Professional Documents
Culture Documents
סאטמאר חלוקה
סאטמאר חלוקה
בני ברק איז אלץ געווען אין שאטען פון ירושלים .זיי האבן אבער דער ר' חיים הערש איז אזוי לאנג גוט געווען ביז די
אלץ געהייסן מער בעסערע מענטשען און די ירושלימער פאליטיק האט געשפילט אויף דעמאלטס .אין די רגע וואס
האבן אלץ געהאט מער א פרומערען און חסידישען נאמען. די היזיגע פאליטישע פירער האבען אפגעמאכט אז דער
ירושלים איז למעשה געווען א פרומערע קהילה ווי בני ברק סיגוטער רב דארף אהין פארען ,ווייל פארן צוקונפט פון ר'
ווייל זיי האבען געהאט דעם גרויסן צדיק רבי משה אריה אהרן איז דאס די בעסטע ,האבען משה מיט ר' אהרן אים
אלס ראש ישיבה און זיי האבן געזען אין אים זייער טאטע געלאזט הענגען אויף א צוקער שטריק .ער האט גארנישט
און רבי .און ער האט זיי טאקע געמאכט פאר גאר פרומע געקענט טון ,ווייל ווי געזאגט ,איז ער געווען נישט אזוי
און אפילו כאניאקיש. באליבט ביי די ירושלימער סאטמארע חסידים ,ווייל ער
האט אנגעפירט די מחלוקות פון דא ,קיין דארט ,און די
די סאטמארע פרויען אין ירושלים גייען אנגעטון פרומער אנ"ש אין ירושלים וואס זענען אלע געווען ברענעדיגע
ווי אין ב"ב און רוב קהילה טראגן ביבער היטען און חסידים פון רב זצ"ל ,האבן אים נישט געגליכן.
שפעטער זיך אונגעטון דעם ירושלימער לבוש אויף שבת
אויפן בקשה פון רב זצ"ל. סאטמאר ירושלים איז מכתיר דעם נייעם רב
2
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ווייל די דארטיגע יונגעלייט זענען שוין אויך פארחלשט פאר און דערפאר איז אלץ געווען א שטיקל שפאן צווישען
די דברי חיזוק. סאטמאר ירושלים און סאטמאר ב"ב .דער אינערליכער
שפאן האט געהאט א גרויסען חלק אז דער סיגוטער רב איז
און אונטער די קוליסען האט אנגעהויבן אויסשיסען א געווארען שפעטער דער רב אין סאטמאר וויליאמסבורג און
ברענדיגער פאליטיק צווישען אים אין משה. עווענטועל דער רבי פאר א גרויסער טייל פון סאטמאר
איבער די וועלט
משה האט אלעס געזען .און איך וועל אייך נישט
דערציילען אז משה גבאי האט געמיינט דעם אייבערשטען אין בני ברק האבען די יונגעלייט אנגעהויבען צו פירען א
צו די קהילה .איך בין נישט געשטעלט געווארען צו מערכה קעגן דעם נייעם רב ,און לכתחילה האט ר' אהרן
פארענטפערען משהן .אבער די פאקטען זענען אז משה נישט געוואלט זיך צו הערן און זיך אריין לאזען אין די
האט געזען א קלארען פארלעצונג פון די אפמאכען און פון פאליטיק ,אבער זיין שרעקליכער נאטור פון אומפארגינען
די הנהגת פון א עלטערען רבין צו א זון וועלעכער איז אפילו פאר א פליג אופן וואנט ,האט אים צוגעברענגט אז
שרעקליך אמביציעס שוין איבערצונעמען די מלוכה. ער זאל יא אננעמען די ראט פון בני ברק און פון זייער
פארבינדעטער דא אין אמעריקע ,מתתיהו דייטש.
משה האט פארשטייט זיך ,נישט צוזם געלייגט זיינע הענט.
ער האט אנגעהויבען א אומאפיציעלען קריג מיט ר' אהרן דער רב אין ירושלים האט אין דער צייט אויסערגעווענליך
וואס יעדער האט דאס געזען ,און דער איד האט כסדר אויסגענעמען ביי די אנ"ש אין ירושלים .למשל ,ער האט
אראפ געברענגט דרשות פון ירושלימער רב ,אבער דער נישט אוועקגענעמען דעם מוסף ראש השנה פון דעם
ציבור האט אפילו אין די מחשבות נישט געוואלט טראכטען לאנגיעריגען בעל תפילה ר' ליפא שווארץ ,אנדערש ווי ר'
דערפון .עס איז געווען א בחינה פון איך זע גארנישט און מענדעל אין אנטווערפען וואס האט יא אוועקגענעמען פון
איך הער גארנישט. דעם לאניעריגען בעל תפילה ר' פרץ לעפקאוויטש ,און ר'
ליפא האט געקענט באשטיין און פארשטאנען אז עס קומט
ווינטער תשנ"ט האט זיך דער פייער פיל פארגערעסערט און פארן רב ,דאך האט דער רב נישט געוואלט דאס צו נעמען
האט עווענטועל צוגעפירט אז דער ירושלימער רב איז און ער האט געדאווענט די שחריתים .און אזוי נאך און נאך
אזעלכע שיינע טאהטן וואס האט אים אין דער ענדע
געקומען קיין וויליאמסבורג ווערען דער רב פון סאטמאר. געברענגט בלויז כבוד און תפארת ביי זיין נאבעלע קהילה
א שטיקעלע כראנאלאגישען סדר. די אינוואזיע אויף ירושלים הייבט זיך אן
איך מיין אז עס איז געווען יענעם ווינטער ווען הירצקע ר' אהרן האט זיך אין דער ענדע געבראכען .ער האט
צוויבעל האט אויפגערודערט סאטמאר אז דער רבי דער אנגענומען די בקשות פון בני ברק אז זיי ווילען נאר אים
ברך משה האט אים געפרעגט ,על פי לשונו :וואס האבן די האבן אלץ רב ,און משה מיטען ירושלימער רב וועלען אים
רשעים געוואלט אז איך זאל זיי אונטערשרייבען .די רשעים אין דער ענדע באגראבען.
זענען געווען אליעזר קעסטענבוים און משה דער גבאי.
און מתתיהו דייטש האט אים אויפגעקלערט אז עס איז
עד היום הזה ווייסט קיינער נישט )אויסער הירצקע, צייט אנצוהייבען זיך בויען .מען קען נישט ווארטען אויף
אליעזר ,און משה( וואס איז דעמאלטס פארגעקומען ,אויב מיתת אביו ,מען מוז אנהייבען שוין ווערען אומאפיציעל
עפעס .עס איז שוין דורך אריבער 10יאר און עס נאך אלץ רבי איבער גאנץ סאטמאר.
נישט ארויפגעשווימען וואסערע חתימה האט איינער
געוואלט צו טאקע ארויסדערווישט פונעם ברך משה. זיי האבען אים דערפאלגרייך אויפגעקלערט אז עז איז צייט
אנהייבען מאכען שבת פאר זיך ,ער דארף זיך ארומנעמען
נאך א שטילער אויסטויש פון פייער איז געווען ווען דער מיט נייע מעטשען אוןאפלאזען זיין טאטענס נאנטע ,ווייל
דעמאלטסדיגער ירושלימער רב האט בר מצוה געמאכט זיין זיי וועלען אים נישט לאזען אלעס טון .זיי וועלען פאר
יונגסטן זון ליפא וואס איז פארגעקומען אין ירושלים .עס זיכער נישט צו לאזען אז ר' אהרן זאל שוין ווערען דער
איז געווען די ערשטע שמחה וואס ער האט דארט געמאכט מ " מ.
און מען האט צוגעשטעלט א שיינע בר מצוה.
און בני ברק האט באקומען די גוטסהייסונג פון קרית יואל
עס האט זייער ערענסט געהייסן אז דער ברך משה וועט אז ער שטייט זיי צו דער האנט און ער וועט זיי ח"ו נישט
פארן צו די בר מצוה און אינאיינוועגס וועט פארקומען א לאזען פאלען.
שטיקעל אפיציעלע הכתרה ,אז דער רבי וועט דארט ביי די
בר מצוה רעדען צו די דארטיגע קהילה. און אזוי האט ער אנגעהויבען אריינצוקומען אויף שבתים
קיין וויליאמסבורג צו מאכען התוועדותן ווייל זיין טאטע
זיצט אין פלארידע און די יונגעלייט ברויכען א דבר חיזוק
ווי קאלט וואסער פאר א מידען און אויף קיין בארא פארק
3
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
די מעשה פון יצחקן האט נאך מער געוויזען פאר משה ווי למעשה האט ר' אהרן אפגעטון א שטיקעל פאר זיין
דער מצב האלט מיט ר' אהרן און זיינע נאנטע . יונגערען ברידער און איז ספעציעל אראפ געפארען קיין
מיאמי ווי ער האט דארט סאבאטאזשירט די נסיעה.
סאטמאר וויל שלום מאכן מיט זייערע שונאים ,די אין די ענדע איז אהרן געפארען אין שליחות פון זיין
טאטען .היינט איז שוין באוויסט אז דער ברך משה האט
פייער ברייטערט זיך אויס . אים נישט געשיקט ,און דער ירושלימער רב האט אים אפען
געבעטען נישט צו קומען צו דער בר מצוה.
הארט פאר פורים איז פארגעקומען דער ענדגילטיגער שאס
וואס ר' אהרן האט אפגעטון פאר משהן און פון דעמאלט היינט איז שוין באקאנט אז מתתיהו דייטש האט דעמאלטס
ביז פסח איז שוין געווען א קאצען שפרינג. ערקלערט אז ער גייט מאכען פון זלמן לייבן א סענטוויטש
)אז ר 'אהרן וועט קומען ,וועט דאך גאנץ בני ברק-סאטמאר
עס איז דעמאלטס פארופען געווארען א מאסן אויך קומען און אזוי וועט דער דארטיגער רב ווערן
דעמאנסטראציע דורך די התאחדות הרבנים און אויף זייער צוקוועטשט).
קול קורא האט אונטערגעשריבען דער מאטעווידעער רב
זצ"ל .א וואך פארן פראטעסט איז דער קול קורא געווען אבער ר' אהרן האט געוויסט אז זיין ברידער וועט גארנישט
אריינגעלייגט אין דער איד און דאס האט פאראורזאכט א קענען טון אויב פארט ער יא ,און ער וועט אים אפיציעל
שטורעם ביי ר' אהרן און זיינע מענטשען. מוזן מכבד זיין ,און דאמאלטס וועט ער אים שטעלען אין
שאטען
דער מאטנטעווידעער רב איז דעמאלטס נאך געווען א
אויסגעשפיגענער אין סאטמאר .עס איז דעמטלטס דעווען ווען ר' אהרן איז אנגעקומען קיין ירושלים האט ער ביים
נישט לאנג נאכדעם וואס דער ברך משה האט געזאגט נישט קבלת פנים געמאכט א אנשטעל ווי ער איז געקומען צו
קיין שיינע זאכען אויף אים און ער האט צוריקגעשאאסען דער געעוואלדיגער שמחה און ווי שטארק ער איז פרייליך
ווערטער און עס איז געווען א פולער קריגס צושטאנד מיט זיין ברידער און אויך האט דער דארטיגער רב צוריק
צווישען סאטמאר און דער מאטעווידעער רב. געלויבט זיין ברידער און אזוי איז אלעס אפיציעל געווען
פארהאלטעסמעסיג שטיל.
און דאס אז די התאחדות איס געגאגנגען נעמען די חתימה
און דער איד האט עס נאך אריינגעשטעלט האט געוויזען אז מה עשה הקב"ה ,ר' אהרן איז געווארן פיבעריג ,ער איז
מען האלט ביים מאכען שלום מיט אלע שונאים און ר' געזעצען ביי דער בר מצוה מיט א פעלץ )כדרכו בקודש ,ער
אהרן וועט בלייבען דורך דעם אויסגעשפילט .ווייל עס גלייכט זייער זיין אויס'קוק אין א פעלץ (...און ער האט
האבען אלע געוויסט דעם אמת אז מיטען ברך משה קען נישט געקענט אפילו רעדען ביי דער בר מצוה.
מען דורך קומען און מיט זיין עלטערען זין ר' אהרן נישט.
)און אזוי פונקטליך האט זך ארויסגעשטעלט יארען
שפעטער .אלע רבנים האבעם איבערגעבעטען דעם ברך אבער איינער האט יא גערעדט ,און דאס איז געווען דער
משה און מיט ר' אהרן האבן זיי נישט געוואלט זיך רבי פון מיאמי דורכן טעלעפאן .דער רבי האט זייער שיין
אויסגעלויבט זיין זין און געזאגט פאר די קהילה ווי גליקליך
איבערבעטען)( זיי זענען מיט אזא רב ,א חכם א מתון און נאך הערליכע
לויב ווערטער.
און ווען דער איד איז ערשינען אין קרית יואל יענען
דאנערשטאג איז אלמילך דייטש מיט נאך בחורים
ארומגעפארען צוזאמנעמען אלע דער איד און מען האט די דרשה האט ר' אהרנס פאליטיקאנטען ארויסגענומען פון
גלייכגעוויכט .עס האט זיי ארויסגענומען פון די כלים אז זיי
דאס פארברענט. האבען נישט געוויסט ווי זיך אהינצוטון .יצחק ראזנבערג
האט דעמאלטס אנגעטראגן עטליכע טויענט דאלער פארן
דא האט מען אפיציעל געשטעפעט מיט משה ,ווייל דער הויז בחור אז ער זאל פארקויפען די צעטיל פון וואס דער
איד איז זיין ביזנעס )נישט קיין חילוק ווי אזוי ער האט דאס רבי האט גערעט ,און דורך דעם צעטיל וועט ער קענען
באקומען ,אבער עס האט יעדער געוויסט אז דער איד איז ווייזען אז מען האט דעם רבין פארגעברייט מיט די דרשה
משהס). און נישט דער רבי אליין האט דאס צוגעגרייט .למעשה
האט דער הויז בחור געמאכט א שטיקעל מיט אים און האט
און דאס איז געווען די התחלת גסיסה פון ר' אהרנס נאך ארויסדערווישט פון יצחקן די איינגאבע פון 500
מלוכה. דאלער.
יענע צייט ,שוין א חודש נאכען פראטעסט איז שוין געווען משה האט פארלאנגט אז ר' אהרן זאל דאס פארדאמען און
דער פייער צווישען ר' אהרן מיט זיינע מענטשן און משה ארויסשטעלען אלימלך דייטש פון זיין הויז .ער האט דעם
מיט זיינע מענטשן ,מער ווייניגער אויף א פולען פארנעם. מעסעדש געשיקט מיט שמואל הכהן פרידמאן וואס איז
געווען א איינגעשטעלטער ביים ברך משה אין שטוב און
אלע ארבעטער אין דער איד זענען שוין געווען אפענע איז געווען דער איינציגער דארט נאנט צו ר' אהרן.
שונאים פאר ר' אהרן ,אבער רעדען אפען אויף ר' אהרן אין
ביהמ"ד איז נישט געווען .ר' אהרן מיט משה ווען זיי האבען איך ווייס נישט וואס ר' אהרן האט געענטפערט אבער מען
זיך געטראפען שוין אפילו נאכען פראטעסט האבען זיך האט משה נישט נאכגעגעבען .ר' אהרן האט עס נישט
געגעבען די הענט אבער עס איז שוין געווען א מלחמה פארדאמט און אלימלך דייטש איז געבליבען ביי אים אין
וואס ווארט אויפן ערשטען שאס. הויז.
ר' אהרן האט באמת געציטערט פון משה און ער האט אלזא די פאקטן זענען קלאר ,ר' אהרן האט מסכים געווען
געוויסט אז משה וועט אים נישט פארשווייגען אויף קיין צו לייגן די חתימה פון מאטעווידעער רב אבער זיינע
איין זאך ,אבער נאכצוגעבען ,צוריק צו ציען ,פארדאמען, פאלאיטיקאנטען האבען געמאכט א שטיקעל און נאכדעם
דאס איז נישט אין זיין טבע .ער קען דאס נישט און ער פארברענט דער איד.
וועט דאס קיינמאל נישט קענען.
סוף חודש אדר
ווען ער האט ביי קאשוי יא אפיציעל איבערגעבעטען איז
דאס געווען אויף אזא וועג וואס נאר בלינדע חסידים איידער איך קום אן צו יענעם פסח זאל קלאר ווערען די
קענען דאס אנרופען איבערגעבעטען .עס איז געווען א פאקטען .ר' אהרן האט אלעס געטון אין דער וועלט אז ער
דרשה מלא גאווה ועזות מיט א עגא גרעסער ווי די שטאט זאל זיין דער אוישליסליכער רבי ווען די צייט וועט זיין
קאליפארניע ...ער האט נישט דעם דעת צו מאכען א טריט רייף .משה האט פון אנפאנג זיכער נישט געזיכט אים צו
אויף צוריק. באגראבען ,זיי זענען געווען בדעה אחת ,זי זענען געווען
איין טיעם און האבען אלעס געארבעט אינאיינעם ביז ער
אויף ענגליש איז דא א באלערענד ווערטל: האט באשלאסען שוין איצט אלעס איבערנעמען .
ווען שמשון איז אראפ פון די בימה האט אים א חתן יאקאב ר' אהרן איז אריינגעקומען יענעם יאר אויף די ערשטע טעג
פון ארץ ישראל אראפגעשלעפט דעם טלית .שמשון האט )למעשה איז ער שוין געבליבען אויף די צווייטע טעג אויך(.
געזען ווער דער שלעפער איז ,האט ער אים אראפגעלאזט א אין יענע יארען פלעגט ער יעדע צוויי יאר זיין ביים טאטען
פאטש .עס האט זיך אנגעהויבען קולות אין ביהמ"ד. אין וויליאמסבורג אויף פסח ,און יענס יאר איז ער אויך
געווען.
דער ערשטער שאס איז געשאסען געווארען
די עפל סדר פרשה
*
עס דרייט זיך איבער דער ביהמ"ד אין פארענט פון די דער רבי האט שוין געמאכט קידוש און ר' אהרן האט
תורה ,אין פארענט פון רבין און ר' אהרן לאכט ווי זיבעלע. גענומען נאכדעם מאסט וואס איז געווען אנגעגרייט אויפן
ער זעט דא אז ער איז דער קלארער געווינער .משה מיט טיש ווי ער איז געזעצען .נאך קידוש רופט ער זיך אן הויך
שמשון זענען צוויי מענטשן קעגען דעם גאנצען ציבור .ער )כדרכו צו רעדען אלץ זייער הויך( אז די מאסט איז
האט געזען א קלארען זיג איבער זיינע שונאים. פארדארבען .יודל עפשטיין וועלכער האט )שוין אלס
יונגערמאן( אלעס צוגעגרייט האט א שמעק געטון די מאסט
מען וועט ווייזען פאר זיי וואס וועט זיין אויב זיי וועלען און זיך אנגערופען עס שמעקט ווי עפעל סיידער.
זיך נאך דערווייגען צו אים א קליינעם טשעפע טון .ער האט
די בחורים ,ער האט די יונגעלייט ,ער האט די שלעגערס, פון דא און ווייטער האט ר' אהרן איבערגענומען די לייצעס.
ער האט די טעראריסטען ,און משה מיט זיינע פאר ער האט זיך גענומען פארפירען אז עס איז עפעל סיידער,
נאכשלעפער וועלען מוזען אים פאלען צו די פיס אויב זיי און גלייך ארויפגעקומען מיט א שאלה צו ער מוז
ווילען נישט ארויספליען פון רבינס שטוב און פון גאנץ איבערמאכען קידוש ווייל ער האט דאך לכאורה נישט יוצא
סאטמאר. געווען )ווי האט עשו געפרעגט הלכהדיג צו מען מוז מעשרן
זאלץ .אלץ נאר מיט הלכה...).
פלוצלינג שטעלט זיך אויך ר' ליפא דעם רבינס זון און
נעמט זיך שרייען קולי קולות :מתתי' דייטש ימ"ש )און נאך בחורים פון דעמאלטס דערציילען אז דער טאטע האט אים
ווערטער וואס איינער זאל מיר ביטע אריינשיקען אין אישי אנגעקוקט ווי איינער וואס זיכט צו מאכן א עסק פון
אדער אין אימעיל( הערשט איצט האט ער אויפגעהערט צו גארנישט ,א שטורעם אין א גלעזעל וואסער.
לאכען .ער קוקט אויף זיין ברידער און ער זעט אז ער האט
זיך געטוישט. צום ענדע האט אים זיין ר' מענדעל מוציא געווען מיט
קידוש .ער איז געשטאנען ביי זיין זונס קידוש און נאר
ווייל ביז היינט איז ר' ליפא געווען ר' אהרנס נענטסטער געקוקט אויף די בחורים צו זיי זעען אלעס .ער האט געהאט
ברידער און נישט זיך געזען מיט משה אויג אויף אויג. אסאך אטענשאן.
אסבער פון איין מינוט צו די אנדערע האט ר' ליפא געזען
אז דער משה איז גערעכט ,ר' אהרן וויל פשוט מאכען א
פוטש אויף זיין טאטען און ער זאל שוין איבערנעמען די דער סדר איז שוין דורך .
מלוכה.
די ערשטע קויל ווערט געשאסן.
הערשט איצט האט ער אויפגעהערט צו לאכען .ער האט זיך
דערשראקען צום טויט פון משה און איצט שוין פון ר' יו"ט אינדערפרי האט שמשון גאלד געפרעגט ר' אהרן
ליפא. פארוואס מען רודפט זיין זון חיים יושע )וואס האט נאך
* דעמאלטס געוואוינט אין ק"י( ,האט אים ר' אהרן
באקומען אין אישי א פאר קלייניגקייטען וואס מען דארף גענטפערט" :דו ביסט פונקט ווי יאנקעל ברוך און איך וויל
פארעכטן אלס די פאקטען. נישט מיט דיר שטיין אין ווארט".
קודם ,די מעשה מיט שמשון איז געווען פארן סדר
די מאסט האט ר' אהרנס הויז בחור דוד פארקאש מיט שבת חוה"מ איז אין יענע יאר געווען גלייך נאך יו"ט .שבת
געברענגט ווייל ער איז דאך שוין א רבי און ער טרונקט נאר אינדערפרי האט מען אויסגערופען שמשון עולה צו זיין לוי .
אייגנס .יודל עפשטיין האט אנגעפילט ר' אהרנסס פלאש ווען מען האט אים אויסגערופען צו די תורה האט מען
6
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
דער רבי האט שוין יענע יארען נישט געזאגט קיין תורה מיט פארקאש'ס מאסט .און משה יצחק ווערטייהמער דער
ברבים ווייל ער האט שוין נישט גערעט נאר פון א צעטיל. דעמאלטיגער הויז-בחור ,האט זיך אנגערופן אז עס איז עפל
דאס איז דער מציאות. סיידער .יש"כ פאר די אינפארמאציע.
*
משה האט גוט געוויסט אז דער ביהמ"ד איז נישט מיט אים דאס ליינען און דאווענען האט זיך געענדיגט ב"ה אן קיין
און אויב האט ער דאס נישט געוויסט ביז פסח האט ער פארוואנדעטע .אבער דער יו"ט איז געווען א צושטערטער.
דאס זייער גוט געזען יענעם שבת חוה"מ און אוודאי און
אוודאי אין די קומענדיגע יארען. אויסער ביי די סדרים האט ר' אהרן געגעסען ביי זיך אין די
יוז סטריט הויז .און ווי עס שיינט ,האט זיך ביי ר' אהרנען
ר' אהרן איז פון דעם אלעם געווען זייער גוט אינפארמירט. ביי די סעודה נישט גוט אפגעשפילט .ווייל נאכמיטאג איז
זיינע מענטשען האבען אים דאס אלץ געזאגט אז אלעס אין אריבערגעקומען צו משה דעם גבאין אין הויז ר' מענדעל
די גאנצע סאטמארער וועלט איז מיט אים און דא קען מען און איך מיין אז רעביצין סאשע אויך .וואס עס איז
נישט מאכען וויזשניץ וואו דער וויזשניצער רבי האט פונקטליך גערעט געווארען דארטען איז מיר נישט אזוי
געמאכט פון ר' ישראל אש און פארעך און אויפגענומען זיין באקאנט אבער די החלטה איז געווען אז מען וועט אלעס
יונגערען ברידער. סעטלען און זיין טאטע ר' אהרן מוז זיך אויפשטעלען ביי
שלש סעודות מוחה זיין אויפן כבוד הספר תורה און אויפן
מען האט אים אלץ געזאגט אז דא אויב וועט דער רבי כבוד פון רבין.
מאכען די מידעסטע זאך קעגען ר' אהרן וועט זיין אזא
אויפשטאנד אז מען וועט נעמען דעם רבין און טראגען אזוי איז געווען און ר' אהרן האט זיך אויפגעשטעלט און
לעזעזאל. אראפגעלייגט ווי צובראכען ער איז אויפן חילול ביהמ"ד
און ספעציעל ווען דער טאטע איז דא געזעצען און א גרויס
ווען דער רבי וואלט געווען ביי די כוחות פון תש"מ-נ"ד, צער איז געווען אויסגעגאסען אויף זיין הייליג פנים ,און ער
וואלט ר' אהרן זיך נישט געטרויט אפילו צו פרובירען האט געזאגט אז ער איז מוחה מען האט מבזה געווען א
אנצוהייבען פירען מלכות .ער האט געוויסט אז דער טאטע בנש"ק א נאנטער מענטש ביים טאטען פאר לאנגע יארן.
וועט אים דערלאנגען אז ער וועט אים געדענקען אויף
אייביג. *
עס איז מוצש"ק חוה"מ פסח תשנ"ט.
אבער ווען דער טאטע האט אנגעהויבען שוואך ווערען,
האט ער געוויסט אז דער טאטע כאפט נישט זיינע שטיקען איך וועל שרייבען א קליינעם אנאליז אויף די סך הכל פון
וואס ער מאכט אן ,און אפילו משה וועט אים זאגען און די געשענישן.
דער פאטער וועט זיך אויפרעגען וועט עס נאר זיין ביחידות
און נישט ברבים .און ער האט גענעמען ביג טיים עס איז קלאר פאר אלעמען אז ר' אהרן האט איצט )חוה"מ
ענדווענטעזש. פסח תשנ"ט( געהאט אין זיין טאש גאנץ סאטמאר .אלע
יונגעלייט ,אלע בחורים ,פון די קליינע און די גרויסע
אבער דער עיקר אויף וועמען ער האט זיך פארלאזט איז ישיבות איבער סאטמאר בכל קצוי תבל ,ער האט געהאט
געווען די בחורים .ער האט געלעבט אלעמאל מיט דמיונות אונטער זיך די קהילה פון וויליאמסבורג ,ר' בערל פר"מ ,ר
און פאנטאזיעס אז בחורים מיט יונגעלייטלעך קענען אין יאנקעל כהנא ,און אלע טובים און פארשטאנד.
פאקט איבערנעמען די וועלט .און דער איינרעדעניש האט
אים געמאכט אריינקומען צו די יונגעלייט אויף שבתים קיין איין גרויסן שונא האט ער געהאט אין 82און דאס איז
וויליאמסבורג און בארא פארק ,ער האט אנגעהויבען אין געווען אריה לייב גלאנץ וועלכער איז דער געווען ממש דער
יענע יארען שטארק ארויפקוקען אויף די פולע פארענטשען בעה"ב פון די מוסדות אין וויליאמסבורג .און אויך האט ער
מיט בחורים און שמייכלען צו די פארענטשען .ער האט אין נישט געהאט אונטער זיך דעם רבינס שטוב .דארט איז
זיי געזען זיינע צוקונפטיגע מלחמה פירער ,מיט וועמען זיך געווען בעה"ב משה דער גבאי.
א עצה צו געבען אפילו מיט משה דעם גבאין.
משה גבאי האט – אויסער אויב איז ער מלאך אלקי –
ער האט אנגעהויבען ביי יעדען טיש פון זיין טאטען צו מיט נישט געקענט האבען א פלאן ארויסצוגיין אין א פולער
ארבעטען מיט די בחורים ווען זיי זינגען און דערמיט מלחמה מיט ר' אהרן .ער האט נישט געקענט נעמען דעם
געוואלט ווייזען פאר משה ,אז ער האט די פארענשטעס און ריסק אז דער רבי וועט אים ראטעווען ,ווייל ער האט
ער זאל פארשטיין אז אויב ווייסט ער וואס איז גוט פאר געוויסט בעסער פון יעדען אז דער רבי איז אין א מצב פון
אים זאל ער זיך נישט וואגן אים צו טשעפען. פארגעסען און ער קען ברבים מאכען א טעות און עס זאל
אים טייער קאסטען.
מיט די דיינים פון סאטמאר האט ר' אהרן געהאט א
קליינעם פראבלעם ,ווייל ווען ער וועט זיין רבי וועט ער
שוין פון אלע קעיר נעמען .ער וועט זיי אזוי שטעלען אין
7
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
דא מוז איך זיך עטוואס פארברייטערען פון דער קורץ פלאץ אז זיי וועלען וויסען וואס מיינט צו זיין א דיין אין
קעפיגייט פון ר' אהרן מיט זיינע נאנטע. סאטמאר .זיי וועלען נישט מער זיך פירען אליין שמחת
תורה נאכמיטאג ,זיי וועלען אנהייבען קומען צום טיש ווי
עס ווייסט יעדער וואס טוט נאר אין עולם הרביס און אין שעפעלעך און נעמען שריים ווי חסידים .ער וועט זיי אלע
עולם החסידות אז זייט עס זענען פארהאן רביס זענען ווייזען.
פארהאן גבאים ,און די גבאים האבן מער ווייניגער אלץ
געפירט דעם הויף .יא ,עס זענען דא באוויסטע רביים וואס דעריבער איז אים קיינמאל נישט געווען וויכטיג גוט צו
האבן דייקא נישט געוואלט א קלוגען גבאין אבער רובא לעבען מיט ריח"מ ,מיט ר' זלמן לייב פילאפ צי מיט ר'
דרובא האבן יא געהאט א קלוגען מענטשן וואס זאל זיין שלמה לייבן .ער וועט זיי אזוי שטעלען אין פלאץ אז עס
דער יוצא ונכנס. וועט גיין א רויעך .דאס אז ר' משה מנחם פון מאנטרעאל
איז אים קאלט געווארען איז אים ווידער נישט אנגעגאנגען.
און אומעטום האט געהאט דער גבאי דער לעצטער ווארט. ר' אהרן האט נאר געטראכט אז וויבאלד ער האט די
און די חסידים האבן געוויסט אז זיין ווארט איז דעם רבינס בחורים און יונגעלייט איז ער א געסעטעלטער .זיי וועלען
ווארט און מען קען דאס נישט פייטן אדער אנפייפן. שוין אלע דיינים שטעלען אין פלאץ.
ר' אהרן איז נישט א ע"ה אין חסידות ,ער איז גראדע א דעריבער בין איך ביי דער מיינוג אז משה דער גבאי האט
היפשער ידען אין פאליטיק .ער האט געוויסט ווי נאנט נישט געקענט עולה על הדעת זיין אז ער קען געווינען ר'
משה גבאי איז מיט זיין טאטען און ווי שטארק זיין טאטע אהרן.
האלט פון משהן .ער האט געוויסט אז וויפיל פראבלעמען
עס האט זיך נאר געקענט מאכען אין סאטמאר און מען עס איז היינט זייער שווער צוריקציגיין צו יענע צייט ,און
האט נאר געוואלט רעדען מיטען טאטען אקעגען משה ,איז טראכטען וואס אלץ האט ר' אהרן פארמאגט .היינט קוקט
דאס געווען פון די הארבסטע זאכען .דאס זענען פאקטען מען שוין א מיט א פשטות אז די בחורים און יונגעלייט
הידועים לכל .און ,ר' אהרן האט דאס פיל מער געוויסט. זענען מיט'ן רבין פון וויליאמסבורג ,ער האט אלע שולען
אין וו"ב ,ער האט אלע דיינים מיט זיך ,ער האט א ישיבה
נאכמער ,און דאס איז נישט צו א באוויסטער פאקט .דער פון זיבען הונדערט בחורים ,ער האט די ישיבה קטונות מיט
רבי דער ברך משה איז נישט געווען אזוי נאנט צו זיינע זיך .דעריבער כאפט מען זיך היינט נישט וואס דא איז
קינדער .ער איז געווען א טאטע וואס האט זיך נישט אמאל געווען.
ארויסגעגעבען צו זיינע קינדער .יא ,ער האט פון זיך אלעס
פאר זיי געגעבען ,ער האט זיך פאר זיי אלע געשלאגען און היינט פאר צען יאר צוריק ,ח"י סיון תשנ"ט ,האט דער רב
ממש זיך געהרגעט ,אבער ער איז נישט געווען צו נאנט צו פון ירושלים נישט פארמאגט איין מנין אידען אין
זיי. וויליאמסבורג וואס האבען אים געקענט ,אפגערעט פון זיך
צושטעלען מיט אים.
אבער מיט זיין גבאין איז ער געווען ממש ווי איינס .ער
האט פאר אים פארטרויעט זאכן וואס ער האט נישט *
פארטרויעט די רעביצין און זיכער נישט פאר זיינע קינדער. נאך איין קלייניגקייט איידער איך גיי ווייטער מיט די רייע
)דאס זענען פאקטען וואס איך האב געזאמעלט במשך מיין
לאנגע אינפארמאציע זיכונג(. פון געשעענישן.
איז יעצט זייער שווער ,ווי האט ר' אהרן געקענט מיינען אז ר' אהרן און זיינע מענטשן האבן געהאלטן אז דער רבי דער
ער קען באזיגען משה ביי זיין טאטען? ווי האט א פופציג ברך משה חלומט נישט אז מען טשעפעט ר' אהרן ,ממילא
יעריגער מענטש מיט פיל עקספיריענס -וואס וויניג נאר וועגען דעם טרויט זיך משה צו טון וואס ער וויל.
מענטשן האבען אזויפיל עקספעריענס ווי ער ,סיי פון די אבער ווי נאר דער רבי וועט געוואר ווערן וואס דא גייט
בחורים אין ישיבה און ביי פון זיין רבנות אין קרית יואל, פאר ,וועט משה אזוי פליען פון דארט אז דאס וועט זיין די
פון וואו ער האט ווען געדארפט עפעס חכמה זיך ענדע פון יעדע קעגנשטאט.
דערנאשען -געקענט מאכען מיסטעיקס וואס פאסט פאר א
בחור וואס ווייסט נאך גארנישט אויף דער וועלט? ווי קען ווען עס האט אויסגעשאסן די מהומות אין שול שבת
א פופציג יעריגער מענטש טראכטען אז בחורים מיט חוה"מ איז ר' אהרן מיט זיינע מעטשען און דער גאנצער
יונגעלייט איז דער עיקר און אויב האט ער זיי האט ער אן ציבור געווען זייער צופרידען אז דער רבי זעט שוין ענדליך
אויסגעטראטענעם טעג אלעס איבערצונעמען מיט כח וואס דא גייט פאר ,און אח און וויי פאר משהן.
זרוע?
למעשה איז דער רבי נישט געווארען איבער גענומען פון די
אבער אזוי איז דער פאקט און ער האט געהאלטען אז ער געשעענישען און דא האט זיך אנגעהויבן דער פראבלעם
וועט משה'ן מיט זיין טאטען באזיגען אויב נויטיג. וואס זיי האבן זיך געכאפט .דערפאר האט ר' אהרן שנעל
געשיקט זיין מענדלען צו משה שבת נאכמיטאג.
8
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
עס זענען פארהאן גענוג און נאך ווייסער וואס וויסען אז ר' *
אהרן האט שוין געארבעט במשך די יארן תש"נ-נ"ט ,דורך
פארשידענע וועגען אז דער טאטע זאל אים מאכן פאר רב צוריק צו חוה"מ פסח תשנ"ט
הצעיר איבער סאטמאר.
עס זענען פארהאן פאקטען וואס דער גאנצער ציבור ווייסט
ער האט געשיקט בערל פרידמאן רעדען מיטען רבין אין ווייל עס איז געווען אין פובליק; עס זענען פארהאן
פלארידע און דער רבי האט עס אפגעווארפען ,דאס איז א פאקטען וואס נאר ר' אהרן אדער משה דער גבאי ווייסט
פאקט .פארוואס דער רבי האט עס אפגעווארפען קענען און אפשר דער דעמטלטסדיגער הויז בחור משה יצחק
מיר זיך מחולק זיין ביז מארגען אבער דער פאקט איז ווערטהיימער און מעדעל בריל דעם רבינס משמש ווייסן
געווען אז דער רבי האט אים נישט געוואלט אויפנעמען אויך .אבער טייל פון די פריוואטע פאקטען איז געווארען
פאר רב הצעיר. פובליק און טייל וועלען נאך אמאל ארויסקומען מן הסתם
און טייל וועט מיט גיין אין די קברים פון די אויבן
נאך איין פאקט איז וויכטיג צו וויסען .דער רבי האט דערמאנטע.
קיינמאל פארן ציבור נישט ארויסגעוויזען אז ער וויל ר'
אהרן זאל זיין דער מ"מ זיינער נאך די מו"ש .וואס ער האט מוש"ק חוה"מ תשנ"ט איז געווען לויט אלעמען א
געזאגט פאר דעם און פאר יענעם איז אפילו נישט היסטארישער ,ווי פריער געשריבן .לויט איין זייט איז די
אינטערעסאנט ,ווייל ביז היינט האט זיך נאך קיינער נישט היסטאריע באשריבען מיט ווייסע אותיות און לויט די
ארויסגעשטעלט זאגען אז פאר אים האט דער רבי דער ברך אנדערע זייט איז עס געשריבען מיט שווארצע אותיות,
משה געזאגט אז מיין אהרן זאל זיין דער רבי איבער גאנץ אבער היסטאריש איז עס פון אלע זייטען.
סאטמאר.
לויט די דעמאלטסדיגע אינפארמאציע ,האט אליעזר
ווי איך האב געהערט האט דער רבי אפילו געזאגט פאר ר' קעסטענבוים געזאגט פאר ר' אהרן יענעם מוצ"ש אז ער
אהרן ,א טאג נאך וואס ער האט אויפגענומען דעם איז היסטאריע ,זיין ברידער פון ירושלים גייט דא ווערען
היינטיגען רבין אלס רב אין וויליאמסבורג ,אז א רבנות איז רב .פארוואס ער האט דאס געזאגט איז מיר פשוט נישט
שייך איבערצוגעבען ווייל דאס גייט בירושה ,אבער באקאנט ,און אדרבה ,זאל איינער קומען און זאגען אז ער
רעביסטעווע ,ווי איז שייך צו זאגען פאר מענטשען אז דו ווייסט יא פארוואס .ווי איך האב געזאמעלט ,האב איך
זאלסט אויפנעמען דעם אדער יענעם? א רבי איז דאך א באקומען די אינפארמאציע אז מתוך כעס צי הייפערנעס
זאך וואס האט צו טון מיט א געפיל ,א הארץ ,און דאס קען האט ער דאס ארויסגעשאסען פאר ר' אהרנען.
מען נישט איינטיילען.
באקומען אין אישי
און רבנות ,האט דער רבי דעמאלטס געזאגט פאר ר' אהרן,
איז דאך נישט מעגליך אז דו זאלסט קענען פירען גאנץ דער דעמאלטסדיגער ירושלימער רב איז געקומען פון א"י
סאטמאר איבער די וועלט .עס איז נישט פארהאן דער אויף פסח קיין בארא פארק ,און אזוי ווי די שבת הגדול
מענטש וואס קען פירען א רבנות פון טויזנטער מעמבערס, דרשה האט באלאנגט פאר אים איז ער געקומען אויף שבת
צענדליגער טויזנטער קינדער קע"ה ,פילע מוסדות הגדול קיין וומ"ס.
אנשטאלטען ,ממילא מוז מען דאך האבען א רב אין יעדער יענעם שבת ביי דער סעודה האט ער געפרעגט זיין טאטע
פלאץ אין דער וועלט. דער רבין צו ער זאל שוין אנהייבען פירען בלויז איין סדר
ווייל ער איז אן ארץ ישראלדיגער.
און טאקע אזוי האט דער ברך משה אלץ געטון .ער האט האט אים דער רבי גענפערט :דו ביסט נישט קיין ארץ
אריינגעלייגט אין יעדען סאטמארען קהילה א רב וואס זאל ישראלדיגער דו ביסט א היזיגער .די ארונים האבן געוואלט
דארט אנפירען .אין מאנטריאל זיין איידעם ר' דוד מייזליש, מאכן א שווייג דערפון.
אין לאנדאן ר' נתן יוסף ז"ל ,אין קרית יואל ר' אהרן ,אין
בארא פארק 53ר' בעריש זיין איידעם ,און ב"פ 15ר' שלום ממילא האט שוין אליעזר געוויסט אז עס קאכט זיך
אליעזר ,אין ירושלים איז געווען דער גאב"ד זצ"ל ,אין בני דערפון און ער האט עס געזאגט פאר ר' אהרן יענע נאכט.
ברק ר' אלי' כ"ץ ,אין מאנסי זיין איידעם ר' חיים יושע ,און
ער האט געזאגט פאר ר' אהרן אז וויליאמסבורג דארף האבן ווי איך האב געהערט האט אליעזר דאס געטוען על דעת
פונקט אזוי א רב. עצמו
אן פרעגען משהן און עס איז געווען א היפשער
ווילאנג דער רבי איז געווען ביי די כוחות איז ער געווען איינשטעלעניש ווייל משה האט נישט געוויסט ווי שטארק
דארט דער רב ,אבער ווען ער איז געווארען שוואכער האט דער רבי איז דערביי.
ער געוואלט אויפנמען זיין זון ר' זלמן לייב) .איך וועל באלד
צוקומען ,לענגער ,וואס איז געווען ווען ר' אהרן האט אים
געזאגט אז ער קען יא פירען וויליאמסבורג(. רב הצעיר
9
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אים און וועקט אים אויף" :מזל טוב דער טאטע האט מיך *
געמאכט פאר רב הצעיר" ,און ווידער גיט ער איבער דעם
טעלעפאן פארן רבין און ווייטער נישט איין ווארט פון רב איך וועל קודם דערציילען וואס איך מיטען גאנצען ציבור
הצעיר. האבען מיטגעהאלטען און קען זיין אז שפעטער קען קומען
אנאליז ,אויב איינער איז אינטרעסירט דערינען.
און אזוי איז ביז געציילטע סקונדעס געוואיר געווארען
גאנץ סאטמאר אז ר' אהרן איז געווארען דער רב הצעיר. איך וועק מיך אויף זונטאג ,דעם צווייטען טאג חוה"מ פסח
איבריג צו דערציילען די שמחה וואס האט געהערשט ביי ר' תשנ"ט ,און איך הער אז דער רבי באט היינט פארטאגס
אהרנס מענטשן די בכל אתר ואתר ,און זיכער איז איבריג אויפגענומען ר' אהרן אלס דער רב הצעיר .נישט מער אן
צו דערציילען וויאזוי עס האט אויסגעזען דער צופרי ביי די נישט ווייניגער.
אידען ,וואס היינט ווייזט זיך ארויס פארמאגען דעם
מיאריטעט אין סאטמאר .נאר דעמאלטס זענען זיי געווען איך און מיינע חברים האבען געוויסט אז עס איז דערנאך
אין די מייזען לעכער וויסענדיג אז איצט גייען זיי אלע מיט משה מיט זיינע מענטשען .ר' אהרן האט געמאכט א
ווערען צוטרעטען דורך די טעראריסטישע יונגען באנדעס גוטען שטיקעל ,טאקע נישט אזוי שיין ,אבער עס איז
געלונגען ,ר' אהרן איז דער רב הצעיר און ווארשיינליך דער
* צוקונפטיגער רבי.
פון די זונטאג חוה"מ פסח פארטאגס ,האב איך באקומען וויאזוי עס איז צוגעאגנען דאס ווערען רב הצעיר איז
אין אימעיל פון איינעם וואס האט גערעדט מיטען רבינס דעמאלטס געווען באוויסט פאר אלעמען ,אז נאכדעם וואס
נאנטער מענטש ,מ.ב .וואס האט דערציילט אזוי :ער איז ביינאכט האט אים אליעזר געסטראשעט אז דער ברידער
אנגעקומען פארטאגס 5:30און ר' אהרן ,רביצין סאשע מיט קומט דא ווערען רב ,האט ר' אהרן געזען פאר זיך א וואנט
צוויבעל זענען שוין געזיצן אין גבאי שטוב אין די טינקל וואס ער מוז טון משוגענע שטיק דארט ארויפצוקריכען .און
מיט פארלאשענע לעקטער .רביצין סאשע איז געזיצן אויף ער האט באשלאסען מיט זיינע יועצים און זיין רעבצין אז
משהס בענקל ,און ר' אהרן קעגן איבער. מען גייט דא טון א אויסער ארדענטליכער שריט ,וואס
היינט ווען מען קוקט צוריק איז עס לאכעדיג ,אבער
ווען ער איז ארויפגעקומען האט ער זיך זייער דערשראקן, דעמאלטס האט ער געטון עפעס וואס איז נאך פאר זיכער
עפעס רירט זיך דא אין די טונקעל .ער צינד אן די לעקטער קיינמאל נישט פארגעקומען אין דער אידישער היסוטריע
און זעט אז עס איז דא געסט) .זיי האבן דירעקט נישט
אנגעצינדן דו לעקטער כדי מען זאל נישט זען אינדרויסן אז 5:30פארטאגס ווען דער רבי איז נאך געשלאפען און נאר
עימעצער איז דא( מענדל בריל איז אויף געווען איז הירצקע צוויבל
אנגעקומען און האט געווארט אז דער רבי זאל אויפשטיין.
ער פרעגט צוויבל וואס גייט פאר? זאגט ער ,גארנישט .ר' ווי נאר דער רבי איז אויפגעשטאנען האט הירצקע געקאלט
אהרן וויל עפעס רעדען וועגן זיינע זאכן. ר' אהרן אז ער קען קומען און ער האט אים געפענט די
טיר .ר' אהרן איז אנגעקומען אינאיינעם מיט רעביצין
)למעשה איז געווען א דורכפאל ווייל זיי האבן נישט סאשע.
געוואלט אז מ.ב .זאל אנקומען .אבער פארפאלן ער איז דא( ווי נאר דער רבי איז אריין אין ספרים שטוב האט הירצקע
צוויבל אויסגעשפארט מענדל בריל.
וואס דארט איז פונקטליך געווען ווייסט קיינער נישט
אזוי האבען זיי געווארט ביז דער רבי קומט ארויס פון געהעריג ווייל ר' אהרן דערציילט אויך נישט.
שלאף שטוב .ווי נאר דער רבי קומט ארויס האט זיך ר' מענדל איז גלייך געגאנגען אויפוועקען דעם הויז בחור זאגן
אהרן מיט רביצין סאשע איינגעשפארט ,און וואס מען האט אז ר' אהרן האט זיך אריינגרוקט און אז עס איז צרות .דער
גערעדט ווייסט מען נישט. הויז בחור לויפט אויפוועקען משהן אבער משה הייבט
נישט אויף .ענדליך נאכען אריינשרייען אינעם ענסערינג
אינמיטן עפענט זיך די טיר ,ר' אהרן קומט ארויס און זאגט מאשין אפאר מאל ,הייבט משה אויף
פאר מ.ב .יעצט קענסטו אריינגיין ,און די דריי זענען נעלם און דער הויז בחור איז אים מודיע אז דער פוטש איז אין
ווי א שאטען .אזוי שנעל זענען זיי פארשווינדן געווארן. אפעקט און עס איז נישט דא וואס צו טוען .משה זאגט,
גוט מען וועט זען.
ווען מ.ב .איז אריין צום רבין ,רופט זיך אן דער רבי צו אים:
וואס האבן זיי געוואלט? זאגט ער פארען רבין אז ער האט די נעקסטע זאך וואס מען ווייסט איז ,אז ר' אהרן האט
נישט קיין אנונג .דער רבי וואשט זיך די הענט און הייבט אן געקאלט בערל פר"מ" :מזל טוב דער טאטע האט מיך
זאגן ברכת התורה. געמאכט פאר רב הצעיר" ,און ער גיט איבער דעם טעלעפאן
פארן רבין .דער רבי פרעגט אים ווי אזוי עס דורך דער יו"ט
* אין ב"פ און קיין ווארט פון רב הצעיר .דאס זעלבע איז
געווען מיטען אנדערען ראה"ק יאנקל כהנא .ר' אהרן קאלט
עס איז שוין לעבעדיג אין גרויסען ראדני סט .שול ,ר' אהרן
10
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
עפעס א אייניקל איז געבוירן ,און ער פרעגט ר' עזריאל ביי שטייט ביים אויבן אן מיט געמאכטע פיאות ,ווי א בר מצוה
וועם איז דא א מזל טוב? בחורל וואס איז נאר איצט אנגעקומען אין זאל ,און נעמט
אן מזל טוב פון ציבור .איך קוק היינט צוריק און דערמאן
ר' עזריאל האט מורא און ענטפערט נישט געהעריג. זיך ,איך בין געשטאנען אין די רייע ווי א שעפסעל ווען
שפעטער ווען דער רבי איז אריין אין שטוב האט אים ר' נעבען מיר שטייען נאך שעפסען און מען גיט מז"ט פארן
עזריאל דערציילט דעם אמת אז ר' אהרן זאגט אז דער רבי שמייכעלדיגען זיבעלע מיט הויך געקרייזלטע פיאות ,אזוי
האט אים אויפגענומען פאר רב הצעיר. ביז'ן האלבען שטערען...
ווי נאר ער האט דעס ארויסגעזאגט ,האט אנגעהויבן גיין ווי עס ווייסען אלע ,האט ר' ליפא האט זיך דערהערט וואס
קולי קולות" ,ער איז א שקרן ,דאס איז וויזשניצער שטיק". דא גייט פאר איז ער געגאנגען צום טאטן אין הויז און אים
)אגב ,דאס ווארט "וויזשניצער שטיק" ,האט דער רבי געפרעגט צו עס איז אמת אז דער טאטע האט געמאכט
שפעטער פיל גענוצט ,ווי איר וועט שפעטער ליינען(. אהרנען פאר רב הצעיר? דער רבי האט נישט קיין אנונג פון
וואס ער רעדט.
נאך א נקודה .מאיר צוויבעל )הירצקעס עלטערע ברידער(
האט געזען ווי דער רבי האט זיך אויפגערעגט ווען מען האט איידער דער רבי איז אריינגעקומען גייט ר' ליפא צו ר' אהרן
אים פארציילט וואס דא גייט פאר און האט געשריגן צו עס און זאגט אים :איך האב פריער גערעדט צום טאטען און ער
איז פורים היינט ,איז ער ארומגעלאפן זאגען אז מען זאל ווייסט נישט פון גארנישט .לייג עס אויף "האלד" און נאכען
אויפהערען צו זינגען .ער האט זיך גענומען שישקענען און דאווענען וועלן מיר ביידע גיין צום טאטען און מען וועט
געזאגט פאר איינעם שטילערהייט אז דער רבי האט זען וואס דא גייט פאר .ר' אהרן ענפערט אים ,הייפערדיג,
געפרעגט צו עס איז פורים היינט. דריי נישט קאפ און לאז מיך אפ .און נעמט ווייטער מזל
טוב ביז דער רבי איז אנגעקומען אין שול דאווענען.
ר' אהרן האט אלעס אונטערגעהערט און זעט אז עס איז
צרות .ער הייבט פיס אין טראגט אפ פון שול. פארען דאווענען ,שוין אין ראדני סטריט ,איז ר' יאנקל
כהנא צוגעגאנגען צו ר' אהרן און געזאגט אז דער רבי האט
* צו מיר קיין איין ווארט נישט געזאגט וועגן רב הצעיר.
זונטאג נאכען דאווענען איז פארגעקומען עטליכע
געשעענישען ,אבער עס האט נישט געהאט צו טון מיטען האט ער אים גענפערט :ער )דער ברך משה( האט דאס
פובליק .איך וועל מעגליך שפעטער אומקערען צו יענע געמיינט צוזאגן.
פריוואטע געשעענישען ,אבער איצט וויל איך ווידמען די
ארטיקעל בלויז וואס איז פארגעקומען ברבים און וואס עס אבער יאנקל כהנא האט נישט נאכגעלאזט ,און זאגט אים,
איז דא אויף קאסעטעס. עס האט מיר בכלל נישט אויסגעקוקט אז ער רעדט פון רב
הצעיר ,און דא גייט מען ארום זאגן אין מיין נאמען אז דער
אויף זונטאג חוה"מ נאכמיטאג איז פארופען געווארען א רבי האט עס מיר געזאגט) .דער ר' יאנקל איז א באוויסטער
"גרויס" קהל מיטינג ,און דער פלאן האט געלויטעט אז סוף תמים און א גראדער מעכיל(
פון דער מיטינג וועט ר' אהרן אנקומען און דאן וועט גאנץ
קהל אינאיינעם מיט ר' אהרן גיין צום רבינס הויז וואו דער ר' אהרן קוקט אים אן לאכעדיג ,און זאגט אים" :גייטס זאגן
רבי וועט געבען ברכות קודש פאר די נייע פלענער פון רב מזל טוב פארען טאטן .גוט?"
הצעיר.
מיט דעם האט זיך עס גענדיגט.
די מיטינג איז דא אויף טעיפ און מען הערט ווי בעריל איז *
מציע אויפצו נעמען ר' אהרן אלץ רב הצעיר אבער ער רעד דער שוהל האט געקאכט און געזידט ווי קיינמאל בעפאר.
נישט איין ווארט אז דער רבי האט שוין היינט צופרי אים איך ווייס נישט צו דער רבי האט דעמאלטס געהאט איין
אויפגענעמען און אז דער רבי האט שוין פון אים מנין וואס האט מיטגעדאווענט.
אפגענומען מז"ט .מען הערט דארט ווי ר' בנימין הירש,
וועלכער איז אלץ געווען ר' אהרנס א מענטש ,זאגט דארט משה דער גבאי קומט אן אין שול אינמיטן דאווענען,
אז עס קען נישט זיין אז אזעלעעכע האקעלע ענינים זאל שפאצירט ארום אין בית המדרש כאילו עס איז תשמ"ט.
קומען פון אומאפיציעלע קוועלער און מען דארף זען זיך איך פארשטיי נאך היינט נישט זיין גבורות הנפש וואס ער
דורך צוקומען מיט משה גבאי'ן צו וואס יעדער שטימט האט דעמאלטס געהאט ,און האט נאך היינט.
מיט.
ווי אויך האט בערל פרידמאן דאן איבערגעגעבען פאר קהל, נאכען דאווענען ברעכט אויס קול רינה וישועה פון "די
בחורים און יונגעלייט" די ארמיי ארבעט ווי געפלאנט ,און
אז עס איז אויך פאראן א אנדערע הצעה" ,אז מען זאל רופן עודך שטעלען זיך אלע צו אין א רייע און מען ווערט
רבי זלמן לייב'ן פון ירושלים" ]דא קען מען זען אז מען האט נאכאמאל שעפסען ...מען גייט געבן מזל טוב פארן רבין.
שוין געוואוסט וואס עס איז דער רצון פון רבינו שליט"א דער רבי האט גשמייכלט ווייל ביי אים איז געווען זיכער אז
11
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ר' אהרן – "עס איז געווען דא אין קהל'ס אפיס א מיטינג, )זצ"ל([ .ער האט צוגעגעבן צוויי זאכן :איינס" ,אז רבי זלמן
און מ'האט מיך אריבערגערופען ,און קהל ,ר' בערל דער לייב וויל נישט קומען"] .פארוואס האט בערל ניטאמאל
ראש הקהל מיט ר' יעקב און אנדערע חברי הקהלה ,און געפרעגט רבי זלמן לייב צי ער וויל קומען?[ .צווייטענס,
מ'האט געזאגט אז אזוי ווי פארען טאטען איז א טובה, האט בערל באהויפטעט ,אז דאס וועט נישט ארבייטן.
ווינטער איז זייער קאלט דא ,ס'איז גרויסע קעלטען אין ניו
יארק ,מוז מען אוועקפארען לצורך בריאות ,מוז מען נאכדעם וואס אויך ר' אהרן איז אריבערגעקומען צו די
אוועקפארען וואו עס איז ווארימער .און זומער אפילו ווען מיטינג איז דארט באשלאסן געווארן אריבערצוגיין צו רבינו
עס איז פרילינג איז אין קרית יואל גוטע לופט ,דארטן האט
מען א גארטען ,מיט א הויף ,מיט א ...ס'איז בעסער און אז שליט"א.
עס איז לטובה פארן טאטענס בריאות אז דער טאטע זאל
זיין דארטען .נו ,איז אלעס ,קהל מיט דעם גאנצען ציבור, אבער ר' בערל בעט אז מען זאל נישט נוצען דאס ווארט רב
איז אלעס מוותר ,כאטשיק דער גאנצער עולם ווארט און הצעיר ביים רבין אין שטוב.
איז משתוקק אז דער טאטע זאל זיין דא ,די אלע חדשים
און אלע זמנים זמני השנה ,מ'זאל זיין דא ,מ'זאל קומען אין די היסטארישע מיטינג ביים ברך משה אין הויז
ביהמ"ד און דאווענען ,פירען טיש ,און אלעס אזוי ווי עס
איז געווען אמאל ,אבער אז עס איז פארען טאטן בעסער ווען קהל איז אנגעקומען האט משה דער גבאי געזאגט פאר
אזוי ,איז די היזיגע קהלה פארען טאטענס געזונט איז מען יצחק ראזענבערג אז ער קען נישט זיין דא און ער מוז שוין
אלעס מוותר .און דער טאטע זאל זיין אזוי באקוועמער ארויס פון הויז .דאס איז געווען לכאורה צוליב די חוצפה
און ווי אזוי עס איז בעסער. פון צעטיל פון הויז בחור וואס ער האט געוואלט באצאלן
)ווי געשריבען פריער( .יצחק האט פארלאזט דאס הויז און
ר' אהרן און בערל האבן אים געבעטען צו פארלאזען דאס
"למעשה עס שטעלט זיך ארויס ,אז דער היזיגער ציבור בעט הויז.
אז עס זאל זיין עמיצער זאל דא צוהעלפען ,און מ'זאל זיין
דא .מילא איך בין געווען דא יום טוב ,און מ'האט געזאגט דא וועל מיר מעתיק זיין די העתקה ווארט ביי ווארט
דא ,מ'האט מיר געזאגט אז איך וועל מועזן אריינקומען פונעם טעיפ פון קהל'ס מיטינג אין רבינס הויז יענעם
יעדן שבת ,ביז דער עולם צופארט זיך ,ס'קומט דער זומער ביינאכט) .יש"כ פאר באלאנד פאר די הילף וואס ער האט
דער עולם צופארט זיך ,און אינמיטן די וואך אויך זיין דא, אונז געהאלפען פארשאפען איצט דעם טעיפ(.
כפי הצורך אויך זיין דא אין שטאט .אזוי איך זאל קענען זען
וואסערע זאכן מ'וועט דארפען ברענגען פארען טאטען,
נאכען זעצען די קהלס לייט האט בערל אנגעהויבען.
איבערשמועסען"...
בערל " -איך וועל נאכזאגען א מילתא דבדיחותא ,מ'זאגט
ברך משה רבי האקט אפ " -דאס איז אלעס איז געזאגט דאך היתה יהודה לקדשו ישראל ממשלותיו ,וועגען דעם
געווארן אצינד בין הזמנים .אבער די בוסט דאך צוגעבינדען האט מען געמאכט אינדערהיים קהלה-וואהלען ,אבער
צו די ישיבה?" אזויווי דא איז נישט געווען קיין קהלה וואלען ,ווייל דער
רבי האט געזאגט מ'זאל נישט מאכען ,האבען מיר גענומען
ר' אהרן – "מ'וועט מוזען ,יעדע זאך וועט מען מוזען נאך קרית יואל'ער רב קומט אריין אביסל העלפען דא ,רבני'שע
אריינטראכטען ,איך האב נאך נישט אויף אלעם קיין"... זאכן צוצוהעלפען ,און ער וויל נישט הייסען נאר קרית
יואל'ער רב ,ער וויל נישט הייסן רב הצעיר ,ער וויל נישט
ברך משה – "משיח וועט קומען ביז דעמאלטס ...ס'איז הייסען קיין סגן רב ,נאר קרית יואל'ער רב איז אים גאנץ
הלכתא למשיחא" גענוג ,און ער ברויך נישט מער .און ער זאגט ,מיטען
אייבירשטנ'ס הילף ,דער טאטע זאל זיין ,דער רבי זאל זיין
]דער ציבור לאכט און מען הערט דעם עולם אונטער געזונט און שטארק ,פירען אונז אקעגען משיח'ן ,און ער
מורמעלען "הלכתא למשיחא"[ וועט אים צוהעלפען וואס ער וועט קענען אין ווילאמסבורג
אויך ,און וואו מען וועט ברויכען .דער רבי זאל געבען א
ר' אהרן – "דער טאטע וועט אנוואונטשען ,דעם טאטנ'ס ברכה".
ברכות"...
רבינו שליט"א )זצ"ל( – " נו גוט ,אז ער זאגט איך קען מעיד
ברך משה – "אז משיח זאל קומען] "...דער עולם לאכט זיין אז ער האט געזאגט אמת .כאטשיק כלום אב מעיד על
שטארק[ בנו ,איך קען דאך אים".
ר' אהרן " -אויכעט ...אויכעט ...דאס אויכעט ....סייעתא בערל – "זאל דער רב )ר' אהרן( זאגען אפאר ווערטער".
דשמיא ,דער אייבערשטער זאל העלפען עס זאל זיין
הצלחה אין אלעם".
12
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ברך משה – "נו ,דער אייבערשטער זאל העלפען ,מ'וועט
* אוודאי זען הצלחה מרובה .מ'מיינט דאך דא קיינער קיין
א קורצען אנאליז אוואו מען האלט אצינד. שום אינטערעסען ,קיין זייטיגע אינטערעסען ,קיינער טוט
נישט קיין האנט אין די אלע ...מ'איז עוסק בצרכי ציבור
באמונה הקב"ה ישלם שכרם ,פארוואס זאגט ער דאס דא?
עס איז איצט זונטאג ביינאכט,דעם צווייטען טאג חוה"מ פאר אנדערע מצוות צאלט מען נישט? דער וואס איז נישט
פסח תשנ"ט ,נאכען אסיפה ביים רבין ,וואו מען האט עוסק בצרכי ציבור באמונה דער נעמט זיך אליין] ...דער
געדארפט אפציעל אויפנעמען ר' אהרן פאר רב הצעיר עולם שיסט אויס[ ,די וואס זענען עוסק באמונה זאל דער
אייבערשטער געבן .אזעלעכע אידן וואס זיי נעמען זיך נישט
ר' אהרן האט אינדערפרי געזאגט אז זיין טאטע האט אים אליין זאל דער אייבערשטער געבען".
אויפגענומען רב הצעיר .כאטש אז מסתבר איז נישט אז
אזא גרויסע זאך ווי רב הצעיר פון דער גרעסטער קהילה
אויף דער וועלט זאל ווערען אזוי נישט מיר נישט דיר ,און בערל – "גוט יו"ט ,דער רבי זאל זיין געזונט ,און אונז פירען
מיט בלויז זיין פרוי זאל מיט ר' אהרן מיט גיין ,אבער אזוי קעגן משיח'ן".
האט ר' אהרן געזאגט.
ברך משה , -דער אייבערשטער זאל העלפען".
ער נעמט מז"ט ,שמייכעלט פון איין עק פנים ביז צו די
אנדערע ,אבער ער ווייסט ביי זיך איין זאך .אפילו עס איז בערל , -מ'זאל האבען הצלחה".
נישט געווען פאסיג ,און אפילו דער טאטע האט אים נישט
געמאכט רב הצעיר ,דאך וועט שוין קיינער נישט זיין בכח
דאס אפצו ווארפען. ברך משה – "קהל האט דאך א דין פון א בי"ד".
דאס צו דער טאטע האט אים געמאכט פאר רב הצעיר איז אברהם ווידער פון ק"י – "דער רבי זאל זאגען א ברכה פאר
אויבן אויף געווען א געבאקענער שקר מתחילתה ועד גאנץ קהל".
סופה .אויב גייט מען יעצט אז דער ברך משה איז געווען ביי
זיך 100פראצענט ,איז דאך נישט מעגליך אז אין די רגע ער בערל – "ר' אברהם זאגט ,אז דער רבי זאל געבען א ברכה
שטייט אויף אינדערפרי זאל ער אויפנעמען א רב הצעיר פאר גאנץ טובי קהל".
