטשען האבען דאס‬
‫אפענערהייט געשמייכעלט‪.‬‬ ‫נישט געטראכט‪.‬‬
‫ווען שמשון איז אראפ פון די בימה האט אים א חתן יאקאב‬ ‫ר' אהרן איז אריינגעקומען יענעם יאר אויף די ערשטע טעג‬
‫פון ארץ ישראל אראפגעשלעפט דעם טלית‪ .‬שמשון האט‬ ‫)למעשה איז ער שוין געבליבען אויף די צווייטע טעג אויך(‪.‬‬
‫געזען ווער דער שלעפער איז‪ ,‬האט ער אים אראפגעלאזט א‬ ‫אין יענע יארען פלעגט ער יעדע צוויי יאר זיין ביים טאטען‬
‫פאטש‪ .‬עס האט זיך אנגעהויבען קולות אין ביהמ"ד‪.‬‬ ‫אין וויליאמסבורג אויף פסח‪ ,‬און יענס יאר איז ער אויך‬
‫געווען‪.‬‬
‫דער ערשטער שאס איז געשאסען געווארען‬
‫די עפל סדר פרשה‬
‫*‬
‫עס דרייט זיך איבער דער ביהמ"ד אין פארענט פון די‬ ‫דער רבי האט שוין געמאכט קידוש און ר' אהרן האט‬
‫תורה‪ ,‬אין פארענט פון רבין און ר' אהרן לאכט ווי זיבעלע‪.‬‬ ‫גענומען נאכדעם מאסט וואס איז געווען אנגעגרייט אויפן‬
‫ער זעט דא אז ער איז דער קלארער געווינער‪ .‬משה מיט‬ ‫טיש ווי ער איז געזעצען‪ .‬נאך קידוש רופט ער זיך אן הויך‬
‫שמשון זענען צוויי מענטשן קעגען דעם גאנצען ציבור‪ .‬ער‬ ‫)כדרכו צו רעדען אלץ זייער הויך( אז די מאסט איז‬
‫האט געזען א קלארען זיג איבער זיינע שונאים‪.‬‬ ‫פארדארבען‪ .‬יודל עפשטיין וועלכער האט )שוין אלס‬
‫יונגערמאן( אלעס צוגעגרייט האט א שמעק געטון די מאסט‬
‫מען וועט ווייזען פאר זיי וואס וועט זיין אויב זיי וועלען‬ ‫און זיך אנגערופען עס שמעקט ווי עפעל סיידער‪.‬‬
‫זיך נאך דערווייגען צו אים א קליינעם טשעפע טון‪ .‬ער האט‬
‫די בחורים‪ ,‬ער האט די יונגעלייט‪ ,‬ער האט די שלעגערס‪,‬‬ ‫פון דא און ווייטער האט ר' אהרן איבערגענומען די לייצעס‪.‬‬
‫ער האט די טעראריסטען‪ ,‬און משה מיט זיינע פאר‬ ‫ער האט זיך גענומען פארפירען אז עס איז עפעל סיידער‪,‬‬
‫נאכשלעפער וועלען מוזען אים פאלען צו די פיס אויב זיי‬ ‫און גלייך ארויפגעקומען מיט א שאלה צו ער מוז‬
‫ווילען נישט ארויספליען פון רבינס שטוב און פון גאנץ‬ ‫איבערמאכען קידוש ווייל ער האט דאך לכאורה נישט יוצא‬
‫סאטמאר‪.‬‬ ‫געווען )ווי האט עשו געפרעגט הלכהדיג צו מען מוז מעשרן‬
‫זאלץ‪ .‬אלץ נאר מיט הלכה‪...).‬‬
‫פלוצלינג שטעלט זיך אויך ר' ליפא דעם רבינס זון און‬
‫נעמט זיך שרייען קולי קולות‪ :‬מתתי' דייטש ימ"ש )און נאך‬ ‫בחורים פון דעמאלטס דערציילען אז דער טאטע האט אים‬
‫ווערטער וואס איינער זאל מיר ביטע אריינשיקען אין אישי‬ ‫אנגעקוקט ווי איינער וואס זיכט צו מאכן א עסק פון‬
‫אדער אין אימעיל( הערשט איצט האט ער אויפגעהערט צו‬ ‫גארנישט‪ ,‬א שטורעם אין א גלעזעל וואסער‪.‬‬
‫לאכען‪ .‬ער קוקט אויף זיין ברידער און ער זעט אז ער האט‬
‫זיך געטוישט‪.‬‬ ‫צום ענדע האט אים זיין ר' מענדעל מוציא געווען מיט‬
‫קידוש‪ .‬ער איז געשטאנען ביי זיין זונס קידוש און נאר‬
‫ווייל ביז היינט איז ר' ליפא געווען ר' אהרנס נענטסטער‬ ‫געקוקט אויף די בחורים צו זיי זעען אלעס‪ .‬ער האט געהאט‬
‫ברידער און נישט זיך געזען מיט משה אויג אויף אויג‪.‬‬ ‫אסאך אטענשאן‪.‬‬
‫אסבער פון איין מינוט צו די אנדערע האט ר' ליפא געזען‬
‫אז דער משה איז גערעכט‪ ,‬ר' אהרן וויל פשוט מאכען א‬
‫פוטש אויף זיין טאטען און ער זאל שוין איבערנעמען די‬ ‫דער סדר איז שוין דורך ‪.‬‬
‫מלוכה‪.‬‬
‫די ערשטע קויל ווערט געשאסן‪.‬‬
‫הערשט איצט האט ער אויפגעהערט צו לאכען‪ .‬ער האט זיך‬
‫דערשראקען צום טויט פון משה און איצט שוין פון ר'‬ ‫יו"ט אינדערפרי האט שמשון גאלד געפרעגט ר' אהרן‬
‫ליפא‪.‬‬ ‫פארוואס מען רודפט זיין זון חיים יושע )וואס האט נאך‬
‫*‬ ‫דעמאלטס געוואוינט אין ק"י(‪ ,‬האט אים ר' אהרן‬
‫באקומען אין אישי א פאר קלייניגקייטען וואס מען דארף‬ ‫גענטפערט‪" :‬דו ביסט פונקט ווי יאנקעל ברוך און איך וויל‬
‫פארעכטן אלס די פאקטען‪.‬‬ ‫נישט מיט דיר שטיין אין ווארט‪".‬‬
‫קודם‪ ,‬די מעשה מיט שמשון איז געווען פארן סדר‬
‫די מאסט האט ר' אהרנס הויז בחור דוד פארקאש מיט‬ ‫שבת חוה"מ איז אין יענע יאר געווען גלייך נאך יו"ט‪ .‬שבת‬
‫געברענגט ווייל ער איז דאך שוין א רבי און ער טרונקט נאר‬ ‫אינדערפרי האט מען אויסגערופען שמשון עולה צו זיין לוי ‪.‬‬
‫אייגנס‪ .‬יודל עפשטיין האט אנגעפילט ר' אהרנסס פלאש‬ ‫ווען מען האט אים אויסגערופען צו די תורה האט מען‬
‫‪ ‬‬
‫‪6 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫דער רבי האט שוין יענע יארען נישט געזאגט קיין תורה‬ ‫מיט פארקאש'ס מאסט‪ .‬און משה יצחק ווערטייהמער דער‬
‫ברבים ווייל ער האט שוין נישט גערעט נאר פון א צעטיל‪.‬‬ ‫דעמאלטיגער הויז‪-‬בחור‪ ,‬האט זיך אנגערופן אז עס איז עפל‬
‫דאס איז דער מציאות‪.‬‬ ‫סיידער‪ .‬יש"כ פאר די אינפארמאציע‪.‬‬
‫*‬
‫משה האט גוט געוויסט אז דער ביהמ"ד איז נישט מיט אים‬ ‫דאס ליינען און דאווענען האט זיך געענדיגט ב"ה אן קיין‬
‫און אויב האט ער דאס נישט געוויסט ביז פסח האט ער‬ ‫פארוואנדעטע‪ .‬אבער דער יו"ט איז געווען א צושטערטער‪.‬‬
‫דאס זייער גוט געזען יענעם שבת חוה"מ און אוודאי און‬
‫אוודאי אין די קומענדיגע יארען‪.‬‬ ‫אויסער ביי די סדרים האט ר' אהרן געגעסען ביי זיך אין די‬
‫יוז סטריט הויז‪ .‬און ווי עס שיינט‪ ,‬האט זיך ביי ר' אהרנען‬
‫ר' אהרן איז פון דעם אלעם געווען זייער גוט אינפארמירט‪.‬‬ ‫ביי די סעודה נישט גוט אפגעשפילט‪ .‬ווייל נאכמיטאג איז‬
‫זיינע מענטשען האבען אים דאס אלץ געזאגט אז אלעס אין‬ ‫אריבערגעקומען צו משה דעם גבאין אין הויז ר' מענדעל‬
‫די גאנצע סאטמארער וועלט איז מיט אים און דא קען מען‬ ‫און איך מיין אז רעביצין סאשע אויך‪ .‬וואס עס איז‬
‫נישט מאכען וויזשניץ וואו דער וויזשניצער רבי האט‬ ‫פונקטליך גערעט געווארען דארטען איז מיר נישט אזוי‬
‫געמאכט פון ר' ישראל אש און פארעך און אויפגענומען זיין‬ ‫באקאנט אבער די החלטה איז געווען אז מען וועט אלעס‬
‫יונגערען ברידער‪.‬‬ ‫סעטלען און זיין טאטע ר' אהרן מוז זיך אויפשטעלען ביי‬
‫שלש סעודות מוחה זיין אויפן כבוד הספר תורה און אויפן‬
‫מען האט אים אלץ געזאגט אז דא אויב וועט דער רבי‬ ‫כבוד פון רבין‪.‬‬
‫מאכען די מידעסטע זאך קעגען ר' אהרן וועט זיין אזא‬
‫אויפשטאנד אז מען וועט נעמען דעם רבין און טראגען‬ ‫אזוי איז געווען און ר' אהרן האט זיך אויפגעשטעלט און‬
‫לעזעזאל‪.‬‬ ‫אראפגעלייגט ווי צובראכען ער איז אויפן חילול ביהמ"ד‬
‫און ספעציעל ווען דער טאטע איז דא געזעצען און א גרויס‬
‫ווען דער רבי וואלט געווען ביי די כוחות פון תש"מ‪-‬נ"ד‪,‬‬ ‫צער איז געווען אויסגעגאסען אויף זיין הייליג פנים‪ ,‬און ער‬
‫וואלט ר' אהרן זיך נישט געטרויט אפילו צו פרובירען‬ ‫האט געזאגט אז ער איז מוחה מען האט מבזה געווען א‬
‫אנצוהייבען פירען מלכות‪ .‬ער האט געוויסט אז דער טאטע‬ ‫בנש"ק א נאנטער מענטש ביים טאטען פאר לאנגע יארן‪.‬‬
‫וועט אים דערלאנגען אז ער וועט אים געדענקען אויף‬
‫אייביג‪.‬‬ ‫*‬
‫עס איז מוצש"ק חוה"מ פסח תשנ"ט‪.‬‬
‫אבער ווען דער טאטע האט אנגעהויבען שוואך ווערען‪,‬‬
‫האט ער געוויסט אז דער טאטע כאפט נישט זיינע שטיקען‬ ‫איך וועל שרייבען א קליינעם אנאליז אויף די סך הכל פון‬
‫וואס ער מאכט אן‪ ,‬און אפילו משה וועט אים זאגען און‬ ‫די געשענישן‪.‬‬
‫דער פאטער וועט זיך אויפרעגען וועט עס נאר זיין ביחידות‬
‫און נישט ברבים‪ .‬און ער האט גענעמען ביג טיים‬ ‫עס איז קלאר פאר אלעמען אז ר' אהרן האט איצט )חוה"מ‬
‫ענדווענטעזש‪.‬‬ ‫פסח תשנ"ט( געהאט אין זיין טאש גאנץ סאטמאר‪ .‬אלע‬
‫יונגעלייט‪ ,‬אלע בחורים‪ ,‬פון די קליינע און די גרויסע‬
‫אבער דער עיקר אויף וועמען ער האט זיך פארלאזט איז‬ ‫ישיבות איבער סאטמאר בכל קצוי תבל‪ ,‬ער האט געהאט‬
‫געווען די בחורים‪ .‬ער האט געלעבט אלעמאל מיט דמיונות‬ ‫אונטער זיך די קהילה פון וויליאמסבורג‪ ,‬ר' בערל פר"מ‪ ,‬ר‬
‫און פאנטאזיעס אז בחורים מיט יונגעלייטלעך קענען אין‬ ‫יאנקעל כהנא‪ ,‬און אלע טובים און פארשטאנד‪.‬‬
‫פאקט איבערנעמען די וועלט‪ .‬און דער איינרעדעניש האט‬
‫אים געמאכט אריינקומען צו די יונגעלייט אויף שבתים קיין‬ ‫איין גרויסן שונא האט ער געהאט אין ‪ 82‬און דאס איז‬
‫וויליאמסבורג און בארא פארק‪ ,‬ער האט אנגעהויבען אין‬ ‫געווען אריה לייב גלאנץ וועלכער איז דער געווען ממש דער‬
‫יענע יארען שטארק ארויפקוקען אויף די פולע פארענטשען‬ ‫בעה"ב פון די מוסדות אין וויליאמסבורג‪ .‬און אויך האט ער‬
‫מיט בחורים און שמייכלען צו די פארענטשען‪ .‬ער האט אין‬ ‫נישט געהאט אונטער זיך דעם רבינס שטוב‪ .‬דארט איז‬
‫זיי געזען זיינע צוקונפטיגע מלחמה פירער‪ ,‬מיט וועמען זיך‬ ‫געווען בעה"ב משה דער גבאי‪.‬‬
‫א עצה צו געבען אפילו מיט משה דעם גבאין‪.‬‬
‫משה גבאי האט – אויסער אויב איז ער מלאך אלקי –‬
‫ער האט אנגעהויבען ביי יעדען טיש פון זיין טאטען צו מיט‬ ‫נישט געקענט האבען א פלאן ארויסצוגיין אין א פולער‬
‫ארבעטען מיט די בחורים ווען זיי זינגען און דערמיט‬ ‫מלחמה מיט ר' אהרן‪ .‬ער האט נישט געקענט נעמען דעם‬
‫געוואלט ווייזען פאר משה‪ ,‬אז ער האט די פארענשטעס און‬ ‫ריסק אז דער רבי וועט אים ראטעווען‪ ,‬ווייל ער האט‬
‫ער זאל פארשטיין אז אויב ווייסט ער וואס איז גוט פאר‬ ‫געוויסט בעסער פון יעדען אז דער רבי איז אין א מצב פון‬
‫אים זאל ער זיך נישט וואגן אים צו טשעפען‪.‬‬ ‫פארגעסען און ער קען ברבים מאכען א טעות און עס זאל‬
‫אים טייער קאסטען‪.‬‬
‫מיט די דיינים פון סאטמאר האט ר' אהרן געהאט א‬
‫קליינעם פראבלעם‪ ,‬ווייל ווען ער וועט זיין רבי וועט ער‬
‫שוין פון אלע קעיר נעמען‪ .‬ער וועט זיי אזוי שטעלען אין‬
‫‪ ‬‬
‫‪7 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫דא מוז איך זיך עטוואס פארברייטערען פון דער קורץ‬ ‫פלאץ אז זיי וועלען וויסען וואס מיינט צו זיין א דיין אין‬
‫קעפיגייט פון ר' אהרן מיט זיינע נאנטע‪.‬‬ ‫סאטמאר‪ .‬זיי וועלען נישט מער זיך פירען אליין שמחת‬
‫תורה נאכמיטאג‪ ,‬זיי וועלען אנהייבען קומען צום טיש ווי‬
‫עס ווייסט יעדער וואס טוט נאר אין עולם הרביס און אין‬ ‫שעפעלעך און נעמען שריים ווי חסידים‪ .‬ער וועט זיי אלע‬
‫עולם החסידות אז זייט עס זענען פארהאן רביס זענען‬ ‫ווייזען‪.‬‬
‫פארהאן גבאים‪ ,‬און די גבאים האבן מער ווייניגער אלץ‬
‫געפירט דעם הויף‪ .‬יא‪ ,‬עס זענען דא באוויסטע רביים וואס‬ ‫דעריבער איז אים קיינמאל נישט געווען וויכטיג גוט צו‬
‫האבן דייקא נישט געוואלט א קלוגען גבאין אבער רובא‬ ‫לעבען מיט ריח"מ‪ ,‬מיט ר' זלמן לייב פילאפ צי מיט ר'‬
‫דרובא האבן יא געהאט א קלוגען מענטשן וואס זאל זיין‬ ‫שלמה לייבן‪ .‬ער וועט זיי אזוי שטעלען אין פלאץ אז עס‬
‫דער יוצא ונכנס‪.‬‬ ‫וועט גיין א רויעך‪ .‬דאס אז ר' משה מנחם פון מאנטרעאל‬
‫איז אים קאלט געווארען איז אים ווידער נישט אנגעגאנגען‪.‬‬
‫און אומעטום האט געהאט דער גבאי דער לעצטער ווארט‪.‬‬ ‫ר' אהרן האט נאר געטראכט אז וויבאלד ער האט די‬
‫און די חסידים האבן געוויסט אז זיין ווארט איז דעם רבינס‬ ‫בחורים און יונגעלייט איז ער א געסעטעלטער‪ .‬זיי וועלען‬
‫ווארט און מען קען דאס נישט פייטן אדער אנפייפן‪.‬‬ ‫שוין אלע דיינים שטעלען אין פלאץ‪.‬‬
‫ר' אהרן איז נישט א ע"ה אין חסידות‪ ,‬ער איז גראדע א‬ ‫דעריבער בין איך ביי דער מיינוג אז משה דער גבאי האט‬
‫היפשער ידען אין פאליטיק‪ .‬ער האט געוויסט ווי נאנט‬ ‫נישט געקענט עולה על הדעת זיין אז ער קען געווינען ר'‬
‫משה גבאי איז מיט זיין טאטען און ווי שטארק זיין טאטע‬ ‫אהרן‪.‬‬
‫האלט פון משהן‪ .‬ער האט געוויסט אז וויפיל פראבלעמען‬
‫עס האט זיך נאר געקענט מאכען אין סאטמאר און מען‬ ‫עס איז היינט זייער שווער צוריקציגיין צו יענע צייט‪ ,‬און‬
‫האט נאר געוואלט רעדען מיטען טאטען אקעגען משה‪ ,‬איז‬ ‫טראכטען וואס אלץ האט ר' אהרן פארמאגט‪ .‬היינט קוקט‬
‫דאס געווען פון די הארבסטע זאכען‪ .‬דאס זענען פאקטען‬ ‫מען שוין א מיט א פשטות אז די בחורים און יונגעלייט‬
‫הידועים לכל‪ .‬און‪ ,‬ר' אהרן האט דאס פיל מער געוויסט‪.‬‬ ‫זענען מיט'ן רבין פון וויליאמסבורג‪ ,‬ער האט אלע שולען‬
‫אין וו"ב‪ ,‬ער האט אלע דיינים מיט זיך‪ ,‬ער האט א ישיבה‬
‫נאכמער‪ ,‬און דאס איז נישט צו א באוויסטער פאקט‪ .‬דער‬ ‫פון זיבען הונדערט בחורים‪ ,‬ער האט די ישיבה קטונות מיט‬
‫רבי דער ברך משה איז נישט געווען אזוי נאנט צו זיינע‬ ‫זיך‪ .‬דעריבער כאפט מען זיך היינט נישט וואס דא איז‬
‫קינדער‪ .‬ער איז געווען א טאטע וואס האט זיך נישט‬ ‫אמאל געווען‪.‬‬
‫ארויסגעגעבען צו זיינע קינדער‪ .‬יא‪ ,‬ער האט פון זיך אלעס‬
‫פאר זיי געגעבען‪ ,‬ער האט זיך פאר זיי אלע געשלאגען און‬ ‫היינט פאר צען יאר צוריק‪ ,‬ח"י סיון תשנ"ט‪ ,‬האט דער רב‬
‫ממש זיך געהרגעט‪ ,‬אבער ער איז נישט געווען צו נאנט צו‬ ‫פון ירושלים נישט פארמאגט איין מנין אידען אין‬
‫זיי‪.‬‬ ‫וויליאמסבורג וואס האבען אים געקענט‪ ,‬אפגערעט פון זיך‬
‫צושטעלען מיט אים‪.‬‬
‫אבער מיט זיין גבאין איז ער געווען ממש ווי איינס‪ .‬ער‬
‫האט פאר אים פארטרויעט זאכן וואס ער האט נישט‬ ‫*‬
‫פארטרויעט די רעביצין און זיכער נישט פאר זיינע קינדער‪.‬‬ ‫נאך איין קלייניגקייט איידער איך גיי ווייטער מיט די רייע‬
‫)דאס זענען פאקטען וואס איך האב געזאמעלט במשך מיין‬
‫לאנגע אינפארמאציע זיכונג‪(.‬‬ ‫פון געשעענישן‪.‬‬
‫איז יעצט זייער שווער‪ ,‬ווי האט ר' אהרן געקענט מיינען אז‬ ‫ר' אהרן און זיינע מענטשן האבן געהאלטן אז דער רבי דער‬
‫ער קען באזיגען משה ביי זיין טאטען? ווי האט א פופציג‬ ‫ברך משה חלומט נישט אז מען טשעפעט ר' אהרן‪ ,‬ממילא‬
‫יעריגער מענטש מיט פיל עקספיריענס ‪ -‬וואס וויניג‬ ‫נאר וועגען דעם טרויט זיך משה צו טון וואס ער וויל‪.‬‬
‫מענטשן האבען אזויפיל עקספעריענס ווי ער‪ ,‬סיי פון די‬ ‫אבער ווי נאר דער רבי וועט געוואר ווערן וואס דא גייט‬
‫בחורים אין ישיבה און ביי פון זיין רבנות אין קרית יואל‪,‬‬ ‫פאר‪ ,‬וועט משה אזוי פליען פון דארט אז דאס וועט זיין די‬
‫פון וואו ער האט ווען געדארפט עפעס חכמה זיך‬ ‫ענדע פון יעדע קעגנשטאט‪.‬‬
‫דערנאשען ‪ -‬געקענט מאכען מיסטעיקס וואס פאסט פאר א‬
‫בחור וואס ווייסט נאך גארנישט אויף דער וועלט? ווי קען‬ ‫ווען עס האט אויסגעשאסן די מהומות אין שול שבת‬
‫א פופציג יעריגער מענטש טראכטען אז בחורים מיט‬ ‫חוה"מ איז ר' אהרן מיט זיינע מעטשען און דער גאנצער‬
‫יונגעלייט איז דער עיקר און אויב האט ער זיי האט ער אן‬ ‫ציבור געווען זייער צופרידען אז דער רבי זעט שוין ענדליך‬
‫אויסגעטראטענעם טעג אלעס איבערצונעמען מיט כח‬ ‫וואס דא גייט פאר‪ ,‬און אח און וויי פאר משהן‪.‬‬
‫זרוע?‬
‫למעשה איז דער רבי נישט געווארען איבער גענומען פון די‬
‫אבער אזוי איז דער פאקט און ער האט געהאלטען אז ער‬ ‫געשעענישען און דא האט זיך אנגעהויבן דער פראבלעם‬
‫וועט משה'ן מיט זיין טאטען באזיגען אויב נויטיג‪.‬‬ ‫וואס זיי האבן זיך געכאפט‪ .‬דערפאר האט ר' אהרן שנעל‬
‫געשיקט זיין מענדלען צו משה שבת נאכמיטאג‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪8 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫עס זענען פארהאן גענוג און נאך ווייסער וואס וויסען אז ר'‬ ‫*‬
‫אהרן האט שוין געארבעט במשך די יארן תש"נ‪-‬נ"ט‪ ,‬דורך‬
‫פארשידענע וועגען אז דער טאטע זאל אים מאכן פאר רב‬ ‫צוריק צו חוה"מ פסח תשנ"ט‬
‫הצעיר איבער סאטמאר‪.‬‬
‫עס זענען פארהאן פאקטען וואס דער גאנצער ציבור ווייסט‬
‫ער האט געשיקט בערל פרידמאן רעדען מיטען רבין אין‬ ‫ווייל עס איז געווען אין פובליק; עס זענען פארהאן‬
‫פלארידע און דער רבי האט עס אפגעווארפען‪ ,‬דאס איז א‬ ‫פאקטען וואס נאר ר' אהרן אדער משה דער גבאי ווייסט‬
‫פאקט‪ .‬פארוואס דער רבי האט עס אפגעווארפען קענען‬ ‫און אפשר דער דעמטלטסדיגער הויז בחור משה יצחק‬
‫מיר זיך מחולק זיין ביז מארגען אבער דער פאקט איז‬ ‫ווערטהיימער און מעדעל בריל דעם רבינס משמש ווייסן‬
‫געווען אז דער רבי האט אים נישט געוואלט אויפנעמען‬ ‫אויך‪ .‬אבער טייל פון די פריוואטע פאקטען איז געווארען‬
‫פאר רב הצעיר‪.‬‬ ‫פובליק און טייל וועלען נאך אמאל ארויסקומען מן הסתם‬
‫און טייל וועט מיט גיין אין די קברים פון די אויבן‬
‫נאך איין פאקט איז וויכטיג צו וויסען‪ .‬דער רבי האט‬ ‫דערמאנטע‪.‬‬
‫קיינמאל פארן ציבור נישט ארויסגעוויזען אז ער וויל ר'‬
‫אהרן זאל זיין דער מ"מ זיינער נאך די מו"ש‪ .‬וואס ער האט‬ ‫מוש"ק חוה"מ תשנ"ט איז געווען לויט אלעמען א‬
‫געזאגט פאר דעם און פאר יענעם איז אפילו נישט‬ ‫היסטארישער‪ ,‬ווי פריער געשריבן‪ .‬לויט איין זייט איז די‬
‫אינטערעסאנט‪ ,‬ווייל ביז היינט האט זיך נאך קיינער נישט‬ ‫היסטאריע באשריבען מיט ווייסע אותיות און לויט די‬
‫ארויסגעשטעלט זאגען אז פאר אים האט דער רבי דער ברך‬ ‫אנדערע זייט איז עס געשריבען מיט שווארצע אותיות‪,‬‬
‫משה געזאגט אז מיין אהרן זאל זיין דער רבי איבער גאנץ‬ ‫אבער היסטאריש איז עס פון אלע זייטען‪.‬‬
‫סאטמאר‪.‬‬
‫לויט די דעמאלטסדיגע אינפארמאציע‪ ,‬האט אליעזר‬
‫ווי איך האב געהערט האט דער רבי אפילו געזאגט פאר ר'‬ ‫קעסטענבוים געזאגט פאר ר' אהרן יענעם מוצ"ש אז ער‬
‫אהרן‪ ,‬א טאג נאך וואס ער האט אויפגענומען דעם‬ ‫איז היסטאריע‪ ,‬זיין ברידער פון ירושלים גייט דא ווערען‬
‫היינטיגען רבין אלס רב אין וויליאמסבורג‪ ,‬אז א רבנות איז‬ ‫רב‪ .‬פארוואס ער האט דאס געזאגט איז מיר פשוט נישט‬
‫שייך איבערצוגעבען ווייל דאס גייט בירושה‪ ,‬אבער‬ ‫באקאנט‪ ,‬און אדרבה‪ ,‬זאל איינער קומען און זאגען אז ער‬
‫רעביסטעווע‪ ,‬ווי איז שייך צו זאגען פאר מענטשען אז דו‬ ‫ווייסט יא פארוואס‪ .‬ווי איך האב געזאמעלט‪ ,‬האב איך‬
‫זאלסט אויפנעמען דעם אדער יענעם? א רבי איז דאך א‬ ‫באקומען די אינפארמאציע אז מתוך כעס צי הייפערנעס‬
‫זאך וואס האט צו טון מיט א געפיל‪ ,‬א הארץ‪ ,‬און דאס קען‬ ‫האט ער דאס ארויסגעשאסען פאר ר' אהרנען‪.‬‬
‫מען נישט איינטיילען‪.‬‬
‫באקומען אין אישי‬
‫און רבנות‪ ,‬האט דער רבי דעמאלטס געזאגט פאר ר' אהרן‪,‬‬
‫איז דאך נישט מעגליך אז דו זאלסט קענען פירען גאנץ‬ ‫דער דעמאלטסדיגער ירושלימער רב איז געקומען פון א"י‬
‫סאטמאר איבער די וועלט‪ .‬עס איז נישט פארהאן דער‬ ‫אויף פסח קיין בארא פארק‪ ,‬און אזוי ווי די שבת הגדול‬
‫מענטש וואס קען פירען א רבנות פון טויזנטער מעמבערס‪,‬‬ ‫דרשה האט באלאנגט פאר אים איז ער געקומען אויף שבת‬
‫צענדליגער טויזנטער קינדער קע"ה‪ ,‬פילע מוסדות‬ ‫הגדול קיין וומ"ס‪.‬‬
‫אנשטאלטען‪ ,‬ממילא מוז מען דאך האבען א רב אין יעדער‬ ‫יענעם שבת ביי דער סעודה האט ער געפרעגט זיין טאטע‬
‫פלאץ אין דער וועלט‪.‬‬ ‫דער רבין צו ער זאל שוין אנהייבען פירען בלויז איין סדר‬
‫ווייל ער איז אן ארץ ישראלדיגער‪.‬‬
‫און טאקע אזוי האט דער ברך משה אלץ געטון‪ .‬ער האט‬ ‫האט אים דער רבי גענפערט‪ :‬דו ביסט נישט קיין ארץ‬
‫אריינגעלייגט אין יעדען סאטמארען קהילה א רב וואס זאל‬ ‫ישראלדיגער דו ביסט א היזיגער‪ .‬די ארונים האבן געוואלט‬
‫דארט אנפירען‪ .‬אין מאנטריאל זיין איידעם ר' דוד מייזליש‪,‬‬ ‫מאכן א שווייג דערפון‪.‬‬
‫אין לאנדאן ר' נתן יוסף ז"ל‪ ,‬אין קרית יואל ר' אהרן‪ ,‬אין‬
‫בארא פארק ‪ 53‬ר' בעריש זיין איידעם‪ ,‬און ב"פ ‪ 15‬ר' שלום‬ ‫ממילא האט שוין אליעזר געוויסט אז עס קאכט זיך‬
‫אליעזר‪ ,‬אין ירושלים איז געווען דער גאב"ד זצ"ל‪ ,‬אין בני‬ ‫דערפון און ער האט עס געזאגט פאר ר' אהרן יענע נאכט‪.‬‬
‫ברק ר' אלי' כ"ץ‪ ,‬אין מאנסי זיין איידעם ר' חיים יושע‪ ,‬און‬
‫ער האט געזאגט פאר ר' אהרן אז וויליאמסבורג דארף האבן‬ ‫ווי איך האב געהערט האט אליעזר דאס געטוען על דעת‬
‫פונקט אזוי א רב‪.‬‬ ‫עצמו‬
‫אן פרעגען משהן און עס איז געווען א היפשער‬
‫ווילאנג דער רבי איז געווען ביי די כוחות איז ער געווען‬ ‫איינשטעלעניש ווייל משה האט נישט געוויסט ווי שטארק‬
‫דארט דער רב‪ ,‬אבער ווען ער איז געווארען שוואכער האט‬ ‫דער רבי איז דערביי‪.‬‬
‫ער געוואלט אויפנמען זיין זון ר' זלמן לייב‪) .‬איך וועל באלד‬
‫צוקומען‪ ,‬לענגער‪ ,‬וואס איז געווען ווען ר' אהרן האט אים‬
‫געזאגט אז ער קען יא פירען וויליאמסבורג‪(.‬‬ ‫רב הצעיר‬
‫‪ ‬‬
‫‪9 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אים און וועקט אים אויף‪" :‬מזל טוב דער טאטע האט מיך‬ ‫*‬
‫געמאכט פאר רב הצעיר"‪ ,‬און ווידער גיט ער איבער דעם‬
‫טעלעפאן פארן רבין און ווייטער נישט איין ווארט פון רב‬ ‫איך וועל קודם דערציילען וואס איך מיטען גאנצען ציבור‬
‫הצעיר‪.‬‬ ‫האבען מיטגעהאלטען און קען זיין אז שפעטער קען קומען‬
‫אנאליז‪ ,‬אויב איינער איז אינטרעסירט דערינען‪.‬‬
‫און אזוי איז ביז געציילטע סקונדעס געוואיר געווארען‬
‫גאנץ סאטמאר אז ר' אהרן איז געווארען דער רב הצעיר‪.‬‬ ‫איך וועק מיך אויף זונטאג‪ ,‬דעם צווייטען טאג חוה"מ פסח‬
‫איבריג צו דערציילען די שמחה וואס האט געהערשט ביי ר'‬ ‫תשנ"ט‪ ,‬און איך הער אז דער רבי באט היינט פארטאגס‬
‫אהרנס מענטשן די בכל אתר ואתר‪ ,‬און זיכער איז איבריג‬ ‫אויפגענומען ר' אהרן אלס דער רב הצעיר‪ .‬נישט מער אן‬
‫צו דערציילען וויאזוי עס האט אויסגעזען דער צופרי ביי די‬ ‫נישט ווייניגער‪.‬‬
‫אידען‪ ,‬וואס היינט ווייזט זיך ארויס פארמאגען דעם‬
‫מיאריטעט אין סאטמאר‪ .‬נאר דעמאלטס זענען זיי געווען‬ ‫איך און מיינע חברים האבען געוויסט אז עס איז דערנאך‬
‫אין די מייזען לעכער וויסענדיג אז איצט גייען זיי אלע‬ ‫מיט משה מיט זיינע מענטשען‪ .‬ר' אהרן האט געמאכט א‬
‫ווערען צוטרעטען דורך די טעראריסטישע יונגען באנדעס‬ ‫גוטען שטיקעל‪ ,‬טאקע נישט אזוי שיין‪ ,‬אבער עס איז‬
‫געלונגען‪ ,‬ר' אהרן איז דער רב הצעיר און ווארשיינליך דער‬
‫*‬ ‫צוקונפטיגער רבי‪.‬‬
‫פון די זונטאג חוה"מ פסח פארטאגס‪ ,‬האב איך באקומען‬ ‫וויאזוי עס איז צוגעאגנען דאס ווערען רב הצעיר איז‬
‫אין אימעיל פון איינעם וואס האט גערעדט מיטען רבינס‬ ‫דעמאלטס געווען באוויסט פאר אלעמען‪ ,‬אז נאכדעם וואס‬
‫נאנטער מענטש‪ ,‬מ‪.‬ב‪ .‬וואס האט דערציילט אזוי‪ :‬ער איז‬ ‫ביינאכט האט אים אליעזר געסטראשעט אז דער ברידער‬
‫אנגעקומען פארטאגס ‪ 5:30‬און ר' אהרן‪ ,‬רביצין סאשע מיט‬ ‫קומט דא ווערען רב‪ ,‬האט ר' אהרן געזען פאר זיך א וואנט‬
‫צוויבעל זענען שוין געזיצן אין גבאי שטוב אין די טינקל‬ ‫וואס ער מוז טון משוגענע שטיק דארט ארויפצוקריכען‪ .‬און‬
‫מיט פארלאשענע לעקטער‪ .‬רביצין סאשע איז געזיצן אויף‬ ‫ער האט באשלאסען מיט זיינע יועצים און זיין רעבצין אז‬
‫משהס בענקל‪ ,‬און ר' אהרן קעגן איבער‪.‬‬ ‫מען גייט דא טון א אויסער ארדענטליכער שריט‪ ,‬וואס‬
‫היינט ווען מען קוקט צוריק איז עס לאכעדיג‪ ,‬אבער‬
‫ווען ער איז ארויפגעקומען האט ער זיך זייער דערשראקן‪,‬‬ ‫דעמאלטס האט ער געטון עפעס וואס איז נאך פאר זיכער‬
‫עפעס רירט זיך דא אין די טונקעל‪ .‬ער צינד אן די לעקטער‬ ‫קיינמאל נישט פארגעקומען אין דער אידישער היסוטריע‬
‫און זעט אז עס איז דא געסט‪) .‬זיי האבן דירעקט נישט‬
‫אנגעצינדן דו לעקטער כדי מען זאל נישט זען אינדרויסן אז‬ ‫‪ 5:30‬פארטאגס ווען דער רבי איז נאך געשלאפען און נאר‬
‫עימעצער איז דא(‬ ‫מענדל בריל איז אויף געווען איז הירצקע צוויבל‬
‫אנגעקומען און האט געווארט אז דער רבי זאל אויפשטיין‪.‬‬
‫ער פרעגט צוויבל וואס גייט פאר? זאגט ער‪ ,‬גארנישט‪ .‬ר'‬ ‫ווי נאר דער רבי איז אויפגעשטאנען האט הירצקע געקאלט‬
‫אהרן וויל עפעס רעדען וועגן זיינע זאכן‪.‬‬ ‫ר' אהרן אז ער קען קומען און ער האט אים געפענט די‬
‫טיר‪ .‬ר' אהרן איז אנגעקומען אינאיינעם מיט רעביצין‬
‫)למעשה איז געווען א דורכפאל ווייל זיי האבן נישט‬ ‫סאשע‪.‬‬
‫געוואלט אז מ‪.‬ב‪ .‬זאל אנקומען‪ .‬אבער פארפאלן ער איז דא(‬ ‫ווי נאר דער רבי איז אריין אין ספרים שטוב האט הירצקע‬
‫צוויבל אויסגעשפארט מענדל בריל‪.‬‬
‫וואס דארט איז פונקטליך געווען ווייסט קיינער נישט‬
‫אזוי האבען זיי געווארט ביז דער רבי קומט ארויס פון‬ ‫געהעריג ווייל ר' אהרן דערציילט אויך נישט‪.‬‬
‫שלאף שטוב‪ .‬ווי נאר דער רבי קומט ארויס האט זיך ר'‬ ‫מענדל איז גלייך געגאנגען אויפוועקען דעם הויז בחור זאגן‬
‫אהרן מיט רביצין סאשע איינגעשפארט‪ ,‬און וואס מען האט‬ ‫אז ר' אהרן האט זיך אריינגרוקט און אז עס איז צרות‪ .‬דער‬
‫גערעדט ווייסט מען נישט‪.‬‬ ‫הויז בחור לויפט אויפוועקען משהן אבער משה הייבט‬
‫נישט אויף‪ .‬ענדליך נאכען אריינשרייען אינעם ענסערינג‬
‫אינמיטן עפענט זיך די טיר‪ ,‬ר' אהרן קומט ארויס און זאגט‬ ‫מאשין אפאר מאל‪ ,‬הייבט משה אויף‬
‫פאר מ‪.‬ב‪ .‬יעצט קענסטו אריינגיין‪ ,‬און די דריי זענען נעלם‬ ‫און דער הויז בחור איז אים מודיע אז דער פוטש איז אין‬
‫ווי א שאטען‪ .‬אזוי שנעל זענען זיי פארשווינדן געווארן‪.‬‬ ‫אפעקט און עס איז נישט דא וואס צו טוען‪ .‬משה זאגט‪,‬‬
‫גוט מען וועט זען‪.‬‬
‫ווען מ‪.‬ב‪ .‬איז אריין צום רבין‪ ,‬רופט זיך אן דער רבי צו אים‪:‬‬
‫וואס האבן זיי געוואלט? זאגט ער פארען רבין אז ער האט‬ ‫די נעקסטע זאך וואס מען ווייסט איז‪ ,‬אז ר' אהרן האט‬
‫נישט קיין אנונג‪ .‬דער רבי וואשט זיך די הענט און הייבט אן‬ ‫געקאלט בערל פר"מ‪" :‬מזל טוב דער טאטע האט מיך‬
‫זאגן ברכת התורה‪.‬‬ ‫געמאכט פאר רב הצעיר"‪ ,‬און ער גיט איבער דעם טעלעפאן‬
‫פארן רבין‪ .‬דער רבי פרעגט אים ווי אזוי עס דורך דער יו"ט‬
‫*‬ ‫אין ב"פ און קיין ווארט פון רב הצעיר‪ .‬דאס זעלבע איז‬
‫געווען מיטען אנדערען ראה"ק יאנקל כהנא‪ .‬ר' אהרן קאלט‬
‫עס איז שוין לעבעדיג אין גרויסען ראדני סט‪ .‬שול‪ ,‬ר' אהרן‬
‫‪ ‬‬
‫‪10 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫עפעס א אייניקל איז געבוירן‪ ,‬און ער פרעגט ר' עזריאל ביי‬ ‫שטייט ביים אויבן אן מיט געמאכטע פיאות‪ ,‬ווי א בר מצוה‬
‫וועם איז דא א מזל טוב?‬ ‫בחורל וואס איז נאר איצט אנגעקומען אין זאל‪ ,‬און נעמט‬
‫אן מזל טוב פון ציבור‪ .‬איך קוק היינט צוריק און דערמאן‬
‫ר' עזריאל האט מורא און ענטפערט נישט געהעריג‪.‬‬ ‫זיך‪ ,‬איך בין געשטאנען אין די רייע ווי א שעפסעל ווען‬
‫שפעטער ווען דער רבי איז אריין אין שטוב האט אים ר'‬ ‫נעבען מיר שטייען נאך שעפסען און מען גיט מז"ט פארן‬
‫עזריאל דערציילט דעם אמת אז ר' אהרן זאגט אז דער רבי‬ ‫שמייכעלדיגען זיבעלע מיט הויך געקרייזלטע פיאות‪ ,‬אזוי‬
‫האט אים אויפגענומען פאר רב הצעיר‪.‬‬ ‫ביז'ן האלבען שטערען‪...‬‬
‫ווי נאר ער האט דעס ארויסגעזאגט‪ ,‬האט אנגעהויבן גיין‬ ‫ווי עס ווייסען אלע‪ ,‬האט ר' ליפא האט זיך דערהערט וואס‬
‫קולי קולות‪" ,‬ער איז א שקרן‪ ,‬דאס איז וויזשניצער שטיק"‪.‬‬ ‫דא גייט פאר איז ער געגאנגען צום טאטן אין הויז און אים‬
‫)אגב‪ ,‬דאס ווארט "וויזשניצער שטיק"‪ ,‬האט דער רבי‬ ‫געפרעגט צו עס איז אמת אז דער טאטע האט געמאכט‬
‫שפעטער פיל גענוצט‪ ,‬ווי איר וועט שפעטער ליינען‪(.‬‬ ‫אהרנען פאר רב הצעיר? דער רבי האט נישט קיין אנונג פון‬
‫וואס ער רעדט‪.‬‬
‫נאך א נקודה‪ .‬מאיר צוויבעל )הירצקעס עלטערע ברידער(‬
‫האט געזען ווי דער רבי האט זיך אויפגערעגט ווען מען האט‬ ‫איידער דער רבי איז אריינגעקומען גייט ר' ליפא צו ר' אהרן‬
‫אים פארציילט וואס דא גייט פאר און האט געשריגן צו עס‬ ‫און זאגט אים‪ :‬איך האב פריער גערעדט צום טאטען און ער‬
‫איז פורים היינט‪ ,‬איז ער ארומגעלאפן זאגען אז מען זאל‬ ‫ווייסט נישט פון גארנישט‪ .‬לייג עס אויף "האלד" און נאכען‬
‫אויפהערען צו זינגען‪ .‬ער האט זיך גענומען שישקענען און‬ ‫דאווענען וועלן מיר ביידע גיין צום טאטען און מען וועט‬
‫געזאגט פאר איינעם שטילערהייט אז דער רבי האט‬ ‫זען וואס דא גייט פאר‪ .‬ר' אהרן ענפערט אים‪ ,‬הייפערדיג‪,‬‬
‫געפרעגט צו עס איז פורים היינט‪.‬‬ ‫דריי נישט קאפ און לאז מיך אפ‪ .‬און נעמט ווייטער מזל‬
‫טוב ביז דער רבי איז אנגעקומען אין שול דאווענען‪.‬‬
‫ר' אהרן האט אלעס אונטערגעהערט און זעט אז עס איז‬
‫צרות‪ .‬ער הייבט פיס אין טראגט אפ פון שול‪.‬‬ ‫פארען דאווענען‪ ,‬שוין אין ראדני סטריט‪ ,‬איז ר' יאנקל‬
‫כהנא צוגעגאנגען צו ר' אהרן און געזאגט אז דער רבי האט‬
‫*‬ ‫צו מיר קיין איין ווארט נישט געזאגט וועגן רב הצעיר‪.‬‬
‫זונטאג נאכען דאווענען איז פארגעקומען עטליכע‬
‫געשעענישען‪ ,‬אבער עס האט נישט געהאט צו טון מיטען‬ ‫האט ער אים גענפערט‪ :‬ער )דער ברך משה( האט דאס‬
‫פובליק‪ .‬איך וועל מעגליך שפעטער אומקערען צו יענע‬ ‫געמיינט צוזאגן‪.‬‬
‫פריוואטע געשעענישען‪ ,‬אבער איצט וויל איך ווידמען די‬
‫ארטיקעל בלויז וואס איז פארגעקומען ברבים און וואס עס‬ ‫אבער יאנקל כהנא האט נישט נאכגעלאזט‪ ,‬און זאגט אים‪,‬‬
‫איז דא אויף קאסעטעס‪.‬‬ ‫עס האט מיר בכלל נישט אויסגעקוקט אז ער רעדט פון רב‬
‫הצעיר‪ ,‬און דא גייט מען ארום זאגן אין מיין נאמען אז דער‬
‫אויף זונטאג חוה"מ נאכמיטאג איז פארופען געווארען א‬ ‫רבי האט עס מיר געזאגט‪) .‬דער ר' יאנקל איז א באוויסטער‬
‫"גרויס" קהל מיטינג‪ ,‬און דער פלאן האט געלויטעט אז סוף‬ ‫תמים און א גראדער מעכיל(‬
‫פון דער מיטינג וועט ר' אהרן אנקומען און דאן וועט גאנץ‬
‫קהל אינאיינעם מיט ר' אהרן גיין צום רבינס הויז וואו דער‬ ‫ר' אהרן קוקט אים אן לאכעדיג‪ ,‬און זאגט אים‪" :‬גייטס זאגן‬
‫רבי וועט געבען ברכות קודש פאר די נייע פלענער פון רב‬ ‫מזל טוב פארען טאטן‪ .‬גוט?"‬
‫הצעיר‪.‬‬
‫מיט דעם האט זיך עס גענדיגט‪.‬‬
‫די מיטינג איז דא אויף טעיפ און מען הערט ווי בעריל איז‬ ‫*‬
‫מציע אויפצו נעמען ר' אהרן אלץ רב הצעיר אבער ער רעד‬ ‫דער שוהל האט געקאכט און געזידט ווי קיינמאל בעפאר‪.‬‬
‫נישט איין ווארט אז דער רבי האט שוין היינט צופרי אים‬ ‫איך ווייס נישט צו דער רבי האט דעמאלטס געהאט איין‬
‫אויפגענעמען און אז דער רבי האט שוין פון אים‬ ‫מנין וואס האט מיטגעדאווענט‪.‬‬
‫אפגענומען מז"ט‪ .‬מען הערט דארט ווי ר' בנימין הירש‪,‬‬
‫וועלכער איז אלץ געווען ר' אהרנס א מענטש‪ ,‬זאגט דארט‬ ‫משה דער גבאי קומט אן אין שול אינמיטן דאווענען‪,‬‬
‫אז עס קען נישט זיין אז אזעלעעכע האקעלע ענינים זאל‬ ‫שפאצירט ארום אין בית המדרש כאילו עס איז תשמ"ט‪.‬‬
‫קומען פון אומאפיציעלע קוועלער און מען דארף זען זיך‬ ‫איך פארשטיי נאך היינט נישט זיין גבורות הנפש וואס ער‬
‫דורך צוקומען מיט משה גבאי'ן צו וואס יעדער שטימט‬ ‫האט דעמאלטס געהאט‪ ,‬און האט נאך היינט‪.‬‬
‫מיט‪.‬‬
‫ווי אויך האט בערל פרידמאן דאן איבערגעגעבען פאר קהל‪,‬‬ ‫נאכען דאווענען ברעכט אויס קול רינה וישועה פון "די‬
‫בחורים און יונגעלייט" די ארמיי ארבעט ווי געפלאנט‪ ,‬און‬
‫אז עס איז אויך פאראן א אנדערע הצעה‪" ,‬אז מען זאל רופן‬ ‫עודך שטעלען זיך אלע צו אין א רייע און מען ווערט‬
‫רבי זלמן לייב'ן פון ירושלים" ]דא קען מען זען אז מען האט‬ ‫נאכאמאל שעפסען‪ ...‬מען גייט געבן מזל טוב פארן רבין‪.‬‬
‫שוין געוואוסט וואס עס איז דער רצון פון רבינו שליט"א‬ ‫דער רבי האט גשמייכלט ווייל ביי אים איז געווען זיכער אז‬
‫‪ ‬‬
‫‪11 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ר' אהרן – "עס איז געווען דא אין קהל'ס אפיס א מיטינג‪,‬‬ ‫)זצ"ל([‪ .‬ער האט צוגעגעבן צוויי זאכן‪ :‬איינס‪" ,‬אז רבי זלמן‬
‫און מ'האט מיך אריבערגערופען‪ ,‬און קהל‪ ,‬ר' בערל דער‬ ‫לייב וויל נישט קומען"‪] .‬פארוואס האט בערל ניטאמאל‬
‫ראש הקהל מיט ר' יעקב און אנדערע חברי הקהלה‪ ,‬און‬ ‫געפרעגט רבי זלמן לייב צי ער וויל קומען?[‪ .‬צווייטענס‪,‬‬
‫מ'האט געזאגט אז אזוי ווי פארען טאטען איז א טובה‪,‬‬ ‫האט בערל באהויפטעט‪ ,‬אז דאס וועט נישט ארבייטן‪.‬‬
‫ווינטער איז זייער קאלט דא‪ ,‬ס'איז גרויסע קעלטען אין ניו‬
‫יארק‪ ,‬מוז מען אוועקפארען לצורך בריאות‪ ,‬מוז מען‬ ‫נאכדעם וואס אויך ר' אהרן איז אריבערגעקומען צו די‬
‫אוועקפארען וואו עס איז ווארימער‪ .‬און זומער אפילו ווען‬ ‫מיטינג איז דארט באשלאסן געווארן אריבערצוגיין צו רבינו‬
‫עס איז פרילינג איז אין קרית יואל גוטע לופט‪ ,‬דארטן האט‬
‫מען א גארטען‪ ,‬מיט א הויף‪ ,‬מיט א‪ ...‬ס'איז בעסער און אז‬ ‫שליט"א‪.‬‬
‫עס איז לטובה פארן טאטענס בריאות אז דער טאטע זאל‬
‫זיין דארטען‪ .‬נו‪ ,‬איז אלעס‪ ,‬קהל מיט דעם גאנצען ציבור‪,‬‬ ‫אבער ר' בערל בעט אז מען זאל נישט נוצען דאס ווארט רב‬
‫איז אלעס מוותר‪ ,‬כאטשיק דער גאנצער עולם ווארט און‬ ‫הצעיר ביים רבין אין שטוב‪.‬‬
‫איז משתוקק אז דער טאטע זאל זיין דא‪ ,‬די אלע חדשים‬
‫און אלע זמנים זמני השנה‪ ,‬מ'זאל זיין דא‪ ,‬מ'זאל קומען אין‬ ‫די היסטארישע מיטינג ביים ברך משה אין הויז‬
‫ביהמ"ד און דאווענען‪ ,‬פירען טיש‪ ,‬און אלעס אזוי ווי עס‬
‫איז געווען אמאל‪ ,‬אבער אז עס איז פארען טאטן בעסער‬ ‫ווען קהל איז אנגעקומען האט משה דער גבאי געזאגט פאר‬
‫אזוי‪ ,‬איז די היזיגע קהלה פארען טאטענס געזונט איז מען‬ ‫יצחק ראזענבערג אז ער קען נישט זיין דא און ער מוז שוין‬
‫אלעס מוותר‪ .‬און דער טאטע זאל זיין אזוי באקוועמער‬ ‫ארויס פון הויז‪ .‬דאס איז געווען לכאורה צוליב די חוצפה‬
‫און ווי אזוי עס איז בעסער‪.‬‬ ‫פון צעטיל פון הויז בחור וואס ער האט געוואלט באצאלן‬
‫)ווי געשריבען פריער(‪ .‬יצחק האט פארלאזט דאס הויז און‬
‫ר' אהרן און בערל האבן אים געבעטען צו פארלאזען דאס‬
‫"למעשה עס שטעלט זיך ארויס‪ ,‬אז דער היזיגער ציבור בעט‬ ‫הויז‪.‬‬
‫אז עס זאל זיין עמיצער זאל דא צוהעלפען‪ ,‬און מ'זאל זיין‬
‫דא‪ .‬מילא איך בין געווען דא יום טוב‪ ,‬און מ'האט געזאגט‬ ‫דא וועל מיר מעתיק זיין די העתקה ווארט ביי ווארט‬
‫דא‪ ,‬מ'האט מיר געזאגט אז איך וועל מועזן אריינקומען‬ ‫פונעם טעיפ פון קהל'ס מיטינג אין רבינס הויז יענעם‬
‫יעדן שבת‪ ,‬ביז דער עולם צופארט זיך‪ ,‬ס'קומט דער זומער‬ ‫ביינאכט‪) .‬יש"כ פאר באלאנד פאר די הילף וואס ער האט‬
‫דער עולם צופארט זיך‪ ,‬און אינמיטן די וואך אויך זיין דא‪,‬‬ ‫אונז געהאלפען פארשאפען איצט דעם טעיפ‪(.‬‬
‫כפי הצורך אויך זיין דא אין שטאט‪ .‬אזוי איך זאל קענען זען‬
‫וואסערע זאכן מ'וועט דארפען ברענגען פארען טאטען‪,‬‬
‫נאכען זעצען די קהלס לייט האט בערל אנגעהויבען‪.‬‬
‫איבערשמועסען‪"...‬‬
‫בערל ‪" -‬איך וועל נאכזאגען א מילתא דבדיחותא‪ ,‬מ'זאגט‬
‫ברך משה רבי האקט אפ ‪" -‬דאס איז אלעס איז געזאגט‬ ‫דאך היתה יהודה לקדשו ישראל ממשלותיו‪ ,‬וועגען דעם‬
‫געווארן אצינד בין הזמנים‪ .‬אבער די בוסט דאך צוגעבינדען‬ ‫האט מען געמאכט אינדערהיים קהלה‪-‬וואהלען‪ ,‬אבער‬
‫צו די ישיבה?"‬ ‫אזויווי דא איז נישט געווען קיין קהלה וואלען‪ ,‬ווייל דער‬
‫רבי האט געזאגט מ'זאל נישט מאכען‪ ,‬האבען מיר גענומען‬
‫ר' אהרן – "מ'וועט מוזען‪ ,‬יעדע זאך וועט מען מוזען נאך‬ ‫קרית יואל'ער רב קומט אריין אביסל העלפען דא‪ ,‬רבני'שע‬
‫אריינטראכטען‪ ,‬איך האב נאך נישט אויף אלעם קיין‪"...‬‬ ‫זאכן צוצוהעלפען‪ ,‬און ער וויל נישט הייסען נאר קרית‬
‫יואל'ער רב‪ ,‬ער וויל נישט הייסן רב הצעיר‪ ,‬ער וויל נישט‬
‫ברך משה – "משיח וועט קומען ביז דעמאלטס‪ ...‬ס'איז‬ ‫הייסען קיין סגן רב‪ ,‬נאר קרית יואל'ער רב איז אים גאנץ‬
‫הלכתא למשיחא"‬ ‫גענוג‪ ,‬און ער ברויך נישט מער‪ .‬און ער זאגט‪ ,‬מיטען‬
‫אייבירשטנ'ס הילף‪ ,‬דער טאטע זאל זיין‪ ,‬דער רבי זאל זיין‬
‫]דער ציבור לאכט און מען הערט דעם עולם אונטער‬ ‫געזונט און שטארק‪ ,‬פירען אונז אקעגען משיח'ן‪ ,‬און ער‬
‫מורמעלען "הלכתא למשיחא"[‬ ‫וועט אים צוהעלפען וואס ער וועט קענען אין ווילאמסבורג‬
‫אויך‪ ,‬און וואו מען וועט ברויכען‪ .‬דער רבי זאל געבען א‬
‫ר' אהרן – "דער טאטע וועט אנוואונטשען‪ ,‬דעם טאטנ'ס‬ ‫ברכה‪".‬‬
‫ברכות‪"...‬‬
‫רבינו שליט"א )זצ"ל( – " נו גוט‪ ,‬אז ער זאגט איך קען מעיד‬
‫ברך משה – "אז משיח זאל קומען‪] "...‬דער עולם לאכט‬ ‫זיין אז ער האט געזאגט אמת‪ .‬כאטשיק כלום אב מעיד על‬
‫שטארק[‬ ‫בנו‪ ,‬איך קען דאך אים‪".‬‬
‫ר' אהרן ‪" -‬אויכעט‪ ...‬אויכעט‪ ...‬דאס אויכעט‪ ....‬סייעתא‬ ‫בערל – "זאל דער רב )ר' אהרן( זאגען אפאר ווערטער‪".‬‬
‫דשמיא‪ ,‬דער אייבערשטער זאל העלפען עס זאל זיין‬
‫הצלחה אין אלעם"‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪12 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ברך משה – "נו‪ ,‬דער אייבערשטער זאל העלפען‪ ,‬מ'וועט‬
‫*‬ ‫אוודאי זען הצלחה מרובה‪ .‬מ'מיינט דאך דא קיינער קיין‬
‫א קורצען אנאליז אוואו מען האלט אצינד‪.‬‬ ‫שום אינטערעסען‪ ,‬קיין זייטיגע אינטערעסען‪ ,‬קיינער טוט‬
‫נישט קיין האנט אין די אלע‪ ...‬מ'איז עוסק בצרכי ציבור‬
‫באמונה הקב"ה ישלם שכרם‪ ,‬פארוואס זאגט ער דאס דא?‬
‫עס איז איצט זונטאג ביינאכט‪,‬דעם צווייטען טאג חוה"מ‬ ‫פאר אנדערע מצוות צאלט מען נישט? דער וואס איז נישט‬
‫פסח תשנ"ט‪ ,‬נאכען אסיפה ביים רבין‪ ,‬וואו מען האט‬ ‫עוסק בצרכי ציבור באמונה דער נעמט זיך אליין‪] ...‬דער‬
‫געדארפט אפציעל אויפנעמען ר' אהרן פאר רב הצעיר‬ ‫עולם שיסט אויס[‪ ,‬די וואס זענען עוסק באמונה זאל דער‬
‫אייבערשטער געבן‪ .‬אזעלעכע אידן וואס זיי נעמען זיך נישט‬
‫ר' אהרן האט אינדערפרי געזאגט אז זיין טאטע האט אים‬ ‫אליין זאל דער אייבערשטער געבען‪".‬‬
‫אויפגענומען רב הצעיר‪ .‬כאטש אז מסתבר איז נישט אז‬
‫אזא גרויסע זאך ווי רב הצעיר פון דער גרעסטער קהילה‬
‫אויף דער וועלט זאל ווערען אזוי נישט מיר נישט דיר‪ ,‬און‬ ‫בערל – "גוט יו"ט‪ ,‬דער רבי זאל זיין געזונט‪ ,‬און אונז פירען‬
‫מיט בלויז זיין פרוי זאל מיט ר' אהרן מיט גיין‪ ,‬אבער אזוי‬ ‫קעגן משיח'ן‪".‬‬
‫האט ר' אהרן געזאגט‪.‬‬
‫ברך משה ‪, -‬דער אייבערשטער זאל העלפען‪".‬‬
‫ער נעמט מז"ט‪ ,‬שמייכעלט פון איין עק פנים ביז צו די‬
‫אנדערע‪ ,‬אבער ער ווייסט ביי זיך איין זאך‪ .‬אפילו עס איז‬ ‫בערל ‪, -‬מ'זאל האבען הצלחה‪".‬‬
‫נישט געווען פאסיג‪ ,‬און אפילו דער טאטע האט אים נישט‬
‫געמאכט רב הצעיר‪ ,‬דאך וועט שוין קיינער נישט זיין בכח‬
‫דאס אפצו ווארפען‪.‬‬ ‫ברך משה – "קהל האט דאך א דין פון א בי"ד‪".‬‬
‫דאס צו דער טאטע האט אים געמאכט פאר רב הצעיר איז‬ ‫אברהם ווידער פון ק"י – "דער רבי זאל זאגען א ברכה פאר‬
‫אויבן אויף געווען א געבאקענער שקר מתחילתה ועד‬ ‫גאנץ קהל‪".‬‬
‫סופה‪ .‬אויב גייט מען יעצט אז דער ברך משה איז געווען ביי‬
‫זיך ‪ 100‬פראצענט‪ ,‬איז דאך נישט מעגליך אז אין די רגע ער‬ ‫בערל – "ר' אברהם זאגט‪ ,‬אז דער רבי זאל געבען א ברכה‬
‫שטייט אויף אינדערפרי זאל ער אויפנעמען א רב הצעיר‬ ‫פאר גאנץ טובי קהל‪".‬‬
‫וואס קומט מיט זיין פרוי‪ .‬ווייל דאס איז פשוט נאך נישט‬
‫געווען זייט די וועלט שטייט‪ .‬און קיין משוגענער איז ער‬ ‫ברך משה – "דער אייבערשטער זאל העלפען איר זאלט‬
‫דאך זיכער נישט געווען‪.‬‬
‫האבען הצלחה בגשמיות וברוחניות‪".‬‬
‫ווידער אויב ער איז נישט געווען ‪ 100‬פראצענט ביי זיך‪ ,‬איז‬
‫דאך ווייטער נישט קיין חילוק וואס דארט אין שטוב האט‬ ‫קהל‪" -‬אמן"‬
‫זיך אפגעשפילט‪ .‬קען מער איצט דן זיין וואס מען האט‬
‫געהערט און געזען ברבים סיי ביים רבין און סיי ביי ר'‬ ‫ברך משה – "בגשמיות וברוחניות‪ ,‬ביי א איד איז עס‬
‫אהרן און סיי ביי די מיטינגען יענעם טאג‪.‬‬ ‫קודם‪".‬‬
‫צופרי נעמט ר' אהרן מז"ט פונעם ציבור‪ ,‬און מען זינגט קול‬ ‫ביז דא איז דער טעיפ‪.‬‬
‫רנה נאכען דאעוונען‪ .‬און ווען זיין טאטע הערט אויף וואס‬
‫דער מז"ט באציט זיך ווערט ער שוימיג ביז צו די ציין‪.‬‬ ‫*‬
‫דער רבי זאגט פאר ר' ליפא פארען גיין אין שול אז ער‬ ‫נאך די מיטינג ביים רבין אין הויז זונטא חוה"מ ביינאכט‪,‬‬
‫ווייסט נישט וואס ר' אהרן האט געוואלט‪ .‬די צוויי ראשי‬ ‫ווען ר' אהרן האט געזען אז מען האט אים געכאפט ביי די‬
‫הקהילה האבן ביידע געזאגט אז דער רבי האט זיי נישט‬ ‫לגיונות און עס זעט שויון נישט אויס אז ער וועט זיין רב‬
‫געזאגט א ווארט פון רב הצעיר‪.‬‬ ‫הצעיר‪ ,‬האט ער נאך פרובירט איין וועג ‪.‬‬
‫ביי די מיטינג ביי קהל‪ ,‬יענעם נאכמיטאג‪ ,‬הערט מען אויף‬ ‫ער האט צוגערופען משה גבאי‪ ,‬און האט אים געזאגט‪ :‬איך‬
‫די טעיפס צוויי זאכען וואס ווייזט אויף הונדערט פראצענט‬ ‫וויל בלייבען מיט דיר‪ .‬אין סיגוט האבען די רבנים נישט‬
‫אז ר' אהרן האט לכאורה אויסגעטראכט די גאנצע רב‬
‫הצעיר געשיכטע‪ .‬בערל פרידמאן רעדט און רעדט און‬ ‫געטוישט דעם גבאי ‪.‬‬
‫דערציילט נישט פאר גאנץ קהל אז דער רבי האט שוין‬
‫אויפגענמען ר' אהרןנען היינט אינדערפרי‪ .‬ער רעדט איצט‬ ‫משה האט אים געזאגט‪ :‬ונזכה ונחיה ונראה ‪.‬‬
‫כאליו עס איז א גענצליך נייער פארשלאג איצט ביי קהל‬
‫אויפען טיש‪ .‬דאס זאגט ער יא‪ ,‬אז אנעם רבין איז קיין‬ ‫אנאליזען זענען גענצליך איבעריג‬
‫פראגע נישט פון קיין רב הצעיר ווייל דער רבי איז דער‬
‫‪ ‬‬
‫‪13 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אבער ווער עס האט מיטגעהאלטען יענעם ווינטער ביים‬ ‫בעה"ב פון די קהילה‪ .‬ממילא‪ ,‬זאגט בערל מוז מען גיין צום‬
‫רבין האט געוויסט אז בערעל האט געפרעגט דעם רבין‬ ‫רבין און באקומען פון אים די צושטימינג‪.‬‬
‫עטליכע מאל וועגען אויפנעמען ר' אהרן אלץ רב הצעיר און‬
‫די רביצין איז דאך אויך געזעצען דערביי‪ ,‬און דער רבי האט‬ ‫ר' אהרן קומט אן צו די מיטינג ביי קהל‪ ,‬און רעדט על דא‬
‫בשו"א נישט געוואלט הערען דערפון‪ .‬בערעל אט דאס‬ ‫ועל הא‪ ,‬און ער דערציילט ווייטער נישט קיין איין ווארט‬
‫דערציילט אפילו שפעטער ווען די פאליטיק האט שוין‬ ‫וואס היינט צופרי איז פארגעקומען אז דער טאטע האט‬
‫געפלאקערט‪) .‬בכלל איז ער נישט איינער וואס זיפט דורך‬ ‫אים שוין אויפגענומען פאר רב הצעיר‪ .‬ווער עס איז דארט‬
‫זיינע רייד ‪ 13‬מאל אזוי ווי עס שטייט אין צעטיל קטן‪.‬‬ ‫געזעצען האט נישט געמוזט וויסען אז ר' אהרן איז שוין‬
‫דערפאר פלאפעלט ער אלעס נאך‪ ,‬אפילו וועו עס איז נישט‬ ‫דער פאקטישער רב הצעיר‪ ,‬נאר אז מען גייט איצט צום‬
‫די טובה פון זיין זייט)‪.‬‬ ‫רבין און נעמען א ברכה אז ר' אהרן גייט אריינקומען‬
‫העלפען פאר קהל און פאר די מוסדות‪.‬‬
‫דא וועט איר ליינען די העתקה פונעם טעיפ פוןדי מיטינג‬
‫ביי קהל זונטאג נאכמיטאג חוה"מ פסח תשנ"ט‬ ‫אבער איצט‪ ,‬צו לייגען קרעים אויפען קעיק‪ ,‬זאגט בערעל‬
‫פרידמאן אז מען גייט ביים רבין נישט רעדען איין ווארט‬
‫פרטי־כל קהל־מיטינג‪ ,‬זונטאג ב' דחוה"מ פסח תשנ"ט‬ ‫פון רב הצעיר‪ .‬דאס טייטש לכאורה‪ ,‬אז ר' אהרן מיט‬
‫בערלען האבען געוויסט אז די מעשה איז צווייפלהאפטיג‪,‬‬
‫ר' בערל פר"מ — מורי ורבותי‪ ,‬איך האב א שטיקל קאלד‬ ‫)שיין גערעדט( און מען טאר ח"ו נישט דאס דערמאנען ווייל‬
‫און מ'זאל מיר אנטשולדיגן‪ ,‬איך רעד אביסל שטילער‪.‬‬ ‫דאס קען עפעס חרוב מאכען‪.‬‬
‫נעכטן האב איך גארנישט געקענט רעדן‪.‬‬
‫מען קומט אן צום רבין און מען בעט א ברכה‪ .‬אויף וואס?‬
‫עס איז אן ערנסטע מיטינג היינט‪ .‬איך וויל מעלדן אז מיר‬ ‫קיינער ווייסט נישט‪ .‬בערל שטאמעלט ארום און צום סוף‬
‫האבן געלייגט א טעיפ־רעקארדער‪ ,‬א סאך מאל מ'מאכט א‬ ‫זאגט וואס אלץ ר' אהרן וויל נישט זיין‪ ,‬און ר' אהרן‬
‫פראטאקאל און ס'קלאפט נישט יעדע זאך‪ ,‬איינער זאגט‬ ‫שטאמעלט‪ ,‬קעקעצט און פעפעצט‪ ,‬אז דערווייל ווייסט ער‬
‫דאס‪ ,‬איינער זאגט דאס‪ ,‬און נאכדעם לייקענט מען עס אפ‪.‬‬ ‫אליין אויך נישט וואס דער פלאן גייט זיין‪.‬‬
‫ס'איז אן ערענסטע מיטינג‪ .‬און איך וועל בעטן דעם עולם‬
‫)הפסקה‪ :‬מדברים ביניהם(‪ ,‬אזוי ווי די צייט איז שפעט‪ ,‬און‬ ‫אויף דעם טעיפ איז דער רבי א מיליאן פראצענט ביי זיך‪.‬‬
‫מ'וויל מיר פארטיגן די מיטינג פאר מנחה נאך‪ ,‬און ס'איז אן‬ ‫יעדעס ווארט זיינע איז געווען אויסגעהאלטען און אין‬
‫ערנסטער זמן‪ ,‬בעט איך אז ס'איז דא א טעיפ‪-‬ריקארדער‬ ‫פלאץ‪ .‬נו לכאורה אז דער רבי איז געווען איצט ביי זיך‪,‬‬
‫יעדער זאל זיך רעכענען מיט דעם‪ ,‬ס'גייט אריין אין די‬ ‫פארוואס האט ר' אהרן אדער בערל נישט פארלאנגט אז‬
‫היסטאריע וואס ער זאגט‪ .‬מ'זאל זיך קלויבן די ווערטער‪,‬‬ ‫דער רבי זאל געבען א ברכה אויף וואס דער רבי האט היינט‬
‫נאר וואס ער האט זיין מיינונג זאל ער זאגן‪ ,‬נישט קיין‬ ‫פארטאגס געמאכט ר' אהרן פאר רב הצעיר?‬
‫לקנטר און נישט קיין פשט'לעך‪ .‬צו דער זאך רעדן‪.‬‬
‫*‬
‫מיר האבן צוויי וויכטיגע ענינים‪ ,‬וואס מיר ווילן רעדן‪:‬‬
‫באקומען אין אישי א קליינע געשיכטע אין די זייט וואס‬
‫‪ (1‬דעם יו"ט )מתקנים אותו‪ :‬דעם שבת‪ ,‬ממחרת השבת( איז‬ ‫מען האט דעמאלטס איבעראל גערעדט‪ .‬מאיר הירש פון ק"י‬
‫דא געשען א גרויס‪ ,‬ס'איז געווען אן ערבוביא‪ ,‬ס'איז געווען‬ ‫וועלכער איז אויך געווען אנוועזענד ביים מיטינג ביים רבין‪,‬‬
‫א געשריי דער רבי איז געווען אין ביהמ"ד‪ .‬זעלבסט‬ ‫איז נאכען מיטינג צוגעגאנגען צו די רביצען וועלעכע איז‬
‫פארשטענדליך ס'איז אן עזות צו מבזה זיין מענטשן‪ .‬אין‬ ‫נאך געווען געזונט מער ווייניגער‪ ,‬און איר אנגעווינטשן‬
‫דער אמת'ן אריין איז דאס שוין אנגעגאנגען פאר יו"ט אויך‪.‬‬ ‫מז"ט ‪.‬‬
‫עס קומען ארויס פאשקעווילן‪ .‬און אויסער דעם וואס‬
‫פאשקעווילן‪ ,‬איז יעדן באקאנט מ'טאר נישט ליינען‪ ,‬דער‬ ‫אויף איר פראגע וואס דער מז"ט באציט זיך‪ ,‬האט ער איר‬
‫רבי ר' אלימלך'ס זוהן שרייבט פונעם פאטער אז מ'טאר‬ ‫געזאגט אז ר' אהרן איז געווארען רב הצעיר‪ .‬זי איז‬
‫נישט ליינען קיין פאשקעווילן און מ'טאר נישט שרייבן‬ ‫געווארען אויסער זיך און אריינגעלאפען צום רבין וואס‬
‫פאשקעווילען‪ ,‬און ס'פאסט נישט פאר סאטמאר‪ .‬עס איז‬ ‫הייסט דאס דו נעמסט א רב הצעיר? מען וועט אונז נאך‬
‫דאך קיין עין הרע חסידישע אידן‪ ,‬ס'איז דאך לויטער‬ ‫אריינשטעלען אין א מושב זקנים‪) .‬פון דא האט זיך גענומען‬
‫חסידישע אידן און מ'שלאגט זיך דאך נישט דא מיט קיין‬ ‫די קלאנגען אז משה מיט ר' ליפא האבען אנגעהעצט די‬
‫ציונים‪ .‬אפילו ווען איינער האט א מיינונגס פארשידענהייט‪,‬‬ ‫רביצין אז ר' אהרן און רביצין סאשע ווילען זיי‬
‫דאס איז נישט דער וועג‪ .‬ער האט עפעס זאל ער קומען‪ ,‬ער‬ ‫אריינשטעלען אין א מושב זקנים‪(.‬‬
‫קען קומען צו א מיטינג‪ ,‬עס איז נישט גענוג א פארשטאנד‬
‫מיטינג קען מען מאכן א טובים מיטינג‪ ,‬עס איז דא א סאך‬ ‫האט דעמאלטס מאיר הירש אפגערופען זיין ברודער ישראל‬
‫וועגן וויאזוי מ'קען דאס מסדר זיין‪ .‬אבער במחתרת? ס'איז‬ ‫יעקב וועלעכער איז געווען ביי זייער ברידער ר' מענדל ע"ה‬
‫נישט ריכטיג‪ ,‬ס'איז מיאוס‪ .‬און דא האט מען נאך געטאן‪,‬‬ ‫אין שפיטאל‪ ,‬און זאגט אים‪ ,‬דער רב הצעיר געשיכטע אין‬
‫"דאון דע סוער"‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪14 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫סייעתא דשמיא‪ ,‬און מ'זאל מיט ערענסטקייט וכדומה‪,‬‬ ‫מוסיף געווען‪ ,‬אז דער רבי איז אין ביהמ"ד מ'הייבט אן צו‬
‫מ'זאל קיינעם נישט טוען וועם ס'קומט נישט‪ .‬און מ'קען‬ ‫מאכן קולות‪.‬‬
‫דאס נישט דורכלאזן‪ ,‬לויט דעם איז דאך א הפקירות‪ ,‬ס'איז‬
‫דאך אן עוולה‪ ,‬אז יעדער איינער קען זיך נעמען דאס געזעץ‬ ‫ר' יעקב גליק‪ :‬דער ספר תורה איז געווען אפען‪.‬‬
‫אין די האנט אריין‪ ,‬און ער קען דאס‪] ...‬אחד מפסיק‪ :‬דאס‬
‫בית המדרש איז נישט געמאכט געווארן ‪ — ...‬לא מובן‪ ,‬ור'‬ ‫ר' בערל‪ :‬דער ספר תורה איז געווען אפען‪ ,‬עס איז א‬
‫בערל פר"מ אומר לו‪ ,‬נאכדעם וועסטו זאגן‪ ,‬הערן צוויי‬ ‫גרויסער בזיון!‬
‫קולות[ איך האב נישט וואס צו צוגעבן‪ ,‬מ'דארף דאס צו‬
‫פארדאמען מיט די גרעסטע פארדאמונג‪ ,‬וואס ס'זאל נישט‬ ‫איך בין נישט דא געווען‪ ,‬אבער מ'האט מיך אויפגעפאדערט‬
‫זיין!‬ ‫אז מ'מוז עפעס טאן! נו‪ ,‬דער ערשטער שריט איז געווען‪,‬‬
‫האב איך געזאגט‪ ,‬אז דעם ערשטן טאג נאך יו"ט זאל מען‬
‫ר' בערל — מ'רעדט פון נאך עפעס‪ .‬פארדאמען פארשטייט‬ ‫מאכן אן אסיפה און מ'וועט דן זיין איבער דעם‪.‬‬
‫זיך אליין‪ ,‬מ'שמוסט אז מ'זאל עפעס טאן דערצו! אויב דו‬
‫ביסט מסכים צו זיין פארשלאג אז מען זאל זעצן א בי"ד פון‬ ‫אויב מענטשן האבן עפעס הרצאות בין איך גרייט צו הערן‪.‬‬
‫דריי דיינים און זיי זאלן גובה עדות זיין‪ ,‬דעמאלט מוז מען‬ ‫איך קען זאגן מיין רעקאמענדאציע‪ .‬מיין פרייוועט‬
‫טוען מער ווי סתם פארדאמען‪ — .‬דו ביסט מסכים אויך צו‬ ‫רעקאמענדאציע איז‪ :‬אז מיר זאלן מיר מאכן א בי"ד דריי‬
‫דעם?‬ ‫אידן אנשים חשובים פון קהילתינו‪ ,‬מ'ברויך נישט קיין‬
‫דיינים צו דעם‪ ,‬דריי ערענסטע אידן‪ ,‬זיי זאלן גובה עדות‬
‫ר' יעקב גליק — יא איך בין מסכים‪.‬‬ ‫זיין און אויספארשן ווער דאס האט געטוען‪,‬‬
‫זעלבסטפארשטענדליך אז צו דעם מוז מען נעמען ערנסטע‬
‫ר' בערל — ר' וואלף גליק זאג וואס דו האסט?‬ ‫שריט! וואס די שריט זאל זיין ]אחד מפסיק‪ :‬קהל וועט שוין‬
‫באשטעטיגן[ און נאכדעם‪ ,‬אפשר וועלן די דריי אידן וואס‬
‫ר' וואלף גליק — איך האב נישט וואס צו זאגן‪ ,‬איך בין‬ ‫מיר וועלן מאכן דעם בי"ד‪ ,‬וועלן זיי פארשלאגן וואס מ'זאל‬
‫מסכים מיט דיר ‪ ,%100‬דאס איז געזאגט זייער א גוטער‬ ‫טאן‪ .‬דאס איז מיין הרצאה‪ .‬אפען פאר דיבעיט! יעדער קען‬
‫פארשלאג‪.‬‬ ‫זאגן וואס ער האט צו זאגן איבער דעם‪.‬‬
‫ר' בערל — האט אימיצער נאך עפעס א פארשלאג?‬ ‫מחותן )ר' יעקב גליק( דו ביסט דאך ביי אונז דו ווייסט דאך‬
‫בעסער‪.‬‬
‫ר' בנימין הירש — איך וועל מיך אנרופן‪ ,‬כאטש איך בין פון‬
‫די יונגערע‪ .‬איך האלט‪ ,‬אז די עצות אויף שפעטער‪ ,‬מיט‬ ‫ר' יעקב — דו האסט אלעס געזאגט‪ ,‬איך האב נישט וואס‬
‫דיינים צי מיט רבנים‪ ,‬דאס איז זייער פיין און וואויל‪,‬‬ ‫צו זאגן‪ .‬איך מיין‪ ,‬דאס ‪ ...‬וואס איז געווען‪ ,‬א געפערליכער‬
‫מ'דארף עפעס טוען‪ .‬אבער דא זיצען אידן וואס זענען אלע‬ ‫ענין‪ .‬מ'קען דאס גארנישט ארויסזאגן‪ ,‬איך בין געשטאנען‬
‫בעלי דעת‪ ,‬איך האלט אז מ'דארף זיך אביסל‪ ,‬בואו חשבון‪,‬‬ ‫דארט‪ ,‬איך האב געשפירט ממש איך קען נישט עפענען —‬
‫בשל מי הרעה הזאת? וואס האט געברענגט די זאכן? דאס‬ ‫נישט אז איך וואלט מיר ווען געעפענט דאס מויל‪ ,‬ס'וואלט‬
‫איז דאך נישט קיין דזשאוק‪ ,‬כ'מיין איך דארף נישט מוסף‬ ‫ווען גענוצט עפעס‪ ,‬נאר פשוט‪ ,‬ס'נעמט נישט קיין ‪ ...‬דער‬
‫זיין וואס דא האט זיך געטוען! איך האב נאר איין שאלה‬ ‫רבי פרעגט מיך‪ ,‬וואס וואס? וואס וואס גייט? וואס איז‬
‫געפרעגט‪ ,‬פארוואס האט זיך נישט אויפגעשטעלט א איד‪,‬‬ ‫געשען? וואס זאל איך זאגן? איך מיין‪ ,‬אזא זאך טאר געשען‬
‫קען זיין יעדער האט זיך פארלוירן די שפראך‪ ,‬אבער דא איז‬ ‫דא? כ'מיין‪ ,‬מ'האט דאך מבזה געווען מ'האט דאך מבזה‬
‫געווען א פרעזידענט ר' יעקב כהנא )ר' יעקב ענטפערט‪ :‬איך‬ ‫געווען ‪ 3‬ספר תורות‪ ,‬צוויי זענען געווען אפען‪ ,‬די גמרא‬
‫בין נישט דא געווען(‪ ,‬צי אן אנדערער‪ ,‬צי גבאים‪ ,‬וואס זאל‬ ‫זאגט א תלמיד חכם איז מער ווי א ספר תורה‪.‬‬
‫זיך ארויפשטעלן איינער אויפ'ן טיש און א קלאפ טאן‪ ,‬מורי‬
‫ורבותי! — איך וויל זען‪ ,‬איינער ביי זיך אין הויז ווען‬ ‫און נישט‪ ,‬עס איז פארהאנען אמאל‪ ,‬ס'האט געקענט מאכן‬
‫ס'געשעט אזא מין זאך‪ ,‬צי מ'וואלט זיך נישט‬ ‫א יונגל וכדומה‪ ,‬אבער ס'שטילט דאך נישט איין! און‬
‫אויפגעשטעלט און א קלאפ געטאן? אלא מאי האט זיך דא‬ ‫ס'ווערט דערפון א געשלעג‪ .‬דער רב‪ ,‬שוין איצט דער‬
‫יעדער פארלוירן זיין ספיטש‪ ,‬מ'האט נישט געקענט רעדן‪,‬‬ ‫וויליאמסבורגער רב אויך‪ ,‬האט דאך ארויסגעזאגט בפירוש‬
‫פארוואס איז דאס? ]אחד מפסיק‪ ,‬ור' בנימין עונה‪ ,‬איין‬ ‫אז דאס איז אן עזות און א חילול השם און א בזיון‪ ,‬מ'האט‬
‫מינוט‪ ,‬איין מינוט‪ ,‬ס'איז דא א טעיפ[‪ ,‬וואס איז דא געשען?‬ ‫מבזה געווען די תורה‪ ,‬מ'האט מבזה געווען דעם רבי'ן‪,‬‬
‫מ'האט מבזה געווען דעם ציבור‪ ,‬מ'האט מבזה געווען‬
‫און נאכדעם‪ ,‬אויסער דעם‪ ,‬וואס איך בין היינט געוואויר‬ ‫אלעס! נאר וואסזשע דען‪ ,‬איך ווייס נישט ווער‪ ,‬כ'מיין‪ ,‬איך‬
‫געווארן‪ ,‬און איך מוז זאגן אז איך בין אביסל נאאיוו‪ ,‬אז‬ ‫האב נישט קיין אנונג נישט‪ ,‬אז מ'הייבט אן צו פיסקענען‪,‬‬
‫צווישן דא‪ ,‬זיי זיצן דא צווישן אונז‪ ,‬איך ווייס נישט קיין‬ ‫איך מיין ווער? ווער? איך וועל גיין כאפן? ס'איז דאך נישט‬
‫נעמען‪ ,‬האבן געוואוסט וואס דאס גייט געשען אזא מין‬ ‫אזוי‪ ...‬ווען איינער האט צו טוען מיט יענעם ווייסט מען‪,‬‬
‫זאך‪ ,‬ס'איז געווען א — ווי מ'זאגט ל"ע א פוטש! דאס האט‬ ‫דער דער האט געטוען‪ .‬דארף מען צו זען‪ ,‬וועגן דעם‪ ,‬מ'איז‬
‫זיך נישט געמאכט פון איין טאג צום אנדערן‪.‬‬ ‫דאך א קהל האט דאך א שטיקל‪ ...‬האפט מען מ'וועט האבן‬
‫‪ ‬‬
‫‪15 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ר' בערל — לאמיך דיר ענטפערן וואס דו האסט געזאגט‪ .‬דו‬ ‫און דריטענס‪ ,‬דאס ביהמ"ד איז געווארן‪ ,‬ס'איז נישט פון‬
‫האסט עס געזאגט יעצט‪ ,‬אז מ'פארקויפט עליות און‬ ‫היינט‪ ,‬וואס מ'נוצט דעם באלעמער יעדער איינער אויף‬
‫מ'באצאלט נישט?‬ ‫זיינע אינטערעסן! מ'קויפט עליות פאר וועם מ'וויל‪ ,‬צי‬
‫צאלט מען יא צי צאלט מען נישט‪ .‬איינעם קויפט מען ווייל‬
‫ר' בנימין — איך האב נישט דאס‪ ,‬פארוואס זאלסטו נישט‬ ‫מ'וויל אים געבן כבוד‪ ,‬איינעם קויפט מען ווייל מ'וויל‬
‫זאגן דאס וואס איך האב געזאגט אז מ'מאכט אונז פאר א‬ ‫אראפ טראסקענען! כ'מיין דאס איז עפעס הפקר וועלט?‬
‫שלאג־בריק ביים באלעמער‪ ,‬פארוואס האט איר אנגעפאנגען‬ ‫ס'איז עפעס א שטח הפקר דא‪ ,‬מ'טוט וואס מ'וויל‪.‬‬
‫ביי דעם? דאס זאלט איר מיר ענטפערן‪ ,‬צו ס'איז דא אזא‬
‫מין זאך אז מ'מאכט דעם רבי'ן פאר א שוי‪-‬ברעיק‪ ,‬אויף‬ ‫אבער דאס ערגסטע פון דעם איז‪ ,‬אז עס איז דא אזא מין‬
‫דעם זאלט איר מיר ענטפערן! זייטס נישט מיין חכם!‬ ‫גערעדעכץ‪ ,‬און טאמער איז עס נישט‪ ,‬דארף מען זאגן אז‬
‫דעטצ‪-‬איט!‬ ‫ס'איז נישט‪ ,‬און טאמער יא‪ ,‬דארף מען זען צי ס'איז אמת‬
‫אזא מין זאך‪ .‬אז פון דעם עולם וואס זיצט דא‪ ,‬האבן‬
‫ר' בערל — בין איך נישט דיין חכם‪.‬‬ ‫געוואוסט מענטשן אז ס'גייט זיין אזא מין זאך!!! — זיצן‬
‫דא אידן און מ'טראכט דא אז מען זאל נעמען א בי"ד און‬
‫ר' בנימין — ניין‪ ,‬דאס אלעס‪.‬‬ ‫פון די אידן אליין איז דא אזעלכע וואס זיי טוען שטיצן אזא‬
‫מין זאך‪ ,‬איז הישמע כזאת? איז דאס געהערט געווארן? איך‬
‫ר' בערל — אקעי‪ .‬ערלעדיגט‪.‬‬ ‫פארשטיי נישט‪ ,‬זענען מיר אינגאנצען משוגע‪ ,‬און דאס איז‬
‫דער אמת ליידער! וואס זאל מען טוען? איינמאל פאר‬
‫אלעמאל‪ ,‬אדער וועט מען נעמען א שטעלונג‪ ,‬אז ס'איז דא‬
‫ר' בנימין — איך וועל אייך ווייזן אז מ'באצאלט טאקע‬ ‫א קהילה‪ ,‬און איינער וואס וויל זאגן קען ער זאגן‪ ,‬נישט‬
‫נישט‪ ,‬מ'נעמט דיסקאונט'ס! א פריוואטער מענטש קען‬ ‫"ער האט מורא צו זאגן ווייל ער האט מורא מ'וועט אים‬
‫קויפן עליות דא?‬ ‫ארויסטראגען"‪ ,‬און דא דארף מען זיך פארענטפערן "איך‬
‫האב יא געזאגט" "איך האב נישט געזאגט"‪ — ,‬וואס גייט‬
‫ר' בערל — אז דו זאגסט מ'זאל נישט רעדן פון דעם‪ ,‬רעד‬ ‫דא פאר? מ'האט דא צו טוען מיט פארברעכערס?‬
‫איך נישט‪ .‬איך פאלג דיך‪.‬‬
‫ס'איז אזאנס נישט געהערט געווארן‪ ,‬ממש ל"ע מ'ציט דא‬
‫איבערהויפט איך האב מקדים געווען‪ ,‬איך בין אביסל‬ ‫אויף א דור פון שלעגערס און פון קלאפערס‪ .‬מיט א שמחה‬
‫הייזעריג איך האב נישט קיין כח‪ ,‬איך האב נאר געוואלט‪,‬‬ ‫וואס דא האט זיך געטוען‪ ,‬איך האב געמוזט אנכאפן מיינע‬
‫ס'איז מיר זייער אינטערעסאנט געווען וואס דו האסט‬ ‫צוויי בחורים נעבן מיר‪ ,‬נישט לאזן אוועקלויפן! יונגעלייט‪,‬‬
‫געזאגט‪ ,‬האב איך דאס געוואלט פעסטשטעלן צי דאס איז‬ ‫אלטע‪ ,‬ס'איז דא יונגעלייט זיידעס‪ ,‬זיידעס‪ ,‬ממש מ'האט זיך‬
‫אמת‪ ,‬ווייל דאס בין איך זייער שטארק אינטערעסירט‪ ,‬ווייל‬ ‫מחיה געווען‪ ,‬מ'האט זיך מחיה געווען אזוי ווי א שטיקל‬
‫קהל'ס פארלוסט קען מען נישט‪.‬‬ ‫רמב"ם? — זיצט מען דא מ'וועט שטעלן דיינים וואס‬
‫מ'זאל טוען‪ ...‬מ'דארף נישט נעמען דיינים‪ ,‬מלמדים דארף‬
‫ר' בנימין — אין געלט ביסטו נישט אינטערעסירט‪ ,‬אז‬ ‫מען נעמען! מיר האבן מחנכים אין די ישיבה וואס זיי‬
‫ס'איז נישטא קיין קהל דארף מען נישט קיין געלט‪ .‬קען זיך‬ ‫לערנען נישט אונזערע קינדער‪ ,‬וואס טוט זיך דא? —‬
‫צומאכן דאס גאנצע ‪...‬‬ ‫מ'וועט שוין קומען צו א מצב מ'וועט חלילה נעמען דעם‬
‫רבי'ן זאל זיין געזונט און ארויסטראגן פון ביהמ"ד! לויט ווי‬
‫ר' בערל — ביסטו אויך גערעכט‪ .‬איך מוז דיך נאך עפעס‬ ‫ס'גייט‪ ,‬דאס וועט זיין דער סוף‪ .‬פון דעם דארף מען רעדן!‬
‫קארעקטן ר' בנימין‪ ,‬איך האב נישט אזא הויכע שטימע‬ ‫דעס‪ ,‬דיינים‪ ,‬דעס איז נישט אינטערעסאנט‪.‬‬
‫יעצט‪ .‬אן אנדערס מאל יא‪...‬‬
‫ר' בערל — אז איינער זאגט וועל איך אים ענטפערן‪ .‬איך‬
‫ר' בנימין — איך אויך נישט‪ .‬נאר איצט בין איך הייזעריג‪,‬‬ ‫הער דא זאכן פון דיר וואס איך מיין אז ס'איז נישט‬
‫איר האט א מזל‪...‬‬ ‫הונדערט פראצענטיג אמת‪.‬‬
‫ר' בערל — איך האב גרויס מזל‪ ,‬ווייל דו קענסט נאך‬ ‫ר' בנימין — נו זאל עס ארויסקומען אז ס'איז נישט אמת‪.‬‬
‫העכער שרייען‪ .‬אזוי אז דו גיסט נישט קיין פעטש ‪...‬‬
‫ר' בערל — דו זאגסט אז קויפט עליות און מ'באצאלט‬
‫ר' יעקב גליק — איך וועל אים אביסל ענטפערן‪ ,‬איך וויל‬ ‫נישט‪ .‬דוד הערש איז נישט דא? )מתווכחים ביניהם(‪.‬‬
‫אביסל ענטפערן‪ .‬ער האט געפרעגט‪ ,‬לכאורה האט ער‬
‫געפרעגט אז ס'איז נישט געווען איינער וואס זאל זיך‬ ‫ר' בנימין — ר' בערל‪ ,‬קיין חוזק זאלט איר נישט מאכן! דא‬
‫אויפשטעלן אויפ'ן בלעמער‪ .‬ממילא אויף די צוויי ראשי‬ ‫איז נישט די רעדע צי מ'באצאלט יא צי מ'באצאלט נישט‪.‬‬
‫הקהל קען מען דאך נישט פרעגן‪ ,‬ווייל זיי זענען נישט דא‬ ‫דא איז נישט די רעדע וואס מ'צאלט יא צי מ'באצאלט‬
‫געווען‪ .‬איז דאך נאר די גרעסטע קשיא אויף מיר‪ ,‬קודם‬ ‫נישט‪.‬‬
‫איינס וואס איך בין דאך געווען טאקע אויפ'ן באלעמער!‬
‫‪ ‬‬
‫‪16 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫— ניין מ'רעדט נישט פון קנס'נען‪ ,‬מ'האט גערעדט מ'זאל‬ ‫— איך בין געווען אויפ'ן באלעמער‪ ,‬האב איך דאך נישט‬
‫געדארפט ארויפצוגיין אויפ'ן באלעמער‪ .‬האב איך דאך‬
‫)מתווכחים ביניהם‪ ,‬לא מובן הכל(‪.‬‬ ‫געזאגט דאס פריער אין די הקדמה‪ ,‬אז איך האב נישט‬
‫געוואוסט וואס צו טאן! איך האב נישט אז ס'וועט בעסער‬
‫ר' בערל — דו האסט נישט דעמאלט צוגעלייגט דעם קאפ‬ ‫ווערן אדער עס וועט ארגער ווערן‪ .‬מ'זיצט דארט נעבן‬
‫ווען מען האט גערעדט‪ .‬דו האסט דיך אויפגערעדט ‪...‬‬ ‫רבי'ן‪ ,‬און מ'שטייט נעבן רבי'ן‪ .‬דער רבי האט דאס‬
‫אויפגענומען אזוי‪ ,‬קודם האב איך געמיינט אז מ'קען עס‬
‫ר' יעקב כהנא — ר' בנימין‪ ,‬און טאמער ווייסטו טאקע‬ ‫פארוואסערן‪ ,‬דערנאכדעם האט ער אנגעהויבן צו פרעגן‬
‫איינעם וואס זיצט דא און ער האט אויך א א האנט דערין‪,‬‬ ‫וואס גייט פאר? וואס גייט פאר?‬
‫דארפן די דריי דיינים וואס מ'וועט זעצן‪ ,‬ביסטו מחוייב צו‬
‫זאגן פאר די דריי דיינים‪ :‬דער מענטש האט געהאט א האנט‬ ‫אויסער דעם‪ ,‬פשוט איך האב פארלארן די שפראך‪ .‬באמת‪,‬‬
‫אין דעם‪ ,‬נישט פאר מיר‪ ,‬פאר זיי‪ ,‬זאלן זיי דאס אויך‬ ‫איינער האט מיך געפרעגט פארוואס איך בין בלייך‪ ,‬זאג איך‪,‬‬
‫אויספארשן‪ ,‬און טאמער טאקע איז דא איינער פון די וואס‬ ‫איך זאל בלייך אויך נישט זיין? עס איז א נס אז עס איז מיר‬
‫זיי זיצן דא און ער האט געהאט דערין‪ ,‬דארף מען טאקע‬ ‫נישט שלעכט געווארן‪ ,‬ממש‪ .‬און אויסער דעם ]ר' בערל‬
‫אויך בא'קנס'נען‪ .‬אין הכי נמי‪.‬‬ ‫מפסיק‪ :‬ר' בנימין‪ ,[..‬כ'מיין ס'איז א האקל געשעפט‪ ,‬ס'איז‬
‫א האקל ענין וכדומה‪ ,‬איבערהויפט דעמאלטס אויף די‬
‫ר' בערל — איך זאג נישט וואס מ'וועט טוען‪ ,‬מ'וועט‬ ‫מינוט קען מען זיך נישט אריענטירן‪ ,‬מ'ווייס נישט צי איך‬
‫נאכדעם‪ ,‬קודם זאל מען פעסטשטעלן ווער זענען די‬ ‫טו גוט‪ ,‬צי שלעכט‪ ,‬מ'ווייסט אז מ'טוט נישט האט מען נאך‬
‫מענטשן?‬ ‫א ברירה צו טאן‪ .‬אז מ'האט שוין געטאן —‬
‫ר' בערל — נו זאג הויך‪.‬‬ ‫און דאס וואס מ'זאגסט אז מ'זאל זעצן א בי"ד‪ — ,‬זעצן א‬
‫בי"ד איז דאך אזוי‪ ,‬אז אפילו דאס בי"ד אליין זיצט און זעט‬
‫אז יענער האט גע'הרגע'ט א מעטש‪ ,‬דאס בי"ד קען נישט‬
‫ר' מאיר הירש — אלס ברודער בעט איך‪ ,‬די ערשטע זאך‬ ‫הארגענען‪ ,‬זיי מוזן גובה גובה עדות זיין‪ ,‬אזוי פירט זיך ביי‬
‫אזוי ווי די ראשי הקהלה‪ ,‬צי די פארשטאנד‪ ,‬איז א קליינע‬ ‫אידן‪ ,‬דאס גייט נישט צו זאגן‪ ,‬קום אהער און הייב אויף ‪....‬‬
‫קהלה‪ .‬איז אזוי‪ ,‬פון דעם מאכט זיך א גרויסע קהלה‪ .‬דאס‬
‫איז אבער אן עקסטענשאן פון די קליינע קהלה‪ .‬אזוי ווי‬ ‫ר' בערל — איך וועל דיך פרעגן )ר' בנימין( דו ביסט גרייט‬
‫מ'גייט דא ארויס פון די כלים‪ ,‬גייט מען ארויס פון ביהמ"ד‬ ‫עדות צו זאגן ווער ס'האט דאס געטאן?‬
‫אויך‪ .‬קודם דארף מען אכטונג געבן‪ ,‬דא נישט ארויסגיין פון‬
‫די כלים‪ .‬מ'זאל זיך האלטן רואיג‪] .‬מפסיקים‪ ,‬לא מובן‬
‫היטב[ דאס איז דער פראבלעם‪ .‬דאס מאכט זיך ביי יונגערע‪.‬‬ ‫ר' בנימין — איך האב נישט געקוקט‪ ,‬איך ווייס נישט‪.‬‬
‫מ'דארף זיך דא האלטן רואיג קודם‪ .‬מ'קען נישט ארויס פון‬
‫דא‪ ,‬אויב מ'רעגט זיך אויף‪] .‬מ'ברענגט ארויס פון די כלים[‪.‬‬ ‫ר' יעקב גליק — נו דעמאלטס וואס שרייסטו? מ'קען עפעס‬
‫רעדן? אין הכי נמי‪ .‬דאס האט ער דאך מקדים געווען‪ ,‬אז‬
‫ר' בערל — מ'קען נישט קומען צום תכלית‪.‬‬ ‫מ'דארף בכובד ראש‪ ,‬דאס איז א האקעלע זאך‪ ,‬דארף מען‬
‫די זאך דן זיין‪ ,‬מ'דארף זען אז ס'זאל ארויסקומען דער‬
‫ר' חיים שלמה ווערטהיימער — איך וויל נאר זאגן א‬ ‫תכלית‪ ,‬און די ענדע איז דאך דאס‪ ,‬אז סוף כל סוף אונז‬
‫ווארט‪ ,‬איך באשטעטיג טאקע אויך אזוי ווי ר' בערל האט‬ ‫זענען מיר אלע‪ ,‬אונז האבן דאך אלע איין — וועם מ'וועט‬
‫געזאגט‪ ,‬אז מ'זאל אראפזעצען מענטשן‪ ,‬אבער די זאך וועט‬ ‫נאר שלאגן וועט מען שלאגן אן אייגענעם‪ ,‬ס'איז נישטא דא‬
‫זיך ציען‪ ,‬ווי מ'זאגט אין וואכן ארום‪ .‬וואלט איך‬ ‫דא קיין פרעמדן‪.‬‬
‫פארגעשלאגן איין זאך‪ ,‬אז קודם זאל קהל נישט מער ווי‬
‫ארויסגעבן א מחאה‪ ,‬א צעטל‪ ,‬אז קהל איז מוחה קעגן דעם‬ ‫ר' בערל — מ'דארף קומען טאקע מיט א קאנקרעטן‬
‫וואס ס'איז געווען יעצט‪ ,‬און נאכדעם זאל זיין די צווייטע‬ ‫פארשלאג‪.‬‬
‫זאך‪.‬‬
‫ר' יעקב — יא דאס מיין איך‪.‬‬
‫ר' בערל — איך האלט נישט אז דאס דארף זיך ציען‪ .‬מיר‬
‫וועלן נישט ארויסגיין פון דא‪ ,‬ווילאנג מיר וועלן נישט‬ ‫ר' בנימין — מ'רעדט דאך פון דעם‪.‬‬
‫ממנה זיין דריי אידן‪ ,‬און די וועלן זיך שוין נעמען צו די‬
‫ארבעט‪,‬‬ ‫ר' יעקב — לאמיר הערן‪ ,‬וואס טוסטו פארשלאגן?‬
‫ר' חיים שלמה — אבער דאס אליין וועט דאך אויך דויערן‪.‬‬ ‫ר' בערל — שלאג פאר עפעס‪.‬‬
‫ר' בערל — וואס דארף דאס דויערן? ס'איז דאך אלעס‬ ‫ר' בנימין — מ'האט גערעדט אז מ'זאל זעצן א בית דין‪,‬‬
‫געווען אין ביהמ"ד‪ ,‬מ'ברויך נאר פועל'ן ביי בנימין הירש'ן‬ ‫מ'זאל קנס'נען‪ ,‬האב איך געזאגט ‪...‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪17 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אונזער קהל‪ ,‬ווייל די וועלן ווייטער טוען‪ ,‬זיי וועלן נישט‬ ‫אז ער זאל וועלן אויסזאגן‪ .‬ער זאגט נישט אויס‪ .‬ביי אים‬
‫שטיין בלייבן ‪... ...‬‬ ‫ברויך מען פועל'ן‪ ,‬און דו ביסט דארט געווען‪ ,‬און אנדערע‬
‫אידן‪ ,‬זאלן גיין עדות זאגן‪ .‬ווער נאך האט עפעס צו זאגן?‬
‫ר' בערל — די קרית יואל'ער אידן האבן עפעס צו זאגן אין‬
‫דעם? — ר' אברהם עפעס אן עצה?‬ ‫ר' חיים אליעזר גראס — איך וויל באמערקן‪ ,‬ר' בנימין‬
‫האט געזאגט אז יעדער האט זיך געפריידט און יעדער האט‬
‫ר' יעקב גליק — זיי דארפן דאך האבן לכאורה‬ ‫מיטגעלאכט‪ .‬איך‪ ,‬ארינגס און ארינגס ארום מיר‪ ,‬האב איך‬
‫עקספירענס? )כולם צוחקים‪ ,‬זיי האבן עס אפגעשטילט‬ ‫געזען ר' יעקב הערש האט זיך אויפגעשטעלט און ער האט‬
‫אביסל(‪.‬‬ ‫געשריגן‪ :‬שטיל זאל זיין‪ ,‬און איך בכבודי ובעצמי האב איך‬
‫מיך אויך אויפגעשטעלט אז ס'זאל זיין שטיל‪ .‬איך בין בלאס‬
‫ר' אברהם ווידער — די איינציגע זאך‪ ,‬וואס איך קען דא‬ ‫געווארן‪ ,‬ער איז בלאס געווארן‪ ,‬דער גאנצער ארינגס ארום‬
‫צוגעבן איז‪ ,‬אז מ'זעצט זיך געווענליך אראפ צו א מיטינג‪,‬‬ ‫מיר זענען בלאס געווארן‪ ,‬מ'האט האט נישט געוואוסט‬
‫דעמאלט קוקט מען נישט וואס מ'וויל רעדן ביי די מיטינג‪,‬‬ ‫וואס דא איז געשען‪ .‬איך האב נישט געהאט קיין אנונג כי‬
‫מ'וויל קוקן וואס די תוצאה פון די מיטינג זאל זיין! די‬ ‫הוא זה נישט וואס דא האט פאסירט‪ .‬דאס איז דער קיצור‬
‫תוצאה ברויך צו זיין איין זאך‪ ,‬ס'האט זיך געמאכט אן‬ ‫פון דער זאך‪ .‬ווער עס ווייסט אנדערש‪ ,‬קען זאגן וואס ר'‬
‫אינצידענט‪ ,‬וואס יעדער איינער דא‪ ,‬גלייב איך נישט ס'איז‬ ‫בנימין האט געזאגט‪ ,‬ער איז מסכים מיט אים‪ .‬איך בין נישט‬
‫דא איינער וואס האלט אז דאס איז א גוטע זאך‪.‬‬ ‫מסכים מיט דעם‪.‬‬
‫ר' בערל — לויט ר' בנימין‪ ,‬איז יא דא‪ ,‬אבער ס'איז נישט‬ ‫ר' בנימין — אין ביהמ"ד‪ ,‬איך וועל רעדן שטיל‪ ,‬אין ביהמ"ד‬
‫קיין נפקא מינה‪.‬‬ ‫דעם ערשטן טאג יו"ט‪ ,‬איז געווען פול מיט פולווער‪ .‬ווי‬
‫מ'האט זיך געדרייט‪ ,‬האט עס אויסגעזען ווי ק‪ .‬דזשי‪ .‬בי‪.‬‬
‫אגענטן דרייען זיך ארום‪ ,‬און מ'האט געווינקען איינער‬
‫ר' אברהם ווידער — איך מוז דאך נישט גלייבן‪ ,‬ס'לאזט זיך‬ ‫פאר'ן אנדערן‪ ,‬און מענטשן וואס האבן געוואוסט‪.‬‬
‫נישט גלייבן אויפן שכל אז ס'איז דא איינער וואס האלט‪,‬‬ ‫נאכאמאל‪ ,‬מ'רעדט דאך דא צווישן אונז‪ ,‬אקעי‪ ,‬איך וויל‬
‫און ווער עס ווייס‪ ,‬ווער ס'האט אמאל געלערענט ביים‬ ‫נישט מ'זאל עס נעמען פאר גרינג‪ ,‬און אומזיסט וועט איר‬
‫רבי'ן ווייסט‪ ,‬אז דאס ענין פון נעמען אייגענע אקציעס‪,‬‬ ‫זאגן אז איך זאל קומען זאגן‪ ,‬ווייל איך ווייס אויך נישט‪.‬‬
‫אויב ס'איז געווען ביים רבין א שארפע זאך‪ ,‬איז דאס‬ ‫איך האב געזאגט אז איך בין היינט געוואויר געווארן‪ ,‬און‪.‬‬
‫געווען ביים רבין פון די ערגסטע זאך וואס מ'האט געקענט‬
‫טוען‪ ,‬צו טוען אייגענע אקציעס‪.‬‬
‫ר' בערל — אבער ס'איז נישט קיין קאנקרעטער פארשלאג‪.‬‬
‫איר האט פריער געזאגט א פארשלאג‪ ,‬און איך האלט‪ ,‬אז‬
‫אויב מ'קען זיך אפשר קאנצעטרירן אויף די פאזיטיווע זייט‪,‬‬ ‫ר' בנימין — איך האב נישט געוואוסט אז בכלל ס'טוט זיך‬
‫דאס איז טייטש‪ — ,‬דאס איז דאך זייער א נעגאטיווער זאך‪,‬‬ ‫דא וועבן אזא גאנצע זאך‪] .‬א' מפסיק‪ ,‬אזוי ווי דו האסט‬
‫אבער ס'זאל ארויסקומען א פאזיטיווע זאך פון די מיטינג‬ ‫נישט געהערט האט אן אנדערער אויך נישט געהערט‪ ,‬זאג‬
‫— אז מ'זאל זען מטכס עצה זיין‪ ,‬וואס ס'איז געווען‬ ‫איך דיר אז איך האב אויך נישט געוואוסט[‪ ,‬אז ראצערס‬
‫פארשטייט זיך ברויך מען פאררעכטן‪ ,‬אבער מ'ברויך קוקן‬ ‫דרייען זיך ארום‪ ,‬יעדער ראצער האט א מיינונג אויף א‬
‫וואס מ'קען טוען מהיום ולהלאה‪ ,‬זען וואס מ'קען טוען‬ ‫מענטש‪ ,‬דער איז אזוי‪ ,‬און דער איז אזוי‪ ,‬דעם דארף מען‬
‫פאזיטיוו‪ ,‬אז ס'זאל נישט צו קומען צו אזעלכע זאכן‪.‬‬ ‫הארגענען און דעם דארף מען הענגען‪ .‬איך מיין‪ ,‬דאס‬
‫פארשטייט זיך‪ ,‬אז די אלע וואס זיי טוען אזעלכע זאכן‪,‬‬ ‫גערעדעכץ‪ .‬איך האב געהערט‪ ,‬יו"ט האב איך געהערט‪ ,‬איך‬
‫ברויך מען בא'קנס'ענען‪ ,‬און ס'וועט זיין אויף דעם די‬ ‫קען ענק זאגן‪ ,‬איך וויל עס נישט ארויסברענגען אויפ'ן‬
‫קאמיטע וואס איר האט גערעדט‪.‬‬ ‫מויל‪ ,‬איך האב געהערט פון יונגעלייט ווערטער אויפ'ן רבי'ן‬
‫זאל זיין געזונט‪ — ,‬איך ווייס נישט פון ווי מ'נעמט אזעלכע‬
‫ווערטער? אויף א שיינעם אופן?‬
‫איך רעד נאר אפילו דא ביי די מיטינג‪ ,‬איך האלט‪ ,‬צו זאגן‬
‫אז ס'איז דא יונגעלייט וואס זיי רעדן אויפ'ן רבי'ן‪ ,‬צי‬
‫אנדערע זאכן‪ .‬מ'ברויך קוקן דאס איז א זאך‪ ,‬אזוי ווי ער‬ ‫ר' בערל — האט נאך עמיצער צו זאגן עפעס אין דעם ענין?‬
‫האט פריער געזאגט ווען ער האט אנגעפאנגען די מיטינג‪,‬‬
‫ס'איז א היסטארישע מיטינג‪ ,‬און מ'ברויך בארעכענען וואס‬ ‫ר' דוד הויער — איך האב נאר איין ווארט געוואלט זאגן‪,‬‬
‫מ'זאגט און ברויך שטארק דן זיין וואס מ'זאגט‪ .‬אז עס‬ ‫איך הער אזוי ר' בנימין'ס ווערטער‪ ,‬אז ער האט יא גוט‬
‫טרעפט זיך א יונגאטש אדער צוויי‪ ,‬אייביג איז געווען‬ ‫געזאגט‪ ,‬אז מ'דארף שטרענג אויספארשן בשל מי הרעה‬
‫אזעלכע זאכן‪ ,‬פונקט די זעלבע וואס ס'איז אנדערע פאליש‬ ‫הזאת‪ ,‬ווער ארבעט דא אונטער‪-‬וויילעכץ‪ ,‬פון די גוטע‬
‫זיצער'ס מיט אנדערע זאכן‪ ,‬אבער דער ציבור‪ ,‬דער גאנצער‬ ‫פריינד‪ ,‬פון די נאנטע מענטשן‪ ,‬וואס זיי ווילן חרוב מאכן די‬
‫ציבור‪ — ,‬און איך גלויב נישט אז ס'איז דא איינער —‬ ‫קהלה‪ .‬דאס דארף זיין גוט‪ ,‬דאס דארף מען די ערשטע זאך‬
‫פארשטייט זיך אז ס'איז דא א פאר היץ קעפ — איך גלויב‬ ‫אויסצוגעפינען און ארויסצושטעלן די‪ ,‬און די זאל מען‬
‫נישט אז ס'איז דא איינער וואס קען זיין אין א ביהמ"ד און‬ ‫מרחק זיין‪ ,‬זיי זאלן נישט האבן קיין דריסת הרגל אין‬
‫ס'דרייט זיך איבער אזוי א ביהמ"ד‪ ,‬ער זאל קענען האבן די‬
‫‪ ‬‬
‫‪18 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ר' ? — ווער האט אים געקויפט?‬ ‫מינדעסטע הנאה! ווייל דאס גייט אריין פאר יעדן אין הארץ‬
‫אריין! נאר וואס דען‪ ,‬מ'זעצט זיך דא אראפ‪ ,‬מ'ברויך שטעלן‬
‫ר' יעקב — איך ווייס נישט ווער עס האט אים געקויפט‪.‬‬ ‫די קאמיטע‪ ,‬מ'ברויך זען צו פאררעכטן‪ ,‬אז מ'זאל זען פון‬
‫עס איז מיר נישט עלתה על דעת געווען צו וויסן‪.‬‬ ‫היינט מאל אן‪ ,‬אז ס'זאל הערשן אהבה ואחוה ושלום‬
‫ורעות‪ .‬איך בין זיכער אז דא‪ ,‬אלע אידן זענען מסכים אז‬
‫ר' יעקב צבי שענפעלד — איך וויל זאגן צוויי ווערטער‪.‬‬ ‫דאס ברויך מען זען צו טוען פון היינט מאל אן‪.‬‬
‫ליידער‪ ,‬ליידער‪ ,‬מ'זאל קוקן וואס דא איז געשען‪ .‬מ'זאל‬
‫וויסן אזוי‪ .‬וואס דא איז געשען‪ ,‬האט מען געזען אזוי ווי ער‬ ‫]אחד מתחיל‪ :‬ר' בערל ‪ ...‬ור' בערל מפסיקו‪ :‬ר' דוד‬
‫האט געזאגט‪ ,‬ס'איז געווען קופקעס בחורים‪ ,‬קופקעס‬ ‫עקשטיין בעט דאס ווארט?[‬
‫אינגעלייט‪ ,‬וואס זענען געווען פארנומען מיט די גאנצע‬
‫זאך‪.‬‬ ‫ר' דוד עקשטיין — דו זאגסט פריער אז אין קרית יואל אונז‬
‫האבן מיר אביסל עקספיריענס‪ ,‬ב"ה לעצטענס ב"ה האבן‬
‫די ערשטע זאך איז‪ ,‬אז מ'זאל אפשטעלן אביסל‪ — ,‬אויסער‬ ‫מיר נישט די פראבלעמען‪ .‬איינס פון די זאכן וואס מ'האט‬
‫דעם אנדערע זאכן וואס איך האב פארצושלאגן‪ ,‬טאקע‬ ‫אבאכט געגעבן ביים באלעמער‪ ,‬וואס ר' בנימין האט פריער‬
‫וועגן איחוד‪ ,‬קהל זאל איבערנעמען אינגאנצן דעם איחוד‪,‬‬ ‫געזאגט‪ ,‬אבאכט צו געבן אז דער באלעמער זאל נישט ווערן‬
‫עס זאל אונטער גאנצן קהל'ס קאנטראל — איך רעד נישט‪,‬‬ ‫קיין שלאכט פעלד‪ ,‬אסאך מאל אז מ'גיט נישט אבאכט אויף‬
‫דאס איז נישט די זאך‪ ,‬דער עיקר איז‪ ,‬ארויס קומען מיט א‬ ‫דעם מ'רופט אויף פונקט איינמאל דעם און איינמאל דעם‪,‬‬
‫קול קורא‪ ,‬מ'בעט יעדן‪ ,‬אלע יונגעלייט‪ ,‬אז מ'זאל אויפהערן‬ ‫דאס קען פונקט ארויסנעמען מענטשן פון דעם‬
‫פון דעם צו רעדן‪ .‬מ'בעט די די בחורים‪ ,‬זיי זאלן אויפהערן‬ ‫גלייכגעוויכט‪ ,‬און נאך דעם פארלירט מען זיך‪ ,‬נאך דעם קען‬
‫צו רעדן‪ .‬און מ'בעט די עלטערע יונגעלייט וואס האבן שוין‬ ‫מען שוין נישט קאנטראלירן‪ .‬דארף מען אבאכט געבן ביים‬
‫גרויסע קינדער‪ ,‬און וואס האבן שוין חתונה געמאכט‬ ‫באלעמער‪ ,‬דאס איז זייער א וויכטיגע זאך‪ ,‬אמאל דארף מען‬
‫קינדער‪ ,‬אז זיי זאלן זיין די ראשונים‪ ,‬זיי זאלן אבאכט געבן‪.‬‬ ‫אבאכט געבן‪,‬‬
‫אויב מ'זעט צווי־דריי בחורים אדער צוויי דריי יונגעלייט אז‬
‫מ'רעדט פון די זאכן‪ ,‬זאל מען צוגיין און זאגן‪ ,‬רבותים‪,‬‬ ‫ר' בערל — וויאזוי מאכט מען דאס? קאנקרעטעס‪ ,‬אז דער‬
‫ס'איז נישט די צייט פון דעם צו רעדן‪ .‬קודם ברויך מען צו‬ ‫גבאי זאל וואטשן‪ ,‬מ'זאל נישט ‪...‬‬
‫לייגן א קול קורא‪ ,‬א קול קורא ארויסגעבן אין נאמען פון‬
‫קהל‪ ,‬אז מ'בעט יעדן איינעם אז מ'זאל נישט רעדן פון די‬ ‫ר' דוד עקשטיין — אויב ליגט עפעס פאליטיק אז מ'זאל‬
‫זאכן‪ ,‬און קודם מ'זאל זיין שטיל‪ .‬און נאכדעם מתקן זיין‪,‬‬ ‫נישט לאזן אין ביהמ"ד איז אים דעם גבאי'ן דאס נישט‬
‫מהיכי תיתי זאל מען מתקן זיין‪ .‬אבער ס'קומט יום טוב‪.‬‬ ‫איינגעפאלן‪.‬‬
‫רחמנא לצלן‪ ,‬אזא שביעי של פסח און אחרון של פסח וואס‬
‫אידן זענען דערהויבן געווארן‪ ,‬און מ'רעדט רחמנא לצלן‪,‬‬ ‫ר' בערל — בקיצור‪ ,‬אלעס ליגט אין גבאי'ן‪.‬‬
‫איך האב נישט געקענט דורכגיין דעם ביהמ"ד‪ .‬מ'האט‬
‫איבעראל געזען פיינע בחור'לעך‪ ,‬בחור'לעך וואס זיי זיצן‬ ‫ר' יעקב גליק — אלעס גייט אין גבאי'ן אריין‪ .‬איך בין‬
‫און לערנען‪ ,‬זענען געווען ביזי מיט דעם און מיט יענעם‪,‬‬
‫מיט דעם לשון הרע‪ ,‬פונקטליך צו וויסן וואס ער האט‬ ‫ליידער ]מפסיקים ומדברים‪ ,‬לא מובן[ דער גבאי האט נישט‬
‫געזאגט‪ ,‬און פונקטליך צו וויסן וואס ער האט געמיינט‪,‬‬ ‫קיין סך צו זאגן‪ .‬אבער אויסער דעם‪ ,‬איך ווייס נישט‪ ,‬ס'איז‬
‫דאס איז דאך א מורא'דיגע זאך‪ .‬וואס איז געווארן מיט‬ ‫א שאנדע צו זאגן‪ .‬איך ווייס נישט‪ .‬איך גיי נישט אין בית‬
‫אונז?‬ ‫המדרש הערן פאליטיק‪ .‬איך גיי אין ביהמ"ד דאווענען‪ ,‬איך‬
‫גיי נישט הערן קיין פאליטיק‪.‬‬
‫ר' דוד הויער — ‪ ...‬ווער עס העצט די יונגעלייט?‬
‫ר' בערל — ער רעדט צו דיר‪.‬‬
‫ר' יעקב צבי — דאס וועט די קאמיטע געוואויר ווערן‪.‬‬ ‫ר' יעקב — ס'איז דא אז מ'דעליווערט מיר‪ ,‬מילא‪ ,‬איך בין‬
‫אבער וואס קהל דארף טאן‪] ,‬ר' דוד ממשיך איזה תיבות‪,‬‬ ‫דא‪ ,‬אבער איך זאל גיין זוכן זוכן‪ .‬באמת'ן אריין‪ ,‬מ'צילט‬
‫ועוד מדברים‪ ,‬אינו מובן[ קהל דארף טאן א קול קורא‬ ‫דאך דא אויף עפעס‪ ,‬איך האב נישט געוואוסט פון די גאנצע‬
‫ארויסגעבן א בקשה‪ ,‬אז מ'זאל אפשטעלן די יונגעלייט ‪..‬‬ ‫זאך‪ .‬איך ווייס נישט אויב איך וואלט עס געקענט‬
‫מ'זאל זען די אלע יונגעלייט טאקע‪ ,‬ר' אברהם מאיר טאקע‬ ‫אפשטעלן‪,‬‬
‫צי ר' בנימין‪ ,‬די אלע יונגעלייט וואס האבן שוין חתונה‬
‫געמאכט קינדער‪ ,‬זיי האבן שוין גרויסע בחורים אין שטוב‪,‬‬
‫זאלן זיי זען אבאכט צו געבן‪ ,‬אז זיי זאלן זיין די אבאכט‬ ‫ר' בערל — דו מיינסט דעם יו"ט?‬
‫געבערס אויף דער זאך‪ .‬אז נישט‪ ,‬איז דאך עק וועלט‪ ,‬עס‬
‫קומט אזא הייליגער יום טוב!‬ ‫ר' יעקב — דעם יו"ט‪ ,‬כ'מיין דעם יו"ט‪ .‬הייסן הייסט דאך‬
‫דאס‪ ,‬אז ס'האט זיך אנגעהויבן אין דעם‪ ,‬אז מ'האט געגעבן‪,‬‬
‫ר' וואלף גליק — קיין שום פרייוועט זאך‪ .‬דאס ביהמ"ד איז‬ ‫אז איינער‪ ,‬דער האט עולה געווען‪ ,‬און דאס האט מען‬
‫נישט געמאכט געווארן פאר א פרייוועט ביזנעס‪ .‬אז מ'האט‬ ‫געוואלט‪ ,‬און מ'האט אים געקויפט‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪19 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ווי אן עקסטערע ארגאניזעישאן ‪ ...‬און עס ווערט ארגער‬ ‫עפעס איינער מיט'ן אנדערן‪ ,‬וואס ס'זאל נישט זיין‪ ,‬נישט‬
‫און ארגער‪ ,‬און דער פירוד ווערט אלץ גרעסער‪.‬‬ ‫אין ביהמ"ד‪ .‬דאס ברויך מען ארויסגיין אין דרויסן‬
‫ר' יעקב צבי — איך וויל נאר איין זאך מגיה זיין אויף דיינע‬ ‫ר' בערל — ‪ ...‬פארשלאג‪ ,‬ביי א מיטינג קען מען דאס ‪...‬‬
‫ווערטער‪.‬‬ ‫וואס שלאגסטו פאר?‬
‫ר' בערל — טאמער רעדן פינף מענטשן ווייסט קיינער‬ ‫ר' וואלף גליק — איך שלאג נישט פאר‪ ,‬דא ביי די מעשה‪,‬‬
‫נישט וואס‪ ,‬מ'וועט נישט וויסן וואס מ'האט גערעדט‪,‬‬ ‫זאג איך קלאר וואס דו זאגסט‪ .‬אבער קעגן דעם די‬
‫ס'איז לופט‪ ,‬ארויסגעווארפן‪ ,‬אויב יעדער וועט רעדן אויף‬ ‫פיוטשער‪ ,‬אין בית המדרש קען קיינער נישט נעמען‬
‫אמאל‪ .‬ר' יעקב כהנא האט דא פארגעשלאגן עפעס א זאך‪.‬‬ ‫אייגענע שטעלונג‪] .‬ר' בערל מפסיק — נו וואס זאל מען‬
‫ר' שלמה זלמן איז מסכים צו דעם וואס ער זאגט?‬ ‫טאן?[ אויב איך האב מיט דיר צו טאן‪ ,‬אויב וועל איך קריגן‬
‫אין בית המדרש‪ ,‬קען מען מיך קנס'ען‪.‬‬
‫ר' שלמה זלמן — איך בין מסכים?‬
‫ר' בערל — אה‪ ,‬זיי וועלן דיך קנס'ען‪.‬‬
‫ר' בערל — ער זאגט ער האט גערעדט מיט אייך‬
‫ר' חיים אליעזר — איך שלאג פאר אן אנדערע זאך‪ .‬מ'זאל‬
‫ר' שלמה זלמן — ער האט שוין א פאר מאל גערעדט וועגן‬ ‫צוזאם נעמען אלע "גדולי הדור" פון אונזער ביהמ"ד‪ ,‬די‬
‫דעם‪ ,‬בין איך דען בעל הבית דערויף?‬ ‫וואס האבן דא‪ ,‬למעשה ווי עס האט זיך ארויסגעגעבן‪,‬‬
‫קומט דאס פון העכערע אינסטאנצען דא‪ .‬מען זאל נעמען‬
‫ר' בערל — און מיין ענטפער צו מיין גוטן חבר ר' יענקל‪,‬‬ ‫אלע צוזאמען‪ ,‬און זיי צוזאמענשטעלן און זיי זאלן‬
‫אז דו קענסט קאנטראלירן דעם איחוד‪ ,‬אויב דו וועסט געבן‬ ‫ארויסברענגען א שלום‪.‬‬
‫געלט‪ .‬אז דו וועסט נישט געבן געלט‪ ,‬קענסטו זיי נישט‬
‫קאנטראלירן‪.‬‬ ‫ר' בערל — דו רעדסט פון א נייעם ענגל‪ ,‬א גאנץ נייע זאך‪.‬‬
‫דו רעדסט פון שלום מאכן‪ ,‬ס'איז א מחלוקה מ'דארף שלום‬
‫ר' יעקב — וואס האט איינס מיט'ן צווייטן צו טאן?‬ ‫מאכן‪ .‬איך האלט‪ ,‬דא רעדט מען ס'איז א פאר יונגאטשן‪,‬‬
‫איצט הער איך שוין אז ס'איז פארטייען‪ ,‬האב איך שלום צו‬
‫ר' בערל — איין מינוט‪ ,‬זיי האבן צוויי נדבנים וואס איך‬ ‫מאכן?‬
‫ווייס‪ .‬איינער הייסט לעפקאוויטש‪ ,‬און איינער הייסט‬
‫גראס‪ .‬און די טוען דאס פינאנסירן‪ .‬דאס קאסט געלט‪ .‬דאס‬ ‫ר' ‪ — ...‬מ'מיינט אז דאס וועט מאכן א סוף צו אלע‬
‫קאסט צוויי הונדערט טויזנט דאלאר א יאר‪.‬‬ ‫גערעדעכצער‪.‬‬
‫ר' )שלמה זלמן(‪ :‬הונדערט טויזנט דאלאר‪.‬‬ ‫ר' וואלף פרידמאן — ניין ניין‪ ,‬איך ברענג‪.‬‬
‫ר' בערל — הונדערט טויזנט? אזוי מיינסטו‪ ,‬אנגעהויבן‬ ‫ר' בערל — ר' יעקב כהנא וויל עפעס זאגן‪.‬‬
‫האט זיך מיט א הונדערט‪ ,‬איך געדענק נאך ווען אונז זענען‬
‫מיר געזען מיט ר' לייביש'ן‪ ,‬ס'האט זיך אנגעהויבן ביי‬ ‫ר' בערל — ר' חיים אליעזר‪ ,‬דו האסט שוין געזאגט!‬
‫הונדערט‪ ,‬אבער היינט זאגן זיי אז עס קאסט שוין צוויי‬
‫הונדערט‪ .‬נאך גארנישט‪ ,‬איז קהל גרייט צו זאגן איך נעם‬ ‫ר' יעקב כהנא — איך האב געמיינט‪ ,‬דא האט זיך געמאכט‬
‫עס איבער און איך וועל געבן די הונדערט טויזנט דאלאר?‬ ‫אזא ארגעניזעשאן וואס איז איחוד התלמידים‪ ,‬אין איין‬
‫וועג איז דאס א גוטע זאך‪ ,‬זיי האבן געמאכט גוטע זאכן‪ ,‬זיי‬
‫ר' יעקב כהנא — דער ענטפער דערויף איז‪ ,‬לאמיר אנהויבן‬ ‫האבן געמאכט שיעורים צו לערנען‪ ,‬אבער ס'איז בנין נערים‬
‫די פארהאנדלונגען מיט זיי‪ .‬לאמיר זען‪ ,‬קען זיין ס'איז כדאי‬ ‫סתירה‪ .‬מ'זאל זען די ראשים פון די איחוד התלמידים זאלן‬
‫צו ספענדן א פאר דאלאר דערויף‪ ,‬נישט דאס גאנצע‪ ,‬וועט‬ ‫אריינקומען אין קהל אריין‪ ,‬און ס'זאל זיין אונטער קהל'ס‬
‫זיין דריי‪ ,‬צוואנציג דאלאר‪ .‬אבער ס'איז כדאי צו האבן דעס‪,‬‬ ‫רשות‪ ,‬און ממילא דעמאלט האט מען אלע יונגע לייט‪ ,‬און‬
‫אז אזוי האב איך אלע יוגנט די יונגע אריינגענומען צו מיר‪,‬‬ ‫טאמער האט מען עפעס פראבלעמען קעגן א יונגערמאן‪ ,‬א‬
‫קען איך צו אזוינע פראבלעמען מער נישט קומען‪ .‬אזוי מיין‬ ‫יונגערמאן קען מיט א יונגערמאן אנדערש רעדן ווי אן‬
‫איך‪ .‬ווייל טאמער האב איך יא א פראבלעם‪ ,‬האב איך ווער‬ ‫עלטערער מענטש רעדט מיט א יונגערמאן‪ .‬דאס מ'זאל‬
‫עס זאל רעדן מיט די יונגע‪.‬‬ ‫גרייט קען אמאל‪ ,‬איך האב געהאט שוין גערעדט מיט ר'‬
‫שלמה זלמן סאנדער אפאר מאל וועגן דעם‪ ,‬אז מען זאל עס‬
‫ר' בערל — ר' מאיר הירש בעט דאס ווארט‪] .‬אחד אומר‪:‬‬ ‫קענען אריינברעגנען אין קהל אריין‪ .‬עס איז היינט געווארן‪,‬‬
‫איך האב נישט געהערט דעם אנפאנג‪[...‬‬ ‫די איחוד התלמידים איז געווארן אזא מין עקסטערע‬
‫ארגעניזעשאן‪ ,‬עס איז געווארן א ]אחד אומר‪ :‬דער איחוד‬
‫מאכט א גרויסן פירוד[‪ ,‬א גרויסער פירוד‪ ,‬עס איז געווארן‬
‫‪ ‬‬
‫‪20 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫צי א ראש הקהל‪ ,‬מ'רעכנט זיך נישט‪ .‬מ'דארף וויסן‪ ,‬אז דער‬ ‫ר' יעקב גליק — איך בין באמת נישט באקאנט‪ ,‬אבער איך‬
‫רב וועט אים נישט אויסהערן‪ ,‬ער גייט דאך דעם נעקסטן‬ ‫האלט נישט אז די זאך איז אן ארבעט פון די איחוד‬
‫טאג‪ ,‬די נעקסטע מינוט גייט ער זאגן פאר'ן רב‪ ,‬צי אפשר‬ ‫יונגעלייט‪ .‬איך קען זייער פיינע איידעלע יונגעלייט‬
‫נאך פאר דעם‪ ,‬אז ער מיינט נאר דא דעם רב‪ ,‬ער גייט אזא‬
‫טובה טאן‪ ,‬ווייל מ'גייט דאך נאר דעם רב ח"ו צוגרונד לייגן‪,‬‬ ‫ר' יעקב כהנא — חלילה‪ ,‬איך האב דאס נישט געזאגט‪.‬‬
‫אדער דעם רבי'ן‪ .‬ער איז אויסגעארבעט‪ ,‬ער איז‬ ‫אדרבה‪ ,‬איך האב דאס נישט געזאגט‪] ,‬ר' בערל — לאמיר‬
‫אונטערגעבעט‪ ,‬און פארטיג! נו גיי זאג מעשיות ‪ -‬ס'איז‬ ‫נישט מאכן א דעבעיט‪ ,‬טוט'ס מיר א טובה‪ ,‬יעדער זאל‬
‫נישט אמת ‪ -‬גיי דיך פארענטפערן‪ ,‬דו האסט נישט געמיינט‬ ‫בעטן דאס ווארט[‪ ,‬ר' יעקב איך וויל אייך פארריכטן‪ ,‬איך‬
‫דאס ‪ -‬ממילא‪ ,‬אויב מ'וועט אין פארשידענע זאך‬ ‫וויל נישט אז ס'זאל ארויסגיין אזא שם זאגן אז איך האלט‬
‫ארייננעמען דעם רב‪ ,‬וואס מ'וויל מתקן זיין‪ ,‬מ'וועט זאגן‬ ‫אז ס'איז זייער ארבעט‪ .‬חלילה‪ .‬איך האב דאס קיינמאל‬
‫ס'איז נישט קיין כבוד פאר'ן רב‪ ,‬מ'מישט אים אריין אין‬ ‫נישט געזאגט‪ .‬נאר וואס דען‪ ,‬מיין זאך איז דאס‪ ,‬א יונגן‬
‫יעדע זאך‪ ,‬אבער ליידער דאס האט געארבעט‪ ,‬און ס'קען‬ ‫מיט א יונגן האט א שפראך‪] ,‬ר' יעקב גליק‪ ,‬האט א שפראך[‬
‫נישט ארבעטן אנדערש‪ .‬ווייל די אלע קומען נאר מיט איין‬ ‫אן עלטערער מיט א יונגן האט נישט קיין שפראך‪ .‬אז זיי‬
‫זאך‪ ,‬ער מיינט נישט נאר ח"ו צו ראטעווען דעם רב'ס כבוד‬ ‫וועלן דא ארבעטן אינאיינעם‪ ,‬איך האב א פראבלעם מיט די‬
‫און גאנץ סאטמאר — און דאס קען זיין א בראך‪ .‬וויאזוי‬ ‫יונגע‪ ,‬האבן זיי א שפראך צו וועם צו רעדן‪ .‬נישט חלילה‪,‬‬
‫מ'זאל דאס אריינפירן‪ ,‬וויאזוי מ'זאל דאס אויסארבעטן‪ ,‬איז‬ ‫איך בין זיי נישט חושד‪.‬‬
‫געווענדט ווי ווייט קהל וויל דאס אויסארבעטן‪ ,‬אבער דער‬
‫פאקט איז אז אזוי דארף עס ארבעטן — און אזוי קען עס‬ ‫ר' דוד הויער — ]לא מבינים[‬
‫נאר ארבעטן‪ ,‬אנדערש קען עס נישט ארבעטן‪ .‬ווייל יעדער‬
‫קומט מיט'ן גרעסטן כח‪ .‬יעדער וויל דא איין זאך דא טאן‪.‬‬ ‫ר' בערל— ר' מאיר הירש וויל רעדן‪ .‬ר' דוד זייט מוחל איין‬
‫מינוט‪ .‬ר' מאיר הירש האט געבעטן דאס ווארט‪.‬‬
‫ר' בערל — א‪ .‬קעי‪ ,‬מיר האבן געהערט וואס ר' מאיר האט‬
‫פארגעשלאגן‪ .‬מ'וועט דאס נעמען צו קענטעניס‪.‬‬ ‫ר' מאיר הירש — מ'רעדט דא ארום סענסעטיווע זאכן‪ ,‬און‬
‫איך זעה‪ ,‬אין אמעריקע הייסט עס‪ ,‬מ'גייט אריין אין די בוש‪.‬‬
‫לאמיר צוריקגיין‪ ,‬מיר ווילן די טעמע פארטיגן‪ .‬איך האב‬ ‫מ'וויל בא'קנס'ען יונגעלייט‪ ,‬און מ'זאגט‪ — ...‬אונז האבן‬
‫געמיינט‪ ,‬דער עולם קען דא יעדען איינעם‪ .‬איך וואלט‬ ‫מיר געהאט עקספיריענס‪ .‬איך ווייס נישט וואס פאר א‬
‫פארגעשלאגן די ‪ 3‬מענטשן‪ (1 ,‬ר' יוסף יושע גראס‪ ,‬א זקן‬ ‫עקספיריענס אונז האבן געהאט‪ ,‬דער איחוד איז אונטער‬
‫און א געטרייער מענטש און א בר דעת‪ .‬און דער צווייטער‬ ‫קהל‪ ,‬ס'איז שוין געווען אונטער קהל‪ ,‬ס'איז געווען מיט‬
‫איז‪ ,‬ר' יעקב צבי פריעדמאן‪ .‬און דער דריטער איז יודל‬ ‫קהל‪ ,‬און ס'קען זיין אליין‪ ,‬און ס'האט אלץ נישט צו טאן‬
‫לעפקאוויטש‪ .‬דער עולם איז מסכים צו די דריי מענטשן?‬ ‫מיט קיין איחוד‪ .‬מ'גייט נישט צו צו דער זאך‪ ,‬ווייל אפשר‬
‫שעמט מען זיך צו רעדן וואס דער פראבלעם איז דא‪ .‬אבער‬
‫ר' שלמה זלמן —‬ ‫איך מיין‪ ,‬איך מוז זאגן וויאזוי איך זעה עס על כל פנים‪.‬‬
‫ר' בערל — ר' יעקב הערש פריעדמאן וואס פארא דזשאב‬ ‫ס'האט זיך שוין אסאך מאל געמאכט אינצידענטן‪ ,‬און עס‬
‫מ'האט אים געגעבן האט ער געטוען‪ ,‬ר' יוסף יושע האט‬ ‫וועט זיך נאך מאכן אינצידענטן‪ ,‬און מ'וועט נעמען דיינים‬
‫געטאן זייער א גוטן ארבעט‪ ,‬ר' משה געדענקט ער האט‬ ‫מיט אלעם‪ ,‬מ'קען נישט‪ ,‬היץ קעפ קען מען נישט‪ ,‬ווייל‬
‫מיט אייך געארבעט צוזאמען‪ ,‬זייער א פיינע דזשאב‪.‬‬ ‫יעדער מיינט דאך דעם אמת‪ ,‬יעדער מיינט דאך נאר דעם‬
‫רב'ס טובה‪ ,‬און דעם רבי'נס טובה‪ ,‬און די קהלה'ס‪ .‬ווען‬
‫ר' יעקב גליק — ער וועט דאך נישט וועלן טוען יעצט‪.‬‬ ‫יעדער מיינט דעם אמת‪ ,‬איז זייער שווער מונע צו זיין‪ ,‬ווייל‬
‫מ'מיינט דאך נאר דעם תכלית‪ ,‬און אלץ לשם פאר'ן‬
‫ר' בערל — פארקערט‪ ,‬יעצט וועט ער ענדערש וועלן‪— ....‬‬ ‫אייבערשטן‪.‬‬
‫ערלעדיגט‪ ,‬איך שרייב עס אויף‪.‬‬
‫די אונטערשטע שורה איז‪ ,‬דער איחוד מיט די עלטערע קען‬
‫ר' יעקב צבי שעהענפעלד — איך וויל מיין פארשלאג מ'זאל‬ ‫איין מענטש סטאפן‪ .‬און איך ווייס‪ ,‬ביי די מיטינג‪ ,‬וואס‬
‫אננעמען‪ ,‬מ'זאל ארויסגעבן א קול קורא יעצט‪ ,‬אין נאמען‬ ‫דער רב זאל זיין געזונט פון קרית יואל‪ ,‬אז טאמער האט ער‬
‫פון קהל אז מ'בעט אז בחורים זאלן אויפהערן צו רעדן פון‬ ‫מיטגעהאלטן‪ ,‬און ער האט גערופן דעם יונגערמאן פאר‬
‫די זאכן‪ ,‬און קהל וועט נעמען קער פון די זאך‪.‬‬ ‫וואס און ווען‪ ,‬האט עס געארבעט‪ ,‬ווען נישט‪ ,‬האט עס‬
‫נישט געארבעט‪ .‬ווייל ליידער די יונגע זענען עלטער היינט‬
‫ר' יעקב כהנא — מ'דארף ‪ ...‬א קול קורא איז פאר די‬ ‫פון די עלטערע‪ ,‬און מ'האט נישט קיין דרך ארץ‪ ,‬ס'הייבט‬
‫גאנצע וועלט‪.‬‬ ‫זיך נישט אן‪ ,‬מ'רעכנט זיך מיט קיינעמ'ס מיינונג נישט‪.‬‬
‫מ'דארף מער ארייננעמען אין די מיטינגען דעם רב‪ .‬און אז‬
‫ר' בערל — ער איז גערעכט‪ ,‬איך האלט אויך אזוי‪.‬‬ ‫עס מאכט זיך אזא איחוד און ס'איז א פראבלעם‪ ,‬דארף דער‬
‫רב רעדן‪ ,‬און ער דארף וויסן‪ ,‬אז ער האט נישט‬
‫ארויסגעווארפן פון — ליידער מ'קוקט נישט פארשטאנד‪,‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪21 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫און‪ ,‬לעצטענס מוז איך פאר'ן עולם זאגן‪ ,‬ס'איז דא אסאך‬ ‫ר' יעקב גליק — אבער די גאנצע וועלט ווייס דאך שוין‬
‫פראבלעמען ס'איז נישטא צו וועם זיך צו ווענדן‪ .‬ליידער‬ ‫במילא‪.‬‬
‫אזוי איז עס‪ ,‬אפילו די דיינים אויף נישט‪ .‬מ'קען נישט‪ .‬דא‬
‫אונז האבן מיר געהאט פאר צוויי וואכן איז דא‬ ‫ר' בנימין — ר' יעקב פארוואס ווענדט איר דאס אפ? דער‬
‫אריינגעקומען א איד‪ ,‬ער האט זיך אויסגעוויינט דאס‬ ‫אינצידענט וואס איז געווען איז אויך פאר די גאנצע וועלט‪.‬‬
‫הארץ‪ ,‬ער האט נישט צו וועמען צו גיין! איז וויכטיג‪ ,‬פאר‬ ‫און דאס איז א זאך וואס מ'טוט פאזעטיוו‪ ,‬איך שטיץ אויך‪,‬‬
‫די מוסדות איז וויכטיג עמיצען צו נעמען‪ .‬מיר האבן נישט‬ ‫פארקערט‪ ,‬איך וואלט נאך צוגעלייגט ‪...‬‬
‫געוואוסט וואס צו טאן‪ .‬אהער געטון‪ ,‬און אהער‬
‫געשטאנען‪ ,‬מיר האבן גערעדט מיטן גבאי'ן דא האבן מיר‬ ‫ר' יעקב גליק — אין די קול קורא קען מען זיך פאררופען‬
‫גערעדט מיט יועצים‪ ,‬די אונטערשטע שורה‪ ,‬נאכמיטאג‬ ‫אויף דעם‪ ,‬איך מיין אזוי‪ ,‬דאס וואס דער רב האט נעכטן‬
‫זענען מיר אריבערגעגאנגען איך מיט ר' יענקל צום קרית‬ ‫געהאלטן אין די דרשה‪ ,‬דאס דארף זיין דער דגוש פון דעם‪.‬‬
‫יואל'ער רב‪ ,‬און מיר האבן אים געפרעגט בפשטות‪ ,‬רבי‬
‫זענט איר גרייט אריין צו קומען אהער? דער פשט איז‬ ‫ר' חיים אלעזר — דעמאלטס שרייבטס איבער זיין דרשה‬
‫אריינצוקומען א מינימום פון ‪ 2-3‬טאג א וואך‪ .‬האט ער‬
‫געענטפערט‪ ,‬אז לויט‪ ,‬ער האט גערעדט עפעס מיט מענטשן‬
‫און זיי האבן אים געזאגט‪ ,‬אז שבת איז דא זייער‬ ‫ר' בערל — בקיצור‪ ,‬מיר נעמען אן יעקב הערש‬
‫עפעקטעוו‪ ,‬אז ווען דער רבי איז נישט דא‪ ,‬איז ער גרייט‬ ‫שעהנפעלד'ס פארשלאג‪ ,‬און מ'וועט איבערשמועסן‪ ,‬נישט‬
‫אריינצוקומען שבת און זונטאג וועט ער דא בלייבן און‬ ‫מיט'ן רבי'ן‪ ,‬איבערשמועסן מיט'ן רב‪ .‬וואס דארף מען דעם‬
‫אויך א טאג אין די וואך‪.‬‬ ‫רבי'ן באדערן מיט קול קורא'ס‪.‬‬
‫ר' ??? — און טאמער וועט אויספעלען מער?‬ ‫ר' ??? — איך ‪ ...‬נאך מאכן יעצט חוה"מ‪.‬‬
‫ר' בערל — און טאמער וועט אויספעלען מ'וועט עס‬ ‫ר' בערל — איך קען דאך נישט מאכן יעצט‪ ,‬מיר האבן‬
‫ברויכן‪ ,‬דעמאלטס וועלן מיר רופן וועט ער דא זיין‪.‬‬ ‫אנגענומען און מ'וועט טוען דערין‪ ,‬דעטסהאל‪.‬‬
‫ר' ??? — און אויסער דעם וועט ער זיין על המשמר‪.‬‬ ‫ר' בערל — יעצט וועלן מיר גיין צום צווייטן נושא‪ ,‬ס'איז‬
‫אויך זייער אן ערענסטע נושא‪.‬‬
‫ר' בערל — וועגן געלט האבן מיר נישט גערעדט מיט אים‪,‬‬
‫ווייל ס'איז עפעס נישט געקומען דערצו‪ ,‬אונז זענען מיר‬ ‫דער עולם ווייס אז עס קאכט זיך לעצטענס‪ ,‬ס'טומלט זיך‪,‬‬
‫נאר געווען בעת השוה‪ ,‬אבער ס'איז נישט אויסגעקומען‪.‬‬ ‫אז וויליאמסבורג גייט צוגרינד! חשובע מענטשן האבן דאס‬
‫געזאגט‪ ,‬אנגעהויבן פון משה גבאי'ן ארונטער‪ — ,‬אז שבת‬
‫דאס ביהמ"ד איז דא‪ ,‬ס'איז הפקר! איך וויל נישט‬
‫ר' ?? — און ווען דער רבי איז יא דא?‬ ‫אויסרעכענען וואס זאכן ס'איז אלץ דא‪ .‬מ'דארף דא האבן‬
‫א רב אויפ'ן פלאץ‪ .‬דער רבי קען זיך מיט דעם נישט מטפל‬
‫ר' בערל — ווען דער רבי איז דא וועט ער אריינקומען‪ ,‬מוז‬ ‫זיין‪ .‬דער רבי איז זומער אין קרית יואל און ווינטער אין‬
‫ער נישט זיין דא שבת‪ .‬וועט ער קומען אין דערוואכן‪ ,‬ער‬ ‫מיאמי‪ ,‬דארף מען האבן א רב אויפן פלאץ‪.‬‬
‫האלט אויף די דירה‪.‬‬
‫נו‪ ,‬מ'איז געשטאנען מיט פארשידענע די לעצטע ‪ 2‬וואכן‬
‫ער האט אונז דערציילט‪ ,‬אז דער רבי האט אים אויך‬ ‫מ'האט זייער שטארק דן געווען איבער דעם ענין‪ .‬מ'האט‬
‫געפרעגט‪ ,‬וואו וועסטו וואוינען? האט ער געזאגט איך האב‬ ‫צדדים אהער און צדדים אהין‪ .‬איז היינט צופרי האט מיך‬
‫דא א דירה‪ .‬ביסטו גרייט צו קומען אהער? זאגט ער יא‪.‬‬ ‫דער רבי אנגעקאלט און ער האט געזאגט אז איך וויל אז ר'‬
‫אהרן דער קרית יואל'ער רב זאל אריינקומען אהער אויף‬
‫איז אזוי‪ ,‬דער ערשטער שיקול הדעת איז אונז געווען‪,‬‬ ‫וויליאמסבורג‪ .‬איך ווייס נישט זאגט ער‪ .‬איך האב אים‬
‫לכאורה אז דער רבי זאגט וואס דארף איך א מיטינג? איך‬ ‫געפרעגט דער רבי וויל ער זאל ווערן רב הצעיר? ער ווייסט‬
‫מיין דער רבי איז דאך בכח צו זאגן‪ .‬אעפ"כ‪ ,‬אויפצונעמען א‬ ‫נישט וואס דאס איז רב הצעיר — זאגט ער — ער זאל‬
‫רב צו א דיין צו וויאזוי ס'זאל נישט הייסן‪ ,‬ס'איז דא א‬ ‫אריינקומען דא און ער זאל אנפירן אלעס וואס מ'דארף‪.‬‬
‫קהל‪ ,‬ס'איז דא שטאטוטען אין די שטאטוטען שטייט‪ ,‬אז‬ ‫האב איך געפרעגט דעם רבי'ן‪ ,‬נו מ'מוז דאך כ'פארשטיי‬
‫מען קען נישט אויפנעמען נאר ברשות פונעם רבי'ן‪ ,‬אבער‬ ‫נישט‪ ,‬ער וועט אוועקגיין פון קרית יואל? — נו‪ ,‬דאס‬
‫קהל דארף עס צו טאן‪ .‬גוט‪ ,‬דער רבי וועט עס הייסן‪ ,‬אבער‬ ‫וועסטו שוין — זאגט ער — מיט אים שפעטער רעדן‪ .‬ער‬
‫אעפ"כ האבן מיר צוזאמגערופען די פארשטאנד‪ ,‬טייל האבן‬ ‫האט אנגעקאלט ר' יענקל כהנא די זעלבע זאך‪ .‬אונז זענען‬
‫געזאגט אז מ'זאל רופן א טובים מיטינג‪ ,‬אבער לויט די‬ ‫מיר געשטאנען קודם צווישן אונז פארהאנדעלט‪ ,‬מיר האבן‬
‫שטאטוטען גייט עס נישט אזוי‪ ,‬דאס געהער קודם צו א‬ ‫נישט געוויסט וואס טוט מען דא? צוויי פראבלעמען איז‬
‫פארשטאנד‪ ,‬און נאכדעם אז מ'וועט דאס אפראווען‪ ,‬וועלן‬ ‫דא‪ ,‬איין פראבלעם‪ ,‬איך זאג עס נאכאמאל‪ ,‬ווען מען נעמט‬
‫מיר טוען ווייטער‪.‬‬ ‫אויף א רב‪ ,‬וואס זאל דער רב זיין‪ ,‬הייסט ער דא? צו וויל‬
‫ער אהערקומען וואוינען?‬
‫‪ ‬‬
‫‪22 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫]כאן שואל ר' בערל לאנשים‪ ,‬איר זענט אויך מסכים‪,‬‬ ‫וויל איך דא פארשלאגן פארן עולם‪ ,‬ס'וועט קאסטן געלט‪.‬‬
‫ושומעים שר' יעקב גליק אומר — וואס איז שייך‪ ,‬אז דער‬ ‫איך ווייס נאך נישט צו ס'קאסט ביז דערווייל דא‪ ,‬איך וועל‬
‫רבי האט געהייסן‪ ,‬איז דאך נאר — דברים אינם מובנים‬ ‫ענק וואס‪ ,‬ס'איז פארגעשלאגן אן אנדערע הרצאה אויך‪ ,‬אז‬
‫כ"כ[‬ ‫מ'זאל ר' זלמן לייב'ן ברענגען פון ירושלים אהער‪ .‬איז צוויי‬
‫זאכן‪ ,‬לויט אונזערע ‪ ...‬נישט ער וויל קומען‪ ,‬און נישט‬
‫ר' בערל — ר' דוד‪ ,‬איר זענט מסכים צום פארשלאג? —‬ ‫מ'רעדט דאס וועט אונז קאסטן אונז וועלן מיר נישט קענען‬
‫ועונה‪ :‬הונדערט פראצענט!‬ ‫‪ ...‬און ס'וועט נישט ארבעטן‪ .‬אבער איך שלאג דאס פאר‬
‫מצידי‪ ,‬און ר' יעקב וועט באלד זאגן וויפיל ער איז מסכים‬
‫ר' שלמה אהרן‪ ,‬דו ביסט מסכים? — ועונה‪ :‬איך בין מסכים‬ ‫צו דעם‪ .‬איך וועל ענק זאגן אפען‪ ,‬מיר האט ר' שלמה‬
‫הייזלער נעכטן געווען אין ב‪.‬פ‪ .‬האט ער מיר געזאגט‪ ,‬אים‬
‫ר' יענקל‪ ,‬איר זענט מסכים? — ועונה‪ :‬יא‬ ‫דאכט זיך אז דער ירושלים'ער רב האט נישט גענוג פרנסה‪.‬‬
‫ער האט אפילו געזאגט פאר'ן רבי'ן‪ ,‬האט דער רבי געזאגט‪,‬‬
‫פארוואס זאגט ער נישט מיר‪ ,‬איך וועל אים געבן‪ .‬שוין‪,‬‬
‫ר' שמואל דוד? — ועונה‪ ,‬איין טאג פלעגט ער שוין‬ ‫געלט וועט עס אונז קאסטן‪ ,‬צי מ'וועט ברויכן געבן ר'‬
‫אריינקומען לעצטענס‪ ,‬ער ארבעט דא פאר די מקוה‪.‬‬ ‫אהרן'ן צי מ'וועט ברויכן געבן פאר זלמן לייב'ן‪ ,‬אונז וויל‬
‫מיר דאך עס זאל זיין שלום ס'זאל נישט זיין קיין מחלוקת‪.‬‬
‫]כאן שאל לאלו אנשים‪ :‬ר' דוד עקשטיין‪ ,‬ר' אליעזר ווייס‪,‬‬
‫ר' מאיר הירש‪ ,‬ר' יצחק‪ ,‬ר' חיים אליעזר‪ ,‬ר' חיים שלמה‪ ,‬ר'‬ ‫יעצט וויל איך דעם עולם זאגן‪ ,‬אז מצידינו אונז זענען מיר‬
‫וואלף‪ ,‬ר' יעקב גליק‪ ,‬ר' אברהם ווידער‪ ,‬קרעסטירער רבי‪,‬‬ ‫גרייט אויפצונעמען ר' אהרן'ן ער זאל קומען אהער‪ ,‬אויב די‬
‫וכולם מסכימים[‪.‬‬ ‫קרית יואל'ער מסכים צו שערן מיט אונז‪ ,‬ווייל איך קען‬
‫נישט טאן אזא זאך‪ ,‬מן הסתם וועט זיך עס אפרופען ביי‬
‫ר' מאיר וואס זאגסטו?‬ ‫אים אויך‪ .‬איך האב אים געפרעגט דאס‪ ,‬האט ער געזאגט‪,‬‬
‫איך האב קינדער און איך וועל מיר אן עצה געבן‪ .‬איך וועל‬
‫ר' מאיר — נאכן רבי'נס זאגן וואס איז שייך צו זאגן? וואס‬ ‫זיי נישט פארלאזן‪ ,‬ס'איז נישט קיין פראבלעם‪ ,‬זאגט ער‪.‬‬
‫איז שייך צו זאגן נאכן רבי'נס זאגן‪.‬‬ ‫אבער איך מוז הערן פון ענק‪ ,‬עטץ זענטס קרית יואל'ער‪.‬‬
‫ר' בערל — ס'איז א קהל'ס מיטינג‪ ,‬רבותי ס'איז א קהל'ס‬ ‫ר' ??? — וואס פארא טיטול‪ ,‬וואס פארא טיטול‪ ,‬רב‬
‫מיטינג‬ ‫הצעיר?‬
‫ר' מאיר — פאר אונז וועט עס שווער זיין‪ ,‬איך קען אייך‬ ‫ר' בערל — דאס וועלן מיר באלד שמועסן‪ ,‬איך האב דעם‬
‫זאגן אזויפיל‪ ,‬איר וועט עס נישט אנקוקן איר האט‬ ‫רבין געפרעגט‪ ,‬האט דער רבי געזאגט‪ ,‬איך ווייס נישט וואס‬
‫געפרעגט א גוטע זאך‪ ,‬פאר אונז וועט עס זייער שווער זיין‪,‬‬ ‫הרב הצעיר‪ ,‬איך וועל דיר זאגן וואס דער רבי האט געזאגט‪,‬‬
‫ווייל ביי אונז איז דער רב אינוואלפד‪ ,‬נישט נאר אויף די‬ ‫איין זאך ווייס איך‪ ,‬רב הזקן וויל איך נישט הייסן‪ ,‬איך וויל‬
‫ת"ת‪ ,‬נאר אויף יעדע זאך‪ .‬ס'איז א שווערע זאך‪ ,‬נאר וואס‬ ‫נישט הייסן רב הזקן‪.‬‬
‫דען‪ ,‬ס'איז אסאך שווערער טאמער מ'קריגט זיך און ער‬
‫וועט דא נישט זיין‪ ,‬ס'וועט אסאך שווערער ביי אונז אויך‬ ‫דאס וועלן מיר באלד שמועסן‪ ,‬צי ער זאל הייסן "רב"‪ ,‬צי‬
‫ווערן‪ ,‬ווייל די זאך ריקט זיך אריבער זייער שנעל‪ ,‬און‬ ‫ער זאל הייסן "סגן" אונזערע דעמאלאגאציע איז‪ ,‬אז אונז‬
‫ס'ארבעט שוין דארטן ווי דא‪ ,‬אסאך שווערער זיין‪ ,‬נאר‬ ‫זאלן מיר אים אויפנעמען מיט די קאנדישאנס אז ער זאל‬
‫וואס דען‪,‬‬ ‫צוויי טאג מוז ער דא זיין און דעם דריטן טאג וועט ער‬
‫קומען ווען מ'וועט אים רופן )איינער בעסערט אויס‪ ,‬ער‬
‫ר' בערל — איין מינוט‪ ,‬איין מינוט‪ ,‬פארוואס זאל דאס זיין‬ ‫האט מיר געזאגט אז ער וועט זיין ‪ 3‬טאג‪ ,‬שבת‪ ,‬זונטאג‪ ,‬און‬
‫אז מ'קריגט זיך‪ ,‬מ'וועט זיך גארנישט קריגן ]כאן מושיבים‬ ‫דינסטאג(‬
‫לו‪ :‬פארקערט‪ ,‬טאמער מ'וועט נישט דאס טוען‪[...‬‬
‫ר' בערל — אה שבת האב איך פארגעסן‪ ,‬יא‪ .‬מיט דעם בין‬
‫ר' מאיר — גוט וואלט געווען‪ ,‬ווען ביי אונז האט מען א רב‬ ‫איך געקומען צום עולם‪ ,‬דער עולם האט זיך עפעס ארויס‬
‫פול‪-‬טיים‪ ,‬נאר וואס דען‪ ,‬טאמער איז עס אזוי ווי ס'האט‬ ‫צוזאגן וועגן דעם‪ ,‬בין איך גרייט און איך בעט יעדן‪ ,‬ס'זאל‬
‫זיך דא געטוען‪ ,‬איז זיכער בעסער‪...‬‬ ‫נישט איינער אריינשפרינגען אין אנדערן‪ ,‬ס'פשוט נישט‬
‫שיין‪ ,‬איך זאג ענק‪ ,‬ס'איז א היסטארישע זאך‪ ,‬ס'איז נישט‬
‫ר' בערל — נאך בעפאר אלעם‪ ,‬אונז האבן מיר געשמועסט‪,‬‬ ‫שיין אז צוויי מענטשן רעדן אויפאמאל‪ ,‬איז דאס ערשטע ר'‬
‫אז עס איז נישט דא אן עקסטער קהלה קרית יואל‪ ,‬אן‬ ‫משה האט געבעטן דאס ווארט‪.‬‬
‫עקסטערע קהילה אין וויליאמסבורג‪ ,‬אונז מוזן מיר זיך‬
‫האלטן צוזאמען‪ ,‬ס'איז נישטא אזא זאך‪ ,‬מ'האט דאס א‬ ‫ר' משה שעהר — איך האלט‪ ,‬ס'איז זייער צו די זאך און‬
‫נאמען געגעבן אזוי‪ ,‬למעשה אונז זענען מיר איין קהלה‪.‬‬ ‫ס'איז א זאך וואס מ'מוז טאן ]ר' בערל‪ :‬אז מ'זאל‬
‫אויפנעמען ר' אהרן[‪ ,‬ס'איז נישטא קיין שום פראגע נישט‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪23 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫א קורצע מעשה פון נאסודער רב ז"ל‪ ,‬עפעס א געוויסער‬ ‫ר' אברהם ווידער — איך האב געוואלט מסביר זיין וואס‬
‫רבי איז זיך געקומען צו אים זיך געזעגענען אז ער פארט‬ ‫מאיר האט געזאגט‪ ,‬ער האט געזאגט זייער בקיצור‪.‬‬
‫קיין א"י זיך באזעצען‪ .‬האט ער אים געפרעגט און פון ווי‬
‫וועט איר לעבן? האט ער געזאגט אז מ'וועט אים שיקן פון‬ ‫איר האט פריער געפרעגט וואס אונזערע עקספירענס איז‪,‬‬
‫חו"ל‪ .‬האט דער נאסעדער רב געזאגט‪ ,‬איך מיין אז ווי‬ ‫און איר האט געפרעגט א שאלה וואס קרית יואל וועלן‬
‫איידער איר זאלט זיין אין א"י און דער קאפ זאל זיין אין‬ ‫זאגט‪ .‬קודם וועל איך ענטפערן אויף די ‪-2‬טע זאך‪ ,‬וואס‬
‫חו"ל‪ ,‬זאל ער שוין ענדערש בלייבן אין חו"ל און דער קאפ‬ ‫קרית יואל זאגט איז‪ ,‬אז טאמער וועט זיין אז ער וועט זיין‬
‫זאל זיין אין אר"י‪ .‬דער זעלבע זאך זאג איך אויך‪ ,‬ווי איידער‬ ‫דא און עס וועט זיין שטיל‪ ,‬און דאס איז דער אמת'ער‬
‫דער רב זאל זיין אין קרית יואל און דער קאפ זאל זיין דא‬ ‫פארמאל וואס ס'זאל זיין שטיל‪ ,‬דעמאלטס וועט ער זיין דא‬
‫כסדר‪ ,‬זאל ער ענדערש זיין דא אויך און ער זאל קענען זיין‬ ‫רב און ער וועט זיין דארט רב‪ ,‬און דער רבי וועט זיין רבי‪,‬‬
‫אויף אלע ביידע‪.‬‬ ‫און ס'וועט זיין א סאטמערע קהילה קדושה אזוי ווי‬
‫ס'ברויך צו זיין‪.‬‬
‫ר' ??? — פיין‪.‬‬
‫צו פארענטפערן פארוואס דארט איז אזוי גוט‪ ,‬אונז האב‬
‫ר' דוד עקשטיין — איך ווייס נישט‪ ,‬דער עולם פון וומ"ב‬ ‫מיר זיך אונטערגענומען דארטן די הנהלה‪ ,‬די קהלה מיט די‬
‫זעהן נישט צו דעם טאג טעגליכן לעבן פון רב‪ ,‬אונזער רב‬ ‫הנהלה‪ ,‬אז אונז האבן מיר א רב‪ ,‬און אונז טוען מיר נישט‬
‫זאל זיין געזונט האט זייער א שווערע ארבעט‪ ,‬דער קרית‬ ‫גארנישט אן דעם רב‪ ,‬ווען ס'איז דא‪ ,‬פארשטייט זיך‬
‫יואל'ער רב ארבעט ממש עבודת הפרך איבער די כוחות‪.‬‬ ‫מ'רעדט זיך צווישן זיך‪ ,‬אבער מ'האט א רב און מ'איז זיך‬
‫פון גאנץ פרי גייט ער אין ישיבה אריין‪) .‬דא ענדיגט זיך די‬ ‫שואל עצה‪ ,‬מ'גייט אדורך‪ ,‬יעדע זאך גייט מען דורך‪,‬‬
‫ערשטע זייט און עס איז נישט אויפגעכאפט א חלק‬ ‫פארשטייט זיך די גאר גרויסע זאכן גייט מען אריין צום‬
‫דערפון(‪.‬‬ ‫רבי'ן‪ ,‬אבער ווען ס'מאכט זיך‪ ,‬איז דער לעצטער ווארט איז‬
‫דער רב‪.‬‬
‫קרית יואל'ער רב ערשיינט יעצט ביי די מיטינג‪:‬‬
‫ר' בערל — וואס הייסט א יעדע זאך‪ ,‬עקאנאמישע זאכן‬
‫ר' בערל — רבותי‪ ,‬איך וועל זאגן א מלתא בדיחותא‪ ,‬עס‬ ‫אויך?‬
‫שטייט אין ייטב לב‪ ,‬היתה יהודה לקדשו ישראל ממשלותיו‪,‬‬
‫פאר דעם איז געווען א מנהג ביי אידן בכל תפוצות ישראל‪,‬‬ ‫ר' אברהם — ניין‪ ,‬ניין‪ ,‬מ'רעדט זיך עניני הקהלה וואס‬
‫אז מען האט געמאכט וואלן פאר ראשי הקהלה‪ .‬געענדיגט‬ ‫ס'איז שווערע זאכן‪ ,‬מ'רעדט נישט‪ ,‬אבער ווען ס'איז דא‬
‫האט זיך אז די ראשי הקהלה וואלן האט מען נישט‬ ‫זאכן פראבלעמען וואס ס'מאכט זיך‪ ,‬אסאך מאל מאכט זיך‬
‫געמאכט‪ ,‬אבער א רב האבן מיר יא אויפגענומען‪.‬‬ ‫א פראבלעם צווישן די קהילה מענטשן און מ'קען זיך נישט‬
‫דורכקומען‪ ,‬מ'וויל זיך דורכקומען‪ ,‬שמועסט מען זיך דורך‬
‫ר' בערל — מיר האבן דא געהאט א מיטינג‪ ,‬איך וויל זאגן‬ ‫מיט'ן רב און מ'ווייסט אז ער האט די לעצטע ווארט‪ ,‬און‬
‫דעם קרית יואל'ער רב‪ ,‬אז אויף די אויפפאדערונג פון רבי'ן‬ ‫דאס האט אונז געברענגט א געוואלדיגע הצלחה סיי אין די‬
‫זאל זיין געזונט אן שטארק‪ ,‬איז ער אויפגענומען פה אחד‪,‬‬ ‫מוסדות סיי אין די קהלה‪ ,‬און עס איז נישט דא אז יעדער‬
‫קרית יואל'ער רב‪ ,‬זאל אי"ה זיין‪ ,‬צוהעלפן פאר'ן רבי'ן אין‬ ‫איינער מאן דהו קען זיך יאווענען און זאגן אזוי און אזוי‪,‬‬
‫די רבנות‪ ,‬ווי אימער עס איז נאר פארהאנדן‪ ,‬און דער קרית‬ ‫ווייל מ'ווייסט אז וואס מ'טוען מיר איז אלעס בהתייעצות‬
‫יואל'ער רב וועט אריינקומען אויף ]אחד אומר‪ :‬שבת[‬ ‫פונעם רב‪ ,‬און דאס איז דער פשט דערפון‪ .‬פארשטייט זיך‬
‫וויליאמסבורג‪ ,‬צוויי טאג‪ ,‬צו דריי טאג‪ ,‬וויאזוי ס'וועט זיך‬ ‫ס'איז דא זאכן וואס מ'פירט מיטינגען אן דעם רב אליין‪,‬‬
‫שוין אויסארבעטן‪ ,‬און אונז מיר ווילן ווינטשן דער גאנצער‬ ‫פארשטייט זיך‪ .‬און איך וויל נאר זאגן אז ס'וועט זיין דער‬
‫עולם מזל טוב פאר'ן רב‪ ,‬אונז וועלן שוין קענען רופן נישט‬ ‫גרעסטער כבוד שמים‪ .‬מ'האט פריער געפרעגט דא‪ ,‬מ'האט‬
‫דווקא קרית יואל'ער רב‪ ,‬מ'וועט קענען רופן‪ ,‬דעם טיטול‬ ‫אסאך גערעדט דא‪ ,‬די אלע פראבלעמען‪ ,‬אז מ'וויל לעזען די‬
‫האבן מיר נישט געהעריג אויסגעארבעט ]הרב מקרית יואל ‪-‬‬ ‫פראבלעם‪ ,‬איז דא וועגן וויאזוי צו לעזען דעם פראבלעם‪,‬‬
‫איך וועל באלד זאגן[‪ ,‬מיר האבן נישט געוואוסט‪ ,‬דער רבי‬ ‫און מ'קען לעזען די פראבלעם‪ ,‬אז יעדער איינער‪ ,‬און איך‬
‫האט געמאכט עפעס א ווערטל‪ ,‬ער גלייכט עפעס נישט‬ ‫מיין טאקע יעדער איינער זאל זיין צופרידן‪ ,‬אויף א‬
‫דעם רב הצעיר‪ ,‬ער וויל נישט הייסן רב הזקן‪ .‬ברויך מען‬ ‫פרידליכן אופן‪ ,‬דעס איז א חלק דערפון‪ ,‬און מ'ברויך זען אז‬
‫דאס אויסארבעטן‪ .‬אבער דער עיקר איז‪ ,‬דער אייבערשטער‬ ‫מ'וועט מיטארבעטן מיט יעדן איינעם‪ ,‬האלט איך אז עס‬
‫זאל העלפן אז דער רבי זאל זיין געזונט און שטארק און‬ ‫וועט זיין א געוואלדיגער כבוד שמים‪.‬‬
‫פירן אונז קעגן משיח'ן )קהל‪ :‬אמן( און דער רב זאל זיין‬
‫געזונט און שטארק‪ .‬עס איז א שווערע עבודה‪ ,‬די קרית‬ ‫ר' אליעזר ווייס — איך וויל זאגן וועגן דעם צי אונז זענען‬
‫יואל'ער אידן האבן דא מעיד געווען‪ ,‬מיר האבן געבעטן‬ ‫מיר מסכים דארט אין קרית יואל אז דער רב זאל קומען‬
‫רשות פון זיי‪ ,‬זיי האבן געזאגט אז ס'איז א שווערע עבודה‪.‬‬ ‫אהער אויך‪.‬‬
‫דער רב האט היינט אויך גענוג ארבעט‪ .‬אבער למען תועלת‬
‫הענין‪ ,‬ס'פעלט זיך שטארק אויס‪ ,‬ס'איז א גרויסע קהלה‪,‬‬ ‫דער אמת'ן אריין אין קרית יואל איז דא א געוואלד וואס‬
‫און אזוי ווי וויליאמסבורג איז די צענטראלע קהלה פון‬ ‫מ'קען נאך טוען זייער א סאך מער‪ ,‬נאר וואס דען‪ ,‬ס'איז דא‬
‫‪ ‬‬
‫‪24 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫האבן גערעדט אז מ'מוז זען‪ ,‬א סימן ס'איז פארפאלן‪ ,‬הגם‬ ‫איבעראל‪ ,‬ממילא ליגט אויף אונז א חוב‪ ,‬בעטן מיר אז דער‬
‫ס'וועט מיר יעצט אסאך שווערער זיין אז מ'דארף צו זיין‬ ‫רב זאל אננעמען דאס התמנות‪ .‬מזל טוב‪] .‬והקהל עונין מזל‬
‫אויף צוויי‪ ,‬איך ווייס נאך נישט וויאזוי איך וועל דאס‪ .‬נאר‬ ‫טוב[‪.‬‬
‫קודם‪ ,‬שבת‪ ,‬דאס פארשטיי איך‪ ,‬אז דער טאטע וועט זיין‬
‫זומער יעצט נאך יו"ט וועט ער זיין אין קרית יואל‪ ,‬ממילא‬ ‫הרב שליט"א — הנה ברך לקחתי וברך ואשיבנה‪ .‬די‬
‫וועט מיר אויסקומען דעמאלט צו טיילן דעם שבת און‬ ‫ווערטער וואס דער ראש הקהל )ר' בערל( האט געזאגט‪.‬‬
‫קומען אהער אין שטאט אריין‪ .‬איך קען דאס נישט זאגן אז‬ ‫נאר דער אמת איז‪ ,‬אז דער ראה"ק ר' בערל האט מיט מיר‬
‫איך גיי ערזעצן‪ ,‬אבער איך וועל זיין אין שטאט דא‪ ,‬איך‬ ‫שוין גערעדט פון דעם ענין מיט א לענגערן זמן‪ .‬און איך‬
‫וועל זיין אין ביהמ"ד‪ ,‬איך וועל זיין שב"ק דא מיטן ציבור‪,‬‬ ‫האב דאס נישט אזוי‪ ,‬איך האב מיך פרובירט מדחה צו זיין‬
‫און אויך אינמיטן די וואך כפי הצורך ווי אזוי מ'וועט עס‬ ‫פון צייט צו צייט‪ .‬איך האב געוויסט ס'איז נישט אזוי גרינג‪,‬‬
‫זען‪ ,‬ס'איז שווער פארצושרייבן פונקטליך א פלאן‪ ,‬אבער‬ ‫ס'קומט שווער אן‪ ,‬ווייל דאס יעצטיגע איז אויך‪ ,‬ווער עס‬
‫ס'וועט אי"ה אויסגעארבעט ווערן‪ ,‬אזוי עס זאל קענען‪ ,‬עס‬ ‫קומט ארויס קיין קרית יואל‪ ,‬און ס'איז דאך דא דא זע איך‪,‬‬
‫זאל אויסגעפירט ווערן אז מ'זאל זיין צופרידן‪.‬‬ ‫קרית יואל'ער בעלי בתים‪ ,‬ווייסן אז אין די ישיבה און די‬
‫קהילה פון קרית יואל דאס אליינס מער ארבעט‪ ,‬ס'פולט‬
‫מזקנים אתבונן‪ ,‬ווען מ'קוקט צוריק יעדע זאך זעט מען‪,‬‬ ‫אויס דעם טאג‪ .‬ממילא‪ ,‬ר' בערל האט געזאגט מ'דארף זען‬
‫אזוי איז געווען‪ ,‬דער צאנזער זיידע ז"ל דער דברי חיים‬ ‫וויליאמסבורג‪ ,‬האב איך פארשטאנען אז דאס מיינט נאך‬
‫האט אויפגענומען א זוהן דער קרייזער רב‪ ,‬ער האט אים‬ ‫ארבעט און נאך שעות‪ .‬און אזוי ווי די גמרא זאגט‪ ,‬לא‬
‫אויפגענומען אויף צאנז‪ ,‬און ער איז געווען רב בחייו פונעם‬ ‫שררה אני נותן לכם אלא עבדות‪ ,‬דאס איז נישט א מליצה‪,‬‬
‫הייליגן דברי חיים‪ .‬אינטערעסאנט איז‪ ,‬אז ס'איז דא היינט‬ ‫נאר דאס איז דברים כמשמעם וואס חז"ל ברוחב בינתם‬
‫א בריוו פונעם ייטב לב געשריבן אנהייב ווינטער צי חיי‬ ‫ברוב חכמתם האבן פארשטאנען דאס לעבן און זיי האבן‬
‫שרה צי תולדות‪ ,‬איך געדענק נישט פונקטליך‪ ,‬אנהייב‬ ‫פארשטאנען אמיתיות הדברים‪ ,‬אז דאס איז נישט קיין‬
‫ווינטער אין יאר תרמ"ג‪ ,‬ער איז נאך געווען געזונט‪ .‬דער‬ ‫שררה נאר א עבדות‪ ,‬ס'איז טאקע באמת אן עבדות‪ .‬צרכי‬
‫זיידע ז"ל דער ייטב לב ווינטער תרמ"ג איז ער נאך געווען‬ ‫עמך ישראל מרובים‪ .‬ס'איז דא אסאך ענינים אסאך‬
‫אינגאנצן געזונט‪ ,‬הערשט פסח צייט האט זיך אנגעהויבן‬ ‫פראבלעמען‪ .‬עס איז דא פראבלעמען וואס זענען‬
‫איז ער נישט געזונט געווארן‪ ,‬ווער ס'ווייסט אביסל‪ ,‬פסח‪.‬‬ ‫ציבור'דיגע און ס'איז דא פראבלעמען וואס זענען‬
‫בערך א האלב יאר איז ער נישט געזונט געווען‪ .‬און ס'איז‬ ‫יחידות'דיגע פראבלעמען‪ ,‬אבער ס'איז אלעס פראבלעמען‪,‬‬
‫דא א קונטרס חידושי תורה‪ ,‬סוגיות וואס ער האט נאך‬ ‫און מ'קען עס נישט אלעס מדחה זיין‪ ,‬מ'דארף צו טאן צום‬
‫פארגעלערענט פאר די בחורים ווינטער תרמ"ג‪ ,‬ס'איז דא‬ ‫ענין‪ ,‬מ'דארף האבן סייתא דשמיא‪ ,‬האב איך מיר די זאך‬
‫היינט א העתק א תלמיד שרייבט אראפ די חידושים‪ ,‬הקשה‬ ‫נישט צו געיאגט‪.‬‬
‫אדמו"ר ותירוץ‪ ,‬אויפגעשריבן אויבן אויפ'ן קונטרס‪ ,‬ר"ב‬
‫אמ"ת‪ ,‬וואס דאס איז תרמ"ג‪ ,‬האט ער נאך געלערענט אין‬ ‫אבער אויף יעדע זאך קומט א זמן‪ ,‬וואס מ'זעט אז דער זמן‬
‫ישיבה‪ — .‬איז דא א בריוו וואס ער שרייבט צו קהל פון‬ ‫איז געקומען‪ .‬איך בין געווען דא יו"ט און א סאך אידן האבן‬
‫סיגעט‪ ,‬ער בעט מען זאל אויף נעמען דעם קדושת יו"ט‪,‬‬ ‫גערעדט צו מיר דא און זיי האבן מפציר געווען‪ ,‬זיי האבן‬
‫בני‪ ,‬ער שרייבט ארויס דעם נאמען‪ ,‬אלס רב אין סיגעט‪ ,‬און‬ ‫געזאגט‪ ,‬אז ס'מוז‪ ,‬ס'פעלט זיך אויס‪ ,‬דער טאטע זאל זיין‬
‫דאס געהאלט וואס קומט אים‪ ,‬זאל מען געבן פאר'ן זון‪ .‬עס‬ ‫געזונט און שטארק לאורך ימים ושנים‪ ,‬מאכט זיך אזוי‪ ,‬אז‬
‫איז דא היינט נאך דער בריוו‪ .‬ס'איז אן אינטערסאנטער‬ ‫יעצט מוז ער אלץ אוועקפארן‪ ,‬ווינטער איז ער אסאך‬
‫בריוו ווי אזוי דער ייט"ל האט אזוי געטאן‪.‬‬ ‫חדשים נישט וועגן די גרויסע קעלטן קען מען נישט זיין‬
‫דאהי‪ ,‬און זומער אזוי ווי עס ווערט אביסל ווארימער‪ ,‬איז‬
‫דער זיידע ז"ל דער קדושת יו"ט האט אויפגענומען דעם‬ ‫אים אויך לצורך בריאותו אים אים בעסער אז ער איז אין‬
‫זיידן ז"ל דעם עצי חיים‪ ,‬אויך בחיים חיותו האט ער אים‬ ‫קרית יואל‪ ,‬ס'דארט א שיינער הויף‪ ,‬און די לופט איז‬
‫אויפגענומען רב אין סיגעט‪.‬‬ ‫בעסער‪ ,‬איך רעד יעצט דאס איז דער מציאות פראקטישע‬
‫זאך‪ ,‬און אויב דאס איז א טובה פאר זיין געזונט מוז מען‬
‫ר' בערל האט דערמאנט א ווארט פון א נאמען‪ ,‬וואס דאס‬ ‫דאך אלעס אוועק קוקען‪ .‬ממילא‪ ,‬האט זיך אזוי געמאכט די‬
‫איז אביסל א האקעלע זאך‪ ,‬וועגן דעם האב איך אזוי אינזין‬ ‫לעצטע יארן‪ ,‬אז מערערע חדשים פון יאר איז ער נישט אין‬
‫געהאט‪ ,‬די וועלט האט אנגערופען דעם קרייזער רב‪,‬‬ ‫שטאט‪ .‬באלד נאך פסח איז פאר קרית יואל איז א גרויסע‬
‫"קרייזער רב"‪ ,‬מ'האט אים נישט גערופען סאנזער רב‪,‬‬ ‫שמחה און קרית יואל קוקט ארויס דערויף און‬
‫טאקע מהאי טעמא מען האט אים אויפגענומען בחייו‬ ‫ס'דערפריידט און ס'דערהייבט די גאנצע שטאט מ'קומט‬
‫פונעם דברי חיים וואס ער איז געווען סאנזער רב‪ ,‬האט‬ ‫ארויס‪ .‬עס איז דא זייער שיינע שבתים‪ ,‬איך מיין א גרויסער‬
‫מען אים נישט גערופן סאנזער רב‪ ,‬מען האט אים גערופן‬ ‫ציבור פון דא זענען שוין געווען אין קרית יואל און זיי‬
‫"דער קרייזער רב"‪ ,‬דאס האט מען געטוען לכבודו פונעם‬ ‫האבן געזען‪ ,‬איך מיין נישט צו זאגן אז דא איז נישט‪ ,‬איך‬
‫הייליגן דברי חיים‪ ,‬אזוי פארשטייט מען איז דאס געווען‪.‬‬ ‫מיין צו זאגן אז קרית יואל קוקט שטארק ארויס דערויף‪,‬‬
‫ממילא פארשטיי איך אז ס'וואלט געווען אויך לכבודו‬ ‫למעשה כשהצדיק בעיר הוא הודה הוא זיוה הוא הדרה‪,‬‬
‫פונעם טאטן זאל זיין געזונט און שטארק‪ ,‬אז ס'זאל‬ ‫ס'באשיינט די שטאט‪ .‬איז אזוי אז אסאך חדשים יעצט אין‬
‫ווייטער בלייבן רב פון קרית יואל‪ ,‬ווייל דאס איז פונקט‬ ‫די זומער חדשים איז ער אויך אין קרית יואל‪ ,‬ממילא איך‬
‫בין געווען דא יו"ט‪ ,‬איז דא אידן וואס האבן געזאגט און זיי‬
‫‪ ‬‬
‫‪25 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫)קהל עונים‪ :‬אמן(‬ ‫גענוג‪ ,‬מ'דארף נישט אנדערש‪ ,‬אזוי מיין איך דאס איז‬
‫לכבודו פונעם טאטן זאל זיין געזונט‪.‬‬
‫ר' בערל — מיר האבן דא געשמועסט אז מיר זאלן‬
‫אריבערגיין צום רבין‪ ,‬מ'האט געקאלט משה גבאי'ן‪ ,‬און ער‬ ‫נו‪ ,‬עס איז איבעריג צו זאגן‪ ,‬אז די עצם זאך איז אזא בחינה‬
‫האט געזאגט אז מיר קומען דער גאנצער ציבור און ער איז‬ ‫ווי רש"י זאגט ויחד יתרו‪ ,‬ווייל מ'טראכט אריין‪ ,‬איז דאך‬
‫מסכים‪.‬‬ ‫דער פשט‪ ,‬אז דער טאטע זאל זיין געזונט איז דאס בריאות‬
‫איז נישט אזוי הונדערט פראצענט‪ ,‬איז דאך קומט אויס‬
‫קרית יואל'ער רב — עס פאסט זיך אזוי‪.‬‬ ‫דאס איז דאך‪ ,‬דאס האט צוגעברענגט‪ ,‬דאס איז דאך דער‬
‫גורם פאר די גאנצע זאך‪ ,‬ממילא קען מען נישט זאגן אז עס‬
‫א קליינע אנאליז אויף די מיטינג‪.‬‬ ‫איז א שמחה‪ ,‬ווייל עס איז נישט קיין שמחה‪ ,‬ווייל אילו‬
‫זכינו‪ ,‬ווען דער טאטע וואלט געווען הונדערט פראצענט‬
‫בערעל פרידמאן איז מסביר פארוואס מען דארף האבען‬ ‫געזונט אזוי ווי עס איז געווען ימים מקדם‪ ,‬וואלט די גאנצע‬
‫איינעם צו שטיין צו האנט פאר די קהילה און מוסדות און‬ ‫זאך נישט אויסגעפעלט‪ ,‬ס'וואלט גוט געווען אזוי ווי עס‬
‫דאס איז זיין לשון‪" :‬דער עולם ווייס אז עס קאכט זיך‬ ‫איז געווען‪ .‬עכשיו שלא זכינו צו דעם‪ ,‬קומט אויס מוז מען‬
‫לעצטענס‪ ,‬ס'טומלט זיך‪ ,‬אז וויליאמסבורג גייט צוגרינד!‬ ‫עפעס מאכן אזוי‪ .‬ממילא קומט אויס דארף מען צו וויסן‪,‬‬
‫חשובע מענטשן האבן דאס געזאגט‪ ,‬אנגעהויבן פון משה‬ ‫ס'איז אזוי‪ ,‬און ס'איז אזוי‪ ,‬ממילא מ'קען נישט זאגן אז‬
‫גבאי'ן ארונטער‪ — ,‬אז שבת דאס ביהמ"ד איז דא‪ ,‬ס'איז‬ ‫דאס א שמחה ס'איז א יו"ט‪ ,‬ס'איז נישט אזוי! ס'איז אזויווי‬
‫הפקר! איך וויל נישט אויסרעכענען וואס זאכן ס'איז אלץ‬ ‫איך זאג‪ ,‬ס'איז אזא ויחד יתרו‪.‬‬
‫דא‪ .‬מ'דארף דא האבן א רב אויפ'ן פלאץ‪ .‬דער רבי קען זיך‬
‫מיט דעם נישט מטפל זיין‪ .‬דער רבי איז זומער אין קרית‬ ‫על כל פנים וויאזוי ס'איז‪ ,‬דארף מען אין אזא צייט דארף‬
‫יואל און ווינטער אין מיאמי‪ ,‬דארף מען האבן א רב אויפן‬ ‫מען בעטן‪ ,‬מתפלל זיין מ'זאל האבן סייעתא דשמיא‪ ,‬דער‬
‫פלאץ"‪.‬‬ ‫אייבערשטער זאל העלפן זכות אבות זאל מגין זיין‪ ,‬אז מען‬
‫זאל קענען טוען להגדיל תורה ולהאדירה‪ ,‬לרומם קרן‬
‫התורה וישראל‪ .‬עס איז דא א גרויסע ארבעט‪ ,‬ס'איז דא א‬
‫ר' אהרן איז אנגעקומען שפעטער ביי די מיטינג און דאס‬ ‫גרויסע קהלה מיט א סאך חשוב'ע בעלי בתים‪ ,‬ס'איז דא‬
‫זענען זיינע ווערטער‪" :‬דער טאטע זאל זיין געזונט און‬ ‫גרויסע מוסדות‪ ,‬חשוב'ע מוסדות הן אין חינוך הבנים הן‬
‫שטארק לאורך ימים ושנים‪ ,‬מאכט זיך אזוי‪ ,‬אז יעצט מוז‬ ‫אין חינוך הבנות‪ ,‬פילע הונדערטער בחורים וואס זענען‬
‫ער אלץ אוועקפארן‪ ,‬ווינטער איז ער אסאך חדשים נישט‬ ‫דאהי‪ ,‬ס'איז זרע ברך ה'‪ ,‬אלעס ב"ה ערליכע אידישע‬
‫וועגן די גרויסע קעלטן קען מען נישט זיין דאהי‪ ,‬און זומער‬ ‫קינדער‪ ,‬בעלי בתים‪ ,‬אברכים‪ ,‬עלטערע אידן‪ ,‬מיטל יאריגע‬
‫אזוי ווי עס ווערט אביסל ווארימער‪ ,‬איז אים אויך לצורך‬ ‫אידן‪ ,‬יונגעלייט‪ ,‬קינדער‪ ,‬טף ונשים‪ ,‬אן שטארקע ערליכע‬
‫בריאותו אים אים בעסער אז ער איז אין קרית יואל‪,‬‬ ‫קהלה‪ ,‬וואס דאס קען מען דאך נישט פארשטעלן‪,‬‬
‫ס'דארט א שיינער הויף‪ ,‬און די לופט איז בעסער‪ ,‬איך רעד‬ ‫אינדערהיים איז דאך אזא זאך נישט געווען‪ .‬אינדערהיים‬
‫יעצט דאס איז דער מציאות פראקטישע זאך‪ ,‬און אויב דאס‬ ‫ווען ס'איז געווען א שטאט מיט א קהלה‪ ,‬איז עס געווען‬
‫איז א טובה פאר זיין געזונט מוז מען דאך אלעס אוועק‬ ‫פון א געמישטע סארט פון א געמישטער עולם‪ ,‬דא איז ב"ה‬
‫קוקען"‪.‬‬ ‫איז די קהלה א אויסגעוועלטע‪ ,‬ס'איז כסולת מנופה‪ ,‬ס'איז‬
‫אויסגעזויבערט פון יעדע מין‪ ,‬אזוי ווי דער פעטער ז"ל‬
‫שפעטער ביינאכט ביי די מיטינג ביים רבין זאגט ר' אהרן‪:‬‬ ‫פלעגט צו זאגן אין ארור מדבק בברוך‪ ,‬פארוואס? נישט‬
‫"עס איז געווען דא אין קהל'ס אפיס א מיטינג‪ ,‬און מ'האט‬ ‫ווייל דער ברוך וויל נישט‪ ,‬ווייל דער ארור וויל נישט‪ .‬און‬
‫מיך אריבערגערופען‪ ,‬און קהל‪ ,‬ר' בערל דער ראש הקהל‬ ‫דאס ביי אונז אויך אזוי‪ ,‬ביי אונז אין די קהלה‪ ,‬דער ארור‬
‫מיט ר' יעקב און אנדערע חברי הקהלה‪ ,‬און מ'האט געזאגט‬ ‫זוכט נישט און ער וויל זיך נישט מדבק זיין בברוך‪ ,‬און דאס‬
‫אז אזוי ווי פארען טאטען איז א טובה‪ ,‬ווינטער איז זייער‬ ‫איז טאקע א גרויסע מעלה‪ ,‬אונזער קהלה איז טאקע מיוחד‬
‫קאלט דא‪ ,‬ס'איז גרויסע קעלטען אין ניו יארק‪ ,‬מוז מען‬ ‫פון אנדערע קהלות‪ ,‬ס'איז א סולת מנופה‪.‬‬
‫אוועקפארען לצורך בריאות‪ ,‬מוז מען אוועקפארען וואו עס‬
‫איז ווארימער‪ .‬און זומער אפילו ווען עס איז פרילינג איז‬ ‫נו דארף מען בעטן טאקע‪ ,‬דער טאטע זאל דער‬
‫אין קרית יואל גוטע לופט‪ ,‬דארטן האט מען א גארטען‪,‬‬ ‫אייבערשטער העלפן ער זאל געבן אריכות ימים ושנים‪ ,‬דער‬
‫מיט א הויף‪ ,‬מיט א‪ ...‬ס'איז בעסער און אז עס איז לטובה‬ ‫טאטע זאל זיין געזונט און שטארק מיט כוחות פרישע‪ ,‬דער‬
‫פארן טאטענס בריאות אז דער טאטע זאל זיין דארטען‪ .‬נו‪,‬‬ ‫אייבערשטער זאל אים העלפן‪ ,‬ער זאל קענען דינען דעם‬
‫איז אלעס‪ ,‬קהל מיט דעם גאנצען ציבור‪ ,‬איז אלעס מוותר"‪.‬‬ ‫באשפער מתוך נחת ושמחה‪ ,‬ער זאל פירן די גאנצע עדה‬
‫סיי דא און סיי אין אנדערע מקומות‪ ,‬איבעראל‪ ,‬לכל אנ"ש‬
‫ווי עס זעט אויס איז געווען אפגעשמוסט בערעל מיט ר'‬ ‫הסרים למשמעתו‪ ,‬דער אייבערשטער זאל העלפן יתחדש‬
‫אהרן אז די ווערטער‪ ,‬פון זומער און ווינטער‪ ,‬גייט מען‬ ‫כנשר נעוריו‪ ,‬דער אייבערשטער זאל אים געבן פרישע‬
‫נוצען‪ .‬ווייל ביידע נוצען די זעלבע ווערטער און ר' אהרן‬ ‫געזונטע כוחות‪ ,‬ביז דער אייבערשטער וועט העלפן‪ ,‬יעצט‬
‫נוצט עס צוויי מאל‪.‬‬ ‫איז ניסן‪ ,‬בניסן נגאלו בניסן עתידין להגאל‪ ,‬זאל דער‬
‫אייבערשטער העלפן‪ ,‬מיר זאלן אלע זוכה זיין אקעגן צו גיין‬
‫דעם גואל צדק בב"א‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪26 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫געווארען אויפגעציטערט אז ר' אהרנס מענטשן מאכען א‬ ‫אבער מער אינטרעסאנט איז‪ ,‬די ענדע ווי ר' אהרן ענדיגט‪:‬‬
‫פוטש און זיי רעדען אויפען רבין שריקליכע ווערטער און‬ ‫"עס פאסט זיך אזוי"‪ .‬אנאליזען אויף די ווערטער זענען‬
‫זיי וועלען נאך אים טאקע ארויספירען פון ביהמ"ד‪.‬‬ ‫גענצליך איבעריג‪.‬‬
‫ניבא ואינו יודע מה ניבא‪.‬‬ ‫*‬

‫נאך איין קליינע אבער גאר וויכטיגע אנאליז ‪.‬‬
‫*‬
‫פון קהלס מיטינג זונטאג זעט מען אז יעדער פון קהל האט‬ ‫בינימין הירש רעדט זיך אפ אז" ‪:‬ס'איז אזאנס נישט‬
‫איינגעשטימט אויף איין זאך‪ :‬דער איחוד התלמידים איז‬ ‫געהערט געווארן‪ ,‬ממש ל"ע מ'ציט דא אויף א דור פון‬
‫זייער ווייט פון א איחוד‪ .‬עס איז פיל ענדעש א פירוד‬ ‫שלעגערס און פון קלאפערס‪ .‬מיט א שמחה וואס דא האט‬
‫התלמידים ‪.‬‬ ‫זיך געטוען‪ ,‬איך האב געמוזט אנכאפן מיינע צוויי בחורים‬
‫נעבן מיר‪ ,‬נישט לאזן אוועקלויפן! יונגעלייט‪ ,‬אלטע ‪,‬ס'איז‬
‫ר' יעקב כהנא — "איך האב געמיינט‪ ,‬דא האט זיך געמאכט‬ ‫דא יונגעלייט זיידעס‪ ,‬זיידעס‪ ,‬ממש מ'האט זיך מחיה‬
‫אזא ארגעניזעשאן וואס איז איחוד התלמידים‪ ,‬אין איין‬ ‫געווען‪ ,‬מ'האט זיך מחיה געווען אזוי ווי א שטיקל רמב"ם?‬
‫וועג איז דאס א גוטע זאך‪ ,‬זיי האבן געמאכט גוטע זאכן‪ ,‬זיי‬ ‫— זיצט מען דא מ'וועט שטעלן דיינים וואס מ'זאל טוען‪...‬‬
‫האבן געמאכט שיעורים צו לערנען‪ ,‬אבער ס'איז בנין נערים‬ ‫מ'דארף נישט נעמען דיינים‪ ,‬מלמדים דארף מען נעמען!‬
‫סתירה‪ .‬מ'זאל זען די ראשים פון די איחוד התלמידים זאלן‬ ‫מיר האבן מחנכים אין די ישיבה וואס זיי לערנען נישט‬
‫אריינקומען אין קהל אריין‪ ,‬און ס'זאל זיין אונטער קהל'ס‬ ‫אונזערע קינדער‪ ,‬וואס טוט זיך דא? — מ'וועט שוין קומען‬
‫רשות‪ ,‬און ממילא דעמאלט האט מען אלע יונגע לייט‪ ,‬און‬ ‫צו א מצב מ'וועט חלילה נעמען דעם רבי'ן זאל זיין געזונט‬
‫טאמער האט מען עפעס פראבלעמען קעגן א יונגערמאן ‪,‬א‬ ‫און ארויסטראגן פון ביהמ"ד! לויט ווי ס'גייט‪ ,‬דאס וועט‬
‫יונגערמאן קען מיט א יונגערמאן אנדערש רעדן ווי אן‬ ‫זיין דער סוף‪ .‬פון דעם דארף מען רעדן! דעס‪ ,‬דיינים‪ ,‬דעס‬
‫עלטערער מענטש רעדט מיט א יונגערמאן‪ .‬דאס מ'זאל‬ ‫איז נישט אינטערעסאנט ‪.‬‬
‫גרייט קען אמאל‪ ,‬איך האב געהאט שוין גערעדט מיט ר'‬
‫שלמה זלמן סאנדער אפאר מאל וועגן דעם‪ ,‬אז מען זאל עס‬ ‫אויך זאגט ער" ‪:‬און נאכדעם‪ ,‬אויסער דעם‪ ,‬וואס איך בין‬
‫קענען אריינברעגנען אין קהל אריין‪ .‬עס איז היינט געווארן‪,‬‬ ‫היינט געוואויר געווארן‪ ,‬און איך מוז זאגן אז איך בין‬
‫די איחוד התלמידים איז געווארן אזא מין עקסטערע‬ ‫אביסל נאאיוו‪ ,‬אז צווישן דא‪ ,‬זיי זיצן דא צווישן אונז‪ ,‬איך‬
‫ארגעניזעשאן‪ ,‬עס איז געווארן א ]אחד אומר‪ :‬דער איחוד‬ ‫ווייס נישט קיין נעמען‪ ,‬האבן געוואוסט וואס דאס גייט‬
‫מאכט א גרויסן פירוד[‪ ,‬א גרויסער פירוד‪ ,‬עס איז געווארן‬ ‫געשען אזא מין זאך‪ ,‬ס'איז געווען א — ווי מ'זאגט ל"ע א‬
‫ווי אן עקסטערע ארגאניזעישאן ‪ ...‬און עס ווערט ארגער‬ ‫פוטש! דאס האט זיך נישט געמאכט פון איין טאג צום‬
‫און ארגער‪ ,‬און דער פירוד ווערט אלץ גרעסער "‬ ‫אנדערן"‬
‫ר 'יעקב צבי שענפעלד — "איך וויל זאגן צוויי ווערטער‪.‬‬ ‫וויטער זאגט ער‪" :‬איך האב נישט געוואוסט אז בכלל ס'טוט‬
‫ליידער‪ ,‬ליידער‪ ,‬מ'זאל קוקן וואס דא איז געשען‪ .‬מ'זאל‬ ‫זיך דא וועבן אזא גאנצע זאך‪ .‬אז ראצערס דרייען זיך ארום‪,‬‬
‫וויסן אזוי‪ .‬וואס דא איז געשען‪ ,‬האט מען געזען אזוי ווי ער‬ ‫יעדער ראצער האט א מיינונג אויף א מענטש‪ ,‬דער איז‬
‫האט געזאגט‪ ,‬ס'איז געווען קופקעס בחורים‪ ,‬קופקעס‬ ‫אזוי‪ ,‬און דער איז אזוי‪ ,‬דעם דארף מען הארגענען און דעם‬
‫אינגעלייט‪ ,‬וואס זענען געווען פארנומען מיט די גאנצע‬ ‫דארף מען הענגען‪ .‬איך מיין‪ ,‬דאס גערעדעכץ‪ .‬איך האב‬
‫זאך ‪.‬די ערשטע זאך איז‪ ,‬אז מ'זאל אפשטעלן אביסל‪— ,‬‬ ‫געהערט‪ ,‬יו"ט האב איך געהערט‪ ,‬איך קען ענק זאגן‪ ,‬איך‬
‫אויסער דעם אנדערע זאכן וואס איך האב פארצושלאגן‪,‬‬ ‫וויל עס נישט ארויסברענגען אויפ'ן מויל‪ ,‬איך האב געהערט‬
‫טאקע וועגן איחוד‪ ,‬קהל זאל איבערנעמען אינגאנצן דעם‬ ‫פון יונגעלייט ווערטער אויפ'ן רבי'ן זאל זיין געזונט‪ — ,‬איך‬
‫איחוד"‬ ‫ווייס נישט פון ווי מ'נעמט אזעלכע ווערטער? אויף א‬
‫שיינעם אופן?"‬
‫נאך א קליינער באמערקונג‪ :‬בינימין הירש שרייט פאר‬
‫ווייטאג אז די יונגעלייט רעדען אויפען רבין‪ ,‬זיי וועלען אים‬ ‫פאוואליע‪ ,‬מען האט גערעדט אויפען רבין? זענען שוין די‬
‫נאך ארויסטראגען און נאכדעם רעדט ער איין רעג וועגעל‬ ‫זאליס‪ ,‬די שונאים‪ ,‬די מתנגדים‪ ,‬די בני יואל‪ ,‬געווען אין‬
‫די עליות אז די יונגעלייט קויפען עליות נאר צו צו פיקסען‬ ‫ביהמ"ד יענעם פסח? וועם האט ער געמיינט?‬
‫דעם און יענעם‪ .‬אבער ווער עס ליינט דעם פראטאקאל זעט‬ ‫בינימין הירש איז געווען ר' אהרןס מענטש און ארויף‬
‫אז בינימין רירט דאס אן נאר צום ענדע‪ .‬און בערעל‬ ‫געקוקטער ביי גאנץ קהל און דא רופט ער זיך אן אזעלכע‬
‫ווערטער אז ער האט געהערט ווי יונגעלייט רעדען אויפען‬
‫פרידמאן ענטפערט אים דוקע וועגען די עליות ‪...‬‬ ‫רבין‪ .‬און ער האט מורא אז מען וועט נאך דעם רבין‬
‫ארויסטראגען פון שול‪ .‬און ער נוצט ווערטער ווי "פוטש"?‬
‫און בינימין ענפערט אים טאקע צו די זאך ‪:‬‬
‫וואס האט ער געזען אזאנס?‬
‫ר' בערל — דו זאגסט אז קויפט עליות און מ'באצאלט‬
‫נישט‪ .‬דוד הערש איז נישט דא? )מתווכחים ביניהם(‪.‬‬ ‫אלא מאי איז געדרינגען אז אפילו א ר' אהרנס מענטש איז‬
‫‪ ‬‬
‫‪27 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫נאכען אסיפה ביים טאטען אין הויז ווי עס איז געווארען‬ ‫ר' בנימין — ר' בערל‪ ,‬קיין חוזק זאלט איר נישט מאכן! דא‬
‫אפגעפרעגט די רב הצעיר געשיכטע‪ ,‬איז ר' אהרן‬ ‫איז נישט די רעדע צי מ'באצאלט יא צי מ'באצאלט נישט‪.‬‬
‫אהיימגעפארען קיין קרית יואל‪.‬‬ ‫דא איז נישט די רעדע וואס מ'צאלט יא צי מ'באצאלט‬
‫נישט‪.‬‬
‫יעדעס מאל ווען ער פלעגט זיין אויף די ערשטע טעג יו"ט‬
‫ביים טאטען פלעגט ער אבער זיין די צווייטע טעג‬ ‫*‬
‫אינדערהיים‪ .‬און ער איז יענע נאכט אהיימגעפארען‪.‬‬
‫ר' אהרן זאגט "נאר דער אמת איז‪ ,‬אז דער ראה"ק ר' בערל‬
‫האט מיט מיר שוין גערעדט פון דעם ענין מיט א לענגערן‬
‫מען קען נישט וויסען וואס ער האט אויפען וועג אהיים‬ ‫זמן"‬
‫געטראכט‪ .‬אבער לכאורה האט ער געטראכט אז די באן‬
‫פארט שוין ממילא און משה גבאי קען שוין גארנישט טון‬ ‫אנטשולדיגט‪ ,‬איך האב געמיינט אז דער רבי האט געוואלט‪.‬‬
‫דאס צוריק צו דרייען אפילו דער טאטע האט אים נישט‬ ‫און ער האט אים האט היינט אינדערפרי אויפגענומען? וואו‬
‫געמאכט און אפילו גאנץ קהל האט געזען און געהערט‬ ‫קומט דא ר' אהרן און זאגט אז ער מיט בערלען האבן דאס‬
‫ערשטהאנטיג אז דער רבי האט אים נישט געגעבען א ברכה‬ ‫אפגעשמועסט איבערען ווינטער?‬
‫אפילו נאר צו זיין אריינקומען איבער די וואך‪ .‬און‬
‫אפגערעדט פון ווערען רב הצעיר‪.‬‬
‫*‬
‫מאנטאג צופרי ג' דחוה"מ פסח‪ ,‬ווען מען איז אנגעקומען‬
‫אין די סאטמארע שולען זענען די ווענט געווען אנגעקלעפט‬
‫מיט די צעטליך‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪28 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫איי וואס האט לאנדאן געהאט צו טון מיט דעם אז דער רבי‬ ‫פון אריינקומען ‪ 2-3‬מאל א וואך איז נולד געווארען א נייער‬
‫איז ווינטער אין מיאמי און זומער אין פלארידא? אבער ר'‬ ‫דערהער‪" .‬רב דקהילותינו קדושות ‪".‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪29 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אונטער די קוליסען יא‪ ,‬אבער איך ווייס נישט און ווער עס‬ ‫אהרן איז געווארען דער פאקטישער רב ‪,‬און שוין נישט רב‬
‫ווייסט יא קען מיר שיקען אין אישי‪.‬‬
‫בצעיר אדער א צו‪-‬הילף וואס מען האט גערעדט ביי קהל ‪.‬‬
‫דער עולם האט געוויסט אז מען מוז אריינפארען צו די‬
‫גרויסע פארזאמלונג ביינאכט אין גרויסען ביהמ"ד אין‬ ‫מאנטאג ג' דחוה"מ פסח תשנ"ט‬
‫וויליאמסבורג און עס איז געווען אנגעהאנגען פלאקאטען‬
‫דער סדר הבאסעס‪ ,‬און יעדער האט געמאכט פלענער‬
‫טאקע דארט צו זיין‪ .‬ווי איך הער האט זיך דער שטעטעל‬ ‫צופרי דאווענט ר' אהרן אין גרויסען ביהמ"ד אין קרית‬
‫אויסגעליידיגט נאכמער ווי עס פלעגט יענע יארען זיין אויף‬ ‫יואל‪ .‬כמעשהו אתמול‪ ,‬שטייט ר' אהרן אויף זיין פלאץ‬
‫שמחת תורה‪.‬‬ ‫אויפען מזרח זייט ביים אויבען אן און נעמט אן מזל טוב‬
‫פון די שעפסען וואס שטייען אין די רייע‪ .‬ר' אהרן האט‬
‫כמעשהו אתמול‪ ,‬שיין געמאכט די פיאות‪ ,‬גקרייזעלט ארויפ‬
‫אבער וויבאלד עס איז דא עטליכע שעה ביז די‬ ‫אויפען שטערען און לאכט ווי א זיבעלע‪.‬‬
‫געשעענישען ביינאכט אין וויליאמסבורג וועל איך צוריק‬
‫גיין צו די נעטען נאכמיטאגדיגע מיטינג ביי קהל ‪.‬‬
‫קיינער פון די רייע ווייסט נישט אז נעכטען ביינאכט איז ער‬
‫געווארען אנגעפאטשט פון קאפ ביז פיס דורך זיין טאטען‬
‫‪ .1‬יעדער קען באמערקען מיט וואספארא פחד‬ ‫בלויז פארען וועלען אריינקומען ‪ 2-3‬מאל א וואך קיין‬
‫בנימין הירש רעדט ביי די מיטינג‪ ,‬ער האט מורא‬ ‫וויליאמסבורג‪ .‬און אפגערעדט פון ווערען דער רב‬
‫צו רעדן קלאר‪ ,‬און ער זאגט אויך בתוך דבריו אז‬ ‫דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר‪.‬‬
‫וועם מ'איז חושד אז ער האט "עפעס" געזאגט‬
‫"ווארפט מען אים גלייך ארויס" וד"ל‪.‬‬
‫ווי נישט צו אים גערעדט האט זיך זיין טיטול איון מיטען די‬
‫נאכט געהויבען פון רב הצעיר‪ ,‬צו רב דקהילתינו הקדושות‬
‫כולי עלמא )נאכנישט געווען צוויי פארטייען(‬ ‫‪.2‬‬ ‫די בכל אתר ואתר‪ .‬ער ווייסט ביי זיך אז די מלחמה איז א‬
‫זענען מודה אז די איבערקערעניש יענעם יו"ט איז‬ ‫פארגאנגענהייט און מען גייט געהעריג איבערנעמען גאנץ‬
‫געקומען פון די פירער פון "איחוד התלמידים"‪ .‬ר'‬ ‫סאטמאר‪ ,‬און אבער שוין‪.‬‬
‫אהרן'ס אינגעלייט )ווי איך האב שוין ארויס‬
‫געברענגט אז ער האט געבויט זיינע האפענונגען‬ ‫נאכען דאווענען האט מען כמעשהו אתמול‪ ,‬ווידער‬
‫אויף די כוח פון די אינגווארג(‪.‬‬ ‫אויסגעבראכען אין א קול רנה וישועה און דער גאנצער‬
‫ציבור האט געשאלט און געיובלט‪ .‬די פנימער האבען‬
‫די קרית יואלער קהלס לייט זענען מודה אז‬ ‫‪.3‬‬ ‫געלאכטען פון פרייד ווי ווייט עס איז געלונגען דער‬
‫"איחוד" האט געמאכט די איבערקערעניש‪ ,‬און‬ ‫שטיקעל‪.‬‬
‫מאיר הירש שעמט זיך אפילו נישט צו זאגן אז‬
‫"נאר" ר' אהרן האט א ווארט אויף זיי‪ .‬וד"ל‪.‬‬ ‫קופקעס שטייען און פאליטיזירען און יונגעלייט מאכען‬
‫שוין ליסטעס מיט נעמען ווער עס דארף פליען די ערשטע‬
‫בערל לייקנט ברבים ‪ -‬עטליכע מאל ‪ -‬אז עפעס‬ ‫‪.4‬‬ ‫און ווער די צווייטע און אזוי ווייטער און ווייטער‪.‬‬
‫האט זיך געטון אינטער די קוליסען איידער דעם‬
‫הייטיגען טאג‪ ,‬און זיין לייקענען באציט זיך קלאר‬ ‫ווי אזוי מען האט דעמאלט געשמועסט‪ ,‬האט מען‬
‫צו די התמנות פון אהרן‪ ,‬ווייל ר' בנימין זאגט‬ ‫באשלאסען אז משה גבאי גייט יא פארבלייבען ביי זיין‬
‫קלאר אז ביז היינט האב איך נישט געוויסט אז‬ ‫אמט‪ ,‬ווייל ער גייט מוזען ווערען א וואויל יונגעל און זיך‬
‫עפעס טוט זיך וועגן די רבנות און בערל זאגט אז‬ ‫צושטעלען פולי צום נייעם רב דקהילתינו הקדושות די בכל‬
‫ס'האט זיך גארנישט געטון‪ .‬און דאס איז זיין לשון‪:‬‬ ‫אתר ואתר‪ ,‬און דאס זעלבע מיט זיינע נאכשלעפער‪ ,‬אבער‬
‫" נו‪ ,‬מ'איז געשטאנען מיט פארשידענע די לעצטע‬ ‫דער איד גייט מוזען זיך צושטעלען צום נייעם רב‬
‫‪ 2‬וואכן מ'האט זייער שטארק דן געווען איבער‬ ‫דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר‪ ,‬און אויפהערען צו‬
‫דעם ענין‪ .‬מ'האט צדדים אהער און צדדים אהין‪.‬‬ ‫דעקען די דרשות פון ר' זלמן לייבען פון ירושלים‪.‬‬
‫איז היינט צופרי האט מיך דער רבי אנגעקאלט און‬
‫ער האט געזאגט אז איך וויל אז ר' אהרן דער קרית‬ ‫איין נאמען האט יעדער זיך פאראייניגט אז ער מוז פליען‬
‫יואל'ער רב זאל אריינקומען אהער אויף‬ ‫אט שוין‪ ,‬און מען האט דעמאלטס דערציילט אז דער נייער‬
‫וויליאמסבורג‪ .‬איך ווייס נישט זאגט ער‪ .‬איך האב‬ ‫רב דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר גייט דאס נאך‬
‫אים געפרעגט דער רבי וויל ער זאל ווערן רב‬ ‫מאכען נאך אין מיטען חוה"מ‪ ,‬און דאס איז‪ ,‬ארויסווארפען‬
‫הצעיר? ער ווייסט נישט וואס דאס איז רב הצעיר‬ ‫אריה לייב גלאנצען‪ ,‬וועלכער איז דעמאלטס געווען שונא‬
‫— זאגט ער — ער זאל אריינקומען דא און ער‬ ‫נומער איינס נאך משה גבאי'ן‪.‬‬
‫זאל אנפירן אלעס וואס מ'דארף‪ .‬האב איך‬
‫געפרעגט דעם רבי'ן‪ ,‬נו מ'מוז דאך כ'פארשטיי‬ ‫*‬
‫נישט‪ ,‬ער וועט אוועקגיין פון קרית יואל? — נו‪,‬‬ ‫במשך פון מאנטאג נאכען דאווענען ביז פארנאכטס איז‬
‫דאס וועסטו שוין — זאגט ער — מיט אים‬ ‫נישט געווען עפעס וואס דער ציבור האט געוויסט‪ .‬קען זיין‬
‫‪ ‬‬
‫‪30 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫שוין "א לענגערען זמן" פריער‪ .‬און קיינער האט נאך‬ ‫שפעטער רעדן‪ .‬ער האט אנגעקאלט ר' יענקל כהנא‬
‫דעמאלטס נישט געוויסט אז נעכטען ביינאכט ביי די מיטינג‬ ‫די זעלבע זאך‪ .‬אונז זענען מיר געשטאנען קודם‬
‫אין רבינס הויז‪ ,‬האט דער רבי אויפגעפאטשט ר' אהרןען‬ ‫צווישן אונז פארהאנדעלט‪ ,‬מיר האבן נישט‬
‫בפני כל הקהל הקודש‪ .‬מען האט נאר געוויסט אז ר' אהרן‬ ‫געוויסט וואס טוט מען דא? צוויי פראבלעמען איז‬
‫האט געווינען די קריג איבער משה‪ ,‬און ער האט עס גוט‬ ‫דא‪ ,‬איין פראבלעם‪ ,‬איך זאג עס נאכאמאל‪ ,‬ווען‬
‫געמאכט און עס איז אים געלונגען‪.‬‬ ‫מען נעמט אויף א רב‪ ,‬וואס זאל דער רב זיין‪,‬‬
‫הייסט ער דא? צו וויל ער אהערקומען וואוינען?"‬
‫אין ביהמ"ד זענען געווען מענטשען פון אלע קרייזען און‬
‫שיכטען‪ .‬פילע פרעמדע אידען זענען געקומען מיטהאלטען‬ ‫)קודם זאגט ער אז האט געפרעגט דעם רבי'ן וואס ר'‬
‫דעם געשעעניש‪ .‬פון מוצאי שב"ק חוה"מ האט די גאנצע‬ ‫אהרן זאל טון דא‪ ,‬דערנאך זאגט ער אז ער האט גערופן‬
‫חסידישע וועלט מיטגעהאלטען אז אין סאטמאר האט‬ ‫ר' יענקל און נישט געוויסט וואס צו טון"‪ ,‬דערנאך‬
‫שב"ק אויסגעפלאקערט א מחלוקת און עס האט קיינער‬ ‫זאגט ער אז ער איז שוין א לענגערע צייט בקשר מיט ר'‬
‫נישט געצווייפעלט אז די קריגעריי איז איבער די רבנות פון‬ ‫אהרן וועגן דעם‪.‬‬
‫סאטמאר נאך די מאה ועשרים פון רבין טראץ ער איז פיזיש‬
‫געזונט און שטארק‪ ,‬ער דאווענט פארען עמוד‪ ,‬פירט‬ ‫שקרן וכזבן שאין כדגמתו‪ ,‬ווייל א שקרן זאגט נישט‬
‫טישען‪ ,‬קומט און גייט אליין‪ ,‬נעמט אויף אידען לאנגע‬ ‫קיין ליגענט ווען ס'איז דא א טעיפ ריקארדער אויפען‬
‫שעות‪ ,‬גייט אן מיט א געהעריגען סדר היום‪.‬‬
‫טיש‪(...‬‬
‫עס גייט דורך א שטיק צייט‪ ,‬און דער רבי מיט ר' אהרן‬
‫קומען נישט אן אין ביהמ"ד‪ .‬אויבן אן זענען געווען‬ ‫א פאר מינוט שפעטער זאג ער אז ער איז שוין א‬
‫אנגעגרייט אויף א סטעידש בלויז צוויי בענקלעך פאר‬ ‫לענגערע צייט בקשר מיט ר' אהרן‪ ,‬ווי ר' אהרן זאגט‬
‫געוועזענעם רבין און פארען נייעם רבין‪ .‬אבער די צוויי‬ ‫גלייך ווען ער איז אנגעקומען‪ ,‬כלשונו‪" :‬נאר דער אמת‬
‫בענקלעך זענען געשטאנען שוין צו לאנג ליידיג‪.‬‬ ‫איז‪ ,‬אז דער ראה"ק ר' בערל האט מיט מיר שוין‬
‫גערעדט פון דעם ענין מיט א לענגערן זמן‪ .‬און איך‬
‫האב דאס נישט אזוי‪ ,‬איך האב מיך פרובירט מדחה צו‬
‫מען האט געקאלט צום רבין אין שטוב‪ ,‬זען וואס דא‬ ‫זיין פון צייט צו צייט"‪.‬‬
‫דויערט אזוי לאנג‪ ,‬און עס האט אנגעהויבען קורסירען‬
‫קלאנגען אז דער רבי האט "צוריק געצויגען" פון זיינע‬
‫נעכטיגע רייד‪ ,‬און ער האט חרטה פארען אויפנעמען ר'‬ ‫‪ .5‬בערל דרייט זיך ארויס און גיבט נישט קיין נארמאלע‬
‫אהרן אלץ רב דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר‪.‬‬ ‫סיבה פארוואס מ'זאל נישט ברענגען ר 'זלמן לייב‪ .‬כלשונו‪:‬‬
‫"נישט ער וויל קומען‪ ,‬און נישט מ'רעדט דאס וועט אונז‬
‫איך קען נישט וויסען ווי לאנג עס האט גענומען אז דער‬ ‫קאסטן אונז וועלן מיר נישט קענען ‪ ...‬און ס'וועט נישט‬
‫קלאנג זאל אנקומען צו אלעמענס אויערען‪ ,‬אבער‬ ‫ארבעטן"‪ .‬ער קעקעצט עפעס וועגן געלט און לייגט גלייך צו‬
‫צוביסלעך האבען מענטשען אנגעהויבען זיך פארזאמלען‬ ‫אז אהרן וועט אויך קאסטן געלט‪ ....‬נא ר' בערל זאג א‬
‫אין פראנט פון רבינס הויז‪ .‬קיינער האט נישט געקענט‬ ‫סיבה וואס איז שלעכט מיט ר' זלמן לייב?‬
‫אריינגיין און עס האט זיך גארנישט ארויסגעזען פון‬
‫דרויסען‪ .‬בחורים מיט יונגעלייט זענען געשטאנען און‬ ‫‪ .6‬פארוואס זענען די קרית יואל'ע ראשי קהלה גערופען‬
‫געפירט קיפקעלעך‪ ,‬שפוקלאציעס זענען נולד געווארען‬ ‫געווארן צו א וויליאמסבורגע אסיפה נאך איידער די וו"ב‬
‫יעדע סעקונדע און אומעטום האט זיך געשפירט אז עפעס‬ ‫האבן געזאגט צו זיי ווילן בכלל האבן דעם אהרן'ען? וד"ל ‪.‬‬
‫היסטעריש און היסטאריש גייט פאר‪.‬‬
‫מיר וועלען איבערלאזען דעם געפאקטען ביהמ"ד און אייך‬