וואס קומט מיט זיין פרוי .ווייל דאס איז פשוט נאך נישט
געווען זייט די וועלט שטייט .און קיין משוגענער איז ער ברך משה – "דער אייבערשטער זאל העלפען איר זאלט
דאך זיכער נישט געווען.
האבען הצלחה בגשמיות וברוחניות".
ווידער אויב ער איז נישט געווען 100פראצענט ביי זיך ,איז
דאך ווייטער נישט קיין חילוק וואס דארט אין שטוב האט קהל" -אמן"
זיך אפגעשפילט .קען מער איצט דן זיין וואס מען האט
געהערט און געזען ברבים סיי ביים רבין און סיי ביי ר' ברך משה – "בגשמיות וברוחניות ,ביי א איד איז עס
אהרן און סיי ביי די מיטינגען יענעם טאג. קודם".
צופרי נעמט ר' אהרן מז"ט פונעם ציבור ,און מען זינגט קול ביז דא איז דער טעיפ.
רנה נאכען דאעוונען .און ווען זיין טאטע הערט אויף וואס
דער מז"ט באציט זיך ווערט ער שוימיג ביז צו די ציין. *
דער רבי זאגט פאר ר' ליפא פארען גיין אין שול אז ער נאך די מיטינג ביים רבין אין הויז זונטא חוה"מ ביינאכט,
ווייסט נישט וואס ר' אהרן האט געוואלט .די צוויי ראשי ווען ר' אהרן האט געזען אז מען האט אים געכאפט ביי די
הקהילה האבן ביידע געזאגט אז דער רבי האט זיי נישט לגיונות און עס זעט שויון נישט אויס אז ער וועט זיין רב
געזאגט א ווארט פון רב הצעיר. הצעיר ,האט ער נאך פרובירט איין וועג .
ביי די מיטינג ביי קהל ,יענעם נאכמיטאג ,הערט מען אויף ער האט צוגערופען משה גבאי ,און האט אים געזאגט :איך
די טעיפס צוויי זאכען וואס ווייזט אויף הונדערט פראצענט וויל בלייבען מיט דיר .אין סיגוט האבען די רבנים נישט
אז ר' אהרן האט לכאורה אויסגעטראכט די גאנצע רב
הצעיר געשיכטע .בערל פרידמאן רעדט און רעדט און געטוישט דעם גבאי .
דערציילט נישט פאר גאנץ קהל אז דער רבי האט שוין
אויפגענמען ר' אהרןנען היינט אינדערפרי .ער רעדט איצט משה האט אים געזאגט :ונזכה ונחיה ונראה .
כאליו עס איז א גענצליך נייער פארשלאג איצט ביי קהל
אויפען טיש .דאס זאגט ער יא ,אז אנעם רבין איז קיין אנאליזען זענען גענצליך איבעריג
פראגע נישט פון קיין רב הצעיר ווייל דער רבי איז דער
13
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אבער ווער עס האט מיטגעהאלטען יענעם ווינטער ביים בעה"ב פון די קהילה .ממילא ,זאגט בערל מוז מען גיין צום
רבין האט געוויסט אז בערעל האט געפרעגט דעם רבין רבין און באקומען פון אים די צושטימינג.
עטליכע מאל וועגען אויפנעמען ר' אהרן אלץ רב הצעיר און
די רביצין איז דאך אויך געזעצען דערביי ,און דער רבי האט ר' אהרן קומט אן צו די מיטינג ביי קהל ,און רעדט על דא
בשו"א נישט געוואלט הערען דערפון .בערעל אט דאס ועל הא ,און ער דערציילט ווייטער נישט קיין איין ווארט
דערציילט אפילו שפעטער ווען די פאליטיק האט שוין וואס היינט צופרי איז פארגעקומען אז דער טאטע האט
געפלאקערט) .בכלל איז ער נישט איינער וואס זיפט דורך אים שוין אויפגענומען פאר רב הצעיר .ווער עס איז דארט
זיינע רייד 13מאל אזוי ווי עס שטייט אין צעטיל קטן. געזעצען האט נישט געמוזט וויסען אז ר' אהרן איז שוין
דערפאר פלאפעלט ער אלעס נאך ,אפילו וועו עס איז נישט דער פאקטישער רב הצעיר ,נאר אז מען גייט איצט צום
די טובה פון זיין זייט). רבין און נעמען א ברכה אז ר' אהרן גייט אריינקומען
העלפען פאר קהל און פאר די מוסדות.
דא וועט איר ליינען די העתקה פונעם טעיפ פוןדי מיטינג
ביי קהל זונטאג נאכמיטאג חוה"מ פסח תשנ"ט אבער איצט ,צו לייגען קרעים אויפען קעיק ,זאגט בערעל
פרידמאן אז מען גייט ביים רבין נישט רעדען איין ווארט
פרטי־כל קהל־מיטינג ,זונטאג ב' דחוה"מ פסח תשנ"ט פון רב הצעיר .דאס טייטש לכאורה ,אז ר' אהרן מיט
בערלען האבען געוויסט אז די מעשה איז צווייפלהאפטיג,
ר' בערל פר"מ — מורי ורבותי ,איך האב א שטיקל קאלד )שיין גערעדט( און מען טאר ח"ו נישט דאס דערמאנען ווייל
און מ'זאל מיר אנטשולדיגן ,איך רעד אביסל שטילער. דאס קען עפעס חרוב מאכען.
נעכטן האב איך גארנישט געקענט רעדן.
מען קומט אן צום רבין און מען בעט א ברכה .אויף וואס?
עס איז אן ערנסטע מיטינג היינט .איך וויל מעלדן אז מיר קיינער ווייסט נישט .בערל שטאמעלט ארום און צום סוף
האבן געלייגט א טעיפ־רעקארדער ,א סאך מאל מ'מאכט א זאגט וואס אלץ ר' אהרן וויל נישט זיין ,און ר' אהרן
פראטאקאל און ס'קלאפט נישט יעדע זאך ,איינער זאגט שטאמעלט ,קעקעצט און פעפעצט ,אז דערווייל ווייסט ער
דאס ,איינער זאגט דאס ,און נאכדעם לייקענט מען עס אפ. אליין אויך נישט וואס דער פלאן גייט זיין.
ס'איז אן ערענסטע מיטינג .און איך וועל בעטן דעם עולם
)הפסקה :מדברים ביניהם( ,אזוי ווי די צייט איז שפעט ,און אויף דעם טעיפ איז דער רבי א מיליאן פראצענט ביי זיך.
מ'וויל מיר פארטיגן די מיטינג פאר מנחה נאך ,און ס'איז אן יעדעס ווארט זיינע איז געווען אויסגעהאלטען און אין
ערנסטער זמן ,בעט איך אז ס'איז דא א טעיפ-ריקארדער פלאץ .נו לכאורה אז דער רבי איז געווען איצט ביי זיך,
יעדער זאל זיך רעכענען מיט דעם ,ס'גייט אריין אין די פארוואס האט ר' אהרן אדער בערל נישט פארלאנגט אז
היסטאריע וואס ער זאגט .מ'זאל זיך קלויבן די ווערטער, דער רבי זאל געבען א ברכה אויף וואס דער רבי האט היינט
נאר וואס ער האט זיין מיינונג זאל ער זאגן ,נישט קיין פארטאגס געמאכט ר' אהרן פאר רב הצעיר?
לקנטר און נישט קיין פשט'לעך .צו דער זאך רעדן.
*
מיר האבן צוויי וויכטיגע ענינים ,וואס מיר ווילן רעדן:
באקומען אין אישי א קליינע געשיכטע אין די זייט וואס
(1דעם יו"ט )מתקנים אותו :דעם שבת ,ממחרת השבת( איז מען האט דעמאלטס איבעראל גערעדט .מאיר הירש פון ק"י
דא געשען א גרויס ,ס'איז געווען אן ערבוביא ,ס'איז געווען וועלכער איז אויך געווען אנוועזענד ביים מיטינג ביים רבין,
א געשריי דער רבי איז געווען אין ביהמ"ד .זעלבסט איז נאכען מיטינג צוגעגאנגען צו די רביצען וועלעכע איז
פארשטענדליך ס'איז אן עזות צו מבזה זיין מענטשן .אין נאך געווען געזונט מער ווייניגער ,און איר אנגעווינטשן
דער אמת'ן אריין איז דאס שוין אנגעגאנגען פאר יו"ט אויך. מז"ט .
עס קומען ארויס פאשקעווילן .און אויסער דעם וואס
פאשקעווילן ,איז יעדן באקאנט מ'טאר נישט ליינען ,דער אויף איר פראגע וואס דער מז"ט באציט זיך ,האט ער איר
רבי ר' אלימלך'ס זוהן שרייבט פונעם פאטער אז מ'טאר געזאגט אז ר' אהרן איז געווארען רב הצעיר .זי איז
נישט ליינען קיין פאשקעווילן און מ'טאר נישט שרייבן געווארען אויסער זיך און אריינגעלאפען צום רבין וואס
פאשקעווילען ,און ס'פאסט נישט פאר סאטמאר .עס איז הייסט דאס דו נעמסט א רב הצעיר? מען וועט אונז נאך
דאך קיין עין הרע חסידישע אידן ,ס'איז דאך לויטער אריינשטעלען אין א מושב זקנים) .פון דא האט זיך גענומען
חסידישע אידן און מ'שלאגט זיך דאך נישט דא מיט קיין די קלאנגען אז משה מיט ר' ליפא האבען אנגעהעצט די
ציונים .אפילו ווען איינער האט א מיינונגס פארשידענהייט, רביצין אז ר' אהרן און רביצין סאשע ווילען זיי
דאס איז נישט דער וועג .ער האט עפעס זאל ער קומען ,ער אריינשטעלען אין א מושב זקנים(.
קען קומען צו א מיטינג ,עס איז נישט גענוג א פארשטאנד
מיטינג קען מען מאכן א טובים מיטינג ,עס איז דא א סאך האט דעמאלטס מאיר הירש אפגערופען זיין ברודער ישראל
וועגן וויאזוי מ'קען דאס מסדר זיין .אבער במחתרת? ס'איז יעקב וועלעכער איז געווען ביי זייער ברידער ר' מענדל ע"ה
נישט ריכטיג ,ס'איז מיאוס .און דא האט מען נאך געטאן, אין שפיטאל ,און זאגט אים ,דער רב הצעיר געשיכטע אין
"דאון דע סוער".
14
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
סייעתא דשמיא ,און מ'זאל מיט ערענסטקייט וכדומה, מוסיף געווען ,אז דער רבי איז אין ביהמ"ד מ'הייבט אן צו
מ'זאל קיינעם נישט טוען וועם ס'קומט נישט .און מ'קען מאכן קולות.
דאס נישט דורכלאזן ,לויט דעם איז דאך א הפקירות ,ס'איז
דאך אן עוולה ,אז יעדער איינער קען זיך נעמען דאס געזעץ ר' יעקב גליק :דער ספר תורה איז געווען אפען.
אין די האנט אריין ,און ער קען דאס] ...אחד מפסיק :דאס
בית המדרש איז נישט געמאכט געווארן — ...לא מובן ,ור' ר' בערל :דער ספר תורה איז געווען אפען ,עס איז א
בערל פר"מ אומר לו ,נאכדעם וועסטו זאגן ,הערן צוויי גרויסער בזיון!
קולות[ איך האב נישט וואס צו צוגעבן ,מ'דארף דאס צו
פארדאמען מיט די גרעסטע פארדאמונג ,וואס ס'זאל נישט איך בין נישט דא געווען ,אבער מ'האט מיך אויפגעפאדערט
זיין! אז מ'מוז עפעס טאן! נו ,דער ערשטער שריט איז געווען,
האב איך געזאגט ,אז דעם ערשטן טאג נאך יו"ט זאל מען
ר' בערל — מ'רעדט פון נאך עפעס .פארדאמען פארשטייט מאכן אן אסיפה און מ'וועט דן זיין איבער דעם.
זיך אליין ,מ'שמוסט אז מ'זאל עפעס טאן דערצו! אויב דו
ביסט מסכים צו זיין פארשלאג אז מען זאל זעצן א בי"ד פון אויב מענטשן האבן עפעס הרצאות בין איך גרייט צו הערן.
דריי דיינים און זיי זאלן גובה עדות זיין ,דעמאלט מוז מען איך קען זאגן מיין רעקאמענדאציע .מיין פרייוועט
טוען מער ווי סתם פארדאמען — .דו ביסט מסכים אויך צו רעקאמענדאציע איז :אז מיר זאלן מיר מאכן א בי"ד דריי
דעם? אידן אנשים חשובים פון קהילתינו ,מ'ברויך נישט קיין
דיינים צו דעם ,דריי ערענסטע אידן ,זיי זאלן גובה עדות
ר' יעקב גליק — יא איך בין מסכים. זיין און אויספארשן ווער דאס האט געטוען,
זעלבסטפארשטענדליך אז צו דעם מוז מען נעמען ערנסטע
ר' בערל — ר' וואלף גליק זאג וואס דו האסט? שריט! וואס די שריט זאל זיין ]אחד מפסיק :קהל וועט שוין
באשטעטיגן[ און נאכדעם ,אפשר וועלן די דריי אידן וואס
ר' וואלף גליק — איך האב נישט וואס צו זאגן ,איך בין מיר וועלן מאכן דעם בי"ד ,וועלן זיי פארשלאגן וואס מ'זאל
מסכים מיט דיר ,%100דאס איז געזאגט זייער א גוטער טאן .דאס איז מיין הרצאה .אפען פאר דיבעיט! יעדער קען
פארשלאג. זאגן וואס ער האט צו זאגן איבער דעם.
ר' בערל — האט אימיצער נאך עפעס א פארשלאג? מחותן )ר' יעקב גליק( דו ביסט דאך ביי אונז דו ווייסט דאך
בעסער.
ר' בנימין הירש — איך וועל מיך אנרופן ,כאטש איך בין פון
די יונגערע .איך האלט ,אז די עצות אויף שפעטער ,מיט ר' יעקב — דו האסט אלעס געזאגט ,איך האב נישט וואס
דיינים צי מיט רבנים ,דאס איז זייער פיין און וואויל, צו זאגן .איך מיין ,דאס ...וואס איז געווען ,א געפערליכער
מ'דארף עפעס טוען .אבער דא זיצען אידן וואס זענען אלע ענין .מ'קען דאס גארנישט ארויסזאגן ,איך בין געשטאנען
בעלי דעת ,איך האלט אז מ'דארף זיך אביסל ,בואו חשבון, דארט ,איך האב געשפירט ממש איך קען נישט עפענען —
בשל מי הרעה הזאת? וואס האט געברענגט די זאכן? דאס נישט אז איך וואלט מיר ווען געעפענט דאס מויל ,ס'וואלט
איז דאך נישט קיין דזשאוק ,כ'מיין איך דארף נישט מוסף ווען גענוצט עפעס ,נאר פשוט ,ס'נעמט נישט קיין ...דער
זיין וואס דא האט זיך געטוען! איך האב נאר איין שאלה רבי פרעגט מיך ,וואס וואס? וואס וואס גייט? וואס איז
געפרעגט ,פארוואס האט זיך נישט אויפגעשטעלט א איד, געשען? וואס זאל איך זאגן? איך מיין ,אזא זאך טאר געשען
קען זיין יעדער האט זיך פארלוירן די שפראך ,אבער דא איז דא? כ'מיין ,מ'האט דאך מבזה געווען מ'האט דאך מבזה
געווען א פרעזידענט ר' יעקב כהנא )ר' יעקב ענטפערט :איך געווען 3ספר תורות ,צוויי זענען געווען אפען ,די גמרא
בין נישט דא געווען( ,צי אן אנדערער ,צי גבאים ,וואס זאל זאגט א תלמיד חכם איז מער ווי א ספר תורה.
זיך ארויפשטעלן איינער אויפ'ן טיש און א קלאפ טאן ,מורי
ורבותי! — איך וויל זען ,איינער ביי זיך אין הויז ווען און נישט ,עס איז פארהאנען אמאל ,ס'האט געקענט מאכן
ס'געשעט אזא מין זאך ,צי מ'וואלט זיך נישט א יונגל וכדומה ,אבער ס'שטילט דאך נישט איין! און
אויפגעשטעלט און א קלאפ געטאן? אלא מאי האט זיך דא ס'ווערט דערפון א געשלעג .דער רב ,שוין איצט דער
יעדער פארלוירן זיין ספיטש ,מ'האט נישט געקענט רעדן, וויליאמסבורגער רב אויך ,האט דאך ארויסגעזאגט בפירוש
פארוואס איז דאס? ]אחד מפסיק ,ור' בנימין עונה ,איין אז דאס איז אן עזות און א חילול השם און א בזיון ,מ'האט
מינוט ,איין מינוט ,ס'איז דא א טעיפ[ ,וואס איז דא געשען? מבזה געווען די תורה ,מ'האט מבזה געווען דעם רבי'ן,
מ'האט מבזה געווען דעם ציבור ,מ'האט מבזה געווען
און נאכדעם ,אויסער דעם ,וואס איך בין היינט געוואויר אלעס! נאר וואסזשע דען ,איך ווייס נישט ווער ,כ'מיין ,איך
געווארן ,און איך מוז זאגן אז איך בין אביסל נאאיוו ,אז האב נישט קיין אנונג נישט ,אז מ'הייבט אן צו פיסקענען,
צווישן דא ,זיי זיצן דא צווישן אונז ,איך ווייס נישט קיין איך מיין ווער? ווער? איך וועל גיין כאפן? ס'איז דאך נישט
נעמען ,האבן געוואוסט וואס דאס גייט געשען אזא מין אזוי ...ווען איינער האט צו טוען מיט יענעם ווייסט מען,
זאך ,ס'איז געווען א — ווי מ'זאגט ל"ע א פוטש! דאס האט דער דער האט געטוען .דארף מען צו זען ,וועגן דעם ,מ'איז
זיך נישט געמאכט פון איין טאג צום אנדערן. דאך א קהל האט דאך א שטיקל ...האפט מען מ'וועט האבן
15
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ר' בערל — לאמיך דיר ענטפערן וואס דו האסט געזאגט .דו און דריטענס ,דאס ביהמ"ד איז געווארן ,ס'איז נישט פון
האסט עס געזאגט יעצט ,אז מ'פארקויפט עליות און היינט ,וואס מ'נוצט דעם באלעמער יעדער איינער אויף
מ'באצאלט נישט? זיינע אינטערעסן! מ'קויפט עליות פאר וועם מ'וויל ,צי
צאלט מען יא צי צאלט מען נישט .איינעם קויפט מען ווייל
ר' בנימין — איך האב נישט דאס ,פארוואס זאלסטו נישט מ'וויל אים געבן כבוד ,איינעם קויפט מען ווייל מ'וויל
זאגן דאס וואס איך האב געזאגט אז מ'מאכט אונז פאר א אראפ טראסקענען! כ'מיין דאס איז עפעס הפקר וועלט?
שלאג־בריק ביים באלעמער ,פארוואס האט איר אנגעפאנגען ס'איז עפעס א שטח הפקר דא ,מ'טוט וואס מ'וויל.
ביי דעם? דאס זאלט איר מיר ענטפערן ,צו ס'איז דא אזא
מין זאך אז מ'מאכט דעם רבי'ן פאר א שוי-ברעיק ,אויף אבער דאס ערגסטע פון דעם איז ,אז עס איז דא אזא מין
דעם זאלט איר מיר ענטפערן! זייטס נישט מיין חכם! גערעדעכץ ,און טאמער איז עס נישט ,דארף מען זאגן אז
דעטצ-איט! ס'איז נישט ,און טאמער יא ,דארף מען זען צי ס'איז אמת
אזא מין זאך .אז פון דעם עולם וואס זיצט דא ,האבן
ר' בערל — בין איך נישט דיין חכם. געוואוסט מענטשן אז ס'גייט זיין אזא מין זאך!!! — זיצן
דא אידן און מ'טראכט דא אז מען זאל נעמען א בי"ד און
ר' בנימין — ניין ,דאס אלעס. פון די אידן אליין איז דא אזעלכע וואס זיי טוען שטיצן אזא
מין זאך ,איז הישמע כזאת? איז דאס געהערט געווארן? איך
ר' בערל — אקעי .ערלעדיגט. פארשטיי נישט ,זענען מיר אינגאנצען משוגע ,און דאס איז
דער אמת ליידער! וואס זאל מען טוען? איינמאל פאר
אלעמאל ,אדער וועט מען נעמען א שטעלונג ,אז ס'איז דא
ר' בנימין — איך וועל אייך ווייזן אז מ'באצאלט טאקע א קהילה ,און איינער וואס וויל זאגן קען ער זאגן ,נישט
נישט ,מ'נעמט דיסקאונט'ס! א פריוואטער מענטש קען "ער האט מורא צו זאגן ווייל ער האט מורא מ'וועט אים
קויפן עליות דא? ארויסטראגען" ,און דא דארף מען זיך פארענטפערן "איך
האב יא געזאגט" "איך האב נישט געזאגט" — ,וואס גייט
ר' בערל — אז דו זאגסט מ'זאל נישט רעדן פון דעם ,רעד דא פאר? מ'האט דא צו טוען מיט פארברעכערס?
איך נישט .איך פאלג דיך.
ס'איז אזאנס נישט געהערט געווארן ,ממש ל"ע מ'ציט דא
איבערהויפט איך האב מקדים געווען ,איך בין אביסל אויף א דור פון שלעגערס און פון קלאפערס .מיט א שמחה
הייזעריג איך האב נישט קיין כח ,איך האב נאר געוואלט, וואס דא האט זיך געטוען ,איך האב געמוזט אנכאפן מיינע
ס'איז מיר זייער אינטערעסאנט געווען וואס דו האסט צוויי בחורים נעבן מיר ,נישט לאזן אוועקלויפן! יונגעלייט,
געזאגט ,האב איך דאס געוואלט פעסטשטעלן צי דאס איז אלטע ,ס'איז דא יונגעלייט זיידעס ,זיידעס ,ממש מ'האט זיך
אמת ,ווייל דאס בין איך זייער שטארק אינטערעסירט ,ווייל מחיה געווען ,מ'האט זיך מחיה געווען אזוי ווי א שטיקל
קהל'ס פארלוסט קען מען נישט. רמב"ם? — זיצט מען דא מ'וועט שטעלן דיינים וואס
מ'זאל טוען ...מ'דארף נישט נעמען דיינים ,מלמדים דארף
ר' בנימין — אין געלט ביסטו נישט אינטערעסירט ,אז מען נעמען! מיר האבן מחנכים אין די ישיבה וואס זיי
ס'איז נישטא קיין קהל דארף מען נישט קיין געלט .קען זיך לערנען נישט אונזערע קינדער ,וואס טוט זיך דא? —
צומאכן דאס גאנצע ... מ'וועט שוין קומען צו א מצב מ'וועט חלילה נעמען דעם
רבי'ן זאל זיין געזונט און ארויסטראגן פון ביהמ"ד! לויט ווי
ר' בערל — ביסטו אויך גערעכט .איך מוז דיך נאך עפעס ס'גייט ,דאס וועט זיין דער סוף .פון דעם דארף מען רעדן!
קארעקטן ר' בנימין ,איך האב נישט אזא הויכע שטימע דעס ,דיינים ,דעס איז נישט אינטערעסאנט.
יעצט .אן אנדערס מאל יא...
ר' בערל — אז איינער זאגט וועל איך אים ענטפערן .איך
ר' בנימין — איך אויך נישט .נאר איצט בין איך הייזעריג, הער דא זאכן פון דיר וואס איך מיין אז ס'איז נישט
איר האט א מזל... הונדערט פראצענטיג אמת.
ר' בערל — איך האב גרויס מזל ,ווייל דו קענסט נאך ר' בנימין — נו זאל עס ארויסקומען אז ס'איז נישט אמת.
העכער שרייען .אזוי אז דו גיסט נישט קיין פעטש ...
ר' בערל — דו זאגסט אז קויפט עליות און מ'באצאלט
ר' יעקב גליק — איך וועל אים אביסל ענטפערן ,איך וויל נישט .דוד הערש איז נישט דא? )מתווכחים ביניהם(.
אביסל ענטפערן .ער האט געפרעגט ,לכאורה האט ער
געפרעגט אז ס'איז נישט געווען איינער וואס זאל זיך ר' בנימין — ר' בערל ,קיין חוזק זאלט איר נישט מאכן! דא
אויפשטעלן אויפ'ן בלעמער .ממילא אויף די צוויי ראשי איז נישט די רעדע צי מ'באצאלט יא צי מ'באצאלט נישט.
הקהל קען מען דאך נישט פרעגן ,ווייל זיי זענען נישט דא דא איז נישט די רעדע וואס מ'צאלט יא צי מ'באצאלט
געווען .איז דאך נאר די גרעסטע קשיא אויף מיר ,קודם נישט.
איינס וואס איך בין דאך געווען טאקע אויפ'ן באלעמער!
16
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
— ניין מ'רעדט נישט פון קנס'נען ,מ'האט גערעדט מ'זאל — איך בין געווען אויפ'ן באלעמער ,האב איך דאך נישט
געדארפט ארויפצוגיין אויפ'ן באלעמער .האב איך דאך
)מתווכחים ביניהם ,לא מובן הכל(. געזאגט דאס פריער אין די הקדמה ,אז איך האב נישט
געוואוסט וואס צו טאן! איך האב נישט אז ס'וועט בעסער
ר' בערל — דו האסט נישט דעמאלט צוגעלייגט דעם קאפ ווערן אדער עס וועט ארגער ווערן .מ'זיצט דארט נעבן
ווען מען האט גערעדט .דו האסט דיך אויפגערעדט ... רבי'ן ,און מ'שטייט נעבן רבי'ן .דער רבי האט דאס
אויפגענומען אזוי ,קודם האב איך געמיינט אז מ'קען עס
ר' יעקב כהנא — ר' בנימין ,און טאמער ווייסטו טאקע פארוואסערן ,דערנאכדעם האט ער אנגעהויבן צו פרעגן
איינעם וואס זיצט דא און ער האט אויך א א האנט דערין, וואס גייט פאר? וואס גייט פאר?
דארפן די דריי דיינים וואס מ'וועט זעצן ,ביסטו מחוייב צו
זאגן פאר די דריי דיינים :דער מענטש האט געהאט א האנט אויסער דעם ,פשוט איך האב פארלארן די שפראך .באמת,
אין דעם ,נישט פאר מיר ,פאר זיי ,זאלן זיי דאס אויך איינער האט מיך געפרעגט פארוואס איך בין בלייך ,זאג איך,
אויספארשן ,און טאמער טאקע איז דא איינער פון די וואס איך זאל בלייך אויך נישט זיין? עס איז א נס אז עס איז מיר
זיי זיצן דא און ער האט געהאט דערין ,דארף מען טאקע נישט שלעכט געווארן ,ממש .און אויסער דעם ]ר' בערל
אויך בא'קנס'נען .אין הכי נמי. מפסיק :ר' בנימין ,[..כ'מיין ס'איז א האקל געשעפט ,ס'איז
א האקל ענין וכדומה ,איבערהויפט דעמאלטס אויף די
ר' בערל — איך זאג נישט וואס מ'וועט טוען ,מ'וועט מינוט קען מען זיך נישט אריענטירן ,מ'ווייס נישט צי איך
נאכדעם ,קודם זאל מען פעסטשטעלן ווער זענען די טו גוט ,צי שלעכט ,מ'ווייסט אז מ'טוט נישט האט מען נאך
מענטשן? א ברירה צו טאן .אז מ'האט שוין געטאן —
ר' בערל — נו זאג הויך. און דאס וואס מ'זאגסט אז מ'זאל זעצן א בי"ד — ,זעצן א
בי"ד איז דאך אזוי ,אז אפילו דאס בי"ד אליין זיצט און זעט
אז יענער האט גע'הרגע'ט א מעטש ,דאס בי"ד קען נישט
ר' מאיר הירש — אלס ברודער בעט איך ,די ערשטע זאך הארגענען ,זיי מוזן גובה גובה עדות זיין ,אזוי פירט זיך ביי
אזוי ווי די ראשי הקהלה ,צי די פארשטאנד ,איז א קליינע אידן ,דאס גייט נישט צו זאגן ,קום אהער און הייב אויף ....
קהלה .איז אזוי ,פון דעם מאכט זיך א גרויסע קהלה .דאס
איז אבער אן עקסטענשאן פון די קליינע קהלה .אזוי ווי ר' בערל — איך וועל דיך פרעגן )ר' בנימין( דו ביסט גרייט
מ'גייט דא ארויס פון די כלים ,גייט מען ארויס פון ביהמ"ד עדות צו זאגן ווער ס'האט דאס געטאן?
אויך .קודם דארף מען אכטונג געבן ,דא נישט ארויסגיין פון
די כלים .מ'זאל זיך האלטן רואיג] .מפסיקים ,לא מובן
היטב[ דאס איז דער פראבלעם .דאס מאכט זיך ביי יונגערע. ר' בנימין — איך האב נישט געקוקט ,איך ווייס נישט.
מ'דארף זיך דא האלטן רואיג קודם .מ'קען נישט ארויס פון
דא ,אויב מ'רעגט זיך אויף] .מ'ברענגט ארויס פון די כלים[. ר' יעקב גליק — נו דעמאלטס וואס שרייסטו? מ'קען עפעס
רעדן? אין הכי נמי .דאס האט ער דאך מקדים געווען ,אז
ר' בערל — מ'קען נישט קומען צום תכלית. מ'דארף בכובד ראש ,דאס איז א האקעלע זאך ,דארף מען
די זאך דן זיין ,מ'דארף זען אז ס'זאל ארויסקומען דער
ר' חיים שלמה ווערטהיימער — איך וויל נאר זאגן א תכלית ,און די ענדע איז דאך דאס ,אז סוף כל סוף אונז
ווארט ,איך באשטעטיג טאקע אויך אזוי ווי ר' בערל האט זענען מיר אלע ,אונז האבן דאך אלע איין — וועם מ'וועט
געזאגט ,אז מ'זאל אראפזעצען מענטשן ,אבער די זאך וועט נאר שלאגן וועט מען שלאגן אן אייגענעם ,ס'איז נישטא דא
זיך ציען ,ווי מ'זאגט אין וואכן ארום .וואלט איך דא קיין פרעמדן.
פארגעשלאגן איין זאך ,אז קודם זאל קהל נישט מער ווי
ארויסגעבן א מחאה ,א צעטל ,אז קהל איז מוחה קעגן דעם ר' בערל — מ'דארף קומען טאקע מיט א קאנקרעטן
וואס ס'איז געווען יעצט ,און נאכדעם זאל זיין די צווייטע פארשלאג.
זאך.
ר' יעקב — יא דאס מיין איך.
ר' בערל — איך האלט נישט אז דאס דארף זיך ציען .מיר
וועלן נישט ארויסגיין פון דא ,ווילאנג מיר וועלן נישט ר' בנימין — מ'רעדט דאך פון דעם.
ממנה זיין דריי אידן ,און די וועלן זיך שוין נעמען צו די
ארבעט, ר' יעקב — לאמיר הערן ,וואס טוסטו פארשלאגן?
ר' חיים שלמה — אבער דאס אליין וועט דאך אויך דויערן. ר' בערל — שלאג פאר עפעס.
ר' בערל — וואס דארף דאס דויערן? ס'איז דאך אלעס ר' בנימין — מ'האט גערעדט אז מ'זאל זעצן א בית דין,
געווען אין ביהמ"ד ,מ'ברויך נאר פועל'ן ביי בנימין הירש'ן מ'זאל קנס'נען ,האב איך געזאגט ...
17
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אונזער קהל ,ווייל די וועלן ווייטער טוען ,זיי וועלן נישט אז ער זאל וועלן אויסזאגן .ער זאגט נישט אויס .ביי אים
שטיין בלייבן ... ... ברויך מען פועל'ן ,און דו ביסט דארט געווען ,און אנדערע
אידן ,זאלן גיין עדות זאגן .ווער נאך האט עפעס צו זאגן?
ר' בערל — די קרית יואל'ער אידן האבן עפעס צו זאגן אין
דעם? — ר' אברהם עפעס אן עצה? ר' חיים אליעזר גראס — איך וויל באמערקן ,ר' בנימין
האט געזאגט אז יעדער האט זיך געפריידט און יעדער האט
ר' יעקב גליק — זיי דארפן דאך האבן לכאורה מיטגעלאכט .איך ,ארינגס און ארינגס ארום מיר ,האב איך
עקספירענס? )כולם צוחקים ,זיי האבן עס אפגעשטילט געזען ר' יעקב הערש האט זיך אויפגעשטעלט און ער האט
אביסל(. געשריגן :שטיל זאל זיין ,און איך בכבודי ובעצמי האב איך
מיך אויך אויפגעשטעלט אז ס'זאל זיין שטיל .איך בין בלאס
ר' אברהם ווידער — די איינציגע זאך ,וואס איך קען דא געווארן ,ער איז בלאס געווארן ,דער גאנצער ארינגס ארום
צוגעבן איז ,אז מ'זעצט זיך געווענליך אראפ צו א מיטינג, מיר זענען בלאס געווארן ,מ'האט האט נישט געוואוסט
דעמאלט קוקט מען נישט וואס מ'וויל רעדן ביי די מיטינג, וואס דא איז געשען .איך האב נישט געהאט קיין אנונג כי
מ'וויל קוקן וואס די תוצאה פון די מיטינג זאל זיין! די הוא זה נישט וואס דא האט פאסירט .דאס איז דער קיצור
תוצאה ברויך צו זיין איין זאך ,ס'האט זיך געמאכט אן פון דער זאך .ווער עס ווייסט אנדערש ,קען זאגן וואס ר'
אינצידענט ,וואס יעדער איינער דא ,גלייב איך נישט ס'איז בנימין האט געזאגט ,ער איז מסכים מיט אים .איך בין נישט
דא איינער וואס האלט אז דאס איז א גוטע זאך. מסכים מיט דעם.
ר' בערל — לויט ר' בנימין ,איז יא דא ,אבער ס'איז נישט ר' בנימין — אין ביהמ"ד ,איך וועל רעדן שטיל ,אין ביהמ"ד
קיין נפקא מינה. דעם ערשטן טאג יו"ט ,איז געווען פול מיט פולווער .ווי
מ'האט זיך געדרייט ,האט עס אויסגעזען ווי ק .דזשי .בי.
אגענטן דרייען זיך ארום ,און מ'האט געווינקען איינער
ר' אברהם ווידער — איך מוז דאך נישט גלייבן ,ס'לאזט זיך פאר'ן אנדערן ,און מענטשן וואס האבן געוואוסט.
נישט גלייבן אויפן שכל אז ס'איז דא איינער וואס האלט, נאכאמאל ,מ'רעדט דאך דא צווישן אונז ,אקעי ,איך וויל
און ווער עס ווייס ,ווער ס'האט אמאל געלערענט ביים נישט מ'זאל עס נעמען פאר גרינג ,און אומזיסט וועט איר
רבי'ן ווייסט ,אז דאס ענין פון נעמען אייגענע אקציעס, זאגן אז איך זאל קומען זאגן ,ווייל איך ווייס אויך נישט.
אויב ס'איז געווען ביים רבין א שארפע זאך ,איז דאס איך האב געזאגט אז איך בין היינט געוואויר געווארן ,און.
געווען ביים רבין פון די ערגסטע זאך וואס מ'האט געקענט
טוען ,צו טוען אייגענע אקציעס.
ר' בערל — אבער ס'איז נישט קיין קאנקרעטער פארשלאג.
איר האט פריער געזאגט א פארשלאג ,און איך האלט ,אז
אויב מ'קען זיך אפשר קאנצעטרירן אויף די פאזיטיווע זייט, ר' בנימין — איך האב נישט געוואוסט אז בכלל ס'טוט זיך
דאס איז טייטש — ,דאס איז דאך זייער א נעגאטיווער זאך, דא וועבן אזא גאנצע זאך] .א' מפסיק ,אזוי ווי דו האסט
אבער ס'זאל ארויסקומען א פאזיטיווע זאך פון די מיטינג נישט געהערט האט אן אנדערער אויך נישט געהערט ,זאג
— אז מ'זאל זען מטכס עצה זיין ,וואס ס'איז געווען איך דיר אז איך האב אויך נישט געוואוסט[ ,אז ראצערס
פארשטייט זיך ברויך מען פאררעכטן ,אבער מ'ברויך קוקן דרייען זיך ארום ,יעדער ראצער האט א מיינונג אויף א
וואס מ'קען טוען מהיום ולהלאה ,זען וואס מ'קען טוען מענטש ,דער איז אזוי ,און דער איז אזוי ,דעם דארף מען
פאזיטיוו ,אז ס'זאל נישט צו קומען צו אזעלכע זאכן. הארגענען און דעם דארף מען הענגען .איך מיין ,דאס
פארשטייט זיך ,אז די אלע וואס זיי טוען אזעלכע זאכן, גערעדעכץ .איך האב געהערט ,יו"ט האב איך געהערט ,איך
ברויך מען בא'קנס'ענען ,און ס'וועט זיין אויף דעם די קען ענק זאגן ,איך וויל עס נישט ארויסברענגען אויפ'ן
קאמיטע וואס איר האט גערעדט. מויל ,איך האב געהערט פון יונגעלייט ווערטער אויפ'ן רבי'ן
זאל זיין געזונט — ,איך ווייס נישט פון ווי מ'נעמט אזעלכע
ווערטער? אויף א שיינעם אופן?
איך רעד נאר אפילו דא ביי די מיטינג ,איך האלט ,צו זאגן
אז ס'איז דא יונגעלייט וואס זיי רעדן אויפ'ן רבי'ן ,צי
אנדערע זאכן .מ'ברויך קוקן דאס איז א זאך ,אזוי ווי ער ר' בערל — האט נאך עמיצער צו זאגן עפעס אין דעם ענין?
האט פריער געזאגט ווען ער האט אנגעפאנגען די מיטינג,
ס'איז א היסטארישע מיטינג ,און מ'ברויך בארעכענען וואס ר' דוד הויער — איך האב נאר איין ווארט געוואלט זאגן,
מ'זאגט און ברויך שטארק דן זיין וואס מ'זאגט .אז עס איך הער אזוי ר' בנימין'ס ווערטער ,אז ער האט יא גוט
טרעפט זיך א יונגאטש אדער צוויי ,אייביג איז געווען געזאגט ,אז מ'דארף שטרענג אויספארשן בשל מי הרעה
אזעלכע זאכן ,פונקט די זעלבע וואס ס'איז אנדערע פאליש הזאת ,ווער ארבעט דא אונטער-וויילעכץ ,פון די גוטע
זיצער'ס מיט אנדערע זאכן ,אבער דער ציבור ,דער גאנצער פריינד ,פון די נאנטע מענטשן ,וואס זיי ווילן חרוב מאכן די
ציבור — ,און איך גלויב נישט אז ס'איז דא איינער — קהלה .דאס דארף זיין גוט ,דאס דארף מען די ערשטע זאך
פארשטייט זיך אז ס'איז דא א פאר היץ קעפ — איך גלויב אויסצוגעפינען און ארויסצושטעלן די ,און די זאל מען
נישט אז ס'איז דא איינער וואס קען זיין אין א ביהמ"ד און מרחק זיין ,זיי זאלן נישט האבן קיין דריסת הרגל אין
ס'דרייט זיך איבער אזוי א ביהמ"ד ,ער זאל קענען האבן די
18
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ר' ? — ווער האט אים געקויפט? מינדעסטע הנאה! ווייל דאס גייט אריין פאר יעדן אין הארץ
אריין! נאר וואס דען ,מ'זעצט זיך דא אראפ ,מ'ברויך שטעלן
ר' יעקב — איך ווייס נישט ווער עס האט אים געקויפט. די קאמיטע ,מ'ברויך זען צו פאררעכטן ,אז מ'זאל זען פון
עס איז מיר נישט עלתה על דעת געווען צו וויסן. היינט מאל אן ,אז ס'זאל הערשן אהבה ואחוה ושלום
ורעות .איך בין זיכער אז דא ,אלע אידן זענען מסכים אז
ר' יעקב צבי שענפעלד — איך וויל זאגן צוויי ווערטער. דאס ברויך מען זען צו טוען פון היינט מאל אן.
ליידער ,ליידער ,מ'זאל קוקן וואס דא איז געשען .מ'זאל
וויסן אזוי .וואס דא איז געשען ,האט מען געזען אזוי ווי ער ]אחד מתחיל :ר' בערל ...ור' בערל מפסיקו :ר' דוד
האט געזאגט ,ס'איז געווען קופקעס בחורים ,קופקעס עקשטיין בעט דאס ווארט?[
אינגעלייט ,וואס זענען געווען פארנומען מיט די גאנצע
זאך. ר' דוד עקשטיין — דו זאגסט פריער אז אין קרית יואל אונז
האבן מיר אביסל עקספיריענס ,ב"ה לעצטענס ב"ה האבן
די ערשטע זאך איז ,אז מ'זאל אפשטעלן אביסל — ,אויסער מיר נישט די פראבלעמען .איינס פון די זאכן וואס מ'האט
דעם אנדערע זאכן וואס איך האב פארצושלאגן ,טאקע אבאכט געגעבן ביים באלעמער ,וואס ר' בנימין האט פריער
וועגן איחוד ,קהל זאל איבערנעמען אינגאנצן דעם איחוד, געזאגט ,אבאכט צו געבן אז דער באלעמער זאל נישט ווערן
עס זאל אונטער גאנצן קהל'ס קאנטראל — איך רעד נישט, קיין שלאכט פעלד ,אסאך מאל אז מ'גיט נישט אבאכט אויף
דאס איז נישט די זאך ,דער עיקר איז ,ארויס קומען מיט א דעם מ'רופט אויף פונקט איינמאל דעם און איינמאל דעם,
קול קורא ,מ'בעט יעדן ,אלע יונגעלייט ,אז מ'זאל אויפהערן דאס קען פונקט ארויסנעמען מענטשן פון דעם
פון דעם צו רעדן .מ'בעט די די בחורים ,זיי זאלן אויפהערן גלייכגעוויכט ,און נאך דעם פארלירט מען זיך ,נאך דעם קען
צו רעדן .און מ'בעט די עלטערע יונגעלייט וואס האבן שוין מען שוין נישט קאנטראלירן .דארף מען אבאכט געבן ביים
גרויסע קינדער ,און וואס האבן שוין חתונה געמאכט באלעמער ,דאס איז זייער א וויכטיגע זאך ,אמאל דארף מען
קינדער ,אז זיי זאלן זיין די ראשונים ,זיי זאלן אבאכט געבן. אבאכט געבן,
אויב מ'זעט צווי־דריי בחורים אדער צוויי דריי יונגעלייט אז
מ'רעדט פון די זאכן ,זאל מען צוגיין און זאגן ,רבותים, ר' בערל — וויאזוי מאכט מען דאס? קאנקרעטעס ,אז דער
ס'איז נישט די צייט פון דעם צו רעדן .קודם ברויך מען צו גבאי זאל וואטשן ,מ'זאל נישט ...
לייגן א קול קורא ,א קול קורא ארויסגעבן אין נאמען פון
קהל ,אז מ'בעט יעדן איינעם אז מ'זאל נישט רעדן פון די ר' דוד עקשטיין — אויב ליגט עפעס פאליטיק אז מ'זאל
זאכן ,און קודם מ'זאל זיין שטיל .און נאכדעם מתקן זיין, נישט לאזן אין ביהמ"ד איז אים דעם גבאי'ן דאס נישט
מהיכי תיתי זאל מען מתקן זיין .אבער ס'קומט יום טוב. איינגעפאלן.
רחמנא לצלן ,אזא שביעי של פסח און אחרון של פסח וואס
אידן זענען דערהויבן געווארן ,און מ'רעדט רחמנא לצלן, ר' בערל — בקיצור ,אלעס ליגט אין גבאי'ן.
איך האב נישט געקענט דורכגיין דעם ביהמ"ד .מ'האט
איבעראל געזען פיינע בחור'לעך ,בחור'לעך וואס זיי זיצן ר' יעקב גליק — אלעס גייט אין גבאי'ן אריין .איך בין
און לערנען ,זענען געווען ביזי מיט דעם און מיט יענעם,
מיט דעם לשון הרע ,פונקטליך צו וויסן וואס ער האט ליידער ]מפסיקים ומדברים ,לא מובן[ דער גבאי האט נישט
געזאגט ,און פונקטליך צו וויסן וואס ער האט געמיינט, קיין סך צו זאגן .אבער אויסער דעם ,איך ווייס נישט ,ס'איז
דאס איז דאך א מורא'דיגע זאך .וואס איז געווארן מיט א שאנדע צו זאגן .איך ווייס נישט .איך גיי נישט אין בית
אונז? המדרש הערן פאליטיק .איך גיי אין ביהמ"ד דאווענען ,איך
גיי נישט הערן קיין פאליטיק.
ר' דוד הויער — ...ווער עס העצט די יונגעלייט?
ר' בערל — ער רעדט צו דיר.
ר' יעקב צבי — דאס וועט די קאמיטע געוואויר ווערן. ר' יעקב — ס'איז דא אז מ'דעליווערט מיר ,מילא ,איך בין
אבער וואס קהל דארף טאן] ,ר' דוד ממשיך איזה תיבות, דא ,אבער איך זאל גיין זוכן זוכן .באמת'ן אריין ,מ'צילט
ועוד מדברים ,אינו מובן[ קהל דארף טאן א קול קורא דאך דא אויף עפעס ,איך האב נישט געוואוסט פון די גאנצע
ארויסגעבן א בקשה ,אז מ'זאל אפשטעלן די יונגעלייט .. זאך .איך ווייס נישט אויב איך וואלט עס געקענט
מ'זאל זען די אלע יונגעלייט טאקע ,ר' אברהם מאיר טאקע אפשטעלן,
צי ר' בנימין ,די אלע יונגעלייט וואס האבן שוין חתונה
געמאכט קינדער ,זיי האבן שוין גרויסע בחורים אין שטוב,
זאלן זיי זען אבאכט צו געבן ,אז זיי זאלן זיין די אבאכט ר' בערל — דו מיינסט דעם יו"ט?
געבערס אויף דער זאך .אז נישט ,איז דאך עק וועלט ,עס
קומט אזא הייליגער יום טוב! ר' יעקב — דעם יו"ט ,כ'מיין דעם יו"ט .הייסן הייסט דאך
דאס ,אז ס'האט זיך אנגעהויבן אין דעם ,אז מ'האט געגעבן,
ר' וואלף גליק — קיין שום פרייוועט זאך .דאס ביהמ"ד איז אז איינער ,דער האט עולה געווען ,און דאס האט מען
נישט געמאכט געווארן פאר א פרייוועט ביזנעס .אז מ'האט געוואלט ,און מ'האט אים געקויפט.
19
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ווי אן עקסטערע ארגאניזעישאן ...און עס ווערט ארגער עפעס איינער מיט'ן אנדערן ,וואס ס'זאל נישט זיין ,נישט
און ארגער ,און דער פירוד ווערט אלץ גרעסער. אין ביהמ"ד .דאס ברויך מען ארויסגיין אין דרויסן
ר' יעקב צבי — איך וויל נאר איין זאך מגיה זיין אויף דיינע ר' בערל — ...פארשלאג ,ביי א מיטינג קען מען דאס ...
ווערטער. וואס שלאגסטו פאר?
ר' בערל — טאמער רעדן פינף מענטשן ווייסט קיינער ר' וואלף גליק — איך שלאג נישט פאר ,דא ביי די מעשה,
נישט וואס ,מ'וועט נישט וויסן וואס מ'האט גערעדט, זאג איך קלאר וואס דו זאגסט .אבער קעגן דעם די
ס'איז לופט ,ארויסגעווארפן ,אויב יעדער וועט רעדן אויף פיוטשער ,אין בית המדרש קען קיינער נישט נעמען
אמאל .ר' יעקב כהנא האט דא פארגעשלאגן עפעס א זאך. אייגענע שטעלונג] .ר' בערל מפסיק — נו וואס זאל מען
ר' שלמה זלמן איז מסכים צו דעם וואס ער זאגט? טאן?[ אויב איך האב מיט דיר צו טאן ,אויב וועל איך קריגן
אין בית המדרש ,קען מען מיך קנס'ען.
ר' שלמה זלמן — איך בין מסכים?
ר' בערל — אה ,זיי וועלן דיך קנס'ען.
ר' בערל — ער זאגט ער האט גערעדט מיט אייך
ר' חיים אליעזר — איך שלאג פאר אן אנדערע זאך .מ'זאל
ר' שלמה זלמן — ער האט שוין א פאר מאל גערעדט וועגן צוזאם נעמען אלע "גדולי הדור" פון אונזער ביהמ"ד ,די
דעם ,בין איך דען בעל הבית דערויף? וואס האבן דא ,למעשה ווי עס האט זיך ארויסגעגעבן,
קומט דאס פון העכערע אינסטאנצען דא .מען זאל נעמען
ר' בערל — און מיין ענטפער צו מיין גוטן חבר ר' יענקל, אלע צוזאמען ,און זיי צוזאמענשטעלן און זיי זאלן
אז דו קענסט קאנטראלירן דעם איחוד ,אויב דו וועסט געבן ארויסברענגען א שלום.
געלט .אז דו וועסט נישט געבן געלט ,קענסטו זיי נישט
קאנטראלירן. ר' בערל — דו רעדסט פון א נייעם ענגל ,א גאנץ נייע זאך.
דו רעדסט פון שלום מאכן ,ס'איז א מחלוקה מ'דארף שלום
ר' יעקב — וואס האט איינס מיט'ן צווייטן צו טאן? מאכן .איך האלט ,דא רעדט מען ס'איז א פאר יונגאטשן,
איצט הער איך שוין אז ס'איז פארטייען ,האב איך שלום צו
ר' בערל — איין מינוט ,זיי האבן צוויי נדבנים וואס איך מאכן?
ווייס .איינער הייסט לעפקאוויטש ,און איינער הייסט
גראס .און די טוען דאס פינאנסירן .דאס קאסט געלט .דאס ר' — ...מ'מיינט אז דאס וועט מאכן א סוף צו אלע
קאסט צוויי הונדערט טויזנט דאלאר א יאר. גערעדעכצער.
ר' )שלמה זלמן( :הונדערט טויזנט דאלאר. ר' וואלף פרידמאן — ניין ניין ,איך ברענג.
ר' בערל — הונדערט טויזנט? אזוי מיינסטו ,אנגעהויבן ר' בערל — ר' יעקב כהנא וויל עפעס זאגן.
האט זיך מיט א הונדערט ,איך געדענק נאך ווען אונז זענען
מיר געזען מיט ר' לייביש'ן ,ס'האט זיך אנגעהויבן ביי ר' בערל — ר' חיים אליעזר ,דו האסט שוין געזאגט!
הונדערט ,אבער היינט זאגן זיי אז עס קאסט שוין צוויי
הונדערט .נאך גארנישט ,איז קהל גרייט צו זאגן איך נעם ר' יעקב כהנא — איך האב געמיינט ,דא האט זיך געמאכט
עס איבער און איך וועל געבן די הונדערט טויזנט דאלאר? אזא ארגעניזעשאן וואס איז איחוד התלמידים ,אין איין
וועג איז דאס א גוטע זאך ,זיי האבן געמאכט גוטע זאכן ,זיי
ר' יעקב כהנא — דער ענטפער דערויף איז ,לאמיר אנהויבן האבן געמאכט שיעורים צו לערנען ,אבער ס'איז בנין נערים
די פארהאנדלונגען מיט זיי .לאמיר זען ,קען זיין ס'איז כדאי סתירה .מ'זאל זען די ראשים פון די איחוד התלמידים זאלן
צו ספענדן א פאר דאלאר דערויף ,נישט דאס גאנצע ,וועט אריינקומען אין קהל אריין ,און ס'זאל זיין אונטער קהל'ס
זיין דריי ,צוואנציג דאלאר .אבער ס'איז כדאי צו האבן דעס, רשות ,און ממילא דעמאלט האט מען אלע יונגע לייט ,און
אז אזוי האב איך אלע יוגנט די יונגע אריינגענומען צו מיר, טאמער האט מען עפעס פראבלעמען קעגן א יונגערמאן ,א
קען איך צו אזוינע פראבלעמען מער נישט קומען .אזוי מיין יונגערמאן קען מיט א יונגערמאן אנדערש רעדן ווי אן
איך .ווייל טאמער האב איך יא א פראבלעם ,האב איך ווער עלטערער מענטש רעדט מיט א יונגערמאן .דאס מ'זאל
עס זאל רעדן מיט די יונגע. גרייט קען אמאל ,איך האב געהאט שוין גערעדט מיט ר'
שלמה זלמן סאנדער אפאר מאל וועגן דעם ,אז מען זאל עס
ר' בערל — ר' מאיר הירש בעט דאס ווארט] .אחד אומר: קענען אריינברעגנען אין קהל אריין .עס איז היינט געווארן,
איך האב נישט געהערט דעם אנפאנג[... די איחוד התלמידים איז געווארן אזא מין עקסטערע
ארגעניזעשאן ,עס איז געווארן א ]אחד אומר :דער איחוד
מאכט א גרויסן פירוד[ ,א גרויסער פירוד ,עס איז געווארן
20
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
צי א ראש הקהל ,מ'רעכנט זיך נישט .מ'דארף וויסן ,אז דער ר' יעקב גליק — איך בין באמת נישט באקאנט ,אבער איך
רב וועט אים נישט אויסהערן ,ער גייט דאך דעם נעקסטן האלט נישט אז די זאך איז אן ארבעט פון די איחוד
טאג ,די נעקסטע מינוט גייט ער זאגן פאר'ן רב ,צי אפשר יונגעלייט .איך קען זייער פיינע איידעלע יונגעלייט
נאך פאר דעם ,אז ער מיינט נאר דא דעם רב ,ער גייט אזא
טובה טאן ,ווייל מ'גייט דאך נאר דעם רב ח"ו צוגרונד לייגן, ר' יעקב כהנא — חלילה ,איך האב דאס נישט געזאגט.
אדער דעם רבי'ן .ער איז אויסגעארבעט ,ער איז אדרבה ,איך האב דאס נישט געזאגט] ,ר' בערל — לאמיר
אונטערגעבעט ,און פארטיג! נו גיי זאג מעשיות -ס'איז נישט מאכן א דעבעיט ,טוט'ס מיר א טובה ,יעדער זאל
נישט אמת -גיי דיך פארענטפערן ,דו האסט נישט געמיינט בעטן דאס ווארט[ ,ר' יעקב איך וויל אייך פארריכטן ,איך
דאס -ממילא ,אויב מ'וועט אין פארשידענע זאך וויל נישט אז ס'זאל ארויסגיין אזא שם זאגן אז איך האלט
ארייננעמען דעם רב ,וואס מ'וויל מתקן זיין ,מ'וועט זאגן אז ס'איז זייער ארבעט .חלילה .איך האב דאס קיינמאל
ס'איז נישט קיין כבוד פאר'ן רב ,מ'מישט אים אריין אין נישט געזאגט .נאר וואס דען ,מיין זאך איז דאס ,א יונגן
יעדע זאך ,אבער ליידער דאס האט געארבעט ,און ס'קען מיט א יונגן האט א שפראך] ,ר' יעקב גליק ,האט א שפראך[
נישט ארבעטן אנדערש .ווייל די אלע קומען נאר מיט איין אן עלטערער מיט א יונגן האט נישט קיין שפראך .אז זיי
זאך ,ער מיינט נישט נאר ח"ו צו ראטעווען דעם רב'ס כבוד וועלן דא ארבעטן אינאיינעם ,איך האב א פראבלעם מיט די
און גאנץ סאטמאר — און דאס קען זיין א בראך .וויאזוי יונגע ,האבן זיי א שפראך צו וועם צו רעדן .נישט חלילה,
מ'זאל דאס אריינפירן ,וויאזוי מ'זאל דאס אויסארבעטן ,איז איך בין זיי נישט חושד.
געווענדט ווי ווייט קהל וויל דאס אויסארבעטן ,אבער דער
פאקט איז אז אזוי דארף עס ארבעטן — און אזוי קען עס ר' דוד הויער — ]לא מבינים[
נאר ארבעטן ,אנדערש קען עס נישט ארבעטן .ווייל יעדער
קומט מיט'ן גרעסטן כח .יעדער וויל דא איין זאך דא טאן. ר' בערל— ר' מאיר הירש וויל רעדן .ר' דוד זייט מוחל איין
מינוט .ר' מאיר הירש האט געבעטן דאס ווארט.
ר' בערל — א .קעי ,מיר האבן געהערט וואס ר' מאיר האט
פארגעשלאגן .מ'וועט דאס נעמען צו קענטעניס. ר' מאיר הירש — מ'רעדט דא ארום סענסעטיווע זאכן ,און
איך זעה ,אין אמעריקע הייסט עס ,מ'גייט אריין אין די בוש.
לאמיר צוריקגיין ,מיר ווילן די טעמע פארטיגן .איך האב מ'וויל בא'קנס'ען יונגעלייט ,און מ'זאגט — ...אונז האבן
געמיינט ,דער עולם קען דא יעדען איינעם .איך וואלט מיר געהאט עקספיריענס .איך ווייס נישט וואס פאר א
פארגעשלאגן די 3מענטשן (1 ,ר' יוסף יושע גראס ,א זקן עקספיריענס אונז האבן געהאט ,דער איחוד איז אונטער
און א געטרייער מענטש און א בר דעת .און דער צווייטער קהל ,ס'איז שוין געווען אונטער קהל ,ס'איז געווען מיט
איז ,ר' יעקב צבי פריעדמאן .און דער דריטער איז יודל קהל ,און ס'קען זיין אליין ,און ס'האט אלץ נישט צו טאן
לעפקאוויטש .דער עולם איז מסכים צו די דריי מענטשן? מיט קיין איחוד .מ'גייט נישט צו צו דער זאך ,ווייל אפשר
שעמט מען זיך צו רעדן וואס דער פראבלעם איז דא .אבער
ר' שלמה זלמן — איך מיין ,איך מוז זאגן וויאזוי איך זעה עס על כל פנים.
ר' בערל — ר' יעקב הערש פריעדמאן וואס פארא דזשאב ס'האט זיך שוין אסאך מאל געמאכט אינצידענטן ,און עס
מ'האט אים געגעבן האט ער געטוען ,ר' יוסף יושע האט וועט זיך נאך מאכן אינצידענטן ,און מ'וועט נעמען דיינים
געטאן זייער א גוטן ארבעט ,ר' משה געדענקט ער האט מיט אלעם ,מ'קען נישט ,היץ קעפ קען מען נישט ,ווייל
מיט אייך געארבעט צוזאמען ,זייער א פיינע דזשאב. יעדער מיינט דאך דעם אמת ,יעדער מיינט דאך נאר דעם
רב'ס טובה ,און דעם רבי'נס טובה ,און די קהלה'ס .ווען
ר' יעקב גליק — ער וועט דאך נישט וועלן טוען יעצט. יעדער מיינט דעם אמת ,איז זייער שווער מונע צו זיין ,ווייל
מ'מיינט דאך נאר דעם תכלית ,און אלץ לשם פאר'ן
ר' בערל — פארקערט ,יעצט וועט ער ענדערש וועלן— .... אייבערשטן.
ערלעדיגט ,איך שרייב עס אויף.
די אונטערשטע שורה איז ,דער איחוד מיט די עלטערע קען
ר' יעקב צבי שעהענפעלד — איך וויל מיין פארשלאג מ'זאל איין מענטש סטאפן .און איך ווייס ,ביי די מיטינג ,וואס
אננעמען ,מ'זאל ארויסגעבן א קול קורא יעצט ,אין נאמען דער רב זאל זיין געזונט פון קרית יואל ,אז טאמער האט ער
פון קהל אז מ'בעט אז בחורים זאלן אויפהערן צו רעדן פון מיטגעהאלטן ,און ער האט גערופן דעם יונגערמאן פאר
די זאכן ,און קהל וועט נעמען קער פון די זאך. וואס און ווען ,האט עס געארבעט ,ווען נישט ,האט עס
נישט געארבעט .ווייל ליידער די יונגע זענען עלטער היינט
ר' יעקב כהנא — מ'דארף ...א קול קורא איז פאר די פון די עלטערע ,און מ'האט נישט קיין דרך ארץ ,ס'הייבט
גאנצע וועלט. זיך נישט אן ,מ'רעכנט זיך מיט קיינעמ'ס מיינונג נישט.
מ'דארף מער ארייננעמען אין די מיטינגען דעם רב .און אז
ר' בערל — ער איז גערעכט ,איך האלט אויך אזוי. עס מאכט זיך אזא איחוד און ס'איז א פראבלעם ,דארף דער
רב רעדן ,און ער דארף וויסן ,אז ער האט נישט
ארויסגעווארפן פון — ליידער מ'קוקט נישט פארשטאנד,
21
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
און ,לעצטענס מוז איך פאר'ן עולם זאגן ,ס'איז דא אסאך ר' יעקב גליק — אבער די גאנצע וועלט ווייס דאך שוין
פראבלעמען ס'איז נישטא צו וועם זיך צו ווענדן .ליידער במילא.
אזוי איז עס ,אפילו די דיינים אויף נישט .מ'קען נישט .דא
אונז האבן מיר געהאט פאר צוויי וואכן איז דא ר' בנימין — ר' יעקב פארוואס ווענדט איר דאס אפ? דער
אריינגעקומען א איד ,ער האט זיך אויסגעוויינט דאס אינצידענט וואס איז געווען איז אויך פאר די גאנצע וועלט.
הארץ ,ער האט נישט צו וועמען צו גיין! איז וויכטיג ,פאר און דאס איז א זאך וואס מ'טוט פאזעטיוו ,איך שטיץ אויך,
די מוסדות איז וויכטיג עמיצען צו נעמען .מיר האבן נישט פארקערט ,איך וואלט נאך צוגעלייגט ...
געוואוסט וואס צו טאן .אהער געטון ,און אהער
געשטאנען ,מיר האבן גערעדט מיטן גבאי'ן דא האבן מיר ר' יעקב גליק — אין די קול קורא קען מען זיך פאררופען
גערעדט מיט יועצים ,די אונטערשטע שורה ,נאכמיטאג אויף דעם ,איך מיין אזוי ,דאס וואס דער רב האט נעכטן
זענען מיר אריבערגעגאנגען איך מיט ר' יענקל צום קרית געהאלטן אין די דרשה ,דאס דארף זיין דער דגוש פון דעם.
יואל'ער רב ,און מיר האבן אים געפרעגט בפשטות ,רבי
זענט איר גרייט אריין צו קומען אהער? דער פשט איז ר' חיים אלעזר — דעמאלטס שרייבטס איבער זיין דרשה
אריינצוקומען א מינימום פון 2-3טאג א וואך .האט ער
געענטפערט ,אז לויט ,ער האט גערעדט עפעס מיט מענטשן
און זיי האבן אים געזאגט ,אז שבת איז דא זייער ר' בערל — בקיצור ,מיר נעמען אן יעקב הערש
עפעקטעוו ,אז ווען דער רבי איז נישט דא ,איז ער גרייט שעהנפעלד'ס פארשלאג ,און מ'וועט איבערשמועסן ,נישט
אריינצוקומען שבת און זונטאג וועט ער דא בלייבן און מיט'ן רבי'ן ,איבערשמועסן מיט'ן רב .וואס דארף מען דעם
אויך א טאג אין די וואך. רבי'ן באדערן מיט קול קורא'ס.
ר' ??? — און טאמער וועט אויספעלען מער? ר' ??? — איך ...נאך מאכן יעצט חוה"מ.
ר' בערל — און טאמער וועט אויספעלען מ'וועט עס ר' בערל — איך קען דאך נישט מאכן יעצט ,מיר האבן
ברויכן ,דעמאלטס וועלן מיר רופן וועט ער דא זיין. אנגענומען און מ'וועט טוען דערין ,דעטסהאל.
ר' ??? — און אויסער דעם וועט ער זיין על המשמר. ר' בערל — יעצט וועלן מיר גיין צום צווייטן נושא ,ס'איז
אויך זייער אן ערענסטע נושא.
ר' בערל — וועגן געלט האבן מיר נישט גערעדט מיט אים,
ווייל ס'איז עפעס נישט געקומען דערצו ,אונז זענען מיר דער עולם ווייס אז עס קאכט זיך לעצטענס ,ס'טומלט זיך,
נאר געווען בעת השוה ,אבער ס'איז נישט אויסגעקומען. אז וויליאמסבורג גייט צוגרינד! חשובע מענטשן האבן דאס
געזאגט ,אנגעהויבן פון משה גבאי'ן ארונטער — ,אז שבת
דאס ביהמ"ד איז דא ,ס'איז הפקר! איך וויל נישט
ר' ?? — און ווען דער רבי איז יא דא? אויסרעכענען וואס זאכן ס'איז אלץ דא .מ'דארף דא האבן
א רב אויפ'ן פלאץ .דער רבי קען זיך מיט דעם נישט מטפל
ר' בערל — ווען דער רבי איז דא וועט ער אריינקומען ,מוז זיין .דער רבי איז זומער אין קרית יואל און ווינטער אין
ער נישט זיין דא שבת .וועט ער קומען אין דערוואכן ,ער מיאמי ,דארף מען האבן א רב אויפן פלאץ.