‫מאנטאג ג' דחוה"מ פארנאכטס‬
‫פירען צום רבינס הויז אין פראנט אויף ראסס סט זייט‪ ,‬ווי‬
‫עס שטייען דא הונדערטער מענטשען און קיינער ווייסט‬ ‫דער ביהמ"ד אין ראדני סטריט איז געפאקט מקצה אל‬
‫נישט וואס דא גייט פאר‪ .‬איין זאך ווייסט מען אז דער רבי‬ ‫הקצה‪ .‬דער פאליש איז געפאקט‪ ,‬און די דורך גענג אויך‬
‫האט צוריק געצויגען‪.‬‬ ‫געפאקט‪ .‬נאך אפשר א גרעסערער ציבור ווי אין א א'‬
‫סליחות‪ .‬יעדער ווייסט אז די נאכט איז היסטאריש‪ .‬ר' אהרן‬
‫גייט ווערען דער אפיציעלער "רב דקהילתינו הקדושות די‬
‫פלוצלונג זעט מען ר' אהרן אנקומען ‪ -‬צו פיס ‪ -‬אין‬ ‫בכל אתר ואתר" און ער שוין דער פאקטישער רבי איבער‬
‫באגלייטונג פון זיין רביצין און אלע קינדער און איידעמער‪.‬‬ ‫גאנץ סאטמאר‪.‬‬
‫שפוקלאציעס הייבען זיך ווי אויף הייווען‪ .‬מען פלאטיזירט‬
‫אין גרויסען‪ .‬יעדער קליינער בחור אויב זיין מויל ארבעט‪,‬‬
‫האט א גאנצע קוקפע ארום זיך‪ .‬מען זעט פיל מיט פרעמדע‬ ‫אויסער די ‪ 20‬קהלס לייט האט קיינער פון די פארזאמעלטע‬
‫מענטשען‪ ,‬וואס זוכען עקשאן און ווילען מיט האלטען דעם‬ ‫נישט געוויסט וואס מיר ווייסען היינט אז דער רבי האט‬
‫ספעקטאקעל‪.‬‬ ‫אים נישט אויפגענומען פאר רב דקהילתינו הקדושות די‬
‫בכל אתר ואתר‪ ,‬נאר עס איז געווען א געפלאנטער "פוטש"‬
‫וואס בערל פרידמאן מיט ר' אהרן האבען אויסגעארבעט‬
‫‪ ‬‬
‫‪31 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫האבען זיי ליידיג געמאכט און קיין איין מענטש האבען זיי‬ ‫איך מיין אז עס איז יעצט געווען בערך ‪ 9:00‬אזייגער‬
‫נישט געלאזט שטיין אויף א רגע‪.‬‬ ‫ביינאכט‪ ,‬און עטוואס שפעטער קומט ארויס פון הויז ר'‬
‫אהרן‪ ,‬זיין רביצין און די קינדער‪ .‬אזוי ווי זיי זענען‬
‫בערך עלף אזייגער איז משה ארויסגעקומען פון רבינס הויז‬ ‫געקומען‪ ,‬אזוי זענען זיי ארויס‪ .‬ר' אהרן האט געהאט‬
‫אין אהיימשפאצירט מיט פאליצייאישע באגלייטונג‪ .‬קיינער‬ ‫געמאכט שיינע געלאקטע פיאות געקרייזעלט שוין פון‬
‫איז שוין נישט געווען אין גאס און קיינער האט אים נישט‬ ‫אינמיטען שטערען‪ ,‬ער האט אנגעהאט זיין סטראקעס‬
‫אפילו נאכגעשריגען‪ .‬זיין קאר האט מען צוריקגעדרייט‬ ‫בעקישע‪ ,‬ווייל ער איז דאך היינט נאכט דער חתן דומה‬
‫אבער פארען דערמיט האט מען‪ ,‬ווייזט אויס‪ ,‬נישט‬ ‫למלך‪ .‬אבער זיין נאז איז געווען – פארשטענדליך – פיל‬
‫געקענט‪.‬‬ ‫לענגער ווי אלעמאל‪ ,‬און זיין לעצטיגע זיבעלע שמייכעל‬
‫וואס האט זיך נישט פון אים אפגעטאן פון נעכטען‬
‫דא האט זיך געענדיגט די היסטארישע נאכט‪ .‬וואס‬ ‫פארטאגס‪ ,‬איז פארשווינדען געווארען‪.‬‬
‫פינקטליך האט פאסירט האט מען נאך דעמאלטס נישט‬
‫געוויסט‪ ,‬אבער אזויפיל האט יעדער שוין געהערט אז דער‬ ‫און אזוי שטייענדיג אין די גאס האט פלוצלינג אנגעהויבען‬
‫ברך משה האט פריער געזאגט פאר ר' אהרן אז ער וויל צו‬ ‫צו שטראמען מענטשען אין די אלפים‪ .‬דער גאנצער עולם‬
‫טיילען סאטמאר צווישען זיינע צוויי זין וואס קענען‬ ‫פון ביהמ"ד איז געקומען צו גיין‪ .‬אנטשולדיגט‪ ,‬נישט גיין‪,‬‬
‫לערנען‪ ,‬און ער‪ ,‬ר' אהרן‪ ,‬אלץ דער עלטערער זין‪ ,‬קען זיך‬ ‫נאר צו לויפען‪ .‬איצט האב איך געהערט אז עס גייט בכלל‬
‫אויסוועלען קרית יואל צו וויליאמסבורג‪ .‬דאס אלץ וואס‬ ‫נישט זיין קיין דרשה‪ ,‬און "שלמה שמש" האט אויסגערופען‬
‫יעדער האט געהערט‪.‬‬ ‫אויפען מייק "א גוטען מועד"‪ .‬און איינער אין ביהמ"ד )ווי‬
‫מען האט דעמאלטס געשמועסט איז עס געווען שמואל דוד‬
‫*‬ ‫מארקאוויטש‪ ,‬דער גבאי פון ביהמ"ד(‪ ,‬האט אויסגעשריגען‬
‫אז דער גאנצער עולם זאל אריבערגיין צום רבינס הויז‪.‬‬
‫איצט וועלען מיר אייך אריין טראגען צום רבין אין הויז און‬
‫זען פון א אנדערען אנגעל‪ ,‬וואס דא האט זיך אויף גשפילט‬ ‫וואס עס האט אלץ פאסירט האט נאך רוב פונעם ציבור‬
‫און אויס געשפילט‪) .‬די פאלגענדע דערציילונגען איז‬ ‫אפילו נישט געוויסט‪ ,‬אבער מען האט געטראכט אז א‬
‫באוויסט געווארען פארען ציבור דעם אנדערען טאג‪ ,‬און‬ ‫פארזאמלונג אויפען גאס אין פראנט פון רבינס הויז וועט‬
‫דאס איז געווען די אפיציעלע ווערסיע וואס איז דערציילט‬ ‫אלעס קענען איבערדרייען‪.‬‬
‫געווארען דורך ר' אהרןס קינדער און צו די זעלבע צייט‪,‬‬
‫דורך משה גבאי'ס זייט‪(.‬‬ ‫נו אז דער עולם איז היציג‪ ,‬נאכדערצו אז מען איז דורך‬
‫געפאלען און מען האט אויסגעשריגען צו גיין צום רבינס‬
‫במשך פון יענעם נאכמיטאג איז משה גבאי בכלל נישט‬ ‫שטוב‪ ,‬זענען דאך די בחורים און יונגעלייט בארעכטיגט‪,‬‬
‫געגאנגען צום רבין אהיים‪ ,‬ער האט געלאזט די זאך אליין‬ ‫דעם פארזאמלונג צו פארוואנדלען אין א געהעריגע מאסען‬
‫אויפשפילן‪ .‬ווי מען וויסט היינט האט ר' ליפא‬ ‫דעמאנסטראציע‪.‬‬
‫אריינגעטראגען די צווי – אויבערשטע ‪ -‬צעטלעך פון רב‬
‫דקהילתינו הקדושות און געוויזען פארען רבין‪ .‬דער רבי איז‬ ‫און דאס איז געשען‪ .‬עס האט אנגעהויבען צו גיין קולות פון‬
‫ארויס פון די כלים און געשריגען אז ער וויל שוין רעדען‬ ‫פוי‪ ,‬ביז משה גבאיס נאמען‪ ,‬און עס האט נישט געדויערט‬
‫מיט ר' אהרן‪.‬‬ ‫לאנג און פון רבינס הויז זעט מען גארנישט‪ .‬קיינער קומט‬
‫נישט און קיינער גייט נישט‪ ,‬קיין שום עקשאן גייט נישט‬
‫דער הויז בחור האט פארשאפט די סעלפאן פון וואלף גליק‬ ‫פאר‪ ,‬מיט וואס דער ציבור פון דרויסען קען עפעס זיך אויס‬
‫וועלכער איז געווען דעמאלטס ר' אהרנס דרייווער אויף‬ ‫געבען‪ ,‬האבן עטליכע יונגענטליכע זיך צוגעכאפט צו משה‬
‫אפיציעלע פלעצער )און אויב האב איך נישט קיין טעות איז‬ ‫גבאיס קאר און דאס איבערגעדרייט באגלייט מיט קולות‪.‬‬
‫ר' אהרן אריינגעקומען מיט א געדינגענעם קעדילעק( און‬
‫ער האט אים אריינגעקאלט און געזאגט אז דער רבי וויל‬ ‫די גאס האט אויסגעקוקט ווי הארלעם‪ .‬יוגענטליכע פירען‬
‫רעדן מיט ר' אהרן‪ .‬וואלף האט איבער געגעבען דעם‬ ‫דורך א ווילדען פראטעסט און ווארטען אויף עפעס א‬
‫סעלעפאן פאר ר' אהרן‪ ,‬און דער רבי האט אים אנגעהויבען‬ ‫פעטען קרבן זיך צו קענען אויסגעבען‪ .‬מען האט דעמאלטס‬
‫געבען קאלטס אין ווארעמס‪ .‬דער רבי האט געשריגען‪ :‬איך‬ ‫געשמועסט אז מען ווארט אז משה גבאי זאל ארויסקומען‬
‫הער אז דו גייסט ארום‪ ,‬און זאגסט אז דו ביסט געווארען‬ ‫און מען וועט אים ממש דערהרגענען‪.‬‬
‫רב הצעיר‪ ,‬וויל איך דיר זאגן אז איך אסר דיך צו רעדען‬
‫היינט ביינאכט איין ווארט וועגען די רבנות‪ ,‬און אויב‬ ‫דערווייל האט משה גבאי באשלאסען אז ער האלט נישט‬
‫וועסטו מיך נישט פאלגען וועל איך זאגן פאר יעדען אז דו‬ ‫ביים שטארבען‪ .‬זיין בוזעם פריינט אריה לייב גלאנץ האט‬
‫ביסט מיר מקצר ימים!‬ ‫אראפגערופען די פאליציי און ווען די פאליציי האט געזען‬
‫וואס דא גייט פאר‪ ,‬האבען זיי אראפגערופען‬
‫ר' אהרן איז שוין געווען כמעט אין שטאט‪ .‬וואס טוט מען‬ ‫פארשטערקעטע כוחות און מען האט אנגעהויבען‬
‫איצט? מען האט באשלאסען אז מען רופט אריין רביצין‬ ‫פארטרייבען די צעיושטע בחורים מיט יונגעלייט‪ .‬די גאס‬
‫סאשע מיט די קינדער און מען וועט זיי ווארטען ביי זייער‬
‫‪ ‬‬
‫‪32 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫האט זיך סאשע אנגערופען פאר ר' אהרן‪ :‬אויב אזוי‪,‬‬ ‫זין‪ ,‬ר' מענדל אין דערהיים‪ ,‬רביצין סאשע האט געקאלט‬
‫זאגסטו בכלל נישט קיין דרשה היינט‪ .‬און האט זיך‬ ‫משה אהרן שטיינבערג אז די וועלט דרייט זיך איבער און זי‬
‫אויסגעדרייט צו משה גבאי און אים בלאזעדיגערהייט‬ ‫מוז זיין ווי אמשנעלסטען אין שטאט‪ .‬משה אהרן ‪-‬‬
‫געזאגט‪ :‬נצחתני! און זיי האבען פארלאזט דאס הויז‪ ,‬און‬ ‫וועלענדיג אויך האבען א חלק אין ראטעווען סאטמאר‪ ,‬און‬
‫ווידער מארשירט אויף די גאס‪) .‬איצט האט מען‬ ‫מיט משה גבאין האט ער שוין אלטע פריוואטע משפחה‬
‫אויסגערופען אין ביהמ"ד "א גוטען מועד"(‬ ‫חשבונות – האט גענומען דעם קרית יואלער הצלה‬
‫אמבולאנס און רביצין סאשע מיט די טעכטער האבען זיך‬
‫*‬ ‫אריינגעזעצט און מען איז געפלויגען צו ר' מענדלען אהיים‪.‬‬
‫עס איז מאנטאג שפעט ביינאכט און סאטמאר איז‬ ‫דא ביי ר' מענדעל איז מען אויפגעקומען מיט א געניאלען‬
‫געווארען אפיציעל צוטיילט‪.‬‬ ‫פלאן וויאזוי צוריק צו כאפען די מאכט‪ .‬מען מאכט אפ אז‬
‫ר' אהרן‪ ,‬זיין רביצין און די גאנצע משפחה‪ ,‬זון‪ ,‬טעכטער‬
‫א וויכטיגער אנאליז מוז דא אריין קומען‪.‬‬ ‫און שנירען‪ ,‬זאלען אריבער גייען צום רבין און מען גייט‬
‫איינמאל פאר אלעמעל פארציילען פארען רבין אלעס‬
‫וועגען משהן‪ ,‬וואס ער טוט אלץ פאר ר' אהרן‪.‬‬
‫איז סאטמאר געווארען באמת צוטיילט געווארען די נאכט?‬
‫לויט די היסטאריע איז סאטמאר געווארען צוטיילט כמעט‬
‫ביי יעדע קינד וואס דער ברך משה האט ערגעץ ווי אריין‬ ‫זיי קומען אן און מארשירען אריין‪ .‬דער רבי האט‬
‫געשטעלט‪ .‬איבערהויפט ביי דעם קאנטערווערסיאלען‬ ‫דעמאלטס געלערענט ווי קיינמאל גארנישט‪ .‬קיינער איז‬
‫אריינשטעל פון ר' אהרן אין קרית יואל‪ ,‬נאך ‪ 15‬יאר פריער‪,‬‬ ‫נישט געווען אין שטוב‪ .‬דער רבי האט פריער אפגעזאגט‬
‫תשמ"ה‪ .‬איך וועל מיך טרויען צוריק צו גיין נאך פיר און א‬ ‫זיינס פאר ר' אהרן און ביי אים איז די זאך געווען פערטיג‪.‬‬
‫האלב יאר‪ ,‬ווען ר' אהרן איז אריין געשטעלט אלץ ראש‬ ‫למעשה צום רבין אין שטוב איז נאר אריין ר' אהרן און‬
‫ישיבה פון דער סאטמארער ישיבה‪.‬‬ ‫רביצין סאשע‪) .‬די קינדער זענען געבליבען אין פאר צימער‪.‬‬
‫זיי האט מען בלויז געברויכט צו מארשירען אינאיינעם אויף‬
‫די גאס‪ ,‬פאר שוי פענצטער‪ (.‬אויך זענען דעמאלטס‬
‫תש"מ האט מען גענומען א האלבע ישיבה – צו מער ווי‬ ‫ארינגעקומען משה גבאי‪ ,‬דער היינטיגער רבי שליט"א ‪ -‬דאן‬
‫האלב ‪ -‬און נישט געלאזט קומען קיין קרית יואל‪ ,‬נאר פאר‬ ‫ירושלימער רב‪ ,‬ר' ליפא‪ ,‬ר' שלום אליעזר‪ ,‬און ר' עזריאל‪.‬‬
‫זיי געעפענט א באזונדערע ישיבה אין "קליימער סטריט"‪,‬‬ ‫)אין אישי האב איך באקומען אז אויך מרדכי אהרן מייזליש‬
‫וואס וועלעכער בחור האט געהאט אויף זיך דעם סטעמפעל‬ ‫בן ר' בעריש‪ ,‬איך אויך געווען אנוועזענד‪ .‬אבער נישט‬
‫"קליימער בחור" האט געמיינט אויטאמאטיש‪ ,‬עלטערער‬ ‫קאנפירמד(‬
‫בחור‪ ,‬א באם‪ ,‬און עס איז פאר זיי געגאנגען זייער שווער‬
‫אין שידוכים‪ .‬און די אלע בחורים מיט זייערע עלטערען‬
‫זענען געווארען דם שונאים פאר ר' אהרן און אפילו פארען‬ ‫ר' אהרן האט אנגעהויבען צו רעדען‪ :‬איך וויל זאגען פארען‬
‫ברך משה‪ ,‬אויף אייביג‪.‬‬ ‫טאטען אז משה )גבאי( און אליעזר )קעסטענבוים(‬
‫טשעפענען מיך און זיי דערגייען מיר די יארן שוין א‬
‫לענגערע צייט‪ .‬ער האט אבער נישט דערמאנט פארען‬
‫און דאס האט מען געטון נאר ווייל ר' אהרן זאל קענען‬ ‫טאטען אז נעכטען האט אים דער טאטע געמאכט רב‬
‫איבערנעמען די ישיבה‪ ,‬און זיך נישט מוזען פארען מיט די‬ ‫הצעיר‪.‬‬
‫עלטערע בחורים‪ .‬דאס האט מען נישט געטון נישט‬
‫קיינמאל פארדעם און קיינמאל נישט נאכדעם‪ .‬און מען‬
‫האט געמעגט שרייען ביזען הימעל‪ ,‬מען האט זיך נישט‬ ‫דער רבי הייבט אים אן צו זאגן זייער רואיג און געלאסען‪:‬‬
‫גערעכענט מיט די בחורים און זייער עלטערען און‬ ‫הער מיך אויס‪ .‬איך האב פיר זון ‪ -‬דער רבי הייבט אויף די‬
‫געשוויסטער‪ .‬דעמאלטס איז געווען דער ערשטער צו‬ ‫האנט אין ווייזט אים אויף די פינגערס ‪ -‬צוויי ליידער קען‬
‫טיילונג אין סאטמאר‪.‬‬ ‫איך נישט מאכן פאר רבנים ‪ -‬און ער לייגט אראפ צוויי‬
‫פינגערס ‪ -‬די אנדערע צוויי זון קען איך יא מאכן פאר‬
‫רבנים‪ ,‬און אזוי ווי דו ביסט עלטער‪ ,‬קענסטו דיר אויסוועלן‬
‫א יאר צו צוויי שפעטער האט דער ברך משה אריינגעלייגט‬ ‫אדער וויליאמסבורג אדער קרית יואל‪ ,‬און פערטיג‪.‬‬
‫זיין איידעם ר' בעריש אין ‪ 53‬סטריט ביהמ"ד אין בארא‬
‫פארק‪ .‬עס האט אים קיינער נישט געוואלט דארט האבען‬
‫פאר רב‪ ,‬און עס זענען געווען מענטשען‪ ,‬לאנגיעריגע‬ ‫האט זיך רביצין סאשע אנגערופן‪ :‬הייסט‪ ,‬דער שווער וויל‬
‫מתפללים‪ ,‬וואס זענען געווען סאטמארע חסידים פון אלע‬ ‫צוטיילען סאטמאר? נאר דאס האט איר און און פאר ר'‬
‫יארען‪ ,‬וואס זענען מער נישט געגאנגען דאווענען אין ‪53‬‬ ‫אהרן אויסגעפעלט‪ .‬דער רבי האט איר אנגעהויבן געבען‪,‬‬
‫ביהמ"ד‪ .‬צווייטע טיילונג ביי א פאזיציע פון א קינד‪.‬‬ ‫און געשריגען‪ :‬דא איז נישט וויזשניץ‪ .‬דו וועסט מיר נישט‬
‫איינטיילן וואס איך האב צוטוען‪ ,‬און נאך שטארקע‬
‫ווערטער‪ .‬עד כדי כך‪ ,‬אז ר' אהרן האט זיך זייער דערשראקן‬
‫דאס דריטע איז געווען ווען דער ברך משה האט אריין‬ ‫און אנגעהויבן שטאמעלען‪ :‬דער טאטע זעט‪ ,‬איך זאג‬
‫געשטעלט ר' שלום אליעזר אין ‪'15‬טע עוועניו סאטמאר‬ ‫גארנישט‪.‬‬
‫ביהמ"ד‪ .‬דארט איז געווען פיל א פלאקערדיגע מחלוקה‪,‬‬
‫ווייל ר' שלום אליעזר האט געהייסען א ביסעל א צוריק‬
‫‪ ‬‬
‫‪33 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫הונדערטער יונגעלייט האבען זיך פארעקעלט פון די גאנצע‬ ‫געשטאנענער )אנטשולדיגט פארען נוצען דאס לשון‪ ,‬אבער‬
‫פירערשאפט‪ ,‬און זיך אפגעלאזט פון אריין צו טרעטען אין‬ ‫דאס איז ליידער די מציאות( און רוב יונגעלייט פון ‪'15‬טע‬
‫ביהמ"ד‪ .‬יענע מחלוקת מיט ר' אהרן אז ער זאל נישט‬ ‫שול האבען זיך געעפענט א נייע שול מיטען נאמען תורה‬
‫ווערען רב אין קרית יואל האט שפעטער זיך מער צו‬ ‫ותפילה‪ .‬עס זענען אוועקגעגאנגען די שענסטע יונגעלייט‬
‫פלאקערט ביי די סקול דיסטריקט פרשה וואס ר' אהרן‬ ‫פון יענעם ביהמ"ד‪ ,‬און געווארען דם שונאים פארען ברך‬
‫האט זיך צו רעדט קעגען יעדען רב און רבין וואס האט‬ ‫משה‪ .‬האלט מען שוין די דריטע טיילונג‪.‬‬
‫געהאלטען אנדערש פון אים‪ ,‬אבער פיל גערעסער פון אים‬
‫אין תורה ועבודה‪.‬‬ ‫איצט‪ ,‬מוז איך זאגען אז אין מאנטרעאל איז ב"ה נישט‬
‫געווען א טיילונג‪ ,‬ווי דער ברך משה האט אריין געלייגט זיין‬
‫אבער תשנ"ט האט צוריקגעברענגט דאס מערהייט פון די‬ ‫איידעם ר' דוד מייזליש‪ ,‬און דארט איז נאך היינט פון איינע‬
‫זקנים‪ ,‬חסידים פון אלטען רבין‪ ,‬עס האט צוריקגעברענט די‬ ‫פון צוויי פלעצער ‪ -‬אויך אין אנטווערפען ‪ -‬ווי מען דאווענט‬
‫רבנים מיט וועמען מען האט זיך געדארפט צו קריגען‬ ‫נאך אינאיינעם די צוויי חסידותן‪.‬‬
‫וועגען ר' אהרן‪ .‬תשנ"ט האט געוויזען ווי גרויס דער טיילונג‬
‫פון סאטמאר איז געווען תשמ"ה‪ .‬עס האט נישט גענומען‬ ‫יעצט וועלען מיר באהאנדלען דעם גרעסטען טיילונג פון‬
‫לאנג און א פיל גרעסערער עולם וואס זענען געווען מיט ר'‬ ‫סאטמאר‪ ,‬וואס דאס האט למעשה צוגעברענגט דעם‬
‫אהרן די אלע יארען‪ ,‬האבען זיך צוריק געקערט ווי נאר זיי‬ ‫שפעטערדיגען טיילונג פון תשנ"ט‪.‬‬
‫האבען באקומען א רב וואס האט זיי יא געפאלען‪.‬‬
‫עס איז חוה"מ סוכות תשמ"ה און דער ברך משה האט‬
‫זיי האבען געזען אין דעם נייעם רב‪ ,‬א איד וואס וועט אויף‬ ‫אריין גערופען די קרית יואלער קהילה אין שטאט און זיי‬
‫זייער געפילען נישט טרעטען‪ ,‬ער וועט אויף קיין איין‬ ‫געזאגט אז עטליכע וואכען ארום שטעלט ער אריין זיין זון‬
‫ערליכען איד נישט רעדען‪ ,‬ער פאר מאגט א אויער פאר‬ ‫ר' אהרן – וואס האט שוין געוואינט אין מאנרא און‬
‫יעדען איד‪ ,‬און איז גרייט צו העלפען יעדען איד‪ .‬עס האט‬ ‫געטראגען דעם טיטול ראש ישיבה – אלץ רב ור"מ אין‬
‫זיך דערזען א נייער בילד‪ :‬תשמ"ה האט פאקטיש צו טיילט‬ ‫קרית יואל‪.‬‬
‫סאטמאר‪ ,‬און תשנ"ט האט פאראייניגט סאטמאר‪.‬‬
‫איך וועל נישט אריין גיין אין יענע היסטארישע צייט‪ ,‬ווייל‬
‫אויב שרייט איינער ווי א קאזאק הנגזל‪ ,‬אז דער ברך משה‬ ‫איך מוז אנקומען צו אנדערע‪ ,‬איך בין נאך נישט געווען‬
‫האט אין תשנ"ט צו טיילט סאטמאר‪ ,‬האב איך פאר אים‬ ‫גענוג אלט צו קענען געדענקען‪ ,‬אבער עס לעבען נאך יענע‬
‫נייעס‪ ,‬דער ברך משה האט צו טיילט סאטמאר אויפען‬ ‫אידען פון דעמאלטס און זיי פארציילען פאר ווער עס וויל‬
‫שטערקסטן אופן תשמ"ה‪ ,‬און אין תשנ"ט האט ער‬ ‫נאר אויסהערען‪.‬‬
‫פאראייניגט סאטמאר‪.‬‬
‫די שענסטע תושבים פון קרית יואל האבען זיך אפען ארויס‬
‫דינסטאג ערב שביעי של פסח‬ ‫געשטעלט און פון קרית יואל האבען רוב פון די‬
‫איינוואוינער – וועמענס רב מען נעמט אצינד אויף – זיך‬
‫צופרי ווען דער רבי איז ארויסגעקומען פון הויז אויפען וועג‬ ‫נישט באטייליגט אויך דער הכתרה מוצש"ק וירא תשמ"ה‪.‬‬
‫צום דאווענען האט אים ר' אהרנס זון ר' מענדעל‬ ‫עס זענען געווען זקנים פון שטעטעל וואס האבען פרובירט‬
‫אפגעווארט דעם רבין אויף די טרעפ‪ .‬ר' מענדעל הייבט אן‬ ‫צו רעדען מיטען ברך משה אז ענדערש זאל קומען דער‬
‫צו וויינען אז זיין טאטע איז געווארן פארשעמט פאר די‬ ‫יונגערער זון ר' זלמן לייב ווערען רב‪ ,‬אבער דער ברך משה‬
‫גאנצע וועלט און אלעס וועגען משה אין אליעזר‪ .‬ווי נאר‬ ‫האט דאס נישט געטון‪ .‬זיכער קען ער נישט אויפנעמען דעם‬
‫ער האט זאגט ארויס די צוויי נעמען‪ ,‬האקט אים דער רבי‬ ‫יונגערען זון איידער דעם עלטערען‪.‬‬
‫איבער און זאגט אים‪ :‬הער מיך אויס‪ ,‬גיי זאג דיין מאמען‬
‫אז זי זאל אויפהערן מיט די וויזשניצע שטיק‪ .‬פארשטאנען?‬ ‫קרית יואל איז שרעקליך צו טיילט געווארען‪ .‬און עס האט‬
‫און זע אז דיין טאטע זאל זיך פארטראגן מיט משהן‪ .‬און‬ ‫זיך קיינמאל נישט געאייניגט צוריק‪ .‬יענער מוצש"ק וירא‪,‬‬
‫דער רבי האט אנגעהויבען גיין צום ביהמ"ד‪.‬‬ ‫האט עווענטועל צו געברענגען אז בני יואל זאל זיך עפענען‪,‬‬
‫די צוויי גרינדער און בויער פון שטעטעל‪ ,‬ר' משה פרידמאן‬
‫הערשט איצט האט ר' אהרן מיט זיינע נאנטע געזען אז דער‬ ‫און ר' שלמה מעכעל ראזנער‪ ,‬וואס זיי האט דער אלטער‬
‫וועג צו איבערעדען זיין טאטען איבערצולאזען משה און‬ ‫רבי אריין געשטעלט‪ ,‬זענען געפלויגען וועגען זיי האבען זיך‬
‫דורך דעם זאל ער ווערען רב הצעיר‪ ,‬וועט נישט ארבעטען‪.‬‬ ‫נישט גענוג שטארק ארויסגעשטעלט צו פייטען פאר ר'‬
‫ער האט געזען אז דער רבי אליין איז אנטשלאסען ביי זיך‬ ‫אהרן‪ .‬און די זקנים פון שטעטל האבען מער נישט געוואלט‬
‫וואס ער זאגט‪ ,‬און אויך האט ער געזען אז אויף זיין רביצין‬ ‫דאווענען מיט ר' אהרן אונטער איין דאך‪.‬‬
‫איז דער רבי געפערליך בייז‪ ,‬און אויף איר נוצט ער נאך‬
‫שארפערע לשונות‪.‬‬ ‫פון תשמ"ה ביז תשנ"ט איז סאטמאר פיל ארגער געווארען‬
‫צו טיילט ווי פון תשנ"ט און ווייטער‪ .‬תשמ"ה האט‬
‫האט ער געזען איצט אזוי‪ ,‬ער זאל רעדען צום רבין אקעגען‬ ‫אוועקגעווארפען אידען זקנים דורכגעווייקטע חסידים פון‬
‫משה‪ ,‬האט זיך נישט אויסגעארבעט; זיין רביצין איז נאך‬ ‫אלטען רבין‪ ,‬טייל פון זיי קהילה לייט פון אלטען רבין און‬
‫‪ ‬‬
‫‪34 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫הערט אויס רבותי! עס איז מיר שווער צו רעדן פאר אזא‬ ‫ארגער‪ ,‬און זיין ר' מענדעל אויך שוין נישט‪ .‬עס איז נאך דאן‬
‫גרויסן עולם און דער גאנצער עולם זאל הערן‪ .‬עכ"פ‪ ,‬איך‬ ‫נישט געווען קלאר פאר ר' אהרן צו זיין עולם וועט אים‬
‫וועל מיך אנשטרענגען צו רעדן קורץ און שארף‪.‬‬ ‫איבערלאזען אויב עס וועט אויסברעכען א קריג צווישען‬
‫אים און זיין טאטען‪ ,‬צו ער וועט קענען מיט חוצפה זיי‬
‫הערט אויס רבותי! עס ווערט דא געפירט א העצע אקעגן‬ ‫אויפהייבען די געמיטער און זיי זאלען איבערלאזען דעם‬
‫מיין גבאי ר' משה‪ .‬איך קען אייך זאגן אז ער איז מיר אזא‬ ‫רבין און גיין מיט אים‪.‬‬
‫געטרייער מענטש‪ ,‬אז עס איז נישט במציאות‬
‫אויסצושטעלן א בעסערן‪ .‬ער איז גרייט פאר מיר אלעס צו‬ ‫דעריבער כדי זיכער צו מאכען אז זיין ברידער קומט נישט‬
‫טאן‪ ,‬און ער איז א אפגעהיטענער איד‪ ,‬נישט קיין בעל לשון‬ ‫קיין וויליאמסבורג ווערן רב‪ ,‬וואס דעמאלטס וועט שוין‬
‫הרע‪ .‬איך קען נישט פארשטיין אז אויף אזא איד זאל מען‬ ‫זיכער דערנאך מיט די לאנגיעריגע פלענער אז ער גייט זיין‬
‫אויסטראכטן אזאלכע מעשיות‪ .‬עס איז נאר א מעשה שטן‪.‬‬ ‫דער גרעסטער און מעכטיגסטער רבי אויף דער וועלט‪ ,‬מוז‬
‫ער צוריק ווערען רב הצעיר אויף סיי וועלכען וועג‪ .‬האט ער‬
‫באשלאסען צו מאכען א טריט אויף צוריק‪ ,‬און פרובירען‬
‫איך וויל אייך זאגן‪ :‬איר זאלט וויסן אז משה איז מיר א‬ ‫זיך איבערבעטען מיט משה און אליעזר און האפענטליך‬
‫געטרייערע מענטש וואס איך קען דאס נישט פאר קיין‬ ‫אזוי וועט ער קענען צוריק ווערען רב הצעיר‪ .‬און דערפאר‬
‫געלט קויפן‪ .‬ער איז איבערגעגעבן בתכלית פאר מיר‪ ,‬פאר‬ ‫האט ר' אהרן באשלאסען אז ער בלייבט אין וויליאמסבורג‬
‫מיינע קינדער‪ ,‬און פאר מיין גאנצע משפחה‪ .‬איך ווייס‬ ‫אויך אויף די צווייטע טעג‪ .‬און מען וועט זען ווי זוי צו זיך‬
‫נישט וויאזוי עס איז א מציאות אויף אזא מענטש ווי משה‬ ‫איבערבעטען מיט משה‪ .‬און האפענטליך איבערען יו"ט‬
‫זאל קענען אזעלכעס ארויסגיין‪.‬‬ ‫וועט דאס אויף עפעס א וועג צושטאנד קומען למעשה‪.‬‬
‫איך וועל איך זאגן‪ :‬ער איז מיר א ידיד אז איך דאנק דעם‬
‫בוכ"ע‪ ,‬היות איך קען דאך נישט אליין אנפירן‪ ,‬איך מוז דאך‬ ‫)באקומען אין אישי‪ :‬אז משה גבאי האט געהייסן ר' אהרן‬
‫האבן מענטשן‪ ,‬האט מיר דער אייבישטער מזכה געווען מיט‬ ‫צו בלייבן כדי אז עס זאל זיין שטיל אין יעדער זאל זיך‬
‫אזא מענטש ווי משה‪ .‬ער איז א איבערגעגעבענער מענטש‪,‬‬ ‫בארואיגען‪(.‬‬
‫און א קלוגער מענטש‪ ,‬און ער פארשטייט וואס מ'קען טאן‪.‬‬
‫ער איז א גוטער פריינד פאר מיר‪ ,‬פאר מיינע אלע קינדער‪,‬‬ ‫צופרי אין ביהמ"ד האט זיך געטון א געקאכעכץ איינס אין‬
‫און פאר אלע ידידים‪ .‬איך קען עס נישט באגרייפן ווי קאן‬ ‫דער וועלט‪ .‬ר' אהרןס מענשטען זענען ממש אראפ פון זינען‬
‫דאס זיין אויף אזא מין מענטש ווי משה זאל מען קאנען‬ ‫פון כעס און בזיון‪ ,‬וואס מען האט מיט זייערע אלע‬
‫אזוינס זאגן‪.‬‬ ‫גרויסארטיגע פלענער צונישט געמאכט‪ .‬עס האט געהערשט‬
‫א צומישעניש און מען האט נישט געוויסט וואס דא גייט‬
‫איך הער דאך אבער יא‪ .‬וואס זאל איך טאן? וויל איך אייך‬ ‫זיין‪ .‬וויבאלד די זאך נעכטען איז געשען אזוי פלוצלינג‪ ,‬איז‬
‫דא זאגן‪ :‬איך קען אייך נישט זאגן וואס פארא גרויסער ידיד‬ ‫נאך נישט מעגליך געווען צו מאכען א פלאן בי‪ .‬ר' אהרן איז‬
‫ער איז פאר מיר‪ ,‬און פאר אלע מיינע קינדער‪ ,‬פאר די‬ ‫געווען אויסערגעווענליך צוקלאפט אז זיינע פלענער זענעו‬
‫גאנצע משפחה און פארן גאנצן עולם‪ .‬ער גיט זיך אוועק‬ ‫געווארען אויס‪ ,‬און האט נישט געהאט דעם קאפ און מח‪,‬‬
‫אלע זיינע כוחות וואס ער קאן טאן‪.‬‬ ‫ארויפצוקומען מיט אלטערנאטיווע פלענער )ווי עס איז‬
‫שפעטער‪ ,‬נאך פסח‪ ,‬יא נולד געווארען(‪ .‬די יונגעלייט האבען‬
‫ממילא טוט מיר זייער וויי אז פאר אזא מענטש זאל זיך‬ ‫זיך שוין געטרויעט חוזק צו מאכן פון רבין און רעדען אויף‬
‫טרעפן דאס‪ .‬איך וואלט נישט געגלייבט‪ ,‬אבער וואס זאל‬ ‫אים‪ ,‬אבער דער עלטערער עולם האט נאך דאס נישט‬
‫איך טאן‪ ,‬איך הער דאך אבער זאגן אזוי‪ .‬וויל איך אייך דא‬ ‫געקענט‪.‬‬
‫זאגן אז די אלע וואס טראכטן דאס אויף משה'ן וויל איך זיי‬
‫נישט האבן דא אין בית המדרש! איך וויל נישט זיי זאלן‬ ‫אין ביהמ"ד פארען דאווענען האט דער רבי געבעטען פון ר'‬
‫האבן א דריסת הרגל דא אין בית המדרש צו ביי מיר אין‬ ‫יונה האלפערט אז ער זאל אויסרופען אין ביהמ"ד אז ווער‬
‫שטוב אריין! איך וועל קיינמאל נישט מוחל זיין פאר די‬ ‫עס טשעפעט משה איז ער נישט מוחל בזה ובבא‪ .‬למעשה‬
‫מענטשן‪.‬‬ ‫האט זיך דער רבי אויפגעשטעלט און געזאגט אז ער וויל‬
‫אליין רעדען‪.‬‬
‫איך קען אייך זאגן אז איך דאנק דעם בוכ"ע יעדן טאג‬
‫כמעט ‪ -‬איך בין דאך א מענטש‪ ,‬איך קען נישט גיין אליין‬ ‫עס איז געווען שטיל אז מען געקענט הערען א פליג‬
‫אויף די גאס און איך קען נישט טאן פאר מיר‪ ,‬אבער דער‬ ‫זשומען‪.‬‬
‫אייבישטער האט מיר מזכה געווען מיט אזא מענטש ווי‬
‫משה'ן‪ .‬א קלוגער מענטש‪ ,‬א בארעכענטער מענטש‪ ,‬און א‬ ‫די ווערטער פון ברך משה ערב שביעי של פסח‬
‫גוטער פריינד‪ .‬אז עס זאל קענען זיין אזעלכע זאכן‪ .‬אבער‬ ‫צופרי ביים דאווענען‬
‫דאס וויל איך אייך זאגן‪ :‬איך אסר א דריסת הרגל אין דעם‬
‫ביהמ"ד פאר דעם מענטש וואס וועט זיך דערוואגן אים‬
‫‪ ‬‬
‫‪35 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫שביעי של פסח‬ ‫אנצורירן חלילה‪ ,‬אפילו נאר בכבודו‪ .‬איך שמועס שוין נישט‬
‫בגופו‪.‬‬
‫ר' אהרן האט געדאוונעט גאנץ יו"ט אין גרויסען שול און‬
‫עס האט זיך ממש נישט אנגעזען אז דא האט זיך‬ ‫און איך האף מיטן אייבירשטנס הילף אז איר וועט‬
‫איבערקערט וועלטען במשך די לעצטע וואך‪ .‬אזוי שטיל איז‬ ‫פארשטיין וואס איך זאג אייך דא‪ .‬איך ווייס וואס עס טוט‬
‫געווען ‪.‬‬ ‫זיך‪ .‬איך בין נישט אויסגעוועפט חלילה וחס‪ .‬איך האב שוין‬
‫מיט אסאך מענטשן אפיר געהאט‪ .‬א דאנק דעם בוכ"ע‪ .‬איך‬
‫דער ברך משה קומט אריין אין ביהמ"ד פון ראדני סטריט‪,‬‬ ‫קען דאך נישט אליין טאן פאר מיר‪ ,‬איך קען נישט אליין‬
‫פון איין זייט איז ר' אהרן און פון די אנדערע זייט דער רבי‬ ‫גיין אין דער גאס‪ ,‬איך מוז דאך האבן א מענטש‪ ,‬דערפאר‬
‫שליט"א )ר' זלמן לייב(‪ .‬משה גבאי גייט אונטער זיי מיט א‬ ‫דאנק איך דעם בוכ"ע אז ער האט מיר מזכה געווען מיט‬
‫געהויבענעם קאפ און א שמייכל פון איין עק פנים ביז צו די‬ ‫אזא מענטש ווי משה‪ ,‬אזא רואיגער מענטש‪ ,‬און א קלוגער‬
‫אנדערע‪ .‬ר' אהרןס מענטשען )זיי האבן נאכנישט געהייסן‬ ‫מענטש‪ ,‬און א היימישער מענטש‪ .‬ממילא וויל איך אייך‬
‫"ארונים" דעמאלט( קריצן מיט די ציין‪ .‬אבער אין פוצה פה‬ ‫זאגן‪ :‬אז די אלע מענטשען וואס רעדן ארום לשון הרע'ס‬
‫ומצפצף‪ .‬קיינער וואגט זיך נישט צו זאגן א פיפס‪ .‬מען‬ ‫אויף אים‪ ,‬אז איך וועל דאס זיי קיינמאל נישט מוחל זיין‪.‬‬
‫ווייסט אז די רב הצעיר סטארי איז א פוסטע פאנטאזיע‪.‬‬ ‫נישט בזה און נישט בבא!‬
‫ביי די טישן שביעי של פסח און אחרון של פסח נעילת החג‬ ‫איך וויל איר זאלט וויסן אז דאס הערן אזעלכע זאכן מאכט‬
‫שטייט דער גאנצער עולם מיט א פארכאפטן אטעם און‬ ‫מיר אזא מער אז איך קען אייך דאס גארנישט ארויסזאגן‪,‬‬
‫מען קוקט זיך צו אויפ'ן אויבנאן‪ ,‬וואו אין צענטער זיצט‬ ‫וואס פאר עגמת נפש דאס פארשאפט מיר איך קען עס‬
‫דער ברך משה ארומגענומען מיט זיינע קינדער‪.‬‬ ‫גארנישט באגרייפן אז ביי אז ביי אונזערע אידן זאל זיך‬
‫אזאלכעס טרעפן‪ .‬אדרבה‪ ,‬לאמיך זעהן איינעם וואס זאל‬
‫)איך הער ווי איין אהרוני יונגערמאן זאגט צו אן אנדערן‬ ‫קענען קומען צו מיר זאגן אז משה האט אים געטאן עפעס‬
‫אהרוני יונגערמאן‪ :‬זלמן לייב וועט נישט דא אויפפיקן ביי‬ ‫א רעה‪ .‬מיט דעם קען איך נישט פארשטיין וואס איז דאס‬
‫קיינעם‪ ,‬קוק‪ ,‬ער שאקלט זיך אזוי‪ ,‬ער האקט מיט די הענט‬ ‫אז אזוינס זאל קענען פאסירן‪.‬‬
‫ווי איינער וואס האט ליב דאס רבי'סטעווע‪ .‬קוק דער רב )ר'‬
‫אהרן( איז שטיל‪ ,‬אזוי ווי אין סאטמאר‪ ,‬ער מאכט זיך נישט‬ ‫איך וויל אייך זאגן אז איך האב גרויס צער פון דעם און איך‬
‫משוגע‪ ,‬דאס האט דער עולם ליב‪(...‬‬ ‫קען נישט גלייבן אז ביי אונז זאלן מענטשן זיין אלכע‬
‫טפשים און אזוינע שוטים און אזוינע רשעים‪ .‬אויך אלעס‬
‫)ציניקער באמערקן ווי משה גבאי שמייכלט זייער שטארק‬ ‫אינאיינעם און טוען מיך פשוט מצער זיין מיט דעם‪ .‬מען‬
‫ביי די נעילת החג טיש און ער קלאטשט אונטער ר' אהרן‬ ‫קען מיר פשוט נישט טון א גרעסערן צער פון דעם‪ .‬עס טוט‬
‫ביי די ווערטער פון חסל סידור פסח‪" :‬כאשר זכינו לסדר‬ ‫מיר וויי דאס הארץ אז איינער וואס איז אזוי איבערגעגעבן‬
‫אותו‪ ,‬כן נזכה לעשותו"‪ ...‬אבער מער‪-‬ווייניגער איז עס א‬ ‫פאר מיר און פאר מיינע קינדער‪ .‬איך ווייס נישט וואס צו‬
‫שיינער יו"ט‪(.‬‬ ‫זאגן באמת‪ .‬איך הער נאר אז עס גייט פעס פאר‪ ,‬וויל איך‬
‫אייך זאגן אז איך וועל די מענטשן נישט מוחל זיין קיינמאל‬
‫אחרון של פסח נאכען דאווענען איז ר' אהרן געגאנגען צו‬ ‫נישט די אלע מענטשן‪ ,‬נישט בזה און נישט בבא‪.‬‬
‫קידוש צו אליעזר קעסטענבוים אהיים‪.‬‬
‫*‬
‫דער קידוש איז צושטאנד געקומען דורך ר' אהרנס זון ר'‬ ‫די דרשה האט צושאקעלט אלעמען‪ .‬עס האט געוויזען אז‬
‫מענדעל‪ .‬די סיבה איז געווען ווייל ר' מענדעל איז געווען‬ ‫דער רבי ווייסט וואס טוט זיך און ער האט אלעס אליין‬
‫דער וואס האט געשלעפט זיין טאטן צו משהן שבת‬ ‫געטון‪ .‬עס האט אויפגעטאן אז דער יו"ט איז דורך זייער‬
‫חוה"מ נאכמיטאג און ער האט געוויינט צו משהן אז מען‬ ‫שיין און רואיג‪.‬‬
‫איז גרייט אלעס צו טוען אויף דער וועלט אז סזאל זיין‬
‫שלום‪.‬‬ ‫צענדליגער ר' אהרןס מענטשען האבען געקאלט משה – און‬
‫פערזענליך געטראפען – און אים איבערגעבעטען‪ ,‬זיכער צו‬
‫משה האט האט אים געענטפערט אז עס האט גארנישט‬ ‫מאכען אז זיי וועלען נישט צווישען די מענטשען וועלעכע‬
‫מיט אים‪ ,‬מען דארף זען אז אין ארץ ישראל זאל זיין שטיל‬ ‫פירן די העצעס‪.‬‬
‫ווייל די בני ברקער זענען געווען דעמאלטס ציווילדעוועט‪.‬‬
‫דעמאלטס האט מען מחליט געווען אז ר' אהרן גייט מוחה‬ ‫אגב‪ ,‬יענע שביעי של פסח איז ליידער געווען דער לעצטער‬
‫זיין ביי שלש סעודות )ווי שוין געשריבען(‬ ‫יו"ט ביים ברך משה‪ ,‬וואס איז א דורך שיין און רואיג‪ .‬פאר‬
‫די קומענדיגע זיבען יאר‪ ,‬האט מען איבערגעדרייט דעם‬
‫נאך א נקודה )ואס איך האב באקומען אין אימעיל(‪ .‬בשעת‬ ‫ביהמ"ד און די טישען יעדען יו"ט ביז ניסן תשס"ו‪ .‬און אויך‬
‫מען האט איבערגדרייט משהס קאר מאנטאג נאכט איז ער‬ ‫די מערהייט פון די שבתים במשך די קומענדיגע יארען‬
‫געזעצן מיט ר' מענדעל אין בוידעם ביים ברך משה אין‬
‫‪ ‬‬
‫‪36 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫יענע וואך האבען ר' אהרןס מענשטן אנגעהויבן מיט די‬ ‫דערהיים און געטרייט צו פארהאנדלען‪ .‬אזוי רענדנדיג זאגט‬
‫געוואלדיגע חכמה פון צוצוגיין צו יעדן איינעם וואס מען‬ ‫ר' מענדעל פאר משה‪ ,‬איך וועל דיר נישט פאפען אז איך‬
‫האט געהאלטן אז ער באלאנגט נישט צו זיי‪ ,‬און געגעבן‬ ‫מיין‪ ,‬מיין טאטען‪ .‬איך מיין מיך‪ ,‬ווייל אויב מיין טאטע‬
‫"שלום" און געפרעגט אויב ער ווייסט וואו די בית הכסא'ס‬ ‫ווערט רב הצעיר און קומט אויף וויליאמסבורג‪ ,‬וועט‬
‫זענען‪ ,‬וואס דער ציל איז געווען ענג צו מאכן דאס ביהמ"ד‬ ‫מאנרא גיין פאר מיר‪) .‬איר הערט ווערטער?(‬
‫פאר יעדן נארמאלן מענטש‪ ,‬אזוי וועלן די שלעגערס האבן‬
‫א פרייע האנט‪.‬‬ ‫יעצט די צווייטע טעג האט ר' מענדעל געלייגט פרעשער‬
‫אויף אליעזר אז ער זאל רופן צו קידוש זיין טאטען אזוי אז‬
‫*‬ ‫עס זאל זיך פארגלעטען‪ .‬ר' אהרן האט סיי ווי נישט געהאט‬
‫קיין ברירה‪ ,‬ווייל אלע וועגען וואס ער האט פרובירט ביז‬
‫איצט האט דאך נישט געארבעט‪ ,‬האט ער פרובירט איצט‬
‫איידער איך גיי ווייטער אינעם כראנאלאגישען סדר פון די‬ ‫דעם וועג‪.‬‬
‫וואכען און יארען‪ ,‬אנגעהויבען פון תשנ"ז ביז תשס"ו‪ ,‬מוז‬
‫מען זיך אפשטעלען און עטוואס אפעטעמען‪ ,‬ווייל פון נאך‬
‫פסח תשנ"ט האט זיך אלעס שטארק פארדרייט אויף לינקס‪,‬‬ ‫ביים קידוש האט זיך באטייליגט ר' אהרן‪ ,‬דער היינטיגער‬
‫און עס האט אלעס אנגעהויבען אלעס צו פליען מט א‬ ‫רבי שליט"א‪ ,‬וועלעכער האט געוויילט די צווייטע טעג אין‬
‫שטארקען טעמפא‪ .‬עס האט אויסגעזען ווי א גרויסער‬ ‫וויליאמסבורג‪ ,‬ר' מענדעל‪ ,‬הירצקע צוויבעל אבער נישט‬
‫אווערלאנדש וואס קוילערט זיך אראפ א בארג שניי‪ ,‬און‬ ‫משה גבאי‪.‬‬
‫ווערט מער און מער מעכטיג‪ ,‬און עס וועט אלעס‬
‫פארווישען וואס קומט נאר אין בארירונג מיט איר‪.‬‬ ‫וואס מען האט גערעדט ביי דעם קידוש איז מיר נישט‬
‫באקאנט‪.‬‬
‫אויב ביז איצט‪ ,‬איז אלעס געגאנגען אין דער שטיל‪ ,‬און‬
‫קיינער האט זיך נישט געטרויעט צו רעדען איבערען מצב‬ ‫ויהי ממחרת החג‬
‫פון רבין‪ ,‬צו ער פארגעסט‪ ,‬צו ער ווייסט וואס טוט זיך‪ ,‬און‬
‫צו ר' אהרן וויל אלעס שוין איבערנעמען ווי גלייך זיין‬ ‫אסרו חג איז דעמאלטס אויסגעפאלען פרייטאג און ר' אהרן‬
‫טאטע איז שוין ‪ 120‬יאר‪ ,‬און ווי שטארק ער איז פארחלשט‬ ‫איז געבליבען אין שטאט אויף שב"ק‪.‬‬
‫שוין אנהייבען פירען רעביסטעווע‪ ,‬איז אלעס געווארען‬
‫אפען פאר אלעמען צו דעבאטירען‪.‬‬ ‫יענער שבת איז געווען דער ערשטער שבת וואס איז געווען‬
‫איבערדרייענישען‪ ,‬וואס דאס האט שוין אנגעהאלטען ביז‬
‫יעדער בחור האט גערעדט זאכען וואס אידען האבען נישט‬ ‫בערך תשס"ה‪.‬‬
‫גערעדט קיינמאל ביז היינט‪ .‬אלעס איז געווארען אפען און‬
‫אלע קארטלעך זענען איבערגעדרייט געווארען‪ .‬עס איז‬ ‫עס האט זיך אנגעהויבן פרייטאג צו נאכטס ווען גאנץ‬
‫געווארען אויס שפיל‪ ,‬און אלעס האט זיך דערזען אן די‬ ‫ראדני איז געווען איבערגעדרייט‪ .‬נעמליך אז יענקל‬
‫בגדים‪.‬‬ ‫עסטרייכער פון לאנדאן האט היינט געקאלט דעם רבי'ן‬
‫)ברך משה( און געפרעגט אויב ער וויל טאקע נעמען ר 'זלמן‬
‫אויב האט מען ביז איצט געקענט זיך באהאלטען אונטער‬ ‫לייב פאר רב? האט דער רבי געענטפערט‪ :‬מעולם לא עלתה‬
‫דיפלאמאטיע און אונטער עפעס פראפעשענעליזם‪ ,‬און אז‬ ‫על דעתי‪) .‬אגב‪ ,‬דער סלאגאן האט אנגעהאלטען עטליכע‬
‫מען רעדט נישט פון א רבינס טויט און אוודאי נישט פון א‬ ‫חדשים וואס דער רבי האט דאס געזאגט פאר יעדען ארוני‬
‫טאטענס טויט‪ ,‬איז איצט געווארען צו נישט און פארווישט‪.‬‬ ‫וואס איז נאר ארויסגעקומען פון רבינס שטוב‪(...‬‬
‫יעדער איינער‪ ,‬אנגעהויבען פון ר' אהרן און געענדיגט ביים‬
‫קליינעם ראציגען בחור מיטען צוקראכטען שטאפענעם‬
‫הוט‪ ,‬האט זיך געטרויעט צו רעדען וואס ער וויל‪ .‬וואס איך‬ ‫יענעם שבת האבן זיך ר' אהרןס מענטשן אנגעהויבן מחזק‬
‫מיין צו זאגען‪ ,‬אז מען האט איצט אין די טעג פשוט‬ ‫זיין ווען שמואל דוד מארקאוויטש און חיים אליעזר גראס‬
‫פארלוירען דעם דעת‪.‬‬ ‫)די צוויי דעמאלטסדיגע גבאים( האבן מכבד געווען ר' אהרן‬
‫מיט פרק פארלערנען‪ ,‬און דאס ביהמ"ד איז געווען מלא‬
‫וגדוש‪ ,‬און דאס האט זיי אנגעהויבן געבן אפעטיט אז די‬
‫ר' אהרן האט זיך אריינגעלייגט אין א עקספלאראציע וואס‬ ‫מערכה איז נאכנישט אויפגעגעבן‪.‬‬
‫האט נישט געהאט זיינס גלייכען מימות מענטשהייט איז‬
‫געבוירען געווארען‪ .‬א רב מפורסם בישראל‪ ,‬א רב אין די‬
‫גרעסטע חסידישע שטאט אין דער וועלט‪ ,‬א ראש ישיבה‬ ‫ווען מאיר ראטה איז אריין אין בית המדרש האט זיך געטאן‬
‫פון די גרעסטע חסידישע ישיבה אין דער וועלט‪ ,‬א‬ ‫אזא געשישקעכטס אז דאס גאנצע ביהמ"ד איז געווען אויף‬
‫פאפולערע פיגור‪ ,‬א מענטש וואס איז געווען ארויפגעקוקט‪,‬‬ ‫די פיס און איינער וואס האט זיך אידענטיפיצירט מיט ר'‬
‫האט זיך אריינגעלאזט אין אוואנטורעס וואס איז נאך‬ ‫זלמן לייב האט פשוט געציטערט אריינצוגיין אין בית‬
‫קיינמאל נישט אויספראבירט געווארען‪.‬‬ ‫המדרש‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪37 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ווייל דאס פאסט נישט‪ ,‬צו ווייל דאס איז קעגען די תורה‪.‬‬ ‫היסטאריע פון דורות איז פאר א מנהיג ישראל‪ ,‬דער שו"ע‪.‬‬
‫אויב האט ער איינגעזען אז עס פאסט שייער נישט די‬ ‫פון היסטאריע קען מען ארויסנעמען אלע הנהגה ענינים‬
‫טריט‪ ,‬האט ער זיך אריינגעלאזט אין די סוגיא פון "מתוך"‬ ‫וואס האט נישט קיין מקורות אין שו"ע‪ .‬פון היסטאריע‬
‫און געהאלטען אז די וועלט איז משוגע און יעדער שווערט‬ ‫ווייסט מען וויזוי האבען זיך אידען געפירט אלע דורות‪ ,‬און‬
‫זיך אז עס ווערט געטון זאכען פון זיך אליין‪ .‬און ער ווייסט‬ ‫וויאזוי די זיידעס האבען זיך געפירט‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪.‬‬
‫גארנישט‪.‬‬
‫אויב איינער קען נישט היסטאריע‪ ,‬קען ער נאך אלץ מצליח‬
‫איך וועל אלע עקספלאראציעס פאר אייך אראפלייגען אין‬ ‫זיין אויב פארמאגט ער א אוזן קשבת‪ ,‬און ער לאזט זיך‬
‫א סדר בערך ווען עס איז פארגעקומען‪.‬‬ ‫רעדען‪ .‬דורך דעם וואס אנדערע מענטשען גיבען איבער‪,‬‬
‫קען מען גאר פיל ארויסהאבען‪ .‬און עס איז נישט פאראן‬
‫וואס איך מיין מיט עקספלאראציעס איז אזוי‪ .‬עס איז איצט‬ ‫קיין שום זאך אין דער וועלט וואס היסטאריע דערציילט‬
‫שוין נאך פסח און ר' אהרן האט באקומען חיזוק מיט דעם‬ ‫נישט איבערדעם‪ ,‬און גיט נישט איבער פאר יעדע‬
‫פארגאנגענעם שב"ק ווען ער געזען אז ווער עס שטייט מיט‬ ‫געשעעניש אין שפעטערע דורות‪ .‬און וואס עס האט נישט‬
‫אים איז גרייט צו שלאגען מיטען רבין כפרות‪ ,‬אבי משה‬ ‫קיין מקור אין די היסטאריע‪ ,‬קען שוין נישט גוט שמעקען‪.‬‬
‫זאל נישט האבען דעם לעצטען לאך‪ .‬ווי נאר ר' אהרן האט‬ ‫עס מוז זיין אז דאס טויג נישט‪ .‬אלעס האט זיך שוין געמוזט‬
‫דאס דערהערט האט זיך אנגעהויבען א גאר א נייער גאנג‪.‬‬ ‫אפשפילען ערגעץ אין די יארען וואס די וועלט שטייט‪,‬‬
‫ר' אהרן האט אפגעמאכט אז ער וועט אינגאנצען‬ ‫כאטש זייו מען שרייבט אראפ אויף פאפיר‪ ,‬אלע‬
‫מיטשפילען‪ .‬ער וועט אלעס לאזען אויף דער וועלט‪ ,‬ער‬ ‫געשעענישן‪.‬‬
‫וועט גארנישט און קיינמאל נישט אפשטעלען קיין שום זאך‬
‫וואס וועט געטאן ווערן וואס וועט געטון ווערען אויב‬ ‫אויסער ביי ספעיס פראגראמען‪ .‬ווען אמעריקע האט‬
‫יענער מיינט טובתו‪.‬‬ ‫געוואלט אנהייבען עקספלארירן די "ספעיס פראגראם" אין‬
‫די פריע ‪60‬גער יארען‪ ,‬איז אנטשטאנען א פראבלעם‪.‬‬
‫אין יענע טעג האט זיך געעפענט א "וועב סייט" מיטען‬ ‫אמעריקע קען נישט – ווי רוסלאנד – אומברענגען‬
‫נאמען "סאטמאר‪.‬קאם"‪ .‬אויך האט זיך אין די טעג געעפענט‬ ‫מענטשען פאר עקספלאראציעס‪ .‬נו וויזוי קען מען געוואיר‬
‫א האט ליין וואס איז געווארען אנגעפירט פון מענטשען –‬ ‫ווערען וואס דארט אויבען טוט זיך און וויזוי דער קלימאט‬
‫וואס האבען גערעדט מיט משוגענע שטימעס – ווייל זיי‬ ‫דארט אויבן איז? היסטאריע איז דאך נישט שייך ביים‬
‫האבען געוויסט אז זיי טראגען נישט א פנים ביי מענטשען‪.‬‬ ‫ספעיס‪ ,‬ווייל עס איז גענצליך א נייע געשעעניש‪ .‬איז מען‬
‫איך וויל נישט אויסרעכענען זייערע נעמען ווייל זיי זענען‬ ‫ארויפגעקומען אויף א המצאה‪ .‬מען וועט ארויפשיקען א –‬
‫אלע אויף צרות‪.‬‬ ‫מאנקי! און ערגסטענספאל וועט דאס שטארבען‪ .‬אויב‬
‫וועט עס יא איבערלעבען דעם וועג ארויף און צוריק אראפ‪,‬‬
‫אויף די צוויי קאמנוקאציע מיטלען האט זיך אנגעהויבען א‬ ‫וועט מען קענען דורך די מאנקי‪ ,‬באקומען די נויטיגע‬
‫קייט פון לצנות אויף יעדען מענטש וואס איז נישט‬ ‫אינפארמאציע וויזוי אנצוהויבען צו שיקען מענטשען פאר‬
‫מיטגעשטאנען מיט ר' אהרן‪ ,‬ועל כולנה אויפען רבין אליין‪.‬‬ ‫ספעיס עקספלאראציע‪.‬‬
‫יעדען טאג איז דארט געווען נייעסער וואס דער רבי האט‬
‫גערעדט שטותים דא‪ ,‬און נישט צו די זאך דארטען; זיי‬ ‫לענינינו‪ .‬ר' אהרן האט גענומען אויף זיך די עקספלאראציע‬
‫האבען יעדען טאג געהאט פרישע מעשיות מיט נעמען אז‬ ‫וואס בלויז א מאנקי האט זיך געמעגט אונטערנעמען‪ .‬ער‬
‫פאר איינעם האט דער רבי געזאגט איצט ביינאכט אז ר'‬ ‫האט זיך נישט געקענט פון קיינעם אפלערנען וויזוי פירט‬
‫אהרן איז דער רב הצעיר‪ ,‬און פארען אנדערן האט ער‬ ‫מען זיך ווען א זון וויל ירשענען ווען דער טאטע לעבט‪ ,‬און‬
‫געזאגט אז "לא עלתה על דעתי" צו אהערברענגען ר' זלמן‬ ‫וויאזוי מען דארף זיך צו פירען‪ ,‬ווען דער טאטע לאזט זיך‬
‫לייבן‪ .‬מען האט געמאכט אפענע ליצנות פון רבין‪ ,‬מיטען‬ ‫נישט‪.‬‬
‫תירוץ אז ער ווערט געפירט דורך משה‪ ,‬ממילא קען מען‬
‫שוין קיינעם נישט פארהאלטען דערויף‪ ,‬ווייל די אלע‬ ‫ר' אהרן האט באשלאסען אלעס צו ערלויבען אויף דער‬
‫לצנות זענען נישט אויפען רבין נאר אויף משה‪ .‬און‪ ,‬ר'‬ ‫וועלט‪ ,‬יעדע פאריקטע המצאה האט אין זיין מח געראפען‬
‫אהרן ווייסט נישט פון גארנישט‪.‬‬ ‫א מקום מנוחה‪ ,‬ווייל אפשר אולי ואולי וועט דאס זיין‬
‫וואס וועט באוועגען דעם וואגשאל וואו ער סווינגט זיך‪ ,‬צו‬
‫אינעם האט ליין איז ר' אהרן אנגערופען געווארען מיטען‬ ‫קענען צוריק האבען גאנץ סאטמאר‪ .‬עס איז נישט געווען‬
‫טיטול "דער רב" צו ווייזען אז ער איז ווייטער דער רב‬ ‫קיין איין עוועניו‪ ,‬איין וועג‪ ,‬קיין איין דורכגאנג וואס עס‬
‫דקהילות הקדושות‪ .‬דער האט‪-‬ליין און די וועב סייט האבען‬ ‫איז נישט געווען אפען פאר אים צו עקספלאראטירן‪ .‬סיי‬
‫יעדען איינציגען טאג פארשעמט זקנים עם נערים‪ ,‬רעכטס‬ ‫וואס עס איז איינגעפאלען פאר יעדען משוגענעם‪ ,‬פאר‬
‫און לינקס נאר צו דינען דעם ציל אז די נייע מענטשען‬ ‫יעדען שנוק‪ ,‬פאר יעדען אומבאזעצטען מענטש‪ ,‬אפילו א‬
‫זאלען נישט זיין באקוועם צוריקצוקומען‪ .‬ווייל שוין די‬ ‫נארישער בחורל‪ ,‬האט ביי אים געהאט א אוזן קשבת‪ .‬ער‬
‫ערשטע פאר וואכען‪ ,‬נאך איידער ר' זלמן לייב איז געווארען‬ ‫האט געפענט אלע גרעניצען אלעס צו צולאזען‪ ,‬אבי‪ ,‬אפשר‪,‬‬
‫אויפגענומען פאר רב‪ ,‬זענען שוין געווען אידען אפילו זקנים‬ ‫דאס וועט זיין דאס וואס וועט אים מאכען דער‬
‫וואס האבען שוין פאר לאנגע יארען פארלאזט ראדני‬ ‫"איינציגער" יורש‪ .‬עס איז נישט געווען איין מאל ווען ער‬
‫האט דאס אפגעשטעלט‪ ,‬ווייל דאס איז שוין צו ווייט‪ ,‬צו‬
‫‪ ‬‬
‫‪38 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אהרן גופא‪ .‬ווער ער איז‪ ,‬וואס פארא סארט מענטש ער‬ ‫סטריט ביהמ"ד – און פארלאזט די גאנצע קיקעלע קהל‪,‬‬
‫איז‪ ,‬פארוואס איז ער אזא סארט מענטש‪ ,‬וויאזוי איז ער‬ ‫נישט געוואלט הערען פון קיין שום זאך וואס האט צוטון‬
‫געווארען ווי ער איז געווארען‪ ,‬פארוואס האט ער אזויפיל‬ ‫מיט די אדמיניסטראציע פון סאטמאר זייט כ"ו אב‪ ,‬יעדער‬
‫שונאים און דאס וועט מוזען אנקומען צו א טיפערע‬ ‫איינער לפי טעמו וזמנו – האבען צוריק אנגעהויבען קומען‬
‫אנאליז וויאזוי מענטשען רעאגירן צו א רבין‪ ,‬און דאס וועט‬ ‫דא און דארטען אין ביהמ"ד‪.‬‬
‫אויטאמאטיש פארענטפערען פארוואס יעדע חסידות איז‬
‫אנדערש פון אנדערען וויאזוי זיי פירען זיך אויף און וויאזוי‬ ‫ר' אהרןס מענטשען האבען זיי נישט אפגעשוינט‪ ,‬מען האט‬
‫זיי שפירען זיך איבער זייער רבין‪.‬‬ ‫די אידען נאכגעשריגען ביים דאווענען‪ ,‬זיי געפרעגט צו זיי‬
‫ווייסען ווי די בית הכסא'ס געפינען זיך‪ ,‬זיי נאך געשישקעט‪,‬‬
‫א זעלטן‪-‬סייענטיפישער באריכט קומט‪ ,‬וואס דורך דעם‬ ‫און מען האט פון זיי גערעדט אויף די האטליינס און וועב‬
‫וועט פיל פראגעס פארענטפערט ווערען‪.‬‬ ‫סייטס‪ .‬און פאר די אידען האט זיך נאכאמאל ארויס‬
‫געוויזען‪ ,‬ווי גערעכט זיי זענען געווען ביים פארלאזען גאנץ‬
‫*‬ ‫סאטמאר די אלע יארען‪ .‬זיי האבען ארויסגעקוקט אויף א‬
‫טויש‪ ,‬זיי האבען ארויסגעקוקט אז עס זאל אנקומען דער‬
‫די אלע פאלגענדע אינפארמאציע האב איך נאכגעפארשט‬ ‫נייער רב וואס זאל צוריק שטעלן די קהילה ווי עס ברויך צו‬
‫פאר יארען‪ .‬איך קען נישט פון דער נאנט דעם ר' אהרן‬ ‫זיין‪ ,‬און די אלע שלעגערס און העצערס זאלען זיך גיין‬
‫אבער זיינע אבנארמאלע מעשים און רעדעס קען יעדער פון‬ ‫לחיים ולשלום‪.‬‬
‫דער נאנט‪ .‬איך האב געזאמעלט גאר אסאך אינפארמאציע‬
‫אויף אים‪ ,‬איך האב געפרעגט גאר אסאך מענטשען וואס‬ ‫עס האט אנגעהויבען צו פליען פאשקעווילן יעדען טאג‪,‬‬
‫קענען אים שוין לאנגע יארען און אפילו פון נאך אלץ בחור‪.‬‬ ‫מיט באליידיגענדע ווערטער אויפען רבין‪ ,‬וואס ער האט‬
‫איך האב גערעדט מיט זיינע אוהבים און שונאים‪ ,‬איך האב‬ ‫געמישט און געזאגט פאר יעדען ראצער אנדערע ווערטער‪.‬‬
‫באקומען אסאך אינפארמאציע אין אימעיל און אין אישי‪.‬‬ ‫יעדער שנוק האט זיך אנגעהויבען טרויען אריינצוגיין צום‬
‫צענדליגער מענטשען האבען געשריבען און גערעדט צו מיר‬ ‫רבין און איבערפרעגן וועגען די וויליאמסבורגער רבנות‪ ,‬און‬
‫במשך מיין זאמלונג פראצעדור‪ ,‬און דורך דעם בין איך‬ ‫אלעס איז געווארען אויסגעליפטערט אין די גאסן פאר‬
‫אנגעקומען צו די פאלגענדע אנאליזן אויף אים‪ ,‬און‬ ‫אלעמען‪ .‬און ר' אהרן איז שטיל‪ .‬ער ווייסט גאר נישט‪ ,‬ער‬
‫אויטאמאטיש אויף זיינע מענטשען‪.‬‬ ‫זעט גארנישט‪ ,‬און ער הערט גארנישט‪.‬‬
‫ר' אהרןס לעבען האט זיך אנגעהויבען נישט עפעס‬ ‫עס איז נאך אזעלעכע עזות און חוצפה קעגען א רבין און א‬
‫ספעציעל‪ .‬זיינע עלטערען דער סיגעטער רב און להבחל"ח‬ ‫טאטען נאך נישט פארגעקומען זייט שרייב ארבעט איז‬
‫די רעביצין‪ ,‬זענען געווען מלחמה געליטענע‪ ,‬און‬ ‫באשאפען געווארען‪ .‬די אלע מעשים וואס ר' אהרןס‬
‫אויטאמאטיש אנגעצויגענע מענטשען‪ .‬ר' אהרן איז געווען‬ ‫מענשטן האבען אפגעטון פאר זייער רבין‪ ,‬וועט קיינמאל‬
‫דאס פינפטע קינד צו זיין טאטען און דאס צווייטע צו זיין‬ ‫נישט קענען פארענטפערט ווערען‪.‬‬
‫מאמע‪ .‬זיין טאטע איז אלט געווען ‪ 33‬יאר און האט שוין‬
‫געהאלטען נאכען פארלירען א פרוי מיט דריי קינדער ביי‬ ‫מען האט דעם ברך משה פארשעמט הונדערטער מאל בפניו‬
‫דער מלחמה‪.‬‬ ‫און טויזענטער מאל שלא בפניו‪ .‬און דאס איז געטון‬
‫געווארען דורך א זון און דורך חסידים‪ .‬און אין די זעלבע‬
‫ער האט געלערענט ביי זיין טאטען אין סיגעטער ישיבה‪,‬‬ ‫צייט האבען די "חסידים" געהאלטען אין איין שרייען אז‬
‫און ביי דעם ראש ישיבה‪ ,‬דער היינטיגער סאטמארער‬ ‫דער וויליאמסבורגער רב ברענגט צוריק זיין טאטענס‬
‫ראב"ד הגריח"מ פריעדמאן‪.‬‬ ‫"שונאים"‪.‬‬
‫ווען מען האט גערעדט זיין שידוך מיט וויזשניץ‪ ,‬האט זיך‬ ‫די גרעסטע "שונאים"‪" ,‬מתנגדים"‪" ,‬בני יואל" און אפילו‬
‫אפגעשפילט א פייער אין סאטמאר‪ .‬ווי באקאנט האט דער‬ ‫"יאסל וואלדמאן" קענען זיך פארשטעקען מיט אלע זייער‬
‫רבי ז"ל נישט געוואלט דעם שידוך‪ ,‬און עס זענען פאראן‬ ‫מעשים וואס האבן במשך די תש"מ‪-‬תש"נ יארען געטון‬
‫ווערטער וואס דער רבי האט געלאזט פאלען אויפען‬ ‫פארען ברך משה‪ ,‬וואס עס האבען געטון ר' אהרןס מענשטן‬
‫עתידות פון ר' אהרן )צום ווייצענער רב פון שיקאגא(‪.‬‬ ‫פון תשנ"ט און ווייטער‪.‬‬
‫ווען ער איז געקומען אפנעמען מז"ט צו זיין חתן ווערען‪,‬‬ ‫און דא וועל איך צוגיין צו דער נושא פון דאס ווארט‬
‫אין דער סאטמארער ישיבה אין סאנדז סט‪ .‬האט אים קיין‬ ‫"שונאים" וואס דאס איז געווען "מכלומרשט" די אויסרייד‬
‫איין איינציגער בחור נישט געגעבען מז"ט‪ .‬ער איז‬ ‫צו טון אלע סארט טאקטיקן וואס איז נאכנישט גענוצט‬
‫אהיימגעגאנגען מיט מער ציגערעטעלעך ווי ער איז‬ ‫געווארען אין די ערגסטע מחלוקת זייט חסידות איז נתגלה‬
‫געקומען‪.‬‬ ‫געווארען‪.‬‬
‫עס איז די געשיכטע פון פסח תשכ"ו‪ .‬ווי באקאנט האט דער‬ ‫אבער דאס צו מסביר זיין און צולייגען אויף טעלערלעך‪,‬‬
‫רבי אריינגעלאזט נאר חתנים און אויך נאר מיט א מיט א‬ ‫וועל איך מוזען זיך שטארק פארברייטערען אין דעם ר'‬
‫‪ ‬‬
‫‪39 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫עליות אין בימ"ד‪ ,‬און כאטשיג ער איז נישט געווען אין‬ ‫פריער באשטימטען סדר‪ .‬דער רבי האט זעלבסט‬
‫ביהמ"ד בשעת דעם גאנצען קאכעריי )דער רבי פלעגט‬ ‫איבערגעקוקט די ליסטעס ווער עס האט זיך איינגעשריבען‬
‫ארויסגיין פון ביהמ"ד בשעתן פארקויפן די עליות(‪ ,‬האט‬ ‫און ער האט איינגעטיילט ווער יא און ווער נישט‪.‬‬
‫אבער דער פעטער געהייסען אוועקנעמען די עליה‪.‬‬
‫אגאנץ יאר האט דער רבי געהאט א אפען הויז פאר געסט‪,‬‬
‫מען דערציילט אז דער רבי האט געלאזט פאלען א ווארט‬ ‫יעדען שבת ויו"ט האבען דארט געגעסען פילע געסט‪ ,‬אבער‬
‫אויף ר' יצחק‪ ,‬אז ער האט גארנישט געוויסט אז יצחק איז‬ ‫ביים סדר האט דער רבי געהאט א טעם כמוס אז געסט‬
‫א סיגעטער‪...‬‬ ‫זאלען זיך ערגעץ אנדערש פלאצירען‪ .‬א גאסט האט זיך‬
‫געמוזט בעטען ביים רבין צו קענען זיין כאטש ביי איין‬
‫ביי די חתונה איז געווען א געפערליכער פייער אין‬ ‫סדר‪ .‬דער רבי האט זיך געדינגען מיט יעדען גאסט‪ .‬רוב מאל‬
‫סאטמאר‪ .‬פון רבינס שטוב איז געקומען דער באפעל אז די‬ ‫האט דער רבי פלאצירט די געסט צו זיין ביי איינעם און‬
‫סאטמארער חסידים זאלען זיך נישט באטייליגען בכלל אויף‬ ‫נאר געציילטע האט דער רבי ענדליך געלאזט‪ .‬אבער יעדער‬
‫דער שמחה‪ .‬דער סיגעטער רב האט געהאט אין א"י עטליכע‬ ‫האט געוואלט זיין ביים סדר ווייל עס איז באוויסט געווען‬
‫שטארקע ידידים‪ ,‬אבער אויפן רבינס ווארט זענען זיי‬ ‫דעם רבינס עבודה אין די הייליגע נאכט‪.‬‬
‫קיינער נישט געגאנגען‪.‬‬
‫ר' אהרן דינן האט זיך נישט איינגעשריבען‪ .‬ערב יו"ט‬
‫פון דא האט זיך אנגעהויבען וועבען אין ר' אהרן'ען – ווי‬ ‫אינדערפרי האט דער רבי איבערגעקוקט די ליסטע פון‬
‫פארשטענדליך – א טיפע שנאה צו סאטמאר און צום רבין‪.‬‬ ‫חתנים און נישט געזען זיין פלומעניק אויף די ליסטע‪ .‬דער‬
‫ער האט נישט געקענט מוחל זיין אויף די אלע בושות וואס‬ ‫רבי גיט א פרעג ר' יוסל אשכנזי‪ ,‬אהרן האט זיך נישט‬
‫ער האט מיטגעמאכט אלס חתן און נאכדערצו אז דער רבי‬ ‫איינגעשריבען? האט ר' יוסל א דריי געטון מיט די צינג‪" :‬יא‬
‫זעלבסט האט אלעס אנגעדרייט‪ .‬ער איז געווארען ביטער‬ ‫יא‪ ,‬ער איז נישט אויף די ליסטע?‪ ...‬מן הסתם האב איך‬
‫אויף סאטמאר‪ ,‬און דערצו האט אים זיין נייע פרוי‪ ,‬אויך‬ ‫פארגעסען‪".‬‬
‫נישט צופיל דערנענטערט צו סאטמאר‪.‬‬
‫און ער איז גלייך געלאפען רופען צום סיגעטער רב אין‬
‫קיין סאך איז ער נישט געקומען צום רבין‪ ,‬כאטש פון די‬ ‫שטוב‪ ,‬אז אהרן מוז קומען אויף איין סדר‪ .‬און מען‬
‫גאנצע וועלט איז מען געקומען‪ ,‬איבערהויפט אין די נישט‬ ‫דערציילט זאכען אהער און אהין‪ ,‬סוף דבר איז ר' אהרן‬
‫געזונטע יארן‪ ,‬וואס דעמאלטס ווען דער רבי האט זיך‬ ‫געקומען קיין וויליאמסבורג און איז איינגעשטאנען ביי ר'‬
‫באוויזען פארן ציבור איז געווען א אנלויפעניש פון‬ ‫יעקב יצחק צימענט – ביי וועם ער איז געווען די צווייטע‬
‫אומעטום‪ ,‬דאך איז ער כמעט וואס נישט געקומען‪ ,‬נישט צו‬ ‫סדר נאכט – און איז געווען ביים ערשטען סדר ביים רבין‪.‬‬
‫א דאווענען שבת אדער יו"ט און נישט זיך געזעגענען‪,‬‬
‫כאטש ער האט געוואינט עטליכע גאסען אוועק‪.‬‬ ‫ער איז געזעצען דער ערשטער נעבען רבין אבער עס האט‬
‫זיך נישט אנגעזען א ספעציעל התקרבות פון רבין צו אים‪.‬‬
‫דער ציבור אין סאטמאר האט – נאטירליך – נישט צופיל‬ ‫די חתנים האבען אים קיין שלום נישט געגעבען און אויך‬
‫געגליכען‪ ,‬ווייל זיי האבען געזען אין אים אז דורך אים האט‬ ‫נישט קיין מז"ט‪ .‬ער איז געזעצען אליין און נישט גערעדט‬
‫דער רבי געהאט צער און מען האט געוויסט אז זיין פרוי‬ ‫מיט קיינעם‪ ,‬און ער האט אפילו נישט געקענט די חתנים‬
‫רעדט עיווריט אין שטוב‪ .‬און עיווריט אין סאטמאר איז‬ ‫ווייל ער האט נישט געלערנט אין סאטמאר‪ .‬אזא פייער‬
‫געווען דאס מערסטע טמא‪ .‬און זיי האבען נישט געלעבט‬ ‫האט דעמאלטס געברענט וועגען שידוך‪.‬‬
‫אין א טעות‪.‬‬
‫צופרי האט ר' אהרן געדאווענט אין סאטמארער ביהמ"ד‪.‬‬
‫עס האט געוויסט דער ציבור אז זי רופט אירע קינדער‬ ‫און וויבאלד ער האט נאך נישט עולה געווען זייט ער איז א‬
‫אויפען עיווריטישן הבהרה‪ .‬למשל‪ ,‬איר טאכטער הייסט‬ ‫חתן געווארען איז געווען פארשטענדליך אז ער וועט היינט‬
‫חיה‪ ,‬און זי רופט איר עמטליך "חאיא"‪ ,‬און דאס זעלבע מיט‬ ‫עולה זיין‪.‬‬
‫א טאכטער וואס הייסט "הינדא" האט זי עמטליך גערופען‬
‫"הינדאַ " און מען האט געוויסט צו זאגען אז ביי זיי אין‬ ‫דערווייל האט מען פארקויפט די עליות און עס האט זיך‬
‫שטוב איז דא ציוניסטישע צייטונגען און מאגאזינען און‬ ‫געקאכט אין ביהמ"ד אז דער רבי גיט נישט קיין עלי' פאר‬
‫בכלל האט זי זיך נישט אויפגעפירט ווי עס פאסט פאר א‬ ‫)ר'( אהרן‪ .‬איז געגאנגען ר' יצחק פריעד וואס האט געזען אז‬
‫פלומעניצע פון הייליגען סאטמארער רבין‪.‬‬ ‫מען פארקויפט די עליות‪ ,‬און האט געקויפט א עליה‪ ,‬צו‬
‫קענען געבען פארן חתן א עליה‪ .‬למעשה האט מען‬
‫אנדערש ווי די איידעלע פרויען אין סאטאר‪ ,‬שמירט זי זיך‬ ‫אוועקגענומען די עליה פון ר' יצחק'ן און ר' אהרן האט‬
‫די פנים און אפילו די אויגען‪ ,‬שטארק פערפיומד‪ ,‬און‬ ‫נישט עולה געווען‪.‬‬
‫שמעקט; זי פלעגט רעדען צו וויזשניצער יונגעלייט אויף די‬
‫גאס בפני כל עם ועדה‪ ,‬און דאס האט איבערגעלאזט אויך‬ ‫האט מיר דערציילט איינער פארוועם ר' אהרן האט יארען‬
‫ביי די סאטמארער פרויען א זויערן טעם אין מויל אויף איר‪.‬‬ ‫שפעטער דערציילט די געשיכטע‪ ,‬אז ר' אהרן האט יענעם‬
‫געזאגט אז "דער פעטער אליין האט אלץ איינגעטיילט אלע‬
‫‪ ‬‬
‫‪40 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫נישט קיין חילוק ווער עס איז אלץ דארט געשטאנען‪ .‬עס‬ ‫לכאורה וועט זיך דאך שטעלען א פראגע‪ :‬פארוואס איז מען‬
‫האט זיך ארויסגעוויזען זייער א קאמישער בילד אויף דעם‬ ‫ברוגז אויפן חתן‪-‬יונגערמאן‪ ,‬ווען נישט ער אליין האט דאך‬
‫יונגערמאנטשיקל‪ .‬ער האט געגליכען אטענשאן‪ ,‬נאכמער ווי‬ ‫אויסגעוועלט זיין כלה‪ ,‬עס איז דאך די עלטערען וואס‬
‫א קליין קינד‪ .‬ער האט אלעס געטון פאר אטענשאן‪.‬‬ ‫האבען געטון דעם שידוך? און אויף זיין טאטען איז דער‬
‫ציבור נישט געווען אזוי ברוגז‪ ,‬דער סיגעטער רב האט‬
‫דער סיגעטער ביהמ"ד כאטש עס איז נישט געווען צו גרויס‪,‬‬ ‫אויפגעטרעטען עטליכע מאל אין סאטמאר במשך די יארען‬
‫איז דאס געווען זייער א רעספעקטפול ביהמ"ד‪ .‬די‬ ‫תשכ"ו‪-‬תשל"ט‪ ,‬ער האט געדאווענט פארן עמוד ערב ר"ה‬
‫מתפללים זענען געווען זייער צוגעבינדען צו דעם ביהמ"ד‬ ‫און הושענא רבה פון תשכ"ח ביז תשל"ט‪ ,‬ער האט געזאגט‬
‫און ספעציעל צו זייער רב דער ברך משה ז"ל‪ ,‬און עס איז‬ ‫א גרויסע דרשה אין גרויסען ביהמ"ד פסח תש"ל‪,‬‬
‫געווען פון די שענסטע בתי מדרשים בימים ההם אין‬ ‫אויפגעטרעטען ביי אלע דעמאנסטראציעס‪ ,‬אויפגענעמען‬
‫וויליאמסבורג‪ .‬אפגערעדט אין דער וואכען האט דער‬ ‫דעם בי"ד פון די עדה החרדית און גערעדט ביים גרויסן‬
‫ביהמ"ד געשפרידלט מיט מנינים איינס נאך די אנדערע און‬ ‫קבלת פנים און ביי די ריזיגע עצרת‪ ,‬ער האט געהאלטען די‬
‫איז געווען פון די פארנומענסטע שוהלן‪.‬‬ ‫היסטארישע רעדע אין מעדיסאן סקווער גארדען תשל"ט‪ .‬נו‬
‫פארוואס האט מען צו ר' אהרן געהאט א שנאה און צום‬
‫קהל עצי חיים האט געהייסן א קהילה וואס רוב אידען‬ ‫ברך משה נישט?‬
‫זענען געווען באוויסטע ת"ח און לומדים‪ ,‬און עס פלעגען‬
‫זיין דארטן פילע שיעורים וואס עס איז פארגעלערענט‬ ‫דער ענטפער איז‪ ,‬פערסאנאלעטי‪.‬‬
‫געווארען דורך בעלי בתים וואס האבען געזאגט גאר טיפע‬
‫און לומדישע שיעורים‪.‬‬ ‫איצט צו די פערסאנאלעטי פון ר' אהרן‬
‫ווען ר' אהרן איז געווארען רב אין וויליאמסבורג‪-‬סיגעטער‬ ‫ר' אהרן איז געווען דער רב אין סיגעטער ביהמ"ד אין‬
‫ביהמ"ד האבען די מתפללים – וואס רוב פון זיי זענען‬ ‫וויליאמסבורג – וואס ער האט אנגעהאלטען ביז בערך‬
‫געווען עלטערע אידען פון פאריגען דור‪ ,‬רוב פון זיי‪,‬‬ ‫תשמ"ח וואס דאן האט ער עס איבערגעגעבען פאר זיין זון‬
‫תלמידים פון עצי חיים ז"ל און געווען שטארקע מעריצים‬ ‫ר' מענדל – און לערנען האט ער געלערנט אין סיגעטער‬
‫און אפילו חסידים פון ברך משה – זיך געפריידט צו זען‬ ‫כולל אין בארא פארק‪.‬‬
‫זייער רבי'נס א אייניקל‪ ,‬א געבוירענער שוין דא אין‬
‫אמעריקע ווערט דער רב‪ .‬עס איז געווען א טרייסט פאר זיי‬ ‫קיין גרויסער מתמיד איז ער אין זיין לעבען נישט געווען‪.‬‬
‫אז עס וועט זיך ווייטער ציען א נייער דור פון זייער רבין‪.‬‬ ‫מען האט אין אים נישט געזען קיין צוקומפטיגער גדול‬
‫אבער זיי זענען געווארען זייער אנטוישט צו זען וויאזוי ער‬ ‫בישראל‪ .‬און אלס זיין לערנען אויס‪ ,‬אלס זיין התמדה און‬
‫האט זיך אויפגעפירט אין ביהמ"ד בכלל‪ ,‬און צו זיי בפרט‪.‬‬ ‫קענען לערנען‪ ,‬וואלט ער ניטאמאל א מגיד שיעור געווארען‬
‫אין א ישיבה און פאר א דיין זיכער נישט‪ ,‬ווען נישט ער‬
‫ער האט נישטאמאל געגריסט זיינע מתפללים וואס זענען‬ ‫וואלט געווען דעם סיגעטער רבס זון‪) .‬די ספעציפישע נושא‬
‫אלע געווען פיל עלטער פון אים און געקענט פיל מער‬ ‫איבער ר' אהרןס קענען לערנען‪ ,‬זיין התמדה‪ ,‬פסקענען‬
‫לערנען פון אים‪ .‬ער האט זיי אפענערהייט גרינגעשעצט און‬ ‫הלכות און זיין יראת שמים וועט ווערן באזונדער אויס‬
‫פשוט נישט שיין גערעדט צו זיי און זיי נישט מכבד געווען‬ ‫געברייטערט אין שפעטערדיגע ארטיקלען אי"ה‪(.‬‬
‫ווי עס פאסט זיך‪.‬‬
‫אלס בחור איז ער געווען מער ווייניגער א שטילער‪ ,‬און‬
‫ער האט די עלטערע אידען נישט ארויפגעקוקט‪ ,‬ווייל ער‬ ‫געטראגען א שטיל פנים‪ .‬נישט געהאט אפיר מיט צופיל‬
‫האט‪ ,‬מחמת קטנות המוחו‪ ,‬געהאלטען אז ער מוז די‬ ‫מענטשען און מענטשען האבען אים נישט געקענט‪ .‬אבער‬
‫יונגעלייט בויען‪ ,‬און די עלטערע זענען שוין סיי ווי אויפן‬ ‫ווען ער האט זיך געצויגען פון א"י קיין וויליאמסבורג‬
‫עולם האמת‪ .‬און דאס איז אלץ זיין בליק אויף עלטערע‬ ‫אביסל נאך זיין חתונה‪ ,‬און איז געווארען דער "רב דקהל‬
‫אידן‪ .‬עס איז געווען זייער מערקבאר דעם שטארקען‬ ‫עצי חיים"‪ ,‬האבען די מתפללים אין אים געזען זייער א‬
‫קאנטראסט צווישען אים און זיין טאטע‪ ,‬וואס האט זיך פון‬ ‫אינטרעסאנטער כאראקטאר‪ .‬איצט האט ער הערשט‬
‫וויליאמסבורג אוועגעצויגען בלויז דריי יאר פריער‪.‬‬ ‫אנגעהויבען צו האבען אפיר מיט מענטשען‪ ,‬און רעדען‬
‫ברבים תורות און זאגען דרשות פאר זיי שבה"ג און שבת‬
‫אין סיגעט זענען די גבאים געווען עלטערע אידן און‬ ‫שובה‪ ,‬און זיי האבען אנגעהויבען זען אין אים‪ ,‬א "פאני"‬
‫לאנגיעריגע מתפללים‪ .‬עס האט דערציילט א איד –‬ ‫סארט מענטש‪.‬‬
‫באקומען אין אישי פון זיינס א זון – וועמענס טאטע איז‬
‫געווען גבאי אין סיגעט פאר בערך צוואנציג יאר‪ .‬און ווען ר'‬ ‫ער האט גערעדט זייער הויעך און אלעס וואס ער האט נאר‬
‫אהרן איז געווארען רב‪ ,‬האט ער "צוגעלייגט" א גבאי צו זיין‬ ‫געהאט אין בויך איז גלייך ארויס געפלויגען פון זיין מויל‪.‬‬
‫טאטען‪ .‬און דאס איז געווען ר' אייזיק הערש בערקאוויטש‪,‬‬ ‫פארוואס שרייב איך בויך און נישט וואס ער געהאט אין‬
‫וואס איז געווען אזוי אלט ווי ר' אהרן‪.‬‬ ‫מח‪ ,‬ווייל וואס ער געהאט אין בויך איז נישטאמאל דורך‬
‫געגאנגען דעם מח‪ .‬עס האט נישט גענומען א מילי‪-‬רגע און‬
‫דער דיבור איז שוין געווען אינדרויסען פון זיין מויל‪ ,‬און‬
‫‪ ‬‬
‫‪41 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫וועט הייבען זיין אימעדזש אין וויזשניץ‪ ,‬און ער וועט‬ ‫דערציילט ער‪ ,‬אז זיין טאטע האט אמאל געפרעגט ר' אהרן‬
‫האבען אסאך אטענשאן‪ .‬נישט קוקענדיג אז עס איז בכלל‬ ‫עפעס וואס האט צו טון מיט די שול‪ .‬ר' אהרן גיט אים א‬
‫נישט אין פלאץ‪ ,‬דא איז א טיש און זיין זיידע איז א‬ ‫זאג הויך‪ ,‬פרעך און מיט א גרינגשעצונג‪ :‬רעדט מיט אייזיק‬
‫גרויסער רבי‪ ,‬א ערנסטער רבי‪ ,‬מיט פילע חסידים‪ .‬זייט‬ ‫הערש‪ ,‬איך בין אלעס שוין אדורך געגאנגען מיט אים‪.‬‬
‫דעמאלטס האט אים דער זיידע אנגערופען "מיין‬ ‫דערציילט דער איד‪ ,‬אז זיין טאטע האט געמיינט אז ער‬
‫'נ'ארעלע"‪ ...‬פרושים זענען גענצליך אום נויטיג‪.‬‬ ‫פאלט אוועק‪ .‬איך דארף רעדען צו א יוגערמאנטשיקל‪ ,‬א‬
‫ראצער? אבער אזוי איז ער געבליבען‪ ,‬און ארגער פון אלעם‬
‫און דא קומט צו נאך איין הויפט חסרון‪ .‬ר' אהרן האלט פון‬ ‫איז‪ ,‬אז קיינער האט אים נישט פראבירט צו פארעכטען‪.‬‬
‫זיך א וועלט‪ .‬ער קוקט אראפ אויף יעדען און אויף אלעמען‪.‬‬
‫ער האלט זיך העכער פון יעדען‪ .‬וואס דאס האט אים פשוט‬ ‫ער האט זיך אויפגעפירט זייער קינדיש‪ ,‬געזוכט אלץ די‬
‫פארפיינטעט ביי מענטשענס אויגען‪ .‬אויב איינער האט אים‬ ‫ספלעש‪ ,‬אלץ געזוכט אטענשאן‪ ,‬אלץ געשאסען קינדערישע‬
‫נאר אמאל עפעס געפרעגט האט זיך באגעגענט מיט א‬ ‫וויצען‪ ,‬ער האט געמוזט אלעס זען און אלץ עפעס‬
‫ענטפער וואס האט יענעם דערנידערט עד עפר‪ .‬ניטאמאל‬ ‫אנמערקען; אריינגעפליקט פאר יעדען‪ ,‬נישט געקוקט צו ער‬
‫האט ער זיך געקענט אראפלאזען צו א מענטש פון וועם ער‬ ‫טוט וויי די עלטערע אידען‪ ,‬וואס פאר זיי זענען די וויצען‬
‫האט געברויכט א טובה‪ .‬אלעמאל איז עס מיט א‬ ‫שוין גארנישט געווען אזוי לאכעדיג‪ .‬ער האט נישט געהאט‬
‫גרינגשעצונג און מיט א דערנידערונג‪.‬‬ ‫די ערנסקייט וואס עס האט זיך געפאסט פאר א רב פון אזא‬
‫סארט שול‪.‬‬
‫פון די אנדערע זייט אבער‪ ,‬האט ער זייער מורא פון איינעם‬
‫וואס איז שטערקער פון אים‪ .‬פון איינעם וואס קען אים‬ ‫און עס האט נישט צו לאנג‪ ,‬און ער האט זיך ערווארבען א‬
‫צוריק ענטפערען אויף זיין שפראך‪ ,‬וועט ער זייער ווייט‬ ‫נאמען פאר א גרויסען נאר‪ .‬ער האט זיך ערווארבען א‬
‫שטיין‪ .‬פאר א מחוצף האט ער אלעמאל געציטערט און‬ ‫נאמען ווי א גרויסער בעיבי‪ ,‬איינער וועם דאס מויל הערט‬
‫ארויסגעפחדנט‪ .‬פון זיינע בעלי בתים אין קרית יואלער‬ ‫נישט אויף צו גיין‪ ,‬וואס רעדט גאר אסאך‪ ,‬און דערצו‪ ,‬פירט‬
‫ישיבה‪ ,‬האט ער געהאט דאס ניין יעריגע‪ .‬עס איז באוויסט‬ ‫ער זיך נישט אויף בנימוס מיט מענטשען‪ .‬ער איז געווען ווי‬
‫אז פאר ר' לייבוש לעפקאוויטש האט ער זיך נישט‬ ‫איזולירט פון דער מענטשהייט און פון די סאסייעטי‪ .‬ער‬
‫געטרויעט צו הייבן זיין קול‪ .‬ר' לייבוש פלעגט אויף אים‬ ‫האט זיך נישט צוזאמגעפארט מיט מענטשען און אפילו מיט‬
‫שרייען אוון פארהאלטען מיט שארפע ווערטער‪ ,‬און ר'‬ ‫זיינע נאנטע‪.‬‬
‫אהרן האט זיך נישט געטרויעט דאס מינדעסטע צוריק צו‬
‫זאגען‪) .‬און דאס איז געווען איינע פון די הויפט סיבות‬ ‫בעצם פארשטייט ער באמת א עסק‪ ,‬ער גלייכט און קען גוט‬
‫פארוואס ער האט אויז פיינט געהאט אריב לייב גלאנצען‬ ‫וועלטליכע פאליטיק‪ ,‬ער גלייכט געאגראפיע‪ ,‬ער גלייכט צו‬
‫און אים געוואלט ארויסזען פון די מוסדות ווי שנעלער‪,‬‬ ‫פארברענגען‪ ,‬ארום צו לאכען‪ .‬אבער ווי נאר עס קומט צו‬
‫ווייל ער האט געהאלטען אז ווייל אריה לייב העצט ר'‬ ‫נעמען אטענשאן‪ ,‬ווערט ער א קליין קינד ממש‪ .‬ער וועט‬
‫לייבוש‪ ,‬שרייט ער אויף אים‪(.‬‬ ‫רעדען הויך און פראסט‪ ,‬און נישט קוקן צו איינער ווערט‬
‫פארשעמט און עס אינטערעסירט אים נישט וויאוזי‬
‫איך האב נישט געלערענט אין מאנרא‪ ,‬אבער אינגעלייט‬ ‫מענטשען רעאגירן‪ .‬דער עיקר‪ :‬ער האט ארויסגעשאסען‬
‫וואס האבען געלערענט דארט אין די גוטע צייטען‪,‬‬ ‫דעם וויץ‪ ,‬צו גוט אריינגעפליקט יענעם‪.‬‬
‫דערציילען‪ ,‬אז ביי א מיטינג פון די הנהלת הישיבה פלעגט‬
‫ר' אהרן אפילו נישט זיצען אויבן אן‪ ,‬נאר אינמיטען און‬ ‫און‪ ,‬פונקט אזוי האט ער זיך אויפגעפירט צו זיין רביצין‪ .‬ער‬
‫פלעגט זיך נישט טרויען צו זאגען אנדערש פון ר' לייבושן‪.‬‬ ‫האט צו איר גערעדט זייער נישט שיין און נישט געקוקט צו‬
‫די קינדער הערען און זעען אלעס צו‪ .‬איך וועל נישט‬
‫אין עולם ה"סקייעטרי" איז פארהאן באוויסטער סימן אז‬ ‫אריינגיין אין זייער פריוואטע שלם בית פראבלעמען‪ ,‬ווייל‬
‫אונטער א גרויס מויל ליגט א שוואכער און נידריג זעלבסט‬ ‫דאס באלאנגט נישט אין דעם ארטיקל‪ .‬דער עיקר וואס איך‬
‫זיכערער מענטש‪ ,‬און ווייל דער באטרעפענדער וויל ווי מער‬ ‫וויל ארויסברענגען איז אז ער איז געבליבען אין זיינע‬
‫באהאלטען זיינע שוואכקייטען ווערט ער פארוואנדעלט אין‬ ‫קינדער שיכלעך און זיי קיינמאל נישט אויסגעטון‪ ,‬ער האט‬
‫א גרויס מויל וואס רעדט אסאך און אלעס‪ ,‬ער וויל זיך‬ ‫זיך אויפגעפירט ווי א אכצען יעריגער בחור‪ ,‬מיט אלעם און‬
‫מתגבר זיין אויף מענטשען און ער טוט דאס מיט זיין מויל‬ ‫אין אלע הינזיכטען‪.‬‬
‫מיט וואס ער קלאפט אראפ אנדערע‪ .‬אבער ווען א אמתר‬
‫שטארקער מענטש – ווי ר' לייבוש לעפקאוויטש – צו ר'‬ ‫באמת האט מען דאס געזען אין וויזשניץ נאך בעפאר‬
‫משה פריעדמאן פון מאנרא‪ ,‬און שפעטער משה גבאי‪ ,‬אדער‬ ‫סיגעט האט עס באמערקט‪ .‬ווייל שוין צוויי וואכען נאך זיין‬
‫אויב האט ער געוויסט אז א מענטש צו א רב‪ ,‬רבי איז א‬ ‫חתונה – ווען ער האט נאך געוואינט אין בני ברק – האט‬
‫אמתר מבין אויף אים‪ ,‬וואס יענער קען אים אויף א אמת‪,‬‬ ‫אים זיין זיידע‪ ,‬דער וויזשניצער רבי דער אמרי חיים‬
‫יענער ליינט אפ זיין בלאף – איז צו אים געקומען אדער ער‬ ‫וועלעכער איז געווען באוויסט פאר זייער א קלוגער רבי‪,‬‬
‫צו יענעם‪ ,‬איז דער פחד געפערליך אנגעקומען‪ ,‬און זיין‬ ‫אמאל מכבד געווען מיט א זמר ביים טיש‪ .‬ר' אהרן האט‬
‫אמתר שוואכקייט האט זיך אויפגעשפילט‪ ,‬אויף אזוי ווייט‬ ‫אויפן פלאץ ברבים אויסגעשאסען א וויץ וואס ער האט אין‬
‫אז ער האט נישט געקענט זיך עפענען דאס מויל‪.‬‬ ‫די מילי‪-‬רגע אפגעמאכט אז דאס וועט זיין א גוטס און עס‬
‫‪ ‬‬
‫‪42 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫די אלע מיחושים וועלן שפעטער אינעם באשרייבונג‪ ,‬גאר‬ ‫)זיין שרעקליכע פחדנות און דאס נישט קענען דערהייבן א‬
‫אסאך פארענטפערען זיינע אויפירונגען אין אלע צייטען‪,‬‬ ‫געוואגטע אינטערנעמונג‪ ,‬ווייל ער ציטערט אוועק אז ער‬
‫זיינע פאני קאפלעקסטע דרשות‪ ,‬זיין באנעמונג מיט‬ ‫וועט דורכפאלען‪ ,‬און אפילו נישט וועלען וויסען פון זיינס‬
‫מענטשען‪ ,‬זיין נישט לאזען א מענטש אויסרעדען‪ ,‬כהנה‬ ‫א דורכפאל לאחר המעשה וואס דאס איז גאר א שטארקער‬
‫וכהנה‪.‬‬ ‫סימן פון בכלל נישט קיין זעלבסט‪-‬זיכערקייט‪ ,‬האט זיך‬
‫אויסגעשפילט הונדערטער מאל במשך די יארן תש"מ‪-‬‬
‫משא"כ דער טאטע דער ברך משה און סיי די איבריגע‬ ‫תשס"ט‪ .‬און מיר וועלען האפענטליך צו אלעם אנקומען אין‬
‫קינדער )אויסער רש"א( זענען באוויסט צו זיין גאר קליג‪,‬‬ ‫די רייע פון די געשעענישן‪(.‬‬
‫נישט גערעדט אסאך און אוודאי נישט הויך‪ ,‬קיינער פון זיי‬
‫זענען נישט קאמפליצירט‪ ,‬אדער ארומגענומען מיט שווערע‬ ‫דער ברך משה איז געווען און אויך אזוי דער סאטמארער‬
‫שוואכקייטען‪ .‬אלע זענען גאר צוגעלאזענע מענשטן‪ ,‬גרינגע‬ ‫רבי שליט"א פון וויליאמסבורג איז ממש פונקט פארקערט‪.‬‬
‫מענטשען‪ ,‬מענשטען מיט כאריזמע‪ ,‬מיט נשיאות חן‪ ,‬וואס‬ ‫ביידע זייער שטארקע מענטשען‪ ,‬האבען נישט‬
‫דאס קען מען נישט באקומען פאר קיין געלט אויף דער‬ ‫ארויסגעפחדנט פאר גארנישט‪ ,‬ווייסען וויאזוי צו האנדלען‬
‫וועלט‪ .‬דאס איז א מתנה פון הימל‪ ,‬און ווער עס פארמאגט‬ ‫מיט מענטשען‪ ,‬זעלבסט זיכערקייט ביז א מאקסימום‪,‬‬
‫חן‪ ,‬קען טון פילע זאכען וואס א אומבאחנטער מענטש‪ ,‬קען‬ ‫אבער קענען זיך ארפלאזען צו יעדען‪ ,‬און גאר גרינג‬
‫נישט‪.‬‬ ‫דורכצוקומען‪) .‬איבער דעם סאטמארער רבי שליט"א פון‬
‫וויליאמסבורג‪ ,‬וועלן מיר אנקומען ווען מען וועט האלטען‬
‫דעריבער איז שוין פארענטפערט פארוואס דער ברך משה‬ ‫ביי ח"י סיון תשנ"ט‪(.‬‬
‫האט נישט געהאט די שנאה פון די סאטמארער חסידים‪,‬‬
‫ווייל זיין צוגעלאזענקייט און נשיאות חן האט געברענגט אז‬ ‫פון ווי ר' אהרן האט גענומען די אלע קאמפליקאציעס און‬
‫עס זאל נאך א שטיק צייט נאכלאזען אויף אים די כעס‪,‬‬ ‫שוועריקייטען‪ ,‬איז נישט באוויסט – עכ"פ פאר מיר‪.‬‬
‫משא"כ אויף ר' אהרן איז געבליבען א פאראכטונג ווייל מיט‬ ‫לכאורה איז ער געווען א שווער קינד און קיין הילף איז דאן‬
‫זיינע שוואכקייטען און קאמפלעקסען איז ער געבליבען‬ ‫נאך נישט געווען פארהאן‪.‬‬
‫בלאזען אויף סאטמאר‪ ,‬וואס דאס איז געווען זייער‬
‫מערקבאר אויף אים במשך פון די יארען‪ ,‬און קיין ידידים‬ ‫ווען קרית יואל וואלט שוין געשטאנען אין זיינע‬
‫האט ער דאך נישט געקענט זיך איינהאנדלען צוליב זיין‬ ‫קינדערישע יארען‪ ,‬וואלט דער סיגעטער רב זיך אהין‬
‫באנעמונג צו מענטשען‪ ,‬איז ער געבליבען איזולירט און מיט‬ ‫געצויגען‪ ,‬ווייל דער "סקול דיסטריקט" וואלט געקענט‬
‫א שנאה כבושה פון אים צו סאטמאר און פון סאטמאר צו‬ ‫העלפען דאס קינד‪ .‬היינטיגע צייטען באקומט אזא קינד‬
‫אים‪.‬‬ ‫גלייך א דיאגנאז אלס ‪ ADD‬צו ‪ ,ADHD‬מיט כל מיני‬
‫שמות‪ ,‬אבער ער וואלט כאטש מן הסתם געהאלפען‬
‫אויך ווערט איצט פארענטפערט פארוואס די "שונאים" פון‬ ‫געווארען אויב נישט געהיילט געווארען‪ .‬אבער וויבאלד עס‬
‫די יארען תש"מ‪-‬תשנ"ט זענען גרייט געווען צוריקצוקומען‬ ‫האט נאך דאן נישט עקסיזטירט די סארט הילף איז ער‬
‫צום ברך משה און צו זיין אנדערען זון דער רבי שליט"א און‬ ‫אויפגעברענגט געווארען מיט טיפע פראבלעמען וואס האט‬
‫אפילו גרייט געווען מוחל צו זיין משה גבאי‪ ,‬אבער צו ר'‬ ‫אים געפלאגט אלעמאל‪ ,‬און עווענטועל האט געליטען‬
‫אהרן‪ ,‬דאס שוין נישט‪ .‬קיינער פון די אלע האט נישט‬ ‫דערפון זיין פרוי‪ ,‬זיינע קינדער‪ ,‬וויזשניץ‪ ,‬סיגעטער‬
‫געוואלט הערען און געדענקען פון אים צו זאגען‪ .‬עס האט‬ ‫מתפללים‪ ,‬די בחורים פון דער סאטמארער ישיבה‪ ,‬קרית‬
‫קיינער פון די טויזנטער אידען וואס זענען צוריקגעקומען‬ ‫יואלער איינוואינער‪ ,‬זיין טאטע דער ברך משה‪ ,‬און אפילו‬
‫נאך ח"י סיון‪ ,‬נישט געווען גרייט מוחל צו זיין פאר ר' אהרן‬ ‫זיינע חסידים‪.‬‬
‫און צוריק געווארען זיינע גוטע פריינט‪ .‬און‪ ,‬די סיבה דערצו‬
‫איז נישט‪ ,‬ווייל ר' אהרן איז דער גרויסע בעל מוסר וואס‬ ‫פארוואס אין די שפעטערע יארען האט אים זיין רביצין‬
‫שטראפט מיט מוסר רייד זיינע אנהענגער און דער ציבור‬ ‫נישט געטראגען פאר הילף און פראבירט אים צו העלפען‬
‫וויל נישט אזא סארט רב‪ ...‬דא רעדט מען נישט פון א רב‬ ‫זיך אויסהיילען פון זיינע מחלות‪ – ,‬פון וואס זי האט זיך‬
‫וואס פארלאנגט פון זיינע חסידים פרומקייט צו‬ ‫אנגעליטען – איז מיר נישט באקאנט‪) .‬אדרבה ווער עס‬
‫אידישקיייט וואס איז צו שווער פאר אלע מענטשען מיט‬ ‫ווייסט פארוואס‪ ,‬זאל ער ביטע דאס אריינשיקן צו די‬
‫צוהאלטען און דערפאר האבן אים זיינע קעגנער‬ ‫אימעיל אדער צו אישי‪ (.‬מענטשן זאגען סברות‪ ,‬אז עס קען‬
‫אראפגעריסען‪ .‬בכלל נישט‪.‬‬ ‫זיין אז ווייל זיי האבען נישט גוט געלעבט האט איר נישט‬
‫אינטערעסירט אים צו בויען און ארויס צו העלפן‪ ,‬אנדערע‬
‫*‬ ‫זאגן אז עס קען זיין ווייל אלס ערוואקסענער איז ער שוין‬
‫גענוג גרויס געווען זיך נישט צו לאזען היילען‪ .‬אלענפאלס‪,‬‬
‫ר' אהרן האט זיך אלץ אויפגעפירט ווי א בחורל פון ‪18-19‬‬ ‫ער איז נישט געהיילט געווארען אויף זיינע קאמפלעקסען‬
‫יאר‪ ,‬אין אלע הינזיכטען‪ .‬קיין שום פראבלעם איז נישט ביי‬ ‫און אויף זיינע שווערע פראבלעמען וואס פלאגט אים‪ ,‬און‬
‫אים ערנסט גענומען געווארען‪ ,‬און קיין שום זאך האט אים‬ ‫פאר יעדען וואס קומט נאר אין זיין בארירונג‪.‬‬
‫נישט ערענסט באנומען‪ .‬אלעס האט ער אנגעקוקט מיט‬
‫זייער א קורץ‪-‬זיכטיגען בליק‪ .‬און דאס קומט ווייל ער איז א‬
‫‪ ‬‬
‫‪43 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫דער ברך משה פון די אנדערע זייט‪ ,‬איז יא באוויסט געווען‬ ‫אויבערפלעכליכער מענטש וואס זיין מחשבה איז זייער‬
‫פאר א אמתר גאון‪ ,‬א טיפער לערנער וואס ווען ער פלעגט‬ ‫פלאך און פון אויבנאויף‪ .‬ער איז קיינמאל נישט טיף‬
‫לערנען מיט זיין חבר‪ ,‬פלעגט ער לערנען ווי א יונגער בחור‪,‬‬ ‫אריינגעלייגט אין קיין שום נושא‪.‬‬
‫וואס הייבט איצט אן א סוגיא פון דאס ניי‪ .‬ער האט‬
‫געקענט זיצען אויף איין ווארט פון די גמרא צו א "כלומר"‬ ‫דאס זעלבע איז מיט זיין לערנען‪ .‬ער איז זייער א‬
‫פון רשיה"ק‪ ,‬צו א "קשה"‪ ,‬א "תימה" אדער א "וא"ת" פון‬ ‫אויבערפלעכליכער לערנער וואס נעמט נישט דורך קיין‬
‫תוספות גאנצע שעהן‪ ,‬ביז ער איז געווען קלאר און‬ ‫סוגיא על בריו‪ ,‬און איז קיינמאל נישט קלאר און גרונטליך‪.‬‬
‫גרונטליך‪.‬‬ ‫דערפאר האט א טיפער לערנער נישט געקענט זיצען ביי‬
‫זיינע שיעורים‪ ,‬ווייל עס האט יעדער טיפערער פארשטייער‪,‬‬
‫און ער האט געוואלט אז דער חברותא זיינער זאל זיך נישט‬ ‫גלייך געזען אז ער איז ווייט נישט קלאר אין די גמרא און‬
‫לאזען‪ ,‬נאר איבערפרעגען ביז ער וועט באמת פארשטיין‪.‬‬ ‫תוספות‪.‬‬
‫און ער האט קיינמאל נישט גענומען ר' אהרן פאר זיין‬ ‫דערפאר האט ער נישט געלאזט קיינמאל אריינפרעגען ביי‬
‫חברותא‪ .‬אפילו ער איז געווען אין קרית יואל פון נאך פסח‬ ‫זיינע שיעורים‪ ,‬ווייל ער האט נישט זיך געקענט אריינלאזען‬
‫ביז חצי אלול‪ ,‬האט ער זיך קיינמאל נישט אראפגעזעצט‬ ‫אין א טענה'ריי ווי ער וואלט פאר זיכער געווארען‬
‫לערנען מיט ר' אהרן א בלאט גמרא‪.‬‬ ‫אפגעפרעגט‪ ,‬און דאס האט ער נישט געקענט פארנעמען‪.‬‬
‫די בחורים וואס האבען געלערענט אין ישיבה במשך די‬ ‫ווען ער פלעגט וועלען לערנען מיט א בחור‪ ,‬האט ער‬
‫יארען תש"מ‪-‬תשנ"ה‪ ,‬דערציילען אז דער ברך משה האט‬ ‫קיינמאל נישט אויסגעוועלט א בחור וואס ער האט‬
‫זייער גרונטליך פארהערט‪ .‬די בחורים האב אים נישט‬ ‫געוויסט אויף אים אז ער איז א טיפער לערנער‪ .‬ער האט‬
‫געקענט עפעס אריין בלאלבלען א פשט אין די גמרא‪ ,‬רש"י‪,‬‬ ‫מורא געהאט פון די גוטע לערנערס ווייל זיי וועלען‬
‫תוספות‪ ,‬רא"ש‪ ,‬מהרש"א‪ ,‬ווייל ער פלעגט זיך אנהייבען‬ ‫אויפדעקען אז ער איז זייער א פלאכער לערנער‪.‬‬
‫בייזערען אויף דעם בחור אז עס איז געגאנגען א רויעך‪.‬‬
‫אין די ישיבה איז ר' אהרן געווען דער שוואכסטער מגיד‬
‫נישט איינמאל האט פאסירט ביי א פארהער אז דער ברך‬ ‫שיעור‪ .‬ער האט ארומגעפשטעלט אלע סארט פלפולים‪,‬‬
‫משה האט געפרעגט פשט אין א תוספות און איין בחור‬ ‫געדרייט ווי א דריידל‪ ,‬אבער פשוט פשט האט ער נישט‬
‫האט נישט געוויסט‪ ,‬האט ער געפרעגט א אנדערען און‬ ‫געקענט פארלערנען‪ ,‬ווייל ער אליין האט דאס נישט‬
‫אויב יענער האט אויך נישט געוויסט האט ער געפרעגט א‬ ‫געקענט‪.‬‬
‫דריטען און א פערטען‪ .‬אויב האט ער ביים פינפטען בחור‬
‫געזען אז זיי ווייסן נישט האט ער זיך אזוי געבייזערט‪ :‬וואס‬ ‫זיין קאפ איז גלייך אריין געפלויגן צו א פשטל וואס אלץ‬
‫הייסט אז מען קאן נישט? וויאזוי זענט עטץ דורך די‬ ‫מען קען מיט דעם רבי עקיבא פארענטפערען א פסוק אין‬
‫תוספות אום פארשטאנען? ווי קען מען זיך פאפען?‬ ‫חומש‪ ,‬ווען ער האט נאך אפילו נישט פארשטאנען וואס‬
‫רבי עקיבא וויל דא זאגען‪ .‬און קיין קשיות האט ער נישט‬
‫טייל מאל האט ער זיך אזוי געבייזערט אז ער האט זיך‬ ‫ערלויבט אריין צו פרעגען‪ ,‬וואס דעריבער האבען די גוטע‬
‫אויפגעשטעלט‪ ,‬צוגעמאכט די גמרא און פארלאזט דעם‬ ‫לערנערס שטארק אפגעלאכט פון זיינע שיעורים‪.‬‬
‫פארהער‪ ,‬און עטליכע מאל האט ער זיך צושריגען‪ :‬וואס‬
‫טוט עטץ א גאנצע וואך? מיט אזא געלערנעכץ וועט עטץ‬ ‫און דערפאר פלעגט ער האבען פאר זיין כיתה א באזונדערן‬
‫אויף וואקסען עמי הארצים!‬ ‫שואל ומשיב‪ ,‬וואס פלעגט ענטפערען פאר די בחורים אלע‬
‫שאלות איבערען שיעור‪ .‬אנדערש פון אלע מגידי שיעור‬
‫דערציילען די דעמאלטסדיגע בחורים אז ווען דער ברך‬ ‫וואס פלעגען נאך זייער שיעור‪ ,‬זיך אריין זעצען אין ביהמ"ד‬
‫משה איז געקומען אין די ישיבה פארהערען‪ ,‬פלעגט עפ"ר ר'‬ ‫אין ישיבה און ענטפערען אלע קשיות פון די בחורים‬
‫אהרן זיצען נעבען טאטען ביים פארהער‪ .‬און עס איז געווען‬ ‫בשעתן איבערחזרן דעם שיעור הישיבה‪.‬‬
‫עטליכע מאל וואס דער ברך משה האט זיך אזוי‬
‫אויפגעבייזערט אז ער האט געפרעגט ר' אהרן‪ :‬זאג נאר‪ ,‬דו‬ ‫ר' אהרן האט מען נישט געקענט איבערפרעגען גארנישט‬
‫קענסט יא דעם תוספות? און עס איז געווארען א טענהריי‬ ‫פון זיין שיעור‪ .‬נאך זיין שיעור‪ ,‬פלעגט ער אריין גיין אין זיין‬
‫איבער דעם תוספות און ר' אהרן האט פרובירט‬ ‫אפיס און נישט געגאנגען אין ביהמ"ד ווי אלע אנדערע‬
‫איבערצייגען דעם טאטען אז ער קען דעם תוספות דורך‪:‬‬ ‫מגידי שיעור‪.‬‬
‫שרייען העכער‪.‬‬
‫אבער‪ ,‬זיינע פשטלעך זענען גאר שטארק צוניץ געקומען‬
‫עס איז געווען עטליכע מאל וואס דער טאטע האט זיך‬ ‫פארן עולם גולם וואס עפ"ר זענען שוואכע לערנערס‪ ,‬און‬
‫נישט געקענט איינהאלטען און ברבים אים געזאגט דו‬ ‫ר' אהרן מיט זיינע "טיפע" פשטלעך האט זיי געקענט‬
‫קענסט נישט דעם תוספות; דו ווייסט נישט וואס תוספות‬ ‫פארקויפען די ברוקלין בריק‪ ,‬אז מען רעדט דא פון א גאון‬
‫וויל דא; דו שרייסט טאקע אבער נישט דאס איז דער פשט‬ ‫אדיר‪ ,‬א מפלפל גג על גג און אלע סארט ווערטער וואס‬
‫פון תוספות‪.‬‬ ‫מען נוצט אויף א אמתן וועלטס גאון‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪44 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫*‬ ‫אבער אנשטאט ער זאל אנהייבען זיך דערגרינטעוען איבער‬
‫זיינע לימודים‪ ,‬האט ער אויסגעוועלט א צווייטע אפציע‪:‬‬
‫איצט וועלן מיר זיך אריבערציען צו א אנדערע סוגיא פון ר'‬ ‫דער טאטע זאל מער נישט קומען פארהערען‪ .‬עס האט מיר‬
‫אהרן און דאס איז‪ :‬זיין התמדה‪.‬‬ ‫דאס געשריבען איינער וואס צוויי פון די אמאליגע הויז‬
‫בחורים ביים ברך משה אין די תש"מ און פריע תש"נ יארען‪,‬‬
‫צום אלעם ערשט מוז מען וויסען א כלל‪ :‬עס איז נאך נישט‬ ‫האבען דאס פארציילט‪.‬‬
‫אויף געוואקסען א אמתר גאון‪ ,‬איינער וואס קען גאנצעטע‬
‫מסכתות אין ש"ס‪ ,‬איינער וואס קען רוב מקצועס פון שלחן‬ ‫ר' אהרן האט שטענדיג פארארבעט אז דער טאטע זאל‬
‫ערוך מיט די נושאי כלים‪ ,‬גרינטליך מיט א קלארקייט‪ ,‬אן‬ ‫נישט קומען אין ישיבה פארהערען‪ .‬און מען קען זאגען –‬
‫לערנען בהתמדה רבה‪ .‬פון שלאפען אכט שעה א נאכט‪,‬‬ ‫האט מיר געשריבען א בחור פון יענע יארען – אז פון‬
‫מיטהאלטען אלע פאליטיק‪ ,‬שמועסען פינף‪-‬זעקס שעה‪,‬‬ ‫תשמ"ח ביז תשנ"ט האט דער ברך משה פארהערט די‬
‫עסען דריי פולע מאלצייטען קען קיין גאון נישט זיין‪ .‬עס‬ ‫ישיבה ניטאמאל פינף מאל‪) .‬אויב איינער קען אויף ווייזען‬
‫איז נאך ביים כלל ישראל נאך נישט אויף געוואקסען א גאון‬ ‫אנדערש‪ ,‬איז געלאדענט צו אויף ווייזען‪(.‬‬
‫אויף א אמת‪ ,‬אויב האט ער נישט געלערענט מיט א‬
‫געוואלדיגע התמדה‪.‬‬ ‫די הויז בחורים פון יענע יארען דערציילען‪ ,‬אז סיי ווען ר'‬
‫אהרן איז געקומען צו זיין טאטען אינדערהיים‪ ,‬און גערעדט‬
‫און איך וועל אייך געבען א גשמיותדיגער ביישפיל‪ .‬א‬ ‫אין לערנען‪ ,‬האט מען ארויסגעהערט פון שטוב‪ ,‬אז דער‬
‫יונגערמאן עפענט אויף א ביזנעס און איז בעזהשי"ת א‬ ‫טאטע פלעגט אים זאגען‪ :‬דו ווייסט נישט וואס דו רעדסט;‬
‫מוצלח‪ ,‬ער איז אויסגעוואקסען א מיליאנער‪ ,‬מוז זיין אז ער‬ ‫דו קענסט נאך נישט פשוט פשט פון די גמרא און דיין קאפ‬
‫איז א ווארקאהאליק‪ .‬ער האט יעדע מינוט פון טאג‪ ,‬און‬ ‫פליעט שוין צו א דריידעל; איך ווייס נישט וויאזוי דו‬
‫אפילו שבת און יו"ט‪ ,‬געטראכט וויאזוי ער קען מאכען נאך‬ ‫לערענסט אזוי פאר‪.‬‬
‫א טאלער און וויאזוי ער קען זיך מער פארגרעסערען‪ .‬זיין‬
‫קאפ קען נישט ליגען אין קיין שום אנדערע זאך‪ ,‬און ער מוז‬ ‫ווען מען האט געלערענט סוגיא פלעגט ער פארלערנען א‬
‫זיין אמביציעז צו קענען אנקומען צו זיין ציל‪.‬‬ ‫שיעור ברבים אין ביהמ"ד פון די ישיבה וואס דארט האבן‬
‫זיך אלע בחורים געקענט באטייליגען‪ ,‬נישט נאר די בחורים‬
‫אזוי להבדיל גייט עס מיט לערנען‪ .‬די אלע אמתע ת"ח‪ ,‬די‬ ‫וואס האבען געלערנט אין זיין כיתה‪ .‬אין די וואכען פון‬
‫אמתע גאונים )און נישט די "שמואל ווידער – דער בלאט –‬ ‫סוגיא האבען די מגי"ש נישט פארגעלערענט‪ ,‬נאר יעדע‬
‫גאונים וואס וואקסען יעדע וואך אלס שרי התורה( זענען‬ ‫חברותא האט אליין געלערענט און מען האט געקענט‬
‫געווען "לערנענהאליקעס"‪ .‬קיין איין ת"ח איז נאך נישט‬ ‫פרעגען די מגי"ש‪ ,‬אלע שאלות אויף די סוגיא‪.‬‬
‫אויפגעקומען פון עסען צו דער זעט דריי מאל א טאג און‬
‫שלאפען גאנצע אכט שעה א נאכט און נאך זיך צוגעלייגט‬ ‫ווען מען האט געלערענט סוגיא אין די ישיבה‪ ,‬פלעגט ר'‬
‫אין מיטען טאג‪.‬‬ ‫אהרן לעבען ווי א פיש אין וואסער‪ .‬ווייל די שיעורים זענען‬
‫לכתחילה געווען געבויעט נאר אויף פשטלעך און אויף דעם‪,‬‬
‫צו זיין א מתמיד מיינט צו לערענען פאר ‪ 5‬שעה רציפות און‬ ‫האט ער זיך ספעציעלעזירט‪ ,‬און געקענט אויפשטעלען גג‬
‫זיך מייגע זיין אויף די תורה מיט א שווערע פלאג‪ ,‬פונקט‬ ‫על גג אז אביי האט האלט ווי המן און רבא ווי אחשורוש‪,‬‬
‫אזוי שווער ווי א יונגערמאן ארבעט ווען ער שלעפט‬ ‫רבי יהודה ווי פרעה און רבי אליעזר ווי עשיו‪ ,‬און מיט דעם‬
‫באקסעס אין א וועירהאוז‪ .‬גארנישט ווייניגער‪ .‬דער אמתר‬ ‫רבי עקיבא קען מען פארענטפערן דעם באוויסטען מדרש‪,‬‬
‫ת"ח הארעוועט אזוי שווער אז ער פאלט אוועק ביינאכט‬ ‫שלח נא ביד תשלח‪ ,‬ביד רבי עקיבא; און אויך קען מען מיט‬
‫פאר מידעקייט‪ ,‬כאטש ער האט נישט געשלעפט באקסעס‪.‬‬ ‫דעם רבי ישמעאל פארענטפערען דעם מדרש‪ :‬הים ראה‬
‫וינוס מה ראה ברייתא דרבי ישמעאל‪ .‬און אזוי איז ער‬
‫מיר וועלן נישט רעדען פון אזעלכע אויסגערופענע‬ ‫געפארען פון הוידעל צו בוידעל‪ .‬אבער די סוגיא צו‬
‫מתמידים ווי רבי יואליש מארגענשטערען‪ .‬ווייל אזאנס איז‬ ‫פארשטיין על בריו‪ ,‬צו פארענטפערען א פני יהושעס קשיא‪,‬‬
‫נישט פארהאן צופיל‪ .‬אבער קוקט נאך יעדען עלטערען דיין‬ ‫צו א סתירה פון א רמב"ם אדער פון א רא"ש‪ ,‬האט מען‬
‫אין סאטמאר‪ ,‬וועט איר הערען אז זיי האבען גלערענט‬ ‫געמוזט גיין פרעגען ר' מרדכי דוד קאהן אדער ר' זלמן לייב‬
‫נישט ווייניגער ווי ‪ 15‬שעה א טאג‪ .‬און האבען געלערנט‬ ‫רובין‪.‬‬
‫תורה מיט א יגיעה רבה‪.‬‬
‫די צוויי אויבענדערמאנטע מגי"ש זענען געווען ריזיגע‬
‫איצט וועלן מיר אייך אראפלייגען ר' אהרן דינןס סדר היום‬ ‫שיעורים זאגערס‪ ,‬און זיי האט מען געקענט אריין פרעגען‬
‫וואס איז אריינגעשיקט געווארען דורך עטליכע יונגעלייט‬ ‫אין מיטען זייער שיעור‪ ,‬און די בחורים וואס זענען‬
‫וואס האבן געלערענט אין קרית יואל פון תש"מ‪-‬תש"נ‪ ,‬און‬ ‫געגאנגען צו זייער שיעורים האבען געקענט די גמרא‬
‫דורך דעם דעם וועט איר ארויסהאבען זיין "געוואלדיגע"‬ ‫תוספות ישר והפוך‪.‬‬
‫התמדה און "יגיעה" בתורה‪.‬‬
‫די אלע פאקטען האב איך דורך געטון פאר א לענגערע‬
‫צייט‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪45 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אויף די האר אזוי פירט זיך אויף אונזער ר' אהרן‪ ,‬ווען ער‬ ‫מיר האבען זיך גוט נאכגעפרעגט דערויף און דאס איז דער‬
‫באקומט נישט דאס זייניגע‪ .‬ער לאזט אראפ די אויגען מיט‬ ‫אמתר בילד‪.‬‬
‫די נאז און ער קוקט אראפ אויפען טיש; ער בלאזט‪ .‬ער‬
‫וועט נישט רעדען איין ווארט‪ .‬ער בלאזט‪ .‬דאס טוט ער צו‬ ‫זיין טאג האט זיך אנגעהויבען מערסטענס טעג‪7:30 ,‬‬
‫זיין רביצין‪ ,‬צו זיינע קינדער און צו יעדען וואס טוט נישט‬ ‫אינדערפרי ווען ער איז ארויס פון זיין הויז און צו פיס איז‬
‫וואס ער האט פארלאנגט‪ .‬ער וועט אפילו נישט זאגען‬ ‫ער אליין געגאנגען אין מקוה‪ .‬נישט געמאכט דאס פנים‪,‬‬
‫פארוואס ער בלאזט‪ ,‬ער וועט פשוט און גראד אויפהערען‬ ‫אויף די פאות איז קענטליך אז זיי קומען גלייך פון קישען‬
‫צו רעדען מיט דעם באטרעפענדען וואס האט אים עפעס‬ ‫און דאכענע‪ ,‬די ציין נישט געפוצט און א מויל גערוך האט‬
‫נישט געטון‪ ,‬צו עפעס געזאגט וואס ער וויל נישט הערען‪.‬‬ ‫זיך געשפירט פאר די וועם ער האט געגריסט‪.‬‬
‫אויב איינער וועט אים דערציילען‪ ,‬למשל‪ ,‬אז ביי דעם‬ ‫פון תשמ"ה ווען ער איז געווארען רב אין ק"י פלעגט ער גיין‬
‫עצרת אין מעיריאט האטעל פאר א חודש צוריק איז געווען‬ ‫אין מקוה אין גרויסען ביהמ"ד )ביז תשמ"ה‪ ,‬אין די ישיבה‬
‫א ‪ 5‬טויזענט מענטשען‪ ,‬וועט ער ווערען בלאזעדיג‪ .‬נישט‬ ‫מקוה(‪ .‬ער פלעגט זיך זעצען דער ערשטער אויף די‬
‫אויף שמואל ווידער פארוואס ער מאכט אים משוגע אין‬ ‫מיטעלסטע באנק‪ ,‬און ווען ער האט געהאלטען ביים העמד‬
‫בלאט אז דארט איז גארנישט געווען‪ ,‬נאר די פאר‬ ‫איז ער צוגאגאנגען צום בור און אויפן רעיל האט ער גלייגט‬
‫ברעטשערס‪ .‬בהחלט נישט‪ .‬ער נעמט זיך בלאזען אויף דעם‬ ‫זיין ט"ק און העמד‪ .‬אין מקוה האט ער זיך אויפגעפירט ווי‬
‫נייעס דערציילער‪ ...‬ער קען יענען נישט קוקען אין די‬ ‫א פשוטער בעה"ב‪ .‬געשמועסט און געלאכט א הויעך‪.‬‬
‫אויגען ווייל יענער האט אים אויסגעזאגט דעם אמת‪ .‬פאר‬ ‫יעדער וואס איז אריין געקומען אין מקוה‪ ,‬האט גלייך‬
‫ר' אהרן טאר מען נישט דערציילען דעם אמת‪.‬‬ ‫"געהערט" אז דער רב איז אויך אין מקוה‪) .‬איך וועל איצט‬
‫נישט אריין גיין אין די נושא צו ער האט געהאט שמירת‬
‫דער אמת איז ביי אים דער גרעסטער שונא‪ .‬דער אמת‬ ‫עינים – וואס פארדעם האט מען אים געמאכט א פרייוועט‬
‫דערציילט דאך נאר די נישט גוטע זייט פון די מטבע‪ .‬דער‬ ‫מקוה אין כולל – ווייל דאס באלאנגט ביי די נושא פון זיין‬
‫אמת וועט אים דערציילן‪ ,‬אלעס וואס ער וויל נישט הערען‬ ‫יראת שמים‪ ,‬און עס איז נישט זיכער אז עס איז נויטיג‬
‫און נישט וויסען‪ .‬און אז ער ווייסט גארנישט און הערט‬ ‫אהין אנצוקומען‪(.‬‬
‫גארנישט שטייט ער דאך גוט‪...‬‬
‫נאך די מקוה פלעגט ער ארויסגיין אין די האל זיך וואשען‬
‫איין ביישפיל מוז איך אייך אראפברענגען וואס הייסט אז‬ ‫די הענט‪ ,‬און אפגעליינט יעדען צעטיל אויף די וואנט‪.‬‬
‫אפילו זיינס א גוטער פריינט טאר אים נישט דערציילען‬ ‫כמעט קיין איין צעטיל איז נישט אויסגעלאזט געווארען פון‬
‫קיין שום נעגאטיווע זאך‪ ,‬כאטש ווען עס איז זיכער אז‬ ‫זיינע קינדישע וויצען און סטעיטמענטס וואס האט אים‬
‫יענער מיינט זיין טובה‪ .‬ביי אים איז נישט פארהאן דער‬ ‫געמאכט אויסזען ווי א זייער א קליג ‪ 7‬יעריג קינד‪ .‬און זיינע‬
‫דערהער אז זיין גבאי זאל אים זאגען‪ :‬איך וועל דעם רבין‬ ‫וויצלעך האט ער געשאסען הויעך און אויב האט זיך אים‬
‫זאגען דעם ריינעם אמת‪ .‬דאס ווארט ריין און אמת איז אלץ‬ ‫געדאכט אז איינער האט אים נישט געהערט האט ער זיך‬
‫ביי אים נעגאטיוו‪ ,‬און ביי נעגאטיווע נייעס רעאגירט ער‬ ‫נישט געפוילט און עס איבערגעזאגט אפילו ביז ‪ 3-4‬מאל‪,‬‬
‫גענוי ווי א קינד‪.‬‬ ‫און זיך אומגעקוקט ווער עס לאכט‪ .‬אויב האט א שעפסל‬
‫גוט געלאכט‪ ,‬האט ר' אהרן איבערגעפרעגט‪" :‬הא‪ ,‬הא?" און‬
‫איין משל‪ .‬צווישען פסח און שבועות תשנ"ט האט ר'‬ ‫גלייך נאך אמאל איבערגעזאגט די הלצה‪.‬‬
‫עזריאל גליק – וועלכער איז געווען א גוטער פריינט פאר ר'‬
‫אהרן – אים געקומען איינמאל זאגן‪ :‬איך האב גערעדט צום‬ ‫אינדרויסען פון מקוה זיצען אלץ אידען נאך געלט‪ ,‬צו ביי די‬
‫רבי'ן‪" ,‬והוא באחד ומי ישובנו"‪ ,‬דער רבי האלט זיך פעסט‬ ‫אפיציעלע טישלעך צו סתם יחידים‪ ,‬אדער ארץ ישראל‬
‫ביי זיינס‪ ,‬ער וויל ר' זלמן לייב זאל האבן דאס רבנות אין‬ ‫אידען‪ ,‬האט אבער אונזער ר' אהרן קיינמאל נישט געגעבען‬
‫וויליאמסבורג‪ .‬האט אים ר' אהרן געענטפערט‪ :‬איך דארף‬ ‫איין טאלער‪ .‬אויב האט איינער געמוטשעט‪ ,‬איז ער‬
‫אייך נישט אלס פארטרעטער ביים טאטן אין שטוב‪.‬‬ ‫געווארען באבלאזען‪.‬‬
‫לאמיר אנאלאזירען דעם קליינטשיגען אנעקדאט‪ :‬ר'‬ ‫אוי‪ ,‬איך מוז פאר צוויי מינוט פארקריכען פון די נושא‪,‬‬
‫עזריאל איז אלץ געווען זיין גאר גוטער פריינט און אויך‬ ‫ווייל איך האב אינגאנצען פארגעסען צו רעדען פון זיינע‬
‫פאר זיין טאטען‪ .‬ער איז געווען דער גבאי אין זיין ביהמ"ד‪,‬‬ ‫געבלאזעכצער‪ .‬ווער עס האט נאר אמאל געהאט קליינע‬
‫ער איז געווען דער איינציגער נאנטער מענטש צום אלטען‬ ‫קינדער ווייסט זיכער ווי אזוי די קליינווארג בלאזען ווען זיי‬
‫רבין ז"ל וואס איז געבליבען נאנט צום ברך משה און צו ר'‬ ‫באקומען נישט דאס זייעריגע‪ .‬עס איז אפילו זיס צו זען ווי‬
‫אהרן‪ .‬ר' עזריאל האט זיך צוקריגט מיט די אלטע רביצין‬ ‫די פיצעלעך בלאזען‪ .‬זיי לאזען אראפ די אויגען מיט די נאז‪,‬‬
‫ע"ה און מיט זיינע נאנטע פריינט פון זיינע אלע יארען ביים‬ ‫און קוקען נאר מיט א זייטיגען בליק צו זיי האבען די‬
‫רבין אין שטוב‪ ,‬ווייל ער איז מיטגעשטאנען מיטען ברך‬ ‫אטענשאן פון די עלטערן און זיי לאזען זיך נישט גרינג‬
‫משה )מיר וועלען שפעטער מוזען צו דעם אלעם אנקומען‬ ‫איבערבעטען‪.‬‬
‫עס צו באשרייבען(‪ .‬ער איז נאך דאן נישט געגאנגען צום‬
‫בג"ץ‪...‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪46 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ברודער מיט זיינע מענטשען‪ ,‬וועט זיין ברודער נאך סאך‬ ‫קומט ר' עזריאל און רעדט צו אים בתורת פריינט‪ :‬הער מיך‬
‫מער וואקסען און מער מענטשען וועלן כסדר צוקומען‪,‬‬ ‫אויס ר' אהרן‪ ,‬איך מיין דאך דיין טובה‪ ,‬די טובה פון‬
‫מער בחורים וועלען צו זיין ישיבה צוקומען און מער‬ ‫טאטען‪ ,‬די טובה פון סאטמאר‪) .‬לאמיר גוט פארשטיין אז ר'‬
‫מענטשען וועלען פאר זיין ברודער געבען סידור קידושיןס‪.‬‬ ‫עזריאל האט דאך "עני‪-‬טיים" אזוי געמיינט די טובה פון‬
‫סאטמאר ווי ר' אהרן‪ (.‬איך זאג דיר אז דיין טאטע וויל ר'‬
‫ווען ר' אהרן וואלט געהאט שכל וואלט ער דאך בלויז‬ ‫זלמן לייב פאר רב‪ ,‬און עס איז נישט בלויז משה גבאי‪ .‬איך‬
‫גענוצט זיין עקספיריענס און געזען למפרע אז ווי מער זיינע‬ ‫זאג דיר ר' אהרן צווישען פיר אויגען‪ ,‬האב שכל און מאך‬
‫שונאים האבען אים געפייניגט אין ק"י די אלע יארען‪ ,‬אלץ‬ ‫שלום מיטען מצב ווייל דאס גייט סיי ווי געשען‪ ,‬דער‬
‫מער איז ער געוואקסען‪ ,‬דעריבער וואלט ער דאך נישט‬ ‫טאטע איז אנטשלאסען‪ .‬זיי נישט קיין בהמה און עס איז א‬
‫געטארט לאזען אז מען זאל זיין ברודער דאס מינדעסטע‬ ‫שאד זאלסט מאכען א קריגעריי‪ ,‬ווייל דו קענסט אזא זאך‬
‫פייניגען‪ ,‬ווייל ער וועט דורך דעם זיך נאר פארברייטערען‬ ‫נישט טון‪ .‬מען קען זיך מיט א טאטען נישט קריגען‪,‬‬
‫און פארגרעסערען‪ ,‬ווי עס איז אקוראט געשען‪.‬‬ ‫איבערהויפט א רב מפורסם קען זיך נישט ביליג קריגן‪.‬‬
‫דערווייל ווייל ער איז א קינד‪ ,‬וואס קען נישט דערהייבען‬ ‫ר' אהרן טראכט נישט איין רגע‪ .‬ער האט נישט גענומען די‬
‫איין נעגאטיוו ווארט‪ ,‬אפילו מען מיינט זיין טובה‪ ,‬האט ער‬ ‫מי אריין צונעמען די ווערטער אין זיין מוח פאר א‬
‫זיך אריין געלאזט אין א קריגעריי ווי א יונגעל וועם מען‬ ‫סעקונדע‪ ,‬נאר גלייך געענטפערט בלאזעדיג‪" :‬איך דארף‬
‫האט אוועקגענומען א טוי ווייל ער דארף שוין שלאפען גיין‪.‬‬ ‫אייך נישט אלס פארטרעטער ביים טאטן אין שטוב‪".‬‬
‫ער האט זיך געקריגט ווי א אום באזעצען קינד און זיך‬
‫אפען געשלאגען מיט זיין טאטען ווייל ער האט געגעבען‬ ‫דאס טייטש אזוי‪ .‬נישט מיין זיך קריגען מיטען טאטען איז‬
‫וויליאמסבורג פאר זיין קלענערער ברודער‪ ,‬און דורך דעם‬ ‫דער פראבלעם‪ .‬דער פראבלעם איז ר' עזריאל‪ .‬פארוואס?‬
‫איז דער ברודער געווארען פון די גרעסטע אדמורי"ם אויף‬ ‫ווייל ער האט דאס אים פארציילט‪ .‬און ער זאגט אים‬
‫דער וועלט‪.‬‬ ‫טאקע‪ :‬גיי נישט מער אהין‪ .‬ווייל אויב ר' עזריאל וועט‬
‫נישט אהינגיין‪ ,‬וועט ער דאך מער נישט רעדען מיטען רבין‬
‫יש"כ ר' אהרן‪.‬‬ ‫און אז ער וועט שוין נישט רעדען מיטען רבין וועט ער שוין‬
‫נישט קענען קומען פארציילען אזעלעכע נעגאטיווע נייעס‪,‬‬
‫*‬ ‫און אז ר' עזריאל וועט אים שוין נישט דערציילען אזעלכע‬
‫נייעסער‪ ,‬איז דאך דער מצב אלעס אין ארדענונג‪ .‬אין‬
‫קורצען מיינט דאס‪ :‬א קינד‪.‬‬
‫איך וועל מיך צוריקערען צו די נושא אין א קומענדיגע‬
‫געלעגענהייט‪ .‬איצט וועלען מיר זיך צוריקערען צו ר'‬
‫אהרןס סדר היום‪.‬‬ ‫ווען ער וואלט אבער געווען א ערוואקסענער און‬
‫באזעצענער מענטש‪ ,‬ווען ער וואלט געוען א מענטש א‬
‫שטארקער‪ ,‬א מענטש מיט זעלבסט זיכערקייט‪ ,‬וואלט ער‬
‫עס איז איצט פינף צו אכט‪ .‬ער האט שוין אפגעליינט אלע‬ ‫געחלשט צו וויסען יעדע קלייניגקייט פון זיין אפאנענט‬
‫צעטלעך‪ ,‬געשאסען וויצען‪ ,‬געהאט גענוג און נאך אטענשאן‬ ‫ווייל צו גיין אין קריג מוז מען דאך וויסען יעדע קלייניקייט‪.‬‬
‫פון אלע וואס האבען געלאכט אויף זיינע דשאוקס‪ ,‬און‬ ‫נאכמער‪ ,‬ר' אהרן וואלט געדארפט זיך לאזען קאסטען צו‬
‫איצט איז ער ארויס אין די גאס זיכען א היטש ארויף אין די‬ ‫קענען האבען שפיאנאזש פון די באהאלטענסטע קוועלער‪,‬‬
‫ישיבה‪ .‬עפ"ר האט זיך יעדער אפגעשטעלט אים אריין צו‬ ‫וואס אלץ עס טוט זיך ביי זיין ברודער‪ ,‬אין יענע ישיבה‪ ,‬אין‬
‫נעמען‪ .‬ביז אין תש"נ יארען ווען עס איז נאך נישט געווען‬ ‫יענע קהילה‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪.‬‬
‫אזוי הייס די מחלוקות מיט בני יואל האט אפילו זיינס א‬
‫שונא געקענט זיך אפשטעלען‪ ,‬שפעטער האבען זיי זיך נישט‬
‫מער אפגעשטעלט פאר אים‪.‬‬ ‫ווייל ווען ער ווייסט ווען דעם אמת‪ ,‬אז זיין ברודער האט‬
‫אויסערגעווענליך מצליח געווען‪ ,‬זיין ברודערס ישיבה איז‬
‫היינט גרעסער פון זיין ישיבה מיט א צוויי הונדערט‬
‫אין די אויטאס ביי די היטשעס‪ ,‬האט ער ווידער געשאסען‬ ‫בחורים‪ .‬די שענסטע רבנים פון ניו יארק וואס פלעגען‬
‫קינדישע וויצען‪ ,‬וואס מענטשען דערציילן היינט נאך מיט‬ ‫אמאל שיקען זייער בחורים קיין קרית יואל שיקן היינט‬
‫נאסטאלגיע‪ .‬אויך פלעגט ער אלץ וועלען וויסען נייעס‪,‬‬ ‫קיין קווינס; די שענסטע רבנים נעמען היינט פאר‬
‫ווייל ער איז געווען געצוימט צו באקומען נייעס‪ .‬איך גלייב‬ ‫איידעמעס בחורים פון קווינס; דער ברודער האט מצליח‬
‫נישט אז ער האט געהאט א רעדיא אין דערהיים‪ ,‬דערפאר‬ ‫געווען ארויסצו בעילען ‪ 82‬פון די טיפע חובות און אז עס‬
‫האט ער געקענט באשטיין אז אין די קאר זאל יא גיין די‬ ‫איז נישט פארהאן איין רב און רבי וואס גייט אים נישט‬
‫ראדיא‪ .‬ער פלעגט עס נישט הייסען אנצינדען‪ ,‬אבער אויב‬ ‫באזוכען‪ ,‬וואלט ער דאך פארזיכער נישט אזוי געפירט די‬
‫איז עס געגאנגען איז ער געבליבען אין די קאר‬ ‫מלחמה‪.‬‬
‫אויסצוהערען די אכט אזייגער "ווארלד ניוס ראונדאפ" פון‬
‫קריסטאפער גלען‪.‬‬
‫נאך טיפער‪ .‬ווען ער וואלט געווען א בר דעת ווי א מענטש‬
‫וואס איז ‪ 60‬יאר‪ ,‬וואלט ער דאך געמוזט וויסען אז ווי מער‬
‫ער וועט זיך קריגען און ווי מער ער וועט טעראריזירען זיין‬
‫‪ ‬‬
‫‪47 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫עפעס? אהא‪ ,‬איז גארנישט דא קיין נייעס‪ .‬זאגסטו אז עס‬ ‫קיין יש"כ האט מען פון אים קיינמאל נישט געהערט‪ .‬ער‬
‫איז שטיל‪ .‬הא? אהא‪ .‬זאגסטו גארנישט‪ .‬הא? בום‪ .‬אראפ‬ ‫איז פלוצלינג ארויס פון די קאר‪ ,‬און זיך באדאנקט דורך א‬
‫מיטען פאון‪ .‬מיט יעדען מענטשן וואס האט אים מיט אים‬ ‫געזונטען האק מיט דער טיר‪...‬‬
‫גערעדט איז דער שמועס בערך אזוי צוגעגאנגען‪.‬‬
‫גלייך איז ער געגאנגען צו זיין אפיס‪ ,‬ווי ער האט געטרינקען‬
‫נאכדעם האט ער גערעדט צו משה גבאי'ן‪ .‬אמאל האט ער‬ ‫א קאווע און זיך צוגעגרייט צום דאווענען‪ ,‬און בערך א‬
‫געקאלט‪ ,‬און אמאל האט משה געקאלט‪ .‬אבער עס איז‬ ‫פערטל נאך אכט איז ער אריין אין ביהמ"ד צו זיין עמוד‬
‫נישט געווען אזאנס אז ער מיט משה זאלען נישט רעדען‬ ‫אויפן מזרח וואנט‪ .‬אריינקומענדיג אין בימה"ד אינדערפרי‬
‫כאטש איינמאל א טאג‪.‬‬ ‫איז ער עפ"ר געווען בלאזעדיג‪ ,‬נישט גוט געלוינט‪ .‬עס האט‬
‫אים גענומען א שטיקעל צייט צו ווערען באגיסטעט‪.‬‬
‫נאך א וויכטיגע פוינט איבער זיין נימוס‪ .‬אלץ האט ער‬
‫גערעדט אויפען טעלעפאן אינמיטען עסן‪ .‬און וויבאלד ער‬ ‫ווי זוי דאוונען האט זיך זייער געוואנדען צו ער איז‬
‫עסט אזוי הויך ווי ער דאווענט אין א הייפערדיגען טאג‪,‬‬ ‫אנגעצויגען אדער גאר הייפער‪ .‬אויב איז ער אין א שלעטע‬
‫האט דאס דענערווירט יענעם ביזען וועלען שפרינגען פון‬ ‫גיסטע‪ ,‬דאווענט ער שטיל און איז פארחלומט‪ .‬אויב האט‬
‫דאך‪ .‬אבער ווער קען אים דען זאגען ווי אזוי זיך צו פירען‪.‬‬ ‫ער פריער געהערט א גוטע נייעס‪ ,‬אדער ער גייט באלד‬
‫דאס זעלבע איז געווען ברבים‪ .‬ער האט געגעסען מיט א‬ ‫ערגעץ פארען "עקסייטינג"‪ ,‬זעט זיך אן די עקסייטעמענט‬
‫גערודער‪ .‬און דערצו האט ער אפילו שוין נאכען ארפנעמען‬ ‫שוין צופרי ביים דאווענען און דאן שרייט ער הויך מיט זיין‬
‫זיין טעלער‪ ,‬ווייטער גענאשט סיי וואס עס איז‬ ‫באסאווע שטימע און קען אפילו מאכען תנועות מיט די‬
‫אונטערגעקומען‪ .‬ער האט איצט זיך גענומען צו די‬ ‫הענט‪ .‬די מבינים ווייסען פונעם דאווענען וואס עס טוט זיך‬
‫ברעקלעך פון די טישטוך‪ .‬און עס איז צוגעגאנגען מיט א‬ ‫ביים אים פריוואט אין קאפ‪.‬‬
‫שטיקל סדר‪ .‬ער האט אפגלעקט זיין פינגער און עס‬
‫איינגעטינקען אין ברעקלעך און אריין אין מויל‪ .‬אז עס איז‬ ‫אז מען רעדט שוין פון זיין שטימע‪ ,‬מוז איך ארויסברענגען‬
‫ווידער נאס די פינגער פון מויל‪ ,‬האט ער ווידער עס‬ ‫אז מיר טארען נישט חוזק מאכען פון עפעס וואס ער האט‬
‫איינגעטינקען אין ברעקלעך און עודך אין מויל‪ .‬ווי א‬ ‫זיך נישט אליין גענומען‪ .‬עס איז א שטיקעל שטראף פון‬
‫אומערצויגען קינד וואס קען נאך נישט עסען שיין‪ .‬און דאס‬ ‫הימל פאר א מענשט צו האבען אזא קלאמזי‪ ,‬גאר‬
‫אלעס איז געווען זיצענדיג אויפן פאדיום אין פראנט פון‬ ‫אינטרעסאנטע און שרעקליכע שטימע‪ .‬איך ווייס נישט צו‬
‫הונדערטער מענשטען‪.‬‬ ‫עס איז נאך דא איין מענטש מיט אזא שטימע‪ .‬עס איז גענוג‬
‫צו באצייכענען זיין שטימע מיט די ווערטער‪ :‬נעבעך‪.‬‬
‫און דערפאר פלעגען זיינע וואכנדיגע טיש בעקישעס‪,‬‬
‫ספעציעל זומער ווען ער האט אנגעהאט די לייכטע זומער‬ ‫נאכען דאוונען איז ער אריין אין זיין אפיס ווי ער האט‬
‫טיש כאלאטען‪ ,‬אלץ זיין זייער פלעקיג‪ .‬ווייל ער האט‬ ‫געלייגט ר"תס תפילין און נאכדעם געגעסען פרישטאג‪.‬‬
‫געגעסען אן א ביב‪ ,‬איז דער כאלאט געווען א ביב‪ .‬און ווען‬
‫ער פלעגט זיך צומאל דרייען אין ביהמ"ד צווישען די‬ ‫פאר‪ ,‬נאך און אין מיטען פרישטאג האט ער יעדען טאג‬
‫בחורים האט מען זיך געקענט קוילערען פאר געלעכטער ווי‬ ‫געקאלט זיין טאטען‪ ,‬דערציילט אלע לעצטערע‬
‫שמוציג די בעקישע איז‪ .‬פארוואס זיין רביצין האט נישט‬ ‫געשעענישען‪ ,‬שפעטער איז אלץ דערציילט געווארען וואס‬
‫געזען וואס די בחורים האבען געזען קען מען‬ ‫זיינע שונאים‪ ,‬טוען אים‪ ,‬פון די קארטס מיט די בני יואל‬
‫פארענטפערען מיטען זעלבען תירוץ פארוואס זיינע‬ ‫א‪ .‬ד‪ .‬ג‪.‬‬
‫שווארצע זאקען אין דער וואכען זענען געווען מער צו גרין‬
‫ווי צו שווארץ‪ .‬זי האט נישט געהעריג קעיר גענומען אז ער‬ ‫נאכדעם האט ער געקאלט זיין ברודער ר' ליפא‪ .‬מיט אים‬
‫זאל גיין אנגעטאן לייטיש‪.‬‬
‫איז ער געווען אויפען טעלעפאן אפילו עטליכע מאל א טאג‪,‬‬
‫ווייל דער ברודער האט אים פארציילט די נייעס פון טאג‪.‬‬
‫נאך אלע טעלעפאן קאלס‪ ,‬איז ער געגאנגען פארלערנען‪.‬‬ ‫ער פלעגט אים פארליינען גאצע שטיקער פון טיימס און‬
‫פון זיין פארלערנען האב איך שוין פריער געשריבען‪.‬‬ ‫אויב איז געווען א וואל סעזאן האט אים ר' ליפט געלאזט‬
‫הערען די רעדיא דורך דעם טעלעפאן‪.‬‬
‫נאכען פארלערנען פלעגט ער צוריקגיין אין אפיס און‬
‫פלעגט כאפען א שמועס מיט זיינע לעקערס און באדיס‬ ‫ר' אהרן גלייכט זייער פאליטיק און ער אינטרעסירט זיך ביי‬
‫וואס האבען אים דערפריידט מיט בעבישע נארישקייטען‪,‬‬ ‫יעדען איבער די נייעס‪ .‬ער איז א רעפובליקאנער‬
‫וואס מען האט געקענט ארויסהערען‪ .‬און דערצו האט ער‬ ‫געשטימטער רב‪ .‬און מיט די בחורים וואס פלעגען זיין זיינע‬
‫געהאט א מזל אז נאר נארישע בחורים האבען אין אים‬ ‫באדיס פלעגט ער אלץ זיך אינטרעסירען‪ :‬וואס איז נייעס?‬
‫געטראפען צו ווערען א באדי‪.‬‬ ‫די נייעס שפילט א שטארקע ראלע אין זיין סדר היום‪ .‬ווען‬
‫ער קאלט איינעם וואס דערציילט אים נייעס‪ ,‬קען יענער‬
‫געווענליך פלעגט ער יעדען טאג נאכען פארלערנען‬ ‫נישט אראפלייגען דעם טעלעפאן‪ ,‬אפילו ווען יענער מוז‬
‫אריינגיין אין ביהמ"ד און ארומגיין צווישען די בחורים‪.‬‬ ‫שוין אראפלייגען‪ .‬ר' אהרן וועט יענעם ווייטער פרעגען‬
‫צומאל האט ער געקענט פרעגען א בחור ווי ער האלט‪ ,‬און‬ ‫אזוי‪ :‬וואס נאך איז נייעס? און וואס פארציילסטו נאך‬
‫‪ ‬‬
‫‪48 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫דאס איז געווען דער אלגעמיינער סדר היום פון דער רב און‬ ‫צומאל האט ער געווארפען א וויץ און מאכען א נארישע‬
‫ראש ישיבה‪.‬‬ ‫באמערקונג‪ .‬אבער דער שואל ומשיב פאר די בחורים‬
‫איבער די שיעור פון די וואך איז געווען א אנדערער‬
‫ווען מען רעדט מיט די בחורים וואס האבען געלערענט אין‬ ‫אנגעשטעלטער‪ .‬בלויז ער פון אלע מגידי שיעור האט‬
‫די יארען צווישען תש"מ און תשנ"ה אין די ישיבה‪ ,‬קען מען‬ ‫געהאט א באזונדערען שואל ומשיב‪ .‬אים האט מען נישט‬
‫הערען נאסטאלגישע זכרונות איבער דעם ר' אהרן און זיינע‬ ‫איבערגעפרעגט פונעם שיעור הישיבה‪.‬‬
‫ווערטלעך און וויצען‪ .‬איך וועל דערציילען עטליכע גאר‬
‫באוויסטע‪.‬‬ ‫צומאל פלעגט ער בעטען א בחור זאל זיין זיין חברותא‪ ,‬און‬
‫עס האט מיר אריינגעשיקט אין אימעיל א בחור וואס‬
‫אין די ישיבה פלעגט ער בעיקר פירען מלחמות מיט צוויי‬ ‫פלעגט מיט אים לערנען צווישען תשמ"ז און תשמ"ט אז‬
‫שרעקליכע פראבלעמען‪ (1 .‬אויב האט א בחור אויסגעטון‬ ‫וויבאלד יענע פאר יאר איז געווען א פאליטיק אין די ישיבה‬
‫זיין כאלאטעל ביים לערנען און ‪ (2‬אויב האט א בחור‬ ‫צוליב דעם מנהל הישיבה וואס האט זיך נישט פארטראגען‬
‫אנגעטאן גאלדענע אדער זילבערנע גלעזער‪ .‬אן א שיעור‬ ‫מיט אים‪ ,‬האט ער יעדע צען מינוט געמאכט א פאון קאל‬
‫בארימטע פראזען האבען זיך געדרייט אין די ישיבה וואס ר'‬ ‫צו מתתי' דייטשען‪ ,‬צו משה גבאי‪ ,‬צו זיין ברודער ר' ליפא‪,‬‬
‫אהרן האט אלץ "אריינגעזאגט" פאר א בחור וואס האט‬ ‫און איבערגעקייט די זעלבע פאון קאל ‪ 6-7‬מאל‪ ,‬ממש ווי א‬
‫געטון די אויבנדערמאנטע‪.‬‬ ‫באביטשקע‪ ,‬גערעדט און גערעדט‪ .‬ער האט נישטמאל‬
‫געקימערט מיך ארויסצושיקען‪ .‬ער האט קיינמאל נישט‬
‫פון די באוויסטע זענען אז ארומדרייענדיג זיך אמאל אין‬ ‫געלערענט קיין שעות רצופות‪ ,‬ווייל נאך צוואנציג מינוט‬
‫ביהמ"ד האט ער געזען א אויבער חכם לערנט אן זיין‬ ‫לערנען האט ער שוין געמאכט א פאון קאל‪ .‬און אזוי איז‬
‫כאלאטעל‪ .‬זאגט אים ר' אהרן – אבער הויך – פארוואס‬ ‫אריבער די צוויי שעה ביז לאנטש‪.‬‬
‫האסטו נישט די כאלטעל? זאגט דער בחור ווייל עס איז‬
‫הייס‪ .‬ר' אהרן‪ :‬אאאאאון אויב עס וועט זייך נאך הייסער‪,‬‬ ‫אבער דאס נעמען א חברותא א בחור‪ ,‬איז געווען איין טאג‬
‫וועסטו דיר אויסטאן די הההההויזען? הא‪ ,‬סאיז אים הייס‪,‬‬ ‫יא און איין טאג נישט‪ .‬ווען עס האט אים פארשמעקט האט‬
‫און עס וועט אים זיין נאך הייסער וועט ער אויסטאן די‬ ‫ער גענומען א חבר און ווען נישט‪ ,‬נישט‪ ,‬נאר געזעצען אין‬
‫הויזען‪ ,‬הויזען‪ .‬הא? און ווייל די בחורים האבען ממש‬ ‫זיין אפיס‪.‬‬
‫אויסגעשאסען אין א געלעכטער‪ ,‬האט ער געמיינט אז די‬
‫וויץ איז געלונגען און ווי מער ער האט געזען ווי גוט דאס‬ ‫ביי לאנטש האט ער באקומען עסען וואס א בחור האט אים‬
‫וויצעל איז האט ער דאס איבערגעזאגט פאר אלע בחורים‬ ‫ספעציעל אנגעגרייט‪ ,‬ווי קוקיס און קאמפאוט פרוכט און‬
‫אין די רייע ווי זיי זענען געזעצען אין ביהמ"ד‪ .‬אפשר צען‬ ‫אמאל א זופ און אויך א קאווע‪.‬‬
‫מאל האט ער עס איבערגעזאגט‪ .‬און זיי האבען ווייטער‬
‫געלאכט‪ .‬עס האט אים קיינער נישט געזאגט‪ ,‬ר' אהרן‪ ,‬איר‬ ‫איצט האט מען אויפגעהאנגען א ספעציעל טעוועלע אויף‬
‫זענט א אפגעריסענער נאר‪ ,‬עס פאסט נישט פאר א ראש‬ ‫די טיר אינדרויסען פון זיין אפיס‪ :‬ביטע נישט שטערען‪ ,‬דער‬
‫ישיבה צו זאגען אזעלכע נארישע וויצען ווען די בחורים‬ ‫רב האט זיך צוגעלייגט‪ .‬היינט שטייט שוין מן הסתם‪ ,‬דער‬
‫זענען עפ"ר א מבין אויף אייך‪.‬‬ ‫רבי הגה"ק האט זיך צוגעלייגט‪.‬‬
‫א בחור וועם ער האט דערווישט מיט נייע גאלדענע אדער‬ ‫ער פלעגט אזוי שלאפן צווישען ‪ 60‬און ‪ 90‬מינוט אויפן‬
‫זילבערענע גלעזער‪ ,‬האט ער אנגערופען‪ :‬פראפעסאר‪ .‬און‬ ‫קאטש אין זיין אפיס‪ .‬נאכען אויפשטיין האט זיך‬
‫די הלצות האט ער איבערגעזאגט במשך די יארען שווערע‬ ‫אנגעהויבען א פרישע רונדע מיט טעלעפאן קאלס‪ ,‬געוואויר‬
‫הונדערטער מאל‪ .‬און אלץ זיך ארומגעקוקט ווי אזוי די‬ ‫צו ווערען צו עס איז דא פרישע נייעס זייט ער איז‬
‫בחורים רעאגירען‪ ,‬און אויב האט ער געזען אז ער האט‬ ‫איינגעשלאפען‪.‬‬
‫געצילט אין פינטעל‪ ,‬האט דאס איבערגעזאגט און‬
‫איבערגעפרעגט‪ ,‬הא? הא? זיך אויסטאן די הויזען‪ .‬הא?‬ ‫נאך אביסעל איז געווען מנחה און דער טאג פארן ראש‬
‫ישיבה האט זיך אפיציעל געענדיגט‪ .‬ער פלעגט אראפפארן‬
‫ער קומט אמאל ארויס פון זיין אפיס גלייך נאכען‬ ‫עפ"ר מיט א קאר אדער צומאל אהיימשפאצירט אליינס‪.‬‬
‫נאכמיטאג שלאף מיט די פאות צוקנייטשט‪ ,‬און גלייך ווען‬
‫ער זעט דעם ערשטען בחור‪ ,‬זאגט ער אים‪ :‬הערסט‪ ,‬איך‬ ‫אינדערהיים האט ער געגעסען נאכטמאל‪ ,‬אויפגענומען‬
‫האב מיך געחלומט אז ‪ – ...‬א נאמען פון א בחור – איז א‬ ‫שנארערס און זיי געגעבן א צוואנציגער‪ ,‬פלעגט זיך‬
‫חתן געווארען מיט א רויט מיידל! יא‪ ,‬יא‪ ,‬אזוי האב איך זיך‬ ‫באטייליגען ביי שמחות ווי מען האט אים גערופען‪,‬‬
‫געחלומט‪ .‬ער איז א חתן געווארען מיט א רויט מיידל‪ .‬יא‪,‬‬ ‫געדאווענט מעריב אין גרויסע שול‪ ,‬און אמאל אמאל איז‬
‫יא‪.‬‬ ‫געוועןא מינטינג מיט פארשידענע אפטיילונגען אין דער‬
‫קהילה‪ ,‬מוסדות און די ווילעדש‪ .‬אבער נישט מער ווי ‪2-3‬‬
‫מיינע טייערע ליינער‪ ,‬איר קענט איבער פרעגען די מעשה‬ ‫מאל א יאר איז אין יענע יארען פארגעקומען מיטינגען ביי‬
‫יעדען בחור וואס האט געלערענט אין ק"י תשמ"ה‪-‬מ"ו‪ .‬עס‬ ‫אים אין שטוב‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪49 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫קלימאקס אז ווי נאר ער האט אויף גענומען זיין זון ר' זלמן‬ ‫האט אויפגערודערט די ישיבה אז עס איז געווען די טאלק‬
‫לייב פאר רב אין וויליאמסבורג זאל ווערען ארויסגעוויזען‬ ‫אוו טאון פאר יארען לאנג‪.‬‬
‫אז רוב פון סאטמאר זענען במשך די יארען געווארען‬
‫אפגעשאקלע למחצה‪ ,‬לשליש ולרביע‪.‬‬ ‫מען זעט טאקע אז ‪ 90‬פראצענט פון די בחורים וואס‬
‫האבען געלערענט אין די ישיבה פון תש"מ ביז תש"נ זענען‬
‫עס איז כ"ו אב תשל"ט‬ ‫נישט זיינע חסידים און זיי באלאנגען פארן רבין אין‬
‫וויליאמסבורג‪.‬‬
‫דער מצב אין סאטמאר איז געווען חושך ואפילה‪ .‬עס האט‬
‫זיך קיינער נישט גערישט אז דער טאג וועט אמאל אנקומען‬ ‫זיינע ווערטלעך וואס ער האט ארויסגעשאסען אן איין‬
‫און דעריבער איז נישט געווען קיין שום פלאן אויף ווייטער‪.‬‬ ‫סעקונדע טראכטען זענען ממש לעגענדאריש‪.‬‬
‫די קלוגסטע מענטשען פון די קהילה זענען געווען אובד‬ ‫דאס בארימטע ווארט "שונאים"‪ ,‬און "חסידים"‬
‫עצות וואס מען טוט דא ווייטער‪ .‬עס זענען געווען‬
‫אויפגעקומען אזעלכע אינטרעסאנטע שפעקולאציעס וואס‬ ‫ווער זענען זיי? פארוואס איז איינער א שונא אוןאיינער א‬
‫היינט קען מען נאר לאכען‪ ,‬אבער מען קען היינט זיך נישט‬ ‫חסיד? וואס האבען די שונאים געטאן און וואס האבען די‬
‫אריינלייגען אין די דעמלאסטיגע הויזען‪ .‬עס איז געווען א‬ ‫חסידים געטאן? אלעס ארום די "שונאים" און "חסידים"‬
‫שרעקליך פינסטערע צייט פאר סאטמאר און אירע חסידים‪.‬‬
‫איינע פון די ווערטער וואס מען אמאל זייער אסאך‬
‫עס זענען געווען פלענער אז די רביצין זאל איבערנעמען‬ ‫געהערט זענען די ווערטער "שונאים" און "חסידים"‪ .‬און‬
‫אויף עפעס א אויפן; עס זענען געווען פלענער אז די קהילה‬ ‫מיט די ווערטער האבען ר' אהרןס מענטשען ‪ -‬און ער אליין‬
‫זאל זיך פירן מיט א בי"ד און זיי זאלען ארומפארען כסדר‬ ‫האט ‪ -‬זיך אסאך באניצט דערמיט צו בארעכטיגען אלע‬
‫איבער די וועלט ווי אלץ מען דארף האבען הילף און נאך‬ ‫זיינע שריטען וואס ער און זיינע מענטשען האבען אלץ‬
‫בערך אזעלכע נארישע שפעקולאציעס‪.‬‬ ‫געטון אראפצוברענגען דעם כבוד פון ברך משה‪ ,‬און דורך‬
‫דעם וועט ר' זלמן לייב נישט קענען פארבלייבען אין‬
‫אבער באמת האבען די שפעקאלוציעס יא געהאט א‬ ‫וויליאמסבורג אלס רב און שפעטער שוין אלס רבי‪.‬‬
‫אונטערגרונט וואס איז שוין היינט פארשטויבט געווארען‬
‫אין די קעלערען ווי מען האט באהאלטען יענע היסטאריע‬ ‫דאס ווארט "שונאים" באציט זיך צו מענטשען‪ ,‬סאטמארע‬
‫ביכער‪ .‬און דאס איז געווען די רביצין ע"ה מיט אירע‬ ‫חסידים‪ ,‬תלמידים פון סאטמארע ישיבה‪ ,‬קינדער פון‬
‫מענטשען וואס זענען געווען אומגעהויער שטארק די יארען‬ ‫תלמידים פון רבין ז"ל וואס האבען זיך פון תש"מ‬
‫וואס דער רבי איז נישט געזונט געווען ביז די פטירה‬ ‫אפגעשאקעלט פון ברך משה און זיין זון ר' אהרן‪ .‬דאס‬
‫צוועלעף יאהר שפעטער‪.‬‬ ‫אפשאקלען זיך איז נישט פארגעקומען נאר אין איין צייט‪,‬‬
‫צו נאר ביי איין עפיזאד‪ ,‬צו ביי איין דרשה‪ .‬עס איז געווען‬
‫עס איז נישט קיין סוד אז די רביצין ע"ה האט זיך מיטען‬ ‫ביי יעדע געשעעניש‪ ,‬ביי יעדע דרשה‪ ,‬און ביי יעדע‬
‫סיגוטער רב נישט פארשטאנען‪ .‬נישט אינטערסאנט אריין‬ ‫פריוואטע פראבלעם‪ ,‬ווי ביי א גט‪ ,‬ל"ע‪ ,‬א נישט געגעבענע‬
‫צוגיין אין די סיבות דערצו ווייל עס איז נישט נויטיג צו‬ ‫עליה אין ביהמ"ד‪ ,‬און נאך אזעלכע ענליכע קלייניקייטען‪.‬‬
‫דעם באשרייבונג‪.‬‬ ‫וואס דער רבי אדער ר' אהרן האט עפעס געטון‪ ,‬אדער‬
‫נישט געטון‪ ,‬פאר איינעם צו פאר א רבים‪ ,‬האט דאס‬
‫אויך האט זי מיט אירע מענטשען די "סדרנים" די אלע‬ ‫געברענגט אז נאך מענשטען און זייערע משפחות זענען‬
‫שישיקעס ביים רבין אין שטוב געפרליך געוועלטיגט אויפען‬ ‫קאלט געווארען און זיך צוביסלעך אפגעשאקעלט געווארען‪.‬‬
‫ציבור‪ ,‬און דאס נעמט אויך אריין דעם ראש ישיבה ר' נתן‬
‫יוסף‪ .‬עכ"פ אזוי האט דער ציבור דאן געהאלטען‪.‬‬ ‫דאס איז דער אפטייטש פון דאס ווארט שונאים אין‬
‫קורצען‪.‬‬
‫און דא איז צוגעקומען נאך א פראבלעם וואס היסטאריקער‬
‫דערציילען‪ .‬די ישיבה בימים ההם איז געווען נישט דאס‬ ‫דאס ווארט "חסידים" באציט זיך צו מענשטען סאטמארע‬
‫בעסטע‪ .‬עס האט זיך שטארק אנגעזען אז דער רבי איז‬ ‫חסידים‪ ,‬תלמידים פון סאטמארע ישיבה‪ ,‬קינדער פון‬
‫נישט געזונט און אז דער רבי זאגט מער נישט קיין תורות‬ ‫תלמידים פון רבין ז"ל וואס האבען זיך צוגעשטעלט צום‬
‫און עס האט פארמינעוועט די כח פון ר' נתן יוסף אין די‬ ‫ברך משה און נאכדעם צו זיין זון ר' אהרן און נאר זיי זענען‬
‫ישיבה ווייל ער האט מער נישט געקענט זאגען יעדע‬ ‫עד היום געבליבען ביי ר' אהרן‪.‬‬
‫קלייניקייט פארן רבין‪ ,‬ווי עס פלעגט זיין פאר תשכ"ח ווייל‬
‫אזוי האט דער רבי פארלאנגט‪.‬‬ ‫איצט לאמיר אויפמישען א שטיקעלע פרשה פון די‬
‫היסטאריע ביכער וואס עס האט צוגעברענגט אז דער ברך‬
‫דער תמצית איז אז רוב פונעם ציבור זענען געווען זאט סיי‬ ‫משה זאל באקומען ניין און ניינציג פראצענט פון‬
‫פון די רביצין און סיי פון אלע אירע מענטשן‪ ,‬אויסער פון‬ ‫סאטמארער חסידים און וואס האט צוגעברענגט אז טייל‬
‫ר' עזריאל גליק און ר' מאיר דייטש‪ ,‬ווייל זיי זענען געווען‬ ‫פון זיי זאלען זיך אפשאקלען ביז עס איז געקומען צו א‬
‫‪ ‬‬
‫‪50 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫זיך געהויבען די קעפ און דער נייער רב האט אנגעהויבען‬ ‫דירעקט פיינע און גוטע מענטשען אלע יארען וואס זיי‬
‫צובאקומען שטארקע סימפאטיקער‪.‬‬ ‫זענען געווען ביים רבין איין שטוב‪ .‬זיי האבען אלץ פרובירט‬
‫ארויס צו העלפען יעדען יוד און דער ציבור האט אין זיי‬
‫און‪ ,‬יענעם חוה"מ סוכות ווען קהל האט נישט געוואלט‬ ‫געפילט א הארץ‪.‬‬
‫ארויס נעמען די בענק פון גרויסען שול‪ ,‬כאטש דער נייער‬
‫רב האט געדארפט טאנצען די הקפות‪ ,‬האט קהל אבער‬ ‫און ווען דער רבי איז נפטר געווארען איז געווארען א‬
‫באשלאסען אז מען קען עס נישט טון פאר די רביצין און‬ ‫פראבלעם‪ .‬זיכער האט ר' סענדער דייטש און די עלטערע‬
‫עס וועט איר וויי טון‪ .‬האבען שוין דעם רבס מענשטען‬ ‫און קלוגע קהלס לייט געוויסט אז סאטמאר מוז האבען א‬
‫באשלאסען אז וואס איז געווען איז געווען‪ ,‬מען קען נישט‬ ‫מ"מ פונקט ווי מען האט זיך געפירט אין סיגעט און אין‬
‫אזוי מורא האבען טאג און נאכט פון די רביצין‪ ,‬און זיי‬ ‫אלע אנדערע שטעט אלע מאל‪ ,‬אבער זיי האבען נישט‬
‫האבען אין מיטען די נאכט ארויסגעריסען די ברכת כהנים‬ ‫געוויסט וואס טוט מען דא מיט די רביצין און אירע‬
‫זיצען פון ביהמ"ד‪.‬‬ ‫מענטשען‪.‬‬
‫עס האט זיך דעם אנדערען טאג‪ ,‬די וועלט איבערגעקערט‪.‬‬ ‫קהל האט געהאט דאס ניין יעריגע פאר זיי און זיי האבן‬
‫עס איז נאך נישט געווען אזא מצב ווי היינט אז יעדער‬ ‫נישט געוויסט וויזוי מען געט זיך א עצה‪ .‬און פושר געווען‬
‫אפגעריסענער‪ ,‬אפילו א יאסי בראך‪ ,‬קען ווערען א‬ ‫די פראבלעמען האט דער ציבור‪ .‬דער ציבור האט‬
‫טעראריסט‪ .‬עס האט ממש געהערשט א צווייטע וועלט‬ ‫געהאלטען ממש פאר א רעוואלט אין די רעביצין מיט אירע‬
‫מלחמה אטמאספערע‪ .‬דער עלטערער עולם איז געווען‬ ‫מענטשען‪ .‬און זיי האבען אויפגענומען דעם סיגעטער רב‬
‫אויפגעקאכט ביזען הימעל‪.‬‬ ‫און קהל האט זייער שנעל מסכים געווען‪.‬‬
‫למעשה האט דער רבי געהייסען צוריק שטעלען אלע בענק‬ ‫עס איז צוגעגאנגען שטייטער ווי געווענליך‪ .‬מען האט‬
‫צו בארואיגען קהל‪ .‬אבער‪ ,‬און עס איז געווען א גרויסער‬ ‫אנהויב גערופען דעם סיגעטער רב‪ ,‬נאר דער רב – סיגעט‪-‬‬
‫אבער‪ ,‬עס האט געוויזען אז דער נייער רב האט מענטשען‬ ‫סאטמאר‪ ,‬קהל האט נישט געלאזט ארויסנעמען די בענק אז‬
‫וואס וועלען זיך נישט לאזען שפייען אין די קאשע‪ .‬און‬ ‫דער ניער רב זאל קענען געהעריג טאנצען די הקפות און‬
‫דאס איז געווען אויך א מעסעדש פאר אלע רביצינס‬ ‫כהנה וכהנה נאך ענליכע נארישקייטען‪ ,‬אבער דער‬
‫מענטשען אז די צייטען זייערע זענען פאריבער און עס איז‬ ‫סיגעטער רב איז געווארען דער רב‪.‬‬
‫דא א נייער רב אויף סאטמאר‪.‬‬
‫גלייך האבען זיך רובא דרובא סאטמארער חסידים‬
‫די צווייטע שריט איז געווען‪ :‬אויפנעמען ר' אהרן אלס ראש‬ ‫צוגעשטעלט אינגאנצען‪ .‬דער עולם האט געדארשט מער ווי‬
‫ישיבה פון סאטמאר‪ .‬און ר' נתן יוסף פארט קיין לאנדאן‬ ‫ער אליין איז גרייט געווען צו געבען‪.‬‬
‫ווערען רב‪.‬‬
‫אבער דאס ווארט חסידים איז ווייט איבערגעטריבען פון‬
‫די ישיבה האט זיך נאכען ווינטער אריבערגעצויגען קיין‬ ‫ווארט חסידים באדייט באמת‪ .‬עס איז געווען איין חודש‬
‫קרית יואל און ר' אהרן האט ארויסגעמופט אין א גערענטע‬ ‫נאכען פארלירען דעם צדיק הדורות און איז נאריש צו‬
‫דירה אויף קארטער לעין‪.‬‬ ‫זאגען אז דער סאטמארע ציבור זענען געווארען חסידים‪.‬‬
‫*‬ ‫באמת איז דאס ריכטיגע ווארט‪ ,‬מעריצים‪ ,‬גוטע פריינט‪,‬‬
‫דעם נייעם רבס מענטשען‪ .‬עס האט גענומען מער ווי צען‬
‫דאס וואס דער ברך משה האט געמוזט פארשיקן ר' נתן‬ ‫יאר און דער נייער דור וואס האבען שוין נישט געדענקט‬
‫יוסף קיין לאנדאן איז געווען פאר איין סיבה‪" :‬אין שני‬ ‫דעם אלטען רבין און זיי זענען געווארען אמתע חסידים‪.‬‬
‫מלכים משתמשים בכתר אחד"‪ .‬ער האט געוואלט‬
‫אריינבויען אין סאטמאר זיין זון ר' אהרן‪ ,‬וועלכער איז נאך‬ ‫פון די ערשטע שריט פון נייע רב איז געווען די דרשה ביים‬
‫דאן געווען א גר אין סאטמאר‪ ,‬און ווי געשריבען איז‬ ‫ייטב לב'ס יארצייט ו' אלול תשל"ט‪ .‬דארט האט ער זייער‬
‫געבליבען דער פארפיינטעטער‪ .‬און כדי אים צו בויען אויף‬ ‫ווארעם גערעדט פון פעטער זי"ע און האט דארט אויך‬
‫עפעס א וועג איז דאס בעסטע וועג געווען אים צו‬ ‫דערמאנט ווערטער קעגען די מענשטען וואס האבען זיך‬
‫ערקלערן אלס ראש הישיבה‪ ,‬אזוי ארום וועט ער זיך בויען‬ ‫געדרייט די לעצטע יארען און געוועלטיגט אויפן ציבור‪ .‬ער‬
‫צווישן דעם ציבור און ער וועט עווענטועל נישט האבן קיין‬ ‫האט זיי אנגערופען ביים נאמען "אינשי דלא מעלי"‪.‬‬
‫פראבלעם מיט די סאטמארע וועלכע וואלטן בשעתו אין‬
‫תש"מ קיינמאל זיך נישט פאראייניגט אונטער א פערזאן‬ ‫)אגב‪ ,‬די קאסעטע פון יענע דרשה איז נישט בנמצא‪ ,‬ווייל‬
‫וועלכער איז א איידעם אין וויזשניץ ‪.‬‬ ‫פארט האבען די נאנטע איינגעזען אז עס איז נישט‬
‫קיינעםס טובה אז עס זאל ארויסקומען אין די גאס‪(.‬‬
‫עס פארשטייט יעדער בר דעת אז אריינצוזעצען א יונגען‬
‫שנוק פון עטליכע דרייסיג יאר אין א גרויסע ישיבה ישיבה‪,‬‬ ‫דעמאלטס נאך די דרשה האבען די מענשטען וועלכע‬
‫איבערהויפט אזא איינער וועלעכער איז געווען א גר אין‬ ‫האבען זיך געוואלט אראפזען פון די אמאליגע הערשערס‪,‬‬
‫סאטמאר‪ ,‬במקום ווען עס זיצט אים אין פנים א וועטעראן‬
‫‪ ‬‬
‫‪51 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫*‬ ‫ראש ישיבה וועלעכער האט באקומען פון רבי'ן די שליסלעך‬
‫פון די ישיבה‪ ,‬וואלט נישט געארבעט‪ .‬און דעריבער האט‬
‫מען קען נישט זאגען אז די "שונאים" האבען בלויז‬ ‫דער ברך משה אנגעכאפט רבי נתן יוסף'ן און אים‬
‫געמיינט אלע זייערע מעשים לשם שמים‪ .‬זיי האבען געטון‬ ‫פארשיקט מעבר לים‪ ,‬ער זאל אים נישט זיצן אין פנים‬
‫היפש מיאוסע שטיקלעך קעגען ר' אהרן און קעגען דעם‬ ‫אריין און זיך ארומדרייען מיט מיינונגען‪ ,‬און פטור א עסק ‪.‬‬
‫ברך משה‪ .‬אן א שיעור מיאוסע פאשקעווילען זענען כסדר‬
‫געווארפען געווארען אין קרית יואל קעגען ר' אהרן און ברך‬ ‫אין איין ווארט‪ :‬ר' נתן יוספ'ס אוועק שיקן קיין לאנדאן איז‬
‫משה און נאך פיל ארגערע שטיקלעך‪.‬‬ ‫געווען בלויז כדי אויסצופלאסטערן אין די לאנג‪-‬ראן א‬
‫שיינעם וועג פאר אהרנ'ען‪ ,‬עס האט נישט געהאט אזוי‬
‫איין שטיקעל‪ .‬עס איז געווען ווען ר' אהרןס טאכטער האט‬ ‫ווייט מיטען ציבור‪.‬‬
‫נאך געלערענט אין נורסערי‪ ,‬האט איר טיטשער איר‬
‫ארומגעטראגען אין קלאס‪ ,‬און אויסגערופען אז אזוי זעט‬ ‫ר' אהרן האט זיך געפענט אין קרית יואל א קליין בית‬
‫מען אויס ווען א אידיש קינד ווערט אויף געצויגען דורך א‬ ‫המדרשל אין בעיסמענט פון זיין דירה אויף קארטער לעין‬
‫גויטע‪) .‬ווייל רביצין סאשע האט אלץ געהאט א "ליוו אין‬ ‫מיטען נאמען אבני צדק‪ .‬עס האט בעיקר געדינט אלס א‬
‫גויטע"‪ ,‬וואס פלעגט האבען פילע פונקציעס אין פירען די‬ ‫שכנ'יש ביהמ"ד און עס האבען דארט געדאווענט בערך ‪30-‬‬
‫שטוב‪(.‬‬ ‫‪ 40‬אידען‪ .‬טייל פון יענע מתפללים זענען היינט גרויסע‬
‫שונאים זיינע און טרעטען נישט אריין אין גרויסען ביהמ"ד‪.‬‬
‫און ווי עס איז דער סדר‪ ,‬אז ווען איינער ווערט א נרדף‬
‫באקומט ער סימפאטיע פון מענטשען‪ ,‬איז אט דא אויך‬ ‫ר' אהרן האט נישט געהאט קיין שייכות מיט די איינואוינער‬
‫געשען צוביסלעך‪ .‬די פאר חסידים האבען זיך מער און מער‬ ‫פון שטעטל ביז ער איז געווארען רב פיר א האלב יאר‬
‫ארומגענומען ארום ר' אהרן וועלעכער איז אויטאמטיש‬ ‫שפעטער‪ ,‬תשמ"ה‪ .‬ער פלעגט א גאנצע וואך אלץ זיין אין‬
‫געווארען זייער פאן טרעגער אין א שטעטעל וואו די‬ ‫ישיבה‪.‬‬
‫רעביצין און אירע מענטשען האבען נאך דאן געהאט זייער‬
‫א גרויסען כח‪ .‬נאכמער‪ ,‬די אלע מעשים האבען‬
‫צוגעברענגט נאך און נאך מענטשען צום ברך משה‪ ,‬וואס‬ ‫אין קרית יואל איז ער געווען פארפיינטעט ביים רוב ציבור‪.‬‬
‫דאס האט אין קרית יואל געמיינט אויך ר' אהרן‪.‬‬ ‫אין קרית יואל האבען דאן געוואינט בעיקר דער ציבור‬
‫וואס האבען זיך מוסר נפש געווען זיך אריין צוציען אין‬
‫דעם נייעם שטעטל פאר עטליכע יאר צוריק‪ ,‬און זיי זענען‬
‫תשמ"ד זומער איז געווען א גרויסער דורך בראך אין קרית‬ ‫גרייט געווען צו ליידען נאר כדי צו טון דעם רצון פון רבין‪,‬‬
‫יואל‪ .‬איך וועל בלויז שרייבען די טרוקענע פאקטען‪ ,‬ווייל‬ ‫און עס איז פאר מערסטנס פון די סארט אידען נישט צום‬
‫אנאליזען זענען נישט וויכטיג ווען עס איז שוין היינט נישט‬ ‫הארצען געווען אז ר' אהרן מיט זיין רביצין ציען זיך ארויס‬
‫נוגע פאר קיין איין צד‪.‬‬ ‫וואוינען אין רבינס שטעטל‪ .‬דעריבער האט רוב ציבור נישט‬
‫געהאט אפיר מיט אים‪.‬‬
‫יענעם גאנצען זומער איז איינגעשטאנען קיין קרית יואל‬
‫דער פאלטיטשאנער רב הרב שטיין ז"ל וועלכער איז געווען‬ ‫ער האט געהאט צוויי פונקציעס אין שטעטל‪ .‬איינס‪ ,‬ער‬
‫דער גרויסער און הויפט רעדנער ביי אלע פראטעסטען‬ ‫פלעגט זאגען א שבת הגדול דרשה איין וואך פאר שבה"ג‪,‬‬
‫בשעת ווען דער רבי האט געלעבט‪ .‬אבער זינט די פטירה‬ ‫ווייל שבה"ג האט דער דיין ר' געציל געדרשנט הלכות‪ ,‬און‬
‫האט ער מער נישט אויפגעטרעטען און מען האט מער‬ ‫צוויי‪ ,‬ער האט געליינט די מגילה תענית אסתר ביינאכט אין‬
‫נישט געהערט פון אים ביז‪ ,‬יענעם זומער תשמ"ד‪.‬‬ ‫גרויסען שול‪.‬‬
‫ער איז איינגעשטאנען אין א דירה לעבען ביהמ"ד און האט‬ ‫סיי ביי די דרשה א וואך פאר שבה"ג און סיי ביי זיין מגילה‬
‫געדאווענט און געפירט טישען אלעס ביי זיך‪ .‬יעדען של"ש‬ ‫ליינען איז געווען דער ביהמ"ד ממש ליידיג אין יענע יארען‪.‬‬
‫האט ער ביי די תורה געהאקט אויפן ברך משה‪ .‬נישט אפען‬ ‫עס איז געווען ממש בושות אז איין וואך דערויף‪ ,‬שבה"ג‪,‬‬
‫ארויסגעזאגט זיין נאמען אבער ביזען נאמען האט ער נישט‬ ‫איז דער ביהמ"ד געווען פיל ביים דייןס דרשה‪.‬‬
‫אויסגעלאזט גארנישט‪ .‬די סיבה פון זיין קעגנערשאפט איז‬
‫מיר נישט באקאנט‪ ,‬און איך ווייס נישט אויב עס איז עפעס‬
‫געווען מער ווי אומפארגינערשפאט אויף זיין לאנגיעריגען‬ ‫*‬
‫ידיד וואס איז געווארען פון איין מינוט אויף די אנדערע א‬
‫רבן של ישראל‪ ,‬פשוט‪ .‬אבער דאס איז געווען דער מציאות‬ ‫ווען מען שרייבט היסטאריע קען מען זיך נישט פארהוילען‬
‫אז ער האט אים מיאוס בארעדט פאר א ציבור פון תושבים‪.‬‬ ‫פון פאקטען אפילו עס איז נישט בעטעמט עס צו שרייבען‪.‬‬
‫איבערהויפט ווען עס איז זייער לענין‪ .‬פארפאלען‪ ,‬עס זענען‬
‫דער ברך משה פלעגט נאך אין יענע יארען אוועקפארען‬ ‫פארגעקומען פארשידענס פון די אזויגערופענע "שונאים"‬
‫אויף זומער קיין סעמערינג‪ ,‬עסטרייך‪ ,‬און א טאג‪-‬צוויי פאר‬ ‫וואס עס איז איצט וויכטיג ארויסצוגעברענגט ווערען‪ .‬און‬
‫די יארצייט כ"ו אב‪ ,‬פלעגט ער אהיימקומען‪.‬‬ ‫עס האט געהאט א דירעקטען המשך צו די מחלוקת וואס‬
‫ברענט היינט‪ ,‬שוין צענדליגער יארען שפעטער‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪52 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אבער עס איז געווען מערקבאר אז דער פאלטיטשאנער רב‬ ‫אלנפאלס יענע העצערישע דרשות פון פאלטיטשאנער רב‬
‫איז געווען דער הויפט רעדנער ווייל ער האט גאנץ זומער‬ ‫האט אנגעהעצט דעם נאך גאנץ שטילע שטעטעלע אז עס‬
‫מהנה געווען די קעגנער פון ברך משה‪.‬‬ ‫איז געווארען א פולווער פאס‪ ,‬און עס האט געהאט א חלק‬
‫אין די קומענדיגע פייערדיגע וואכען אין שטעטעל‪.‬‬
‫די הכנסת ס"ת האט געברענגט א גרויסען מאמענטים אין‬
‫די קעגנער פון ברך משה‪ .‬עס האט געוויזען אז די רביצין‬ ‫יענעם זומער האט די רעביצין געדארפט אריינגעבען א ס"ת‬
‫האט א ציבור און יעדער האט נאך מורא פון איר און קרית‬ ‫וואס זי האט געלאזט שרייבען לע"נ איר הייליגען מאן‪ ,‬דער‬
‫יואל איז נאך אלעם נאך אלץ א פעסטונג וואס שטייט נישט‬ ‫רבי זי"ע‪ ,‬און פארשטייט זיך‪ ,‬אין גרויסען ביהמ"ד‪ ,‬ווי זי‬
‫מיט מיטען ברך משה‪.‬‬ ‫האט יענעם יאר מנדב געווען און אליינס געבויעט דעם‬
‫מייעסטעטישען ארון הקודש‪ .‬און צום הכנסת ס"ת האט‬
‫צו די קומענדיגע געשיכטע קומט צו א קליינע הקדמה‪ .‬ווען‬ ‫דער ארון הקודש געדארפט פערטיג ווערען‪.‬‬
‫דער רבי איז נפטר געווארען האט די רביצין געלאזט ארויף‬
‫לייגען העכערען רבינס פלאץ אין גרויסען ביהמ"ד א‬ ‫נאטירליך וואלט דער הכנסת ס"ת געדארפט פארקומען‬
‫מארמארענעם טאוועל וואס האט אנטהאלטען בערך די‬ ‫ביומא דהילולא‪ ,‬פון הייליגען רבין‪ ,‬כ"ו אב‪ .‬אבער די רביצין‬
‫ווערטער‪ :‬במקום הזה עמד רביה"ק זי"ע בשעת התפילה‪.‬‬ ‫האט דערציילט אז זי האט זיך געחלומט אז דער רבי זי"ע‬
‫זאגט איר אז זי זאל אריינגעבען די ס"ת לעילו נשמתו‬
‫דאס איז זיכער אז דער ברך משה האט נישט געוואלט דעם‬ ‫הטהור צען טאג פריער‪ ,‬חמשה עשר באב‪ ,‬און אזוי איז‬
‫טעוועלע‪ ,‬ער האט נאטירליך געפילט אז עס מיינט אים צו‬ ‫געווען‪.‬‬
‫שטעכען‪ ,‬און נאך אלעם איז סאטמאר נישט קיין רעליגיע‬
‫וואס האט נישט קיין אבות און רביס‪ ,‬און מען האט נישט‬ ‫צו דעם מעמד איז ארויסגעגעבען געווארען א ספעציעל‬
‫געזען אזא טאוועל ביי די זיידעס און רביס פון רבין זי"ע‪,‬‬ ‫ספר פון די רביצינס מעשים טובים און מיט באגריסונגען‬
‫אבער למעשה איז דער טאוועל יא ארויפגשטעלט‬ ‫פון אלע מוסדות פון סאטמאר אומעטום‪.‬‬
‫געווארען‪ ,‬און דער טאוועל האט דארט געהאנגען ביז‬
‫מיטוואך פארטאגס י"ז אב תשמ"ד‪.‬‬ ‫א קלייניקייט‪ .‬פון אלע באגריסונגען פון די מוסדות‪ ,‬איז‬
‫ארויסגענומען געווארען פון די "לעטער העד" די ווערטער‬
‫ווען מען איז אנגעקומען אין ביהמ"ד יענעם צופרי איז דער‬ ‫"בנשיאות כ"ק מרן אדמו"ר שליט"א"‪) .‬איך האב געזען ביי‬
‫טאוועל געווען אראפגענומען‪ .‬מען האט נאר געזען א‬ ‫איינעם א קאפי פון די ספר‪ .‬עס הייסט "כתב זאת זכרון‬
‫צייכען פון קלעב וואס איז דארט פריער געווען‪.‬‬ ‫בספר"( דער ספר איז נישט פון די זאכען וואס יעדער זאל‬
‫איצט גיין זוכען‪ .‬עס איז נישט קיין כבוד פאר די רביצין‬
‫ווער עס האט דעם טאוועל אראפגענומען איז נישט‬ ‫לאחר פטירתה‪ .‬און אוודאי נישט פאר די וואס לעבען נאך‬
‫באקאנט‪ .‬די רעבצינס מענשטען האבען געטענהט אז די‬ ‫יא‪.‬‬
‫בחורים פון ישיבה האבען עס אינמיטען די נאכט‬
‫אראפגענומען און ר' אהרן )אין די באוויסטע טעוועלע‬ ‫עס איז געווען א גרויסער טראסק און ביי די הכנסת ס"ת‬
‫דרשה א וואך שפעטער‪ .‬די טעיפס זענען בנמצא ביי סאנדל(‬ ‫איז זיך צוזאמגעקומען א ריזען ציבור לכבודה‪ ,‬פילע זענען‬
‫האט געזאגט אז די בחורים האבען עס נישט אראפגענומען‬ ‫ארויסגעקומען פון שטאט און עס זענען געווען אנוועזנד‬
‫נאר די רביצינס מענטשען האבען עס אראםגענומען‪ ,‬און‬ ‫אלע דיינים פון די קהילה און אלע שיינע אידען‪.‬‬
‫ווייל זיי האבען באקומען מאמענטים פון די ס"ת‪ ,‬האבען‬
‫זיי געוואלט לייגען א נייעם און גרעסערען טאוועל וואס‬ ‫דעמאלטס האט די רביצין אויך ארויפגעשטעלט די גרינע‬
‫זאל אנהאלטען נאך מער ווערטער‪.‬‬ ‫מענטעלע אויפן ארון הקודש וואס האט צוגעגעבען גאר‬
‫אסאך צום מייעסטעטישקייט‪ .‬עס איז באמת געווען א‬
‫אלנפאלס‪ .‬נאך יענעם טאג האט מען ארויף געשטעלט א‬ ‫חידוש אין שיינקייט וואס נאר אזא פערזענליכקייט ווי די‬
‫נייעם טעוועלע וואס איז געווען גרעסער פון די פריערדיגע‪,‬‬ ‫רביצין ע"ה האט געקענט האבען אזעלעכע השגות‪.‬‬
‫און עס האט אנטהאלטען נאך ווערטער ווי שפך שיח לפני‬
‫קונו און נאך‪) .‬אויב האט איינער א בילד איז אינטערעסאנט‬ ‫לדוד מזמור האט געזאגט דער דיין פון וויליאמסבורג וואס‬
‫צו ארויף לייגען‪(.‬‬ ‫איז היינט דער ראב"ד דקהל יטב לב‪ .‬און נאך די הכנסה איז‬
‫דער גאנצער עולם אראפ אין חתונה‪-‬זאל אונטערען ביהמ"ד‬
‫צומארגענס‪ ,‬דאנערשטאג‪ ,‬איז דער ברך משה אנגעקומען‬ ‫ווי דארט איז פארגעקומען די סעודה לכבודה של תורה‬
‫אהיימגעקומען פון סעמערינג קיין קרית יואל‪ .‬ער האט‬ ‫ולכבודה פון די רעבצין‪.‬‬
‫גערועפען א קהלס מיטינג ווי ער האט פארלאנגט אז קהל‬
‫זאל עס אראפנעמען‪ .‬למעשה איז געשען אז גאנץ קהל האט‬ ‫ביי די סעודה האט אויפגעטרעטען דער וואוידעסלאווער רב‬
‫זיך אפגעזאגט ווייל קיינער האט זיך נישט געוואלט‬ ‫ז"ל וועלכער איז אויך איינגעשטאנען זומער אין ק"י‪ ,‬דער‬
‫אונטערנעמען עפעס א אקציע קעגען די רבצין‪ .‬דער ברך‬ ‫דיין ר' געציל‪ ,‬דער ראב"ד הגרחי"מ און נאך‪ .‬און דער הויפט‬
‫משה האט געזאגט פאר קהל אז אויב איז דער טאוועל‬ ‫רעדנער איז געווען דער פאלטישטאנער רב‪ .‬איך ווייס נישט‬
‫צו ער האט דעמאלטס אויך געהאקט אויפן ברך משה‪,‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪53 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫גערודפט געווארען דורך זיי‪ ,‬האבן דעם ברך משהס‬ ‫נישט אראפגענומען ביז שבת‪ ,‬קומט ער נישט אריין‬
‫מענשטען אים ווי מער מחזק געווען‪.‬‬ ‫דאווענען‪.‬‬
‫תשמ"ה ‪ -‬דאס יאר פונעם "ספליט" אין סאטמאר‬ ‫אויף אמאל האט זיך די מאמנטים אפגעטאן פון די קעגנער‬
‫און די גרויסארטיגע הכנסת ס"ת האט אויסגעוועפט פון די‬
‫חוה"מ סוכות תשמ"ה האט דער ברך משה געלאזט רופען‬ ‫רעבצינס מענטשען‪.‬‬
‫קהל פון ק"י אין די סוכה‪ ,‬און זיי געלאזט וויסען אז ער‬
‫נעמט אויף זיין זון ר' אהרן דער ראש ישיבה וואס וואוינט‬ ‫למעשה האט קהל נישט אראפגענומען דעם טאוועל און‬
‫שוין אין ק"י פאר פיר יאר‪ ,‬אלס רב אין שטעטעל‪.‬‬ ‫דער ברך משה איז יא געקומען דאווענען שב"ק אין ביהמ"ד‪.‬‬
‫פארוואס? ווייל די בחורי הישיבה זענען אראפגעקומען‬
‫דער ברך משה האט געזאגט אז ער קען נישט אלץ זיין אין‬ ‫פרייטעג נאכמיטאג און נאכען זיך שלאגען מיט נחמן בראך‪,‬‬
‫קרית יואל און ער שטעלט זיין זון צו דינען אלץ זיין צו‬ ‫איז דער טאוועל געווארען צוהאקט‪.‬‬
‫הילף‪ ,‬און ער וועט טון אלע פונקציעס פון א רב‪ ,‬העלפען‬
‫פירען די קהילה‪ ,‬די מוסדות און אלעס וואס פעלט זיך‬ ‫עס איז דאן געווען די ערשטע פון קומענדיגע הונדערטער‬
‫אויס‪.‬‬ ‫פיזישע געשלעגען אין קרית יואל‪ .‬אבער דאס אראפנעמען‬
‫דעם טאוועל איז געווען דער אבן הפינה צו ר' אהרןס‬
‫אסרו חג סוכות האט אויסגעבראכען א מחלוקת אין‬ ‫רבנות אין קרית יואל וואס איז פארגעקומען פונקט דריי‬
‫שטעטעל ווי קיינמאל בעפאר‪ .‬מען האט געשריגען אין שול‪,‬‬ ‫חדשים שפעטער מוצש"ק וירא תשמ"ה‪.‬‬
‫פאשקעווילען זענען געפלויגען צוויי מאל א טאג‪ ,‬זקנים פון‬
‫שטעטל זענען אריבער צום ברך משה זיך בעטען אז‬ ‫פון יענעם פרייטאג אן איז דער ברך משה מער נישט געווען‬
‫ענדערש זאל ער שיקען זיין דריטען זון ר' זלמן לייב‪.‬‬ ‫אונטערשטעליג אין קרית יואל‪ .‬דער טאוועל האט שטארק‬
‫פארשטייט זיך אז דער רבי האט דאס אפילו נישט געקענט‬ ‫אריינגעשפילט אין די הענט פון ברך משהס מענשטען און‬
‫טון צו געבען פאר יונגערען פארן עלטערען‪ .‬עסאיז‬ ‫עס האט געברענגט א קעגען רעאקציע פאר די רעביצינס‬
‫געגאנגען אזוי ווייט אז עס האט זיך ארגינעזירט א "פרויען‬ ‫מענשטען‬
‫פראטעסט" וואס האבען שוין געדינגען א באס פאר פרויען‪,‬‬
‫אריין צו פארען צום רבין און פארלאנגען נישט צו מאכען‬ ‫יענעם מוצש"ק האט ר' אהרן געהאלטען א דרשה פאר די‬
‫רביצין סאשע פאר רביצין אין קרית יואל ווייל זי רעדט‬ ‫בחורים אין די ישיבה‪ ,‬ווי ער האט שטארק אויסגעלויבט די‬
‫עיברית‪ .‬למעשה איז עס נישט פארגעקומען‪ .‬דער מערהייט‬ ‫אקציע און אפיציעל געגעבען חיזוק פאר די אקציע )די‬
‫פון קרית יואל זענען געווען אויסגעשפראכען דאס נישט צו‬ ‫חיזוק וואס די בחורים האבען דעמאלטס אפיציעל‬
‫צולאזען‪.‬‬ ‫באקומען פון ר' אהרן‪ ,‬האט זיך אויסגעצאלט שפעטער ביי‬
‫זיין הכתרה(‪ .‬אז מען הערט די טעיפ‪ ,‬וואס מען זאל יא‬
‫דאס איז זיכער אז די צייט איז נאך נישט געווען רייף אז ר'‬ ‫פרובירען צו פארשאפען‪ ,‬וועט מען הערען דברי פי חכם ווי‬
‫אהרן זאל ווערען קרית יואלער רב‪ ,‬אבער מען האט‬ ‫ער צילייגט אויף פיצי געלט‪ ,‬נאך קלענער ווי קליין געלט‪ ,‬די‬
‫דעמאלטס גערעדט אז ר' אהרן האט פארלאנגט שוין צו‬ ‫השתלשלות הענינים אויף געפערליך א קינדישען אופן‪ .‬ער‬
‫ווערען רב נאך בעפאר די "גרויסע חתונה" פון זיין זון וואס‬ ‫האט דערמאנט נעמען איינס נאכען צווייטען‪ ,‬האט חוזק‬
‫איז פארגעקומען פרשת וישלח תשמ"ה‪ ,‬ווייל זיין שוואגער‬ ‫געמאכט פון די רביצין‪ ,‬אן א צייכען פון דאס מינדעסטע‬
‫דער מחותן ר' בעריש האט שוין געהאט א טיטעל פון רב‬ ‫דיפלאמאטיע‪) .‬איך בין נאך אונטערען רושם פון זיינע‬
‫דקהל יט"ל ב"פ‪ ,‬און ער‪ ,‬ר' אהרן‪ ,‬האט נאר געהאט דאן‬ ‫ווערטער‪ ,‬ווייל שרייבענדיג די שורות ארבעט דער טעיפ‪...‬‬
‫דעם טיטעל פון ראש ישיבה‪ ,‬דעריבער האט ער פארלאנגט‬ ‫עס איז לא יאומן כי יסופר‪ .‬די בחורים קוילערען זיך פון די‬
‫אז ער וויל ווערען רב נאך פאר די חתונה‪ ,‬און אויפן חתונה‬ ‫מערסט קארני וויצען וואס ער ווארפט אריין יעדע צווייטע‬
‫בריוועל וועט שוין קענען שטיין רב ור"מ דקית יואל‪) .‬און‬ ‫מינוט‪ ,‬ווייל ער איז געווען געוואלדיג הייפעראקטיוו פון‬
‫ווער עס ווייסט אנדער איז מכובד צו שיקען אינפא‪(.‬‬ ‫פרייטאג‪(.‬‬
‫א וואך נאך סוכות איז נפטר געווארען ר' שלמה אלעזר‬ ‫ר' אהרן איז אין יענע צייט געווען ממש דער "לעפינג‬
‫שפילמאן פון א הארץ אטאקע וואס עס האט געהייסען אין‬ ‫סטאק" אין די ישיבה‪ .‬ער האט נישט געהאט א מנין בחורים‬
‫די גאס אז מען האט פארשטאפט דעם שלאס פון זיין פיש‬ ‫אין יענע יארען וואס האבען אויף אים ארויף געקוקט‪ .‬ער‬
‫סטאר יענעם מאנטאג פארטאגס‪ ,‬ווייל נעכטען זונטאג‬ ‫האט זיך אויף געפירט ווי קליין קינד ממש‪ .‬ווי שוין‬
‫ביינאכט האט זיין זון אייזיק הערש פון מאנרא געשלאגען‬ ‫געשריבען האט ער געשאסען לעגענדארישע וויצען און מען‬
‫אלתר משה ג"ב ווייל ער האט זיך אויף געשטעלט שרייען‬ ‫האט אים ממש געלאכט אין פנים‪.‬‬
‫אין שול אז ר' אהרן איז אציוני און טאר נישט ווערען רב‪.‬‬
‫און דאס פארשטאפען דעם שלאס האט גורם געווען אז‬ ‫אבער‪ ,‬די מעשה האט אים מער און מער געבויעט אין קרית‬
‫עטליכע מינוט דערויף איז ער אוועקגעפאלען און באלד‬ ‫יואל‪ ,‬ווייל דעם רבינס מענשטען האבען שטארק געליטען‬
‫נישט געווען בין החיים‪ ,‬ל"ע‪ .‬עס איז געווען א שרעקליכע‬ ‫פון די רעביצינס מענשטען און וויבאלד ר' אהרן איז‬
‫לוי' ווייל ער איז געווען אין זייענע פופציגער יארען און ער‬
‫‪ ‬‬
‫‪54 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫חיי שרה‪ ,‬און דער ביהמ"ד איז געווען ליידיג ממש‪ .‬אלע‬ ‫איז געשטארבען‪ ,‬ווי די גאס האט דעמאלטס דערציילט‪,‬‬
‫קעגנער האבען זיך אפגעטראגען פון ביהמ"ד ווייל זיי‬ ‫אלץ א רעזולטאט פון די מחלוקה אין קרית יואל‪.‬‬
‫האבען נישט געוואלט דאווענען מיט אים אונטער איין‬
‫דאך‪ .‬אבער עס האט פאר ר' אהרןס מענטשען נישט צופיל‬ ‫ביי די לוי' האט דער ברך משה געשריגען שארפע ווערטער‪,‬‬
‫וויי געטון ווייל עס איז געווארען רואיגער אין שול‪ .‬אין דער‬ ‫ווי רשעים ארורים‪ ,‬ימ"ש‪ ,‬אויף די וועלכע האבען אויף‬
‫וואכען פלעגען נאך דעמאלטס יעדער דאווענען אין שול‪,‬‬ ‫געהעצט דעם שטעטל‪ .‬הקיצור עס איז געווען שרעקליך פון‬
‫נאר שבת איז ליידיג געווען די שול‪.‬‬ ‫אלע זייטען‪.‬‬
‫פאשקעווילען איז נאך אלץ געפלויגען ווייל עס גייט זיין די‬ ‫יענעם שבת וירא איז געווען א חידוש אין עניני טעראר אין‬
‫חתונה פון זיין זון אין ‪ 3‬וואכען ארום און דער וויזניצער‬ ‫קרית יואל‪ .‬דער ברך משה איז געווען אויף שבת אין קרית‬
‫זיידע קומט אויף דער חתונה‪ .‬און מען טאר נישט קוקן‬ ‫יואל און ביים טיש האבען די קעגענער אונטערגעלייגט‬
‫אויף אים‪ ,‬ער איז א ציוני א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬אבער די אלע אקציעס‬ ‫שטינק באמבעס אין ביהמ"ד וואס האט געסרחט געפערליך‬
‫האבען צוגעברענגט אז די חסידים האבען זיך מער און מער‬ ‫פון פארדארבענע אייער‪.‬‬
‫דערנענטערט צו ר' אהרן‪ ,‬און אז מען איז געווען זיינער א‬
‫מענטש מוז מען שוין איצט פארענטפערען זיך פאר יעדע‬ ‫דעמאלטס האבען זיך ר' אהרנס ידידים אין ישיבה גוט‬
‫קלאגע‪ ,‬און פאר יעדע נארישע דרשה וואס ער האט‬ ‫ארויסגעשטעלט און האבען אגאנצע נאכט געוואטשט אז‬
‫געהאלטען‪.‬‬ ‫מען זאל נישט ווארפען קיין פאשקעווילען אין שטעטעל‬
‫און דער שבת איז דערעך גאנץ שטיל‪ .‬די קעגנער פון רבין‬
‫*‬ ‫האבען מורא געהאט עפעס צו טון ווייל די בחורישע‬
‫פאליציי האט געהיטען ‪ 24‬שעה אין טאג סיי אין די גאסען‬
‫איצט וועלען מיר אביסעל פארקריכען פון דער נושא און‬ ‫און סיי די שול‪.‬‬
‫זיך פארברייטערען וויאזוי חסידות פירען זיך‪ ,‬פארוואס איז‬
‫יעדע חסידות אנדערש אין נאטור; פארוואס א רבי‪ ,‬א אדם‬ ‫מוש"ק איז פארגעקומען די הכתרה אין פאליש פון ביהמ"ד‪.‬‬
‫קטן ממש‪ ,‬א שלעכטער‪ ,‬א נארישער‪ ,‬א נישט געלונגענער‪,‬‬ ‫פון קרית יואל האט זיך באטייליגט נישט מער ווי ‪25‬‬
‫קען האבען חסידים וואס גייען פאר אים אין פייער‪.‬‬ ‫פראצענט‪ ,‬מען האט געמוזט ווארטען אויך די באסעס פון‬
‫שטאט זאלען אנקומען אז אולי דאן וועט זיך אנפילען די‬
‫מיר וועלען אנהייבען מיט די רביס וואס האבען געלעבט‬ ‫פאליש‪ .‬רוב קרית יואל האט למעשה נישט אויפגענומען א‬
‫פארן קריג און ב"ה ניצול געווארען און איבערגעלאזט‬ ‫רב דעמאלטס‪ .‬די חסידים פון קרית יואל און די חסידים פון‬
‫גרעסערע חסידותער‪.‬‬ ‫וו"ב האבען אבער יא אויפגענומען ר' אהרן און ער איז‬
‫געווארען דער רב‪.‬‬
‫די צוויי גרעסטע רביס נאכען קריג זענען געווען דער‬
‫סאטמארער רבי און דער בעלזער רב זכרונם לברכה )און‬ ‫דער ברך משה האט דעמאלטס ביי די הכתרה שטארק‬
‫אזוי אויך דער סקווערער רבי ז"ל‪ ,‬כאטש עס האט נישט‬ ‫מחזק געווען זיינע חסידים זאגענדיג אז עס מוז זיין שונאים‬
‫געהייסען אז ער איז אין די דרגה פון סאטמארע רבי און‬ ‫פארן רב‪ .‬ער האט צוגעברענגט דעם מאמר חז"ל )יומא כ"ב(‬
‫בעלזער רב‪ ,‬אבער ווער זענען מיר צו מעסטען(‪ .‬זיי זענען‬ ‫אמר רב יהודה אמר רב שמואל‪" :‬מפני מה לא נמשכה‬
‫געווען גרויס‪ ,‬נישט ווייל די חסידים האבען זיי גרויס‬ ‫מלכות בית שאול? מפני שלא היה בה שום דופי‪ .‬דאמר רבי‬
‫געמאכט צו ווייל די חסידים האבן געמאכט פראפעגאנדע‬ ‫יוחנן משום רבי שמעון בן יהוצדק‪ :‬אין מעמידים פרנס על‬
‫אדער ווייל זיי האבען זיך געפיקטשערט יעדע וואך אויף די‬ ‫הציבור אלא אם כן קופה של שרצים תלויה לו מאחוריו‪,‬‬
‫דעקלעך פון די מאגאזינען‪ .‬ניין און בהחלט פונקט‬ ‫שאם תזוח דעתו עליו – אומרים לו‪ :‬חזור לאחוריך"‪ .‬און‬
‫פארקערט‪ .‬זיי‪ ,‬און אלע רביס בימים ההם‪ ,‬זענען געווען‬ ‫ער האט בדרך הלצה געזאגט אז אויף דעם זארגט ער זיך‬
‫גאר שארף קעגען בילדער און האבען אפילו געלאזט צו‬ ‫שוין נישט‪ .‬זיין זון ר' אהרן האט שוין איינמאל א "קופה של‬
‫ברעכען פאטא מאשינען‪.‬‬ ‫שרצים תלויה לו מאחוריו"‪...‬‬
‫זיי זענען געווען גרויס ווייל זיי האבען געדינט דעם‬ ‫די הכתרה איז שוין אויך אדורך און ר' אהרן האט באקומען‬
‫אייבעשרטען טאג און נאכט‪ ,‬זיי האבען נישט געגעסן און‬ ‫דעם טיטעל "רב ור"מ דקרית יואל"‪.‬‬
‫נישט געטרינקען און נישט געשלאפען ווי מענטשען‪ .‬עס‬
‫איז פאר קיינעם נישט געווען א ספק אז דער סאטמארער‬ ‫עס האט גענומען א ‪ 3-4‬יאר ביז מען האט אים גערופען‬
‫רבי און דער בעלזער רב זענען געווען מלאכי אלקים‬ ‫"דער רב" אפילו שלא בפניו‪ .‬דער ברך משה האט מען‬
‫)פארשטייט זיך אז זיי זענען געווען אנדערע סארט‬ ‫גערופען "דער רב" און ר' אהרן האט מען גערופען "ר'‬
‫מענשטען בטבע‪ (.‬עס האט די וועלט געציטערט פאר‬ ‫אהרן" אפילו אין די ישיבה‪ .‬אבער בפניו האט מען גערופען‬
‫זייערס א ווארט און עס האט קיינער זיך נישט געוואגט צו‬ ‫דעם ברך משה‪ ,‬דער רבי‪ ,‬און ר' אהרן‪ ,‬דער רב‪.‬‬
‫רעדען א ווארט קעגען זיי‪.‬‬
‫דעם ערשטען שב"ק נאך ווען ר' אהרן איז געווארען רב‪,‬‬
‫האט זיך אנטפלעקט א נייער בילד‪ .‬עס איז געווען שב"ק‬
‫‪ ‬‬
‫‪55 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אזוי‪ ,‬איז אזוי‪ ,‬און סיי ווער עס זאגט אנדערש‪ ,‬נא‬ ‫דעריבער זענען מענטשען געווארען דבוק אין זיי און‬
‫פראבלעמע‪ ,‬יענער איז גארנישט‪ .‬פשוט און גראד‪ .‬אזוי‬ ‫חסידים "בטבע" גייען אין פייער פאר זייער רבין‪ ,‬כ"ש ווען‬
‫פירען זיך חסידים נישט פון היינט און נישט פון נעכטען‪.‬‬ ‫דער רבי איז א מלאך בצורות אדם‪.‬‬
‫דאס איז די טבע פון חסידים צו רביס‪.‬‬
‫ווען דער בעלזער רב ז"ל האט אונטערגעשריבען דעם קול‬
‫דעם בעלזער רב האט מען נישט געקענט אזוי אוועק‬ ‫קורא אז מען זאל ארויס גיין שטימען פאר די "אגודה"‪,‬‬
‫מאכען‪ ,‬ווייל ער איז דאך געווען א אויסגערופענער מלאך‬ ‫האט דער רבי געזען אין די חתימה א געוואלדיגען נסיון אין‬
‫השם‪ ,‬נו וואס טוען סאטמארער חסידים מיט דעם וואס‬ ‫די עקרי האמונה‪ .‬דא שרייט דער רבי און דער בי"ד‪ ,‬וואס‬
‫בעלזער רב האט אונטערגעשריבען פאר די בחירות‪ ,‬זאגט‬ ‫זענען געווען אלע וועלטס גאונים ממש‪ ,‬אז צו גיין צו די‬
‫מען אז ער איז געווארען געפירט דורך זיינע גבאים‪ ,‬ער איז‬ ‫בחירות איז יהרג ואל יעבור און דא שרייבט אונטער דער‬
‫געווען א סגי נהור און נישט געוויסט וואס ער שרייבט‬ ‫גרעסטער צדיק וואס כלל ישראל פארמאגט‪ .‬עס איז פארען‬
‫אונטער און נאך כהנה וכהנה‪ ,‬אלעס ווייל ער האט וויי‬ ‫רבין דאס געגאנגען בדכדוכו של נפשו‪ .‬ער האט איצט געזען‬
‫געטון זייער רבין‪ .‬די בעלזער חסידים זענען געווען פיל‬ ‫אז די מלחמה קעגען ציונות האט געכאפט א‬
‫גרעסערע מחוצפים‪ ,‬און אז דער סאטמארער רבי איז ארויס‬ ‫קאטראספאלען קלאפ‪ ,‬ער האט געזען אין די חתימה פון‬
‫געגאנגען קעגען בעלזער רב‪ ,‬איז ער אויטאמאטיש אויס‬ ‫בעלזער רב א מרידה בשם ובתורתו‪.‬‬
‫הייליג‪ ,‬און זיי האבען גערעדט מיאוס אויפן רבין‪ .‬עס מוז‬
‫נישט אז אלע בעלזער חסידים האבען גערעדט אויפן רבין‪,‬‬ ‫דער רבי האט זיך דעמאלטס אויפגעשטעלט אין בני ברק‬
‫אבער די שטימונג אין בעלז איז געווען שטארק אנטי‬ ‫און געהאלטען א פייערדיגע דרשה ווי ער האט מיט בכיות‬
‫סאטמאר‪ ,‬פיל מער ווי סאטמאר‪ ,‬אנטי בעלז‪ ,‬יענע יארען‪.‬‬ ‫נוראות מסביר געווען דעם אז דאס איז אויך א נסיון וואס‬
‫דער שטן שטעלט צו און מיט מסירות נפש זיך‬
‫מיט די אנדערע – און פיל קלענערע ‪ -‬רביס וואס האבען‬ ‫ארויסגעשטעלט קעגען די חתימה פון בעלזער רב‪.‬‬
‫אונטערגעשריבען פאר די בחירות‪ ,‬האבען די סאטמארער‬
‫חסידים פשוט געמאכט צו עפר ואפר און אזוי איז שוין‬ ‫עס איז ביי קיינעם נישט געווען א נדנוד ספק אז דער רבי‬
‫געלייזט אלע פראבלעמען‪ .‬נישט אז דאס ווערט‬ ‫איז ח"ו לעצמו הוא דרש‪ .‬און אין די רגע וואס דער רבי איז‬
‫בארעכטיגט‪ ,‬אבער דאס איז דער מציאות וויאזוי חסידים‬ ‫ארויס קעגען בעלזער רב‪ ,‬זיכער נישט פערזענליך‪ ,‬ח"ו‪,‬‬
‫פירען זיך‪ ,‬אויב איינער איז קעגען זייער רבין‪.‬‬ ‫זענען סאטמארער חסידים מער נישט געגאנגען קיין בעלז‪.‬‬
‫נישט קיין חילוק ווי גרויס דער בעלזער רב איז געווען‪ ,‬מער‬
‫דאס זעלבע איז געווען מיט די מחלוקה פון טשערנאבעל‬ ‫זענען די סאטמארע חסידים נישט געגאנגען קיין בעלז‪.‬‬
‫און ברסלב‪ .‬די מחלוקה האט זיך אנגעהויבען אלס א‬ ‫דאס זעלבע איז געווען מיט בעלזער חסידים‪ ,‬און שוין‬
‫ערנסטע‪ ,‬אבער די חסידים אפילו היינט רעדען אויף הרה"ק‬ ‫אפילו נאכען בעלזער רבס פטירה א צוויי יאר דערויף זענען‬
‫ר' נחמן זי"ע כאילו ער וואלט ווען געווען נאך ווייניגער פון‬ ‫די בעלזער חסידים עפ"ר מער נישט געקומען צום רבין ז"ל‪.‬‬
‫גארנישט‪ .‬אבער סקווערער חסידים זענען נישט קיין‬
‫רשעים פארדעם‪ ,‬אויב זענען זייערער רביס געווען קעגען‬ ‫נאך א וויכטיגע נקודה‪ .‬חסידים באקומען אויטאמאטיש‬
‫ברסלב איז א קלארער סימן אז ברסלב איז א קליפה‪) .‬חס‬ ‫זייער אסאך פון זייער רבינס נאטורען‪ .‬דער סאטמארער רבי‬
‫מלהזכיר‪ ,‬איך מיין נאר די מציאות ארויס צו ברענגען‪ (.‬דאס‬ ‫איז געווען‪ ,‬דער גרעסטער בעל צדקה‪ ,‬א גבור חיל ווען עס‬
‫זעלבע איז געווען ביי די מחלוקה פון די צוויי אדמורי"ם‬ ‫איז געקומען צו סיי וואס‪ ,‬ער האט נישט מורא געהאט פאר‬
‫לבית וויזניץ‪ .‬די בני ברקער האבען געהאלטען אז דער‬ ‫קיינעם און פאר גארנישט‪ ,‬עס האט אים גאר ווייניג‬
‫מאנסיער רבי איז גארנישט שבגארנישט און אויף די האר‬ ‫אינטערסירט וואס סיי ווער האט אויף אים צו שרייבען‬
‫אזוי‪ ,‬האבען געהאלטען די מאנסיער חסידים אויפן בני‬ ‫אדער צו זאגען‪.‬‬
‫ברקער רבין‪ ,‬אלעס נאר‪ ,‬ווייל דער אנדערער איז קעגען‬
‫מיין רבין‪.‬‬ ‫זענען די סאטמארער חסידים אויך געווען שטארקע בעלי‬
‫חסד‪ ,‬שטארק ביי זיך מיט א שטאלץ‪ ,‬און זיי האבען שוין‬
‫און דאס איז נישט ארגעניזירט‪ ,‬ווייל עס פעלט ניטמאל‬ ‫איינמאל געהאט מיט וואס צו זיין שטאלץ‪ ,‬און זיי האט‬
‫אויס צו ארגעניזירען אזא זאך‪ ,‬דאס איז אריינגעלייגט אין‬ ‫נישט אינטערעסירט וואס דער פארווערטס‪ ,‬דער מארגען‬
‫די טבע פון חסידים פון לאנגע דורות‪ .‬קיין איינער אין‬ ‫דשורנאל‪ ,‬דער אלגעמיינער‪ ,‬און די אלע אנדערע‪ ,‬שרייבען‪.‬‬
‫סאטמאר האט נישט געדארפט האלטען קיין דרשות אדער‬ ‫עס איז זיי נישט אנגעגאנגען אויב א מחוצף האט אמאל‬
‫שרייבען אין איד‪ ,‬אין פאקט‪ ,‬מען האט גארנישט געהאלטען‬ ‫גערעדט קעגען רבין‪ .‬זיי האבען געהאט א סעלף עסטים ביז‬
‫קיין דרשות אדער געשריבען אין איד‪ ,‬נאר פשוט דאס איז‬ ‫צום מארס‪ .‬אזוי דאס זעלבע איז געווען מיט חסידים פון‬
‫אויטאמאטיש געשען ביי יעדען סאטמארער חסיד ווי‬ ‫אנדערע גרויסע צדיקים‪ ,‬די רביס פון יענע צייט‪ .‬זיי האבען‬
‫אימער‪ ,‬אזוי ווי אלע אנדערע חסידות'ן וואס רעדען אויפן‬ ‫געלעבט פאר זיך און נישט אינטערעסירט וואס איינער‬
‫אנדערען רבין‪ ,‬ווי שוין געשריבען‪.‬‬ ‫האט צו זאגען אויף זיי‪.‬‬
‫אויך איז וויכטיג צו וויסען‪ ,‬אז חסידים ווייסען נישט וואס‬

‫מיינט א טריט אויף צוריק‪ .‬אויב האט דער רבי געזאגט‬
‫‪ ‬‬
‫‪56 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ווען דער רבי זי"ע איז נפטר געווארען תשל"ט האט ער‬ ‫איצט וועלען מיר זיך צוריק קערען צו די ערשטע נקודה פון‬
‫באשלאסען ביי זיך אז די סיבה פארוואס ער איז נישט‬ ‫חסידים‪ ,‬אז חסידים באקומען אויטאמאטיש זייער אסאך‬
‫פארהייליגט ביי די מאסן )אויסער בעלז( איז געווע‪ ,‬ווייל‬ ‫פון זייער רבינס נאטורען‪.‬‬
‫דער סאטמארער רב איז געווען דער זקן האדמורי"ם און‬
‫יעדער איז געפארען צו אים‪ .‬איצט אבער אז ער איז שוין‬ ‫עס לעבען שוין היינט נישט ליידער קיין איינע פון די‬
‫נישטא און דער נייער רב וועט שוין נישט ציען די מאסען‬ ‫אמאליגע צדיקים מלאכים ושרפים‪ .‬זיי זענען אויבען אין גן‬
‫ווייל ער איז נישט וואס דער פעטער איז געווען‪ ,‬איז זיין‬ ‫עדן און מיר זענען דא געבליבען מיט וואס מיר האבען‪.‬‬
‫צייט צו ווערען דער רבן של כל בני הגולה‪.‬‬ ‫איצט וועלן מיר א קוק געבען אויף זייערע ממלאי מקומות‪.‬‬
‫היינט ווייסט מען שוין אז עס האט אים גארנישט‬ ‫בעלזער רב איז נפטר געווארען תשי"ז‪ ,‬און ביז תשכ"ו )מיין‬
‫געהאלפען און זיין רעדען אויפן רבין ברבים האט אים‬ ‫איך( האבען זיי נישט געהאט קיין רבין‪ .‬תשכ"ו איז דער‬
‫געברענגט בושות אז ביז היינט איז נאך נישט‬ ‫היינטיגער רב געווארען רב אויף בעלזא‪ .‬ער איז אלט געווען‬
‫ארויסגעקומען א קול קורא קעגען א יחיד ווי עס איז‬ ‫סך הכל צוויי און צוואנציג יאר‪ .‬און ווי באלד די וועלט‬
‫ארויסגעקומען קעגען אים ארויס געשריבען זיין נאמען‪ .‬עס‬ ‫האט אים נישט אפגעקויפט אז ער איז דער "אמאליגער"‬
‫זענען געווען אונטערגעשריבען‪ ,‬אלע רביס און רבנים פון‬ ‫בעלזער רב‪ ,‬האט ער אנגעהויבען משנה זייער אסאך אלטע‬
‫היימישען ציבור‪.‬‬ ‫מהגים‪ ,‬ווייל ער האט געוויסט אז אויב וועט ער זיך פירען‬
‫ווי די פריערדיגע רבנים זיינע זיידעס די צדיקים וקדושים‪,‬‬
‫עס איז איבריג צו זאגען אז קיין איין בעלזער חסיד האט‬ ‫וועט אים קיינער נישט אנקוקען‪ .‬רבי ישכר דוב זי"ע און‬
‫אים נישט איבערגעלאזט טראץ די קול קורא און טראץ אז‬ ‫בנו רבי אהרן זי"ע‪ ,‬איז מען דאך געקומען נאר אנקוקען‬
‫זייער רב איז א קינדישער מענשט וואס האט געטאן‬ ‫זייער הייליגע צורות‪ ,‬נאר א שריים צו כאפען און נאר צו‬
‫מיסטעיקס וואס פאסט פאר א קליין קינד‪ .‬פארקערט‪ .‬קיין‬ ‫ווייזען פאר די קינדער וויאזוי א צדיק אמת זעט אויס‪.‬‬
‫איין בעלזער חסיד האט מער נישט אריין געטרעטען‪ ,‬און‬ ‫אבער ווער וועט אים קומען אנקוקען‪ ,‬וואס איז ער‬
‫טרעטען נישט אריין עד היום הזה‪ ,‬ביי קיין איינע פון די‬ ‫אינטרעסאנט‪ ,‬די וועלט איז דאך קיינמאל נאך נישט משוגע‬
‫רבנים וואס האבען פאר דרייסיג יאר צוריק‬ ‫געווען און עס האט נאך נישט פאסירט אזאנס אז א רבי א‬
‫אונטערגעשריבען‪.‬‬ ‫גארנישט זאל ווערען א רבי צו וועם אידען פון אלע‬
‫אנדערע פלעצער זאלען פארען צו אים‪ ,‬ווי עס איז געווען‬
‫נו אז זיינע מעשים האבען אים גארנישט צוגעברענגט‪,‬‬ ‫דער פאל מיט די פריערדיגע גרויסע רביס ווי סאטמאר‬
‫האט ער באשלאסען צו גיין אויף גאר א אנדערען וועג‪ .‬ער‬ ‫בעלז און אפילו סקווירא‪ ,‬צו וועם אידען פון אלע קרייזען‬
‫האט געבויעט דעם גרעסטען בית המדרש אויף דער וועלט‬ ‫און שיכטען זענען געפארען בלויז זיי אנצוקוקען‪ ,‬א ברכה‬
‫אויפן העכסטען בארג אין ירושלים‪ ,‬אלעס אז "די וועלט"‬ ‫אריין כאפען‪.‬‬
‫זאל רעדן און קוקן אויף בעלזא‪ .‬און טראץ דעם איז ער‬
‫היינט בלויז דער רב אין בעלז‪ .‬עס פארען צו אים נאר זיינע‬ ‫נו וואס טוט מען‪ ,‬האט ער באשלאסען אז ער מוז מאכען‬
‫חסידים און טוריסטען וואס קומען קוקען די שול‪.‬‬ ‫שטארקע שיניום און האפענטליך אזוי וועט די וועלט‬
‫ווייטער קומען צו פארען קיין בעלז‪ .‬למשל‪ ,‬אין בעלז האט‬
‫ער קומט ארויס יעדען שני וחמישי מיט נייע איינפירונגען‬ ‫מען קיינמאל נישט געזונגען ביים טיש‪ ,‬דער רב פלעגט‬
‫און זיינע חסידים זענען העפי ביז צו די זון אויס צו פירען‬ ‫נישט מאכען קיין תנועות מיט די הענט‪ ,‬און נאך פיל‬
‫אלע זיינע נייע "מנהגים"‪ .‬למשל דאס אנטאן קאסקעטלעך‬ ‫אנדערע‪ .‬אזוי וועט די וועלט קומען מיט האלטען א שיינעם‬
‫פאר בחורים ביז צו די פערצען יאר‪ ,‬תקנות פאר שמחות‪,‬‬ ‫טיש‪ .‬מען וועט זיי סערווען מיט א קנאקעדיגען טיש‪ ,‬מיט‬
‫איצט האט ער געהייסען אז די בלזער דיינים זאלען זיך‬ ‫געזינגעכץ און געקלאטעשכץ‪ .‬אויך האט דער היינטיגער‬
‫אנטאן ווייסע זאקען אויף שבת און פילע נאך‪.‬‬ ‫אנגעהויבען צו נעמען געלט פון די ציונים און נאך אסאך‬
‫פילע שריט‪ ,‬אלעס כדי די וועלט זאל אויף אים ארויף‬
‫די בעלזער חסידים אבער‪ ,‬גייען אין פייער פאר אים‪ ,‬און ער‬ ‫קוקען און קומען צו פארען אזוי ווי צו זיין פעטער ז"ל‪.‬‬
‫גיט זיי חיזוק און זיי פארעטנפערען אים טאג און נאכט‪.‬‬
‫וויפיל משועגתן ער לייגט אויף זיי ארויף‪ ,‬אלץ מער ווערען‬ ‫אבער די אלע שיניום האבען אים געקאסט א פרייז‪ .‬ער‬
‫זיי משוגע העפי אז זיי קענען ווייזען פאר די וועלט ווי‬ ‫האט זיך צוקריגט מיט רוב זקני הקהילה און זיי האבען אים‬
‫שטארק ער איז‪ .‬תמצית הדברים‪ ,‬חסידים ענדלען אין‬ ‫מיט זיינע מענטשען געלאזט פייפען און זיך געפענט‬
‫זייערע רביס און דעריבער זענען אלע בעלזער חסידים‬ ‫אייגענע בתי מדרשים אומעטים און מער נישט געוואלט‬
‫קינדישע מענשטען וואס ווילען אלץ ווייזען און ווייזען ווי‬ ‫הערען פון אים‪ .‬דאס איז אויסער וואס ער האט יעדען‬
‫מעכטיג זיי זענען און ווי שטארק זיי זענען צוגעבינדען צו‬ ‫געטשעפעט און אריינגעזאגט‪ .‬דאס איז שוין זיינע‬
‫זייער רבין‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪.‬‬ ‫פריוואטע מחלות וואס ער זאל זיך גיין היילען‪ .‬פארשטייט‬
‫זיך אז טראץ די אלע משגעתן איז ער נישט געוואקסען אין‬
‫די וועלט‪ ,‬און האט נישט באקומען א נאמען אלץ א‬
‫*‬ ‫הייליגער איד‪ .‬ווייל אז מען איז נישט הייליג‪ ,‬איז מען נישט‬
‫הייליג‪...‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪57 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫פון די איינוואוינער איז געווען זייער א געמישטער‪ .‬אלטע‬ ‫דער סקווערער רבי זצ"ל איז נפטר געווארען ב' ניסן‬
‫בעלזער חסידים וואס האבען אין אלטען סקווערער רבין‬ ‫תשכ"ח‪ .‬זיין בן יחיד דער היינטיגער רבי איז געווארען דער‬
‫געזען א מ"מ צו בעלז אלץ א אייניקעל‪ ,‬האבען זיך געצויגען‬ ‫מ"מ ביי די אכט און צוואנציג יאר‪.‬‬
‫קיין סקווער; אונגארישע אידען וואס האבען געזוכט‬
‫פרומקייט און א ערליכען איד האבען זיך ארויסגעצויגען‪,‬‬ ‫דער אלטער סקווערער רבי איז געווען א איש קדוש‪ ,‬גאר א‬
‫אבער אלע האבען געוויסט איין זאך‪ ,‬אז דער רבי איז‬ ‫פרומער‪ ,‬א גאון און אפילו א למדן‪ .‬כאטש ער האט ווייניג‬
‫הייליג‪ .‬אבער אז דער שון איז געווארען רבי‪ ,‬און זיי האבען‬ ‫גערעדט‪ ,‬דאך האט די וועלט געוויסט אז ער איז א רבי פון‬
‫אין אים נישט געזען מער קיין גרויסקייט‪ ,‬זענען זיי שוין‬ ‫פריערדיגען דור‪ ,‬וואס שלאפט כמעט נישט און איז זיך‬
‫נישט געווען אזאנע חסידים‪.‬‬ ‫מסגף‪ ,‬ער לייגט אריין הויפענעס מיט זאלץ אין זיין עסען‬
‫אז ער זאל נישט פילען קיין געשמאק אין די מאכלים‪ .‬ער‬
‫די יונגעלייט ווי דער סדר איז מיט יונגע און היציגע זענען‬ ‫האט ממאס געווען דעם עוה"ז מיט א אמת‪ .‬פארשטייט זיך‬
‫יא צוגעשטאנען צו דעם נייעם רבין‪ ,‬און מען אנגעהויבען‬ ‫פראפעגאנדע איז געווען ביי אים מאוס ומיאוס‪ ,‬און‬
‫ארויס צו טראסקען משפחות רעכטס און לינקס‪ .‬מערערע‬ ‫בילדער איז ביי אים געווען דאס ארגסטע‪.‬‬
‫משפחות מיט קינדער האט מען ארויסגעשטעלט פון‬
‫שטעטעל בלויז ווייל זיי זענען נישט חסידים‪ ,‬און ווייל זיי‬ ‫ער האט געציטערט פון יעדע זאך וואס האט נאר נאר‬
‫זעען נישט אין נייעם רבין קיין צדקות און גדלות‪.‬‬ ‫אנגערירט קדושה ענינים‪ .‬ער פלעגט אריין פארען צוויי‬
‫מאל א יאר פון שיכון סקווער קיין וויליאמסבורג‪ .‬ער האט‬
‫נאכדעם האט מען איינגעפירט נייע תקנות פאר די‬ ‫נישט געלאזט קיין איין בחור מיט פארען‪ .‬עס איז געווען‬
‫איינואוינער צו פארשטארקען דאס חסידות‪ .‬אויב א‬ ‫ביי אים זייער הארב‪ ,‬ווייל שמירת עינים איז ביי אין געווען‬
‫איינואוינער נעמט א איידעם פון א אנדערע ישיבה‪ ,‬טאר‬ ‫געפערליך‪ ,‬און א בחור טאר נישט זיך געפינען אין שטאט‪.‬‬
‫דאס פארפאלק נישט וואוינען אין שטעטעל‪ .‬צוביסלעך‬ ‫חסידים דערציילען אז אפילו א בחור האט אמאל געמוזט‬
‫האט מען פארלאנגט אז די חסידים מוזען אנטאן‬ ‫אריין פארען זיך קויפען א אנצוג‪ ,‬א הוט וכדו' פלעגט ער‬
‫"שטיוועל" אזוי ווי דער רבי גייט‪ ,‬וואס דאס האט דער‬ ‫כמעט נישט לאזען‪ .‬ער פלעגט זאגען אז די טאטע און‬
‫אלטער רבי קיינמאל נישט געוואלט‪ .‬בילדער זענען‬ ‫מאמע קענען דאס אויך קויפען אן דעם בחור‪.‬‬
‫געווארען ערלויבט‪ .‬נאכמער‪ ,‬דאס חסידות ארבעט מיט‬
‫אלע צייטונגען און בילדער מאגאזינען אז זיי זאלען לייגען‬ ‫ער איז געווען ארויף געקוקט ביי גאנצען אידענטום אפילו‬
‫בילדער פון רבין‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪) .‬אגב‪ ,‬אין בעלזא איז מיט דעם די‬ ‫אין סאטמאר‪ .‬כאטש אז עס איז געווען אנגעצויגען פון מאל‬
‫זעלבע‪ .‬כמעט יעדע וואך איז דער בעלזער רב אויף אלע‬ ‫צו מאל צווישען רבין ז"ל און סקווערער רבין ז"ל‪ ,‬דאך האט‬
‫פלעצער וואס לייגען בילדער‪(.‬‬ ‫מען אויף אים נישט גערעדט‪) .‬פון סאטמאר איז מען טאקע‬
‫דאס ווייניגסטע געגאנגען קיין סקווער‪ ,‬אבער די סיבה איז‬
‫שפעטער מיט די יארען האט דער רבי אינגאנצען משנה‬ ‫געווען ווייל דער סאטמארער ציבור האט געהאלטען אז‬
‫געווען דעם טיש שבת און אלע טישען איבערען יאר‪ .‬ווייל‬ ‫זייער רבי איז פיל מער ווי דער סקווערער רבי‪ ,‬וואס דאס‬
‫צו פירען טיש ווי דער טאטע האט געפירט‪ ,‬מיט די הענט‬ ‫איז נאך נארמאל‪ .‬און אפילו אויב האט איינער‪ ,‬צו מערערע‪,‬‬
‫אויף די אויגען אגאנצען טיש‪ ,‬וועט קיינער נישט קומען‪.‬‬ ‫גערעדט‪ ,‬איז די סיבה די זעלבע וואס איך האב שוין אויבען‬
‫אבער אינגאצען טוישען איז דאך ווייטער נישט פאסיג‪,‬‬ ‫געשריבען‪ ,‬אז ביי חסידים דארף נישט זיין ארגעניזירט דער‬
‫האט מען איינגעטיילט דעם טיש אויף צוויי‪ .‬ערשטע‬ ‫געדאנק צו רעדען אויף א צווייטען רבין‪(.‬‬
‫העלפט ווי דער טאטע און די צווייטע העלפט איז געווארען‬
‫א נייער סארט טיש‪ .‬מען זינגעט‪ ,‬מען טאנצט מען מאכט‬ ‫ווען דער סקווערער רבי איז נפטר געווארען האט דער‬
‫מיט די הענט‪ .‬מען האקט די הענט אויפן טיש‪ ,‬אלעס כדי די‬ ‫היינטיגער סקווערער רבי אינדערגענומען‪ ,‬אבער‬
‫וועלט זאל ווייטער קומען קיין סקווער‪ .‬וואס דער אלטער‬ ‫פארשטענדליך‪ ,‬עס איז מער נישט געווען דאס געפארעכץ‪.‬‬
‫רבי וואלט זיכער נישט געטון‪.‬‬ ‫ער האט נישט געהאט א ספעציעלע נאמען ביים חסידישען‬
‫ציבור און פאפען די וועלט איז נישט מעגליך‪ ,‬ווי פריער‬
‫היינט‪ ,‬נישט נאר מען לאזט די בחורים קומען קיין‬ ‫געשריבען‪.‬‬
‫וויליאמסבורג אויף שבת‪ ,‬נאר מען נעמט די בחורים און‬
‫יונגעלייט צו די מאדערענסטע פלעצער אין אמעריקא כדי‬ ‫דער סקווערער רבי האט נישט א נאמען פאר א לערנער און‬
‫דער רבי זאל פארען מיטען גרעסטען טראסק און פאמפע‪.‬‬ ‫אויך נישט פאר א פרומער‪ .‬א קלוגער הייסט ער אין די‬
‫מען טראגט אומעטים די פארנטשען און מען מאכט דעם‬ ‫גאנצע וועלט אבער נישט פארהייליגט‪ .‬דער סקווערער רבי‬
‫אויבן אן אזוי הויך אז כאטש זאל אויס זען ווי דער רבי‬ ‫האט די ערשטע זאך געטון‪ ,‬אז ער האט נאכגעמאכט זיין‬
‫פליט אין הימעל‪ ,‬אלעס אז די וועלט זאל קומען צום‬ ‫טאטען אויף די האר‪ .‬סיי מיטען דאווענען‪ ,‬פירען טיש‪,‬‬
‫היינטיגען רבין פונקט ווי צו זיין טאטען‪.‬‬ ‫רעדען‪ ,‬פראווען‪ ,‬אלעס נאכגעמאכט‪.‬‬
‫אבער איין גרויסע מעלה האט ער‪ ,‬אז מיט די דרויסנדע‬ ‫אבער דאס האט נישט צוגעצויגען די מאסען אזוי ווי ביי‬
‫וועלט האט ער נישט געהאט קיינמאל א געפעכט‪ .‬ער האט‬ ‫זיין גרויסען טאטען‪ ,‬און דא האט אויסגעבראכען א שטיקל‬
‫נישט וויי געטון קיינעם און קיינער איז נישט בהחלט‬ ‫רעוועלאציע אין שטעטעל אליינס‪ ,‬ווייל דער צוזאמעשטעל‬
‫‪ ‬‬
‫‪58 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫הייבט זיך אן צו דרייען ארום און ארום קינדישקייטען און‬ ‫קעגען אים‪ .‬ארויף געקוקט איז ער טאקע נישט און די‬
‫ווי אזוי דער רבי גייט ווערען געקאווערט די וואך אין די‬ ‫וועלט האלט אים פאר א איש פשוט‪ ,‬אבער מען האט נישט‬
‫מאגאזין און אין די צייטונג‪.‬‬ ‫אוף סקווערע רבין א שלעכט ווארט‪.‬‬
‫אן די רביס ארבעטען זייער שיין מיט מיט די חסידים‪ .‬דער‬ ‫די מאדערענע וועלט איז יא געלונגען פאר סקווער זיי צו‬
‫רבי וואס זוכט די סארט אטענשאן וועט כסדר אויפקומען‬ ‫צוציען‪ .‬זיי קומען כסדר אויף שבתים און מען שטעלט זיי‬
‫מיט נייע אויפטואונגען מיט נייע סארט קאנראווערסיעס‪,‬‬ ‫צו מכל טוב וטוב‪ ,‬פון עסען ביז פלעצער אויך די‬
‫מיט אלע מיני ספלעשי מעשים ווייל דאס גייט אים‬ ‫פארענטשען‪ ,‬פון שלאפן ביז פירות און נאש אין זייערע‬
‫ברענגען אז אלע צייטונגען וועלען אים ווידער פראמינענט‬ ‫געסט צימערען‪ .‬נאר קומען זאלען זיי‪ .‬און דער רבי פארט‬
‫דעקען און אלע מאגאזינען וועלען זיי נאך לויפען עס צו‬ ‫היינט שוין אויך אויף שבתים אין די מאדערן‬
‫וועלען דעקען און אזוי ארום דרייט זיך זייער שיין דער‬ ‫ארטאדאקסישע געגענטער‪ ,‬אבער אלעס "זיי" צו מחזק‬
‫צויבער ראד‪ .‬די נאנטע צום רבין ארבעטען כסדר אז דער‬ ‫זיין‪...‬‬
‫רבי זאל מיט עפעס א ספלעש אויפקומען און נאכדעם‬
‫ארבעט דער רבי מיט אז די צייטונגען און מאגאזינען זאלען‬ ‫דער רבי הייסט אין די וועלט זייער א קלוגער‪ ,‬מענשטען‬
‫דאס אויפשפילען און אין די רגע וואס דאס געשעט גייען‬ ‫קומען זיך דורך רעדען מיט אים אין אלע ענינים‪ ,‬אבער‬
‫אלע חסידים ארום מיט א שמייכעל פון איין עק באק ביז‬ ‫פארהייליגט איז ער נישט‪ .‬עכ"פ נישט אין די חסידישע‬
‫צו די אנדערע‪ .‬און פארן רבין ווערט געשטארקט זיין‬ ‫וועלט און אין די פרומע וועלט‪.‬‬
‫אינערליכער זעל‪ ,‬וואס דאס טייטשען אפ די חסידים אלץ‬
‫"חיות דקדושה"‪ .‬און דאס פארקויפט מען אין די חדרים און‬ ‫דער סך הכל פון די צוויי רביס פון בעלז און סקווער‪ :‬משנה‬
‫די ישיבות פון דעם באטרעפענדען רבין‪ .‬און דער רבי הערט‬ ‫זיין כדי צו ציען די "גאנצע" וועלט ארבעט נישט‪ .‬יא‪ ,‬ביידע‬
‫צוריק ווי שיין די בחורים מיט יונגלעך האבען דאס‬ ‫רביס זענען שטארק ביי זיך אין הויף‪ ,‬אבער אויף די וועלטס‬
‫אפגעקויפט‪ ,‬ווערט זייער "חיות דקדושה" פיל מער‬ ‫ארענע‪ ,‬בהחלט נישט‪.‬‬
‫פארשטארקט‪ .‬און אוזי דרייט זיך א ראד פון שוואכקייטען‬
‫וואס ווערט געשטארקט נאר אויף גאר קורצע תקופות און‬ ‫*‬
‫מען דארף כסדר אויפקומען מיט נייע אופנים ווי אזוי צו‬
‫האלטען דעם רבין און די חסידים מיט א "חיות דקדושה"‪.‬‬ ‫די ליינער זאלען א טעות נישט האבען אז איך בין דא זיי צו‬
‫בארעדען‪ .‬בכלל נישט‪ .‬איך מוז זיי נאר צוברענגען כדי אז‬
‫מען זאל פארשטיין די די טיפקייט וויאזוי חסידות ווענד זיך‬
‫אבער די אלע סארט וועגען ‪ -‬אזוי צו בויען דעם רבין און‬ ‫אינעם רבין און ווי אזוי חסידים טוען רעאגירען ווען זייער‬
‫די חסידות ‪ -‬קומט מיט א פרייז‪ .‬ווייל אויב דער רבי ווערט‬ ‫רבי מוז אנקומען צו הילף פון אין דרויסען ווען דער רבי‬
‫גרויס בלויז דורך קינדישע וועגען‪ ,‬דורך אטענשאן פון די‬ ‫אליין איז ארומגענומען מיט שוואכקייטען‪ .‬און ויאזוי דאס‬
‫גאס‪ ,‬דורך בילדער און ארטיקלען‪ ,‬ווערען זיי זייער שוואך‬ ‫שפילט זיך אפ היינט צו טאגס אין סאטמאר‪ ,‬ווי איר‬
‫און צובראכען ווען זיי ווערען נאר דאס מינדעסטע‬ ‫שפעטער ליינען‪.‬‬
‫קריטיקירט‪ .‬אויב קומט נאר ארויס איין פאשקעוויל וועפט‬
‫אין די רגע אויס די גאנצע "חיות דקדושה" פון רבין און פון‬ ‫אז דער רב צו דער רבי זענען נישט קיין שטארקע ביי זיך‪,‬‬
‫אלע חסידים‪ ,‬וואס זיי האבען זיך ערווארבען אין לאנגע‬ ‫מוזען זיי צוקומען צו לויב ווערטער פון די גאס‪ .‬זיי "מוזען"‬
‫חדשים‪ .‬אויב א דרויסענדיגער מענטש רעדט אויפן רבין‬ ‫זיך אייביג לאזען הערען פאר די גאס און זיך לאזען זען פאר‬
‫וועט ארויסקומען די טיפע שוואכקייטען אויף וואס דער‬ ‫די גאס‪ ,‬און די גאס איז פאר זיי גאר וויכטיג‪ ,‬ממש צום‬
‫רבי אין דאס חסידות איז געבויעט‪ .‬זיי וועלען מוזען‬ ‫לעבען‪.‬‬
‫פארענטפערען יעדע קליינע משוגעת פון זייער רבין‪ ,‬און‬
‫וויבאלד דאס איז נישט גרינג‪ ,‬וועט דאס געטוען ווערען‬ ‫היינט צו טאג דורך די מאגאזינען און צייטונגען איז זייער‬
‫דורך סיי וואסערע וועג‪ .‬אויב פעלט זיך אויס‬
‫אראפצורייסען פריערדיגע‪ ,‬וועט זיין נאו פראבלעם‪ .‬מען‬ ‫גרינג אנצוקומען צו די גאס‪ ,‬און די סארט רביס האבען‬
‫וועט אלעס אין דער וועלט טוען אז דער איצטיגער רבי זאל‬ ‫יעדע וואך בילדער און נייעסער פון זיך און זייערע‬
‫פארענפערט ווערען‪ .‬מען וועט נוצען יעדע וועג‪ ,‬גואיש צו‬ ‫חסידותער אין אלע מאגאזינען און צייטונגען‪ .‬אז די‬
‫אידיש‪ ,‬נאריש און קלוג‪ ,‬צו פארעטפערען און‬ ‫חסידים "שפירען" אז דער רבי דארף עס‪ ,‬ער ענדשויד עס‪,‬‬
‫פארשטארקען דעם רבין וואס ווערט אוועקגעבלאזען פון‬ ‫ער באקומט חיות דערפון‪ ,‬עס הייבט זיין זעל‪ ,‬דעמאלט‬
‫די שוואכסטע סארט קריטיק‪) .‬ווייל חסידים שטעלען זיך‬ ‫וועלען אויף איינמאל אלע חסידים באקומען דעם געפיל‪.‬‬
‫נישט אפ פאר גארנישט‪ ,‬ווי שוין פריער געשריבען‪(.‬‬ ‫און צוביסלעך וועלען די חסידים אויך וועלען זען פון זיך ווי‬
‫מער בילדער און ארטיקלען‪ .‬זיי וועלען זיך לאזען קאסטען‬
‫געלט‪ ,‬זיי וועלען שווער ארבעטען אז דער רבי און זייער‬
‫פון די אנדערע זייט איז דא רביס ווי למשל וויזניץ מאנסי‪,‬‬ ‫חסידות זאלען זיין "געקאווערט" וואך איין וואך אויס‪ .‬און‬
‫ראחמיסטריווקע‪ ,‬און נאך‪ ,‬וואס זיי זענען שטארק ארויף‬ ‫זיי אליין וועלען לויפען קויפען אלע צייטונגען און‬
‫געקוקט בייי די גאס ווייל פאר לאנגע יארען האט די גאס‬ ‫מאגאזינען ווי דער רבי איז שיין געדעקט‪ .‬און דאס וועט‬
‫געזען אין זיי שטארקע פרומקייטען‪ ,‬די גאס האט אין זיי‬ ‫הייבען זייער מאראל זייער סיפוק און חיות‪ .‬אלעס אלעס‬
‫געזען ערליכע אידען‪ ,‬און זיי זענען געבויעט געווארען אן‬
‫‪ ‬‬
‫‪59 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫און דער רבי וועט שעפען "חיות דקדושה" פון די אלע‬ ‫קיין שום פאמפע און פראפעגאנדע‪) ,‬ווייל ווי געשריבען‪ ,‬די‬
‫דרשות‪ .‬און ווען דער רעדנער טוט זיין ארבעט בשלימות‬ ‫גאס האט נאך קיינער נישט געפאפט זייט די וועלט שטייט(‬
‫באקומט ער שיין באצאלט‪ ,‬אזוי אז ער אליין בעט זיך שוין‬ ‫זיי "מוזען" נישט אנקומען צו קיין שום בילדער און‬
‫נאך אמאל צו קומען מחזק זיין דעם רבין און דאס חסידות‪.‬‬ ‫ארטיקלען‪ ,‬זיי זענען ממאס אין די סארט זאכען‪ ,‬זיי וועלן‬
‫זיך פאר א מיליאן דאללאר נישט לאזען אינטערוויאען פון‬
‫ביי קיין איינע פון די "אמאליגע" רביס‪ ,‬האט מען אזאנס‬ ‫א מאגאזין‪ ,‬זיי זענען נישט ספלעשי‪ ,‬נישט אנגעוויזען אין‬
‫קיינמאל נישט געטוען‪ .‬מען האט נישט גערימט קיין רבין‪,‬‬ ‫די גאס‪ ,‬נאר די גאס איז באמת אנגעוויזען אויף זיי‪ .‬און‪,‬‬
‫ווייל מען האט דאס נישט געדארפט‪ ,‬די חסידים האבען‬ ‫זייערע חסידים זענען באמת געבויעטע מענטשען מיט א‬
‫נישט געברויכט קיין פאלשע באצאלטע רימערייען ווייל עס‬ ‫אמתע שטארקייט וואס איז נישט געבויעט אויף בילדער‬
‫איז א עקל און א גרויל‪ .‬און די חסידים מיטען רבין האבען‬ ‫און מאגאזינען‪.‬‬
‫אפילו נישט געברויכט קיין רימערייען ווייל זיי זענען געווען‬
‫באמת שטארק‪.‬‬ ‫דערפאר‪ ,‬זענען די חסידים נישט שוואך ווען זיי ווערען‬
‫קריטיקירט פון סיי וועמען‪ .‬זיי זענען אזוי געבויעט און אזוי‬
‫אדרבה‪ ,‬קוקט איר‪ ,‬ליינער‪ ,‬אליין איבער די דרשות וואס‬ ‫שטאלץ מיט זייער רבין אז עס אינטרעסירט זיי גאר קנאפ‬
‫"פרעמדע" בעלי דרשנים קומען רעדען ביי די סארט‬ ‫וואס איינער האט צו זאגען אויף זיי צו אויף זייער רבין‪.‬‬
‫"שוואכקייטען‪-‬פולע" רביס און חסידותער‪ .‬קוקט איבער די‬
‫גליונות וואס באזוכער רעדען אלס צום רבין אליין און‬ ‫ווען וויזניצער צו ראכמיסטאיווקער רבי זאל אויך זיין אזוי‬
‫וויאוזי מען רימט אים בפניו‪ ,‬און וויאזוי די רביס שעפען‬ ‫שוואך ווי די אויבען דערמאנטע רביס‪ ,‬וואלטען וויזניצער‬
‫חיות דקדושה פון די געוואלדיגע באשטעלטע און‬ ‫און ראחמיסטריווקער חסידים אויך נאכגעלאפען די זעלבע‬
‫באצאלטע דברי חיזוק‪.‬‬ ‫קינדישקייטען ווי די צוויי אויבען דערמאנטע חסידותען‪.‬‬
‫ווייל חסידים באקומען און פארמאגען די זעלבע שטריכען‪,‬‬
‫משא"כ ביי די רביס וואס זענען באמת ארויף געקוקט אין‬ ‫גוטע צו שלעכטע‪ ,‬נארישע און קלוגע‪ ,‬ווי דער רבי‪.‬‬
‫די וועלט‪ ,‬רופט מען נישט קיין דברי חוזיק רעדנערס‪ ,‬זיי‬
‫רימט מען נישט בפניהם‪ .‬עס איז ביי זיי אפ געפרעגט און‬ ‫און מיט די בחינה וועט שפעטער זייער שיין פארענפערען‬
‫פארעקעלט און ממילא זענען די חסידים אויך פארעקעלט‬ ‫ווערען די קשיות פאר וואס ר' אהרן מיט זיינע מענטעשן‬
‫און פארגרוילט פון די סארט חיות דקדושה בארימערייען‪.‬‬ ‫"מוזען" נוצען דעם גאנג מיט וואס זיי גייען )צו לויפען(‪.‬‬
‫מען וועט טאקע נישט זען קיין גליונות אין וויזניץ‪ ,‬נישט‬
‫אין ראחמיסטריווקע‪ ,‬און נישט ביי קיין איין באמת‬ ‫נאך א וויכטיגע נקודה וואס איז וויכטיג ארויס צו‬
‫שטארקען רבין‪ .‬זייערע חסידים דארפען דאס נישט און עס‬ ‫געברענגט ווערען‪ .‬מען זעט ביי די אלע שוואכקייטען‪-‬פולע‬
‫איז ביי זיי נישט קיין חיזוק‪.‬‬ ‫רביס‪ ,‬אז מען מוז זיי רימען כסדר‪ .‬ווי זיי גייען און ווי זיי‬
‫שטייען רימט מען זיי אין א ארגאנעזירטען אופן‪.‬‬
‫כאטש די רביס האבען אויך כסדר באזוכען פון רבנים און‬
‫רביס ביי זיי און די רביס גייען צוריק באזוכען ווי עס פירט‬ ‫מען זעט אין די חסידות "גליונות"‪ ,‬ווי יעדער רב און רבי‬
‫זיך‪ ,‬און ביי די באזוכען קומען פאר‪ ,‬נאך עניטיים אזעלכע‬ ‫וואס קומט נאר באזוכען דעם רבין‪ ,‬רומט אויס דעם רבין‬
‫אינטרעסאנטע שמועסען און שיחת קודש ווי ביי די‬ ‫בפניו אז עס איז ממש א גועל הנפש‪ .‬דער רבי זיצט און‬
‫שוואכקייטען‪-‬פולע רביס‪ .‬אבער זייערע שמועסען גיט נישט‬ ‫הערט אויס ווי מען רומט אים איין מאל און נאך אמאל‪,‬‬
‫קיין חיזוק פאר די חסידים‪ ,‬ווייל די חסידים זענען שטארק‬ ‫און ער געט נאך צו‪ ,‬ווי שווער עס איז אים אנגעקומען און‬
‫אנדעם‪ .‬נאך מער‪ ,‬די חסידים פון די ערליכע און שטארקע‬ ‫ב"ה די זאך איז א דורך געפירט געווארען מיט מסירות נפש‪,‬‬
‫רביס זענען נאך פיל שטארקער אן די שטותים גליונות‪ ,‬ווי‬ ‫און אזוי ווייטער און ווייטער‪.‬‬
‫די חסידים פון די שוואכקייטען‪-‬פולע רביס‪ ,‬שוין נאך די‬
‫גליונות‪.‬‬ ‫בי יעדען דינער‪ ,‬כינוס‪ ,‬און סיי וועלכע איווענט ווי אפילו א‬
‫שבע ברכות‪ ,‬רופט מען א רעדנער א רב צו סתם א בעל‬
‫כ"ו אב תשל"ט‬ ‫דרשן‪ ,‬וואס רומט דעם רבין אריין און ארויס‪ ,‬פון אויבען‬
‫ביז אונטען‪ ,‬אין פראנט פון די חסידים וואס כאפען‬
‫די וועלט האט געטרויערט און באוויינט דעם רבין זי"ע‪ .‬וכל‬ ‫קעלבערנע התפעלות ווי ווייט דער רב דער בעל דרשן‬
‫בית ישראל יבכו את השריפה‪ .‬אין אלע קרייזען און שיכטען‬ ‫ווייסט ווי גרויס דער רבי איז און ווי שווער דער רבי‬
‫פון כלל ישראל האט מען מספיד געווען דעם לעצטען‬ ‫ארבעט און וויפיל קרעדיט עס קומט זיך פארן רבין וואס‬
‫רבשכבה"ג און די וועלט האט באוויינט דעם חלל וואס‬ ‫גיט זיך אזוי איבער פאר זיינע חסידים‪.‬‬
‫וועט מער נישט אנגעפולט ווערען ביז משיח וועט קומען‪.‬‬
‫און די חסידים ווילען אפילו נישט וויסען אז דאס איז‬
‫אין סאטמאר גופא האט מען נאך די שבעה בערך‬ ‫אנגעגרייט געווארען שעהן פריער‪ ,‬און דער רעדנער איז‬
‫אויפגענומען דעם סיגעטער רב אלס דער מ"מ‪ ,‬וואס מען‬ ‫געווארען אפיציעל געבעטען און מען האט דאס אלעס‬
‫האט געהאפט אז ער וועט פירען סאטמאר קעגען משיח‬ ‫אויסבעט פון פריער אז דער רבי דארף חיזוק‪ ,‬און דער רבי‬
‫וואס דאן וועלען זיך די סאטמארער תלמידים און חסידים‬ ‫איז צובראכען פון די צרות וואס די חסידים האבען ל"ע‪,‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪60 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫עס האט נישט עקסיזטירט אזאנס אז מען זאל שמועסען‬ ‫ווידער טרעפען מיטען רבין ז"ל ווי עס איז דער ווילען פון‬
‫פון א גרויסען עולם‪ ,‬אפ גערעדט אז עס האט נישט‬ ‫יעדען תלמיד און חסיד‪.‬‬
‫עקסיסטירט א מספר פון "שטריימלעך"‪ .‬קיינער האט‬
‫קיינמאל נישט גערעדט פון די מספר פון מענטשן‪ .‬און עס‬ ‫דער ברך משה איז געווען באוויסט פאר א ענוותן און פאר‬
‫האט נישט קיינער געזוכט און געדארפט אלע סארטען‬ ‫א פשטן‪ .‬ער האט איין רגע נישט געטראכט אז ער איז אזוי‬
‫שטותים וואס זאל בויען דאס חסידות‪ .‬סאטמאר זענען‬ ‫גרויס ווי דער רבי זיין פעטער‪ ,‬און אזוי האט געטראכט‬
‫געווען דאס שטערקסטע וואס איז נאר געווען‪.‬‬ ‫יעדער סאטמארער חסיד‪ .‬א מ"מ איז נישט טייטש אז מען‬
‫נעמט אויף איינעם וואס איז אזוי גרויס ווי דער‬
‫ווען דער ברך משה איז געווען אין ארץ ישראל צו ביי די‬ ‫פריערדיגער ווייל דאס איז אלס געווען דער סדר הדורות אז‬
‫גרויסע חתונות האט מען הערשט דעמאלטס אנגעזען זיין‬ ‫די פריערדיגע זענען געווען גרעסער‪ .‬אבער א מ"מ האט מען‬
‫פשטנות און ענוה‪ .‬עס האט ממש נישט אינטערעסירט קיין‬ ‫אלץ אויפגענומען ווייל מען דארף האבען א ראש‪ ,‬מען‬
‫שום כבוד וגדולה‪ .‬עס האט אין ארץ ישראל געפירט טיש‬ ‫דארף האבען וועם ארויף צו קוקען‪ ,‬און אין סאטמאר האט‬
‫פאר צענדליגער טויזענטער אידען מיטען גאנצן בי"ד און‬ ‫דאס אויך געמיינט אז מען דארף האבען א רבין ווער עס‬
‫תו"א רבין ז"ל‪ ,‬די זעלבע ווי ער האט געפירט טיש די יו"ט‬ ‫זאל פירען די טויזענטער קינדער די תשב"ר בכל מקומות‪.‬‬
‫סוכות ווען עס האט געגאסען א רעגען און עס איז נאר‬
‫געווען ‪ 13‬מענטשען‪.‬‬ ‫און ווייל דעם ברך משהס אבות זענען געווען רבנים וואס‬
‫זענען אויך געווען חסידישע רביס האט ער זיך געפירט ווי‬
‫זיינע אבות און געווען א אדמו"ר פאר די חסידים‪ .‬דער ברך‬
‫ביי די הכתרה תש"מ ווען עס זענען זיך צוזאם געקומען די‬ ‫משה האט געפירט טיש אלע זיינע יארען‪ ,‬נישט קיין אימער‬
‫גרעסטע רבנים און גדולי ישראל וואס דער היימישער‬ ‫וויפיל מענטשען האבען זיך באטייליגט און וויפיל חסידים‬
‫ציבור האט דעמאלטס פארמאגט‪ ,‬איז ער געזעצען דערביי‬ ‫ער האט געהאט‪ .‬ער האט געפירט טיש ווייל זיין טאטע‬
‫ווי נישט אים מיינט מען‪ .‬עס האט אים נישט אינטרעסירט‬ ‫האט געפירט‪ ,‬זיין פעטער האט געפירט ווייל זייער טאטע‬
‫די כבוד וואס עס איז דעמאלטס צוגעטיילט געווארען‬ ‫און זיידעס האבען געפירט טיש און געטיילט שריים‪.‬‬
‫לכבודו‪) .‬און אזא אויבען אן וועט מער נישט זיין ביז דער‬
‫מלך המשיח וועט קומען בב"א‪ (.‬מען זאל אויסהערען די‬ ‫ער האט זיך קיינמאל נישט אריינגעלייגט אין רבין ז"ל שיך‬
‫טעיפ פון די הכתרה ווי איר וועט הערען אז אלע דרשנים‬ ‫און האט קיינמאל נישט פרובירט צו פארקויפען פאר קיין‬
‫אלע גדולי ישראל וואס האבען גערעדט‪ ,‬האבען נישט‬ ‫איין מענטש אז ער איז אזוי גרויס ווי דער פעטער‪,‬‬
‫גערעדט מיט חנופה ח"ו‪ ,‬צו רימערייען אויף זיין חשבון‪ .‬און‬ ‫אפגערעדט אז ער איז גרעסער‪ .‬ער האט נישט געהאט קיין‬
‫דער ברך משה אליין ביי זיין דרשה יענעם מוש"ק האט ער‬ ‫שום פראבלעם אז די חסידים זענען געבליבען פארהייליגט‬
‫מיט בכיות באוויינט אז ליידער ווערט ער מ"מ ווייל דער‬ ‫און מקושר צום אלטען רבין‪ .‬ער האט נישט געזען א‬
‫פעטער איז נפטר געווארען‪ .‬עס האט קיינער אין די וועלט‬ ‫פראבלעם אז ביי די בחורים הערט מען אויס כסדר טעיפס‬
‫נישט געהאלטען אז ער האט דאס יא געוואלט‪ ,‬און ער זיך‬ ‫פון רבין ז"ל‪ .‬ער האט נישט געהאלטען אז עס פארמינערט‬
‫געפריידט צו ווערען מ"מ‪.‬‬ ‫עפעס פון אים אז מען רעדט פון אלטען רבין‪.‬‬
‫ער האט גארנישט אין די וועלט געברויכט פאר זיך‪ .‬ער האט‬ ‫זיינע חסידים אליין האבען אייביג גערעדט פון אלטען רבין‬
‫קיינמאל נישט געהאלטען אז עס זיין עולם‪ ,‬זיין ציבור‬ ‫און זיי האבען נישט געפילט אז עס פארמינטערט דעם ברך‬
‫אדער זיינע חסידים‪ .‬עס איז באוויסט אז אין די יארען‬ ‫משה‪ .‬מען האט קיינמאל נישט געהאט קיין ספק אז דאס‬
‫בערך תשנ"ה ווען ר"ה און יוה"ק איז געווען ממש א סכנה‬ ‫וואס דער אלטער רבי איז געווען וועט מער נישט זיין‪ .‬דער‬
‫צו דאווענען אין ראדני‪ ,‬האט דער ברך משה געהאלטען אז‬ ‫אלטער רבי איז געבוירען געווארען ספעציעל פאר אונזער‬
‫דער ציבור גייט נישט דאווענען ערגעץ אנדערש ווייל דא‬ ‫דור צו קענען אויף בויען אידישקייט אין אמעריקא און ער‬
‫האט געדאווענט דער רבי זי"ע‪ .‬קיינמאל האט אים נישט‬ ‫איז געווען א רבי וואס פאסט זיך באמת אין די צייטען פון‬
‫עולה על הדעת געווען אז דער ציבור קומט דא דאווענען‬ ‫‪ 150‬יאר צוריק‪ .‬דעריבער איז נישט געווען א הו"א אז עס‬
‫ווייל ער איז דער רבי און דער עולם קומט צו אים‪.‬‬ ‫איז נאך דא א סאטמארער רב אין דעם געשטעל‪.‬‬
‫זיינע אלע דרשות אפילו ווען עס איז געווען ביי די הייסע‬ ‫און דער ברך משה האט דאס מערסטע און שענסטע‬
‫מחלוקת ביי בני יואל האט ער באמת געהאלטען אז ער‬ ‫גערעדט פון זיין פעטער‪ .‬עס איז נישט געווען כמעט איין‬
‫פירט זיך וויאזוי די רבנים האבען אין דערהיים זיך געפירט‬ ‫דרשה‪ ,‬שמועס‪ ,‬תורה‪ ,‬וואס ער האט נישט דערמאנט זיין‬
‫מיט די בעלי מחלוקת‪ .‬ער האט געהאלטען אז זיי ווילען‬ ‫הייליגען פעטער‪ .‬צומאל מיט בכיות פון בענקשאפט‪.‬‬
‫חרוב מאכען דעם רבינס מוסדות און ער טאר דאס נישט צו‬
‫לאזען‪ .‬אים האט נישט געארט קיין פאשקעווילען און קיין‬ ‫און וויבאלד ער איז געווען א פשטן‪ ,‬א ערנסט‬
‫רעדערייען קעגען אים‪ .‬ווי שנעל ער איז געווארען כעסיג‬ ‫פארצייטישער רב א גאון‪ ,‬וואס איז אים נישט אנגעגאנגען‬
‫אויף איינעם אזוי שנעל האט ער זיך געלאזט איבערבעטען‪.‬‬ ‫קיין שום פובליסעטי‪ ,‬קיין שום פראפעגאנדע‪ ,‬קיין שום‬
‫ער איז געווען א נוח לכעות און א נוח לרצות‪ .‬ער האט‬ ‫רימערייען‪ ,‬און אים איז נישט אנגעגאנגען וויפיל מענטשען‬
‫נישט געקוקט אויף זיין כבוד‪.‬‬ ‫ער האט ביים טיש‪ ,‬איז דער ציבור געווען אויך אזוי ערנסט‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪61 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫נאר די ארגאנעזאציעס פעלען זיך אויס אז זיי זאלען דאס‬ ‫ווען ער האט געזאגט די באקאנטע "שייגעץ ארויס" דרשה‬
‫קענען ארויס ברענגען מכח אל הפועל‪.‬‬ ‫תש"ן‪ ,‬און יעדער האט געהאלטען אז עס איז נישט געווען‬
‫לכבודו‪ ,‬איז דאס געווען ווייל מען האט אים געקענט זייער‬
‫אבער וויאזוי לאזט מען וויסען פאר די יונגעלייט אז נייע‬ ‫גרינג אנצינדען מיט דעם אז די בני יואל ווילען חרוב‬
‫ווינטען זענען גרייט געבלאזען צו ווערען‪ ,‬וויאזוי לאזט מען‬ ‫מאכען אלעס אין קרית יואל‪ ,‬און ער האט דעמאלטס‬
‫זיי וויסען אז זיי גייען האבען א חלום פון א רבין‪ ,‬ליינט און‬ ‫געזאגט ווערטער וואס ער וואלט נישט געזאגט ווען ער‬
‫האלט מיט‪.‬‬ ‫ווייסט אז זיי מיינען נאר אים אליין‪ .‬זיינע פריוואטע‬
‫שונאים און קעגנער האט ער זייער שנעל מוחל געווען און‬
‫דער רבי איז געווארען שוואכער‪ ,‬אבער ווי שוואך ער איז‪,‬‬ ‫אפילו נישט געהאט א שווער הארץ אויף זיי‪.‬‬
‫האט דער ציבור נישט געוויסט‪ .‬מען האט געזען ביי‬
‫פארשידענע דרשות שוין אביסל פריער אז דער רבי זאגט‬ ‫ער איז ביי זיך געווען קליין און נישטיג‪ ,‬כאטשיג אלע גדולי‬
‫איבער‪ ,‬אבער מער פון דעם האט מען נישט געזען‪ .‬דער רבי‬ ‫ישראל בימיו האבען פון אים גערעדט מיט א געוואלדיגע‬
‫האט געדאווענט פארען עמוד געהעריג‪ ,‬ער איז געגאנגען‬ ‫הערצה‪.‬‬
‫אין גאס אליין‪ ,‬געגאנגען צו חופות‪ ,‬צו לויות‪ ,‬צו ניחום‬
‫אבלים‪ ,‬ביקור חולים און אויפגענומען טויזענטער אידען‬ ‫אבער זיין פשטנות און עניוות האט אים געקאסט א‬
‫און געטיילט ברכות‪.‬‬ ‫ביטערען פרייז‪ .‬זיין זון האט אים‪ ,‬און זיך‪ ,‬צום ענדע‬
‫באגראבען‪.‬‬
‫אבער די גאר נאנטע האבען געוויסט מער‪ ,‬און מען האט‬
‫ווינטער תשנ"ו באשלאסען אז מען וועט איין טיילען יעדעס‬ ‫די טבע פון יונגעלייט איז גאר אנדערש ווי פון עלטערע‪.‬‬
‫קינד פון רבין צו פארען אויף צוויי וואכען קיין מיאמי צו‬ ‫עלטערע זענען באזעצען‪ ,‬זיי דארפן נישט כסדר פרישע‬
‫זיין מיטען רבין‪ .‬צו לערנען מיטען רבין און צו שמועסען‬ ‫עקסייטמענטס‪ ,‬זיי זעען אלעס מיט א ערוואקסענעם בליק‪.‬‬
‫מיט אים‪ .‬אויבען אויף ווי איך פארשטיי איז דאס געווען‬ ‫מען זעט זייער ווייניג טעותים ביי עלטערע אידן‪ .‬זיי זענען‬
‫מעדיציניש אויסגעהאלטען צו האלטען דעם רבין פריש‬ ‫שוין א דורך א וועלט‪ ,‬זיי האבען שוין געמאכט מיסטעיקס‬
‫דורך לערנען מיט אים‪.‬‬ ‫אין זייערע יונגע יארען פון וואס זיי האבען געהאט זייערע‬
‫לעקציעס‪ ,‬און נארמאל‪ ,‬מאכען זיי דאס נישט איבער‬
‫אבער אונזער ר' אהרן האט דאך אלץ ליב ספלעש‪ ,‬און‬ ‫נאכאמאל‪.‬‬
‫עקסיידעט איז ער געווען אז דער טאטע הייבט שוין אן‬
‫שוואך צו ווערען‪ ,‬האט ער זיך אויפגעשטעלט אין די ישיבה‬ ‫ביי חסידות שפילט זיך היינט אפ א וועלט מיט‬
‫מיטוואך ויחי תשנ"ו‪ ,‬און געזאגט‪ :‬אזוי ווי די וועטער דא‬ ‫געשעענישען וואס נעמט זיך פון טעותים ביי יונגעלייט‪ .‬עס‬
‫אין ניו יארק איז נישט געאייגענט נישט פארן טאטן און‬ ‫איז ידוע אז דער רבי ז"ל האט נישט געוואלט אריינברענגען‬
‫נישט פארן מאמען עס איז "קפצה עליו זקנה" איז געווען א‬ ‫אין קהל‪ ,‬יונגעלייט‪ .‬ער האט געהאט דעם מאמר החכם‬
‫מיטונג ביים טאטן מיט אלע געשוויסטער און מען האט‬ ‫פאר זיך‪ :‬בנין נערים סתירה וסתירת זקנים בנין‪ .‬דער ברך‬
‫איינגעטיילט אז יעדע צוויי וואכען וועט פארן א צווייטער‬ ‫משה איז געווען רבי פאר רואיגע מענטשען‪ .‬ער האט נישט‬
‫און אזוי ווי איך בין דער עלצטער היינט צו טאגס דארף איך‬ ‫געטוען קיין מושגענע שטיק‪ ,‬ער האט נישט זאט געמאכט‬
‫גיין דער ערשטער מקיים זיין כיבוד אב ואם‪ ,‬אזוי ווי רש"י‬ ‫די סארט מענטעשן וואס גלייכען א רבין וואס מאכט מיט‬
‫זאגט אשקהו אנטרונקען ומאכילהו און אנעסן‪ .‬יא‪ ,‬יא בלא‬ ‫די הענט און די פיס‪.‬‬
‫מובן המילה‪ .‬במילא געזעגען איך זיך מיט די בחורים‪...‬‬
‫און ווי לאנג ער איז געווען ביי די כוחות און זיין זון האט‬
‫איך מוז מיך אפשטעלען איין רגע‪ .‬איך האב באקומען די‬ ‫נאך נישט געהאט קיין כוחות‪ ,‬האבען די יונגעלייט נישט‬
‫דרשה אין אישי פון א יונגערמאן וואס האט דאן געלערענט‬ ‫געהאט קיין ווארט און האבען זיך נישט געקענט הייבען די‬
‫אין ישיבה‪ ,‬און יענער האט מיר געשריבען אז די ווערטער‬ ‫קעפ‪ .‬דער ברך משה איז געווען אין קאנטראל און‬
‫"קפצה עליו זקנה" ווערט געברעגט אין רמב"ם און אין‬ ‫נארמאלקייט און רואיגקייט האט געהערשט אין זיין‬
‫שו"ע אויף זייער א מיאוסע זאך‪ .‬אדרבה קוקט עס אליין‬ ‫קהילה‪.‬‬
‫אין שו"ע‪ .‬ער מוז דאך אבער נוצען בעיבישע וויצען איז‬
‫זיין טאטע געווען אויף די רייע צו זיין דער קרבן פארן וויץ‪.‬‬ ‫ביז ער איז געווארען שוואכער און זיין זון האט איינגעזען‬
‫אז עס איז צייט אנהייבען מקיים זיין דעם ובא השמש און‬
‫איצט ווייטער‪ .‬מאכילהו ומשקהו? האלטס איין מינוט‬ ‫בעיקר דעם וזרח השמש‪ .‬עס איז געווען יענע צייט וואס ער‬
‫ליינער‪ .‬איז ער א ווערטעל זאגער צו גאר א קראנקער‬ ‫האט אנגעהויבען זיך ארומנעמען מיט יונגעלייט‪ ,‬היציגע‪,‬‬
‫שקרן‪ .‬דער טאטע האט געהאלטען ביי אזא מצב פון‬ ‫און ארום פארען אומטים אין שלחותער און זיין טאטענס‬
‫מאכילהו ומשקהו? אבער מיר וועלען זאגען אז יא‪ .‬נניח אז‬ ‫נאמען און אנגעהויבען צו פראווען די שבת התוועדותן‪ .‬ער‬
‫דער טאטע איז שוין אין תשנ"ו געווען אין א מצב ווי אין‬ ‫האט אנגעהויבען ארבעטען מיט די יונגעלייט אז זיי זאלען‬
‫תשס"ו‪ .‬זאגט נאר ר' אהרן‪ ,‬איר האט איין מאל געגעבען‬ ‫עפענען ארגעניזאציעס וואס זאלען שטילען די דארשט פון‬
‫עסען אדער טרינקען פאר אייער טאטען? איר זענט דאך אפ‬ ‫די יונגעלייט וואס ווילען אזוי לערנען און דאווענען און‬
‫געזעצען ביי יצחק מארקאוויטשן אין הויז די גאנצע צוויי‬
‫‪ ‬‬
‫‪62 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫דער סופעראינטענדעט פון קרית יואל פובליק סקול דר‬ ‫וואכען און פלאטיזירט אויפן טעלעפאן מיט מתתיהו‬
‫בערנארדא האט געזאגט א סעיטמענט פארן דעילי ניוס אז‬ ‫דייטש‪.‬‬
‫ער ארבעט שווער ארויסצונעמען ג‪-‬אט פון קרית יואל‬
‫פובליק סקול‪ .‬ער האט שפעטער געזאגט אז דער דעילי ניוס‬ ‫איך וועל אייך דערציילען עפעס וואס איך האב באקומען‬
‫האט עס ארויסגענומען פון קאנטעקסט און ער האט דאס‬ ‫אין אישי פון א נאנטען מענטש וואס איז געווען אין מיאמי‬
‫נישט געמיינט צו זאגען‪.‬‬ ‫די גאנצע צייט‪.‬‬
‫פון דא און ווייטער האט אנגעהויבען צו פלאקערען א‬ ‫אט דאס דערציילט ער‪ .‬ר' אהרן איז יעדען טאג אריין‬
‫פייער וואס האט זיך נישט אזוי שנעל פארלאשען‪ .‬קאשויער‬ ‫געקומען אין הויז נאך פרישטאג און ווען ער האט געזען אז‬
‫רב ז"ל איז ארויסגעקומען יענעם זומער מיט א בריוו וואס‬ ‫דער טאטע לערנט מיט מענדל בריל‪ ,‬האט ער געזאגט אז‬
‫ער האט געשיקט קיין סקווער אז אזוי ווי ער הערט אז זיי‬ ‫ער וועט זיין ביי יצחק מארקאוויטש אין הויז‪" ,‬און אויב‬
‫ווילען אין זייער שטעטל אויך עפענען א סקול דיסטריקט‪,‬‬ ‫מען דארף מיך‪ ,‬בין איך דארט"‪.‬‬
‫זאלען זיי וויסען אז די פירער פון דעם קרית יואל סקול‬
‫זענען חוטאים ומחטיאים‪ ,‬און זיי זאלען דאס נישט בשו"א‬ ‫בחורים‪ ,‬פון תשנ"ו‪ ,‬איר זאלט וויסען‪ :‬דער רב און ראש‬
‫נאך טוען‪.‬‬ ‫ישיבה אייערער איז ניטאמאל א מויל מאכער‪ .‬ער איז סתם‬
‫א בעל דמיון א בעיבי און ער ציטערט נישט פון ליגענט‪ .‬ער‬
‫ר' אהרן האט זיך אויפגעשטעלט דעם פרייטאג צו נאכטס‬ ‫האט נישט "מאכילהו ומשקהו" געווען‪ ,‬און נישט ווייל דער‬
‫דערויף‪ ,‬נאך מנחה )ווען מען קען נישט כאפען קיין טעיפס(‬ ‫טאטע האט נישט געמוזט אנקומען צו א מאכילהו און א‬
‫און אטאקירט קאשויער רב‪ ,‬וועם ער האט אנגערופען "דער‬ ‫משקהו‪ ,‬נאר ווייל דער מאכילהו און משקהו וואס איז‬
‫אלטער פון בעדפארד הילס"‪ ,‬און געזאגט אז פון קאשויער‬ ‫געווען יענע צוויי וואכען‪ ,‬איז נאך קיינמאל נישט געווען‬
‫ישיבה זענען ארויסגעקומען די גרעסטע שקצים‪ ,‬און‬ ‫און וועט קיינמאל נישט זיין א מאכילהו און א משקהו‪ .‬ער‬
‫ממילא זאל ער אונז נישט אטאקירען‪ .‬פון דא און ווייטער‬ ‫איז אזא סארט זון וואס איז פיל ענדערש א "מצערהו‬
‫איז דער וויזניצער רבי‪ ,‬דער מאטעווידעער רב און דער‬ ‫ומבזהו"‪.‬‬
‫קארלסבורגער רב ר' יחזקאל ראטה‪ ,‬אויך ארויסגעקומען‬
‫קעגען דעם סקול דיסטריקט‪ .‬ר' אהרן האט געזאגט אויף ר'‬ ‫דאס איז איינס‪ .‬איצט צום צווייטען פונקט‪ :‬פארוואס האט‬
‫יחזקאל ראטה‪" :‬דער פון ב"פ וואס טרעפט היתרים אויף‬ ‫דאס געמוזט געזאגט ווערען פאר אלע בחורים? וואס איז‬
‫אלע איסורים פון די תורה‪ ,‬דער טרעפט יעצט נישט קיין‬ ‫דער ציל דערפון? וועלעכער מענטש וואס האט א‬
‫היתר‪.‬‬ ‫קראנקען טאטען וואס מוז אנקומען צו א "מאכילהו‬
‫ומשקהו" פויקט דאס אויס מיט א מייק אויפן דאך פון א‬
‫תשנ"ה האט זיך געטון אויף טישען און בענק‪ .‬ר' אהרן האט‬ ‫קאר וואס פארט ארום וויליאמסבורג און בארא פארק?‬
‫געהאלטען יענם יאר בערך א צען דרשות וואס יעדע איינע‬ ‫כ"ש וכ"ש א רבי? קען איינער דאס מסביר זיין? קען ער‬
‫איז וויכטיג היינט איבערצוהערען‪ .‬איין דרשה האט ער‬ ‫ווען נישט זיך פשוט געזעגענען פון די בחורים אז ער פארט‬
‫געזאגט אויפן וויזניצער רבין‪" :‬איך וויל זאגען פארן‬ ‫אויף מיאמי אויף צוויי וואכען און פערטיג?‬
‫פראפעסינאלען מוחה"‪ ,‬איין מאל איז ער ארויסגעקומען‬
‫מיט א באמבע וואס ער האט באקומען פון געהיימע‬ ‫דריטענס‪ :‬ר' אהרןס מאמע די רביצין דארף דאך זיכער לכ"ע‬
‫קוועלער אז "ר' מאטעלע" האט א "גילוי עריות" פראגראם‬ ‫היינט אנקומען צו א מאכילהו ומשקהו‪ ,‬אבער זי האט נאך‬
‫אין וויזניצער מוסדות‪ .‬ר' אהרן האט דעמאלטס אזוי‬ ‫נישט זוכה געווען איין לעפעל פון דעם גרויסען מכבד אב‬
‫געשטורעמט‪ ,‬ווייל גילוי עריות האלט ער נישט אויס‪...‬‬ ‫ואם‪ ,‬דער גרויסער מאכילהו ומשקהו‪ .‬וואס איין לעפעל‪.‬‬
‫איין א גוט מארגען‪ ,‬יא? איין גוטען טאג‪ ,‬וואס טוט זיך‬
‫די הויפט געשעעניש פון ווינטער תשנ"ה איז געווען די‬ ‫מאמי‪ ,‬א רפואה שלימה מאמי‪ ,‬זיי געזונט מאמי‪ ,‬א קיש‬
‫דרשה אויף קאשויער רב‪ .‬ער האט גערעדט אזעלכע‬ ‫פאר די מאמע‪ ,‬יא? גארנישט‪ .‬יא‪ ,‬עס איז זייער גרינג צו‬
‫אבנארמאלע דיבורים אז מען קען עס היינט אפילו נישט‬ ‫מאכען די שטיק‪ ,‬וויינען און וויינען און קוויטשען ר"ה פאר‬
‫אויסהערען‪ .‬ער האט אנגעהויבען מיט די ווערטער‪" :‬איך‬ ‫תקיעת שופר און פאר כל נדרי אז די מאמע‪ ...‬דארף א‬
‫האב היינט גערעדט צום טאטן זאל זיין געזונט‪ ,‬און דער‬ ‫גרויסע ישועה‪ ...‬וווועעעעעעע ווווועעעעעע‪ ....‬ר' אהרן‪,‬‬
‫טאטע האט מיר געהייסן איך זאל נישט ענטפערן‪ ,‬ווייל עוד‬ ‫קוויטשעט ווייניגער און וויינט ווייניגער‪ .‬גייט ארויף צו די‬
‫חזון למועד‪ .‬אבער איך וועל יא ענטפערן‪ ,‬אשיבה חורפי‬ ‫מאמע און האלטס נישט קיין דרשות!‬
‫דבר‪ ,‬איך וועל אים אריינגעבן אין זיבעטן ריפ אריין!" –‬
‫"זיין מיינוג איז קיין מיינוג!" און האט געענדיגט מיט דעם‬ ‫דאס איז געווען תשנ"ו‬
‫באקאנטען לאזונג‪" :‬און איך וועל אים זאגען עפרא‬
‫לפומיה!"‬
‫מיר האבען שוין געשריבען פון תשנ"ו אבער מיר מוזען זיך‬
‫צוריק קערען צו סוף זומער תשנ"ד און תשנ"ה‪.‬‬
‫דעם אנדערען טאג האט דער מאנטעווידעער רב געהאלטען‬
‫א דרשה קעגען ר' אהרן‪ ,‬און ער האט מתיר געווען די‬ ‫סוף יאר תשנ"ד האט אויסגעבראכען די באקאנטע "קרית‬
‫מוסדות בני יואל‪ .‬וויזשניצער רבי האט גערעדט עטליכע‬ ‫יואל סקול דיסטריקט פרשה"‪ .‬אנגעהויבען האט זיך עס ווען‬
‫‪ ‬‬
‫‪63 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫רבין אז ער איז געווען ארויסגעווארפען פון דעם אמרי‬ ‫מאל קעגען ר' אהרן און קעגען דעם ברך משה‪ ,‬און‬
‫חייםס הויז‪ ,‬און נאך פילע דרשוות אהין און צוריק‪.‬‬ ‫שפעטער איז פארגעקומען א גרויסער אסיפת הרבנים אין‬
‫מאנסי וואו עס האט זיך באטייליגט דער וויזניצער רבי‪,‬‬
‫דאס איז אלעס געווען ווינטער תשנ"ה‪ .‬אבער זומער תשנ"ה‬ ‫מאנטעווידעער רב‪ ,‬ר' חיים פלאר‪ ,‬קאשויער רב‪,‬‬
‫איז געווען אזאנס און אזעלעכעס‪ .‬עס איז געווען גאר א‬ ‫קארלסבורגער רב און הונדערטער אידען‪ ,‬און מען האט‬
‫קאכעדיגער‪ .‬און נישט פונעם וועטער רעדט מען דא‪ ...‬דער‬ ‫דארט גע'אסרט דעם סקול דיסטריקט און מוחה געווען‬
‫קארלסבורגער רב האט געמאכט א דינער לטובת זיין כולל‬ ‫אויף דעם כבוד הרבנים אדירי התורה וגדולי הדור‪ ,‬וואס‬
‫אין ב"פ‪ ,‬אין "ילד שעשועים" אין קרית יואל‪ .‬און אזוי ווי‬ ‫ווערט מבוזה אויף א זעלטענעם פארנעם‪ ,‬בלויז ווייל זיי‬
‫אלע שונאים פון ר' אהרן און ברך משה האבען זיך זייער‬ ‫זענען זיך מחולק מיט ר' אהרן און זיי האלטען אז דער‬
‫געפריידט אז דער קארלסבורגער רב שטעלט זיך ארויס‬ ‫סקול דיסטריקט איז אסור‪.‬‬
‫לטובתם‪ ,‬איז געווען א גרויסער ווינט אין קרית יואל צו גיין‬
‫צו דעם דינער‪.‬‬ ‫ער האט עטליכע מאל אויפגעטרעטען פאר די בחורים מיט‬
‫דרשות קעגען וועם עס האט זיך נאר געלאזט‪ ,‬און זיי גוט‬
‫קהל פון קרית יואל האט געשיקט א בריוו צו ר' יחזקאל‬ ‫אויפגעהעצט‪ .‬די אלע דרשות אהין און צוריק האבען‬
‫איין טאג פארן דינער‪ ,‬אז היות ער צינדט אן א פייער פון‬ ‫געמאכט ר' אהרןען א הערא ביי די בחורים‪ .‬ער האט מיט‬
‫מחלוקת זאל ער זיך נישט וואגן אריינצוקומען אין שטעטל‪.‬‬ ‫די דרשות זיי געוויזען וואס מיינט א תקיף‪ ,‬אזא איינער‬
‫וואס וועט זיך נישט לאזען שפייען אין די קאשע‪ ,‬ער וועט‬
‫יענעם טאג‪ ,‬איין טאג פארן דינער‪ ,‬האט ר' אהרן זיך אויף‬ ‫אלעמען דערלאנגען רעכטס און לינקס‪ ,‬ער וועט שניידען‬
‫געשטעלט אין ישיבה און געהאלטן א קאכעדיגע דרשה‪ .‬ער‬ ‫אין די זיבעטע ריפ‪ ,‬אזא איינער וואס וועט נישט קארגען‬
‫האט אנגעהויבן‪" :‬יעדער ווייסט‪ ,‬עס קומט אן‬ ‫קיין ווערטער ווי זיין טאטע‪ ,‬נאר ער קען און ער וועט‪...‬‬
‫אומגעוואונטשענער גאסט אין קרית יואל‪ ,‬מען האט אים‬
‫געבעטן ער זאל נישט קומען‪ ,‬אבער ער פייפט זיך אריין‪,‬‬ ‫און נאטירליך זענען די בחורים געווארען גוט אנגעצויגען‬
‫אלזא איך פארשטיי די בחורים‪ ,‬עס טוט וויי פאר די‬ ‫און אויפגעהיצט און דורך דעם האבן זיי זיך אויך‬
‫בחורים אזא עזות‪ ,‬און אזא חוצפה‪ ,‬אבער איך וויל בעטן‪,‬‬ ‫אנגעהויבען צו צושטעלען צום "רב"‪ .‬ביז יענעם יאר‪ ,‬האט‬
‫ווער עס איז מיר א גוטער פריינט זאל נישט גיין אהין"‪.‬‬ ‫ער נאך געהייסען אין ישיבה "ר' אהרן" ביי רוב בחורים‪,‬‬
‫אבער דעמאלטס האט זיך עס געטוישט‪ .‬די קנאקערס פון‬
‫ישיבה זיינע באדיס‪ ,‬זענען געווארען די בעלי בתים אויף די‬
‫אזוי איז אלץ געווען זיין סטיל‪ ,‬קודם אויפצוקאכן די‬ ‫בחורים און יעדער האט געמוזט אנהייבען רופן "דער רב"‪.‬‬
‫הארמאנען פון די בחורים אויפ'ן העכסטן לעוועל‪ ,‬אז דארט‬ ‫אויך האט ער באקומען א שטיקל הויז בחור‪ .‬ביז יענעם יאר‬
‫ליגט די אייער‪ ,‬און נאכדעם צו ווארפן דעם לחש‪ ,‬אז ווער‬ ‫האט ער אליין געטראגען זיין גמרא צום פארלערנען אין זיין‬
‫עס איז אים א גוטער פריינט זאל נישט גיין אהין‪...‬‬ ‫פארלערנען שטיבל‪ ,‬אבער איין טאג פאר ער איז אריין‬
‫געקומען‪ ,‬קומט פאר אים א בחור און לייגט אראפ די גמרא‬
‫עס איז אום נויטיג צו שרייבען ווי היציג א בחור קען‬ ‫אויפן טיש‪ .‬ער האט שוין א הויז בחור‪ .‬יענעם ווינטער האט‬
‫ווערען ווען ער הערט אזעלכע ווערטער פון דעם רב און‬ ‫א בחור אנגעהויבן שישקען איין צופרי ביי די ברכות פון ר'‬
‫ראש ישיבה‪ .‬נאך די דרשה זענען אלע בחורים "חסידים"‬ ‫אהרן‪ .‬קיינער האט נישט געוואוסט וואס ער וויל‪ .‬בקיצור‪,‬‬
‫ארומגעגאנגען‪ :‬מיר זענען "חסידים" פון רב‪ ,‬נישט קיין‬ ‫דער רב זאגט קודם ברכות און נאכדעם דער בעל תפלה‪.‬‬
‫"ידידים"‪ .‬דער רב האט נאר געזאגט ווער ס'איז אים א‬ ‫אזוי ווי ביי א רבי'ן‪ .‬דאס איז קיינמאל נישט געווען אין‬
‫גוטער פריינד זאל נישט גיין‪ ,‬מיר זענען נישט קיין גוטע‬ ‫ישיבה ביז תשנ"ה‪ .‬און דאס איז אלעס געשען ווייל ער איז‬
‫פריינד‪.‬‬ ‫געווארען א העלד ביי די בחורים‪ .‬זייער ראש ישיבה פירט‬
‫זיך אליין אויף ווי א בחור‪ .‬ער דערלאנגט ווער עס וואגט‬
‫און א טאג דערויף האבען אלע בחורים פארשטאנען וואס‬ ‫זיך אים אנרירען‪ ,‬ער האט נישט מורא פאר קיינעם‪.‬‬
‫דער אמתר און הייליגער רצון פון רב איז‪ .‬ביינאכט בערך‬
‫אכט אזייגער זענען די בחורים אראפגעגאנגען פון די ישיבה‬ ‫און די בחורים האבען זיך שיין אהער געשטעלט לכבודו פון‬
‫אין די מאסען‪ .‬הונדערטער בחורים האבען זיך געשטעלט‬ ‫זייער ראש ישיבה‪ ,‬מיט שטיקלעך פאר די אלע רבנים‪.‬‬
‫אונטען פון בארג פון ילד שעשועים אויף עיקערס רד און‬ ‫פייער לעשער קיין מאנטעווידעע‪ ,‬פאוני קאלס קיין קאשוי;‬
‫געטון דעם רצון פון רב‪ .‬מען האט געטראסקעט שטיינער‪,‬‬ ‫וויזניצער רבי האט יענע צייט געזאגט ברבים אז ער איז‬
‫געשריגען פוי! געהאלטען טאוולען וואס האבען געשריגען‬ ‫נישט דא אזא תוספות וואס דער ברך משה האט‬
‫די ווערטער )אויף ענגליש(‪" :‬מייקל ראוט אוער ביגעסט‬ ‫צוגעברענגט ביי א דרשה‪ ,‬און ווען מען האט יא געטראפן‬
‫ענעמי"‪.‬‬ ‫דעם תוספות‪ ,‬האט מען געווארפען פאשקעווילען אין‬
‫מאנסי מיט א מראה מקום וואו דער תוס' איז‪ .‬מען האט‬
‫ר' יחזקאל ראטה אליין איז דארט אריינגעפארן באהאלטען‬ ‫אויפגעשטעלט א שבת פייפער אין מאנסי וואס זאל פייפן‬
‫אין א טראנק פון איינעמס סובארבען‪ .‬ז‪.‬ל‪.‬וו‪ .‬האט געכאפט‬ ‫ווען דער סאטמארע הדלקה"נ איז‪ ,‬און דער וויזניצער רבי‬
‫א שטיין אין נאז‪ ,‬צענדליגער קאר פענצטער זענען‬ ‫האט זיך אין מיטען שמו"ע ביי מנחה געמוזט צושטאפען די‬
‫אויסגעשאסען געווארען‪ ,‬טויזענטער דאלאר פיזישע‬ ‫אויערען‪ .‬ביי איין דרשה האט ר' אהרן באזונגען וויזניצער‬
‫שאדענס‪ ,‬און די פאליציי האט ארעסטירט אפאר בחורים‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪64 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫האט געבוירען קינדער‪ ,‬ער האט וואלט דאך יא געדארפט‬ ‫קיינער פון קהל‪ ,‬און אפגערעדט פון ר' אהרן אליין‪ ,‬האט‬
‫באגרייפען‪ .‬אבער וויבאלד ער איז אליין א היציגער בחור‪,‬‬ ‫דאס נישט אפגעשטעלט‪ .‬און זיי האבען געוויסט בעסער פון‬
‫ער פירט זיך אויף ווי א בחור מיט אלעם‪ ,‬און הערשט איז‬ ‫אלע בחורים אז אויפן פלאץ פונקט ווי די בחורים שטייען‬
‫ער א נארישער בחור‪ ,‬איז געשען וואס עס איז געשען‪.‬‬ ‫אצינד ביינאכט ביי דעם פראטעסט לכבודו פון רב‪ ,‬איז דער‬
‫דרייוועי פון די מקוה טהרה‪ ,‬און עס איז געווען פארפלייצט‬
‫מיט בחורים‪ ,‬עס איז געווען ממש א שרעק‪ .‬עס איז נישט‬
‫באקומען אין אישי ‪:‬‬ ‫פאראן קיין ווערטער פאר אזא קהל און פאר אזא רב‪ ,‬נאר ‪-‬‬
‫"לאו לייפס"!‬
‫נאך ת"ב תשנ"ד איז פארגעקומען די וואלען פארן "נייעם"‬
‫סקול דיסטריקט‪ .‬די איינוואינער האבען געקענט שטימען‬ ‫נאכמער און נאך ארגער‪ .‬עס איז געגאנגען אזוי ווייט‪ ,‬אז‬
‫יא אדער ניין ‪.‬‬ ‫דער מנהל פון ישיבה ר' י‪.‬ל‪ .‬קאהן האט יענעם טאג‬
‫געפרעגט די א‪.‬ג‪ .‬אויפגעקלערטע בחורים פארוואס זיי גייען‬
‫א נאכט פאר די וואלן איז געווען א גרויסע גענעראל‬ ‫נישט אראפ‪ .‬האט אים איין בחור געענטפערט‪ :‬וואס‬
‫פארזאמלונג אין גרויסען ביהמ"ד אין ק"י‪ ,‬און דער ברך‬ ‫הייסט? דער רב האט דאך געזאגט מען זאל נישט גיין‪ .‬האט‬
‫משה איז ספעציעל געקומען צופארן פון שעראן ספרינגס‪,‬‬ ‫ר' י‪.‬ל‪ .‬אים געענטפערט‪ :‬זיי מיר נישט קיין אויבער חכם!‬
‫צו בעטען דעם ציבור צו שטימען "יא"‪ .‬די צייט דעמאלטס‬
‫איז געווען אין ליכט פון די דרשות פון קאשויער רב‪ ,‬און‬ ‫)ווען מען טראכט היינט אריין פון יענע נאכט פארשטייט‬
‫וויזניצער רבי‪ ,‬און אלע אנדערע רבנים האוסרים‪.‬‬ ‫מען שוין זייער גוט ווי אזוי האט א יונגערער ברידער‬
‫געקענט קומען פיר יאר שפעטער און ארויסריקען דריי‬
‫ר' אהרן האט ביי די דרשה אראפגעריסען אלע רבנים‬ ‫פערטעל סאטמאר פון דעם "רב"‪(.‬‬
‫האוסרים ווי עס ברויך צו זיין‪ ,‬און בתוך הדברים האט ער‬
‫געזאגט‪ :‬מענטשן זאגן אז איך דארף איבערבעטן דעם‬ ‫אבער לאו לייף אהער און לאו לייף אהין‪ ,‬דער רב האט זיך‬
‫קאשויער רב‪ .‬נו‪ ,‬איך בין גרייט אים מפייס צו זיין‪ .‬אבער‪,‬‬ ‫געבויט ביי די בחורים‪ .‬די היציקייט וואס ער האט‬
‫ער זאל זאגען טעיתי‪ ,‬איך האב מיך טועה געווען‪ .‬א זאך‬ ‫אויפגעארבעט ביי די בחורים האבען אים געברענגט‬
‫וואס ער אליין האלט נישט ביים טוען‪ .‬מודים דרבנן היינו‬ ‫רעזולטאטען‪ .‬און נישט נאר ביי די בחורים נאר ביי אלע פון‬
‫שבחיהו‪.‬‬ ‫זיין טאטענס מענטשען און חסידים האט ער אנגעהויבען‬
‫צו ווערען מער און מער ארויף געקוקט‪ .‬מען האט אין אים‬
‫דער ברך משה האט נישט גערעדט אויף קיין איין רב‪ ,‬און‬ ‫געזען א תקיפות‪ ,‬א שטארקייט‪ ,‬גאטס‪ ,‬ער איז נישט א‬
‫אפילו אויסגערימט קאשויער רב‪ .‬בתוך הדברים האט דער‬ ‫פשטן ווי זיין טאטע‪ ,‬ער וועט ארויף שארצען די ארבלעך‬
‫ברך משה געזאגט‪ :‬בגזירת מרא דאתרא בין איך גוזר אז מען‬ ‫טאמער וועט אים איינער וואגען צו טשעפען‪ ,‬ער האט א‬
‫דארף שטימען פאר יא‪ .‬און ווער עס וועט שטימען פאר יא‬ ‫מיליטער‪ ,‬ער האט א ארמיי און ער וועט זיך באנוצען מיט‬
‫וועט געבענטשט ווערן מיט ברוך אשר יקום את דברי‬ ‫זיי סיי ווען נויטיג א‪.‬א‪.‬וו‪.‬‬
‫התורה הזאת‪ ,‬און זייערע קינדער וועלען ח"ו נישט מוזען‬
‫אנקומען צו דעם מוסד‪ .‬און פון די פארקערטע וויל איך‬ ‫א יאר דערויף‪ ,‬זומער תשנ"ו איז פארגעקומען צוליב דעם‬
‫נישט זאגן‪.‬‬ ‫קארלסבורגער רבס קומען קיין קרית יואל‪ ,‬די בלוטיגסטע‬
‫געשיכטע פונעם סאטמרער אידענטום‪ .‬איך ווייס נישט ווי‬
‫יענע מלחמות מיט די אלע רבנים און רביס האט‬ ‫אזוי צו שרייבען פונעם פארברענען דעם ילד שעשועים אין‬
‫אויפגעבויעט ר' אהרן אלס א גרויסער הערא‪ ,‬אלס א‬ ‫מיטען די נאכט ווען עס האבען זיך דארט געפונען זעקס און‬
‫"פייטער"‪ ,‬און אויך דאס אז מען האט אזוי געהאקט אויף‬ ‫דרייסיג מאמעס מיט זעקס און דרייסיג פיצעלע עופהלעך‪.‬‬
‫אים און אין די זעלבע צייט אויפן ברך משה‪ ,‬האט אים‬ ‫אלעס ווייל ר' יחזקאל ראטה גייט מארגען‪ ,‬צו איבער‬
‫אויטאמאטיש געמאכט איינס מיט זיין טאטען‪ ,‬וואס דאס‬ ‫מארגען‪ ,‬נאך אמאל מאכען דארט זיין דינער‪ .‬עס איז נישט‬
‫האט אים געברענגט אז רוב חסידים פון טאטען זענען‬ ‫פארהאן קיין ווערטער אויף יענע בלוטיגע נאכט‪.‬‬
‫געווארען זיינע מענטשען‪ .‬און דאס איז געווען אויף יעדע‬
‫פלאץ ווי סאטמאר האט נאר פארמאגט חסידים‪.‬‬ ‫מען ליינט דא כסדר אויף הייד פארק‪ ,‬אז די יעניגע‪ ,‬די‬
‫בחורים וואס האבען דאס געטוען‪ ,‬זענען היינט דא‪ ,‬און‬
‫און דאס אז די "קרית יואל סקול דיסטריקט" איז דורך‬ ‫יענער שרייט אז זיי זענען דארטען‪ .‬עס איז אפילו נישט‬
‫געגאנגען מיט אזא גרויסע צאל שטימען פון העכער ‪3900‬‬ ‫אינטרעסאנט ווער די בחורים זענען געווען און ווי זיי‬
‫קעגען ‪ ,390‬האט געגעבען פאר ר' אהרן א שטארקען‬ ‫געהערען זיך אן היינט צו טאגס‪ .‬זיי זענען אומשולדיגע‬
‫שטאטוס נישט נאר אין סאטמאר‪ ,‬נאר אויך איבער די‬ ‫קרבנות פון זייערע אויף געהיצטע הארמאנען וואס זייער‬
‫חסידישע וועלט אז דעם סאטמארער רבס עלסטער זון איז‬ ‫ראש ישיבה האט אין זיי אנגעצינדען‪ .‬די צינדערס פון ילד‬
‫א ריז‪ ,‬ער איז עפעס‪.‬‬ ‫שעשועים יענע נאכט זענען געווען "ראבאטן"‪ .‬א ‪18 17‬‬
‫יעריגער בחור קען נישט באגרייפען וואס ער האט געטוען‪.‬‬
‫און דאס האט אים אויך זייער גוט געהאלפען אז ער האט‬ ‫אבער דער פופציג יעריגער ראש ישיבה‪ ,‬א טאטע פון‬
‫זיך אריין געשטיפט אומעטים‪ .‬ער האט געוואלט איבעראל‬ ‫קינדער‪ ,‬א זיידע פון אייניקלעך‪ ,‬א מאן צו א פרוי וואס‬
‫‪ ‬‬
‫‪65 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫למעשה האט ר' אהרן שוין געהאט גענוג כוחות דאס‬ ‫זיין און זיכער מאכען אז עס ריקט זיך נישט אריין קיינער‪,‬‬
‫אפשצושטעלען און משה דער גבאי איז געווען אויף זיין‬ ‫נאר ער‪ .‬אבער דער ציבור האט נישט געקענט זען וואס טוט‬
‫זייט‪ ,‬דעריבער איז – ליידער – א נייע ישיבה גדולה אין‬ ‫זיך אונטער די קוליסען‪ ,‬דער ציבור האט נישט געקענט‬
‫וו"ב נישט צושטאנד געקומען‪.‬‬ ‫וויסען אז די אלע שליחותער איז געווען ווייל ער האט‬
‫נישט צוגעלאזט אז א אנדערער זאל פארען‪ ,‬נאר ער‪ .‬דער‬
‫ר' אהרן האט אלץ געהאט א חלום אז ער וועט האבען "די‬ ‫ציבור האט נישט געקענט מיט האלטען ווי ער האלט אין‬
‫גרעסטע" ישיבה אויף דער וועלט‪ .‬ער האט אמאל ברבים‬ ‫איין פארלאנגען "הב הב און הב"‪ .‬דערפאר האט אויסגעזען‬
‫געזאגט אז אין יאר תש"ס וועט ער האבען "טויזענט"‬ ‫נאטירליך אז ער איז עס‪ .‬ער גייט זיין דער צוקונפטיגער‬
‫בחורים אין די ישיבה‪ .‬ער האט אמאל געזאגט פאר ר'‬ ‫רבי‪ .‬יא‪ ,‬זיין טאטע וויל נאר אים און ווידער אים‪.‬‬
‫לייבוש לעפקאוויטש ע"ה "איך" וועל האבען א ישיבה פן‬
‫צוויי טויזענט בחורים‪ ,‬נאך גרעסער פון לעיקוואד‪.‬‬ ‫תשנ"ו האט ר' לייבוש לעפקאוויטש געוואלט עפענען נאך‬
‫א ישיבה גדולה אין וויליאמסבורג‪ ,‬ווייל יענע צייט האט‬
‫נאכען ליינען די שורות‪ ,‬בלייבט נאר איבער איין ווארט צו‬ ‫געבלאזן ווינטען פון קאמפעטישאן אין די קלענערע ישיבות‬
‫שרייבען‪ :‬ל"ע‪.‬‬ ‫אין די סאטמארע ישיבה קטנות און אז וועט זיין א‬
‫קאמפעטישען‪ ,‬וועט ממילא זיין גוט פאר אלע ביידע‪.‬‬
‫*‬
‫דער ברך משה האט זייער געהאלטן דערפון‪ ,‬עד כדי כך אז‬
‫תשנ"ו אנפאנג זומער האט דער ברך משה מיטגעמאכט א‬ ‫עס איז געווען א מיטינג ביים ברך משה אין קרית יואל סוף‬
‫אפעראציע אויף די נירען ווייל מען האט געטראפען יענע‬ ‫זוממער תשנ"ה אויס צו ארבעטען די פונקטליכע פלענער‬
‫מעשה אין א ניר‪ .‬עס איז געווען א ערנסטע אפעראציע און‬ ‫ווי אזוי דאס וועט צוגיין‪ .‬למעשה האט ר' אהרן אינטער‬
‫עס האט גענומען צייט ביז דער ברך משה האט זיך‬ ‫געשטעלט פיסלעך פון אלע זייטען‪ .‬ער האט זיך אנגרופען‬
‫ערהאלט‪ .‬שוואכער איז ער געווארען‪ ,‬אבער ער האט‬ ‫איינמאל אז אין קרית יואל‪ ,‬ווי קען מען שוין טרעפן א‬
‫געקענט אנגיין מיט זיין סדר היום מער ווייניגער‪ ,‬עכ"פ‬ ‫בחור ערגסטענספאל אין טאון‪ .‬אבער אין שטאט ווי וועט‬
‫וואס דער ציבור האט געזען‪.‬‬ ‫מען טרעפען בחורים ‪ -‬אין ‪'42‬סטע סטריט‪ .‬אבער עס האט‬
‫אלע באטייליגטע ביי די מיטינג גאר גוט געוויסט ווי‬
‫שטארק עס גייט אן ר' אהרן אז מען וועט טרעפען בחורים‬
‫און אז דער רבי איז שוואך האט זיך דער זון זיינער‬ ‫אויף ‪'42‬סטע סטריט‪ ,‬און עס האט יעדער פארשטאנען אז‬
‫געשטארקט‪ .‬ער האט נאר געוואלט דער טאטע זאל רוען‬ ‫ר' אהרן שפירט אז ער קען מיט א ישיבה אין וו"ב עפעס‬
‫און ער וועט שוין פירען‪ .‬ער האט שוין פון חצי אב‬ ‫פארלירן‪ .‬ווי נישט ווי איז זיין ברודער ר' זלמן לייב‬
‫געארבעט אז דער טאטע "מוז" נישט דאווענען פארן עמוד‬ ‫געמאלטס געווען ראש ישיבה אין די צעירים און ער האט‬
‫די הייליגע טעג‪ .‬ער האט זייער זייער זייער און נאכאמאל‬ ‫פארשטאנען אז דער ברודער וועט "עפעס" ווערען אין א‬
‫זייער אבאכט געגעבען אויפן טאטענס געזונט‪ .‬ער האט‬ ‫וויליאמסבורגער ישיבה גדולה‪ ,‬און ער האטט זייער גוט‬
‫געציטערט אז חלילה דער טאטע זאל זיך אנשטרענגען‪ .‬ר'‬ ‫געוויסט אז ר' לייבוש האלט פון ר' זלמן לייבן מער ווי פון‬
‫אהרן האט נישט פארלאנגט אז ער זאל דאווענען און‬ ‫אים‪ ,‬און ער וועט אים דארט אריין שטעלען‪ .‬און נאכען‬
‫בלאזען שופר אנשטאט דעם טאטען‪ ,‬נאר ער האט געוויסט‬ ‫עפענען א ישיבה וואלט ער זיך נישט געקענט שלאגען נישט‬
‫אז אויב נישט דער טאטע‪ ,‬וועט עס זיכער זיין ער‪.‬‬ ‫אויף צו נעמען ר' זלמן לייבן‪ ,‬ווייל איינס‪ ,‬פון ר' לייבוש‬
‫האט ר' אהרן געהאט דאס ניין יעריגע‪ ,‬און צוויי‪ ,‬ער האט‬
‫די הייליגע טעג תשנ"ז האט דער ברך משה יא געדאווענט‪,‬‬ ‫נאך דאן נישט געקענט זיך אפען קריגען‪ .‬עס איז נאך געווען‬
‫געזאגט די דרשות און געבלאזען שופר און געזעגענט דעם‬ ‫צו פרי פאר די סארט אומדערהערטע מחלוקת‪ .‬עס האט‬
‫ציבור ווי אלע יארען‪.‬‬ ‫נאך דאן געלעבט ר' לייבוש‪ ,‬ר' סענדער און ר' יודל‬
‫ראזענבערג‪ ,‬און פון זיי האט ר' אהרן זייער מורא געהאט‪.‬‬
‫אבער שמיני עצרת איז עפעס פארגעקומען וואס א‬ ‫דעריבער האט ער געמוזט אפשטעלען די פלענער פון א‬
‫גרויסער טייל פונעם ציבור האט דעמאלטס נישט געוויסט‪.‬‬ ‫ישיבה אין די שטאט‪ ,‬איידער עס גייט ארויס מכח אל‬
‫א געשעעניש וואס ווייזט אויף א כאראקטאר וואס‬ ‫הפועל‪.‬‬
‫באשטייט בלויז פון "איך"‪" ,‬זיך" און "מיך"‪.‬‬
‫זיין ברודער ר' ליפא‪ ,‬מיט וועם ער האט דאס בעסטע‬
‫א שטיקל הקדמה‪ .‬ווי עס ווייסט יעדער אז דער שענסטער‬ ‫געלעבט )ביז ער האט איינגעזען פסח תשנ"ט אז ר' אהרן‬
‫יו"ט אין סאטמאר זענען די צווייטע טעג סוכות‪ .‬די הקפות‬ ‫פירט אן א פוטש אויפן טאטען‪ ,‬ווי שוין געשריבן( האט‬
‫ביי די רביס לבית סיגעט זענען געווען באוויסט‪ .‬דאס איז‬ ‫אים געפרעגט‪ ,‬וואס פארפירסטו אזוי‪ ,‬דו וועסט דאך זיין‬
‫געווען נאך פון הייליגען ישמח משה וואס האט געטאנצט‬ ‫ראש ישיבה אויף ביידע? האט ער אים גענפערט‪ :‬איך דארף‬
‫לאנגע שעהן מיט די תורה‪ .‬דער יט"ל‪ ,‬דער קדושת יו"ט‪,‬‬ ‫נישט קיין ישיבה אין וו"ב‪ ,‬נישט אין מאנסי און נישט אין‬
‫דער עצי חיים האבען זיך ווייטער געפירט און געטאנצען‬ ‫מאנטריאל‪ ,‬נאר אין מאנסי קען איך מיך נישט שלאגן ווייל‬
‫לאנגע הקפות מיט א געוואלדיגער דערהויבנקייט‪.‬‬ ‫ער איז מיין שוואגער‪ ,‬און אין מאנטריאל האב איך נישט‬
‫קיין ברירה ווייל ר' משה מנחם שטעלט זיך צו צום טאטן‪,‬‬
‫אבער יבא יומו ווען מען וועט עס דארט אויך אפשטעלן‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪66 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫איבערזאגען הויך פארן מיליאן‪-‬קעפעיקען ציבור‪ ,‬און נאך‬ ‫כאטש אלע חסידישע רביס האבען געפראוועט הקפות‪ ,‬דאך‬
‫פילע נישט ערנסטע און קליין‪-‬קעפיקע קינדישע‬ ‫איז באוויסט געווען אז סיגעט זענען די הקפות געווען פיל‬
‫פאנטאזיעס‪.‬‬ ‫מער ווי אין אנדערע הויפן‪.‬‬
‫)איר ווילט א משל וואס ר' אהרן האט זיך אלץ‬ ‫אבער די הקפות וואס דער רבי ז"ל האט אראפגעלייגט איז‬
‫פארגעשטעלט אויף זיינע הקפות? קוקט די "קליפ" פון זיין‬ ‫געווען א חידוש נאך אין דער אלטער היים‪ .‬אין גאנץ‬
‫מצוה טאנץ ביי זיין אייניקעלס חתונה וואס איז‬ ‫אונגארען האט מען גערעדט פון סאטמאר רבס הקפות‪.‬‬
‫פארגעקומען פ' בהעלותך תשס"ט‪ .‬ער איז נישט קיין‬ ‫אויך איז באקאנט די הקפות וואס דער רבי האט‬
‫פלעינער מענטש ווי זיין טאטע וואס האט נאר געטאנצט‬ ‫אראפגעלייגט אין לאגער אין די נאצישע הענט‪ ,‬אין בערגען‬
‫מצוה טאנץ זיך אנכאפענדיג מיט זיינע קינדער‪ ,‬און פלעין‬ ‫בעלזען‪ ,‬וואס איז דורך געפירט געווארען מיט מסירת נפש‬
‫געטאנצט ארויף און אראפ‪ .‬ניין‪ ,‬נישט אונזער ר' אהרן‪ .‬ר'‬ ‫והגוף ממש‪ .‬אן קיין עסן אן קיין שום מענטשליכע‬
‫אהרן דינן איז דאך ספלעשי‪ ,‬ער וועט טאנצען אזוי‪ ,‬אז‬ ‫באדינונגען‪ ,‬אן קיין חסידים‪ ,‬נאר ר' יאסל‪ ,‬און דער רבי‬
‫זיינע חסידים וועלען נאך די חתונה שרייבען אין הייד פארק‬ ‫האט געטאנצען שעות מיט א ס"ת און אפילו די פרייע‬
‫און אין בלאט‪ ,‬אז מענטשען גיבען איבער אז זיי האבען‬ ‫אידען האבען געמוזט בע"כ מודה זיין אז דער רבי איז א‬
‫געהערט ווי ר' יקותיאל הערש ווערצבערגער וועלעכער איז‬ ‫מלאך אלקים‪.‬‬
‫נאך געפארען צום רבין אין דער אלטער היים‪ ,‬האט געזאגט‬
‫פאר זיין זון יודל גלייך נאך די מצוה טאנץ‪ ,‬אז אזעלעכע‬ ‫און שפעטער ווען דער רבי האט שוין געפראוועט די‬
‫געהויבענע טענץ‪ ,‬האט ער נאך נישט געזען זייט "דער בעל‬ ‫הייליגע הקפות דא אין אמעריקע‪ ,‬זענען זיי געווען בפי כל‬
‫דברי יואל" האט חתונה געמאכט זיין טאכטער פאר זיבעציג‬ ‫הבריות‪ .‬יעדער איד האט אלץ צו דערציילען ווען ער איז‬
‫יאר צוריק! אקס!‬ ‫אמאל געווען ביים סאטמארער רבס הקפות און יענער‬
‫געדענקט נאך דעם ניגון און יענער ניגון‪ .‬עס האט יעדער‬
‫אבער ביטע פרעגט אייך נאך ווי איר קענט זען די קליפ‪ .‬איר‬ ‫געוויסט אז די עבודה פון רבין ביי די הקפות זעט מען נישט‬
‫וועט נישט גלייבען וואס איר פארפאסט‪ .‬ער טאנצט קודם‬ ‫אין ערגעץ‪.‬‬
‫מיט א גארטל‪ ,‬אליינס‪ ,‬אנגעטאן מיט א ווייסע בעקישע‪ .‬ער‬
‫טאנצט מיט פארמאכטע אויגען ארויף און אראפ‪ ,‬בוקע‬ ‫ווען דער רבי איז נפטר געווארען האט דער ברך משה אויך‬
‫רקיעים‪ ,‬מוציא אסירים ופודה ענוים‪ .‬דער עולם גולמט‬ ‫געפראוועט געהויבענע הקפות‪ .‬וויפיל ער האט באהאלטען‬
‫אבער‪ ,‬האט דער רבי באשלאסען אפצולאזען די גארטל און‬ ‫פון זיך אגאנץ יאר‪ ,‬האט ער עטוואס ארויסגעגעבען ביי די‬
‫טאנצען אליין לפני הכלה‪ .‬איצט איז שוין דער רבי‬ ‫הקפות‪ .‬עס איז געווען ביים ציבור איינגעבאקען אז יעדער‬
‫אינגאנצען נישט דאהי‪ .‬ער פלאמט ממש‪ ,‬ער טוט זיך אויס‬ ‫קומט צו די הקפות און מען טאנצט לאנגע שעהן מיט די‬
‫ספאנטאניש די ברילען‪ ,‬און "לויפט" אהער און אהין‪ .‬אבער‬ ‫תורה כמנהג אבותינו ורבותינו הק'‪.‬‬
‫דער עולם גולמט נאך אלץ‪ .‬שטעלט זיך דער רבי אפ און‬
‫מאכט מיט די הענט ווי ער בעט זיך‪ ,‬ער שטייט אויף איין‬ ‫און אזויווי זיין זון ר' אהרן איז דאך קיינמאל נישט‬
‫פלאץ און דרייט זיך מיט פארגלייזטע אויגען‪ ,‬און די הענט‬ ‫ערענסט‪ ,‬אלץ מיט א קינדישקייט און מיט בעיבישקייט‪,‬‬
‫אין די הייך‪ .‬און ווידער ספאנטאניש הייבט דער רבי אן צו‬ ‫האט ער אלץ ארויף געקוקט ווען ער וועט שוין טאנצן די‬
‫לויפן אבער יעצט איז צוגעקומען א נייער חידוש‪ :‬דער רבי‬ ‫הקפות‪ .‬ער האט זיך אלץ פארגעשטעלט אז ער וועט‬
‫האקט זייער פאני מיט די פיס‪ .‬אזוי לויפט ער און האקט‬ ‫טאנצען גאר אנדערש ווי זיין טאטע‪ ,‬וואס האט געטאנצט‬
‫מיט די פיס פאר נאך ‪ 6‬מינוט‪ .‬ווען דער רבי איז שוין‬ ‫מיט א פשטות‪ ,‬נישט געמאכט קייו תנועות‪ ,‬נישט געזיכט‬
‫אויסגעלאפען פון אלע סארט געטענץ‪ ,‬איז שוין געווען‬ ‫אז דער ציבור זאל קוקען ספעציעל אויף אים‪ ,‬ער האט‬
‫אריבער א דריי פערטעל שעה‪ .‬און ענדליך האט ער געלאזט‬ ‫געהאלטען אז דער ציבור טאנצט ווייל אין דעם ביהמ"ד‬
‫זיין אייניקעל די כלה במנוחה און איר געלאזט וויסען אז זי‬ ‫האט געטאנצט דער רבי ז"ל‪ ,‬ער האט נישטאמאל אין אכט‬
‫איז נאר דא ווייל ער האט געדארפט שפילן א זעלטענער‬ ‫גענומען אז טויזנטער אידען טאנצען אין א געוואלדיגען‬
‫סארט רבי‪.‬‬ ‫געדרענג ווייל מען וויל זען "זיינע" נענועים ביי די זעקסטע‬
‫הקפה‪.‬‬
‫דא ציטיר איך אייך די ווערטער וואס ר' אהרןס חסיד האט‬
‫געשריבען אין הייד פארק נאך די חתונה‪" :‬איך האב היינט‬ ‫אבער אונזער ר' אהרן האט זיך אלץ גאר אנדערש‬
‫געהערט אז ביים טאנצן די מצוה טאנץ האט דער רבי‬ ‫פארגעשטעלט וויאזוי זיינע הקפות גייען אהערגעשטעלט‬
‫געטאנצט אנדערש‪ ,‬ער האט געמאכט הוי‪-‬ה אדנ‪-‬י א‪.‬ד‪.‬ג‪.‬‬ ‫ווערען‪ .‬ביי אים וועט דער עולם טאנצן אויף די‬
‫און אויך אז די ריקודין און התלהבות איז עפעס געווען‬ ‫פארענטשען און ער וועט טאנצען אין דערמיט אליין‪ .‬ער‬
‫נורא נוראות‪ .‬קען מיר עמיצער מסביר זיין וויאזוי דער רבי‬ ‫וועט מאכען האווייעס מיט די הענט און האקען פאני מיט‬
‫האט געטאנצט אנדערש ווי ביז היינט?"‬ ‫די פיס; צומאל וועט ער דשאמפען און צו מאל לויפן‪ ,‬צו‬
‫מאל זיך אפשטעלען און זיך שאקלען אהין און אהער‪ ,‬און‬
‫דא האט איר נאך א ציטאט פון א אנדערען בלאט און הייד‬ ‫צומאל אריין טאנצען אין ציבור מיט פארמאכטע אויגען פון‬
‫פארק שרייבער‪" :‬ס'איז נאכנישט באשאפען געווארען די‬ ‫גרויס דביקות; די בחורים וועלען מאכען ליפט מיט די‬
‫מענטש וואס זאל קענען אראפברענגען אויף פאפיר‬ ‫היטען און ער וועט זאגען תורה וואס ר' עזריאל וועט‬
‫געפילען וואס איז געווען בשעת די מצוה טאנץ‪ .‬קודם די‬
‫‪ ‬‬
‫‪67 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫טאנצען די הקפות )און טאנצען אויף די בימה ווי דער רבי‬ ‫גראמער ר' מרדכי דוד עסטרייכער האט אראפגעלייגט א‬
‫ז"ל האט ער נישט געהאלטען דערביי( איז זייער מעגליך אז‬ ‫געוואלדיגע ארבער‪ ,‬ספעציעל מיט דעם "מי שענה" וואס‬
‫דער חלום האלט ביים ווערען א ווירקליכקייט‪ .‬און ער איז‬ ‫האט געריסען שטיקער‪ ,‬די רבי האט געוויינט בכיות‬
‫אויפגעקומען מיט א געניאלען פלאן‪.‬‬ ‫נוראות‪) ,‬אויף א פאפיר קען מען נישט דרוקען דעם‬
‫ב'כככככ'יות( וואס האט מיטגעשלעפט דעם גאנצען ציבור‬
‫יעדעס יאר שמיני עצרת און שמח"ת ‪ ,‬אפילו ער איז שוין‬ ‫און א ערענסטען און וויינעדיגע שטימונג‪ .‬נאכ'ן אויסרופען‬
‫געווען רב אין ק"י‪ ,‬פלעגט ר' אהרן פראווען די הקפות אין‬ ‫דעם רבי'ן איז די רבי געבליבען זיצעו אויף זיין פלאץ ווי‬
‫סיגעטער ביהמ"ד און נאך זיינע הקפות פלעגט ער‬ ‫לאנג די ציבור האט געזינגען א ווארעמע ניגון )איך געדענק‬
‫אריבערקומען אין גרויסען ביהמ"ד טאנצען ביי זיין טאטען‪.‬‬ ‫נישט וועלכע‪ ,‬דוכט זיך מיר אז ס'איז א בעלזא ניגון(‪ .‬איך‬
‫ווייס ניטאמאל וויאזוי איך זאל שרייבען ווייטער‪ ....‬ס'איז‬
‫יענע יאר‪ ,‬תשנ"ז‪ ,‬שמיני עצרת ביינאכט האט ער‬ ‫שוין דורך א גאנצע טאג און ס'גייט מיר נישט ארויס פון‬
‫געדאווענט מעריב אין סיגעט ווי אלע יארען‪ .‬נאך מעריב אן‬ ‫קאפ‪ ....‬רבינו שליט"א האט געטאנצט‪ ...‬אהין און צוריק‪...‬‬
‫קיינעם זאגען א ווארט‪ ,‬קלאפט ער אויס אין שול האלב‬ ‫מיט די רעכטע האנט כאפט ער אן די גארטעל‪ ,‬און די‬
‫שמייכלדיג‪ :‬איךגעב איבער די הקפות פאר מיין זון ר'‬ ‫לינקע האנט לייגט ער אריין און זיין גארטעל‪ ...‬ווען‬
‫מענדעל! שאקס‪ ,‬א באמבע! קיינער האט אבער נאכנישט‬ ‫אינמיטען שטעלט ער זיך אפ כדרכו‪ ...‬אבער דא איז געווען‬
‫קיין אנונג וואס ער וויל באמת‪.‬‬ ‫עפעס שלא כדרכו‪ ...‬איך ווייס נישט וויאזוי עס צו‬
‫שרייבען‪ ...‬אפשר מיט א קליפ וועט מען עס אביסעל קענען‬
‫און ער טוט זיך אן זיין רעזשוואלקע און לויפט קיין ראדני‪.‬‬ ‫זעהן‪ .....‬דאס טאנצען איז געווען א געמיש פון א שלהבת‬
‫אש קודש! התרוממת דקדושה! בכיות עצימות! רגשי‬
‫שמחה! נאך בערך א האלבע שעה טאנצען לפני הכלה האט‬
‫ר' אהרן קומט אן אין גרויסען ביהמ"ד‪ .‬ער איז נישט‬ ‫די רבי גענומען דעם חתן‪ ,‬דערנאך אויך דעם מחותן אבי‬
‫געקומען צו גיין‪ .‬ער איז געקומען צו לויפען זייער‬ ‫הכלה שליט"א‪ ,‬דערנאך איז אריין און די רינג די מחותן אבי‬
‫עקסיידעט און היסטעריש‪ .‬ער קומט אן אין ביהמ"ד און‬ ‫החתן און די זיידעס וקרובי המשפחה"‪.‬‬
‫גייט גלייך אריין אין "געיט" ווי דער רבי האט זיך‬
‫אראפגעזעצט נאך מעריב בעפאר אתה הראית‪ ,‬און זאגט‬
‫פארען רבין מיט גרויס שמחה‪ :‬גוט יו"ט‪ .‬איך האב יעצט‬ ‫דא האט איר נאך א ציטאט פון דער בלאט און הייד פארק‬
‫איבערגעגעבען די הקפות פאר מיין מענדלען‪ ,‬ער זאל פון‬ ‫שרייבער‪" :‬כ'בין נאך צו איבערגענומען פון די אויסטערליש‬
‫היינט און ווייטער טאנצען די הקפות‪.‬‬ ‫דערהויבענע מצוה טאנץ וואס סאטמארע חסידים האבן‬
‫יעצט מיטגעהאלטן‪ .‬סאטמאר האט נאך אזוינס נישט‬
‫געזען! גענוג צו קוואטן צוויי עלטערע אידן וואס זענען‬
‫און דער טאטע איז שטיל‪ .‬דער רבי מאכט זיך פשוט נישט‬ ‫געשטאנען לעבן מיר און ביידע האבן געזאגט די זעלבע זאך‬
‫וויסענדיג‪ .‬האט ער איבער געזאגט נאכאמאל‪ :‬איך האב‬ ‫ספאנטעניעסלי נאך די מצוה טאנץ "א מעין פון די הקפות‬
‫יעצט איבערגעגעבען די הקפות פאר מיין מענדלען‪ ,‬ער זאל‬ ‫ביים רבין זי"ע!!!"‬
‫פון היינט און ווייטער טאנצען די הקפות‪ .‬און נאכאמאל‪:‬‬
‫איך האב יעצט איבערגעגעבען די הקפות פאר מיין‬ ‫אויף די קומענדיגע חתונה איז זייער מעגליך אז ער גייט‬
‫מענדלען‪ ,‬ער זאל פון היינט און ווייטער טאנצען די הקפות‪.‬‬ ‫אויפקומען מיט א נייע סארט שפיל‪ .‬ער גייט טאנצען בלויז‬
‫אבער דער רבי איז ווי געלעמט‪ .‬דער טאטע קוקט אים אן‬ ‫איין מינוט‪ ,‬און גלייך אליין אויסשרייען הויך‪ :‬ביטול תורה‪.‬‬
‫מיט א פאר אויגען אבער רעדט נישט ארויס קיין ווארט‪ .‬צו‬ ‫איך וויל די בחורים זאלען קענען לערנען מארגען געהעריג‬
‫דער רבי האט געכאפט וואס דער "בנו בכורו" האט דא‬ ‫די סדרים‪ .‬און ווידער וועלען זיינע חסידים נאך די חתונה‬
‫געוואלט‪ ,‬קען מען זיך טענהן‪ .‬אבער דאס איז נישט קיין‬ ‫שרייבען אין הייד פארק און אין בלאט ווי מענטשען גיבען‬
‫ספק אז דער "בנו בכורו" האט זיכער געכאפט‪ .‬און נישט‬ ‫איבער אז זיי האבען אליין געהערט ווי ליטווישע אידען‬
‫נאר ער האט געכאפט‪ ,‬נאר אלע וואס האבען אים געקענט‬ ‫האבען געזאגט איינער פארן אנדערען אז אזא סארט ציטער‬
‫האבען געכאפט וואס דא איז פארגעקומען‪.‬‬ ‫פאר ביטול תורה האבען זיי שוין נישט געזען זייט רבי משה‬
‫פיינשטיין ז"ל האט אזוי געטאנצט מיט זיין טאכטער פאר‬
‫די נעקסטע מאל וואס ער געפראוועט די הקפות אין‬ ‫זיבעציג יאר צוריק! אקסן!‬
‫סיגעטער ביהמ"ד איז געווען אונטער פארמאכטע טירען אז‬
‫קיינער זאל נישט ארייקומען ח"ו‪ ,‬נאר זיך גיין שלאגען אין‬ ‫דאס איז בערך וואס אונזער ספלעשי ר' אהרן האט‬
‫גרויסען סאטמארען ביהמ"ד און ארויסטראגען זיין ברודער‬ ‫געוואלט טאן אין סאטמאר ביי די הקפות‪(.‬‬
‫און ווען דער ביהמ"ד וועט שוין זיין טאטאל אפגערייניגט‬
‫פון די "שונאים" זאל מען אים רופען צו פראווען די‬
‫ריכטיגע שמחת התורה‪ .‬דאס איז פארגעקומען אכט יאר‬ ‫און אזויווי ער האט דאך קיינמאל נישט קיין געדולד‪ ,‬ער‬
‫שפעטער‪ ,‬תשס"ה‪ .‬יענע יאר האט ר' אהרן געהאט‬ ‫וויל אלעס שוין באקומען‪ ,‬האט ער נאר ארויסגעקוקט ווען‬
‫אויפגעבויעט דעם גרעסטען טענט אויף די וועלט אין‬ ‫ער וועט שוין טאנצען די הקפות אין ראדני סטריט‪ .‬און‪,‬‬
‫וויליאמסבורג צו טאנצען הקפות און ווייזען פאר ווער עס‬ ‫יעצט אז עס האט זיך אונטערגערוקט אז דעם טאטען האט‬
‫וויל נאר זען אז ער האט א גרעסערען עולם און ער וועט‬ ‫מען אפערירט‪ ,‬און ער איז נאך שוואך‪ ,‬און ער איז דאך שוין‬
‫ווייזען וואס מיינט טאנצען‪ ,‬אבער דערווייל האט ער‬ ‫נישט קיין אינגערמאן‪ ,‬קען געלונגען אז דער טאטע וועט‬
‫אפמאכען אז ער האט נישט קיין כח ארום צו לויפען‬
‫‪ ‬‬
‫‪68 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫פרייטאג איז ר' אהרן באזוכען ביי הרה"ק ר' יאנקעלע פון‬ ‫געפראוועט די הקפות בסוד אין סיגעטער ביהמ"ד מיט‬
‫פשעווארסק‪ .‬דאס איז קלאר געווען ביי ר' אהרן אז ער איז‬ ‫פארשלאסענע טירען‪.‬‬
‫א גרעסערער רבי ווי ר' יאנקעלע‪ .‬ר' אהרן האט שוין‬
‫דעמאלטס געהאט אין זיין ישיבה זיבן הונדערט בחורים‪,‬‬ ‫מיר וועלען זיך צוריק קערען מיט א אריכות צו יענע‬
‫און ר' יאנקעלע נישט‪ .‬ר' אהרן איז געקומען צו פארן קיין‬ ‫בלוטיגען יו"ט ביינאכט‪ ,‬ווען מיר וועלן אי"ה האלטען‬
‫בעלגיע מיט עטליכע הונדערט געסט‪ ,‬ר' יאנקעלע איז‬ ‫דארטען‪.‬‬
‫קיינמאל נישט געפארען אויף קיין נסיעה מיט אזויפיל‬
‫מענטשען‪ .‬ר' אהרן האט געקענט רעדען אויף יעדען צדיק‬ ‫*‬
‫וגאון‪ ,‬ר' יאנקעלע נישט‪ .‬ר' אהרן איז געווען מעכטיג און ר'‬
‫יאנקעלע נישט‪.‬‬ ‫יענעם ווינטער האט ר' אהרן אריינגעלייגט זיין עלטסטן זין‬
‫ר' מענדעל אלס רב אין אנטווערפען‪ .‬אבער דאס איז אויך‬
‫אבער איידערען שרייבען דעם באזוך וועל איך זיך מוזען‬ ‫נישט צוגעגאנגען אזוי פשוט‪ .‬די פאלגענדע האב איך‬
‫אוועק קערען פון די נושא און מאכען א שטיקל הקדמה‬ ‫באקומען פון א נאנטען מענטש בבית הברך משה‪.‬‬
‫וואס וועט פארשטיין געבען בעסער וואס איז געזען ביי‬
‫דעם באזוך און פאר וואס דער באזוך האט אויסגעזען‬ ‫ווען דער באניער רב ז"ל פון אנטווערפען איז נפטר‬
‫וויאזוי עס האט אויסגעזען‪.‬‬ ‫געווארען )איך מיין תשנ"ה( איז געווארען א גרויסער חלל‬
‫אין די סאטמארער קהילה ווי ער האט געדינט אלס רב‪ .‬ער‬
‫ר' אהרן איז פון תשנ"ז אן‪ ,‬געווען אין פאקט דער גרעסטער‬ ‫איז געווען א גרויסער צדיק‪ ,‬א חכם און ת"ח עצום‪ ,‬האט די‬
‫רבי אין די וועלט‪ .‬ער האט זיך געהאלטען שוין רבי אין‬ ‫דארטיגע קהילה געבעטען דעם ברך משה ז"ל אז ער זאל‬
‫סאטמאר‪ ,‬און שטילערהייט האט שוין געברענט א פייער‬ ‫שיקען זיין אייניקעל ר' העניך אשכנזי קיין אנטווערפען‪,‬‬
‫צווישען אים און משה‪ .‬דער "שבת אחים" האט שוין‬ ‫וויבאלד ער איז געווען ר' אהרןס עלטסטער איידעם און ר'‬
‫געארבעט אז ר' אהרן זאל אומעטים פארען און זיי האבען‬ ‫מענדעל האט שוין געהאט א רבנות פאסטען אין סיגעטער‬
‫נאר געארבעט אים אויף צו בויען‪ .‬דער היינטיגער‬ ‫ביהמ"ד אין וו"ב‪.‬‬
‫סאטמארער רבי שליט"א איז שוין געווען רב אין ירושלים‬
‫אבער בני ברק האט שוין דעמאלטס געארבעט מיט ר' אהרן‬
‫און זיינע מענטשען ווי מער שטיקלעך אונטערצולייגען אז‬ ‫ווען ר' מענדלס פרוי האט דאס געהערט איז זי‬
‫ער זאל נישט מצליח זיין‪.‬‬ ‫אריבערגעגאנגען צי ר' ליפא‪ ,‬דער זענטער רב אין שטוב‪,‬‬
‫אין געזאגט אז איר מאן מענדי וויל פארען ווערען רב אין‬
‫יעדע פלאץ ווי ר' אהרן איז אין יענע יארען געפארען אויף‬ ‫אנטווערפען‪ ,‬אבער נאר אויף צוויי יאהר‪ .‬האט ער איר‬
‫מכלומערשטע שליחותער‪ ,‬און דער רב אויף יענעם פלאץ‬ ‫געפרעגט‪ ,‬וואס עפעס נאר אויף צוויי יאהר‪ ,‬מה נפשך‬
‫האט אים‪ ,‬ווי עס פאסט‪ ,‬אוועקגעגעבען אלע כיבודים‪,‬‬ ‫אדער יא אדער ניין ? האט זי גענטפערט‪ ,‬דו מיזט‬
‫האט ר' אהרן קיינמאל נישט אפילו זיך געמאכט ווי ער וויל‬ ‫פארשטיין אז זיידי )דער ברך משה( איז שוין אלט‪ ,‬און נאך‬
‫עס נישט‪ .‬ער האט קיינמאל נישט צוריק געגעבען אפילו‬ ‫זיינע הונדער און צוואנציג וועט דאך מיין שווער )ר' אהרן(‬
‫נאר א קליינע כיבוד‪ .‬ווען ער איז געווען אין ירושלים‬ ‫אלעס איבערנעמען‪ ,‬קומט אויס אז מענדי וועט האבען‬
‫תשנ"ט ביי די בר מצוה פון היינטיגען סאטמארער רבי‬ ‫קרית יואל‪ ,‬און וויבאלד ער דארף האבען אביסעל‬
‫שליט"אס זון‪ ,‬האט אים דער דעמאלטסדיגער סאטמאר‪-‬‬ ‫עקספריענס אין רבנות וויל ער פארען אויף צוויי יאר‪.‬‬
‫ירושלימער רב מכבד געווען מיט אלע כיבודים‪ .‬עס איז‬
‫נישט געווען איין כיבוד וואס ער האט זיך אפילו געמאכט‬ ‫די וועלט זאגט א ווערטעל‪ :‬קינדער שפייען וואס די‬
‫אז ער וויל אז דער דארטיגער רב זאל האבען דעם כיבוד‪ .‬צו‬ ‫עלטערן קייען‪.‬‬
‫איז דאס געווען מנחה ער"ש‪ ,‬מאכען ערשט קידוש‪ ,‬תורה‬
‫זאגען‪ ,‬דאווענען שחרית‪ ,‬שישי‪ ,‬זאגען ה' מלך‪ ,‬זאגען תורה‬ ‫ר' אהרןס באזוך ביי הרה"ק ר' יאנקעלע פון פשעווארסק‬
‫ביי של"ש‪ ,‬בענטשען ביי של"ש‪ ,‬אויף קיין שום כיבוד האט‬ ‫וועט נאכקומען אי"ה‬
‫ער נישט זיך אפילו געמאכט ווי ער וויל אז דער רב פון‬
‫דארט זאל עס האבען‪.‬‬ ‫ר' מענדעל איז געווארען רב אין אנטווערפען תשנ"ז און ר'‬
‫אהרן איז אהינגעפארען פראווען א גרויסען שבת התוועדות‬
‫און ר' אהרן איז נישט געווען דער רבי‪ .‬ער איז געווען א רב‬ ‫מיט א הכתרה אינאיינעם‪ .‬אינטרעסאנט איז אז ר' מענדלס‬
‫אין א קהילה פונקט ווי זיין ברודער ‪ -‬דער רב אין ירושלים‪,‬‬ ‫שווער‪ ,‬ר' בעריש מייזליש דער רב פון סאטמאר ‪ ,53‬איז‬
‫נו פארוואס האט ער נישט געטראכט אז עס קומט זיך אים‬ ‫נישט אהינגעפארען‪ .‬לכאורה איז דאך זייער א ווינדער‬
‫נישט עכט די אלע כיבודים‪ .‬אמת עס איז זייער שיין אז מען‬ ‫פארוואס איז ער נישט אהינגעפארען ווען זייין איידעם‬
‫איז אים מכבד און דער דארטיגער רב גיט אים אלעס‬ ‫באקומט אזא חשובע פאזיציע‪ ,‬אזא רבנות פאסטען האט‬
‫אוועק‪ ,‬אבער פארוואס האט ער געהאלטען אז עס קומט‬ ‫נאך נישט באקומען קיינער פון רבינס אייניקלעך? דער‬
‫זיך אים באמת? אבער דאס איז ער‪ .‬ער איז צוזאם‬ ‫תירוץ איז‪ ,‬אז ר' אהרן האט פארארבעט אז ער זאל נישט‬
‫געשטעלט פון "איך"‪ ,‬מיך" און "זיך"‪ ,‬און דערפאר‬ ‫קומען און חלילה אוועקנעמען א טראפ אטענשאן‪ ,‬ח"ו‪ .‬ר'‬
‫עקסיסטירט נישט ביים אים אין מח‪ ,‬נאר איין מענטש‪.‬‬ ‫אהרן האט בטבע נישט ליב ווען נאך איינער באקומט כבוד‬
‫אלעס קומט זיך פאר מיר‪.‬‬ ‫איבערהויפט אויב וועט עס ח"ו קומען אויף זיין חשבון‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪69 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אויף פארשידענע ענינים זייער אכט געגעבען אויף דעם‬ ‫איידער ר' אהרן איז געפארען קיין אנטווערפען האט די‬
‫כבוד וואס קומט זיך אים‪ .‬ער איז נישט געגאנגען צו א‬ ‫"שבת אחים" פון ניו יארק אריבער "געליפערט" בחורים פון‬
‫חופה אויב איז ער נישט געווען דער מסדר קידושין און איז‬ ‫דאהי צו הענגען לעקטערלעך און טאוולען אויף די‬
‫נישט געגאנגען צו א ברית ווי ער איז נישט געווען מכובד‬ ‫אנטווערפענער גאסן‪ ,‬וואס דאס פאר זיך איז געווען גאר‬
‫מיט סנדקאות‪ .‬ער האט געקענט איבערגעבען די כיבודים‬ ‫אום עטיש צו טון ווען דער רבי‪ ,‬זיין טאטע‪ ,‬לעבט נאך און‬
‫דא און דארט‪ ,‬אבער נאר ער האט דאס איבערגעגעבען‪ .‬ער‬ ‫איז פולקאם געזונט‪.‬‬
‫איז נישט געגאנגען צו קיין חתונות פון קרובים אויב האבען‬
‫זיי נישט אים מכבד געווען מיט סידור קידושין‪ .‬נישט אז ער‬ ‫עס איז פארהאן "געזעצען" און "הלכות" ביי רעביסטעוועס‪.‬‬
‫איז געווען פאר'חלש'ט אויף א סידור קידושין‪ ,‬ווייל איינס‪,‬‬ ‫עס איז פארהאן עטישקייטען פון אין מלכות נוגעת‬
‫ער האט ממאס געווען אין כבוד‪ .‬צוויי‪ ,‬ער האט‬ ‫בחברתה‪ ,‬עס איז פארהאן עטישקייטען פון פשוטע כיבוד‬
‫פארשטאנען גאר גוט אז עס קומט זיך די סידור קידושין‬ ‫אב‪ ,‬כאטש דער טאטע איז פאקטיש נישט מוחה‪ .‬עס איז‬
‫פאר א זיידען א רב צו א רבי‪ .‬און דריי‪ ,‬ער איז לכאורה‬ ‫פארהאן עטישקייטען וואס פשוט עס "פאסט" נישט‪ .‬עס‬
‫געווען דער גרעסטער מסדר קידושין אין דער וועלט‪ .‬ער‬ ‫פאסט נישט אז א פשוטער זון זאל אפילו צולאזען אז מען‬
‫האט געהאט הונדערטער סידור קידושינ'ס א יאר‪ ,‬עס זענען‬ ‫זאל פאר אים מאכען דאס וואס עס באלאנגט פאר א‬
‫געווען פיל מאל ווען דער ברך משה האט געהאט ‪ 5-6‬סידור‬ ‫פשוטער טאטען‪ .‬אפגערעדט פון א זון פון א רבין וואס‬
‫קידושינס א טאג‪ .‬ער האט געהאט די מערסטע סנדקאות‬ ‫לעבט און איז געזונט‪.‬‬
‫אין זיין צייט געקענט האבען ‪ 4-5‬בריתן אין איין צופרי‪.‬‬
‫דעריבער איז נישט געווען די סידור קידושין צו סנדקאות‬ ‫ר' אהרן האט קיינמאל זיך נישט אויפגעשטעלט ברבים און‬
‫וואס ער האט געדארפט‪ ,‬אבער ער האט געהאלטען אז א‬ ‫אפילו נישט פריוואט געזאגט‪ ,‬אז מען זאל נישט טון דאס‬
‫רב אין דעם קאליבער ווי ער איז‪ ,‬טאר נישט גיין צו א חופה‬ ‫מינדעסטע וואס באלאנגט פארען רבין‪ .‬ער האט נאר‬
‫אדער שפעטער צו די חתונה‪ ,‬אויב איז נישט געווען דער‬ ‫געמיטינגט מיט זיינע יועצים‪ ,‬וואס מען קען יא טון און‬
‫מסדר קידושין‪ .‬עס זענען נאך געווען פארשידענע כיבודים‬ ‫מיט וואס קען ער ווייזען פאר אלע סאטטמארע קהילות אז‬
‫אויף וואס ער האט געהאלטען אז אלס רב‪ ,‬געהערט עס‬ ‫ער איז דער נעקסטער אין די רייע פון די דינאסטיע‪ .‬למשל‪,‬‬
‫אויסדרוקליך פאר אים‪ ,‬ווי למשל זיין צייט צו דאווענען‬ ‫אריין צוברענגען א גאנצען פיש‪ ,‬ביי א סעודה ברבים‪ ,‬איז‬
‫יעדען טאג אין ביהמ"ד האט געמוזט זיין ליידיג דער עמוד‪.‬‬ ‫בהחלט א זאך וואס געהערט צום רבין‪ .‬אנצוגרייטען‬
‫עס האט נישט געטארט פארקומען א מנין אין גרויסען‬ ‫זילבערנע כלים ביי א שבת התוועדות איז נאך ארגער ווי‬
‫ביהמ"ד שוין פון א האלבע שעה פאר זיין דאווענען‪ ,‬אפילו‬ ‫זיך אנטאן א טלית פרייטאג צו נאכטס און מאכען דערמיט‬
‫עס האט זיך אמאל געקענט מאכען אז ער איז אנגעקומען‬ ‫קידוש‪ .‬צו הענגען לעמפעלעך און טאוולען ברוך הבא און‬
‫שפעטער‪ .‬ער האט נישט געוואלט ווארטען אז יענער מנין‬ ‫מזל טוב‪ ,‬געהערט אויסשליסליך פארען רבין‪ .‬אוודאי‬
‫זאל זיך ענדיגען‪ .‬זיי האבען געמוזט זאפארט ארויסגיין אין‬ ‫שטייט נישט ארויס געשריבען אין שו"ע אז אויב א זון‬
‫א זייטיג שטיבעל‪.‬‬ ‫הונגערט נאך די זאכען איז ער עובר אויף כיבוד אב‪ ,‬אבער‬
‫עס פארשטייט יעדער אז די סארט זאכען זענען פונקט ווי‬
‫דעריבער וואלט ער פארשטאנען אז א טלית פרייטאג צו‬ ‫זיך זעצען פיזיש אויפן טאטענס פלאץ‪.‬‬
‫נאכטס‪ ,‬אדער א שטעקען וואלט געווען א פארלעצונג אין‬
‫זיין כבוד און ער וואלט דאס נישט צוגעלאזט‪ .‬אבער די‬ ‫ווען ר' אהרן איז אין יענע יארען ארומגעפארען אין די‬
‫כבוד המדומה‪ ,‬די בעיבישע כיבודים האט ביי אים קיינמאל‬ ‫גאנצע וועלט בשליחות פון "שבת אחים" האט ער קיינמאל‬
‫נישט פארנעמען א פלאץ‪ .‬און דאס אלעס האט אונזער ר'‬ ‫נישט אפגעשטעלט דאס זונגען ווען ער איז אריינגעקומען‬
‫אהרן געוויסט און דעריבער האט ער נישט מורא געהאט אז‬ ‫צו די הויפט מסיבות‪ .‬ער האט זיך קיינמאל נישט‬
‫דער טאטע וועט אים דערלאנגען אחת למעלה ושבע למטה‬ ‫אויסגענומען אז ער וויל נישט ח"ו האבען די סארט נארישע‬
‫פאר די חוצפה‪.‬‬ ‫כבוד המדומה‪ .‬איך שרייב כבוד המדומה‪ ,‬ווייל ר' אהרן‬
‫האט געוויסט אז וויבאלד ביי זיין טאטען זענען די אלע‬
‫דער ר' אהרן‪ ,‬אויסער צו פארמאגען א נאז מיט צוויי אויגען‬ ‫סארט כיבודים ווי‪ ,‬לעמפעלעך‪ ,‬טאוולען‪ ,‬זונגען ביים‬
‫און א בארד‪ ,‬ענדעלט נישט גארנישט צו זיין טאטען‪ .‬ער איז‬ ‫אריינקומען‪ ,‬קבלת פנימער פון טויזענטער אידען‪ ,‬זילבערנע‬
‫מיט אלעם אזוי אנדערש אז עס וואלט נישט געווען ווער‬ ‫כלים ביים טיש‪ ,‬גאנצע פיש ביי א סעודה‪ ,‬געווען בלויז א‬
‫עס זאל אפווענדען א טעריע אז ער איז א אדאפטירט קינד‬ ‫כבוד המדומה‪ .‬דעם ברך משה'ן זענען די זאכען אפילו נישט‬
‫ביים ברך משה‪.‬‬ ‫אריין אין קאפ‪ ,‬און ער האט דאס אפילו ממאס געווען‪.‬‬
‫דעריבער האט ר' אהרן געוויסט אז זיין טאטע וועט דאס‬
‫דער ברך משה איז געווען א אויסגערופענער גאון און‬ ‫באמת נישט אן גיין‪ ,‬ווייל ער האט געוויסט אז דער ברך‬
‫מתמיד‪ ,‬א חכם מחוכם‪ ,‬ממאס געווען יעדע שמץ פון‬ ‫משה פארשטייט נישטאמאל צו די זאכען‪.‬‬
‫גאווה‪ ,‬ממאס געווען אין כבוד‪ .‬א מזג טוב‪ ,‬געמאכט יעדען‬
‫איד שפירען ווי ער איז עפעס ווען מען איז אריין צו אים‪,‬‬ ‫אבער ווען ר' אהרן טוט ווען אן א טלית פריייטאג צו‬
‫ער האט ליב געהאט יעדען איד און ספעציעל תלמידי‬ ‫נאכטס‪ ,‬אויף דעם וואלט דער טאטע שוין יא פארשטאנען‬
‫חכמים‪ .‬און ביז די סקול דיסטריקט פרשה האט ער‬ ‫אז ער איז געגאנגען מיט א שמיץ אריבער‪ .‬מען זאל נישט‬
‫אמבעסטען געלעבט מיט יעדען ערליכען איד אויף דער‬ ‫מיינען אז דער ברך משה האט נישט געוויסט וואס פארא‬
‫וועלט‪ .‬און אפילו דעמאלטס ווען ער האט יא גערעדט‬ ‫פאזיציע ער פארנעמט אויף די וועלטס ארענע‪ .‬ער האט‬
‫‪ ‬‬
‫‪70 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫מענשטען וואס געדענקען דאס‪ .‬און מענשטען פארציילען‬ ‫קעגען די רבנים האוסרים איז אינטרעסאנט צו‬
‫אז דער ברך משה האט זיך אונטערגעהויבען ווען ר' יואליש‬ ‫באמערעקען אז זיי האבען זיך אלע איבערגעבעטען‬
‫פלעגט אריינקומען‪.‬‬ ‫שפעטער‪ .‬דער וויזניצער רבי האט געטון עפעס וואס מען‬
‫זעט ליידער נישט מער‪ .‬ער האט געשריבען א בריוו צום‬
‫דאס דרך ארץ וואס דער ברך משה האט געהאט פאר א‬ ‫ברך משה ווי ער שרייבט אים אז ער בעט אים איבער און‬
‫ת"ח איז געווען פיל מער ווי עס פירט זיך א גרויסער רבי‪.‬‬ ‫ער שרייבט אז דער ברך משה זאל אים מוחל זיין‪.‬‬
‫ער האט פון זיין כבוד אוועק געקוקט‪ ,‬און זיך ברבים‬
‫אונטער געהויבען‪ ,‬און טייל מאל אינגאנצען זיך אויף‬ ‫איך מוז זיך אפשטעלען‪ ,‬שרייבענדיג די ווערטער‪ .‬ווייל אזא‬
‫געשטעלט‪ ,‬פאר תלמידי חכמים וואס זענען אריינגעקומען‪.‬‬ ‫סארט בריוו איז נאך נישט ערשינען אין לאנגע לאנגע‬
‫עס איז געווען ביים אין נאטור מכבד צו זיין יעדען מענשט‬ ‫יארען‪ .‬מען רעדט דא פון א גרויסען רבין מיט טויזנטער‬
‫בכבוד הראוי לו‪.‬‬ ‫חסידים‪ ,‬וואס האט געמעגט רעדען וואס ער האט גערעדט‬
‫נאכדעם וואס מען האט אויף אים אזוי גערעדט‪ .‬דער‬
‫ער איז געווען אויסערגעווענליך באליבט און ארויף געקוקט‬ ‫וויזניצער רבי האט באמת געהאלטען אז דער סקול‬
‫ביי יעדען ערליכען איד‪ .‬הרה"ק ר' יאנקעלע‪ ,‬דער אלטער‬ ‫דיסטריקט איז אסור‪ ,‬און ער מעג זיך מחולק זיין אפילו‬
‫סקולענער רבי‪ ,‬דער אלטער פאפער רב‪ ,‬דער גאב"ד דער‬ ‫מיטען גרעסטען פוסק‪ .‬און עס קומט נישט אזוי אראפ צו‬
‫מנחת יצחק‪ ,‬דער גאב"ד דער רמ"א‪ ,‬דער גאב"ד רי"מ‬ ‫רייסען א רבין אויב האלט ער אנדערש‪ .‬פון דעסטוועגען‬
‫דושינסקי‪ ,‬ספינקער רבי ר' הערשלע‪ ,‬און נאך פילע‪ ,‬וואס‬ ‫האט ער זיך אראפגעלאזט‪ ,‬צו גאר אויפגעהויבען און‬
‫האבען מיט אים אויסער געוונעליך שיין געלעבט‪ .‬און ער‬ ‫דערהויבען‪ ,‬און געשריבען אזא מחילה בריוו‪ .‬עס איז נישט‬
‫האט זיי אויסטערליש מכבד געווען און ארויף געקוקט‪ ,‬און‬ ‫פארהאן קיין סאך רביס וואס וואלטען אזעלכע ווערטער‬
‫פון זיך אלעס אוועק געגעבען פאר זייער כבוד וועגען‪.‬‬ ‫געשריבען אן קיין תנאים פון פריער וואס וואלטען‬
‫פארזיכערט אז ער באקומט אויך עפעס אויף צוריק אז ער‬
‫זיין זין ר' אהרן האט קיינעם נישט קיינמאל מכבד געווען‬ ‫זאל נישט אויס זען ביי זיינע חסידים אין די אויגען ווי א‬
‫און קיינמאל קיינעם נישט ארויף געקוקט‪ .‬און מען זעט‬ ‫פארלירער‪ .‬עס איז די שטערקסטע סארט גבורה פון א רבין‪.‬‬
‫טאקע אז קיין איין רב האט זיך מיט אים נישט געוואלט‬
‫איבערבעטען קיינמאל‪ ,‬נאר דער קארלסבורגער רב ר'‬ ‫אויך האט זיך דער מאטעווידעער רב ז"ל איבערגעבעטען‬
‫יחזקאל ראטה‪) .‬אז מען רעדט שוין‪ ,‬איז אינטרעסאנט צו‬ ‫שפעטער מיטען ברך משה‪ ,‬און כאטש דער ברך משה האט‬
‫אנמערקען‪ ,‬אז דער קארלסבורגער רב איז געווען דער‬ ‫אויף אים גערעדט נאך סאך מער ווי אויף די אנדערע רבנים‬
‫שארפסטער לוחם קעגען סקול דיסטריקט‪ .‬ער איז געווען‬ ‫האוסרים‪ .‬דאך האט ער פארשטאנען אז עס איז געווען‬
‫דער איינציגער וואס האט געהאלטען און ארויס געקומען‬ ‫זייער א אנגעצויגע צייט‪ ,‬עס איז געווען פורים ווען דער‬
‫מיט א געשריבענע תשובה אז עס "יהרג ואל יעבור"‪ ,‬אבער‬ ‫רבי איז געווען בגילופין און ר' אהרן האט אים געהאט‬
‫ער איז דער איינציגער וואס לעבט גוט מיט ר' אהרן‪(.‬‬ ‫אנגעצויגען‪ .‬און די רגע וואס דער ברך משה האט אויף‬
‫גענומען זיין דריטען זין אלס רב אין סאטמאר וו"ב האט זיך‬
‫ר' אהרן קוקט נישט ארויף אויף קיין ערליכען איד‪ ,‬און‬ ‫דער מאנטעווידעער רב איבערגעבעטען און האט מערערע‬
‫האט זיך נאך בטעות אויף געשטעלט פאר קיין איין רב‪ .‬אזוי‬ ‫מאל באשיינט דעם אויבען אן מיטען ברך משה‪.‬‬
‫ווייט‪ ,‬אז ווען ר' אהרן האט חתונה געמאכט זיין טאכטער‬
‫צו הרב דושינסקיס איינקעל‪ ,‬דאכט זיך‪ ,‬תשנ"ח‪ ,‬און הרב‬ ‫דעם קאשויער רב האט דער ברך משה געוואלט גיין‬
‫דושינסקי איז ספעציעל געקומען צו פארען צו די חתונה‬ ‫באזוכען אין שפיטאל עטליכע מאל ‪ ,‬נאר זיינע קינדער‬
‫שוין גאר שוואכערהייט‪ ,‬דערציילען מענטשען‪ ,‬אז ר' אהרן‬ ‫האבען ליידער געמאכט שטיקלעך אז דאס זאל נישט‬
‫האט זיך ניטאמאל אונטערגעהויבען ווען הרב דושינסקי איז‬ ‫פארקומען‪ .‬כאטש עס איז באוויסט אז דער ברך משה און‬
‫אריינגעקומען צו די חתונה‪ .‬און נאכמער‪ ,‬הרב דושינסקי‬ ‫דער קאשויער רב זענען געווען אמאל ספעציעל נאנט און‬
‫האט אפגענומען מז"ט פון דעם גאנצען אויבען אן‪ ,‬אויפן‬ ‫האבען קיינמאל נישט גערעדט איינער אויפן אנדערען‪,‬‬
‫וועג גייענדיג צו זיין פלאץ אין מיטען‪ ,‬און ווען ער איז אן‬ ‫נאכמער‪ ,‬עס איז היינט ידוע אז ביידע האבען אפילו אין די‬
‫געקומען צו ר' אהרן און געגעבען די האנט‪ ,‬האט זיך ר'‬ ‫אנגעצויגענע יארען‪ ,‬שיין גערעדט איינער איבערען‬
‫אהרן נישטאמאל אויס געדרייט אויף זיין זייט‪ ,‬נאר אים‬ ‫אנדערען‪ .‬דאך איז ליידער נישט צו שטאנד געקומען אז זיי‬
‫צוריק געגעבען די האנט ריק ווערטעס‪ .‬אט דאס איז דער‬ ‫האבען זיך געקענט טרעפען און זיך אפיציעל איבערבעטען‪.‬‬
‫בעסטער ביישפיל וויאזוי ער פירט זיך אויף צו רבנים וואס‬
‫זענען פיל עלטער פון אים‪.‬‬ ‫דער שארמאשער רב ר' יואליש מארגענשטערען האט זיך‬
‫איבערגעבעטען מיטען ברך משה און נאכען אויפנעמען ר'‬
‫כ"ש ווי אזוי ער פירט זיך אויף צו רבנים וואס זענען זיין‬ ‫זלמן לייבען פאר רב‪ ,‬האט ער באשיינט יעדע מסיבה און‬
‫עלטער אדער יונגער‪ .‬און כ"ש וכ"ש וויאזוי ער פירט זיך‬ ‫באזוכט דעם ברך משה צענדליגער מאל‪ ,‬און דער ברך משה‬
‫אויף צו סתם מענטשען‪ .‬ער ענטפערט נישט נארמאל‪ ,‬ער‬ ‫האט זיך באמת געפריידט צו דעם גרויסען גאון וצדיק‪.‬‬
‫האקט אלץ אריין אין מיטען רעדען‪ ,‬רעספעקט פאר א‬ ‫בעפאר די סקול דיסטריקט פרשה איז ר' יואליש געגאנגען‬
‫מענטש אלץ א מענטש‪ ,‬איז ביי אים נישט אנגענומען‪ .‬ווייל‬ ‫יעדע וואך צום טיש פון ברך משה אין קרית יואל און ער‬
‫ער איז צוזאמגעשטעלט פון "זיך"‪ ,‬מיך" און "איך"‪.‬‬ ‫פלעגט אויף הייבען דעם כוס צו קידוש‪ ,‬און באקומען דאס‬
‫בענטשען די ערשטע וואך‪ .‬דאס פארציילען צענדליגער‬
‫‪ ‬‬
‫‪71 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫באקומען און טאקע שוין‪ .‬ער רעספעקטירט קיינעם נישט‬ ‫יעדער וואס האט קליינווארג אין שטוב ווייסט אז פיצעלע‬
‫אויף דער וועלט‪ ,‬אבער ער וויל די גאנצע וועלט זאל אים‬ ‫קינדער ווייסען נישט פון גארנישט‪ .‬ווען זיי זענען הונגעריג‬
‫דינען און רעספעקטירען‪ .‬אין אנדערע ווערטער‪ ,‬ער וויל‬ ‫צו ווען עס האט געמאכט א פעמפער‪ ,‬מעג די מאמע‬
‫נאר האבען פון יענעם וואס יענער קען אלס געבען‪ ,‬אבער‬ ‫האלטען אין מיטען ליכט בענטשען‪ .‬דאס קינד ווייסט נישט‬
‫ער געבען‪ ,‬דאס קען ער פשוט נישט‪.‬‬ ‫פון קיין חכמות‪ .‬ער מוז שוין האבען דאס וואס עס קומט‬
‫זיך פאר אים‪ .‬א פיצעל קינד האט גארנישט אויף דער‬
‫וויאזוי ער האט זיך געקענט צוזאם לעבען מיט זיין פרוי און‬ ‫וועלט‪ ,‬בלויז‪" ,‬איך"‪" ,‬מיך" און"זיך"‪ .‬ווען דאס קינד ווערט‬
‫קינדער‪ ,‬דאס זאל איר ביטער גיין זיי פרעגען‪ .‬איך גיי נישט‬ ‫עלטער‪ ,‬ווייסט עס שוין אז עקסיטירט נאך קינדער אין‬
‫שרייבען איבער דעם‪ ,‬ווייל די זאכען וואס איך האב מיך‬ ‫שטוב‪ ,‬עס איז פארהאן די צייט צו עסען און עס איז‬
‫אנגעהערט פון גאר קראנטע מקורות‪ ,‬זענען אזוי אום‬ ‫פארהאן א צייט צו שלאפען‪ ,‬אבער ער קען נאך נישט‬
‫גלייבליך אז איר וועט מיך אנקוקען ווי א ליגנער און א‬ ‫פארשטיין אז עס אמאל פארהאן א תירוץ פון נישט קענען‬
‫פאנטאזירער‪.‬‬ ‫באקומען עפעס ווייל עס קאסט צופיל געלט‪ .‬דאס קינד‬
‫קען נאך דאס נישט דערהערען‪ .‬דער "איך"‪" ,‬מיך" און "זיך"‬
‫איין סארט מענטש וועם אונזער ר' אהרן רעספעקטירט יא‪.‬‬ ‫איז שוין פארברייטערט אבער עס איז נאך אלץ פארהאן‬
‫אין אמתן‪ ,‬צוויי סארט‪ .‬איין סארט איז ער אליין‪ .‬עס איז‬ ‫פארשידענע מאל ווען דער "איך"‪" ,‬מיך" און "זיך" איז נאך‬
‫נישט פארהאן נאך א מענטש וועם ער רעספעקטירט אזוי‬ ‫דא‪ .‬ווען דאס קינד ווערט נאך עלטער‪ ,‬ער איז שוין א בחור‬
‫ווי זיך אליין‪ .‬אבער אויך נישט ווי א גרויסער ערוואקסענער‬ ‫און פארמאגט שוין שכל‪ ,‬פארשטייט ער שוין אז נישט אלע‬
‫מענעטש רעספעקטירט זיך‪ ,‬ווייל א מענטש וואס‬ ‫מאל קען מען עפעס קויפען‪ ,‬ער ווייסט שוין אז נישט אלעס‬
‫רעספעקטירט זיך‪ ,‬ווייסט אויף יעדע זאך אז עס איז‬ ‫קומט זיך אים‪ ,‬און נישט אלעס קומט אן גרינג‪ .‬אבער ער‬
‫פארהאן פארשידענע סארט זאכען וואס ער טאר נישט טון‬ ‫איז נאך א קינד פון מאל צו מאל‪ .‬ער קען נאך אלץ חתן‬
‫ווייל עס נעמט אוועק זיין רעספעקט‪ .‬למשל‪ .‬א זעלבסט‬ ‫פארלאנגען פארשידענס וואס ער קען נישט פארשטיין און‬
‫רעספעקטירטער מענטש‪ ,‬וועט נישט עסען מיאוס און‬ ‫דערהערען אז זיין זאך וואס ער וויל‪ ,‬איז נישט פאסיג‪ ,‬עס‬
‫קייען הויעך‪ ,‬ער וועט נישט אויף גרעבטשען ברבים און‬ ‫איז אום נויטיג‪ ,‬צו דער טאטע האט נישט קיין געלט אויף‬
‫אוודאי נישט נפחא'ן ברבים‪ .‬א זעלבסט רעספעקטירטער‬ ‫דעם‪ .‬אבער נאך די חתונה‪ ,‬ווען ער ברענגט אריין א שותף‬
‫מענטש ווייסט ווי אזוי צו רעדען צו מענטשען‪ ,‬ער האקט‬ ‫אין זיין לעבען‪ ,‬מוז דער "איך"‪" ,‬מיך" און "זיך" אינגאנצען‬
‫נישט אריין יעדעס מאל ווען איינער זאגט עפעס‪ ,‬אפילו‬ ‫פארשווינדען ווערן‪ .‬געווענליך האט דער יונגערמאן אליין‬
‫אנדערש פון אים‪ .‬א זעלבסט רעספעקטירטער מענטש‬ ‫שכל אז דאס לעבען איז ווייט פון "איך"‪" ,‬מיך" און "זיך"‪,‬‬
‫נעמט אן יענעמס מיינונג אויב איז ער איבערצייגט אז‬ ‫אבער אויב ל"ע האט ער נישט דעם שכל פון זיך אליין‪,‬‬
‫יענער מיינט זיין טובה‪ ,‬אפילו עס איז אנדערש וויאזוי ער‬ ‫דעמאלטס וועט ער זיך דאס לערנען אויף זייער א שווערען‬
‫וואלט באמת געוואלט‪ .‬א זעלבסט רעספעקטירטער מענטש‬ ‫וועג‪ ,‬אויב ער וועט בכלל באקומען נאך א שאנס זיך אויס‬
‫פארשטייט אליין אז א מכבד ווערט א מכובד‪ .‬א זעלבסט‬ ‫צו לערנען‪.‬‬
‫רעספעקטירטער מענטש ווייסט וואס מיינט "קלעסי" און‬
‫פארמאגט קלאס‪ .‬און נאך צענדליגער משלים וואס איך לאז‬ ‫ווען א מענטש ווערט עלטער ווייסט ער פון זיך אליין אז ער‬
‫איבער פאר די אינטעליגענטע ליינער אז זיי זאלען מיט‬ ‫איז נישט דער קלוגסטער‪ ,‬ער איז נישט דער גרעסטער‪ ,‬און‬
‫זייער אינטעליגענץ אליין צוזאם שטעלען די אלע משלים‬ ‫ער ווייסט אז פון עלטערע קען מען און מוז זיך לערנען‪ .‬און‬
‫וואס איר טראכט אז מיט דעם קען פארענטפערט ווערען ר'‬ ‫אויב נישט‪ ,‬אויב האלט ער זיך העכער פון יעדען מיט‬
‫אהרןס גאנג אין לעבען‪.‬‬ ‫אלעם‪ ,‬וועט אזא איינער האבען זייער א מיזרעבעל לעבען‪.‬‬
‫ער וועט מאכען אזעלכע מיסטעיקס אין זיין לעבען אז עס‬
‫איין משל וואס איך וועל אייך געבען כדי בעסער צו‬ ‫קען זיך אפילו נישט ענדיגען גוט‪ .‬און עס קען זיין אז ער‬
‫פארשטיין וואס פארא סארט משלים מען רעדט וואס איר‬ ‫וועט מאכען אזא סארט טעות וואס וועט אים שאטען פאר‬
‫זאלט אליין אריין טראכטען‪ .‬ר' אהרן קען נישט באקומען‬ ‫א גאנץ לעבען‪ .‬יעדער מענטש מוז‪ ,‬נישט איינמאל און נישט‬
‫געניג קאמפלימענטען און רימערייען וויפיל מען זאל אים‬ ‫הונדערט מאל‪ ,‬נאר א גאנץ לעבען‪ ,‬אנקומען צו אנדערע‬
‫נאר וועלען געבען‪ .‬א קינד דארף מען זייער רימען אין‬ ‫מענטשען‪ ,‬און דעריבער רעספעקטירט ער אנדערע‬
‫ארדער אים אויף צו בויען‪ ,‬און מיט א גוט ווארט קען מען‬ ‫מענטשען פון זיך אליין‪ ,‬ווייל דער שכל דיקטירט אים דאס‪.‬‬
‫ביי אים פועלן אלעס אויף דער וועלט‪ .‬און א קינד בארימט‬ ‫אן רעספעקט פאר א אנדערען מענשט איז מען אליין נישט‬
‫זיך אליין אן אויפהער‪ .‬דאס איז די טבע פון אלע קינדער‪.‬‬ ‫רעספעקטירט‪ ,‬און דאן שווימט דער מענטש אליין אויפן‬
‫אבער ווי גרעסער ער ווערט‪ ,‬באוקמט ער מער שכל צו‬ ‫גרויסען ים אן קיין שיצונג‪ .‬ער מאכט אזאנע טעותים וואס‬
‫פארשטיין אז רימערייען איז נישט שיין‪ ,‬און אייגענע רימען‪,‬‬ ‫קיינער אויף דער וועלט קען עס שוין נישט פארעכטען‪ ,‬און‬
‫זאגט די וועלט‪ ,‬שטינקט‪ ,‬און דער מענטש אליין עקעלט זיך‬ ‫דאס ערגסטע פון אלעם איז‪ ,‬אז ער אליין קען אויך נישט‪.‬‬
‫פון בארימערייען‪ ,‬און אפילו ווען אנדערע בארימען אים‬
‫וועט ער זיך זיך פילען מיט אפשיי און נישט פאסיג‪ .‬איבער‬ ‫אונזער ר' אהרן איז געבליבען אין אלעם ווי א קינד‪ .‬ער איז‬
‫הויפט ווען עס איז פאלש און איבערגעטריבען‪.‬‬ ‫נישט קיינמאל אויס געוואקסען דעם "איך"‪" ,‬מיך" און‬
‫"זיך"‪ ,‬ביי אים עקסיסטירט נישט נאך א מענטש‪ ,‬ער מוז‬
‫דער ר' אהרן וויפיל מען רימט אים און מיט וויפיל‬ ‫קיינמאל נישט צוקומען צו א אנדערען‪ .‬ער ווייסט נישט פון‬
‫לעקערייען ער הערט זיך אן‪ ,‬וועט ער זיך נאכדעם אליין‬ ‫זיך טיילען מיט נאך איינעם‪ ,‬נאר ער אליין דארף אלעס‬
‫‪ ‬‬
‫‪72 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫מקשה לילד‪ ,‬פון לאנדאן וועגען א אפעראציע‪ ,‬פון‬ ‫אויסרימען‪ .‬יעדער רב און שיינער יוד וואס באזוכט אים‪,‬‬
‫אנטווערפען וועגען א נאמען‪ ,‬פון בני ברק וועגען א שידוך‪,‬‬ ‫באקומט אינסטרוקציעס אין דרויסען‪ ,‬אז ער זאל רעדען‬
‫פון האטסע פלאטסע וועגען אנטאן גלעזער פאר א קינד‪,‬‬ ‫מיטען רבין איבער די "שחיטה מהודרת" אין קרית יואל‪ ,‬צו‬
‫און נאך געפערליכע קינדישע שטיק וואס יעדער ליינער‬ ‫רעדען פון די ברייט פארצווייגטע פעולות פון רבין אין די‬
‫האט געדארפט גלייך לויפען אין בית הכבוד צו ברעכען‪.‬‬ ‫גאנצע וועלט‪ ,‬ער זאל פרעגען דעם רבין וויאזוי ער מאכט‬
‫די אלע זאכען ווען ער איז איין מענטש אליין‪ ,‬רעדען וועגען‬
‫נאך א סארט מענטש וועמען ר' אהרן רעספעקטירט‪ ,‬די‬ ‫"תקנות"‪ ,‬און ווי די גאנצע וועלט ווערט משוגע פון די‬
‫אנדערע שוואכקייטען‪-‬פולע רביס‪ .‬ער איז דשעלעס אויף‬ ‫תקנות‪ .‬און ווי נאר יענער רב הייבט נאר מיט די‬
‫זייערע אנגעפאקטע פארענטעשן‪ ,‬אויף זייער לעבידיקייטען‬ ‫גערימעכצער‪ ,‬נעמט דער רבי איבער און ער אליין ברענגט‬
‫ביים טיש‪ ,‬די לעמפעלעך און די שיינע סיינס וואס הענגען‬ ‫נאך און נאך ארויס אז דאס וואס דער רב ברענגט ארויס‬
‫ביי די סארט רביס ביי די חתונות און נאך די סארט‬ ‫איז נאר א האלבער בילד וואס ער טוט אלץ‪ .‬ער טוט פיל‬
‫בעיבישע שטיקן פון די סארט רביס‪ .‬אבער א רבין וואס איז‬ ‫מער און ברייטער‪.‬‬
‫נישט "אזוי גרויס" אין די סארט בעיבישע שטיק‪ ,‬ווי למשל‬
‫דער היינטיגער פשעווארסקער רבי‪ ,‬דער וויזניצער רבי‪ ,‬דער‬ ‫ביי יעדע כינוס און סיום ברענגט מען רעדנערס וואס זיי‬
‫סקולענער רבי‪ ,‬דער ראחמיסטריווקער רבי פון דאהי און‬ ‫רעדען נאר פון איין זאך‪ :‬פון רבין‪ .‬פון זיין גרויסקייט און‬
‫זיין פלומיניק פון ירושלים‪ ,‬זענען ביי ר' אהרן פריך ומופרך‬ ‫מעכטיקייט און זיינע פעולות אין כשרות און זיינע פעולות‬
‫פון קאפ ביז פיס‪ .‬ער איז נישט גענוג ערוואקסען צו‬ ‫אויף יעדע זאך‪ .‬און דאס איז אלעס בפניו‪ .‬ער זיצט דארט‬
‫פארשטיין אז די אלע זענען פון אים העכער אין יעדע‬ ‫און קען נישט זיך אן הערען גענוג‪ .‬לעצטענס האבען זיינע‬
‫הייליגע זאך‪ ,‬זיי זענען מיליאן מאל אזעלעכע ירא שמים‬ ‫נאנטע מענטשען אויף געכאפט אז הרב ברוידא פון ב"פ ער‬
‫וירא חטא ווי אים‪ .‬אבער וויבאלד זיי האבען נישט די‬ ‫איז דער מערסט‪ ,‬געאייגענטער מענטש פאר די ארבעט‪ .‬ער‬
‫סארט טישען‪ ,‬די גרויסע חתונות‪ ,‬די סארט בעיבישע‬ ‫ווערט גערופען יעדען שני וחמישי אויף צו טרעטען און טון‬
‫קינדישקייטען‪ ,‬איז ער פיל פיל פיל העכער פון זיי‪.‬‬ ‫די ארבעט )בערך וואס דער לימאנאווער רב טוט אין‬
‫סקווער‪ (.‬און ווען יענער רב איז פערטיג‪ ,‬הייבט דער רבי‬
‫איצט צוריק קיין אנטווערפען‪.‬‬ ‫אין זיין דרשה‪ ,‬זיך אזוי אויס צו לויבען אז זיין ציבור ווערט‬
‫שטיל פון פארשטימעניש‪ .‬און דער בלאט רופט אן די סארט‬
‫עס איז פרייטאג נאכמיטאג און ר' אהרן גייט באזוכען ר'‬ ‫שטימעניש‪ :‬יראת הכבוד‪.‬‬
‫יאנקעלע‪ .‬מען דארף נישט דא מספיד זיין ר' יאנקעלע און‬
‫אייך קומען דערציילען ווער עס איז געווען‪ .‬אבער עס איז‬ ‫פארגאנגענעם פסח האט זיך ר' אהרן געלאזט בארימען‬
‫וויכטיג א קליינע נקודה צו וויסען אז דער פשעווארסקער‬ ‫דורך א אינטרעוויא מיט די מאגאזין "משפחה" אויף עיברית‬
‫רבי איז געווען פארהייליגט אומעטים און איז געווען דער‬ ‫און אויף ענגליש‪ .‬איך וועל נישט אריין גיין אים דעם עצם‬
‫רבי איבער גאנץ אייראפע‪ .‬אפגערעדט אין אנטווערפען‬ ‫רעיון פון א ראיון‪ ,‬ווייל דאס האב איך שוין געשריבען אז די‬
‫וואס די גאנצע שטאט געווען פלאמעדיגע חסידים פון דעם‬ ‫סארט פראפעגאנדע וואלט מען נישט געקענט פועלן ביי‬
‫איש קדוש‪ .‬ר' יאנקעלע איז שוין געווען תשנ"ז גאר גאר‬ ‫קיין שום ערענסטען רבי'ן‪ ,‬נאר ביי די "שוואכקייטן‪-‬פולע"‬
‫שוואך‪ .‬און עס איז געווען זמנים וואס ער איז נישט געווען‬ ‫רביס‪ .‬אבער דער אינטערוויא איז געווען פיל מער ווי די‬
‫אינגאנצען ביי זיך‪.‬‬ ‫וואס זיי האבען שוין געמאכט מיט די פריערדיגע רביס‬
‫וואס גייען אריין אין דעם כלל פון "שוואכקייטן‪-‬פולע"‪ .‬עס‬
‫די פשעווארסקער גבאים האבען געוויזען פאר ר' אהרן ווי‬ ‫איז געווען דארט געשריבען אזעלעכע עקעלדיגע‬
‫דער באזוך וועט פארקומען‪ ,‬אין די סוכה‪ .‬ר' אהרן איז שוין‬ ‫גערימעכצער אז עס געווען צום ברעכען‪ .‬קודם רימט אים‬
‫געזעצען און עס האט גענומען צייט ווילאנג מען האט‬ ‫אויס זיין "יועץ פרטי" מתתיהו דייטש‪ ,‬נאכדעם זיין "שר‬
‫אריינגברענגט ר' יאנקעלע‪ .‬ר' אהרן האט גערעדט על דא‬ ‫החוץ" משה אהרן האפמאן‪ ,‬נאכדעם זיין גבאי‪ ,‬חיים שלמה‬
‫ועל הא‪ ,‬הויך כדרכו‪.‬‬ ‫פישער‪ ,‬און ווען זיי זענען שוין פערטיג גייט מען אריין צום‬
‫רבין אליין‪ ,‬און ער רימט זיך אליין דאפעלט ווי די‬
‫ענדליך מען ברענגט אריין דעם גרויסען צדיק און מען זעצט‬ ‫פריערדיגע האבען נאר געקענט נאכקומען‪.‬‬
‫אים הארט נעבען ר' אהרן‪ .‬ר' אהרן גיט אים שלום‪ .‬און‬
‫אזוי ווי דער פשעווארסקע רבי האט שוין דאן נישט‬ ‫עס איז געווען א סטראטעגיע אים צו מאכען ווי א קאפ‬
‫גערעדט‪ ,‬האט ר' אהרן זיך גענומען רעדען‪ .‬אבער נישט‬ ‫שטיק‪ ,‬וואס דער ווילנער גאון אינאיינעם מיטען‬
‫וואס פאסט‪ ,‬זיצענדיג נעבען דעם צדיק נשגב‪ ,‬ווייל ר'‬ ‫ראגאטשאווער זענען פלאך און פלאטשיג קעגען אים‪ .‬ער‬
‫יאנקעלע איז ביי אים גארנישט‪.‬‬ ‫איז אזא סארט ווידלער קאפ אז ער קען פארנעמען צען‬
‫זאכען אויף א מאל‪ .‬ער ענפערט פראגעס ווי ר' חיים‬
‫קנייבסקי‪ ,‬שנעל און קורץ‪ .‬און מיט דעם ווערט שוין‬
‫די ערשטע שאלה פון ר' אהרן האט ער געפרעגט כאילו עס‬ ‫פארענטפערט פארוואס ביי אים איז א קוויטעל א "טובל‬
‫זיצט נישט דא קיינער נישט נאר ער מיט זיינע מענטשען‪.‬‬ ‫און ארויס"‪ .‬נישט ווייל ער לאזט קיינעם נישט קומען צום‬
‫ער פרעגט הויך‪ :‬אה‪ ,‬דא איז די סוכה? – יא‪ .‬דא איז די‬ ‫ווארט‪ ,‬נאר ווייל ער איז א ווילדער קאפ און כאפט אלעס‬
‫סוכה‪ ,‬האט מען געענפערט‪ .‬אה‪ .‬און און און דאס איז דער‬ ‫אין איין מילי‪-‬רגע‪ .‬דער שרייבער האט "אליין" געהערט און‬
‫שלאק? ווייזענדיג מיט די פינגער צום דאך‪ .‬איך זע אז עס‬ ‫געזען ווי מען קאלט אן ר' אהרן פרעגען‪ ,‬פון אסטראליע א‬
‫‪ ‬‬
‫‪73 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫איז נאך א ווינדער אז זייין זין האט נישט מצליח געווען אין‬ ‫איז צובראכען‪ .‬ביי מיר אין מיין סוכה אין קרית יואל איז‬
‫אנטווערפען? איז נאך א וואונדער אז אין פשעווארסק‬ ‫אויך דא אזא סארט שלאק‪ ,‬אבער עס פארט נישט ארויף‪,‬‬
‫האלט מען פון ר' אהרן ווייניגער ווי גארנישט‪ ,‬איז נאך א‬ ‫נאר גלייך‪ .‬אה אה‪.‬‬
‫ווינדער אז דער היינטיגער פשעווארסקער רבי‪ ,‬וואס איז ווי‬
‫זיין טאטען נערץ ומקודש ביי אלע ערליכע אידען‪ ,‬האט‬ ‫דער דארטיגער ציבור האט געמיינט אז זיי חלשן אוועק‪.‬‬
‫געארבעט מעשים אז דער היינטיגער סאטמארער רבי זאל‬ ‫אזא שמועס איז נאך קיינמאל נישט פארגעקומען ווען ר'‬
‫ווערען רב אין דער סאטמארער קהילה אין וו"ב? איז נאך א‬ ‫יאנקעלע איז געווען אנוועזענד‪ .‬דעם ר' יאנקעלע האבען‬
‫ווינדער אז דער היינטיגער פשעווארסקער רבי האלט ר'‬ ‫רבנים באזוכט אפילו ווען ער איז שוין געווען גאר שוואך‪.‬‬
‫אהרן טייטלבוים פאר איינעם וואס גלייבט נישט אין‬ ‫און געווענליך האט מען גערעדט וויאזוי דער רבי פילט‪ ,‬און‬
‫גארנישט? איצט איז שוין אויך נישט קיין ווינדער אז דער‬ ‫אליין געבעטען א ברכה און די גבאים האבען פרובירט‬
‫היינטיגער פשעווארסקער רבי איז פארפיינטעט ביי אלע ר'‬ ‫ארויס צו קוועטשען א ברכה‪ ,‬און נאכדעם האט דער רב‪,‬‬
‫אהרןס מענטשען און ביי אים אליין‪.‬‬ ‫דער באזוכער‪ ,‬אויך געווינטשען פארן רבין א ברכה פון‬
‫געזונט און אריכת ימים און עס זאל זיין יתחדש כנשר‬
‫פאראכטען פון פריער‬ ‫נעוריו‪.‬דא רעדט מען דאך פון רבין וואס איז געווען נערץ‬
‫ומקודש אין די גאנצע וועלט‪ .‬א אפענער בעל מופת‪ .‬א‬
‫תשנ"ח איז געווען א היסטאריש יאר אין סאטמאר‪ ,‬ווען די‬ ‫סארט רבי וואס האט זיך נישט געפינען נאך איינס‪ ,‬און עס‬
‫"קאלטע קריג" האט געבושעוועט אינגרויסן‪ ,‬עס האט זיך‬ ‫איז געווען א זכיה נאר אים אנצוקוקען‪.‬‬
‫געענדיגט מיט דעם וואס יענעם יאר זענען נפטר געווארען‬
‫די בארימטע בויערס פון סאטמאר ווי די ראשי הקהילה‬ ‫אבער דער ר' אהרן קוקט דאך נישט ארויף אויף אזא סארט‬
‫ומנהלי המוסדות פון ניו יארק הר"ר לייבוש לעפקאוויטש‪,‬‬ ‫רבין‪ .‬ער גלייבט נישט אין העכערס‪ ,‬האט ער נישט‬
‫הר"ר סענדער דייטש און הר"ר ליפא שווארץ פון ירושלים‪.‬‬ ‫געבעטען א ברכה נישט פאר זיך‪ ,‬נישט פאר זיין שטוב‪ ,‬און‬
‫אפילו נישט פאר זיין זון וואס גייט דא ווערען רב אין די‬
‫אבער די קריג דעמאלט איז געווען פון "הונטער די קוליסן"‪,‬‬ ‫סאטמארע קהילה ביי וועמען דער פשווארסקער רבי איז‬
‫דאס הייסט יעדער האט געוואוסט דערפון‪ ,‬אבער מען האט‬ ‫הייליג‪.‬‬
‫זיך נאך געקריגט אביסל פאליטיש‪ ,‬עס צו פארשטיין דארף‬
‫מען דערמאנען די "היילייטס" פון יענעם יאר‪ ,‬ווייל נאר‬ ‫איבערהויפט ווערט ר' אהרן נישט איבערגענומען אז איינער‬
‫ווען מען וועט גיין מיט א שטיקל סדר‪ ,‬וועט מען אפשר‬ ‫איז קראנק און שוואך‪ .‬איך וויל נישט שרייבען אז נאר א גוי‬
‫אביסל ארויסהאבן דעם בילד פון שפעטער און די‬ ‫ווערט נישט איבערגענומען ווען איינער איז זייער קראנק‪.‬‬
‫שרעקליכע דורכפאל פונעם איבערנעמען גאנץ סאטמאר‪:‬‬ ‫ביי א גוי‪ ,‬אויב איינער איז קראנק‪ ,‬איז זיין צייט געקומען‬
‫צו שטארבען און פטור‪ .‬אבער א ערנסטער איד‪ ,‬א מאמין‪,‬‬
‫די טיילונג פון אייראפע און ארץ ישראל‬ ‫גלייבט דאך אז א רבי‪ ,‬א צדיק וקדוש‪ ,‬אפילו ער איז שוואך‪,‬‬
‫אפילו ער איז נישט ביי זיך‪ ,‬איז א זכיה אז ער לעבט‪ ,‬ווער‬
‫רעדט נאך אויב קען מען נאך אריין כאפען א ברכה פון דעם‬
‫שבת פרשת נח תשנ"ח איז געווען א גרויסער שבת אין‬ ‫הייליגען מאן‪ ,‬גלייבט מען אין די ברכה‪ ,‬מען גלייבט אז‬
‫ירושלים‪ ,‬דער סיגעטער רב‪ ,‬היינט כ"ק רבינו שליט"א האט‬ ‫ליידער די חטאים פון דור האבען דאס צוגעברענגט‪ ,‬און‬
‫זיך דעמאלט אפיציעל באזעצט אין ירושלים אלס אבד"ק‬ ‫אויב וועט מען תשובה טאן ווער דער אייבערשטער‬
‫סאטמאר ירושלים‪ .‬איבערען יאר פון תשנ"ז זענען‬ ‫העלפען אז דער צדיק ווועט געזונט ווערען און וועט אונז‬
‫אנגעגאנגען די מיטינגען מיט די דארטיגע הנהלת הקהילה‬ ‫פירען קעגען משיח צדקינו במהרה בימינו‪.‬‬