האלט אויף די דירה.
נו ,מ'איז געשטאנען מיט פארשידענע די לעצטע 2וואכן
ער האט אונז דערציילט ,אז דער רבי האט אים אויך מ'האט זייער שטארק דן געווען איבער דעם ענין .מ'האט
געפרעגט ,וואו וועסטו וואוינען? האט ער געזאגט איך האב צדדים אהער און צדדים אהין .איז היינט צופרי האט מיך
דא א דירה .ביסטו גרייט צו קומען אהער? זאגט ער יא. דער רבי אנגעקאלט און ער האט געזאגט אז איך וויל אז ר'
אהרן דער קרית יואל'ער רב זאל אריינקומען אהער אויף
איז אזוי ,דער ערשטער שיקול הדעת איז אונז געווען, וויליאמסבורג .איך ווייס נישט זאגט ער .איך האב אים
לכאורה אז דער רבי זאגט וואס דארף איך א מיטינג? איך געפרעגט דער רבי וויל ער זאל ווערן רב הצעיר? ער ווייסט
מיין דער רבי איז דאך בכח צו זאגן .אעפ"כ ,אויפצונעמען א נישט וואס דאס איז רב הצעיר — זאגט ער — ער זאל
רב צו א דיין צו וויאזוי ס'זאל נישט הייסן ,ס'איז דא א אריינקומען דא און ער זאל אנפירן אלעס וואס מ'דארף.
קהל ,ס'איז דא שטאטוטען אין די שטאטוטען שטייט ,אז האב איך געפרעגט דעם רבי'ן ,נו מ'מוז דאך כ'פארשטיי
מען קען נישט אויפנעמען נאר ברשות פונעם רבי'ן ,אבער נישט ,ער וועט אוועקגיין פון קרית יואל? — נו ,דאס
קהל דארף עס צו טאן .גוט ,דער רבי וועט עס הייסן ,אבער וועסטו שוין — זאגט ער — מיט אים שפעטער רעדן .ער
אעפ"כ האבן מיר צוזאמגערופען די פארשטאנד ,טייל האבן האט אנגעקאלט ר' יענקל כהנא די זעלבע זאך .אונז זענען
געזאגט אז מ'זאל רופן א טובים מיטינג ,אבער לויט די מיר געשטאנען קודם צווישן אונז פארהאנדעלט ,מיר האבן
שטאטוטען גייט עס נישט אזוי ,דאס געהער קודם צו א נישט געוויסט וואס טוט מען דא? צוויי פראבלעמען איז
פארשטאנד ,און נאכדעם אז מ'וועט דאס אפראווען ,וועלן דא ,איין פראבלעם ,איך זאג עס נאכאמאל ,ווען מען נעמט
מיר טוען ווייטער. אויף א רב ,וואס זאל דער רב זיין ,הייסט ער דא? צו וויל
ער אהערקומען וואוינען?
22
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
]כאן שואל ר' בערל לאנשים ,איר זענט אויך מסכים, וויל איך דא פארשלאגן פארן עולם ,ס'וועט קאסטן געלט.
ושומעים שר' יעקב גליק אומר — וואס איז שייך ,אז דער איך ווייס נאך נישט צו ס'קאסט ביז דערווייל דא ,איך וועל
רבי האט געהייסן ,איז דאך נאר — דברים אינם מובנים ענק וואס ,ס'איז פארגעשלאגן אן אנדערע הרצאה אויך ,אז
כ"כ[ מ'זאל ר' זלמן לייב'ן ברענגען פון ירושלים אהער .איז צוויי
זאכן ,לויט אונזערע ...נישט ער וויל קומען ,און נישט
ר' בערל — ר' דוד ,איר זענט מסכים צום פארשלאג? — מ'רעדט דאס וועט אונז קאסטן אונז וועלן מיר נישט קענען
ועונה :הונדערט פראצענט! ...און ס'וועט נישט ארבעטן .אבער איך שלאג דאס פאר
מצידי ,און ר' יעקב וועט באלד זאגן וויפיל ער איז מסכים
ר' שלמה אהרן ,דו ביסט מסכים? — ועונה :איך בין מסכים צו דעם .איך וועל ענק זאגן אפען ,מיר האט ר' שלמה
הייזלער נעכטן געווען אין ב.פ .האט ער מיר געזאגט ,אים
ר' יענקל ,איר זענט מסכים? — ועונה :יא דאכט זיך אז דער ירושלים'ער רב האט נישט גענוג פרנסה.
ער האט אפילו געזאגט פאר'ן רבי'ן ,האט דער רבי געזאגט,
פארוואס זאגט ער נישט מיר ,איך וועל אים געבן .שוין,
ר' שמואל דוד? — ועונה ,איין טאג פלעגט ער שוין געלט וועט עס אונז קאסטן ,צי מ'וועט ברויכן געבן ר'
אריינקומען לעצטענס ,ער ארבעט דא פאר די מקוה. אהרן'ן צי מ'וועט ברויכן געבן פאר זלמן לייב'ן ,אונז וויל
מיר דאך עס זאל זיין שלום ס'זאל נישט זיין קיין מחלוקת.
]כאן שאל לאלו אנשים :ר' דוד עקשטיין ,ר' אליעזר ווייס,
ר' מאיר הירש ,ר' יצחק ,ר' חיים אליעזר ,ר' חיים שלמה ,ר' יעצט וויל איך דעם עולם זאגן ,אז מצידינו אונז זענען מיר
וואלף ,ר' יעקב גליק ,ר' אברהם ווידער ,קרעסטירער רבי, גרייט אויפצונעמען ר' אהרן'ן ער זאל קומען אהער ,אויב די
וכולם מסכימים[. קרית יואל'ער מסכים צו שערן מיט אונז ,ווייל איך קען
נישט טאן אזא זאך ,מן הסתם וועט זיך עס אפרופען ביי
ר' מאיר וואס זאגסטו? אים אויך .איך האב אים געפרעגט דאס ,האט ער געזאגט,
איך האב קינדער און איך וועל מיר אן עצה געבן .איך וועל
ר' מאיר — נאכן רבי'נס זאגן וואס איז שייך צו זאגן? וואס זיי נישט פארלאזן ,ס'איז נישט קיין פראבלעם ,זאגט ער.
איז שייך צו זאגן נאכן רבי'נס זאגן. אבער איך מוז הערן פון ענק ,עטץ זענטס קרית יואל'ער.
ר' בערל — ס'איז א קהל'ס מיטינג ,רבותי ס'איז א קהל'ס ר' ??? — וואס פארא טיטול ,וואס פארא טיטול ,רב
מיטינג הצעיר?
ר' מאיר — פאר אונז וועט עס שווער זיין ,איך קען אייך ר' בערל — דאס וועלן מיר באלד שמועסן ,איך האב דעם
זאגן אזויפיל ,איר וועט עס נישט אנקוקן איר האט רבין געפרעגט ,האט דער רבי געזאגט ,איך ווייס נישט וואס
געפרעגט א גוטע זאך ,פאר אונז וועט עס זייער שווער זיין, הרב הצעיר ,איך וועל דיר זאגן וואס דער רבי האט געזאגט,
ווייל ביי אונז איז דער רב אינוואלפד ,נישט נאר אויף די איין זאך ווייס איך ,רב הזקן וויל איך נישט הייסן ,איך וויל
ת"ת ,נאר אויף יעדע זאך .ס'איז א שווערע זאך ,נאר וואס נישט הייסן רב הזקן.
דען ,ס'איז אסאך שווערער טאמער מ'קריגט זיך און ער
וועט דא נישט זיין ,ס'וועט אסאך שווערער ביי אונז אויך דאס וועלן מיר באלד שמועסן ,צי ער זאל הייסן "רב" ,צי
ווערן ,ווייל די זאך ריקט זיך אריבער זייער שנעל ,און ער זאל הייסן "סגן" אונזערע דעמאלאגאציע איז ,אז אונז
ס'ארבעט שוין דארטן ווי דא ,אסאך שווערער זיין ,נאר זאלן מיר אים אויפנעמען מיט די קאנדישאנס אז ער זאל
וואס דען, צוויי טאג מוז ער דא זיין און דעם דריטן טאג וועט ער
קומען ווען מ'וועט אים רופן )איינער בעסערט אויס ,ער
ר' בערל — איין מינוט ,איין מינוט ,פארוואס זאל דאס זיין האט מיר געזאגט אז ער וועט זיין 3טאג ,שבת ,זונטאג ,און
אז מ'קריגט זיך ,מ'וועט זיך גארנישט קריגן ]כאן מושיבים דינסטאג(
לו :פארקערט ,טאמער מ'וועט נישט דאס טוען[...
ר' בערל — אה שבת האב איך פארגעסן ,יא .מיט דעם בין
ר' מאיר — גוט וואלט געווען ,ווען ביי אונז האט מען א רב איך געקומען צום עולם ,דער עולם האט זיך עפעס ארויס
פול-טיים ,נאר וואס דען ,טאמער איז עס אזוי ווי ס'האט צוזאגן וועגן דעם ,בין איך גרייט און איך בעט יעדן ,ס'זאל
זיך דא געטוען ,איז זיכער בעסער... נישט איינער אריינשפרינגען אין אנדערן ,ס'פשוט נישט
שיין ,איך זאג ענק ,ס'איז א היסטארישע זאך ,ס'איז נישט
ר' בערל — נאך בעפאר אלעם ,אונז האבן מיר געשמועסט, שיין אז צוויי מענטשן רעדן אויפאמאל ,איז דאס ערשטע ר'
אז עס איז נישט דא אן עקסטער קהלה קרית יואל ,אן משה האט געבעטן דאס ווארט.
עקסטערע קהילה אין וויליאמסבורג ,אונז מוזן מיר זיך
האלטן צוזאמען ,ס'איז נישטא אזא זאך ,מ'האט דאס א ר' משה שעהר — איך האלט ,ס'איז זייער צו די זאך און
נאמען געגעבן אזוי ,למעשה אונז זענען מיר איין קהלה. ס'איז א זאך וואס מ'מוז טאן ]ר' בערל :אז מ'זאל
אויפנעמען ר' אהרן[ ,ס'איז נישטא קיין שום פראגע נישט.
23
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
א קורצע מעשה פון נאסודער רב ז"ל ,עפעס א געוויסער ר' אברהם ווידער — איך האב געוואלט מסביר זיין וואס
רבי איז זיך געקומען צו אים זיך געזעגענען אז ער פארט מאיר האט געזאגט ,ער האט געזאגט זייער בקיצור.
קיין א"י זיך באזעצען .האט ער אים געפרעגט און פון ווי
וועט איר לעבן? האט ער געזאגט אז מ'וועט אים שיקן פון איר האט פריער געפרעגט וואס אונזערע עקספירענס איז,
חו"ל .האט דער נאסעדער רב געזאגט ,איך מיין אז ווי און איר האט געפרעגט א שאלה וואס קרית יואל וועלן
איידער איר זאלט זיין אין א"י און דער קאפ זאל זיין אין זאגט .קודם וועל איך ענטפערן אויף די -2טע זאך ,וואס
חו"ל ,זאל ער שוין ענדערש בלייבן אין חו"ל און דער קאפ קרית יואל זאגט איז ,אז טאמער וועט זיין אז ער וועט זיין
זאל זיין אין אר"י .דער זעלבע זאך זאג איך אויך ,ווי איידער דא און עס וועט זיין שטיל ,און דאס איז דער אמת'ער
דער רב זאל זיין אין קרית יואל און דער קאפ זאל זיין דא פארמאל וואס ס'זאל זיין שטיל ,דעמאלטס וועט ער זיין דא
כסדר ,זאל ער ענדערש זיין דא אויך און ער זאל קענען זיין רב און ער וועט זיין דארט רב ,און דער רבי וועט זיין רבי,
אויף אלע ביידע. און ס'וועט זיין א סאטמערע קהילה קדושה אזוי ווי
ס'ברויך צו זיין.
ר' ??? — פיין.
צו פארענטפערן פארוואס דארט איז אזוי גוט ,אונז האב
ר' דוד עקשטיין — איך ווייס נישט ,דער עולם פון וומ"ב מיר זיך אונטערגענומען דארטן די הנהלה ,די קהלה מיט די
זעהן נישט צו דעם טאג טעגליכן לעבן פון רב ,אונזער רב הנהלה ,אז אונז האבן מיר א רב ,און אונז טוען מיר נישט
זאל זיין געזונט האט זייער א שווערע ארבעט ,דער קרית גארנישט אן דעם רב ,ווען ס'איז דא ,פארשטייט זיך
יואל'ער רב ארבעט ממש עבודת הפרך איבער די כוחות. מ'רעדט זיך צווישן זיך ,אבער מ'האט א רב און מ'איז זיך
פון גאנץ פרי גייט ער אין ישיבה אריין) .דא ענדיגט זיך די שואל עצה ,מ'גייט אדורך ,יעדע זאך גייט מען דורך,
ערשטע זייט און עס איז נישט אויפגעכאפט א חלק פארשטייט זיך די גאר גרויסע זאכן גייט מען אריין צום
דערפון(. רבי'ן ,אבער ווען ס'מאכט זיך ,איז דער לעצטער ווארט איז
דער רב.
קרית יואל'ער רב ערשיינט יעצט ביי די מיטינג:
ר' בערל — וואס הייסט א יעדע זאך ,עקאנאמישע זאכן
ר' בערל — רבותי ,איך וועל זאגן א מלתא בדיחותא ,עס אויך?
שטייט אין ייטב לב ,היתה יהודה לקדשו ישראל ממשלותיו,
פאר דעם איז געווען א מנהג ביי אידן בכל תפוצות ישראל, ר' אברהם — ניין ,ניין ,מ'רעדט זיך עניני הקהלה וואס
אז מען האט געמאכט וואלן פאר ראשי הקהלה .געענדיגט ס'איז שווערע זאכן ,מ'רעדט נישט ,אבער ווען ס'איז דא
האט זיך אז די ראשי הקהלה וואלן האט מען נישט זאכן פראבלעמען וואס ס'מאכט זיך ,אסאך מאל מאכט זיך
געמאכט ,אבער א רב האבן מיר יא אויפגענומען. א פראבלעם צווישן די קהילה מענטשן און מ'קען זיך נישט
דורכקומען ,מ'וויל זיך דורכקומען ,שמועסט מען זיך דורך
ר' בערל — מיר האבן דא געהאט א מיטינג ,איך וויל זאגן מיט'ן רב און מ'ווייסט אז ער האט די לעצטע ווארט ,און
דעם קרית יואל'ער רב ,אז אויף די אויפפאדערונג פון רבי'ן דאס האט אונז געברענגט א געוואלדיגע הצלחה סיי אין די
זאל זיין געזונט אן שטארק ,איז ער אויפגענומען פה אחד, מוסדות סיי אין די קהלה ,און עס איז נישט דא אז יעדער
קרית יואל'ער רב ,זאל אי"ה זיין ,צוהעלפן פאר'ן רבי'ן אין איינער מאן דהו קען זיך יאווענען און זאגן אזוי און אזוי,
די רבנות ,ווי אימער עס איז נאר פארהאנדן ,און דער קרית ווייל מ'ווייסט אז וואס מ'טוען מיר איז אלעס בהתייעצות
יואל'ער רב וועט אריינקומען אויף ]אחד אומר :שבת[ פונעם רב ,און דאס איז דער פשט דערפון .פארשטייט זיך
וויליאמסבורג ,צוויי טאג ,צו דריי טאג ,וויאזוי ס'וועט זיך ס'איז דא זאכן וואס מ'פירט מיטינגען אן דעם רב אליין,
שוין אויסארבעטן ,און אונז מיר ווילן ווינטשן דער גאנצער פארשטייט זיך .און איך וויל נאר זאגן אז ס'וועט זיין דער
עולם מזל טוב פאר'ן רב ,אונז וועלן שוין קענען רופן נישט גרעסטער כבוד שמים .מ'האט פריער געפרעגט דא ,מ'האט
דווקא קרית יואל'ער רב ,מ'וועט קענען רופן ,דעם טיטול אסאך גערעדט דא ,די אלע פראבלעמען ,אז מ'וויל לעזען די
האבן מיר נישט געהעריג אויסגעארבעט ]הרב מקרית יואל - פראבלעם ,איז דא וועגן וויאזוי צו לעזען דעם פראבלעם,
איך וועל באלד זאגן[ ,מיר האבן נישט געוואוסט ,דער רבי און מ'קען לעזען די פראבלעם ,אז יעדער איינער ,און איך
האט געמאכט עפעס א ווערטל ,ער גלייכט עפעס נישט מיין טאקע יעדער איינער זאל זיין צופרידן ,אויף א
דעם רב הצעיר ,ער וויל נישט הייסן רב הזקן .ברויך מען פרידליכן אופן ,דעס איז א חלק דערפון ,און מ'ברויך זען אז
דאס אויסארבעטן .אבער דער עיקר איז ,דער אייבערשטער מ'וועט מיטארבעטן מיט יעדן איינעם ,האלט איך אז עס
זאל העלפן אז דער רבי זאל זיין געזונט און שטארק און וועט זיין א געוואלדיגער כבוד שמים.
פירן אונז קעגן משיח'ן )קהל :אמן( און דער רב זאל זיין
געזונט און שטארק .עס איז א שווערע עבודה ,די קרית ר' אליעזר ווייס — איך וויל זאגן וועגן דעם צי אונז זענען
יואל'ער אידן האבן דא מעיד געווען ,מיר האבן געבעטן מיר מסכים דארט אין קרית יואל אז דער רב זאל קומען
רשות פון זיי ,זיי האבן געזאגט אז ס'איז א שווערע עבודה. אהער אויך.
דער רב האט היינט אויך גענוג ארבעט .אבער למען תועלת
הענין ,ס'פעלט זיך שטארק אויס ,ס'איז א גרויסע קהלה, דער אמת'ן אריין אין קרית יואל איז דא א געוואלד וואס
און אזוי ווי וויליאמסבורג איז די צענטראלע קהלה פון מ'קען נאך טוען זייער א סאך מער ,נאר וואס דען ,ס'איז דא
24
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
האבן גערעדט אז מ'מוז זען ,א סימן ס'איז פארפאלן ,הגם איבעראל ,ממילא ליגט אויף אונז א חוב ,בעטן מיר אז דער
ס'וועט מיר יעצט אסאך שווערער זיין אז מ'דארף צו זיין רב זאל אננעמען דאס התמנות .מזל טוב] .והקהל עונין מזל
אויף צוויי ,איך ווייס נאך נישט וויאזוי איך וועל דאס .נאר טוב[.
קודם ,שבת ,דאס פארשטיי איך ,אז דער טאטע וועט זיין
זומער יעצט נאך יו"ט וועט ער זיין אין קרית יואל ,ממילא הרב שליט"א — הנה ברך לקחתי וברך ואשיבנה .די
וועט מיר אויסקומען דעמאלט צו טיילן דעם שבת און ווערטער וואס דער ראש הקהל )ר' בערל( האט געזאגט.
קומען אהער אין שטאט אריין .איך קען דאס נישט זאגן אז נאר דער אמת איז ,אז דער ראה"ק ר' בערל האט מיט מיר
איך גיי ערזעצן ,אבער איך וועל זיין אין שטאט דא ,איך שוין גערעדט פון דעם ענין מיט א לענגערן זמן .און איך
וועל זיין אין ביהמ"ד ,איך וועל זיין שב"ק דא מיטן ציבור, האב דאס נישט אזוי ,איך האב מיך פרובירט מדחה צו זיין
און אויך אינמיטן די וואך כפי הצורך ווי אזוי מ'וועט עס פון צייט צו צייט .איך האב געוויסט ס'איז נישט אזוי גרינג,
זען ,ס'איז שווער פארצושרייבן פונקטליך א פלאן ,אבער ס'קומט שווער אן ,ווייל דאס יעצטיגע איז אויך ,ווער עס
ס'וועט אי"ה אויסגעארבעט ווערן ,אזוי עס זאל קענען ,עס קומט ארויס קיין קרית יואל ,און ס'איז דאך דא דא זע איך,
זאל אויסגעפירט ווערן אז מ'זאל זיין צופרידן. קרית יואל'ער בעלי בתים ,ווייסן אז אין די ישיבה און די
קהילה פון קרית יואל דאס אליינס מער ארבעט ,ס'פולט
מזקנים אתבונן ,ווען מ'קוקט צוריק יעדע זאך זעט מען, אויס דעם טאג .ממילא ,ר' בערל האט געזאגט מ'דארף זען
אזוי איז געווען ,דער צאנזער זיידע ז"ל דער דברי חיים וויליאמסבורג ,האב איך פארשטאנען אז דאס מיינט נאך
האט אויפגענומען א זוהן דער קרייזער רב ,ער האט אים ארבעט און נאך שעות .און אזוי ווי די גמרא זאגט ,לא
אויפגענומען אויף צאנז ,און ער איז געווען רב בחייו פונעם שררה אני נותן לכם אלא עבדות ,דאס איז נישט א מליצה,
הייליגן דברי חיים .אינטערעסאנט איז ,אז ס'איז דא היינט נאר דאס איז דברים כמשמעם וואס חז"ל ברוחב בינתם
א בריוו פונעם ייטב לב געשריבן אנהייב ווינטער צי חיי ברוב חכמתם האבן פארשטאנען דאס לעבן און זיי האבן
שרה צי תולדות ,איך געדענק נישט פונקטליך ,אנהייב פארשטאנען אמיתיות הדברים ,אז דאס איז נישט קיין
ווינטער אין יאר תרמ"ג ,ער איז נאך געווען געזונט .דער שררה נאר א עבדות ,ס'איז טאקע באמת אן עבדות .צרכי
זיידע ז"ל דער ייטב לב ווינטער תרמ"ג איז ער נאך געווען עמך ישראל מרובים .ס'איז דא אסאך ענינים אסאך
אינגאנצן געזונט ,הערשט פסח צייט האט זיך אנגעהויבן פראבלעמען .עס איז דא פראבלעמען וואס זענען
איז ער נישט געזונט געווארן ,ווער ס'ווייסט אביסל ,פסח. ציבור'דיגע און ס'איז דא פראבלעמען וואס זענען
בערך א האלב יאר איז ער נישט געזונט געווען .און ס'איז יחידות'דיגע פראבלעמען ,אבער ס'איז אלעס פראבלעמען,
דא א קונטרס חידושי תורה ,סוגיות וואס ער האט נאך און מ'קען עס נישט אלעס מדחה זיין ,מ'דארף צו טאן צום
פארגעלערענט פאר די בחורים ווינטער תרמ"ג ,ס'איז דא ענין ,מ'דארף האבן סייתא דשמיא ,האב איך מיר די זאך
היינט א העתק א תלמיד שרייבט אראפ די חידושים ,הקשה נישט צו געיאגט.
אדמו"ר ותירוץ ,אויפגעשריבן אויבן אויפ'ן קונטרס ,ר"ב
אמ"ת ,וואס דאס איז תרמ"ג ,האט ער נאך געלערענט אין אבער אויף יעדע זאך קומט א זמן ,וואס מ'זעט אז דער זמן
ישיבה — .איז דא א בריוו וואס ער שרייבט צו קהל פון איז געקומען .איך בין געווען דא יו"ט און א סאך אידן האבן
סיגעט ,ער בעט מען זאל אויף נעמען דעם קדושת יו"ט, גערעדט צו מיר דא און זיי האבן מפציר געווען ,זיי האבן
בני ,ער שרייבט ארויס דעם נאמען ,אלס רב אין סיגעט ,און געזאגט ,אז ס'מוז ,ס'פעלט זיך אויס ,דער טאטע זאל זיין
דאס געהאלט וואס קומט אים ,זאל מען געבן פאר'ן זון .עס געזונט און שטארק לאורך ימים ושנים ,מאכט זיך אזוי ,אז
איז דא היינט נאך דער בריוו .ס'איז אן אינטערסאנטער יעצט מוז ער אלץ אוועקפארן ,ווינטער איז ער אסאך
בריוו ווי אזוי דער ייט"ל האט אזוי געטאן. חדשים נישט וועגן די גרויסע קעלטן קען מען נישט זיין
דאהי ,און זומער אזוי ווי עס ווערט אביסל ווארימער ,איז
דער זיידע ז"ל דער קדושת יו"ט האט אויפגענומען דעם אים אויך לצורך בריאותו אים אים בעסער אז ער איז אין
זיידן ז"ל דעם עצי חיים ,אויך בחיים חיותו האט ער אים קרית יואל ,ס'דארט א שיינער הויף ,און די לופט איז
אויפגענומען רב אין סיגעט. בעסער ,איך רעד יעצט דאס איז דער מציאות פראקטישע
זאך ,און אויב דאס איז א טובה פאר זיין געזונט מוז מען
ר' בערל האט דערמאנט א ווארט פון א נאמען ,וואס דאס דאך אלעס אוועק קוקען .ממילא ,האט זיך אזוי געמאכט די
איז אביסל א האקעלע זאך ,וועגן דעם האב איך אזוי אינזין לעצטע יארן ,אז מערערע חדשים פון יאר איז ער נישט אין
געהאט ,די וועלט האט אנגערופען דעם קרייזער רב, שטאט .באלד נאך פסח איז פאר קרית יואל איז א גרויסע
"קרייזער רב" ,מ'האט אים נישט גערופען סאנזער רב, שמחה און קרית יואל קוקט ארויס דערויף און
טאקע מהאי טעמא מען האט אים אויפגענומען בחייו ס'דערפריידט און ס'דערהייבט די גאנצע שטאט מ'קומט
פונעם דברי חיים וואס ער איז געווען סאנזער רב ,האט ארויס .עס איז דא זייער שיינע שבתים ,איך מיין א גרויסער
מען אים נישט גערופן סאנזער רב ,מען האט אים גערופן ציבור פון דא זענען שוין געווען אין קרית יואל און זיי
"דער קרייזער רב" ,דאס האט מען געטוען לכבודו פונעם האבן געזען ,איך מיין נישט צו זאגן אז דא איז נישט ,איך
הייליגן דברי חיים ,אזוי פארשטייט מען איז דאס געווען. מיין צו זאגן אז קרית יואל קוקט שטארק ארויס דערויף,
ממילא פארשטיי איך אז ס'וואלט געווען אויך לכבודו למעשה כשהצדיק בעיר הוא הודה הוא זיוה הוא הדרה,
פונעם טאטן זאל זיין געזונט און שטארק ,אז ס'זאל ס'באשיינט די שטאט .איז אזוי אז אסאך חדשים יעצט אין
ווייטער בלייבן רב פון קרית יואל ,ווייל דאס איז פונקט די זומער חדשים איז ער אויך אין קרית יואל ,ממילא איך
בין געווען דא יו"ט ,איז דא אידן וואס האבן געזאגט און זיי
25
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
)קהל עונים :אמן( גענוג ,מ'דארף נישט אנדערש ,אזוי מיין איך דאס איז
לכבודו פונעם טאטן זאל זיין געזונט.
ר' בערל — מיר האבן דא געשמועסט אז מיר זאלן
אריבערגיין צום רבין ,מ'האט געקאלט משה גבאי'ן ,און ער נו ,עס איז איבעריג צו זאגן ,אז די עצם זאך איז אזא בחינה
האט געזאגט אז מיר קומען דער גאנצער ציבור און ער איז ווי רש"י זאגט ויחד יתרו ,ווייל מ'טראכט אריין ,איז דאך
מסכים. דער פשט ,אז דער טאטע זאל זיין געזונט איז דאס בריאות
איז נישט אזוי הונדערט פראצענט ,איז דאך קומט אויס
קרית יואל'ער רב — עס פאסט זיך אזוי. דאס איז דאך ,דאס האט צוגעברענגט ,דאס איז דאך דער
גורם פאר די גאנצע זאך ,ממילא קען מען נישט זאגן אז עס
א קליינע אנאליז אויף די מיטינג. איז א שמחה ,ווייל עס איז נישט קיין שמחה ,ווייל אילו
זכינו ,ווען דער טאטע וואלט געווען הונדערט פראצענט
בערעל פרידמאן איז מסביר פארוואס מען דארף האבען געזונט אזוי ווי עס איז געווען ימים מקדם ,וואלט די גאנצע
איינעם צו שטיין צו האנט פאר די קהילה און מוסדות און זאך נישט אויסגעפעלט ,ס'וואלט גוט געווען אזוי ווי עס
דאס איז זיין לשון" :דער עולם ווייס אז עס קאכט זיך איז געווען .עכשיו שלא זכינו צו דעם ,קומט אויס מוז מען
לעצטענס ,ס'טומלט זיך ,אז וויליאמסבורג גייט צוגרינד! עפעס מאכן אזוי .ממילא קומט אויס דארף מען צו וויסן,
חשובע מענטשן האבן דאס געזאגט ,אנגעהויבן פון משה ס'איז אזוי ,און ס'איז אזוי ,ממילא מ'קען נישט זאגן אז
גבאי'ן ארונטער — ,אז שבת דאס ביהמ"ד איז דא ,ס'איז דאס א שמחה ס'איז א יו"ט ,ס'איז נישט אזוי! ס'איז אזויווי
הפקר! איך וויל נישט אויסרעכענען וואס זאכן ס'איז אלץ איך זאג ,ס'איז אזא ויחד יתרו.
דא .מ'דארף דא האבן א רב אויפ'ן פלאץ .דער רבי קען זיך
מיט דעם נישט מטפל זיין .דער רבי איז זומער אין קרית על כל פנים וויאזוי ס'איז ,דארף מען אין אזא צייט דארף
יואל און ווינטער אין מיאמי ,דארף מען האבן א רב אויפן מען בעטן ,מתפלל זיין מ'זאל האבן סייעתא דשמיא ,דער
פלאץ". אייבערשטער זאל העלפן זכות אבות זאל מגין זיין ,אז מען
זאל קענען טוען להגדיל תורה ולהאדירה ,לרומם קרן
התורה וישראל .עס איז דא א גרויסע ארבעט ,ס'איז דא א
ר' אהרן איז אנגעקומען שפעטער ביי די מיטינג און דאס גרויסע קהלה מיט א סאך חשוב'ע בעלי בתים ,ס'איז דא
זענען זיינע ווערטער" :דער טאטע זאל זיין געזונט און גרויסע מוסדות ,חשוב'ע מוסדות הן אין חינוך הבנים הן
שטארק לאורך ימים ושנים ,מאכט זיך אזוי ,אז יעצט מוז אין חינוך הבנות ,פילע הונדערטער בחורים וואס זענען
ער אלץ אוועקפארן ,ווינטער איז ער אסאך חדשים נישט דאהי ,ס'איז זרע ברך ה' ,אלעס ב"ה ערליכע אידישע
וועגן די גרויסע קעלטן קען מען נישט זיין דאהי ,און זומער קינדער ,בעלי בתים ,אברכים ,עלטערע אידן ,מיטל יאריגע
אזוי ווי עס ווערט אביסל ווארימער ,איז אים אויך לצורך אידן ,יונגעלייט ,קינדער ,טף ונשים ,אן שטארקע ערליכע
בריאותו אים אים בעסער אז ער איז אין קרית יואל, קהלה ,וואס דאס קען מען דאך נישט פארשטעלן,
ס'דארט א שיינער הויף ,און די לופט איז בעסער ,איך רעד אינדערהיים איז דאך אזא זאך נישט געווען .אינדערהיים
יעצט דאס איז דער מציאות פראקטישע זאך ,און אויב דאס ווען ס'איז געווען א שטאט מיט א קהלה ,איז עס געווען
איז א טובה פאר זיין געזונט מוז מען דאך אלעס אוועק פון א געמישטע סארט פון א געמישטער עולם ,דא איז ב"ה
קוקען". איז די קהלה א אויסגעוועלטע ,ס'איז כסולת מנופה ,ס'איז
אויסגעזויבערט פון יעדע מין ,אזוי ווי דער פעטער ז"ל
שפעטער ביינאכט ביי די מיטינג ביים רבין זאגט ר' אהרן: פלעגט צו זאגן אין ארור מדבק בברוך ,פארוואס? נישט
"עס איז געווען דא אין קהל'ס אפיס א מיטינג ,און מ'האט ווייל דער ברוך וויל נישט ,ווייל דער ארור וויל נישט .און
מיך אריבערגערופען ,און קהל ,ר' בערל דער ראש הקהל דאס ביי אונז אויך אזוי ,ביי אונז אין די קהלה ,דער ארור
מיט ר' יעקב און אנדערע חברי הקהלה ,און מ'האט געזאגט זוכט נישט און ער וויל זיך נישט מדבק זיין בברוך ,און דאס
אז אזוי ווי פארען טאטען איז א טובה ,ווינטער איז זייער איז טאקע א גרויסע מעלה ,אונזער קהלה איז טאקע מיוחד
קאלט דא ,ס'איז גרויסע קעלטען אין ניו יארק ,מוז מען פון אנדערע קהלות ,ס'איז א סולת מנופה.
אוועקפארען לצורך בריאות ,מוז מען אוועקפארען וואו עס
איז ווארימער .און זומער אפילו ווען עס איז פרילינג איז נו דארף מען בעטן טאקע ,דער טאטע זאל דער
אין קרית יואל גוטע לופט ,דארטן האט מען א גארטען, אייבערשטער העלפן ער זאל געבן אריכות ימים ושנים ,דער
מיט א הויף ,מיט א ...ס'איז בעסער און אז עס איז לטובה טאטע זאל זיין געזונט און שטארק מיט כוחות פרישע ,דער
פארן טאטענס בריאות אז דער טאטע זאל זיין דארטען .נו, אייבערשטער זאל אים העלפן ,ער זאל קענען דינען דעם
איז אלעס ,קהל מיט דעם גאנצען ציבור ,איז אלעס מוותר". באשפער מתוך נחת ושמחה ,ער זאל פירן די גאנצע עדה
סיי דא און סיי אין אנדערע מקומות ,איבעראל ,לכל אנ"ש
ווי עס זעט אויס איז געווען אפגעשמוסט בערעל מיט ר' הסרים למשמעתו ,דער אייבערשטער זאל העלפן יתחדש
אהרן אז די ווערטער ,פון זומער און ווינטער ,גייט מען כנשר נעוריו ,דער אייבערשטער זאל אים געבן פרישע
נוצען .ווייל ביידע נוצען די זעלבע ווערטער און ר' אהרן געזונטע כוחות ,ביז דער אייבערשטער וועט העלפן ,יעצט
נוצט עס צוויי מאל. איז ניסן ,בניסן נגאלו בניסן עתידין להגאל ,זאל דער
אייבערשטער העלפן ,מיר זאלן אלע זוכה זיין אקעגן צו גיין
דעם גואל צדק בב"א.
26
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
געווארען אויפגעציטערט אז ר' אהרנס מענטשן מאכען א אבער מער אינטרעסאנט איז ,די ענדע ווי ר' אהרן ענדיגט:
פוטש און זיי רעדען אויפען רבין שריקליכע ווערטער און "עס פאסט זיך אזוי" .אנאליזען אויף די ווערטער זענען
זיי וועלען נאך אים טאקע ארויספירען פון ביהמ"ד. גענצליך איבעריג.
ר 'יעקב צבי שענפעלד — "איך וויל זאגן צוויי ווערטער. וויטער זאגט ער" :איך האב נישט געוואוסט אז בכלל ס'טוט
ליידער ,ליידער ,מ'זאל קוקן וואס דא איז געשען .מ'זאל זיך דא וועבן אזא גאנצע זאך .אז ראצערס דרייען זיך ארום,
וויסן אזוי .וואס דא איז געשען ,האט מען געזען אזוי ווי ער יעדער ראצער האט א מיינונג אויף א מענטש ,דער איז
האט געזאגט ,ס'איז געווען קופקעס בחורים ,קופקעס אזוי ,און דער איז אזוי ,דעם דארף מען הארגענען און דעם
אינגעלייט ,וואס זענען געווען פארנומען מיט די גאנצע דארף מען הענגען .איך מיין ,דאס גערעדעכץ .איך האב
זאך .די ערשטע זאך איז ,אז מ'זאל אפשטעלן אביסל— , געהערט ,יו"ט האב איך געהערט ,איך קען ענק זאגן ,איך
אויסער דעם אנדערע זאכן וואס איך האב פארצושלאגן, וויל עס נישט ארויסברענגען אויפ'ן מויל ,איך האב געהערט
טאקע וועגן איחוד ,קהל זאל איבערנעמען אינגאנצן דעם פון יונגעלייט ווערטער אויפ'ן רבי'ן זאל זיין געזונט — ,איך
איחוד" ווייס נישט פון ווי מ'נעמט אזעלכע ווערטער? אויף א
שיינעם אופן?"
נאך א קליינער באמערקונג :בינימין הירש שרייט פאר
ווייטאג אז די יונגעלייט רעדען אויפען רבין ,זיי וועלען אים פאוואליע ,מען האט גערעדט אויפען רבין? זענען שוין די
נאך ארויסטראגען און נאכדעם רעדט ער איין רעג וועגעל זאליס ,די שונאים ,די מתנגדים ,די בני יואל ,געווען אין
די עליות אז די יונגעלייט קויפען עליות נאר צו צו פיקסען ביהמ"ד יענעם פסח? וועם האט ער געמיינט?
דעם און יענעם .אבער ווער עס ליינט דעם פראטאקאל זעט בינימין הירש איז געווען ר' אהרןס מענטש און ארויף
אז בינימין רירט דאס אן נאר צום ענדע .און בערעל געקוקטער ביי גאנץ קהל און דא רופט ער זיך אן אזעלכע
ווערטער אז ער האט געהערט ווי יונגעלייט רעדען אויפען
פרידמאן ענטפערט אים דוקע וועגען די עליות ... רבין .און ער האט מורא אז מען וועט נאך דעם רבין
ארויסטראגען פון שול .און ער נוצט ווערטער ווי "פוטש"?
און בינימין ענפערט אים טאקע צו די זאך :
וואס האט ער געזען אזאנס?
ר' בערל — דו זאגסט אז קויפט עליות און מ'באצאלט
נישט .דוד הערש איז נישט דא? )מתווכחים ביניהם(. אלא מאי איז געדרינגען אז אפילו א ר' אהרנס מענטש איז
27
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
נאכען אסיפה ביים טאטען אין הויז ווי עס איז געווארען ר' בנימין — ר' בערל ,קיין חוזק זאלט איר נישט מאכן! דא
אפגעפרעגט די רב הצעיר געשיכטע ,איז ר' אהרן איז נישט די רעדע צי מ'באצאלט יא צי מ'באצאלט נישט.
אהיימגעפארען קיין קרית יואל. דא איז נישט די רעדע וואס מ'צאלט יא צי מ'באצאלט
נישט.
יעדעס מאל ווען ער פלעגט זיין אויף די ערשטע טעג יו"ט
ביים טאטען פלעגט ער אבער זיין די צווייטע טעג *
אינדערהיים .און ער איז יענע נאכט אהיימגעפארען.
ר' אהרן זאגט "נאר דער אמת איז ,אז דער ראה"ק ר' בערל
האט מיט מיר שוין גערעדט פון דעם ענין מיט א לענגערן
מען קען נישט וויסען וואס ער האט אויפען וועג אהיים זמן"
געטראכט .אבער לכאורה האט ער געטראכט אז די באן
פארט שוין ממילא און משה גבאי קען שוין גארנישט טון אנטשולדיגט ,איך האב געמיינט אז דער רבי האט געוואלט.
דאס צוריק צו דרייען אפילו דער טאטע האט אים נישט און ער האט אים האט היינט אינדערפרי אויפגענומען? וואו
געמאכט און אפילו גאנץ קהל האט געזען און געהערט קומט דא ר' אהרן און זאגט אז ער מיט בערלען האבן דאס
ערשטהאנטיג אז דער רבי האט אים נישט געגעבען א ברכה אפגעשמועסט איבערען ווינטער?
אפילו נאר צו זיין אריינקומען איבער די וואך .און
אפגערעדט פון ווערען רב הצעיר.
*
מאנטאג צופרי ג' דחוה"מ פסח ,ווען מען איז אנגעקומען
אין די סאטמארע שולען זענען די ווענט געווען אנגעקלעפט
מיט די צעטליך.
28
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
איי וואס האט לאנדאן געהאט צו טון מיט דעם אז דער רבי פון אריינקומען 2-3מאל א וואך איז נולד געווארען א נייער
איז ווינטער אין מיאמי און זומער אין פלארידא? אבער ר' דערהער" .רב דקהילותינו קדושות ".
29
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אונטער די קוליסען יא ,אבער איך ווייס נישט און ווער עס אהרן איז געווארען דער פאקטישער רב ,און שוין נישט רב
ווייסט יא קען מיר שיקען אין אישי.
בצעיר אדער א צו-הילף וואס מען האט גערעדט ביי קהל .
דער עולם האט געוויסט אז מען מוז אריינפארען צו די
גרויסע פארזאמלונג ביינאכט אין גרויסען ביהמ"ד אין מאנטאג ג' דחוה"מ פסח תשנ"ט
וויליאמסבורג און עס איז געווען אנגעהאנגען פלאקאטען
דער סדר הבאסעס ,און יעדער האט געמאכט פלענער
טאקע דארט צו זיין .ווי איך הער האט זיך דער שטעטעל צופרי דאווענט ר' אהרן אין גרויסען ביהמ"ד אין קרית
אויסגעליידיגט נאכמער ווי עס פלעגט יענע יארען זיין אויף יואל .כמעשהו אתמול ,שטייט ר' אהרן אויף זיין פלאץ
שמחת תורה. אויפען מזרח זייט ביים אויבען אן און נעמט אן מזל טוב
פון די שעפסען וואס שטייען אין די רייע .ר' אהרן האט
כמעשהו אתמול ,שיין געמאכט די פיאות ,גקרייזעלט ארויפ
אבער וויבאלד עס איז דא עטליכע שעה ביז די אויפען שטערען און לאכט ווי א זיבעלע.
געשעענישען ביינאכט אין וויליאמסבורג וועל איך צוריק
גיין צו די נעטען נאכמיטאגדיגע מיטינג ביי קהל .
קיינער פון די רייע ווייסט נישט אז נעכטען ביינאכט איז ער
געווארען אנגעפאטשט פון קאפ ביז פיס דורך זיין טאטען
.1יעדער קען באמערקען מיט וואספארא פחד בלויז פארען וועלען אריינקומען 2-3מאל א וואך קיין
בנימין הירש רעדט ביי די מיטינג ,ער האט מורא וויליאמסבורג .און אפגערעדט פון ווערען דער רב
צו רעדן קלאר ,און ער זאגט אויך בתוך דבריו אז דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר.
וועם מ'איז חושד אז ער האט "עפעס" געזאגט
"ווארפט מען אים גלייך ארויס" וד"ל.
ווי נישט צו אים גערעדט האט זיך זיין טיטול איון מיטען די
נאכט געהויבען פון רב הצעיר ,צו רב דקהילתינו הקדושות
כולי עלמא )נאכנישט געווען צוויי פארטייען( .2 די בכל אתר ואתר .ער ווייסט ביי זיך אז די מלחמה איז א
זענען מודה אז די איבערקערעניש יענעם יו"ט איז פארגאנגענהייט און מען גייט געהעריג איבערנעמען גאנץ
געקומען פון די פירער פון "איחוד התלמידים" .ר' סאטמאר ,און אבער שוין.
אהרן'ס אינגעלייט )ווי איך האב שוין ארויס
געברענגט אז ער האט געבויט זיינע האפענונגען נאכען דאווענען האט מען כמעשהו אתמול ,ווידער
אויף די כוח פון די אינגווארג(. אויסגעבראכען אין א קול רנה וישועה און דער גאנצער
ציבור האט געשאלט און געיובלט .די פנימער האבען
די קרית יואלער קהלס לייט זענען מודה אז .3 געלאכטען פון פרייד ווי ווייט עס איז געלונגען דער
"איחוד" האט געמאכט די איבערקערעניש ,און שטיקעל.
מאיר הירש שעמט זיך אפילו נישט צו זאגן אז
"נאר" ר' אהרן האט א ווארט אויף זיי .וד"ל. קופקעס שטייען און פאליטיזירען און יונגעלייט מאכען
שוין ליסטעס מיט נעמען ווער עס דארף פליען די ערשטע
בערל לייקנט ברבים -עטליכע מאל -אז עפעס .4 און ווער די צווייטע און אזוי ווייטער און ווייטער.
האט זיך געטון אינטער די קוליסען איידער דעם
הייטיגען טאג ,און זיין לייקענען באציט זיך קלאר ווי אזוי מען האט דעמאלט געשמועסט ,האט מען
צו די התמנות פון אהרן ,ווייל ר' בנימין זאגט באשלאסען אז משה גבאי גייט יא פארבלייבען ביי זיין
קלאר אז ביז היינט האב איך נישט געוויסט אז אמט ,ווייל ער גייט מוזען ווערען א וואויל יונגעל און זיך
עפעס טוט זיך וועגן די רבנות און בערל זאגט אז צושטעלען פולי צום נייעם רב דקהילתינו הקדושות די בכל
ס'האט זיך גארנישט געטון .און דאס איז זיין לשון: אתר ואתר ,און דאס זעלבע מיט זיינע נאכשלעפער ,אבער
" נו ,מ'איז געשטאנען מיט פארשידענע די לעצטע דער איד גייט מוזען זיך צושטעלען צום נייעם רב
2וואכן מ'האט זייער שטארק דן געווען איבער דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר ,און אויפהערען צו
דעם ענין .מ'האט צדדים אהער און צדדים אהין. דעקען די דרשות פון ר' זלמן לייבען פון ירושלים.
איז היינט צופרי האט מיך דער רבי אנגעקאלט און
ער האט געזאגט אז איך וויל אז ר' אהרן דער קרית איין נאמען האט יעדער זיך פאראייניגט אז ער מוז פליען
יואל'ער רב זאל אריינקומען אהער אויף אט שוין ,און מען האט דעמאלטס דערציילט אז דער נייער
וויליאמסבורג .איך ווייס נישט זאגט ער .איך האב רב דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר גייט דאס נאך
אים געפרעגט דער רבי וויל ער זאל ווערן רב מאכען נאך אין מיטען חוה"מ ,און דאס איז ,ארויסווארפען
הצעיר? ער ווייסט נישט וואס דאס איז רב הצעיר אריה לייב גלאנצען ,וועלכער איז דעמאלטס געווען שונא
— זאגט ער — ער זאל אריינקומען דא און ער נומער איינס נאך משה גבאי'ן.
זאל אנפירן אלעס וואס מ'דארף .האב איך
געפרעגט דעם רבי'ן ,נו מ'מוז דאך כ'פארשטיי *
נישט ,ער וועט אוועקגיין פון קרית יואל? — נו, במשך פון מאנטאג נאכען דאווענען ביז פארנאכטס איז
דאס וועסטו שוין — זאגט ער — מיט אים נישט געווען עפעס וואס דער ציבור האט געוויסט .קען זיין
30
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
שוין "א לענגערען זמן" פריער .און קיינער האט נאך שפעטער רעדן .ער האט אנגעקאלט ר' יענקל כהנא
דעמאלטס נישט געוויסט אז נעכטען ביינאכט ביי די מיטינג די זעלבע זאך .אונז זענען מיר געשטאנען קודם
אין רבינס הויז ,האט דער רבי אויפגעפאטשט ר' אהרןען צווישן אונז פארהאנדעלט ,מיר האבן נישט
בפני כל הקהל הקודש .מען האט נאר געוויסט אז ר' אהרן געוויסט וואס טוט מען דא? צוויי פראבלעמען איז
האט געווינען די קריג איבער משה ,און ער האט עס גוט דא ,איין פראבלעם ,איך זאג עס נאכאמאל ,ווען
געמאכט און עס איז אים געלונגען. מען נעמט אויף א רב ,וואס זאל דער רב זיין,
הייסט ער דא? צו וויל ער אהערקומען וואוינען?"
אין ביהמ"ד זענען געווען מענטשען פון אלע קרייזען און
שיכטען .פילע פרעמדע אידען זענען געקומען מיטהאלטען )קודם זאגט ער אז האט געפרעגט דעם רבי'ן וואס ר'
דעם געשעעניש .פון מוצאי שב"ק חוה"מ האט די גאנצע אהרן זאל טון דא ,דערנאך זאגט ער אז ער האט גערופן
חסידישע וועלט מיטגעהאלטען אז אין סאטמאר האט ר' יענקל און נישט געוויסט וואס צו טון" ,דערנאך
שב"ק אויסגעפלאקערט א מחלוקת און עס האט קיינער זאגט ער אז ער איז שוין א לענגערע צייט בקשר מיט ר'
נישט געצווייפעלט אז די קריגעריי איז איבער די רבנות פון אהרן וועגן דעם.
סאטמאר נאך די מאה ועשרים פון רבין טראץ ער איז פיזיש
געזונט און שטארק ,ער דאווענט פארען עמוד ,פירט שקרן וכזבן שאין כדגמתו ,ווייל א שקרן זאגט נישט
טישען ,קומט און גייט אליין ,נעמט אויף אידען לאנגע קיין ליגענט ווען ס'איז דא א טעיפ ריקארדער אויפען
שעות ,גייט אן מיט א געהעריגען סדר היום.
טיש(...
עס גייט דורך א שטיק צייט ,און דער רבי מיט ר' אהרן
קומען נישט אן אין ביהמ"ד .אויבן אן זענען געווען א פאר מינוט שפעטער זאג ער אז ער איז שוין א
אנגעגרייט אויף א סטעידש בלויז צוויי בענקלעך פאר לענגערע צייט בקשר מיט ר' אהרן ,ווי ר' אהרן זאגט
געוועזענעם רבין און פארען נייעם רבין .אבער די צוויי גלייך ווען ער איז אנגעקומען ,כלשונו" :נאר דער אמת
בענקלעך זענען געשטאנען שוין צו לאנג ליידיג. איז ,אז דער ראה"ק ר' בערל האט מיט מיר שוין
גערעדט פון דעם ענין מיט א לענגערן זמן .און איך
האב דאס נישט אזוי ,איך האב מיך פרובירט מדחה צו
מען האט געקאלט צום רבין אין שטוב ,זען וואס דא זיין פון צייט צו צייט".
דויערט אזוי לאנג ,און עס האט אנגעהויבען קורסירען
קלאנגען אז דער רבי האט "צוריק געצויגען" פון זיינע
נעכטיגע רייד ,און ער האט חרטה פארען אויפנעמען ר' .5בערל דרייט זיך ארויס און גיבט נישט קיין נארמאלע
אהרן אלץ רב דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר. סיבה פארוואס מ'זאל נישט ברענגען ר 'זלמן לייב .כלשונו:
"נישט ער וויל קומען ,און נישט מ'רעדט דאס וועט אונז
איך קען נישט וויסען ווי לאנג עס האט גענומען אז דער קאסטן אונז וועלן מיר נישט קענען ...און ס'וועט נישט
קלאנג זאל אנקומען צו אלעמענס אויערען ,אבער ארבעטן" .ער קעקעצט עפעס וועגן געלט און לייגט גלייך צו
צוביסלעך האבען מענטשען אנגעהויבען זיך פארזאמלען אז אהרן וועט אויך קאסטן געלט ....נא ר' בערל זאג א
אין פראנט פון רבינס הויז .קיינער האט נישט געקענט סיבה וואס איז שלעכט מיט ר' זלמן לייב?
אריינגיין און עס האט זיך גארנישט ארויסגעזען פון
דרויסען .בחורים מיט יונגעלייט זענען געשטאנען און .6פארוואס זענען די קרית יואל'ע ראשי קהלה גערופען
געפירט קיפקעלעך ,שפוקלאציעס זענען נולד געווארען געווארן צו א וויליאמסבורגע אסיפה נאך איידער די וו"ב
יעדע סעקונדע און אומעטום האט זיך געשפירט אז עפעס האבן געזאגט צו זיי ווילן בכלל האבן דעם אהרן'ען? וד"ל .
היסטעריש און היסטאריש גייט פאר.
עס איז מאנטאג שפעט ביינאכט און סאטמאר איז דא ביי ר' מענדעל איז מען אויפגעקומען מיט א געניאלען
געווארען אפיציעל צוטיילט. פלאן וויאזוי צוריק צו כאפען די מאכט .מען מאכט אפ אז
ר' אהרן ,זיין רביצין און די גאנצע משפחה ,זון ,טעכטער
א וויכטיגער אנאליז מוז דא אריין קומען. און שנירען ,זאלען אריבער גייען צום רבין און מען גייט
איינמאל פאר אלעמעל פארציילען פארען רבין אלעס
וועגען משהן ,וואס ער טוט אלץ פאר ר' אהרן.
איז סאטמאר געווארען באמת צוטיילט געווארען די נאכט?
לויט די היסטאריע איז סאטמאר געווארען צוטיילט כמעט
ביי יעדע קינד וואס דער ברך משה האט ערגעץ ווי אריין זיי קומען אן און מארשירען אריין .דער רבי האט
געשטעלט .איבערהויפט ביי דעם קאנטערווערסיאלען דעמאלטס געלערענט ווי קיינמאל גארנישט .קיינער איז
אריינשטעל פון ר' אהרן אין קרית יואל ,נאך 15יאר פריער, נישט געווען אין שטוב .דער רבי האט פריער אפגעזאגט
תשמ"ה .איך וועל מיך טרויען צוריק צו גיין נאך פיר און א זיינס פאר ר' אהרן און ביי אים איז די זאך געווען פערטיג.
האלב יאר ,ווען ר' אהרן איז אריין געשטעלט אלץ ראש למעשה צום רבין אין שטוב איז נאר אריין ר' אהרן און
ישיבה פון דער סאטמארער ישיבה. רביצין סאשע) .די קינדער זענען געבליבען אין פאר צימער.
זיי האט מען בלויז געברויכט צו מארשירען אינאיינעם אויף
די גאס ,פאר שוי פענצטער (.אויך זענען דעמאלטס
תש"מ האט מען גענומען א האלבע ישיבה – צו מער ווי ארינגעקומען משה גבאי ,דער היינטיגער רבי שליט"א -דאן
האלב -און נישט געלאזט קומען קיין קרית יואל ,נאר פאר ירושלימער רב ,ר' ליפא ,ר' שלום אליעזר ,און ר' עזריאל.
זיי געעפענט א באזונדערע ישיבה אין "קליימער סטריט", )אין אישי האב איך באקומען אז אויך מרדכי אהרן מייזליש
וואס וועלעכער בחור האט געהאט אויף זיך דעם סטעמפעל בן ר' בעריש ,איך אויך געווען אנוועזענד .אבער נישט
"קליימער בחור" האט געמיינט אויטאמאטיש ,עלטערער קאנפירמד(
בחור ,א באם ,און עס איז פאר זיי געגאנגען זייער שווער
אין שידוכים .און די אלע בחורים מיט זייערע עלטערען
זענען געווארען דם שונאים פאר ר' אהרן און אפילו פארען ר' אהרן האט אנגעהויבען צו רעדען :איך וויל זאגען פארען
ברך משה ,אויף אייביג. טאטען אז משה )גבאי( און אליעזר )קעסטענבוים(
טשעפענען מיך און זיי דערגייען מיר די יארן שוין א
לענגערע צייט .ער האט אבער נישט דערמאנט פארען
און דאס האט מען געטון נאר ווייל ר' אהרן זאל קענען טאטען אז נעכטען האט אים דער טאטע געמאכט רב
איבערנעמען די ישיבה ,און זיך נישט מוזען פארען מיט די הצעיר.
עלטערע בחורים .דאס האט מען נישט געטון נישט
קיינמאל פארדעם און קיינמאל נישט נאכדעם .און מען
האט געמעגט שרייען ביזען הימעל ,מען האט זיך נישט דער רבי הייבט אים אן צו זאגן זייער רואיג און געלאסען:
גערעכענט מיט די בחורים און זייער עלטערען און הער מיך אויס .איך האב פיר זון -דער רבי הייבט אויף די
געשוויסטער .דעמאלטס איז געווען דער ערשטער צו האנט אין ווייזט אים אויף די פינגערס -צוויי ליידער קען
טיילונג אין סאטמאר. איך נישט מאכן פאר רבנים -און ער לייגט אראפ צוויי
פינגערס -די אנדערע צוויי זון קען איך יא מאכן פאר
רבנים ,און אזוי ווי דו ביסט עלטער ,קענסטו דיר אויסוועלן
א יאר צו צוויי שפעטער האט דער ברך משה אריינגעלייגט אדער וויליאמסבורג אדער קרית יואל ,און פערטיג.
זיין איידעם ר' בעריש אין 53סטריט ביהמ"ד אין בארא
פארק .עס האט אים קיינער נישט געוואלט דארט האבען
פאר רב ,און עס זענען געווען מענטשען ,לאנגיעריגע האט זיך רביצין סאשע אנגערופן :הייסט ,דער שווער וויל
מתפללים ,וואס זענען געווען סאטמארע חסידים פון אלע צוטיילען סאטמאר? נאר דאס האט איר און און פאר ר'
יארען ,וואס זענען מער נישט געגאנגען דאווענען אין 53 אהרן אויסגעפעלט .דער רבי האט איר אנגעהויבן געבען,
ביהמ"ד .צווייטע טיילונג ביי א פאזיציע פון א קינד. און געשריגען :דא איז נישט וויזשניץ .דו וועסט מיר נישט
איינטיילן וואס איך האב צוטוען ,און נאך שטארקע
ווערטער .עד כדי כך ,אז ר' אהרן האט זיך זייער דערשראקן
דאס דריטע איז געווען ווען דער ברך משה האט אריין און אנגעהויבן שטאמעלען :דער טאטע זעט ,איך זאג
געשטעלט ר' שלום אליעזר אין '15טע עוועניו סאטמאר גארנישט.
ביהמ"ד .דארט איז געווען פיל א פלאקערדיגע מחלוקה,
ווייל ר' שלום אליעזר האט געהייסען א ביסעל א צוריק
33
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
הונדערטער יונגעלייט האבען זיך פארעקעלט פון די גאנצע געשטאנענער )אנטשולדיגט פארען נוצען דאס לשון ,אבער
פירערשאפט ,און זיך אפגעלאזט פון אריין צו טרעטען אין דאס איז ליידער די מציאות( און רוב יונגעלייט פון '15טע
ביהמ"ד .יענע מחלוקת מיט ר' אהרן אז ער זאל נישט שול האבען זיך געעפענט א נייע שול מיטען נאמען תורה
ווערען רב אין קרית יואל האט שפעטער זיך מער צו ותפילה .עס זענען אוועקגעגאנגען די שענסטע יונגעלייט
פלאקערט ביי די סקול דיסטריקט פרשה וואס ר' אהרן פון יענעם ביהמ"ד ,און געווארען דם שונאים פארען ברך
האט זיך צו רעדט קעגען יעדען רב און רבין וואס האט משה .האלט מען שוין די דריטע טיילונג.
געהאלטען אנדערש פון אים ,אבער פיל גערעסער פון אים
אין תורה ועבודה. איצט ,מוז איך זאגען אז אין מאנטרעאל איז ב"ה נישט
געווען א טיילונג ,ווי דער ברך משה האט אריין געלייגט זיין
אבער תשנ"ט האט צוריקגעברענגט דאס מערהייט פון די איידעם ר' דוד מייזליש ,און דארט איז נאך היינט פון איינע
זקנים ,חסידים פון אלטען רבין ,עס האט צוריקגעברענט די פון צוויי פלעצער -אויך אין אנטווערפען -ווי מען דאווענט
רבנים מיט וועמען מען האט זיך געדארפט צו קריגען נאך אינאיינעם די צוויי חסידותן.
וועגען ר' אהרן .תשנ"ט האט געוויזען ווי גרויס דער טיילונג
פון סאטמאר איז געווען תשמ"ה .עס האט נישט גענומען יעצט וועלען מיר באהאנדלען דעם גרעסטען טיילונג פון
לאנג און א פיל גרעסערער עולם וואס זענען געווען מיט ר' סאטמאר ,וואס דאס האט למעשה צוגעברענגט דעם
אהרן די אלע יארען ,האבען זיך צוריק געקערט ווי נאר זיי שפעטערדיגען טיילונג פון תשנ"ט.
האבען באקומען א רב וואס האט זיי יא געפאלען.
עס איז חוה"מ סוכות תשמ"ה און דער ברך משה האט
זיי האבען געזען אין דעם נייעם רב ,א איד וואס וועט אויף אריין גערופען די קרית יואלער קהילה אין שטאט און זיי
זייער געפילען נישט טרעטען ,ער וועט אויף קיין איין געזאגט אז עטליכע וואכען ארום שטעלט ער אריין זיין זון
ערליכען איד נישט רעדען ,ער פאר מאגט א אויער פאר ר' אהרן – וואס האט שוין געוואינט אין מאנרא און
יעדען איד ,און איז גרייט צו העלפען יעדען איד .עס האט געטראגען דעם טיטול ראש ישיבה – אלץ רב ור"מ אין
זיך דערזען א נייער בילד :תשמ"ה האט פאקטיש צו טיילט קרית יואל.
סאטמאר ,און תשנ"ט האט פאראייניגט סאטמאר.
איך וועל נישט אריין גיין אין יענע היסטארישע צייט ,ווייל
אויב שרייט איינער ווי א קאזאק הנגזל ,אז דער ברך משה איך מוז אנקומען צו אנדערע ,איך בין נאך נישט געווען
האט אין תשנ"ט צו טיילט סאטמאר ,האב איך פאר אים גענוג אלט צו קענען געדענקען ,אבער עס לעבען נאך יענע
נייעס ,דער ברך משה האט צו טיילט סאטמאר אויפען אידען פון דעמאלטס און זיי פארציילען פאר ווער עס וויל
שטערקסטן אופן תשמ"ה ,און אין תשנ"ט האט ער נאר אויסהערען.
פאראייניגט סאטמאר.
די שענסטע תושבים פון קרית יואל האבען זיך אפען ארויס
דינסטאג ערב שביעי של פסח געשטעלט און פון קרית יואל האבען רוב פון די
איינוואוינער – וועמענס רב מען נעמט אצינד אויף – זיך
צופרי ווען דער רבי איז ארויסגעקומען פון הויז אויפען וועג נישט באטייליגט אויך דער הכתרה מוצש"ק וירא תשמ"ה.
צום דאווענען האט אים ר' אהרנס זון ר' מענדעל עס זענען געווען זקנים פון שטעטעל וואס האבען פרובירט
אפגעווארט דעם רבין אויף די טרעפ .ר' מענדעל הייבט אן צו רעדען מיטען ברך משה אז ענדערש זאל קומען דער
צו וויינען אז זיין טאטע איז געווארן פארשעמט פאר די יונגערער זון ר' זלמן לייב ווערען רב ,אבער דער ברך משה
גאנצע וועלט און אלעס וועגען משה אין אליעזר .ווי נאר האט דאס נישט געטון .זיכער קען ער נישט אויפנעמען דעם
ער האט זאגט ארויס די צוויי נעמען ,האקט אים דער רבי יונגערען זון איידער דעם עלטערען.
איבער און זאגט אים :הער מיך אויס ,גיי זאג דיין מאמען
אז זי זאל אויפהערן מיט די וויזשניצע שטיק .פארשטאנען? קרית יואל איז שרעקליך צו טיילט געווארען .און עס האט
און זע אז דיין טאטע זאל זיך פארטראגן מיט משהן .און זיך קיינמאל נישט געאייניגט צוריק .יענער מוצש"ק וירא,
דער רבי האט אנגעהויבען גיין צום ביהמ"ד. האט עווענטועל צו געברענגען אז בני יואל זאל זיך עפענען,
די צוויי גרינדער און בויער פון שטעטעל ,ר' משה פרידמאן
הערשט איצט האט ר' אהרן מיט זיינע נאנטע געזען אז דער און ר' שלמה מעכעל ראזנער ,וואס זיי האט דער אלטער
וועג צו איבערעדען זיין טאטען איבערצולאזען משה און רבי אריין געשטעלט ,זענען געפלויגען וועגען זיי האבען זיך
דורך דעם זאל ער ווערען רב הצעיר ,וועט נישט ארבעטען. נישט גענוג שטארק ארויסגעשטעלט צו פייטען פאר ר'
ער האט געזען אז דער רבי אליין איז אנטשלאסען ביי זיך אהרן .און די זקנים פון שטעטל האבען מער נישט געוואלט
וואס ער זאגט ,און אויך האט ער געזען אז אויף זיין רביצין דאווענען מיט ר' אהרן אונטער איין דאך.
איז דער רבי געפערליך בייז ,און אויף איר נוצט ער נאך
שארפערע לשונות. פון תשמ"ה ביז תשנ"ט איז סאטמאר פיל ארגער געווארען
צו טיילט ווי פון תשנ"ט און ווייטער .תשמ"ה האט
האט ער געזען איצט אזוי ,ער זאל רעדען צום רבין אקעגען אוועקגעווארפען אידען זקנים דורכגעווייקטע חסידים פון
משה ,האט זיך נישט אויסגעארבעט; זיין רביצין איז נאך אלטען רבין ,טייל פון זיי קהילה לייט פון אלטען רבין און
34
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
הערט אויס רבותי! עס איז מיר שווער צו רעדן פאר אזא ארגער ,און זיין ר' מענדעל אויך שוין נישט .עס איז נאך דאן
גרויסן עולם און דער גאנצער עולם זאל הערן .עכ"פ ,איך נישט געווען קלאר פאר ר' אהרן צו זיין עולם וועט אים
וועל מיך אנשטרענגען צו רעדן קורץ און שארף. איבערלאזען אויב עס וועט אויסברעכען א קריג צווישען
אים און זיין טאטען ,צו ער וועט קענען מיט חוצפה זיי
הערט אויס רבותי! עס ווערט דא געפירט א העצע אקעגן אויפהייבען די געמיטער און זיי זאלען איבערלאזען דעם
מיין גבאי ר' משה .איך קען אייך זאגן אז ער איז מיר אזא רבין און גיין מיט אים.
געטרייער מענטש ,אז עס איז נישט במציאות
אויסצושטעלן א בעסערן .ער איז גרייט פאר מיר אלעס צו דעריבער כדי זיכער צו מאכען אז זיין ברידער קומט נישט
טאן ,און ער איז א אפגעהיטענער איד ,נישט קיין בעל לשון קיין וויליאמסבורג ווערן רב ,וואס דעמאלטס וועט שוין
הרע .איך קען נישט פארשטיין אז אויף אזא איד זאל מען זיכער דערנאך מיט די לאנגיעריגע פלענער אז ער גייט זיין
אויסטראכטן אזאלכע מעשיות .עס איז נאר א מעשה שטן. דער גרעסטער און מעכטיגסטער רבי אויף דער וועלט ,מוז
ער צוריק ווערען רב הצעיר אויף סיי וועלכען וועג .האט ער
באשלאסען צו מאכען א טריט אויף צוריק ,און פרובירען
איך וויל אייך זאגן :איר זאלט וויסן אז משה איז מיר א זיך איבערבעטען מיט משה און אליעזר און האפענטליך
געטרייערע מענטש וואס איך קען דאס נישט פאר קיין אזוי וועט ער קענען צוריק ווערען רב הצעיר .און דערפאר
געלט קויפן .ער איז איבערגעגעבן בתכלית פאר מיר ,פאר האט ר' אהרן באשלאסען אז ער בלייבט אין וויליאמסבורג
מיינע קינדער ,און פאר מיין גאנצע משפחה .איך ווייס אויך אויף די צווייטע טעג .און מען וועט זען ווי זוי צו זיך
נישט וויאזוי עס איז א מציאות אויף אזא מענטש ווי משה איבערבעטען מיט משה .און האפענטליך איבערען יו"ט
זאל קענען אזעלכעס ארויסגיין. וועט דאס אויף עפעס א וועג צושטאנד קומען למעשה.
איך וועל איך זאגן :ער איז מיר א ידיד אז איך דאנק דעם
בוכ"ע ,היות איך קען דאך נישט אליין אנפירן ,איך מוז דאך )באקומען אין אישי :אז משה גבאי האט געהייסן ר' אהרן
האבן מענטשן ,האט מיר דער אייבישטער מזכה געווען מיט צו בלייבן כדי אז עס זאל זיין שטיל אין יעדער זאל זיך
אזא מענטש ווי משה .ער איז א איבערגעגעבענער מענטש, בארואיגען(.
און א קלוגער מענטש ,און ער פארשטייט וואס מ'קען טאן.
ער איז א גוטער פריינד פאר מיר ,פאר מיינע אלע קינדער, צופרי אין ביהמ"ד האט זיך געטון א געקאכעכץ איינס אין
און פאר אלע ידידים .איך קען עס נישט באגרייפן ווי קאן דער וועלט .ר' אהרןס מענשטען זענען ממש אראפ פון זינען
דאס זיין אויף אזא מין מענטש ווי משה זאל מען קאנען פון כעס און בזיון ,וואס מען האט מיט זייערע אלע
אזוינס זאגן. גרויסארטיגע פלענער צונישט געמאכט .עס האט געהערשט
א צומישעניש און מען האט נישט געוויסט וואס דא גייט
איך הער דאך אבער יא .וואס זאל איך טאן? וויל איך אייך זיין .וויבאלד די זאך נעכטען איז געשען אזוי פלוצלינג ,איז
דא זאגן :איך קען אייך נישט זאגן וואס פארא גרויסער ידיד נאך נישט מעגליך געווען צו מאכען א פלאן בי .ר' אהרן איז
ער איז פאר מיר ,און פאר אלע מיינע קינדער ,פאר די געווען אויסערגעווענליך צוקלאפט אז זיינע פלענער זענעו
גאנצע משפחה און פארן גאנצן עולם .ער גיט זיך אוועק געווארען אויס ,און האט נישט געהאט דעם קאפ און מח,
אלע זיינע כוחות וואס ער קאן טאן. ארויפצוקומען מיט אלטערנאטיווע פלענער )ווי עס איז
שפעטער ,נאך פסח ,יא נולד געווארען( .די יונגעלייט האבען
ממילא טוט מיר זייער וויי אז פאר אזא מענטש זאל זיך זיך שוין געטרויעט חוזק צו מאכן פון רבין און רעדען אויף
טרעפן דאס .איך וואלט נישט געגלייבט ,אבער וואס זאל אים ,אבער דער עלטערער עולם האט נאך דאס נישט
איך טאן ,איך הער דאך אבער זאגן אזוי .וויל איך אייך דא געקענט.
זאגן אז די אלע וואס טראכטן דאס אויף משה'ן וויל איך זיי
נישט האבן דא אין בית המדרש! איך וויל נישט זיי זאלן אין ביהמ"ד פארען דאווענען האט דער רבי געבעטען פון ר'
האבן א דריסת הרגל דא אין בית המדרש צו ביי מיר אין יונה האלפערט אז ער זאל אויסרופען אין ביהמ"ד אז ווער
שטוב אריין! איך וועל קיינמאל נישט מוחל זיין פאר די עס טשעפעט משה איז ער נישט מוחל בזה ובבא .למעשה
מענטשן. האט זיך דער רבי אויפגעשטעלט און געזאגט אז ער וויל
אליין רעדען.
איך קען אייך זאגן אז איך דאנק דעם בוכ"ע יעדן טאג
כמעט -איך בין דאך א מענטש ,איך קען נישט גיין אליין עס איז געווען שטיל אז מען געקענט הערען א פליג
אויף די גאס און איך קען נישט טאן פאר מיר ,אבער דער זשומען.
אייבישטער האט מיר מזכה געווען מיט אזא מענטש ווי
משה'ן .א קלוגער מענטש ,א בארעכענטער מענטש ,און א די ווערטער פון ברך משה ערב שביעי של פסח
גוטער פריינד .אז עס זאל קענען זיין אזעלכע זאכן .אבער צופרי ביים דאווענען
דאס וויל איך אייך זאגן :איך אסר א דריסת הרגל אין דעם
ביהמ"ד פאר דעם מענטש וואס וועט זיך דערוואגן אים
35
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
שביעי של פסח אנצורירן חלילה ,אפילו נאר בכבודו .איך שמועס שוין נישט
בגופו.
ר' אהרן האט געדאוונעט גאנץ יו"ט אין גרויסען שול און
עס האט זיך ממש נישט אנגעזען אז דא האט זיך און איך האף מיטן אייבירשטנס הילף אז איר וועט
איבערקערט וועלטען במשך די לעצטע וואך .אזוי שטיל איז פארשטיין וואס איך זאג אייך דא .איך ווייס וואס עס טוט
געווען . זיך .איך בין נישט אויסגעוועפט חלילה וחס .איך האב שוין
מיט אסאך מענטשן אפיר געהאט .א דאנק דעם בוכ"ע .איך
דער ברך משה קומט אריין אין ביהמ"ד פון ראדני סטריט, קען דאך נישט אליין טאן פאר מיר ,איך קען נישט אליין
פון איין זייט איז ר' אהרן און פון די אנדערע זייט דער רבי גיין אין דער גאס ,איך מוז דאך האבן א מענטש ,דערפאר
שליט"א )ר' זלמן לייב( .משה גבאי גייט אונטער זיי מיט א דאנק איך דעם בוכ"ע אז ער האט מיר מזכה געווען מיט
געהויבענעם קאפ און א שמייכל פון איין עק פנים ביז צו די אזא מענטש ווי משה ,אזא רואיגער מענטש ,און א קלוגער
אנדערע .ר' אהרןס מענטשען )זיי האבן נאכנישט געהייסן מענטש ,און א היימישער מענטש .ממילא וויל איך אייך
"ארונים" דעמאלט( קריצן מיט די ציין .אבער אין פוצה פה זאגן :אז די אלע מענטשען וואס רעדן ארום לשון הרע'ס
ומצפצף .קיינער וואגט זיך נישט צו זאגן א פיפס .מען אויף אים ,אז איך וועל דאס זיי קיינמאל נישט מוחל זיין.
ווייסט אז די רב הצעיר סטארי איז א פוסטע פאנטאזיע. נישט בזה און נישט בבא!
ביי די טישן שביעי של פסח און אחרון של פסח נעילת החג איך וויל איר זאלט וויסן אז דאס הערן אזעלכע זאכן מאכט
שטייט דער גאנצער עולם מיט א פארכאפטן אטעם און מיר אזא מער אז איך קען אייך דאס גארנישט ארויסזאגן,
מען קוקט זיך צו אויפ'ן אויבנאן ,וואו אין צענטער זיצט וואס פאר עגמת נפש דאס פארשאפט מיר איך קען עס
דער ברך משה ארומגענומען מיט זיינע קינדער. גארנישט באגרייפן אז ביי אז ביי אונזערע אידן זאל זיך
אזאלכעס טרעפן .אדרבה ,לאמיך זעהן איינעם וואס זאל
)איך הער ווי איין אהרוני יונגערמאן זאגט צו אן אנדערן קענען קומען צו מיר זאגן אז משה האט אים געטאן עפעס
אהרוני יונגערמאן :זלמן לייב וועט נישט דא אויפפיקן ביי א רעה .מיט דעם קען איך נישט פארשטיין וואס איז דאס
קיינעם ,קוק ,ער שאקלט זיך אזוי ,ער האקט מיט די הענט אז אזוינס זאל קענען פאסירן.
ווי איינער וואס האט ליב דאס רבי'סטעווע .קוק דער רב )ר'
אהרן( איז שטיל ,אזוי ווי אין סאטמאר ,ער מאכט זיך נישט איך וויל אייך זאגן אז איך האב גרויס צער פון דעם און איך
משוגע ,דאס האט דער עולם ליב(... קען נישט גלייבן אז ביי אונז זאלן מענטשן זיין אלכע
טפשים און אזוינע שוטים און אזוינע רשעים .אויך אלעס
)ציניקער באמערקן ווי משה גבאי שמייכלט זייער שטארק אינאיינעם און טוען מיך פשוט מצער זיין מיט דעם .מען
ביי די נעילת החג טיש און ער קלאטשט אונטער ר' אהרן קען מיר פשוט נישט טון א גרעסערן צער פון דעם .עס טוט
ביי די ווערטער פון חסל סידור פסח" :כאשר זכינו לסדר מיר וויי דאס הארץ אז איינער וואס איז אזוי איבערגעגעבן
אותו ,כן נזכה לעשותו" ...אבער מער-ווייניגער איז עס א פאר מיר און פאר מיינע קינדער .איך ווייס נישט וואס צו
שיינער יו"ט(. זאגן באמת .איך הער נאר אז עס גייט פעס פאר ,וויל איך
אייך זאגן אז איך וועל די מענטשן נישט מוחל זיין קיינמאל
אחרון של פסח נאכען דאווענען איז ר' אהרן געגאנגען צו נישט די אלע מענטשן ,נישט בזה און נישט בבא.
קידוש צו אליעזר קעסטענבוים אהיים.
*
דער קידוש איז צושטאנד געקומען דורך ר' אהרנס זון ר' די דרשה האט צושאקעלט אלעמען .עס האט געוויזען אז
מענדעל .די סיבה איז געווען ווייל ר' מענדעל איז געווען דער רבי ווייסט וואס טוט זיך און ער האט אלעס אליין
דער וואס האט געשלעפט זיין טאטן צו משהן שבת געטון .עס האט אויפגעטאן אז דער יו"ט איז דורך זייער
חוה"מ נאכמיטאג און ער האט געוויינט צו משהן אז מען שיין און רואיג.
איז גרייט אלעס צו טוען אויף דער וועלט אז סזאל זיין
שלום. צענדליגער ר' אהרןס מענטשען האבען געקאלט משה – און
פערזענליך געטראפען – און אים איבערגעבעטען ,זיכער צו
משה האט האט אים געענטפערט אז עס האט גארנישט מאכען אז זיי וועלען נישט צווישען די מענטשען וועלעכע
מיט אים ,מען דארף זען אז אין ארץ ישראל זאל זיין שטיל פירן די העצעס.
ווייל די בני ברקער זענען געווען דעמאלטס ציווילדעוועט.
דעמאלטס האט מען מחליט געווען אז ר' אהרן גייט מוחה אגב ,יענע שביעי של פסח איז ליידער געווען דער לעצטער
זיין ביי שלש סעודות )ווי שוין געשריבען( יו"ט ביים ברך משה ,וואס איז א דורך שיין און רואיג .פאר
די קומענדיגע זיבען יאר ,האט מען איבערגעדרייט דעם
נאך א נקודה )ואס איך האב באקומען אין אימעיל( .בשעת ביהמ"ד און די טישען יעדען יו"ט ביז ניסן תשס"ו .און אויך
מען האט איבערגדרייט משהס קאר מאנטאג נאכט איז ער די מערהייט פון די שבתים במשך די קומענדיגע יארען
געזעצן מיט ר' מענדעל אין בוידעם ביים ברך משה אין
36
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
יענע וואך האבען ר' אהרןס מענשטן אנגעהויבן מיט די דערהיים און געטרייט צו פארהאנדלען .אזוי רענדנדיג זאגט
געוואלדיגע חכמה פון צוצוגיין צו יעדן איינעם וואס מען ר' מענדעל פאר משה ,איך וועל דיר נישט פאפען אז איך
האט געהאלטן אז ער באלאנגט נישט צו זיי ,און געגעבן מיין ,מיין טאטען .איך מיין מיך ,ווייל אויב מיין טאטע
"שלום" און געפרעגט אויב ער ווייסט וואו די בית הכסא'ס ווערט רב הצעיר און קומט אויף וויליאמסבורג ,וועט
זענען ,וואס דער ציל איז געווען ענג צו מאכן דאס ביהמ"ד מאנרא גיין פאר מיר) .איר הערט ווערטער?(
פאר יעדן נארמאלן מענטש ,אזוי וועלן די שלעגערס האבן
א פרייע האנט. יעצט די צווייטע טעג האט ר' מענדעל געלייגט פרעשער
אויף אליעזר אז ער זאל רופן צו קידוש זיין טאטען אזוי אז
* עס זאל זיך פארגלעטען .ר' אהרן האט סיי ווי נישט געהאט
קיין ברירה ,ווייל אלע וועגען וואס ער האט פרובירט ביז
איצט האט דאך נישט געארבעט ,האט ער פרובירט איצט
איידער איך גיי ווייטער אינעם כראנאלאגישען סדר פון די דעם וועג.
וואכען און יארען ,אנגעהויבען פון תשנ"ז ביז תשס"ו ,מוז
מען זיך אפשטעלען און עטוואס אפעטעמען ,ווייל פון נאך
פסח תשנ"ט האט זיך אלעס שטארק פארדרייט אויף לינקס, ביים קידוש האט זיך באטייליגט ר' אהרן ,דער היינטיגער
און עס האט אלעס אנגעהויבען אלעס צו פליען מט א רבי שליט"א ,וועלעכער האט געוויילט די צווייטע טעג אין
שטארקען טעמפא .עס האט אויסגעזען ווי א גרויסער וויליאמסבורג ,ר' מענדעל ,הירצקע צוויבעל אבער נישט
אווערלאנדש וואס קוילערט זיך אראפ א בארג שניי ,און משה גבאי.
ווערט מער און מער מעכטיג ,און עס וועט אלעס
פארווישען וואס קומט נאר אין בארירונג מיט איר. וואס מען האט גערעדט ביי דעם קידוש איז מיר נישט
באקאנט.
אויב ביז איצט ,איז אלעס געגאנגען אין דער שטיל ,און
קיינער האט זיך נישט געטרויעט צו רעדען איבערען מצב ויהי ממחרת החג
פון רבין ,צו ער פארגעסט ,צו ער ווייסט וואס טוט זיך ,און
צו ר' אהרן וויל אלעס שוין איבערנעמען ווי גלייך זיין אסרו חג איז דעמאלטס אויסגעפאלען פרייטאג און ר' אהרן
טאטע איז שוין 120יאר ,און ווי שטארק ער איז פארחלשט איז געבליבען אין שטאט אויף שב"ק.
שוין אנהייבען פירען רעביסטעווע ,איז אלעס געווארען
אפען פאר אלעמען צו דעבאטירען. יענער שבת איז געווען דער ערשטער שבת וואס איז געווען
איבערדרייענישען ,וואס דאס האט שוין אנגעהאלטען ביז
יעדער בחור האט גערעדט זאכען וואס אידען האבען נישט בערך תשס"ה.
גערעדט קיינמאל ביז היינט .אלעס איז געווארען אפען און
אלע קארטלעך זענען איבערגעדרייט געווארען .עס איז עס האט זיך אנגעהויבן פרייטאג צו נאכטס ווען גאנץ
געווארען אויס שפיל ,און אלעס האט זיך דערזען אן די ראדני איז געווען איבערגעדרייט .נעמליך אז יענקל
בגדים. עסטרייכער פון לאנדאן האט היינט געקאלט דעם רבי'ן
)ברך משה( און געפרעגט אויב ער וויל טאקע נעמען ר 'זלמן
אויב האט מען ביז איצט געקענט זיך באהאלטען אונטער לייב פאר רב? האט דער רבי געענטפערט :מעולם לא עלתה
דיפלאמאטיע און אונטער עפעס פראפעשענעליזם ,און אז על דעתי) .אגב ,דער סלאגאן האט אנגעהאלטען עטליכע
מען רעדט נישט פון א רבינס טויט און אוודאי נישט פון א חדשים וואס דער רבי האט דאס געזאגט פאר יעדען ארוני
טאטענס טויט ,איז איצט געווארען צו נישט און פארווישט. וואס איז נאר ארויסגעקומען פון רבינס שטוב(...
יעדער איינער ,אנגעהויבען פון ר' אהרן און געענדיגט ביים
קליינעם ראציגען בחור מיטען צוקראכטען שטאפענעם
הוט ,האט זיך געטרויעט צו רעדען וואס ער וויל .וואס איך יענעם שבת האבן זיך ר' אהרןס מענטשן אנגעהויבן מחזק
מיין צו זאגען ,אז מען האט איצט אין די טעג פשוט זיין ווען שמואל דוד מארקאוויטש און חיים אליעזר גראס
פארלוירען דעם דעת. )די צוויי דעמאלטסדיגע גבאים( האבן מכבד געווען ר' אהרן
מיט פרק פארלערנען ,און דאס ביהמ"ד איז געווען מלא
וגדוש ,און דאס האט זיי אנגעהויבן געבן אפעטיט אז די
ר' אהרן האט זיך אריינגעלייגט אין א עקספלאראציע וואס מערכה איז נאכנישט אויפגעגעבן.
האט נישט געהאט זיינס גלייכען מימות מענטשהייט איז
געבוירען געווארען .א רב מפורסם בישראל ,א רב אין די
גרעסטע חסידישע שטאט אין דער וועלט ,א ראש ישיבה ווען מאיר ראטה איז אריין אין בית המדרש האט זיך געטאן
פון די גרעסטע חסידישע ישיבה אין דער וועלט ,א אזא געשישקעכטס אז דאס גאנצע ביהמ"ד איז געווען אויף
פאפולערע פיגור ,א מענטש וואס איז געווען ארויפגעקוקט, די פיס און איינער וואס האט זיך אידענטיפיצירט מיט ר'
האט זיך אריינגעלאזט אין אוואנטורעס וואס איז נאך זלמן לייב האט פשוט געציטערט אריינצוגיין אין בית
קיינמאל נישט אויספראבירט געווארען. המדרש.
37
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ווייל דאס פאסט נישט ,צו ווייל דאס איז קעגען די תורה. היסטאריע פון דורות איז פאר א מנהיג ישראל ,דער שו"ע.
אויב האט ער איינגעזען אז עס פאסט שייער נישט די פון היסטאריע קען מען ארויסנעמען אלע הנהגה ענינים
טריט ,האט ער זיך אריינגעלאזט אין די סוגיא פון "מתוך" וואס האט נישט קיין מקורות אין שו"ע .פון היסטאריע
און געהאלטען אז די וועלט איז משוגע און יעדער שווערט ווייסט מען וויזוי האבען זיך אידען געפירט אלע דורות ,און
זיך אז עס ווערט געטון זאכען פון זיך אליין .און ער ווייסט וויאזוי די זיידעס האבען זיך געפירט ,א.א.וו.
גארנישט.
אויב איינער קען נישט היסטאריע ,קען ער נאך אלץ מצליח
איך וועל אלע עקספלאראציעס פאר אייך אראפלייגען אין זיין אויב פארמאגט ער א אוזן קשבת ,און ער לאזט זיך
א סדר בערך ווען עס איז פארגעקומען. רעדען .דורך דעם וואס אנדערע מענטשען גיבען איבער,
קען מען גאר פיל ארויסהאבען .און עס איז נישט פאראן
וואס איך מיין מיט עקספלאראציעס איז אזוי .עס איז איצט קיין שום זאך אין דער וועלט וואס היסטאריע דערציילט
שוין נאך פסח און ר' אהרן האט באקומען חיזוק מיט דעם נישט איבערדעם ,און גיט נישט איבער פאר יעדע
פארגאנגענעם שב"ק ווען ער געזען אז ווער עס שטייט מיט געשעעניש אין שפעטערע דורות .און וואס עס האט נישט
אים איז גרייט צו שלאגען מיטען רבין כפרות ,אבי משה קיין מקור אין די היסטאריע ,קען שוין נישט גוט שמעקען.
זאל נישט האבען דעם לעצטען לאך .ווי נאר ר' אהרן האט עס מוז זיין אז דאס טויג נישט .אלעס האט זיך שוין געמוזט
דאס דערהערט האט זיך אנגעהויבען א גאר א נייער גאנג. אפשפילען ערגעץ אין די יארען וואס די וועלט שטייט,
ר' אהרן האט אפגעמאכט אז ער וועט אינגאנצען כאטש זייו מען שרייבט אראפ אויף פאפיר ,אלע
מיטשפילען .ער וועט אלעס לאזען אויף דער וועלט ,ער געשעענישן.
וועט גארנישט און קיינמאל נישט אפשטעלען קיין שום זאך
וואס וועט געטאן ווערן וואס וועט געטון ווערען אויב אויסער ביי ספעיס פראגראמען .ווען אמעריקע האט
יענער מיינט טובתו. געוואלט אנהייבען עקספלארירן די "ספעיס פראגראם" אין
די פריע 60גער יארען ,איז אנטשטאנען א פראבלעם.
אין יענע טעג האט זיך געעפענט א "וועב סייט" מיטען אמעריקע קען נישט – ווי רוסלאנד – אומברענגען
נאמען "סאטמאר.קאם" .אויך האט זיך אין די טעג געעפענט מענטשען פאר עקספלאראציעס .נו וויזוי קען מען געוואיר
א האט ליין וואס איז געווארען אנגעפירט פון מענטשען – ווערען וואס דארט אויבען טוט זיך און וויזוי דער קלימאט
וואס האבען גערעדט מיט משוגענע שטימעס – ווייל זיי דארט אויבן איז? היסטאריע איז דאך נישט שייך ביים
האבען געוויסט אז זיי טראגען נישט א פנים ביי מענטשען. ספעיס ,ווייל עס איז גענצליך א נייע געשעעניש .איז מען
איך וויל נישט אויסרעכענען זייערע נעמען ווייל זיי זענען ארויפגעקומען אויף א המצאה .מען וועט ארויפשיקען א –
אלע אויף צרות. מאנקי! און ערגסטענספאל וועט דאס שטארבען .אויב
וועט עס יא איבערלעבען דעם וועג ארויף און צוריק אראפ,
אויף די צוויי קאמנוקאציע מיטלען האט זיך אנגעהויבען א וועט מען קענען דורך די מאנקי ,באקומען די נויטיגע
קייט פון לצנות אויף יעדען מענטש וואס איז נישט אינפארמאציע וויזוי אנצוהויבען צו שיקען מענטשען פאר
מיטגעשטאנען מיט ר' אהרן ,ועל כולנה אויפען רבין אליין. ספעיס עקספלאראציע.
יעדען טאג איז דארט געווען נייעסער וואס דער רבי האט
גערעדט שטותים דא ,און נישט צו די זאך דארטען; זיי לענינינו .ר' אהרן האט גענומען אויף זיך די עקספלאראציע
האבען יעדען טאג געהאט פרישע מעשיות מיט נעמען אז וואס בלויז א מאנקי האט זיך געמעגט אונטערנעמען .ער
פאר איינעם האט דער רבי געזאגט איצט ביינאכט אז ר' האט זיך נישט געקענט פון קיינעם אפלערנען וויזוי פירט
אהרן איז דער רב הצעיר ,און פארען אנדערן האט ער מען זיך ווען א זון וויל ירשענען ווען דער טאטע לעבט ,און
געזאגט אז "לא עלתה על דעתי" צו אהערברענגען ר' זלמן וויאזוי מען דארף זיך צו פירען ,ווען דער טאטע לאזט זיך
לייבן .מען האט געמאכט אפענע ליצנות פון רבין ,מיטען נישט.
תירוץ אז ער ווערט געפירט דורך משה ,ממילא קען מען
שוין קיינעם נישט פארהאלטען דערויף ,ווייל די אלע ר' אהרן האט באשלאסען אלעס צו ערלויבען אויף דער
לצנות זענען נישט אויפען רבין נאר אויף משה .און ,ר' וועלט ,יעדע פאריקטע המצאה האט אין זיין מח געראפען
אהרן ווייסט נישט פון גארנישט. א מקום מנוחה ,ווייל אפשר אולי ואולי וועט דאס זיין
וואס וועט באוועגען דעם וואגשאל וואו ער סווינגט זיך ,צו
אינעם האט ליין איז ר' אהרן אנגערופען געווארען מיטען קענען צוריק האבען גאנץ סאטמאר .עס איז נישט געווען
טיטול "דער רב" צו ווייזען אז ער איז ווייטער דער רב קיין איין עוועניו ,איין וועג ,קיין איין דורכגאנג וואס עס
דקהילות הקדושות .דער האט-ליין און די וועב סייט האבען איז נישט געווען אפען פאר אים צו עקספלאראטירן .סיי
יעדען איינציגען טאג פארשעמט זקנים עם נערים ,רעכטס וואס עס איז איינגעפאלען פאר יעדען משוגענעם ,פאר
און לינקס נאר צו דינען דעם ציל אז די נייע מענטשען יעדען שנוק ,פאר יעדען אומבאזעצטען מענטש ,אפילו א
זאלען נישט זיין באקוועם צוריקצוקומען .ווייל שוין די נארישער בחורל ,האט ביי אים געהאט א אוזן קשבת .ער
ערשטע פאר וואכען ,נאך איידער ר' זלמן לייב איז געווארען האט געפענט אלע גרעניצען אלעס צו צולאזען ,אבי ,אפשר,
אויפגענומען פאר רב ,זענען שוין געווען אידען אפילו זקנים דאס וועט זיין דאס וואס וועט אים מאכען דער
וואס האבען שוין פאר לאנגע יארען פארלאזט ראדני "איינציגער" יורש .עס איז נישט געווען איין מאל ווען ער
האט דאס אפגעשטעלט ,ווייל דאס איז שוין צו ווייט ,צו
38
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אהרן גופא .ווער ער איז ,וואס פארא סארט מענטש ער סטריט ביהמ"ד – און פארלאזט די גאנצע קיקעלע קהל,
איז ,פארוואס איז ער אזא סארט מענטש ,וויאזוי איז ער נישט געוואלט הערען פון קיין שום זאך וואס האט צוטון
געווארען ווי ער איז געווארען ,פארוואס האט ער אזויפיל מיט די אדמיניסטראציע פון סאטמאר זייט כ"ו אב ,יעדער
שונאים און דאס וועט מוזען אנקומען צו א טיפערע איינער לפי טעמו וזמנו – האבען צוריק אנגעהויבען קומען
אנאליז וויאזוי מענטשען רעאגירן צו א רבין ,און דאס וועט דא און דארטען אין ביהמ"ד.
אויטאמאטיש פארענטפערען פארוואס יעדע חסידות איז
אנדערש פון אנדערען וויאזוי זיי פירען זיך אויף און וויאזוי ר' אהרןס מענטשען האבען זיי נישט אפגעשוינט ,מען האט
זיי שפירען זיך איבער זייער רבין. די אידען נאכגעשריגען ביים דאווענען ,זיי געפרעגט צו זיי
ווייסען ווי די בית הכסא'ס געפינען זיך ,זיי נאך געשישקעט,
א זעלטן-סייענטיפישער באריכט קומט ,וואס דורך דעם און מען האט פון זיי גערעדט אויף די האטליינס און וועב
וועט פיל פראגעס פארענטפערט ווערען. סייטס .און פאר די אידען האט זיך נאכאמאל ארויס
געוויזען ,ווי גערעכט זיי זענען געווען ביים פארלאזען גאנץ
* סאטמאר די אלע יארען .זיי האבען ארויסגעקוקט אויף א
טויש ,זיי האבען ארויסגעקוקט אז עס זאל אנקומען דער
די אלע פאלגענדע אינפארמאציע האב איך נאכגעפארשט נייער רב וואס זאל צוריק שטעלן די קהילה ווי עס ברויך צו
פאר יארען .איך קען נישט פון דער נאנט דעם ר' אהרן זיין ,און די אלע שלעגערס און העצערס זאלען זיך גיין
אבער זיינע אבנארמאלע מעשים און רעדעס קען יעדער פון לחיים ולשלום.
דער נאנט .איך האב געזאמעלט גאר אסאך אינפארמאציע
אויף אים ,איך האב געפרעגט גאר אסאך מענטשען וואס עס האט אנגעהויבען צו פליען פאשקעווילן יעדען טאג,
קענען אים שוין לאנגע יארען און אפילו פון נאך אלץ בחור. מיט באליידיגענדע ווערטער אויפען רבין ,וואס ער האט
איך האב גערעדט מיט זיינע אוהבים און שונאים ,איך האב געמישט און געזאגט פאר יעדען ראצער אנדערע ווערטער.
באקומען אסאך אינפארמאציע אין אימעיל און אין אישי. יעדער שנוק האט זיך אנגעהויבען טרויען אריינצוגיין צום
צענדליגער מענטשען האבען געשריבען און גערעדט צו מיר רבין און איבערפרעגן וועגען די וויליאמסבורגער רבנות ,און
במשך מיין זאמלונג פראצעדור ,און דורך דעם בין איך אלעס איז געווארען אויסגעליפטערט אין די גאסן פאר
אנגעקומען צו די פאלגענדע אנאליזן אויף אים ,און אלעמען .און ר' אהרן איז שטיל .ער ווייסט גאר נישט ,ער
אויטאמאטיש אויף זיינע מענטשען. זעט גארנישט ,און ער הערט גארנישט.
ר' אהרןס לעבען האט זיך אנגעהויבען נישט עפעס עס איז נאך אזעלעכע עזות און חוצפה קעגען א רבין און א
ספעציעל .זיינע עלטערען דער סיגעטער רב און להבחל"ח טאטען נאך נישט פארגעקומען זייט שרייב ארבעט איז
די רעביצין ,זענען געווען מלחמה געליטענע ,און באשאפען געווארען .די אלע מעשים וואס ר' אהרןס
אויטאמאטיש אנגעצויגענע מענטשען .ר' אהרן איז געווען מענשטן האבען אפגעטון פאר זייער רבין ,וועט קיינמאל
דאס פינפטע קינד צו זיין טאטען און דאס צווייטע צו זיין נישט קענען פארענטפערט ווערען.
מאמע .זיין טאטע איז אלט געווען 33יאר און האט שוין
געהאלטען נאכען פארלירען א פרוי מיט דריי קינדער ביי מען האט דעם ברך משה פארשעמט הונדערטער מאל בפניו
דער מלחמה. און טויזענטער מאל שלא בפניו .און דאס איז געטון
געווארען דורך א זון און דורך חסידים .און אין די זעלבע
ער האט געלערענט ביי זיין טאטען אין סיגעטער ישיבה, צייט האבען די "חסידים" געהאלטען אין איין שרייען אז
און ביי דעם ראש ישיבה ,דער היינטיגער סאטמארער דער וויליאמסבורגער רב ברענגט צוריק זיין טאטענס
ראב"ד הגריח"מ פריעדמאן. "שונאים".
ווען מען האט גערעדט זיין שידוך מיט וויזשניץ ,האט זיך די גרעסטע "שונאים"" ,מתנגדים"" ,בני יואל" און אפילו
אפגעשפילט א פייער אין סאטמאר .ווי באקאנט האט דער "יאסל וואלדמאן" קענען זיך פארשטעקען מיט אלע זייער
רבי ז"ל נישט געוואלט דעם שידוך ,און עס זענען פאראן מעשים וואס האבן במשך די תש"מ-תש"נ יארען געטון
ווערטער וואס דער רבי האט געלאזט פאלען אויפען פארען ברך משה ,וואס עס האבען געטון ר' אהרןס מענשטן
עתידות פון ר' אהרן )צום ווייצענער רב פון שיקאגא(. פון תשנ"ט און ווייטער.
ווען ער איז געקומען אפנעמען מז"ט צו זיין חתן ווערען, און דא וועל איך צוגיין צו דער נושא פון דאס ווארט
אין דער סאטמארער ישיבה אין סאנדז סט .האט אים קיין "שונאים" וואס דאס איז געווען "מכלומרשט" די אויסרייד
איין איינציגער בחור נישט געגעבען מז"ט .ער איז צו טון אלע סארט טאקטיקן וואס איז נאכנישט גענוצט
אהיימגעגאנגען מיט מער ציגערעטעלעך ווי ער איז געווארען אין די ערגסטע מחלוקת זייט חסידות איז נתגלה
געקומען. געווארען.
עס איז די געשיכטע פון פסח תשכ"ו .ווי באקאנט האט דער אבער דאס צו מסביר זיין און צולייגען אויף טעלערלעך,
רבי אריינגעלאזט נאר חתנים און אויך נאר מיט א מיט א וועל איך מוזען זיך שטארק פארברייטערען אין דעם ר'
39
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
עליות אין בימ"ד ,און כאטשיג ער איז נישט געווען אין פריער באשטימטען סדר .דער רבי האט זעלבסט
ביהמ"ד בשעת דעם גאנצען קאכעריי )דער רבי פלעגט איבערגעקוקט די ליסטעס ווער עס האט זיך איינגעשריבען
ארויסגיין פון ביהמ"ד בשעתן פארקויפן די עליות( ,האט און ער האט איינגעטיילט ווער יא און ווער נישט.
אבער דער פעטער געהייסען אוועקנעמען די עליה.
אגאנץ יאר האט דער רבי געהאט א אפען הויז פאר געסט,
מען דערציילט אז דער רבי האט געלאזט פאלען א ווארט יעדען שבת ויו"ט האבען דארט געגעסען פילע געסט ,אבער
אויף ר' יצחק ,אז ער האט גארנישט געוויסט אז יצחק איז ביים סדר האט דער רבי געהאט א טעם כמוס אז געסט
א סיגעטער... זאלען זיך ערגעץ אנדערש פלאצירען .א גאסט האט זיך
געמוזט בעטען ביים רבין צו קענען זיין כאטש ביי איין
ביי די חתונה איז געווען א געפערליכער פייער אין סדר .דער רבי האט זיך געדינגען מיט יעדען גאסט .רוב מאל
סאטמאר .פון רבינס שטוב איז געקומען דער באפעל אז די האט דער רבי פלאצירט די געסט צו זיין ביי איינעם און
סאטמארער חסידים זאלען זיך נישט באטייליגען בכלל אויף נאר געציילטע האט דער רבי ענדליך געלאזט .אבער יעדער
דער שמחה .דער סיגעטער רב האט געהאט אין א"י עטליכע האט געוואלט זיין ביים סדר ווייל עס איז באוויסט געווען
שטארקע ידידים ,אבער אויפן רבינס ווארט זענען זיי דעם רבינס עבודה אין די הייליגע נאכט.
קיינער נישט געגאנגען.
ר' אהרן דינן האט זיך נישט איינגעשריבען .ערב יו"ט
פון דא האט זיך אנגעהויבען וועבען אין ר' אהרן'ען – ווי אינדערפרי האט דער רבי איבערגעקוקט די ליסטע פון
פארשטענדליך – א טיפע שנאה צו סאטמאר און צום רבין. חתנים און נישט געזען זיין פלומעניק אויף די ליסטע .דער
ער האט נישט געקענט מוחל זיין אויף די אלע בושות וואס רבי גיט א פרעג ר' יוסל אשכנזי ,אהרן האט זיך נישט
ער האט מיטגעמאכט אלס חתן און נאכדערצו אז דער רבי איינגעשריבען? האט ר' יוסל א דריי געטון מיט די צינג" :יא
זעלבסט האט אלעס אנגעדרייט .ער איז געווארען ביטער יא ,ער איז נישט אויף די ליסטע? ...מן הסתם האב איך
אויף סאטמאר ,און דערצו האט אים זיין נייע פרוי ,אויך פארגעסען".
נישט צופיל דערנענטערט צו סאטמאר.
און ער איז גלייך געלאפען רופען צום סיגעטער רב אין
קיין סאך איז ער נישט געקומען צום רבין ,כאטש פון די שטוב ,אז אהרן מוז קומען אויף איין סדר .און מען
גאנצע וועלט איז מען געקומען ,איבערהויפט אין די נישט דערציילט זאכען אהער און אהין ,סוף דבר איז ר' אהרן
געזונטע יארן ,וואס דעמאלטס ווען דער רבי האט זיך געקומען קיין וויליאמסבורג און איז איינגעשטאנען ביי ר'
באוויזען פארן ציבור איז געווען א אנלויפעניש פון יעקב יצחק צימענט – ביי וועם ער איז געווען די צווייטע
אומעטום ,דאך איז ער כמעט וואס נישט געקומען ,נישט צו סדר נאכט – און איז געווען ביים ערשטען סדר ביים רבין.
א דאווענען שבת אדער יו"ט און נישט זיך געזעגענען,
כאטש ער האט געוואינט עטליכע גאסען אוועק. ער איז געזעצען דער ערשטער נעבען רבין אבער עס האט
זיך נישט אנגעזען א ספעציעל התקרבות פון רבין צו אים.
דער ציבור אין סאטמאר האט – נאטירליך – נישט צופיל די חתנים האבען אים קיין שלום נישט געגעבען און אויך
געגליכען ,ווייל זיי האבען געזען אין אים אז דורך אים האט נישט קיין מז"ט .ער איז געזעצען אליין און נישט גערעדט
דער רבי געהאט צער און מען האט געוויסט אז זיין פרוי מיט קיינעם ,און ער האט אפילו נישט געקענט די חתנים
רעדט עיווריט אין שטוב .און עיווריט אין סאטמאר איז ווייל ער האט נישט געלערנט אין סאטמאר .אזא פייער
געווען דאס מערסטע טמא .און זיי האבען נישט געלעבט האט דעמאלטס געברענט וועגען שידוך.
אין א טעות.
צופרי האט ר' אהרן געדאווענט אין סאטמארער ביהמ"ד.
עס האט געוויסט דער ציבור אז זי רופט אירע קינדער און וויבאלד ער האט נאך נישט עולה געווען זייט ער איז א
אויפען עיווריטישן הבהרה .למשל ,איר טאכטער הייסט חתן געווארען איז געווען פארשטענדליך אז ער וועט היינט
חיה ,און זי רופט איר עמטליך "חאיא" ,און דאס זעלבע מיט עולה זיין.
א טאכטער וואס הייסט "הינדא" האט זי עמטליך גערופען
"הינדאַ " און מען האט געוויסט צו זאגען אז ביי זיי אין דערווייל האט מען פארקויפט די עליות און עס האט זיך
שטוב איז דא ציוניסטישע צייטונגען און מאגאזינען און געקאכט אין ביהמ"ד אז דער רבי גיט נישט קיין עלי' פאר
בכלל האט זי זיך נישט אויפגעפירט ווי עס פאסט פאר א )ר'( אהרן .איז געגאנגען ר' יצחק פריעד וואס האט געזען אז
פלומעניצע פון הייליגען סאטמארער רבין. מען פארקויפט די עליות ,און האט געקויפט א עליה ,צו
קענען געבען פארן חתן א עליה .למעשה האט מען
אנדערש ווי די איידעלע פרויען אין סאטאר ,שמירט זי זיך אוועקגענומען די עליה פון ר' יצחק'ן און ר' אהרן האט
די פנים און אפילו די אויגען ,שטארק פערפיומד ,און נישט עולה געווען.
שמעקט; זי פלעגט רעדען צו וויזשניצער יונגעלייט אויף די
גאס בפני כל עם ועדה ,און דאס האט איבערגעלאזט אויך האט מיר דערציילט איינער פארוועם ר' אהרן האט יארען
ביי די סאטמארער פרויען א זויערן טעם אין מויל אויף איר. שפעטער דערציילט די געשיכטע ,אז ר' אהרן האט יענעם
געזאגט אז "דער פעטער אליין האט אלץ איינגעטיילט אלע
40
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
נישט קיין חילוק ווער עס איז אלץ דארט געשטאנען .עס לכאורה וועט זיך דאך שטעלען א פראגע :פארוואס איז מען
האט זיך ארויסגעוויזען זייער א קאמישער בילד אויף דעם ברוגז אויפן חתן-יונגערמאן ,ווען נישט ער אליין האט דאך
יונגערמאנטשיקל .ער האט געגליכען אטענשאן ,נאכמער ווי אויסגעוועלט זיין כלה ,עס איז דאך די עלטערען וואס
א קליין קינד .ער האט אלעס געטון פאר אטענשאן. האבען געטון דעם שידוך? און אויף זיין טאטען איז דער
ציבור נישט געווען אזוי ברוגז ,דער סיגעטער רב האט
דער סיגעטער ביהמ"ד כאטש עס איז נישט געווען צו גרויס, אויפגעטרעטען עטליכע מאל אין סאטמאר במשך די יארען
איז דאס געווען זייער א רעספעקטפול ביהמ"ד .די תשכ"ו-תשל"ט ,ער האט געדאווענט פארן עמוד ערב ר"ה
מתפללים זענען געווען זייער צוגעבינדען צו דעם ביהמ"ד און הושענא רבה פון תשכ"ח ביז תשל"ט ,ער האט געזאגט
און ספעציעל צו זייער רב דער ברך משה ז"ל ,און עס איז א גרויסע דרשה אין גרויסען ביהמ"ד פסח תש"ל,
געווען פון די שענסטע בתי מדרשים בימים ההם אין אויפגעטרעטען ביי אלע דעמאנסטראציעס ,אויפגענעמען
וויליאמסבורג .אפגערעדט אין דער וואכען האט דער דעם בי"ד פון די עדה החרדית און גערעדט ביים גרויסן
ביהמ"ד געשפרידלט מיט מנינים איינס נאך די אנדערע און קבלת פנים און ביי די ריזיגע עצרת ,ער האט געהאלטען די
איז געווען פון די פארנומענסטע שוהלן. היסטארישע רעדע אין מעדיסאן סקווער גארדען תשל"ט .נו
פארוואס האט מען צו ר' אהרן געהאט א שנאה און צום
קהל עצי חיים האט געהייסן א קהילה וואס רוב אידען ברך משה נישט?
זענען געווען באוויסטע ת"ח און לומדים ,און עס פלעגען
זיין דארטן פילע שיעורים וואס עס איז פארגעלערענט דער ענטפער איז ,פערסאנאלעטי.
געווארען דורך בעלי בתים וואס האבען געזאגט גאר טיפע
און לומדישע שיעורים. איצט צו די פערסאנאלעטי פון ר' אהרן
ווען ר' אהרן איז געווארען רב אין וויליאמסבורג-סיגעטער ר' אהרן איז געווען דער רב אין סיגעטער ביהמ"ד אין
ביהמ"ד האבען די מתפללים – וואס רוב פון זיי זענען וויליאמסבורג – וואס ער האט אנגעהאלטען ביז בערך
געווען עלטערע אידען פון פאריגען דור ,רוב פון זיי, תשמ"ח וואס דאן האט ער עס איבערגעגעבען פאר זיין זון
תלמידים פון עצי חיים ז"ל און געווען שטארקע מעריצים ר' מענדל – און לערנען האט ער געלערנט אין סיגעטער
און אפילו חסידים פון ברך משה – זיך געפריידט צו זען כולל אין בארא פארק.
זייער רבי'נס א אייניקל ,א געבוירענער שוין דא אין
אמעריקע ווערט דער רב .עס איז געווען א טרייסט פאר זיי קיין גרויסער מתמיד איז ער אין זיין לעבען נישט געווען.
אז עס וועט זיך ווייטער ציען א נייער דור פון זייער רבין. מען האט אין אים נישט געזען קיין צוקומפטיגער גדול
אבער זיי זענען געווארען זייער אנטוישט צו זען וויאזוי ער בישראל .און אלס זיין לערנען אויס ,אלס זיין התמדה און
האט זיך אויפגעפירט אין ביהמ"ד בכלל ,און צו זיי בפרט. קענען לערנען ,וואלט ער ניטאמאל א מגיד שיעור געווארען
אין א ישיבה און פאר א דיין זיכער נישט ,ווען נישט ער
ער האט נישטאמאל געגריסט זיינע מתפללים וואס זענען וואלט געווען דעם סיגעטער רבס זון) .די ספעציפישע נושא
אלע געווען פיל עלטער פון אים און געקענט פיל מער איבער ר' אהרןס קענען לערנען ,זיין התמדה ,פסקענען
לערנען פון אים .ער האט זיי אפענערהייט גרינגעשעצט און הלכות און זיין יראת שמים וועט ווערן באזונדער אויס
פשוט נישט שיין גערעדט צו זיי און זיי נישט מכבד געווען געברייטערט אין שפעטערדיגע ארטיקלען אי"ה(.
ווי עס פאסט זיך.
אלס בחור איז ער געווען מער ווייניגער א שטילער ,און
ער האט די עלטערע אידען נישט ארויפגעקוקט ,ווייל ער געטראגען א שטיל פנים .נישט געהאט אפיר מיט צופיל
האט ,מחמת קטנות המוחו ,געהאלטען אז ער מוז די מענטשען און מענטשען האבען אים נישט געקענט .אבער
יונגעלייט בויען ,און די עלטערע זענען שוין סיי ווי אויפן ווען ער האט זיך געצויגען פון א"י קיין וויליאמסבורג
עולם האמת .און דאס איז אלץ זיין בליק אויף עלטערע אביסל נאך זיין חתונה ,און איז געווארען דער "רב דקהל
אידן .עס איז געווען זייער מערקבאר דעם שטארקען עצי חיים" ,האבען די מתפללים אין אים געזען זייער א
קאנטראסט צווישען אים און זיין טאטע ,וואס האט זיך פון אינטרעסאנטער כאראקטאר .איצט האט ער הערשט
וויליאמסבורג אוועגעצויגען בלויז דריי יאר פריער. אנגעהויבען צו האבען אפיר מיט מענטשען ,און רעדען
ברבים תורות און זאגען דרשות פאר זיי שבה"ג און שבת
אין סיגעט זענען די גבאים געווען עלטערע אידן און שובה ,און זיי האבען אנגעהויבען זען אין אים ,א "פאני"
לאנגיעריגע מתפללים .עס האט דערציילט א איד – סארט מענטש.
באקומען אין אישי פון זיינס א זון – וועמענס טאטע איז
געווען גבאי אין סיגעט פאר בערך צוואנציג יאר .און ווען ר' ער האט גערעדט זייער הויעך און אלעס וואס ער האט נאר
אהרן איז געווארען רב ,האט ער "צוגעלייגט" א גבאי צו זיין געהאט אין בויך איז גלייך ארויס געפלויגען פון זיין מויל.
טאטען .און דאס איז געווען ר' אייזיק הערש בערקאוויטש, פארוואס שרייב איך בויך און נישט וואס ער געהאט אין
וואס איז געווען אזוי אלט ווי ר' אהרן. מח ,ווייל וואס ער געהאט אין בויך איז נישטאמאל דורך
געגאנגען דעם מח .עס האט נישט גענומען א מילי-רגע און
דער דיבור איז שוין געווען אינדרויסען פון זיין מויל ,און
41
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
וועט הייבען זיין אימעדזש אין וויזשניץ ,און ער וועט דערציילט ער ,אז זיין טאטע האט אמאל געפרעגט ר' אהרן
האבען אסאך אטענשאן .נישט קוקענדיג אז עס איז בכלל עפעס וואס האט צו טון מיט די שול .ר' אהרן גיט אים א
נישט אין פלאץ ,דא איז א טיש און זיין זיידע איז א זאג הויך ,פרעך און מיט א גרינגשעצונג :רעדט מיט אייזיק
גרויסער רבי ,א ערנסטער רבי ,מיט פילע חסידים .זייט הערש ,איך בין אלעס שוין אדורך געגאנגען מיט אים.
דעמאלטס האט אים דער זיידע אנגערופען "מיין דערציילט דער איד ,אז זיין טאטע האט געמיינט אז ער
'נ'ארעלע" ...פרושים זענען גענצליך אום נויטיג. פאלט אוועק .איך דארף רעדען צו א יוגערמאנטשיקל ,א
ראצער? אבער אזוי איז ער געבליבען ,און ארגער פון אלעם
און דא קומט צו נאך איין הויפט חסרון .ר' אהרן האלט פון איז ,אז קיינער האט אים נישט פראבירט צו פארעכטען.
זיך א וועלט .ער קוקט אראפ אויף יעדען און אויף אלעמען.
ער האלט זיך העכער פון יעדען .וואס דאס האט אים פשוט ער האט זיך אויפגעפירט זייער קינדיש ,געזוכט אלץ די
פארפיינטעט ביי מענטשענס אויגען .אויב איינער האט אים ספלעש ,אלץ געזוכט אטענשאן ,אלץ געשאסען קינדערישע
נאר אמאל עפעס געפרעגט האט זיך באגעגענט מיט א וויצען ,ער האט געמוזט אלעס זען און אלץ עפעס
ענטפער וואס האט יענעם דערנידערט עד עפר .ניטאמאל אנמערקען; אריינגעפליקט פאר יעדען ,נישט געקוקט צו ער
האט ער זיך געקענט אראפלאזען צו א מענטש פון וועם ער טוט וויי די עלטערע אידען ,וואס פאר זיי זענען די וויצען
האט געברויכט א טובה .אלעמאל איז עס מיט א שוין גארנישט געווען אזוי לאכעדיג .ער האט נישט געהאט
גרינגשעצונג און מיט א דערנידערונג. די ערנסקייט וואס עס האט זיך געפאסט פאר א רב פון אזא
סארט שול.
פון די אנדערע זייט אבער ,האט ער זייער מורא פון איינעם
וואס איז שטערקער פון אים .פון איינעם וואס קען אים און עס האט נישט צו לאנג ,און ער האט זיך ערווארבען א
צוריק ענטפערען אויף זיין שפראך ,וועט ער זייער ווייט נאמען פאר א גרויסען נאר .ער האט זיך ערווארבען א
שטיין .פאר א מחוצף האט ער אלעמאל געציטערט און נאמען ווי א גרויסער בעיבי ,איינער וועם דאס מויל הערט
ארויסגעפחדנט .פון זיינע בעלי בתים אין קרית יואלער נישט אויף צו גיין ,וואס רעדט גאר אסאך ,און דערצו ,פירט
ישיבה ,האט ער געהאט דאס ניין יעריגע .עס איז באוויסט ער זיך נישט אויף בנימוס מיט מענטשען .ער איז געווען ווי
אז פאר ר' לייבוש לעפקאוויטש האט ער זיך נישט איזולירט פון דער מענטשהייט און פון די סאסייעטי .ער
געטרויעט צו הייבן זיין קול .ר' לייבוש פלעגט אויף אים האט זיך נישט צוזאמגעפארט מיט מענטשען און אפילו מיט
שרייען אוון פארהאלטען מיט שארפע ווערטער ,און ר' זיינע נאנטע.
אהרן האט זיך נישט געטרויעט דאס מינדעסטע צוריק צו
זאגען) .און דאס איז געווען איינע פון די הויפט סיבות בעצם פארשטייט ער באמת א עסק ,ער גלייכט און קען גוט
פארוואס ער האט אויז פיינט געהאט אריב לייב גלאנצען וועלטליכע פאליטיק ,ער גלייכט געאגראפיע ,ער גלייכט צו
און אים געוואלט ארויסזען פון די מוסדות ווי שנעלער, פארברענגען ,ארום צו לאכען .אבער ווי נאר עס קומט צו
ווייל ער האט געהאלטען אז ווייל אריה לייב העצט ר' נעמען אטענשאן ,ווערט ער א קליין קינד ממש .ער וועט
לייבוש ,שרייט ער אויף אים(. רעדען הויך און פראסט ,און נישט קוקן צו איינער ווערט
פארשעמט און עס אינטערעסירט אים נישט וויאוזי
איך האב נישט געלערענט אין מאנרא ,אבער אינגעלייט מענטשען רעאגירן .דער עיקר :ער האט ארויסגעשאסען
וואס האבען געלערענט דארט אין די גוטע צייטען, דעם וויץ ,צו גוט אריינגעפליקט יענעם.
דערציילען ,אז ביי א מיטינג פון די הנהלת הישיבה פלעגט
ר' אהרן אפילו נישט זיצען אויבן אן ,נאר אינמיטען און און ,פונקט אזוי האט ער זיך אויפגעפירט צו זיין רביצין .ער
פלעגט זיך נישט טרויען צו זאגען אנדערש פון ר' לייבושן. האט צו איר גערעדט זייער נישט שיין און נישט געקוקט צו
די קינדער הערען און זעען אלעס צו .איך וועל נישט
אין עולם ה"סקייעטרי" איז פארהאן באוויסטער סימן אז אריינגיין אין זייער פריוואטע שלם בית פראבלעמען ,ווייל
אונטער א גרויס מויל ליגט א שוואכער און נידריג זעלבסט דאס באלאנגט נישט אין דעם ארטיקל .דער עיקר וואס איך
זיכערער מענטש ,און ווייל דער באטרעפענדער וויל ווי מער וויל ארויסברענגען איז אז ער איז געבליבען אין זיינע
באהאלטען זיינע שוואכקייטען ווערט ער פארוואנדעלט אין קינדער שיכלעך און זיי קיינמאל נישט אויסגעטון ,ער האט
א גרויס מויל וואס רעדט אסאך און אלעס ,ער וויל זיך זיך אויפגעפירט ווי א אכצען יעריגער בחור ,מיט אלעם און
מתגבר זיין אויף מענטשען און ער טוט דאס מיט זיין מויל אין אלע הינזיכטען.
מיט וואס ער קלאפט אראפ אנדערע .אבער ווען א אמתר
שטארקער מענטש – ווי ר' לייבוש לעפקאוויטש – צו ר' באמת האט מען דאס געזען אין וויזשניץ נאך בעפאר
משה פריעדמאן פון מאנרא ,און שפעטער משה גבאי ,אדער סיגעט האט עס באמערקט .ווייל שוין צוויי וואכען נאך זיין
אויב האט ער געוויסט אז א מענטש צו א רב ,רבי איז א חתונה – ווען ער האט נאך געוואינט אין בני ברק – האט
אמתר מבין אויף אים ,וואס יענער קען אים אויף א אמת, אים זיין זיידע ,דער וויזשניצער רבי דער אמרי חיים
יענער ליינט אפ זיין בלאף – איז צו אים געקומען אדער ער וועלעכער איז געווען באוויסט פאר זייער א קלוגער רבי,
צו יענעם ,איז דער פחד געפערליך אנגעקומען ,און זיין אמאל מכבד געווען מיט א זמר ביים טיש .ר' אהרן האט
אמתר שוואכקייט האט זיך אויפגעשפילט ,אויף אזוי ווייט אויפן פלאץ ברבים אויסגעשאסען א וויץ וואס ער האט אין
אז ער האט נישט געקענט זיך עפענען דאס מויל. די מילי-רגע אפגעמאכט אז דאס וועט זיין א גוטס און עס
42
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
די אלע מיחושים וועלן שפעטער אינעם באשרייבונג ,גאר )זיין שרעקליכע פחדנות און דאס נישט קענען דערהייבן א
אסאך פארענטפערען זיינע אויפירונגען אין אלע צייטען, געוואגטע אינטערנעמונג ,ווייל ער ציטערט אוועק אז ער
זיינע פאני קאפלעקסטע דרשות ,זיין באנעמונג מיט וועט דורכפאלען ,און אפילו נישט וועלען וויסען פון זיינס
מענטשען ,זיין נישט לאזען א מענטש אויסרעדען ,כהנה א דורכפאל לאחר המעשה וואס דאס איז גאר א שטארקער
וכהנה. סימן פון בכלל נישט קיין זעלבסט-זיכערקייט ,האט זיך
אויסגעשפילט הונדערטער מאל במשך די יארן תש"מ-
משא"כ דער טאטע דער ברך משה און סיי די איבריגע תשס"ט .און מיר וועלען האפענטליך צו אלעם אנקומען אין
קינדער )אויסער רש"א( זענען באוויסט צו זיין גאר קליג, די רייע פון די געשעענישן(.
נישט גערעדט אסאך און אוודאי נישט הויך ,קיינער פון זיי
זענען נישט קאמפליצירט ,אדער ארומגענומען מיט שווערע דער ברך משה איז געווען און אויך אזוי דער סאטמארער
שוואכקייטען .אלע זענען גאר צוגעלאזענע מענשטן ,גרינגע רבי שליט"א פון וויליאמסבורג איז ממש פונקט פארקערט.
מענטשען ,מענשטען מיט כאריזמע ,מיט נשיאות חן ,וואס ביידע זייער שטארקע מענטשען ,האבען נישט
דאס קען מען נישט באקומען פאר קיין געלט אויף דער ארויסגעפחדנט פאר גארנישט ,ווייסען וויאזוי צו האנדלען
וועלט .דאס איז א מתנה פון הימל ,און ווער עס פארמאגט מיט מענטשען ,זעלבסט זיכערקייט ביז א מאקסימום,
חן ,קען טון פילע זאכען וואס א אומבאחנטער מענטש ,קען אבער קענען זיך ארפלאזען צו יעדען ,און גאר גרינג
נישט. דורכצוקומען) .איבער דעם סאטמארער רבי שליט"א פון
וויליאמסבורג ,וועלן מיר אנקומען ווען מען וועט האלטען
דעריבער איז שוין פארענטפערט פארוואס דער ברך משה ביי ח"י סיון תשנ"ט(.
האט נישט געהאט די שנאה פון די סאטמארער חסידים,
ווייל זיין צוגעלאזענקייט און נשיאות חן האט געברענגט אז פון ווי ר' אהרן האט גענומען די אלע קאמפליקאציעס און
עס זאל נאך א שטיק צייט נאכלאזען אויף אים די כעס, שוועריקייטען ,איז נישט באוויסט – עכ"פ פאר מיר.
משא"כ אויף ר' אהרן איז געבליבען א פאראכטונג ווייל מיט לכאורה איז ער געווען א שווער קינד און קיין הילף איז דאן
זיינע שוואכקייטען און קאמפלעקסען איז ער געבליבען נאך נישט געווען פארהאן.
בלאזען אויף סאטמאר ,וואס דאס איז געווען זייער
מערקבאר אויף אים במשך פון די יארען ,און קיין ידידים ווען קרית יואל וואלט שוין געשטאנען אין זיינע
האט ער דאך נישט געקענט זיך איינהאנדלען צוליב זיין קינדערישע יארען ,וואלט דער סיגעטער רב זיך אהין
באנעמונג צו מענטשען ,איז ער געבליבען איזולירט און מיט געצויגען ,ווייל דער "סקול דיסטריקט" וואלט געקענט
א שנאה כבושה פון אים צו סאטמאר און פון סאטמאר צו העלפען דאס קינד .היינטיגע צייטען באקומט אזא קינד
אים. גלייך א דיאגנאז אלס ADDצו ,ADHDמיט כל מיני
שמות ,אבער ער וואלט כאטש מן הסתם געהאלפען
אויך ווערט איצט פארענטפערט פארוואס די "שונאים" פון געווארען אויב נישט געהיילט געווארען .אבער וויבאלד עס
די יארען תש"מ-תשנ"ט זענען גרייט געווען צוריקצוקומען האט נאך דאן נישט עקסיזטירט די סארט הילף איז ער
צום ברך משה און צו זיין אנדערען זון דער רבי שליט"א און אויפגעברענגט געווארען מיט טיפע פראבלעמען וואס האט
אפילו גרייט געווען מוחל צו זיין משה גבאי ,אבער צו ר' אים געפלאגט אלעמאל ,און עווענטועל האט געליטען
אהרן ,דאס שוין נישט .קיינער פון די אלע האט נישט דערפון זיין פרוי ,זיינע קינדער ,וויזשניץ ,סיגעטער
געוואלט הערען און געדענקען פון אים צו זאגען .עס האט מתפללים ,די בחורים פון דער סאטמארער ישיבה ,קרית
קיינער פון די טויזנטער אידען וואס זענען צוריקגעקומען יואלער איינוואינער ,זיין טאטע דער ברך משה ,און אפילו
נאך ח"י סיון ,נישט געווען גרייט מוחל צו זיין פאר ר' אהרן זיינע חסידים.
און צוריק געווארען זיינע גוטע פריינט .און ,די סיבה דערצו
איז נישט ,ווייל ר' אהרן איז דער גרויסע בעל מוסר וואס פארוואס אין די שפעטערע יארען האט אים זיין רביצין
שטראפט מיט מוסר רייד זיינע אנהענגער און דער ציבור נישט געטראגען פאר הילף און פראבירט אים צו העלפען
וויל נישט אזא סארט רב ...דא רעדט מען נישט פון א רב זיך אויסהיילען פון זיינע מחלות – ,פון וואס זי האט זיך
וואס פארלאנגט פון זיינע חסידים פרומקייט צו אנגעליטען – איז מיר נישט באקאנט) .אדרבה ווער עס
אידישקיייט וואס איז צו שווער פאר אלע מענטשען מיט ווייסט פארוואס ,זאל ער ביטע דאס אריינשיקן צו די
צוהאלטען און דערפאר האבן אים זיינע קעגנער אימעיל אדער צו אישי (.מענטשן זאגען סברות ,אז עס קען
אראפגעריסען .בכלל נישט. זיין אז ווייל זיי האבען נישט גוט געלעבט האט איר נישט
אינטערעסירט אים צו בויען און ארויס צו העלפן ,אנדערע
* זאגן אז עס קען זיין ווייל אלס ערוואקסענער איז ער שוין
גענוג גרויס געווען זיך נישט צו לאזען היילען .אלענפאלס,
ר' אהרן האט זיך אלץ אויפגעפירט ווי א בחורל פון 18-19 ער איז נישט געהיילט געווארען אויף זיינע קאמפלעקסען
יאר ,אין אלע הינזיכטען .קיין שום פראבלעם איז נישט ביי און אויף זיינע שווערע פראבלעמען וואס פלאגט אים ,און
אים ערנסט גענומען געווארען ,און קיין שום זאך האט אים פאר יעדען וואס קומט נאר אין זיין בארירונג.
נישט ערענסט באנומען .אלעס האט ער אנגעקוקט מיט
זייער א קורץ-זיכטיגען בליק .און דאס קומט ווייל ער איז א
43
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
דער ברך משה פון די אנדערע זייט ,איז יא באוויסט געווען אויבערפלעכליכער מענטש וואס זיין מחשבה איז זייער
פאר א אמתר גאון ,א טיפער לערנער וואס ווען ער פלעגט פלאך און פון אויבנאויף .ער איז קיינמאל נישט טיף
לערנען מיט זיין חבר ,פלעגט ער לערנען ווי א יונגער בחור, אריינגעלייגט אין קיין שום נושא.