‫און צוזאמען מיט'ן ברך משה איבער די התמנות‪ ,‬און דער‬
‫רבי שליט"א האט אנגעהויבן פארן אויף שבתים‪ .‬שבת‬ ‫ליידער קען מען דאס נישט זאגען אויף ר' אהרן‪ .‬ביי אים‬
‫החודש איז געווען א גרויסער שבת‪ ,‬און נאך‪ ,‬אבער ער איז‬ ‫איז ר' יאנקעלע געווען א וועדזשטעיבעל און כאטש ער‬
‫צוריקגעקומען קיין ניו יארק‪ .‬ווען אלעס איז שוין געווען‬ ‫זיצט דא טאקע‪ ,‬איז ער נישט ביי זיך און טראגט אים אריין‬
‫אויסגעארבעט‪ ,‬תנאים‪ ,‬רבנות‪ ,‬וכדו'‪ ,‬איז געבליבען אז גלייך‬ ‫ווייל ער ווייסט סיי ווי נישט אז איך בין דא‪ .‬און דערפאר‬
‫נאך די ימים טובים תשנ"ח גייט ער זיך באזעצן דארט‪ .‬און‬ ‫האט ער "מיט די ארומיגע" גערעדט שטותים און לאקשען‪,‬‬
‫אזוי איז טאקע געווען‪.‬‬ ‫און ניטאמאל געקוקט אויך די זייט פון דעם צדיק‪.‬‬
‫אין יענע צייט האט מען אנגעהויבען הערן מאחורי הפרגוד‬ ‫יענער באזוך האט זיך פלוצום געענדיגט ווען ר' אהרן האט‬
‫אז דער ברך משה וויל צעטיילן סאטמאר אין די לענג און‬ ‫שוין נישט געהאט מער נארישע פראגעס‪ ,‬און מיט א גוט‬
‫נישט אין די ברייט‪ .‬דאס הייסט‪ ,‬אייראפא און ארץ ישראל‬ ‫שבת האט ער זיך אויף געהויבען און געגאנגען זיין וועג‪ ,‬צו‬
‫פאר ר' זלמן לייב‪ ,‬און אמעריקע פאר ר' אהרן‪ .‬ר' אהרן‬ ‫קענען שפאצירען אין גאס און זיך אן עסען מיט כבוד ווי‬
‫האט זיך גענומען קעמפן מיט ציין און נעגל און געזען נישט‬ ‫יעדער קוקט אויף אים און ער זעט נאך אמאל די‬
‫צוצולאזן אז עפעס זאל קענען צושטאנד קומען‪ .‬דער "וכל‬ ‫לעמפעלעך און טעוועלעך וואס זיין ארגעניזאציע "שבת‬
‫זה איננו שוה לי" האט אנגעהויבען ארבעטען אויפן‬ ‫אחים" האט אים דעליווערט פון אמעריקע‪.‬‬
‫גרעסטען טעמפא‪ .‬די "איחוד" קאמפאני אין שפיץ פון ר'‬
‫אהרן און זיין יועץ פרטי האבן אנגעהויבען מאכען אלע‬
‫‪ ‬‬
‫‪74 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אומעטים געלייגט געווארען מודעות אז ער קומט צו פארען‬ ‫סארט פלענער אז גאנץ סאטמאר זאל זיין אינטער ר' אהרן‪,‬‬
‫בשליחות חותנו מרן רבינו זצ"ל‪ ,‬וועגן דעם נייעם בית‬ ‫סיי ארץ ישראל און סיי אייראפע‪ ,‬און מטכס עצה געווען‬
‫המדרש אין מאנסי‪.‬‬ ‫און ווי אזוי מען קען אפווישען דעם גרויסען שבת פ' נח‬
‫וואס איז פארגעקומען אין ירושלים‪ ,‬נישט נאר דעם שבת‬
‫ער האט געהאט א געלונגענעם שבת‪ ,‬און אויך האבן אלע‬ ‫נאר אויך דעם בעל השבת‪ ,‬דאס איז דער יונגערער זון‬
‫ראשי הקהילה ומנהלי המוסדות פון לאנדאן אים‬ ‫פונעם ברך משה‪.‬‬
‫אפגעווארט ביים עירפארט‪ .‬אויך איז אליעזר קעסטנבוים‬
‫געפארן אינאיינעם מיט אים‪ ,‬און אויף אליעזר האבן די‬ ‫לכבוד דעם האבען זיי אנגעהויבן צוגרייטן פלענער פאר א‬
‫מודעות געשריבן די זעלבע‪" :‬זכה להיות כשליח המלך מכ"ק‬ ‫"התוועדות" פון אנשי שלומינו חסידי סאטמאר אין‬
‫רבינו שליט"א הלוך ונסוע ביחד עם הגה"צ חדב"נ לעיר‬ ‫אייראפע" בשליחות" פונעם ברך משה‪ ,‬דורך בנו הגדול‬
‫הבירה לאנדאן"‪ .‬דאס איז שוין געווען א עון בל יכופר‪ ,‬ווייל‬ ‫הגאב"ד ור"מ קרית יואל‪ ,‬וואס זאל דינען אלס א כינוס‬
‫אליעזר איז געווען שונא נומבער איינס ביי ר' אהרן און זיין‬ ‫פאר גאנץ אייראפע און פארשטייט זיך‪ ,‬צו פארזיכערן ר'‬
‫קאמפאני‪ ,‬און יעדעס מאל וואס מען האט געשריבן‬ ‫אהרןס מאכט און אז מען קען נישט אוועקנעמען פון אים‬
‫"בשליחות" אויף אן אנדערן ווי ר' אהרן‪ ,‬האבן זיי עס‬ ‫אייראפע‪.‬‬
‫אנגעקוקט סיי ווי א פגיעה‪ ,‬און אויך ווי א זלזול און‬
‫ליצנות‪ ,‬ווייל אזוי ווערט די גאנצע "בשליחות" פון ר' אהרן‬ ‫שבת חיי שרה תשנ"ח‪ ,‬איז ר' אהרן געפארן קיין‬
‫אויך נאר א פורים‪.‬‬ ‫מאנטשעסטער‪ ,‬ווען זיין דעמאלטדיגער גבאי‪ ,‬יודל‬
‫וויינשטאק האט חתונה געמאכט דארט‪ ,‬און ער האט‬
‫ר' אהרן מיט זיינע מענטשען האבען געקריצט מיט די ציין‪,‬‬ ‫געמאכט א שבת התוועדות‪ .‬ער איז שוין דעמאלטס נישט‬
‫אבער‪ ,‬ווי שוין דערמאנט‪ ,‬איז נאך די קריג נישט געווען‬ ‫געווען אזוי נאנט מיט יודלען‪ ,‬און יודל האט געוויסט אז ער‬
‫אפיציעל‪ ,‬האט מען נאר געשאלטן דעם רשע משה‪,‬‬ ‫גיייט פון דארט פליען נאך זייענדיג דארט ביי אים אין הויז‬
‫פארוואס ער שיקט ר חיים יושע בשליחות כלומר'שט פאר‬ ‫פאר ‪ 18‬שווערע יארען‪ .‬אבער וואס טוט מען נישט פאר‬
‫זיין בית המדרש אין מאנסי‪ ,‬ווען יעדער ווייסט אז בלויז ר'‬ ‫אזא געטרייע מענטש ווי יודל‪ ...‬איז געווארען אז ר' אהרן‬
‫אהרן איז דער אמת'ער שליח פון רבי'ן‪.‬‬ ‫וועט פארן צו די חתונה‪ ,‬און דעמאלטס האט די ערשטע‬
‫מאל געהייסן אין סאטמאר‪-‬אייראפע א "שבת התוועדות"‪,‬‬
‫דעמאלט איז ר' חיים יהושע אפיציעל ארויף אויף די‬ ‫א זאך וואס איז קיינמאל פריער נאכנישט געהאט געווען‬
‫אויף יענעם קאנטינענט‪ ,‬און ר' אהרן האט זיך באשטעלט‬
‫שווארצע ליסטע ביי ר' אהרן און זיינע מענטשען‪ ,‬ווייל ר'‬ ‫צעטלעך וואו מען זאל שרייבן אז דער חשוב'ער גאסט‬
‫אהרן האט דאך געהאלטן ער איז אלעס‪ ,‬דער טאטע לעבט‬ ‫הגאון הצדיק אבד"ק קרית יואל שליט"א קומט צו פארן‬
‫שוין נישט‪ ,‬ער איז דער גאנצער זכות קיום פון סאטמאר‪,‬‬ ‫בשליחות אביו כ"ק מרן אדמו"ר הגה"ק שליט"א‪.‬‬
‫ממילא יעדע שאקל אין סאטמאר וואס ער האט נישט‬
‫געוואוסט דערפון פריער‪ ,‬יעדע מסיבה‪ ,‬אפגערעדט‬
‫התמנות'ער פון רבנות‪ ,‬ראשי ישיבות‪ ,‬נייע בנינים פון‬ ‫און אזוי ווי עס איז נאך דאן געווען די "קאלטע קריג"‬
‫קהילות און מוסדות‪ ,‬וואס ער האט נישט געוואוסט פון‬ ‫עפאכע און משה האט זיך אפיציעל נישט אפען געקריגט‬
‫פריער‪ ,‬אדער נישט מיטגעהאלטן אלע פלענער‪ ,‬האט ער און‬ ‫מיט ר' אהרן‪ ,‬איז נישט געווען ווער עס זאל אויף דעקען‬
‫זיינע מענטשן שוין געהאלטן פאר א מרידה קעגן אים‪.‬‬ ‫דעם פאלשען "שליחות"‪ ,‬און עס איז נישט געווען ווער עס‬
‫זאל אויף דעקען דעם שלייער אין וואס ר' אהרן האט זיך‬
‫איינגעהילט‪.‬‬
‫און פאר דעם האט ער כסדר געהאט באמפס‪ ,‬ווייל יעדע‬
‫נייעס פון סאטמאר וואס האט נישט נוגע געווען הגה"צ‬
‫אבד"ק קרית יואל שליט"א אדער ער איז נישט געווען‬ ‫ר' אהרן איז געווען ביי די חתונה ביי יודל וויינשטאק‪,‬‬
‫פארמישט דערין‪ ,‬איז שוין געווען עפעס וואס איז קעגן‬ ‫דערנאך האט זיך אנגעהויבן די באזוכן ביי די רבנים און די‬
‫אים‪ ,‬און משה מיט אליעזר וועבן שרעקליכע פינסטערע‬ ‫פיקטשערס‪ ,‬א קבלת פנים אין בית המדרש פון סאטמאר‬
‫פלענער‪.‬‬ ‫מאנטשעסטער‪ ,‬און א גרויסען שבת‪ .‬אויך איז ר' אהרן‬
‫געפלויגן אויף איין טאג קיין אנטווערפען‪ ,‬וואו ער האט‬
‫געפראוועט א מעמד הנחת אבן הפינה פאר די נייע‬
‫*‬ ‫סאטמארער ת"ת אין אנטווערפען‪ ,‬אויך באגלייט מיט כבוד‪,‬‬
‫פאמפע און פיקטשערס און מיט זיין יועץ פרטי אהרן‬
‫פרשת בשלח תשנ"ח האט ר' אהרן געמאכט זיין שבת‬ ‫מתתיהו דייטש וועלעכער איז געווען דער ארכיטעקט פון‬
‫התוועדות אין וויליאמסבורג‪ ,‬וואו עס איז געקומען צו‬ ‫פארכאפען אלעס אין דער וועלט‪.‬‬
‫פארן ר' יוסף בנימין וואזנער פון בני ברק און ר' אברהם‬
‫שמואל גראס פון טאראנטא‪ ,‬דער אומשולדיגער נדבן פאר‬ ‫*‬
‫"איחוד" נישט וויסענדיג דעם אמתן מאטיוו פון דעם‬
‫"איחוד"‪.‬‬
‫אפאר וואכען שפעטער יענעם ווינטער‪ ,‬שבת פרשת ויחי‪,‬‬
‫איז ר' חיים יהושע הלברשטאם דער רב פון סאטמאר‪-‬‬
‫ביי יענעם שבת התוועדות פון ר' אהרן אין וויליאמסבורג‪,‬‬ ‫מאנסי געפארן קיין לאנדאן אויף א שבת‪ ,‬און עס איז‬
‫איז געווען מוצאי שבת די ערשטע מאל א ריזיגע מסיבת‬
‫‪ ‬‬
‫‪75 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫כאטש ער איז נישט געווען דער בנו הגדול און כאטש מען‬ ‫מלוה מלכה‪ ,‬פון אפאר טויזנט אינגעלייט אין "ראוז קעסל"‪.‬‬
‫האט מיט אלע מיטלען אים פרובירט צו באקעמפען‪.‬‬ ‫עס איז אויך געווען די ערשטע מאל וואס דער ברך משה‬
‫האט געשריבן א בריוו פאר א כינוס פון איחוד‪ .‬אבער די‬
‫וויפיל דער יועץ הפרטי פון ר' אהרן‪ ,‬אהרן מתתיהו דייטש‪,‬‬ ‫אהרונים זענען נישט געווען צופרידן פונעם בריוו‪,‬‬
‫האט פראבירט דעמאלטס צו צוימען דעם לאנדאנעם שבת‬ ‫פארוואס? ווייל אינעם בריוו איז נישט דערמאנט געווארן‬
‫שקלים האט דאס פונקט קאפויער געארבעט‪ .‬דער רבי‬ ‫קיין איין ווארט פונעם שבת‪ ,‬נאר פון מוצאי שבת‪ .‬יעדער‬
‫שליט"א האט געפראוועט שבת שקלים אין לאנדאן אין‬ ‫האט געשמועסט אז משה גבאי זאגט אז דער שבת איז א‬
‫ביידע שולן‪ ,‬קלעפטאן קאמאן און קעזענאוו ראוד‪ ,‬און אויך‬ ‫חוצפה און א מרידה קעגן רבי'ן‪ ,‬אויף דעם קומט נישט קיין‬
‫געהאלטן א דרשה שבת קודם קריאת התורה‪ ,‬און מוצאי‬ ‫בריוו‪ .‬יא‪ ,‬א מלוה מלכה פון א ראש ישיבה מיט זיינע‬
‫שבת איז געווען א געלונגענע הערליכע מלוה מלכה פאר‬ ‫תלמידים‪ ,‬דאס האט פשט‪ .‬אבער א שבת התוועדות נישט‪.‬‬
‫מוסדות יטב לב‪.‬‬
‫דער גאנצער בריוו איז אלזא געווען אדרעסירט נאר פאר'ן‬
‫פארשטייט זיך אז סאיז געווען באגלייט מיט אפיציעלע‬ ‫מוצאי שבת‪ ,‬היות עס קומען זיך צוזאם די תלמידים אין‬
‫מודעות מטעם הקהילה און מטעם המוסדות אין לאנדאן‬ ‫שפיץ פון בני הגה"צ ר' אהרן שליט"א צו א כינוס מלוה‬
‫און פון יטב לב‪ ,‬איבעראל איז געשטאנען די ווייטאגליכע‬ ‫מלכה‪ ,‬דארף מען געדענקען לכו בנים שמעו לי‪ ,‬און‬
‫ווערטער אז דער רבי שיקט זיין חשוב'ן זון הגה"צ ר' זלמן‬ ‫מיטנעמען אלע גוטע קבלות וואס מען הערט ביי די מלוה‬
‫לייב קיין לאנדאן‪ ,‬עס זענען מיטגעפארן ר' יונה האלפערט‬ ‫מלכה‪.‬‬
‫משב"ק און ר' בנציון געלבמאן מיט ר' ירמי' טייטלבוים‪ ,‬און‬
‫פון ירושלים זענען געקומען צו פארן ר' חיים דוד יאזשעף‬ ‫יענער בריוו האט זייער שטארק וויי געטאן‪ ,‬אבער עס איז‬
‫פון נתני'‪ ,‬ר' יוסף ראזענברג פון ירושלים און ר' משה חיים‬ ‫נאכנישט געווען די ענדע‪ ,‬ווייל מיט אפאר וואכן שפעטער‬
‫ווייס פון בני ברק‪ .‬דער רבי שליט"א האט געפראוועט א‬ ‫ווען דער דעמאלטסדיגער סאטמאר‪-‬ירושלימער רב שליט"א‬
‫געהויבענעם שבת‪ ,‬אויך זענען געקומען חשוב'ע געסט פון‬ ‫איז געפארן אויף שבת שקלים קיין לאנדאן‪ ,‬האט דער ברך‬
‫אייראפע‪ ,‬ר' יוסף פרענקל פון לוגאנא‪ ,‬ר' משה פאשקעס‬ ‫משה געשריבן אסאך א שענערן בריוו‪ ,‬און ער האט‬
‫און ר 'אליעזר פרענקל פון גאלדערס גרין‪ ,‬און מען האט‬ ‫צוגעשריבן בכתב יד עטליכע שורות‪ ,‬אז דער רב שליט"א )ר'‬
‫שוין אנגעהויבן שמועסן אז זיי "זענען ר' זלמן לייב'ס‬ ‫זלמן לייב( איז ביי אים אויסטערליש חביב און חשוב‪.‬‬
‫מענטשן"‪ ,‬דער מצב האט אנגעהויבן אויסקוקן נישט גוט‪.‬‬
‫אבער לאמיר גיין מיט א סדר‪ ,‬שבת יתרו האט ר' אהרן‬
‫פרייטאג צו נאכטס נאך מנחה‪ ,‬וואס דער רבי שליט"א האט‬ ‫געפראוועט נאך א שבת התוועדות‪ ,‬איין וואך נאך‬
‫געדאווענט פאר'ן עמוד‪ ,‬האט אויפגעטרעטן מיט א דרשה‬ ‫וויליאמסבורג‪ ,‬שבת יתרו קבלת התורה איז עס געווען אין‬
‫ר' יונה האלפערט משב"ק און האט איבערגעגעבן א‬ ‫בארא פארק‪.‬‬
‫פערזענליכען גרוס פון רבי'ן דער ברך משה‪ ,‬און ער האט‬
‫מיט ווארימע ווערטער דערציילט די שמחה וואס דער רבי‬ ‫פונקט ווי דער שבת פרשת חיי שרה "שבת התוועדות" אין‬
‫האט פון שיקן זיין זון קיין ירושלים‪ ,‬ווי ער איז זוכה צו זען‬ ‫מאנטשעסטער איז געווען אפצואווישן די שבת נח אין‬
‫נחת אז זיין זון האט אזא חשוב'ע רבנות‪.‬‬ ‫ירושלים‪ ,‬איז יעצט געווען פארקערט‪.‬‬
‫אבער ווי געשמועסט איז נאך די קריג געווען אומאפיציעל‪,‬‬ ‫ווידער האט מען זיך אנגעהויבן גרייטן צו א נייעם שבת אין‬
‫דעריבער ווען דער רבי שליט"א איז דא געקומען ווינטער‬ ‫אייראפע‪ ,‬דער רבי שליט"א איז געקומען צו פארן פון‬
‫קיין ניו יארק אויף א באזוך פון ארץ ישראל‪ ,‬געווען‬ ‫ירושלים וואו ער איז געווען רב‪ ,‬קיין לאנדאן אויף שבת‬
‫דעמאלט א שטילע מסיבה אין בארא פארק פאר מוסדות‬ ‫שקלים‪ ,‬בשליחות אביו הברך משה‪ ,‬צו גרינדן אן עקסטערן‬
‫יטב לב‪ ,‬אין שפיץ פון האחים ר 'אהרן און ר' זלמן לייב‪,‬‬ ‫אפיס פאר מוסדות יטב לב באייראפע‪.‬‬
‫ביידע האבן גערעדט‪ .‬דער קרית יואל'ער רב האט דערציילט‬
‫אז ער האט שוין אסאך מאל באזוכט די מוסדות אין ארץ‬ ‫אין די צייט ווען ר' אהרן מיט זיינע מענטשען האבן‬
‫ישראל‪ ,‬און דער ירושלימ'ער רב האט איבערגעגעבן א‬ ‫גערעדט פון די צוויי הערליכע שבתים פון וויליאמסבורג‬
‫באריכט פון די מוסדות וואו ער האט נארוואס‬ ‫און בארא פארק‪ ,‬איז הגה"צ רבי יקותיאל יודא טייטלבוים‬
‫איבערגענומען דאס רבנות‪.‬‬ ‫שליט"א אבד"ק סאטמאר ירושלים – דער אומאפיציעלער‬
‫שונא נומבער ‪ 1‬אין ר' אהרנס קאמפאני ‪ -‬געפארן אין‬
‫אזוי אז דער קריג אויף אייראפע איז שוין געווען אויף א‬ ‫לאנדאן אויף שבת שקלים ממנה צו זיין א יסוד און שטעלן‬
‫פולען טעמפא‪ .‬אין אנווערפען האט ר' אהרן מיט זיינע‬ ‫א הנהלה באייראפע פאר מוסדות יטב לב בארה"ק‪ .‬דער‬
‫מענטשען געהאלטען אז דאס איז זיינס ווייל זיין זון איז‬ ‫סאטמאר רב פון ירושלים איז אויך ארום באזוכן אלע‬
‫געווען דארט דער רב‪ .‬אין ארץ ישראל האט ר' אהרן‬ ‫רבנים און ראשי הישיבות‪ ,‬ער איז אויך געווען גאסט‬
‫געהאלטן ר' חיים הערש מייזליש אלס זיין פאנצער אין בני‬ ‫רעדנער ביי די יערליכע מסיבה אין לאנדאן לטובת כולל‬
‫ברק‪ .‬ר' חיים הערש איז געווען אנגעווייטאגט ווויל ער איז‬ ‫שומרי החומות‪ ,‬בשליחות אביו דער נשיא מרן הברך משה‬
‫געווען אלץ זיכער ער ווערט רב נאך רמ"א אין ירושלים‪ ,‬און‬ ‫זצ"ל‪ ,‬און ער האט דארט גענאסן פון כבוד מלכים ממש‪.‬‬
‫דא האבן זיך זיינע פלענער אויסגעלאזט מיט א גארנישט‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪76 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫האט איינגערעדט פארען גאנצען סאטמארען ציבור אז ר'‬ ‫איז ב"ב געווען די הויפט שטאט פאר ר' אהרן אין א"י‪.‬‬
‫מאיר מיט ר' אהרן זענען מוראדיג נאנט‪.‬‬ ‫דעריבער איז געקומען צו א מצב‪ ,‬וואס דער רבי דער ברך‬
‫משה האט געהאט א קינד אין ארץ ישראל‪ ,‬רב אין‬
‫)נאך אנהויב ווינטער ווען דער שידוך איז געשלאסן געווארן‬ ‫סאטמאר ירושלים‪ ,‬און מען האט אים קיינמאל נישט‬
‫האט ר' אהרןס יועץ פרטי‪ ,‬אהרן מתתיהו דייטש גלייך‬ ‫געלאזט קומען קיין בני ברק‪.‬‬
‫גערעדט פון דעם‪ ,‬אז די חתונה וועט זיין סיון‪ ,‬און דער‬
‫גאנער בית דין וועט זיין ביי די חתונה‪ ,‬ווייל מען גייט מאכן‬ ‫"נאר" מיט ירושלים האט זיך נאך ר' אהרן געמוטשעט‬
‫א יובל העשרים פון כ' סיון‪ .‬איך וואלט מיך נישט געטרויעט‬ ‫וויאזוי ער וועט זיך אן עצה געבן‪ ,‬און די געלעגנהייט איז‬
‫צו שרייבען אז בלויז דאס איז געווען די סיבה פארן עצם‬ ‫געקומען א יאר שפעטער ביי די בר מצוה אדר תשנ"ט‪ ,‬ווען‬
‫שידוך‪ ,‬אבער טאמער עס וועט נאך אמאל דאס קראנט‬ ‫ער איז געפארן קיין פלארידע און מסביר געווען דעם ברך‬
‫ארויס קומען‪ ,‬וועלען מיר נישט מוזען זיך אנכאפען אין א‬ ‫משה אז ער האט נישט קיין כח‪ ,‬און ער וועט פארן‬
‫בענקעל‪ ,‬מיר וועלן דאס קענען הערען שטייענדיג‪(.‬‬ ‫בשליחותו‪ ,‬און נאכדעם איז ער געפארן און זיך גענומען‬
‫אלע כיבודים במלוא מובן המילה‪.‬‬
‫איצט א שטיקל הקדמה צו די מכלומרשטע נאנטשאפט פון‬
‫ר' מאיר צו ר' אהרן‪ .‬כסלו תשנ"ז איז נפטר געווארען דער‬ ‫ממילא איז שוין פארשטענדליך‪ ,‬פארוואס ר' אהרןס‬
‫תולדות אהרן רבי ז"ל‪ .‬נאך זיין פטירה האט זיך די חבריא‬ ‫קאמפאני האט אזויפיל כוחות אריינגעלייגט אין‬
‫צוטיילט‪ ,‬נישט ממש צוטיילט אבער עס איז געווארען צוויי‬ ‫אויספלאנירן די חתונה און דעם יובל העשרים יענעם‬
‫חבריא'ס‪ .‬דער עלטערער זון ר' שמואל יעקב האט זיך‬ ‫זומער‪ ,‬ווייל דעמאלט וועט מען איינמאל פאר אלעמאל‬
‫געעפענט א נייע חבריא און זיך א נאמען געגעבען תולדות‬ ‫ווייזן אז ר' אהרן איז באמת סאטמאר רבי‪ ,‬און ער גייט‬
‫אברהם יצחק‪ ,‬און דער יונגערער זון ר' דוד איז געבליבן‬ ‫איבערנעמען גאנץ סאטמאר‪ .‬מען גייט עס נישט צעטיילן‪.‬‬
‫מיט תולדות אהרן‪.‬‬
‫*‬
‫די דארטיגע פאליטיק האט אין יענע יארען געהאט א‬
‫שטיקל אפעקט אין סאטמאר אויך‪ .‬דער נייער תולדות‬ ‫ל"ג בעומר תשנ"ח איז פארגעקומען די אפיציעלע עפענונג‬
‫אברהם יצחק רבי איז געווען דער עלטערער זון און‬ ‫פון די בנין עטרת אברהם‪ .‬עס איז פארגעקומען א גרויסע‬
‫דערווייל האט דאס געוויזען אז נישט אלץ און נישט‬ ‫פאראדע ווען אלע קינדער האבן מארשירט צום נייעם בנין‬
‫אויטאמאטיש נעמט דער בנו בכורו איבער‪ .‬אוון ווייל ער‬ ‫מיט די באטייליגונג פון ברך משה‪ .‬אבער ר' אהרן איז נישט‬
‫איז געווען דער עלטסטער זון האט ר' אהרן געוואלט אז ער‬ ‫געווען געלאדענט‪ .‬און עס איז געווען א גאנצער פאליטיק‬
‫זאל געווינען‪ .‬אויך איז דא א זייטיגע פוינט‪ ,‬ווייל דער‬ ‫פון ר' אהרןס מענטשען אז מען האט אים דירעקט נישט‬
‫תולדות אברהם יצחק רבי האט איינגעפירט גאר נייע‬ ‫גערופען‪ ,‬ווייל ‪ 82‬און אריה לייב בראש‪ ,‬זענען זיינע‬
‫שיניום ביי זיינע טישען און בכלל אין זיין חסידות‪ ,‬און ער‬ ‫שונאים‪.‬‬
‫איז געווען זייער נאנט צו וויזניץ ב"ב‪ ,‬און איז געווען‬
‫באוויסט פאר א נישט אזא גרויסער קנאי ווי זיין ברידער‪,‬‬ ‫*‬
‫ממילא האט ר' אהרן געוואלט אז דער נייער רבי זאל זייער‬
‫מצליח זיין‪.‬‬ ‫איצט צו די פאזיטיווע געשעענישען פאר ר' אהרן אין דעם‬
‫יאר‪.‬‬
‫אויך קומט צו דער פאקט אז דער יונגערער זון‪ ,‬ר' דוד איז‬
‫בהחלט נישט געווען נאנט מיט ר' אהרן‪ .‬ער האט נישט‬
‫געוואלט קומען באזוכען דעם סקול דיסטריקט ווען ר'‬ ‫ר' אהרן האט יענעם יאר אין חודש סיון חתונה געמאכט‬
‫אהרן אליין האט אים געבעטען‪ ,‬און עס איז באוויסט אז ער‬ ‫זיין טאכטער‪ .‬ווייניגער ווי א וואך דערויף איז פארגעקומען‬
‫איז געווען נאנט צו קאשוי און צו וויזניץ‪-‬מאנסי‪ ,‬און‬ ‫דער גרויסער "קרן הצלה" כינוס אין ארמארי און ר' אהרן‬
‫דערצו א קנאי‪ ,‬ממילא האבען ר' אהרןס מענטשן אים זייער‬ ‫איז געווען פון די הויפט שפילער‪ .‬אויך האט חודש אייר‬
‫פיינט געהאט‪.‬‬ ‫תשנ"ח אנגעהויבען צו ערשיינען "דער אידישער געדאנק"‬
‫וואס ר' אהרןס מענטשען האבען ארויסגעגעבען כדי אים‬
‫צו בויען‪ ,‬ווייל דער איד האט דאס נישט גענוג געטון לויט‬
‫ווידער משה גבאי מיט זיינע פאליטיקאנטען אין א"י‪ ,‬ווי‬ ‫זיינע געברויכען‪ .‬מיר וועלען קורץ באשרייבען די דריי‪.‬‬
‫אפרים שטערן‪ ,‬מענדל וואלערשטיין און אנדערע‪ ,‬האבען‬
‫געהאלטען אז פאר סאטמאר'ס טובה איז ענדערש אז ר'‬ ‫די חתונה איז פארגעקומען מיטוואך בהעלותך ט"ז סיון אין‬
‫דוד‪ ,‬דער יונגערער זון‪ ,‬זאל מצליח זיין‪ .‬וואס דער‬ ‫ק"י‪ ,‬און איז געווען די ערשטע חתונה זייט ר' אהרן איז‬
‫דעמאלטסדיגער סאטמאר‪-‬ירושלימער רב האט געהאלטען‬ ‫געווארען מעכטיג‪ ,‬און אין זיינע אויגען דער פאקטישער‬
‫איז אפיציעל נישט באקאנט‪ ,‬אבער עס איז גרינג זיך פאר‬ ‫רבי‪ .‬צו די חתונה איז געקומען צו פארען דער זיידע פון‬
‫צו שטעלען אז ער איז געווען באקוועמער מיט ר' דוד ווי‬ ‫חתן דער ירושלימער רב הגרי"מ דושינסקי ז"ל‪ ,‬און אויך‬
‫מיט ר' שמואל יעקב‪ ,‬כאטש אפיציעל האט ער נישט‬ ‫האט זיך באטייליגט דער גאון ר' מאיר בראנסדארפער‬
‫גענומען א זייט אין יענע מחלוקה‪ .‬דער איד האט מער‬ ‫וועלכער איז געווארען א יאר פריער א חבר הבד"ץ‪ .‬מען‬
‫געבויעט ר' דוד ווי ר' שמואל יעקב‪ ,‬וואס פון דעם אליין‬
‫‪ ‬‬
‫‪77 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫נאכמער‪ ,‬מען האט אים אזוי ענג געמאכט דארט‪ ,‬אז ער‬ ‫האבען ר' אהרןס מענטשען געוויסט אז זיי מוזען האלטען‬
‫האט געמוזט אנטלויפן אינמיטן די חתונה‪.‬‬ ‫מיט ר' שמואל יעקב‪.‬‬
‫וויבאלד ביי די חתונה איז ר' אהרן געווען אין זיין "פיעק"‬ ‫ווען ר' שמואל יעקב איז געקומען אין ניו יארק די ערשטע‬
‫צייט )פיעק אויף אידיש‪ ,‬איז הויך פונקט( און דא גייט זיין‬ ‫מאל אלץ רבי‪ ,‬האבען ר' אהרןס מענשטען געפילט אז ער‬
‫אנוועזענד דער ירושלימער רב און אויך ר' מאיר‪ ,‬און אויך‬ ‫איז זייערס און ער איז מיט ר' אהרן און זיי זענען געלאפען‬
‫אז זיינע מענטעשן האבען אויפגעזאגט אריה לייבען‪ ,‬און‬ ‫צו זיינע טישען און גערעט פון אים ווי פון א וועלטס‬
‫דער ברך משה‪ ,‬דער דעמאלטסדיגער סאטמאר‪-‬ירושלימער‬ ‫ווינדער‪ .‬ר' שמאל יעקב האט זיי נישט אויסגעשפילט‪ ,‬און‬
‫רב‪ ,‬וועלכער איז געקומען צו פארען צו די חתונה‪ ,‬און אויך‬ ‫ער האט זיך צוגעשטעלט צו ר' אהרן און צו זיינע‬
‫משה גבאי גייען דא איצט צום ערשטען מאל זען ווי‬ ‫מענטשען‪) .‬ער איז אין שפעטערע יארען איינגעשטאנען ביי‬
‫מעכטיג ר' אהרן און זיין ארמיי איז‪ ,‬איז ר' אהרן געווען‬ ‫יצחק ראזנבערג‪ ,‬כטאש עס האט אים שפעטער געקאסט א‬
‫אויסער געווענליך הייפער‪ .‬ער גייט ווייזען פאר זיי ווער ער‬ ‫פרייז אז ער האט נישט געקענט באזוכען דעם ברך משה‬
‫איז און ווי שטארק ער איז‪ ,‬און די חתונה גייט זיין פיל‬ ‫און דעם נייעם וו"ב סאטמארן רב און ער האט נישט‬
‫העכער ווי למעלה מן המשוער‪.‬‬ ‫געהאט די שטיצע פון א גרויסען טייל פון סאטמאר(‪ .‬אבער‬
‫דער שידוך מיט ר' אהרן און ר' שמואל יעקב האט אן‬
‫עס איז מיר נישט באקאנט ווען ר' אהרן האט דאס‬ ‫געהאלטען ביז דער זייפן בלאז האט זיך צו בלאזען‪ ,‬און א‬
‫אפגעמאכט‪ ,‬צו ווער עס האט אים געגעבען די עצה אז מיט‬ ‫‪ 6-7‬יאר דערויף האבען זיי זיך פון ר' שמואל יעקב‬
‫דעם וועט ער זיך אהערשטעלען אלץ א תקיף און א בעל‬ ‫אפגעשאקעלט‪ ,‬צו ער פון זיי‪ ,‬און היינט צו טאגס איז ער‬
‫יכולת‪ ,‬אלץ א פירער און אלץ א קנאי איינס אין דער‬ ‫אייניג נאנט צו ביידע רביס‪.‬‬
‫וועלט‪ ,‬אבער בלויז עטליכע מינוטען אינעם קבלת פנים‪,‬‬
‫וואס איז פארגעקומען אונטען אין זאל פון ביהמ"ד‪ ,‬האט‬ ‫און ווייל ר' מאיר בראנסדארפער איז געווארען רב אין די‬
‫זיך ר' אהרן‪ ,‬אן די ברילען מחמת גרויס ערנסקייט‪,‬‬ ‫נייע קהילה האט ר' אהרן אויטאמאטיש זייער ליב געהאט‬
‫ספאנטאניש אויף געשטעלט פון זיין פלאץ און זיך גענומען‬ ‫ר' מאיר‪ .‬אבער צו ר' מאיר האט ליב געהאט ר' אהרן אויך‪,‬‬
‫שרייען מיט אום באנימענע קולות‪ :‬שייגעץ הער אויף צו‬ ‫דאס איז נאך נישט אויף געוויזען געווארען קיינמאל‪.‬‬
‫כאפען בילדער! טראגטס אים ארויס! עס איז א ערנסטער‬
‫זמן‪ ,‬דער טאטע זיצט דא‪ ,‬מען וועט נישט כאפען קיין‬ ‫דער שקר אז ר' מאיר בראנדסדארפער איז שרעקליך מקושר‬
‫בילדער‪ .‬און לאזט וויסען פארען גאנצען ציבור‪ ,‬אז ער וועט‬ ‫צו ר' אהרן איז אין תשנ"ח געווען אזוי גרויס אז קיינער‬
‫נישט לאזען כאפען קיין בילדער ביי די גאנצע חתונה‪ .‬עס‬ ‫האט דאס אפילו נישט געקענט אפלייקענען‪ .‬עד היום הזה‬
‫איז א חוצפה נוראה! ער האט געמאכט איבערקערענישען‬ ‫ווייסט מען נישט וואס דער שקר פון דעם קשר האט‬
‫צוויי מאל ביי די קבלת פנים‪ ,‬אזוי ווייט אז דער ברך משה‬ ‫באדייטעט‪ .‬ר' מאיר האט ביז זיין לעצטען טאג אויף די‬
‫האט אים שוין געהייסען אויף הערען צו שרייען‪.‬‬ ‫וועלט למעשה גארנישט דעליווערט פאר ר' אהרן און‬
‫אפיציעל איז נישט געווען עפעס וואס ער האט אפילו‬
‫די שעפסען זיינע האבען הנאה געהאט ווי גוט דער נייער‬ ‫איינמאל ארויסגעוויזען פאר ר' אהרן מער ווי פאר זיין‬
‫גאנג ארבעט זיך אויס‪ .‬עס האט אים געמאכט אויסזען ווי א‬ ‫ברידער‪.‬‬
‫קנאי‪ ,‬א פרומער‪ ,‬איינער וואס וועט שרייען ווען עס טוט‬
‫וויי‪ ,‬און יעדער האט געזען אז ער מיינט עס ערענסט‪.‬‬ ‫ר' אהרןס יועץ פרטי‪ ,‬אהרן מתתיהו דייטש‪ ,‬האט אין יענע‬
‫פארשטייט זיך‪ ,‬אויסער זיינע פריוואטע יועצים און דער‬ ‫יארען געפאמפעט מיט דעם שקר פון דעם קשר אז אפילו ר'‬
‫ברך משה מיט משה גבאי‪.‬‬ ‫אהרן אליין האט זיך געהעריג איינגערעדט אז ער מיט ר'‬
‫מאיר זענען איינס‪ .‬און עס האט געהייסען אין די גאס אז‬
‫די קנאות און הייפערדיגע שטימונג האט אנגעהאלטען די‬ ‫עס איז געלונגען פאר מתתיהו דייטש צו ברענגען ר' מאירן‬
‫גאנצע נאכט‪ .‬ביי די חופה האט ער זיך צושריגען‪ ,‬אויך ביי‬ ‫צו די חתונה פון ר' אהרן זיין נאנטסטער פריינט אויף די‬
‫די סעודות החתונה‪ ,‬ביי די טענץ און אויך ביים מצוה‬ ‫וועלט‪.‬‬
‫טאנץ‪ .‬ער איז געווען אויף א מיסיע קעגען בילדער די‬
‫גאנצע צייט‪ .‬און מען מוז פארשטיין אז עס האט נאך דאן‬ ‫די חתונה‬
‫נישט עקסיסטירט קיין איין בילדער מאגאזין‪ ,‬דער בליק‬
‫האט דאן אויך נאך נישט געלעבט‪ ,‬דער איד האט נאך נישט‬
‫געהאט די העזה צו לייגען בילדער‪ ,‬און קיין בלאט איז אויך‬ ‫ביי די חתונה האבען ר' אהרןס מענטשען געלאזט וויסען‬
‫נאך נישט געווען‪ .‬אויך איז דעמאלטס נאך נישט געווען די‬ ‫פאר דעם שונא נומער איינס‪ ,‬אריה לייב גלאנץ‪ ,‬אז זיי‬
‫יארען פון "דידשיטעל קעמרעס" ווי היינט און קיין‬ ‫דארפען נישט אז ער זאל אנפירען די חתונה‪ ,‬ווי ער פלעגט‬
‫"טעלעפאן קעמרעס" אויך נישט‪ .‬די אלע בילדער מאכערס‬ ‫ביי אלע חתונות נכדי הברך משה‪ ,‬נאר זיי האבען‬
‫זענען געווען געדינגענע מענטשען וואס זענען געקומען‬ ‫אויפגענומען ר' אלי' שלמה קאהן אז ער זאל האבען די‬
‫כאפען בילדער פאר געלט‪ ,‬און פאר גוט געלט‪.‬‬ ‫מייק און אויסרופען וואס מען דארף‪ .‬דאס האט געדארפט‬
‫שיקען א מעסעדש פאר משה גבאי אז ער איז מער נישט‬
‫באלעבאס אין סאטמאר און נעקסט איז ער‪ .‬אריה לייב‬
‫האט טאקע נישט פארנומען קיין ארט ביי די חתונה‪ ,‬און‬
‫‪ ‬‬
‫‪78 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫נישט לאנג נאך די חתונה איז ערשינען דער אידישער‬ ‫שטעלט זיך א פראגע‪ ,‬ווער האט זיי געדינגען? ווער האט‬
‫געדאנק‪ .‬דארט איז געווען באשריבען די חתונה מיט אלע‬ ‫זיי באצאלט? און פארוואס האט מען געכאפט די בילדער?‬
‫סארט גוזמאות וואס דער ווערטער בוך פארמאגט נאר‪.‬‬ ‫די תירוץ קומט אין די פאראגראפען ווען איך וועל שרייבען‬
‫)דער בלאט היינט איז דער ממלא מקום פון דעם אידישען‬ ‫פון "אידישען געדאנק"‪.‬‬
‫געדאנק און היינט קען מען ליינען די אלע נארישע גוזמאות‬
‫וועכענטליך אין בלאט‪ (.‬דעמאלטס האט דער אידישער‬ ‫ביי די חתונה האט זיך ר' אהרן ניטאמאל אונטערגעהויבען‬
‫געדאנק געגרינדעט א נייעם טיטול אויף ר' אהרן‪" :‬גאב"ד‬ ‫ווען הרב דושינסקי איז אריינגעקומען צו די חתונה‪ .‬און‬
‫ור"מ קרית יואל"‪ .‬עטליכע יאר שפעטער האט דער בלאט‬ ‫נאכמער‪ ,‬הרב דושינסקי האט אפגענומען מז"ט פון דעם‬
‫געגרינדעט א אנדערען טיטול פאר ר' אהרן‪" :‬כ"ק מרן‬ ‫גאנצען אויבען אן‪ ,‬אויפן וועג גייענדיג צו זיין פלאץ אין‬
‫הגאב"ד"‪ ,‬און היינט האלט מען שוין ביי הגה"ק‪ .‬ל"ע‪.‬‬ ‫מיטען‪ ,‬און ווען ער איז אן געקומען צו ר' אהרן און‬
‫געגעבען די האנט‪ ,‬האט זיך ר' אהרן נישט אויפגעשטעלט‬
‫און אויך האט דער אידישער געדאנק פארמאגט צענדליגער‬ ‫און נישטאמאל זיך אויס געדרייט אויף זיין זייט‪ ,‬נאר אים‬
‫בילדער פון די חתונה‪ .‬זיי האבען דאך געוויסט דעם אמת‬ ‫צוריק געגעבען די האנט ריק ווערט‪ ,‬אין די זעלבע צייט‬
‫אז "דער רב" מיינט נישט עכט ערנסט די מלחמה אקעגען‬ ‫ווען דער ברך משה האט יא אפגעגעבען דעם גרעסטען‬
‫בילדער‪ ,‬די רעדאקציע פון אידישען געדאנק זענען דאך‬ ‫כבוד פאר הרב דושינסקי‪ .‬דאס האבען געזען אלע הרב‬
‫געווען ביי די מיטינגען ווען מען האט אפגעמאכט אז ר'‬ ‫דושינסקיס מענטשען‪.‬‬
‫אהרן זאל ביי די חתונה ווערן א קנאי‪ ,‬ממילא האבען זיי‬
‫דאך לכתחילה געוויסט און טאקע אנגעזאגט פאר די‬ ‫כאטש ר' אהרן האט שוין חתונה געמאכט אין קרית יואל‬
‫בילדער מאכער אז ר' אהרן וועט שרייען אבער זיי זאלען‬ ‫דריי קינדער פאר די חתונה‪ ,‬און דאס איז געווען זיין‬
‫ווייטער כאפען ווייל דער רב מיינט עס נישט עכט‪ .‬און זיי‬ ‫זעקסטע קינד‪ ,‬דאך האט מען ביי יענע חתונה געפילט אין‬
‫האבען אריינגעשטעלט בילדער אין אידישען געדאנק‬ ‫די לופט די רבי'סטעווע‪ ,‬מען האט געבויט דאס ערשטע‬
‫לרחצה‪ .‬איצט פארשטייט מען שוין אויך ווער עס האט‬ ‫מאל א שאטער ספעציעל פאר'ן עסן‪ ,‬און ר' אהרן איז‬
‫באשטעלט די בילדער מאכער און ווער עס האט זיי‬ ‫ארומגעגאנגען ביי די סעודה טיילן מזל טוב פאר יעדן‬
‫באצאלט‪.‬‬ ‫איינעם‪ .‬ר' אהרןס יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש מיט נאך‬
‫צענדליגער" שוויצערס" האבן באגלייט די מערכה פון א' ביז‬
‫אויך האט דער אידישער געדאנק איינגעפירט א נייעם‬ ‫ת' אז עס זאל קלאפן מיט די רביסטעווע פונעם רב הצעיר‪.‬‬
‫געדאנק‪ .‬זיי האבען אויסגעשניטען יעדען בילד וואס האט‬
‫געהאט משה גבאי‪ .‬משה דער גבאי איז אין די אידישע‬
‫געדאנק נישט געווען בבל יראה ובבל ימצא‪ .‬דאס איז‬ ‫אין מיטען די חתונה איז פארגעקומען דער קלימאקס פון די‬
‫געווען אזא גוטס אז ר' אהרן מיט זיינע מענטטשען האבען‬ ‫נאכט‪ .‬ר' אהרן מיט זיין בעסטער פריינט ר' מאיר האבען זיך‬
‫געהאלטען פאר זיכער אז אט אט אט אט אט קומט משה‬ ‫געשטעלט טאנצען אין מיטען ביהמ"ד‪ .‬מען האט געזונגען א‬
‫גבאי פאלען צו ר' אהרןס פיס און בעט זיך איבער און זאגט‬ ‫ספעציעלען פאראויס באשטימטער ניגון‪" ,‬ר' משה ארי'ס‬
‫צו אז ער ווארפט זיך אינטער ר' אהרן‪.‬‬ ‫ניגון"‪ .‬מען האט געמאכט א ריזיגע רינג ספעציעל איצט אז‬
‫משה גבאי זאל גוט זען דעם געהויבענע טאנץ און ער זאל‬
‫פלאצען‪ .‬דער ביהמ"ד איז געשפרינגען אין די ליפטן מען‬
‫דאס אז משה גבאי איז נישט אזוי בעיביש‪ ,‬דאס אז משה‬ ‫האט געטאנצען אין די הייך ארויף און אראפ וויאזוי מען‬
‫אינטרעסירט די בילדער ווי פאר יעדען נארמאלען מענטש‬ ‫טאנצט מיט דעם ניגון‪ .‬אבער וויבאלד ר' אהרן מיט זיינע‬
‫העכער די פערציג‪ ,‬איז זיי פשוט נישט איינגעפאלען‪.‬‬ ‫מענטשען האבען געלייגט צו א גרויס געוויכט און גרויס‬
‫האפענונג אויף דעם טאנץ אז דאס וועט ווייזען זייער‬
‫)איך האב באקומען אין אישי פון איינעם קראנט‪ ,‬אז ר'‬ ‫ספעציעלע נאנטקייט‪ ,‬האט דאס נישט געקלאפט‪ .‬ר' מאיר‬
‫אהרן האט געליינט דעם אידישען געדאנק און באטראכט‬ ‫האט נישט געוויסט וואס מען וויל פון אים‪ .‬ער איז פשוט‬
‫יעדעס בילד פון אלע זייטען און זיך געהאלטען ביי די‬ ‫נישט געוואינט געווען צו טאנצען וויאזוי ר' אהרן האט‬
‫זייטען ווי גוט מען האט אפגעטאן פאר משה גבאי אז מען‬ ‫יעצט געוואלט טאנצען‪ ,‬און קיין גבאים מיט וועם ר'‬
‫זעט אים נישט אויף קיין איין בילד‪ .‬און אויך האט מיר‬ ‫אהרןס מענטשען זאלען דאס אפשמועסען פון פאראויס‬
‫יענער פארציילט אז הרב דושינסקי איז נישט געווען אויף‬ ‫האט ער דאך נישט פארמאגט‪ ,‬און אפילו ווען יא‪ ,‬וואלט ער‬
‫שבת שבע ברכות אין קרית יואל‪ .‬ער איז געפארען צו זיין‬ ‫דאס סיי ווי נישט אנגענומען ווייל ער איז דאך געווען א‬
‫טאכטער א אלמנה וואס וואונט אין נייטרא‪ .‬פרייטאג פאר‬ ‫ערנסטער מענטש‪ ,‬האט דער טאנץ אנגעהאלטען בלויז‬
‫ער איז געפארען‪ ,‬האט ער אפגעגבען א באזוך ביי ר' אהרן‬ ‫עטליכע מינוט‪ ,‬און ר' מאיר האט אפגעלאזט ר' אהרןס‬
‫אין הויז‪ .‬ביי יענעם באזוך האט געבליצט אן אויפהער און‬ ‫הענט און זיך צוריק געגאנגען אויף זיין פלאץ‪ .‬וויפיל‬
‫ר' אהרן האט גארנישט געשריגען‪ ,‬נאר עס האט אויסגעזען‬ ‫פלענער עס איז נאר געלעגען אין דעם געוואלדיגען טאנץ‪,‬‬
‫ווי ער האט גאר הנאה‪ .‬און הרב דושינסקי האט זיך‬ ‫האט זיך אויסגעלאזט מיט א בוידעם‪ .‬ר' מאיר האט נישט‬
‫אויסגעדרוקט אויפן ועג צו איינעם פון זיינע נאנטע‪ ,‬אז‬ ‫מיט געארבעט‪.‬‬
‫אינטרעסאנט ער האט נישט געשריגען ווען מען מאכט ביי‬
‫אים אינדערהיים בילדער‪(.‬‬
‫דער אידישער געדאנק‬
‫‪ ‬‬
‫‪79 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫געדינט אלס א מסיבת פרידה פאר'ן ברך משה צו די נסיעה‪,‬‬ ‫)האפענטליך וועל איך קענען פארשאפען א קאפיע פון די‬
‫עס איז געווען א מלוה מלכה‪ ,‬און דער יו"ר‪ ,‬ר'פנחס דוד‬ ‫אידישע געדאנק‪ ,‬און איך וועל עס ארויפשטעלען‪ .‬אויב‬
‫שווארץ ע"ה‪ ,‬האט דעמאלט געזאגט אז עס איז א ריכטיגע‬ ‫איינער האט דאס‪ ,‬ביטע מיר שיקען אין אימעיל‬
‫"מלוה מלכה "מען באגלייט דעם מלך‪ .‬ביי יענע מסיבה האט‬ ‫‪( farmaglich@gmail.com‬‬
‫אויך ר' אהרן גערעדט‪ ,‬און דעמאלט האט ער די ערשטע‬
‫מאל דערמאנט ‪ -‬רעדנדיג וועגן די מוסדות יטב לב אין ארץ‬ ‫יובל העשרים‬
‫ישראל ‪ -‬ווי בעסער עס איז געווארן זינט מען האט‬
‫אויפגענומען מיין ברודער אלס רב אין ירושלים‪ ,‬און מיין‬ ‫דינסטאג פ' בהעלותך‪ ,‬איין טאג פאר די חתונה‪ ,‬איז‬
‫פלומעניק ר' חיים הערש מייזליש אלס ראש ישיבה אין בני‬ ‫פארגעקומען דער גרויסער קבלת פנים אין וויליאמסבורג‬
‫ברק‪.‬‬ ‫פאר די חברי הבד"ץ‪ ,‬ר' יעקב בלוי‪ ,‬ר' משה שטערנבוך‪ ,‬ר'‬
‫משה האלבערשטאם‪ ,‬ר' מאיר בראנסדארפער ובראשם דער‬
‫עס האט געהייסן א "מואוו" פון ר' אהרן‪ ,‬ווייל ביז דעמאלט‬ ‫גאב"ד הרב דושינסקי ז"ל‪ .‬ביז צום פליגער זענען צוגעלאזט‬
‫האט מען נאכנישט געוואוסט וויאזוי מען הענדלט דעם‬ ‫געווארן ר' אהרן און דער היינטיגער ראב"ד סאטמאר ר'‬
‫ירושלים‪ ,‬די קאלטע קריג איז דאך שוין געווען פעסט‪,‬‬ ‫ישראל חיים מנשה פריעדמאן און די איידימער פונעם‬
‫אבער עס איז נאר געווען אומאפיציעל‪ .‬אבער איצט ווען‬ ‫גאב"ד‪ .‬פון עירפארט זענען די חברי הבד"ץ ערשט געפארען‬
‫ער האט געהאט א דינער פאר מוסדות יטב לב און ער האט‬ ‫צום בית המדרש ברך משה‪ ,‬וואו דער ברך משה האט זיי‬
‫געמוזט רעדן‪ ,‬האט ער ווי דורכגעבראכן די אייז‪ ,‬און זיך‬ ‫מקבל פנים געווען‪ .‬דארט איז געווען הגה"צ ר' נתן יוסף‬
‫מכניע געווען‪ ,‬אנגענומען אז זיין ברודער איז רב אין‬ ‫מייזעלס אב"ד אבני שלמה חבר וועד הרבנים פון קרן‬
‫ירושלים‪ ,‬און געגעבן ביי‪-‬די‪-‬וועי א פליק‪ ,‬אז אין בני ברק‬ ‫הצלה‪ ,‬און דער יו"ר פון קרן הצלה הרה"ח ר' ליפא‬
‫בין איך בעל הבית‪.‬‬ ‫לעפקאוויטש ע"ה‪ ,‬און נאך מנהיגי קהילות וחשובי הרבנים‪.‬‬
‫איידער דער רבי איז ארויס געפארען פון קרית יואל צום‬ ‫פון דארט איז דער רבי אינאיינעם מיטען בית דין ארויס‬
‫עיר פארט‪ ,‬איז געווען א ריזיגער צאתכם לשלום פון‬ ‫אויף די גאס צום גרויסן סטעידש אויף בעדפארד עוועניו‬
‫הונדערטער קינדער און בחורים‪ ,‬און ר' עזריאל און דער‬ ‫וואו עס האט זיך באטייליגט טויזנטער מענטשען‪ .‬צום‬
‫ברך משה האבן גערעדט‪.‬‬ ‫ערשט האט גערעדט דער ראש הקהל ר' סענדר דייטש ז"ל‪,‬‬
‫און אין נאמען פונעם ברך משה האט גערעדט זיין איידעם‬
‫אין סיגעט האט ר' אהרן געזאגט תהלים ביים עצי חיים‪,‬‬ ‫רבי חיים יהושע דער רב אין מאנסי‪ .‬דאס האט ר' אהרן‬
‫זענטער רב האט געזאגט ביים קדושת יו"ט און ביים ייטב‬ ‫נישט אויסגעהאלטען און אויך נישט זיינע מענטשען‪ ,‬ווייל‬
‫לב האט דער רבי שליט"א וועלכער איז שוין געקומען פון‬ ‫זיי האבן געוואלט מען זאל קענען איבערשפילן די‬
‫ירושלים‪ ,‬געזאגט פארן עמוד‪.‬‬ ‫פריערדיגע צוויי מסיבות‪ ,‬התייסדות קרן הצלה און שנת‬
‫העשר‪ ,‬וואו דער ברך משה איז געווען דער הויפט רעדנער‬
‫ביי די נסיעה איז פארגעקומען די געשיכטע ווען דער ברך‬ ‫ביים קבלת פנים‪ .‬דערנאך האט גערעדט ר' מנשה כ"ץ אב"ד‬
‫משה האט זיך אויף גערעגט אויף ר' אהרן און אים ברבים‬ ‫פריימאן‪ .‬נאכדעם האבן גערעדט ר' משה הלברשטאם און‬
‫דערלאנגט א פסק‪ .‬דאס איז געווען אויפן באס אין‬ ‫ר' מאיר בראנדסדארפער‪ .‬צום סוף האט גערעדט הגאון ר'‬
‫אונגארען‪ ,‬און כידוע איז דער ברך משה געווען ביי די‬ ‫טובי' ווייס שליט"א דעמאלט דומ"ץ אנטווערפען היינט‬
‫נסיעות זייער פארמאכט אין זיינע מחשבות‪ .‬א קלייניקייט‪,‬‬ ‫גאב"ד ירושלים‪.‬‬
‫ער גייט אויפן ציון פון זיינע עלטערען וואס האבען אים‬
‫איבערגעלאזט א קיילעכדיגען יתום ביי די עלעף יאר‪ .‬און‬ ‫ביי דעם גרויסען עצרת אין ארמארי געביידע האט שוין ר'‬
‫דא אונטער אים זיצט זיין פופציג יעריגער זון און פלוידערט‬ ‫אהרן יא גערעדט און ער האט זיך אויפגעטאן מיט א‬
‫הוילע שטותים פאר שעהן און דערצו אויפן העכסטען טאן‪.‬‬ ‫דראמאטישען טאן און געפאמפעט‪" :‬פון קרית יואל אליין‬
‫איז אריינגעקומען איבער א מיליאן דאלער פאר קרן‬
‫)איך וועל נישט שרייבען וויאזוי ער האט ארויסגעקוקט פון‬ ‫הצלה"‪ ...‬זיין דרשה איז דעמאלט געווען די "סטעיט אוו די‬
‫פענסטער ביי יעדע ראיה און אפילו זיך צוריקגעדרייט צו‬ ‫יוניאן" ביי די אהרונים‪ ,‬מען האט דעמאלט געשמועסט אז‬
‫קענען נאך אביסעל זען‪ ,‬ווייל דאס קומט אריין ביי די ענין‬ ‫דער חבר הביד"צ ר' יעקב בלויא האט זיך נאכדעם‬
‫פון זיין יראת שמים‪ ,‬וואס מעגליך וועט נישט געשריבען‬ ‫אויסגעדריקט‪ :‬שוין לאנג נישט געהערט אזא דרשה מלא‬
‫ווערען באריכות‪ ,‬ווייל ווי מען הערט‪ ,‬ווערען די מאמרים‬ ‫שחצנות!‬
‫געליינט דורך אלע בחורים און עס איז נישט‬
‫אויסגעהאלטען צו שרייבען וואס זיי טארען בהחלט נישט‬ ‫*‬
‫ליינען‪ .‬ר' אהרןס נישט יראת שמים‪ ,‬קען אוועק הרגענען‬
‫אלע שובבי"ם תורות‪-‬טיעפס פון רבין זי"ע וואס דער בחור‬ ‫זומער תשנ"ח איז דער ברך משה געפארן צום ישמח‬
‫האט זיך אנגעהערט‪ ,‬רח"ל‪(.‬‬ ‫משה'ס יארצייט מיט אלע זיינע קינדער‪.‬‬
‫פלולצינג דרייט דער ברך משה צו זיין פופציג יעריגען קינד‬ ‫פרשת פנחס איז פארגעקומען א מסיבה אין קרית יואל‬
‫)תרתי משמע( און הייבט אן שרייען‪ :‬דו שוטה‪ ,‬פאר צוויי‬ ‫פאר מוסדות יטב לב אין ארץ ישראל‪ ,‬וואס האט אויך‬
‫‪ ‬‬
‫‪80 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫יצחק ראזנבערג איז שוין נישט געווען אין מוסדות יטב לב‪,‬‬ ‫מינוט אין א צי קאנסטו נישט שווייגען‪ .‬האסט נישט וואס‬
‫זייט אנשיל שווארץ איז געפלויגען פון מנהל אין ירושלים‪.‬‬ ‫צו טאן‪ ,‬זאג א קאפיטל תהילים און האלט דיינע שטותים‬
‫ביי דיר!‬
‫*‬
‫*‬
‫איצט איז געענדיגט געווארען די יארען פון תשנ"ד ביז נאך‬
‫תשנ"ח‪ .‬ר' אהרןס פערסאנאלעטי איז שוין אויך באשריבען‬ ‫פון די דריי נפטרים האט ר' אהרן נישט געווינען קיין סאך‪,‬‬
‫געווארען‪ .‬אין די קומענדיגע מאמרים‪ ,‬וועט זיין געשריבען‬ ‫ווייל זייערע ממלאי מקומות האט ר' אהרן נישט‬
‫איבער‪ ,‬פארוואס טאקע האט אזא סארט שוואכקייט ווי ר'‬ ‫אריינגעלייגט‪ ,‬כאטש ער האט זיך גערישט אז ער וועט‬
‫אהרן‪ ,‬מענטשען וואס זענען אלעס גרייט צו הערען‪ ,‬ליינען‪,‬‬ ‫איצט קענען זיך אריין שטעלען אין א פאזיציע צו קענען זיך‬
‫מיטמאכען און משוגע ווערען פאר אים‪ .‬אי"ה‪.‬‬ ‫פארפעסטיגען אין וויליאמסבורג‪ .‬ר' אהרן האט זיך גערישט‬
‫אז ענדליך וועט ער קענען אריין לייגען זיינע ביידע פיס אין‬
‫איך האב אנגעהויבען דעם פריערדיגען מאמר מיט די‬ ‫גרעסטען מוסד פון סאטמאר און פון דארט ביז ווערען רבי‪,‬‬
‫ווערטער‪ :‬תשנ"ח איז געווען א היסטאריש יאר אין‬ ‫איז שוין בלויז א קאצען שפרינג‪.‬‬
‫סאטמאר‪ ,‬ווען די "קאלטע קריג" האט געבושעוועט אין‬
‫גרויסן‪.‬‬ ‫ער האט זיך גערישט אז יעצט וועט ער שוין ענדליך קענען‬
‫פטור ווערען פון זיין גרעסטען שונא‪ ,‬אריה לייב גלאנץ און‬
‫א קאלטע קריג מיינט‪ ,‬אז צוויי לאגערען זענען אין א קריגס‬ ‫אים פארווארפען פון ‪ 82‬און ער וועט אריין שטעלען זיינע‬
‫צושטאנד‪ ,‬דאס מיליטער איז גרייט אויפן העכסטען‬ ‫מענטשען און אזוי וועט ער אויטאמאטיש ווערען בעה"ב‬
‫לעוועל‪ ,‬מען איז באוואפענט ביז איבער די נאז‪ ,‬אבער‪ ,‬מען‬ ‫אין וויליאמסבורג‪ ,‬צו וואס ער האט אזוי געגארעט‪.‬‬
‫שיסט נאך נישט‪ .‬מען גייט נאך נישט ארויס אין א פולען‬ ‫אנטשולדיגט‪ ,‬נישט ער‪ ,‬נאר דער ברך משה‪ .‬דערווייל האט‬
‫קריג‪ .‬און די סיבה איז‪ ,‬ווייל ביידע לאגערען האלטען זיך‬ ‫די הנהלת המוסדות נישט געפרעגט ר' אהרן און האבען‬
‫צוריק פאר א געוויסע סיבה‪.‬‬ ‫נישט אריין געשטעלט קיינעם פון זיינע מענטשען‪ ,‬נאר ר'‬
‫אברהם לעפקאוויטש איז געווארען דער מנהל המוסדות‬
‫סאטמאר איז פון תשנ"ו ביז פסח תשנ"ט געווען אין א‬ ‫וואס ר' אהרןס מענטשען האבען אויף דעם געשאלטען‬
‫קאלטע קריג צושטאנד‪ .‬ביידע לאגערען‪ ,‬ד‪.‬ה‪ .‬ר' אהרן מיט‬ ‫ווייל ער איז דאך געווען פון די "שונאים" און עס ווערט‬
‫זיינע מענטשען‪ ,‬און משה גבאי‪ ,‬אלסן כבוד פון ברך משה‪,‬‬ ‫ענדליך מקוים די שרעקענישען אז משה גבאי גייט צוריק‬
‫זענען געווען אין קריג‪ ,‬אבער נישט ממש אפען‪.‬‬ ‫גוט ווערען מיט די שונאים‪ .‬יענעם יאר כ"ו אב אין קרית‬
‫יואל האט משה גבאי שטיל געמאכט דעם גאנצן בית‬
‫המדרש און ארויפגערופען ר' אברהם לעפקאוויטש פונעם‬
‫ר' אהרן האט זיך באוואפענט מיט מענטשען וואס האבען‬ ‫אנדערן עק ביז צום אויבענאן נעמען שיריים פונעם ברך‬
‫אים געגעבען עצות אז ער זאל שוין איצט פארכאפען די‬ ‫משה‪ .‬ר' אהרן מיט זיינע מענטשען זענען געווען געפערליך‬
‫מאכט‪ ,‬און משה גבאי האט זיך באוואפענט מיט דעם‪ ,‬צו‬ ‫אויפגעקאכט אז אברהם לעפקאוויטש איז נאר א‬
‫ווייזען אז דער רבי לעבט‪ ,‬דער רבי איז געזונט‪ ,‬און ר' אהרן‬ ‫קאוועראפ‪ ,‬און עס מיינט באמת אז אליעזר קעסטנבוים‬
‫איז "רבינו בחיי"‪.‬‬ ‫גייט זיך אריינריקן‪ .‬נעבעך‪ .‬זיי האבן געשאלטן פארוואס‬
‫מען נעמט אריין אברהם לעפקאוויטש‪ ,‬און אפיציעל‬
‫ר' אהרן האט געקענט טאן מער און שטערקערע שריט ווי‬ ‫געזאגט אז עס טוט זיי וויי ווייל ער איז א שונא פאר'ן רבי'ן‬
‫משה גבאי‪ ,‬ווייל ר' אהרן איז געווען גרייט צו טאן אלעס‬ ‫און ער איז פון די רביצינס מענטשן‪ .‬אבער די אמת'ע סיבה‬
‫אין דער וועלט‪ ,‬און משה גבאי איז געווען באגרעניצט ווייל‬ ‫פארוואס ס'האט זיי אזוי וויי געטאן איז ווייל ר' אהרן האט‬
‫ער האט געמוזט אכט געבען אויפן ברך משה'ס כבוד‪ .‬ר'‬ ‫זיך דערזען אז דעם טאג אויף וועלכן האט זיך שוין אזוי‬
‫אהרן איז ארום געפארען אין די גאנצע וועלט מיטען שקר‬ ‫לאנג געשארפט די ציין איז אנגעקומען‪ ,‬און דערווייל זענען‬
‫אז דער טאטע האט אים געשיקט‪ ,‬אבער משה גבאי האט‬ ‫אלע זיינע חלומות זיך צורינען‪.‬‬
‫דאס נישט געקענט פארלייקענען ווייל עס איז געווען א‬
‫שטילער קריג און כדי נישט צו פארשעמען דעם ברך משה‬ ‫אין קהל זענען געווארען בערל פרידמאן און יאנקל כהנא‬
‫האט ער נישט געקענט זיין דער וואס זאל אויס שיסען דעם‬ ‫קא‪-‬פרעזידענטען‪ .‬וואס דאס האט זיך שפעטער ארויס‬
‫ערשטען שאס‪ ,‬מיט דעם וואס ער וועלט ארויסגעקומען‬ ‫געשטעלט צו זיין א צייטווייליגען געווינס פאר ר' אהרן‬
‫עפענטליך אז ר' אהרן איז א שקרן וכזבן‪.‬‬ ‫ווייל בערל מיט אים האבען דעם ווינטער דערויף‬
‫קאנספירירט ווי אזוי איבער צו נעמען סאטמאר‪.‬‬
‫ר' אהרןס יועץ פרטי‪ ,‬אהרן מתתיהו דייטש האט אפען‬
‫גערעדט מיאוס אויפן ברך משה און ר' אהרן האט דאס‬
‫געהערט און געוויסט‪ ,‬און טראץ דעם האט ער אנגענומען‬ ‫בנוגע איבערצו נעמען ר' ליפא שווארץ אין ירושלים‪ ,‬האט‬
‫זיין "שלעכטע" ראט און געטון אלעס וואס ער האט אים‬ ‫ר' אהרן געוויסט אז זיין ברודער וועט אריינלייגען זיינע‬
‫געראטען‪ .‬משה גבאי האט נישט געקענט ארויסקומען מיט‬ ‫מענטשען ווייל ער איז דאך געווען רב דארט און די הנהלה‬
‫די פאקטען אפען פארן גאנצען ציבור‪ ,‬ווייל קיין גרעסערער‬ ‫דאהי איז דאך שוין געווען נאר ר' זלמן לייבס מענטשען‪.‬‬
‫בזיון פארן ברך משה איז נישט פארהאן‪ ,‬ווי דאס אז זיין‬
‫‪ ‬‬
‫‪81 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אזא חלק פאר זיין ברודער וואס האט אויך געהייסן אין‬ ‫זיןס נאנטסטער מענטש‪ ,‬וועם ער פאלגט און טוט אלעס‬
‫סאטמאר‪ ,‬איינע פון די זין וואס זענען ראוי צו ווערען רב?‬ ‫וואס ער וויל‪ ,‬רעדט אויפן רבין פרעך און שמוציג‪.‬‬
‫אבער צו פארענטפערען די אלע קשיות מוז מען אנהייבען‬ ‫אין ארדער אז ר' אהרן זאל אלעס אן נעמען וואס דער יועץ‬
‫מיט די שטערקסטע קשיא פון אלעם‪ :‬ווי האט ר' אהרן‪,‬‬ ‫פרטי הייסט אים‪ ,‬האט אבער געמוזט געשען עטליכע‬
‫אפילו אלס א פשוטער איד‪ ,‬א פשוטער בעה"ב‪ ,‬אפגערעדט‬ ‫פאקטארען‪.‬‬
‫פון א רב מפורסם‪ ,‬און אפגערעדט פון דעם צוקונפטיגען‬
‫סאטמארער רבי‪ ,‬געקענט זיך צוזאם זעצען מיט יונגע‬ ‫נישט לאנג נאכדעם וואס ר' אהרן האט זיך ארויסגעצויגען‬
‫יועצים‪ ,‬ווילדע מענטשען‪ ,‬אומבאלערענדע און‬ ‫קיין קרית יואל‪ ,‬תש"מ‪ ,‬האט זיך יודל וויינשטאק‬
‫אומבאזעצטע פארשוינען און מאכען פלענער אויף נאך די‬ ‫איבערגעגעבען פאר אים בלב ונפש‪ .‬ער איז געווען דער‬
‫מאה ועשרים פון זיין טאטע? עס איז דאך אזאנס קיינמאל‬ ‫איינציגסטער געטרייער מענטש וואס ער האט געהאט אין‬
‫נישט פארגעקומען ביי ערליכע אידען‪ .‬עס איז נאך קיינמאל‬ ‫יענע יארען‪.‬‬
‫נישט פארגעקומען ביי קיין שום רבין אויף דער וועלט אז‬
‫דער זון זיינער האט זיך ארום גענומען מיט מענטשען וואס‬ ‫קרית יואל איז אין יענע יארען געווען זייער פיינטליך‬
‫זיי זאלען אים ראטען אז זיין טאטע איז א פארגאנגענהייט‪,‬‬ ‫געשטימט צו ר' אהרן און דער יודל האט פאר אים אלעס‬
‫זיין טאטע איז שוין נישט ביכולת צו פירען און ער דארף זיך‬ ‫אין דער וועלט געטון‪ .‬געטראגען און געברענגט‪ ,‬געהאלפן‬
‫שוין אנהייבען אריין שטופען אומעטים?‬ ‫ענדלאז בייטאג און ביינאכט‪ .‬ער האט אים פארשאפט‬
‫געלט‪ ,‬געארבעט אז מענטשען זאלען קומען דאווענען אין‬
‫און ווייל ר' אהרן ווייסט אז איין ברודער זיינער איז אויך‬ ‫זיין ביהמ"ד און אלעס וואס פעלט זיך אויס‪ .‬און אויב עס‬
‫ראוי און קען אויך ווערען רבי‪ ,‬מוז ער שוין אנהייבען‬ ‫האט זיך אויסגעפעלט האט יודל אים פיזיש געהיטען‪ .‬מען‬
‫פלאנירען מיט אלע סארט שטיקלעך און מיט אלע סארט‬ ‫קען רואיג זאגען אז ווען נישט יודל וואלט ר' אהרן נישט‬
‫פאלשקייטען זיכער צו מאכען אז יענער זאל ח"ו גארנישט‬ ‫געקענט אנקומען צו ווי ער איז אנגעקומען‪ .‬און עס קען‬
‫האבען? זייט קין האט געהרגט הבלן ווייסט מען נישט פון‬ ‫זיין אז מען וואלט ר' אהרן ארויסגעפירט פון קרית יואל‪.‬‬
‫א ברודער וואס האט געוואלט אז די גאנצע וועלט זאל זיין‬ ‫אזוי פארפיינטעט איז ער געווען אין יענע יארען‪.‬‬
‫בלויז זיינס‪ .‬ווייל אפילו די מלכים וועלכע האבען‬
‫אומגעברענגט זייער משפחה איז דאס נאר געווען צו‬ ‫אבער ווען ר' אהרן האט זיך ארום גענומען מיטען יועץ‬
‫קעניגען אויף איין פלאץ‪ ,‬אויף איין לאנד‪ ,‬אבער צו זיין איין‬ ‫פרטי‪ ,‬איז געווען די ערשטע ראט זיינע צו ר' אהרן‪ ,‬ווער‬
‫מענטש אליין אויף די גאנצע וועלט און אומברענגען סיי‬ ‫פטור פון יודלען‪ .‬די סיבה דערצו איז געווען ווייל יודל איז‬
‫ווער עס וויל נאר לעבען‪ ,‬איז נאר געווען ביי קין‪ ,‬נא ווי‬ ‫געווען צו א שטארקער ברך משה מענטש‪ .‬ווייל ביז תשנ"ו‬
‫קען זיין אז ר' אהרן זאל דאס וועלן נאך קאפירען?‬ ‫האט דאך ר' אהרן נישט געהאט די גאטס ארויס צוקומען‬
‫אין דער עפענטליכקייט אז ער וויל שוין אלעס‪ ,‬ווייל זיין‬
‫איך וואלט באמת נישט געמוזט ענטפערען די אלע קשיות‬ ‫טאטע איז דאך געווען פאלקאם געזונט‪ .‬אבער ווען ער האט‬
‫ווייל עס איז נישט מעגליך עס צו ענפערען אנדערש ווי‪,‬‬ ‫אפגעמאכט אז זיין טאטע ליגט שוין אויפן טויטען בעט‪ ,‬ער‬
‫ליידער ליידער האט ר' אהרן נישט געגלייבט‪ ,‬ווי יעדער‬ ‫איז שוין זייער שוואך‪ ,‬מוז ער זיך שוין אנהייבען בויען‪ ,‬מוז‬
‫ערליכער איד‪ ,‬אז זיין טאטע וועט דערלעבען משיח צדקינו‪.‬‬ ‫ער שוין ווערען רבי‪ ,‬מוז ער שוין אלעס פארכאפען‪ ,‬אבער‬
‫ער האט נישט געהאלטען אז משיח גייט אט אט קומען‪ ,‬און‬ ‫וויבאלד יודל איז געווען גאר נאנט צום רבין און צו משהן‪,‬‬
‫אז משיח גייט נישט אזוי שנעל קומען‪ ,‬ממילא וועט זיין‬ ‫מוז ער קודם פטור ווערען פון אים ווייל יודל וועט זיך‬
‫טאטע נפטר ווערען ווי עס איז דער סדר העולם אז דור‬ ‫ארויס שטעלען קעגן ארויסגיין אין קריג מיטען טאטען‪.‬‬
‫הולך ודור בא‪ ,‬און אז זיין וועט נפטר ווערען מוז "ער" דאך‬
‫איבערנעמען ווייל ער איז דאך א מענטש וואס באשטייט‬ ‫עס איז פארהאן אין די וועלט א באקאנטע חידה‪ ,‬וואס עס‬
‫פון בלויז "איך"‪ ,‬מיך" און "זיך"‪.‬‬ ‫קומט פריער‪ ,‬די איי אדער די טשיקען? אבער דא ווייזט זיך‬
‫ארויס קלאר און באשיינפערליך אז ר' אהרן איז געווען דער‬
‫און ווייל ער איז אזא סארט איך"‪ ,‬מיך" און "זיך" פארשוין‪,‬‬ ‫אגרעסאר כאטש ער איז אפילו נישט געווען אין א געפאר‬
‫האט ער געקענט אננעמען אלע סארט פאריקטע ראט פון‬ ‫פון עפעס אנווערען‪ .‬ער האט איין טאג באשלאסען אז עס‬
‫זיין יועץ פרטי אז יודל וויינשטאק מוז פליען‪ ,‬אז מען מוז‬ ‫איז שוין זיין צייט און ער וועט אלעס טון אין דער וועלט‬
‫אנהייבען פארען "בשליחות" און אז מען מוז שוין אלעס‬ ‫דאס צו פארזיכערען‪ ,‬און אויף דעם האט משה רעאגירט‬
‫אלעס איבערנעמען‪.‬‬ ‫כדי אפצו שוינען דעם כבוד פון ברך משה‪.‬‬
‫און אז א מענטש באשטייט פון בלויז איך"‪ ,‬מיך" און "זיך"‪,‬‬ ‫פארוואס האט באמת ר' אהרן שוין אין תשנ"ו געוואלט‬
‫פארמאגט ער נישט קיין טאטען און נישט קיין שכל צו‬ ‫פארכאפען די מאכט? פארוואס האט האט ער נישט‬
‫היטען אפילו אויף זיין אייגענעם כבוד און רעספעקט‪.‬‬ ‫געקענט ווארטען אויף די מאה ועשרים פון זיין טאטע? די‬
‫קשיא גייט נאך פיל טיפער‪ ,‬פארוואס האט ער געהאלטען‬
‫און באמת ווייסט מען נישט וואס דער פלאן פון ברך משה‬ ‫אז אלעס קומט זיך אים? פארוואס קומט זיך נישט פונקט‬
‫איז געווען תשנ"ו‪ .‬קיינער ווייסט נישט‪ ,‬עכ"פ נישט וואס‬
‫‪ ‬‬
‫‪82 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫און נאך א מעלה האט דער טאשען שניידער אז ער טראגט‬ ‫עס איז ידוע דערווייל פארן ציבור‪ ,‬צו דער ברך משה האט‬
‫א פנים‪ .‬ער האט געהאט א נאמען פאר א שטיקל יודע ספר‪,‬‬ ‫אלעס געוואלט געבען פאר ר' אהרן צו ער האט געוואלט‬
‫וואס ער איז בהחלט נישט‪ .‬ער איז באמת א קיינער און א‬ ‫געבען אויך פאר זיין אנדערען זון‪ .‬און אט דער‬
‫גארנישט‪ .‬נישט געלערענט און נישט געדאווענט‪ ,‬נאר‬ ‫אומוויסענדיגקייט‪ ,‬דער אומקלארקייט‪ ,‬האט געמאכט אז ר'‬
‫גערעדט מיט יעדען נאריש יונגעל זיינע נארישע הלצות און‬ ‫אהרן מוז זיך אנהייבען נעמען אליין‪.‬‬
‫וויצלעך‪ ,‬אבער געהאט גענוג שכל זיין נאמען זיך צו היטען‪,‬‬
‫געהייסען א נגיד און א נותן צדקה בסבר פנים יפות און‬ ‫עס איז נישט קיין פראגע אז פרעגען זיין טאטען אדער‬
‫גערעדט שטייט‪ ,‬טראגט א הויכען הוט‪ ,‬וואס מיט די אלע‬ ‫אפילו משה גבאי וואס דא גייט זיין נאך די מאה ועשרים‪,‬‬
‫זאכען האט ער געהייסען א שטיקעל שיינער יוד‪ .‬און דערצו‬ ‫וואס גיי איך זיין און וואס אלץ וועל איך איבערנעמען‪ ,‬איז‬
‫האט ער געטון שיינע שידוכים‪ ,‬שיינע מחותנים‪ ,‬דער דיין ר'‬ ‫נישט געקומען פאר ר' אהרן אין באטראכט‪ .‬און קיין צייט‬
‫געציל האט זיך אויך מיט אים משדך געווען‪ .‬אבער פאר זיך‬ ‫פאר שפעקאלאציעס איז אויך נישט געווען‪ ,‬ווייל דער‬
‫איז ער א נידריגער מענטש‪ ,‬א מענטש וואס גלייבט נישט‬ ‫טאטע פארגעסט שוין‪ ,‬און דער טאטע איז קראנק און קען‬
‫אין גארנישט‪ ,‬והא ראיה‪ ,‬ער האט באגאנוועט מענטשען‬ ‫אין יעדע מינוט נפטר ווערען‪ ,‬און אויב וועט דעמאלטס‬
‫אין פולען זין פון ווארט‪.‬‬ ‫אפיר קומען א צוואה אז דער ברודער זאל אויך באקומען א‬
‫רבנות פאסטען‪ ,‬האט ר' אהרן געהאלטען‪ ,‬וועט ער זיין‬
‫ער האט פארקויפט "חתונה פאליסיס" און ווען עס איז‬ ‫דערנאך ווייל מיט א צוואה וועט ער זיך נישט קענען‬
‫געקומען צו באצאלען האט ער גענומען דאס געלט פאר זיך‬ ‫פייטען און עס וועט זיין צו שפעט‪ .‬דעריבער מוז מען שוין‬
‫אין טאש‪ .‬איך וועל איצט נישט אריין גיין ווי אזוי ער האט‬ ‫אנהייבען זיך צו באפעסטיגען‪ ,‬מען מוז איבעראל שוין‬
‫עס באוויזען‪ ,‬ווייל דאס קענט איר פרעגען די הונדערטער‬ ‫אריינלייגען נאר "היימישע מענטשען" און אז דאס וועט‬
‫אידען וואס האבען ביי אים באגראבען איבער זעקס מיליאן‬ ‫געלונגען‪ ,‬מעג נאך די מאה ועשרים ארויסקומען צען‬
‫דאלער‪ .‬דא רעדט מען נישט פון א אינוועסמענט שאדן‪ ,‬אז‬ ‫צוואות אז ר' זלמן לייב דארף ערגעץ ווערען רב‪ ,‬אבער ער‬
‫דאס געלט וואס ער האט אריינגעלייגט אין די פאלעסיס‪,‬‬ ‫וועט נישט האבען צו וועם צו רעדען ווייל איבעראל זענען‬
‫זענען דערלייגט געווארען דורך די פירמע‪ ,‬און ממילא זענען‬ ‫אלע מענטשען ר' אהרןס און זיי וועלען זיך אפילו נישט‬
‫די דערלייגערס ביטער‪ .‬ניין און ניין‪ .‬ער האט באקומען פון‬ ‫וואגען עפעס דורך פירען‪.‬‬
‫די קאמפאני דאס געלט וואס ער האט געדארפט באצאלען‬
‫פאר זיינע קליענטען‪ ,‬אבער אנשטאט געבען דאס געלט אז‬ ‫דער נייער גאנג פון אלעס זאפארט כאפען איז צוגעגאנגען‬
‫די יעניגע זאלען קענען חתונה מאכען מיט דאס געלט‪ ,‬האט‬ ‫שטאפעל ווייז‪ .‬ר' אהרן האט נישט געקענט ארויסקומען‬
‫ער דאס אריין געלייגט צו זיך אין די קעשענע‪ .‬און צוויי‬ ‫גלייך אפען אז ער וויל אלעס שוין‪ .‬זיי האבען געוויסט אז‬
‫אידען‪ ,‬זיינע ארבעטער זענען פאר זיינע‪ ,‬דעם טאשען‬ ‫אין ארדער ר' אהרן זאל זיך באפעסטיגען איבעראל און‬
‫שניידערס‪ ,‬אנדערע פארברעכנס‪ ,‬געזעצען אין טורמע פאר‬ ‫אריינלייגען זיינע מענטשען‪ ,‬וועט מען מוזען זיך צוקריגען‬
‫א יאר יעדער איינער‪) .‬די פארברעכנס פון די "חתונה‬ ‫מיט משה גבאי ווייל ער וועט עס נישט צולאזען‪ ,‬ווייל אזא‬
‫פאליסיס" זענען נישט אנגעקומען אין געריכט‪(.‬‬ ‫זאך טאר מען דאך נישט צולאזען אין קיין שום פלאץ‪,‬‬
‫אבער אויב וועט דער ציבור מיטשטיין וועט ר' אהרן קענען‬
‫דער טאשען שניידער איז אויך געווען דער וועלכער האט‬ ‫זייער רואיג ארויסגיין אין קריג מיט משה גבאי‪ ,‬ווייל אלע‬
‫צוגעשטיפט ר' אהרן אפ צוזאגען יודל וויינשטאק‪,‬‬ ‫ר' אהרןס מענטשען זענען דאך דעם ברך משהס מענטשען‬
‫מכלומרשט ווייל יודל איז נישט דער מענטש וואס מעג‬ ‫ממילא וועט משה נישט האבען מיט וועם צו גיין אין קריג‪.‬‬
‫שטיין נעבען אזא גרויסען מענטש ווי ר' אהרן‪ .‬מילא ביז‬ ‫און דאס האט דאך ר' אהרן מיט זיינע מענטשען געוויסט‬
‫איצט‪ ,‬איז דאך ר' אהרן געווען אבי איינער‪ ,‬אבער איצט אז‬ ‫אז דער ברך משה איז שוין נישט אויף א מצב ארויס צו גיין‬
‫דער רב גייט פירען די וועלט‪ ,‬מוז מען אריין לייגען א‬ ‫אין א קריג‪ ,‬ממילא וועט משה זיין אליין‪ ,‬און אויטאמאטיש‬
‫פאסיגען מענטש וואס ער זאל פירען אלעס וואס מען ברויך‬ ‫וועט ר' אהרן זיין דער געווינער‪ .‬אבער‪ ,‬קודם האט דער‬
‫און זאל פארשטיין וואס עס דארף אלץ געטון ווערען אז ר'‬ ‫יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש געמוזט טאפען דעם דופק‬
‫אהרן זאל זיך בויען און בויען‪.‬‬ ‫ווי ווייט דער ציבור וועט מיטשטיין מיט אלעם און אז‬
‫אלעס וועט קלאפען‪ ,‬ערקעלערט מען אפען קריג‪.‬‬
‫נאכדעם האט דער יועץ הפרטי אהרן מתתיהו דייטש‬
‫אריינגעברענט א מענטש וואס זאל דינען אונטער די‬ ‫דער יועץ פרטי האט שוין אין די זייט געשטעלט יודל‬
‫קוליסען אלס א ראט געבער און אויפקומען מיט איידיעס‬ ‫וויינשטאק‪ ,‬כאטש עמטליך איז ער נאך דארט געווען ביז‬
‫און חכמהלעך וויאזוי צו פארפירען דעם ציבור אז זיי זאלען‬ ‫סיון תשנ"ח‪ ,‬אבער פון סוף תשנ"ז איז יודל געווען דער‬
‫מיט אלעם מיטשטיין מיט ר' אהרן‪ ,‬און דאס איז געווען‬ ‫פינפטער ראד‪ .‬דער יועץ פרטי האט טאטאל איבערגענומען‬
‫אונזער באקאנטער – שמואל ווידער‪.‬‬ ‫די לייצעס‪ .‬ער האט גלייך אריינגעברענגט דעם באקאנטען‬
‫געמיינעם מענטש‪ ,‬און היינט דער שוין באקאנטער טאשען‬
‫שמואל ווידער איז געווען פון די ערשטע רגע דער‬ ‫שניידער‪ ,‬אלישע שמואל האראוויץ‪ ,‬וואס ער איז געווען‬
‫וויכטיגסטער מענטש צו דעם יועץ הפרטי אהרן מתתיהו‬ ‫באקאנט אלס דער גרעסטער חכם אין קרית יואל‪ .‬דער יועץ‬
‫דייטש‪ .‬דער יועץ הפרטי איז נישט קיין אויפטרעפער און‬ ‫פרטי האט געוויסט אז אלישע שמואל איז זייער געמיין און‬
‫איז נישט א מחדש‪ .‬ער האט א גוטען קאפ און גאנץ א גוט‬ ‫וועט אלעס פארשטיין וואס ער האט צו טון‪.‬‬
‫מויל אבער האט נישט קיין ספעציעלאטי וואס עס‬
‫‪ ‬‬
‫‪83 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אלנפאלס‪ ,‬משה גבאי וואלט נישט געטארט און וואלט‬ ‫געברויכט זיך יעצט‪ ,‬און דאס איז‪ ,‬משוגע מאכען דעם‬
‫אפילו נישט געטארט אפילו זיך צוריק האלטען פון סיי‬ ‫גאנצען ציבור דורך אויפקומען מיט א ספין‪ ,‬וואס דאס איז‬
‫וואס‪ ,‬אפילו אויב עס וועט אויסברעכען א וועלט מלחמה‬ ‫געווען‪ ,‬אז משה פירט קריג מיט ר' אהרן און ממילא זאל‬
‫אין סאטמאר‪ ,‬צו צולאזען אזא זאך אז דער זון זאל זיך‬ ‫מען זיך לאזען אריין שלעפען אין א פרישע מחלוקה‪ ,‬נאך‬
‫דערקלערען "רבינו בחיי"‪ ,‬ממילא האט ר' אהרן זיך געמוזט‬ ‫אין מיטען די סקול דיסטריקט מחלוקה‪ ,‬אבער דאס מאל‬
‫צו קריגען מיט משה‪ .‬אבער ווי אזוי עס איז געלונגען‬ ‫מיט משה גבאי‪.‬‬
‫איינצורעדען פאר א ריזען ציבור אז משה איז דער וואס‬
‫קריגט זיך‪ ,‬משה איז דער וואס לאזט נישט ר' אהרן ארום‬ ‫וויאויז עס איז געלונגען אז דער ציבור זאל אפקויפען אז‬
‫פארען ווייל ער וויל אים באגראבען‪ ,‬דאס דארף באמת א‬ ‫משה גבאי איז פלוצלונג געווארען א שונא פאר ר' אהרן‪,‬‬
‫שטארקען הסבר‪.‬‬ ‫איז איינע פון די גרעסטע מיסטעריעס אין די מחלוקה‪ .‬ווייל‬
‫פארוואס עפעס זאל משה גבאי פיינט באקומען ר' אהרן‪,‬‬
‫און אויף דעם איז דער תירוץ שמואל ווידער‪ .‬פארשטייט‬ ‫וואס איז ער אים געשטאנען אין וועג‪ ,‬אז משה גבאי זאל‬
‫זיך אז ער איז נישט דער אשם יחיד‪ .‬עס האט געארבעט ווי‬ ‫אנהייבען וועלען באגראבען ר' אהרן צו ר' אהרן משה'ן‪,‬‬
‫א רינדיגער קייט‪ .‬ר' אהרן איז א "איך"‪ ,‬מיך" און "זיך"‬ ‫ווען איין טאג פריער זענען זיי געווען בעסטע פריינט?‬
‫קינדישער פארשוין‪ ,‬דעריבער האט ער זיך זייער גערען‬
‫צוגעכאפט צו די יעצנו רע שטיק פון זיין יועץ פרטי‪ ,‬און‬ ‫דאס אז ר' אהרן איז געווארען משה'ן א שונא‪ ,‬ווייסט מען‬
‫דער יועץ פרטי‪ ,‬וויסענדיג אז ביי ר' אהרן וועט ער קענען‬ ‫דאך שוין אז ער האט געמוזט אנהייבען די קריג ווייל משה‬
‫אלעס אויף דער וועלט פועלן‪ ,‬נאר דער ציבור איז א‬ ‫וועט דאך אים נישט לאזען שפרינגען פון די הויט‪ ,‬משה‬
‫פראבלעם‪ ,‬האט אויף גענומען שמואל ווידער וואס ער וועט‬ ‫וועט אים קיינמאל נישט לאזען לייגען דעם טאטען אין די‬
‫דאס באארבעטען‪ .‬און ‪ -‬עס איז געלונגען‪.‬‬ ‫זייט‪ .‬משה וואלט אים קיינמאל נישט געלאזט ארום פארען‬
‫אין די וועלט זיך צו באפעסטיגען ווייל אזא זאך איז נאך‬
‫האב איך געשריבען געלונגען? מיינע חשובע ליינער‪ ,‬ווי‬ ‫נישט געהערט געווארען ביי ערליכע אידען זייט די וועלט‬
‫לאזט איר מיר אפילו שרייבען אזא נארישקייט אז עס איז‬ ‫שטייט‪.‬‬
‫געלונגען‪ ,‬ווען יעדער זעט אז נישט נאר עס איז נישט‬
‫געלונגען‪ ,‬נאר דער טריִאָ פון דער יועץ פרטי‪ ,‬אלישע‬ ‫און דאס איז זיכער אז משה איז געווען דער געטרייסטער‬
‫שמואל דער טאשען שניידער און שמואל ווידער דער מח‬ ‫מענטש פארן ברך משה‪ .‬אפגעזען וויפיל פאליטיק און‬
‫וואשער‪ ,‬האבען באגראבען ר' אהרן אז ער וועט מער קיין‬ ‫גארבעדש עס איז אלץ געווארפען געווארען אויף זיין זייט‪,‬‬
‫מאל בדרך הטבע אויף שטיין? זיי האבען דאך אים געמאכט‬ ‫און וויפיל מען האט געזאגט אז ער פירט אריין דעם רבין‬
‫טאן די גרעסטע משוגענע שריט וואס א מענטש קען נאר‬ ‫אין אלע שמוץ און פאליטיק‪ .‬ווייל קיינער ווייסט נישט‬
‫באגיין‪ ,‬אפגערעדט פון א רב מפורסם‪ .‬נא ווי אזוי האט איר‬ ‫וואס באמת האט זיך אפגעשפילט און וויפיל שמוץ ער האט‬
‫מיך צוגעלאזט צו שרייבען אזא נאריש ווארט ווי געלונגען‬ ‫גענומען אויף זיך אז עס זאל נישט גיין אויפן רביןס חשבון‪,‬‬
‫אויף זיינע מעשים?‬ ‫כסדר כל הגבאים‪ ,‬וד"ל‪.‬‬
‫ווי אזוי קען איך שרייבען דעם ווארט געלונגען ווען די‬ ‫)יעדער האט מיט געהאלטען שוין עטליכע מאל וואס די‬
‫טריאָ האט פארוואנדעלט ר' אהרן און אלע זיינע מענטשען‬ ‫ִ‬ ‫גאנצע ארונישע פארטיי האט זיך כיאטיש איבערגעקערט‬
‫אין א כאפטע פון קינדער‪ .‬עלטערע מענשטען‪ ,‬באזעצענע‬ ‫אז חיים שלמה פישר‪ ,‬ר' אהרןס גבאי‪ ,‬פירט אים ארום און‬
‫אידען‪ ,‬אפילו חשובע אידען‪ ,‬זענען פארוואנדעלט געווארען‬ ‫אלע ר' אהרן קינדער זענען צוקריגט מיט אים‪ ,‬ער לאזט‬
‫ביי די דריי פארשוינען אין די אויגען‪ ,‬אלץ מענטשען וועם‬ ‫נישט ר' אהרן זיין ביי ברוךס בר מצוה‪ ,‬חיים הערש ר'‬
‫מען קען געבען עסען שטרוי?‬ ‫אהרןס האט אים ברבים געשלאגען; ער לאזט נישט פארען‬
‫ר' אהרן קיין וויליאמסבורג און האט שוין דארט‬
‫די דריי האבען דאך פארוואנדעלט די גאנצע ארונישע‬ ‫געקענסעלט עטליכע שבתים פון איין מינוט אויף די‬
‫פארטיי פאר די שוואכסטע מענטשען וואס עס איז נאר‬ ‫אנדערע‪ ,‬פרייטאג מיטאג‪ ,‬און נאך צענדליגער פראבלעמען‬
‫פארהאן‪ .‬מען מוז זיי פארקויפען די גרעסטע שטותים אז זיי‬ ‫וואס ר' אהרןס ציבור האט מיט דעם ר' אהרןס גבאי‪ .‬עס‬
‫זאלען האבען די מינימאלסטע חיות‪ .‬מען פארקויפט זיי‬ ‫האט שוין דארט עטליכע מאל אזוי זיך צופלאקערט די‬
‫וואך איין וואך אויס אזעלעכע דמיונות מיט חזיונות אז‬ ‫מחלוקת מיטען גבאי'ן אז זיי איז שוין נישט אנגעגאנגען אז‬
‫אלע פון זיי‪ ,‬האלטען נאכען ליינען אז די אנדערע זייט פון‬ ‫קעגען איבער שטייט א ריזיגע פארטיי און לאכען פון זיי‬
‫זיי‪ ,‬איז שוין קאפוט‪ ,‬פערטיג‪ ,‬טויט‪ ,‬געשטארבען‪.‬‬ ‫אין די פויסטען‪ .‬אבער די קלוגע מענשטען ווייסען גאנץ גוט‬
‫אז נישט חיים שלמה פישער איז דער פראבלעם‪ ,‬נאר ער‬
‫די נארמאלסטע מענטשען זענען געווארען אזוי שוואך ווי‬ ‫מוז טון וואס זיין רבינס קינדישער קאפ און‬
‫זייער רבי‪ .‬זיי קענען שוין נישט דורך גיין בעדפארד עוועניו‬ ‫אומפארגינערישקייט אפילו צו זיינע אייגענע קינדער‪,‬‬
‫ווייל אפשר וועלן זיי ח"ו זען וואס וועט זיי קענען ברענגען‬ ‫דיקטירען אים‪ .‬עס איז א סוגיא פאר זיך וואס וועט נאך אין‬
‫מחשבות אז זיי לעבען אין א דמיון‪.‬‬ ‫דער צוקונפט אי"ה ברייט באארבעט ווערען‪(.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪84 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫און די קשיות גייען פיל ווייטער און טיפער‪ ,‬אבער דער‬ ‫מען האט גענומען א גאנצע פארטיי פון מענטשען און זיי‬
‫פוינט איז שוין גענוג ארויסגעברענגט פאר יעצט‪.‬‬ ‫איינגערעדט אז יעדער באצאלט פאר זייער קהל פאר די‬
‫חופה‪ ,‬מצה און סוכה גזולה‪ .‬מען האט גענומען א גאנצע‬
‫איך וועל יעצט אייך אראפברענגען א שטיקל פון נביאים‪,‬‬ ‫פארטיי און זיי געגעבען שטרוי צו עסען אז דער גרעסטער‬
‫מלכים קאפיטלעך י"א און י"ב‪ ,‬וואס קען ווארפען עפעס א‬ ‫היימישער בוטשער אין אמעריקע זאלצט נישט קיין פלייש‪.‬‬
‫ליכט צו פארשטיין אז היסטאריע חזרט זיך אלץ איבער‪ ,‬און‬ ‫און‪ ,‬עס איז שטיל‪ .‬און אויב עס איז נישט גענונג‪ ,‬האט דער‬
‫אין חדש תחת השמש זאגט שוין דער חכם פון טויזענטער‬ ‫מח וואשער געלערענט פאר לאנגע חדשים מיט אלע‬
‫יאר צוריק‪.‬‬ ‫ארונים‪ ,‬הלכות מליחה‪ .‬און‪ ,‬קיינער פון די טויזענטער‬
‫בלאט ליינער עפענט זיך נישט די אויגען‪ ,‬מויל מיט‬
‫די פאלגענדע פאסירונג האט פאסירט נאך די פטירה פון‬ ‫אויערען‪ :‬בין איך א פשוטער צודרייטער? בין איך שוין א‬
‫שלמה המלך‪ .‬השם האט געוואלט אז דאס כלל ישראל זאל‬ ‫פראסטער גאסען משוגענער? קען מיך שמואל ווידער מיט‬
‫זיך צוטיילען אין צוויי‪ .‬אבער רחבעם דער נייער קעניג‪ ,‬דער‬ ‫אהרן מתתיהו דייטש שוין אריין פירען א סקייעטריק‬
‫זון פון שלמה המלך האט נישט געוואלט‪) .‬ח"ו צו‬ ‫צענטער?‬
‫פארגלייכען רחבעם צו להבדיל ר' אהרן‪ ,‬אבער א ליכט קען‬
‫עס ווארפען אויף אונזער געשיכטע‪(.‬‬ ‫אבער‪ ,‬ניין‪ .‬קיינער פרעגט נישט‪ .‬קיינעם באדערט נישט‪.‬‬
‫קיינעם ארט נישט אז שמואל ווידער מיט מתתיהו דייטש‬
‫איך וועל אראפברענגען די פסוקים מיטען לשון ככתבו‪.‬‬ ‫האבען אפגעמאכט אז מען קען טון מיט זיי וואס זיי‬
‫שמעקט‪ .‬קיינעם ארט נישט אז דער טריא האט אפגעמאכט‬
‫יא וַ יֹּאמֶ ר ה' לִ ְשׁ מֹ ה‪ ,‬יַעַ ן אֲ ֶשׁר הָ י ְָתה‪-‬זֹּאת ִעמָּ ‪ ,‬וְ א ָשׁמַ ְר ָתּ‬ ‫אז אלע ארונים זענען אקסען‪.‬‬
‫יתי עָ לֶי ‪ָ --‬קרֹעַ אֶ ְק ַרע אֶ ת‪-‬הַ מַּ ְמ ָלכָה‬ ‫יתי וְ חֻ קּ ַֹתי‪ ,‬אֲ ֶשׁר ִצוִּ ִ‬‫בְּ ִר ִ‬
‫מֵ עָ לֶי ‪ ,‬וּנְ ַת ִתּיהָ לְ עַ בְ דֶּ ‪ .‬יב אַ ‪-‬בְּ יָמֶ י א אֶ ע ֶ‬
‫ֱשׂנָּה‪ ,‬לְ מַ עַ ן ָדּוִ ד‬ ‫און גערעכט זענען די טריא‪ .‬אוי ווי גערעכט זיי זענען‪ .‬די‬
‫אָבִ י ‪ִ :‬מיַּד בִּ ְנ ‪ ,‬אֶ ְק ָרעֶ נָּה‪ .‬יג ַרק אֶ ת‪-‬כָּל‪-‬הַ מַּ ְמ ָלכָה א אֶ ְק ָרע‪,‬‬ ‫ארונים זענען טאקע אקסען‪ ,‬און נישט סתם אקסען‪ ,‬נאר‬
‫ְרוּשׁ ִ ַלם אֲ ֶשׁר‬‫ֵשׁבֶ ט אֶ חָ ד אֶ ֵתּן לִ בְ ֶנ ‪ :‬לְ מַ עַ ן ָדּוִ ד עַ בְ ִדּי‪ ,‬וּלְ מַ עַ ן י ָ‬ ‫אקסען וואס זענען א סכנה פאר די מענטשהייט‪ .‬און איך‬
‫בָּ חָ ְר ִתּי‪.‬‬ ‫וועל מסביר זיין פארוואס דער יועץ פרטי מיטען טאשען‬
‫שניידער און דער מוח וואשער זענען בארעכטיגט צו‬
‫האלטען זייער גאנצער עולם פאר אקסען און שעפסען‪ .‬אט‬
‫שטייט ווייטער‪:‬‬ ‫ליינט דעם הסבר‪:‬‬
‫וַ ֵיּ ֶל ְרחַ בְ עָ ם‪ְ ,‬שׁכֶם‪ :‬כִּ י ְשׁכֶם בָּ א כָל‪-‬י ְִשׂ ָראֵ ל‪ ,‬לְ הַ ְמלִ י אֹת ֹו‪.‬‬ ‫עס איז תשנ"ט‪ .‬עס איז שוין א פאקט‪ .‬ר' זלמן לייב איז דער‬
‫ב וַ י ְִהי כִּ ְשׁמֹ עַ י ָָרבְ עָ ם בֶּ ן‪-‬נְבָ ט‪ ,‬וְ הוּא עוֹדֶ נּוּ בְ ִמ ְצ ַריִם‪ ,‬אֲ ֶשׁר‬ ‫רב אין סאטמאר וו"ב‪ .‬די גרעסטע מוסדות אין די וועלט‬
‫בָּ ַרח‪ִ ,‬מפְּ נֵי הַ מֶּ ֶל ְשׁ מֹ ה; וַ יּ ֵֶשׁב י ָָרבְ עָ ם‪ ,‬בְּ ִמ ְצ ָריִם‪ .‬ג וַ יּ ְִשׁלְ חוּ‪,‬‬ ‫זענען אונטער אים און טויזענטער אידען וואס האבען זיך‬
‫וַ יּ ְִק ְראוּ‪-‬ל ֹו‪ ,‬ויבאו )וַ ָיּבֹא( י ָָרבְ עָ ם‪ ,‬וְ כָל‪ְ -‬קהַ ל י ְִשׂ ָראֵ ל; וַ י ְַדבְּ רוּ‪,‬‬ ‫אוועק געשארט פון סאטמאר במשך די אלע יארען‪ ,‬קומען‬
‫אֶ ל‪ְ -‬רחַ בְ עָ ם לֵאמֹ ר‪ .‬ד אָבִ י ‪ִ ,‬ה ְק ָשׁה אֶ ת‪-‬עֻ לֵּנוּ; וְ אַ ָתּה עַ ָתּה‬ ‫צוריק‪ .‬און די טריא האט באמת געוויסט אז די מלחמה איז‬
‫הָ ֵקל מֵ עֲ ב ַֹדת אָבִ י הַ ָקּ ָשׁה‪ ,‬וּמֵ עֻ לּ ֹו הַ כָּבֵ ד אֲ ֶשׁר‪-‬נ ַָתן עָ לֵינוּ‪--‬‬ ‫פארלוירען‪ .‬זיי האבען באמת געוויסט אז טויזענטער‬
‫וְ נַעַ בְ דֶ ָךּ‪ .‬ה וַ יֹּאמֶ ר אֲ לֵיהֶ ם‪ ,‬לְ כוּ‪-‬עֹד ְשׁ ָשׁה י ִָמים‪--‬וְ שׁוּבוּ אֵ לָי;‬ ‫סאטמארער חסידים‪ ,‬ווילען דעם נייעם רב‪ .‬זיי האבען‬
‫וַ יֵּלְ כוּ‪ ,‬הָ עָ ם‪ .‬ו וַ יִּוָּ עַ ץ הַ מֶּ ֶל ְרחַ בְ עָ ם‪ ,‬אֶ ת‪-‬הַ זְּ ֵקנִ ים אֲ ֶשׁר‪-‬הָ יוּ‬ ‫געוויסט אז טויזענטער סאטמארער חסידים טאנצען חסדי‬
‫ע ְֹמ ִדים אֶ ת‪-‬פְּ נֵי ְשׁ מֹ ה אָבִ יו‪ ,‬בִּ ְהיֹת ֹו חַ י‪ ,‬לֵאמֹ ר‪ :‬אֵ י אַ ֶתּם‬ ‫ה' כי לא תמנו‪ ,‬אז סאטמאר איז פטור געווארען פון ר'‬
‫נוֹעָ ִצים‪ ,‬לְ הָ ִשׁיב אֶ ת‪-‬הָ עָ ם‪-‬הַ זֶּה ָדּבָ ר‪ .‬ז וידבר )וַ י ְַדבְּ רוּ( אֵ לָיו‬ ‫אהרן‪ ,‬פאר סיי וועלכע סיבה‪ .‬זיי האבען געוויסט מיט א‬
‫יתם‪,‬‬ ‫לֵאמֹ ר‪ִ ,‬אם‪-‬הַ יּוֹם ִתּ ְהיֶה‪-‬עֶ בֶ ד לָעָ ם הַ זֶּה וַ עֲ בַ ְד ָתּם‪ ,‬וַ עֲ נִ ָ‬ ‫אמת‪ ,‬אז גארנישט אין דער וועלט בדרך הטבע וועט נישט‬
‫וְ ִדבַּ ְר ָתּ אֲ לֵיהֶ ם ְדּבָ ִרים טוֹבִ ים‪--‬וְ הָ יוּ לְ עֲ בָ ִדים‪ ,‬כָּל‪-‬הַ יּ ִָמים‪ .‬ח‬ ‫טוישען דעם מצב‪ .‬די אלע טויזענטער סאטמארע חסידים‬
‫וַ יַּעֲ זֹב אֶ ת‪-‬עֲ צַ ת הַ זְּ ֵקנִ ים‪ ,‬אֲ ֶשׁר יְעָ צֻ הוּ; וַ יִּוָּ עַ ץ‪ ,‬אֶ ת‪-‬הַ ְיל ִָדים‬ ‫וועלען אלעס טאן אין דער וועלט‪ ,‬נאר נישט צו זיין‬
‫אֲ ֶשׁר גּ ְָדלוּ ִאתּ ֹו‪ ,‬אֲ ֶשׁר הָ ע ְֹמ ִדים‪ ,‬לְ פָ נָיו‪ .‬ט וַ יֹּאמֶ ר אֲ לֵיהֶ ם‪ ,‬מָ ה‬ ‫אונטער ר' אהרן‪.‬‬
‫אַ ֶתּם נוֹעָ ִצים‪ ,‬וְ נ ִָשׁיב ָדּבָ ר‪ ,‬אֶ ת‪-‬הָ עָ ם הַ זֶּה‪--‬אֲ ֶשׁר ִדּבְּ רוּ אֵ לַי‪,‬‬
‫לֵאמֹ ר‪ ,‬הָ ֵקל ִמן‪-‬הָ עֹל‪ ,‬אֲ ֶשׁר‪-‬נ ַָתן אָבִ י עָ לֵינוּ‪ .‬י וַ י ְַדבְּ רוּ אֵ לָיו‪,‬‬
‫הַ ְיל ִָדים אֲ ֶשׁר גּ ְָדלוּ ִאתּ ֹו לֵא ֹמר‪ ,‬כֹּה‪-‬תֹאמַ ר לָעָ ם הַ זֶּה אֲ ֶשׁר‬ ‫נא ווי אזוי האבען זיי‪ ,‬די יועצים פון ר' אהרן‪ ,‬געטראכט אז‬
‫ִדּבְּ רוּ אֵ לֶי לֵאמֹ ר אָבִ י ִהכְ בִּ יד אֶ ת‪-‬עֻ לֵּנוּ‪ ,‬וְ אַ ָתּה הָ ֵקל‬ ‫א האט ליין‪ ,‬גייט טוישען דעם מצב? ווי אזוי האבען זיי‬
‫מֵ עָ לֵינוּ‪ :‬כֹּה ְתּ ַדבֵּ ר אֲ לֵיהֶ ם‪ָ ,‬קטָ נִּ י עָ בָ ה ִממָּ ְתנֵי אָבִ י‪ .‬יא‬ ‫געטראכט‪ ,‬אז מיט א אינטערנעט סייט גייען זיי צוריק‬
‫וְ עַ ָתּה‪ ,‬אָבִ י הֶ ְע ִמיס עֲ לֵיכֶם עֹל כָּבֵ ד‪ ,‬וַ אֲ נִי‪ ,‬או ִֹסיף עַ ל‪-‬עֻ לְּ כֶם;‬ ‫ברענגען ר' אהרן? ווי אזוי האבען זיי געטראכט אז מיט נאך‬
‫אָבִ י‪ ,‬יִסַּ ר אֶ ְתכֶם בַּ שּׁו ִֹטים‪ ,‬וַ אֲ נִ י‪ ,‬אֲ יַסֵּ ר אֶ ְתכֶם בָּ עַ ְק ַרבִּ ים‪ .‬יב‬ ‫שרייען דעם נייעם רב‪ ,‬מיט א שוטי'שען שפעט נאמען‪ ,‬גייט‬
‫ישׁי‪ ,‬כַּאֲ ֶשׁר ִדּבֶּ ר‬ ‫וַ יָּב ֹו י ָָרבְ עָ ם וְ כָל‪-‬הָ עָ ם אֶ ל‪ְ -‬רחַ בְ עָ ם‪ ,‬בַּ יּוֹם הַ ְשּׁלִ ִ‬ ‫ער אויפגעבען? ווי אזוי האבען די גרעסטע קעפ ביי ר'‬
‫ישׁי‪ .‬יג וַ יַּעַ ן הַ מֶּ ֶל אֶ ת‪-‬‬ ‫הַ מֶּ ֶל לֵאמֹ ר‪ ,‬שׁוּבוּ אֵ לַי בַּ יּוֹם הַ ְשּׁלִ ִ‬ ‫אהרןס פארטיי געטראכט אז אויב וועט מען דעם ברך משה‬
‫הָ עָ ם‪ָ ,‬ק ָשׁה; וַ יַּעֲ זֹב אֶ ת‪-‬עֲ צַ ת הַ זְּ ֵקנִ ים‪ ,‬אֲ ֶשׁר יְעָ צֻ הוּ‪ .‬יד וַ י ְַדבֵּ ר‬ ‫מבזה זיין לעיני העולם‪ ,‬גייט ער צוריק באקומען אלעס? ווי‬
‫אֲ לֵיהֶ ם‪ ,‬כַּעֲ צַ ת הַ ְיל ִָדים לֵאמֹ ר‪ ,‬אָבִ י ִהכְ בִּ יד אֶ ת‪-‬עֻ לְּ כֶם‪ ,‬וַ אֲ נִ י‬ ‫אזוי האבען זיי געקעלרט אז מיט "הייד פארק" געבעקסען‪,‬‬
‫אָבי‪ ,‬יִסַּ ר אֶ ְתכֶם בַּ שּׁו ִֹטים‪ ,‬וַ אֲ נִ י‪ ,‬אֲ יַסֵּ ר‬ ‫א ִֹסיף עַ ל‪-‬עֻ לְּ כֶם; ִ‬ ‫אנגעפירקעלט מיט די גרעסטע שטותים אויף דער וועלט‪,‬‬
‫אֶ ְתכֶם בָּ עַ ְק ַרבִּ ים‪ .‬טו וְ א‪ָ -‬שׁמַ ע הַ מֶּ ֶל ‪ ,‬אֶ ל‪-‬הָ עָ ם‪ :‬כִּ י‪-‬הָ י ְָתה‬ ‫גייען טויזענטער אידען זיך מוראדיגע דערשרעקען און זיי‬
‫גייען זיך צוריק קערען צו זייערע אמאליגע קליינע שוהלען?‬
‫‪ ‬‬
‫‪85 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אזוי אז עס וועט נישט זיין קיין שום פראבלעם אינעם‬ ‫ִסבָּ ה‪ ,‬מֵ ִעם ה'‪ ,‬לְ מַ עַ ן הָ ִקים אֶ ת‪ְ -‬דּבָ ר ֹו אֲ ֶשׁר ִדּבֶּ ר ה' בְּ יַד אֲ ִחיָּה‬
‫עתיד‪.‬‬ ‫הַ ִשּׁי נִ י‪ ,‬אֶ ל‪-‬י ָָרבְ עָ ם בֶּ ן‪-‬נְבָ ט‪ .‬טז וַ יּ ְַרא כָּל‪-‬י ְִשׂ ָראֵ ל‪ ,‬כִּ י א‪ָ -‬שׁמַ ע‬
‫הַ מֶּ ֶל אֲ לֵהֶ ם‪ ,‬וַ יּ ִָשׁבוּ הָ עָ ם אֶ ת‪-‬הַ מֶּ ֶל ָדּבָ ר לֵאמֹ ר מַ ה‪-‬לָּנוּ חֵ לֶק‬
‫אבער פאוואליע‪ .‬עס שטעלט זיך א פראגע‪ .‬פארוואס האט‬ ‫ית‬
‫בְּ ָדוִ ד וְ א‪-‬נַחֲ לָה בְּ בֶ ן‪-‬י ִַשׁי לְ אֹהָ לֶי י ְִשׂ ָראֵ ל‪ ,‬עַ ָתּה ְראֵ ה בֵ ְ‬
‫דער ברך משה טאקע באשלאסען צו שיקען זיין זון ר' זלמן‬ ‫ָדּוִ ד; וַ ֵיּ ֶל י ְִשׂ ָראֵ ל‪ ,‬לְ אֹהָ לָיו‪ .‬יז וּבְ נֵי י ְִשׂ ָראֵ ל‪ ,‬הַ יּ ְֹשׁבִ ים בְּ עָ ֵרי‬
‫לייב קיין ירושלים? קלוגע מענטשען האבען שוין איצט‬ ‫ְהוּדה‪--‬וַ יּ ְִמ עֲ לֵיהֶ ם‪ְ ,‬רחַ בְ עָ ם‪.‬‬‫י ָ‬
‫געזען אז סאטמאר גייט זיין צוטיילט‪ .‬זיכער האט מען נישט‬
‫געקענט פאראויס זען ווי טיף און ווי ברייט דער טיילונג‬ ‫שטייט קלאר אז דער רחבעם האט זיך דורך גערעדט קודם‬
‫גייט זיין‪ ,‬אבער א טיילונג אין חסידים האבען שוין קלוגע‬ ‫מיט די הַ זְּ ֵקנִ ים אֲ ֶשׁר‪-‬הָ יוּ ע ְֹמ ִדים אֶ ת‪-‬פְּ נֵי ְשׁ מֹ ה אָבִ יו‪ ,‬בִּ ְהיֹת ֹו‬
‫מענטשען פארגעזען‪ ,‬נו פארוואס האט דער ברך משה דאס‬ ‫חַ י‪ ,‬די עלטערע וואס האבען שוין געדינט זיין טאטען‬
‫געטון?‬ ‫שלמה‪ .‬אבער זיי האבען אים געראטען‪ ,‬איין‬
‫געהאלטענקייט‪ .‬זיי האבען אים געראטען ווי נאר א‬
‫נאכמער‪ ,‬ווי עס טענהן אלע ר' אהרןס מענטשען אז דער‬ ‫עלטערער מענטש קען עצהן‪ ,‬האלט זיך איין‪ ,‬רעד רואיג‪.‬‬
‫ברך משה האט נאר אלס געוואלט ר' אהרן און אים האט‬
‫ער געבויעט און אים האט ער גערימט‪ ,‬און אים האט ער‬ ‫אבער ניין‪ .‬דאס טויג נישט‪ .‬ער מוז זיך גיין זוכן אנדערע‬
‫מכבד געווען און אים און נאר און אים און בלויז אים האט‬ ‫יועצים‪ .‬וַ יַּעֲ זֹב אֶ ת‪-‬עֲ צַ ת הַ זְּ ֵקנִים‪ ,‬אֲ ֶשׁר יְעָ צֻ הוּ‪ .‬ער האט‬
‫ער געוואלט זאל זיין זיין מ"מ‪ .‬און ווי צוויבעל מיטען‬ ‫איבערגעלאזט די זקנים וואס האבען אים גוט געעצה'ט‪ .‬נו‬
‫ראחובער רב אז דער ברך משה האט זיי געזאגט אז ער וויל‬ ‫וועם האט ער געטראפען? לאמיר זען ווי אזוי דער פסוק‬
‫אז ר' אהרן זאל זיין דער מ"מ‪ ,‬און דא פלוצלונג וויל ער צו‬ ‫באצייכענט זיי‪ :‬וַ יִּוָּ עַ ץ‪ ,‬אֶ ת‪-‬הַ ְיל ִָדים אֲ ֶשׁר גּ ְָדלוּ ִאתּ ֹו‪ ,‬אֲ ֶשׁר‬
‫טיילען סאטמאר?‬ ‫הָ ע ְֹמ ִדים‪ ,‬לְ פָ נָיו‪ .‬ער האט זיך באראטען מיט די "קינדער"‬
‫וואס זענען אויף געוואקסען מיט אים און זיי שטייען "פאר‬
‫אלא מאי מוז זיין אז עס איז נישט געווען דער ברך משה‪.‬‬ ‫אים"‪ ,‬און נישט געווען ביי זיין טאטען‪.‬‬
‫ער האט ווייטער געוואלט אז ר' אהרן זאל זיין דער‬
‫איינציגסטער רבי פאר גאנץ סאטמאר‪ ,‬נאר ווייל משה האט‬ ‫נאכדעם ווען זיי האבען אים געגעבען די עצה‪ ,‬שרייבט‬
‫געהאט די גרעסטע השפעה אויפן ברך משה און ער האט‬ ‫נאכאמאל דער פסוק‪ :‬וַ י ְַדבְּ רוּ אֵ לָיו‪ ,‬הַ ְיל ִָדים אֲ ֶשׁר גּ ְָדלוּ ִאתּ ֹו‪,‬‬
‫זיך צוקריגט מיט ר' אהרן‪ ,‬האט משה אויפגעהעצט דעם‬ ‫דער פסוק באצייכענט זיי ווידער מיטען טיטול "קינדער"‪.‬‬
‫רבין‪ ,‬און דער רבי איז געווארען זייער בייז אויף ר' אהרן‬ ‫און שפעטער ווען ער האט גערעדט צו די אידען‪ ,‬שרייבט‬
‫און האט באשלאסען אז ער וויל צוטיילען סאטמאר‪.‬‬ ‫דער פסוק נאכאמאל‪ :‬וַ יַּעַ ן הַ מֶּ ֶל אֶ ת‪-‬הָ עָ ם‪ָ ,‬ק ָשׁה; וַ יַּעֲ זֹב אֶ ת‪-‬‬
‫עֲ צַ ת הַ זְּ ֵקנִ ים‪ ,‬אֲ ֶשׁר יְעָ צֻ הוּ‪ .‬וַ י ְַדבֵּ ר אֲ לֵיהֶ ם‪ ,‬כַּעֲ צַ ת הַ ְיל ִָדים‬
‫די אלע אויבען דערמאנטע פראגעס זענען פון איינזייטיגע‬ ‫לֵאמֹ ר‪.‬‬
‫מענטשען וואס ווילען זיך און אויך אונז איין רעדען אז דער‬
‫רבי האט געזאגט פאר יענעם און פאר דעם אז ער וויל ר'‬ ‫דער פסוק געפינט פאר וויכטיג נאכאמאל ארויס צוברענגען‬
‫אהרן‪ .‬מיר‪ ,‬דער ציבור ווייסען נישט פון קיין איין פאל‪,‬‬ ‫אז ער האט אפגעלאזט די "עצת זקנים" און ער האט‬
‫נאכאמאל‪ ,‬קיין איין מאל האט דער רבי נישט געלאזט דאס‬ ‫גערעדט צו די אידען "כעצת ילדים"‪.‬‬
‫מינדעסטע צו וויסען טאן פאר זיין ציבור אז ר' אהרן זאל‬
‫אליין‪ ,‬צו בכלל‪ ,‬איבער נעמען סאטמאר נאך זיינע מאה‬ ‫מען מוז זיך לערנען פון היסטאריע‪ .‬עס איז נישט פארהאן‬
‫ועשרים‪.‬‬ ‫א זאך וואס איז נאך נישט געווען‪ ,‬זאגט דער גרעסטער חכם‬
‫אויף דער וועלט‪ .‬עס איז שוין געווען אמאל אזאנס אז א‬
‫מען האט געקענט שפעקולירען‪ ,‬מען האט געקענט‬ ‫מלך האט איבערגעלאזט אלע זקנים‪ ,‬די באזעצענע און‬
‫פאנטאזירען און אפילו חלומען אז עס גייט אזוי זיין‪ ,‬ווייל‬ ‫קלוגע‪ ,‬און ער איז געגאנגען צו "קינדער" וואס זענען אויף‬
‫ר' אהרן איז געווען דער וואס האט זיך איבעראל אריין‬ ‫געוואקסען אינאיינעם מיט אים‪ .‬און‪ ,‬ער איז איז טאקע‬
‫געשטיפט און נישט צו געלאזט א צווייטען קיינמאל )און‬ ‫ביטער דורך געפאלען‪.‬‬
‫שפעטער וועט באשריבען ווערען וויאזוי ער האט זיך אריין‬
‫געשטיפט תשנ"ט ווינטער אין ‪ 82‬אן קיינעמס רופען(‪ .‬אבער‬ ‫מען מוז זיך לערנען‪ .‬און אויב לערענט מען זיך נישט‪ ,‬פאלט‬
‫פון רבין האט דאס קיינער נישט געקענט וויסען‪.‬‬ ‫מען אדורך‪ .‬שטענדיג‪.‬‬
‫קומט זיין נאנטער מענטש‪ ,‬הירצקע צוויבעל און זאגט‪ ,‬אז‬ ‫עס איז אנפאנג תשנ"ח און ר' זלמן לייב פארט זיך באזעצען‬
‫פאר אים האט דער ברך משה עס יא געזאגט נאך אין די‬ ‫קיין ירושלים איבער צונעמען דאס רבנות דארט‪.‬‬
‫יארען איידער ער האט שוין אנגעהויבען פארגעסען‪.‬‬
‫צוויבעל באווארענט זיך און מאכט זיכער אז עס איז געווען‬ ‫ר' אהרן מיט די דריי‪ ,‬דער יועץ פרטי‪ ,‬דער טאשען שניידער‬
‫יארען איידער די מחלוקה‪ .‬וואס ער מיינט איז‪ ,‬אז עס איז‬ ‫און דער מח וואשער האבען זיך צוזאמען געשטעלט און‬
‫געווען נאך איידער דער רבי האט אנגעהויבען פארגעסען‪,‬‬ ‫מען האט אנגעהויבען פעסטע פלאנירונגען ווי אזוי‬
‫ווייל ר' אהרן האלט דאך אז אויב איז מען נאר אביסעל‬ ‫אפצושטעלען ר' זלמן לייבען פון עפעס האבען און וויאזוי‬
‫שוואך איז מען שוין דערנאך‪ .‬א רבין וואס איז שוואך מעג‬ ‫אויפצו בויען ר' אהרן איבער די גאנצע סאטמארער וועלט‬
‫‪ ‬‬
‫‪86 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫)דאס צו ר' אהרן וואלט נישט צוזאם געפאלען צו הערען‬ ‫מען פארשעמען פאר די גאנצע וועלט‪ ,‬מען "מוז"‬
‫עפעס פון נאך די מאה ועשרים פון זיין טאטען‪ ,‬איז‬ ‫אויפשפילען פאר די גאנצע וועלט ווי שטארק די זקנה איז‬
‫אינטרעסאנט צו ברענגען א מעשה וואס האט זיך‬ ‫געווען קפצה‪ .‬און די גאנצע טענה פון ר' אהרן און זיינע‬
‫ארומגעטראגען און איז געקומען פון ר' אהרןס מענטשען‪.‬‬ ‫מענטשען איז‪ ,‬אז אלע זאכען וואס איז געשען פון תשנ"ט‬
‫עס איז געווען ווען דער ברך משה איז צוזאמגעפאלן איין‬ ‫איז געווען צוליב דער רבי איז שוואך געווען און דאס‬
‫שבת אין מיאמי תשס"ה‪ .‬משה אהרן שטיינבערגער דער‬ ‫ווערט נישט גערעכענט )נאר אויב ער מאכט אים פארטאגס‬
‫ראש ההצלה אין ק"י‪ ,‬וואס אים האט מען געקאלט אויפן‬ ‫רב הצעיר(‪ .‬דעריבער האט צוויבעל זיכער געמאכט צו‬
‫באפעל פון משה גבאי‪ ,‬אז ער זאל פארציילען פאר ר' אהרן‪,‬‬ ‫זאגען אז דער ברך משה האט דאס אים געזאגט ווען ער איז‬
‫איז געקומען דערציילען פאר ר' אהרן אז עפעס איז געשען‬ ‫נאך געווען געזונט און שטארק‪ .‬דאס איז בערך תשנ"ה‪-‬נ"ו‬
‫צום טאטען און ער איז אויף א שווערען מצב‪ .‬ר' אהרן‬
‫זאגט אים‪ :‬נו נו‪ ,‬קענסט רעדען זאג מיר דעם אמת ווי‬ ‫)פון ראחובער רב וועל איך בכלל נישט רעדען ווייל דער‬
‫האלט דער מצב‪(.‬‬ ‫ברך משה האט אין זיין לעבען נישט גערעדט צו שוטים‪ .‬און‬
‫ווער עס איז נאך נישט איבערצייגט איבער זיין "חכמה"‪,‬‬
‫קומען מיר צוריק אז וואס דער ברך משה האט באמת‬ ‫זאל ביטע אויס הערען זיין עדותשאפט‪(.‬‬
‫געוואלט ווייסט קיינער נישט‪ .‬און וואס מען זאגט אז ווייל‬
‫אזוי וויל יענער און עס האט דעריבער נישט קיין געוויכט‪.‬‬ ‫צוויבעל איז דאן אלט געווען ‪ 27-29‬יאר‪ .‬קען דען זיין אז‬
‫דער ברך משה איז געווען אזוי אומאחריותדיג אז פאר א‬
‫די סברה ע"פ שכל זאגט אז עס קען נישט זיין אז ער האט‬ ‫יונגעמאנטשיקעל געט ער איבער אזעלכע דברים ברומו של‬
‫געוואלט אלעס איבערגעבען פאר ר' אהרן‪ .‬ווייל פארוואס‬ ‫עולם? קען דען זיין אז דער ברך משה איז געווען אזא‬
‫קומט זיך אים אז בלויז ער זאל אלעס איבערנעמען און זיין‬ ‫אומחריותדיג אז די ווערטער זיינע זאל נישט ווערען דורך‬
‫ברודער וואס איז נאך אזוי ראוי ווי אים‪ ,‬זאל "גארנישט"‬ ‫אים געהעריג פארשריבען? מען רעדט דאך דא פון איבער‬
‫באקומען? וואס עפעס קומט זיך פאר איינעם אלעס און‬ ‫צו געבען די גרעסטע קהילה אויף דער וועלט‪ ,‬די גרעסטע‬
‫פאר דעם צווייטער גארנישט?‬ ‫מוסדות אין די וועלט‪ ,‬סאטמאר פארמאגט קע"ה ‪25-30‬‬
‫טויזענט תשב"ר כ"י‪ ,‬און דאס גיט מען איבער אזוי‪ ,‬נישט‬
‫אפגערעדט וואס מען זעט אז פון הימעל האט מען אנדערש‬ ‫מיר און נישט דיר?‬
‫געוואלט‪ .‬אבער פשוט ע"פ שכל קען אזא דערהער פון ר'‬
‫אהרן אלעס און פאר ר' זלמן לייב‪ ,‬גארנישט‪ ,‬נישט זיין‪.‬‬ ‫עס האט נאך דאן געלעבט די אלטע קהלס לייט‪ ,‬ווי ר'‬
‫לייבוש‪ ,‬ר' סענדער‪ ,‬ר' יודל ראזענבערג‪ ,‬ר' משה ארי' גליק‪,‬‬
‫אבער מיר וועלען אויף איין מינוט זיך פרובירען אריין‬ ‫ר' ליפא שווארץ‪ ,‬איז יעלה על הדעת אז זיי לאזט ער ארויס‬
‫לייגען אין צוויבעלס שיך און זאגען אז דער ברך משה איז‬ ‫פון די האקעלסטע נושאים און גיט עס איבער פאר א‬
‫געווען א אומאחריותדיגער מענטש‪ ,‬א לייכטזיניגער‬ ‫שנוק? עס איז דאך דער גרעסטער בזיון פארן ברך משה‬
‫פארשוין‪ ,‬אזא סארט טאטע וואס האט ליב איין קינד יא‬ ‫אזא זאך צו טון‪.‬‬
‫און איין קינד נישט‪ .‬ער איז געווען בלינד פון צו זען אז ר'‬
‫אהרן טויג צו גארנישט‪ .‬שוין‪.‬‬ ‫מען טאר נישט גלייבען דעם צוויבעל‪ ,‬און מען זעט טאקע‬
‫אז אפילו ר' אהרן גלייבט אים אויך נישט‪ .‬והא ראיה‪ ,‬ער‬
‫איצט אזוי‪ .‬פארוואס קען נישט זיין אז דער ברך משה האט‬ ‫האט דאך געמאכט א דעקלעראציע א טאג נאך וואס ר'‬
‫זיך געקענט טוישען זיין מיינוג? פארוואס קען נישט זיין אז‬ ‫זלמן לייב איז געווארען רב‪ ,‬ח"י סיון תשנ"ט‪ ,‬אז פלניא‬
‫דער ברך משה האט איינגעזען אז ר' אהרן איז נישט‬ ‫גזלנא‪ ,‬ווי אזוי די הלכה זאגט פאר‪ .‬נו פארוואס האט ער‬
‫קוואליפיצירט צו פירען גאנץ סאטמאר‪.‬‬ ‫נישט גערופען צו דין תורה זיין ברידער‪ ,‬נאך די פטירה פון‬
‫ברך משה‪ ,‬אז ער האט עדים פארוועם דער טאטע האט‬
‫עס איז איצט תשנ"ו‪ .‬עס אזי שוין אדורך עלעף יאר זייט ר'‬ ‫געזאגט אז ער זאל זיין דער רב?‬
‫אהרן איז געווארען רב אין ק"י‪ .‬לאמיר זיך אומקוקען ווי‬
‫אזוי זיין "רעפארט קארד" זעט אויס‪ .‬אזוי פירט זיך דאך די‬ ‫און האט ר' אהרן נישט געוויסט פון צוויבלס צוואה‬
‫גאנצע וועלט אז מען גיט איינעם צו פירען א ביזנעס‪ ,‬רופט‬ ‫קיינמאל? האט דאס צוויבעל אים נישט געזאגט במשך די‬
‫מען אראפ מבינים און מען זעט צו יענער טויג צו נישט‪.‬‬ ‫יארען אז ער קען זין רואיג‪ ,‬דער טאטע האט מיר דאס און‬
‫וואקסט די ביזנעס‪ ,‬צו נישט‪ .‬קען מען דעם מענטש‬ ‫דאס געזאגט?‬
‫געטרויען צו נישט‪.‬‬
‫ר' אהרן וואלט נישט צוזאמגעפאלען‪ .‬צו ר' אהרן האט מען‬
‫וועלען מיר אראפברענגען א שטיקל וואס איז שוין געווען‬ ‫געקענט פון אלעם רעדען‪ ,‬זיין מויל איז קיינמאל נישט‬
‫געשריבען פריער‪ :‬תשמ"ה‪ .‬די שענסטע תושבים פון קרית‬ ‫פארמאכט‪ ,‬און ער האט דאך געטון פיל ערגערע זאכען‬
‫יואל האבען זיך אפען ארויס געשטעלט און פון קרית יואל‬ ‫קעגען זיין טאטען ווי רעדען פון נאך זיינע מאה ועשרים‪ .‬נו‬
‫האבען רוב פון די איינוואוינער – וועמענס רב מען נעמט‬ ‫פארוואס איז ער נישט געווען רואיג אז ער האט די זאך‬
‫אצינד אויף – זיך נישט באטייליגט אויך דער הכתרה‬ ‫כתוב וחתום‪ ,‬ער האט אלעס און משה קען זיך אויפן קאפ‬
‫מוצש"ק וירא תשמ"ה‪ .‬עס זענען געווען זקנים פון שטעטעל‬ ‫שטעלען?‬
‫‪ ‬‬
‫‪87 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫האבען די פירער פון סאטמאר נישט געזען אז אין די‬ ‫וואס האבען פרובירט צו רעדען מיטען ברך משה אז‬
‫צעירים קענען שיקען סיי וועלכע טאטע זיין בחור און ר'‬ ‫ענדערש זאל קומען דער יונגערער זון ר' זלמן לייב ווערען‬
‫זלמן לייב דער ר"י וועט נישט שפילען קיין פאליטיק‬ ‫רב‪ ,‬אבער דער ברך משה האט דאס נישט געטון‪ .‬זיכער קען‬
‫קיינמאל?‬ ‫ער נישט אויפנעמען דעם יונגערען זון איידער דעם‬
‫עלטערען‪.‬‬
‫עס איז קיינער נישט בלינד געווען‪ ,‬נאר ר' אהרן‪ .‬עס איז‬
‫געווען קלאר ווי דער טאג אז ר' אהרן וועט נישט קענען זיין‬ ‫קרית יואל איז שרעקליך צו טיילט געווארען‪ .‬און עס האט‬
‫דער רבי איבער סאטמאר‪ .‬ער וועט אלץ זיין אין קריג און‬ ‫זיך קיינמאל נישט געאייניגט צוריק‪ .‬יענער מוצש"ק וירא‪,‬‬
‫ער וועט זיך קיינמאל נישט קענען דורך קומען מיט קיינעם‪.‬‬ ‫האט עווענטועל צו געברענגען אז בני יואל זאל זיך עפענען‪,‬‬
‫די צוויי גרינדער און בויער פון שטעטעל‪ ,‬ר' משה פרידמאן‬
‫דער טאג פון טויש איז אנגעקומען‪.‬‬ ‫און ר' שלמה מעכעל ראזנער‪ ,‬וואס זיי האט דער אלטער‬
‫רבי אריין געשטעלט‪ ,‬זענען געפלויגען וועגען זיי האבען זיך‬
‫האט משה גבאי געהאט א האנט דערין? זיכער‪ .‬וואס‪ ,‬ווען‬ ‫נישט גענוג שטארק ארויסגעשטעלט צו פייטען פאר ר'‬
‫און ווי אזוי‪ ,‬אין קומענדיגען מאמר‪ ,‬אי"ה‬ ‫אהרן‪ .‬און די זקנים פון שטעטל האבען מער נישט געוואלט‬
‫דאווענען מיט ר' אהרן אונטער איין דאך‪.‬‬
‫יא און יא‪ .‬משה דער גבאי האט יא בהחלט געהאט א גרויס‬ ‫ר' אהרן האט אוועקגעווארפען אידען זקנים דורכגעווייקטע‬
‫חלק אין אריין ברענגען א טויש אין סאטמאר‪ .‬נישט‬ ‫חסידים פון אלטען רבין‪ ,‬טייל פון זיי קהילה לייט פון‬
‫באהאלטענערהייט‪ .‬ניין‪ ,‬ער האט געטון וואס יעדער‬ ‫אלטען רבין און הונדערטער יונגעלייט האבען זיך‬
‫געטרייער מענטש וואלט געטון און האט מיט געוואלד‬ ‫פארעקעלט פון די גאנצע פירערשאפט‪ ,‬און זיך אפגעלאזט‬
‫אפגעשטעלט ר' אהרן פון איינעמען די וועלט‪.‬‬ ‫פון אריין צו טרעטען אין ביהמ"ד‪ .‬יענע מחלוקת מיט ר'‬
‫אהרן אז ער זאל נישט ווערען רב אין קרית יואל האט‬
‫ר' אהרן האט באשלאסען און שוין אין תשנ"ו אז ער איז‬ ‫שפעטער זיך מער צו פלאקערט ביי די סקול דיסטריקט‬
‫דער יורש עצר‪ .‬ער איז דער צוקומפטיגער רבי אין סאטמאר‬ ‫פרשה וואס ר' אהרן האט זיך צו רעדט קעגען יעדען רב און‬
‫און ווער עס וואגט זיך קעגען צו שטעלען וועט זיין בלוט‬ ‫רבין וואס האט געהאלטען אנדערש פון אים‪ ,‬אבער פיל‬
‫על הארץ תשפכנו כמים‪ ,‬כדרכו בקודש‪.‬‬ ‫גרעסער פון אים אין תורה ועבודה‪.‬‬
‫און משה גבאי האט אלעס פארציילט פארן ברך משה‪.‬‬ ‫איז אזוי‪ .‬סאטמאר איז איצט שרעקליך צוקריגט מיטען‬
‫אלעס אלעס און נישט אויסגעלאזט די קלענסטע דעטאלען‪.‬‬ ‫וויזניצער רבין פון מאנסי‪ .‬מען איז צוקריגט מיטען‬
‫ער האט דאס געמוזט טון אפילו ער וואלט ווען נישט‬ ‫קאשויער רב פיל ארגער ווי ביז איצט‪ .‬מען איז צוקריגט‬
‫געוואלט‪ .‬ער האט פארציילט פארן ברך משה‪ ,‬ווי גרויס דער‬ ‫מיטען מאנטעווידעער רב‪ ,‬מיטען קארלסבורגער רב‪ ,‬און‬
‫אפעטיט פון זיין זון ר' אהרן איז‪ .‬ער האט פארציילט פארן‬ ‫שווערע הונדערעטער בעלי בתים‪ ,‬חסידים און תלמידים‬
‫רבין‪ ,‬מיט וועם ר' אהרן האט זיך ארום גענומען‪ .‬ער האט‬ ‫פון רבין זי"ע האבען זיך גענצליך אפגעשאקעלט פון‬
‫פארציילט אז דער נייער יועץ פרטי רעדט אויפן רבין דאס‬ ‫סאטמאר‪.‬‬
‫מיאוסטע וואס איז שייך‪ .‬ער האט פארציילט אז דער נייער‬
‫יועץ פרטי רייצט זיך אז דער ברך משה וועט זיין א בזיון‬ ‫אלע קליינע שוהלען אין וו"ב זענען געפאקט מיט‬
‫פאר סאטמאר קעגען וואס פארא רבי ר' אהרן גייט זיין‪ .‬ער‬ ‫סאטמארער יונגעלייט און בעלי בתים און זקנים‪ .‬אלע‬
‫האט פארציילט פארען רבין אז ר' אהרן פארט ארום אין די‬ ‫קלענרער מוסדות אין וו"ב זענען געפאקט מיט קינדער פון‬
‫וועלט זיך צו באפעסטיגען און זאגט אומעטים אז דער‬ ‫עלטערען וואס ווילען נישט מער שיקען די קינדער אין‬
‫טאטע האט אים געשיקט "מחזק זיין" דעם פארחלשטען‬ ‫סאטמאר‪.‬‬
‫ציבור‪ .‬ער האט פארציילט פארען רבין איבער דעם נייע‬
‫ארגעניזאציע "איחוד התלמידים" וואס העלפט ארויס‬
‫יעדען יונגערמאן דורך מאכען התוועדותן‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪.‬א‪.‬וו‪.‬‬ ‫איז נישט געווען צייט צו מאכען א טויש? דאס האט יעדער‬
‫אלעס האט ער פארציילט ווייל דאס איז זיין ארבעט אלס‬ ‫געוויסט אז מיטען ברך משה קען מען זיך זייער גוט‬
‫גבאי און אוודאי אלס חסיד‪.‬‬ ‫פארטראגען‪ ,‬ווי שוין געשריבען‪ .‬און מיט ר' אהרן קען זיך‬
‫קיינער נישט פארטראגען‪ ,‬אויך ווי שוין געשריבען פריער‪.‬‬
‫נו פארוואס איז נישט געווען צייט צו מאכען א טויש אין‬
‫משה גבאי האט‪ ,‬ווי אונז אלע‪ ,‬נישט געוויסט וואס דער‬ ‫דעם וועג ווי אזוי מען האט זיך געפירט ביז איצט?‬
‫ברך משה האט אין פלאן נאך זיינע מאה ועשרים‪ .‬ביי‬
‫ערענסטע אידען רעדט מען נישט פון לאחר מאה ועשרים‪.‬‬
‫מען האפט אז משיח וועט זיכער קומען פריער און דער רבי‬ ‫האבען די פירער פון סאטמאר נישט געזען אז מיט ר' אהרן‬
‫וועט אונז אלעמען פירען אקעגען משיחן ווי מען לאזט אלץ‬ ‫וועט זיך סאטמאר נישט בויען? ער וועט נאר כסדר אוועק‬
‫אויס‪ :‬ומלכינו בראשינו‪.‬‬ ‫ווארפען מענטשען‪ ,‬רבנים‪ ,‬רביים‪ ,‬רעכטס און לינקס?‬
‫צו רעדען מיט א רבין וואס וועט זיין נאך זיין פטירה דארף‬ ‫האט דער דער ברך משה דען נישט געזען און געוויסט אז‬
‫מען זיין א טיפש ווי בערעל פרידמאן‪ .‬עס איז באוויסט אז‬ ‫דער דריטער זין זיינער איז א נח לשמים ונח לבריות?‬
‫‪ ‬‬
‫‪88 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אויב דער רבי איז קראנק‪ ,‬אויב דער רבי ווייסט פון‬ ‫ער האט זיך געוואגט צו פרעגען דעם רבין זי"ע וואס וועט‬
‫גארנישט‪ .‬אויב דער רבי וויל באמת אז ר' אהרן זאל זיין רב‬ ‫זיין ווען דער רבי וועט ארויף גיין קיין ירושלים‪ .‬בערל האט‬
‫הצעיר‪ ,‬רב דקהילות הקדושות‪ ,‬רבי בכל אתר ואתר‪ ,‬נו‬ ‫קיינמאל נישט געטראכט פאר א ווארט איז ארויס‬
‫פארוואס קומט איך זיך אים די קללות? פארוואס האבען‬ ‫געשפרינגען פון זיין מויל‪ ,‬און ער איז אויך א קינדישער‬
‫אלע ר' אהרןס מענטשען גערעדט מיאוס אויפען רבין?‬ ‫נאר‪ ,‬וואס האט זיין מויל געלאזט לויפען אין די‬
‫פארוואס איז זיך אים געקומען אז זיין זון זאל צו לאזען די‬ ‫האקעלסטע נושאים וואס באלאנגט נישט פאר אזא יונגער‬
‫אלע בזיונות? ער איז דאך קראנק און ווייסט נישט וואס‬ ‫שנוק ווי ער איז דעמאלטס אלט געווען‪ .‬און דער רבי האט‬
‫טוט זיך? אויב איז אלעס געווען משה גבאי‪ ,‬נו פארוואס‬ ‫אים געענפערט וואס ער האט אים געענטפערט‪ ,‬אבער דער‬
‫האט דער אייגענער זון א רב מפורסם‪ ,‬נישט אפגעשטעלט‬ ‫רבי האט אים מער נישט געוואלט זען אין די קהילה‪ ,‬ווי עס‬
‫קיין איין בזיון אויף זיין טאטען און רבין? ווי האט מען‬ ‫איז ידוע לכל‪.‬‬
‫געמעגט מבזה זיין א פארקאלעכטען איד וואס ווייסט נישט‬
‫פון דינסטאג אויף מיטוואך און בחייכון וביומיכון?‬ ‫אלענפאלס נארמאלע מענטשען איבער הויפט חכמים‪,‬‬
‫אפגערעדט ווען דער פארקאלעכטער איד איז א טאטע פון‬ ‫פרעגען נישט אזעלכע קשיות‪ .‬און משה האט אויך קיינאמל‬
‫דעם מבזה‪ ,‬אפגערעדט אז דער פארקאלעטער איד איז א‬ ‫נישט גערעדט אזעלכע האקעלע נושאים מיט א עלטערען‬
‫רבי פאר די מבזים? ווי האט דאס קיינער קיינער‬ ‫רבין‪ .‬און ר' אהרן האט אויך נישט זיך געוואגט צו פרעגען‬
‫נישטאמאל פראבירט עס איינמאל אפצושטעלען? אתמהה‪.‬‬ ‫משה צו ער ווייסט עפעס פרטים פון נאך די פטירה‪ .‬עס‬
‫האט נישט עקסיסטירט אזא ביליגקייט צווישען אים און‬
‫ווען דער רבי איז געווען אין קרית יואל פון ל"ג בעומר ביז‬ ‫משה‪.‬‬
‫אלול תשנ"ט‪ ,‬האבען ר' אהרןס מענטשען פון אים געמאכט‬
‫גאלערעטע מיט חריף‪ .‬מען האט געשיינט מיט "לעיזער‬ ‫און מען זעט אז עד היום הזה איז משה נישט ארויס‬
‫פוינטערס" ביים גרויסען טיש ל"ג בעומר; מען האט‬ ‫געקומען מיט סיי וואס דער רבי האט מיט אים גערעדט‬
‫דירעקט געזינגען ווען משה האט געהייסן ענדיגען‪ ,‬און דאס‬ ‫בנוגע די ענינים פון א צוואה אדער ווערטער בעל פה פון‬
‫איז אלעס געווען ארקעסטרירט און ארגעניזירט‪ .‬ר' אהרן‬ ‫נאך די פטירה‪.‬‬
‫האט אפען געשמייכעלט צו די בחורים אויף די‬
‫פארענטשעס ווען זיי האבען געשיינט די "לעיזער‬ ‫משה האט דעריבער זיכער זיך אויך פארגעשטעלט אז דער‬
‫פוינטערס"‪.‬‬ ‫ברך משה אלס א קלוגער מענטש‪ ,‬אלס ענוותן‪ ,‬אלס א‬
‫געטרייער טאטע צו זיינע קינדער‪ ,‬וועט זיכער איבער געבען‬
‫שבועות איז געווען אין קרית יואל ביהמ"ד פאשקעווילען‬ ‫פאר זיין זון ר' זלמן לייב א בכבודיגע רבנות פאסטען‪ .‬ווייל‬
‫קעגען רבינס התמנות‪ .‬מען האט צושטערט יעדען טיש‬ ‫דער ברך משה האט נישט געהאלטען אז איין מענטש קען‬
‫איבערען יו"ט‪ ,‬און עס האט יעדער געוויסט אז מען דארף‬ ‫אלעס פירען‪ ,‬און אלס ענו האט ער זיך זיכער נישט‬
‫איצט זיין שטיל‪ ,‬מען טאר נישט ח"ו מוחה זיין‪ .‬מען דארף‬ ‫געהאלטען פאר א רבי און ער קען די רעביסטעווע אין זיין‬
‫לאזען דאס הפקירות אנגיין‪.‬‬ ‫א צוואה פארשרייבען פאר איינעם אז צו יענעם זאל יעדער‬
‫געבען קוויטלעך‪.‬‬
‫די שבתים נאך שבועות האבען די בחורים און יונגעלייט‬
‫באגלייט דעם רבין ארויס פון ביהמ"ד נאך הבדלה‪ ,‬מיט‬ ‫פונקטליך ווען דער רבי האט אפגעמאכט צו געבען פאר ר'‬
‫מכלומרשטע געזאנג )ווען מען זינגט נישט סתם א מוצאי‬ ‫זלמן לייבען‪ ,‬וויליאמסבורג‪ ,‬ווייס איך נישט‪ .‬אבער דאס‬
‫שבת( צו ווייזען אז דער רבי פארגעסט און ער מיינט אז עס‬ ‫האט מען געזען אז ער אליין האט דאס אים געגעבען‪ ,‬דער‬
‫איז מוצאי יו"ט‪.‬‬ ‫ברך משה האט דאס אליין געוואלט און ער איז גרייט‬
‫געווען צו פארלירען מענטשען איבער דעם‪ ,‬פונקט ווי ער‬
‫מען האט געשטויסען דעם רבין יעדע וואך איבערען גאנצען‬ ‫איז גרייט געווען תשמ"ה זיך צו קריגען מיט די‬
‫זומער‪ ,‬לעיני כל‪ .‬עס האט דאס יעדער געוויסט‪ ,‬געזען און‬ ‫דעמאלטסדיגע קעגנער פון יענע רבנות‪ .‬דאס איז וואס‬
‫געהערט‪ .‬ווען דער רבי האט זיך אריינגעזעצט אין די קאר‬ ‫יעדער האט געזען‪.‬‬
‫אהיים צו פארען פון ביהמ"ד האבען אפאר הונדערט‬
‫צעיושטע בחורים מיט יונגעלייט געשאקעלט די קאר און‬ ‫אבער די גרעסטע ראיה אז ר' אהרן און זיינע מענטשען‬
‫עס "געסווינגען" פון איין זייט צו די אנדערע און‬ ‫האבען אויך געוויסט אז עס איז דער ברך משה אליין וואס‬
‫אויפגעהויבען און אראפגעלאזט‪.‬‬ ‫וויל עס און עס איז נישט משהס ארבעט; א ראיה אז ר'‬
‫אהרן האט געוויסט אז זיין טאטע איז געזונט און איז ביי‬
‫איך מוז דאס איבערשרייבען‪ :‬מען האט געשטויסען דעם‬ ‫זיך‪ ,‬און ווייסט שוין איינמאל וואס ער טוט‪ ,‬ווייל פון יענעם‬
‫רבין יעדע וואך איבערען גאנצען זומער‪ ,‬לעיני כל‪ .‬עס האט‬ ‫פסח און ווייטער‪ ,‬זענען זיי אלע געווארען די גרעסטע‬
‫דאס יעדער געוויסט און יעדער געזען‪ .‬ווען דער רבי האט‬ ‫שונאים פארן ברך משה אליין‪ .‬זיי האבען דעם ברך משה‬
‫זיך אריינגעזעצט אין די קאר אהיים צו פארען פון ביהמ"ד‬ ‫אפען געשאלטען און צושטערט יעדע טיש‪ ,‬און צושטערט‬
‫האבען אפאר הונדערט צעיושטע בחורים מיט יונגעלייט‬ ‫אלע תפילות אין ביהמ"ד‪ .‬זיי האבען ביי גוט שבת זאגען די‬
‫געשאקעלט די קאר און עס "געסווינגען" פון איין זייט צו די‬ ‫ערשטע וואך נאך די התמנות געשריגען קולי קולות ווען‬
‫אנדערע און אויפגעהויבען און אראפ געלאזט‪.‬‬ ‫דער רבי איז ארויף אויפען ארון קודש‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪89 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫פארוואס טאקע האט ר' אהרן טאקע צוגעלאזט אז זיינע‬ ‫און עס איז שטיל געווען‪ .‬ר' אהרןס טאטע ווערט‬
‫בחורים מיט יונגעלייט זאלען די אלע זאכען טאן קעגען זיין‬ ‫פארשעמט‪ ,‬ער ווערט דערנידערט און ער איז שטיל‪ .‬יעדער‬
‫רבין און טאטען? פארוואס האבען די יונגעלייט און בחורים‬ ‫איז שטיל‪.‬‬
‫די אלע זאכען געטון? ווייל זיי האבען געוויסט אז דער ברך‬
‫משה אליין וויל זיין זון ר' זלמן לייב פאר רב‪ ,‬זיי האבען‬ ‫אוי‪ ,‬איך האב פארגעסען צו שרייבען זייער א וויכטיגער‬
‫געוויסט אלע אז וועגען דעם התמנות איז ר' אהרן‬ ‫פוינט‪.‬‬
‫געווארען א דם שונא פארען טאטען ווייל ער האט געוויסט‬
‫אז ער אליין האט אויף גענומען זיין ברודער פאר רב‪ ,‬און די‬ ‫די צעיושטע בחורים זענען נישט געווען בני יואל בחורים‬
‫הלכה בידוע איז דאך‪ ,‬אז אויב האט ר' אהרן איינעם פיינט‪,‬‬ ‫צו קאשויער בחורים‪ .‬די צעיושטע יונגעלייט זענען נישט‬
‫מוז זיין בלוט תשפכנו על הארץ כמים‪.‬‬ ‫געווען וויזניצער חסידים אדער די רעביצינס מענטשען‪.‬‬
‫ניין‪ .‬נישט יאסל וואלדמאן האט ארגעניזירט אז מען זאל‬
‫אבער דער סך הכל איז‪ ,‬אז דער ברך משה האט‬ ‫דעם "סיגעטער" שטויסען און פארבלוטיגען די פיס‪ .‬בהחלט‬
‫פארשטאנען וואס זיין געטרייער מענטש האט אים‬ ‫נישט‪.‬‬
‫דערציילט איבער זיין "בנו הגדול והנורא" און האט געטאן‬
‫וואס יעדער טאטע און רבי וואלט געטון פאר אזא זון‪.‬‬ ‫די "שונאים" וואס זיי האבען אלס נישט געטון די אלע‬
‫מאכען א טויש‪) .‬און דאס שטימט אויך אפילו ווען מען‬ ‫יארען‪ ,‬זענען זיי נאך אלץ געווען "חסידים" אקעגען די נייע‬
‫נעמט אן צוויבעלס ווערטער פון תשנ"ה‪(.‬‬ ‫"שונאים"‪ .‬די "שונאים" וואס זענען געווארען שונאים ביי‬
‫ר' אהרןס התמנות‪ ,‬זענען געווען "חסידים" קעגען די‬
‫אבער איך ווייס נישט צו דער ברך משה האט אפגעמאכט‬ ‫"שונאים" וואס זענען געווארען שונאים ביי ר' זלמן לייבס‬
‫אז ער וועט דעם ר' זלמן לייב שיקען קיין ארץ ישראל כדי‬ ‫התמנות‪.‬‬
‫ער זאל זיך דארט צו לערנען און שפעטער ברענגען צוריק‬
‫קיין אמעריקע‪ ,‬אדער ער האט דאס אפגעמאכט זעענדיג ווי‬ ‫אוי‪ ,‬איך האב שוין ווידער פארגעסען‪ .‬איך לייד שוין אויך‬
‫שיין דער נייער רב איז מצליח אין ירושלים אז ער איז דער‬ ‫אויף די מחלה פון פארגעסען‪ .‬נישט דעם ברך משה האט‬
‫פאסיגער מענטש‪) .‬אויב ווייסט איינער יא די פרטים‪ ,‬ביטע‬ ‫מען געשטויסען‪ .‬נישט זיינע טישען האט מען צושטערט‪.‬‬
‫דאס לאזען וויסען‪(.‬‬ ‫נישט אויף אים האט מען געשריגען ביי גוט שבת זאגען‪.‬‬
‫נישט זיין קאר האט מען "געסווינגען" און געשאקעלט און‬
‫און דער יועץ פרטי מיטען טאשען שניידער און דער מח‬ ‫נישט אויף אים האט מען געווארפען פאשקעווילען‪.‬‬
‫וואשער‪ ,‬האבען אויך פארשטאנען אז דער ברך משה וועט‬
‫מן הסתם "נישט" איבער געבען אלעס פאר ר' אהרן‪ .‬ווי‬ ‫יא‪ ,‬דער רבי איז טאקע געווען אויפן ארון קודש פונקט ווען‬
‫משוגע זיי זענען‪ ,‬זענען זיי נישט קיין נאראנים‪ ,‬און האבען‬ ‫מען האט געשריגען אויף משה גבאי ווייל ער האט געמאכט‬
‫אויך געוויסט אז ר' זלמן לייב איז א סכנה פאר ר' אהרן‪ .‬זיי‬ ‫ר' זלמן לייב פאר רב‪ .‬יא‪ ,‬פונקט האט דער רבי געפירט טיש‬
‫האבען דאס בעסער געוויסט ווי דער אלגעמיינער ציבור‪.‬‬ ‫ל"ג בעומר ווען פיל מיט "לעיזער פינטערס" האבען‬
‫געשיינט אויף משה גבאי ווען ער איז געשטאנען נעבען‬
‫דעריבער האט מען געמוזט ארבעטען גיך און געשווינד ווייל‬ ‫רבין‪ ,‬ווייל ער האט געמאכט ר' זלמן לייב פאר רב‪ .‬יא‪ ,‬דער‬
‫אויב דער רבי ווערט נפטר פאר ר' אהרן איז אומעטים‬ ‫רבי האט פונקט געפירט טיש ווען מען האט אנגעפיפען‬
‫באפעסטיגט‪ ,‬וועט ר' אהרן זיכער נישט זיין דער‬ ‫משה גבאי ווען ער האט געהייסען זיין שטיל‪ ,‬ווייל ער האט‬
‫אויסשליסליכער רבי אין סאטמאר‪ .‬דער ברידער וועט זייער‬ ‫געמאכט ר' זלמן לייב פאר רב‪ .‬יא‪ ,‬פונקט האט מען‬
‫גרינג קענען באקומען א ריזיגען טייל פון סאטמאר‪ ,‬ווייל‬ ‫געווארפען פאשקעווילען אין ביהמ"ד ווען דער רבי איז‬
‫דאס האבען די טריא אויך גוט געוויסט אז א ריזיגער טייל‬ ‫אויך געווען דארט‪ .‬יא‪ ,‬דער רבי איז פונקט געזעצען אין די‬
‫פון סאטמאר וואס זענען אוועק געגאנגען שטייען אבער‬ ‫קאר ווען מען האט געסווינגען און געשאקעלט די קאר ווי‬
‫גרייט צוריק צוקומען ווי נאר ר' זלמן לייב וועט ווערען רבי‪.‬‬ ‫משה גבאי האט זיך אריינגזעצט‪ ,‬ווייל ער האט געמאכט ר'‬
‫זלמן לייב פאר רב‪ .‬יא‪ ,‬פונקט איז דער רבי דורך געגאנגען‬
‫ווי שוין פריער געשריבען‪ ,‬האט דער טריא‪ ,‬דער יועץ פרטי‬ ‫די צעיושטע בחורים און יונגעלייט ווען זיי האבען‬
‫אהרן מתתיהו דייטש‪ ,‬דער טאשען שניידער אלישע שמואל‬ ‫געשטויסען משה גבאי‪ ,‬ווייל ער האט געמאכט ר' זלמן לייב‬
‫האראוויטץ און דער מח וואשער שמואל ווידער‪,‬‬ ‫פאר רב‪.‬‬
‫באשלאסען אז מען דארף אנהייבען מיטען בויען ר' אהרן‬
‫ווי אמשנעלסטען ווייל מען קען נישט וויסען וואס קען אין‬ ‫אבער פארשטייט זיך און מען דארף דאס ניטאמאל זאגען‬
‫יעדע ליאדע מינוט פאסירען און ווער ווייסט וואס דער ברך‬ ‫אז די שטויסערס‪ ,‬די פייפערס‪ ,‬די פאשקעווילען ווארפערס‪,‬‬
‫משה האט אין פלאן צו געבען פאר ר' אהרן‪.‬‬ ‫די "לעיזער פוינטער" שיינערס‪ ,‬די שרייערס‪ ,‬די שאקלערס‬
‫און סווינגערס‪ ,‬זענען הייסע חסידים פון ברך משה‪ .‬דאס‬
‫און דער אייבערשטער האט געהאלפען און יודל וויינשטאק‬ ‫איז דאך אום לייקענבאר‪ .‬ווי זאגט די וועלט‪ :‬מיט אזעלכע‬
‫האט חתונה געמאכט א זון אין מאנטשעסטער אנפאנג‬ ‫גוטע פריינט ווער ברויך נאך שונאים?‬
‫ווינטער תשנ"ח‪ ,‬ב"ה‪ .‬און אז יודל מאכט חתונה איז דאך‬
‫‪ ‬‬
‫‪90 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫חתונה פון ר' אהרןנס טאכטער‪ ,‬סיון תשנ"ח‪ .‬אבער שוין‬ ‫נישט קיין פראגע אז ר' אהרן "מוז" פארען‪ ,‬ווייל יודל איז‬
‫איצט סוף יאר תשנ"ז איז ער געווארען בלויז א נאך‬ ‫דאך זיין גבאי‪.‬‬
‫שלעפער‪.‬‬
‫אבער האלט‪ .‬זיין גבאי? יודל וויינשטאק איז געווען זיין‬
‫ר' אהרן האט נישט געהאט דעם קוראזש צו קוקען יודלען‬ ‫גבאי תשנ"ח? ניין‪ .‬ער איז שוין נאר דארט געווען ווייל ער‬
‫אין פנים‪ .‬ער האט דאך געוויסט אז יודל האט אים‬ ‫האט נאך נישט געקענט "פעיסען פעקט" אז ער‪ ,‬דער‬
‫געפעמפערט און געדייפערט‪ .‬ער האט געבאדען און ארום‬ ‫גרויסער גבור און העלד‪ ,‬דער וועלעכער האט זיך‬
‫געוואשען אז ער זאל נישט האבען א גערוך‪ ,‬און אויך האט‬ ‫פארברענט פאר ר' אהרן‪ ,‬דער וועלעכער איז געווען דער‬
‫ער געוויסט אז יודל איז א קרבן פאר זיין מאכט הונגער‪,‬‬ ‫מערסט פארהאסטער מענטש אין קרית יואל נאך ר' אהרן‪,‬‬
‫דערפאר האט ער אים ממש נישט געקענט קוקען אין פנים‪.‬‬ ‫בלויז ווייל ער איז דער נאנטסטער מענטש צו ר' אהרן‪,‬‬
‫זיי האבען מער נישט גערעדט געהעריג‪ ,‬נאר געגאנגען אין‬ ‫האט מען ארויסקאפעט פון ר' אהרןס הויז ווייל מען קען‬
‫דאס און געפארען אין די קאר‪ ,‬שטיל‪) .‬יודל וויינשטאק‬ ‫נישט אין זיין אנוועזענהייט אנגיין מיט די גרויסארטיגע‬
‫דערציילט דאס פאר אלעמען‪(.‬‬ ‫פלענער פון ווערען רבינו בחיי‪.‬‬
‫אבער צו די חתונה‪ ,‬איז שוין א אנדערע מעשה‪ .‬ביי ר' אהרן‬ ‫יודל האט עס נישט געקענט אראפשלינגען‪ .‬די בושות פון‬
‫א שמחה פון א איד‪ ,‬ספעציעל פון א נאנטען פריינט‪ ,‬האט‬ ‫אזא כפויי טובה‪ ,‬האט ער נאטירליך נישט געקענט‬
‫א פיל טיפערען באדייט‪ .‬צו אזא פריינט ווי יודל מוז מען‬ ‫דערנעמען‪ ,‬האט ער באשלאסען אז ענדערש וועט ער‬
‫פארען‪.‬‬ ‫בלייבען דארט און זיין דער ‪18‬טער ראד צום גרויסען‬
‫טראקטאר טרעילאר און נישט זיין אויסגעשטעלט צו די‬
‫און איין וועגס אז מען פארט שוין צו די חתונה פון אזא‬ ‫בושות און כלימות וואס עס איז זיך אים נישט געקומען‪.‬‬
‫נאנטען פריינט‪ ,‬וועט מען שוין אין די זעלבע צייט‬
‫פארענטפערען א געוואלדיגע פראגע‪ .‬די אייראפעער‬ ‫און לאמיר זיך נישט נארען‪ ,‬ווער אין זיין פלאץ וואלט‬
‫חסידים האבען די לעצטע שטיקל צייט געטענהט זייער א‬ ‫אנדערש געהאנדעלט? איז דען פארהאן א מענטש וואס‬
‫גערעכטע טענה‪" :‬למה נגרע"? פארוואס האבען די‬ ‫קען אריין הייבען אזעלכע בושות פון ווערען אויס גבאי ביי‬
‫סאטמארער חסידים אין וויליאמסבורג און אין בארא פארק‬ ‫א גרויסען רב צו רבין? דא שטייט א מענטש וואס זיין‬
‫יא די זכיה צו הערען דברי חיזוק? פארוואס האבען‬ ‫נאמען איז געווען סינאנים מיט ר' אהרן און אויף אמאל‪,‬‬
‫סאטמארער חסידים אין וויליאמסבורג און אין בארא פארק‬ ‫ארויס‪ .‬און דורך וועמען‪ ,‬דורך מאכט פרעסערס‪ ,‬וואס‬
‫יא די זכיה אז עס האט זיך אויף געשטעלט א ארגעניזאציע‬ ‫האבען באשלאסען אז די ביז איצטיגע פארציע פון שררה‬
‫"איחוד התלמידים" וואס אויסער וואס זיי העלפען ארויס‬ ‫איז נישטיג‪ .‬עס איז צו קליין און דינטשיג געשניטען פאר‬
‫פיזיש‪ ,‬גייסטליך און פינאנציעל יעדען סאטמארען‬ ‫אזוי גרויסען אפעטיטליכען הארץ‪.‬‬
‫יונגערמאן‪ ,‬העלפען זיי אויך ארויס די יונגעלייט מיט דעם‬
‫וואס נאר אדאנק זייערע שטארקע תחנונים איז זיך דער‬ ‫פארשטייט זיך אז ר' אהרן גייט נישט טון אזא אומרעכט‪.‬‬
‫קרית יואלער רב און ראש ישיבה מטריח מיט א‬ ‫וועלעכער נארמאלער מענטש קען דען אזאנס טאן פאר‬
‫אומגעהויערע טירחא ויגיעה רבה‪ ,‬ווען דער טאטע אין אין‬ ‫אזא נאנטען מענטשן וואס האט אים געבויעט‪ ,‬געהיטען‪,‬‬
‫מיאמי וועגען די שווערע קעלטען אין ניו יארק און דער‬ ‫געשאפען הונדערטער אלפים‪ .‬און זיכער נישט אזא רב‬
‫עולם איז "מוותר"‪ ,‬און רייסט זיך אוועק פון זיין קהילה‬ ‫מפורסם‪.‬‬
‫אויף עטליכע שבתים אין יאר און פארט אריין אין וו"ב‪ ,‬און‬
‫באזונדער אין ב"פ און מאכט א שבת התוועדות‪ ,‬וואס די‬ ‫נו אבער עפעס מוז מען טון‪ ,‬מען מוז זיך צו איילען ווייל‬
‫יונגעלייט שפירען די חיזוק פאר לאנדע חדשים‪ ,‬און טייל‬ ‫עס איז שוין פנה יום און דער רב מוז זיך בויען אין די‬
‫יונגעלייט שפירען דאס ביז דעם קומענדיגען שבת‬ ‫גאנצע וועלט ווי אמשנעלסטען‪ .‬דאונט ווארי‪ .‬דער יועץ‬
‫התוועדות‪ .‬אזא התחזקות קומט פאר אין ניו יארק עטליכע‬ ‫פרטי האט ארויסגעגעבען דעם באפעל פארן מוח וואשער‬
‫מאל אין יאר‪.‬‬ ‫און מיט שותף דער טאשען שניידער אז מען זאל אויף‬
‫קומען מיט עפעס‪ ,‬אזוי וועט דער עולם גולם עס גוט‬
‫זענען דאך די אייראפעער אידען זייער גערעכט מיט זייער‬ ‫אפקויפען‪.‬‬
‫הארבע פראגע למה נגרע? פארוואס ווייל מיר וואוינען אין‬
‫אייראפע קומט זיך נישט פאר אונז די חיזוק? פארוואס‬ ‫נאך אין סוף יאר תשנ"ז האט דער מח וואשער אנגעהויבען‬
‫קענען מיר נישט גרינדען אזא נאבעלע גוט הארציגע‬ ‫צו ארבעטען אויף א איינפאל אז יודל גיט ארויס "סודות"‬
‫ארגעניזאציע ווי איחוד התלמידים וואס זייער שטרעבען‬ ‫פון רבס הויז‪ .‬און דו ווייסט נאך פאר וועם? פאר משה‬
‫איז בלויז אויף צו טון פאר אלע יונגעלייט און טוען ארויס‬ ‫גבאי‪ .‬און דאס האט געארבעט‪.‬‬
‫העלפען פיזיש‪ ,‬גייסטליך און פינאנציעל יעדען סאטמארען‬
‫יונגערמאן?‬ ‫עס האט גענומען א שטיק צייט ביז דער מח וואשער האט‬
‫באוויזען צו וואשען אלעמענס מוחות‪ ,‬אבער עס האט אזוי‬
‫אבער‪ ,‬נישט געזארגט אייראפע‪ .‬דער רב פון קרית יואל‬ ‫פיל אויף געטון‪ ,‬אז יודל איז גלייך געווארען דער ‪18‬טער‬
‫האט אויסגעהערט ענקער וויי געשריי‪ .‬ענקער הונגער פאר‬ ‫ראד‪ .‬געפלויגען אינגאנצען איז ער הערשט גלייך נאך די‬
‫‪ ‬‬
‫‪91 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫הגדול והנורא‪ ,‬האט געארבעט‪ .‬ר' אהרן האט זיך באשטעלט‬ ‫חיזוק איז אנגעקומען צום רב שליט"א און דער רב וועט‬
‫צעטלעך וואו מען זאל שרייבן אז דער חשוב'ער גאסט‬ ‫ענק מחזק זיין פיל מער ווי עטס מיינטס‪.‬‬
‫הגאון הצדיק אבד"ק קרית יואל שליט"א קומט צו פארן‬
‫בשליחות אביו כ"ק מרן אדמו"ר הגה"ק שליט"א‪ .‬און דער‬ ‫אבער וואס ווייניג האבען דעמאלס געוויסט איז‪ ,‬אז ר'‬
‫שבת איז געווען א שיינער דערהויבערנער שבת‪.‬‬ ‫אהרן האט זיך נישט אזוי געפריידט צו יודלען ווי דאס אז‬
‫מען קען איצט פארען קיין אייראפע ווי עס איז אזוי וויכטיג‬
‫די באטע איז געווען געלונגען‪ ,‬מען האט געזונגען ניגונים‬ ‫א התוועדות פאר די סאטמארער חסידים אין אייראפע‬
‫פון אלע סארט‪ ,‬ר' אהרן האט געזאגט פילפולים גג על גג‬ ‫וואס זענען ממש צמא למים‪ ,‬צו הערען דעם דבר ה'‪ .‬זיי‬
‫און עס איז געווען א גרויס חיזוק פאר ר' אהרן און זיינע‬ ‫גייען אויס פאר חיזוק ווערטער וואס זיי האבען שוין לאנג‬
‫יועצים‪ .‬אנטשולדיגט‪ ,‬פאר אייראפע‪.‬‬ ‫נישט זוכה געווען צו הערען‪ .‬וואס ווייניג האבען דעמאלטס‬
‫געוויסט איז‪ ,‬אז "יותר משהעגל רוצה לינק הפרה רוצה‬
‫ר' אהרן איז מיטען פעלץ ארומגעגאנגען באזוכען אלע‬ ‫להניק"‪ .‬ר' אהרן וויל זיי מחזק זיין פיל מער וויפיל חיזיק זיי‬
‫רבנים‪ ,‬געשמייכעלט צו די פאטאגראפירער און הנאה‬ ‫געברויכען‪.‬‬
‫געהאט ווי משוגע די מאסען גייען פאר אים‪.‬‬
‫און ר' אהרן איז געפארען צו די חתונה אין מאנטשעסטער‪.‬‬
‫די יועצים האבען נישט געקענט איבערקומען ווי גרינג‬ ‫די חתונה איז געווען א שווערער דורך גאנג פאר ר' אהרן‪.‬‬
‫ענגלאנד איז געפאלען‪ .‬ממש אן א שאס האט זיך ענגלאנד‬ ‫ער האט נישט געקענט יודלען אפילו אין די אויגען קוקען‪.‬‬
‫אינגאנצען אונטערגעווארפען אונטער ר' אהרן‪.‬‬ ‫ער האט געוויסט אז יודל ווייסט פונקטליך פארוואס ער‬
‫איז באמת געקומען‪ ,‬און יודל האט געוויסט אז ר' אהרן‬
‫איצט נאך איין קלייניקייט דארף מען ערלעדיגען אין‬ ‫ווייסט וואס ער ווייסט‪ ,‬דעריבער איז יענע חתונה געווען א‬
‫אייראפע‪ ,‬אז מען איז שוין דארט‪ .‬ר' אהרן האט זיך‬ ‫שווערער דורך גאנג‪.‬‬
‫מאנטאג אויפגעהויבען און געפלויגען קיין בעלגיע פאר‬
‫צוויי טאג צו לייגען די אבן הפינה פאר די דארטיגע‬ ‫אבער די חתונה איז אדורך‪ .‬ר' אהרן איז געווען ביי די‬
‫סאטמארע ת"ת‪ .‬עס איז אויך באגלייט געווען מיט כבוד‪,‬‬ ‫חתונה א מינוט נישט מער ווי ער פלעגט זיך אין יענע‬
‫פאמפע און פיקטשערס און מיט זיין יועץ פרטי אהרן‬ ‫יארען באטייליגען ביי יעדע חתונה וואס איז פארגעקומען‬
‫מתתיהו דייטש וועלעכער איז געווען דער ארכיטעקט פון‬ ‫אין קרית יואל‪ .‬ר' אהרן איז געווען ביי די חתונה צו וואס‬
‫פארכאפען אלעס אין דער וועלט‪.‬‬ ‫ער איז ספעציעל געקומען צו פארען פון ניו יארק‪ ,‬ווי מען‬
‫רופט עס‪ ,‬א טובל און ארויס‪ .‬אבער ב"ה די חתונה איז‬
‫בעלגיע איז נישט געווען א פראבלעם פאר ר' אהרן ווייל‬ ‫פאריבער און מען קען זיך אנהייבען גרייטען פארן‬
‫דארט האט ער שוין באזעצט זיין זון און בעלגיע איז שוין‬ ‫קומענדיגען גרויסארטיגען שבת‪.‬‬
‫געווען זיינס כמונח בקופסא‪.‬‬
‫ר' אהרן איז געבליבען אין די פארשטופטע מאנטשעסטער‬
‫ר' אהרן איז אהיים געקומען הייפערעקטיוו‪ .‬ער איז געווען‬ ‫אויף שב"ק און נישט געפארען צו די חסידישער לאנדאן ווי‬
‫אזוי עקסיידעט ווייל אין זיינע און די אויגען פונעם טריא‬ ‫עס געפינט זיך א ריזיגע סאטמארע קהילה און זייער‬
‫איז געווען די מלחמה איבער סאטמאר‪ ,‬דערנאך‪ .‬משה גבאי‬ ‫מוסדות התורה‪ ,‬ווייל ר' אהרן און זיינע יועצים האבען נאך‬
‫קען זיך לייגען שלאפען‪ .‬אייראפע איז פארזיגעלט אלס ר'‬ ‫דעמאלטס נישט געקענט וויסען ווי אזוי דער עולם אין‬
‫אהרןס‪.‬‬ ‫אייראפע וועט אויף נעמען דעם פאלשען שבת התוועדות‪.‬‬
‫*‬ ‫אייראפע האט נאך קיינמאל נישט געהאט א שבת‬