וואס הייבט איצט אן א סוגיא פון דאס ניי .ער האט
געקענט זיצען אויף איין ווארט פון די גמרא צו א "כלומר" דאס זעלבע איז מיט זיין לערנען .ער איז זייער א
פון רשיה"ק ,צו א "קשה" ,א "תימה" אדער א "וא"ת" פון אויבערפלעכליכער לערנער וואס נעמט נישט דורך קיין
תוספות גאנצע שעהן ,ביז ער איז געווען קלאר און סוגיא על בריו ,און איז קיינמאל נישט קלאר און גרונטליך.
גרונטליך. דערפאר האט א טיפער לערנער נישט געקענט זיצען ביי
זיינע שיעורים ,ווייל עס האט יעדער טיפערער פארשטייער,
און ער האט געוואלט אז דער חברותא זיינער זאל זיך נישט גלייך געזען אז ער איז ווייט נישט קלאר אין די גמרא און
לאזען ,נאר איבערפרעגען ביז ער וועט באמת פארשטיין. תוספות.
און ער האט קיינמאל נישט גענומען ר' אהרן פאר זיין דערפאר האט ער נישט געלאזט קיינמאל אריינפרעגען ביי
חברותא .אפילו ער איז געווען אין קרית יואל פון נאך פסח זיינע שיעורים ,ווייל ער האט נישט זיך געקענט אריינלאזען
ביז חצי אלול ,האט ער זיך קיינמאל נישט אראפגעזעצט אין א טענה'ריי ווי ער וואלט פאר זיכער געווארען
לערנען מיט ר' אהרן א בלאט גמרא. אפגעפרעגט ,און דאס האט ער נישט געקענט פארנעמען.
די בחורים וואס האבען געלערענט אין ישיבה במשך די ווען ער פלעגט וועלען לערנען מיט א בחור ,האט ער
יארען תש"מ-תשנ"ה ,דערציילען אז דער ברך משה האט קיינמאל נישט אויסגעוועלט א בחור וואס ער האט
זייער גרונטליך פארהערט .די בחורים האב אים נישט געוויסט אויף אים אז ער איז א טיפער לערנער .ער האט
געקענט עפעס אריין בלאלבלען א פשט אין די גמרא ,רש"י, מורא געהאט פון די גוטע לערנערס ווייל זיי וועלען
תוספות ,רא"ש ,מהרש"א ,ווייל ער פלעגט זיך אנהייבען אויפדעקען אז ער איז זייער א פלאכער לערנער.
בייזערען אויף דעם בחור אז עס איז געגאנגען א רויעך.
אין די ישיבה איז ר' אהרן געווען דער שוואכסטער מגיד
נישט איינמאל האט פאסירט ביי א פארהער אז דער ברך שיעור .ער האט ארומגעפשטעלט אלע סארט פלפולים,
משה האט געפרעגט פשט אין א תוספות און איין בחור געדרייט ווי א דריידל ,אבער פשוט פשט האט ער נישט
האט נישט געוויסט ,האט ער געפרעגט א אנדערען און געקענט פארלערנען ,ווייל ער אליין האט דאס נישט
אויב יענער האט אויך נישט געוויסט האט ער געפרעגט א געקענט.
דריטען און א פערטען .אויב האט ער ביים פינפטען בחור
געזען אז זיי ווייסן נישט האט ער זיך אזוי געבייזערט :וואס זיין קאפ איז גלייך אריין געפלויגן צו א פשטל וואס אלץ
הייסט אז מען קאן נישט? וויאזוי זענט עטץ דורך די מען קען מיט דעם רבי עקיבא פארענטפערען א פסוק אין
תוספות אום פארשטאנען? ווי קען מען זיך פאפען? חומש ,ווען ער האט נאך אפילו נישט פארשטאנען וואס
רבי עקיבא וויל דא זאגען .און קיין קשיות האט ער נישט
טייל מאל האט ער זיך אזוי געבייזערט אז ער האט זיך ערלויבט אריין צו פרעגען ,וואס דעריבער האבען די גוטע
אויפגעשטעלט ,צוגעמאכט די גמרא און פארלאזט דעם לערנערס שטארק אפגעלאכט פון זיינע שיעורים.
פארהער ,און עטליכע מאל האט ער זיך צושריגען :וואס
טוט עטץ א גאנצע וואך? מיט אזא געלערנעכץ וועט עטץ און דערפאר פלעגט ער האבען פאר זיין כיתה א באזונדערן
אויף וואקסען עמי הארצים! שואל ומשיב ,וואס פלעגט ענטפערען פאר די בחורים אלע
שאלות איבערען שיעור .אנדערש פון אלע מגידי שיעור
דערציילען די דעמאלטסדיגע בחורים אז ווען דער ברך וואס פלעגען נאך זייער שיעור ,זיך אריין זעצען אין ביהמ"ד
משה איז געקומען אין די ישיבה פארהערען ,פלעגט עפ"ר ר' אין ישיבה און ענטפערען אלע קשיות פון די בחורים
אהרן זיצען נעבען טאטען ביים פארהער .און עס איז געווען בשעתן איבערחזרן דעם שיעור הישיבה.
עטליכע מאל וואס דער ברך משה האט זיך אזוי
אויפגעבייזערט אז ער האט געפרעגט ר' אהרן :זאג נאר ,דו ר' אהרן האט מען נישט געקענט איבערפרעגען גארנישט
קענסט יא דעם תוספות? און עס איז געווארען א טענהריי פון זיין שיעור .נאך זיין שיעור ,פלעגט ער אריין גיין אין זיין
איבער דעם תוספות און ר' אהרן האט פרובירט אפיס און נישט געגאנגען אין ביהמ"ד ווי אלע אנדערע
איבערצייגען דעם טאטען אז ער קען דעם תוספות דורך: מגידי שיעור.
שרייען העכער.
אבער ,זיינע פשטלעך זענען גאר שטארק צוניץ געקומען
עס איז געווען עטליכע מאל וואס דער טאטע האט זיך פארן עולם גולם וואס עפ"ר זענען שוואכע לערנערס ,און
נישט געקענט איינהאלטען און ברבים אים געזאגט דו ר' אהרן מיט זיינע "טיפע" פשטלעך האט זיי געקענט
קענסט נישט דעם תוספות; דו ווייסט נישט וואס תוספות פארקויפען די ברוקלין בריק ,אז מען רעדט דא פון א גאון
וויל דא; דו שרייסט טאקע אבער נישט דאס איז דער פשט אדיר ,א מפלפל גג על גג און אלע סארט ווערטער וואס
פון תוספות. מען נוצט אויף א אמתן וועלטס גאון.
44
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
* אבער אנשטאט ער זאל אנהייבען זיך דערגרינטעוען איבער
זיינע לימודים ,האט ער אויסגעוועלט א צווייטע אפציע:
איצט וועלן מיר זיך אריבערציען צו א אנדערע סוגיא פון ר' דער טאטע זאל מער נישט קומען פארהערען .עס האט מיר
אהרן און דאס איז :זיין התמדה. דאס געשריבען איינער וואס צוויי פון די אמאליגע הויז
בחורים ביים ברך משה אין די תש"מ און פריע תש"נ יארען,
צום אלעם ערשט מוז מען וויסען א כלל :עס איז נאך נישט האבען דאס פארציילט.
אויף געוואקסען א אמתר גאון ,איינער וואס קען גאנצעטע
מסכתות אין ש"ס ,איינער וואס קען רוב מקצועס פון שלחן ר' אהרן האט שטענדיג פארארבעט אז דער טאטע זאל
ערוך מיט די נושאי כלים ,גרינטליך מיט א קלארקייט ,אן נישט קומען אין ישיבה פארהערען .און מען קען זאגען –
לערנען בהתמדה רבה .פון שלאפען אכט שעה א נאכט, האט מיר געשריבען א בחור פון יענע יארען – אז פון
מיטהאלטען אלע פאליטיק ,שמועסען פינף-זעקס שעה, תשמ"ח ביז תשנ"ט האט דער ברך משה פארהערט די
עסען דריי פולע מאלצייטען קען קיין גאון נישט זיין .עס ישיבה ניטאמאל פינף מאל) .אויב איינער קען אויף ווייזען
איז נאך ביים כלל ישראל נאך נישט אויף געוואקסען א גאון אנדערש ,איז געלאדענט צו אויף ווייזען(.
אויף א אמת ,אויב האט ער נישט געלערענט מיט א
געוואלדיגע התמדה. די הויז בחורים פון יענע יארען דערציילען ,אז סיי ווען ר'
אהרן איז געקומען צו זיין טאטען אינדערהיים ,און גערעדט
און איך וועל אייך געבען א גשמיותדיגער ביישפיל .א אין לערנען ,האט מען ארויסגעהערט פון שטוב ,אז דער
יונגערמאן עפענט אויף א ביזנעס און איז בעזהשי"ת א טאטע פלעגט אים זאגען :דו ווייסט נישט וואס דו רעדסט;
מוצלח ,ער איז אויסגעוואקסען א מיליאנער ,מוז זיין אז ער דו קענסט נאך נישט פשוט פשט פון די גמרא און דיין קאפ
איז א ווארקאהאליק .ער האט יעדע מינוט פון טאג ,און פליעט שוין צו א דריידעל; איך ווייס נישט וויאזוי דו
אפילו שבת און יו"ט ,געטראכט וויאזוי ער קען מאכען נאך לערענסט אזוי פאר.
א טאלער און וויאזוי ער קען זיך מער פארגרעסערען .זיין
קאפ קען נישט ליגען אין קיין שום אנדערע זאך ,און ער מוז ווען מען האט געלערענט סוגיא פלעגט ער פארלערנען א
זיין אמביציעז צו קענען אנקומען צו זיין ציל. שיעור ברבים אין ביהמ"ד פון די ישיבה וואס דארט האבן
זיך אלע בחורים געקענט באטייליגען ,נישט נאר די בחורים
אזוי להבדיל גייט עס מיט לערנען .די אלע אמתע ת"ח ,די וואס האבען געלערנט אין זיין כיתה .אין די וואכען פון
אמתע גאונים )און נישט די "שמואל ווידער – דער בלאט – סוגיא האבען די מגי"ש נישט פארגעלערענט ,נאר יעדע
גאונים וואס וואקסען יעדע וואך אלס שרי התורה( זענען חברותא האט אליין געלערענט און מען האט געקענט
געווען "לערנענהאליקעס" .קיין איין ת"ח איז נאך נישט פרעגען די מגי"ש ,אלע שאלות אויף די סוגיא.
אויפגעקומען פון עסען צו דער זעט דריי מאל א טאג און
שלאפען גאנצע אכט שעה א נאכט און נאך זיך צוגעלייגט ווען מען האט געלערענט סוגיא אין די ישיבה ,פלעגט ר'
אין מיטען טאג. אהרן לעבען ווי א פיש אין וואסער .ווייל די שיעורים זענען
לכתחילה געווען געבויעט נאר אויף פשטלעך און אויף דעם,
צו זיין א מתמיד מיינט צו לערענען פאר 5שעה רציפות און האט ער זיך ספעציעלעזירט ,און געקענט אויפשטעלען גג
זיך מייגע זיין אויף די תורה מיט א שווערע פלאג ,פונקט על גג אז אביי האט האלט ווי המן און רבא ווי אחשורוש,
אזוי שווער ווי א יונגערמאן ארבעט ווען ער שלעפט רבי יהודה ווי פרעה און רבי אליעזר ווי עשיו ,און מיט דעם
באקסעס אין א וועירהאוז .גארנישט ווייניגער .דער אמתר רבי עקיבא קען מען פארענטפערן דעם באוויסטען מדרש,
ת"ח הארעוועט אזוי שווער אז ער פאלט אוועק ביינאכט שלח נא ביד תשלח ,ביד רבי עקיבא; און אויך קען מען מיט
פאר מידעקייט ,כאטש ער האט נישט געשלעפט באקסעס. דעם רבי ישמעאל פארענטפערען דעם מדרש :הים ראה
וינוס מה ראה ברייתא דרבי ישמעאל .און אזוי איז ער
מיר וועלן נישט רעדען פון אזעלכע אויסגערופענע געפארען פון הוידעל צו בוידעל .אבער די סוגיא צו
מתמידים ווי רבי יואליש מארגענשטערען .ווייל אזאנס איז פארשטיין על בריו ,צו פארענטפערען א פני יהושעס קשיא,
נישט פארהאן צופיל .אבער קוקט נאך יעדען עלטערען דיין צו א סתירה פון א רמב"ם אדער פון א רא"ש ,האט מען
אין סאטמאר ,וועט איר הערען אז זיי האבען גלערענט געמוזט גיין פרעגען ר' מרדכי דוד קאהן אדער ר' זלמן לייב
נישט ווייניגער ווי 15שעה א טאג .און האבען געלערנט רובין.
תורה מיט א יגיעה רבה.
די צוויי אויבענדערמאנטע מגי"ש זענען געווען ריזיגע
איצט וועלן מיר אייך אראפלייגען ר' אהרן דינןס סדר היום שיעורים זאגערס ,און זיי האט מען געקענט אריין פרעגען
וואס איז אריינגעשיקט געווארען דורך עטליכע יונגעלייט אין מיטען זייער שיעור ,און די בחורים וואס זענען
וואס האבן געלערענט אין קרית יואל פון תש"מ-תש"נ ,און געגאנגען צו זייער שיעורים האבען געקענט די גמרא
דורך דעם דעם וועט איר ארויסהאבען זיין "געוואלדיגע" תוספות ישר והפוך.
התמדה און "יגיעה" בתורה.
די אלע פאקטען האב איך דורך געטון פאר א לענגערע
צייט.
45
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אויף די האר אזוי פירט זיך אויף אונזער ר' אהרן ,ווען ער מיר האבען זיך גוט נאכגעפרעגט דערויף און דאס איז דער
באקומט נישט דאס זייניגע .ער לאזט אראפ די אויגען מיט אמתר בילד.
די נאז און ער קוקט אראפ אויפען טיש; ער בלאזט .ער
וועט נישט רעדען איין ווארט .ער בלאזט .דאס טוט ער צו זיין טאג האט זיך אנגעהויבען מערסטענס טעג7:30 ,
זיין רביצין ,צו זיינע קינדער און צו יעדען וואס טוט נישט אינדערפרי ווען ער איז ארויס פון זיין הויז און צו פיס איז
וואס ער האט פארלאנגט .ער וועט אפילו נישט זאגען ער אליין געגאנגען אין מקוה .נישט געמאכט דאס פנים,
פארוואס ער בלאזט ,ער וועט פשוט און גראד אויפהערען אויף די פאות איז קענטליך אז זיי קומען גלייך פון קישען
צו רעדען מיט דעם באטרעפענדען וואס האט אים עפעס און דאכענע ,די ציין נישט געפוצט און א מויל גערוך האט
נישט געטון ,צו עפעס געזאגט וואס ער וויל נישט הערען. זיך געשפירט פאר די וועם ער האט געגריסט.
אויב איינער וועט אים דערציילען ,למשל ,אז ביי דעם פון תשמ"ה ווען ער איז געווארען רב אין ק"י פלעגט ער גיין
עצרת אין מעיריאט האטעל פאר א חודש צוריק איז געווען אין מקוה אין גרויסען ביהמ"ד )ביז תשמ"ה ,אין די ישיבה
א 5טויזענט מענטשען ,וועט ער ווערען בלאזעדיג .נישט מקוה( .ער פלעגט זיך זעצען דער ערשטער אויף די
אויף שמואל ווידער פארוואס ער מאכט אים משוגע אין מיטעלסטע באנק ,און ווען ער האט געהאלטען ביים העמד
בלאט אז דארט איז גארנישט געווען ,נאר די פאר איז ער צוגאגאנגען צום בור און אויפן רעיל האט ער גלייגט
ברעטשערס .בהחלט נישט .ער נעמט זיך בלאזען אויף דעם זיין ט"ק און העמד .אין מקוה האט ער זיך אויפגעפירט ווי
נייעס דערציילער ...ער קען יענען נישט קוקען אין די א פשוטער בעה"ב .געשמועסט און געלאכט א הויעך.
אויגען ווייל יענער האט אים אויסגעזאגט דעם אמת .פאר יעדער וואס איז אריין געקומען אין מקוה ,האט גלייך
ר' אהרן טאר מען נישט דערציילען דעם אמת. "געהערט" אז דער רב איז אויך אין מקוה) .איך וועל איצט
נישט אריין גיין אין די נושא צו ער האט געהאט שמירת
דער אמת איז ביי אים דער גרעסטער שונא .דער אמת עינים – וואס פארדעם האט מען אים געמאכט א פרייוועט
דערציילט דאך נאר די נישט גוטע זייט פון די מטבע .דער מקוה אין כולל – ווייל דאס באלאנגט ביי די נושא פון זיין
אמת וועט אים דערציילן ,אלעס וואס ער וויל נישט הערען יראת שמים ,און עס איז נישט זיכער אז עס איז נויטיג
און נישט וויסען .און אז ער ווייסט גארנישט און הערט אהין אנצוקומען(.
גארנישט שטייט ער דאך גוט...
נאך די מקוה פלעגט ער ארויסגיין אין די האל זיך וואשען
איין ביישפיל מוז איך אייך אראפברענגען וואס הייסט אז די הענט ,און אפגעליינט יעדען צעטיל אויף די וואנט.
אפילו זיינס א גוטער פריינט טאר אים נישט דערציילען כמעט קיין איין צעטיל איז נישט אויסגעלאזט געווארען פון
קיין שום נעגאטיווע זאך ,כאטש ווען עס איז זיכער אז זיינע קינדישע וויצען און סטעיטמענטס וואס האט אים
יענער מיינט זיין טובה .ביי אים איז נישט פארהאן דער געמאכט אויסזען ווי א זייער א קליג 7יעריג קינד .און זיינע
דערהער אז זיין גבאי זאל אים זאגען :איך וועל דעם רבין וויצלעך האט ער געשאסען הויעך און אויב האט זיך אים
זאגען דעם ריינעם אמת .דאס ווארט ריין און אמת איז אלץ געדאכט אז איינער האט אים נישט געהערט האט ער זיך
ביי אים נעגאטיוו ,און ביי נעגאטיווע נייעס רעאגירט ער נישט געפוילט און עס איבערגעזאגט אפילו ביז 3-4מאל,
גענוי ווי א קינד. און זיך אומגעקוקט ווער עס לאכט .אויב האט א שעפסל
גוט געלאכט ,האט ר' אהרן איבערגעפרעגט" :הא ,הא?" און
איין משל .צווישען פסח און שבועות תשנ"ט האט ר' גלייך נאך אמאל איבערגעזאגט די הלצה.
עזריאל גליק – וועלכער איז געווען א גוטער פריינט פאר ר'
אהרן – אים געקומען איינמאל זאגן :איך האב גערעדט צום אינדרויסען פון מקוה זיצען אלץ אידען נאך געלט ,צו ביי די
רבי'ן" ,והוא באחד ומי ישובנו" ,דער רבי האלט זיך פעסט אפיציעלע טישלעך צו סתם יחידים ,אדער ארץ ישראל
ביי זיינס ,ער וויל ר' זלמן לייב זאל האבן דאס רבנות אין אידען ,האט אבער אונזער ר' אהרן קיינמאל נישט געגעבען
וויליאמסבורג .האט אים ר' אהרן געענטפערט :איך דארף איין טאלער .אויב האט איינער געמוטשעט ,איז ער
אייך נישט אלס פארטרעטער ביים טאטן אין שטוב. געווארען באבלאזען.
לאמיר אנאלאזירען דעם קליינטשיגען אנעקדאט :ר' אוי ,איך מוז פאר צוויי מינוט פארקריכען פון די נושא,
עזריאל איז אלץ געווען זיין גאר גוטער פריינט און אויך ווייל איך האב אינגאנצען פארגעסען צו רעדען פון זיינע
פאר זיין טאטען .ער איז געווען דער גבאי אין זיין ביהמ"ד, געבלאזעכצער .ווער עס האט נאר אמאל געהאט קליינע
ער איז געווען דער איינציגער נאנטער מענטש צום אלטען קינדער ווייסט זיכער ווי אזוי די קליינווארג בלאזען ווען זיי
רבין ז"ל וואס איז געבליבען נאנט צום ברך משה און צו ר' באקומען נישט דאס זייעריגע .עס איז אפילו זיס צו זען ווי
אהרן .ר' עזריאל האט זיך צוקריגט מיט די אלטע רביצין די פיצעלעך בלאזען .זיי לאזען אראפ די אויגען מיט די נאז,
ע"ה און מיט זיינע נאנטע פריינט פון זיינע אלע יארען ביים און קוקען נאר מיט א זייטיגען בליק צו זיי האבען די
רבין אין שטוב ,ווייל ער איז מיטגעשטאנען מיטען ברך אטענשאן פון די עלטערן און זיי לאזען זיך נישט גרינג
משה )מיר וועלען שפעטער מוזען צו דעם אלעם אנקומען איבערבעטען.
עס צו באשרייבען( .ער איז נאך דאן נישט געגאנגען צום
בג"ץ...
46
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ברודער מיט זיינע מענטשען ,וועט זיין ברודער נאך סאך קומט ר' עזריאל און רעדט צו אים בתורת פריינט :הער מיך
מער וואקסען און מער מענטשען וועלן כסדר צוקומען, אויס ר' אהרן ,איך מיין דאך דיין טובה ,די טובה פון
מער בחורים וועלען צו זיין ישיבה צוקומען און מער טאטען ,די טובה פון סאטמאר) .לאמיר גוט פארשטיין אז ר'
מענטשען וועלען פאר זיין ברודער געבען סידור קידושיןס. עזריאל האט דאך "עני-טיים" אזוי געמיינט די טובה פון
סאטמאר ווי ר' אהרן (.איך זאג דיר אז דיין טאטע וויל ר'
ווען ר' אהרן וואלט געהאט שכל וואלט ער דאך בלויז זלמן לייב פאר רב ,און עס איז נישט בלויז משה גבאי .איך
גענוצט זיין עקספיריענס און געזען למפרע אז ווי מער זיינע זאג דיר ר' אהרן צווישען פיר אויגען ,האב שכל און מאך
שונאים האבען אים געפייניגט אין ק"י די אלע יארען ,אלץ שלום מיטען מצב ווייל דאס גייט סיי ווי געשען ,דער
מער איז ער געוואקסען ,דעריבער וואלט ער דאך נישט טאטע איז אנטשלאסען .זיי נישט קיין בהמה און עס איז א
געטארט לאזען אז מען זאל זיין ברודער דאס מינדעסטע שאד זאלסט מאכען א קריגעריי ,ווייל דו קענסט אזא זאך
פייניגען ,ווייל ער וועט דורך דעם זיך נאר פארברייטערען נישט טון .מען קען זיך מיט א טאטען נישט קריגען,
און פארגרעסערען ,ווי עס איז אקוראט געשען. איבערהויפט א רב מפורסם קען זיך נישט ביליג קריגן.
דערווייל ווייל ער איז א קינד ,וואס קען נישט דערהייבען ר' אהרן טראכט נישט איין רגע .ער האט נישט גענומען די
איין נעגאטיוו ווארט ,אפילו מען מיינט זיין טובה ,האט ער מי אריין צונעמען די ווערטער אין זיין מוח פאר א
זיך אריין געלאזט אין א קריגעריי ווי א יונגעל וועם מען סעקונדע ,נאר גלייך געענטפערט בלאזעדיג" :איך דארף
האט אוועקגענומען א טוי ווייל ער דארף שוין שלאפען גיין. אייך נישט אלס פארטרעטער ביים טאטן אין שטוב".
ער האט זיך געקריגט ווי א אום באזעצען קינד און זיך
אפען געשלאגען מיט זיין טאטען ווייל ער האט געגעבען דאס טייטש אזוי .נישט מיין זיך קריגען מיטען טאטען איז
וויליאמסבורג פאר זיין קלענערער ברודער ,און דורך דעם דער פראבלעם .דער פראבלעם איז ר' עזריאל .פארוואס?
איז דער ברודער געווארען פון די גרעסטע אדמורי"ם אויף ווייל ער האט דאס אים פארציילט .און ער זאגט אים
דער וועלט. טאקע :גיי נישט מער אהין .ווייל אויב ר' עזריאל וועט
נישט אהינגיין ,וועט ער דאך מער נישט רעדען מיטען רבין
יש"כ ר' אהרן. און אז ער וועט שוין נישט רעדען מיטען רבין וועט ער שוין
נישט קענען קומען פארציילען אזעלעכע נעגאטיווע נייעס,
* און אז ר' עזריאל וועט אים שוין נישט דערציילען אזעלכע
נייעסער ,איז דאך דער מצב אלעס אין ארדענונג .אין
קורצען מיינט דאס :א קינד.
איך וועל מיך צוריקערען צו די נושא אין א קומענדיגע
געלעגענהייט .איצט וועלען מיר זיך צוריקערען צו ר'
אהרןס סדר היום. ווען ער וואלט אבער געווען א ערוואקסענער און
באזעצענער מענטש ,ווען ער וואלט געוען א מענטש א
שטארקער ,א מענטש מיט זעלבסט זיכערקייט ,וואלט ער
עס איז איצט פינף צו אכט .ער האט שוין אפגעליינט אלע געחלשט צו וויסען יעדע קלייניגקייט פון זיין אפאנענט
צעטלעך ,געשאסען וויצען ,געהאט גענוג און נאך אטענשאן ווייל צו גיין אין קריג מוז מען דאך וויסען יעדע קלייניקייט.
פון אלע וואס האבען געלאכט אויף זיינע דשאוקס ,און נאכמער ,ר' אהרן וואלט געדארפט זיך לאזען קאסטען צו
איצט איז ער ארויס אין די גאס זיכען א היטש ארויף אין די קענען האבען שפיאנאזש פון די באהאלטענסטע קוועלער,
ישיבה .עפ"ר האט זיך יעדער אפגעשטעלט אים אריין צו וואס אלץ עס טוט זיך ביי זיין ברודער ,אין יענע ישיבה ,אין
נעמען .ביז אין תש"נ יארען ווען עס איז נאך נישט געווען יענע קהילה ,א.א.וו.
אזוי הייס די מחלוקות מיט בני יואל האט אפילו זיינס א
שונא געקענט זיך אפשטעלען ,שפעטער האבען זיי זיך נישט
מער אפגעשטעלט פאר אים. ווייל ווען ער ווייסט ווען דעם אמת ,אז זיין ברודער האט
אויסערגעווענליך מצליח געווען ,זיין ברודערס ישיבה איז
היינט גרעסער פון זיין ישיבה מיט א צוויי הונדערט
אין די אויטאס ביי די היטשעס ,האט ער ווידער געשאסען בחורים .די שענסטע רבנים פון ניו יארק וואס פלעגען
קינדישע וויצען ,וואס מענטשען דערציילן היינט נאך מיט אמאל שיקען זייער בחורים קיין קרית יואל שיקן היינט
נאסטאלגיע .אויך פלעגט ער אלץ וועלען וויסען נייעס, קיין קווינס; די שענסטע רבנים נעמען היינט פאר
ווייל ער איז געווען געצוימט צו באקומען נייעס .איך גלייב איידעמעס בחורים פון קווינס; דער ברודער האט מצליח
נישט אז ער האט געהאט א רעדיא אין דערהיים ,דערפאר געווען ארויסצו בעילען 82פון די טיפע חובות און אז עס
האט ער געקענט באשטיין אז אין די קאר זאל יא גיין די איז נישט פארהאן איין רב און רבי וואס גייט אים נישט
ראדיא .ער פלעגט עס נישט הייסען אנצינדען ,אבער אויב באזוכען ,וואלט ער דאך פארזיכער נישט אזוי געפירט די
איז עס געגאנגען איז ער געבליבען אין די קאר מלחמה.
אויסצוהערען די אכט אזייגער "ווארלד ניוס ראונדאפ" פון
קריסטאפער גלען.
נאך טיפער .ווען ער וואלט געווען א בר דעת ווי א מענטש
וואס איז 60יאר ,וואלט ער דאך געמוזט וויסען אז ווי מער
ער וועט זיך קריגען און ווי מער ער וועט טעראריזירען זיין
47
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
עפעס? אהא ,איז גארנישט דא קיין נייעס .זאגסטו אז עס קיין יש"כ האט מען פון אים קיינמאל נישט געהערט .ער
איז שטיל .הא? אהא .זאגסטו גארנישט .הא? בום .אראפ איז פלוצלינג ארויס פון די קאר ,און זיך באדאנקט דורך א
מיטען פאון .מיט יעדען מענטשן וואס האט אים מיט אים געזונטען האק מיט דער טיר...
גערעדט איז דער שמועס בערך אזוי צוגעגאנגען.
גלייך איז ער געגאנגען צו זיין אפיס ,ווי ער האט געטרינקען
נאכדעם האט ער גערעדט צו משה גבאי'ן .אמאל האט ער א קאווע און זיך צוגעגרייט צום דאווענען ,און בערך א
געקאלט ,און אמאל האט משה געקאלט .אבער עס איז פערטל נאך אכט איז ער אריין אין ביהמ"ד צו זיין עמוד
נישט געווען אזאנס אז ער מיט משה זאלען נישט רעדען אויפן מזרח וואנט .אריינקומענדיג אין בימה"ד אינדערפרי
כאטש איינמאל א טאג. איז ער עפ"ר געווען בלאזעדיג ,נישט גוט געלוינט .עס האט
אים גענומען א שטיקעל צייט צו ווערען באגיסטעט.
נאך א וויכטיגע פוינט איבער זיין נימוס .אלץ האט ער
גערעדט אויפען טעלעפאן אינמיטען עסן .און וויבאלד ער ווי זוי דאוונען האט זיך זייער געוואנדען צו ער איז
עסט אזוי הויך ווי ער דאווענט אין א הייפערדיגען טאג, אנגעצויגען אדער גאר הייפער .אויב איז ער אין א שלעטע
האט דאס דענערווירט יענעם ביזען וועלען שפרינגען פון גיסטע ,דאווענט ער שטיל און איז פארחלומט .אויב האט
דאך .אבער ווער קען אים דען זאגען ווי אזוי זיך צו פירען. ער פריער געהערט א גוטע נייעס ,אדער ער גייט באלד
דאס זעלבע איז געווען ברבים .ער האט געגעסען מיט א ערגעץ פארען "עקסייטינג" ,זעט זיך אן די עקסייטעמענט
גערודער .און דערצו האט ער אפילו שוין נאכען ארפנעמען שוין צופרי ביים דאווענען און דאן שרייט ער הויך מיט זיין
זיין טעלער ,ווייטער גענאשט סיי וואס עס איז באסאווע שטימע און קען אפילו מאכען תנועות מיט די
אונטערגעקומען .ער האט איצט זיך גענומען צו די הענט .די מבינים ווייסען פונעם דאווענען וואס עס טוט זיך
ברעקלעך פון די טישטוך .און עס איז צוגעגאנגען מיט א ביים אים פריוואט אין קאפ.
שטיקל סדר .ער האט אפגלעקט זיין פינגער און עס
איינגעטינקען אין ברעקלעך און אריין אין מויל .אז עס איז אז מען רעדט שוין פון זיין שטימע ,מוז איך ארויסברענגען
ווידער נאס די פינגער פון מויל ,האט ער ווידער עס אז מיר טארען נישט חוזק מאכען פון עפעס וואס ער האט
איינגעטינקען אין ברעקלעך און עודך אין מויל .ווי א זיך נישט אליין גענומען .עס איז א שטיקעל שטראף פון
אומערצויגען קינד וואס קען נאך נישט עסען שיין .און דאס הימל פאר א מענשט צו האבען אזא קלאמזי ,גאר
אלעס איז געווען זיצענדיג אויפן פאדיום אין פראנט פון אינטרעסאנטע און שרעקליכע שטימע .איך ווייס נישט צו
הונדערטער מענשטען. עס איז נאך דא איין מענטש מיט אזא שטימע .עס איז גענוג
צו באצייכענען זיין שטימע מיט די ווערטער :נעבעך.
און דערפאר פלעגען זיינע וואכנדיגע טיש בעקישעס,
ספעציעל זומער ווען ער האט אנגעהאט די לייכטע זומער נאכען דאוונען איז ער אריין אין זיין אפיס ווי ער האט
טיש כאלאטען ,אלץ זיין זייער פלעקיג .ווייל ער האט געלייגט ר"תס תפילין און נאכדעם געגעסען פרישטאג.
געגעסען אן א ביב ,איז דער כאלאט געווען א ביב .און ווען
ער פלעגט זיך צומאל דרייען אין ביהמ"ד צווישען די פאר ,נאך און אין מיטען פרישטאג האט ער יעדען טאג
בחורים האט מען זיך געקענט קוילערען פאר געלעכטער ווי געקאלט זיין טאטען ,דערציילט אלע לעצטערע
שמוציג די בעקישע איז .פארוואס זיין רביצין האט נישט געשעענישען ,שפעטער איז אלץ דערציילט געווארען וואס
געזען וואס די בחורים האבען געזען קען מען זיינע שונאים ,טוען אים ,פון די קארטס מיט די בני יואל
פארענטפערען מיטען זעלבען תירוץ פארוואס זיינע א .ד .ג.
שווארצע זאקען אין דער וואכען זענען געווען מער צו גרין
ווי צו שווארץ .זי האט נישט געהעריג קעיר גענומען אז ער נאכדעם האט ער געקאלט זיין ברודער ר' ליפא .מיט אים
זאל גיין אנגעטאן לייטיש.
איז ער געווען אויפען טעלעפאן אפילו עטליכע מאל א טאג,
ווייל דער ברודער האט אים פארציילט די נייעס פון טאג.
נאך אלע טעלעפאן קאלס ,איז ער געגאנגען פארלערנען. ער פלעגט אים פארליינען גאצע שטיקער פון טיימס און
פון זיין פארלערנען האב איך שוין פריער געשריבען. אויב איז געווען א וואל סעזאן האט אים ר' ליפט געלאזט
הערען די רעדיא דורך דעם טעלעפאן.
נאכען פארלערנען פלעגט ער צוריקגיין אין אפיס און
פלעגט כאפען א שמועס מיט זיינע לעקערס און באדיס ר' אהרן גלייכט זייער פאליטיק און ער אינטרעסירט זיך ביי
וואס האבען אים דערפריידט מיט בעבישע נארישקייטען, יעדען איבער די נייעס .ער איז א רעפובליקאנער
וואס מען האט געקענט ארויסהערען .און דערצו האט ער געשטימטער רב .און מיט די בחורים וואס פלעגען זיין זיינע
געהאט א מזל אז נאר נארישע בחורים האבען אין אים באדיס פלעגט ער אלץ זיך אינטרעסירען :וואס איז נייעס?
געטראפען צו ווערען א באדי. די נייעס שפילט א שטארקע ראלע אין זיין סדר היום .ווען
ער קאלט איינעם וואס דערציילט אים נייעס ,קען יענער
געווענליך פלעגט ער יעדען טאג נאכען פארלערנען נישט אראפלייגען דעם טעלעפאן ,אפילו ווען יענער מוז
אריינגיין אין ביהמ"ד און ארומגיין צווישען די בחורים. שוין אראפלייגען .ר' אהרן וועט יענעם ווייטער פרעגען
צומאל האט ער געקענט פרעגען א בחור ווי ער האלט ,און אזוי :וואס נאך איז נייעס? און וואס פארציילסטו נאך
48
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
דאס איז געווען דער אלגעמיינער סדר היום פון דער רב און צומאל האט ער געווארפען א וויץ און מאכען א נארישע
ראש ישיבה. באמערקונג .אבער דער שואל ומשיב פאר די בחורים
איבער די שיעור פון די וואך איז געווען א אנדערער
ווען מען רעדט מיט די בחורים וואס האבען געלערענט אין אנגעשטעלטער .בלויז ער פון אלע מגידי שיעור האט
די יארען צווישען תש"מ און תשנ"ה אין די ישיבה ,קען מען געהאט א באזונדערען שואל ומשיב .אים האט מען נישט
הערען נאסטאלגישע זכרונות איבער דעם ר' אהרן און זיינע איבערגעפרעגט פונעם שיעור הישיבה.
ווערטלעך און וויצען .איך וועל דערציילען עטליכע גאר
באוויסטע. צומאל פלעגט ער בעטען א בחור זאל זיין זיין חברותא ,און
עס האט מיר אריינגעשיקט אין אימעיל א בחור וואס
אין די ישיבה פלעגט ער בעיקר פירען מלחמות מיט צוויי פלעגט מיט אים לערנען צווישען תשמ"ז און תשמ"ט אז
שרעקליכע פראבלעמען (1 .אויב האט א בחור אויסגעטון וויבאלד יענע פאר יאר איז געווען א פאליטיק אין די ישיבה
זיין כאלאטעל ביים לערנען און (2אויב האט א בחור צוליב דעם מנהל הישיבה וואס האט זיך נישט פארטראגען
אנגעטאן גאלדענע אדער זילבערנע גלעזער .אן א שיעור מיט אים ,האט ער יעדע צען מינוט געמאכט א פאון קאל
בארימטע פראזען האבען זיך געדרייט אין די ישיבה וואס ר' צו מתתי' דייטשען ,צו משה גבאי ,צו זיין ברודער ר' ליפא,
אהרן האט אלץ "אריינגעזאגט" פאר א בחור וואס האט און איבערגעקייט די זעלבע פאון קאל 6-7מאל ,ממש ווי א
געטון די אויבנדערמאנטע. באביטשקע ,גערעדט און גערעדט .ער האט נישטמאל
געקימערט מיך ארויסצושיקען .ער האט קיינמאל נישט
פון די באוויסטע זענען אז ארומדרייענדיג זיך אמאל אין געלערענט קיין שעות רצופות ,ווייל נאך צוואנציג מינוט
ביהמ"ד האט ער געזען א אויבער חכם לערנט אן זיין לערנען האט ער שוין געמאכט א פאון קאל .און אזוי איז
כאלאטעל .זאגט אים ר' אהרן – אבער הויך – פארוואס אריבער די צוויי שעה ביז לאנטש.
האסטו נישט די כאלטעל? זאגט דער בחור ווייל עס איז
הייס .ר' אהרן :אאאאאון אויב עס וועט זייך נאך הייסער, אבער דאס נעמען א חברותא א בחור ,איז געווען איין טאג
וועסטו דיר אויסטאן די הההההויזען? הא ,סאיז אים הייס, יא און איין טאג נישט .ווען עס האט אים פארשמעקט האט
און עס וועט אים זיין נאך הייסער וועט ער אויסטאן די ער גענומען א חבר און ווען נישט ,נישט ,נאר געזעצען אין
הויזען ,הויזען .הא? און ווייל די בחורים האבען ממש זיין אפיס.
אויסגעשאסען אין א געלעכטער ,האט ער געמיינט אז די
וויץ איז געלונגען און ווי מער ער האט געזען ווי גוט דאס ביי לאנטש האט ער באקומען עסען וואס א בחור האט אים
וויצעל איז האט ער דאס איבערגעזאגט פאר אלע בחורים ספעציעל אנגעגרייט ,ווי קוקיס און קאמפאוט פרוכט און
אין די רייע ווי זיי זענען געזעצען אין ביהמ"ד .אפשר צען אמאל א זופ און אויך א קאווע.
מאל האט ער עס איבערגעזאגט .און זיי האבען ווייטער
געלאכט .עס האט אים קיינער נישט געזאגט ,ר' אהרן ,איר איצט האט מען אויפגעהאנגען א ספעציעל טעוועלע אויף
זענט א אפגעריסענער נאר ,עס פאסט נישט פאר א ראש די טיר אינדרויסען פון זיין אפיס :ביטע נישט שטערען ,דער
ישיבה צו זאגען אזעלכע נארישע וויצען ווען די בחורים רב האט זיך צוגעלייגט .היינט שטייט שוין מן הסתם ,דער
זענען עפ"ר א מבין אויף אייך. רבי הגה"ק האט זיך צוגעלייגט.
א בחור וועם ער האט דערווישט מיט נייע גאלדענע אדער ער פלעגט אזוי שלאפן צווישען 60און 90מינוט אויפן
זילבערענע גלעזער ,האט ער אנגערופען :פראפעסאר .און קאטש אין זיין אפיס .נאכען אויפשטיין האט זיך
די הלצות האט ער איבערגעזאגט במשך די יארען שווערע אנגעהויבען א פרישע רונדע מיט טעלעפאן קאלס ,געוואויר
הונדערטער מאל .און אלץ זיך ארומגעקוקט ווי אזוי די צו ווערען צו עס איז דא פרישע נייעס זייט ער איז
בחורים רעאגירען ,און אויב האט ער געזען אז ער האט איינגעשלאפען.
געצילט אין פינטעל ,האט דאס איבערגעזאגט און
איבערגעפרעגט ,הא? הא? זיך אויסטאן די הויזען .הא? נאך אביסעל איז געווען מנחה און דער טאג פארן ראש
ישיבה האט זיך אפיציעל געענדיגט .ער פלעגט אראפפארן
ער קומט אמאל ארויס פון זיין אפיס גלייך נאכען עפ"ר מיט א קאר אדער צומאל אהיימשפאצירט אליינס.
נאכמיטאג שלאף מיט די פאות צוקנייטשט ,און גלייך ווען
ער זעט דעם ערשטען בחור ,זאגט ער אים :הערסט ,איך אינדערהיים האט ער געגעסען נאכטמאל ,אויפגענומען
האב מיך געחלומט אז – ...א נאמען פון א בחור – איז א שנארערס און זיי געגעבן א צוואנציגער ,פלעגט זיך
חתן געווארען מיט א רויט מיידל! יא ,יא ,אזוי האב איך זיך באטייליגען ביי שמחות ווי מען האט אים גערופען,
געחלומט .ער איז א חתן געווארען מיט א רויט מיידל .יא, געדאווענט מעריב אין גרויסע שול ,און אמאל אמאל איז
יא. געוועןא מינטינג מיט פארשידענע אפטיילונגען אין דער
קהילה ,מוסדות און די ווילעדש .אבער נישט מער ווי 2-3
מיינע טייערע ליינער ,איר קענט איבער פרעגען די מעשה מאל א יאר איז אין יענע יארען פארגעקומען מיטינגען ביי
יעדען בחור וואס האט געלערענט אין ק"י תשמ"ה-מ"ו .עס אים אין שטוב.
49
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
קלימאקס אז ווי נאר ער האט אויף גענומען זיין זון ר' זלמן האט אויפגערודערט די ישיבה אז עס איז געווען די טאלק
לייב פאר רב אין וויליאמסבורג זאל ווערען ארויסגעוויזען אוו טאון פאר יארען לאנג.
אז רוב פון סאטמאר זענען במשך די יארען געווארען
אפגעשאקלע למחצה ,לשליש ולרביע. מען זעט טאקע אז 90פראצענט פון די בחורים וואס
האבען געלערענט אין די ישיבה פון תש"מ ביז תש"נ זענען
עס איז כ"ו אב תשל"ט נישט זיינע חסידים און זיי באלאנגען פארן רבין אין
וויליאמסבורג.
דער מצב אין סאטמאר איז געווען חושך ואפילה .עס האט
זיך קיינער נישט גערישט אז דער טאג וועט אמאל אנקומען זיינע ווערטלעך וואס ער האט ארויסגעשאסען אן איין
און דעריבער איז נישט געווען קיין שום פלאן אויף ווייטער. סעקונדע טראכטען זענען ממש לעגענדאריש.
די קלוגסטע מענטשען פון די קהילה זענען געווען אובד דאס בארימטע ווארט "שונאים" ,און "חסידים"
עצות וואס מען טוט דא ווייטער .עס זענען געווען
אויפגעקומען אזעלכע אינטרעסאנטע שפעקולאציעס וואס ווער זענען זיי? פארוואס איז איינער א שונא אוןאיינער א
היינט קען מען נאר לאכען ,אבער מען קען היינט זיך נישט חסיד? וואס האבען די שונאים געטאן און וואס האבען די
אריינלייגען אין די דעמלאסטיגע הויזען .עס איז געווען א חסידים געטאן? אלעס ארום די "שונאים" און "חסידים"
שרעקליך פינסטערע צייט פאר סאטמאר און אירע חסידים.
איינע פון די ווערטער וואס מען אמאל זייער אסאך
עס זענען געווען פלענער אז די רביצין זאל איבערנעמען געהערט זענען די ווערטער "שונאים" און "חסידים" .און
אויף עפעס א אויפן; עס זענען געווען פלענער אז די קהילה מיט די ווערטער האבען ר' אהרןס מענטשען -און ער אליין
זאל זיך פירן מיט א בי"ד און זיי זאלען ארומפארען כסדר האט -זיך אסאך באניצט דערמיט צו בארעכטיגען אלע
איבער די וועלט ווי אלץ מען דארף האבען הילף און נאך זיינע שריטען וואס ער און זיינע מענטשען האבען אלץ
בערך אזעלכע נארישע שפעקולאציעס. געטון אראפצוברענגען דעם כבוד פון ברך משה ,און דורך
דעם וועט ר' זלמן לייב נישט קענען פארבלייבען אין
אבער באמת האבען די שפעקאלוציעס יא געהאט א וויליאמסבורג אלס רב און שפעטער שוין אלס רבי.
אונטערגרונט וואס איז שוין היינט פארשטויבט געווארען
אין די קעלערען ווי מען האט באהאלטען יענע היסטאריע דאס ווארט "שונאים" באציט זיך צו מענטשען ,סאטמארע
ביכער .און דאס איז געווען די רביצין ע"ה מיט אירע חסידים ,תלמידים פון סאטמארע ישיבה ,קינדער פון
מענטשען וואס זענען געווען אומגעהויער שטארק די יארען תלמידים פון רבין ז"ל וואס האבען זיך פון תש"מ
וואס דער רבי איז נישט געזונט געווען ביז די פטירה אפגעשאקעלט פון ברך משה און זיין זון ר' אהרן .דאס
צוועלעף יאהר שפעטער. אפשאקלען זיך איז נישט פארגעקומען נאר אין איין צייט,
צו נאר ביי איין עפיזאד ,צו ביי איין דרשה .עס איז געווען
עס איז נישט קיין סוד אז די רביצין ע"ה האט זיך מיטען ביי יעדע געשעעניש ,ביי יעדע דרשה ,און ביי יעדע
סיגוטער רב נישט פארשטאנען .נישט אינטערסאנט אריין פריוואטע פראבלעם ,ווי ביי א גט ,ל"ע ,א נישט געגעבענע
צוגיין אין די סיבות דערצו ווייל עס איז נישט נויטיג צו עליה אין ביהמ"ד ,און נאך אזעלכע ענליכע קלייניקייטען.
דעם באשרייבונג. וואס דער רבי אדער ר' אהרן האט עפעס געטון ,אדער
נישט געטון ,פאר איינעם צו פאר א רבים ,האט דאס
אויך האט זי מיט אירע מענטשען די "סדרנים" די אלע געברענגט אז נאך מענשטען און זייערע משפחות זענען
שישיקעס ביים רבין אין שטוב געפרליך געוועלטיגט אויפען קאלט געווארען און זיך צוביסלעך אפגעשאקעלט געווארען.
ציבור ,און דאס נעמט אויך אריין דעם ראש ישיבה ר' נתן
יוסף .עכ"פ אזוי האט דער ציבור דאן געהאלטען. דאס איז דער אפטייטש פון דאס ווארט שונאים אין
קורצען.
און דא איז צוגעקומען נאך א פראבלעם וואס היסטאריקער
דערציילען .די ישיבה בימים ההם איז געווען נישט דאס דאס ווארט "חסידים" באציט זיך צו מענשטען סאטמארע
בעסטע .עס האט זיך שטארק אנגעזען אז דער רבי איז חסידים ,תלמידים פון סאטמארע ישיבה ,קינדער פון
נישט געזונט און אז דער רבי זאגט מער נישט קיין תורות תלמידים פון רבין ז"ל וואס האבען זיך צוגעשטעלט צום
און עס האט פארמינעוועט די כח פון ר' נתן יוסף אין די ברך משה און נאכדעם צו זיין זון ר' אהרן און נאר זיי זענען
ישיבה ווייל ער האט מער נישט געקענט זאגען יעדע עד היום געבליבען ביי ר' אהרן.
קלייניקייט פארן רבין ,ווי עס פלעגט זיין פאר תשכ"ח ווייל
אזוי האט דער רבי פארלאנגט. איצט לאמיר אויפמישען א שטיקעלע פרשה פון די
היסטאריע ביכער וואס עס האט צוגעברענגט אז דער ברך
דער תמצית איז אז רוב פונעם ציבור זענען געווען זאט סיי משה זאל באקומען ניין און ניינציג פראצענט פון
פון די רביצין און סיי פון אלע אירע מענטשן ,אויסער פון סאטמארער חסידים און וואס האט צוגעברענגט אז טייל
ר' עזריאל גליק און ר' מאיר דייטש ,ווייל זיי זענען געווען פון זיי זאלען זיך אפשאקלען ביז עס איז געקומען צו א
50
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
זיך געהויבען די קעפ און דער נייער רב האט אנגעהויבען דירעקט פיינע און גוטע מענטשען אלע יארען וואס זיי
צובאקומען שטארקע סימפאטיקער. זענען געווען ביים רבין איין שטוב .זיי האבען אלץ פרובירט
ארויס צו העלפען יעדען יוד און דער ציבור האט אין זיי
און ,יענעם חוה"מ סוכות ווען קהל האט נישט געוואלט געפילט א הארץ.
ארויס נעמען די בענק פון גרויסען שול ,כאטש דער נייער
רב האט געדארפט טאנצען די הקפות ,האט קהל אבער און ווען דער רבי איז נפטר געווארען איז געווארען א
באשלאסען אז מען קען עס נישט טון פאר די רביצין און פראבלעם .זיכער האט ר' סענדער דייטש און די עלטערע
עס וועט איר וויי טון .האבען שוין דעם רבס מענשטען און קלוגע קהלס לייט געוויסט אז סאטמאר מוז האבען א
באשלאסען אז וואס איז געווען איז געווען ,מען קען נישט מ"מ פונקט ווי מען האט זיך געפירט אין סיגעט און אין
אזוי מורא האבען טאג און נאכט פון די רביצין ,און זיי אלע אנדערע שטעט אלע מאל ,אבער זיי האבען נישט
האבען אין מיטען די נאכט ארויסגעריסען די ברכת כהנים געוויסט וואס טוט מען דא מיט די רביצין און אירע
זיצען פון ביהמ"ד. מענטשען.
עס האט זיך דעם אנדערען טאג ,די וועלט איבערגעקערט. קהל האט געהאט דאס ניין יעריגע פאר זיי און זיי האבן
עס איז נאך נישט געווען אזא מצב ווי היינט אז יעדער נישט געוויסט וויזוי מען געט זיך א עצה .און פושר געווען
אפגעריסענער ,אפילו א יאסי בראך ,קען ווערען א די פראבלעמען האט דער ציבור .דער ציבור האט
טעראריסט .עס האט ממש געהערשט א צווייטע וועלט געהאלטען ממש פאר א רעוואלט אין די רעביצין מיט אירע
מלחמה אטמאספערע .דער עלטערער עולם איז געווען מענטשען .און זיי האבען אויפגענומען דעם סיגעטער רב
אויפגעקאכט ביזען הימעל. און קהל האט זייער שנעל מסכים געווען.
למעשה האט דער רבי געהייסען צוריק שטעלען אלע בענק עס איז צוגעגאנגען שטייטער ווי געווענליך .מען האט
צו בארואיגען קהל .אבער ,און עס איז געווען א גרויסער אנהויב גערופען דעם סיגעטער רב ,נאר דער רב – סיגעט-
אבער ,עס האט געוויזען אז דער נייער רב האט מענטשען סאטמאר ,קהל האט נישט געלאזט ארויסנעמען די בענק אז
וואס וועלען זיך נישט לאזען שפייען אין די קאשע .און דער ניער רב זאל קענען געהעריג טאנצען די הקפות און
דאס איז געווען אויך א מעסעדש פאר אלע רביצינס כהנה וכהנה נאך ענליכע נארישקייטען ,אבער דער
מענטשען אז די צייטען זייערע זענען פאריבער און עס איז סיגעטער רב איז געווארען דער רב.
דא א נייער רב אויף סאטמאר.
גלייך האבען זיך רובא דרובא סאטמארער חסידים
די צווייטע שריט איז געווען :אויפנעמען ר' אהרן אלס ראש צוגעשטעלט אינגאנצען .דער עולם האט געדארשט מער ווי
ישיבה פון סאטמאר .און ר' נתן יוסף פארט קיין לאנדאן ער אליין איז גרייט געווען צו געבען.
ווערען רב.
אבער דאס ווארט חסידים איז ווייט איבערגעטריבען פון
די ישיבה האט זיך נאכען ווינטער אריבערגעצויגען קיין ווארט חסידים באדייט באמת .עס איז געווען איין חודש
קרית יואל און ר' אהרן האט ארויסגעמופט אין א גערענטע נאכען פארלירען דעם צדיק הדורות און איז נאריש צו
דירה אויף קארטער לעין. זאגען אז דער סאטמארע ציבור זענען געווארען חסידים.
* באמת איז דאס ריכטיגע ווארט ,מעריצים ,גוטע פריינט,
דעם נייעם רבס מענטשען .עס האט גענומען מער ווי צען
דאס וואס דער ברך משה האט געמוזט פארשיקן ר' נתן יאר און דער נייער דור וואס האבען שוין נישט געדענקט
יוסף קיין לאנדאן איז געווען פאר איין סיבה" :אין שני דעם אלטען רבין און זיי זענען געווארען אמתע חסידים.
מלכים משתמשים בכתר אחד" .ער האט געוואלט
אריינבויען אין סאטמאר זיין זון ר' אהרן ,וועלכער איז נאך פון די ערשטע שריט פון נייע רב איז געווען די דרשה ביים
דאן געווען א גר אין סאטמאר ,און ווי געשריבען איז ייטב לב'ס יארצייט ו' אלול תשל"ט .דארט האט ער זייער
געבליבען דער פארפיינטעטער .און כדי אים צו בויען אויף ווארעם גערעדט פון פעטער זי"ע און האט דארט אויך
עפעס א וועג איז דאס בעסטע וועג געווען אים צו דערמאנט ווערטער קעגען די מענשטען וואס האבען זיך
ערקלערן אלס ראש הישיבה ,אזוי ארום וועט ער זיך בויען געדרייט די לעצטע יארען און געוועלטיגט אויפן ציבור .ער
צווישן דעם ציבור און ער וועט עווענטועל נישט האבן קיין האט זיי אנגערופען ביים נאמען "אינשי דלא מעלי".
פראבלעם מיט די סאטמארע וועלכע וואלטן בשעתו אין
תש"מ קיינמאל זיך נישט פאראייניגט אונטער א פערזאן )אגב ,די קאסעטע פון יענע דרשה איז נישט בנמצא ,ווייל
וועלכער איז א איידעם אין וויזשניץ . פארט האבען די נאנטע איינגעזען אז עס איז נישט
קיינעםס טובה אז עס זאל ארויסקומען אין די גאס(.
עס פארשטייט יעדער בר דעת אז אריינצוזעצען א יונגען
שנוק פון עטליכע דרייסיג יאר אין א גרויסע ישיבה ישיבה, דעמאלטס נאך די דרשה האבען די מענשטען וועלכע
איבערהויפט אזא איינער וועלעכער איז געווען א גר אין האבען זיך געוואלט אראפזען פון די אמאליגע הערשערס,
סאטמאר ,במקום ווען עס זיצט אים אין פנים א וועטעראן
51
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
* ראש ישיבה וועלעכער האט באקומען פון רבי'ן די שליסלעך
פון די ישיבה ,וואלט נישט געארבעט .און דעריבער האט
מען קען נישט זאגען אז די "שונאים" האבען בלויז דער ברך משה אנגעכאפט רבי נתן יוסף'ן און אים
געמיינט אלע זייערע מעשים לשם שמים .זיי האבען געטון פארשיקט מעבר לים ,ער זאל אים נישט זיצן אין פנים
היפש מיאוסע שטיקלעך קעגען ר' אהרן און קעגען דעם אריין און זיך ארומדרייען מיט מיינונגען ,און פטור א עסק .
ברך משה .אן א שיעור מיאוסע פאשקעווילען זענען כסדר
געווארפען געווארען אין קרית יואל קעגען ר' אהרן און ברך אין איין ווארט :ר' נתן יוספ'ס אוועק שיקן קיין לאנדאן איז
משה און נאך פיל ארגערע שטיקלעך. געווען בלויז כדי אויסצופלאסטערן אין די לאנג-ראן א
שיינעם וועג פאר אהרנ'ען ,עס האט נישט געהאט אזוי
איין שטיקעל .עס איז געווען ווען ר' אהרןס טאכטער האט ווייט מיטען ציבור.
נאך געלערענט אין נורסערי ,האט איר טיטשער איר
ארומגעטראגען אין קלאס ,און אויסגערופען אז אזוי זעט ר' אהרן האט זיך געפענט אין קרית יואל א קליין בית
מען אויס ווען א אידיש קינד ווערט אויף געצויגען דורך א המדרשל אין בעיסמענט פון זיין דירה אויף קארטער לעין
גויטע) .ווייל רביצין סאשע האט אלץ געהאט א "ליוו אין מיטען נאמען אבני צדק .עס האט בעיקר געדינט אלס א
גויטע" ,וואס פלעגט האבען פילע פונקציעס אין פירען די שכנ'יש ביהמ"ד און עס האבען דארט געדאווענט בערך 30-
שטוב(. 40אידען .טייל פון יענע מתפללים זענען היינט גרויסע
שונאים זיינע און טרעטען נישט אריין אין גרויסען ביהמ"ד.
און ווי עס איז דער סדר ,אז ווען איינער ווערט א נרדף
באקומט ער סימפאטיע פון מענטשען ,איז אט דא אויך ר' אהרן האט נישט געהאט קיין שייכות מיט די איינואוינער
געשען צוביסלעך .די פאר חסידים האבען זיך מער און מער פון שטעטל ביז ער איז געווארען רב פיר א האלב יאר
ארומגענומען ארום ר' אהרן וועלעכער איז אויטאמטיש שפעטער ,תשמ"ה .ער פלעגט א גאנצע וואך אלץ זיין אין
געווארען זייער פאן טרעגער אין א שטעטעל וואו די ישיבה.
רעביצין און אירע מענטשען האבען נאך דאן געהאט זייער
א גרויסען כח .נאכמער ,די אלע מעשים האבען
צוגעברענגט נאך און נאך מענטשען צום ברך משה ,וואס אין קרית יואל איז ער געווען פארפיינטעט ביים רוב ציבור.
דאס האט אין קרית יואל געמיינט אויך ר' אהרן. אין קרית יואל האבען דאן געוואינט בעיקר דער ציבור
וואס האבען זיך מוסר נפש געווען זיך אריין צוציען אין
דעם נייעם שטעטל פאר עטליכע יאר צוריק ,און זיי זענען
תשמ"ד זומער איז געווען א גרויסער דורך בראך אין קרית גרייט געווען צו ליידען נאר כדי צו טון דעם רצון פון רבין,
יואל .איך וועל בלויז שרייבען די טרוקענע פאקטען ,ווייל און עס איז פאר מערסטנס פון די סארט אידען נישט צום
אנאליזען זענען נישט וויכטיג ווען עס איז שוין היינט נישט הארצען געווען אז ר' אהרן מיט זיין רביצין ציען זיך ארויס
נוגע פאר קיין איין צד. וואוינען אין רבינס שטעטל .דעריבער האט רוב ציבור נישט
געהאט אפיר מיט אים.
יענעם גאנצען זומער איז איינגעשטאנען קיין קרית יואל
דער פאלטיטשאנער רב הרב שטיין ז"ל וועלכער איז געווען ער האט געהאט צוויי פונקציעס אין שטעטל .איינס ,ער
דער גרויסער און הויפט רעדנער ביי אלע פראטעסטען פלעגט זאגען א שבת הגדול דרשה איין וואך פאר שבה"ג,
בשעת ווען דער רבי האט געלעבט .אבער זינט די פטירה ווייל שבה"ג האט דער דיין ר' געציל געדרשנט הלכות ,און
האט ער מער נישט אויפגעטרעטען און מען האט מער צוויי ,ער האט געליינט די מגילה תענית אסתר ביינאכט אין
נישט געהערט פון אים ביז ,יענעם זומער תשמ"ד. גרויסען שול.
ער איז איינגעשטאנען אין א דירה לעבען ביהמ"ד און האט סיי ביי די דרשה א וואך פאר שבה"ג און סיי ביי זיין מגילה
געדאווענט און געפירט טישען אלעס ביי זיך .יעדען של"ש ליינען איז געווען דער ביהמ"ד ממש ליידיג אין יענע יארען.
האט ער ביי די תורה געהאקט אויפן ברך משה .נישט אפען עס איז געווען ממש בושות אז איין וואך דערויף ,שבה"ג,
ארויסגעזאגט זיין נאמען אבער ביזען נאמען האט ער נישט איז דער ביהמ"ד געווען פיל ביים דייןס דרשה.
אויסגעלאזט גארנישט .די סיבה פון זיין קעגנערשאפט איז
מיר נישט באקאנט ,און איך ווייס נישט אויב עס איז עפעס
געווען מער ווי אומפארגינערשפאט אויף זיין לאנגיעריגען *
ידיד וואס איז געווארען פון איין מינוט אויף די אנדערע א
רבן של ישראל ,פשוט .אבער דאס איז געווען דער מציאות ווען מען שרייבט היסטאריע קען מען זיך נישט פארהוילען
אז ער האט אים מיאוס בארעדט פאר א ציבור פון תושבים. פון פאקטען אפילו עס איז נישט בעטעמט עס צו שרייבען.
איבערהויפט ווען עס איז זייער לענין .פארפאלען ,עס זענען
דער ברך משה פלעגט נאך אין יענע יארען אוועקפארען פארגעקומען פארשידענס פון די אזויגערופענע "שונאים"
אויף זומער קיין סעמערינג ,עסטרייך ,און א טאג-צוויי פאר וואס עס איז איצט וויכטיג ארויסצוגעברענגט ווערען .און
די יארצייט כ"ו אב ,פלעגט ער אהיימקומען. עס האט געהאט א דירעקטען המשך צו די מחלוקת וואס
ברענט היינט ,שוין צענדליגער יארען שפעטער.
52
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אבער עס איז געווען מערקבאר אז דער פאלטיטשאנער רב אלנפאלס יענע העצערישע דרשות פון פאלטיטשאנער רב
איז געווען דער הויפט רעדנער ווייל ער האט גאנץ זומער האט אנגעהעצט דעם נאך גאנץ שטילע שטעטעלע אז עס
מהנה געווען די קעגנער פון ברך משה. איז געווארען א פולווער פאס ,און עס האט געהאט א חלק
אין די קומענדיגע פייערדיגע וואכען אין שטעטעל.
די הכנסת ס"ת האט געברענגט א גרויסען מאמענטים אין
די קעגנער פון ברך משה .עס האט געוויזען אז די רביצין יענעם זומער האט די רעביצין געדארפט אריינגעבען א ס"ת
האט א ציבור און יעדער האט נאך מורא פון איר און קרית וואס זי האט געלאזט שרייבען לע"נ איר הייליגען מאן ,דער
יואל איז נאך אלעם נאך אלץ א פעסטונג וואס שטייט נישט רבי זי"ע ,און פארשטייט זיך ,אין גרויסען ביהמ"ד ,ווי זי
מיט מיטען ברך משה. האט יענעם יאר מנדב געווען און אליינס געבויעט דעם
מייעסטעטישען ארון הקודש .און צום הכנסת ס"ת האט
צו די קומענדיגע געשיכטע קומט צו א קליינע הקדמה .ווען דער ארון הקודש געדארפט פערטיג ווערען.
דער רבי איז נפטר געווארען האט די רביצין געלאזט ארויף
לייגען העכערען רבינס פלאץ אין גרויסען ביהמ"ד א נאטירליך וואלט דער הכנסת ס"ת געדארפט פארקומען
מארמארענעם טאוועל וואס האט אנטהאלטען בערך די ביומא דהילולא ,פון הייליגען רבין ,כ"ו אב .אבער די רביצין
ווערטער :במקום הזה עמד רביה"ק זי"ע בשעת התפילה. האט דערציילט אז זי האט זיך געחלומט אז דער רבי זי"ע
זאגט איר אז זי זאל אריינגעבען די ס"ת לעילו נשמתו
דאס איז זיכער אז דער ברך משה האט נישט געוואלט דעם הטהור צען טאג פריער ,חמשה עשר באב ,און אזוי איז
טעוועלע ,ער האט נאטירליך געפילט אז עס מיינט אים צו געווען.
שטעכען ,און נאך אלעם איז סאטמאר נישט קיין רעליגיע
וואס האט נישט קיין אבות און רביס ,און מען האט נישט צו דעם מעמד איז ארויסגעגעבען געווארען א ספעציעל
געזען אזא טאוועל ביי די זיידעס און רביס פון רבין זי"ע, ספר פון די רביצינס מעשים טובים און מיט באגריסונגען
אבער למעשה איז דער טאוועל יא ארויפגשטעלט פון אלע מוסדות פון סאטמאר אומעטום.
געווארען ,און דער טאוועל האט דארט געהאנגען ביז
מיטוואך פארטאגס י"ז אב תשמ"ד. א קלייניקייט .פון אלע באגריסונגען פון די מוסדות ,איז
ארויסגענומען געווארען פון די "לעטער העד" די ווערטער
ווען מען איז אנגעקומען אין ביהמ"ד יענעם צופרי איז דער "בנשיאות כ"ק מרן אדמו"ר שליט"א") .איך האב געזען ביי
טאוועל געווען אראפגענומען .מען האט נאר געזען א איינעם א קאפי פון די ספר .עס הייסט "כתב זאת זכרון
צייכען פון קלעב וואס איז דארט פריער געווען. בספר"( דער ספר איז נישט פון די זאכען וואס יעדער זאל
איצט גיין זוכען .עס איז נישט קיין כבוד פאר די רביצין
ווער עס האט דעם טאוועל אראפגענומען איז נישט לאחר פטירתה .און אוודאי נישט פאר די וואס לעבען נאך
באקאנט .די רעבצינס מענשטען האבען געטענהט אז די יא.
בחורים פון ישיבה האבען עס אינמיטען די נאכט
אראפגענומען און ר' אהרן )אין די באוויסטע טעוועלע עס איז געווען א גרויסער טראסק און ביי די הכנסת ס"ת
דרשה א וואך שפעטער .די טעיפס זענען בנמצא ביי סאנדל( איז זיך צוזאמגעקומען א ריזען ציבור לכבודה ,פילע זענען
האט געזאגט אז די בחורים האבען עס נישט אראפגענומען ארויסגעקומען פון שטאט און עס זענען געווען אנוועזנד
נאר די רביצינס מענטשען האבען עס אראםגענומען ,און אלע דיינים פון די קהילה און אלע שיינע אידען.
ווייל זיי האבען באקומען מאמענטים פון די ס"ת ,האבען
זיי געוואלט לייגען א נייעם און גרעסערען טאוועל וואס דעמאלטס האט די רביצין אויך ארויפגעשטעלט די גרינע
זאל אנהאלטען נאך מער ווערטער. מענטעלע אויפן ארון הקודש וואס האט צוגעגעבען גאר
אסאך צום מייעסטעטישקייט .עס איז באמת געווען א
אלנפאלס .נאך יענעם טאג האט מען ארויף געשטעלט א חידוש אין שיינקייט וואס נאר אזא פערזענליכקייט ווי די
נייעם טעוועלע וואס איז געווען גרעסער פון די פריערדיגע, רביצין ע"ה האט געקענט האבען אזעלעכע השגות.
און עס האט אנטהאלטען נאך ווערטער ווי שפך שיח לפני
קונו און נאך) .אויב האט איינער א בילד איז אינטערעסאנט לדוד מזמור האט געזאגט דער דיין פון וויליאמסבורג וואס
צו ארויף לייגען(. איז היינט דער ראב"ד דקהל יטב לב .און נאך די הכנסה איז
דער גאנצער עולם אראפ אין חתונה-זאל אונטערען ביהמ"ד
צומארגענס ,דאנערשטאג ,איז דער ברך משה אנגעקומען ווי דארט איז פארגעקומען די סעודה לכבודה של תורה
אהיימגעקומען פון סעמערינג קיין קרית יואל .ער האט ולכבודה פון די רעבצין.
גערועפען א קהלס מיטינג ווי ער האט פארלאנגט אז קהל
זאל עס אראפנעמען .למעשה איז געשען אז גאנץ קהל האט ביי די סעודה האט אויפגעטרעטען דער וואוידעסלאווער רב
זיך אפגעזאגט ווייל קיינער האט זיך נישט געוואלט ז"ל וועלכער איז אויך איינגעשטאנען זומער אין ק"י ,דער
אונטערנעמען עפעס א אקציע קעגען די רבצין .דער ברך דיין ר' געציל ,דער ראב"ד הגרחי"מ און נאך .און דער הויפט
משה האט געזאגט פאר קהל אז אויב איז דער טאוועל רעדנער איז געווען דער פאלטישטאנער רב .איך ווייס נישט
צו ער האט דעמאלטס אויך געהאקט אויפן ברך משה,
53
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
גערודפט געווארען דורך זיי ,האבן דעם ברך משהס נישט אראפגענומען ביז שבת ,קומט ער נישט אריין
מענשטען אים ווי מער מחזק געווען. דאווענען.
תשמ"ה -דאס יאר פונעם "ספליט" אין סאטמאר אויף אמאל האט זיך די מאמנטים אפגעטאן פון די קעגנער
און די גרויסארטיגע הכנסת ס"ת האט אויסגעוועפט פון די
חוה"מ סוכות תשמ"ה האט דער ברך משה געלאזט רופען רעבצינס מענטשען.
קהל פון ק"י אין די סוכה ,און זיי געלאזט וויסען אז ער
נעמט אויף זיין זון ר' אהרן דער ראש ישיבה וואס וואוינט למעשה האט קהל נישט אראפגענומען דעם טאוועל און
שוין אין ק"י פאר פיר יאר ,אלס רב אין שטעטעל. דער ברך משה איז יא געקומען דאווענען שב"ק אין ביהמ"ד.
פארוואס? ווייל די בחורי הישיבה זענען אראפגעקומען
דער ברך משה האט געזאגט אז ער קען נישט אלץ זיין אין פרייטעג נאכמיטאג און נאכען זיך שלאגען מיט נחמן בראך,
קרית יואל און ער שטעלט זיין זון צו דינען אלץ זיין צו איז דער טאוועל געווארען צוהאקט.
הילף ,און ער וועט טון אלע פונקציעס פון א רב ,העלפען
פירען די קהילה ,די מוסדות און אלעס וואס פעלט זיך עס איז דאן געווען די ערשטע פון קומענדיגע הונדערטער
אויס. פיזישע געשלעגען אין קרית יואל .אבער דאס אראפנעמען
דעם טאוועל איז געווען דער אבן הפינה צו ר' אהרןס
אסרו חג סוכות האט אויסגעבראכען א מחלוקת אין רבנות אין קרית יואל וואס איז פארגעקומען פונקט דריי
שטעטעל ווי קיינמאל בעפאר .מען האט געשריגען אין שול, חדשים שפעטער מוצש"ק וירא תשמ"ה.
פאשקעווילען זענען געפלויגען צוויי מאל א טאג ,זקנים פון
שטעטל זענען אריבער צום ברך משה זיך בעטען אז פון יענעם פרייטאג אן איז דער ברך משה מער נישט געווען
ענדערש זאל ער שיקען זיין דריטען זון ר' זלמן לייב. אונטערשטעליג אין קרית יואל .דער טאוועל האט שטארק
פארשטייט זיך אז דער רבי האט דאס אפילו נישט געקענט אריינגעשפילט אין די הענט פון ברך משהס מענשטען און
טון צו געבען פאר יונגערען פארן עלטערען .עסאיז עס האט געברענגט א קעגען רעאקציע פאר די רעביצינס
געגאנגען אזוי ווייט אז עס האט זיך ארגינעזירט א "פרויען מענשטען
פראטעסט" וואס האבען שוין געדינגען א באס פאר פרויען,
אריין צו פארען צום רבין און פארלאנגען נישט צו מאכען יענעם מוצש"ק האט ר' אהרן געהאלטען א דרשה פאר די
רביצין סאשע פאר רביצין אין קרית יואל ווייל זי רעדט בחורים אין די ישיבה ,ווי ער האט שטארק אויסגעלויבט די
עיברית .למעשה איז עס נישט פארגעקומען .דער מערהייט אקציע און אפיציעל געגעבען חיזוק פאר די אקציע )די
פון קרית יואל זענען געווען אויסגעשפראכען דאס נישט צו חיזוק וואס די בחורים האבען דעמאלטס אפיציעל
צולאזען. באקומען פון ר' אהרן ,האט זיך אויסגעצאלט שפעטער ביי
זיין הכתרה( .אז מען הערט די טעיפ ,וואס מען זאל יא
דאס איז זיכער אז די צייט איז נאך נישט געווען רייף אז ר' פרובירען צו פארשאפען ,וועט מען הערען דברי פי חכם ווי
אהרן זאל ווערען קרית יואלער רב ,אבער מען האט ער צילייגט אויף פיצי געלט ,נאך קלענער ווי קליין געלט ,די
דעמאלטס גערעדט אז ר' אהרן האט פארלאנגט שוין צו השתלשלות הענינים אויף געפערליך א קינדישען אופן .ער
ווערען רב נאך בעפאר די "גרויסע חתונה" פון זיין זון וואס האט דערמאנט נעמען איינס נאכען צווייטען ,האט חוזק
איז פארגעקומען פרשת וישלח תשמ"ה ,ווייל זיין שוואגער געמאכט פון די רביצין ,אן א צייכען פון דאס מינדעסטע
דער מחותן ר' בעריש האט שוין געהאט א טיטעל פון רב דיפלאמאטיע) .איך בין נאך אונטערען רושם פון זיינע
דקהל יט"ל ב"פ ,און ער ,ר' אהרן ,האט נאר געהאט דאן ווערטער ,ווייל שרייבענדיג די שורות ארבעט דער טעיפ...
דעם טיטעל פון ראש ישיבה ,דעריבער האט ער פארלאנגט עס איז לא יאומן כי יסופר .די בחורים קוילערען זיך פון די
אז ער וויל ווערען רב נאך פאר די חתונה ,און אויפן חתונה מערסט קארני וויצען וואס ער ווארפט אריין יעדע צווייטע
בריוועל וועט שוין קענען שטיין רב ור"מ דקית יואל) .און מינוט ,ווייל ער איז געווען געוואלדיג הייפעראקטיוו פון
ווער עס ווייסט אנדער איז מכובד צו שיקען אינפא(. פרייטאג(.
א וואך נאך סוכות איז נפטר געווארען ר' שלמה אלעזר ר' אהרן איז אין יענע צייט געווען ממש דער "לעפינג
שפילמאן פון א הארץ אטאקע וואס עס האט געהייסען אין סטאק" אין די ישיבה .ער האט נישט געהאט א מנין בחורים
די גאס אז מען האט פארשטאפט דעם שלאס פון זיין פיש אין יענע יארען וואס האבען אויף אים ארויף געקוקט .ער
סטאר יענעם מאנטאג פארטאגס ,ווייל נעכטען זונטאג האט זיך אויף געפירט ווי קליין קינד ממש .ווי שוין
ביינאכט האט זיין זון אייזיק הערש פון מאנרא געשלאגען געשריבען האט ער געשאסען לעגענדארישע וויצען און מען
אלתר משה ג"ב ווייל ער האט זיך אויף געשטעלט שרייען האט אים ממש געלאכט אין פנים.
אין שול אז ר' אהרן איז אציוני און טאר נישט ווערען רב.
און דאס פארשטאפען דעם שלאס האט גורם געווען אז אבער ,די מעשה האט אים מער און מער געבויעט אין קרית
עטליכע מינוט דערויף איז ער אוועקגעפאלען און באלד יואל ,ווייל דעם רבינס מענשטען האבען שטארק געליטען
נישט געווען בין החיים ,ל"ע .עס איז געווען א שרעקליכע פון די רעביצינס מענשטען און וויבאלד ר' אהרן איז
לוי' ווייל ער איז געווען אין זייענע פופציגער יארען און ער
54
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
חיי שרה ,און דער ביהמ"ד איז געווען ליידיג ממש .אלע איז געשטארבען ,ווי די גאס האט דעמאלטס דערציילט,
קעגנער האבען זיך אפגעטראגען פון ביהמ"ד ווייל זיי אלץ א רעזולטאט פון די מחלוקה אין קרית יואל.
האבען נישט געוואלט דאווענען מיט אים אונטער איין
דאך .אבער עס האט פאר ר' אהרןס מענטשען נישט צופיל ביי די לוי' האט דער ברך משה געשריגען שארפע ווערטער,
וויי געטון ווייל עס איז געווארען רואיגער אין שול .אין דער ווי רשעים ארורים ,ימ"ש ,אויף די וועלכע האבען אויף
וואכען פלעגען נאך דעמאלטס יעדער דאווענען אין שול, געהעצט דעם שטעטל .הקיצור עס איז געווען שרעקליך פון
נאר שבת איז ליידיג געווען די שול. אלע זייטען.
פאשקעווילען איז נאך אלץ געפלויגען ווייל עס גייט זיין די יענעם שבת וירא איז געווען א חידוש אין עניני טעראר אין
חתונה פון זיין זון אין 3וואכען ארום און דער וויזניצער קרית יואל .דער ברך משה איז געווען אויף שבת אין קרית
זיידע קומט אויף דער חתונה .און מען טאר נישט קוקן יואל און ביים טיש האבען די קעגענער אונטערגעלייגט
אויף אים ,ער איז א ציוני א.א.וו .אבער די אלע אקציעס שטינק באמבעס אין ביהמ"ד וואס האט געסרחט געפערליך
האבען צוגעברענגט אז די חסידים האבען זיך מער און מער פון פארדארבענע אייער.
דערנענטערט צו ר' אהרן ,און אז מען איז געווען זיינער א
מענטש מוז מען שוין איצט פארענטפערען זיך פאר יעדע דעמאלטס האבען זיך ר' אהרנס ידידים אין ישיבה גוט
קלאגע ,און פאר יעדע נארישע דרשה וואס ער האט ארויסגעשטעלט און האבען אגאנצע נאכט געוואטשט אז
געהאלטען. מען זאל נישט ווארפען קיין פאשקעווילען אין שטעטעל
און דער שבת איז דערעך גאנץ שטיל .די קעגנער פון רבין
* האבען מורא געהאט עפעס צו טון ווייל די בחורישע
פאליציי האט געהיטען 24שעה אין טאג סיי אין די גאסען
איצט וועלען מיר אביסעל פארקריכען פון דער נושא און און סיי די שול.
זיך פארברייטערען וויאזוי חסידות פירען זיך ,פארוואס איז
יעדע חסידות אנדערש אין נאטור; פארוואס א רבי ,א אדם מוש"ק איז פארגעקומען די הכתרה אין פאליש פון ביהמ"ד.
קטן ממש ,א שלעכטער ,א נארישער ,א נישט געלונגענער, פון קרית יואל האט זיך באטייליגט נישט מער ווי 25
קען האבען חסידים וואס גייען פאר אים אין פייער. פראצענט ,מען האט געמוזט ווארטען אויך די באסעס פון
שטאט זאלען אנקומען אז אולי דאן וועט זיך אנפילען די
מיר וועלען אנהייבען מיט די רביס וואס האבען געלעבט פאליש .רוב קרית יואל האט למעשה נישט אויפגענומען א
פארן קריג און ב"ה ניצול געווארען און איבערגעלאזט רב דעמאלטס .די חסידים פון קרית יואל און די חסידים פון
גרעסערע חסידותער. וו"ב האבען אבער יא אויפגענומען ר' אהרן און ער איז
געווארען דער רב.
די צוויי גרעסטע רביס נאכען קריג זענען געווען דער
סאטמארער רבי און דער בעלזער רב זכרונם לברכה )און דער ברך משה האט דעמאלטס ביי די הכתרה שטארק
אזוי אויך דער סקווערער רבי ז"ל ,כאטש עס האט נישט מחזק געווען זיינע חסידים זאגענדיג אז עס מוז זיין שונאים
געהייסען אז ער איז אין די דרגה פון סאטמארע רבי און פארן רב .ער האט צוגעברענגט דעם מאמר חז"ל )יומא כ"ב(
בעלזער רב ,אבער ווער זענען מיר צו מעסטען( .זיי זענען אמר רב יהודה אמר רב שמואל" :מפני מה לא נמשכה
געווען גרויס ,נישט ווייל די חסידים האבען זיי גרויס מלכות בית שאול? מפני שלא היה בה שום דופי .דאמר רבי
געמאכט צו ווייל די חסידים האבן געמאכט פראפעגאנדע יוחנן משום רבי שמעון בן יהוצדק :אין מעמידים פרנס על
אדער ווייל זיי האבען זיך געפיקטשערט יעדע וואך אויף די הציבור אלא אם כן קופה של שרצים תלויה לו מאחוריו,
דעקלעך פון די מאגאזינען .ניין און בהחלט פונקט שאם תזוח דעתו עליו – אומרים לו :חזור לאחוריך" .און
פארקערט .זיי ,און אלע רביס בימים ההם ,זענען געווען ער האט בדרך הלצה געזאגט אז אויף דעם זארגט ער זיך
גאר שארף קעגען בילדער און האבען אפילו געלאזט צו שוין נישט .זיין זון ר' אהרן האט שוין איינמאל א "קופה של
ברעכען פאטא מאשינען. שרצים תלויה לו מאחוריו"...
זיי זענען געווען גרויס ווייל זיי האבען געדינט דעם די הכתרה איז שוין אויך אדורך און ר' אהרן האט באקומען
אייבעשרטען טאג און נאכט ,זיי האבען נישט געגעסן און דעם טיטעל "רב ור"מ דקרית יואל".
נישט געטרינקען און נישט געשלאפען ווי מענטשען .עס
איז פאר קיינעם נישט געווען א ספק אז דער סאטמארער עס האט גענומען א 3-4יאר ביז מען האט אים גערופען
רבי און דער בעלזער רב זענען געווען מלאכי אלקים "דער רב" אפילו שלא בפניו .דער ברך משה האט מען
)פארשטייט זיך אז זיי זענען געווען אנדערע סארט גערופען "דער רב" און ר' אהרן האט מען גערופען "ר'
מענשטען בטבע (.עס האט די וועלט געציטערט פאר אהרן" אפילו אין די ישיבה .אבער בפניו האט מען גערופען
זייערס א ווארט און עס האט קיינער זיך נישט געוואגט צו דעם ברך משה ,דער רבי ,און ר' אהרן ,דער רב.
רעדען א ווארט קעגען זיי.
דעם ערשטען שב"ק נאך ווען ר' אהרן איז געווארען רב,
האט זיך אנטפלעקט א נייער בילד .עס איז געווען שב"ק
55
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אזוי ,איז אזוי ,און סיי ווער עס זאגט אנדערש ,נא דעריבער זענען מענטשען געווארען דבוק אין זיי און
פראבלעמע ,יענער איז גארנישט .פשוט און גראד .אזוי חסידים "בטבע" גייען אין פייער פאר זייער רבין ,כ"ש ווען
פירען זיך חסידים נישט פון היינט און נישט פון נעכטען. דער רבי איז א מלאך בצורות אדם.
דאס איז די טבע פון חסידים צו רביס.
ווען דער בעלזער רב ז"ל האט אונטערגעשריבען דעם קול
דעם בעלזער רב האט מען נישט געקענט אזוי אוועק קורא אז מען זאל ארויס גיין שטימען פאר די "אגודה",
מאכען ,ווייל ער איז דאך געווען א אויסגערופענער מלאך האט דער רבי געזען אין די חתימה א געוואלדיגען נסיון אין
השם ,נו וואס טוען סאטמארער חסידים מיט דעם וואס די עקרי האמונה .דא שרייט דער רבי און דער בי"ד ,וואס
בעלזער רב האט אונטערגעשריבען פאר די בחירות ,זאגט זענען געווען אלע וועלטס גאונים ממש ,אז צו גיין צו די
מען אז ער איז געווארען געפירט דורך זיינע גבאים ,ער איז בחירות איז יהרג ואל יעבור און דא שרייבט אונטער דער
געווען א סגי נהור און נישט געוויסט וואס ער שרייבט גרעסטער צדיק וואס כלל ישראל פארמאגט .עס איז פארען
אונטער און נאך כהנה וכהנה ,אלעס ווייל ער האט וויי רבין דאס געגאנגען בדכדוכו של נפשו .ער האט איצט געזען
געטון זייער רבין .די בעלזער חסידים זענען געווען פיל אז די מלחמה קעגען ציונות האט געכאפט א
גרעסערע מחוצפים ,און אז דער סאטמארער רבי איז ארויס קאטראספאלען קלאפ ,ער האט געזען אין די חתימה פון
געגאנגען קעגען בעלזער רב ,איז ער אויטאמאטיש אויס בעלזער רב א מרידה בשם ובתורתו.
הייליג ,און זיי האבען גערעדט מיאוס אויפן רבין .עס מוז
נישט אז אלע בעלזער חסידים האבען גערעדט אויפן רבין, דער רבי האט זיך דעמאלטס אויפגעשטעלט אין בני ברק
אבער די שטימונג אין בעלז איז געווען שטארק אנטי און געהאלטען א פייערדיגע דרשה ווי ער האט מיט בכיות
סאטמאר ,פיל מער ווי סאטמאר ,אנטי בעלז ,יענע יארען. נוראות מסביר געווען דעם אז דאס איז אויך א נסיון וואס
דער שטן שטעלט צו און מיט מסירות נפש זיך
מיט די אנדערע – און פיל קלענערע -רביס וואס האבען ארויסגעשטעלט קעגען די חתימה פון בעלזער רב.
אונטערגעשריבען פאר די בחירות ,האבען די סאטמארער
חסידים פשוט געמאכט צו עפר ואפר און אזוי איז שוין עס איז ביי קיינעם נישט געווען א נדנוד ספק אז דער רבי
געלייזט אלע פראבלעמען .נישט אז דאס ווערט איז ח"ו לעצמו הוא דרש .און אין די רגע וואס דער רבי איז
בארעכטיגט ,אבער דאס איז דער מציאות וויאזוי חסידים ארויס קעגען בעלזער רב ,זיכער נישט פערזענליך ,ח"ו,
פירען זיך ,אויב איינער איז קעגען זייער רבין. זענען סאטמארער חסידים מער נישט געגאנגען קיין בעלז.
נישט קיין חילוק ווי גרויס דער בעלזער רב איז געווען ,מער
דאס זעלבע איז געווען מיט די מחלוקה פון טשערנאבעל זענען די סאטמארע חסידים נישט געגאנגען קיין בעלז.
און ברסלב .די מחלוקה האט זיך אנגעהויבען אלס א דאס זעלבע איז געווען מיט בעלזער חסידים ,און שוין
ערנסטע ,אבער די חסידים אפילו היינט רעדען אויף הרה"ק אפילו נאכען בעלזער רבס פטירה א צוויי יאר דערויף זענען
ר' נחמן זי"ע כאילו ער וואלט ווען געווען נאך ווייניגער פון די בעלזער חסידים עפ"ר מער נישט געקומען צום רבין ז"ל.
גארנישט .אבער סקווערער חסידים זענען נישט קיין
רשעים פארדעם ,אויב זענען זייערער רביס געווען קעגען נאך א וויכטיגע נקודה .חסידים באקומען אויטאמאטיש
ברסלב איז א קלארער סימן אז ברסלב איז א קליפה) .חס זייער אסאך פון זייער רבינס נאטורען .דער סאטמארער רבי
מלהזכיר ,איך מיין נאר די מציאות ארויס צו ברענגען (.דאס איז געווען ,דער גרעסטער בעל צדקה ,א גבור חיל ווען עס
זעלבע איז געווען ביי די מחלוקה פון די צוויי אדמורי"ם איז געקומען צו סיי וואס ,ער האט נישט מורא געהאט פאר
לבית וויזניץ .די בני ברקער האבען געהאלטען אז דער קיינעם און פאר גארנישט ,עס האט אים גאר ווייניג
מאנסיער רבי איז גארנישט שבגארנישט און אויף די האר אינטערסירט וואס סיי ווער האט אויף אים צו שרייבען
אזוי ,האבען געהאלטען די מאנסיער חסידים אויפן בני אדער צו זאגען.
ברקער רבין ,אלעס נאר ,ווייל דער אנדערער איז קעגען
מיין רבין. זענען די סאטמארער חסידים אויך געווען שטארקע בעלי
חסד ,שטארק ביי זיך מיט א שטאלץ ,און זיי האבען שוין
און דאס איז נישט ארגעניזירט ,ווייל עס פעלט ניטמאל איינמאל געהאט מיט וואס צו זיין שטאלץ ,און זיי האט
אויס צו ארגעניזירען אזא זאך ,דאס איז אריינגעלייגט אין נישט אינטערעסירט וואס דער פארווערטס ,דער מארגען
די טבע פון חסידים פון לאנגע דורות .קיין איינער אין דשורנאל ,דער אלגעמיינער ,און די אלע אנדערע ,שרייבען.
סאטמאר האט נישט געדארפט האלטען קיין דרשות אדער עס איז זיי נישט אנגעגאנגען אויב א מחוצף האט אמאל
שרייבען אין איד ,אין פאקט ,מען האט גארנישט געהאלטען גערעדט קעגען רבין .זיי האבען געהאט א סעלף עסטים ביז
קיין דרשות אדער געשריבען אין איד ,נאר פשוט דאס איז צום מארס .אזוי דאס זעלבע איז געווען מיט חסידים פון
אויטאמאטיש געשען ביי יעדען סאטמארער חסיד ווי אנדערע גרויסע צדיקים ,די רביס פון יענע צייט .זיי האבען
אימער ,אזוי ווי אלע אנדערע חסידות'ן וואס רעדען אויפן געלעבט פאר זיך און נישט אינטערעסירט וואס איינער
אנדערען רבין ,ווי שוין געשריבען. האט צו זאגען אויף זיי.
היינט ווייסט מען שוין אז עס האט אים גארנישט בעלזער רב איז נפטר געווארען תשי"ז ,און ביז תשכ"ו )מיין
געהאלפען און זיין רעדען אויפן רבין ברבים האט אים איך( האבען זיי נישט געהאט קיין רבין .תשכ"ו איז דער
געברענגט בושות אז ביז היינט איז נאך נישט היינטיגער רב געווארען רב אויף בעלזא .ער איז אלט געווען
ארויסגעקומען א קול קורא קעגען א יחיד ווי עס איז סך הכל צוויי און צוואנציג יאר .און ווי באלד די וועלט
ארויסגעקומען קעגען אים ארויס געשריבען זיין נאמען .עס האט אים נישט אפגעקויפט אז ער איז דער "אמאליגער"
זענען געווען אונטערגעשריבען ,אלע רביס און רבנים פון בעלזער רב ,האט ער אנגעהויבען משנה זייער אסאך אלטע
היימישען ציבור. מהגים ,ווייל ער האט געוויסט אז אויב וועט ער זיך פירען
ווי די פריערדיגע רבנים זיינע זיידעס די צדיקים וקדושים,
עס איז איבריג צו זאגען אז קיין איין בעלזער חסיד האט וועט אים קיינער נישט אנקוקען .רבי ישכר דוב זי"ע און
אים נישט איבערגעלאזט טראץ די קול קורא און טראץ אז בנו רבי אהרן זי"ע ,איז מען דאך געקומען נאר אנקוקען
זייער רב איז א קינדישער מענשט וואס האט געטאן זייער הייליגע צורות ,נאר א שריים צו כאפען און נאר צו
מיסטעיקס וואס פאסט פאר א קליין קינד .פארקערט .קיין ווייזען פאר די קינדער וויאזוי א צדיק אמת זעט אויס.
איין בעלזער חסיד האט מער נישט אריין געטרעטען ,און אבער ווער וועט אים קומען אנקוקען ,וואס איז ער
טרעטען נישט אריין עד היום הזה ,ביי קיין איינע פון די אינטרעסאנט ,די וועלט איז דאך קיינמאל נאך נישט משוגע
רבנים וואס האבען פאר דרייסיג יאר צוריק געווען און עס האט נאך נישט פאסירט אזאנס אז א רבי א
אונטערגעשריבען. גארנישט זאל ווערען א רבי צו וועם אידען פון אלע
אנדערע פלעצער זאלען פארען צו אים ,ווי עס איז געווען
נו אז זיינע מעשים האבען אים גארנישט צוגעברענגט, דער פאל מיט די פריערדיגע גרויסע רביס ווי סאטמאר
האט ער באשלאסען צו גיין אויף גאר א אנדערען וועג .ער בעלז און אפילו סקווירא ,צו וועם אידען פון אלע קרייזען
האט געבויעט דעם גרעסטען בית המדרש אויף דער וועלט און שיכטען זענען געפארען בלויז זיי אנצוקוקען ,א ברכה
אויפן העכסטען בארג אין ירושלים ,אלעס אז "די וועלט" אריין כאפען.
זאל רעדן און קוקן אויף בעלזא .און טראץ דעם איז ער
היינט בלויז דער רב אין בעלז .עס פארען צו אים נאר זיינע נו וואס טוט מען ,האט ער באשלאסען אז ער מוז מאכען
חסידים און טוריסטען וואס קומען קוקען די שול. שטארקע שיניום און האפענטליך אזוי וועט די וועלט
ווייטער קומען צו פארען קיין בעלז .למשל ,אין בעלז האט
ער קומט ארויס יעדען שני וחמישי מיט נייע איינפירונגען מען קיינמאל נישט געזונגען ביים טיש ,דער רב פלעגט
און זיינע חסידים זענען העפי ביז צו די זון אויס צו פירען נישט מאכען קיין תנועות מיט די הענט ,און נאך פיל
אלע זיינע נייע "מנהגים" .למשל דאס אנטאן קאסקעטלעך אנדערע .אזוי וועט די וועלט קומען מיט האלטען א שיינעם
פאר בחורים ביז צו די פערצען יאר ,תקנות פאר שמחות, טיש .מען וועט זיי סערווען מיט א קנאקעדיגען טיש ,מיט
איצט האט ער געהייסען אז די בלזער דיינים זאלען זיך געזינגעכץ און געקלאטעשכץ .אויך האט דער היינטיגער
אנטאן ווייסע זאקען אויף שבת און פילע נאך. אנגעהויבען צו נעמען געלט פון די ציונים און נאך אסאך
פילע שריט ,אלעס כדי די וועלט זאל אויף אים ארויף
די בעלזער חסידים אבער ,גייען אין פייער פאר אים ,און ער קוקען און קומען צו פארען אזוי ווי צו זיין פעטער ז"ל.
גיט זיי חיזוק און זיי פארעטנפערען אים טאג און נאכט.
וויפיל משועגתן ער לייגט אויף זיי ארויף ,אלץ מער ווערען אבער די אלע שיניום האבען אים געקאסט א פרייז .ער
זיי משוגע העפי אז זיי קענען ווייזען פאר די וועלט ווי האט זיך צוקריגט מיט רוב זקני הקהילה און זיי האבען אים
שטארק ער איז .תמצית הדברים ,חסידים ענדלען אין מיט זיינע מענטשען געלאזט פייפען און זיך געפענט
זייערע רביס און דעריבער זענען אלע בעלזער חסידים אייגענע בתי מדרשים אומעטים און מער נישט געוואלט
קינדישע מענשטען וואס ווילען אלץ ווייזען און ווייזען ווי הערען פון אים .דאס איז אויסער וואס ער האט יעדען
מעכטיג זיי זענען און ווי שטארק זיי זענען צוגעבינדען צו געטשעפעט און אריינגעזאגט .דאס איז שוין זיינע
זייער רבין ,א.א.וו. פריוואטע מחלות וואס ער זאל זיך גיין היילען .פארשטייט
זיך אז טראץ די אלע משגעתן איז ער נישט געוואקסען אין
די וועלט ,און האט נישט באקומען א נאמען אלץ א
* הייליגער איד .ווייל אז מען איז נישט הייליג ,איז מען נישט
הייליג...
57
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
פון די איינוואוינער איז געווען זייער א געמישטער .אלטע דער סקווערער רבי זצ"ל איז נפטר געווארען ב' ניסן
בעלזער חסידים וואס האבען אין אלטען סקווערער רבין תשכ"ח .זיין בן יחיד דער היינטיגער רבי איז געווארען דער
געזען א מ"מ צו בעלז אלץ א אייניקעל ,האבען זיך געצויגען מ"מ ביי די אכט און צוואנציג יאר.
קיין סקווער; אונגארישע אידען וואס האבען געזוכט
פרומקייט און א ערליכען איד האבען זיך ארויסגעצויגען, דער אלטער סקווערער רבי איז געווען א איש קדוש ,גאר א
אבער אלע האבען געוויסט איין זאך ,אז דער רבי איז פרומער ,א גאון און אפילו א למדן .כאטש ער האט ווייניג
הייליג .אבער אז דער שון איז געווארען רבי ,און זיי האבען גערעדט ,דאך האט די וועלט געוויסט אז ער איז א רבי פון
אין אים נישט געזען מער קיין גרויסקייט ,זענען זיי שוין פריערדיגען דור ,וואס שלאפט כמעט נישט און איז זיך
נישט געווען אזאנע חסידים. מסגף ,ער לייגט אריין הויפענעס מיט זאלץ אין זיין עסען
אז ער זאל נישט פילען קיין געשמאק אין די מאכלים .ער
די יונגעלייט ווי דער סדר איז מיט יונגע און היציגע זענען האט ממאס געווען דעם עוה"ז מיט א אמת .פארשטייט זיך
יא צוגעשטאנען צו דעם נייעם רבין ,און מען אנגעהויבען פראפעגאנדע איז געווען ביי אים מאוס ומיאוס ,און
ארויס צו טראסקען משפחות רעכטס און לינקס .מערערע בילדער איז ביי אים געווען דאס ארגסטע.
משפחות מיט קינדער האט מען ארויסגעשטעלט פון
שטעטעל בלויז ווייל זיי זענען נישט חסידים ,און ווייל זיי ער האט געציטערט פון יעדע זאך וואס האט נאר נאר
זעען נישט אין נייעם רבין קיין צדקות און גדלות. אנגערירט קדושה ענינים .ער פלעגט אריין פארען צוויי
מאל א יאר פון שיכון סקווער קיין וויליאמסבורג .ער האט
נאכדעם האט מען איינגעפירט נייע תקנות פאר די נישט געלאזט קיין איין בחור מיט פארען .עס איז געווען
איינואוינער צו פארשטארקען דאס חסידות .אויב א ביי אים זייער הארב ,ווייל שמירת עינים איז ביי אין געווען
איינואוינער נעמט א איידעם פון א אנדערע ישיבה ,טאר געפערליך ,און א בחור טאר נישט זיך געפינען אין שטאט.
דאס פארפאלק נישט וואוינען אין שטעטעל .צוביסלעך חסידים דערציילען אז אפילו א בחור האט אמאל געמוזט
האט מען פארלאנגט אז די חסידים מוזען אנטאן אריין פארען זיך קויפען א אנצוג ,א הוט וכדו' פלעגט ער
"שטיוועל" אזוי ווי דער רבי גייט ,וואס דאס האט דער כמעט נישט לאזען .ער פלעגט זאגען אז די טאטע און
אלטער רבי קיינמאל נישט געוואלט .בילדער זענען מאמע קענען דאס אויך קויפען אן דעם בחור.
געווארען ערלויבט .נאכמער ,דאס חסידות ארבעט מיט
אלע צייטונגען און בילדער מאגאזינען אז זיי זאלען לייגען ער איז געווען ארויף געקוקט ביי גאנצען אידענטום אפילו
בילדער פון רבין ,א.א.וו) .אגב ,אין בעלזא איז מיט דעם די אין סאטמאר .כאטש אז עס איז געווען אנגעצויגען פון מאל
זעלבע .כמעט יעדע וואך איז דער בעלזער רב אויף אלע צו מאל צווישען רבין ז"ל און סקווערער רבין ז"ל ,דאך האט
פלעצער וואס לייגען בילדער(. מען אויף אים נישט גערעדט) .פון סאטמאר איז מען טאקע
דאס ווייניגסטע געגאנגען קיין סקווער ,אבער די סיבה איז
שפעטער מיט די יארען האט דער רבי אינגאנצען משנה געווען ווייל דער סאטמארער ציבור האט געהאלטען אז
געווען דעם טיש שבת און אלע טישען איבערען יאר .ווייל זייער רבי איז פיל מער ווי דער סקווערער רבי ,וואס דאס
צו פירען טיש ווי דער טאטע האט געפירט ,מיט די הענט איז נאך נארמאל .און אפילו אויב האט איינער ,צו מערערע,
אויף די אויגען אגאנצען טיש ,וועט קיינער נישט קומען. גערעדט ,איז די סיבה די זעלבע וואס איך האב שוין אויבען
אבער אינגאצען טוישען איז דאך ווייטער נישט פאסיג, געשריבען ,אז ביי חסידים דארף נישט זיין ארגעניזירט דער
האט מען איינגעטיילט דעם טיש אויף צוויי .ערשטע געדאנק צו רעדען אויף א צווייטען רבין(.
העלפט ווי דער טאטע און די צווייטע העלפט איז געווארען
א נייער סארט טיש .מען זינגעט ,מען טאנצט מען מאכט ווען דער סקווערער רבי איז נפטר געווארען האט דער
מיט די הענט .מען האקט די הענט אויפן טיש ,אלעס כדי די היינטיגער סקווערער רבי אינדערגענומען ,אבער
וועלט זאל ווייטער קומען קיין סקווער .וואס דער אלטער פארשטענדליך ,עס איז מער נישט געווען דאס געפארעכץ.
רבי וואלט זיכער נישט געטון. ער האט נישט געהאט א ספעציעלע נאמען ביים חסידישען
ציבור און פאפען די וועלט איז נישט מעגליך ,ווי פריער
היינט ,נישט נאר מען לאזט די בחורים קומען קיין געשריבען.
וויליאמסבורג אויף שבת ,נאר מען נעמט די בחורים און
יונגעלייט צו די מאדערענסטע פלעצער אין אמעריקא כדי דער סקווערער רבי האט נישט א נאמען פאר א לערנער און
דער רבי זאל פארען מיטען גרעסטען טראסק און פאמפע. אויך נישט פאר א פרומער .א קלוגער הייסט ער אין די
מען טראגט אומעטים די פארנטשען און מען מאכט דעם גאנצע וועלט אבער נישט פארהייליגט .דער סקווערער רבי
אויבן אן אזוי הויך אז כאטש זאל אויס זען ווי דער רבי האט די ערשטע זאך געטון ,אז ער האט נאכגעמאכט זיין
פליט אין הימעל ,אלעס אז די וועלט זאל קומען צום טאטען אויף די האר .סיי מיטען דאווענען ,פירען טיש,
היינטיגען רבין פונקט ווי צו זיין טאטען. רעדען ,פראווען ,אלעס נאכגעמאכט.
אבער איין גרויסע מעלה האט ער ,אז מיט די דרויסנדע אבער דאס האט נישט צוגעצויגען די מאסען אזוי ווי ביי
וועלט האט ער נישט געהאט קיינמאל א געפעכט .ער האט זיין גרויסען טאטען ,און דא האט אויסגעבראכען א שטיקל
נישט וויי געטון קיינעם און קיינער איז נישט בהחלט רעוועלאציע אין שטעטעל אליינס ,ווייל דער צוזאמעשטעל
58
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
הייבט זיך אן צו דרייען ארום און ארום קינדישקייטען און קעגען אים .ארויף געקוקט איז ער טאקע נישט און די
ווי אזוי דער רבי גייט ווערען געקאווערט די וואך אין די וועלט האלט אים פאר א איש פשוט ,אבער מען האט נישט
מאגאזין און אין די צייטונג. אוף סקווערע רבין א שלעכט ווארט.
אן די רביס ארבעטען זייער שיין מיט מיט די חסידים .דער די מאדערענע וועלט איז יא געלונגען פאר סקווער זיי צו
רבי וואס זוכט די סארט אטענשאן וועט כסדר אויפקומען צוציען .זיי קומען כסדר אויף שבתים און מען שטעלט זיי
מיט נייע אויפטואונגען מיט נייע סארט קאנראווערסיעס, צו מכל טוב וטוב ,פון עסען ביז פלעצער אויך די
מיט אלע מיני ספלעשי מעשים ווייל דאס גייט אים פארענטשען ,פון שלאפן ביז פירות און נאש אין זייערע
ברענגען אז אלע צייטונגען וועלען אים ווידער פראמינענט געסט צימערען .נאר קומען זאלען זיי .און דער רבי פארט
דעקען און אלע מאגאזינען וועלען זיי נאך לויפען עס צו היינט שוין אויך אויף שבתים אין די מאדערן
וועלען דעקען און אזוי ארום דרייט זיך זייער שיין דער ארטאדאקסישע געגענטער ,אבער אלעס "זיי" צו מחזק
צויבער ראד .די נאנטע צום רבין ארבעטען כסדר אז דער זיין...
רבי זאל מיט עפעס א ספלעש אויפקומען און נאכדעם
ארבעט דער רבי מיט אז די צייטונגען און מאגאזינען זאלען דער רבי הייסט אין די וועלט זייער א קלוגער ,מענשטען
דאס אויפשפילען און אין די רגע וואס דאס געשעט גייען קומען זיך דורך רעדען מיט אים אין אלע ענינים ,אבער
אלע חסידים ארום מיט א שמייכעל פון איין עק באק ביז פארהייליגט איז ער נישט .עכ"פ נישט אין די חסידישע
צו די אנדערע .און פארן רבין ווערט געשטארקט זיין וועלט און אין די פרומע וועלט.
אינערליכער זעל ,וואס דאס טייטשען אפ די חסידים אלץ
"חיות דקדושה" .און דאס פארקויפט מען אין די חדרים און דער סך הכל פון די צוויי רביס פון בעלז און סקווער :משנה
די ישיבות פון דעם באטרעפענדען רבין .און דער רבי הערט זיין כדי צו ציען די "גאנצע" וועלט ארבעט נישט .יא ,ביידע
צוריק ווי שיין די בחורים מיט יונגלעך האבען דאס רביס זענען שטארק ביי זיך אין הויף ,אבער אויף די וועלטס
אפגעקויפט ,ווערט זייער "חיות דקדושה" פיל מער ארענע ,בהחלט נישט.
פארשטארקט .און אוזי דרייט זיך א ראד פון שוואכקייטען
וואס ווערט געשטארקט נאר אויף גאר קורצע תקופות און *
מען דארף כסדר אויפקומען מיט נייע אופנים ווי אזוי צו
האלטען דעם רבין און די חסידים מיט א "חיות דקדושה". די ליינער זאלען א טעות נישט האבען אז איך בין דא זיי צו
בארעדען .בכלל נישט .איך מוז זיי נאר צוברענגען כדי אז
מען זאל פארשטיין די די טיפקייט וויאזוי חסידות ווענד זיך
אבער די אלע סארט וועגען -אזוי צו בויען דעם רבין און אינעם רבין און ווי אזוי חסידים טוען רעאגירען ווען זייער
די חסידות -קומט מיט א פרייז .ווייל אויב דער רבי ווערט רבי מוז אנקומען צו הילף פון אין דרויסען ווען דער רבי
גרויס בלויז דורך קינדישע וועגען ,דורך אטענשאן פון די אליין איז ארומגענומען מיט שוואכקייטען .און ויאזוי דאס
גאס ,דורך בילדער און ארטיקלען ,ווערען זיי זייער שוואך שפילט זיך אפ היינט צו טאגס אין סאטמאר ,ווי איר
און צובראכען ווען זיי ווערען נאר דאס מינדעסטע שפעטער ליינען.
קריטיקירט .אויב קומט נאר ארויס איין פאשקעוויל וועפט
אין די רגע אויס די גאנצע "חיות דקדושה" פון רבין און פון אז דער רב צו דער רבי זענען נישט קיין שטארקע ביי זיך,
אלע חסידים ,וואס זיי האבען זיך ערווארבען אין לאנגע מוזען זיי צוקומען צו לויב ווערטער פון די גאס .זיי "מוזען"
חדשים .אויב א דרויסענדיגער מענטש רעדט אויפן רבין זיך אייביג לאזען הערען פאר די גאס און זיך לאזען זען פאר
וועט ארויסקומען די טיפע שוואכקייטען אויף וואס דער די גאס ,און די גאס איז פאר זיי גאר וויכטיג ,ממש צום
רבי אין דאס חסידות איז געבויעט .זיי וועלען מוזען לעבען.
פארענטפערען יעדע קליינע משוגעת פון זייער רבין ,און
וויבאלד דאס איז נישט גרינג ,וועט דאס געטוען ווערען היינט צו טאג דורך די מאגאזינען און צייטונגען איז זייער
דורך סיי וואסערע וועג .אויב פעלט זיך אויס
אראפצורייסען פריערדיגע ,וועט זיין נאו פראבלעם .מען גרינג אנצוקומען צו די גאס ,און די סארט רביס האבען
וועט אלעס אין דער וועלט טוען אז דער איצטיגער רבי זאל יעדע וואך בילדער און נייעסער פון זיך און זייערע
פארענפערט ווערען .מען וועט נוצען יעדע וועג ,גואיש צו חסידותער אין אלע מאגאזינען און צייטונגען .אז די
אידיש ,נאריש און קלוג ,צו פארעטפערען און חסידים "שפירען" אז דער רבי דארף עס ,ער ענדשויד עס,
פארשטארקען דעם רבין וואס ווערט אוועקגעבלאזען פון ער באקומט חיות דערפון ,עס הייבט זיין זעל ,דעמאלט
די שוואכסטע סארט קריטיק) .ווייל חסידים שטעלען זיך וועלען אויף איינמאל אלע חסידים באקומען דעם געפיל.
נישט אפ פאר גארנישט ,ווי שוין פריער געשריבען(. און צוביסלעך וועלען די חסידים אויך וועלען זען פון זיך ווי
מער בילדער און ארטיקלען .זיי וועלען זיך לאזען קאסטען
געלט ,זיי וועלען שווער ארבעטען אז דער רבי און זייער
פון די אנדערע זייט איז דא רביס ווי למשל וויזניץ מאנסי, חסידות זאלען זיין "געקאווערט" וואך איין וואך אויס .און
ראחמיסטריווקע ,און נאך ,וואס זיי זענען שטארק ארויף זיי אליין וועלען לויפען קויפען אלע צייטונגען און
געקוקט בייי די גאס ווייל פאר לאנגע יארען האט די גאס מאגאזינען ווי דער רבי איז שיין געדעקט .און דאס וועט
געזען אין זיי שטארקע פרומקייטען ,די גאס האט אין זיי הייבען זייער מאראל זייער סיפוק און חיות .אלעס אלעס
געזען ערליכע אידען ,און זיי זענען געבויעט געווארען אן
59
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
און דער רבי וועט שעפען "חיות דקדושה" פון די אלע קיין שום פאמפע און פראפעגאנדע) ,ווייל ווי געשריבען ,די
דרשות .און ווען דער רעדנער טוט זיין ארבעט בשלימות גאס האט נאך קיינער נישט געפאפט זייט די וועלט שטייט(
באקומט ער שיין באצאלט ,אזוי אז ער אליין בעט זיך שוין זיי "מוזען" נישט אנקומען צו קיין שום בילדער און
נאך אמאל צו קומען מחזק זיין דעם רבין און דאס חסידות. ארטיקלען ,זיי זענען ממאס אין די סארט זאכען ,זיי וועלן
זיך פאר א מיליאן דאללאר נישט לאזען אינטערוויאען פון
ביי קיין איינע פון די "אמאליגע" רביס ,האט מען אזאנס א מאגאזין ,זיי זענען נישט ספלעשי ,נישט אנגעוויזען אין
קיינמאל נישט געטוען .מען האט נישט גערימט קיין רבין, די גאס ,נאר די גאס איז באמת אנגעוויזען אויף זיי .און,
ווייל מען האט דאס נישט געדארפט ,די חסידים האבען זייערע חסידים זענען באמת געבויעטע מענטשען מיט א
נישט געברויכט קיין פאלשע באצאלטע רימערייען ווייל עס אמתע שטארקייט וואס איז נישט געבויעט אויף בילדער
איז א עקל און א גרויל .און די חסידים מיטען רבין האבען און מאגאזינען.
אפילו נישט געברויכט קיין רימערייען ווייל זיי זענען געווען
באמת שטארק. דערפאר ,זענען די חסידים נישט שוואך ווען זיי ווערען
קריטיקירט פון סיי וועמען .זיי זענען אזוי געבויעט און אזוי
אדרבה ,קוקט איר ,ליינער ,אליין איבער די דרשות וואס שטאלץ מיט זייער רבין אז עס אינטרעסירט זיי גאר קנאפ
"פרעמדע" בעלי דרשנים קומען רעדען ביי די סארט וואס איינער האט צו זאגען אויף זיי צו אויף זייער רבין.
"שוואכקייטען-פולע" רביס און חסידותער .קוקט איבער די
גליונות וואס באזוכער רעדען אלס צום רבין אליין און ווען וויזניצער צו ראכמיסטאיווקער רבי זאל אויך זיין אזוי
וויאוזי מען רימט אים בפניו ,און וויאזוי די רביס שעפען שוואך ווי די אויבען דערמאנטע רביס ,וואלטען וויזניצער
חיות דקדושה פון די געוואלדיגע באשטעלטע און און ראחמיסטריווקער חסידים אויך נאכגעלאפען די זעלבע
באצאלטע דברי חיזוק. קינדישקייטען ווי די צוויי אויבען דערמאנטע חסידותען.
ווייל חסידים באקומען און פארמאגען די זעלבע שטריכען,
משא"כ ביי די רביס וואס זענען באמת ארויף געקוקט אין גוטע צו שלעכטע ,נארישע און קלוגע ,ווי דער רבי.
די וועלט ,רופט מען נישט קיין דברי חוזיק רעדנערס ,זיי
רימט מען נישט בפניהם .עס איז ביי זיי אפ געפרעגט און און מיט די בחינה וועט שפעטער זייער שיין פארענפערען
פארעקעלט און ממילא זענען די חסידים אויך פארעקעלט ווערען די קשיות פאר וואס ר' אהרן מיט זיינע מענטעשן
און פארגרוילט פון די סארט חיות דקדושה בארימערייען. "מוזען" נוצען דעם גאנג מיט וואס זיי גייען )צו לויפען(.
מען וועט טאקע נישט זען קיין גליונות אין וויזניץ ,נישט
אין ראחמיסטריווקע ,און נישט ביי קיין איין באמת נאך א וויכטיגע נקודה וואס איז וויכטיג ארויס צו
שטארקען רבין .זייערע חסידים דארפען דאס נישט און עס געברענגט ווערען .מען זעט ביי די אלע שוואכקייטען-פולע
איז ביי זיי נישט קיין חיזוק. רביס ,אז מען מוז זיי רימען כסדר .ווי זיי גייען און ווי זיי
שטייען רימט מען זיי אין א ארגאנעזירטען אופן.
כאטש די רביס האבען אויך כסדר באזוכען פון רבנים און
רביס ביי זיי און די רביס גייען צוריק באזוכען ווי עס פירט מען זעט אין די חסידות "גליונות" ,ווי יעדער רב און רבי
זיך ,און ביי די באזוכען קומען פאר ,נאך עניטיים אזעלכע וואס קומט נאר באזוכען דעם רבין ,רומט אויס דעם רבין
אינטרעסאנטע שמועסען און שיחת קודש ווי ביי די בפניו אז עס איז ממש א גועל הנפש .דער רבי זיצט און
שוואכקייטען-פולע רביס .אבער זייערע שמועסען גיט נישט הערט אויס ווי מען רומט אים איין מאל און נאך אמאל,
קיין חיזוק פאר די חסידים ,ווייל די חסידים זענען שטארק און ער געט נאך צו ,ווי שווער עס איז אים אנגעקומען און
אנדעם .נאך מער ,די חסידים פון די ערליכע און שטארקע ב"ה די זאך איז א דורך געפירט געווארען מיט מסירות נפש,
רביס זענען נאך פיל שטארקער אן די שטותים גליונות ,ווי און אזוי ווייטער און ווייטער.
די חסידים פון די שוואכקייטען-פולע רביס ,שוין נאך די
גליונות. בי יעדען דינער ,כינוס ,און סיי וועלכע איווענט ווי אפילו א
שבע ברכות ,רופט מען א רעדנער א רב צו סתם א בעל
כ"ו אב תשל"ט דרשן ,וואס רומט דעם רבין אריין און ארויס ,פון אויבען
ביז אונטען ,אין פראנט פון די חסידים וואס כאפען
די וועלט האט געטרויערט און באוויינט דעם רבין זי"ע .וכל קעלבערנע התפעלות ווי ווייט דער רב דער בעל דרשן
בית ישראל יבכו את השריפה .אין אלע קרייזען און שיכטען ווייסט ווי גרויס דער רבי איז און ווי שווער דער רבי
פון כלל ישראל האט מען מספיד געווען דעם לעצטען ארבעט און וויפיל קרעדיט עס קומט זיך פארן רבין וואס
רבשכבה"ג און די וועלט האט באוויינט דעם חלל וואס גיט זיך אזוי איבער פאר זיינע חסידים.
וועט מער נישט אנגעפולט ווערען ביז משיח וועט קומען.
און די חסידים ווילען אפילו נישט וויסען אז דאס איז
אין סאטמאר גופא האט מען נאך די שבעה בערך אנגעגרייט געווארען שעהן פריער ,און דער רעדנער איז
אויפגענומען דעם סיגעטער רב אלס דער מ"מ ,וואס מען געווארען אפיציעל געבעטען און מען האט דאס אלעס
האט געהאפט אז ער וועט פירען סאטמאר קעגען משיח אויסבעט פון פריער אז דער רבי דארף חיזוק ,און דער רבי
וואס דאן וועלען זיך די סאטמארער תלמידים און חסידים איז צובראכען פון די צרות וואס די חסידים האבען ל"ע,
60
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
עס האט נישט עקסיזטירט אזאנס אז מען זאל שמועסען ווידער טרעפען מיטען רבין ז"ל ווי עס איז דער ווילען פון
פון א גרויסען עולם ,אפ גערעדט אז עס האט נישט יעדען תלמיד און חסיד.
עקסיסטירט א מספר פון "שטריימלעך" .קיינער האט
קיינמאל נישט גערעדט פון די מספר פון מענטשן .און עס דער ברך משה איז געווען באוויסט פאר א ענוותן און פאר
האט נישט קיינער געזוכט און געדארפט אלע סארטען א פשטן .ער האט איין רגע נישט געטראכט אז ער איז אזוי
שטותים וואס זאל בויען דאס חסידות .סאטמאר זענען גרויס ווי דער רבי זיין פעטער ,און אזוי האט געטראכט
געווען דאס שטערקסטע וואס איז נאר געווען. יעדער סאטמארער חסיד .א מ"מ איז נישט טייטש אז מען
נעמט אויף איינעם וואס איז אזוי גרויס ווי דער
ווען דער ברך משה איז געווען אין ארץ ישראל צו ביי די פריערדיגער ווייל דאס איז אלס געווען דער סדר הדורות אז
גרויסע חתונות האט מען הערשט דעמאלטס אנגעזען זיין די פריערדיגע זענען געווען גרעסער .אבער א מ"מ האט מען
פשטנות און ענוה .עס האט ממש נישט אינטערעסירט קיין אלץ אויפגענומען ווייל מען דארף האבען א ראש ,מען
שום כבוד וגדולה .עס האט אין ארץ ישראל געפירט טיש דארף האבען וועם ארויף צו קוקען ,און אין סאטמאר האט
פאר צענדליגער טויזענטער אידען מיטען גאנצן בי"ד און דאס אויך געמיינט אז מען דארף האבען א רבין ווער עס
תו"א רבין ז"ל ,די זעלבע ווי ער האט געפירט טיש די יו"ט זאל פירען די טויזענטער קינדער די תשב"ר בכל מקומות.
סוכות ווען עס האט געגאסען א רעגען און עס איז נאר
געווען 13מענטשען. און ווייל דעם ברך משהס אבות זענען געווען רבנים וואס
זענען אויך געווען חסידישע רביס האט ער זיך געפירט ווי
זיינע אבות און געווען א אדמו"ר פאר די חסידים .דער ברך
ביי די הכתרה תש"מ ווען עס זענען זיך צוזאם געקומען די משה האט געפירט טיש אלע זיינע יארען ,נישט קיין אימער
גרעסטע רבנים און גדולי ישראל וואס דער היימישער וויפיל מענטשען האבען זיך באטייליגט און וויפיל חסידים
ציבור האט דעמאלטס פארמאגט ,איז ער געזעצען דערביי ער האט געהאט .ער האט געפירט טיש ווייל זיין טאטע
ווי נישט אים מיינט מען .עס האט אים נישט אינטרעסירט האט געפירט ,זיין פעטער האט געפירט ווייל זייער טאטע
די כבוד וואס עס איז דעמאלטס צוגעטיילט געווארען און זיידעס האבען געפירט טיש און געטיילט שריים.
לכבודו) .און אזא אויבען אן וועט מער נישט זיין ביז דער
מלך המשיח וועט קומען בב"א (.מען זאל אויסהערען די ער האט זיך קיינמאל נישט אריינגעלייגט אין רבין ז"ל שיך
טעיפ פון די הכתרה ווי איר וועט הערען אז אלע דרשנים און האט קיינמאל נישט פרובירט צו פארקויפען פאר קיין
אלע גדולי ישראל וואס האבען גערעדט ,האבען נישט איין מענטש אז ער איז אזוי גרויס ווי דער פעטער,
גערעדט מיט חנופה ח"ו ,צו רימערייען אויף זיין חשבון .און אפגערעדט אז ער איז גרעסער .ער האט נישט געהאט קיין
דער ברך משה אליין ביי זיין דרשה יענעם מוש"ק האט ער שום פראבלעם אז די חסידים זענען געבליבען פארהייליגט
מיט בכיות באוויינט אז ליידער ווערט ער מ"מ ווייל דער און מקושר צום אלטען רבין .ער האט נישט געזען א
פעטער איז נפטר געווארען .עס האט קיינער אין די וועלט פראבלעם אז ביי די בחורים הערט מען אויס כסדר טעיפס
נישט געהאלטען אז ער האט דאס יא געוואלט ,און ער זיך פון רבין ז"ל .ער האט נישט געהאלטען אז עס פארמינערט
געפריידט צו ווערען מ"מ. עפעס פון אים אז מען רעדט פון אלטען רבין.
ער האט גארנישט אין די וועלט געברויכט פאר זיך .ער האט זיינע חסידים אליין האבען אייביג גערעדט פון אלטען רבין
קיינמאל נישט געהאלטען אז עס זיין עולם ,זיין ציבור און זיי האבען נישט געפילט אז עס פארמינטערט דעם ברך
אדער זיינע חסידים .עס איז באוויסט אז אין די יארען משה .מען האט קיינמאל נישט געהאט קיין ספק אז דאס
בערך תשנ"ה ווען ר"ה און יוה"ק איז געווען ממש א סכנה וואס דער אלטער רבי איז געווען וועט מער נישט זיין .דער
צו דאווענען אין ראדני ,האט דער ברך משה געהאלטען אז אלטער רבי איז געבוירען געווארען ספעציעל פאר אונזער
דער ציבור גייט נישט דאווענען ערגעץ אנדערש ווייל דא דור צו קענען אויף בויען אידישקייט אין אמעריקא און ער
האט געדאווענט דער רבי זי"ע .קיינמאל האט אים נישט איז געווען א רבי וואס פאסט זיך באמת אין די צייטען פון
עולה על הדעת געווען אז דער ציבור קומט דא דאווענען 150יאר צוריק .דעריבער איז נישט געווען א הו"א אז עס
ווייל ער איז דער רבי און דער עולם קומט צו אים. איז נאך דא א סאטמארער רב אין דעם געשטעל.
זיינע אלע דרשות אפילו ווען עס איז געווען ביי די הייסע און דער ברך משה האט דאס מערסטע און שענסטע
מחלוקת ביי בני יואל האט ער באמת געהאלטען אז ער גערעדט פון זיין פעטער .עס איז נישט געווען כמעט איין
פירט זיך וויאזוי די רבנים האבען אין דערהיים זיך געפירט דרשה ,שמועס ,תורה ,וואס ער האט נישט דערמאנט זיין
מיט די בעלי מחלוקת .ער האט געהאלטען אז זיי ווילען הייליגען פעטער .צומאל מיט בכיות פון בענקשאפט.
חרוב מאכען דעם רבינס מוסדות און ער טאר דאס נישט צו
לאזען .אים האט נישט געארט קיין פאשקעווילען און קיין און וויבאלד ער איז געווען א פשטן ,א ערנסט
רעדערייען קעגען אים .ווי שנעל ער איז געווארען כעסיג פארצייטישער רב א גאון ,וואס איז אים נישט אנגעגאנגען
אויף איינעם אזוי שנעל האט ער זיך געלאזט איבערבעטען. קיין שום פובליסעטי ,קיין שום פראפעגאנדע ,קיין שום
ער איז געווען א נוח לכעות און א נוח לרצות .ער האט רימערייען ,און אים איז נישט אנגעגאנגען וויפיל מענטשען
נישט געקוקט אויף זיין כבוד. ער האט ביים טיש ,איז דער ציבור געווען אויך אזוי ערנסט.
61
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
נאר די ארגאנעזאציעס פעלען זיך אויס אז זיי זאלען דאס ווען ער האט געזאגט די באקאנטע "שייגעץ ארויס" דרשה
קענען ארויס ברענגען מכח אל הפועל. תש"ן ,און יעדער האט געהאלטען אז עס איז נישט געווען
לכבודו ,איז דאס געווען ווייל מען האט אים געקענט זייער
אבער וויאזוי לאזט מען וויסען פאר די יונגעלייט אז נייע גרינג אנצינדען מיט דעם אז די בני יואל ווילען חרוב
ווינטען זענען גרייט געבלאזען צו ווערען ,וויאזוי לאזט מען מאכען אלעס אין קרית יואל ,און ער האט דעמאלטס
זיי וויסען אז זיי גייען האבען א חלום פון א רבין ,ליינט און געזאגט ווערטער וואס ער וואלט נישט געזאגט ווען ער
האלט מיט. ווייסט אז זיי מיינען נאר אים אליין .זיינע פריוואטע
שונאים און קעגנער האט ער זייער שנעל מוחל געווען און
דער רבי איז געווארען שוואכער ,אבער ווי שוואך ער איז, אפילו נישט געהאט א שווער הארץ אויף זיי.
האט דער ציבור נישט געוויסט .מען האט געזען ביי
פארשידענע דרשות שוין אביסל פריער אז דער רבי זאגט ער איז ביי זיך געווען קליין און נישטיג ,כאטשיג אלע גדולי
איבער ,אבער מער פון דעם האט מען נישט געזען .דער רבי ישראל בימיו האבען פון אים גערעדט מיט א געוואלדיגע
האט געדאווענט פארען עמוד געהעריג ,ער איז געגאנגען הערצה.
אין גאס אליין ,געגאנגען צו חופות ,צו לויות ,צו ניחום
אבלים ,ביקור חולים און אויפגענומען טויזענטער אידען אבער זיין פשטנות און עניוות האט אים געקאסט א
און געטיילט ברכות. ביטערען פרייז .זיין זון האט אים ,און זיך ,צום ענדע
באגראבען.
אבער די גאר נאנטע האבען געוויסט מער ,און מען האט
ווינטער תשנ"ו באשלאסען אז מען וועט איין טיילען יעדעס די טבע פון יונגעלייט איז גאר אנדערש ווי פון עלטערע.
קינד פון רבין צו פארען אויף צוויי וואכען קיין מיאמי צו עלטערע זענען באזעצען ,זיי דארפן נישט כסדר פרישע
זיין מיטען רבין .צו לערנען מיטען רבין און צו שמועסען עקסייטמענטס ,זיי זעען אלעס מיט א ערוואקסענעם בליק.
מיט אים .אויבען אויף ווי איך פארשטיי איז דאס געווען מען זעט זייער ווייניג טעותים ביי עלטערע אידן .זיי זענען
מעדיציניש אויסגעהאלטען צו האלטען דעם רבין פריש שוין א דורך א וועלט ,זיי האבען שוין געמאכט מיסטעיקס
דורך לערנען מיט אים. אין זייערע יונגע יארען פון וואס זיי האבען געהאט זייערע
לעקציעס ,און נארמאל ,מאכען זיי דאס נישט איבער
אבער אונזער ר' אהרן האט דאך אלץ ליב ספלעש ,און נאכאמאל.