‫התוועדות צו וואס ניו יארק איז שוין געווען צוגעוואינט‬
‫נאכען אהיים קומען פון אייראפע איז פארגעקומען א‬ ‫שוין עטליכע יאר‪ .‬און אויך‪ ,‬אייראפע זענען געווען‬
‫גרויסער שינו ביי ר' אהרן‪ .‬ער איז געווארען אזוי "פאמפד‬ ‫ארגינעלע חסידים פון ברך משה‪ ,‬און דארט איז נאך נישט‬
‫אפ" אז נאך יענעם שבת ביי זיין באטע האט ער‪ ,‬עפ"י עצת‬ ‫געווען אזוי ווייט ארייגעמישט דעם עגל שעשה אהרן‪.‬‬
‫שמואל ווידער דער מח וואשער‪ ,‬אנגהויבען זינגען ניגונים‬ ‫דארט האבען די סאטמארער חסידים נאך נישט געטראכט‬
‫במשך דעם גאנצען באטע‪.‬‬ ‫וואס די חסידים האבען שוין געטראכט‪ .‬און דערפאר האט‬
‫ר' אהרן מורא געהאט צו מאכען גלייך אזא שפרינג‪.‬‬
‫דעריבער איז געבליבען אז ר' אהרן וועט בלייבען אין‬
‫ביז איצט האט מען גארנישט געזונגען ביי ר' אהרן‪ ,‬אויסער‬ ‫מאנטשעסטער און אויב דער עולם וועט קומען‪ ,‬איז דאך א‬
‫כל מקדש‪ ,‬מנוחה ושמחה און אז ביום השביעי‪ .‬אבער איצט‬ ‫סימן אז מען קען אן גיין מיט אלע פלענער פארן עתיד‪ ,‬און‬
‫אז ר' אהרן האט שוין אייראפע איינגענומען‪ ,‬האט דער מח‬ ‫אויב נישט‪ ,‬איז אויך נישט אזא דורך פאל‪ ,‬ווייל קיין‬
‫וואשער באשלאסען אז עס איז צייט צו ארבעטען אויף די‬ ‫מאנטשעסטער איז א לאנגער נסיעה‪.‬‬
‫יונגעלייט אין אמעריקע‪ .‬עס איז צייט אז די יונגעלייט‬
‫זאלען אין ר' אהרן זעהן אז ער וועט זיין דער ריכטיגער רבי‬ ‫אבער די פראפעגאנדע מיטען ליגענט פון די "שליחות" פון‬
‫וואס וועט "ענדליך" זאט מאכען אלע יונגעלייט וואס זענען‬
‫ברך משה רבין וואס ער האט פערזענליך געשיקט את בנו‬
‫‪ ‬‬
‫‪92 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ר' לייבוש און ר' סענדער האבען קיינמאל נישט געגליכען ר'‬ ‫דארשטיג נאך דעם סארט רבי וואס וועט בכח הדמיון זיי‬
‫אהרן ווייל זיי האבען אים געקענט פון דער נאנט און עס‬ ‫געבען זייער פולער סיפוק‪.‬‬
‫איז געווען באקאנט אז ר' זלמן לייב איז פאר זיי מער צום‬
‫הארצען‪.‬‬ ‫ר' אהרן וועט פירען ריזיגע טישען‪ ,‬מען וועט ביי זיינע‬
‫טישען האלטען און איין שרייען אז עס איז סכנת נפשות‪,‬‬
‫ר' ליפא שווארץ האט נאך געלעבט‪ ,‬און ער איז נאך געווען‬ ‫עס הערשט א געדרענג‪ ,‬מאכטס פלאץ‪ ,‬מענטשען חלשן‪,‬‬
‫אין ירושלים‪ ,‬ווען דער סיגוטער רב איז אנגעקומען אהין‪.‬‬ ‫און דער רבי וועט פאטשען און קלאטשען‪ .‬מען וועט‬
‫דער סיגוטער רב איז געפארען אויף די הייליגע טעג תשנ"ח‬ ‫אנהייבען זינגען ניגונים ביים טיש ווייל דאס וועט ריכטיג‬
‫קיין ירושלים‪ ,‬אבער ער האט בשו"א נישט געוואלט אוועק‬ ‫אנווארעמען די יונגעלייט וואס זענען שוין פארפרוירען‬
‫נעמען דעם עמוד אויף מוסף פון ר' ליפא שווארץ‪.‬‬ ‫הונדערטער יארען‪ ,‬זייט דער הייליגער ישמח משה האט‬
‫אנגעהויבען פירען טיש פאר צוויי הונדערט יאר צוריק‪ .‬און‬
‫ר' ליפא האט גערעדט יענעם ערשטן שבת פרשת נח‬ ‫וויבאלד ער האט האט נאר געזונגען כל מקדש און מנוחה‬
‫תשנ"ח ווען דער היינטיגער רבי שליט"א האט זיך באזעצט‬ ‫ושמחה‪ ,‬זענען די חסידים קאלט ווי אייז‪ .‬און די קאלט‬
‫אין ירושלים און האט מיט גרויס התרגשות געזאגט‪ :‬איך‬ ‫קייט האט זיך אריבערגעצויגען ווייטער צו זיין אייניקעל‬
‫האב שוין יעצט די זכי' די דריטע מאל בייצואוואוינען א‬ ‫דער הייליגער יטב לב‪ ,‬וואס האט נאר אויך געזונגען די‬
‫הכתרה אין סאטמאר‪ .‬דאס ערשטע מאל איז געווען די‬ ‫צוויי ניגונים‪ ,‬און אזוי האט זיך ווייטער געפירט דער‬
‫הכתרה פון רביה"ק זי"ע תרצ"ד אין די שטאט סאטמאר‪ ,‬די‬ ‫הייליגער קדושת יו"ט און זיינע צוויי היליגע זון דער עצי‬
‫צווייטע מאל איז געווען כ"ו אב תש"מ אין קרית יואל‪ ,‬און‬ ‫חיים מיטען רבין ז"ל און שפעטער דער ברך משה‪.‬‬
‫יעצט איז שוין דאס דריטע מאל‪.‬‬
‫זיי האבען געפירט טיש זייער פשוט‪ .‬געזונגען שלום עליכם‬
‫ר' סענדער דייטש איז אויך געפארן צו דעם גרויסען שנת פ'‬ ‫אן קיין תנועות מיט די הענט‪ ,‬זיי האבען קידוש געמאכט‪,‬‬
‫נח צו די הכתרה אין ירושלים‪ ,‬און ער האט דעמאלט‬ ‫ווייטער אן קיין שרייען מיט קולות‪ ,‬געטיילט שריים‪,‬‬
‫גערעדט געוואלדיגע שיינע דרשות‪ ,‬ווי ער איז אלע יארן‬ ‫געזונגען צוויי זמירות‪ ,‬געזאגט תורה‪ ,‬געגעסען לעבער‪,‬‬
‫שטאלץ וואס דער רבי )דער ברך משה( האט אזא זון ווי ר'‬ ‫געבענטשט און געטאנצט אין א רינג אז ביום השביעי‪.‬‬
‫זלמן לייב‪ ,‬וועלכער איז א מתון און אן איבערגערעכנטער‬
‫מענטש‪.‬‬ ‫אבער ווי קומט דאס צו צו דעם נייעם סארט רבין‪ .‬די‬
‫יונגעלייט וואס גלייכען אלע סארט דמיונות וועלען ענדליך‬
‫און פון ר' לייבוש האבען מיר שוין געשריבען ווי שטארק‬ ‫אנטרעפען א רבין וואס וועט מיט זיי אלעס מיט שפילען‪,‬‬
‫ער פלעגט טענהן אז מען מוז צוטיילען די ישיבה פון קרית‬ ‫און דאס גייט זיין א רבי וואס וועט נישט האבען זיינס‬
‫יואל ווייל ער האט געהאלטען אז ר' אהרן טויג נישט‪ .‬און‬ ‫גלייכען אין די גאנצע וועלט‪ .‬ער גייט באווייזען צו פירען‬
‫זייענדיג דער מנהל המוסדות איז ער אויך געווען דער‬ ‫טיש וואס וויזשניץ‪ ,‬סקווער‪ ,‬בעלז‪ ,‬פרעמישלאן‪ ,‬באהוש‪,‬‬
‫בעה"ב פון ר' זלמן לייב‪ ,‬זייענדיג דער ר"י אין די ישיבה‬ ‫טאלנא‪ ,‬תולדות אהרן‪ ,‬תולדות אברהם יצחק‪ ,‬קלויזענבורג‪,‬‬
‫לצעירים‪ ,‬און דעריבער האט ער געהאלטען אז ר' זלמן לייב‬ ‫און אפילו ליובאוויטש‪ ,‬וועלען זיך קענען פארשטעקען‪.‬‬
‫איז מער פאסיג צו פירען די ישיבה‪.‬‬
‫עס איז זייער שווער מסיים זיין דעם קאפיטעל אן די‬
‫אבער נאך איין וויכטיגען סאטמארען פערזענליכקייט וועם‬ ‫ווערטער‪ ,‬ל"ע‪.‬‬
‫מען דארף צולייגן צו די ליסטע פון "וכל הדור ההוא"‪ ,‬איז‬
‫הרב החסיד ר' יודל ראזנבערג זכרונו לברכה‪ ,‬וואס ער איז‬ ‫ווי שוין געשריבען פריער זענען ענדע יאר תשנ"ח נפטר‬
‫שוין אייגנטליך אוועק פריער‪ ,‬אין תשנ"ו חודש אייר‪.‬‬ ‫געווארען דריי אלטע לייבען פון סאטמאר‪ ,‬ר' לייבוש‬
‫לעפקאוויטש‪ ,‬ר' סענדער דייטש און ר' ליפא שווארץ פון‬
‫אין יענע צייט איז שוין‪ ,‬ווי דערמאנט אויבן‪ ,‬געווען שווערע‬ ‫ירושלים‪ .‬און אום דירעקט האט זייער הסתלקות געהאט א‬
‫צייטן‪ ,‬ווען ר' אהרן מיט זיינע יועצים האבן זיך שוין געהאט‬ ‫אפעקט אויף די מחלוקת אין סאטמאר‪ .‬נאך זייער נפטר‬
‫געשארפט די ציין איבערצונעמען סאטמאר‪ .‬ר' יודל און זיין‬ ‫ווערען איז דער מצב געווען אין די בחינה פון וימת יוסף‬
‫מהות איז פאר די "טריא" געווען א דארן אין די אויגן‪ ,‬ווייל‬ ‫וכל אחיו וכל הדור ההוא‪ ,‬און ווי עס שטייט ווייטער אין‬
‫שמואל ווידער‪ ,‬א נייטרער מוח וואשער‪ ,‬מיט אלישע‬ ‫פסוק ויקם מלך חדש על מצריים אשר לא ידע את יוסף‪.‬‬
‫שמואל א מונקאטשער טאשען שניידער‪ ,‬האבן געזען די‬
‫גרעסטע סכנה אין די "אלטע סאטמאר"‪ ,‬וואס ר' יודל ז"ל‬ ‫די דריי זענען געווען אן א שיעור מאל מער ערנסטער ווי‬
‫האט מיט זיך אפגעשפיגלט‪.‬‬ ‫להבדיל בערעל פרידמאן און יצחק ראזענבערג‪ .‬זיי וואלטען‬
‫ווען קיינמאל נישט צוגעלאזט אזא עסק ביש‪ ,‬און אפילו ר'‬
‫דעמאלטס איז געווען הארט פאר'ן לייגן דעם יסוד פון‬ ‫אהרן אליין וואלט זיך געשעמט צו פירען אזא ביליגע‬
‫"איחוד התלמידים"‪ ,‬און מען האט שוין געהאט גערעדט‬ ‫מאכט‪-‬געכאפעכץ‪ .‬אבער עס איז געווען באשערט אז די‬
‫פעסט אז נאך ר' יודל נעמט מען גלייך איבער די אלע‬ ‫אלע עלטערע בונים פון סאטמאר זאלען נישט מוזען צוזען‬
‫סאטמארער קעמפס און די וועלט בארימטע מצה בעקעריי‪,‬‬ ‫וואס איז געשען צו סאטמאר‪ ,‬וואס זיי האבען אזויפיל‬
‫געהאלפען פארן רבין זי"ע צו בויען און עס פירען‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪93 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫זאל נישט אלעס איבערנעמען‪ ,‬זאל נישט זיין ווער עס וועט‬ ‫און "ר' אהרן וועט מאכן ארדענונג"‪ .‬למעשה האט זיך פון‬
‫אים אויסהערען‪ .‬און דריטענס‪ ,‬און דאס איז די הויפט‬ ‫אלע זייערע פלענער אויסגעלאזט א זייפן בלאז‪.‬‬
‫סיבה‪ ,‬ווייל אויב מען וועט האקען אויף משה וועט ר' אהרן‬
‫נישט אויסקוקען ווי איינער וואס וויל איבערנעמען אלעס‪.‬‬ ‫דער ברך משה איז געווען א פראקטישער מענטש‪ ,‬אים‬
‫האט די נארישע איינגערעדטע מעכטיגקייט נישט‬
‫און זייער מיסיע איז געקרוינט געווארען מיט גרויס‬ ‫אינטרעסירט צופיל‪ ,‬עס האט נישט ביי אים אפעלירט די‬
‫דערפאלג‪ .‬יענעם ווינטער האט זיך פיל פאכיג געהעכערט די‬ ‫געוויינען פון ר' אהרן אז ר' יודל'ס אלע קינדער "זענען‬
‫קריגערייען און משה איז געווארען פארפיינטעט ביי ר'‬ ‫שונאים"‪ .‬דער ברך משה האט געהייסן אז די קינדער‪,‬‬
‫אהרןס מענטשען‪ .‬יעדען טאג איז ארויסגעקומען אנדערע‬ ‫משפחת ראזענבערג‪ ,‬זאלן אלעס ווייטער פירן‪.‬‬
‫שמועות מיט רומערס‪ ,‬וואס ווי עס האט זיך שפעטער‬
‫ארויסגעוויזען‪ ,‬האבען די אלע שמועות נישט געהאט קיין‬ ‫משה גבאי און אליעזר קעסטענבוים זענען דעמאלט אריין‬
‫באזיס‪ ,‬נאר פשוט‪ ,‬מען האט געוואשען דעם ציבורס‬ ‫אין די הנהלה פון די קעמפס‪ .‬און שפעטער איז דאס גענוצט‬
‫מוחות‪ .‬מען האט דעמאלטס אנגעהויבען צו רעדען אז משה‬ ‫געווארן אלס א וואפן‪ ,‬ווען משה איז שוין געווען דער‬
‫און אריה לייב און אליעזר האבען איבער געשריבען אלע‬ ‫אויסגערופענער שייגעץ אינעם אהרונישן לאגער‪ ,‬איז איינע‬
‫בנינים פון סאטמאר וויליאמסבורג אויף זייערע נעמען‪ .‬און‬ ‫פון די זאכן מיט וועלכע מען האט אנגעשראקן דעם ציבור‪,‬‬
‫דאס האט מען געקייט און איבערגעקייט‪ .‬ווי עס לויטעט די‬ ‫אזוי ווי די גלחים פלעגן העצן די צוריק געבליבענע דארפס‪-‬‬
‫באוויסטע מימרא פון הרב ר' נפתלי בלומענפעלד דער‬ ‫פויערן אין דער מיטלאלטער‪ ,‬אז משה מיט אליעזר האבן‬
‫מנהל אין די ישיבה‪ ,‬אויף די גאנצע ארונישע פארטיי‪ ,‬וואס‬ ‫זיך שוין אריינגעשטופט אין די קעמפס און ווער ווייסט‬
‫איך וועל ציטירען ווארט אויף ווארט צוליב איר טייערע‬ ‫וואס קומט ווייטער‪.‬‬
‫ווערד‪" :‬די מענטשען‪ ,‬ערוואקסענע‪ ,‬מ'זעהט אסאך מאל‬
‫מיט שטוינונג‪ ,‬ערוואקסענע מענטשען‪ ,‬אפילו מיט ווייסע‬ ‫ע"כ פון תשנ"ח‪.‬‬
‫בערד‪ ,‬קייען אין די נארישקייטען‪ ,‬ממש ווי ער איז א שטיק‬
‫הבל‪ ,‬ווי א בייזער גייסט אין זיי‪ ,‬אומגלויבליך ווי א רוח‬
‫רעה ליגט אין זיי‪ .‬ממש ויהבלו מ'ווערט א שטיק הבל‪ ,‬צו די‬ ‫ווינטער תשנ"ט‬
‫קען מען נישט רעדען‪"...‬‬
‫יענעם ווינטער איז געווען די מחלוקה אזוי פלאקערדיג אז‬
‫פארשטייט זיך אז מען האט נאך דאן נישט גערעדט אפען‬ ‫עס האט שוין געבאבלט‪ .‬אין יענעם ווינטער איז‬
‫אויפן רבין ממש‪ ,‬ווייל מען האט נאך נישט געקענט וויסען‬ ‫פארגעקומען עטליכע גרויסע אקציעס פאר ר' אהרן און‬
‫וויאזוי דער נארמאלער ציבור וועט רעאגירען‪ .‬אבער אויף‬ ‫זיינע מענטשען וואס דורך דעם איז זיי געלונגען צו‬
‫משה מעג מען דאך רעדען‪ ,‬און נישט נאר וואס מען מעג‪,‬‬ ‫פארכאפען פארשידענע שטעט‪ ,‬לענדער‪ ,‬אינסטיטוציעס‪,‬‬
‫מען מוז‪.‬‬ ‫און די מלחמה האט זיך שטארק אינטענסעווירט‪.‬‬
‫עס האט שוין יעדער מיטגעהאלטען יעדען טריט אויפן‬ ‫די צוויי שבת התוועדותן אין וו"ב און אין ב"פ‪.‬‬ ‫‪(1‬‬
‫שאך‪-‬ברעט פון ביידע זייטען‪ .‬עס האט יעדער געזען אז ר'‬
‫אהרן נוצט יעדע טריט‪ ,‬צו ווערען רבי‪ ,‬און משה גבאי וויל‬ ‫דער "מעכטיגער" שבת התוועדות אין לאנדאן‪.‬‬ ‫‪(2‬‬
‫דאס מיט אלע סארט טריט‪ ,‬צוריק האלטען‪.‬‬
‫‪ (3‬די "פרומע" דרשה פון ר' אהרן פאר די טישטערס פון‬
‫די מאטיווען פון יעדען שריט פון ביידע זייטען זענען געווען‬ ‫די סאטמארער מוסדות אין וו"ב‪.‬‬
‫גלוי לכל‪ ,‬אבער יעדער האט פאר עפעס א סיבה זיך מעלים‬
‫עין געווען‪ .‬עס האט קיינער נישט "ארויס געזאגט" )דירעקט‬ ‫די "סענדוויטש" בר מצוה אין ירושלים‪.‬‬ ‫‪(4‬‬
‫באצייכענט די ווערטער‪ ,‬ווייל נאר דאס "ארויס זאגען" האט‬
‫געפעלט( די אמתע ווערטער איבער וואס די מחלוקה איז‬ ‫‪ (5‬די "שונאים" קול קורא פארן פראטעסט‪ ,‬מיט די‬
‫דא באמת‪ ,‬כאטש קיינער קיינער האט נישט געהאלטען אז‬ ‫אונטערשריפטען פון קאשויער רב און מאטעווידעער רב‪.‬‬
‫עס איז עפעס אנדערש‪.‬‬
‫דער מח וואשער האט געארבעט אויף קעס און כלים אז‬
‫אין אנדערע ווערטער‪ .‬יעדער איינער‪ ,‬דער גאנצער ציבור‪,‬‬ ‫דער עולם‪ ,‬די חסידים‪ ,‬זאל אנהייבען ברענען קעגען משה‬
‫האט געזען דעם אמת אז ר' אהרן איז דער אגרעסאר‪ ,‬ר'‬ ‫גבאי‪ .‬און אז מען וועט זיך נעמען האקען אויף משה‪ ,‬וועט‬
‫אהרן האט זיך "לעצטענס" ארום גענומען מיט נייע יונגע‬ ‫געשאסען ווערען מערערע האזלעך מיט דעם איינעם קויל‪.‬‬
‫מענטשען וואס ארבעטען אויף אים אז ער מוז שוין‬ ‫איינס‪ ,‬ווייל ווען עס איז דא א מחלוקת פאראייניגט זיך‬
‫פארכאפען די מאכט און שוין זיך אנהייבען בויען צו ווערען‬ ‫דער ציבור‪ ,‬און דער ציבור וועט זיין מיט ר' אהרן‪ .‬צוויי‪ ,‬אז‬
‫שטארק און באפעסטיגט אויף יעדע פלאץ ווי סאטמאר‬ ‫מען וועט האקען קעגען משה וועט דאס אויטאמאטיש‬
‫האט נאר א קהילה‪ ,‬כדי ווען "דער טאג" וועט במהרה‬ ‫ברענגען אז דער עולם וועט אפגעקילט ווערען פון ברך‬
‫בימינו אנקומען‪ ,‬זאל שוין נישט זיין קיין ספק פאר קיינעם‬ ‫משה‪ ,‬וואס דאס איז געווען זייער וויכטיג פארן "טריא"‪,‬‬
‫צו וועם מען דארף זיך אנגעהערען און צו וועם אלעס דארף‬ ‫ווייל אויב וועט דער רבי זיך קעגען שטעלען אז ר' אהרן‬
‫‪ ‬‬
‫‪94 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫עס האט זיך דעמאלטס גערעדט פון בויען א נייעם ביהמ"ד‪,‬‬ ‫באלאנגען‪ .‬אבער‪ ,‬דאס אלעס איז געווען ביי יעדען בלויז‬
‫וואס דאס וועט זיין דער גרעסטער ביהמ"ד אויף דער‬ ‫אין די מחשבה‪.‬‬
‫וועלט‪ .‬עס גייט זיין אזאנס און אזעלעכעס‪ .‬אבער איידער‬
‫עס איז באשטעטיגט געווארען אז מען גייט זיך טאקע‬ ‫ווען מען רעדט פון מענטשען‪ ,‬ווען מען רעדט פונעם ציבור‪,‬‬
‫נעמען בויען אזא גרויסע ביהמ"ד וואס וועט אריין ציען א‬ ‫מיינט מען דא‪ ,‬נאר די חסידים פון ברך משה וואס רוב פון‬
‫ערך פון ‪ 30-40‬מיליאן דאלער‪ ,‬איז געווען א שטילע‬ ‫זיי זענען געווען ר' אהרןס מענטשען‪ .‬משה גבאי האט נישט‬
‫סומאכטוכע‪.‬‬ ‫געהאט קיין מענטשען‪ ,‬ווייל ער איז פארט געווען א בעה"ב‬
‫און נישט קיין רב‪) .‬פון די אריגינעלע "שונאים"‪ ,‬רעדט מען‬
‫אין די אנהויב תש"נ יארן‪ ,‬ווען מען האט אנגעהויבן רעדן‬ ‫נאך נישט אצינד ווייל זיי האבען דעמאלטס נאך נישט‬
‫פון א ניי בית המדרש‪ ,‬איז דער ברך משה געווען ממש‬ ‫פארנומען א פלאץ אין די אינערליכע מחלוקת פון‬
‫דערקעגן‪ ,‬ווי חז"ל זאגן אין אבות‪ ,‬עין טובה‪ ,‬ורוח נמוכה‪,‬‬ ‫סאטמאר‪ .‬זיי זענען געווען אינדרויסען פון די קהילה און זיי‬
‫ונפש שפלה‪ ,‬מתלמידיו של אברהם אבינו‪ .‬עין רעה‪ ,‬ורוח‬ ‫זענען געווען נאר דרויסענדיגע‪ .‬און אפילו די מענטשען‬
‫גבוהה‪ ,‬ונפש רחבה‪ ,‬מתלמידיו של בלעם הרשע‪.‬‬ ‫וואס האבען געוואלט זען א נקמה אין ר' אהרן‪ ,‬האבען אויך‬
‫נישט גערעדט דערפון אזוי ווי מען קוקט עס היינט אן‪ .‬עס‬
‫איז געווען זייער א פרעמדער געדאנק צו רעדען פון א‬
‫געווענליך‪ ,‬זענען די ראה"ק די וואס ווילען גרויס מאכן‬ ‫רבינס אחר מאה ועשרים‪(.‬‬
‫זייער רבי'ן‪ ,‬און זייער קהילה‪ .‬ביי ר' אהרן איז "ער" דער‬
‫וואס וויל גרויס מאכן זיין קאמפאני‪ .‬ר' לייביש‬
‫לעפקאוויטש און ר' יאנקעל כהנא זענען געווען זייער‬ ‫*‬
‫דערקעגן‪ ,‬פשוט וועגן פינאנצען‪ .‬זיי זענען גראדע מענטשן‪,‬‬
‫ביזנעס לייט וואס רעכענען איינס מיט איינס‪ ,‬און אויב‬ ‫שבת פ' ויחי איז ר' אהרן געפארען קיין בארא פארק אויף א‬
‫איינער קען רעכענען האט נישט געקענט אויסרעכענען‬ ‫שבת התוועדות‪ ,‬וואס דאס איז געווען די ארבעט פון זיין‬
‫וויאזוי מען גייט אויף קומען מיט אזעלכע געלטער‪ .‬אויך‬ ‫"איחוד התלמידים"‪ ,‬ווי שוין געשריבען‪ ,‬ארויסצוהעלפען‬
‫האבען זיי געהאלטן אז מען טאר נישט דעם עולם‬ ‫יעדען יונגערמאן מיט חיזוק‪ ,‬און די איינציגסטע מיטל‬
‫באלעסטיגן‪ .‬ר' סענדר דייטש האט יא געצויגן צו בויען‪,‬‬ ‫זייערער צו געבען חיזוק פאר די יונגעלייט איז געווען‪ ,‬ר'‬
‫ווייל ר' סענדער איז געווען א סארט ראש הקהל וואס האט‬ ‫אהרן זאל קומען אויף שבת‪.‬‬
‫געזוכט סאטמאר זאל זיין גרויס און עס איז א כבוד פארן‬
‫רבין זי"ע אז זיין קהילה האט אזא ביהמ"ד אין דער‬ ‫איינע פון די נייע מבצעים פון ר' אהרן איז דעמאלטס‬
‫אמאליגער טריפהנער אמעריקע‪.‬‬ ‫געווען‪ ,‬צו זאגען מיט בכיות נוראות "שובבי"ם תורות"‪ .‬ער‬
‫האט אזוי געוויינט‪ ,‬אז איינער וואס האט אים‪ ,‬און זיינע‬
‫יעצט איז אזוי‪ :‬דער ברך משה האט אין אנהויב נישט‬ ‫יועצים‪ ,‬נישט געקענט פון דערנאנט‪ ,‬האט זיך געקענט‬
‫געוואלט הערן דערפון‪ ,‬האט מען אים אנגעהויבן‬ ‫שווערען ביים אלעם הייליגסטען אז דער "בעל בכי" דא‪,‬‬
‫אונטערשיקן שלוחים אז ס'איז זייער וויכטיג‪ ,‬אבער אים‬ ‫איז אזא דחיל חטאין‪ ,‬אזא אפגעהיטענער איד וואס‬
‫איז נישט אריין אין קאפ וואס עס איז אזוי וויכטיג‪ .‬די‬ ‫פארשטייט שוין אפילו נישט דעם היינטיגען דור‪ .‬אבער עס‬
‫קינדערישע גערעדעכטסער און די גרויסע פיקטשערס פון‬ ‫איז אינגאנצען נישט וויכטיג אייך צו פארציילען אז זיינע‬
‫פארענטשעס האבן דאך ביי אים נישט אינגאנצען נישט‬ ‫שובבי"ם תורות זענען געווען אנגעבעט פון פריער מיט‬
‫אפעלירט‪ .‬וואס ס'איז יא געווען‪ ,‬אז אין די צווייטע העלפט‬ ‫זיינע יועצים‪ ,‬ווייל עס איז גענצליך איבריגע רייד‪.‬‬
‫נו"ן יארן‪ ,‬איז שוין דער ברך משה געווען עלטער‪ ,‬און איין‬
‫יאר יום כיפור ווען ער האט זיך אויפגעשטעלט אין די הייך‬ ‫די מעכטיגע נסיעה קיין לאנדאן‬
‫צו זאגען די כל נדרי דרשה האט ער געזען ווי מען שטופט‬
‫זיך געפערליך‪ ,‬ער האט געזען ווי מען צוקוועטשט‬ ‫איינע פון די הויך פונקטען פון יענעם ווינטער איז געווען ר'‬
‫בחורים'לעך ממש ווי הערינג‪ ,‬דעמאלט ער איז ער געווארן‬ ‫אהרןס נסיעה קיין לאנדאן וואס איז פארגעקומען פרשת‬
‫זייער דערשראקן‪ ,‬ער איז באמת געווען א פחדן‪ ,‬און ער‬ ‫שמות‪ .‬געהייסען האט דער פלאן אז מען פארט אומשולדיג‬
‫האט אנגעהויבן ציטערן אז ראדני איז שוין א סכנה און מען‬ ‫קיין לאנדאן נאך געלט פארן "נייעם ביהמ"ד" אין‬
‫דארף באמת ארויסגיין גרעסער‪ .‬און דער פחד האט‬ ‫וויליאמסבורג‪ .‬א פשוטע געלט אקציע‪ .‬אבער איידער מיר‬
‫געפועלט ביים ברך משה אז ער זאל יא לאזען מאכען‬ ‫וועלען שרייבען פון יענע "אומשולדיגע" געלט אקציע‪,‬‬
‫פלענער פאר א נייעם שול‪ .‬אבער מען האט געוואוסט אז‬ ‫וועלן מיר אייך צוריקנעמען א פאר יאר‪.‬‬
‫מען גייט אריין אין אן אונטערנעמונג וואס איז פארט זייער‬
‫גרויס‪ ,‬סיי ווייל מען קען דאך נישט בויען קיין שול נאר‬ ‫עס איז אסרו חג סוכות תשנ"ו‪ .‬דער עולם איז נאך אויף‬
‫פאר ימים נוראים‪ ,‬און צווייטנס‪ ,‬האט מען דאך גערעדט פון‬ ‫געהייטערט פון דעם לעכטיגען יו"ט וואס איז נאר וואס‬
‫ריזיגע געלטער‪.‬‬ ‫אדורך‪ ,‬און עס איז געווען א הערליכער יו"ט פאר די‬
‫חסידים וואס האבען מיטגעהאלטען די צווייטע טעג ביים‬
‫אויך האט מען דעמאלטס גערעדט‪ ,‬אז דער ברך משה האט‬ ‫רבין‪ .‬אבער ערגעץ איז לעכטיג פאר גאר אנדערע סיבות‪ .‬ר'‬
‫מורא געהאט פאר א גוט אויג‪ ,‬און ער האט נישט‬ ‫אהרן איז זייער אויף געלייגט‪ .‬ער איז זייער בשמחה‪ .‬זיינע‬
‫געהאלטען אז ער איז ראוי פאר אזא גיגאנטישען ביהמ"ד‪.‬‬ ‫מענטשען האבען אויסגעפירט א דבר גדול מאד‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪95 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫גיגאנטישע געביידע‪ ,‬און אפשר איז כדאי נאר צו‬ ‫ער האט געקענט באשטיין אז ענדערש זאל דער ציבור‬
‫פארגרעסערען ראדני‪.‬‬ ‫נישט דאווענען אויף איין פלאץ‪ ,‬ווי שוין געשריבען‪ .‬און די‬
‫עלטערע אידען די קהלס לייט‪ ,‬האבען געוויסט צו‬
‫קאטעגאריע ב( ר' סענדער דייטש‪ ,‬און נאך מענטשן וועלכע‬ ‫דערציילען אז אין סיגעט האט מען זייער מורא געהאט צו‬
‫זענען געווען געטריי פאר סאטמאר‪ ,‬זיי זענען נאך געווען‬ ‫בויען א נייע שול ווייל ווען מען האט געבויעט א נייע שול‬
‫פון די אלטע געווארדיע און געוואלט קענען שרייבן אז‬ ‫האט דאס געשאדט‪ .‬דעריבער האבען זיי נישט געהאלטען‬
‫סאטמאר אין אמעריקע איז אויסגעשטיגן בכח קדושתו פון‬ ‫דערפון‪.‬‬
‫רביה"ק זי"ע צו אזא לגיון של מלך‪ ,‬און טויזנטער חסיד'ישע‬
‫אידן אונטער איין דאך‪ ,‬מנוזר פון ציונות‪ ,‬און געבן צדקה‪,‬‬ ‫וואס מען האט דעמאלט גערעדט אין די גאס‪ ,‬איך ווייס‬
‫כנוסח ר' סענדער ע"ה אין זיינע הונדערטער מאמרים‪.‬‬ ‫נישט אויב ס'איז געווען אמת‪ ,‬איז אז משה גבאי האט‬
‫מסכים געווען צום נייעם בית המדרש‪ ,‬ווייל ער האט‬
‫געהאט פלענער פון די "איחוד עולמי" געלטער צו נוצן‬
‫קאטעגאריע ג( ר' אהרן מיט זיינע פארבינדעטע‪ .‬סאטמאר‬ ‫פאר'ן בויען די נייע שול‪ .‬די גאס האט גערעדט אז סאטמאר‬
‫זאל האבן דעם גרעסטן רבי'ן פון די וועלט‪ ,‬די גאנצע וועלט‬ ‫גייט באקומען פון די איחוד עולמי געלטער דעם סכום פון‬
‫זאל קענען רעדן אז ווען דער סאטמאר רבי ‪ -‬וואס לויט‬ ‫פופציג מיליאן דאלאר‪ ,‬און דערפון גייט מען בויען דעם‬
‫זייערע פלענער וואלט דאס געדארפט מיינען רבי אהרן‬ ‫ריזען פראיעקט‪ – .‬נאכאמאל‪ ,‬איך ווייס נישט אויב עס איז‬
‫טייטלבוים ‪ -‬רעדט א דרשה ביי זיך אין בית המדרש‪ ,‬האט‬ ‫אמת‪ ,‬אבער אזוי האט מען געשמועסט‪) .‬איבער די איחוד‬
‫ער צענדליגער טויזנטער מענטשן צוזאמגעשטופט‪.‬‬ ‫עולמי געלטער‪ ,‬האט זיך אויך געטון‪ ,‬ווייל ר' אהרן האט‬
‫פארענטשען ביזען הימל א‪.‬א‪.‬וו‪.‬‬ ‫געהאלטען אז ער גייט גארנישט באקומען פון די געלטער‬
‫און משה מיט אליעזר וועט זיך אלעס נעמען פאר זיך‪ .‬דאס‬
‫יעצט איז אזוי‪ ,‬קאטעגאריע א'‪ ,‬האט נישט אפעלירט צו די‬ ‫איז אויך געווען איינע פון די רומערס פונעם מח וואשער‪,‬‬
‫יונגעלייט‪ .‬קאטעגאריע ב' האט שוין יא אפעלירט‪ ,‬אבער‬ ‫וואס האט זיך ארום געדרייט אומעטום אז די שעפסען‬
‫אזוי ווי ס'האט געטראגן מיט זיך אביסל א ערענסטן ציל‪,‬‬ ‫זאלען האקען אויף משה‪ .‬עיין לעיל ר' נפתלי בלומענפעלדס‬
‫אז דער כח פון סאטמאר זאל זיין גרויס‪ ,‬נישט דער כח פון‬ ‫טייערע ווערטער‪(.‬‬
‫דער וואס וויל זיין סאטמאר רבי‪ ,‬ממילא האט עס אויך‬
‫נישט געהאט די היץ דערפון‪ ,‬מען האט זיך געבעטן מענטשן‬ ‫אבער פון די אנדערע זייט זענען געוען מענטשען וואס‬
‫זאלן קויפן זיצן‪ ,‬מען האט געדארפט ארבעטן פאר‬ ‫האבען געארבעט אויף אלע פראנטען אז דער ביהמ"ד‬
‫פראפאגאנדע‪ ,‬און מוטשען דעם עולם זיך איינצוהאנדלען א‬ ‫פלענער זאל יא צושטאנד קומען‪ ,‬אבער נישט וועגען דעם‬
‫זיץ‪.‬‬ ‫כבוד פון סאטמאר און נישט וועגען דעם פחד הסכנה פון‬
‫אלטען ביהמ"ד‪ .‬זיי האבען געליטען פון דעם באקאנטען‬
‫און ווי שוין פריער דערמאנט האט קאטעגאריע ב' און אויך‬ ‫"איך"‪ ,‬מיך" און "זיך"‪ .‬זיי האבען שוין דעמאלטס געארבעט‬
‫קאטעגאריע א' )אויב וועט מען יא בויען( זיך שטארק‬ ‫אויף חושךדיגע פלענער וואס אלעס זאל זיין בלויז פאר‬
‫גערעכנט אויף די איחוד עולמי געלט‪ .‬ווען נישט וואלטן זיי‬ ‫זייער בענעפיט‪.‬‬
‫נישט אריינגעשפרינגען דערין‪ ,‬און אסאך שוקל געווען‪ ,‬און‬
‫צוגעגאנגען דערצו מיט א געהעריגען פלאן‪.‬‬ ‫יצחק ראזנבערג האט געזען אין דעם פערציג מיליאן‬
‫דאלארדיגען פראיעקט‪ ,‬א מורא'דיגע הצלחה פאר זיין‬
‫ווידער האט ר' אהרן געזען פאר זיך א פלאץ וואו זיינע‬ ‫ביזנעס‪ ,‬ער זאל אינוועסטירן און ארויסנעמען "קיקבעקס"‪.‬‬
‫שעירס קענען זיך הייבן‪ ,‬און מיט איין שאס ווער ער שיסן‬
‫צוויי האזלעך‪ :‬סיי ער וועט זיך קענען אריין צווינגען צו‬ ‫ר' אהרן האט דעמאלט געזען א מורא'דיגען פלאץ וואו צו‬
‫קומען קיין וויליאמסבורג‪-‬סאטמאר וואו ער איז געווען אלץ‬ ‫קענען אויסשפרייטן זיינע פלענער‪ .‬די אינסטינקטן פון זיין‬
‫ארויסגעשטיפט‪ ,‬ווייל זיינע מענטשען גייען דאס בויען און‬ ‫רוח גבוהה און נפש רחבה‪ ,‬זיין קורץ זיכטיקייט‪ ,‬מיט א‬
‫ער וועט אנהייבען פארען איבעראל מכלומרשט נאך געלט‪.‬‬ ‫בחורישע קוק‪ ,‬האבן זיך מורא'דיג צעשפילט‪ ,‬און ער האט‬
‫און צווייטנס ער וועט דעליווערן פאר זיך צו בויען די‬ ‫דאס געוואלט ארייננעמען אונטער זיין באזיץ‪.‬‬
‫גרעסטע שול אין די וועלט‪ ,‬זיין טאטע איז דאך שוין סייווי‬
‫נישט דא צולאנג‪.‬‬ ‫לאמיר מאכען א שטיקעל סך הכל‪ .‬עס זענען געווען דריי‬
‫קאטעגאריעס וואס האבען דא געהאט אריין צורעדען צו‬
‫דא איז פאר ר' אהרן גוט צונוץ געקומען די שותפות מיט‬ ‫מען זאל בויען דעם נייע שול צו נישט‪.‬‬
‫יצחק ראזענבערג‪ .‬ווייל יצחק איז געווען שטארק פאר‬
‫קאטעגאריע ג' פאר צוויי סיבות‪ ,‬איינס ווייל ער האט‬ ‫קאטעגאריע א( ר' לייבוש לעפקאוויטש ולהבחל"ח ר' יעקב‬
‫געוואלט לייזן א פעטע מטבע‪ ,‬און צווייטנס ווייל יצחק איז‬ ‫כהנא‪ ,‬וועלכע האבן נישט געוואלט שפרינגען אזוי שנעל‪,‬‬
‫געווען צושפאנט מיט אליעזר קעסטנבוים און משה‪ ,‬און‬ ‫זיי האבען געוואלט שוקל זיין נאכאמאל און נאכאמאל‪,‬‬
‫עס איז געווען א גוטער שידוך צווישן שקר מיט'ן שלימזל‪.‬‬ ‫וויסנדיג אז עס איז א ריזיגע הוצאה‪ ,‬און עס גייט קאסטן‪,‬‬
‫אויסערען בויען‪ ,‬אוצרות בלויס אויף צו האלטען אזא‬
‫‪ ‬‬
‫‪96 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫קאנסטראקשען לאון וואס האט געקאסט פערציג אלפים א‬ ‫ווי מען ווייסט היינט‪ ,‬האט קאטעגאריע ג' אויסגעפירט‪.‬‬
‫חודש‪ .‬נישט שלעכט‪.‬‬ ‫יצחק ראזענבערג האט באקומען די שול און ער מיט ר'‬
‫אהרן זענען איצט געווארען בעסטע פריינט ווייל ביידע‬
‫פארשטייט זיך אז מען דארף ארויס פארען נאך געלט‪ .‬און‬ ‫האבען געהאט בערך די זעלבע אינטרעסען‪ .‬ביידע האבען‬
‫אז מען דארף פארען‪ ,‬ווער פארט אז נישט ר' אהרן‪ .‬און מען‬ ‫געוואלט צופיקסען משה מיט אליעזר‪ ,‬ביידע האבען‬
‫זיך טאקע גענומען גרייטען צו אהערשטעלען א שבת‬ ‫געוואלט בויען די שיהל ווי גרעסער‪ ,‬נאר יצחק האט עס‬
‫התוועדות איינס אין דער וועלט‪" .‬אפיציעל" האט געהייסן‬ ‫געוואלט צוליב געלט און ר' אהרן צוליב מאכט און שררה‪.‬‬
‫אז ר' אהרן פארט שאפן געלט פאר'ן נייעם בית המדרש‪.‬‬
‫אבער דער אפיציעלע אומאפיציעלע סיבה פון פארען‬ ‫דעמאלט האט מען געעפנט אן אפיס און מען האט‬
‫האבען נאר געציילטע געוויסט‪.‬‬ ‫אנגעהויבן צו פארקויפן זיצן‪ .‬די "יונגעלייטלעך" האבן‬
‫אנגעהויבן קאמאנדעווען‪ ,‬מאכן שבת פאר זיך‪ ,‬און‬
‫דאנערשטאג פ' שמות איז ר' אהרן אנגעקומען קיין לאנדאן‬ ‫אויסגעשלאסן די ראשי הקהילה מיט זייערע פלענער‪ ,‬וואס‬
‫אויף א "מעכטיגען" שבת התוועדות‪ .‬איך באצייכען‬ ‫זיי קלערן און חלומען אלץ אויף דעם בית המדרש‪.‬‬
‫מעכטיג‪ ,‬ווייל ביי יענעם שבת האט ר' אהרן פאקטיש‬
‫פארכאפט אייראפע און האט עס פארזיגעלט פאר זיך‪.‬‬ ‫איינע פון די פלענער אין נייעם ביהמ"ד איז געווען צו מאכן‬
‫אבער נישט פאר לאנג‪.‬‬ ‫צוויי קליינע מענער גאלעריען אויף דרום און צפון‪ .‬האט‬
‫מען דעמאלט געשמועסט אז דארט אויבען ביים מזרח‪-‬עק‪,‬‬
‫פרטים פונעם שבת הגדול והנורא יבוא‬ ‫הארט ביים מזרח וואנט‪ ,‬האט זיך דער יועץ פרטי געקויפט‬
‫דעם ערשטען זיץ‪ ,‬ווייל ער האט געוואלט דארט שטיין ווען‬
‫דער שבת אין לאנדאן איז געווען פיל טיפער ווי מען האט‬ ‫ר' אהרן איז רבי‪ ,‬און פון דער הייך קענען באאבאכטן און‬
‫איינגערעדט פארן המון עם‪ .‬פארן עולם גולם האט מען‬ ‫זיך אומקוקן אויף די טויזנטער שעפסען וואס וועלן זיך‬
‫איינגערעדט אז ר' אהרן פארט אהין פאר א געלט אקציע‬ ‫שאקלען אונטער די טליתים‪ ,‬בשעת ר' אהרן וועט‬
‫פארן נייעם ביהמ"ד‪ .‬עס האט געמוזט נאר אזוי הייסען כדי‬ ‫ברעטשען הושענא רבא‪ .‬ער האט זיך באנוצט מיט א לשון‬
‫עס זאל זיין א סיבה גענוג גוט פאר די שעפסען אז זיי‬ ‫ער וועט זיין דער "דרייווער"‪) .‬זעט אויס אז אפילו דער יועץ‬
‫זאלען דאס קענען ווייטער פארקויפען‪ ,‬און עס זאל נישט‬ ‫פרטי איז נאך געווען עטוואס ערנסטער‪ ,‬און האט נישט‬
‫אויסזען אין די גאס אז ר' אהרן איז געקומען קיין לאנדאן‬ ‫געטראכט אז די הושענא רבא דרשות און די "בכיות"‬
‫צו פארכאפען די אייראפעער קאנטינענט‪ .‬אין די גאס האט‬ ‫וועלען נאך אמאל ארויף געלייגט ווערען אויף "יו‪-‬טוב" נאך‬
‫מען דאך געקענט שפעטער אויך פארקויפט אז ר' אהרן‬ ‫אין סאמע הושענא רבא‪(.‬‬
‫האט אהיים געברענגט פון לאנדאן דעם אסטראנאמישען‬
‫סכום פון צוויי מיליאן דאלאר‪ .‬אבער ווי באקאנט זענען‬ ‫ביים אבן הפינה פון נייען בית המדרש‪ ,‬אסרו חג סוכות‬
‫אלע נומערען פון פאנדרעיזינג נישט אזאך וואס מען קען‬ ‫תשנ"ו‪ ,‬האט ר' אהרן געהאלטען זיין "סטעיט אוו די יוניאן"‬
‫אויף ווייזען און דעריבער האט מען דאס נישט געקענט‬ ‫רעדע‪.‬‬
‫אפלייקענען‪.‬‬
‫ער האט געדינערט‪ :‬אויף דעם פלאץ איז געווען די הייליגע‬
‫אבער היינט אחרי ככלות הכל ווייסט מען שוין אז פון‬ ‫שובבי"ם תורה'ס‪ ,‬די צדקה וואס איז ארויס פון דעם פלאץ‪,‬‬
‫לאנדאן ניטאמאל אריינגעקומען הונדערט טויזענט דאלאר‬ ‫די פייערדיגע מערכה קעגן ציונות‪ ,‬וכו'‪ ,‬און אלעס גייט‬
‫)און דאס איז געווען בעפאר די "קאמישאן" פאר ר' אהרן‪(.‬‬ ‫יעצט ווידער באנייט ווערן‪ .‬דא וועט זיין טויזענטער בריתן‪,‬‬
‫דער שבת האט זיך ווייט נישט אויסגעצאלט‪.‬‬ ‫דא וועט פארקומען טויזענטער חופות‪ ,‬דא וועט פארקומען‬
‫די "הייליגע טישען" וואו עס וועלן זיך צוזאם קומען‬
‫די לצים האבען ניטאמאל אנגעגרייט קיין איין אדרעס‪,‬‬ ‫סאטמארע חסידים הן פון דאהי‪ ,‬הן פון קרית יואל‪ ,‬הן פון‬
‫ניטאמאל איז געווען אנגעגרייט א צייט פאר א כינוס וואס‬ ‫בארא פארק‪ ,‬הן פון מאנסי‪ ,‬הן פון מאנטרעאל‪ ,‬הן פון‬
‫וועט זיין געווידמעט פארן "הויפט ציל" וואס דאס איז‬ ‫לאנדאן‪ ,‬הן פון אנטווערפען‪ ,‬הן פון ירושלים‪ ,‬הן פון בני‬
‫שאפען מיליאנען פארן נייעם ביהמ"ד‪.‬‬ ‫ברק‪ .‬הן מיידלעך‪ ,‬הן בחורים‪ ,‬הן פרויען‪ ,‬הן מענער‪ ,‬הן‬
‫בעלי בתים‪ ,‬הן זקנים‪ .‬הן צום דאווענען‪ ,‬הן צו די טישען‪,‬‬
‫עס איז זייער אין פלאץ צו שרייבען עטליכע מעשיות וואס‬ ‫הן די שמחות‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬די דרשה האט דעמאגאגירט דעם‬
‫ציבור ביז צום עולם השביעי‪.‬‬
‫ר' יאנקל כהנא פארציילט פאר יעדען‪ .‬עס איז נישט קיין‬
‫סוד אז ר' יאנקל איז נישט אזוי געריבען ווי בערל‪ .‬ער איז‬
‫מער א תמים און א גראדער‪ .‬אט די דריי מעשיות דערציילט‬ ‫און מען האט זיך גענומען בויען‪ .‬און אזויווי פון די איחוד‬
‫ער‪.‬‬ ‫עולמי געלטער האט זיך גארנישט אויסגעלאזט‪ ,‬איז דאס‬
‫בויען דעם נייעם ביהמ"ד גלייך געווען אין באנקראט‪ .‬ר'‬
‫מוצש"ק שמות אין לאנדאן ביי די מסיבה פון די "הכנסת‬ ‫יאנקל כהנא פארציילט היינט די סודות פון חדר‪ ,‬נישט‬
‫ספר תורה" וואס איז אקארשט אריין געגעבען געווארען‪,‬‬ ‫היינט דערציילט ער עס‪ ,‬נאר תשנ"ט האט ער שוין‬
‫און איז אויך געווען די "צענטראלע" מסיבה פאר די‬ ‫דערציילט‪ ,‬אז מען האט זיך אונטערגענומען א‬
‫"התחזקות" פארן אייראפעער אידענטום‪ ,‬האט בערל‬
‫‪ ‬‬
‫‪97 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫יאנקל אריין געגאנגען צום ברך משה‪ ,‬און פארציילט פארן‬ ‫גערעדט‪ ,‬ווי זיין שטייגער‪ ,‬שטותים מיט נארישקייטן די‬
‫רבין ווי שיין עס איז געווען‪ .‬און ער פארציילט ווי א‬ ‫גאנצע צייט‪ .‬איבערהויפט ביי די צייט ווען די אלע פוטש‬
‫גראדער מעכיל אז ר' אהרן האט געהאט גרויס כבוד אין‬ ‫פירער זענען געווען אויף געהייטערט פון דעם מוראדיגען‬
‫לאנדאן‪ ,‬די קהילה האט אים אפגעווארט אין עירפארט‪ ,‬די‬ ‫"עקסייטינג" שבת און ווי אלעס געלונגט נאך פיל בעסער‬
‫קינדער האבן אנגעטוען ווייסע העמעדער לכבודו‪ ,‬און ר'‬ ‫ווי געראכטען‪ .‬בערל האט ביי זיין רעדע כסדר אנגערופען‬
‫אהרן האט שיין גערעדט צו די קינדער‪ .‬גיט אים דער רבי א‬ ‫דעם ציבור מיט א נייעם נאמען "קינדערלעך"‪ ,‬און נאך‬
‫האק איבער‪ :‬וואס עפעס האט מען דאס געטון )געמאכט‬ ‫ענליכע פערדערייען‪.‬‬
‫אזא קבלת פנים(? האט ר' יענקל גענפערט‪ :‬וואס הייסט‪,‬‬
‫ער איז דאך דעם רביןס זון‪ .‬זאגט דער ברך משה‪ :‬אבער איך‬ ‫ר' יאנקל כהנא איז געווארן נערוועז ווייל מען האט‬
‫לעב דאך נאך‪.‬‬ ‫נאכנישט גערעדט קיין איין ווארט אז מען דארף געלט פארן‬
‫נייעם שול און דאס איז דאך )לויט דעם תמים ר' יאנקל(‬
‫ע"כ פון ר' יאנקל‪ .‬קודם זעען מיר צוויי פאקטען‪ .‬איינס אז‬ ‫דער גאנצער צוועק פונעם קומען קיין לאנדאן‪ .‬האט ר'‬
‫ניטאמאל האט בערל זיך געקימערט צו רעדען א ווארט‬ ‫יאנקל אינטערגערוקט א צעטיל פאר בערלען אז עס איז‬
‫וועגען געלט‪ ,‬ווייל דער עיקר פון פארען איז דאך געווען‬ ‫שוין שפעט און מען דארף רעדן פון געלט אויך‪ .‬רופט זיך אן‬
‫"אנצוקומען" קיין לאנדאן‪ ,‬און געלט איז נאר געווען דער‬ ‫בערל ברוב חכמתו‪ :‬דער ראש הקהל ר יאנקל כהנא האט‬
‫ציל אז דא אין אמעריקע זאל זיין שטיל‪ ,‬אבער אז מען איז‬ ‫מיר געשיקט א צעטיל אז עס איז שוין שפעט און איך זאל‬
‫שוין אין לאנדאן‪ ,‬דארף מען שוין נישט דעם בלאף‪.‬‬ ‫מקצר זיין‪ .‬אבער איר מוזט פארשטיין אז איך ווארט שוין‬
‫‪ 40‬יאר צו קענען רעדען פארן עולם אלטס ראש הקהל‬
‫צווייטענס‪ ,‬ר' אהרן האלט נישט פאָר ר' יאנקלען‪ ,‬אז היתכן‬ ‫במילא דארף מען האבן אביסעל געדולד‪ .‬דאס איז איין‬
‫ער זאגט ליגענט‪ ,‬און מען האט יא געמאכט מיליאנען‪ .‬ניין‪.‬‬ ‫מעשה‪.‬‬
‫דאס קען ער דאך נישט‪ .‬ר' יאנקל איז דאך נישט א גאסען‬
‫מענטש וועם מען קען איין רעדען מיליאנען ווען ער ציילט‬ ‫איצט צו די צווייטע מעשה וואס ר' יאנקל דערציילט‪:‬‬
‫בלויט עטליכע "סינגעלס" וואס מען האט פון דארט אהיים‬ ‫בערעל פר"מ פלעגט אין יענע צייטען )ווינטער תשנ"ט האט‬
‫געברענגט‪ .‬נאר ר' אהרן איז אויף אים ברוגז אז ער גייט‬ ‫ר' אהרן מיט בערלען שוין אפען גערעדט וועגען רב הצעיר‪,‬‬
‫דאס ארום זאגען "פארן ציבור"‪.‬‬ ‫ווי שוין געשריבען אין די פריערדיגע פרקים( יעדען טאג‬
‫רעדן מיט ר' אהרן אויפן טעלעפאן‪) .‬דאס איז געווען‬
‫ניין ר' יאנקל‪ ,‬נישט דאס איז דער פלאן פון ר' אהרן מיטען‬ ‫אויסגעארבעט מיט די טריא און מיט יצחק ראזענבערג אז‬
‫טריא‪ .‬נאר דאס זאלט איר נישט טון‪ .‬אלעס וואס מען‬ ‫ר' אהרן זאל אריין לעקען און חנפענען בערלען ווי מער‪,‬‬
‫הערט און זעט‪ ,‬מוז בלייבען נאר אין די מחשבה‪ .‬רעדען‬ ‫און אזוי וועט בערל ארבעטען פאר אים און וועט ווערען‬
‫דערפון‪ ,‬דאס נישט‪.‬‬ ‫זיין מענטש‪ .‬זיי האבען געוויסט אז ר' יאנקל איז צו גראד‬
‫און צו ערענסט פאר זייערע שייגעץ שטיק‪(.‬‬
‫הכלל צוריק קיין לאנדאן‪.‬‬
‫האט אים איינמאל ר' יאנקל אפירגעהאלטן אז היתכן אז ער‬
‫איך וועל אפירנעמען דעם "אידישען געדאנק" פון חודש‬ ‫לייגט אים קיינמאל נישט ארויף אויפן ליין‪ ,‬ווי נישט ווי איז‬
‫שבט תשנ"ט‪ ,‬ווייל זיי האבען די נסיעה באשריבען גאר‬ ‫ער פונקט אזוי ראש הקהל ווי אים‪ ,‬און ער וויל אלעס‬
‫גרויס און ברייט‪ ,‬ווייל דער איד האט דאן שוין נישט‬ ‫מיטהאלטן‪) .‬ווי שוין געשריבען איז דער ר' יאנקל א‬
‫געהעריג ערפילט ר' אהרןס אפעטיט פאר אטענשאן‪ ,‬און‬ ‫גראדער מעכיל וואס זאגט אלעס וואס עס באדערט אים‪(.‬‬
‫האט דערפאר נישט אזוי שטארק געדעקט די נסיעה מיט‬
‫אלע קליפערלעך און מיט אלע קליינע דעטאלען‪.‬‬ ‫זאגט אים בערל‪ ,‬גוט‪ ,‬קומענדיגע מאל לייג איך דיך ארויף‬
‫אויפן ליין‪ .‬עס איז געווען פונקט נאך די לאנדאן שבת‪ .‬און‬
‫דעמאלטס איז געווען די ערשטע מאל וואס אלע מודעות‬ ‫בערל האט געהאלטען ווארט און דאס נעקסטע מאל ווען‬
‫אין דער איד און אויף די פלאקאטען וואס מען האט‬ ‫ער האט גערעדט צו ר' אהרן האט ער ארויף געלייגט ר'‬
‫געהאנגען אין די לאנדאנער גאסען איז איבעראל געשטאנען‬ ‫יאנקל כהנא און זאגט פאר ר' אהרן אז ר' יאנקל איז אויך‬
‫אז עס קומט צו פארען דער גרויסער גאסט הגה"צ אב"ד‬ ‫אויפן ליין‪ .‬רופט זיך אן ר' אהרן‪ :‬ר' יאנקל‪ ,‬איך בין זייער‬
‫ור"מ קרית יואל שליט"א בשליחות אביו כ"ק מרן הגה"ק‬ ‫ברוגז אויף אייך‪ .‬פרעגט ר' יאנקל‪ ,‬וואס איז? ענטפערט אים‬
‫שליט"א‪ .‬און אויף די פלאקאטען איז געשטאנען די‬ ‫ר' אהרן‪ :‬ווייל איך הער אז איר גייט ארום זאגן אז "מען"‬
‫אפיציעלע סיבה פון פארען איז צו קענען ענדיגען צו בויען‬ ‫איז געפארן נאר פאר פראפעגאנדע און וועגן דעם האט מען‬
‫דעם ביהמ"ד החדש‪.‬‬ ‫נישט געמאכט קיין געלט‪ .‬ענפערט אים ר' יאנקל‪ :‬איך וועל‬
‫אייך זאגען דעם אמת‪ ,‬איך האב געזאגט אז ווען מען פארט‬
‫ווען אינדערוואכן וואלט מען געמאכט מער געלט ווי מען‬
‫באמת האבען רוב מענטשן געהאלטן אז ר' אהרן פארט‬ ‫איז געפארן אויף שבת‪.‬‬
‫טאקע נאך געלט פאר'ן בית המדרש‪ .‬היינט ווען דער באלאן‬
‫האט געפלאצט‪ ,‬מען קוקט צוריק אלע דעטאלען פון‬
‫דעמאלטס און מען הערט וואס ר' יאנקל כהנא פארציילט‪,‬‬ ‫איצט צו די דריטע מעשה וואס ר' יאנקל דערציילט פאר‬
‫און מען דערמאנט מען זיך די אלע באזוכען‪ ,‬די אלע‬ ‫אלעמען‪ :‬ווען מען איז אהיימגעקומען פון לאנדאן איז ר'‬
‫‪ ‬‬
‫‪98 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫און ווי נאר דער רב האט זיך באוויזען‪ ,‬זענען די ראה"ק אים‬ ‫דרשות‪ ,‬גלייבט זיך אליין נישט וואו דער מח איז דעמאלט‬
‫קעגען געלאפען מיט א קענטיגע התרגשות און "שלום"‬ ‫געווען‪ .‬עס איז ממש שטוינענד ווי מען האט געקענט איין‬
‫געגעבען )נישט מיין באצייכענונג(‪ .‬פון דארט איז מען‬ ‫רעדען פאר אזא ציבור עפעס אנדערש ווי ר' אהרן איז‬
‫געפארען צום בעל האכסניא ר' ישעי' וואלף לעוו‪ ,‬און דער‬ ‫געפארען קיין אייראפע בלויז זיך צו באפעסטיגען‪.‬‬
‫רב האט געדאווענט שחרית אין קלעפטאן‪.‬‬
‫אבער איידער איך וועל איך ציטירען ציטאטען פון‬
‫נאכמיטאג‪ ,‬א באזוך ביי הרב וואזנער‪ ,‬שפעטער ביים גאב"ד‬ ‫"געדאנק" וועל איך מקדים זיין א וויכטיגע זאך‪ .‬דער‬
‫הרב פאדווא )ז"ל(‪ ,‬דערנאך ביי הגאון ר' אליקים‬ ‫ארטיקעל האט געשריבען "א באטייליגטער"‪ .‬איר געדענקט‬
‫שלעזינגער‪ .‬ביינאכט א קבלת פנים בבית האכסניא‪ .‬דערנאך‬ ‫נאך די סארט פראפעגאנדע מיטל? נישט אז א סאטמארער‬
‫איז דער רב שליט"א אריבערגעגאנגען אין הויז פון ר' יוסף‬ ‫חסיד האט דאס באשריבן‪ .‬ניין‪ .‬נאר א "פערצופאלדיגער"‬
‫אייזיק לעוו וואו עס איז פארגעקומען די סיום כתיבת ספר‬ ‫באזוכער וועלכער איז פונקט געווען אין לאנדאן‪ ,‬און פונקט‬
‫תורה און דער רב שליט"א איז מכובד געווארען אריין צו‬ ‫האט ער געהערט אז ר' אהרן גייט אויך זיין אין לאנדאן‪ ,‬און‬
‫שרייבען עטליכע אותיות‪ .‬מיט דעם האט זיך דער ערשטער‬ ‫פונקט איז ער א שרייבער‪ ,‬און פונקט איז עס אנגעקומען‬
‫טאג שוין געענדיגט מיט א פולער פראגראם‪.‬‬ ‫צום – אידישן געדאנק‪ .‬בעיביש‪.‬‬
‫פרייטאג צופרי‪ ,‬שחרית מיט ישיבה לצעירים‪ ,‬פון דארט צו‬ ‫דער שרייבער האט שוין נישט געהאט קיין שום נגיעה צו‬
‫די ת"ת‪.‬‬ ‫שרייבען איין ווארט פון געלט פארען נייעם ביהמ"ד‪ .‬אין‬
‫דעם גאנצען ארטיקל‪ ,‬וואס פארנעמט זעקס‪-‬זיבן זייטען‪,‬‬
‫די שטאט זעט איצט אויס ווי א עירפארט‪ .‬איבער זעקס‬ ‫ווערט כמעט נישט דערמאנט איין ווארט פון א געלט‬
‫הונדערט געסט פון ניו יארק‪ ,‬ארץ ישראל‪ ,‬אנטווערפען‪,‬‬ ‫אקציע‪.‬‬
‫מאנשטעסטער‪ ,‬א גרויסע חבורא בחורים פון שווייץ‪,‬‬
‫געיטסהעיד‪.‬‬ ‫נישט איגאנצען אזוי‪ .‬איין ווארט יא‪ .‬א האלבער פאראגראף‬
‫פון מוצש"ק ביי די "צענטראלע כינוס" וואס איז געווען‬
‫דער גרויסער שבת‬ ‫אינאיינעם מיט א סעודה לגומרה של תורה‪ ,‬האט בערל‬
‫"דערמאנט" דעם עולם אז מען דארף שטיצען דעם ביהמ"ד‬
‫געבויעכץ‪ .‬ניטאמאל א האלבער פאראגראף‪ .‬און אויך האט‬
‫איך טרעט צום אויבן אן און איך גלייב נישט וואס איך זע‪.‬‬ ‫דאס ר' אהרן דערמאנט בהרף עין‪ ,‬ניטאמאל אויף יוצא זיין‪.‬‬
‫רבנן ותלמידיהון כולם באו ונקבצו‪ ,‬איך דערקען צווישען די‬ ‫)אדרבה‪ ,‬קוקט נאך דעם אידישען געדאנק עמוד ‪ .66‬דארט‬
‫רבנים ר' מענדל פון אנווערפען‪ ,‬דער חיד"ו דער דיין פון‬ ‫פארנעמט די ווערטער איין און א האלב אינטש‪(.‬‬
‫אנטווערפען‪ ,‬ר' בעריש קאהן דער ראה"כ פון אנטווערפען‪,‬‬
‫דער סאטמארער ר"י ר' משה ארי' ראזענבערג פון‬
‫אנטווערפען‪ ,‬ראחובער רב פון מאנטשעסטער‪ ,‬הרב אולמאן‬ ‫איך וועל שרייבען די נסיעה נאכגעשריבען דעם אידישען‬
‫א דומ"ץ בבית הוראה הגר"ש וואזנער‪ .‬איך דערקען אויך‬ ‫געדאנק‪ ,‬וויאזוי דער "פערצופאלדיגער באטייליגטער"‬
‫פילע געסט געסט פון ניו יארק‪ ,‬אין שפיץ פון די ראשי‬ ‫באשרייבט‪ ,‬זיינע אומבאשרייבענדע זכרונות און אונטער‬
‫הקהילה פון וויליאמסבורג‪ ,‬ר' בערל פריעדמאן‪ ,‬ר' יאנקל‬ ‫וואס פארא געפילען ער געפינט זיך איצט ביים שרייבען‪.‬‬
‫כהנא‪ ,‬ר' שמואל דוד מארקאוויטש דער גבאי דביהמ"ד‬ ‫אזוי ווייט‪ ,‬אז איך‪ ,‬שוין צען יאר שפעטער‪ ,‬ווער אויך‬
‫הגדול‪ ,‬ר' וואלף נויאוויטש‪ ,‬ר' חיים העלער‪ .‬די ראשי‬ ‫איבערגענומען פון די געפילען‪ ...‬איך וועל שרייבען אלעס‬
‫הקהילה פון קרית יואל‪ ,‬ר' אברהם ווידער‪ ,‬ר' דוד עקשטיין‪,‬‬ ‫אין גאר קורצען‪ ,‬אבער וואס איך שרייב‪ ,‬איז נאכגעשריבען‬
‫ר' יעקב מיטעלמאן‪ ,‬ר' ברוך מרדכי מארקאוויטש‪ ,‬ר' אלישע‬ ‫ווארט אויף ווארט פון אידישען געדאנק‪ .‬אט איז די‬
‫האראוויץ און ר' וואלף גליק‪) .‬יצחק ראזענבערגס און אהרן‬ ‫באשרייבונג‪:‬‬
‫מתתיהו דייטש'ס נעמען ווערען משום איזה סיבה נישט‬
‫דערמאנט צווישען די געסט‪(.‬‬ ‫"עס איז מיר געווען א שטארק היסטארישע‬
‫איבעלעבעניש"‪ ,‬דאס איז דער אויסדרוק ווען עס קומט מיר‬
‫דער רב האט געדאווענט מנחה‪ ,‬און נאך מנחה האט‬ ‫אויף אין געדאנק די איבערלעבענישען פון די שיינע טעג‬
‫אויפגעטרעטען הרה"ג ר' חיים וואזנער שליט"א דער רב‬ ‫אין לאנדאן בהתאסף ראשי עם יחד שבטי ישראל‪ .‬דאס צו‬
‫הקהילה און באגריסט דעם רב און די געסט‪ .‬צו קבלת שבת‬ ‫באשרייבען און אראפגעבען כמות שהוא איז דירעקט אן‬
‫איז צוגעגאנגען ר' פרץ לעפקאוויטש פון אנטווערפען‪.‬‬ ‫אומעגליכע זאך‪ ,‬אויף דעם וועלן מעיד זיין די אריבער זעקס‬
‫הונדערט געסט וואס זענען געקומען צו פארען פון אלע‬
‫די סעודה פרייטיג צונאכטס האט דער רב געפראוועט אין‬ ‫עקן וועלט מיטצוהאלטען דעם געהויבענעם שבת‪ .‬נאר‬
‫איינעם מיט אלע געסט‪ .‬דאס עסן געטיילעכץ איז‬ ‫וויבאלד מענטשען גלייכען דאך אן ערשט האנטיגן באריכט‬
‫אנגעפירט געווארען דורך ר' אלי' שלמה קאהן דער מנהל‬ ‫– וועל איך זיך באמיען אראפצושרייבען על כל פנים דברים‬
‫בית רחל אין ק"י‪ .‬ביי די סעודה האט אויפגעטערעטען‬ ‫כהוייתן וויפיל מיין פענע ערמעגליכט‪.‬‬
‫הרה"ג ר' חיד"ו פון אנטווערפען און מיט זמירות איז מכובד‬
‫געווארען ר' הירצקע צוויבעל און ר' דוד דוב דושינסקי‬ ‫דאנערשטאג אינדערפרי איז רב שליט"א אנגעקומען אין‬
‫חדב"נ‪.‬‬ ‫עירפארט‪ .‬די ראה"ק פון לאנדאן האבען דארט אפגעווארט‬
‫‪ ‬‬
‫‪99 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫איצט די געסט פון ירושלים און בני ברק זיך צונויף‬ ‫נאך די סעודה איז מען אריבער אין גרויסען ביהמ"ד צו‬
‫געקומען צו הערען דברי חיזוק וברכה‪) .‬ר' אהרן האט איצט‬ ‫פראווען די באטע‪ .‬דארט האט אויף געטרעטען ר' שמואל‬
‫געזאגט פאר די ארת ישראלדיגע געסט אז ער האט בדעה‬ ‫הכהן פריעדמאן משב"ק כ"ק מרן רבינו שליט"א‪ ,‬דערנאך‬
‫צו פארן אויף ארץ ישראל צו די בר מצוה פון זיין ברודער‬ ‫האט גערעדט דער ראחובער רב פון מאנטשעסטער‪.‬‬
‫דער ירושלימער רב‪ ,‬און דאס איז געווען בעפאר ער האט‬
‫אים אפילו געלאדענט‪(.‬‬ ‫דערנאך האט דער רב גענומען דאס ווארט‪ ,‬און אנגעהויבען‬
‫די דרשה מיט הערליכע דברי אגדה געפלאכטען מיט מאמרי‬
‫במוצאי מנוחה האבען מיר זיך געגרייט צום גולת הכותרת‬ ‫חז"ל בליציגע געדאנקען‪ .‬עס איז געווען א אויג פארכאפענד‬
‫צום הויכפונקט פון שבת‪ ,‬די גרויסארטיגע חגיגה ביי דעם‬ ‫בילד צו זען הונדערטער פאר אויגען זענען געווענדעט צו‬
‫אימפאזאנטען חגיגת ספר תורה וואס איז ארויסגעגאנגען‬ ‫איין און זעלביגען ריכטונג‪ ,‬און אויף די פנימער דערקענט‬
‫פון הויז פון ר' יוסף אייזיק לעוו‪ .‬פון שטוב פון נדבן איז‬ ‫זיך א לעבעדיגקייט און א חיות פון די שמחת התורה‪ .‬בערך‬
‫דער רב שליט"א ערשינען אויף דער גאס מיט די ס"ת אין די‬ ‫אנדערטהאלבען שעה איז דער דער עולם געזעצען ווי‬
‫הענט אונטער די חופה ווען דער עולם האט ספאנטאן‬ ‫צוגענאגעלט צו די ערטער‪.‬‬
‫אויסגעבראכען אין א הילכיגען געזאנג פון "עליונים ששו‬
‫ותחתונים עלזו"‪ ,‬וואס האט אנגעהאלטען א לענגערע צייט‬ ‫שבת צופרי האט זיך דער רב באטייליגט בי די "חברת‬
‫מיט גרויס התרגשות‪.‬‬ ‫תהילים" און האט מזכיר געווען אז די קינדער זאלען נישט‬
‫פארגעסען צו בעטען לבריאות השלימות פון כ"ק מרן‬
‫אריינקומענדיג אין ביהמ"ד איז דאס התרגשות פון ציבור‬ ‫אדמו"ר שליט"א‪.‬‬
‫אריין אין גרויס עקסטאז‪ ,‬ס'איז געווען א פארגעניגען צו‬
‫זען ווי דער מענטשען מויער שפרינגט אין די לופט און די‬ ‫צו פסוקי דזמרה איז צוגעגאנגען הרה"ג ר' העניך אשכנזי‬
‫התלהבות דקדושה איז געוואלדיג‪ .‬דער רב האט געטאנצט‬ ‫און צו שחרית ר' מענדל טייטלבוים‪ .‬נאך שחרית איז דער‬
‫א לענגערע צייט‪ .‬דערנאך האט ער דאס איבערגעגעבען‬ ‫רב ארויף אויפן ארון קודש און געהאלטען א לעגערען‬
‫פארן רב הקהילה הגר"ח וואזנער‪ .‬דאן איז ערשינען דער‬ ‫דרשה בפילפולי דאורייתא און עס איז געווען א תענוג‬
‫גאב"ד דמתא הרב פאדווה )ז"ל(‪ .‬דערנאך האבען אלע רבנים‬ ‫רוחני צו צוקוקען ווי דער גאנצער ציבור האט מיט‬
‫שליט"א און ראשי ישיבות פון די שטאט געטאנצען‬ ‫פארגעניגען מיטגעהאלטען דאס פשעטל מיט די בליציגע‬
‫צוזאמען אין א מחול לצדיקים‪ .‬ומי יראה את אלה יוצאים‬ ‫חידושים און טרעפליכע דרושים‪ .‬בפרט די בני תורה ובני‬
‫ולא יצא‪ .‬עס איז מיר גאר שווער ארויסצוברענגען די‬ ‫ישיבות האבען גאר שטארק הנאה געהאט הערענדיג די‬
‫געהויבענע געפילען וואס האט מיר ארום גענומען בשעת‬ ‫וואונדערליכע און שארפע חידושים‪.‬‬
‫ווען עס זעט זיך די גדולי תורה טאנצען מיט די תורה‪ ,‬און‬
‫הונדערטער אידען‪ ,‬עם סגולה‪ ,‬שפרינגען און די צייטען און‬ ‫די מיטאג סעודה האט דער רב נאכאמאל געגעסען מיט די‬
‫פרייען זיך בשמחת התורה‪.‬‬ ‫געסט‪ .‬די שטימונג צווישען די אורחים איז געווען גאר‬
‫געהויבען און גוטמיטיג‪ ,‬איבערהויפט ווען עס איז געהערט‬
‫די עסקנים האבען זיך תיכף ארגאנעזירט צו צושטעלען‬ ‫געווארען די שיינע דרשות פון ר' העניך אשכנזי און ר' זלמן‬
‫דעם ביהמ"ד צו די מלוה דמלכה‪ ,‬די מסיבת מרעים וסעודה‬ ‫לייב מייזליש נכדי כ"ק מרן אדמו"ר שליט"א‪.‬‬
‫של מצוה לגומרה של תורה‪.‬‬
‫דעם רבינס אייניקלעך זענען מכובד געווארען מיט די‬
‫עס האט זיך אנגעזען פרישע געסט פון מאנטשעסטער און‬ ‫זמירות ר' סיני טייטלבוים‪ ,‬ר' אברהם מאיר האלבערשטאם‪,‬‬
‫פון אנטווערפען‪ ,‬וועלעכע האבען נאך באוויזען אנצוקומען‬ ‫ר' ליפא טייטלבוים )קינדער פון ר' שלום אליעזר(‪ ,‬ר' חיים‬
‫אינמיטען די ריקודין מיט די ס"ת‪.‬‬ ‫דוד יאזשעף‪ ,‬ר' מאיר צוויבעל‪ ,‬און ר' יעקב ווייס פון‬
‫מאנסי‪ .‬מיט ברכת המזון איז מכובד געווארען ר' חיים צבי‬
‫דער יו"ר פון די מסיבה‪ ,‬דער גבאי ר' ישראל יעקב פרענקל‬ ‫טייטלבוים רב דק' עצי חיים וו"ב‪.‬‬
‫האט אויסגערופען דעם רב הקהלה‪ .‬דערנאך האט אויף‬
‫געטרעטען הרה"ג ר' מענדל טייטלבוים דער רב דקהל יט"ל‬ ‫די סעודה רעוא דרעוין איז געפארוועט געווארען אין‬
‫אנטווערפען‪ ,‬וועלכער האט באטאנט בתוך השיחים אז דאס‬ ‫אלטען ביהמ"ד אויף קעיזנעוו רד‪ .‬דער רב שליט"א האט‬
‫איז שוין די דריטע שבת התוועדות פאר אנשי שלומינו‬ ‫פארגעלערענט מיט גרויס התעוררות חידושי תורה פון‬
‫באייראפע אין די לעצטע דריי יאר‪ ,‬איז דאס שוין א חזקה‪,‬‬ ‫ספה"ק דברי יואל און דערנאך ממשיך געווען מיט א‬
‫און מען איז זיכער אז דער עולם וועט אהיים טראגען א‬ ‫ווארעמען דרוש פון די ימי השובבי"ם וואס זענען ימים‬
‫פילען באגאזש מיט חיזוק פון אזא געהויבענעם שבת‪) .‬די‬ ‫מסוגלים לתשובה ולחשבון עוונות און דערביי מעורר‬
‫דריי שבת התוועדותן וואס ער מיינט‪ ,‬זענען‪ ,‬זיין הכתרה‬ ‫געווען בדברים הצריכים תיקון‪.‬‬
‫אין אנטווערפען‪ ,‬דער שבת התוועדות אין מאנטשעסטער‬
‫תשנ"ח און איצט‪ .‬אבער א שטיקל טעות האט ער געהאט‬ ‫נאך מעריב און הבדלה זענען פארגעקומען וויכטיגע‬
‫ווייל עס איז נישט די לעצטע "דריי יאר" עס איז ממש אין‬
‫איין יאר‪(.‬‬ ‫אסיפות פון די הנהלה רוחניות פון די ת"ת און באזונדער‬
‫פון די בית רחל‪ .‬אויך האבען זיך איצט די בחורים פון די‬
‫ישיבה קטנה אין לאנדאן פארהערט ביים רב‪ .‬אויך זענען‬
‫‪ ‬‬
‫‪100 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אויפצומארגענס זונטאג וארא האט דער רב געדאווענט‬ ‫נאכדעם איז פארגעליינט געווארען א מכתב קודש פון רבין‬
‫שחרית אין ביהמ"ד אויף קעיזנעוו‪ ,‬דערנאך איז‬ ‫שליט"א געשריבען דירעקט צו דעם מסיבה וואס איז‬
‫פארגעקומען די הנחת אבן הפינה פאר א נייעם ביהמ"ד‬ ‫געווידמעט לטובת דאס ביהמ"ד החדש בוויליאמסבורג‪,‬‬
‫מיט א מקוה‪.‬‬ ‫דורך הרה"ח ר' בערל פריעדמאן שליט"א מראשי קהלתינו‬
‫הק' קהל יטב לב בוויליאמסבורג‪ .‬דער ראה"ק האט‬
‫זונטאג נאכמיטאג איז דער רב געגאנגען באזוכען דעם כולל‬ ‫אפעלירט צום עולם צו שטיין צו הילף אין דעם הייליגען‬
‫אין אלטען ביהמ"ד אויף קעיזנעוו און דער רב שליט"א‬ ‫אינטערנעמונג‪ .‬ער האט דערציילט אסאך אינטרעסאנטע‬
‫האט געזאגט א שיינעם דרוש לכבודה של תורה‪.‬‬ ‫עובדות פון רבין זי"ע מיט זיין טאטען דער‬
‫אומפארגעסליכער מנהל המוסדות הרה"ח ר' ליפא‬
‫זונטאג ביינאכט זענען אריבערגעקומען די תימנער אידען‬ ‫פריעדמאן ז"ל‪.‬‬
‫וואס וואוינען אין לאנדאן‪ .‬דער רב האט זיי שטארק מקרב‬
‫געווען און גערעדט ווארעמע התחזקות און זיי‬ ‫מיט די צענטראלע דרשה האט אויפגעטרעטען דער רב‬
‫אנגעווינטשען הצלחה והרכה‪ ,‬ווי אויך פאר ר' אברהם חיים‬ ‫שליט"א וואס דאס איז געווען די הויכפונקט פון די מסיבה‪.‬‬
‫גאלדמאן דער מנהל פון עזרת ישראל‪.‬‬ ‫די דרשה איז בעיקר געווידמעט איבער דאס ענין פון‬
‫הרחבת גבולי דקדושה‪ .‬דערביי האט ער איבערגעגעבען‬
‫אויך איז פארגעקומען א אסיפה מיטען חשובן מנהל און די‬ ‫רצון קדשו פון כ"ק מרן רבינו שליט"א אז אנ"ש די בכל‬
‫עסקנים פון די ניי געגרינדעטע "בית חינוך חרדי לבנות"‪.‬‬ ‫אתר ואתר זאלען נעמען א חלק אין בוי פון דעם נייעם‬
‫דער רב האט שטארק מחזק געווען די עסקנים אין די‬ ‫ביהמ"ד‪ .‬איבערהויפט אנשי שלומינו אין לאנדאן וואס‬
‫מערכה למען חינוך הטהור‪ .‬דער טאג איז אונז אדורך מיט‬ ‫זענען אלע יארען געשטאנען בראש פון די ליסטע פון די‬
‫פול גייסטיגע פארגעניגען‪.‬‬ ‫נדיבים פאר די מוסדות סאטמאר די בכל אתר ואתר‪,‬‬
‫דארפען זיי זיך זיכער צושטעלען צו דעם הערליכען‬
‫אויפצומארגענס האט דער רב באזוכט אינעם כולל יטב לב‬ ‫אונטערנעמונג‪ ,‬צו דעם ביהמ"ד החדש דקהלתינו הק' אין‬
‫אויף קלעפטאן קאמען בהנהלת ר' שמעי' לעוו‪ .‬דער רב‬ ‫אמעריקע וואס וועט בעז"ה זיין א צענטראל פונקט פאר‬
‫שליט"א האט געזאגט א שיינעם דרוש און מעורר געווען די‬ ‫אלע תלמידי וחסידי סאטמאר ולכל יראי ה' ולחושבי שמו‪,‬‬
‫יונגעלייט אויף די גדרי הצניעות‪ ,‬און האט אויך מערר‬ ‫ומשם תצא תורה והוראה לעולם‪.‬‬
‫געווען איבער די וויכטיקייט פון לערנען דעם ספר הקדוש‬
‫"ויואל משה"‪ .‬די ווערטער פון רב האבען געמאכט א‬ ‫ווי זיין שטייגער ביי יעדע געלעגענהייט ווען דער רב‬
‫שטארקען רושם‪.‬‬ ‫שליט"א טרעט אויף אין דער עפענטליכקייט‪ ,‬האט דער רב‬
‫שליט"א מתריע געווען קעגען די ממשלת הכופרים אין‬
‫ארצינו הקדושה‪ ,‬ובפרט האט ער מוחה געווען קעגען די‬
‫ווי זאגען נאר חז"ל "הכל הולך אחר החיתום"‪ ,‬גאר א‬ ‫רעליגיעזע ציוניסטישע רבנים וועלכע באקליידען זייער‬
‫שטארקען איינדרוק האט אויף מיר געלאזט דער לעצטער‬ ‫קאמף פאר די מדינה אין א תורה'דיגען שלייער‪ ,‬און‬
‫באזוך אין לאנדאן וואס דער רב שליט"א האט‬ ‫לעצטנס האט פאסירט א חילול השם ווען הונדערטער‬
‫אפגעהאלטען אין ישיבה "תורת חסד"‪ .‬מאנטאג נאכמיטאג‬ ‫רבנים האבען אונטערגעשריבען דעם קול קורא אז מען‬
‫איז דער שליט"א געפארען קיין היטשין א וועג פון איבער א‬ ‫טאר נישט צוריקגעבען קיין שטחים‪ .‬דער רב שליט"א האט‬
‫שעה ווי עס געפינט זיך די ישיבה תורת חסד בהנהלת‬ ‫באטאנט אז די תוצאה פון דעם גרויליכען קול קורא איז די‬
‫הרה"ג ר' אברהם שמואל שטער שליט"א )ז"ל(‪.‬‬ ‫גזירה פון גיוס בני ישיבות‪ ,‬ווייל אויב פסק'נען די רבנים אז‬
‫מען מוז בלייבען אין די שטחים ברויך מען דאך מער‬
‫די בחורים האבען שיין אויסגעצירט דעם גאנצען פלאץ און‬ ‫מיליטער‪ ,‬דארף מען נעמען די בחורים פון די ישיבות )אזא‬
‫אויפגענומען דעם רב שליט"א מיט געזאנג‪ .‬דער רב הרב‬ ‫פשטל איז זיכער גג על גג"(‪ .‬דער רב שליט"א האט איבער‬
‫שטערן האט אויפגערופען דעם רב שליט"א באטאנענדיג אז‬ ‫געחזרט די אלטע יסודות פון רבינו הקדוש זי"ע איבער דעם‬
‫רובם ככולם זענען זיינע תלמידים‪ ,‬תלמידים פון די‬ ‫מלחמה לה' בעמלק‪.‬‬
‫סאטמארער ישיבות בפרט פון קרית יואל‪ .‬דער רב שליט"א‬
‫געזאגט א דרשה בדיברי חיזוק פאר די בחורים‪ .‬נאך די‬ ‫צום שלוס האט אויף געטרעטען ר' מרדכי שטויבער פון‬
‫ווארעמע דיבורים האבען די בחורים געזונגען ניגוני‬ ‫אנטווערפען וועלכער האט באדאנקט די קהילה אין‬
‫התעוררות‪ .‬נאכער איז דער רב ארויס באגלייט געווארען‬ ‫לאנדאן‪ ,‬בפרט די עסקנים ר' יצחק מאיר קאפעל‪ ,‬ר' נחום‬
‫דורך די גאנצע ישיבה ביז ארויס פון שטח הישיבה פון‬ ‫וועבערמאן און ר' דוד יודא פריעדמאן‪.‬‬
‫וואנען דער רב איז אהיימגעפארען קיין ניו יארק‪.‬‬
‫צום שלוס‪ ,‬יותר מה שקריתי לפניכם כתוב כאן‪ .‬איך האב‬ ‫באלד נאך די מסיבה איז פארגעקומען א אסיפה מיטען‬
‫וועד פון "קרן הצלה" וואו עס איז ארומגערעדט געווארען‬
‫אייך פראבירט אראפגעבען דברין כהוייתן וואס מיינע‬ ‫פלענער איבער די געפלאנטע אסיפה אדירה למען קרן‬
‫אויערען האבען געהערט און מיינע אויגען האבען געזען אין‬ ‫הצלה בתוככי עיר הבירה לאנדאן‪.‬‬
‫די טעג אבער וי םארשטענגליך געפילען פון הארץ איז‬
‫שווער אראפצודריקען‪ ,‬וואס עס בלייבט אונז איבער‪ ,‬איז‬
‫צו ווינטשען אז כאשר זכינו לסדר אותו אזא שיינעם שבת‪,‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪101 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫"פארכאפען" אייראפע‪ ,‬האט נאר געוויסט א קליינער‬ ‫כן נזכה לעשותו ביתר שאת וביתר עוז מיטצוהאלטען‬
‫מיעוט‪ .‬דער עולם גולם האט געגלייבט אז מען איז געפארען‬ ‫שיינע שבתים מיט כ"ק רבינו הגה"ק שליט"א לאנגע יארען‬
‫נאך געלט‪" ,‬בשליחות" און מען האט געמאכט "צוויי‬ ‫מתוך בריאות השלימות עד ביאת גואל צדק‪.‬‬
‫מיליאן" דאלאר‪.‬‬
‫ע"כ פון אידישען געדאנק‪.‬‬
‫מען זעט דא א ריזיג אויסגעארבעטע נסיעה וואס איז‬
‫געווען אויסגערעכענט יעדע סעקונדע פאר פראפעגאנדע‪,‬‬ ‫*‬
‫צו ווייזען ווי וויכטיג ער איז פאר סאטמאר‪ .‬מען האט‬
‫אויסגעארבעט אז עס זאל פארקומען אסיפות פון אלע‬ ‫אגב‪ ,‬אין די לעצטע שורה איז די איינציגסטע מאל וואס עס‬
‫זייטען‪ ,‬און ער זאל מחזק זיין די בחורים הן פון דארט און‬ ‫שטייט דער טיטול "הגה"ק" אויפן ברך משה רבין‪ .‬ביים‬
‫הן פון ארץ ישראל‪ ,‬אבער אלעס אלעס איז געווען איין‬ ‫גאנצען ארטיקעל שטייט נאר כ"ק מרן רבינו שליט"א אדער‬
‫שטיק פאליטיק און קיין באזיס פון ערענסטקייט‪ ,‬בלויז‬ ‫כ"ק אדמו"ר שליט"א‪ .‬כאטש דער אידישער געדאנק האט‬
‫שקר און בלאף‪ .‬דאס איז היינט אזוי קלאר אז מען קען‬ ‫קיינמאל נישט מקפיד געווען אויף קיין איבערגעטריבענע‬
‫אפילו נישט פארשטיין וואו די קעפ זענען געווען תשנ"ט‪.‬‬ ‫טיטלען‪ .‬אויך איז דער ארטיקל "באצירט" מיט בילדער פון‬
‫די אסיפות און באזוכען און כינוסים‪ ,‬כאטש בילדער איז‬
‫אבער דאס אלעס וואס ר' אהרן האט געדארפט‪ .‬ער איז‬ ‫אזוי מצער ר' אהרנען‪.‬‬
‫אהיים געקומען פון לאנדאן‪ ,‬וויסענדיג פאר זיכער אז‬
‫אייראפע איז אונטער אים אבער מער פון אלעם איז איצט‬ ‫איצט אזוי‪ .‬ווי דערמאנט פריער איז נישט געווען איין‬
‫ענדליך נולד געווארען אז אויך וויליאמסבורגער קהל איז‬ ‫מסיבה פאר געלט‪ .‬יא‪ ,‬מוצש"ק ביי די "צענטראלע מסיבה"‪,‬‬
‫שוין אונטער אים‪ .‬ר' אהרן פירט אן דאס געבויעכץ פון‬ ‫האט בערל פרידמאן דערמאנט א ווארט וועגען געלט‪ ,‬און‬
‫נייעם ביהמ"ד‪ ,‬ער שאפט מיליאנען‪ .‬און אז ער האט דעם‬ ‫אויך נאר נאכן צעטל וואס ר' יעקב האט אים‬
‫נייעם ביהמ"ד אונטער אים‪ ,‬אויטאמאטיש איז שוין גאנץ‬ ‫אונטערגעשיקט‪ ,‬און ר' אהרן האט דערמאנט צוויי‬
‫וו"ב זיינס‪ .‬עס איז געווען זייער א קלארער מעסעדש פאר‬ ‫ווערטער‪ .‬אזא ליצנות צו מאכען פון די מענטשהייט איז‬
‫משה גבאי‪ ,‬לייג אראפ דאס געווער ווייל אויב נישט וועסטו‬ ‫שווער צו אראפצושלינגען‪.‬‬
‫ווערען צוזאמגעלייגט‪.‬‬
‫מען דארף זיין בלינד‪ ,‬שטום‪ ,‬טויב און דערצו אויך א שעפס‬
‫משה האט אבער געוויסט פונקט ווי ר' אהרן‪ ,‬אז אלעס‬ ‫צו קענען ווערן איבערגערעדט אז דא איז ר' אהרן געקומען‬
‫אלעס איז שקר‪ .‬עס איז שקר דאס "שליחות"‪ ,‬ווייל זיין‬ ‫צו פארן בשליחות פון אביו רבינו הגה"ק שליט"א נאך געלט‬
‫טאטע דער ברך משה האט אים "נישט" געשיקט‪ .‬ער האט‬ ‫פארן נייעם ביהמ"ד‪ .‬עס קומען צו פארן "זעקס הונדערט‬
‫געוויסט פונקט ווי ר' אהרן אז מען פארט נישט נאך געלט‪.‬‬ ‫געסט"‪ ,‬בעיקר פון קרית יואל און פון בני ברק‪ ,‬די צוויי‬
‫ער האט געוויסט אזוי גוט ווי ר' אהרן וואס דער אמתר ציל‬ ‫שטארקע פלעצער וואס זענען מיט ר' אהרן‪ .‬עס קומען צו‬
‫איז דא‪ .‬ער האט געוויסט אז אלעס איז אנגעדרייט פונעם‬ ‫פארן די ראה"ק פון וויליאמסבורג און פון קרית יואל‪ ,‬די‬
‫יועץ פרטי און זיינע שותפים‪ .‬אבער מער פון אלעם האט‬ ‫צוקומפטיגע "פוטש" פירער )מיט'ן אויסנאם פון ר' יעקב‬
‫ער עפעס געוויסט וואס ר' אהרן האט נישט געוויסט‪ :‬מיט‬ ‫כהנא וואס איז געווען צו גראד מיטצוגיין מיט'ן פוטש(‪ ,‬עס‬
‫שקר קען מען נישט געווינען‪ .‬עס איז נישט פארהאן אזא‬ ‫קומען צו פארן די אחים צוויבעל‪ ,‬עס קומט צו פארן דער‬
‫זאך אז מיט שקר בויט מען אידישקייט‪ .‬עס איז נישט‬ ‫יועץ הפרטי מיטען טאשען שניידער‪ ,‬עס קומען צו פארן‬
‫מעגליך אז מיט שקר איז מען "מחזק" אידען‪.‬‬ ‫עטליכע "נכדי רבינו" וואס בלויז די זענען שפעטער‬
‫געווארען די גרעסטע איבערדרייער פון יעדען טיש פון רבין‬
‫און אגב‪ ,‬אקאראט אזוי האט זיך טאקע אויסגעארבעט אין‬ ‫דער ברך משה‪ ,‬די איבערדרייער פון יעדען דאווענען; מען‬
‫אייראפע‪ .‬איינע פון די שוואכסטע פלעצער פון ר' אהרן‪,‬‬ ‫איז נישט געגאנגען צו קיין איין אדרעסע נאך געלט‪ .‬מען‬
‫איז אין אייראפע‪ ,‬טאקע דארט ווי ער מיט זיינע יועצים‬ ‫האט נישט אפילו פראבירט אין לאנדאן צו מאכען די שטיק‬
‫האבען זיך געשוואוירען אז עס איז שוין אונטער זיי‪ ,‬איז‬ ‫ווי מען איז געקומען נאך געלט‪ ,‬און מען הענגט אן א בושה‬
‫דער שקר ארויף געשווימען ווי אויל אויפן וואסער‪ .‬די‬ ‫גרויסע פלאקאטען אין אלע לאנדאנער גאסען אז ר' אהרן‬
‫גאנצע הארעוואניע‪ ,‬די שווערע ארבעט‪ ,‬די שווערע‬ ‫קומט דא צו פארען מיט א וועלטס טראסק‪ ,‬בלויז נאך‬
‫טויזענטער דאלארען‪ ,‬די צענגליגער מיטינגען וואס ר' אהרן‬ ‫געלט‪.‬‬
‫און זיינע יועצים האבען אריין געלייגט אין אייראפע איז‬
‫געגאנגען לטמיון‪ .‬און דער חידוש איז נאך סאך מער אז אין‬ ‫מען דארף דאך זיין אבסורד צו מאכען דעם עולם אזוי צו‬
‫אנטווערפען וואו ר' אהרןס זון איז געווען דער רב‪ ,‬אט‬ ‫נאר‪ .‬אבער דאס איז נאר געווען א קליינער ביישפיל וויאזוי‬
‫טאקע דארט איז ר' אהרן געבליבען מער אויסגעשפילט ווי‬ ‫מען האט צו נאר געלייגט דעם עולם אין די קומענדיגע‬
‫סיי ווי‪ .‬עס איז מקיום געווארען‪ :‬דער מענטש טראכט און‬ ‫יארן‪.‬‬
‫דער אויבערשטער לאכט‪.‬‬
‫אבער דאס וואס מיר ווייסען היינט‪ ,‬אז מען איז נישט‬
‫*‬ ‫געפארען נאך געלט‪ ,‬מען האט נישט געמאכט קיין געלט‪,‬‬
‫מען איז נישט געפארען "בשליחות"‪ ,‬נאר מען איז געפארען‬
‫‪ ‬‬
‫‪102 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ווירטשאפט‪ ,‬און ווייל ר' אהרן וועט מען מאכען פאר א‬ ‫נישט לאנג נאכדעם וואס ר' אהרן איז צוריקגעקומען פון‬
‫פרומען‪ ,‬וועלן אים די עכט פרומע ליב האבן‪ .‬רח"ל‪.‬‬ ‫אייראפע‪ ,‬געשטארקט ביזען הימעל‪ ,‬האט דער יועץ פרטי‬
‫און זיינע מיטארבעטער אנגעהויבען ארבעטען אויף‬
‫און וואס טוט מען אז די עכט פרומע סאטמארער חסידים‬ ‫אנדערע פלענער‪ .‬וויאזוי גייט מען אריין דרייען ר' אהרן אז‬
‫קויפן נישט אפ די חלומות‪ ,‬וואס קען מען טון אז די‬ ‫ער זאל גענצליך איבערנעמען אונטער זיך אויך די‬
‫סאטמארער פרומע אידען האבען נישט איינגעזען ר'‬ ‫וויליאמסבורגער מוסדות‪ ,‬און נישט נאר די וו"ב קהלה‪.‬‬
‫אהרנען פאר א ערליכען אפגעהיטענעם איד‪ .‬ער איז פארט‬ ‫איצט האבען זיי זיך איינגערעדט אז די קהילה ליגט שוין‬
‫נישט א ר' זלמן לייב פילאפ‪ ,‬א ר' טודרוס‪ ,‬א' ר' חיים דוד‬ ‫ביי זיי‪ ,‬אבער די מוסדות סאטמאר וואס איז די גרעסטע‬
‫כ"ץ‪ ,‬א שארמאשער רב אדער א ר' משה מנחם‪ ,‬נישט‬ ‫מוסדות אין די וועלט‪ ,‬איז נאך נישט געווען אונטער ר'‬
‫געדאגהט‪ .‬מען וועט אהערשטעלען עטליכע פרומע‬ ‫אהרן‪ ,‬און מען מוז זען אז דאס זאל אויך אנקומען אונטער‬
‫יונגעלייטלעך וואס זענען ר' אהרןס מענטשען און מיט זיי‬ ‫ר' אהרן‪.‬‬
‫גייט מען בלאזען אז די פרומע זענען מיט ר' אהרן‪.‬‬
‫כדי צו דעארבערען אלע סאטמארע מוסדות וויליאמסבורג‬
‫דער יועץ הפרטי האט אריינגענומען עטליכע וואוילע‬ ‫אונטער ר' אהרןס מאכט‪ ,‬איז דער יועץ פרטי אינאיינעם‬
‫יונגעלייטלעך ווי הרב לאוב וואס טראגט שווארצע ברילען‪,‬‬ ‫מיט זיינע שותפים‪ ,‬דער טאשען שניידער און דער מח‬
‫הרב מוטצען‪ ,‬הרב משה אלי גראס וואס פארמאגט א‬ ‫וואשער דעמאלטס אויף געקומען מיט א נייעם און א‬
‫גרויסע אומגעקעמטע בארד‪ ,‬הרב געלב‪ ,‬הרב פריעדמאן ר'‬ ‫אינטרעסאנטען מהלך‪ .‬מען גייט מאכען ר' אהרנען פאר גאר‬
‫מענדל פריעדמאןס זון‪ ,‬און נאך אזעלכע ענליכע‪ ,‬וואס מיט‬ ‫א פרומען רבין‪ .‬ר' אהרן גייט זיין פיל א "פרומערער" סארט‬
‫זיי גייט מען בלאזען שופר אז זיי זענען די שענסטע‬ ‫ווי זיין טאטע דער ברך משה‪ .‬דער ברך משה איז מער א‬
‫יונגעלייט פון סאטמאר און זיי זענען מיט ר' אהרן‪ .‬זיי‬ ‫באלעבאטישער סארט‪ ,‬און משה דער גבאי איז גאר א‬
‫זענען טאקע פיינע יונגעלייט‪ ,‬און מיט זיי האט מען‬ ‫באלעבאטישער‪ ,‬אבער ר' אהרן‪ ,‬ער איז א ריכטיגער‬
‫באשלאסען גייט מען אריין רוקען ר' אהרן אין די‬ ‫פרומער‪) .‬איי וואס טוט זיך מיט די ערענסטע שמירת עינים‬
‫וויליאמסבורגער מוסדות‪.‬‬ ‫פראבלעמען‪ ,‬נישט געזארגט‪ .‬מען וועט ר' אהרנען‬
‫פארוואנדלען אין א קאפ שטיק‪ ,‬וועם די אויגען‬
‫פאר זיי האט הירצקא צוויבל געהעצט אין כולל פון אן‬ ‫פארחלומען זיך‪(...‬‬
‫אנדערן ריכטונג‪ .‬ער האט זיי מסביר געווען וואספארא‬
‫מורא'דיגע כח דער רב איז‪ ,‬און משה גבאי דער בעל‬ ‫עפעס א מין חלום האט דער יועץ פרטי געהאט אז ער גייט‬
‫בתישער קאלטער יונג וויל אים חרוב מאכן‪ ,‬און אז זיי אלס‬ ‫קענען ערלעדיגען אז ר' אהרן גייט באקומען א נאמען ווי א‬
‫פרומע קענען מיט כח אריין ברענגען דעם רב צו פירען די‬ ‫שטייגער‪ ,‬א רבי זלמן לייב פילאפ שליט"א‪ ,‬א ר' טודרוס‬
‫מוסדות אין וו"ב‪ .‬דער רבי איז דאך שוין שוואך און מען מוז‬ ‫זילבער שליט"א‪ ,‬א ר' חיים דוד כ"ץ‪ ,‬א שארמאשער רב‪ ,‬א‬
‫האבען דא א רבנישן כח‪ .‬מען האט נישט גערעדט אפען אז‬ ‫ר' משה מנחם טירנויער א‪.‬ד‪.‬ג‪ .‬און ער פלעגט פאמפען פאר‬
‫ר' אהרן וויל אלעס פארכאפען‪ .‬ניין‪ .‬מען האט זיי נאר אויף‬ ‫די שעפסען אז ביי ר' אהרן גייט זיין א חסידות וואו די‬
‫געמערקט ווי וויכטיג א רבנישער כח איז‪.‬‬ ‫חסידים וועלען טראגען שמוציגע געלע וואלענע טליתים‬
‫קטנים‪ ,‬דער עולם וועט זיך אריין ווישען די נעזער אין די‬
‫די ערשטע שריט זייערער איז געווען‪ ,‬זיי האבען פארלאנגט‬ ‫העמעדער‪ ,‬דער עולם וועט ארום גיין צושלאכעט און‬
‫פון הרב שלמה הערצאג דער יו"ר וועד החינוך‪ ,‬אז ער זאל‬ ‫פארכאניאקט‪ ,‬שמוציגע רעקלעך‪ ,‬מיט שווערע שוויץ‬
‫רופן ר' אהרן רעדן אין וויליאמסבורג פאר די טיטשערס פון‬ ‫גרוכען‪ .‬הקיצור‪ ,‬עס גייט זיין א חלום פון א חסידות‪.‬‬
‫בית רחל‪ .‬מען האט עס שיין מטעים געווען‪ ,‬אז ער איז דעם‬
‫רבי'נס עלטסטער זון און ער וועט רעדן אפאר התעוררות‬ ‫איין יאר בעפאר‪ ,‬תשנ"ח‪ ,‬האט דער יועץ פרטי אראנזשירט‬
‫ווערטער‪ .‬און הרב הערצאג האט נישט געהאט קיין ברירה‬ ‫א נסיעה פאר ר' אהרן אויף כ"א אדר קיין ליזענסק‪ .‬און ער‬
‫און ער האט געלאדענט ר' אהרן צו רעדען‪ .‬כאטש ר' אהרן‬ ‫האט אריין גענומען זיבעציג פרומע יונגעלייט )רוב פון זיי‬
‫האט ביז דעמאלטס און פון דעמאלטס קיינמאל נישט‬ ‫זענען היינט ביים ברודער פון וו"ב(‪ .‬דער יועץ פרטי אהרן‬
‫גערעדט פאר די לערערינס‪ ,‬אבער דאס איז דעמאלטס‬ ‫מתתיהו דייטש האט געהאט אזא שמחה אז אזא סארט‬
‫געווען די געשיכטע‪.‬‬ ‫פרומער איד ווי ר' משה פריעדמאן )מנהל( איז מיטגעפארן‪,‬‬
‫אז ער האט זיך אויפגעטאן נאך די נסיעה אז ער‪ ,‬דער יועץ‪,‬‬
‫איז געווען דער איינציגסטער "קאטענער" ציצית‪ ,‬אויפ'ן‬
‫מען דארף נישט אוודאי אייך נישט פארציילען אז למעשה‬ ‫גאנצן פליגער‪ ,‬ווייל אלעס האט געהאט וואלענע טלית‬
‫האט ר' אהרן זיך ארויף געכאפט דערויף מיט'ן פולן‬ ‫קטןס‪ .‬ער האט זיך בעיביש און נאריש אויפגעטאן אז אלע‬
‫אימפעט ווי צו געבראטענס‪ .‬ער האט גערעדט ‪ -‬ווי עס‬ ‫מיטפארער האבען זיך געווישט די נעזער אינעם העמד‪ ,‬און‬
‫האט דעמאלט געהייסן ‪ -‬א מעכטיגע דרשה‪ .‬ער האט‬ ‫געהאט אראפגעריקט די פענסטער פון פליגער נישט‬
‫געפאדערט שארפע תקנות‪ ,‬ער האט געווארנט די‬ ‫ארויסצוקוקן‪ .‬ער איז געווען געוואלדיג העפי דערפון‪.‬‬
‫טיטשערס אז ווער עס וועט גיין מיט א הוט וועט מען‬
‫ווארפן‪ ,‬ער האט געפאכעט מיט די הענט אז קיינער זאל זיך‬
‫נישט וואגען צו ווידערשפעניגען‪ .‬ער האט גערעדט ווי שוין‬ ‫אהרן מתתיהו דער יועץ פרטי האט געהאפט צו שלאגן‬
‫דער פאקטישער בעה"ב איבער גאנץ סאטמאר‪ .‬ער האט ווי‬ ‫קאפיטאל‪ ,‬אז משה גבאי איז מער א באלעבאטישע‬
‫‪ ‬‬
‫‪103 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ביז דעמאלט פלעגט נאר זיין די צעטלעך מיט'ן קעפל‬ ‫איבערגענומען די גאנצע ווירטשאפט און לייצעס פון די‬
‫"איחוד התלמידים"‪ ,‬אבער עס האט אנגעהויבן אויסצוזען‬ ‫דרשה‪ ,‬און זיינע מענטשען זענען נאכדעם ממש געווען ווי‬
‫ווי נאר יונגעלייטלעך גייען אהין‪ ,‬און די עלטערע יונגעלייט‬ ‫פארשיכורט‪.‬‬
‫פלעגען זיך פילען אז עס איז נישט פאר זיי‪) .‬פארשטייט זיך‬
‫אז עס זענען געווען אויסנאמען‪ ,‬עטליכע גרויסע‬ ‫זיי זענען ארום געגאנגען מיט געהויבענע קעפ‪ .‬נו‪ ,‬דער רב‬
‫שווענצלעך‪ ,‬וואס זענען יא געקומען מיטהאלטן די שבתים‪(.‬‬ ‫גייט מאכן סדר‪ ,‬די קארופציע פון "יו‪.‬טי‪ .‬עי‪ ".‬פון משה‬
‫אבער איצט שוין נאך לאנדאן‪ ,‬ווען דער גאנצער‬ ‫גבאי‪ ,‬אריה לייב גלאנץ און אברהם לעפקאוויטש זענען‬
‫אייראפעער קאנטינענט ליגט שוין אונטער ר' אהרןנען‪,‬‬ ‫היסטאריע‪ ,‬דער רב האט איבערגענומען די מוסדות אן קיין‬
‫דארף מען אנהייבען זען אז יעדער זאל קומען צו דעם‬ ‫איין שאס‪ .‬און די פרומע זענען ארום‪ ,‬אה‪ ,‬עס קומט ענדליך‬
‫וויליאמסבורגען "שבת התתוועדות"‪.‬‬ ‫דא א תורה'דיגער כח‪ ,‬אפאר בעלי בתים‪ ,‬און א פלעינער‬
‫ארי' לייב גלאנץ וועלן נישט קענען פירן‪ ,‬עס איז דא א‬
‫כאטש אפיציעל פלעגט זיין דער שבת נאר א התוועדות‬ ‫תורה'דיגע הנהגה‪ ,‬מיר האבן א פעסטן רב‪ .‬ער פירט אלעס‬
‫פאר די יוצאי ישיבה קרית יואל פון תש"מ ביז תשנ"ח‪,‬‬ ‫ביד רמה‪ ,‬ער טוט‪ ,‬ער מאכט‪ ,‬ער רעדט‪ ,‬ער פירט‪ ,‬און ער‪,‬‬
‫אבער ווי עס ווייסען אלע‪ ,‬אז פון די יארען פון תש"מ ביז‬ ‫און ווידער ער‪ ,‬און ווייטער ער‪ ,‬און נאכאמאל ער‪ ,‬און נאר‬
‫תש"נ זענען נישט געווען כמעט נישט קיין יונגעלייט וואס‬ ‫ער‪.‬‬
‫זענען געקומען צו ר' אהרן‪ .‬זיי האבען אים נאך צו גוט‬
‫געקענט‪ ,‬זיי האבען נאך צו גוט געדענקט זיינע דרשות מיט‬ ‫איצט איז שוין ר' אהרן אויך דער בעה"ב אין די מוסדות אין‬
‫זיינע וויצעלך‪ ,‬און זענען קיינמאל נישט געקומען צו די‬ ‫וויליאמסבורג‪ .‬וועלען מיר מאכען א סך הכל פון ר' אהרןס‬
‫שבת התוועדותן‪ .‬זיי האבען שוין געהייסען די‬ ‫מלוכה‪ .‬קרית יואל‪ ,‬וויליאמסבורג‪ ,‬בארא פארק‪ ,‬לאנדאן‪,‬‬
‫"אוועקגעפאלענע"‪.‬‬ ‫אנטווערפען און בני ברק זענען שוין טאטאל און קאמפלעט‬
‫אונטער אים‪.‬‬
‫משא"כ פון תש"נ און ווייטער האט זיך דאס חסידות שוין‬
‫אביסעל בעסער געבויעט און מען האט שין אין די ישיבה ר'‬ ‫מאנסי און מאנטרעאל איז נאך נישט אינגאנצען‪ ,‬עס איז‬
‫אהרןען גערופען "דער רב" און מען האט שוין געארבעט‬ ‫נאך היפש פראבלעמאטיש ווייל זיין שוואגער פון מאנסי‬
‫אויף אים צו מאכען א שטיקל פנים אין די ישיבה‪ ,‬און רוב‬ ‫הרב ר' חיים יושע שפילט דעם שפיל ווי ער איז גוט מיט‬
‫פון די יונגעלייט זענען יא געקומען און מיטגעהאלטען די‬ ‫אים‪ ,‬און דער שוואגער פון מאנטרעאל איז סיי ווי נישט‬
‫שבתים‪.‬‬ ‫בעה"ב אין מאנטרעאל ווייל הרב ר' משה מנחם טירנויער‬
‫איז דער פאקטישער רב‪ ,‬אבער ער לעבט דאך אויך גוט מיט‬
‫וואס עס האט זיך אויסגעשטעלט איז‪ ,‬אז עס געווען א‬ ‫אים‪ ,‬דעריבער וועלען נאך ביידע לענדער זיין אונטער אים‪.‬‬
‫שרעקליכע "יאנגסטער" פיקטשער‪ ,‬ווייל דער עלטסטער פון‬
‫די איחוד באוועגונג איז געווען אין די אנהויב דרייסיגער‬ ‫ירושלים‪ ,‬דארט איז א ערנסטער פראבלעם‪ .‬דארט איז דער‬
‫יארן‪ ,‬ווייל אויב מען איז אריין אין קרית יואל תש"מ ביי די‬ ‫ברודער מצליח און דער ציבור דארט האט אים נישט ליב‪,‬‬
‫זעכצן זיבעצן יאר‪ ,‬איז מען תשנ"ו געווען אין די אנהויב‬ ‫אבער‪ ,‬מען וועט אי"ה זיך אויך אריין רוקען דארט‪ ,‬און מען‬
‫דרייסיגער יארען‪ .‬דאס זענען שוין געווען די "עלטערע‬ ‫וועט פון דעם ברודער מאכען געהאקטע סענדוויטשעס‪.‬‬
‫אידן" פון די איחוד באוועגונג‪ ,‬און פארשטייט זיך אז די‬
‫בזיונות זענען געווען עד לב השמים‪ .‬דער יועץ פרטי האט‬
‫דאך געזוכט פאר יעדע פרייז עס זאל דעוועלאפט ווערן אין‬ ‫דער אומגעלאדענטער באזוך פון ר' אהרן אין ירושלים‬
‫סאטמאר די בילד אז ר' אהרן איז דער דער צוקונפטיגער‬ ‫קומט באריכות אי"ה‪ .‬אבער ביז אהין קומט נאך עטליכע‬
‫רבי פאר גאנץ סאטמאר‪ ,‬און ער דינט יעדן‪ ,‬נישט נאר‬ ‫מאכט‪-‬פארכאפעכטס געשיכטעס אין וויליאמסבורג‪.‬‬
‫יונגעלייט‪.‬‬
‫דער שבת התוועדות אין וויליאמסבורג‬
‫אין די שבת התוועדותן פון תשנ"ו‪ ,‬תשנ"ז‪ ,‬און תשנ"ח‪,‬‬
‫האט ר' אהרן זיך טאקע גוט אריינגעגראבן ביי די‬ ‫תשנ"ט איז שב"ק פרשת בא פארגעקומען דער "שבת‬
‫יונגעלייטלעך‪ ,‬אבער פארשטייט זיך אז נישט דאס איז‬ ‫התוועדות" אין וויליאמסבורג‪ .‬אבער אנדערש ווי די‬
‫געווען דער ציל‪ .‬ר' אהרן האט דאך "אלעס" געוואלט‬ ‫פריערדיגע יארן וואס דער נאמען פון "איחוד התלמידים"‬
‫אונטער זיך‪ .‬האט מען איצט‪ ,‬תשנ"ט‪ ,‬באשלאסען אז מען‬ ‫איז געשטאנען אויף אלע צעטלען און פלאקאטען‪ ,‬אז זיי‬
‫דארף גיין מיט א טריט ווייטער‪ .‬מען דארף זיך נעמען צו‬ ‫רופן דעם ציבור מיט צוהאלטען דעם געהויבענעם שבת‪,‬‬
‫יעדען סאטמארען תלמיד און חסיד‪ ,‬נישט קיין חילוק די‬ ‫האט דער יועץ הפרטי פערזענליך געארבעט אז מען זאל‬
‫עלטער‪ .‬אפילו צו די עלטערע אידן‪.‬‬ ‫אויף דעם איצטיגען שבת הענגען מער "אפיציעלע‬
‫לעטערהעדס"‪ ,‬אז צו זייער "נעתר לבקשתינו" און נאך‬
‫האט דער יועץ הפרטי באשלאסען אז מען מוז אויסשטעלען‬ ‫זייערע שווערע יגיעה דאס צו פועלן‪ ,‬האט ר' אהרן ענדליך‬
‫דעם שבת התוועדות אויף אזא אופן אז יעדער איינער זאל‬ ‫אנגענומען די איינלאדענונג צו ווילען אין וויליאמסבורג‬
‫ביי זיך פילען צו קומען און עס זאל מער נישט הייסען א‬ ‫אוי‪ ,‬דעם שב"ק‪.‬‬
‫שבת בלויז פאר יונגעלייט‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪104 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫האט אזוי געזוכט אויף עפעס זיך צו אנלייגען‪ ,‬האט דער‬ ‫האט דער יועץ הפרטי ארויסגעגעבן א באפעל‪ :‬טוישן די‬
‫אייבערשטער געהאלפען אז אינעם בריוו האט דער ברך‬ ‫מודעות! אראפ מיט'ן קעפל פון "איחוד התלמידים" און‬
‫משה געשריבען אויף ר' אהרן די טיטולען "מעוז ומגדל"‪,‬‬ ‫שרייבען אנשטאט "תלמידי וחסידי סאטמאר"‪.‬‬
‫און נאר דאס האט אויסגעפעלט‪ .‬אזעלעכע קליינליכע‬
‫טיטולען אויף הגה"צ אב"ד ור"מ קרית יואל?‬ ‫דער אנפירער פון איחוד התלמידים איז געווען חיים הערש‬
‫שווארץ‪ ,‬אבער מען האט נאך דאן נישט געוויסט ווי‬
‫מען האט שוין דארט גערעדט אין זאל צווישען זיך אויף‬ ‫פונקטליך ער שטייט איין‪ ,‬ווייל ער האט נישט אנגענומען‬
‫דעם און אויף יענעם אז "ער איז נישט מיט אונז"; "דער איז‬ ‫קיין דירעקציעס פון דעם יועץ‪ ,‬און עס איז אפילו ארום‬
‫מיט משה גבאי"; "דער איז נישט משלנו" א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬מען האט‬ ‫געגאנגען קלאנגען אז ער שטייט מיט‪ ,‬און ארבעט שטיל‬
‫שוין אנגעהויבען מאכען "סעלעקציעס" אויפן ציבור‬ ‫אינאיינעם מיט משה דעם גבאי'ן‪.‬‬
‫יונגעלייט‪ ,‬אבער מער ווייניגער איז עס אדורך שטיל‪.‬‬
‫דערפאר האט דער יועץ הפרטי אהרן מתתיהו געציטערט‬
‫בארימטע בעלי דרשנים האבען געהאלטען דרשות און מען‬ ‫אז חיים הערש שווארץ וועט אים נישט פאלגען‪ ,‬איז ער‬
‫האט פארגעשלאגען פלענער וואס דא גייט אלץ פארקומען‪.‬‬ ‫געגאנגען און אליין געדרוקט נייע צעטלעך‪ .‬און פרייטאג‬
‫מען גייט גרינדען אזא וועד מיט אזא וועד וואס זיי גייען‬ ‫האט ער געשיקט עטליכע צעהיצטע יונגעלייט אז זיי זאלען‬
‫ארום גיין צווישען די יונגעליט און ארויס העלפען מיט‬ ‫ארום לויפען קלעבן די נייע פלאקאטען אין אלע בתי‬
‫אלעם אין דער וועלט‪ .‬זיי גייען וויסען ווען א יונגערמאן‬ ‫מדרשים‪ .‬און איצט אז עס שטיין שוין "התאחדות‬
‫איז צובראכען און זיי גייען אים מחזק זיין מיט סיי וואס‬ ‫אברכים"‪ ,‬אדער "תלמידי וחסידי סאטמאר" איז דאך שוין‬
‫עס פעלט זיך אויס‪ .‬און אזוי ווייטער און וויטער‪ ,‬גוזמאות‬ ‫זיכער אז ר' אהרן וועט האבען יעדען און אלעמען אונטער‬
‫מיט לאקשען און שטותים האט מען דארט פארקויפט‪.‬‬ ‫זיך‪ .‬דא לאכט מען‪...‬‬
‫ר' אהרן האט דארט גערעדט אזוי באגדולט אז היינט‬ ‫די תפילות און די באטע זענען פארגעקומען אין ויואל משה‬
‫וואלטען אפילו זיינע מענטשען נישט געקענט אויס הערען‬ ‫זאל‪ ,‬און משה גבאי מיט אליעזר קעסטענבוים האבען‬
‫יענעם טעיפ‪ .‬און אפגערעדט‪ ,‬פון מענטשען ביי וועם‬ ‫מיטגעהאלטן דעם שבת‪ .‬די שמחה ביי די "אנשי שלומינו"‬
‫נארישקייטען און בלאף האט נישט קיין מקום‪ .‬איך ווייס‬ ‫אז משה מיט אליעזר זענען "אויך" דא‪ ,‬איז געווען אין‬
‫נישט פארוואס זיינע מענטשען באהאלטען דאס נישט‬ ‫לשער‪ ,‬מען האט ממש געזען בחוש ווי די טומאה בייגט זיך‬
‫כאטש יעצט‪.‬‬ ‫פאר די קדושה‪.‬‬
‫אלע דרשנים האבען אויסגענוצט אלע פסוקים פון תנ"ך און‬ ‫ביי של"ש האט ר' אהרן שרעקליך צאם געוויינט אויפן חטא‬
‫אלע מאמרי חז"ל וואס קען אלץ אנווייזען אויף דאס ענין‬ ‫הידוע‪ .‬נאכמער ווי אין לאנדאן פאר צוויי וואכען צוריק‪ .‬דא‬
‫פון "אחדות‪ ,‬ידידות און ריעות"‪ .‬מען האט אראפגעברענגט‬ ‫איז געווען ממש יאמערליכע בכיות‪ .‬מענטשען האבען דאן‬
‫אלס נואם הכבוד הרה"ג ר' דוד הערש מייער ז"ל ר"י פון‬ ‫נאך פארציילט אז ר' יקותיאל הערש ווערצבערגער האט זיך‬
‫סטעמפארד‪ ,‬און הרה"ג ר' פינחס דוד שווארץ ז"ל איז‬ ‫געלאזט אויסדרוקען אז זייט "קראלע" איז נאך נישט געווען‬
‫געווען דער יו"ר און אלעס האט ארומגערעדט ווי וויכטיג‬ ‫אזעלכע בכיות אויפן חטא‪ .‬און איינער האט נאך פארציילט‬
‫און נויטיג דאס ענין פון זיך צוזאם האלטען איז‪ ,‬און ווי‬ ‫וואס ער האט געהערט פון א אנדערען איד וואס האט‬
‫שטארק דאס וועט אלץ העלפען בויען אידישקייט אין‬ ‫געזאגט אז ר' יקותיאל הערש וועפט‪ ,‬ל"ע‪ .‬עס איז אין‬
‫אזעלעכע שווערע זמנים‪.‬‬ ‫קראלע אויך נישט געווען אזעלכע בכיות‪.‬‬
‫אבער ווי ווייניג האבען זיי נעבעך געוויסט די אמתע מטרה‬ ‫מוצש"ק איז פארגעקומען אין ראוז קעסל דער "קלימאקס"‬
‫פון דעם "התחזקות קלימאקס" איז‪ .‬ווי ווייניג האט דער‬ ‫פון די געוואלדיגע התחזקות פאר די יונגעלייט‪ .‬עס זענען‬
‫הרב מייער געוויסט אז די ארגענעזירער האבען אים‬ ‫זיך צוזאם געקומען דארט א ערך פון צוויי טויזענט‬
‫גערופען "חוזק" מאכען און נישט "חיזוק" געבען‪ .‬ווי וויניג‬ ‫יונגעלייט פון גרעיטער ניו יארק‪ .‬עס איז ממש‬
‫האט הרב שווארץ געוויסט אז פון דעם גרויסען‬ ‫אומבאשרייבליך ווי מחוזק די יונגעלייט זענען געווארען‪.‬‬
‫"קלימאקס" גייט קיינער נישט ווערען מחוזק‪ ,‬אויסער איין‬ ‫עס איז דאך זיכער אז ווען די יונגעלייט זענען אהיים‬
‫איינציגער מענטש‪ .‬זיי האבען גארנישט געוויסט אז די‬ ‫געקומען נאכען קלימאקס‪ ,‬זענען זיי נישט געווען צו‬
‫מסיבה וואס מכלומרשט דארף דינען אלס מחזק זיין די‬ ‫דערקענען‪ .‬זיי האבען באקומען דארטען א גאר זעלטענעם‬
‫יונגעלייט אין ענין פון "אחדות‪ ,‬ידידות און ריעות"‪ ,‬גייט‬ ‫סיפוק החיים‪.‬‬
‫צוברענגען פונקט דאס פארקערטע‪.‬‬
‫דער זאל האט שוין געשמעקט פון שיס‪-‬פולווער‪ .‬עס האט‬
‫און איר‪ ,‬ליינער‪ ,‬זאלט ביטע נישט מיינען אז די מסיבה איז‬ ‫שוין גערינען די בענזין‪ ,‬נאר די שוועבעלע האט געפעלט‪.‬‬
‫לכתחילה יא געווען געבויעט אויף "אחדות‪ ,‬ידידות און‬ ‫משה דער גבאי האט אינמיטען דעם "קלימאקס" אריין‬
‫ריעות"‪ ,‬נאר דער שטן‪ ,‬דער יצה"ר‪ ,‬האט נישט געקענט‬ ‫שפאצירט אינמיטען דעם געפאקטען זאל און געברענגט‬
‫אראפשלינגען אזעלעכע אחדות פלענער‪ ,‬און דעריבער האט‬ ‫מיט זיך א בריוו פון רבין דער ברך משה לכבוד די מסיבה‪,‬‬
‫ער עס פארוואנדעלט אין א פייער‪-‬פאן פון מחלוקת‪,‬‬ ‫וואס שמואל הכהן פרידמאן האט פארגעליינט‪ .‬אז מען‬
‫‪ ‬‬
‫‪105 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫עס איז צייט צוריק צוגיין צו "אמאליגע" סארט התחזקות‬ ‫שלעכטקייט און מידות משחתות‪ .‬ניין‪ .‬איר זאלט דאס‬
‫מיטלען‪ :‬לערנען מוסר ספרים און ארבעטען אליין אויף די‬ ‫נישט אפקויפען‪ ,‬און אוודאי נישט פארקויפען ווייטער‪ .‬דער‬
‫מידות‪ .‬און "בלויז" אזעלעכע מיטלען לאזט נישט דער‬ ‫שטן האט זייער גערען צוגעלאזט דעם גאנצען שבת‬
‫יצה"ר‪.‬‬ ‫התוועדות‪ ,‬און זיכער דעם "קלימאקס" און דעם‬
‫"הויכפונקט"‪.‬‬
‫די בר מצוה אין ירושלים איז נעקסט‪ ,‬מיט גאר נייע אויף‬
‫דעקונגען‪.‬‬ ‫דער שטן האט דאך מיטגעהאלטען אלע מיטינגען וואס איז‬
‫פארגעקומען צו דעם בעפארשטייערענדיגען שב"ק בא‪ .‬ער‬
‫די בר מצוה אין ירושלים‬ ‫איז דאך געזעצען ביי יעדע מיטינג און ער האט גאר‬
‫צוגעהאלפען צו פלאנירען יעדע דעטאל‪ .‬ער האט געוויסט‬
‫איידער איך נעם מיך צו די בר מצוה‪ ,‬וויל איך א קליינע‬ ‫אז קיינער גייט נישט ווערען מחוזק‪ ,‬עס גייט קיין איין‬
‫אבער וויכטיגע באמערקונג ארויס ברענגען‪ .‬מיר ווייסען‬ ‫איינציגע פעני נישט אויסגעטיילט ווערען פאר צדקה‬
‫פונקט ווי אייך אז די אלע מאמרים פון אונזער‬ ‫אדאנק דעם מוצ"ש‪ ,‬און ער האט געוויסט אז קיין איין‬
‫באשרייבעכץ‪ ,‬ווערט געליינט אין די "צענדליגער‬ ‫בלאט גמרא גייט נישט געלערענט ווערען אחרי ככלות הכל‪.‬‬
‫טויזענטער‪ .‬טויזענטער קאפיעס ווערען אויסגעטיילט דורך‬ ‫אלעס אלעס האט ער געוויסט פון פאראויס‪.‬‬
‫אלע סארט קאמנוקאציע מיטלען‪ ,‬און נישט נאר אין‬
‫סאטמאר‪ ,‬נאר עס ווערט געליינט אין אלע חסידישע‬ ‫דער שטן האט נאך פיל מער געוויסט‪ .‬ער האט געלאכט‬
‫קרייזען‪.‬‬ ‫פונעם גאצען ציבור אין די פויסטען ווי אזוי עס איז‬
‫געלונגען צוזאמברענגען טויזענטער אינגעלייט אין א‬
‫ווינטערדיגען מוצ"ש און מען רעדט זיי נעבעך איין אז די‬
‫און דאס האט צוגעברענגט עטליכע פאקטארען‪ .‬איינס‪ ,‬אז‬ ‫סיבה פון די מלוה מלכה איז "אחדות‪ ,‬ידידות און ריעות"‪,‬‬
‫מיר באקומען הונדערטער אימעלס פון מענטשען וואס‬ ‫ווען דערווייל איז די מסיבה געבויעט געווארען אויף‬
‫האבען אינפארמאציע בנוגע די חלוקה היסטאריע‪ ,‬און אויך‬ ‫"מחלוקת‪ ,‬שררה פארכאפעכץ און מטמטם זיין מוחות"‪.‬‬
‫פילע זייטיגע עפיזאדען איבער דעם "חתן דינן"‪ .‬מענטשען‬
‫שרייבען אימעילס וואס אנהאלטען זייער נעמען און‬
‫ביזנעסער און אפילו טעלעפאן נאמערען אז מען זאל זיך צו‬ ‫און אגב‪ ,‬אז מען רעדט שוין פון די שבת התוועדותן איז‬
‫זיי ווענדען‪ ,‬צו זיכער מאכען די קראנטקייט‪ .‬צענדליגער‬ ‫אינטרעסאנט צו אויף מערקען עפעס וואס מען זוכט נישט‬
‫מענטשען אפפערען זייער פרייוויליגע הילף פאר די‬ ‫אויפצופאסען‪ .‬אבער אז מען קוקט "גוט"‪ ,‬ד‪.‬ה‪ .‬מיט‬
‫מאמרים‪ ,‬ווי טייפן‪ ,‬פארשאפען אינפארמאציע‪,‬‬ ‫"קלארע" און דורך זיכטיגע ברילען זעט מען אז עס איז נאך‬
‫דאקומענטען וכדו'‪.‬‬ ‫פון קיין איינע פון די סארט שבת התוועדותן גארנישט‬
‫ארויסגעקומען‪ ,‬אויסער פראפעגאנדע און הוילע‬
‫צווייטענס‪ .‬מענטשען‪ ,‬וואס האבען געשפילט וויכטיגע‬ ‫בארימעכצער וואס עקלעט די מענטשהייט‪ .‬צום אידישקייט‬
‫האבען נאך קיין איינע פון די "שבת התוועדותן" גארנישט‬
‫ראלעס אין פארשידענע תקופות‪ ,‬במשך די יארען תש"מ ביז‬ ‫צוגעגעבען‪ .‬דער שטן האט גארנישט דערקעגען די אלע‬
‫היינט‪ ,‬און אפילו מענטשען פון פריערדיגע תקופות‪ ,‬עפענען‬ ‫סארט כינוסים און מסיבות‪ .‬ער שטערט נישט קיין איין‬
‫זיך אויף איצט‪ .‬די היסטאריע באשרייבונג האט צוגעברענגט‬ ‫יונגערמאן פון זיך באטייליגען ווייל עס ארט אים נישט זיין‬
‫אז יעדער איינער איז געווארען אויטאמאטיש אריין‬ ‫באטייליגונג‪ .‬און קיין איינס פון די פלענער וואס מען‬
‫געצויגען אין די היסטאריע‪ ,‬יעדער איינער איז צוריק‬ ‫דעטאלירט דארט‪ ,‬שטערט אים אינגאנצען נישט‪.‬‬
‫געגאנגען מיט א צען יאר‪ ,‬אדער מער‪ .‬דעריבער‪ ,‬רעדען‬
‫מענטשען פון די היסטאריע‪ ,‬מער ווי סיי ווען ביז איצט‪.‬‬
‫וואס דאס האט צוגעברענגט אז די מענטשען רעדען יעצט‬ ‫שוין לאנגע יארען וואס מען שטעלט צו שבת התוועדותן‬
‫מיט די מענטשען וואס האבען געשפילט ראלעס סיי ווען‪,‬‬ ‫אין אלע חסידישע קרייזען‪ ,‬און קיינער שטעלט זיך נישט‬
‫און זיי ווילען אז די היסטאריע זאל באשריבען ווערען מיט‬ ‫אפ מיט א ווינדער‪ :‬ווי האלט מען מיט די חיזוק? קיינער‬
‫אלע דעטאלען אפילו וואס בלויז זיי ווייסען‪ .‬און זיי האבען‬ ‫שטעלט זיך נישט אפ מיט ווינדער‪ :‬ווי זענען די מידות‬
‫א נגיעה אז זייער אינפארמאציע זאל אנקומען צו אונז‪.‬‬ ‫טובות און די התמדת בתורה וואס מען האט פון דעם‬
‫אזויפיל ארום גערעדט? קיינער שטעלט זיך נישט אפ מיט‬
‫דעריבער‪ ,‬אפילו מיר האבען אין אנפאנג פון אונזערע‬ ‫ווינדער‪ :‬זענען אונזערע זיידעס און רביס נישט געווען אזוי‬
‫קליג ווי די היינטיגע רביס? האבען זיי נישט געזוכט "עני‬
‫מאמרים שוין געשריבען פון די געשעענישען פון דעם יאר‬ ‫טיים" אזוי מרביץ תורה זיין בישראל ווי די היינטיגע רביס?‬
‫תשנ"ט‪ – ,‬ווי די שבת התוועדותן‪ ,‬די בר מצוה אין‬ ‫האבען די אמאליגע רביס נישט געהאט דעם מח‬
‫ירושלים‪ ,‬דער פראטעסט אדר תשנ"ט – מוזען מיר זיך‬ ‫אויסצוטרעפען אזעלכע געניאלע איינפעלער ווי א "דף‬
‫צוריק קערען‪ ,‬און דאס אלעס מער באריכות און מיט מער‬ ‫הקהילה" וואס דאס וועט אזוי הייבען דעם חשק צו‬
‫דעטאלען דאס ארויסברענגען‪.‬‬ ‫לערנען‪ ,‬אזש דער שטן וועט פון זינען אוועק פאלען?‬
‫פארוואס זענען פאר די פריערדיגע רביס נישט בייגעפאלען‬
‫אבער מער פון אלעם‪ ,‬איז צו אונז אנגעקומען גאר נייע‬ ‫אז מען קען צוברעכען דעם יצה"ר אין סאמע שובבי"ם דורך‬
‫אויף דעקונגען פון דעם "גרויסען" פסח תשנ"ט‪ ,‬וואס דאס‬ ‫מאכען "פראפעגאנדע מסיבות"? אתמהה‪.‬‬
‫וועלען מיר באשרייבען און די קומענדיגע מאמרים‪ ,‬בעזר‬
‫‪ ‬‬
‫‪106 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫געוויסט אז ר' אהרן איז נישט "וועלקאם" און זיין פלאץ‬ ‫השם‪ .‬איצט וועלען מיר שרייבען פון די בר מצוה אין‬
‫איז בשו"א נישט צו זיין ביי די שמחה אין ירושלים‪ .‬ר' זלמן‬ ‫ירושלים‪ ,‬נאך ת"ב וועט זיין געשריבען דער פראטעסט‪ ,‬מיט‬
‫לייבס האבען אויך אזוי גוט געוויסט אז זייער רב האט אים‬ ‫גאר וויכטיגע נייע אינפארמאציע‪ ,‬און נאכדעם נאכאמאל‬
‫נאר געלאדענט אבער נישט אויף צו קומען‪ .‬עס האט יעדער‬ ‫דעם פסח‪ .‬אבער מיר וועלן נישט איבערחזרן וואס מיר‬
‫בר דעת געוויסט – אן רוח הקודש – אז ר' אהרן וועט‬ ‫האבען שוין געשריבען פריער‪ .‬מיר וועלען בלויז שרייבען די‬
‫קומען נאר מיט א אגענדע פון די בארימטע "כיבוש ארצות‬ ‫נייע אויף דעקונגען‪.‬‬
‫אקציע"‪ ,‬וואס ער מיט זיין יועץ פלאנירען‪.‬‬
‫איצט צו די בר מצוה‪.‬‬
‫און עס וועט זיך זיכער קיינער נישט פאפען‪ ,‬אז ר' אהרן איז‬
‫בכלל נישט געווען אזוי בשמחה פון זיין ברודערס שמחה‪.‬‬ ‫*‬
‫ער האט זיך ווייט נישט געפרייט אז זיין ברודער איז ב"ה‬
‫זוכה מכניס צו זיין זיין יונגסטען זון לעול התורה והמצוות‪.‬‬ ‫דאנערשטאג פ' יתרו תשנ"ט האט ירושלימער‪-‬סאטמארער‬
‫און ר' אהרן וואלט נישט געטארט אפילו טראכטען צו‬ ‫רב בר מצוה געמאכט זיין יונגסטען זון הב' חנניא יו"ט‬
‫פארען‪ ,‬ווייל ווי מעג איינער פארען מיט א געדאנק צו‬ ‫ליפא‪ .‬די שמחה איז געווען די ערשטע שמחה וואס דער רב‬
‫צושטערען א שמחה?‬ ‫האט געמאכט אין ירשלים זינט ער האט איבערגענומען‬
‫דאס רבנות דארט מיט אנדערטהאלבען יאר פריער‪ ,‬און ווי‬
‫און דאס אז ר' אהרן גייט פארען קיין ירושלים בלויז צו‬ ‫נאטירליך‪ ,‬האבען זיך די קהילה לייט מיט די טיכטיגע‬
‫צושעטערען די בר מצוה‪ ,‬דארף מען בכלל נישט זיין איינער‬ ‫מענטשען געוואלט אהער שטעלען מיט אלעם כדי די‬
‫וואס האט זיך נאך באטייליגט ביי די שמחת בית השואבה‬ ‫שמחה זאל זיין לתפארת ולכבוד‪ ,‬ווי עס פאסט פאר א‬
‫בימי הבית המקדש‪ .‬מען דארף בכלל נישט האבען רוח‬ ‫קהילה מיט א נייעם רב‪ .‬מען האט לכבוד די שמחה‬
‫הקודש צו וויסען וואס ר' אהרן מיט זיינע יועצים האבען‬ ‫ארויסגעגעבען א נייעם ספר "שפתי צדק" פון די דרשות און‬
‫געהאט אין זייערע פארקרומטע מוחות‪ ,‬וועלענדיג פארן צו‬ ‫תורות וואס דער רב האט געזאגט זינט ער איז געקומען‬
‫די בר מצוה‪ .‬ווייל זיין יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש‬ ‫קיין ירושלים‪ ,‬זיי האבען צוגעשטעלט א גרויסען שאטער‬
‫האט‪ ,‬כדרכו‪ ,‬פארציילט פאר סיי ווער עס האט נאר געהאט‬ ‫נעבען ביהמ"ד "ויואל משה" ווי דארט זאל פארקומען די‬
‫אויערן ביי די זייטן פון קאפ אז ר' אהרן פארט אהין‪ ,‬ממילא‬ ‫שמחה א‪.‬א‪.‬וו‪.‬‬
‫וועלען אלע בני ברקער אויך קומען לכבודו צו די בר מצוה‬
‫און אויף שבת צום "שבת התוועדות"‪ ,‬און דאן גייט מאכען‬ ‫און וויסענדיג אז די סאטמארער קהלה אין ירושלים וועט‬
‫פון זלמן לייבען א "סענדוויטש"‪ .‬דער יועץ פרטי אהרן‬ ‫מאכן א גאנצער טעראראם פונעם בר‪-‬מצוה‪ ,‬ווען אלע‬
‫מתתיהו דייטש מיט זיינע געהילפן האבן דעמאלטס‬ ‫גדולי ירושלים מיט דער גאב"ד שליט"א מיט די חברי‬
‫פארקויפט פאר יעדען‪ ,‬אז מ'דארף טאן אלס וואס מ'קען‬ ‫הביד"צ שליט"א וועלן ערשיינען ביים מעמד‪ ,‬האבן ר'‬
‫נאר אז דער באזוך וואס דער רב שליט"א גייט אפשטאטן‬ ‫אהרןס יועצים‪ ,‬באשלאסן אז דער חתן פון די חגיגה טאר‬
‫אין ארץ ישראל לכבוד די בר מצוה‪ ,‬זאל ברענגען נאר נוצן‬ ‫נישט זיין דער בר מצוה בחור מיטן זיין טאטען דער‬
‫פאר'ן רב‪ ,‬און נישט גרויס מאכן די רעביסטיווע און נישט‬ ‫סאטמאר ירושלימ'ער רב‪ ,‬נאר דער קרית יואל'ער רב דער‬
‫הייבען די פרעסטיזש פון זיין ברידער ר' זלמן לייב דער‬ ‫נעקסטער סאטמארער רבי‪ .‬פאר דעם באזוך האט ר' אהרן‬
‫דעמאלטיגער סאטמאר ירושלימ'ער רב‬ ‫מיט זיינע ראטגעבער‪ ,‬אפגעהאלטן א רייע באראטונגען‪,‬‬
‫אויסארבעטן די פלענער אז נאר דאס קומען פונעם רב זאל‬
‫און פארשטייט זיך אז די אינאפרמאציע פון יועץ הפרטי‬ ‫זיין די אישו פון די בר מצוה‪ .‬ר' אהרן האט שוין געזאגט אין‬
‫פלענער צו מאכען ר' אהרן פאר "דער" בר מצוה בחור‪ ,‬אז‬ ‫לאנדאן פאר די "ארץ ישראלדיגע" )לייען בני ברקער( געסט‬
‫בלויז "ער" זאל באקומען די פולע אטענשאן‪ ,‬איז אויך‬ ‫מוצש"ק שמות )ווי שוין געשריבען(‪ ,‬אז ער פלאנט צו‬
‫אנגעקומען קיין ירושלים צום ציבור און אויך צום ברודער‬ ‫פארען קיין ארץ ישראל אין די קומעדיגע וואכען לכבדו די‬
‫דער דארטיגער רב‪ .‬אפילו ווען עס וואלט נישט אנגעקומען‬ ‫בר מצוה‪ .‬עס האט יעדער פון די אנוועזענדע פארשטאנען‬
‫די ווערטער גענוי‪ ,‬וואלט ער אויך דאס געוויסט אויף זיין‬ ‫אז ר' אהרן קומט נישט צו פארן ווייל ער פרייט זיך צום‬
‫ברודער ווייל ער קען אים זייער גוט‪ .‬כ"ש וכ"ש ווען‬ ‫ברידערס שמחה‪ ,‬און עס האט יעדער פון די אנוועזענדע‬
‫מענטשען האבען אים פארציילט אז אהרן מתתיהו זאגט‬ ‫פארשטאנען אז דאס איז א טייל פון די "כיבוש ארצות‬
‫דאס פאר יעדען אוזן קשבת‪ .‬און דאס איז געווען די לעצטע‬ ‫אקציע"‪.‬‬
‫זאך וואס ער האט געוואלט הערען‪ .‬ווער קען דען אפילו‬
‫אויסהערען אזעלעכע ווערטער? וועלעכער בעל שמחה וויל‬ ‫באמת גערעדט‪ ,‬און דאס פארשטייט יעדער נאכען ליינען‬
‫אז מען זאל אים צושטערען די שמחה? וועלעכע קהילה‬ ‫אלע מאמרים פון די גאנצע היסטאריע ביז איצט‪ ,‬און וואו‬
‫אויף דער וועלט וויל אז א שמחה בקהילתם זאל ווערען‬ ‫מען האלט אין די מערכה איצט חודש שבט תשנ"ט‪ ,‬אז ר'‬
‫צושטערט פון מענטשען פון דער פרעמד וואס ווילען אריין‬ ‫אהרן האט נישט באלאנגט ביי די בר מצוה‪ .‬זיין ברודער‬
‫דרינגען ביי זיי אין די קהילה?‬ ‫דער דארטיגער רב האט אים פאר זיכער נישט געוואלט‬
‫דארט זען‪ ,‬און דאס רופען איז נאר געווען פאר‬
‫און אויב מיינט איז אז ר' אהרן איז בתמימות געפארען‬ ‫פארמאלקייט און בלויז ווייל עס "פאסט זיך"‪ .‬אבער קיינער‬
‫ווייל דער ברידער האט אים געלאדענט‪ ,‬און א איילאדענונג‬ ‫פון די צוויי און פון זייערע מענטשען האבען זיך נישט‬
‫איז א איינלאדענונג‪ ,‬וויל איך אייך מגלה זיין עפעס‪ :‬משה‬ ‫געפאפט דא אויף קיין רגע‪ .‬ר' אהרןס מענטשען האבען‬
‫‪ ‬‬
‫‪107 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫געווען זייער אסאך אויף שבתים איבער די וועלט‪ ,‬און אז‬ ‫גבאי איז פערזענליך אראפגעפארען צו ר' אהרן – נאך‬
‫איך מעג שוין איין שבת וויילן אין קרית יואל‪ .‬נאר וואס‬ ‫איידער ר' זלמן לייב האט אים פארמאל געלאדענט צו די‬
‫דען‪ ,‬איך הער אז דו דארפסט חיזוק‪ ,‬וועל איך קומען‬ ‫בר מצוה ‪ -‬און אים געבעטען אז ווי יעדער פארשטייט איז‬
‫צופארן צו די בר מצוה און אויף שבת"‪ .‬אנאליזען זענען‬ ‫דער מצב זייער היציג און די בני ברקער רישען זיך אז זיי‬
‫ווייטער נישט מער ווי ארויסגעווארפען צייט‪.‬‬ ‫וועלען צושטערען די בר מצוה‪ ,‬איז מפני דרכי שלום זאל‬
‫ער נישט קומען צו פארען‪.‬‬
‫אבער ר' אהרן האט באשלאסען אז ער וועט נאך פאר‬
‫אלעם שוין באצאלען דעם ברודער און משה גבאי‪ ,‬פארן‬ ‫ער האט געענטפערט פאר משה גבאי כהאי לישנא‪" :‬איך‬
‫אים נישט לאזען פארן‪ .‬ער וועט אים נאך פאר אלעם‬ ‫פרעג דיך נישט וואס צו טון"‪.‬‬
‫ווייזען אז מיט אים הייבט מען נישט אן‪ .‬און ר' אהרן האט‬
‫זיין ברודער א גוט שטיקל אפגעטאן‪ ,‬כאטש בלויז אויף‬ ‫ר' אהרן האט דאס בעסטע פארשטאנען אז משה איז זייער‬
‫קורץ‪-‬טערמינינג‪.‬‬ ‫גערעכט‪ .‬ער פארט דאך נאך אויפן ראט פון זיינע "ילדים‬
‫העומדים לפניו" צו צושטערען די שמחה‪ .‬אבער דייקא‬
‫ווי יעדער איינער ווייסט היינט‪ ,‬האט דאן דער ברך משה‬ ‫דאס‪ ,‬אז די בני ברקער רישען זיך אלע צוקומען‪ ,‬דייקא דאס‬
‫זי"ע‪ ,‬אויסגעדריקט זיין באגער צו אנטיילנעמען און די בר‪-‬‬ ‫אז זיין קומען וועט מאכען פון זיין ברודער א סענדוויטש‪,‬‬
‫מצוה‪ ,‬און גלייכצייטיג באזוכן ארץ ישראל‪ ,‬ווי עס איז‬ ‫און טאקע בלויז דאס‪ ,‬איז די סיבה פארוואס איך "מוז" יא‬
‫געווען עינו וליבו כל הימים‪ .‬און די שטוב מענטשען האבען‬ ‫פארען‪ .‬אנאליזירען דאס‪ ,‬איז גענצליך ארויסגעווארפען‬
‫שוין אפילו געהאט אויסגעארבעט אלע פלענער‪ ,‬און מען‬ ‫צייט‪.‬‬
‫האט שוין אפגעמאכט אז מען וועט פארען אויף בלויז‬
‫עטליכע טעג און עס וועט זיין בלויז געווידמער פאר‬ ‫ווען מען האט זיך דערוויסט אין ירושלים דעם בחורישען‬
‫סאטמאר‪.‬‬ ‫ענפער פון ר' אהרן פאר משה‪ ,‬האט מען זיך געמוזט פשוט‬
‫אנגרייטען פאר א "דיפענסיוו" פלאן‪ .‬מען האט שוין קלאר‬
‫אבער דאס האט זייער געשטערט פאר די "כיבוש ארצות‬ ‫געוויסט אז דער צדיק וואס איז פארנומען ביז איבערען‬
‫אקציע"‪ .‬אז דער רבי וועט אליין פארען‪ ,‬וועט דאך ר' אהרן‬ ‫קאפ מיט די "כיבוש ארצות אקציע"‪ ,‬איז זייער איבער‬
‫נישט זיין דער מלך‪ ,‬ער וועט נישט זיין דער "בר מצוה‬ ‫גענומען פון די שמחה און ער קען פשוט נישט איין זיצען‬
‫בחור"‪ .‬דער ברך משה איז שוין געווען דאן דער זקן‬ ‫אין אמעריקע און זיך פרייען פון דערווייטענס‪ ,‬און ער גייט‬
‫האדמורי"ם און נאר ער וועט זיין דער "צענטער אוו‬ ‫קומען מיט א גאנצען טראסק "באשיינען" די שמחה‪.‬‬
‫אטראקציע"‪ ,‬און אויך קען מען זיך נישט אויסרעכענען‬
‫וואס אלץ משה דער גבאי וועט אלץ אנדרייען אז דער רבי‬ ‫אבער כדי אז די שמחה זאל זיין ווי ווייניגער צושטערט‬
‫זאל זאגען אויף ר' זלמן לייב‪ ,‬וואס וועט אים צו שטארק‬ ‫האבען די ירושלימער עסקנים זיך מטכס עצה געווען און‬
‫מחזק זיין‪.‬‬ ‫געטאן וואס זיי דארפען צו טאן‪ ,‬אז די בני ברקער זאלען‬
‫זיך שפירען ווי ווייניגער באקוועם‪ ,‬און אפילו דער "בחור"‬
‫און אויב דער טאטע וועט קומען קיין ירושלים‪ ,‬און וועט‬ ‫אליין זאל גלייך איין זען אז דא איז נישט זיין קעניגרייך‪ .‬זיי‬
‫זען וואס פארא שיינע קהלה דער ברידער ר' זלמן לייב‬ ‫האבען באשלאסען אז אלעס וועט צוגיין דיפלאמאטיש‪,‬‬
‫פירט אין ירושלים‪ ,‬און די געוואלדיגע הערצה וואס דער‬ ‫נישט מיט ביליגע אקציעס‪ ,‬אבער פאר יעדען פרייז וועלען‬
‫ציבור האט צו אים‪ ,‬און זיין געוואלדיגע ידידות מיט די‬ ‫זיי נישט לאזען די בני ברקער מיט אהרן מתתיהו און ר'‬
‫גאוני ירושלים רבנן ותלמידיהון‪ ,‬וועט דאך ח"ו צוברעקעלט‬ ‫אהרן צושטערען די בר מצוה‪ .‬זיי וועלן זיכער מאכען אז ר'‬
‫ווערן די גאנצע טעאריע אז דער ברידער טויג אויף‬ ‫אהרן וועט נישט זיין דער בר מצוה בחור‪ .‬דאס אז ר' אהרן‬
‫גארנישט און ער איז א פוילער מענטש‪ ,‬האלט נישט ביים‬ ‫זאל בכלל נישט זיין קיין בחור‪ ,‬האבען זיי נישט געקענט‬
‫ארבעטן‪ ,‬און דער ציבור האט נישט קיין שייכות צו אים‪,‬‬ ‫אפשטעלען‪ ,‬אבער צו זיין דער "בר מצוה" בחור‪ ,‬דאס שוין‬
‫און זיין רבנות אין ירושלים טראגט אזא פנים ווי דער‬ ‫נישט‪.‬‬
‫סיגעטער ביהמ"ד אין בארא‪-‬פארק‪ .‬אויב וועט דער טאטע‬
‫זען אז דער ברידער איז שטארק מצליח אין ירושלים‪ ,‬קען‬ ‫דער סאטמאר‪-‬ירושלימער רב דער אבי חתן הבר מצוה האט‬
‫ער אים ח"ו ברענגען צוריק קיין אמעריקע און אים – ח"ו ‪-‬‬ ‫איינגעלאדענט צו די בר מצוה אלע זיינע ברידער און‬
‫צוטיילן א גרויסע פאסטן‪ ,‬וואס דאס וועט זיין דער סוף פון‬ ‫שוואגער‪ ,‬אנגעהויבן פון ר' בעריש מייזליש‪ ,‬ר' אהרן‪ ,‬ר'‬
‫אלע פלענער‪.‬‬ ‫ליפא‪ ,‬ר' שלום אליעזר‪ ,‬ר' דוד פון מאנטרעאל און ר' חיים‬
‫יהושע פון מאנסי‪ .‬און אויך זיינע שוואגערס פון זיין‬
‫האט ר' אהרן באשלאסען אז ער אליין וועט מאכען די‬ ‫רעביצינס זייט‪ .‬יעדן איינעם האט ער באזונדער געלאדענט‬
‫שמוציגע ארבעט‪ .‬אם אין אני לי מי לי? ער מוז אפשטעלען‬ ‫אויפן טעלעפאן‪.‬‬
‫אלע פלענער פאר סיי וואסערע פרייז‪ .‬ווי שמוציג עס זאל‬
‫נישט זיין‪ ,‬וועט ער מוזען אלעס טאן אז בלויז ער וועט זיין‬ ‫מיין איפארמאציע לויטעט‪ ,‬אז ווען ר' זלמן לייב האט‬
‫די "צענטער אוו אטרעקשאן"‪ .‬ר' אהרן איז דעמאלט‬ ‫גערופן ר' אהרן‪ ,‬האט אים ר' אהרן גענטפערט כהאי לישנא‪:‬‬
‫פערזענליך אראפ געפארען קיין פלארידע‪ ,‬און מסביר‬ ‫"נו‪ ,‬זייער חשוב‪ ,‬כ'האב געטראכט‪ ,‬אז די קהלה און קרית‬
‫געווען פאר'ן טאטן אז ער איז שוין נישט ביי די כוחות און‬ ‫יואל האט מיר פארגעהאלטן אז איך בין דעם ווינטער‬
‫‪ ‬‬
‫‪108 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ביים מעמד קבלת פנים וואס די קהלה און ירושלים האט‬ ‫ער טאר נישט פארן‪ .‬ער האט אויך אנגעהעצט די מאמע‪ ,‬די‬
‫אראנזשירט אין ביהמ"ד אוהל רחל‪ ,‬פאר ר' אהרן מיט די‬ ‫רעביצין לרפו"ש‪ ,‬אז מ'זאל דעם רבי'ן נישט לאזן פארן קיין‬
‫אלע חשוב'ע געסט ר' משה גבאי מיט ר' אליעזר‬ ‫ארץ ישראל ווייל עס וועט אים שטארק שאטן צום געזונט‪.‬‬
‫קעסטענבוים )מיר וועלן שפעטער צוריק קומען צו דעם‬ ‫ר' אהרן האט איינגעריסען וועלטן אז דער רבי זאל נישט‬
‫מעמד קבלת פנים( האט ר' אהרן געזאגט מיטן פולסטן‬ ‫פארן קיין ארץ ישראל‪ ,‬ער האט דאן אויך גערעדט צו ר'‬
‫תמימות מיט א קאלטקייט‪ ,‬אז דער טאטע האט זייער‬ ‫עזריאל גליק‪ ,‬אז ער זאל אפרעדן דעם רבי'ן פון דעם רעיון‪.‬‬
‫געוואלט קומען קיין ארץ ישראל און האט נישט געקענט‬
‫קומען אנטיילנעמען מחמת חולשתו‪ ,‬און האט אים געשיקט‬ ‫און ר' אהרן האט אויסגעפירט‪ .‬עס איז אים איצט איינמאל‬