עקסיידעט איז ער געווען אז דער טאטע הייבט שוין אן
שוואך צו ווערען ,האט ער זיך אויפגעשטעלט אין די ישיבה ביי חסידות שפילט זיך היינט אפ א וועלט מיט
מיטוואך ויחי תשנ"ו ,און געזאגט :אזוי ווי די וועטער דא געשעענישען וואס נעמט זיך פון טעותים ביי יונגעלייט .עס
אין ניו יארק איז נישט געאייגענט נישט פארן טאטן און איז ידוע אז דער רבי ז"ל האט נישט געוואלט אריינברענגען
נישט פארן מאמען עס איז "קפצה עליו זקנה" איז געווען א אין קהל ,יונגעלייט .ער האט געהאט דעם מאמר החכם
מיטונג ביים טאטן מיט אלע געשוויסטער און מען האט פאר זיך :בנין נערים סתירה וסתירת זקנים בנין .דער ברך
איינגעטיילט אז יעדע צוויי וואכען וועט פארן א צווייטער משה איז געווען רבי פאר רואיגע מענטשען .ער האט נישט
און אזוי ווי איך בין דער עלצטער היינט צו טאגס דארף איך געטוען קיין מושגענע שטיק ,ער האט נישט זאט געמאכט
גיין דער ערשטער מקיים זיין כיבוד אב ואם ,אזוי ווי רש"י די סארט מענטעשן וואס גלייכען א רבין וואס מאכט מיט
זאגט אשקהו אנטרונקען ומאכילהו און אנעסן .יא ,יא בלא די הענט און די פיס.
מובן המילה .במילא געזעגען איך זיך מיט די בחורים...
און ווי לאנג ער איז געווען ביי די כוחות און זיין זון האט
איך מוז מיך אפשטעלען איין רגע .איך האב באקומען די נאך נישט געהאט קיין כוחות ,האבען די יונגעלייט נישט
דרשה אין אישי פון א יונגערמאן וואס האט דאן געלערענט געהאט קיין ווארט און האבען זיך נישט געקענט הייבען די
אין ישיבה ,און יענער האט מיר געשריבען אז די ווערטער קעפ .דער ברך משה איז געווען אין קאנטראל און
"קפצה עליו זקנה" ווערט געברעגט אין רמב"ם און אין נארמאלקייט און רואיגקייט האט געהערשט אין זיין
שו"ע אויף זייער א מיאוסע זאך .אדרבה קוקט עס אליין קהילה.
אין שו"ע .ער מוז דאך אבער נוצען בעיבישע וויצען איז
זיין טאטע געווען אויף די רייע צו זיין דער קרבן פארן וויץ. ביז ער איז געווארען שוואכער און זיין זון האט איינגעזען
אז עס איז צייט אנהייבען מקיים זיין דעם ובא השמש און
איצט ווייטער .מאכילהו ומשקהו? האלטס איין מינוט בעיקר דעם וזרח השמש .עס איז געווען יענע צייט וואס ער
ליינער .איז ער א ווערטעל זאגער צו גאר א קראנקער האט אנגעהויבען זיך ארומנעמען מיט יונגעלייט ,היציגע,
שקרן .דער טאטע האט געהאלטען ביי אזא מצב פון און ארום פארען אומטים אין שלחותער און זיין טאטענס
מאכילהו ומשקהו? אבער מיר וועלען זאגען אז יא .נניח אז נאמען און אנגעהויבען צו פראווען די שבת התוועדותן .ער
דער טאטע איז שוין אין תשנ"ו געווען אין א מצב ווי אין האט אנגעהויבען ארבעטען מיט די יונגעלייט אז זיי זאלען
תשס"ו .זאגט נאר ר' אהרן ,איר האט איין מאל געגעבען עפענען ארגעניזאציעס וואס זאלען שטילען די דארשט פון
עסען אדער טרינקען פאר אייער טאטען? איר זענט דאך אפ די יונגעלייט וואס ווילען אזוי לערנען און דאווענען און
געזעצען ביי יצחק מארקאוויטשן אין הויז די גאנצע צוויי
62
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
דער סופעראינטענדעט פון קרית יואל פובליק סקול דר וואכען און פלאטיזירט אויפן טעלעפאן מיט מתתיהו
בערנארדא האט געזאגט א סעיטמענט פארן דעילי ניוס אז דייטש.
ער ארבעט שווער ארויסצונעמען ג-אט פון קרית יואל
פובליק סקול .ער האט שפעטער געזאגט אז דער דעילי ניוס איך וועל אייך דערציילען עפעס וואס איך האב באקומען
האט עס ארויסגענומען פון קאנטעקסט און ער האט דאס אין אישי פון א נאנטען מענטש וואס איז געווען אין מיאמי
נישט געמיינט צו זאגען. די גאנצע צייט.
פון דא און ווייטער האט אנגעהויבען צו פלאקערען א אט דאס דערציילט ער .ר' אהרן איז יעדען טאג אריין
פייער וואס האט זיך נישט אזוי שנעל פארלאשען .קאשויער געקומען אין הויז נאך פרישטאג און ווען ער האט געזען אז
רב ז"ל איז ארויסגעקומען יענעם זומער מיט א בריוו וואס דער טאטע לערנט מיט מענדל בריל ,האט ער געזאגט אז
ער האט געשיקט קיין סקווער אז אזוי ווי ער הערט אז זיי ער וועט זיין ביי יצחק מארקאוויטש אין הויז" ,און אויב
ווילען אין זייער שטעטל אויך עפענען א סקול דיסטריקט, מען דארף מיך ,בין איך דארט".
זאלען זיי וויסען אז די פירער פון דעם קרית יואל סקול
זענען חוטאים ומחטיאים ,און זיי זאלען דאס נישט בשו"א בחורים ,פון תשנ"ו ,איר זאלט וויסען :דער רב און ראש
נאך טוען. ישיבה אייערער איז ניטאמאל א מויל מאכער .ער איז סתם
א בעל דמיון א בעיבי און ער ציטערט נישט פון ליגענט .ער
ר' אהרן האט זיך אויפגעשטעלט דעם פרייטאג צו נאכטס האט נישט "מאכילהו ומשקהו" געווען ,און נישט ווייל דער
דערויף ,נאך מנחה )ווען מען קען נישט כאפען קיין טעיפס( טאטע האט נישט געמוזט אנקומען צו א מאכילהו און א
און אטאקירט קאשויער רב ,וועם ער האט אנגערופען "דער משקהו ,נאר ווייל דער מאכילהו און משקהו וואס איז
אלטער פון בעדפארד הילס" ,און געזאגט אז פון קאשויער געווען יענע צוויי וואכען ,איז נאך קיינמאל נישט געווען
ישיבה זענען ארויסגעקומען די גרעסטע שקצים ,און און וועט קיינמאל נישט זיין א מאכילהו און א משקהו .ער
ממילא זאל ער אונז נישט אטאקירען .פון דא און ווייטער איז אזא סארט זון וואס איז פיל ענדערש א "מצערהו
איז דער וויזניצער רבי ,דער מאטעווידעער רב און דער ומבזהו".
קארלסבורגער רב ר' יחזקאל ראטה ,אויך ארויסגעקומען
קעגען דעם סקול דיסטריקט .ר' אהרן האט געזאגט אויף ר' דאס איז איינס .איצט צום צווייטען פונקט :פארוואס האט
יחזקאל ראטה" :דער פון ב"פ וואס טרעפט היתרים אויף דאס געמוזט געזאגט ווערען פאר אלע בחורים? וואס איז
אלע איסורים פון די תורה ,דער טרעפט יעצט נישט קיין דער ציל דערפון? וועלעכער מענטש וואס האט א
היתר. קראנקען טאטען וואס מוז אנקומען צו א "מאכילהו
ומשקהו" פויקט דאס אויס מיט א מייק אויפן דאך פון א
תשנ"ה האט זיך געטון אויף טישען און בענק .ר' אהרן האט קאר וואס פארט ארום וויליאמסבורג און בארא פארק?
געהאלטען יענם יאר בערך א צען דרשות וואס יעדע איינע כ"ש וכ"ש א רבי? קען איינער דאס מסביר זיין? קען ער
איז וויכטיג היינט איבערצוהערען .איין דרשה האט ער ווען נישט זיך פשוט געזעגענען פון די בחורים אז ער פארט
געזאגט אויפן וויזניצער רבין" :איך וויל זאגען פארן אויף מיאמי אויף צוויי וואכען און פערטיג?
פראפעסינאלען מוחה" ,איין מאל איז ער ארויסגעקומען
מיט א באמבע וואס ער האט באקומען פון געהיימע דריטענס :ר' אהרןס מאמע די רביצין דארף דאך זיכער לכ"ע
קוועלער אז "ר' מאטעלע" האט א "גילוי עריות" פראגראם היינט אנקומען צו א מאכילהו ומשקהו ,אבער זי האט נאך
אין וויזניצער מוסדות .ר' אהרן האט דעמאלטס אזוי נישט זוכה געווען איין לעפעל פון דעם גרויסען מכבד אב
געשטורעמט ,ווייל גילוי עריות האלט ער נישט אויס... ואם ,דער גרויסער מאכילהו ומשקהו .וואס איין לעפעל.
איין א גוט מארגען ,יא? איין גוטען טאג ,וואס טוט זיך
די הויפט געשעעניש פון ווינטער תשנ"ה איז געווען די מאמי ,א רפואה שלימה מאמי ,זיי געזונט מאמי ,א קיש
דרשה אויף קאשויער רב .ער האט גערעדט אזעלכע פאר די מאמע ,יא? גארנישט .יא ,עס איז זייער גרינג צו
אבנארמאלע דיבורים אז מען קען עס היינט אפילו נישט מאכען די שטיק ,וויינען און וויינען און קוויטשען ר"ה פאר
אויסהערען .ער האט אנגעהויבען מיט די ווערטער" :איך תקיעת שופר און פאר כל נדרי אז די מאמע ...דארף א
האב היינט גערעדט צום טאטן זאל זיין געזונט ,און דער גרויסע ישועה ...וווועעעעעעע ווווועעעעעע ....ר' אהרן,
טאטע האט מיר געהייסן איך זאל נישט ענטפערן ,ווייל עוד קוויטשעט ווייניגער און וויינט ווייניגער .גייט ארויף צו די
חזון למועד .אבער איך וועל יא ענטפערן ,אשיבה חורפי מאמע און האלטס נישט קיין דרשות!
דבר ,איך וועל אים אריינגעבן אין זיבעטן ריפ אריין!" –
"זיין מיינוג איז קיין מיינוג!" און האט געענדיגט מיט דעם דאס איז געווען תשנ"ו
באקאנטען לאזונג" :און איך וועל אים זאגען עפרא
לפומיה!"
מיר האבען שוין געשריבען פון תשנ"ו אבער מיר מוזען זיך
צוריק קערען צו סוף זומער תשנ"ד און תשנ"ה.
דעם אנדערען טאג האט דער מאנטעווידעער רב געהאלטען
א דרשה קעגען ר' אהרן ,און ער האט מתיר געווען די סוף יאר תשנ"ד האט אויסגעבראכען די באקאנטע "קרית
מוסדות בני יואל .וויזשניצער רבי האט גערעדט עטליכע יואל סקול דיסטריקט פרשה" .אנגעהויבען האט זיך עס ווען
63
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
רבין אז ער איז געווען ארויסגעווארפען פון דעם אמרי מאל קעגען ר' אהרן און קעגען דעם ברך משה ,און
חייםס הויז ,און נאך פילע דרשוות אהין און צוריק. שפעטער איז פארגעקומען א גרויסער אסיפת הרבנים אין
מאנסי וואו עס האט זיך באטייליגט דער וויזניצער רבי,
דאס איז אלעס געווען ווינטער תשנ"ה .אבער זומער תשנ"ה מאנטעווידעער רב ,ר' חיים פלאר ,קאשויער רב,
איז געווען אזאנס און אזעלעכעס .עס איז געווען גאר א קארלסבורגער רב און הונדערטער אידען ,און מען האט
קאכעדיגער .און נישט פונעם וועטער רעדט מען דא ...דער דארט גע'אסרט דעם סקול דיסטריקט און מוחה געווען
קארלסבורגער רב האט געמאכט א דינער לטובת זיין כולל אויף דעם כבוד הרבנים אדירי התורה וגדולי הדור ,וואס
אין ב"פ ,אין "ילד שעשועים" אין קרית יואל .און אזוי ווי ווערט מבוזה אויף א זעלטענעם פארנעם ,בלויז ווייל זיי
אלע שונאים פון ר' אהרן און ברך משה האבען זיך זייער זענען זיך מחולק מיט ר' אהרן און זיי האלטען אז דער
געפריידט אז דער קארלסבורגער רב שטעלט זיך ארויס סקול דיסטריקט איז אסור.
לטובתם ,איז געווען א גרויסער ווינט אין קרית יואל צו גיין
צו דעם דינער. ער האט עטליכע מאל אויפגעטרעטען פאר די בחורים מיט
דרשות קעגען וועם עס האט זיך נאר געלאזט ,און זיי גוט
קהל פון קרית יואל האט געשיקט א בריוו צו ר' יחזקאל אויפגעהעצט .די אלע דרשות אהין און צוריק האבען
איין טאג פארן דינער ,אז היות ער צינדט אן א פייער פון געמאכט ר' אהרןען א הערא ביי די בחורים .ער האט מיט
מחלוקת זאל ער זיך נישט וואגן אריינצוקומען אין שטעטל. די דרשות זיי געוויזען וואס מיינט א תקיף ,אזא איינער
וואס וועט זיך נישט לאזען שפייען אין די קאשע ,ער וועט
יענעם טאג ,איין טאג פארן דינער ,האט ר' אהרן זיך אויף אלעמען דערלאנגען רעכטס און לינקס ,ער וועט שניידען
געשטעלט אין ישיבה און געהאלטן א קאכעדיגע דרשה .ער אין די זיבעטע ריפ ,אזא איינער וואס וועט נישט קארגען
האט אנגעהויבן" :יעדער ווייסט ,עס קומט אן קיין ווערטער ווי זיין טאטע ,נאר ער קען און ער וועט...
אומגעוואונטשענער גאסט אין קרית יואל ,מען האט אים
געבעטן ער זאל נישט קומען ,אבער ער פייפט זיך אריין, און נאטירליך זענען די בחורים געווארען גוט אנגעצויגען
אלזא איך פארשטיי די בחורים ,עס טוט וויי פאר די און אויפגעהיצט און דורך דעם האבן זיי זיך אויך
בחורים אזא עזות ,און אזא חוצפה ,אבער איך וויל בעטן, אנגעהויבען צו צושטעלען צום "רב" .ביז יענעם יאר ,האט
ווער עס איז מיר א גוטער פריינט זאל נישט גיין אהין". ער נאך געהייסען אין ישיבה "ר' אהרן" ביי רוב בחורים,
אבער דעמאלטס האט זיך עס געטוישט .די קנאקערס פון
ישיבה זיינע באדיס ,זענען געווארען די בעלי בתים אויף די
אזוי איז אלץ געווען זיין סטיל ,קודם אויפצוקאכן די בחורים און יעדער האט געמוזט אנהייבען רופן "דער רב".
הארמאנען פון די בחורים אויפ'ן העכסטן לעוועל ,אז דארט אויך האט ער באקומען א שטיקל הויז בחור .ביז יענעם יאר
ליגט די אייער ,און נאכדעם צו ווארפן דעם לחש ,אז ווער האט ער אליין געטראגען זיין גמרא צום פארלערנען אין זיין
עס איז אים א גוטער פריינט זאל נישט גיין אהין... פארלערנען שטיבל ,אבער איין טאג פאר ער איז אריין
געקומען ,קומט פאר אים א בחור און לייגט אראפ די גמרא
עס איז אום נויטיג צו שרייבען ווי היציג א בחור קען אויפן טיש .ער האט שוין א הויז בחור .יענעם ווינטער האט
ווערען ווען ער הערט אזעלכע ווערטער פון דעם רב און א בחור אנגעהויבן שישקען איין צופרי ביי די ברכות פון ר'
ראש ישיבה .נאך די דרשה זענען אלע בחורים "חסידים" אהרן .קיינער האט נישט געוואוסט וואס ער וויל .בקיצור,
ארומגעגאנגען :מיר זענען "חסידים" פון רב ,נישט קיין דער רב זאגט קודם ברכות און נאכדעם דער בעל תפלה.
"ידידים" .דער רב האט נאר געזאגט ווער ס'איז אים א אזוי ווי ביי א רבי'ן .דאס איז קיינמאל נישט געווען אין
גוטער פריינד זאל נישט גיין ,מיר זענען נישט קיין גוטע ישיבה ביז תשנ"ה .און דאס איז אלעס געשען ווייל ער איז
פריינד. געווארען א העלד ביי די בחורים .זייער ראש ישיבה פירט
זיך אליין אויף ווי א בחור .ער דערלאנגט ווער עס וואגט
און א טאג דערויף האבען אלע בחורים פארשטאנען וואס זיך אים אנרירען ,ער האט נישט מורא פאר קיינעם.
דער אמתר און הייליגער רצון פון רב איז .ביינאכט בערך
אכט אזייגער זענען די בחורים אראפגעגאנגען פון די ישיבה און די בחורים האבען זיך שיין אהער געשטעלט לכבודו פון
אין די מאסען .הונדערטער בחורים האבען זיך געשטעלט זייער ראש ישיבה ,מיט שטיקלעך פאר די אלע רבנים.
אונטען פון בארג פון ילד שעשועים אויף עיקערס רד און פייער לעשער קיין מאנטעווידעע ,פאוני קאלס קיין קאשוי;
געטון דעם רצון פון רב .מען האט געטראסקעט שטיינער, וויזניצער רבי האט יענע צייט געזאגט ברבים אז ער איז
געשריגען פוי! געהאלטען טאוולען וואס האבען געשריגען נישט דא אזא תוספות וואס דער ברך משה האט
די ווערטער )אויף ענגליש(" :מייקל ראוט אוער ביגעסט צוגעברענגט ביי א דרשה ,און ווען מען האט יא געטראפן
ענעמי". דעם תוספות ,האט מען געווארפען פאשקעווילען אין
מאנסי מיט א מראה מקום וואו דער תוס' איז .מען האט
ר' יחזקאל ראטה אליין איז דארט אריינגעפארן באהאלטען אויפגעשטעלט א שבת פייפער אין מאנסי וואס זאל פייפן
אין א טראנק פון איינעמס סובארבען .ז.ל.וו .האט געכאפט ווען דער סאטמארע הדלקה"נ איז ,און דער וויזניצער רבי
א שטיין אין נאז ,צענדליגער קאר פענצטער זענען האט זיך אין מיטען שמו"ע ביי מנחה געמוזט צושטאפען די
אויסגעשאסען געווארען ,טויזענטער דאלאר פיזישע אויערען .ביי איין דרשה האט ר' אהרן באזונגען וויזניצער
שאדענס ,און די פאליציי האט ארעסטירט אפאר בחורים.
64
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
האט געבוירען קינדער ,ער האט וואלט דאך יא געדארפט קיינער פון קהל ,און אפגערעדט פון ר' אהרן אליין ,האט
באגרייפען .אבער וויבאלד ער איז אליין א היציגער בחור, דאס נישט אפגעשטעלט .און זיי האבען געוויסט בעסער פון
ער פירט זיך אויף ווי א בחור מיט אלעם ,און הערשט איז אלע בחורים אז אויפן פלאץ פונקט ווי די בחורים שטייען
ער א נארישער בחור ,איז געשען וואס עס איז געשען. אצינד ביינאכט ביי דעם פראטעסט לכבודו פון רב ,איז דער
דרייוועי פון די מקוה טהרה ,און עס איז געווען פארפלייצט
מיט בחורים ,עס איז געווען ממש א שרעק .עס איז נישט
באקומען אין אישי : פאראן קיין ווערטער פאר אזא קהל און פאר אזא רב ,נאר -
"לאו לייפס"!
נאך ת"ב תשנ"ד איז פארגעקומען די וואלען פארן "נייעם"
סקול דיסטריקט .די איינוואינער האבען געקענט שטימען נאכמער און נאך ארגער .עס איז געגאנגען אזוי ווייט ,אז
יא אדער ניין . דער מנהל פון ישיבה ר' י.ל .קאהן האט יענעם טאג
געפרעגט די א.ג .אויפגעקלערטע בחורים פארוואס זיי גייען
א נאכט פאר די וואלן איז געווען א גרויסע גענעראל נישט אראפ .האט אים איין בחור געענטפערט :וואס
פארזאמלונג אין גרויסען ביהמ"ד אין ק"י ,און דער ברך הייסט? דער רב האט דאך געזאגט מען זאל נישט גיין .האט
משה איז ספעציעל געקומען צופארן פון שעראן ספרינגס, ר' י.ל .אים געענטפערט :זיי מיר נישט קיין אויבער חכם!
צו בעטען דעם ציבור צו שטימען "יא" .די צייט דעמאלטס
איז געווען אין ליכט פון די דרשות פון קאשויער רב ,און )ווען מען טראכט היינט אריין פון יענע נאכט פארשטייט
וויזניצער רבי ,און אלע אנדערע רבנים האוסרים. מען שוין זייער גוט ווי אזוי האט א יונגערער ברידער
געקענט קומען פיר יאר שפעטער און ארויסריקען דריי
ר' אהרן האט ביי די דרשה אראפגעריסען אלע רבנים פערטעל סאטמאר פון דעם "רב"(.
האוסרים ווי עס ברויך צו זיין ,און בתוך הדברים האט ער
געזאגט :מענטשן זאגן אז איך דארף איבערבעטן דעם אבער לאו לייף אהער און לאו לייף אהין ,דער רב האט זיך
קאשויער רב .נו ,איך בין גרייט אים מפייס צו זיין .אבער, געבויט ביי די בחורים .די היציקייט וואס ער האט
ער זאל זאגען טעיתי ,איך האב מיך טועה געווען .א זאך אויפגעארבעט ביי די בחורים האבען אים געברענגט
וואס ער אליין האלט נישט ביים טוען .מודים דרבנן היינו רעזולטאטען .און נישט נאר ביי די בחורים נאר ביי אלע פון
שבחיהו. זיין טאטענס מענטשען און חסידים האט ער אנגעהויבען
צו ווערען מער און מער ארויף געקוקט .מען האט אין אים
דער ברך משה האט נישט גערעדט אויף קיין איין רב ,און געזען א תקיפות ,א שטארקייט ,גאטס ,ער איז נישט א
אפילו אויסגערימט קאשויער רב .בתוך הדברים האט דער פשטן ווי זיין טאטע ,ער וועט ארויף שארצען די ארבלעך
ברך משה געזאגט :בגזירת מרא דאתרא בין איך גוזר אז מען טאמער וועט אים איינער וואגען צו טשעפען ,ער האט א
דארף שטימען פאר יא .און ווער עס וועט שטימען פאר יא מיליטער ,ער האט א ארמיי און ער וועט זיך באנוצען מיט
וועט געבענטשט ווערן מיט ברוך אשר יקום את דברי זיי סיי ווען נויטיג א.א.וו.
התורה הזאת ,און זייערע קינדער וועלען ח"ו נישט מוזען
אנקומען צו דעם מוסד .און פון די פארקערטע וויל איך א יאר דערויף ,זומער תשנ"ו איז פארגעקומען צוליב דעם
נישט זאגן. קארלסבורגער רבס קומען קיין קרית יואל ,די בלוטיגסטע
געשיכטע פונעם סאטמרער אידענטום .איך ווייס נישט ווי
יענע מלחמות מיט די אלע רבנים און רביס האט אזוי צו שרייבען פונעם פארברענען דעם ילד שעשועים אין
אויפגעבויעט ר' אהרן אלס א גרויסער הערא ,אלס א מיטען די נאכט ווען עס האבען זיך דארט געפונען זעקס און
"פייטער" ,און אויך דאס אז מען האט אזוי געהאקט אויף דרייסיג מאמעס מיט זעקס און דרייסיג פיצעלע עופהלעך.
אים און אין די זעלבע צייט אויפן ברך משה ,האט אים אלעס ווייל ר' יחזקאל ראטה גייט מארגען ,צו איבער
אויטאמאטיש געמאכט איינס מיט זיין טאטען ,וואס דאס מארגען ,נאך אמאל מאכען דארט זיין דינער .עס איז נישט
האט אים געברענגט אז רוב חסידים פון טאטען זענען פארהאן קיין ווערטער אויף יענע בלוטיגע נאכט.
געווארען זיינע מענטשען .און דאס איז געווען אויף יעדע
פלאץ ווי סאטמאר האט נאר פארמאגט חסידים. מען ליינט דא כסדר אויף הייד פארק ,אז די יעניגע ,די
בחורים וואס האבען דאס געטוען ,זענען היינט דא ,און
און דאס אז די "קרית יואל סקול דיסטריקט" איז דורך יענער שרייט אז זיי זענען דארטען .עס איז אפילו נישט
געגאנגען מיט אזא גרויסע צאל שטימען פון העכער 3900 אינטרעסאנט ווער די בחורים זענען געווען און ווי זיי
קעגען ,390האט געגעבען פאר ר' אהרן א שטארקען געהערען זיך אן היינט צו טאגס .זיי זענען אומשולדיגע
שטאטוס נישט נאר אין סאטמאר ,נאר אויך איבער די קרבנות פון זייערע אויף געהיצטע הארמאנען וואס זייער
חסידישע וועלט אז דעם סאטמארער רבס עלסטער זון איז ראש ישיבה האט אין זיי אנגעצינדען .די צינדערס פון ילד
א ריז ,ער איז עפעס. שעשועים יענע נאכט זענען געווען "ראבאטן" .א 18 17
יעריגער בחור קען נישט באגרייפען וואס ער האט געטוען.
און דאס האט אים אויך זייער גוט געהאלפען אז ער האט אבער דער פופציג יעריגער ראש ישיבה ,א טאטע פון
זיך אריין געשטיפט אומעטים .ער האט געוואלט איבעראל קינדער ,א זיידע פון אייניקלעך ,א מאן צו א פרוי וואס
65
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
למעשה האט ר' אהרן שוין געהאט גענוג כוחות דאס זיין און זיכער מאכען אז עס ריקט זיך נישט אריין קיינער,
אפשצושטעלען און משה דער גבאי איז געווען אויף זיין נאר ער .אבער דער ציבור האט נישט געקענט זען וואס טוט
זייט ,דעריבער איז – ליידער – א נייע ישיבה גדולה אין זיך אונטער די קוליסען ,דער ציבור האט נישט געקענט
וו"ב נישט צושטאנד געקומען. וויסען אז די אלע שליחותער איז געווען ווייל ער האט
נישט צוגעלאזט אז א אנדערער זאל פארען ,נאר ער .דער
ר' אהרן האט אלץ געהאט א חלום אז ער וועט האבען "די ציבור האט נישט געקענט מיט האלטען ווי ער האלט אין
גרעסטע" ישיבה אויף דער וועלט .ער האט אמאל ברבים איין פארלאנגען "הב הב און הב" .דערפאר האט אויסגעזען
געזאגט אז אין יאר תש"ס וועט ער האבען "טויזענט" נאטירליך אז ער איז עס .ער גייט זיין דער צוקונפטיגער
בחורים אין די ישיבה .ער האט אמאל געזאגט פאר ר' רבי .יא ,זיין טאטע וויל נאר אים און ווידער אים.
לייבוש לעפקאוויטש ע"ה "איך" וועל האבען א ישיבה פן
צוויי טויזענט בחורים ,נאך גרעסער פון לעיקוואד. תשנ"ו האט ר' לייבוש לעפקאוויטש געוואלט עפענען נאך
א ישיבה גדולה אין וויליאמסבורג ,ווייל יענע צייט האט
נאכען ליינען די שורות ,בלייבט נאר איבער איין ווארט צו געבלאזן ווינטען פון קאמפעטישאן אין די קלענערע ישיבות
שרייבען :ל"ע. אין די סאטמארע ישיבה קטנות און אז וועט זיין א
קאמפעטישען ,וועט ממילא זיין גוט פאר אלע ביידע.
*
דער ברך משה האט זייער געהאלטן דערפון ,עד כדי כך אז
תשנ"ו אנפאנג זומער האט דער ברך משה מיטגעמאכט א עס איז געווען א מיטינג ביים ברך משה אין קרית יואל סוף
אפעראציע אויף די נירען ווייל מען האט געטראפען יענע זוממער תשנ"ה אויס צו ארבעטען די פונקטליכע פלענער
מעשה אין א ניר .עס איז געווען א ערנסטע אפעראציע און ווי אזוי דאס וועט צוגיין .למעשה האט ר' אהרן אינטער
עס האט גענומען צייט ביז דער ברך משה האט זיך געשטעלט פיסלעך פון אלע זייטען .ער האט זיך אנגרופען
ערהאלט .שוואכער איז ער געווארען ,אבער ער האט איינמאל אז אין קרית יואל ,ווי קען מען שוין טרעפן א
געקענט אנגיין מיט זיין סדר היום מער ווייניגער ,עכ"פ בחור ערגסטענספאל אין טאון .אבער אין שטאט ווי וועט
וואס דער ציבור האט געזען. מען טרעפען בחורים -אין '42סטע סטריט .אבער עס האט
אלע באטייליגטע ביי די מיטינג גאר גוט געוויסט ווי
שטארק עס גייט אן ר' אהרן אז מען וועט טרעפען בחורים
און אז דער רבי איז שוואך האט זיך דער זון זיינער אויף '42סטע סטריט ,און עס האט יעדער פארשטאנען אז
געשטארקט .ער האט נאר געוואלט דער טאטע זאל רוען ר' אהרן שפירט אז ער קען מיט א ישיבה אין וו"ב עפעס
און ער וועט שוין פירען .ער האט שוין פון חצי אב פארלירן .ווי נישט ווי איז זיין ברודער ר' זלמן לייב
געארבעט אז דער טאטע "מוז" נישט דאווענען פארן עמוד געמאלטס געווען ראש ישיבה אין די צעירים און ער האט
די הייליגע טעג .ער האט זייער זייער זייער און נאכאמאל פארשטאנען אז דער ברודער וועט "עפעס" ווערען אין א
זייער אבאכט געגעבען אויפן טאטענס געזונט .ער האט וויליאמסבורגער ישיבה גדולה ,און ער האטט זייער גוט
געציטערט אז חלילה דער טאטע זאל זיך אנשטרענגען .ר' געוויסט אז ר' לייבוש האלט פון ר' זלמן לייבן מער ווי פון
אהרן האט נישט פארלאנגט אז ער זאל דאווענען און אים ,און ער וועט אים דארט אריין שטעלען .און נאכען
בלאזען שופר אנשטאט דעם טאטען ,נאר ער האט געוויסט עפענען א ישיבה וואלט ער זיך נישט געקענט שלאגען נישט
אז אויב נישט דער טאטע ,וועט עס זיכער זיין ער. אויף צו נעמען ר' זלמן לייבן ,ווייל איינס ,פון ר' לייבוש
האט ר' אהרן געהאט דאס ניין יעריגע ,און צוויי ,ער האט
די הייליגע טעג תשנ"ז האט דער ברך משה יא געדאווענט, נאך דאן נישט געקענט זיך אפען קריגען .עס איז נאך געווען
געזאגט די דרשות און געבלאזען שופר און געזעגענט דעם צו פרי פאר די סארט אומדערהערטע מחלוקת .עס האט
ציבור ווי אלע יארען. נאך דאן געלעבט ר' לייבוש ,ר' סענדער און ר' יודל
ראזענבערג ,און פון זיי האט ר' אהרן זייער מורא געהאט.
אבער שמיני עצרת איז עפעס פארגעקומען וואס א דעריבער האט ער געמוזט אפשטעלען די פלענער פון א
גרויסער טייל פונעם ציבור האט דעמאלטס נישט געוויסט. ישיבה אין די שטאט ,איידער עס גייט ארויס מכח אל
א געשעעניש וואס ווייזט אויף א כאראקטאר וואס הפועל.
באשטייט בלויז פון "איך"" ,זיך" און "מיך".
זיין ברודער ר' ליפא ,מיט וועם ער האט דאס בעסטע
א שטיקל הקדמה .ווי עס ווייסט יעדער אז דער שענסטער געלעבט )ביז ער האט איינגעזען פסח תשנ"ט אז ר' אהרן
יו"ט אין סאטמאר זענען די צווייטע טעג סוכות .די הקפות פירט אן א פוטש אויפן טאטען ,ווי שוין געשריבן( האט
ביי די רביס לבית סיגעט זענען געווען באוויסט .דאס איז אים געפרעגט ,וואס פארפירסטו אזוי ,דו וועסט דאך זיין
געווען נאך פון הייליגען ישמח משה וואס האט געטאנצט ראש ישיבה אויף ביידע? האט ער אים גענפערט :איך דארף
לאנגע שעהן מיט די תורה .דער יט"ל ,דער קדושת יו"ט, נישט קיין ישיבה אין וו"ב ,נישט אין מאנסי און נישט אין
דער עצי חיים האבען זיך ווייטער געפירט און געטאנצען מאנטריאל ,נאר אין מאנסי קען איך מיך נישט שלאגן ווייל
לאנגע הקפות מיט א געוואלדיגער דערהויבנקייט. ער איז מיין שוואגער ,און אין מאנטריאל האב איך נישט
קיין ברירה ווייל ר' משה מנחם שטעלט זיך צו צום טאטן,
אבער יבא יומו ווען מען וועט עס דארט אויך אפשטעלן.
66
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
איבערזאגען הויך פארן מיליאן-קעפעיקען ציבור ,און נאך כאטש אלע חסידישע רביס האבען געפראוועט הקפות ,דאך
פילע נישט ערנסטע און קליין-קעפיקע קינדישע איז באוויסט געווען אז סיגעט זענען די הקפות געווען פיל
פאנטאזיעס. מער ווי אין אנדערע הויפן.
)איר ווילט א משל וואס ר' אהרן האט זיך אלץ אבער די הקפות וואס דער רבי ז"ל האט אראפגעלייגט איז
פארגעשטעלט אויף זיינע הקפות? קוקט די "קליפ" פון זיין געווען א חידוש נאך אין דער אלטער היים .אין גאנץ
מצוה טאנץ ביי זיין אייניקעלס חתונה וואס איז אונגארען האט מען גערעדט פון סאטמאר רבס הקפות.
פארגעקומען פ' בהעלותך תשס"ט .ער איז נישט קיין אויך איז באקאנט די הקפות וואס דער רבי האט
פלעינער מענטש ווי זיין טאטע וואס האט נאר געטאנצט אראפגעלייגט אין לאגער אין די נאצישע הענט ,אין בערגען
מצוה טאנץ זיך אנכאפענדיג מיט זיינע קינדער ,און פלעין בעלזען ,וואס איז דורך געפירט געווארען מיט מסירת נפש
געטאנצט ארויף און אראפ .ניין ,נישט אונזער ר' אהרן .ר' והגוף ממש .אן קיין עסן אן קיין שום מענטשליכע
אהרן דינן איז דאך ספלעשי ,ער וועט טאנצען אזוי ,אז באדינונגען ,אן קיין חסידים ,נאר ר' יאסל ,און דער רבי
זיינע חסידים וועלען נאך די חתונה שרייבען אין הייד פארק האט געטאנצען שעות מיט א ס"ת און אפילו די פרייע
און אין בלאט ,אז מענטשען גיבען איבער אז זיי האבען אידען האבען געמוזט בע"כ מודה זיין אז דער רבי איז א
געהערט ווי ר' יקותיאל הערש ווערצבערגער וועלעכער איז מלאך אלקים.
נאך געפארען צום רבין אין דער אלטער היים ,האט געזאגט
פאר זיין זון יודל גלייך נאך די מצוה טאנץ ,אז אזעלעכע און שפעטער ווען דער רבי האט שוין געפראוועט די
געהויבענע טענץ ,האט ער נאך נישט געזען זייט "דער בעל הייליגע הקפות דא אין אמעריקע ,זענען זיי געווען בפי כל
דברי יואל" האט חתונה געמאכט זיין טאכטער פאר זיבעציג הבריות .יעדער איד האט אלץ צו דערציילען ווען ער איז
יאר צוריק! אקס! אמאל געווען ביים סאטמארער רבס הקפות און יענער
געדענקט נאך דעם ניגון און יענער ניגון .עס האט יעדער
אבער ביטע פרעגט אייך נאך ווי איר קענט זען די קליפ .איר געוויסט אז די עבודה פון רבין ביי די הקפות זעט מען נישט
וועט נישט גלייבען וואס איר פארפאסט .ער טאנצט קודם אין ערגעץ.
מיט א גארטל ,אליינס ,אנגעטאן מיט א ווייסע בעקישע .ער
טאנצט מיט פארמאכטע אויגען ארויף און אראפ ,בוקע ווען דער רבי איז נפטר געווארען האט דער ברך משה אויך
רקיעים ,מוציא אסירים ופודה ענוים .דער עולם גולמט געפראוועט געהויבענע הקפות .וויפיל ער האט באהאלטען
אבער ,האט דער רבי באשלאסען אפצולאזען די גארטל און פון זיך אגאנץ יאר ,האט ער עטוואס ארויסגעגעבען ביי די
טאנצען אליין לפני הכלה .איצט איז שוין דער רבי הקפות .עס איז געווען ביים ציבור איינגעבאקען אז יעדער
אינגאנצען נישט דאהי .ער פלאמט ממש ,ער טוט זיך אויס קומט צו די הקפות און מען טאנצט לאנגע שעהן מיט די
ספאנטאניש די ברילען ,און "לויפט" אהער און אהין .אבער תורה כמנהג אבותינו ורבותינו הק'.
דער עולם גולמט נאך אלץ .שטעלט זיך דער רבי אפ און
מאכט מיט די הענט ווי ער בעט זיך ,ער שטייט אויף איין און אזויווי זיין זון ר' אהרן איז דאך קיינמאל נישט
פלאץ און דרייט זיך מיט פארגלייזטע אויגען ,און די הענט ערענסט ,אלץ מיט א קינדישקייט און מיט בעיבישקייט,
אין די הייך .און ווידער ספאנטאניש הייבט דער רבי אן צו האט ער אלץ ארויף געקוקט ווען ער וועט שוין טאנצן די
לויפן אבער יעצט איז צוגעקומען א נייער חידוש :דער רבי הקפות .ער האט זיך אלץ פארגעשטעלט אז ער וועט
האקט זייער פאני מיט די פיס .אזוי לויפט ער און האקט טאנצען גאר אנדערש ווי זיין טאטע ,וואס האט געטאנצט
מיט די פיס פאר נאך 6מינוט .ווען דער רבי איז שוין מיט א פשטות ,נישט געמאכט קייו תנועות ,נישט געזיכט
אויסגעלאפען פון אלע סארט געטענץ ,איז שוין געווען אז דער ציבור זאל קוקען ספעציעל אויף אים ,ער האט
אריבער א דריי פערטעל שעה .און ענדליך האט ער געלאזט געהאלטען אז דער ציבור טאנצט ווייל אין דעם ביהמ"ד
זיין אייניקעל די כלה במנוחה און איר געלאזט וויסען אז זי האט געטאנצט דער רבי ז"ל ,ער האט נישטאמאל אין אכט
איז נאר דא ווייל ער האט געדארפט שפילן א זעלטענער גענומען אז טויזנטער אידען טאנצען אין א געוואלדיגען
סארט רבי. געדרענג ווייל מען וויל זען "זיינע" נענועים ביי די זעקסטע
הקפה.
דא ציטיר איך אייך די ווערטער וואס ר' אהרןס חסיד האט
געשריבען אין הייד פארק נאך די חתונה" :איך האב היינט אבער אונזער ר' אהרן האט זיך אלץ גאר אנדערש
געהערט אז ביים טאנצן די מצוה טאנץ האט דער רבי פארגעשטעלט וויאזוי זיינע הקפות גייען אהערגעשטעלט
געטאנצט אנדערש ,ער האט געמאכט הוי-ה אדנ-י א.ד.ג. ווערען .ביי אים וועט דער עולם טאנצן אויף די
און אויך אז די ריקודין און התלהבות איז עפעס געווען פארענטשען און ער וועט טאנצען אין דערמיט אליין .ער
נורא נוראות .קען מיר עמיצער מסביר זיין וויאזוי דער רבי וועט מאכען האווייעס מיט די הענט און האקען פאני מיט
האט געטאנצט אנדערש ווי ביז היינט?" די פיס; צומאל וועט ער דשאמפען און צו מאל לויפן ,צו
מאל זיך אפשטעלען און זיך שאקלען אהין און אהער ,און
דא האט איר נאך א ציטאט פון א אנדערען בלאט און הייד צומאל אריין טאנצען אין ציבור מיט פארמאכטע אויגען פון
פארק שרייבער" :ס'איז נאכנישט באשאפען געווארען די גרויס דביקות; די בחורים וועלען מאכען ליפט מיט די
מענטש וואס זאל קענען אראפברענגען אויף פאפיר היטען און ער וועט זאגען תורה וואס ר' עזריאל וועט
געפילען וואס איז געווען בשעת די מצוה טאנץ .קודם די
67
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
טאנצען די הקפות )און טאנצען אויף די בימה ווי דער רבי גראמער ר' מרדכי דוד עסטרייכער האט אראפגעלייגט א
ז"ל האט ער נישט געהאלטען דערביי( איז זייער מעגליך אז געוואלדיגע ארבער ,ספעציעל מיט דעם "מי שענה" וואס
דער חלום האלט ביים ווערען א ווירקליכקייט .און ער איז האט געריסען שטיקער ,די רבי האט געוויינט בכיות
אויפגעקומען מיט א געניאלען פלאן. נוראות) ,אויף א פאפיר קען מען נישט דרוקען דעם
ב'כככככ'יות( וואס האט מיטגעשלעפט דעם גאנצען ציבור
יעדעס יאר שמיני עצרת און שמח"ת ,אפילו ער איז שוין און א ערענסטען און וויינעדיגע שטימונג .נאכ'ן אויסרופען
געווען רב אין ק"י ,פלעגט ר' אהרן פראווען די הקפות אין דעם רבי'ן איז די רבי געבליבען זיצעו אויף זיין פלאץ ווי
סיגעטער ביהמ"ד און נאך זיינע הקפות פלעגט ער לאנג די ציבור האט געזינגען א ווארעמע ניגון )איך געדענק
אריבערקומען אין גרויסען ביהמ"ד טאנצען ביי זיין טאטען. נישט וועלכע ,דוכט זיך מיר אז ס'איז א בעלזא ניגון( .איך
ווייס ניטאמאל וויאזוי איך זאל שרייבען ווייטער ....ס'איז
יענע יאר ,תשנ"ז ,שמיני עצרת ביינאכט האט ער שוין דורך א גאנצע טאג און ס'גייט מיר נישט ארויס פון
געדאווענט מעריב אין סיגעט ווי אלע יארען .נאך מעריב אן קאפ ....רבינו שליט"א האט געטאנצט ...אהין און צוריק...
קיינעם זאגען א ווארט ,קלאפט ער אויס אין שול האלב מיט די רעכטע האנט כאפט ער אן די גארטעל ,און די
שמייכלדיג :איךגעב איבער די הקפות פאר מיין זון ר' לינקע האנט לייגט ער אריין און זיין גארטעל ...ווען
מענדעל! שאקס ,א באמבע! קיינער האט אבער נאכנישט אינמיטען שטעלט ער זיך אפ כדרכו ...אבער דא איז געווען
קיין אנונג וואס ער וויל באמת. עפעס שלא כדרכו ...איך ווייס נישט וויאזוי עס צו
שרייבען ...אפשר מיט א קליפ וועט מען עס אביסעל קענען
און ער טוט זיך אן זיין רעזשוואלקע און לויפט קיין ראדני. זעהן .....דאס טאנצען איז געווען א געמיש פון א שלהבת
אש קודש! התרוממת דקדושה! בכיות עצימות! רגשי
שמחה! נאך בערך א האלבע שעה טאנצען לפני הכלה האט
ר' אהרן קומט אן אין גרויסען ביהמ"ד .ער איז נישט די רבי גענומען דעם חתן ,דערנאך אויך דעם מחותן אבי
געקומען צו גיין .ער איז געקומען צו לויפען זייער הכלה שליט"א ,דערנאך איז אריין און די רינג די מחותן אבי
עקסיידעט און היסטעריש .ער קומט אן אין ביהמ"ד און החתן און די זיידעס וקרובי המשפחה".
גייט גלייך אריין אין "געיט" ווי דער רבי האט זיך
אראפגעזעצט נאך מעריב בעפאר אתה הראית ,און זאגט
פארען רבין מיט גרויס שמחה :גוט יו"ט .איך האב יעצט דא האט איר נאך א ציטאט פון דער בלאט און הייד פארק
איבערגעגעבען די הקפות פאר מיין מענדלען ,ער זאל פון שרייבער" :כ'בין נאך צו איבערגענומען פון די אויסטערליש
היינט און ווייטער טאנצען די הקפות. דערהויבענע מצוה טאנץ וואס סאטמארע חסידים האבן
יעצט מיטגעהאלטן .סאטמאר האט נאך אזוינס נישט
געזען! גענוג צו קוואטן צוויי עלטערע אידן וואס זענען
און דער טאטע איז שטיל .דער רבי מאכט זיך פשוט נישט געשטאנען לעבן מיר און ביידע האבן געזאגט די זעלבע זאך
וויסענדיג .האט ער איבער געזאגט נאכאמאל :איך האב ספאנטעניעסלי נאך די מצוה טאנץ "א מעין פון די הקפות
יעצט איבערגעגעבען די הקפות פאר מיין מענדלען ,ער זאל ביים רבין זי"ע!!!"
פון היינט און ווייטער טאנצען די הקפות .און נאכאמאל:
איך האב יעצט איבערגעגעבען די הקפות פאר מיין אויף די קומענדיגע חתונה איז זייער מעגליך אז ער גייט
מענדלען ,ער זאל פון היינט און ווייטער טאנצען די הקפות. אויפקומען מיט א נייע סארט שפיל .ער גייט טאנצען בלויז
אבער דער רבי איז ווי געלעמט .דער טאטע קוקט אים אן איין מינוט ,און גלייך אליין אויסשרייען הויך :ביטול תורה.
מיט א פאר אויגען אבער רעדט נישט ארויס קיין ווארט .צו איך וויל די בחורים זאלען קענען לערנען מארגען געהעריג
דער רבי האט געכאפט וואס דער "בנו בכורו" האט דא די סדרים .און ווידער וועלען זיינע חסידים נאך די חתונה
געוואלט ,קען מען זיך טענהן .אבער דאס איז נישט קיין שרייבען אין הייד פארק און אין בלאט ווי מענטשען גיבען
ספק אז דער "בנו בכורו" האט זיכער געכאפט .און נישט איבער אז זיי האבען אליין געהערט ווי ליטווישע אידען
נאר ער האט געכאפט ,נאר אלע וואס האבען אים געקענט האבען געזאגט איינער פארן אנדערען אז אזא סארט ציטער
האבען געכאפט וואס דא איז פארגעקומען. פאר ביטול תורה האבען זיי שוין נישט געזען זייט רבי משה
פיינשטיין ז"ל האט אזוי געטאנצט מיט זיין טאכטער פאר
די נעקסטע מאל וואס ער געפראוועט די הקפות אין זיבעציג יאר צוריק! אקסן!
סיגעטער ביהמ"ד איז געווען אונטער פארמאכטע טירען אז
קיינער זאל נישט ארייקומען ח"ו ,נאר זיך גיין שלאגען אין דאס איז בערך וואס אונזער ספלעשי ר' אהרן האט
גרויסען סאטמארען ביהמ"ד און ארויסטראגען זיין ברודער געוואלט טאן אין סאטמאר ביי די הקפות(.
און ווען דער ביהמ"ד וועט שוין זיין טאטאל אפגערייניגט
פון די "שונאים" זאל מען אים רופען צו פראווען די
ריכטיגע שמחת התורה .דאס איז פארגעקומען אכט יאר און אזויווי ער האט דאך קיינמאל נישט קיין געדולד ,ער
שפעטער ,תשס"ה .יענע יאר האט ר' אהרן געהאט וויל אלעס שוין באקומען ,האט ער נאר ארויסגעקוקט ווען
אויפגעבויעט דעם גרעסטען טענט אויף די וועלט אין ער וועט שוין טאנצען די הקפות אין ראדני סטריט .און,
וויליאמסבורג צו טאנצען הקפות און ווייזען פאר ווער עס יעצט אז עס האט זיך אונטערגערוקט אז דעם טאטען האט
וויל נאר זען אז ער האט א גרעסערען עולם און ער וועט מען אפערירט ,און ער איז נאך שוואך ,און ער איז דאך שוין
ווייזען וואס מיינט טאנצען ,אבער דערווייל האט ער נישט קיין אינגערמאן ,קען געלונגען אז דער טאטע וועט
אפמאכען אז ער האט נישט קיין כח ארום צו לויפען
68
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
פרייטאג איז ר' אהרן באזוכען ביי הרה"ק ר' יאנקעלע פון געפראוועט די הקפות בסוד אין סיגעטער ביהמ"ד מיט
פשעווארסק .דאס איז קלאר געווען ביי ר' אהרן אז ער איז פארשלאסענע טירען.
א גרעסערער רבי ווי ר' יאנקעלע .ר' אהרן האט שוין
דעמאלטס געהאט אין זיין ישיבה זיבן הונדערט בחורים, מיר וועלען זיך צוריק קערען מיט א אריכות צו יענע
און ר' יאנקעלע נישט .ר' אהרן איז געקומען צו פארן קיין בלוטיגען יו"ט ביינאכט ,ווען מיר וועלן אי"ה האלטען
בעלגיע מיט עטליכע הונדערט געסט ,ר' יאנקעלע איז דארטען.
קיינמאל נישט געפארען אויף קיין נסיעה מיט אזויפיל
מענטשען .ר' אהרן האט געקענט רעדען אויף יעדען צדיק *
וגאון ,ר' יאנקעלע נישט .ר' אהרן איז געווען מעכטיג און ר'
יאנקעלע נישט. יענעם ווינטער האט ר' אהרן אריינגעלייגט זיין עלטסטן זין
ר' מענדעל אלס רב אין אנטווערפען .אבער דאס איז אויך
אבער איידערען שרייבען דעם באזוך וועל איך זיך מוזען נישט צוגעגאנגען אזוי פשוט .די פאלגענדע האב איך
אוועק קערען פון די נושא און מאכען א שטיקל הקדמה באקומען פון א נאנטען מענטש בבית הברך משה.
וואס וועט פארשטיין געבען בעסער וואס איז געזען ביי
דעם באזוך און פאר וואס דער באזוך האט אויסגעזען ווען דער באניער רב ז"ל פון אנטווערפען איז נפטר
וויאזוי עס האט אויסגעזען. געווארען )איך מיין תשנ"ה( איז געווארען א גרויסער חלל
אין די סאטמארער קהילה ווי ער האט געדינט אלס רב .ער
ר' אהרן איז פון תשנ"ז אן ,געווען אין פאקט דער גרעסטער איז געווען א גרויסער צדיק ,א חכם און ת"ח עצום ,האט די
רבי אין די וועלט .ער האט זיך געהאלטען שוין רבי אין דארטיגע קהילה געבעטען דעם ברך משה ז"ל אז ער זאל
סאטמאר ,און שטילערהייט האט שוין געברענט א פייער שיקען זיין אייניקעל ר' העניך אשכנזי קיין אנטווערפען,
צווישען אים און משה .דער "שבת אחים" האט שוין וויבאלד ער איז געווען ר' אהרןס עלטסטער איידעם און ר'
געארבעט אז ר' אהרן זאל אומעטים פארען און זיי האבען מענדעל האט שוין געהאט א רבנות פאסטען אין סיגעטער
נאר געארבעט אים אויף צו בויען .דער היינטיגער ביהמ"ד אין וו"ב.
סאטמארער רבי שליט"א איז שוין געווען רב אין ירושלים
אבער בני ברק האט שוין דעמאלטס געארבעט מיט ר' אהרן
און זיינע מענטשען ווי מער שטיקלעך אונטערצולייגען אז ווען ר' מענדלס פרוי האט דאס געהערט איז זי
ער זאל נישט מצליח זיין. אריבערגעגאנגען צי ר' ליפא ,דער זענטער רב אין שטוב,
אין געזאגט אז איר מאן מענדי וויל פארען ווערען רב אין
יעדע פלאץ ווי ר' אהרן איז אין יענע יארען געפארען אויף אנטווערפען ,אבער נאר אויף צוויי יאהר .האט ער איר
מכלומערשטע שליחותער ,און דער רב אויף יענעם פלאץ געפרעגט ,וואס עפעס נאר אויף צוויי יאהר ,מה נפשך
האט אים ,ווי עס פאסט ,אוועקגעגעבען אלע כיבודים, אדער יא אדער ניין ? האט זי גענטפערט ,דו מיזט
האט ר' אהרן קיינמאל נישט אפילו זיך געמאכט ווי ער וויל פארשטיין אז זיידי )דער ברך משה( איז שוין אלט ,און נאך
עס נישט .ער האט קיינמאל נישט צוריק געגעבען אפילו זיינע הונדער און צוואנציג וועט דאך מיין שווער )ר' אהרן(
נאר א קליינע כיבוד .ווען ער איז געווען אין ירושלים אלעס איבערנעמען ,קומט אויס אז מענדי וועט האבען
תשנ"ט ביי די בר מצוה פון היינטיגען סאטמארער רבי קרית יואל ,און וויבאלד ער דארף האבען אביסעל
שליט"אס זון ,האט אים דער דעמאלטסדיגער סאטמאר- עקספריענס אין רבנות וויל ער פארען אויף צוויי יאר.
ירושלימער רב מכבד געווען מיט אלע כיבודים .עס איז
נישט געווען איין כיבוד וואס ער האט זיך אפילו געמאכט די וועלט זאגט א ווערטעל :קינדער שפייען וואס די
אז ער וויל אז דער דארטיגער רב זאל האבען דעם כיבוד .צו עלטערן קייען.
איז דאס געווען מנחה ער"ש ,מאכען ערשט קידוש ,תורה
זאגען ,דאווענען שחרית ,שישי ,זאגען ה' מלך ,זאגען תורה ר' אהרןס באזוך ביי הרה"ק ר' יאנקעלע פון פשעווארסק
ביי של"ש ,בענטשען ביי של"ש ,אויף קיין שום כיבוד האט וועט נאכקומען אי"ה
ער נישט זיך אפילו געמאכט ווי ער וויל אז דער רב פון
דארט זאל עס האבען. ר' מענדעל איז געווארען רב אין אנטווערפען תשנ"ז און ר'
אהרן איז אהינגעפארען פראווען א גרויסען שבת התוועדות
און ר' אהרן איז נישט געווען דער רבי .ער איז געווען א רב מיט א הכתרה אינאיינעם .אינטרעסאנט איז אז ר' מענדלס
אין א קהילה פונקט ווי זיין ברודער -דער רב אין ירושלים, שווער ,ר' בעריש מייזליש דער רב פון סאטמאר ,53איז
נו פארוואס האט ער נישט געטראכט אז עס קומט זיך אים נישט אהינגעפארען .לכאורה איז דאך זייער א ווינדער
נישט עכט די אלע כיבודים .אמת עס איז זייער שיין אז מען פארוואס איז ער נישט אהינגעפארען ווען זייין איידעם
איז אים מכבד און דער דארטיגער רב גיט אים אלעס באקומט אזא חשובע פאזיציע ,אזא רבנות פאסטען האט
אוועק ,אבער פארוואס האט ער געהאלטען אז עס קומט נאך נישט באקומען קיינער פון רבינס אייניקלעך? דער
זיך אים באמת? אבער דאס איז ער .ער איז צוזאם תירוץ איז ,אז ר' אהרן האט פארארבעט אז ער זאל נישט
געשטעלט פון "איך" ,מיך" און "זיך" ,און דערפאר קומען און חלילה אוועקנעמען א טראפ אטענשאן ,ח"ו .ר'
עקסיסטירט נישט ביים אים אין מח ,נאר איין מענטש. אהרן האט בטבע נישט ליב ווען נאך איינער באקומט כבוד
אלעס קומט זיך פאר מיר. איבערהויפט אויב וועט עס ח"ו קומען אויף זיין חשבון.
69
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אויף פארשידענע ענינים זייער אכט געגעבען אויף דעם איידער ר' אהרן איז געפארען קיין אנטווערפען האט די
כבוד וואס קומט זיך אים .ער איז נישט געגאנגען צו א "שבת אחים" פון ניו יארק אריבער "געליפערט" בחורים פון
חופה אויב איז ער נישט געווען דער מסדר קידושין און איז דאהי צו הענגען לעקטערלעך און טאוולען אויף די
נישט געגאנגען צו א ברית ווי ער איז נישט געווען מכובד אנטווערפענער גאסן ,וואס דאס פאר זיך איז געווען גאר
מיט סנדקאות .ער האט געקענט איבערגעבען די כיבודים אום עטיש צו טון ווען דער רבי ,זיין טאטע ,לעבט נאך און
דא און דארט ,אבער נאר ער האט דאס איבערגעגעבען .ער איז פולקאם געזונט.
איז נישט געגאנגען צו קיין חתונות פון קרובים אויב האבען
זיי נישט אים מכבד געווען מיט סידור קידושין .נישט אז ער עס איז פארהאן "געזעצען" און "הלכות" ביי רעביסטעוועס.
איז געווען פאר'חלש'ט אויף א סידור קידושין ,ווייל איינס, עס איז פארהאן עטישקייטען פון אין מלכות נוגעת
ער האט ממאס געווען אין כבוד .צוויי ,ער האט בחברתה ,עס איז פארהאן עטישקייטען פון פשוטע כיבוד
פארשטאנען גאר גוט אז עס קומט זיך די סידור קידושין אב ,כאטש דער טאטע איז פאקטיש נישט מוחה .עס איז
פאר א זיידען א רב צו א רבי .און דריי ,ער איז לכאורה פארהאן עטישקייטען וואס פשוט עס "פאסט" נישט .עס
געווען דער גרעסטער מסדר קידושין אין דער וועלט .ער פאסט נישט אז א פשוטער זון זאל אפילו צולאזען אז מען
האט געהאט הונדערטער סידור קידושינ'ס א יאר ,עס זענען זאל פאר אים מאכען דאס וואס עס באלאנגט פאר א
געווען פיל מאל ווען דער ברך משה האט געהאט 5-6סידור פשוטער טאטען .אפגערעדט פון א זון פון א רבין וואס
קידושינס א טאג .ער האט געהאט די מערסטע סנדקאות לעבט און איז געזונט.
אין זיין צייט געקענט האבען 4-5בריתן אין איין צופרי.
דעריבער איז נישט געווען די סידור קידושין צו סנדקאות ר' אהרן האט קיינמאל זיך נישט אויפגעשטעלט ברבים און
וואס ער האט געדארפט ,אבער ער האט געהאלטען אז א אפילו נישט פריוואט געזאגט ,אז מען זאל נישט טון דאס
רב אין דעם קאליבער ווי ער איז ,טאר נישט גיין צו א חופה מינדעסטע וואס באלאנגט פארען רבין .ער האט נאר
אדער שפעטער צו די חתונה ,אויב איז נישט געווען דער געמיטינגט מיט זיינע יועצים ,וואס מען קען יא טון און
מסדר קידושין .עס זענען נאך געווען פארשידענע כיבודים מיט וואס קען ער ווייזען פאר אלע סאטטמארע קהילות אז
אויף וואס ער האט געהאלטען אז אלס רב ,געהערט עס ער איז דער נעקסטער אין די רייע פון די דינאסטיע .למשל,
אויסדרוקליך פאר אים ,ווי למשל זיין צייט צו דאווענען אריין צוברענגען א גאנצען פיש ,ביי א סעודה ברבים ,איז
יעדען טאג אין ביהמ"ד האט געמוזט זיין ליידיג דער עמוד. בהחלט א זאך וואס געהערט צום רבין .אנצוגרייטען
עס האט נישט געטארט פארקומען א מנין אין גרויסען זילבערנע כלים ביי א שבת התוועדות איז נאך ארגער ווי
ביהמ"ד שוין פון א האלבע שעה פאר זיין דאווענען ,אפילו זיך אנטאן א טלית פרייטאג צו נאכטס און מאכען דערמיט
עס האט זיך אמאל געקענט מאכען אז ער איז אנגעקומען קידוש .צו הענגען לעמפעלעך און טאוולען ברוך הבא און
שפעטער .ער האט נישט געוואלט ווארטען אז יענער מנין מזל טוב ,געהערט אויסשליסליך פארען רבין .אוודאי
זאל זיך ענדיגען .זיי האבען געמוזט זאפארט ארויסגיין אין שטייט נישט ארויס געשריבען אין שו"ע אז אויב א זון
א זייטיג שטיבעל. הונגערט נאך די זאכען איז ער עובר אויף כיבוד אב ,אבער
עס פארשטייט יעדער אז די סארט זאכען זענען פונקט ווי
דעריבער וואלט ער פארשטאנען אז א טלית פרייטאג צו זיך זעצען פיזיש אויפן טאטענס פלאץ.
נאכטס ,אדער א שטעקען וואלט געווען א פארלעצונג אין
זיין כבוד און ער וואלט דאס נישט צוגעלאזט .אבער די ווען ר' אהרן איז אין יענע יארען ארומגעפארען אין די
כבוד המדומה ,די בעיבישע כיבודים האט ביי אים קיינמאל גאנצע וועלט בשליחות פון "שבת אחים" האט ער קיינמאל
נישט פארנעמען א פלאץ .און דאס אלעס האט אונזער ר' נישט אפגעשטעלט דאס זונגען ווען ער איז אריינגעקומען
אהרן געוויסט און דעריבער האט ער נישט מורא געהאט אז צו די הויפט מסיבות .ער האט זיך קיינמאל נישט
דער טאטע וועט אים דערלאנגען אחת למעלה ושבע למטה אויסגענומען אז ער וויל נישט ח"ו האבען די סארט נארישע
פאר די חוצפה. כבוד המדומה .איך שרייב כבוד המדומה ,ווייל ר' אהרן
האט געוויסט אז וויבאלד ביי זיין טאטען זענען די אלע
דער ר' אהרן ,אויסער צו פארמאגען א נאז מיט צוויי אויגען סארט כיבודים ווי ,לעמפעלעך ,טאוולען ,זונגען ביים
און א בארד ,ענדעלט נישט גארנישט צו זיין טאטען .ער איז אריינקומען ,קבלת פנימער פון טויזענטער אידען ,זילבערנע
מיט אלעם אזוי אנדערש אז עס וואלט נישט געווען ווער כלים ביים טיש ,גאנצע פיש ביי א סעודה ,געווען בלויז א
עס זאל אפווענדען א טעריע אז ער איז א אדאפטירט קינד כבוד המדומה .דעם ברך משה'ן זענען די זאכען אפילו נישט
ביים ברך משה. אריין אין קאפ ,און ער האט דאס אפילו ממאס געווען.
דעריבער האט ר' אהרן געוויסט אז זיין טאטע וועט דאס
דער ברך משה איז געווען א אויסגערופענער גאון און באמת נישט אן גיין ,ווייל ער האט געוויסט אז דער ברך
מתמיד ,א חכם מחוכם ,ממאס געווען יעדע שמץ פון משה פארשטייט נישטאמאל צו די זאכען.
גאווה ,ממאס געווען אין כבוד .א מזג טוב ,געמאכט יעדען
איד שפירען ווי ער איז עפעס ווען מען איז אריין צו אים, אבער ווען ר' אהרן טוט ווען אן א טלית פריייטאג צו
ער האט ליב געהאט יעדען איד און ספעציעל תלמידי נאכטס ,אויף דעם וואלט דער טאטע שוין יא פארשטאנען
חכמים .און ביז די סקול דיסטריקט פרשה האט ער אז ער איז געגאנגען מיט א שמיץ אריבער .מען זאל נישט
אמבעסטען געלעבט מיט יעדען ערליכען איד אויף דער מיינען אז דער ברך משה האט נישט געוויסט וואס פארא
וועלט .און אפילו דעמאלטס ווען ער האט יא גערעדט פאזיציע ער פארנעמט אויף די וועלטס ארענע .ער האט
70
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
מענשטען וואס געדענקען דאס .און מענשטען פארציילען קעגען די רבנים האוסרים איז אינטרעסאנט צו
אז דער ברך משה האט זיך אונטערגעהויבען ווען ר' יואליש באמערעקען אז זיי האבען זיך אלע איבערגעבעטען
פלעגט אריינקומען. שפעטער .דער וויזניצער רבי האט געטון עפעס וואס מען
זעט ליידער נישט מער .ער האט געשריבען א בריוו צום
דאס דרך ארץ וואס דער ברך משה האט געהאט פאר א ברך משה ווי ער שרייבט אים אז ער בעט אים איבער און
ת"ח איז געווען פיל מער ווי עס פירט זיך א גרויסער רבי. ער שרייבט אז דער ברך משה זאל אים מוחל זיין.