‫בשמו ובשליחתו אנטיילנעמען און די גרויסארטיגע שמחה‪,‬‬ ‫געלונגען‪ .‬ער האט צו ווארפען אלע פלענער‪ ,‬און משה גבאי‬
‫אבער אי"ה און די נעקסטע שמחה וועט ער קומען צופארן‬ ‫האט געמוזט איין נעמען די חרפה‪ .‬און נאכמער איז אים‬
‫קיין ארץ ישראל‬ ‫איצט געלונגען‪ :‬ער וועט קענען ווייטער טראמפייטערען‬
‫פאר ווער עס וויל אים גלייבען‪ ,‬אז דער טאטע האט אים‬
‫נא‪ ,‬אז עס איז ב"ה געווארען אז דער רבי פארט נישט און‬ ‫געשיקט "בשליחות"‪ .‬און דאס איז געווען זייער וויכטיג פאר‬
‫ר' אהרן גייט פארען אויף ברך משהס "באפעל"‪ ,‬מוז מען‬ ‫אים און זיינע יועצים די "ילדים העומדים לפניו"‪ .‬און דאס‬
‫דאך זען צו טאן אז ר' אהרן זאל אלעס באקומען ווי איינער‬ ‫ווארט שליחות‪ ,‬איז טאקע אויסגענוצט געווארען ביז צו א‬
‫וואס קומט אין "שליחות"‪ .‬זיכער קען מען נישט אלעס‬ ‫מאקסימום און אויך מיט א שמיץ אריבער‪ .‬ר' אהרן האט‬
‫האבען‪ ,‬א קבלת פנים אין "ככר השבת" קען מען נישט‬ ‫אליין דאס גענוצט ביי עטליכע דרשות וואס ער האט‬
‫פארלאנגען‪ ,‬כאטש מיר וועלן נישט אנגערופען ווערען‬ ‫געהאלטען; און זיין אויסגאבע "דער אידישער געדאנק"‬
‫אפיקורסים אויב מיר וועלן נישט גלייבען אז ר' אהרן‬ ‫האט געשריבען דאס ווארט "בשליחות" מער מאל ווי דאס‬
‫וואלט דאס אפגעווארפען אויב די עדה וואלט דאס אים‬ ‫ווארט "איך" וואס ר' אהרן האט גענוצט ביי זיינע דרשות‪.‬‬
‫אנגעטראגען‪.‬‬
‫דער רבי דער ברך משה איז טאקע נישט געקומען צו דער‬
‫און די יועצים פון דאהי און פון בני ברק האבען זיך‬ ‫בר מצוה‪ ,‬און דער סאטמאר ירושלימ'ער רב רבינו שליט"א‬
‫ארויפגעשראצט די ארבעל‪ .‬לויט'ן פלאן וואס דער יועץ‬ ‫האט געוואוסט‪ ,‬ידיו של מי היתה במעל‪ ,‬ווער עס האט‬
‫פרטי אהרן מתתיהו האט אויסגעשטעלט‪ ,‬האט ר' אהרן‬ ‫אנגעווערטשאפט דאס מיאוס'ע שטיקל‪ ,‬און אפגעהאלטן‬
‫געדארפט זיין דער איינציגסטער חתן בראשית פונעם‬ ‫דעם טאטן פון קומען צו זיין ערשטע שמחה אלס רב און‬
‫באזוך‪ ,‬דעריבער האט אהרן מתתיהו געארבעט אז לכבוד ר'‬ ‫איינע פון די סאטמארער קהלות‪.‬‬
‫אהרןס באזוך זאל די עדה החרדית ארויסשטעלען צוויי‬
‫זארט פלאקאטען פון ברוכים הבאים'ס פאר ר' אהרן‪ .‬איינס‬ ‫ר' אהרן'ס נישט לאזן קומען דעם טאטן אויף די בר מצוה‬
‫מטעם די העדה החרדית‪ ,‬און די צווייטע מטעם "קרן הצלה‪,‬‬ ‫אין ירושלים‪ ,‬איז געווען די ערשטע מאל און די משפחה‬
‫שע"י העדה החרדית‪ ,‬ווייל פאריאר תשנ"ח האט ער דאך‬ ‫וואס מ'האט אפגעהאלטן דעם רבין צוגיין צו א שמחה פון‬
‫געשאפען א מיליאן דאלער פאר קרן הצלה‪ .‬און די ברוכים‬ ‫א זון און א אייניקל‪ ,‬און דאס האט אפ געטאן ר' אהרן‬
‫הבאים פלאקאטען זאל זיין געשריבען נאר פאר ר' אהרן‪,‬‬ ‫פערזענליך‪ .‬עס איז קיינעם נישט בייגעפאלן אז יארן‬
‫און נישט פאר די איבריגע בני רבינו‪ .‬און אויף די‬ ‫שפעטער וועט ר' אהרן זעלבסט "ברעטעשן" אז מען לאזט‬
‫פלאקאטען און טאר נישט דערמאנט ווערן קיין שום סיבה‬ ‫נישט א זיידען אנטיילנעמען אין א משפחה שמחה‪.‬‬
‫פארוואס ער קומט‪ ,‬נאר עס זאל שטיין פשוט "להופעתו‬
‫בארה"ק"‪ .‬ווי ער וואלט ווען געקומען אויף וועקעישאן צום‬ ‫עס איז מערקוועדיג‪ ,‬אז ביי די שמחת הבר‪-‬מצוה גופא האט‬
‫"ים המלח"‪.‬‬ ‫ר' זלמן לייב ביי זיין דרשה נאכגעזאגט לשון בלשון פון א‬
‫בריוו וואס ר' עקיבא אייגער האט געשריבן פאר זיין זון‬
‫דער יועץ האט אונטערגעשטעלט שלוחים וואס זאלען‬ ‫נישט קענען אנטיילנעמענדיג ביי זיין שמחה‪ .‬ער האט די‬
‫לייגען דרוק אויף הרה"ג ר' גרשון שטעמער ז"ל דער‬ ‫ווערטער געזאגט מיט גרויס התרגשות‪ ,‬און עס זאגן עדות‬
‫דעמאלטיגער פארזיצער פון די העדה החרדית‪ ,‬און האבן‬ ‫מענטשן וואס זענען געווען דערביי‪ ,‬אז ביי די גאנצע דרשה‬
‫אים געזאגט אז אזוי ווי ער געדענקט דאך זיכער האט ר'‬ ‫האט ר' אהרן ארום געקוקט אויפ'ן עולם און געשמייכעלט‬
‫אהרן געשאפן א מיליאן דאלער פאר קרן הצלה ביים‬ ‫ווי א זיבעלע‪ ,‬ווען ר' זלמן לייב האט אנגעהויבן רעדן פון‬
‫תשנ"ח מעמד‪ ,‬דעריבער דארף מען אים צוטיילן גרויס כבוד‬ ‫דעם ענין אז דער טאטע איז נישט געקומען אנטיילנעמען‬
‫און מאכען דעם ברוך הבא לויט ווי ער בעט‪.‬‬ ‫ביי די בר מצוה טראץ וואס מ'האט דערפאר געהאפט ביז די‬
‫לעצטע מינוט‪ ,‬האט ר' אהרן ארויפגעלייגט זיינע הענט אויף‬
‫ר' גרשון‪ ,‬וואס איז געווען פון די גרעסטע מתנגדים פון ר'‬ ‫די אויגן‪ ,‬און האט פארקנייטש זיין פנים‪ ,‬מ'זאל נישט זען‬
‫אהרן עד זיבולא בתרייתא‪ ,‬האט געשריגן אז דער ר' אהרן‬ ‫זיין גלייכגילטיגע און פרייליכע געזוכט‪ ,‬פון זיין געלונגען‬
‫האט צוגרינד געלייגט די גאנצע "חינוך הטהור" מערכה מיט‬ ‫שטיקל‪ .‬אבער אויפ'ן סטעידזש איז דאן געשטאנען זיין יועץ‬
‫זיין "סקול דיסטריקט" און עס קומט אים בכלל נישט קיין‬ ‫פרטי אהרן מתתיהו דייטש וועלכער האט זיך געשמייכעלט‬
‫ברוך הבא‪ ,‬אבער טאמער עס איז א טובה פאר קרן הצלה‬ ‫אויפ'ן ווינק מיט די אויגן מיט זיינס א נאנטען פון בני ברק‪.‬‬
‫)וואס ווי יעדער ווייסט איז עס געווען ר' גרשון'ס שווארץ‬
‫אפעל פונעם אויג( וועט ער שטעעלן דעם ברוך הבא‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪109 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ארויסשיקן דעם ציבור פון אנ"ש אין ירושלים צום‬ ‫וכך הוה‪ .‬ווען ר' אהרן איז אנגעקומען מיטוואך נאכמיטאג‬
‫עירפארט מקבל פנים זיין דעם "גאב"ד קרית יואל" ר' אהרן‪.‬‬ ‫פ' יתרו קיין ארץ ישראל‪ ,‬איז שוין פון אנהייב וואך‬
‫זיינע פראפעגאנדע פירער זענען געשטאנען אין סאטמארער‬ ‫ערשינען די צוויי ברוך הבא פלאקאטן פאר בנו הגדול של‬
‫כולל יטב לב‪ ,‬און געבעטן יעדן איינעם זאלן פארן צום‬ ‫מרן נשיאנו‪ ,‬און עס איז נישט געשטאנען אז ער קומט‬
‫עירפארט מקבל זיין כבוד התורה‪ .‬אבער למעשה זענען‬ ‫לכבוד די בר מצוה פון דעם דארטיגען רב‪ .‬אקאראט אויפן‬
‫געפארן צוואנציג אידן פון ירושלים‪ ,‬וואס פון די אלע‬ ‫אופן פונעם יועץ פרטי‪ ,‬צו קרוינען ר' אהרן אלס דער‬
‫צוואנציג באשטייט היינט בעיקר ר' אהרןס קהילה אין‬ ‫איינציגסטער חתן פון די סאטמארער חגיגה‪ ,‬אז מ'זאל‬
‫ירושלים‪.‬‬ ‫נישט וויסן אז עס איז געווען בכלל א בר מצוה‪.‬‬
‫פון בני ברק זענען געפארן דאן צווי באסעס‪ ,‬אבער אין‬ ‫אזוי ווי דער רב פון די סאטמאר קהלה און ירושלים אבי‬
‫שפיץ פון די מקבלי פנים איז געווען די צווי חשוב'ע קינדער‬ ‫חתן הבר מצוה )רבינו שליט"א( האט דאך גערופן אלע זיינע‬
‫פון רב פון ירושלים‪ ,‬ר' חיים הערש‪ ,‬און הרה"ג ר' יעקב‬ ‫ברודערס און שוואגערס‪ ,‬האט די סאטמארער קהלה און‬
‫בער‪ ,‬וועלכע האבן מקבל פנים געווען ר' אהרן בשם אביהם‬ ‫ירושלים‪ ,‬באשלאסן אז אין מוקדם ומאוחר בתורה‪ .‬מען‬
‫דער רב‪ .‬אויך זענען געווען אנוועזענד די ראשי הנהלת‬ ‫גייט שרייבען פלאקאטען ברוך הבא פאר יעדן איינעם‪,‬‬
‫העדה החרדית‪ .‬ר' אהרן האט געפרעגט אין עירפארט זיינע‬ ‫דעריבער האבן זיי געמאכן איין גרויסן צעטל מיטן קעפל‬
‫ארומיגע‪ ,‬צו דער גאנצער עולם איז דא? ווי עס זעט אויס‬ ‫"ברכנוכם מבית ד'" ווי עס איז באגריסט געווארן ר' אהרן‪,‬‬
‫האט מען אים געזאגט אז יעדער קומט ארויס אין‬ ‫ר' שלום אליעזר‪ ,‬ר' דוד פון מאנטרעאל‪ ,‬און ר' חיים יהושע‬
‫עירפארט‪.‬‬ ‫פון מאנסי‪ .‬אויף אלע איז געשטאנען די זעלבע טיטול‬
‫"הגה"צ"‪ ,‬און יעדן נאמען איז געווען אויסגעשטעלט‬
‫גלייך פון עירפארט איז ר' אהרן אינאיינעם מיט ר' שלום‬ ‫גראפירט די זעלבע‪ ,‬נישט איינס גרעסער פון צוויטן‪ .‬און‬
‫אליעזר געפארען צום ברודער אין הויז ווי מען האט זיך‬ ‫דארט איז ארויסגעברענגט געווארן פארוואס זיי זענען‬
‫שלום געגעבען און זיך אפגערוט פון וועג‪ .‬פון דארט איז‬ ‫ערשינען אין ארץ ישראל‪ ,‬לכבוד די בר מצוה פון דער‬
‫מען אריבער צום ביהמ"ד אהל רחל וואו עס איז‬ ‫סאטמאר ירושלימ'ער רב‪.‬‬
‫פארגעקומען דער קבלת פנים‪ .‬ביים קבלת פנים אין ביהמ"ד‬
‫אוהל רחל איז געשטאנען אויף די פלאקאטן אז דער קבלת‬ ‫גלייך ווען די פלאקאטען זענען ערשינען ברחובות ירושלים‪,‬‬
‫פנים איז פאר גאב"ד קרית יואל‪ ,‬און פאר די אנדערע בני‬ ‫האבן די אנהענגער פון ר' אהרן געברענט ווי פאקלען‪ ,‬ווייל‬
‫רבינו שליט"א‪ ,‬און פאר ר' משה גבאי און פאר ר' אליעזר‬ ‫דאס האט צוגעברענגט אז אלע ברוכים הבאים'ס פון אלע‬
‫קעסטענבוים‪.‬‬ ‫מוסדות‪ ,‬תולדות אהרן‪ ,‬שומרי החומות‪ ,‬רמ"א‪ ,‬חיי עולם‬
‫המקורית‪ ,‬וכו' געגאנגען אויף דעם נוסח‪ ,‬א ברוכים הבאים‬
‫ר' אהרן האט ביי זיין דרשה ביים קבלת פנים‬ ‫פאר אלע בני וחתני נשיא העדה החרדית‪ ,‬להופעתם צו די‬
‫ארויסגעברענגט אז דער טאטע האט געדארפט צוקומען‬ ‫בר מצוה‪ ,‬און ר' אהרן איז נאך פאר ווי וואס ווען‪ ,‬געווארן‬
‫פארן צו די בר מצוה‪ ,‬נאר מחמת בריאותו האט ער נישט‬ ‫אויס חתן בחור פון די בר מצוה‪.‬‬
‫געקענט קומען‪ ,‬און אז ביי די נעקסטע שמחה וועט ער‬
‫קומען צופארן‪ ,‬און איצט האט ער מיר געשיקט בשליחותו‬ ‫דער שריט איז געווען די ערשטע שריט צו ווייזן פאר ר'‬
‫באשיינען די בר מצוה‪ .‬אויך האט ער שטארק אויסגערימט‬ ‫אהרן‪ ,‬אז אין ירושלים האבן זיך די צייטן שוין געטוישט‪,‬‬
‫ביי זיין דרשה די גרויסקייט און קלוגשאפט און יראה פון‬ ‫און די הירארכיע פון הנהגה אין ירושלים גייט ווי פאלגענד‪,‬‬
‫זיין ברידער דער ירושלימ'ער רב‪.‬‬ ‫דער ברך משה איז דער רבי‪ ,‬און זיין זון דער ארטיגער‬
‫ירושלימ'ער רב‪ .‬ר' אהרן איז זייער חשוב‪ ,‬פונקט ווי זיינע‬
‫די דרשה פון ר' אהרן‬ ‫אנדערע ברידער און שוואגער‪ ,‬אבער נישט מער פון דעם‪,‬‬
‫די קהלה האט אבער א הנהגה‪.‬‬
‫דאס זענען טייל פון די ווערטער וואס ער האט געזאגט ביי‬
‫זיין דרשה‪ .‬גענומען ווארט אויף ווארט פון "אידישן‬ ‫דער "וועד המארגן" פון די סאטמארער קהלה אין ירושלים‬
‫געדאנק" אדר תשנ"ט‪ .‬תשחח"ל‪.‬‬ ‫האט אראנזשירט אז מ'וועט לייגן טאוולען ביי יעדע‬
‫אכסניא פון רבינ'ס איידעמער און קינדער‪ ,‬נישט נאר ביי ר'‬
‫"עס איז מיר א גרויסע שמחה אין די צווייטע זייט‪ ,‬בשעת‬ ‫אהרן'ס אכסניא‪ ,‬ווייל יעדער איינער איז די זעלבע חשוב‬
‫איך טרעט אויף אין ירושלים עיה"ק‪ .‬איך שטיי אין אדמת‬ ‫ביים רבי'ן‪ .‬אבער ווי נאר דער יועץ פרטי איז געוואויר‬
‫קודש בעיה"ק ירושלים‪ ,‬עס איז א שמחה פאר יעדן איד‪,‬‬ ‫געווארן דערפון און האט געהאלטן אז דאס וועט אים‬
‫ווען מ'קומט קיין ירושלים עיה"ק בפרט יעצט ווען איך בין‬ ‫ברענגען נאר בזיונות‪ ,‬האט ער געבעטן פון זושא געלב דער‬
‫דאס מאל דא אין א"י‪ ,‬אין ירושלים‪ ,‬וואס איך בין געקומען‬ ‫יד ימינו פון דארטיגען רב‪ ,‬אז מ'זאל ענדערש נישט לייגן‬
‫זיך באטייליגען אין די שמחה וואס מיין חשוב'ע ברודער‪,‬‬ ‫פאר קיינעם‪.‬‬
‫דער רב דא‪ ,‬רב ור"מ אין קהלתינו בעיה"ק ירושלים‪ ,‬איז‬
‫מכניס בנו החביב לעול המצוות איז עס א גרויסע שמחה‬ ‫באותו היום וואס ר' אהרן איז אנגעקומען איז געווען‬
‫אז אונז קום מיר אהער זיך באטייליגן אין די שמחה פון‬ ‫מיטוואך‪ ,‬א טאג בעפאר די בר מצוה‪ .‬ר' אהרן'ס‬
‫מיין ברודער אחי וראש‪.‬‬ ‫אנהענגער'ס אין ירושלים האבן דעמאלטס פרובירט‬
‫‪ ‬‬
‫‪110 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫מיט זיין מדות טובות‪ ,‬וואו ער איז נושא חן כעיני אלקים‬ ‫"איך בין געווען שבת ביים טאטן זאל זיין געזאנט‪ ,‬און‬
‫ואדם‪ ,‬וואס מ'זעט עס וואו מ'גייט און וואו ער שטייט‪ ,‬הן‬ ‫ס'איז מיר אויסגעקומען צו רעדן מיט אים וועגען די‬
‫וואס זענען חברים אין קהלתינו‪ ,‬און הן וואס זענען‬ ‫שמחה‪ ,‬איך האב געזען די השתוקקות וואס ער האט‬
‫אינדרויסן וואס זענען נאנט‪ ,‬קרוים למחנינו‪ ,‬ווען מ'קומט‬ ‫גערעדט מיט אזא גלוסטעניש‪ ,‬וואס ער האט געוואלט‬
‫אין בארירונג מיט מענטשן‪ ,‬און זיי זעען זיינע גרויסע‬ ‫קומען בטירחא דגופא פון אזא ווייטן ארט קיין ירושלים‪,‬‬
‫מעלות‪ ,‬זיינע גרויסע פעהיגקייטן‪ ,‬איז עס באמת א גרויסע‬ ‫זיך באטייליגן אין די שמחה דא‪ .‬מ'האב מיר אבער געזען אז‬
‫כבוד פאר קהלתינו הק' אז ער איז מכהן פאר וכבוד‪ ,‬רב אין‬ ‫ליידער די מצב הבריאות ערלויבט אים נישט‪ ,‬און ער האט‬
‫אונזער קהילה‪.‬‬ ‫נישט געקענט בפועל קומען צו די שמחה‪ ,‬אונז גלייב מיט‬
‫אבער אז ברוח איז ער זיך משתתף דא מיט די שמחה‪ ,‬און‬
‫"עס איז די וואונטש און די ברכה פון טאטען זאל זיין‬ ‫ער האט מיר אנגעזאגט אז דו פארסט קיין ירושלים‪ ,‬צו די‬
‫געזונט‪ ,‬און פון די גאנצע משפחה‪ ,‬און פון אלע אנ"ש אין‬ ‫בר מצוה ‪ ,‬איך מאך דיר פאר א שליח‪ ,‬און שליח של אדם‬
‫חו"ל‪ ,‬אלפי רבבות שלומי אמוני ישראל וואס באגלייטן דא‪,‬‬ ‫כמותו‪ ,‬און זאלסט איבערגעבן א מזל טוב פאר די אלע‬
‫אז דער אויבערשטער זאל אים העלפן‪ ,‬ער זאל האבן גרויס‬ ‫בעלי שמחה‪ ,‬ווי ער האט געוואלט ווען קומען‪ .‬און ער האט‬
‫הצלחה‪ ,‬ובכל אשר יפנה ישכיל ויצליח‪ ,‬הוא הגבר אשר‬ ‫געזאגט איך זאל זען מיטצונעמן א מתנה‪ ,‬און איך האב אים‬
‫הקים עול ער וועט מקיים זיין אי"ה עוד ידו נטוי' ער וועט‬ ‫געזאגט אז ר' משה גבאי האט מיך שוין מקדים געווען‪ ,‬ער‬
‫נאך באווייזן אסאך‪ ,‬איך האב שוין געהערט‪ ,‬עס איז שוין‬ ‫האט עס שוין געברענגט‪ ,‬איך האב געזען ווי ער האט אזוי‬
‫געטאן געווארן דא און עבר‪ ,‬וואס איז ב"ה די קהלה איז‬ ‫זיך געזארגט אויף דעם‪ ,‬מ'זאל איבער געבן אין זיין נאמען‪.‬‬
‫געוואקסן אין די לעצטע פאר יאר‪ ,‬ס'איז נתרומם געווארן‬
‫קרנו למעלה‪".‬‬ ‫"וויל איך דא זאגן פאר אלע אנ"ש וואס וואוינען דא אין‬
‫עיה"ק ירושלים‪ ,‬תושבי ארצינו הקדושה‪ ,‬דער טאטע זאל‬
‫ע"כ וואס איז וויכטיג פאר אונזער מאמר‪.‬‬ ‫זיין געזונט האט ממנה געווען מיין חשוב'ן ברודער אלס רב‬
‫און ראש ישיבה בקהלתינו הק' דא‪ ,‬נישט אזוי גרינג האט‬
‫ביי זיין דרשה האט ער זיך געוואלט אפרעכענען מיט דעם‬ ‫ער דאס מחליט געווען אוועקצושיקן א קינד אין די‬
‫סאטמארען ציבור פון ירושלים וואס האט נישט געוואלט‬ ‫מרחקים אהער ביז קיין ארץ ישראל‪ ,‬נאר ווייל ער האט‬
‫אויפנעמען זיין פלומעניק חיים הערש מייזליש אלס רב פון‬ ‫פארשטאנען כולו נאה כולו יאה‪ ,‬די כתר הרבנות אין‬
‫ירושלים‪ ,‬האט ער געטראפען זייער א קלוגען וועג‪ .‬ווען ער‬ ‫ירושלים עיה"ק‪ ,‬וואס ער איז די גברא דמרא סייעי' הן אין‬
‫האט דערמאנט די גרויסקייט פון ביהמ"ד אוהל רחל אז דער‬ ‫גדלות בתורה‪ ,‬און און הן אין גדלות אין יראה‪ ,‬און גדלות‬
‫הייליגער פעטער ז"ל און להבחל"ח דער טאטע האבן שופך‬ ‫און אלע ענינים און די געוואלדיגע השלמה וואס א רב‬
‫שיח געווען אין דעם מקום קדוש‪ ,‬האט ער אויסגעלאזט‬ ‫האט‪ ,‬און וואס א רב דארף צו האבן‪ ,‬כדי ער זאל קענען‬
‫במכוון דעם נאמען פון דעם ירושלימ'ער רב דער ראש‬ ‫מרומם זיין קהלתינו הקדושה‪ .‬מיין חשוב'ע ברודער וואס‬
‫הישיבה הגה"ק ר' משה ארי' זצ"ל‪ ,‬וועם ר' אהרן איז אלץ‬ ‫איז געקומען אהער‪ ,‬די קורצע תקופה וועס ער וואוינט שוין‬
‫געווען א שונא‪ ,‬און ר' אהרן האט געהאלטן אז ער איז‬ ‫דא‪ ,‬האט באוויזן גדולות ונצרות‪ ,‬אויפצוהייבן קרן התורה‬
‫שולדיג וואס ר' חיים הערש מייזליש איז אזוי פארפיינטעט‬ ‫והיראה‪ ,‬הן וואס איז נוגע בעלי בתים אין הרבצת התורה‪,‬‬
‫ביים ציבור‪ ,‬דעריבער איז זיין נאמען נישט דערמאנט‬ ‫מיט שיעורים פאר בעלי בתים‪ ,‬און וואס איז נוגע אין די‬
‫געווארען‪ ,‬כאטש ר' משה ארי' איז געווען דער טאטע פון די‬ ‫תלמוד תורה‪ ,‬פאר בחורי חמד‪ ,‬פאר כולל אברכים‪ ,‬און‬
‫קהילה פאר באלד פופציג יאר און דער גאנצער ציבור זענען‬ ‫חינוך הבנות‪ ,‬און אלעס וואס איז נוגע פאר א קהילה נאה‬
‫געווען זיינע תלמידים‪ ,‬אבער מען אים נישט דערמאנען‪ ,‬צו‬ ‫וחסידה‪ ,‬מיין ברודער דער גברא דמרא סייעי' מיט זיין‬
‫ווייזען פאר זיינע אלע תלמידים ווער עס איז בעה"ב‪.‬‬ ‫סייעתא דשמיא‪ ,‬מיט זיין חכמה‪ ,‬און מיט זיין ישרות‪ ,‬און‬
‫‪ ‬‬
‫‪111 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪112 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪113 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪114 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ווער עס האט איצט א קוק געטאן ארויף ר' אהרן'ס געזוכט‪,‬‬ ‫נאכען קבלת פנים‪ ,‬איז ר' אהרן געווען געלאדענט אויף א‬
‫האט געזען א זעלטענעם פארלוירענעם געזוכט‪ .‬ער איז‬ ‫נאכטמאל‪ ,‬במעונו פון רב‪ ,‬ווי עס געווען אנוועזענד אויך‬
‫ממש אריין געפאלען אין א פאניק‪ ,‬אויס מורא ווער ווייסט‬ ‫דער יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש‪ .‬דאן האט זושא געלב‬
‫וואספארא פאליטישע קאשע מ'האט די אפגעקאכט‪ ,‬ווער‬ ‫געוויזן פאר ר' אהרן דעם ערשטן באנד פונעם נייער ספר‬
‫ווייסט צו דא גייט עפעס פארקומען א רבנות הכתרה‪ .‬דער‬ ‫"שפתי צדק" וועלכע איז ערשינען לכבוד די בר מצוה‪.‬‬
‫יועץ פרטי וועלכער איז געשטאנען אויפ'ן סטעידזש האט‬ ‫מענטשען וואס זענען דארט געווען פארציילען אז ר'‬
‫גלייך געפענט זיין סעלפאן און אנגעקאלט עמיצען‪,‬‬ ‫אהרן'ס געזיכט איז געווארן ווייס ווי קאלעך‪ .‬ער האט‬
‫זאגענדיג אז דא גייט עפעס פארקומען‪ ,‬און אז משה גבאי‬ ‫איבערגעקוקט דאס ספר פון אונטן און אויבן‪ ,‬און א פרעג‬
‫האט שוין דא עפעס אנגעווערטשאפט‪.‬‬ ‫געטאן זיין ברודער‪" :‬דאס אלעס האסטו געזאגט שוין אין‬
‫ירושלים‪ ,‬אדער א טייל איז נאך פון סיגעט‪-‬ב"פ?" דער יועץ‬
‫דער הויז בחור משה יצחק ווערטהיימער האט געפרעגט צו‬ ‫פרטי אהרן מתתיהו וועלכער איז געזעצן ביים עק טיש פון‬
‫די סיסטעם איז גרייט און צו דער רבי קען רעדן? גלייך‬ ‫די צווייטע זייט‪ ,‬איז געווארן רויט און האט זיך געביסן די‬
‫דערנאך האט דער רבי אנגעהויבן רעדן און וואונטשן דעם‬ ‫ליפן‪ .‬דאן האט ר' אהרן ווידער געפרעגט‪ :‬וואס עפעס דעם‬
‫ציבור מז"ט‪) .‬דעם רבינס ווערטער אין פולע טעקסט קענט‬ ‫נאמען "שפתי צדק"‪ ,‬איז ערגעץ דא מרומז דיין נאמען?‬
‫איר זען אין בילד‪(.‬‬ ‫האט אים זיין ברודער געענטפערט אז דער זיידע דער יטב‬
‫לב האט אויך א נאמען געגעבען אויך זיין שו"ת "אבני צדק"‬
‫די געציילטע ווערטער האט אויפגעטרייסעלט אמת הסיפים‬ ‫און עס איז נישט קיין רמז אויף זיין נאמען‪.‬‬
‫פון די בני ברק'ער כנופיא וועלכע האבן געארבעט האנט ביי‬
‫האנט מיטן יועץ פרטי‪ ,‬אז זיי האבן נישט געוואוסט ווי זיך‬ ‫צומארגענס ביום הבר מצוה איז שמואל הכהן פרידמאן‬
‫אהין צו טאן‪.‬‬ ‫געקומען מיט עטליכע מעסעדשעס אז ר' אהרן האט זיך‬
‫פארגעקוקט א דרשה לכבוד די בר מצוה‪ ,‬און מען זאל אים‬
‫ר' אהרן פון זיין זייט האט זיך גענומען שאקלען פון גרויס‬ ‫מכבד זיין‪ .‬אבער ווי עס זעט‪ ,‬איז ר' אהרן געבליבען מיט‬
‫שאק‪ .‬אויף אזאנס האט ער זיך נישט געראכטען‪ .‬ער האט‬ ‫זיין דרשה אין מאגען‪ ,‬ווייל דער דארטיגער רב האט נישט‬
‫געזען פאר זיך איצט‪ ,‬אז ירושלים איז דערנאך‪ .‬עס איז‬ ‫איינגעזען פאר וויכטיג אז ר' אהרן דארף רעדען‪.‬‬
‫געווען א שאג צו קומען און צו פראבירען אנדרייען און צו‬
‫שטערען‪ .‬ער האט נישט דעם ציבור פון דא‪ .‬עס איז שוין‬ ‫די בר מצוה איז פארגעקומען אין פראנט פונעם ביהמ"ד‬
‫קלאר‪ ..‬ער האט געהויבען פון בענקל אלץ אנגעצויגענקייט‪.‬‬ ‫הגדול "ויואל משה" אין שיכון קרית ויואל משה‪ ,‬אויפ'ן‬
‫יעדער האט אבער געזען וואס דא איז פארגעגאנגען‪.‬‬ ‫זעלבן ארט ווי דער ברך משה האט געפירט דעם טיש ביי די‬
‫גרויסע נסיעה תשנ"ד‪ .‬עס איז געווען אנוועזענד גאר א‬
‫עס איז געווען אזא באמבע אז דער ברך משה האט גערעדט‬ ‫ריזיגער ציבור‪ ,‬איבער ‪ 150‬רבנים‪ ,‬גדולי תורה אדמורי"ם‬
‫אויפ'ן טעלעפאן ווייל שוין צוויי יאר האבען ר' אהרןס‬ ‫ראשי ישיבות‪ ,‬רבנן ותלמידיהון‪ ,‬פון אלע היימישע קרייזן‬
‫מענטשען געהאלטען אין איין פאמפען מיט מעשיות אז‬ ‫און שיכטן‪.‬‬
‫אידן זענען געקומען פון ירושלים און דערציילט פאר'ן רבי'ן‬
‫ווי שיין זיין זון ר' זלמן לייב איז מצליח אין ירושלים‪ ,‬און‬ ‫ביי די בר מצוה האט גערעדט דער בר מצוה בחור וואס‬
‫דער ברך משה האט נישט געוואוסט בחייכון וביומיכון‪ ,‬ער‬ ‫האט געזאגט זיין פשט'ל‪ ,‬דער אבי חתן הבר מצוה דער רב‬
‫האט בכלל נישט געהאט קיין אנונג פון וואס מען רעדט‪ ,‬ער‬ ‫שליט"א‪ .‬דער משב"ק ר' מרדכי דוד ווידער וועלכער איז‬
‫האט אינגאנצן נישט געוואוסט אז ער האט אפילו א זון‬ ‫געקומען צופארן פון מיאמי‪ ,‬און האט מיטגעברענגט א‬
‫וואס וואוינט אין ירושלים‪.‬‬ ‫מכתב קודש פון כ"ק רבינו זצ"ל‪ ,‬א ברכת מזל טוב פאר בנו‬
‫יקירו דער רב שליט"א לרגלי שמחת הבר מצוה‪ ,‬האט דאס‬
‫נאר א קוק צוגעבן אויף די רייען ווי עס זענען געזעצן די‬ ‫פארגעליינט ברבים‪ .‬דער גאב"ד ירושלים הרב דושינסקי‬
‫בני ברק'ער שמחה צושטערער די אנהענגער'ס פון ר' אהרן‬ ‫האט געזאגט דברי ברכה‪ ,‬און אויך האט אויפגעטרעטען‬
‫איז געווען א רחמנות‪ ,‬ווייל זיי האבן פארשטאנען אז ר'‬ ‫מיט דברי ברכה דער ראב"ד ר' ישראל יעקב פישער ז"ל‬
‫אהרן איז אויס מלך אין ירושלים‪ .‬דער רבי האט געזאגט‬
‫אזעלכע ווערטער וואס מען קען נישט זאגען אויף בנו‬ ‫אינמיטן די בר מצוה‪ ,‬האט געווארט א סופרייז פאר'ן‬
‫הגדול והנורא‪ .‬נאך די דרשה זענען די בני ברק'ער געווען‬ ‫גאנצען ציבור‪ .‬מען האט אויסגערופען אז דער רבינו הגה"ק‬
‫צוטראגן א גאנצן שבת‪ ,‬ווי יעדער וועט זען ווייטער‪.‬‬ ‫דער זיידע‪ ,‬גייט רעדן צום ציבור אויף א הוק‪-‬קאפ‪ ,‬און‬
‫אנווינטשן מזל טוב‪ .‬דער עולם איז אריין אין א עקסטאז‬
‫די בר מצוה איז געווען די לעצטע התכנסות פון אנ"ש‬ ‫און עס איז געווען אזא שאק אז דער עולם איז געווארען‬
‫דחסידי סאטמאר פון ירושלים און פון בני ברק תחת קורת‬ ‫פארשטימט‪.‬‬
‫גג אחד‪ ,‬וועלכע האבן אנטיילגענומען ביי די בר מצוה‬
‫שמחת נכד כ"ק מרן רבינו זצ"ל‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪115 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪116 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫איי וואספארא אחדות דארף מען איצט? איז איינער דען‬ ‫פרייטאג אינדערפרי אויפצומארגאנס פון די בר מצוה‪ ,‬איז‬
‫צוטיילט? וואספארא שלום דארף מען איצטערט? איינער‬ ‫פארגעקומען א מעמד הנחת תפילין דורך דעם אבי החתן‬
‫קריגט זיך דען?‬ ‫הבר מצוה און דאן האט דער דארטיגער רב מיט ר' אהרן‬
‫געדאווענט צוזאמען מיט אלע ת"ת קינדער‪ ,‬און ביידע‬
‫דער יונגערמאן נעמט איין סידור און ברענגט עס פאר די‬ ‫האבן אויפגעטראטן מיט דברי ברכה‪.‬‬
‫הנהלת המוסדות‪ ,‬וועלכע האבן נישט געגלייבט אז די צווי‬
‫פארשוינען וועלן נעמען געלט פון די מוסדות צו טשעפענען‬ ‫לקראת שבת לכו ונלכה‬
‫דעם רב פון די קהלה מיט די מוסדות‪.‬‬
‫דעם שבת פון די בר מצוה‪ ,‬האט גדונט אלס געהויבענער‬
‫עס פארשטייט יעדער אז מ'האט פארראכטן דעם דעקעל‬ ‫שבת פאר אלע סאטמארער חסידים‪ ,‬זייענדיג א "שבת‬
‫פונעם סידור‪ ,‬און ארויסגענומען אלע תורות פון אחדות‬ ‫התאחדות" פון בני וחתני רבני‪ ,‬בראשות דער רב הקהלה‬
‫מיט שלום מיט מחלוקות וכו'‪ ,‬און געדרוקט א נארמאלע‬ ‫אין ירושלים‪ ,‬ווי עס האבן אנטייל גענומען אויך אנ"ש‬
‫סידור ארויף שבת‪.‬‬ ‫דחסידי סאטמאר פון בני ברק‪.‬‬
‫די צווי אויבערדערמאנטע פארשוינען ווייסן פון גארנישט‪,‬‬ ‫שבת ביינאכט האבן די בני ברקער געסט געגעסן אין‬
‫און קומען און דרוק נעמען דעם סידור‪ ,‬נאכן ענדיגן זיך‬ ‫אונטערשטען שטאק פון ביהמ"ד‪ ,‬און שבת אינדערפרי האט‬
‫דרוקן‪ ,‬און אזוי ווי זיי זעהן דעם דעקל פונעם סידור‪ ,‬ווערט‬ ‫דער גאנצער ציבור פון ירושלים און בני ברק געגעסן אינעם‬
‫איצט זיי שלעכט פאר די אויגן‪ ,‬זיי רייסן זיך דער האר פון‬ ‫שאטער פון די בר מצוה‪ ,‬בראשות בני וחתני רבינו בעל ברך‬
‫קאפ‪ ,‬וואספארא סאבאטאזש איז דא פארגעקומען‪ ,‬ווער‬ ‫משה‪ ,‬בראשות דער רב פון ירושלים און ר' אהרן‪.‬‬
‫האט דערווישט דעם סידור? זיי עפענען דעם סידור פון‬
‫אינעווייניג און זיי זעהן אז עס פעלט אלע תורות און אלע‬ ‫צו דעם שבת התוועדות לאמיר דערציילן א קליינע עפיזאד‪,‬‬
‫פנינים יקרים פון ר' אהרן‪ .‬זיי זענען געקומען צו לויפן צו די‬ ‫עס האטאפגעשפיגלט די טיפקייט פון די מחלוקת‪.‬‬
‫הנהלת המוסדות‪ ,‬וועלכער האבען זיי געזאגט אז זיי ווייסן‬
‫נישט פון וואס זיי רעדן‪.‬‬
‫לכבוד יענעם שבת האט מען געדרוקט א ספעציעלן סידור‬
‫פארן גאנצן ציבור‪ ,‬אזוי ווי דעמאלטס איז דער גאנצער‬
‫את הנעשה אין להשיב‪ ,‬אבער אלס רעקאציע האט דער‬ ‫ציבור אין ירושלים געווען נאר אונטערן רב פון די קהלה‬
‫יועץ הפרטי מיט זיין קאזין ש‪.‬ז‪.‬פ‪ ,.‬מיט וועם ער פלעגט זיך‬ ‫)רבינו שליט"א(‪ ,‬אפילו די גרויסע אנהענגער'ס פון ר' אהרן‪,‬‬
‫מתייעץ זיין איבער די ענינים פון ירושלים‪ ,‬באשלאסן אז די‬ ‫דעריבער זענען אויך ר' אהרן'ס מענטשן געווען אריינגעטאן‬
‫בני ברקער ציבור זאל נישט נוצן דעם שבת די סידורים‪,‬‬ ‫אין עסקנות אויף די בר מצוה און אויפן גאנצן שבת‬
‫ווייל עס בויקאטירט ר' אהרן מיט זיינע גרויס ארטיגע‬ ‫התוועדות‪ .‬צווי עסקנים ר' אהרןס מענטשען זענען געווען‬
‫פלענער‪.‬‬ ‫מופקד אויפ'ן דרוקן דעם סידור לכבוד שבת‪.‬‬
‫במשך דעם גאנצען שבת האט ר' אהרן אויפגעגעסען ווילד‬ ‫מיטוואך איז דער סידור אריין געגאנגען צום דרוק‪ .‬פאר‬
‫מיט א געוואלדיגען אפעטיט‪ ,‬אלע כיבודים וואס איז נאר‬ ‫איינעם פון די חברי הנהלת הקהלה אין ירושלים איז‬
‫געשיקט געווארען צו זיין זייט‪ .‬ער האט קיין איינס נישט‬ ‫איינגעפאלן צו שיקן א יונגערמאן אין דרוק און זעהן ווי‬
‫איבערגעלאזט אדער צוריק מכבד געווען פאר'ן ארטיגן רב‬ ‫אזוי דער סידור קוקט אויס‪ ,‬וואספארא פנים עס טראגט‪.‬‬
‫פון די קהלה ווי עס פאסט זיך‪.‬‬ ‫דער יונגערמאן גייט אין דרוק און קוקט דעם סידור פאר'ן‬
‫אריינגיין אין דרוק מאשין און עס ווערט אים שלעכט פאר‬
‫ביים דאווענען האבען דעם רבינס קינדער געהאט‬ ‫די אויגן‪ .‬אויפ'ן דעקל שטייט "יו"ל לקראת שבת התוועדות‬
‫שטענדערס‪ ,‬און דער רב פון דארטען האט מכבד געווען ר'‬ ‫דחסידי סאטמאר בראשות מורינו הגה"צ גאב"ד קרית יואל‬
‫אהרן צו זיצען אויף זיין פלאץ‪ .‬ער האט אים מכבד געווען‬ ‫שליט"א"‪ ,‬מיטן סימבאל פון "שבת אחים" וועלכע איז אויך‬
‫צו שטיין ביי זיין עמוד‪ .‬פארשטייט זיך‪ ,‬ר' אהרן האט עס‬ ‫געווען ביים שבת התוועדות פון ר' אהרן אין לאנדאן‪ .‬און‬
‫נישט אפגעזאגט‪ .‬ער האט זיך אקוראט דארט געשטעלט‪.‬‬ ‫עס איז נישט דערמאנט געווארט איין ווארט אז דער רב פון‬
‫מנחה האט דער רב אוועק געגעבען זיין כיבוד און דער מיט‬ ‫די קהלה מאכט א שמחה און אז דער שבת התוועדות איז‬
‫מכבד געווען זיין ברודער ר' אהרן‪ .‬פארשטייט זיך‪ ,‬ר' אהרן‬ ‫לכבוד השמחה הרוממה‪.‬‬
‫האט עס נישט אפגעזאגט‪.‬‬
‫ער עפענט דעם סידור און דארט דערזעט ער גאנצער‬
‫שבת ביינאכט האבען אלע בני וחתני רבינו געגעסן אין די‬ ‫קונטרס פון תורות איבער דעם ענין פון אחדות און שלום‪,‬‬
‫סאטמארער עס זאל פון די קינדער‪ ,‬און דערנאך איז מען‬ ‫צווי בלעטער פון תורת פון ברך משה און פון בנו הגדול‬
‫ארויף צום באטע אדער "שבת אחים"‪ ,‬אדער ווי אזוי יעדער‬ ‫והנורא ר' אהרן‪ ,‬און פונעם ארטיגן ירושלימ'ער רב וואס‬
‫קען עס אנרופען‪ .‬אין עס זאל פאר די סעודה‪ ,‬האט ר' אהרן‬ ‫לכבודו איז דער גאנצער חגיגה‪ ,‬קיין איין ווארט נישט‪.‬‬
‫אריינמארשירט דער ערשטער און האט גלייך אנגעהויבן‬
‫זינגען שלום עליכם‪ ,‬נישט ווארטענדיג אויף זיין ברידער‬
‫דער רב פון די קהלה וועלכער איז אהיים אויף געציילטע‬
‫‪ ‬‬
‫‪117 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫מוצש"ק איז דאן פארגעקומען א מסיבת מלוה מלכה און א‬ ‫מינוטן‪ ,‬זיך איבערטאן די בעקישע‪ .‬און ווען דער רב‬
‫מעמד חנוכת הבית פאר'ן לעצטן שטאק פונעם בנין החדש‬ ‫שליט"א פון די קהלה איז אריין געקומען און שאטער‪ ,‬האט‬
‫פון די נייע ת"ת‪ ,‬לכבודו פונעם נדבן הרבני הנגיד ר' אליעזר‬ ‫זיך געטאן א געשישקעריי‪ ,‬ווייל ר' אהרןס מענטשן די בני‬
‫קעסטענבוים‪ ,‬וועלכע איז פארגעקומען פארן גאנצן ציבור‪,‬‬ ‫ברקער האבן נישט געהאלטן ביים שטיל ווערן‪.‬‬
‫אויך אינעם גרויסן שאטער פון די בר מצוה‪.‬‬
‫ביים עולה שב"ק האט מען צוטיילט די עשרת הדברות און‬
‫אלס נקמה אויף די דרשה פון רבינו בעל ברך משה ביים בר‬ ‫שישי‪ .‬ר' אהרן האט געהאט שישי‪ ,‬און דער רב די עשרת‬
‫בר מצוה‪ ,‬ווי דער רבי האט געלאזט הערן מען דארף מכבד‬ ‫הדברות‪ .‬דער הויך פונקט פון שבת פאר ר' אהרן איז געווען‬
‫זיין דעם רב ר' זלמן לייב‪ ,‬און אלס נקמה אויפן סידור ווי‬ ‫די סעודה שלישית‪ .‬ווען דער רב האט מכבד געווען דעם ר'‬
‫אויבערדערמאנט‪ ,‬האבן די בני ברק'ער באשלאסן מיט‬ ‫אהרן צו זאגן ה' מלך‪ ,‬האט‪ ,‬פארשטייט זיך‪ ,‬ר' אהרן עס‬
‫הוראה פונעם יועץ פאטי צו אהיים פארן קיין בני ברק און‬ ‫נישט אפגעזאגט‪ .‬ווען דער רב האט מכבד געווען דעם ר'‬
‫נישט בלייבן אויף די חגיגה מוצש"ק‪ ,‬טראץ וואס ר' אהרן‬ ‫אהרן צו זאגן תורה‪ ,‬האט ר' אהרן פארשטייט זיך נישט‬
‫האט דארט אויפגעטרעטן מיט א "געוואלדיגע" דרשה‪.‬‬ ‫מסרב געווען‪ ,‬און האט אפילו נישט מפני הנימוס אפילו‬
‫"איינמאל" געבעטן אז קודם זאל דער רב פון די קהלה זאגן‬
‫דעם ר' אהרן האט דער שבת התאחדות זייער אסאך‬ ‫תורה‪ ,‬נאר ער האט זיך גלייך גענומען זאגן תורה‪.‬‬
‫אראפגעקלאפט‪ ,‬נישט ווייל ער איז נישט געווען דער חתן‪,‬‬
‫פונקט פארקערט ער האט דאך באקומען אלע כיבודים‪ ,‬ער‬ ‫די תורה האט ער געזאגט מיטען ניגון הידוע פון רבין ז"ל‬
‫האט אויף גערעדט ביים באטע די ערשטע און ער האט‬ ‫ביי שובבי"ם‪ ,‬און האט אויסגעשאסען אין א האסטיגען און‬
‫גערעדט א דרשה שבת נאכמיטאג פאר ציבור קהל הקודש‬ ‫דארמאטישען געוויין‪ ,‬באגלייט מיט אויך א ניגון פון קלאג‪.‬‬
‫שבירושלים‪ .‬נו‪ ,‬פארוואס איז ער געווען אזוי צובראכן‪,‬‬ ‫ווען דער ארטיגער סאטמאר ציבור שטייט געשאקט‬
‫נישט עפעס אנדערש ווי ער האט צוגעזען די שטארקע‬ ‫זעענדיג אז דא ווערט אפגעשפילט א פלעי‪ ,‬וואס עס מיינט‬
‫הצלחה וואס זיין ברידער האט אינערהאלב די קהלה‪ ,‬די‬ ‫גארנישט זיי‪ ,‬נאר די רעביסטעווע "רבינו בחיי" ווירטשאפט‬
‫געוואלדיגע הערצה וואס יעדער איינער פערזענליך האט צו‬ ‫פון ניו‪-‬יארק‪ .‬די בני ברקער שעפסען האבן מיטגעוויינט און‬
‫אים‪ ,‬דאס יראת הכבוד ווי יעדער איינער רעדט צו אים‪ ,‬די‬ ‫אפילו געלאזט פאלען טרערן‪ .‬פון צווייטען זייט זענען‬
‫כבוד מלכים וואס די גדולי ירושלים טיילן עם צו און יעדע‬ ‫געשטאנען סאטמארער חסידים פון ירושלים און האבן זיך‬
‫פאסיגע געלעגענהייט‪.‬‬ ‫אונטערגעקוילערט פאר געלעכטער למשמע אוזנם‪ ,‬נישט‬
‫גלייבענדיג וואס זיי זעהן און הערען‪.‬‬
‫פון ווייס איך עס? ליינט ווייטער‪.‬‬
‫נאר א קוק צוגעבן אויף די פנימ'ער פון ר' שלום אליעזר‬
‫נאך הבדלה‪ ,‬רופט ר' אהרן ארויף צו זיין אכסניא אלע חברי‬ ‫מיט ר' חיים יושע‪ ,‬האט מען געקענט זעהן ווי געשאקט זיי‬
‫הנהלת המוסדות פון בני ברק‪ ,‬ר' משה חיים ווייס‪ ,‬ר' יצחק‬ ‫זענען‪ ,‬אז ר' אהרן האט אנגעהויבן פראווענען רעביסטעווע‬
‫יאזשעף‪ ,‬ר' יוסף יושע גרין‪ ,‬ר' ברוך אילאוויטש‪ ,‬ר' אברהם‬ ‫נאך דערצו אין דער פרעמד וואס איז לכ"ע א פגיעה און‬
‫יהודה כהן‪) ,‬וועלכע קיינער פון זיי איז נאך דאן נישט‬ ‫רבי'ן‪.‬‬
‫געווען ר' אהרס מענטש( און הייבט זיי אן צו זידלען‪,‬‬
‫פארוואס די הנהלה טיילט נישט צו די זעלבע כבוד פאר ר'‬ ‫ר' אהרן וויינט און יאמערט‪ ,‬ער קלאגט אויפען חטא הידוע‪,‬‬
‫חיים הערש מייזליש‪ ,‬ווי די סאטמארער הנהלה און‬ ‫וואס איז געווען פיל מער ווי אין לאנדאן פ' שמות און‬
‫ירושלים טיילט און שטעלט צו פאר זייער רב? פארוואס‬ ‫וויליאמסבורג פ' בא‪ .‬דא איז געווען די בכיות מער ענדליך‬
‫זאל דער ציבור אין בני ברק נישט האבן די געלעגענהייט זיך‬ ‫צו די יאמערייען פון ר' אהרן ביי די לוי' פון ברך משה‪ .‬די‬
‫מו איבערצייגן אז ר' חיים הערש מייזליש פארטרעט נישט‬ ‫געוויינערייען פון די שובבי"ם תורה איז געווען ממש א‬
‫נאר די יונגעלייט‪ ,‬נאר אויך די בעה"ב‪ ,‬וואס דאס איז די‬ ‫ליצנות‪ ,‬עס האט יעדער געזען ווי נאריש ער מאכט זיך‪ ,‬און‬
‫ארבעט פון די הנהלה צו טאן‪.‬‬ ‫זיין עטענשאן וואס ער זיכט ביים ציבור‪.‬‬
‫וואספארא גענויע קאנפליקט האט צוגעברענגט אז ר' אהרן‬ ‫נאכען ענדיגן די תורה האט ר' אהרן א זאג געגעבן פארן‬
‫האט דאן באזידלט די הנהלת המוסדות‪ ,‬ווייס איך נישט‪,‬‬ ‫ארטיגן רב אז ער זאל זאגן תורה‪ ,‬אבער דער רב האט מסרב‬
‫אבער ווער עס ליינט מיינע איבערדערמאנטע ווערטער‬ ‫געווען‪ ,‬ווייל נאך אזעלכע געוויינערייען וואס האט ער בכלל‬
‫פארשטייט פארוואס ער האט מורא געהאט פון זיין‬ ‫צו מוסיף זיין‪.‬‬
‫ברידער'ס רבנות אין ירושלים‪ ,‬אז עס וועט האבן א עפעקט‬
‫אויך אויף די בני ברקער חסידים‪ ,‬און דאס מיז מען ווי‬ ‫ביים אהיים קומען אין שטוב פון רב פון די קהלה נאך‬
‫שנעלער אפשטעלן‪ ,‬און זעהן צו באפעסטיגן די מלוכה פון‬ ‫מעריב‪ ,‬האט ר' חיים יושע געזאגט פארן רב‪ ,‬קלוג האסטו‬
‫ר' חיים הערש מייזליש‪ ,‬וועלכע מוז זיין א אייגענע מלוכה‪.‬‬ ‫געטאן אז דו האסט דארט נישט געזאגט קיין תורה‪ ,‬נאריש‬
‫מאכן האסטו געדארפט לאזען אים אליין‪ ,‬און טאקע נאר‬
‫ביים חגיגה מוצ"ש איז ר' אהרן אנגעקומען זייער פריה‪,‬‬ ‫אים אליין‪.‬‬
‫אנגעטאן מיט זיין באליבטען בגד‪ ,‬און דאס איז דער‬
‫"פעלץ"‪ ,‬ווייל ער האט געהאט היץ‪ .‬ביים דרשה וואס‬
‫‪ ‬‬
‫‪118 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ר' אהרן האט געשפעטיגט פון ‪ 11:00‬אזייגער פארמיטאג ביז‬ ‫מ'האט אים גלייך מכבד האט ער זיך פארענטפערט אז ער‬
‫‪ ,12:30‬און די רבנים זענען שוין געזעצן אומגעדולדיג‪ ,‬דער‬ ‫רעדט ממש אנהייב ווייל ער האט אויך פיבער און ער‬
‫חבר הבי"ד הגאון ר' יעקב בלויא שליט"א האט נאכן ווארטן‬ ‫שפירט זיך נישט גוט‪.‬‬
‫א שעה געזאגט פאר ר' גרשון אז ער גייט אוועק‪ ,‬ווייל דער‬
‫כבוד התורה פונעם בי"ד איז נאך אזוי גרויס ווי דער כבוד‬ ‫ביי די דרשה האט ער שטארק בארומט זיין ברידער דער רב‪,‬‬
‫התורה פונעם רב פון מאנארא‪ ,‬אבער דער ירושלימ'ער רב‬ ‫אז ער איז א פאסיגער מענטש פאר די קהלה‪ ,‬און איז גאר‬
‫מהרי"ם דושינסקיא וועלכער איז געווען א גרויסער סבלן‬ ‫א קלוגער מענטש‪ ,‬דער ריכטיגער מנהיג הקהלה יראתו‬
‫האט אים געבעטן ווארטן‪ ,‬דעריבער איז ער פארבליבן‪.‬‬ ‫קודמת לחכמתו‪ ,‬און זיינע ווערטער האט ער‬
‫ארויסגעברענגט זיין באגייסטערונג פונעם חגיגה און פונעם‬
‫ביים קבלת פנים גופא‪ ,‬האט ר' אהרן געפרעגט פארשידענע‬ ‫שבת‪ ,‬זאגענדיג אז די עסקנים האבען זעט אויס‬
‫"מח פארגאפטע" קשיות וואס האט געמאכט א טייל פון די‬ ‫אריינגלייגט גרויסע כוחות‪) .‬לא עלינו ועליכם(‬
‫חברי הבי"ד לאכן און שמייכלען‪ .‬איינע פון די פראגעס איז‬
‫געווען ווי אלט איז שוין דעם גרויסן האלצענער טיש אויף‬ ‫אינמיטן זיין דרשה האט ער בארימט די ישיבה פון זיין‬
‫וואס דער בי"ד פירט די דיני תורות‪.‬‬ ‫ברידער דער רב‪ ,‬און אינמיטן רעדען האט ער אנגעוויזן‬
‫אויף צווי גרויסע קרוינען וועלכע עס האט געהאנגען אין‬
‫נאכן באזוך האט זיך איינער פון די עלטערע חברי הביד"צ‬ ‫דערמיט פונעם שאטער‪ ,‬זאגענדיג‪" :‬און דאס קומט אויך‬
‫וואס געפונט זיך שוין בעלמא דקשוט אנגערופן‪ :‬אויף דעם‬ ‫נישט פון גארנישט‪ ,‬אויף דעם האבן די בחורים אויך‬
‫האבן מיר געדארפט ווארטן אנדערט האלבן שעה?‬ ‫געלייגט קאפ און מח‪) ".‬איר מיינט אז עס פעלט אויס‬
‫אנאליזען?(‬
‫זונטאג נאכמיטאג האט ר' אהרן פארלאזט ירושלים‪ ,‬און‬
‫איז געפארן קיין בני ברק צו זיינע חסידים‪ .‬און בני ברק‬ ‫ביי די חגיגה איז משה גבאי מכבוד געווארען מיט א דרשה‪.‬‬
‫האט מען אים אראנזשירט א קבלת פנים אויף די גאס‬ ‫ער האט ארויס געברענגט די געפילן פונעם שבת און די‬
‫ברחובה של עיר‪ ,‬צוזאמען מיט באנייען דעם נייעם ת"ת אין‬ ‫התרגשות און די התרוממות וואס האט יעדן איינעם‬
‫שיכון קרית יואל‪ ,‬די קינדער זענען דעמאלץ אריבער פונעם‬ ‫באנומען‪ ,‬צולייגענדיג אז מ'האט געזעהן אז אפילו מלאך רע‬
‫אלטן ת"ת בילדונג אין "זכרון מאיר"‪ ,‬פון רחוב היילפערין‬ ‫בעל כורחו יענה אמן‪ ,‬נאכזאגענדיג א בני יששכר אויף די‬
‫דורך די גאסן דעסלער‪ ,‬חזון איש‪ ,‬ישמח משה‪ ,‬און אויף רח'‬ ‫בחינה פון מלאך רע בעל כורחו יענה אמן‪ .‬דער ציבור וואס‬
‫דעסלער קארנער חזון איש האבן די קינדער אפגעווארט ר'‬ ‫האט געהערט די ווערטער האט אנגעהויבן כאפן אז יא‪ ,‬דא‬
‫אהרן מיט בגדי שבת אויף די גאס‪.‬‬ ‫איז דא א מלאך טוב און א מלאך רע‪ ,‬מיט אלע משמעותער‪.‬‬
‫ר' אהרן האט געדארפט אנקומען ‪ 5:00‬אזייגער נאכמיטאג‪,‬‬ ‫מען קען זאגען אז ביי דעם שבת איז דא ערשטע מאל נולד‬
‫און איז אנגעקומען נאך ‪ 7:00‬ביינאכט‪ ,‬אבער מיט דעם‬ ‫געווארען דער דערהער פון ר' אהרןס מענטש און ר' זלמן‬
‫אלעם האט מען געלאזט ווארטן די קליינע קינדער אויף די‬ ‫לייבס מענטש‪ .‬עס איז געווען זייער בולט אז ר' זלמן לייב‬
‫גאס‪ ,‬אבער ‪ 6:30‬האט זיך אנגעהויבן אראפלאזן א גאס‪-‬‬ ‫האט א ציבור וואס וועלען אלעס טאן אז זייער רב זאל‬
‫רעגען אין בני ברק‪ ,‬וואס האט צוגעברענגט אז די קינדער‬ ‫ארויסגיין מיט גאנצע גלידער און זאל נישט "צוקוועטשט‪,‬‬
‫זאלן מוזן אנטלויפן מיט זייערע ברוך הבא "פענדלעך" כל‬ ‫ווערען‪ .‬און דעריבער כאטש ר' זלמן לייב האט "אלע"‬
‫עוד נשמתם באפם‪.‬‬ ‫כיבודים אוועגעגעבען פאר ר' אהרן און ר' אהרן האט‬
‫"אלע" אויף געגעסען ווי א ים חזיר‪ ,‬דאך איז ר' אהרן‬
‫מאנטאג איז ר' אהרן געפארן אויף מקומות הקדושים מירון‬ ‫צוקוועטשט געווארען‪ .‬דא האט מען נאכאמאל געקענט זען‬
‫צפת טברי' וכו' מיט די בני ברקער ישיבה און כולל‬ ‫דעם וועלטס ווערטעל‪ :‬דער מענטש טראכט און דער‬
‫יונגעלייט‪ .‬ר' אהרן האט גענומען קוויטלעך און געליינט די‬ ‫באשעפער לאכט‪ .‬און אפילו ר' אהרן אליין האט זיך איבער‬
‫קוויטלעך פון די בני ברקער ציבור‪ ,‬בחיים פון זיין טאטן‬ ‫צייגט אז "אויך" ר' זלמן לייב האט חסידים וואס זענען‬
‫דער ברך משה‪.‬‬ ‫גרייט אויף "מסירת נפש" )יא‪ ,‬עס איז דאן נאך געווען א‬
‫בחינה פון מסירת הנפש והגוף צו זיין ר' זלמן לייבס א‬
‫זונטאג איז געפארן קיין מקומות הק'‪ ,‬ר' חיים יהושע דער‬ ‫מענטש( און זיי האבען זיך אפען ארויס געשטעלט אז ר'‬
‫מאנסיער רב‪ ,‬מיט א ענגע צאל ידידים ואוהדים‪ .‬מיר וועלן‬ ‫אהרן זאל נישט קומען קיין ירושלים צו צושטערען זייער‬
‫עס באלד בארירן מער‪ ,‬פארוואס מיר דערציילן עס‪.‬‬ ‫שמחה‪.‬‬
‫דער טראסק און די הצלחה פונעם גאנצן חגיגת הבר מצוה‬ ‫זונטאג פארמיטאג האט דער יועץ פרטי ערלעדיגט ביים‬
‫איז נישט געווען באוואוסט פאר די טויזענטער סאטמארער‬ ‫מחותן פון ר' אהרן‪ ,‬דער גאב"ד מהרי"ם דושינסקיא‪ ,‬אז‬
‫חסידים און ניו‪-‬יארק‪ ,‬ווייל א וואך בעפאר האט דער איד‬ ‫מ'זאל אראנזשירן פאר ר' אהרן א קבלת פנים אין "לשכת‬
‫נישט געמאכט גאר א גרויסן עסק דערפאר‪ ,‬טראץ וואס עס‬ ‫הביד"ץ" פון די העדה החרדית‪ .‬ר' גרשון שטעמער האט‬
‫איז געווען שיין און נארמאל באריכטעט‪.‬‬ ‫נישט געוואלט אבער ווייל הרב דושינסקיא מיט ר' משה‬
‫שטערנבוך האבן אים געבעטן‪ ,‬האט ער מסכים געווען‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪119 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫פאראגראף ווי עס איז געשטאנען באשריבן אז ר' אהרן איז‬ ‫עס איז וויכטיג צו צולייגן אז ר' אהרן'ס מענטשן האבן שוין‬
‫געפארן אויף מקומות הק'‪ ,‬איז גלייך געשטאנען דערנאך‪ ,‬אז‬ ‫א וואך פאר די בר מצוה שטארק געפלאקערט אויפן "איד"‪,‬‬
‫אויך ר' חיים יהושע איז געפארן אויף מקומות הק' מיט א‬ ‫ווייל זיי האבן געזאגט אז משה גבאי האט נישט געלאזט‬
‫שיינע צאל אידן‪ ,‬אויך האבן זיי געהאט טענות אז "דער‬ ‫אריינלייגן קיין שום ברוך הבא באגריסונגען פאר ר' אהרן‪,‬‬
‫איד" האט נישט באריכטעט דעם "קבלת פנים" פון ר' אהרן‬ ‫אפילו נישט פון מוסדות יטב לב‪ .‬ר' אהרן'ס מענטשן האבן‬
‫ביים "לשכת ביד"צ" העדה החרדית‪.‬‬ ‫געהאלטן אז דאס איז געווען א ציל צו אוועקנעמען ר'‬
‫אהרן פונעם פראנט פון די חגיגת הבר מצוה‪ ,‬און אים מאכן‬
‫בקיצור ר' אהרן'ס מענטשן‪ ,‬און איבערהויפט דער יועץ‬ ‫פאר א זייטיגער‪.‬‬
‫פרטי האבן געהאלטן אז דאס מיינט אפיציעל צו טשעפענען‬
‫ר' אהרן און פוגע זיין בכבודו‪ ,‬און האבן געזאגט פאר יעדן‬ ‫אבער ווען "דער איד" איז ערשיינען א וואך נאך די בר‬
‫אז עס וועט קומען א גיטס אויף צוריק‪.‬‬ ‫מצוה‪ ,‬זענען ר' אהרן'ס מענטשן ארויס פון די גלייזן‪ ,‬ווייל‬
‫די חגיגת הבר מצוה איז געווען זייער שיין און גרויס‬
‫אויב מיינט איר אז נאר זיינע חסידים זענען געווען‬ ‫באריכטעט אויפן דריטן פעידזש פון די ערשטע סעקשאן‪,‬‬
‫צוטרייסעלט פונעם באריכט פון "דער איד"‪ ,‬וועלכע האט די‬ ‫און דער קעפל איז געווען ווי פאלגענד‪" :‬טויזענטער‬
‫ערשטע מאל ארויסגעהויבן ר' זלמן לייב אויף גאר א‬ ‫סאטמארער חסידים ביי גרויסארטיגע שמחת הבר מצוה‬
‫שטארקן פארנעם און אים געשטעלט גלייך אויף גלייך מיט‬ ‫פאר זון פון הגאון הצדיק אב"ד דקהילתינו הק' שליט"א פון‬
‫ר' אהרן‪ ,‬האט איר א טעות‪ .‬ער אליין‪ ,‬ר' אהרן האט‬ ‫ירושלים"‪ ,‬און די אונטער קעפל איז געווען "בראשות בני‬
‫געליינט דעם ארטיקל און האט געבלוטיגט געפערליך אויף‬ ‫וחתני רבינו שליט"א"‪ ,‬דאס האט ר' אהרן'ס מענטשן‬
‫משה גבאי‪ ,‬ווי איר וועט זיך איבערצייגן ווייטער‪.‬‬ ‫ארויסגענומען פון די גלייזן‪ ,‬ווייל זיי האבן געזאגט אז דא‬
‫זעט מען קלאר אז מ'וויל דא מאכען ר' אהרן ווי איינער פון‬
‫א וואך שפעטער איז ארויס די אידישע געדאנק‪ ,‬ווי עס איז‬ ‫די "בני"‪.‬‬
‫געווען באשריבן ר' אהרןס באזוך מיט אלע פיטשעווקעס‪,‬‬
‫באגלייט מיט צענדליגער בילדער‪ ,‬טראץ וואס ר' אהרן איז‬ ‫דער איד האט געדעקט בעיקר די בר מצוה‪ ,‬און ר' אהרן‬
‫דאך געווען זייער שטארק קעגן כאפן בילד‪ .‬דארט איז שוין‬ ‫מיט זיינע מענטשען האבן געהאלטען אז ר' אהרן איז‬
‫יא ר' אהרן געווארען דער בר מצוה בחור‪ .‬א בחור וואס‬ ‫געווען דער "בר מצוה בחור"‪ ,‬ער דארף האבן די מערסטע‬
‫האט געהאט פיל אטענשאן‪.‬‬ ‫אטענשאן‪ ,‬און נישט זיין ברודער דער בעל שמחה‪) .‬און‬
‫אויב מעג איך זיך אמאל פארעדען‪ ,‬וועל איך זאגען אז דאס‬
‫די נקמה פון ר' אהרןס מענטשען קעגן משה גבאי איז‬ ‫איז מעגליך דער "חטא הידוע‪ ,‬אויף וואס ר' אהרן האט אזוי‬
‫געווען‪ ,‬מיטען אריינלייגן ביים נייעס באריכט פון ר' אברהם‬ ‫געיאמערט‪(.‬‬
‫פרידמאן פיר בלעטער ווי עס איז באשריבן געווארען דעם‬
‫באזוך פון ר' אהרן באגלייט מיט א צאל בילדער‪.‬‬ ‫אויך האבן זיי געהאט טענות אויפן ארטיקל אז מ'איז דארט‬
‫אייגענטליך‪ ,‬וואס איז געווען אזוי שטארק די נקמה? ווייל‬ ‫מבזה ר' אהרן זייער שטארק‪ ,‬ווייל אויף יעדען כיבוד וואס‬
‫דעמאלטס האט נאך קיינער זיך נישט געטרויעט צו‬ ‫ר' אהרן האט באקומען איז געשטאנען ווי פאלגענד‪" :‬דער‬
‫אריינלייגן קיין עדס און ארטיקלען אין דעם "נייעס‬ ‫רב שליט"א האט מכבד געווען דעם געהויבענעם גאסט‬
‫באריכט" וואס איז דאן געווען דער איינציגסטער‬ ‫קרית יואלער רב שליט"א מיט מנחה"‪ ,‬אדער "דער רב‬
‫קאנקארענץ פונעם איד‪.‬‬ ‫שליט"א האט מכבד געווען דעם קרית יואלער רב שליט"א‬
‫מיטען זאגן דברי תורה"‪.‬‬
‫מיר וועלן בארירן נאך איין עפיזאד און געשעניש וועלכעס‬
‫איבערצייגט פאר יעדן ווי שטארק ר' אהרן איז געווען‬ ‫ר' אהרןס מענטשען האבן געזאגט‪ ,‬אז אין סאטמאר איז דא‬
‫צורודערט פונעם "בר מצוה" ארטיקל אין דער איד‪ .‬און‬ ‫איין רב‪ ,‬וואס דאס איז ר' אהרן‪ ,‬און דא קומט משה גבאי‬
‫דאס איז דער פראטעסט אין ניו יארק און דאס פארברענען‬ ‫און מאכט ר' זלמן לייב פאר'ן רב‪ ,‬און ר' אהרן פאר קרית‬
‫דער איד‪ ,‬באשריבען באריכות מיט נייע אויף דעקונגען‪,‬‬ ‫יואלער רב‪ .‬אויך האבן זיי געהאט טענות‪ ,‬אז אזוי ווי ר'‬
‫אי"ה‪.‬‬ ‫אהרן איז דער בנו בכורו און איז געקומען "בשליחות"‪,‬‬
‫דעריבער קומט נישט צו שרייבן אז מ'האט מכבד געווען‬
‫עטליכע קלייניקייטען פון די בר מצוה‬ ‫מנחה אדער מ'האט אים מכבד געווען מיט זאגן תורה‪ ,‬ווייל‬
‫די אלע כיבודים זענען גאר זיינע‪ ,‬אן מכבד זיין‪ .‬לויט זיי‬
‫א קליינער תיקון טעות פון דער עפיזאד פון די "סידורים"‪.‬‬ ‫האט געדארפט שטיין פשוט‪ ,‬דער רב שליט"א האט‬
‫און דער אמת איז געווען ווי פאלגענד‪:‬‬ ‫געדאווענט מנחה כדרכו‪ ,‬דער רב שליט"א האט געזאגט‬
‫תורה‪ ,‬און נישט מיט א זלזול אז זיין יונגערער ברידער דער‬
‫בעל הבית האט אים מכבד געווען‪ ,‬ווי עס וואלט נישט‬
‫לכבוד יענעם שבת האט די הנהלת המוסדות געלאזט‬ ‫געווען זיינס מלכתחילה‪.‬‬
‫דרוקען לכבוד די שבת שמחה א ספעציעל סידור‪ ,‬און צוויי‬
‫עסקנים וואס זענען געווען ר' אהרןס מענטשען זענען‬
‫געווען מופקד אויפ'ן דרוקן דעם סידור לכבוד שבת‪.‬‬ ‫אויך איז געווען טענות‪ ,‬אז מ'שטעלט ר' אהרן אוועק אויפ'ן‬
‫זעלבן דרגה ווי זיין שוואגער ר' חיים יהושע‪ ,‬ווייל ביים‬
‫‪ ‬‬
‫‪120 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫מצוה‪ ,‬זענען אויך געקומען פון ניו יארק עטליכע יונגעלייט‪,‬‬ ‫מיטוואך איז דער סידור אריין געגאנגען צום דרוק‪ .‬עס איז‬
‫חסידים פון רב‪.‬‬ ‫אפגעשמועסט אז דער בעל הדפוס ר' אהרן בלום וועט‬
‫שיקען א עקזעמפולאר פונעם סידור פאר די חברי הנהלת‬
‫ר' אהרן האט יעדען פון די יונגעלייט געפרעגט‬ ‫הקהלה איידער עס גייט צום דרוק‪ .‬ווען ער האט געשיקט‬
‫בלאזעדיגעהייט "דו ביסט אויך געקומען צו די בר מצוה?"‪,‬‬ ‫דעם עקסזעמפעלואר איז זיי שלעכט געווארען פאר די‬
‫און דו אויך?" "און דו אויכעט? הא?"‬ ‫אויגן‪ .‬די צוויי ר' אהרןס מענטשן האבען געשריבען אויפ'ן‬
‫דעקל "יו"ל לקראת שבת התוועדות דחסידי סאטמאר‬
‫איינער פון די יונגעלייט איז געווען א חשובער יונגערמאן‬ ‫בראשות מורינו הגה"צ גאב"ד קרית יואל שליט"א"‪ ,‬מיטן‬
‫פון וויליאמסבורג ר' ישראל שלום ווייס‪ ,‬וואס פלעגט‬ ‫סימבאל פון "שבת אחים" וועלכע איז אויך געווען ביים‬
‫לערנען פריוואט פאר געלט מיט ר' אהרןס זון חיים הערש‪.‬‬ ‫שבת התוועדות פון ר' אהרן אין לאנדאן‪ .‬און עס ווערט‬
‫נאך פסח ווען די מחלוקה האט שוין געהאט אויף‬ ‫נישט דערמאנט געווארט איין ווארט אז דער רב פון די‬
‫געפלאקערט האט ר' ישראל שלום אויף געהערט צו לערנען‬ ‫קהלה מאכט א שמחה און אז דער שבת התוועדות איז‬
‫מיט חיים הערשן‪ ,‬ווייל ער האט אפיציעל זיך ארויס‬ ‫לכבוד השמחה הרוממה‪.‬‬
‫געשטעלט פארן נייעם רב‪ .‬האט אים דעמאלטס ר' אהרן‬
‫געטראפען און אים געזאגט‪ :‬זייט דו בוסט געפארן צו די בר‬ ‫אינעווייניג אינעם סידור איז געווען בייגעלייגט א גאנצער‬
‫מצוה בוסטו געווארן פון די שונאים‪ .‬שוטה‪.‬‬ ‫קונטרס פון תורות איבער דעם ענין פון אחדות און שלום‪,‬‬
‫צווי בלעטער פון תורת פון ברך משה און פון בנו הגדול‬
‫*‬ ‫והנורא ר' אהרן‪ ,‬און פונעם ארטיגן ירושלימ'ער רב וואס‬
‫לכבודו איז דער גאנצער חגיגה‪ ,‬קיין איין ווארט נישט‪.‬‬
‫דער ירושלימער רב ר' זלמן לייב האט אפיציעל צוריק‬
‫געגעבען א באזוך פאר ר' אהרןען אין בני ברק‪ ,‬דינסטאג פ'‬ ‫איי וואספארא אחדות דארף מען איצט? איז איינער דען‬
‫משפטים‪ .‬ארויסקומענדיג פון ר' אהרןען‪ ,‬האבען די בני‬ ‫צוטיילט? וואספארא שלום דארף מען איצטערט? איינער‬
‫ברקער בחורים מיט יונגעלייט געפערליך געשטופט ר' זלמן‬ ‫קריגט זיך דען?‬
‫לייבן‪ ,‬און זיי האבען אראפגעווארפן זיין גבאי ר' שלמה צבי‬
‫עקשטיין )ע"ה( אויף דער ערד‪.‬‬ ‫עס פארשטייט יעדער אז מ'האט פארראכטן דעם דעקעל‬
‫פונעם סידור‪ ,‬און ארויסגענומען אלע תורות פון אחדות‬
‫פרטים פון דעם באזוך פון ר' זלמן לייב ביי ר' אהרן‬ ‫מיט שלום מיט מחלוקות וכו'‪ ,‬און געדרוקט א נארמאלע‬
‫סידור ארויף שבת‪.‬‬
‫אין בני ברק‬
‫די צווי אויבערדערמאנטע פארשוינען ווייסן פון גארנישט‪,‬‬
‫פאר ר' אהרן איז אהיימגעפארן פון ארץ ישראל איז דער‬ ‫און קומען און דרוק נעמען דעם סידור‪ ,‬נאכן ענדיגן זיך‬
‫סאטמאר‪-‬ירושלימער רב געפארן פון ירושלים קיין בני ברק‬ ‫דרוקן‪ ,‬און אזוי ווי זיי זעהן דעם דעקל פונעם סידור‪ ,‬ווערט‬
‫זיך געזעגענען מיט ר' אהרן וויבאלד ער איז שוין פון דארט‬ ‫איצט זיי שלעכט פאר די אויגן‪ ,‬זיי רייסן זיך דער האר פון‬
‫אהיימגעפארן‪ .‬דער וועג האט אבער געדויערט זייער לאנג‬ ‫קאפ‪ ,‬וואספארא סאבאטאזש איז דא פארגעקומען‪ ,‬ווער‬
‫ווייל דער קאר האט געכאפט א "פלעט‪-‬טייער"‪ .‬ווען ער איז‬ ‫האט דערווישט דעם סידור? זיי עפענען דעם סידור פון‬
‫אנגעקומען קיין בני ברק האט ער זיך פארענטפערט שטיל‬ ‫אינעווייניג און זיי זעהן אז עס פעלט אלע תורות און אלע‬
‫פאר אחיו הגדול‪ ,‬אז דער וועג האט לאנג גענומען וועגן‬ ‫פנינים יקרים פון ר' אהרן‪ .‬זיי זענען געקומען צו לויפן צו די‬
‫דעם פלעט פון א רעדל‪ .‬ר' אהרן דער ילד קטן מאוד‪ ,‬רופט‬ ‫הנהלת המוסדות‪ ,‬וועלכער האבען זיי געזאגט אז זיי ווייסן‬
‫זיך אן פארן גאנצן ציבור )הייזעריגערהייט צוליב דער‬ ‫נישט פון וואס זיי רעדן‪.‬‬
‫פארקילעכץ וואס ער האט באקומען אין ירושלים‪ (...‬ווער‬
‫ווייסט וויאזוי א פלעט הייסט אין לשון קודש? אלע‬ ‫את הנעשה אין להשיב‪ ,‬אבער אלס רעקאציע האט דער‬
‫ארומיגע התפעלות‪-‬כאפער האבען פרובירט צוצטרעפן וואס‬
‫דער גאב"ד וויל יעצט מחדש זיין‪ .‬איינער האט געזאגט אזוי‬ ‫יועץ הפרטי מיט זיין פלומעניק ש‪.‬ז‪.‬פ‪ ,.‬מיט וועם ער פלעגט‬
‫און דער אנדערער עפעס אנדערש‪ .‬און ר' אהרן ווענדט יעדן‬ ‫זיך מתייעץ זיין איבער די ענינים פון ירושלים‪ ,‬באשלאסן‬
‫אפ‪ ,‬ניין ניין ניין‪ ,‬און דו פרעגט ער אן אנדערן‪ ,‬אויכעט‬ ‫אז די בני ברקער ציבור זאל נישט נוצן דעם שבת די‬
‫נישט? ביז ענדליך עס איז געקומען צייט אויף צו הערען‬ ‫סידורים‪ ,‬ווייל עס בויקאטירט ר' אהרן מיט זיינע גרויס‬
‫"געסען"‪ .‬עס איז שוין צייט אויס צו זאגען דעם סוד און‬ ‫ארטיגע פלענער‪.‬‬
‫דער בחורישער מח פירט אויס מיט א שמייכל‪ :‬איך איך איך‬
‫וועל ענק זאגן‪" :‬תצא רוחו ישוב לאדמתו"‪ ...‬און זאגט‬ ‫*‬
‫איבער דריי מאל‪ :‬תצא רוחו ישוב לאדמתו‪ ,‬און ער לאכט‬
‫דערביי פון זיין געוואלדיגן בליץ‪.‬‬ ‫ביי די בר מצוה זענען אויך געקומען צו פארען בערך א‬
‫צוואנציג יונגעלייט תלמידים פון רב ווען ער האט נאך‬
‫און היות נישט דער גאנצער עולם האט פארכאפט צו‬ ‫געדינט אלץ ר"י פון די ישיבה לצעירים יארען‪ .‬אויסער די‬
‫הערען דעם בליץ‪-‬ווארט‪ ,‬האט שמואל הכהן פר"מ עס‬ ‫געסט פון ניו יארק וואס זענען געקומען צו שטערען די בר‬
‫איבערגעזאגט פאר די הונגער‪-‬פארחלשטע בני ברקער‪ ,‬און‬
‫‪ ‬‬
‫‪121 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫קריגעריי קעגן אים פון אזויפיל סאטמארער מענטשן‪ .‬דער‬ ‫זיי האבען זיך נישט געקענט גענוג אפ ווינדערען וואס‬
‫קלוגער ראש הקהל ר' סענדר דייטש ז"ל האט זיך אמאל‬ ‫פארא גרויסער וועטלס חכם דער גאב"ד איז‪ ,‬און זיי האבן‬
‫אויסגעדריקט צו איינעם )איך האב עס געהערט פון יענעם‪,‬‬ ‫נישט געקענט אויפהערן צו לאכן פון דעם געלוגענעם בליץ‪.‬‬
‫א שטארקער איש נאמן‪ ,‬אבער כ'וועל נישט אויסשמירן זיין‬ ‫און דער רב האט זיך דערביי אומגעקוקט ערשטוינט וואס‬
‫נאמען ברבים( ווען יענער האט געהאט מיט ר' סענדר א‬ ‫דער ברודער רעדט צוזאם ל"ע‪ ,‬און וויאוזי די בני ברקער‬
‫לאנגן שמועס וועגן ר' אהרן‪ ,‬די מערכות יעדן שני וחמישי‬ ‫שעפען התפעלות מיט א שעפ לעפעל‪.‬‬
‫אין קרית יואל‪ ,‬און ר' סענדער האט אים געזאגט אז מען‬
‫וואלט געקענט אסאך אויפטאן מיט גוטן‪ ,‬ווען נישט די‬ ‫*‬
‫ווילדע צעלאזטע און צעהיצטע התנהגות פון ר' אהרן‪ ,‬האט‬
‫יענער אים פרובירט פארענטפערן‪ ,‬ר' אהרן איז דאך סייווי‬ ‫ווען דער רבי שליט"א איז דאס ערשטע מאל‬
‫דער וויזניצער איידעם‪ ,‬וואס ער טוט וועט מילא זיין‬ ‫אהיימגעקומען פון ירושלים בשנת תשנ"ח האט ער‬
‫טריפה‪ .‬אבער ר סנדר האט אים געענטפערט‪ ,‬אזוי מיינסטו‪,‬‬ ‫געוויילט שבת אין בארא פארק צוליב די שמחת שלום זכור‬
‫ווען ער וואלט זיך נאר ארנטליך אויפגעפירט וואלט מען‬ ‫פאר זיינס אן אייניקל יענע וואך איז ר' אהרן פונקט געווען‬
‫אים שוין לאנג מוחל געווען דאס וואס ער איז א וויזניצער‬ ‫אויף א "שבת התוועדות" אין ב"פ‪ .‬איז ר' אהרן‬
‫איידעם!‬ ‫אריבערגעקומען פאר די באטע אפגעבן מזל טוב פאר זיין‬
‫ברודער‪ .‬ביים אריינקומען אין סיגוטער בית המדרש רופט‬
‫יעצט א מינוט‪ ,‬איך ווייס עס זענען דא חולקים‪ ,‬ר' סענדר‬ ‫ער זיך אן הויעך צום רבי'ן‪ ,‬וואו דיין ירושלימער קאפטן?‬
‫האט מיט דעם סטעיטמענט פאקטיש נאר פארגעשטעלט‬ ‫נו‪ ,‬דו רעדטס שוין מיט א רי"ש‪ ...‬און דער רב האט נישט‬
‫איין חלק פון סאטמאר‪ ,‬נישט יעדער מוז דערצו מסכים זיין‪,‬‬ ‫געוואוסט צו ער זאל לאכן אדער וויינען‪ .‬דער ברודער פון‬
‫און יעדער קען שפירן אנדערש‪ .‬אבער וואס איך וויל יא‬ ‫מאנרא איז געווארען א גוט זאגער‪ ,‬א לייצן און א בליצן‬
‫ארויסברענגען מען זאל פארשטיין פון די מעשה איז‪ ,‬די‬ ‫כאפער‪.‬‬
‫נקודה אז דאס וואס ר' אהרן איז ר' אהרן בה"א הידיעה‪,‬‬
‫דאס הייסט ביי דעם גרויסן חלק פון סאטמאר וואו ער‬ ‫א סוכות דערויף איז ר' אהרן געזעצן ביי איינע פון די טישן‬
‫מופרך ומוכחש און מען האלט נישט פון אים קיין צוויי‬ ‫נעבן דעם ר' זלמן לייבס זוהן ליפא‪ ,‬וואס איז נאך געווען‬
‫סענט איז עס נישט נאר וועגן זיין וויזניצער איידעמשאפט‪,‬‬ ‫פאר די בר מצוה‪ ,‬און אגאנצען טיש איז ער געווען‬
‫און נישט וועגן דעם שידוך וואס דער רבי זי"ע איז געווען‬ ‫פארנומען פרעגן ליפא'לען וויאזוי ער זאגט אויפן‬
‫דערקעגן‪ ,‬נאר ליידער צוליב זיין זכות עצמו‪...‬‬ ‫ירושלימער שפראך מיט א רי"ש‪ ,‬קאראלעך‪ ,‬פישאלעך און‬
‫נאך אזעלכע ענדליכע קינדערישע ווערטער‪ ,‬און ליפאלע‬
‫און יעצט וועל איך צוקומען אביסל צו זיין קנאות‪ ,‬וואס‬ ‫האט איינגענומען חרפות און בושות פון דעם גרויסן‬
‫מיט דעם וועט מען פארשטיין דעם פיקטשער פון יענעם‬ ‫פעטער וואס ער האט בשו"א נישט געוואלט אראפקריכן‬
‫ווינטער ביי די פראטעסט אין ניו יארק‪.‬‬ ‫פון זיינע נערוון‪.‬‬
‫ר' אהרן האט במשך זיינע יארן אלס ראש ישיבה אין קרית‬ ‫דער פראטעסט חודש אדר תשנ"ט‬
‫יואל אסאך מאל "געלאזט פאלן ווערטער" וועגן די שיטה‬
‫הק' פון רבי'ן‪ ,‬און וועגן די קנאות און וועגן ספר ויואל‬ ‫איידער איך הייב אן שרייבן וועגן דעם פראטעסט חודש‬
‫משה‪ .‬עס זענען דא אסאך סטעיטמענטס פון אים וועגן‬ ‫אדר און די אלע ארומיגע חזיריי‪ ,‬מוז איך מקדים זיין א‬
‫ספר ויואל משה אז עס איז נאר דברי אגדה און נישט‬ ‫שטיקל שמועס וועגן די גאנצע קנאות פון ר' אהרן‪ ,‬ווי‬
‫להלכה‪ ,‬ער האט אמאל אין ישיבה זיך אויסגעדריקט אז מען‬ ‫ווייט עס טוט אים וויי ציונות‪ ,‬ווייל עס פעלט אויס צום‬
‫קען נישט זאגן אויפ'ן ויואל משה אז עס האט א דין ווי‬ ‫שלימות מען זאל פארשטיין די סוגיא פון ערב דעם‬
‫תשובות מהר"ם שיק‪ ,‬עס איז דא פון אים סטעיטמענטס ווי‬ ‫פראטעס‪.‬‬
‫ער לאכט אפ פון מחמירים וואס נעמען נישט אריין ספרים‬
‫פון מוסדות הרב קוק‪ ,‬די אלע זאכן זענען אין גאנצען נישט‬
‫אין פלאץ פאר א סאטמאר ראש ישיבה און פאר איינעם‬ ‫ר' אהרן‪ ,‬ווי מען ווייסט‪ ,‬האט דאך אויף זיך דעם "פלעק"‬
‫וואס וויל זיך רופן סאטמאר רבי‪.‬‬ ‫וויזניץ‪ ,‬וואס איך מיין מיט'ן אונטערשטרייכן די ווארט‬
‫פלעק איז עפעס וואס מען האט אים אלץ פארגעווארפן‪,‬‬
‫עס איז געווען די שווארצע קאץ וואס האט אים באגלייט‪,‬‬
‫מען דארף זאגן אז מסתמא איז דאס געווען דער פועל יוצא‬ ‫און דאס איז געווען די הויפט סיבה פארוואס סאטמר איז‬
‫פון זיין אן איידעם אין וויזניץ‪ ,‬ווייל די שנאה האט אין אים‬ ‫צוטיילט געווארן תשמ"ה‪ ,‬ווייל אלטע סאטמארער חסידים‬
‫נעבעך געפלאקערט פארוואס די סאטמארער שיטה האט‬ ‫און רוב איינוואוינער פון קרית יואל האבן נישט געוואלט‬
‫געברענגט ער זאל ווערן אויסגעשפילט פון די געזעלשאפט‪,‬‬ ‫אלס רב דעם יונגערמאנטשיק‪ ,‬וועלכער איז דער איידעם‬
‫און אז זיין חתונה האט שוין געדארפט זיין ליידיג פון‬ ‫פונעם וויזניצער רבי'ן נשיא מועצות גדולי התורה‪ ,‬א זאך‬
‫מענטשן‪ .‬כאטש מען האט שוין געהערט קנאים וואס זענען‬ ‫וואס איז אין סאטמאר חזיר טרייף‪.‬‬
‫נישט געווען קינדער פון קנאים‪ ,‬און טאקע גרויסע קנאים‪,‬‬
‫לדוגמא ר' שמחה בונם וואלדענבערג ז"ל פון ירושלים‪,‬‬ ‫אבער אויסער דעם "יחוס"‪ ,‬איז אויך דא אסאך זכות עצמו‬
‫וועמענס פאטער דער ציץ אליעזר איז געווען פון די‬
‫ווייטערע קרייזן און ר' שמחה בונם איז געווען פון די‬ ‫פון ר' אהרן‪ ,‬און דאס האט אנגעהאלטן די שנאה און‬
‫‪ ‬‬
‫‪122 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫מתכבד זיין בקלנום‪ ,‬יעדער האט פארשטאנען אז ער מיינט‬ ‫מוצי"ם אין עדה החרדית און פון די אויסגערופענע קנאים‪,‬‬
‫עס נישט בכלל וואס ער זאגט‪ ,‬און ממילא האט עס נישט‬ ‫וועמען עס האט טאקע וויי געטאן ציונות‪ .‬אבער ר' אהרן‬
‫געלאזט קיין שום השפעה‪.‬‬ ‫איז דאך ווייט פון דעם כרחוק מזרח ממערב‪.‬‬
‫ווי טיפער מען איז אריין אין די מחלוקה מיט'ן יונגערן‬ ‫אין די נו"ן יארן האט ר' אהרן'ס יועץ פרטי און נאך אנדערע‬
‫ברודער ר' זלמן לייב‪ ,‬אלס וויכטיגער איז געווארן צו‬ ‫פונעם אלטן סאטמארער חדר געזען אז מען מוז פאר יעדע‬
‫ערקלערן ר' אהרן אלס דער קנאי‪ ,‬ווייל מען האט געוואוסט‬ ‫פרייז אנהייבן מאכן ר' אהרן פאר א וועלטס קנאי‪ .‬ר' אהרן‬
‫אז דאס שפילט א ריזיגע פאקטאר אין די מלחמת האחים‪.‬‬ ‫האט אין יענע יארן אנגעהויבן האלטן זייער היציגע דרשות‬
‫דער יועץ פרטי איז דעמאלט אויפגעקומען מיט די‬ ‫קעגן ציונות‪ ,‬ער האט אראפגעריסן די מדינה פארוואס מען‬
‫סטראטעגיע‪ ,‬אז אין סאטמאר וועט מען סייווי נישט‬ ‫וויל נישט צוריקגעבן די שטחים ער האט ספעשל שטארק‬
‫האלטן ר' אהרן פאר א קנאי‪ ,‬מען קען אים צו גוט‪ ,‬זאל מען‬ ‫ליב געהאט צו צולייגן די רעליגיעזע פארטייען‪ ,‬און מסביר‬
‫כאטש אין די דרויסנדיגע גאס האלטן אז ער איז א קנאי‪.‬‬ ‫זיין די פאליטישע אנטוויקלונגען אין ארץ ישראל‪ ,‬ער‬
‫און זיין געדאנק איז געווען צו פארבינדן ר' אהרן מיט'ן‬ ‫פלעגט רעדן שארף קעגן די פרומע‪ ,‬לדוגמא תשמ"ח ביים‬
‫בריסקער ראש ישיבה פון ירושלים הג"ר דוד‬ ‫חנוכת הבית פון בנין ישיבה קטנה "עצי חיים" אין קרית‬
‫סאלאווייטשיק שליט"א‪ ,‬ער זאל ווערן זיין ווארטזאגער אין‬ ‫יואל‪ ,‬האט ער זייער שארף אראפגעריסן זיין אייגענעם‬
‫חוץ לארץ‪ ,‬אזוי וועט יעדער מוזן איינזען אז ער איז טאקע‬ ‫שווער דעם וויזניצער רבי‪ ,‬פארן אויפנעמען דעם‬
‫א קנאי‪.‬‬ ‫דעמאלסדיגן ראש ממשלה יצחק שמיר שר"י‪ ,‬אינעם גרויסן‬
‫בית המדרש בקרית וויזניץ און געזינגן פתחו שערים ויבוא‬
‫תשנ"ט ווינטער איז אונטערגעקומען א גוטע געלעגנהייט‬ ‫גוי צדיק‪ ,‬און איין דרשה חול המועד פסח‪ ,‬האט ער‬
‫פאר ר' אהרן זיך איינצוקויפן עולם הזה און עולם הבא ביי‬ ‫אראפגעריסן די חסידישע קרייזן וואס צייילן ספירה מיט א‬
‫די קנאישע קרייזן פון ארץ ישראל‪ ,‬דאס איז געווען כ"א‬ ‫ברען נאכן סדר אבער גייען צו די בחירות‪) ,‬ער האט‬
‫כסלו יענעם יאר‪ ,‬מיטוואך נאכט פרשת וישב‪" ,‬דער איד"‬ ‫פארגעסן אז אין ארץ ישראל ציילט מען ספירה חול המועד(‬
‫איז ארויסגעקומען מיטוואך צופרי‪ ,‬און אויפ'ן העדליין פון‬ ‫אין איין דרשה ביי א מלוה מלכה פון איחוד התלמידים‬
‫איד איז געשטאנען אז די מדינת ישראל'ס בג"צ האט‬ ‫האט ער אזוי שיין אראפגעריסן מיט דברי זלזול דעם‬
‫ארויסגעגעבן יענעם טאג א דראמאטישן אורטייל‪ ,‬אז די‬ ‫ערלויער רב שליט"א "א רב אין ארץ ישראל דער מיט די‬
‫פארמערטע דיחויים פון דינען אין צה"ל פאר ישיבה‬ ‫לאנגע בארד‪ ,‬מלא על כל גדותיו"‪ ,‬און דער זעלבער צייט‬
‫בחורים איז מער נישט געזעצליך און מען וועט נישט קענען‬ ‫אראפגעריסן א ליבאוויטשער זינגער אברהם פריד מיטן‬
‫מער נוצן דעם תירוץ פון תורתם אומנתם‪.‬‬ ‫נאמען אז ער זינגט לבנימין אמר אויפן דעמאלסדיגער און‬
‫היינטיגער ראש ממשלה נתניהו שר"י‪ .‬ער האט זיך‬
‫פאר אהרן מתתי' דייטש איז די נייעס געווען ווי א רייפע‬ ‫אהערגעשטעלט ווי אזא קנאי וואס מען זעט כמעט נישט‪.‬‬
‫פרוכט‪ .‬פארוואס? ווייל ביי בריסק איז ווער ס'ווייסט די‬ ‫לכאורה פון די הייסטע צייטן פון הרב דאמב‪ ,‬ווען ער האט‬
‫זאך פון גיוס בני הישיבות איינע פון די שטערקסטע‬ ‫געגאסן פעך און שוועבל קעגן די רבנים פון ארץ ישראל‪,‬‬
‫מערכות פאר וועלכע מען גייט ממש אין פייער‪ ,‬און דער‬ ‫איז נאכנישט געווען אזא גרויסער פייערדיגער קנאי ווי ר'‬
‫יועץ פרטי האט פארשטאנען אז אויב ר' אהרן וועט יעצט‬ ‫אהרן איז געווארן אין די נו"ן יארן‪ ,‬אזעלכע דרשות הערט‬
‫באמבאדירן די גאס מיט די נייעס וועט ער זיך איינקויפן ביי‬ ‫מען מער נישט‪ .‬ער איז געווארן א מוזג פון רבי'ן זי"ע‬
‫ר' דוד סאלאווייטשיק‪ ,‬ער וועט אייננעמען די קנאים און‬ ‫אויסגעמישט מיט'ן וואידיסלבער רב‪ ,‬פאלטישאנער רב‪ ,‬ר'‬
‫ספעשל די קנאי'שע ירושלימ'ער גאס‪ ,‬די בריסקער חדר‪,‬‬ ‫סענדר דייטש‪ ,‬און ר' הערץ פרענקל‪ ,‬און ענק קענען‬
‫שוין אפגערעדט פון סאטמאר‪ ,‬ער וועט ווייזן פאר די וועלט‬ ‫צושטעלן צו די ליסטע וויפיל נעמען ענק ווילן נאך‪ .‬על פי‬
‫איינמאל פאר אלעמאל אז ער האט די ריכטיגע‬ ‫רוב האט ער זיך באנוצט מיט אזאלעכע הויכע לשונות פון‬
‫קאנעקשאנס מיט ירושלים‪ ,‬ער וועט נוצן די באמבע‬ ‫ר' סענדר'ס לעקסיקאן וואס פאסט מער פאר שרייבערס פון‬
‫"בריסק"!!! און די גאנצע וועלט וועט וויסן אז ר' אהרן‪,‬‬ ‫צייטונגען ווי איידער א רב בישראל‪ ,‬און ווען ער האט נאך‬
‫נישט זיין ברודער ר' זלמן לייב‪ ,‬האט די פאוער אויף‬ ‫געהאט א גוטן זשאוק אויף יענעם'ס חשבון האט ער זיך‬
‫ירושלים‪ ,‬און אויך וועט מען וויסן וואסערע קנאי ער איז‪.‬‬ ‫צולאזט א שטייגער ווי דער יארמער רב‪,‬‬
‫כ"א כסלו תשנ"ט אין דזשאוויץ סענטער‬ ‫אבער די אלע דרשות האבן נעבעך געהאלפן ווי טויטע‬
‫באנקעס עס האט נישט געשלאגן קיין עכטע ווארצלען‪ ,‬די‬
‫קנאים האבן עפעס געשמעקט אז דער ר' אהרן איז נישט‬
‫לאמיר א מינוט צוריק שפאצירן צו יענעם כ"א כסלו‪ ,‬אין‬ ‫קיין קנאי‪ ,‬עס אינטרעסירט אים ציונות ווי א לאך אין קאפ‪,‬‬
‫דזשאוויץ סענטער אין מאנהעטן‪ ,‬וואס כאטש סאיז געווען‬ ‫קנאי'שע מוסדות פון ארץ ישראל וואס זענען אריין צו אים‬
‫אינמיטן ווינטער איז די לופט אין זאל געווען היציג אויף‬ ‫נעמען אין קרית יואל נאך געלט אדער א בריוו האט ער‬
‫אלע געהירן )נישט פארגעסן‪ ,‬עס איז נאך געווען פאר די בר‬ ‫געקענט אפלאכן פון זייער נישט נעמען געלט‪ ,‬מען האט‬
‫מצוה(‪ .‬די רעדנער זענען רוב געווען "שונאים"‪ ...‬דאס‬ ‫דערשמעקט אז ער נוצט ציונות אלס מיטל וואו מען קען‬
‫הייסט אפיליאירט מיט משה גבאי‪ .‬איך וועל נאר‬ ‫כאפן און לעקן א ביינדל ער זאל שוין ענדליך ווערן‬
‫אויסרעכענען ווער עס האט גערעדט‪ ,‬און איך בין זיכער‬ ‫וועלקאם אין סאטמאר‪ ,‬אדער אויסנוצען זיין מדות טובות‬
‫יעדער וועט האבן א שמייכל‪.‬‬ ‫פון אראפרייסן א צווייטן ברשות התורה‪ ,‬און זיך נאך‬
‫‪ ‬‬
‫‪123 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ישראל'דיגע פרעסע האט נאכנישט געהאט באריכטעט‪ ,‬און‬ ‫הנגיד ר' שלום צבי בערגער פון לאנדאן איז געקומען צו‬
‫פארשטייט זיך מען האט געקאלט‪.‬‬ ‫פארן און ער איז באגריסט געווארן דורך הרה"ח ר' עזריאל‬
‫גליק שליט"א‪ ,‬היינט שונא נומבער איינס ביי ר' אהרן‪.‬‬
‫ווען ר' אהרן איז צוגעקומען צום מייק איז שוין געווען‬ ‫לכבוד ר' שלום בערגער האט גערעדט זיין זון ר' בעריש‬
‫זייער שפעט‪ ,‬ער האט געמוזט רעדן בקיצור‪ ,‬ווייל די זאל‬ ‫בערגער‪ ,‬היינט דער ראש הקהל ביי ר' זלמן לייב אין‬
‫האט זיך שוין אנגעהויבן אויסליידיגן‪ ,‬האט ער גלייך‬ ‫לאנדאן‪.‬‬
‫אנגעהויבן רעדן פון דעם‪ ,‬און איך דארף נישט אויספירן אז‬
‫פון די דראמאטישקייט און די דעמאגאגישקייט האט ער‬ ‫דערנאך האט גערעדט ר' אהרנס דעמאלסדיגער גרויסע‬
‫אינגאנצן נישט געשניטן‪.‬‬ ‫שונא אינעם אפיס פון די מוסדות ר' ארי' לייב גלאנץ‪,‬‬
‫דעמאלטס אדמיניסטראטאר פון יו‪.‬טי‪.‬עי‪ ,.‬איינער פון די‬
‫ר' אהרן האט געשטורעמט‪" :‬היינט איז ארויס א געזעץ אין‬ ‫מערסט פארהאסטע מענטשן אין ר' אהרןס לאגער‪.‬‬
‫מדינת ישראל"‪ ,‬אז דער איינשטעל ביז היינט נישט צו‬
‫נעמען בני ישיבה אין מיליטער איז נישט אויסגעהאלטן‪ ,‬עס‬ ‫אויך האט גערעדט הרה"ג ר' אנשיל אשכנזי‪ ,‬א מחותן מיט‬
‫גייט יעצט קומען א שרעקליכע מהפכה אין ארצינו‬ ‫ר' זלמן לייב און מנהל פון ישיבה קטנה‪ ,‬וואס דער יועץ‬
‫הקדושה‪ ,‬עס גייט ווערן א מגיפה וואס מען גייט פאדערן‬ ‫פרטי מיט זיין קאמפאני האבן שוין געהאט פלענער וויאזוי‬
‫מסירות נפש‪ .‬דאס איז א גזירת שמד וואס כלל ישראל האט‬ ‫מען ווערט פון אים פטור‪.‬‬
‫נאכנישט געהאט מיום היתה ישראל לגוי‪ .‬איך וויל זאגן‬
‫פאר אחינו בני ישראל אין ארץ ישראל‪ ,‬אונז שטיי מיר מיט‬ ‫אויך האט גערעדט הרה"ג ר' נחמן שטויבער‪ ,‬דעמאלטס‬
‫ענק‪ ,‬מען וועט ענק שטיצן אין די שווערע מלחמה‪ ,‬אונז‬ ‫מנהל אין ישיבה לצעירים‪ ,‬וואס מען האט געוואוסט יארן‬
‫וועל מיר נישט דערלאזן אריינשטעקן א שווערד אין רוקן‬ ‫לאנג אז ער איז ממש ווי א ברודער מיט ר' זלמן לייב דער‬
‫פון די ישיבות‪ ,‬מיר וועלן קעמפס מיט מסירות נפש‬ ‫ראש ישיבה פון צעירים‪.‬‬
‫אפצושלאגן די גזירות שמד‪ ,‬מען וועט זיך לאזן ארעסטירן‪,‬‬
‫מען וועט גיין אויף קידוש השם‪ ,‬און זיך נישט אפשטעלן‬ ‫די מערסטע געקריצט מיט די ציין האט מען ביי די דרשות‬
‫פאר גארנישט אין די וועלט‪ ,‬וכל קרני רשעים אגדע‬ ‫פון ר' אליעזר קעסטענבוים און ר' אברהם לעפקאוויטש‪ .‬די‬
‫תרוממנה קרנות צדיק‪.‬‬ ‫צוויי רעדנער האבן ביידע באוויינט אז קוים מיט אפאר‬
‫חדשים פריער זענען אוועק די ראשי הקהילה ר' סענדער‬
‫אין תש"ס‪ ,‬תשס"א‪ ,‬צי שפעטער‪ ,‬ווען ס'איז ארויף אין די‬ ‫דייטש און ר' לייבוש לעפקאוויטש‪.‬‬
‫העדליינס די נחל חרדי פראבלעם‪ ,‬האט ר' אהרן געהאלטן‬
‫שטרומישע דרשות און זיך בעיביש גערייצט‪" :‬איך בין‬ ‫אין זאל זענען געווען קופקעס ווי יונגעלייטלעך האבן‬
‫געווען דער ערשטער וואס האט גערעדט וועגן די גזירה‪,‬‬ ‫געקריצט מיט די ציין‪ ,‬ביי די שטארק היציגע קופקעס האט‬
‫מען האט מיך נאך דעמאלט נישט פארשטאנען‪ ,‬אבער היינט‬ ‫מען געהערט ווי מען קאכט מיט שוים אויף די ליפן‪ ,‬אז‬
‫זעט שוין יעדער אז איך בין גערעכט געווען"‪) .‬בערך אזויווי‬ ‫משה האט דא אויסגעפירט‪ ,‬ער האט איבערגענומען די‬
‫על גאור וואס האט ערפונדעם דעם אינטערנעט( איי‪ ,‬ווער‬ ‫גאנצע יו‪.‬טי‪.‬עי‪ .‬אלעס זענען זיינע מענטשן‪ ,‬דער רב‬
‫האט אים נישט פארשטאנען‪ ,‬וואס הייסט ער האט גערעדט‬ ‫)מיינענדיג ר' אהרן( איז נישט מער ווי א פינפטע ראד‪.‬‬
‫די ערשטע עס איז דאך שוין געשטאנען אין איד נאר פאר‬ ‫איינער האט מיר געשריבן אין אישי אז ער האט געזען ווי‬
‫ער האט בכלל גערעדט? אבער קיין חכמה ערווארט מען‬ ‫אפאר היציגע חברה טענה'ן זיך אויף הויכע טענער מיט‬
‫שוין סייוויי נישט פון ר' אהרן אין די עידזש‪ ,‬סאו קען מען‬ ‫שמואל ווידער‪ ,‬אז מען מוז שוין ענדליך אנהייבן צו‬
‫עס אויסהערן און לאכן‪ ,‬אויב מען וויל‪) .‬איך געדענק נישט‬ ‫דעליווערן און ווייזן אז ר' אהרן איז בעל הבית אז נישט‬
‫דעם דאטום ווען ער האט געזאגט אז ער איז געווען דער‬ ‫וועט זיין זייער ביטער‪ .‬און ער האט געטרייסט דעם עולם‬
‫ערשטער‪ ,‬ווער עס געדענקט זאל מיר שיקן פונקטליך דעם‬ ‫דאונט ווארי‪ ,‬עס וועט נאך קומען גוטע צייטן‪.‬‬
‫לשון אין אימעיל אדער תיבה אישית(‪.‬‬
‫בשעת'ן דינער‪ ,‬אינמיטן די אלע קופקעס‪ ,‬איז דער יועץ‬
‫סך הכל היוצא מדברינו‪ ,‬דאס איז געווען די מואוו פון‬ ‫פרטי געווען זייער פארנומען‪ ,‬ער האט געהאט וויכטיגערס‬
‫תשנ"ט‪ ,‬און די סוף מעשה במחשבה תחילה פאר די‬ ‫אויפ'ן קאפ‪ .‬בשעת'ן דינער גייט מתתי' דייטש צו ר' אהרן‬
‫סטעימענט פון צוויי יאר נאכדעם "איך בין געווען דער‬ ‫פריעדמאן פון "איד" ער מוז אים שוין העלפן‬
‫ערשטער‪ ,‬מען האט מיך נאך דעמאלט נישט פארשטאנען"‪,‬‬ ‫עמוירדזשענסי‪ ,‬דער קרית יואל'ער רב גייט באלד רעדן און‬
‫עס איז א היבש אינטרעסאנט שטיקל היסטאריע ווי‬ ‫ער מוז וויכטיג האבן אינפארמאציע וועגן די נייע געזעץ‬
‫אינטערגעבעט מען האט אים צו זיין דער שר צבא‪ ,‬וואס‬ ‫וואס איז היינט געשטאנען אין איד‪ .‬ער האט אים געהייסן‬
‫פירט מעכטיגע מערכות קעגן ציונות‪ ,‬און ווי מען האט אים‬ ‫יעצט צו קאלן קיין ירושלים‪ ,‬כאטש ס'איז אינמיטן די‬
‫פראבירט צו פארבינדן מיט'ן בריסקער ראש ישיבה‬ ‫נאכט‪ ,‬שוין באלד פארטאגס אין ארץ ישראל‪ ,‬ווייל ער מוז‬
‫שליט"א‪ ,‬אנן מהכא ואתון מהתם‪ ,‬זיי זאלן זיין די צוויי‬ ‫ארויסקוועטשן פון י‪ .‬ווייס די מאקסימום וואס ער ווייסט‬
‫לייבן ביים כלל ישראל‪ ,‬איינער אין ארץ ישראל און איינער‬ ‫וועגן דעם נייעם געזעץ וואס איז היינט ארויס אין ארץ‬
‫אין חוץ לארץ‪.‬‬ ‫ישראל וועגן ישיבה בחורים אין מיליטער‪ ,‬וואס די ארץ‬
‫‪ ‬‬
‫‪124 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫אויגען און הייבט אן מיט א הויכע שטימע‪ ,‬ברוך אתה ה'‬ ‫און איך דארף צולייגן נאך א נקודה‪ ,‬נישט נאר צו טרייען‬
‫אלקינו מלך העעעעעעעוייייילעם‪ ,‬אשר ברא‪ ,‬א טיפע‬ ‫אפצואוואשן די וויזניצער פלעק האט ר' אהרן געוואלט זיין‬
‫קרעכץ‪ ,‬ששון ושמחה‪ ,‬נאך א טיפע קרעכץ‪ ,‬חתן וכלה‪ ,‬צום‬ ‫דער דעה‪-‬זאגער און קנאי‪ ,‬נאר ער האט געוואלט מיט דעם‬
‫דריטען מאל א טיפע קרעכץ‪ .‬ער האט געענדיגט די ברכה‬ ‫אויך נאכמאכן זיין טאטן וואס ער פלעגט רעדן ביי‬
‫האט געדונערט א אמן אז מען האט געקענט טויב ווערן‪.‬‬ ‫פראטעסטן בחיי רביה"ק זי"ע‪ ,‬וואו דער רבי האט נישט‬
‫גערעדט נאר זיין פלומעניק דער סיגעטער רב‪ ,‬וועלכער איז‬
‫נאכדעם זענען אלע פנימ'ער פרייליך געווארן‪ .‬אלעס האט‬ ‫שפעטער געווארן ממלא מקום‪ .‬דאס זעלבע האט ר' אהרן‬
‫זיך ארום געדרייט לאכען ווי די זיבעלעך‪ :‬האסט געזען ווי‬ ‫מיט זיין בעיבישקייט געהאלטן אז אויב זיין טאטע רעדט‬
‫משה גבאי איז ווייס‪ ,‬ער פלאצט‪ ,‬א אנדערער חכם האט‬ ‫נישט דעמאלט מעג נאר ער "בשם דעם טאטן און‬
‫מסביר געווען אז יעצט האט מען אים איינמאל פאר‬ ‫בשליחות"‪ ,‬ווייל אין סאטמאר פלעג דער ממלא מקום רעדן‬
‫אלעמאל געוויזען ווער ס'איז בעל הבית‪ ,‬ער וועט זיך מער‬ ‫בחייו פון זיינע פארגייער‪ ,‬אזוי איז געווען ביים טאטן און‬
‫נישט וואגען צו טשעפענען דעם רב‪ ,‬די געמיטער זענען‬ ‫פעטער‪ ,‬און אזוי איז יעצט ביי אים מיט'ן טאטן‪.‬‬
‫געווען זייער הויך און פאר ר' אהרן האט עס אזוי שיין‬
‫צוגעשפילט‪ ,‬ער האט די ערשטע מאל געוויזען אז ער וועט‬ ‫דאס איז געווען איינע פון די גרויסע בובוס ווען עס איז‬
‫זיך מער נישט לאזן שפייען אין די קאשע פון משה גבאי‪,‬‬ ‫אויפגעקומען נאך א געשטאלט אויף די רבני'שע‬
‫ס'אינטרעסירט אים נישט צו זיין טאטע לעבט און צו ער‬ ‫פלאטפארמע דער יונגערער ברודער ר' זלמן לייב וואס איז‬
‫זיצט אפילו ביי זיין טיש‪ ,‬ער וועט ווייזען ווער עס האט‬ ‫יענעם אדר געקומען פון ירושלים רעדן ביים פראטעסט אין‬
‫דעם פאוער אין סאטמאר‪ ,‬פאר יעדע פרייז‪.‬‬ ‫ניו יארק און האט גערעדט בשם סאטמאר די זעלבע ווי‬
‫דער ברודער‪ .‬דאס איז געווען א געפערליכע פאררעכענונג‬
‫)פון דעמאלטס אן ביזען היינטיגען טאג‪ ,‬האלט מען און איין‬ ‫אינעם חשבון‪ ,‬און ספעשל נאכדעם וואס מען האט שוין‬
‫"ווייזען"‪ .‬ר' אהרןס מענטשען האבען נאך זייט דעמאלטס‬ ‫אינוועסטירט אזויפיל קאנעקשאנס מיט בריסק‪ ,‬פייערדיגע‬
‫נישט אויפגעהערט "ווייזען"‪ .‬שוין דורך גאנצע צען יאר‪ ,‬און‬ ‫דרשות און באמבע אויפרייסן "דער ערשטער" קעגן גיוס‬
‫זיי "ווייזען"‪ .‬איינמאל ווייזט מען פארן ברך משה רבין‪.‬‬ ‫בני הישיבות‪ ,‬אבער דאס וועל איך שרייבן ביים המשך‪.‬‬
‫איינמאל פאר משה גבאי‪ .‬איינמאל פאר ר' זלמן לייבן‪.‬‬
‫איינמאל פאר די האלבע וועלט‪ .‬איינמאל פאר די גאנצע‬ ‫האטס געדולד וועגן די חתימות פונעם קול קורא‪ ,‬די‬
‫וועלט‪ .‬אבער דער עיקר איז‪ ,‬אז מען ווייזט‪ .‬דער פראבלעם‬ ‫פארברענען דעם איד אין קרית יואל‪ ,‬די פראטעסט‪ ,‬און‬
‫איז אבער‪ ,‬אז קיינער קוקט נישט וואס זיי ווייזען‪ .‬און ווי‬ ‫נאך‪ ,‬המשך יבוא אי"ה‬
‫באלד זיי כאפען נישט אז קיינער קוקט נישט וואס זיי‬
‫ווייזען‪ ,‬זענען זיי געבליבען ביים ווייזען‪ .‬און עודם מדברים‪,‬‬ ‫נאך א קלייניקייט איידער איך שרייב וועגען די פראטעסט‪.‬‬
‫און זיי ווייזען נאך אלץ‪(.‬‬
‫ווי איך האב שוין דערמאנט זענען ר' אהר'ןס מענטשען‬
‫*‬ ‫געווען נאך ארץ ישראל געפערליך צערודערט קעגן "דער‬
‫איד"‪ ,‬זיי זענען געווען צושטורעמט היתכן מען האט אזוי‬
‫אין ירושלים האט זיך זייער געקאכט יענעם ווינטער תשנ"ט‬ ‫ווייניג געשריבען פון זיין מעכטיגען באזוך און מען האט‬
‫א גרויסע מערכה ווייל עטליכע אסירי ציון ר' אהרן שמואל‬ ‫בעיקר געשריבען וועגען די שמחה און די בר מצוה‪ ,‬אין די‬
‫קארנבליט נ"י און נאך אפאר ירושלימער אידן זענען געווען‬ ‫צייט וואס ר' אהרן איז דא דער חתן הבר מצוה און דער‬
‫ארעסטירט אויף אכט חדשים תפיסה אויפן חשד אז זיי‬ ‫בעל שמחה‪ ,‬ער איז אלעס‪ ,‬און וואס מען שרייבט וועגען די‬
‫זענען געווען ביי א פראטעסט אין ירושלים קעגען‬ ‫בר מצוה מיינט מען נאר אים צו טשעפען‪.‬‬
‫מיסיאנערן‪.‬‬
‫די ערשטע וואך נאכען אהיים קומען פון ארץ ישראל האט‬
‫אין ארץ ישראל זענען עטליכע מאל געווען ריזיגע‬ ‫די ערשטע מאל אויסגעבראכען א עפענטליכע מהומה אין‬
‫דעמאנסטראציעס יענעם ווינטער‪ ,‬און אויך אין אמעריקע‬ ‫גרויסען ביהמ"ד אין ראדני‪ ,‬דאס איז געווען ביי שבת שבע‬
‫האט מען אנגעהויבען קאכען אז מען מוז מאכען א‬ ‫ברכות פרשת תרומה‪ ,‬דעם ברך משה'ס איידעם ר' דוד‬
‫פראטעסט‪ .‬עס זענען געקומען פארלאנגען פון ארץ ישראל‪,‬‬ ‫מייזליש פון מאנטרעאל האט חתונה געמאכט זיין טאכטער‬
‫ספעציעל פון די חברי הביד"צ און גאר שטארק פון רבי‬ ‫ע"ה יענעם דאנערשטאג נאכט‪ ,‬און פרייטיג צו נאכטס ביי‬
‫בנימין ראבינאוויטש זצ"ל חבר הביד"צ אז מען מוז מאכן א‬ ‫שבת שבע ברכות איז געווען א מעכטיגער מצב ביים‬
‫פראטעסט אין חוץ לארץ‪ .‬אויך דער וועלט בארימטער‬ ‫בענטשען‪.‬‬
‫בריסקער ראש ישיבה רבי דוד סאלאווייטשיק שליט"א‬
‫האט געשיקט פערזענליך א בריוו מיט זיין איידעם רבי‬ ‫מען האט מכבד געווען ר' אהרן צו זאגען ברכה אחריתא‪,‬‬
‫נחמי' קאפלאן שליט"א ראש ישיבת שער התלמוד קיין‬ ‫און דא האט זיך ספאנטאן אנגעהויבען אזא געשישקעכטס‪,‬‬
‫אמעריקע צום ברך משה זצ"ל‪ ,‬אז מען מוז קעמפען און‬ ‫אז איבעראל אין גאנצן ביהמ"ד האט מען זיך‬
‫אויפשטורמען חוץ לארץ קעגען די גזירות שמד און העברה‬ ‫אויפגעשטעלט טישן און בענק קוקען וואס דא גייט פאר‪.‬‬
‫על הדת אין ארץ ישראל‪.‬‬ ‫די געשישקעכטס האט געדונערט "ששששש"‪" ,‬ששששש"‪,‬‬
‫אלעס איז שא שטיל‪ ,‬און ר' אהרן פארקנייטשט זיך די‬
‫‪ ‬‬
‫‪125 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫פרטי אינזין געהאט די ערשטע זאך ר' אהרן זאל גלייך‬ ‫אבער אונזער ליבער ר' אהרן האט דאך נישט געוואלט‬
‫שרייבן א בריוו צו קארנבליעט און די אנדערע ארעסטאנטן‬ ‫ארויספאלען פונעם סיסטעם‪ ,‬ביי אים אין קאפ איז דאך‬
‫זיי מחזק זיין‪ .‬ר' אהרן האט געשריבען א בריוו וואו ער‬ ‫שוין געווען רעדזשיסטערט אז ער איז דער סאטמאר רבי‪,‬‬
‫וויינט דארט געפערליך אז ער האט יעצט אליין געזען אין‬ ‫על פיו ישק כל דבר‪ ,‬ער באשליסט ווען יא און ווען נישט צו‬
‫ארץ ישראל ווי ערליכע אידן ווערן אונטערדרוקט‪ ,‬די‬ ‫מאכען א פראטעסט‪ ,‬ממילא האט ער יעצט אויך געטרייט‬
‫מלחמת הדת איז שרעקליך‪ ,‬און ווי שטארק ער האט זיי‬ ‫ארויסצונעמען די גרעסטע אטענשאן וואס האט געהאט א‬
‫געוואלט באזוכען‪ ,‬ער שרייבט אז ער איז ספעשעל‬ ‫שייכות צום פראטעסט‪.‬‬
‫געבליבען א טאג לענגער אין ארץ ישראל אבי זיי צו קענען‬
‫באזוכן‪ ,‬ער איז געפארען אין די תפיסה אבער די רשעים‬ ‫ווען ר' אהרן איז געווען ביי די בר מצוה אין ארץ ישראל‬
‫האבען אים נישט אריין געלאזט אפילו נישט אויף א מינוט‪,‬‬ ‫איז ער פארשטייט זיך געגאנגען באזוכען דעם בריסקער‬
‫ממילא אויב ער קען זיי נישט באזוכען פערזענליך וויל ער‬ ‫ראש ישיבה רבי דוד סאלאווייטשיק‪ ,‬און רבי דוד מיט זיין‬
‫זיי כאטש מחזק זיין מיט א בריוו‪.‬‬ ‫פייערדיגע קנאות האט געבעטען פון ר' אהרן אז מען מוז‬
‫אויפשטורמען אמעריקע‪ .‬ר' אהרן האט צוגעזאגט אז ער‬
‫ער שרייבט אז ווען ער איז געווען אין ארץ ישראל האט ער‬ ‫וועט אים עס ערלעדיגען‪ .‬א צייט שפעטער ווען עס האט‬
‫גערעדט מיט ראשי ישיבות און מנהיגי עדות בישראל וועגן‬ ‫זיך געטאן וועגען די קול קורא‪ ,‬האט ר' אהרן גע'טענה'ט אז‬
‫דעם שווערן מצב‪ ,‬און הגאון הגדול ר' דוד סאלאווייטשיק‬ ‫די גאנצע פראטעסט האט נאר ער געהייסן מאכן‪ ,‬האט מען‬
‫שליט"א ראש ישיבת בריסק האט אים פערזענליך געזאגט‬ ‫אים געענטפערט אז עס איז געקומען בפקודת פון רבי'ן‬
‫אז שוין פופציג יאר פון התייסדות המדינה וואס איז שוין‬ ‫דער נשיא פון התאחדות הרבנים‪ ,‬ווייל די עדה החרדית און‬
‫געווען אסאך שווערע צייטן און תקופות איז נאכנישט‬ ‫דער בריסקער ראש ישיבה האבן געשריבען א בריוו אז מען‬
‫געווען אזא שווערער מצב ווי דעמאלטס‪.‬‬ ‫מוז מאכן א פראטעסט‪ ,‬דער מצב איז איום ונורא‪ .‬אבער ר'‬
‫אהרן האט געטענהט פעסט אז ס'איז נישט אמת‪ ,‬משה‬
‫בשעת מעשה האט מען נאכנישט געקענט אזוי ווייט‬ ‫גבאי וויל נאר אזוי מאכן א פאלשע בילד‪ ,‬און דער אמת איז‬
‫פארשטיין ר' אהרןס ווייטאג פונעם פאקט וואס ער האט‬ ‫אז נאר ער האט געהייסען מאכען א פראטעסט‪ ,‬ער האט‬
‫נישט געקענט אריינגיין אין תפיסה‪ ,‬אבער צוויי וואכען‬ ‫געברענגט די מעסעדזש פון בריסקער ראש ישיבה‪ ,‬ער האט‬
‫שפעטער ווען זיין יונגערער ברודער ר' זלמן לייב דער רב‬ ‫געברענגט א ערשט האנטיגן באריכט פונעם שווערען מצב‬
‫פון ירושלים איז געקומען רעדען צום פראטעסט‪ ,‬און ער‬ ‫אין ארץ ישראל פאר זיין טאטען דער ברך משה זצ"ל‪ ,‬און‬
‫האט פארציילט א ערשט האנטיגע באריכט‪ ,‬א באגעגעניש‬ ‫נאר דעמאלטס איז דער ברך משה געווארען אויפגשוידערט‬
‫וואס ער האט פערזענליך געהאט מיט די ארעסטירטע אידן‪,‬‬ ‫דערפון און זאפארט געהייסען ארגאניזירען א עצרת מחאה‪,‬‬
‫און ווי ער האט זיך אליין איבערצייגט וואס פארא‬ ‫ממילא איז די גאנצע פראטעסט נאר צו פארדאנקען ר'‬
‫שטארקע גבורת הנפש זיי האבן‪ .‬דעמאלט האט מען שוין‬ ‫אהרן‪ .‬נו‪ ,‬קען זיך איינער קריגען מיטען מציאות?‬
‫אסאך בעסער פארשטאנען ווי ר' אהרן האט עס געוואלט‬
‫דראמאטיש שילדערן ביים פראטעסט און ער האט נעבעך‬ ‫צוריק קיין ארץ ישראל א סעקונדע‪:‬‬
‫נישט געקענט‪ .‬ער האט מסתמא געהאלטן אז זיין ברידער‬
‫און משה גבאי האבן אפילו אינטערגעשטעלט די גאנצע‬ ‫א וואך פאר ר' אהרן איז נאך געווען אין ארץ ישראל איז‬
‫מעשה מען זאל אים נישט אריינלאזען אין תפיסה‪ ,‬אבי ער‬ ‫דער לעלובער רבי שליט"א פון בני ברק געווען באזוככן די‬
‫זאל עס נישט קענען פארציילען‪.‬‬ ‫אסירים אין טורמע‪ ,‬עס איז געווען איבעראל באשריבכן אז‬
‫ער האט מחזק געווען די ארעסטאנטן און ער האט אפילו‬
‫*‬ ‫געפירט א ראש חודש טיש אין תפיסה וואו ער האט‬
‫געזאגט דברי חיזוק פאר די יונגעלייט‪.‬‬
‫יעצט א קליין משל פון ר' אהרןס קנאות פון יענע צייט‪.‬‬
‫ערב דעם פראטעסט‪ ,‬וואס היינט ווען איינער וואלט דאס‬ ‫נו‪ ,‬אונזער ר' אהרן איז פארשטייט זיך געווארן דזשעלעס‪,‬‬
‫געזאגט וואלטען אים די ארונים אראפגעריסען אויפן‬ ‫און ווען ער איז דארט געווען האט ער ממש גע'חלש'ט צו‬
‫ערגסטען פארנעם‪.‬‬ ‫גיין אין תפיסה באזוכן "די אסירי ציון"‪ ,‬ער האט געוואלט‬
‫ארויסנעמען די בעסטע אטענשאן וואס ער קען‪ ,‬עס איז‬
‫יענעם ווינטער האט די העכסטע געריכט אין מדינת ישראל‬ ‫אים געווען זייער וויכטיג ער זאל קענען פארציילען זיין‬
‫וואס מען רופט בג"ץ )נישט ביי ר' אהרן וואס האט פאר זיין‬ ‫גאנץ לעבען אז ער האט אליין באזוכט די ארעסטאנטן‪ ,‬און‬
‫פראפאגאנדע קעגען סאטמאר בני ברק א נאמען געגעבן‬ ‫אין די "משלחן מלכים" צען יאר שפעטער וועט מען קענען‬
‫פאר יעדע ציוניסטישע קאורט דעם נאמען בג"צ( דער "בית‬ ‫דרוקן די שמועס ווי ער צעלייגט פונקטליך וויאזוי די‬
‫משפט עליון" האט געפסקענט אז אויך רעפארמער קענען‬ ‫ציוניסטישע תפיסה זעט אויס‪ ,‬וואסארא קאלער די בילדינג‬
‫ערוועלט ווערען אלס פארשטייער אינעם מועצה דתית‪ .‬די‬ ‫איז און וויפיל פאליציאנטן עס שטייען ביי די טיר‪.‬‬
‫אגודה אין אמעריקע האט געמאכט א ריזיגע עצרת תפילה‬
‫אויף וואל סטריט‪ ,‬וואו מען האט געזאגט שמע ישראל‪.‬‬ ‫אבער די תפיסה וועכטער האבן נישט געוואלט אריינלאזען‬
‫סאטמאר איז געווען קעגען יענעם פראטעסט‪ ,‬ווייל מען‬ ‫ר' אהרן באזוכן די איינגעשפארטע אין תפיסה‪ ,‬און ממילע‬
‫האט געהאלטען אז די מועצה דתית איז סייווי גע'אסר'ט‬ ‫ווען ער איז צוריקגעקומען פון די בר מצוה האט דער יועץ‬
‫‪ ‬‬
‫‪126 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫רעדט זיך איין אז ער געט דערמיט א פליק פאר די‬ ‫פון אלע גדולים פון פריערדיגן דור אפילו פון די אגודה‬
‫סאטמארער קהילה אין בני ברק?‬ ‫קרייזן‪ ,‬און עס ווערט נישט מער אסור ווען רעפארמער‬
‫זענען דארט‪.‬‬
‫*‬
‫ר' אהרן האט אויסגענוצט די מצב און ער האט גערעדט‬
‫נאך איין זאך וואס איז געווען פאר יענעם פראטעסט די‬ ‫דעמאלט א דרשה אין קרית יואל שבת פרשת כי תשא‬
‫ערשטע מאל‪ ,‬אין איינקלאנג מיט די נייע סטראטעגיע‬ ‫תשנ"ט פארן לייענען‪ ,‬וואו ער האט זייער זיס אפגעלאכט‬
‫פונעם יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש‪ ,‬אז מען דארף‬ ‫פון די רעליגיעזע פארטייען וואס זיי זיי זענען ביז היינט‬
‫"פּאלישען" ר' אהרן ער זאל האבן א שיין פיקטשער‪ ,‬און‬ ‫נישט ארויס אויף די גאס שרייען און די גאנצע טעם‬
‫ווארפען די אלע שלעגערייען און רעדער שטעכען אין קרית‬ ‫פארוואס מען האט יעצט געמאכט די עצרת איז וועגן עס‬
‫יואל אויף משה גבאי'ס פלייצעס‪ .‬ר' אהרן האט דעמאלט‬ ‫גייט זיין וואלען אין די מדינה‪ .‬ער האט מסביר געווען אז‬
‫געשריבען א בריוו צו די אלע עסקנים וואס האבען‬ ‫מען מאכט א "ויצעקו"‪ ,‬עס איז דא א שרעקליכע "גזירה"‪,‬‬
‫געארבעט ביים פראטעסט און פארדאמט די מעשים פון‬ ‫מען בלאזט אויף די גזירה אויפן גרעסטען פארנעם‪ ,‬אלעס‬
‫אומפאראנטווארטליכע יחידים וואס האבען געמאכט‬ ‫ווייל די אגודה דארף ווייזען אז מען קעמפט פאר‬
‫שאדענס פאר אידן פארן פראטעסט‪.‬‬ ‫אידישקייט און מען גייט זיך נישט לאזען פונעם בג"צ‪.‬‬
‫ר' אהרן שרייבט "שמועה שמעתי ותרגז בטני ולא אוכל‬ ‫ר' אהרן האט אויסגעשריגן‪ :‬דאס איז "תחתיה תעמוד‬
‫לתת מרגוע לנפשי" פארוואס מען האט געמאכט הזיקים‬ ‫הבהרת"‪ ,‬אונטער דעם ליגט באהאלטען די וואל‬
‫ביי די הכנות צום עצרת‪ .‬ער בעט די אלע עסקנים בשם‬ ‫פראפאגאנדע‪ ,‬דאס איז דער ציל פון די פראטעסט‪ ,‬מען‬
‫דעם טאטען דער ברך משה זצ"ל מען זאל נישט מאכען קיין‬ ‫שלעפט צאם תמימותדיגע אידן קעגען די גזירה אבער מען‬
‫שום שאדענס פאר קיינעם‪ ,‬מען זאל נישט גורם זיין קיין‬ ‫מיינט גארנישט די גזירה‪ .‬קומענדיגע וואך‪ ,‬האט ר' אהרן‬
‫הזיקים פאר נכסי הקדש און נכסים פרטיים‪ ,‬ווייל דאס‬ ‫אויסגעפירט‪ ,‬וועלען מיר גיין דעמאנסטרירען קעגען דעם‬
‫ברענגט א חילול ה' נישט קיין כבוד שמים‪ ,‬און מען ווייסט‬ ‫שלטון הרשע‪ ,‬אונז וועלמיר אויסרופען א מחאה קעגן דאס‬
‫ווי ווייט דער פעטער זי"ע האט מקפיד געווען קעגן אזעלכע‬ ‫עצם מדינה‪ .‬אונז וועלמיר נישט מוחה זיין נאך קעגען איין‬
‫מעשים תעתועים‪ .‬ר' אהרן פירט אויס דעם בריוו‪" :‬והדבר‬ ‫איינצעלע פינגער פונעם עגל‪ ,‬דער בג"צ‪ ,‬נאר קעגען דעם‬
‫ברור כי כל מי שעשה איזה היזק ליחיד או לרבים‪ ,‬על פי‬ ‫גאנצען עגל‪ ,‬ווייל ווען מען איז מוחה נאר קעגען א פינגער‬
‫הלכה מחויב לשלם כל מה שהזיק"‪.‬‬ ‫ווייזט מען מיט דעם אז די גאנצע עגל איז יא כשר‪.‬‬
‫יעדער פארשטייט אז ווען אין די אנהויב נו"ן יארן‪ ,‬וואלט‬ ‫אויך ביים פראטעסט מיט צוויי וואכען שפעטער האט ר'‬
‫סיי וועלכער רב געשריבען אזא בריוו וועגן די הזיקים פון‬ ‫אהרן געזאגט אז מיר זענען געקומען פראטעסטירען קעגען‬
‫נכסי הקדש און נכסים פרטיים וואס איז יעדען טאג געווען‬ ‫דעם "גאנצען" שלטון הרשע‪ ,‬נישט נאר קעגען די בג"ץ‬
‫אין קרית יואל‪ ,‬וואלט ר' אהרן אליין געהאלטען קעגען די‬ ‫אדער די אנדערע גזירות ווי מיסיאן‪ ,‬נאר קעגען די גאנצע‬
‫שארפסטע דרשה אין זיבעטען ריפ אריין‪ ,‬ווייל אין קראלי‪,‬‬ ‫מדינה‪" .‬מיר זענען נישט מוחה קעגען איין איינצעלנע‬
‫אין סאטמאר און אין ברוקלין האט מען אויך געשלאגען‪,‬‬ ‫פינגער פונעם עגל‪ ,‬נאר קעגען דעם גאנצן עגל"‪.‬‬
‫אבער יעצט תשנ"ט ווען מען האט שוין געארבעט אויף א‬
‫נייע פלאטפארמע‪ ,‬מען האט געזוכט די שולדיגע און‬ ‫נו‪ ,‬היינט ווען די גאנצע ארונישע פארטיי איז געבליבן מיט‬
‫געוואלט אראפ ווארפען אלע שמוץ פון זיך‪ ,‬מען האט‬ ‫איין איינציגע מערכה ווען זיי ווילען שפילן קנאים‪ ,‬די‬
‫געוואלט אויסקוקען ווי א שיינע רבי וואס האט נאך נישט‬ ‫דרשות און ארטיקלען קעגן די ציוניסטישע בג"צ‪ ,‬ווייל ר'‬
‫געטשעפעט אין לעעבן קיין פליג און פארשטייט פשוט‬ ‫אהרן האט נעבעך בטעות געמיינט אז אלע בתי משפט אין‬
‫נישט ווי מען קען יענעם שאדען מאכען געלט "תרגז בטני‬ ‫ארץ ישראל טראגען דעם נאמען בג"צ‪ ,‬און מען האט‬
‫ולא אוכל לתת מרגוע לנפשי"‪ ,‬איז מען געגאנגען און אליין‬ ‫איבערגעדרוקט קאפיעס פון ספר ויואל משה און‬
‫געשריבען א בריוו קעגען די שלעגערייען און געהייסען‬ ‫אריינגעקלעפט ווערטער און שטיקלעך אבי עס זאל האבען‬
‫באצאלען יעדען וואס האט געמאכט א היזק פאר א יחיד‬ ‫דעם נאמען בג"צ‪ ,‬און פאר א יאר פורים האט מען אהיים‬
‫אדער א רבים‪ ,‬אזוי וועט די פרעמדע גאס זאגן אז דאס איז‬ ‫געשיקט מיט אלע ארונישע יונגלעך פיקטשערס פון המן‬
‫א ריכטיגער סאטמאר רבי‪ ,‬סיי דער גרויסער פייערדיגער‬ ‫און מען האט אויפגעהאנגען המן ווייל המן איז דאך דער‬
‫קנאי אבער אויך איינער וואס יעדע ריר איז על פי הלכה‪,‬‬ ‫בג"צ אליין‪ ,‬מיט נאך בעיבישע שטותים און ספלעשעס‬
‫און ער הייסט באצאלען אלע פריוואטע שאדנס‪...‬‬ ‫וואס זיי האבען שוין געשריבן און געדרשנט ווייל די גאנצע‬
‫מערכה קעגן ציונות איז נאר קעגען די בג"צ וואס פסק'נט‬
‫*‬ ‫די געזעצען‪ .‬דארף מען זיי פשוט גיין און ווייזן די ספין וואס‬
‫ר' אהרן האט געזאגט צען יאר צוריק‪ ,‬ווען ער האט זיך נאך‬
‫בקיצור‪ ,‬אין אמעריקע האט מען זיך גענומען גרייטען אין‬ ‫איינגערעדט אז ער גייט זיין סאטמאר רבי און ער מוז רעדן‬
‫גרויסען צום פראטעס‪ ,‬די פייערדיגע סאטמארער קנאות‬ ‫קנאות‪ ,‬דעמאלטס איז ער געווען ביזי אז ווען מען איז‬
‫איז ביי יעדען אנגעווארימט געווארען און אין גאנץ ניו‬ ‫מוחה נאר קעגען א פינגער ווייזט מען אז די גאנצע עגל איז‬
‫יארק האט מען זיך געגרייט צו שטורמען וועגען די ביטערע‬ ‫יא כשר‪ ,‬ומה נשתנה אגודה תשנ"ט מר' אהרן תשס"ט‪,‬‬
‫פארוואס מעג ער יא זיין ביזי נאר מיט דעם בג"צ‪ ,‬ווייל ער‬
‫‪ ‬‬
‫‪127 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫דיסארדער" ‪ -‬זיך באלד גענומען בלאזען‪ ,‬כדרכו‪ .‬און‬ ‫נסיונות און די גזירות‪ .‬מען האט אנגעהויבען ארומגיין‬
‫מסתמא‪ ,‬ווען ער איז אוועקגעגאנגען האט ער געקאלט זיין‬ ‫זאמלען חתימות פון אלע רבנים וגדולי ישראל וועגען דעם‬
‫יועץ אהרן מתתיהו‪ ,‬דערציילן אז משה גבאי האט אים שוין‬ ‫חיוב ארויס צו גיין פראטעסטירען‪.‬‬
‫ווידער מסדר געווען‪.‬‬
‫די עסקנים וואס זענען געווען איינגעשפאנט אין די הכנות‬
‫דער קול קורא איז ערשינען אין דער איד פרשת ויקהל‬ ‫צום פראטעסט האבן יענס מאל געוואלט מאכן א‬
‫פקודי‪ ,‬וואס פלעגט דאן ארויסקומען יעדען מיטוואך צופרי‪,‬‬ ‫דעמאנסטראציע אזאנס און אזעלכעס‪ ,‬עס זאל ווערען כל‬
‫און יענעם דאנערשטאג איז געווען דער פראטעסט אין‬ ‫הגולה כמדורת אש‪ ,‬א פראטעסט וואס איז שוין יארען‬
‫מאנהעטען‪ .‬קאשויער רב האט מען ארויפגערוקט אויף די‬ ‫נישט געווען‪ ,‬און פאר דעם האבן זיי געוואלט‬
‫ערשטע שורה פון די קול קורא‪ ,‬און ר' אברהם אויף די‬ ‫ארויסברענגען אלע סארט אידען‪ ,‬כאטש אלע מיינונגס‬
‫דריטע שורה‪.‬‬ ‫פארשידנהייטן פון אלע קרייזן‪ ,‬האבן זיי געוואלט מען זאל‬
‫פארקוקען פון אלעם און פארזיכערען די גרעסטע סוקסעס‬
‫פארוואס די מעשה איז אזוי פארקריפלט געווארען איז‬ ‫למען כבוד ה' וקידוש שם שמים‪.‬‬
‫געווען‪ ,‬ווייל א וואך פריער‪ ,‬א שבת פאר פורים‪ ,‬איז ר'‬
‫נפתלי דוד לייטנער געקומען צום ברך משה'ס טיש‪ ,‬און‬ ‫האט ר' אהרן אויך מסכים געווען דערצו?‬
‫משה גבאי האט אים צוגעפירט צום רבין‪ ,‬זיי האבן עפעס‬
‫גערעדט‪ .‬פארוואס ער איז געקומען ווייס איך נישט‪ ,‬אבער‬ ‫לייענט אין המשך‪.‬‬
‫מען האט געשמועסט אז מען ארבעט אויף א שלום‪ .‬ווי‬
‫פארשטענדליך האט ר' אהרן עס גענומען פאר איינע פון די‬ ‫ווי געשריבען האט זיך יענעם ווינטער אפגעשפילט א‬
‫שריט וואס משה גבאי וויל אים מסדר זיין‪.‬‬ ‫מערכה אין ירושלים‪ ,‬ווען די פאליציי האט ארעסטירט א‬
‫חרדישן איד הרב קארענבליט ווייל ער האט צובראכען א‬
‫און דער אמת איז געווען אז עס איז שוין געווען רואיגער‬ ‫מיסיאנערישען הויז אין מאה שערים‪ ,‬און ער האט‬
‫אין סאטמאר ‪ -‬סוף כל סוף איז שוין ר' זלמן לייב געווען‬ ‫באקומען א שווערע שטראף פון זיצען אין טורמע איבער א‬
‫אין ירושלים ‪ -‬און עס איז שוין געווען "עפעס" מענטשען‬ ‫יאר צייט‪.‬‬
‫וואס האבען שוין באקומען א נאמען אלץ "ר' זלמן לייבס"‬
‫מענטשן‪ ,‬און אזוי ווי ר' זלמן לייב האט געהייסן דער מתון‪,‬‬ ‫אנהייב חודש אדר האט די התאחדות הרבנים אראנזשירט‬
‫און אלע פארעווע‪ ,‬און די אזויגערופענע "שונאים" האבן‬ ‫א עצרת מחאה אין פראנט פון די מדינת ישראל קאנסולאט‬
‫אנגעהויבען רעדען פון אים און אים גלייכען‪ ,‬האט מען יעדן‬ ‫אין מאנהעטן‪ .‬איינער פון די גרויסע עסקנים ביי יעדען‬
‫שריט פאר שלום געהאלטען פאר א אפענסיווע קעגען ר'‬ ‫פראטעסט‪ ,‬ר' יצחק שטערן‪ ,‬איז געקומען צו משה גבאי‬
‫אהרן‪ .‬און ווייל ר' אהרן האט פארשטאנען פארוואס נייע‬ ‫פרעגען צו מען מעג נעמען די חתימות צום קול קורא פארן‬
‫שלום ווינטען הייבען אן צו בלאזען איז דאס געווען איינע‬ ‫פראטעסט פון קאשויער רב און מאנטעווידעער רב‪ .‬האט‬
‫פון די פראפאגאנדע מיטלען וועלכע מען האט גענוצט צו‬ ‫אים משה געהייסן גיין צום רבין דער ברך משה‪ .‬למעשה‬
‫העצן קעגען משה‪ ,‬אז ער איז מקרב די שונאים‪.‬‬ ‫ווען ער האט געפרעגט דעם ברך משה איז שוין משה גבאי‬
‫געווען אפגעפלויגען אין אייראפע קיין ליזענסק אויף רבי ר'‬
‫אלזא‪ ,‬דינסטאג כ"א אדר‪ ,‬איז דער איד געגאנגען צום דרוק‪,‬‬ ‫אלימלךס יארצייט‪ ,‬וואס איז יענס יאר אויסגעפאלען איז‬
‫און אין די זעלבע נאכט איז יצחק שטערן געקומען מיט די‬ ‫געווען דינסטאג פ' ויקהל פקודי‪.‬‬
‫קול קורא אין איד‪ .‬ער האט גע'טענה'ט אז ער האט די‬
‫הסכמה פון רבי'ן אז ער מעג לייגען די חתימות‪ ,‬און עס איז‬ ‫ר' יצחק שטערן איז געגאנגען פרעגען דעם ברך משה‪ ,‬און‬
‫אריין‪.‬‬ ‫אים געזאגט אז עס זענען דא זייער אסאך אין סאטמאר ביי‬
‫וועם א חתימה פון ר' אברהם און קאשויער רב וועט אסאך‬
‫דער אמת לאמיתו‪ ,‬איז געווען אז מען האט נישט געקענט‬ ‫אויסמאכען‪ ,‬דעריבער אפילו עס איז דא חילוקי דעות‪,‬‬
‫כאפן משה בשעת מעשה‪ ,‬ווייל אין אייראפע איז דעמאלטס‬ ‫אפשר איז כדאי מחמת המערכה נגד ציונות צו גיין נעמען‬
‫געווען פארטאגס און ער האט נישט געהאט קיין סעלפאן‬ ‫פון זיי חתימות?‬
‫מיט סערוויס‪ .‬אבער אויף די גאס האט נישט געהאלפען‬
‫קיין פודינו ומצילנו‪ .‬ר' אהרןס מענטשען האבן געטענהט אז‬ ‫האט אים דער ברך משה געענטפערט בזה הלשון‪ :‬הער‬
‫משה איז אזא מורא'דיגער גוטער שפילער‪ ,‬און ער איז‬ ‫אויס‪ ,‬איך גלייב שווער זיי וועלען געבען‪ ,‬אבער פארוואס‬
‫געפארען קיין ליזענסק‪ ,‬נאר צו פאפן דעם עולם אז עס‬ ‫זאלסטו נישט גיין אויספרובירען‪ ,‬אדרבה‪ ,‬אויב זיי ווילן‬
‫האט נישט מיט אים‪ ,‬פאקטיש איז ער דער שייגעץ און‬ ‫געבען א חתימה צו וואס מיר מאכען‪ ,‬איז עס דאך א‬
‫רשע‪ ,‬און ער וויל דירעקט טשעפען "דעם רב"‪ .‬און דער‬
‫באפעל איז ארויס‪ :‬פארברענען דעם איד אין קרית יואל‪.‬‬ ‫געוואלדיגע חיזוק פאר די מערכה קעגען ציונות‪ .‬עד כאן‬
‫און אין וויליאמסבורגער כולל האט דעמאלטס הירצקע‬ ‫דברי הברך משה‪.‬‬
‫צוויבעל אויף געהאנגען דעם ברך משה'ס דרשה פון פורים‬
‫תשנ"ה‪ ,‬צו ווייזן פאר יעדן אז ר' אברהם לייטנער איז נאך‬ ‫ר' יצחק שטערן איז עס אויך געגאנגען דערציילען פאר ר'‬
‫טרייף‪.‬‬ ‫אהרן‪ ,‬וועלכער האט – מיט זיין "פערסאנאלעטי‬
‫‪ ‬‬
‫‪128 ‬‬
‫‪ ‬‬
‫ווען מען האט פארברענט דער איד אין קרית יואל; די רב‬ ‫די תוצאות פון פארברענען דער איד אין קרית יואל‪ ,‬האב‬
‫הצעיר געכאפעכץ וואס דער רב הצעיר האט געכאפט‬ ‫איך שוין געשריבען אין אנהויב פון די מאמרים‪.‬‬
‫צוזאמען מיט זיין רבנית הצרעת‪ ,‬און די מיטינגען ביי קהל‬
‫און ביים רבי'ן דער ברך משה‪.‬‬ ‫***‬
‫אין "חלק ב'" ווען אי"ה באשריבען ווערען דער‬ ‫איצט א קורצער סך הכל פון "חלק א'"‬
‫"פריוואטער" זייט פון די מטבע‪ .‬מיר וועלען נאכשרייבען‬
‫עטליכע טעיפס וואס מיר האבען ערהאלטען פון אנאנימע‬ ‫מיר האבן שוין ביז איצט געשריבען פון די גרויסע "הונגער‬
‫קוועלער‪ ,‬וואס דאס וועט געבען פיל א אנדערען בליק אויף‬ ‫יארען"‪ ,‬ד‪.‬ה‪ .‬די יארען וואס ר' אהרן האט זיך מיט זיין‬
‫פארשידענע זמנים און געשעענישען‪ .‬און אויך וועט אינעם‬ ‫געוואלדיגען אומקאנטראלירטען הונגער געגרייט אויף דעם‬
‫"חלק ב'" געשריבען ווערען פאקטען און געשעענישען וואס‬ ‫טאג וואס ער גייט "געוועלטיגען" אויף "גאנץ" סאטמאר‪.‬‬
‫מיר האבען באקומען פון קראנטע קוועלער וואס האבען זיך‬ ‫ער האט זיך ארומגענומען מיט "הילדים אשר גדלו אתו‪,‬‬
‫געלאזט הערען במשך פון אונזער באשרייבונג פון "חלק א'"‪.‬‬ ‫אשר העמדים‪ ,‬לפניו"‪ ,‬דער יועץ הפרטי אהרן מתתיהו‬
‫דייטש‪ ,‬שמול ווידער דער מח וואשער און אלישע שמואל‬
‫אויך וועט אינעם "חלק ב'" באשריבען ווערען די ווייטעריגע‬ ‫האראוויטץ דער טאשען שניידער‪ ,‬וואס האבען אים‬
‫"פובליק" געשעענישען וואס איז פארגעקומען פון גלייך נאך‬ ‫געעצהט אויף טריט און שריט‪ ,‬וויסענדיג אז ביי ר' אהרן‬
‫פסח‪ ,‬די מיטינגען פון ר' אהרןנס מענטשען; פון די‬ ‫קען מען אלעס פועלן ווען עס קומט צו שעפען אטענשאן‬
‫"בלוטיגע חתונה" וואס איז פארגעקומען גליחך נאך‬ ‫און שטילען זיין הונגער פאר שררה‪.‬‬
‫שבועות תשנ"ט‪ .‬און פארשטייט זיך‪ ,‬פון "ח"י סיון" תשנ"ט‬
‫ווען ר' זלמן לייב איז געווארען רב אין סאטמאר‬ ‫מיר האבען שוין באשריבען אינעם "חלק א'" פון ר' אהרןס‬
‫וויליאמסבורג‪ .‬און אויך פון די טעג און יארען נאכדעם‪ .‬און‬ ‫פערזענליך לעבען‪ ,‬כאטש אין גאר קורצע ווערטער‪ ,‬עטוואס‬
‫אויך וועט באשריבען ווערען "די פריוואטע" זייט פון די‬ ‫פון זיין שלום בית און פון זיין זיך צונויף לעבען מיט זיינע‬
‫מטבע פון די צייטען נאך ח"י סיון וואס איז געווען‬ ‫אייגענע קינדער‪ .‬מיר האבן געשריבען פון זיין התמדת‬
‫פארהוילען פון פובליקים ביז איצט‪.‬‬ ‫בתורה‪ ,‬פון זיינע נארישע ווערטלעך און פון זיין סדר היום‪.‬‬
‫אי"ה נאך די וואך וועט זיך אנהייבען חלק ב'‪ .‬אבער‪ ,‬עס‬ ‫אויך איז געווען אינעם "חלק א'" באשריבען א אלגעמיינע‬
‫וועט נישט אזוי שנעל געשריבען ווערען ווי דער חלק א‪,‬‬ ‫אפשאצונג אויף כלערליי "שוואכקייטען‪-‬פולע" רביס וואס‬
‫ווייל עס איז גאר א שווערע עבודה איבערצוגיין לאגע‬ ‫זוכען אטענשאן‪ ,‬מוזען זיין אין אלע וועכענטליכע‬
‫שעות און עס אפטייפען‪ .‬דער אויבערשטער זאל אונז‬ ‫פובליקאציעס‪ ,‬און לאזען זיך כאפען בילדער אין אלע‬
‫ווייטער העלפן אז מיר זאלען קענען אנגיין מיט דער‬ ‫סארט פאזעס‪ ,‬כאילו זיי וואלטען געווען מאדעלען;‬
‫ארבעט און אזוי ארום וועלן מיר מצליח זיין‪.‬‬ ‫שטעלען אויפן אינטערנעט מאוויס און ווידעאוס פון זיך ווי‬
‫זיי שאקלען זיך ביים לערנען און ווי אזוי זיי דאווענען מיט‬
‫תם ונשלם חלק א'‪ .‬חלק ב'‪ ,‬אי"ה אין קורצען‪.‬‬ ‫מנין‪ ,‬וויאזוי זיי עסען פרוכט און שמועסען "שיחות דקלים"‬
‫און נאך צענדליגער סארט הבלים און שטותים וואס עקלען‬
‫יעדען באזעצענעם פארשוין‪ .‬מיר האבען ארויסגעברענגען‬
‫וויאזוי די אלע "שוואכקייטען‪-‬פולע" רביס און אונזער ר'‬
‫אהרן בראשם לאזען זיך רימען אין פנים‪ ,‬טאג איין טאג‬
‫אויס‪ ,‬און נאכדעם קומען זיי ביי זייערע דרשות אין‬
‫פארפילען אלע לעכער וואס דער פריערדיגער "לעקער"‬
‫האט ל"ע פארפעלט צו אנפילען‪ ,‬און רימט זיך פיל מער און‬
‫ברייטער פון זיין "עבודת הקודש"‪ ,‬און די צוהערער‪ ,‬וואס‬
‫הייסען היינט "הייסע חסידים" שעפען נחת און "חיות‬
‫דקדושה" ווי אזוי "די וועלט" וועט פאר זיכער איינזען אז‬
‫זייער רבי איז דער גרעסטער‪ ,‬דער הייליגסטער‪ ,‬דער‬
‫מעכטיגסטער‪ ,‬דער אנדרייער‪ ,‬דער רעוואלוציאנער אין‬
‫"כשרות" און נאך פילע זאכען מיט וואס זייער רבי איז מער‬
‫פון אלע רביס בכל קצוי תבל‪.‬‬
‫מיר האבען שוין געשריבען אלעס וואס האט זיך‬

‫אפגעשפילט "אין פובליק" פון תשנ"ה ביז נאך פסח תשנ"ט‪.‬‬
‫דאס איז אריינגערעכענט זיינע "שבת התוועדותן" אין די‬
‫גאנצע וועלט‪ ,‬ווי סאטמארער יונגעלייט האבען געשעפט‬
‫געוואלדיגע חיזוק פון די דברי תורה וואס ר' אהרן האט‬
‫אימעטום געזאגט; די בר מצוה אין ירושלים; די פראטעסט‬
‫‪ ‬‬
‫‪129 ‬‬

סאטמאר חלוקה

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

סאטמאר חלוקה

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫‪ ‬די סאטמאר חלוקה ‪ ,‬היסטאריע‬

‫די סאטמאר חלוקה‪ ,‬היסטאריע‪.‬‬

‫די התאחדות האט געטענהט אז ר' אהרן האט בפירוש‬

‫איין וויכטיגע זאך האב איך באקומען אין אישית אז‬

‫ניבא ואינו יודע מה ניבא‪.‬‬ ‫*‬

‫מיר וועלען איבערלאזען דעם געפאקטען ביהמ"ד און אייך‬

‫אויך איז וויכטיג צו וויסען‪ ,‬אז חסידים ווייסען נישט וואס‬

‫*‬ ‫אייראפע האט נאך קיינמאל נישט געהאט א שבת‬

‫מיר האבען שוין געשריבען אלעס וואס האט זיך‬

You might also like