ער האט פון זיין כבוד אוועק געקוקט ,און זיך ברבים
אונטער געהויבען ,און טייל מאל אינגאנצען זיך אויף איך מוז זיך אפשטעלען ,שרייבענדיג די ווערטער .ווייל אזא
געשטעלט ,פאר תלמידי חכמים וואס זענען אריינגעקומען. סארט בריוו איז נאך נישט ערשינען אין לאנגע לאנגע
עס איז געווען ביים אין נאטור מכבד צו זיין יעדען מענשט יארען .מען רעדט דא פון א גרויסען רבין מיט טויזנטער
בכבוד הראוי לו. חסידים ,וואס האט געמעגט רעדען וואס ער האט גערעדט
נאכדעם וואס מען האט אויף אים אזוי גערעדט .דער
ער איז געווען אויסערגעווענליך באליבט און ארויף געקוקט וויזניצער רבי האט באמת געהאלטען אז דער סקול
ביי יעדען ערליכען איד .הרה"ק ר' יאנקעלע ,דער אלטער דיסטריקט איז אסור ,און ער מעג זיך מחולק זיין אפילו
סקולענער רבי ,דער אלטער פאפער רב ,דער גאב"ד דער מיטען גרעסטען פוסק .און עס קומט נישט אזוי אראפ צו
מנחת יצחק ,דער גאב"ד דער רמ"א ,דער גאב"ד רי"מ רייסען א רבין אויב האלט ער אנדערש .פון דעסטוועגען
דושינסקי ,ספינקער רבי ר' הערשלע ,און נאך פילע ,וואס האט ער זיך אראפגעלאזט ,צו גאר אויפגעהויבען און
האבען מיט אים אויסער געוונעליך שיין געלעבט .און ער דערהויבען ,און געשריבען אזא מחילה בריוו .עס איז נישט
האט זיי אויסטערליש מכבד געווען און ארויף געקוקט ,און פארהאן קיין סאך רביס וואס וואלטען אזעלכע ווערטער
פון זיך אלעס אוועק געגעבען פאר זייער כבוד וועגען. געשריבען אן קיין תנאים פון פריער וואס וואלטען
פארזיכערט אז ער באקומט אויך עפעס אויף צוריק אז ער
זיין זין ר' אהרן האט קיינעם נישט קיינמאל מכבד געווען זאל נישט אויס זען ביי זיינע חסידים אין די אויגען ווי א
און קיינמאל קיינעם נישט ארויף געקוקט .און מען זעט פארלירער .עס איז די שטערקסטע סארט גבורה פון א רבין.
טאקע אז קיין איין רב האט זיך מיט אים נישט געוואלט
איבערבעטען קיינמאל ,נאר דער קארלסבורגער רב ר' אויך האט זיך דער מאטעווידעער רב ז"ל איבערגעבעטען
יחזקאל ראטה) .אז מען רעדט שוין ,איז אינטרעסאנט צו שפעטער מיטען ברך משה ,און כאטש דער ברך משה האט
אנמערקען ,אז דער קארלסבורגער רב איז געווען דער אויף אים גערעדט נאך סאך מער ווי אויף די אנדערע רבנים
שארפסטער לוחם קעגען סקול דיסטריקט .ער איז געווען האוסרים .דאך האט ער פארשטאנען אז עס איז געווען
דער איינציגער וואס האט געהאלטען און ארויס געקומען זייער א אנגעצויגע צייט ,עס איז געווען פורים ווען דער
מיט א געשריבענע תשובה אז עס "יהרג ואל יעבור" ,אבער רבי איז געווען בגילופין און ר' אהרן האט אים געהאט
ער איז דער איינציגער וואס לעבט גוט מיט ר' אהרן(. אנגעצויגען .און די רגע וואס דער ברך משה האט אויף
גענומען זיין דריטען זין אלס רב אין סאטמאר וו"ב האט זיך
ר' אהרן קוקט נישט ארויף אויף קיין ערליכען איד ,און דער מאנטעווידעער רב איבערגעבעטען און האט מערערע
האט זיך נאך בטעות אויף געשטעלט פאר קיין איין רב .אזוי מאל באשיינט דעם אויבען אן מיטען ברך משה.
ווייט ,אז ווען ר' אהרן האט חתונה געמאכט זיין טאכטער
צו הרב דושינסקיס איינקעל ,דאכט זיך ,תשנ"ח ,און הרב דעם קאשויער רב האט דער ברך משה געוואלט גיין
דושינסקי איז ספעציעל געקומען צו פארען צו די חתונה באזוכען אין שפיטאל עטליכע מאל ,נאר זיינע קינדער
שוין גאר שוואכערהייט ,דערציילען מענטשען ,אז ר' אהרן האבען ליידער געמאכט שטיקלעך אז דאס זאל נישט
האט זיך ניטאמאל אונטערגעהויבען ווען הרב דושינסקי איז פארקומען .כאטש עס איז באוויסט אז דער ברך משה און
אריינגעקומען צו די חתונה .און נאכמער ,הרב דושינסקי דער קאשויער רב זענען געווען אמאל ספעציעל נאנט און
האט אפגענומען מז"ט פון דעם גאנצען אויבען אן ,אויפן האבען קיינמאל נישט גערעדט איינער אויפן אנדערען,
וועג גייענדיג צו זיין פלאץ אין מיטען ,און ווען ער איז אן נאכמער ,עס איז היינט ידוע אז ביידע האבען אפילו אין די
געקומען צו ר' אהרן און געגעבען די האנט ,האט זיך ר' אנגעצויגענע יארען ,שיין גערעדט איינער איבערען
אהרן נישטאמאל אויס געדרייט אויף זיין זייט ,נאר אים אנדערען .דאך איז ליידער נישט צו שטאנד געקומען אז זיי
צוריק געגעבען די האנט ריק ווערטעס .אט דאס איז דער האבען זיך געקענט טרעפען און זיך אפיציעל איבערבעטען.
בעסטער ביישפיל וויאזוי ער פירט זיך אויף צו רבנים וואס
זענען פיל עלטער פון אים. דער שארמאשער רב ר' יואליש מארגענשטערען האט זיך
איבערגעבעטען מיטען ברך משה און נאכען אויפנעמען ר'
כ"ש ווי אזוי ער פירט זיך אויף צו רבנים וואס זענען זיין זלמן לייבען פאר רב ,האט ער באשיינט יעדע מסיבה און
עלטער אדער יונגער .און כ"ש וכ"ש וויאזוי ער פירט זיך באזוכט דעם ברך משה צענדליגער מאל ,און דער ברך משה
אויף צו סתם מענטשען .ער ענטפערט נישט נארמאל ,ער האט זיך באמת געפריידט צו דעם גרויסען גאון וצדיק.
האקט אלץ אריין אין מיטען רעדען ,רעספעקט פאר א בעפאר די סקול דיסטריקט פרשה איז ר' יואליש געגאנגען
מענטש אלץ א מענטש ,איז ביי אים נישט אנגענומען .ווייל יעדע וואך צום טיש פון ברך משה אין קרית יואל און ער
ער איז צוזאמגעשטעלט פון "זיך" ,מיך" און "איך". פלעגט אויף הייבען דעם כוס צו קידוש ,און באקומען דאס
בענטשען די ערשטע וואך .דאס פארציילען צענדליגער
71
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
באקומען און טאקע שוין .ער רעספעקטירט קיינעם נישט יעדער וואס האט קליינווארג אין שטוב ווייסט אז פיצעלע
אויף דער וועלט ,אבער ער וויל די גאנצע וועלט זאל אים קינדער ווייסען נישט פון גארנישט .ווען זיי זענען הונגעריג
דינען און רעספעקטירען .אין אנדערע ווערטער ,ער וויל צו ווען עס האט געמאכט א פעמפער ,מעג די מאמע
נאר האבען פון יענעם וואס יענער קען אלס געבען ,אבער האלטען אין מיטען ליכט בענטשען .דאס קינד ווייסט נישט
ער געבען ,דאס קען ער פשוט נישט. פון קיין חכמות .ער מוז שוין האבען דאס וואס עס קומט
זיך פאר אים .א פיצעל קינד האט גארנישט אויף דער
וויאזוי ער האט זיך געקענט צוזאם לעבען מיט זיין פרוי און וועלט ,בלויז" ,איך"" ,מיך" און"זיך" .ווען דאס קינד ווערט
קינדער ,דאס זאל איר ביטער גיין זיי פרעגען .איך גיי נישט עלטער ,ווייסט עס שוין אז עקסיטירט נאך קינדער אין
שרייבען איבער דעם ,ווייל די זאכען וואס איך האב מיך שטוב ,עס איז פארהאן די צייט צו עסען און עס איז
אנגעהערט פון גאר קראנטע מקורות ,זענען אזוי אום פארהאן א צייט צו שלאפען ,אבער ער קען נאך נישט
גלייבליך אז איר וועט מיך אנקוקען ווי א ליגנער און א פארשטיין אז עס אמאל פארהאן א תירוץ פון נישט קענען
פאנטאזירער. באקומען עפעס ווייל עס קאסט צופיל געלט .דאס קינד
קען נאך דאס נישט דערהערען .דער "איך"" ,מיך" און "זיך"
איין סארט מענטש וועם אונזער ר' אהרן רעספעקטירט יא. איז שוין פארברייטערט אבער עס איז נאך אלץ פארהאן
אין אמתן ,צוויי סארט .איין סארט איז ער אליין .עס איז פארשידענע מאל ווען דער "איך"" ,מיך" און "זיך" איז נאך
נישט פארהאן נאך א מענטש וועם ער רעספעקטירט אזוי דא .ווען דאס קינד ווערט נאך עלטער ,ער איז שוין א בחור
ווי זיך אליין .אבער אויך נישט ווי א גרויסער ערוואקסענער און פארמאגט שוין שכל ,פארשטייט ער שוין אז נישט אלע
מענעטש רעספעקטירט זיך ,ווייל א מענטש וואס מאל קען מען עפעס קויפען ,ער ווייסט שוין אז נישט אלעס
רעספעקטירט זיך ,ווייסט אויף יעדע זאך אז עס איז קומט זיך אים ,און נישט אלעס קומט אן גרינג .אבער ער
פארהאן פארשידענע סארט זאכען וואס ער טאר נישט טון איז נאך א קינד פון מאל צו מאל .ער קען נאך אלץ חתן
ווייל עס נעמט אוועק זיין רעספעקט .למשל .א זעלבסט פארלאנגען פארשידענס וואס ער קען נישט פארשטיין און
רעספעקטירטער מענטש ,וועט נישט עסען מיאוס און דערהערען אז זיין זאך וואס ער וויל ,איז נישט פאסיג ,עס
קייען הויעך ,ער וועט נישט אויף גרעבטשען ברבים און איז אום נויטיג ,צו דער טאטע האט נישט קיין געלט אויף
אוודאי נישט נפחא'ן ברבים .א זעלבסט רעספעקטירטער דעם .אבער נאך די חתונה ,ווען ער ברענגט אריין א שותף
מענטש ווייסט ווי אזוי צו רעדען צו מענטשען ,ער האקט אין זיין לעבען ,מוז דער "איך"" ,מיך" און "זיך" אינגאנצען
נישט אריין יעדעס מאל ווען איינער זאגט עפעס ,אפילו פארשווינדען ווערן .געווענליך האט דער יונגערמאן אליין
אנדערש פון אים .א זעלבסט רעספעקטירטער מענטש שכל אז דאס לעבען איז ווייט פון "איך"" ,מיך" און "זיך",
נעמט אן יענעמס מיינונג אויב איז ער איבערצייגט אז אבער אויב ל"ע האט ער נישט דעם שכל פון זיך אליין,
יענער מיינט זיין טובה ,אפילו עס איז אנדערש וויאזוי ער דעמאלטס וועט ער זיך דאס לערנען אויף זייער א שווערען
וואלט באמת געוואלט .א זעלבסט רעספעקטירטער מענטש וועג ,אויב ער וועט בכלל באקומען נאך א שאנס זיך אויס
פארשטייט אליין אז א מכבד ווערט א מכובד .א זעלבסט צו לערנען.
רעספעקטירטער מענטש ווייסט וואס מיינט "קלעסי" און
פארמאגט קלאס .און נאך צענדליגער משלים וואס איך לאז ווען א מענטש ווערט עלטער ווייסט ער פון זיך אליין אז ער
איבער פאר די אינטעליגענטע ליינער אז זיי זאלען מיט איז נישט דער קלוגסטער ,ער איז נישט דער גרעסטער ,און
זייער אינטעליגענץ אליין צוזאם שטעלען די אלע משלים ער ווייסט אז פון עלטערע קען מען און מוז זיך לערנען .און
וואס איר טראכט אז מיט דעם קען פארענטפערט ווערען ר' אויב נישט ,אויב האלט ער זיך העכער פון יעדען מיט
אהרןס גאנג אין לעבען. אלעם ,וועט אזא איינער האבען זייער א מיזרעבעל לעבען.
ער וועט מאכען אזעלכע מיסטעיקס אין זיין לעבען אז עס
איין משל וואס איך וועל אייך געבען כדי בעסער צו קען זיך אפילו נישט ענדיגען גוט .און עס קען זיין אז ער
פארשטיין וואס פארא סארט משלים מען רעדט וואס איר וועט מאכען אזא סארט טעות וואס וועט אים שאטען פאר
זאלט אליין אריין טראכטען .ר' אהרן קען נישט באקומען א גאנץ לעבען .יעדער מענטש מוז ,נישט איינמאל און נישט
געניג קאמפלימענטען און רימערייען וויפיל מען זאל אים הונדערט מאל ,נאר א גאנץ לעבען ,אנקומען צו אנדערע
נאר וועלען געבען .א קינד דארף מען זייער רימען אין מענטשען ,און דעריבער רעספעקטירט ער אנדערע
ארדער אים אויף צו בויען ,און מיט א גוט ווארט קען מען מענטשען פון זיך אליין ,ווייל דער שכל דיקטירט אים דאס.
ביי אים פועלן אלעס אויף דער וועלט .און א קינד בארימט אן רעספעקט פאר א אנדערען מענשט איז מען אליין נישט
זיך אליין אן אויפהער .דאס איז די טבע פון אלע קינדער. רעספעקטירט ,און דאן שווימט דער מענטש אליין אויפן
אבער ווי גרעסער ער ווערט ,באוקמט ער מער שכל צו גרויסען ים אן קיין שיצונג .ער מאכט אזאנע טעותים וואס
פארשטיין אז רימערייען איז נישט שיין ,און אייגענע רימען, קיינער אויף דער וועלט קען עס שוין נישט פארעכטען ,און
זאגט די וועלט ,שטינקט ,און דער מענטש אליין עקעלט זיך דאס ערגסטע פון אלעם איז ,אז ער אליין קען אויך נישט.
פון בארימערייען ,און אפילו ווען אנדערע בארימען אים
וועט ער זיך זיך פילען מיט אפשיי און נישט פאסיג .איבער אונזער ר' אהרן איז געבליבען אין אלעם ווי א קינד .ער איז
הויפט ווען עס איז פאלש און איבערגעטריבען. נישט קיינמאל אויס געוואקסען דעם "איך"" ,מיך" און
"זיך" ,ביי אים עקסיסטירט נישט נאך א מענטש ,ער מוז
דער ר' אהרן וויפיל מען רימט אים און מיט וויפיל קיינמאל נישט צוקומען צו א אנדערען .ער ווייסט נישט פון
לעקערייען ער הערט זיך אן ,וועט ער זיך נאכדעם אליין זיך טיילען מיט נאך איינעם ,נאר ער אליין דארף אלעס
72
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
מקשה לילד ,פון לאנדאן וועגען א אפעראציע ,פון אויסרימען .יעדער רב און שיינער יוד וואס באזוכט אים,
אנטווערפען וועגען א נאמען ,פון בני ברק וועגען א שידוך, באקומט אינסטרוקציעס אין דרויסען ,אז ער זאל רעדען
פון האטסע פלאטסע וועגען אנטאן גלעזער פאר א קינד, מיטען רבין איבער די "שחיטה מהודרת" אין קרית יואל ,צו
און נאך געפערליכע קינדישע שטיק וואס יעדער ליינער רעדען פון די ברייט פארצווייגטע פעולות פון רבין אין די
האט געדארפט גלייך לויפען אין בית הכבוד צו ברעכען. גאנצע וועלט ,ער זאל פרעגען דעם רבין וויאזוי ער מאכט
די אלע זאכען ווען ער איז איין מענטש אליין ,רעדען וועגען
נאך א סארט מענטש וועמען ר' אהרן רעספעקטירט ,די "תקנות" ,און ווי די גאנצע וועלט ווערט משוגע פון די
אנדערע שוואכקייטען-פולע רביס .ער איז דשעלעס אויף תקנות .און ווי נאר יענער רב הייבט נאר מיט די
זייערע אנגעפאקטע פארענטעשן ,אויף זייער לעבידיקייטען גערימעכצער ,נעמט דער רבי איבער און ער אליין ברענגט
ביים טיש ,די לעמפעלעך און די שיינע סיינס וואס הענגען נאך און נאך ארויס אז דאס וואס דער רב ברענגט ארויס
ביי די סארט רביס ביי די חתונות און נאך די סארט איז נאר א האלבער בילד וואס ער טוט אלץ .ער טוט פיל
בעיבישע שטיקן פון די סארט רביס .אבער א רבין וואס איז מער און ברייטער.
נישט "אזוי גרויס" אין די סארט בעיבישע שטיק ,ווי למשל
דער היינטיגער פשעווארסקער רבי ,דער וויזניצער רבי ,דער ביי יעדע כינוס און סיום ברענגט מען רעדנערס וואס זיי
סקולענער רבי ,דער ראחמיסטריווקער רבי פון דאהי און רעדען נאר פון איין זאך :פון רבין .פון זיין גרויסקייט און
זיין פלומיניק פון ירושלים ,זענען ביי ר' אהרן פריך ומופרך מעכטיקייט און זיינע פעולות אין כשרות און זיינע פעולות
פון קאפ ביז פיס .ער איז נישט גענוג ערוואקסען צו אויף יעדע זאך .און דאס איז אלעס בפניו .ער זיצט דארט
פארשטיין אז די אלע זענען פון אים העכער אין יעדע און קען נישט זיך אן הערען גענוג .לעצטענס האבען זיינע
הייליגע זאך ,זיי זענען מיליאן מאל אזעלעכע ירא שמים נאנטע מענטשען אויף געכאפט אז הרב ברוידא פון ב"פ ער
וירא חטא ווי אים .אבער וויבאלד זיי האבען נישט די איז דער מערסט ,געאייגענטער מענטש פאר די ארבעט .ער
סארט טישען ,די גרויסע חתונות ,די סארט בעיבישע ווערט גערופען יעדען שני וחמישי אויף צו טרעטען און טון
קינדישקייטען ,איז ער פיל פיל פיל העכער פון זיי. די ארבעט )בערך וואס דער לימאנאווער רב טוט אין
סקווער (.און ווען יענער רב איז פערטיג ,הייבט דער רבי
איצט צוריק קיין אנטווערפען. אין זיין דרשה ,זיך אזוי אויס צו לויבען אז זיין ציבור ווערט
שטיל פון פארשטימעניש .און דער בלאט רופט אן די סארט
עס איז פרייטאג נאכמיטאג און ר' אהרן גייט באזוכען ר' שטימעניש :יראת הכבוד.
יאנקעלע .מען דארף נישט דא מספיד זיין ר' יאנקעלע און
אייך קומען דערציילען ווער עס איז געווען .אבער עס איז פארגאנגענעם פסח האט זיך ר' אהרן געלאזט בארימען
וויכטיג א קליינע נקודה צו וויסען אז דער פשעווארסקער דורך א אינטרעוויא מיט די מאגאזין "משפחה" אויף עיברית
רבי איז געווען פארהייליגט אומעטים און איז געווען דער און אויף ענגליש .איך וועל נישט אריין גיין אים דעם עצם
רבי איבער גאנץ אייראפע .אפגערעדט אין אנטווערפען רעיון פון א ראיון ,ווייל דאס האב איך שוין געשריבען אז די
וואס די גאנצע שטאט געווען פלאמעדיגע חסידים פון דעם סארט פראפעגאנדע וואלט מען נישט געקענט פועלן ביי
איש קדוש .ר' יאנקעלע איז שוין געווען תשנ"ז גאר גאר קיין שום ערענסטען רבי'ן ,נאר ביי די "שוואכקייטן-פולע"
שוואך .און עס איז געווען זמנים וואס ער איז נישט געווען רביס .אבער דער אינטערוויא איז געווען פיל מער ווי די
אינגאנצען ביי זיך. וואס זיי האבען שוין געמאכט מיט די פריערדיגע רביס
וואס גייען אריין אין דעם כלל פון "שוואכקייטן-פולע" .עס
די פשעווארסקער גבאים האבען געוויזען פאר ר' אהרן ווי איז געווען דארט געשריבען אזעלעכע עקעלדיגע
דער באזוך וועט פארקומען ,אין די סוכה .ר' אהרן איז שוין גערימעכצער אז עס געווען צום ברעכען .קודם רימט אים
געזעצען און עס האט גענומען צייט ווילאנג מען האט אויס זיין "יועץ פרטי" מתתיהו דייטש ,נאכדעם זיין "שר
אריינגברענגט ר' יאנקעלע .ר' אהרן האט גערעדט על דא החוץ" משה אהרן האפמאן ,נאכדעם זיין גבאי ,חיים שלמה
ועל הא ,הויך כדרכו. פישער ,און ווען זיי זענען שוין פערטיג גייט מען אריין צום
רבין אליין ,און ער רימט זיך אליין דאפעלט ווי די
ענדליך מען ברענגט אריין דעם גרויסען צדיק און מען זעצט פריערדיגע האבען נאר געקענט נאכקומען.
אים הארט נעבען ר' אהרן .ר' אהרן גיט אים שלום .און
אזוי ווי דער פשעווארסקע רבי האט שוין דאן נישט עס איז געווען א סטראטעגיע אים צו מאכען ווי א קאפ
גערעדט ,האט ר' אהרן זיך גענומען רעדען .אבער נישט שטיק ,וואס דער ווילנער גאון אינאיינעם מיטען
וואס פאסט ,זיצענדיג נעבען דעם צדיק נשגב ,ווייל ר' ראגאטשאווער זענען פלאך און פלאטשיג קעגען אים .ער
יאנקעלע איז ביי אים גארנישט. איז אזא סארט ווידלער קאפ אז ער קען פארנעמען צען
זאכען אויף א מאל .ער ענפערט פראגעס ווי ר' חיים
קנייבסקי ,שנעל און קורץ .און מיט דעם ווערט שוין
די ערשטע שאלה פון ר' אהרן האט ער געפרעגט כאילו עס פארענטפערט פארוואס ביי אים איז א קוויטעל א "טובל
זיצט נישט דא קיינער נישט נאר ער מיט זיינע מענטשען. און ארויס" .נישט ווייל ער לאזט קיינעם נישט קומען צום
ער פרעגט הויך :אה ,דא איז די סוכה? – יא .דא איז די ווארט ,נאר ווייל ער איז א ווילדער קאפ און כאפט אלעס
סוכה ,האט מען געענפערט .אה .און און און דאס איז דער אין איין מילי-רגע .דער שרייבער האט "אליין" געהערט און
שלאק? ווייזענדיג מיט די פינגער צום דאך .איך זע אז עס געזען ווי מען קאלט אן ר' אהרן פרעגען ,פון אסטראליע א
73
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
איז נאך א ווינדער אז זייין זין האט נישט מצליח געווען אין איז צובראכען .ביי מיר אין מיין סוכה אין קרית יואל איז
אנטווערפען? איז נאך א וואונדער אז אין פשעווארסק אויך דא אזא סארט שלאק ,אבער עס פארט נישט ארויף,
האלט מען פון ר' אהרן ווייניגער ווי גארנישט ,איז נאך א נאר גלייך .אה אה.
ווינדער אז דער היינטיגער פשעווארסקער רבי ,וואס איז ווי
זיין טאטען נערץ ומקודש ביי אלע ערליכע אידען ,האט דער דארטיגער ציבור האט געמיינט אז זיי חלשן אוועק.
געארבעט מעשים אז דער היינטיגער סאטמארער רבי זאל אזא שמועס איז נאך קיינמאל נישט פארגעקומען ווען ר'
ווערען רב אין דער סאטמארער קהילה אין וו"ב? איז נאך א יאנקעלע איז געווען אנוועזענד .דעם ר' יאנקעלע האבען
ווינדער אז דער היינטיגער פשעווארסקער רבי האלט ר' רבנים באזוכט אפילו ווען ער איז שוין געווען גאר שוואך.
אהרן טייטלבוים פאר איינעם וואס גלייבט נישט אין און געווענליך האט מען גערעדט וויאזוי דער רבי פילט ,און
גארנישט? איצט איז שוין אויך נישט קיין ווינדער אז דער אליין געבעטען א ברכה און די גבאים האבען פרובירט
היינטיגער פשעווארסקער רבי איז פארפיינטעט ביי אלע ר' ארויס צו קוועטשען א ברכה ,און נאכדעם האט דער רב,
אהרןס מענטשען און ביי אים אליין. דער באזוכער ,אויך געווינטשען פארן רבין א ברכה פון
געזונט און אריכת ימים און עס זאל זיין יתחדש כנשר
פאראכטען פון פריער נעוריו.דא רעדט מען דאך פון רבין וואס איז געווען נערץ
ומקודש אין די גאנצע וועלט .א אפענער בעל מופת .א
תשנ"ח איז געווען א היסטאריש יאר אין סאטמאר ,ווען די סארט רבי וואס האט זיך נישט געפינען נאך איינס ,און עס
"קאלטע קריג" האט געבושעוועט אינגרויסן ,עס האט זיך איז געווען א זכיה נאר אים אנצוקוקען.
געענדיגט מיט דעם וואס יענעם יאר זענען נפטר געווארען
די בארימטע בויערס פון סאטמאר ווי די ראשי הקהילה אבער דער ר' אהרן קוקט דאך נישט ארויף אויף אזא סארט
ומנהלי המוסדות פון ניו יארק הר"ר לייבוש לעפקאוויטש, רבין .ער גלייבט נישט אין העכערס ,האט ער נישט
הר"ר סענדער דייטש און הר"ר ליפא שווארץ פון ירושלים. געבעטען א ברכה נישט פאר זיך ,נישט פאר זיין שטוב ,און
אפילו נישט פאר זיין זון וואס גייט דא ווערען רב אין די
אבער די קריג דעמאלט איז געווען פון "הונטער די קוליסן", סאטמארע קהילה ביי וועמען דער פשווארסקער רבי איז
דאס הייסט יעדער האט געוואוסט דערפון ,אבער מען האט הייליג.
זיך נאך געקריגט אביסל פאליטיש ,עס צו פארשטיין דארף
מען דערמאנען די "היילייטס" פון יענעם יאר ,ווייל נאר איבערהויפט ווערט ר' אהרן נישט איבערגענומען אז איינער
ווען מען וועט גיין מיט א שטיקל סדר ,וועט מען אפשר איז קראנק און שוואך .איך וויל נישט שרייבען אז נאר א גוי
אביסל ארויסהאבן דעם בילד פון שפעטער און די ווערט נישט איבערגענומען ווען איינער איז זייער קראנק.
שרעקליכע דורכפאל פונעם איבערנעמען גאנץ סאטמאר: ביי א גוי ,אויב איינער איז קראנק ,איז זיין צייט געקומען
צו שטארבען און פטור .אבער א ערנסטער איד ,א מאמין,
די טיילונג פון אייראפע און ארץ ישראל גלייבט דאך אז א רבי ,א צדיק וקדוש ,אפילו ער איז שוואך,
אפילו ער איז נישט ביי זיך ,איז א זכיה אז ער לעבט ,ווער
רעדט נאך אויב קען מען נאך אריין כאפען א ברכה פון דעם
שבת פרשת נח תשנ"ח איז געווען א גרויסער שבת אין הייליגען מאן ,גלייבט מען אין די ברכה ,מען גלייבט אז
ירושלים ,דער סיגעטער רב ,היינט כ"ק רבינו שליט"א האט ליידער די חטאים פון דור האבען דאס צוגעברענגט ,און
זיך דעמאלט אפיציעל באזעצט אין ירושלים אלס אבד"ק אויב וועט מען תשובה טאן ווער דער אייבערשטער
סאטמאר ירושלים .איבערען יאר פון תשנ"ז זענען העלפען אז דער צדיק ווועט געזונט ווערען און וועט אונז
אנגעגאנגען די מיטינגען מיט די דארטיגע הנהלת הקהילה פירען קעגען משיח צדקינו במהרה בימינו.
און צוזאמען מיט'ן ברך משה איבער די התמנות ,און דער
רבי שליט"א האט אנגעהויבן פארן אויף שבתים .שבת ליידער קען מען דאס נישט זאגען אויף ר' אהרן .ביי אים
החודש איז געווען א גרויסער שבת ,און נאך ,אבער ער איז איז ר' יאנקעלע געווען א וועדזשטעיבעל און כאטש ער
צוריקגעקומען קיין ניו יארק .ווען אלעס איז שוין געווען זיצט דא טאקע ,איז ער נישט ביי זיך און טראגט אים אריין
אויסגעארבעט ,תנאים ,רבנות ,וכדו' ,איז געבליבען אז גלייך ווייל ער ווייסט סיי ווי נישט אז איך בין דא .און דערפאר
נאך די ימים טובים תשנ"ח גייט ער זיך באזעצן דארט .און האט ער "מיט די ארומיגע" גערעדט שטותים און לאקשען,
אזוי איז טאקע געווען. און ניטאמאל געקוקט אויך די זייט פון דעם צדיק.
אין יענע צייט האט מען אנגעהויבען הערן מאחורי הפרגוד יענער באזוך האט זיך פלוצום געענדיגט ווען ר' אהרן האט
אז דער ברך משה וויל צעטיילן סאטמאר אין די לענג און שוין נישט געהאט מער נארישע פראגעס ,און מיט א גוט
נישט אין די ברייט .דאס הייסט ,אייראפא און ארץ ישראל שבת האט ער זיך אויף געהויבען און געגאנגען זיין וועג ,צו
פאר ר' זלמן לייב ,און אמעריקע פאר ר' אהרן .ר' אהרן קענען שפאצירען אין גאס און זיך אן עסען מיט כבוד ווי
האט זיך גענומען קעמפן מיט ציין און נעגל און געזען נישט יעדער קוקט אויף אים און ער זעט נאך אמאל די
צוצולאזן אז עפעס זאל קענען צושטאנד קומען .דער "וכל לעמפעלעך און טעוועלעך וואס זיין ארגעניזאציע "שבת
זה איננו שוה לי" האט אנגעהויבען ארבעטען אויפן אחים" האט אים דעליווערט פון אמעריקע.
גרעסטען טעמפא .די "איחוד" קאמפאני אין שפיץ פון ר'
אהרן און זיין יועץ פרטי האבן אנגעהויבען מאכען אלע
74
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אומעטים געלייגט געווארען מודעות אז ער קומט צו פארען סארט פלענער אז גאנץ סאטמאר זאל זיין אינטער ר' אהרן,
בשליחות חותנו מרן רבינו זצ"ל ,וועגן דעם נייעם בית סיי ארץ ישראל און סיי אייראפע ,און מטכס עצה געווען
המדרש אין מאנסי. און ווי אזוי מען קען אפווישען דעם גרויסען שבת פ' נח
וואס איז פארגעקומען אין ירושלים ,נישט נאר דעם שבת
ער האט געהאט א געלונגענעם שבת ,און אויך האבן אלע נאר אויך דעם בעל השבת ,דאס איז דער יונגערער זון
ראשי הקהילה ומנהלי המוסדות פון לאנדאן אים פונעם ברך משה.
אפגעווארט ביים עירפארט .אויך איז אליעזר קעסטנבוים
געפארן אינאיינעם מיט אים ,און אויף אליעזר האבן די לכבוד דעם האבען זיי אנגעהויבן צוגרייטן פלענער פאר א
מודעות געשריבן די זעלבע" :זכה להיות כשליח המלך מכ"ק "התוועדות" פון אנשי שלומינו חסידי סאטמאר אין
רבינו שליט"א הלוך ונסוע ביחד עם הגה"צ חדב"נ לעיר אייראפע" בשליחות" פונעם ברך משה ,דורך בנו הגדול
הבירה לאנדאן" .דאס איז שוין געווען א עון בל יכופר ,ווייל הגאב"ד ור"מ קרית יואל ,וואס זאל דינען אלס א כינוס
אליעזר איז געווען שונא נומבער איינס ביי ר' אהרן און זיין פאר גאנץ אייראפע און פארשטייט זיך ,צו פארזיכערן ר'
קאמפאני ,און יעדעס מאל וואס מען האט געשריבן אהרןס מאכט און אז מען קען נישט אוועקנעמען פון אים
"בשליחות" אויף אן אנדערן ווי ר' אהרן ,האבן זיי עס אייראפע.
אנגעקוקט סיי ווי א פגיעה ,און אויך ווי א זלזול און
ליצנות ,ווייל אזוי ווערט די גאנצע "בשליחות" פון ר' אהרן שבת חיי שרה תשנ"ח ,איז ר' אהרן געפארן קיין
אויך נאר א פורים. מאנטשעסטער ,ווען זיין דעמאלטדיגער גבאי ,יודל
וויינשטאק האט חתונה געמאכט דארט ,און ער האט
ר' אהרן מיט זיינע מענטשען האבען געקריצט מיט די ציין, געמאכט א שבת התוועדות .ער איז שוין דעמאלטס נישט
אבער ,ווי שוין דערמאנט ,איז נאך די קריג נישט געווען געווען אזוי נאנט מיט יודלען ,און יודל האט געוויסט אז ער
אפיציעל ,האט מען נאר געשאלטן דעם רשע משה, גיייט פון דארט פליען נאך זייענדיג דארט ביי אים אין הויז
פארוואס ער שיקט ר חיים יושע בשליחות כלומר'שט פאר פאר 18שווערע יארען .אבער וואס טוט מען נישט פאר
זיין בית המדרש אין מאנסי ,ווען יעדער ווייסט אז בלויז ר' אזא געטרייע מענטש ווי יודל ...איז געווארען אז ר' אהרן
אהרן איז דער אמת'ער שליח פון רבי'ן. וועט פארן צו די חתונה ,און דעמאלטס האט די ערשטע
מאל געהייסן אין סאטמאר-אייראפע א "שבת התוועדות",
דעמאלט איז ר' חיים יהושע אפיציעל ארויף אויף די א זאך וואס איז קיינמאל פריער נאכנישט געהאט געווען
אויף יענעם קאנטינענט ,און ר' אהרן האט זיך באשטעלט
שווארצע ליסטע ביי ר' אהרן און זיינע מענטשען ,ווייל ר' צעטלעך וואו מען זאל שרייבן אז דער חשוב'ער גאסט
אהרן האט דאך געהאלטן ער איז אלעס ,דער טאטע לעבט הגאון הצדיק אבד"ק קרית יואל שליט"א קומט צו פארן
שוין נישט ,ער איז דער גאנצער זכות קיום פון סאטמאר, בשליחות אביו כ"ק מרן אדמו"ר הגה"ק שליט"א.
ממילא יעדע שאקל אין סאטמאר וואס ער האט נישט
געוואוסט דערפון פריער ,יעדע מסיבה ,אפגערעדט
התמנות'ער פון רבנות ,ראשי ישיבות ,נייע בנינים פון און אזוי ווי עס איז נאך דאן געווען די "קאלטע קריג"
קהילות און מוסדות ,וואס ער האט נישט געוואוסט פון עפאכע און משה האט זיך אפיציעל נישט אפען געקריגט
פריער ,אדער נישט מיטגעהאלטן אלע פלענער ,האט ער און מיט ר' אהרן ,איז נישט געווען ווער עס זאל אויף דעקען
זיינע מענטשן שוין געהאלטן פאר א מרידה קעגן אים. דעם פאלשען "שליחות" ,און עס איז נישט געווען ווער עס
זאל אויף דעקען דעם שלייער אין וואס ר' אהרן האט זיך
איינגעהילט.
און פאר דעם האט ער כסדר געהאט באמפס ,ווייל יעדע
נייעס פון סאטמאר וואס האט נישט נוגע געווען הגה"צ
אבד"ק קרית יואל שליט"א אדער ער איז נישט געווען ר' אהרן איז געווען ביי די חתונה ביי יודל וויינשטאק,
פארמישט דערין ,איז שוין געווען עפעס וואס איז קעגן דערנאך האט זיך אנגעהויבן די באזוכן ביי די רבנים און די
אים ,און משה מיט אליעזר וועבן שרעקליכע פינסטערע פיקטשערס ,א קבלת פנים אין בית המדרש פון סאטמאר
פלענער. מאנטשעסטער ,און א גרויסען שבת .אויך איז ר' אהרן
געפלויגן אויף איין טאג קיין אנטווערפען ,וואו ער האט
געפראוועט א מעמד הנחת אבן הפינה פאר די נייע
* סאטמארער ת"ת אין אנטווערפען ,אויך באגלייט מיט כבוד,
פאמפע און פיקטשערס און מיט זיין יועץ פרטי אהרן
פרשת בשלח תשנ"ח האט ר' אהרן געמאכט זיין שבת מתתיהו דייטש וועלעכער איז געווען דער ארכיטעקט פון
התוועדות אין וויליאמסבורג ,וואו עס איז געקומען צו פארכאפען אלעס אין דער וועלט.
פארן ר' יוסף בנימין וואזנער פון בני ברק און ר' אברהם
שמואל גראס פון טאראנטא ,דער אומשולדיגער נדבן פאר *
"איחוד" נישט וויסענדיג דעם אמתן מאטיוו פון דעם
"איחוד".
אפאר וואכען שפעטער יענעם ווינטער ,שבת פרשת ויחי,
איז ר' חיים יהושע הלברשטאם דער רב פון סאטמאר-
ביי יענעם שבת התוועדות פון ר' אהרן אין וויליאמסבורג, מאנסי געפארן קיין לאנדאן אויף א שבת ,און עס איז
איז געווען מוצאי שבת די ערשטע מאל א ריזיגע מסיבת
75
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
כאטש ער איז נישט געווען דער בנו הגדול און כאטש מען מלוה מלכה ,פון אפאר טויזנט אינגעלייט אין "ראוז קעסל".
האט מיט אלע מיטלען אים פרובירט צו באקעמפען. עס איז אויך געווען די ערשטע מאל וואס דער ברך משה
האט געשריבן א בריוו פאר א כינוס פון איחוד .אבער די
וויפיל דער יועץ הפרטי פון ר' אהרן ,אהרן מתתיהו דייטש, אהרונים זענען נישט געווען צופרידן פונעם בריוו,
האט פראבירט דעמאלטס צו צוימען דעם לאנדאנעם שבת פארוואס? ווייל אינעם בריוו איז נישט דערמאנט געווארן
שקלים האט דאס פונקט קאפויער געארבעט .דער רבי קיין איין ווארט פונעם שבת ,נאר פון מוצאי שבת .יעדער
שליט"א האט געפראוועט שבת שקלים אין לאנדאן אין האט געשמועסט אז משה גבאי זאגט אז דער שבת איז א
ביידע שולן ,קלעפטאן קאמאן און קעזענאוו ראוד ,און אויך חוצפה און א מרידה קעגן רבי'ן ,אויף דעם קומט נישט קיין
געהאלטן א דרשה שבת קודם קריאת התורה ,און מוצאי בריוו .יא ,א מלוה מלכה פון א ראש ישיבה מיט זיינע
שבת איז געווען א געלונגענע הערליכע מלוה מלכה פאר תלמידים ,דאס האט פשט .אבער א שבת התוועדות נישט.
מוסדות יטב לב.
דער גאנצער בריוו איז אלזא געווען אדרעסירט נאר פאר'ן
פארשטייט זיך אז סאיז געווען באגלייט מיט אפיציעלע מוצאי שבת ,היות עס קומען זיך צוזאם די תלמידים אין
מודעות מטעם הקהילה און מטעם המוסדות אין לאנדאן שפיץ פון בני הגה"צ ר' אהרן שליט"א צו א כינוס מלוה
און פון יטב לב ,איבעראל איז געשטאנען די ווייטאגליכע מלכה ,דארף מען געדענקען לכו בנים שמעו לי ,און
ווערטער אז דער רבי שיקט זיין חשוב'ן זון הגה"צ ר' זלמן מיטנעמען אלע גוטע קבלות וואס מען הערט ביי די מלוה
לייב קיין לאנדאן ,עס זענען מיטגעפארן ר' יונה האלפערט מלכה.
משב"ק און ר' בנציון געלבמאן מיט ר' ירמי' טייטלבוים ,און
פון ירושלים זענען געקומען צו פארן ר' חיים דוד יאזשעף יענער בריוו האט זייער שטארק וויי געטאן ,אבער עס איז
פון נתני' ,ר' יוסף ראזענברג פון ירושלים און ר' משה חיים נאכנישט געווען די ענדע ,ווייל מיט אפאר וואכן שפעטער
ווייס פון בני ברק .דער רבי שליט"א האט געפראוועט א ווען דער דעמאלטסדיגער סאטמאר-ירושלימער רב שליט"א
געהויבענעם שבת ,אויך זענען געקומען חשוב'ע געסט פון איז געפארן אויף שבת שקלים קיין לאנדאן ,האט דער ברך
אייראפע ,ר' יוסף פרענקל פון לוגאנא ,ר' משה פאשקעס משה געשריבן אסאך א שענערן בריוו ,און ער האט
און ר 'אליעזר פרענקל פון גאלדערס גרין ,און מען האט צוגעשריבן בכתב יד עטליכע שורות ,אז דער רב שליט"א )ר'
שוין אנגעהויבן שמועסן אז זיי "זענען ר' זלמן לייב'ס זלמן לייב( איז ביי אים אויסטערליש חביב און חשוב.
מענטשן" ,דער מצב האט אנגעהויבן אויסקוקן נישט גוט.
אבער לאמיר גיין מיט א סדר ,שבת יתרו האט ר' אהרן
פרייטאג צו נאכטס נאך מנחה ,וואס דער רבי שליט"א האט געפראוועט נאך א שבת התוועדות ,איין וואך נאך
געדאווענט פאר'ן עמוד ,האט אויפגעטרעטן מיט א דרשה וויליאמסבורג ,שבת יתרו קבלת התורה איז עס געווען אין
ר' יונה האלפערט משב"ק און האט איבערגעגעבן א בארא פארק.
פערזענליכען גרוס פון רבי'ן דער ברך משה ,און ער האט
מיט ווארימע ווערטער דערציילט די שמחה וואס דער רבי פונקט ווי דער שבת פרשת חיי שרה "שבת התוועדות" אין
האט פון שיקן זיין זון קיין ירושלים ,ווי ער איז זוכה צו זען מאנטשעסטער איז געווען אפצואווישן די שבת נח אין
נחת אז זיין זון האט אזא חשוב'ע רבנות. ירושלים ,איז יעצט געווען פארקערט.
אבער ווי געשמועסט איז נאך די קריג געווען אומאפיציעל, ווידער האט מען זיך אנגעהויבן גרייטן צו א נייעם שבת אין
דעריבער ווען דער רבי שליט"א איז דא געקומען ווינטער אייראפע ,דער רבי שליט"א איז געקומען צו פארן פון
קיין ניו יארק אויף א באזוך פון ארץ ישראל ,געווען ירושלים וואו ער איז געווען רב ,קיין לאנדאן אויף שבת
דעמאלט א שטילע מסיבה אין בארא פארק פאר מוסדות שקלים ,בשליחות אביו הברך משה ,צו גרינדן אן עקסטערן
יטב לב ,אין שפיץ פון האחים ר 'אהרן און ר' זלמן לייב, אפיס פאר מוסדות יטב לב באייראפע.
ביידע האבן גערעדט .דער קרית יואל'ער רב האט דערציילט
אז ער האט שוין אסאך מאל באזוכט די מוסדות אין ארץ אין די צייט ווען ר' אהרן מיט זיינע מענטשען האבן
ישראל ,און דער ירושלימ'ער רב האט איבערגעגעבן א גערעדט פון די צוויי הערליכע שבתים פון וויליאמסבורג
באריכט פון די מוסדות וואו ער האט נארוואס און בארא פארק ,איז הגה"צ רבי יקותיאל יודא טייטלבוים
איבערגענומען דאס רבנות. שליט"א אבד"ק סאטמאר ירושלים – דער אומאפיציעלער
שונא נומבער 1אין ר' אהרנס קאמפאני -געפארן אין
אזוי אז דער קריג אויף אייראפע איז שוין געווען אויף א לאנדאן אויף שבת שקלים ממנה צו זיין א יסוד און שטעלן
פולען טעמפא .אין אנווערפען האט ר' אהרן מיט זיינע א הנהלה באייראפע פאר מוסדות יטב לב בארה"ק .דער
מענטשען געהאלטען אז דאס איז זיינס ווייל זיין זון איז סאטמאר רב פון ירושלים איז אויך ארום באזוכן אלע
געווען דארט דער רב .אין ארץ ישראל האט ר' אהרן רבנים און ראשי הישיבות ,ער איז אויך געווען גאסט
געהאלטן ר' חיים הערש מייזליש אלס זיין פאנצער אין בני רעדנער ביי די יערליכע מסיבה אין לאנדאן לטובת כולל
ברק .ר' חיים הערש איז געווען אנגעווייטאגט ווויל ער איז שומרי החומות ,בשליחות אביו דער נשיא מרן הברך משה
געווען אלץ זיכער ער ווערט רב נאך רמ"א אין ירושלים ,און זצ"ל ,און ער האט דארט גענאסן פון כבוד מלכים ממש.
דא האבן זיך זיינע פלענער אויסגעלאזט מיט א גארנישט.
76
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
האט איינגערעדט פארען גאנצען סאטמארען ציבור אז ר' איז ב"ב געווען די הויפט שטאט פאר ר' אהרן אין א"י.
מאיר מיט ר' אהרן זענען מוראדיג נאנט. דעריבער איז געקומען צו א מצב ,וואס דער רבי דער ברך
משה האט געהאט א קינד אין ארץ ישראל ,רב אין
)נאך אנהויב ווינטער ווען דער שידוך איז געשלאסן געווארן סאטמאר ירושלים ,און מען האט אים קיינמאל נישט
האט ר' אהרןס יועץ פרטי ,אהרן מתתיהו דייטש גלייך געלאזט קומען קיין בני ברק.
גערעדט פון דעם ,אז די חתונה וועט זיין סיון ,און דער
גאנער בית דין וועט זיין ביי די חתונה ,ווייל מען גייט מאכן "נאר" מיט ירושלים האט זיך נאך ר' אהרן געמוטשעט
א יובל העשרים פון כ' סיון .איך וואלט מיך נישט געטרויעט וויאזוי ער וועט זיך אן עצה געבן ,און די געלעגנהייט איז
צו שרייבען אז בלויז דאס איז געווען די סיבה פארן עצם געקומען א יאר שפעטער ביי די בר מצוה אדר תשנ"ט ,ווען
שידוך ,אבער טאמער עס וועט נאך אמאל דאס קראנט ער איז געפארן קיין פלארידע און מסביר געווען דעם ברך
ארויס קומען ,וועלען מיר נישט מוזען זיך אנכאפען אין א משה אז ער האט נישט קיין כח ,און ער וועט פארן
בענקעל ,מיר וועלן דאס קענען הערען שטייענדיג(. בשליחותו ,און נאכדעם איז ער געפארן און זיך גענומען
אלע כיבודים במלוא מובן המילה.
איצט א שטיקל הקדמה צו די מכלומרשטע נאנטשאפט פון
ר' מאיר צו ר' אהרן .כסלו תשנ"ז איז נפטר געווארען דער ממילא איז שוין פארשטענדליך ,פארוואס ר' אהרןס
תולדות אהרן רבי ז"ל .נאך זיין פטירה האט זיך די חבריא קאמפאני האט אזויפיל כוחות אריינגעלייגט אין
צוטיילט ,נישט ממש צוטיילט אבער עס איז געווארען צוויי אויספלאנירן די חתונה און דעם יובל העשרים יענעם
חבריא'ס .דער עלטערער זון ר' שמואל יעקב האט זיך זומער ,ווייל דעמאלט וועט מען איינמאל פאר אלעמאל
געעפענט א נייע חבריא און זיך א נאמען געגעבען תולדות ווייזן אז ר' אהרן איז באמת סאטמאר רבי ,און ער גייט
אברהם יצחק ,און דער יונגערער זון ר' דוד איז געבליבן איבערנעמען גאנץ סאטמאר .מען גייט עס נישט צעטיילן.
מיט תולדות אהרן.
*
די דארטיגע פאליטיק האט אין יענע יארען געהאט א
שטיקל אפעקט אין סאטמאר אויך .דער נייער תולדות ל"ג בעומר תשנ"ח איז פארגעקומען די אפיציעלע עפענונג
אברהם יצחק רבי איז געווען דער עלטערער זון און פון די בנין עטרת אברהם .עס איז פארגעקומען א גרויסע
דערווייל האט דאס געוויזען אז נישט אלץ און נישט פאראדע ווען אלע קינדער האבן מארשירט צום נייעם בנין
אויטאמאטיש נעמט דער בנו בכורו איבער .אוון ווייל ער מיט די באטייליגונג פון ברך משה .אבער ר' אהרן איז נישט
איז געווען דער עלטסטער זון האט ר' אהרן געוואלט אז ער געווען געלאדענט .און עס איז געווען א גאנצער פאליטיק
זאל געווינען .אויך איז דא א זייטיגע פוינט ,ווייל דער פון ר' אהרןס מענטשען אז מען האט אים דירעקט נישט
תולדות אברהם יצחק רבי האט איינגעפירט גאר נייע גערופען ,ווייל 82און אריה לייב בראש ,זענען זיינע
שיניום ביי זיינע טישען און בכלל אין זיין חסידות ,און ער שונאים.
איז געווען זייער נאנט צו וויזניץ ב"ב ,און איז געווען
באוויסט פאר א נישט אזא גרויסער קנאי ווי זיין ברידער, *
ממילא האט ר' אהרן געוואלט אז דער נייער רבי זאל זייער
מצליח זיין. איצט צו די פאזיטיווע געשעענישען פאר ר' אהרן אין דעם
יאר.
אויך קומט צו דער פאקט אז דער יונגערער זון ,ר' דוד איז
בהחלט נישט געווען נאנט מיט ר' אהרן .ער האט נישט
געוואלט קומען באזוכען דעם סקול דיסטריקט ווען ר' ר' אהרן האט יענעם יאר אין חודש סיון חתונה געמאכט
אהרן אליין האט אים געבעטען ,און עס איז באוויסט אז ער זיין טאכטער .ווייניגער ווי א וואך דערויף איז פארגעקומען
איז געווען נאנט צו קאשוי און צו וויזניץ-מאנסי ,און דער גרויסער "קרן הצלה" כינוס אין ארמארי און ר' אהרן
דערצו א קנאי ,ממילא האבען ר' אהרןס מענטשן אים זייער איז געווען פון די הויפט שפילער .אויך האט חודש אייר
פיינט געהאט. תשנ"ח אנגעהויבען צו ערשיינען "דער אידישער געדאנק"
וואס ר' אהרןס מענטשען האבען ארויסגעגעבען כדי אים
צו בויען ,ווייל דער איד האט דאס נישט גענוג געטון לויט
ווידער משה גבאי מיט זיינע פאליטיקאנטען אין א"י ,ווי זיינע געברויכען .מיר וועלען קורץ באשרייבען די דריי.
אפרים שטערן ,מענדל וואלערשטיין און אנדערע ,האבען
געהאלטען אז פאר סאטמאר'ס טובה איז ענדערש אז ר' די חתונה איז פארגעקומען מיטוואך בהעלותך ט"ז סיון אין
דוד ,דער יונגערער זון ,זאל מצליח זיין .וואס דער ק"י ,און איז געווען די ערשטע חתונה זייט ר' אהרן איז
דעמאלטסדיגער סאטמאר-ירושלימער רב האט געהאלטען געווארען מעכטיג ,און אין זיינע אויגען דער פאקטישער
איז אפיציעל נישט באקאנט ,אבער עס איז גרינג זיך פאר רבי .צו די חתונה איז געקומען צו פארען דער זיידע פון
צו שטעלען אז ער איז געווען באקוועמער מיט ר' דוד ווי חתן דער ירושלימער רב הגרי"מ דושינסקי ז"ל ,און אויך
מיט ר' שמואל יעקב ,כאטש אפיציעל האט ער נישט האט זיך באטייליגט דער גאון ר' מאיר בראנסדארפער
גענומען א זייט אין יענע מחלוקה .דער איד האט מער וועלכער איז געווארען א יאר פריער א חבר הבד"ץ .מען
געבויעט ר' דוד ווי ר' שמואל יעקב ,וואס פון דעם אליין
77
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
נאכמער ,מען האט אים אזוי ענג געמאכט דארט ,אז ער האבען ר' אהרןס מענטשען געוויסט אז זיי מוזען האלטען
האט געמוזט אנטלויפן אינמיטן די חתונה. מיט ר' שמואל יעקב.
וויבאלד ביי די חתונה איז ר' אהרן געווען אין זיין "פיעק" ווען ר' שמואל יעקב איז געקומען אין ניו יארק די ערשטע
צייט )פיעק אויף אידיש ,איז הויך פונקט( און דא גייט זיין מאל אלץ רבי ,האבען ר' אהרןס מענשטען געפילט אז ער
אנוועזענד דער ירושלימער רב און אויך ר' מאיר ,און אויך איז זייערס און ער איז מיט ר' אהרן און זיי זענען געלאפען
אז זיינע מענטעשן האבען אויפגעזאגט אריה לייבען ,און צו זיינע טישען און גערעט פון אים ווי פון א וועלטס
דער ברך משה ,דער דעמאלטסדיגער סאטמאר-ירושלימער ווינדער .ר' שמאל יעקב האט זיי נישט אויסגעשפילט ,און
רב ,וועלכער איז געקומען צו פארען צו די חתונה ,און אויך ער האט זיך צוגעשטעלט צו ר' אהרן און צו זיינע
משה גבאי גייען דא איצט צום ערשטען מאל זען ווי מענטשען) .ער איז אין שפעטערע יארען איינגעשטאנען ביי
מעכטיג ר' אהרן און זיין ארמיי איז ,איז ר' אהרן געווען יצחק ראזנבערג ,כטאש עס האט אים שפעטער געקאסט א
אויסער געווענליך הייפער .ער גייט ווייזען פאר זיי ווער ער פרייז אז ער האט נישט געקענט באזוכען דעם ברך משה
איז און ווי שטארק ער איז ,און די חתונה גייט זיין פיל און דעם נייעם וו"ב סאטמארן רב און ער האט נישט
העכער ווי למעלה מן המשוער. געהאט די שטיצע פון א גרויסען טייל פון סאטמאר( .אבער
דער שידוך מיט ר' אהרן און ר' שמואל יעקב האט אן
עס איז מיר נישט באקאנט ווען ר' אהרן האט דאס געהאלטען ביז דער זייפן בלאז האט זיך צו בלאזען ,און א
אפגעמאכט ,צו ווער עס האט אים געגעבען די עצה אז מיט 6-7יאר דערויף האבען זיי זיך פון ר' שמואל יעקב
דעם וועט ער זיך אהערשטעלען אלץ א תקיף און א בעל אפגעשאקעלט ,צו ער פון זיי ,און היינט צו טאגס איז ער
יכולת ,אלץ א פירער און אלץ א קנאי איינס אין דער אייניג נאנט צו ביידע רביס.
וועלט ,אבער בלויז עטליכע מינוטען אינעם קבלת פנים,
וואס איז פארגעקומען אונטען אין זאל פון ביהמ"ד ,האט און ווייל ר' מאיר בראנסדארפער איז געווארען רב אין די
זיך ר' אהרן ,אן די ברילען מחמת גרויס ערנסקייט, נייע קהילה האט ר' אהרן אויטאמאטיש זייער ליב געהאט
ספאנטאניש אויף געשטעלט פון זיין פלאץ און זיך גענומען ר' מאיר .אבער צו ר' מאיר האט ליב געהאט ר' אהרן אויך,
שרייען מיט אום באנימענע קולות :שייגעץ הער אויף צו דאס איז נאך נישט אויף געוויזען געווארען קיינמאל.
כאפען בילדער! טראגטס אים ארויס! עס איז א ערנסטער
זמן ,דער טאטע זיצט דא ,מען וועט נישט כאפען קיין דער שקר אז ר' מאיר בראנדסדארפער איז שרעקליך מקושר
בילדער .און לאזט וויסען פארען גאנצען ציבור ,אז ער וועט צו ר' אהרן איז אין תשנ"ח געווען אזוי גרויס אז קיינער
נישט לאזען כאפען קיין בילדער ביי די גאנצע חתונה .עס האט דאס אפילו נישט געקענט אפלייקענען .עד היום הזה
איז א חוצפה נוראה! ער האט געמאכט איבערקערענישען ווייסט מען נישט וואס דער שקר פון דעם קשר האט
צוויי מאל ביי די קבלת פנים ,אזוי ווייט אז דער ברך משה באדייטעט .ר' מאיר האט ביז זיין לעצטען טאג אויף די
האט אים שוין געהייסען אויף הערען צו שרייען. וועלט למעשה גארנישט דעליווערט פאר ר' אהרן און
אפיציעל איז נישט געווען עפעס וואס ער האט אפילו
די שעפסען זיינע האבען הנאה געהאט ווי גוט דער נייער איינמאל ארויסגעוויזען פאר ר' אהרן מער ווי פאר זיין
גאנג ארבעט זיך אויס .עס האט אים געמאכט אויסזען ווי א ברידער.
קנאי ,א פרומער ,איינער וואס וועט שרייען ווען עס טוט
וויי ,און יעדער האט געזען אז ער מיינט עס ערענסט. ר' אהרןס יועץ פרטי ,אהרן מתתיהו דייטש ,האט אין יענע
פארשטייט זיך ,אויסער זיינע פריוואטע יועצים און דער יארען געפאמפעט מיט דעם שקר פון דעם קשר אז אפילו ר'
ברך משה מיט משה גבאי. אהרן אליין האט זיך געהעריג איינגערעדט אז ער מיט ר'
מאיר זענען איינס .און עס האט געהייסען אין די גאס אז
די קנאות און הייפערדיגע שטימונג האט אנגעהאלטען די עס איז געלונגען פאר מתתיהו דייטש צו ברענגען ר' מאירן
גאנצע נאכט .ביי די חופה האט ער זיך צושריגען ,אויך ביי צו די חתונה פון ר' אהרן זיין נאנטסטער פריינט אויף די
די סעודות החתונה ,ביי די טענץ און אויך ביים מצוה וועלט.
טאנץ .ער איז געווען אויף א מיסיע קעגען בילדער די
גאנצע צייט .און מען מוז פארשטיין אז עס האט נאך דאן די חתונה
נישט עקסיסטירט קיין איין בילדער מאגאזין ,דער בליק
האט דאן אויך נאך נישט געלעבט ,דער איד האט נאך נישט
געהאט די העזה צו לייגען בילדער ,און קיין בלאט איז אויך ביי די חתונה האבען ר' אהרןס מענטשען געלאזט וויסען
נאך נישט געווען .אויך איז דעמאלטס נאך נישט געווען די פאר דעם שונא נומער איינס ,אריה לייב גלאנץ ,אז זיי
יארען פון "דידשיטעל קעמרעס" ווי היינט און קיין דארפען נישט אז ער זאל אנפירען די חתונה ,ווי ער פלעגט
"טעלעפאן קעמרעס" אויך נישט .די אלע בילדער מאכערס ביי אלע חתונות נכדי הברך משה ,נאר זיי האבען
זענען געווען געדינגענע מענטשען וואס זענען געקומען אויפגענומען ר' אלי' שלמה קאהן אז ער זאל האבען די
כאפען בילדער פאר געלט ,און פאר גוט געלט. מייק און אויסרופען וואס מען דארף .דאס האט געדארפט
שיקען א מעסעדש פאר משה גבאי אז ער איז מער נישט
באלעבאס אין סאטמאר און נעקסט איז ער .אריה לייב
האט טאקע נישט פארנומען קיין ארט ביי די חתונה ,און
78
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
נישט לאנג נאך די חתונה איז ערשינען דער אידישער שטעלט זיך א פראגע ,ווער האט זיי געדינגען? ווער האט
געדאנק .דארט איז געווען באשריבען די חתונה מיט אלע זיי באצאלט? און פארוואס האט מען געכאפט די בילדער?
סארט גוזמאות וואס דער ווערטער בוך פארמאגט נאר. די תירוץ קומט אין די פאראגראפען ווען איך וועל שרייבען
)דער בלאט היינט איז דער ממלא מקום פון דעם אידישען פון "אידישען געדאנק".
געדאנק און היינט קען מען ליינען די אלע נארישע גוזמאות
וועכענטליך אין בלאט (.דעמאלטס האט דער אידישער ביי די חתונה האט זיך ר' אהרן ניטאמאל אונטערגעהויבען
געדאנק געגרינדעט א נייעם טיטול אויף ר' אהרן" :גאב"ד ווען הרב דושינסקי איז אריינגעקומען צו די חתונה .און
ור"מ קרית יואל" .עטליכע יאר שפעטער האט דער בלאט נאכמער ,הרב דושינסקי האט אפגענומען מז"ט פון דעם
געגרינדעט א אנדערען טיטול פאר ר' אהרן" :כ"ק מרן גאנצען אויבען אן ,אויפן וועג גייענדיג צו זיין פלאץ אין
הגאב"ד" ,און היינט האלט מען שוין ביי הגה"ק .ל"ע. מיטען ,און ווען ער איז אן געקומען צו ר' אהרן און
געגעבען די האנט ,האט זיך ר' אהרן נישט אויפגעשטעלט
און אויך האט דער אידישער געדאנק פארמאגט צענדליגער און נישטאמאל זיך אויס געדרייט אויף זיין זייט ,נאר אים
בילדער פון די חתונה .זיי האבען דאך געוויסט דעם אמת צוריק געגעבען די האנט ריק ווערט ,אין די זעלבע צייט
אז "דער רב" מיינט נישט עכט ערנסט די מלחמה אקעגען ווען דער ברך משה האט יא אפגעגעבען דעם גרעסטען
בילדער ,די רעדאקציע פון אידישען געדאנק זענען דאך כבוד פאר הרב דושינסקי .דאס האבען געזען אלע הרב
געווען ביי די מיטינגען ווען מען האט אפגעמאכט אז ר' דושינסקיס מענטשען.
אהרן זאל ביי די חתונה ווערן א קנאי ,ממילא האבען זיי
דאך לכתחילה געוויסט און טאקע אנגעזאגט פאר די כאטש ר' אהרן האט שוין חתונה געמאכט אין קרית יואל
בילדער מאכער אז ר' אהרן וועט שרייען אבער זיי זאלען דריי קינדער פאר די חתונה ,און דאס איז געווען זיין
ווייטער כאפען ווייל דער רב מיינט עס נישט עכט .און זיי זעקסטע קינד ,דאך האט מען ביי יענע חתונה געפילט אין
האבען אריינגעשטעלט בילדער אין אידישען געדאנק די לופט די רבי'סטעווע ,מען האט געבויט דאס ערשטע
לרחצה .איצט פארשטייט מען שוין אויך ווער עס האט מאל א שאטער ספעציעל פאר'ן עסן ,און ר' אהרן איז
באשטעלט די בילדער מאכער און ווער עס האט זיי ארומגעגאנגען ביי די סעודה טיילן מזל טוב פאר יעדן
באצאלט. איינעם .ר' אהרןס יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש מיט נאך
צענדליגער" שוויצערס" האבן באגלייט די מערכה פון א' ביז
אויך האט דער אידישער געדאנק איינגעפירט א נייעם ת' אז עס זאל קלאפן מיט די רביסטעווע פונעם רב הצעיר.
געדאנק .זיי האבען אויסגעשניטען יעדען בילד וואס האט
געהאט משה גבאי .משה דער גבאי איז אין די אידישע
געדאנק נישט געווען בבל יראה ובבל ימצא .דאס איז אין מיטען די חתונה איז פארגעקומען דער קלימאקס פון די
געווען אזא גוטס אז ר' אהרן מיט זיינע מענטטשען האבען נאכט .ר' אהרן מיט זיין בעסטער פריינט ר' מאיר האבען זיך
געהאלטען פאר זיכער אז אט אט אט אט אט קומט משה געשטעלט טאנצען אין מיטען ביהמ"ד .מען האט געזונגען א
גבאי פאלען צו ר' אהרןס פיס און בעט זיך איבער און זאגט ספעציעלען פאראויס באשטימטער ניגון" ,ר' משה ארי'ס
צו אז ער ווארפט זיך אינטער ר' אהרן. ניגון" .מען האט געמאכט א ריזיגע רינג ספעציעל איצט אז
משה גבאי זאל גוט זען דעם געהויבענע טאנץ און ער זאל
פלאצען .דער ביהמ"ד איז געשפרינגען אין די ליפטן מען
דאס אז משה גבאי איז נישט אזוי בעיביש ,דאס אז משה האט געטאנצען אין די הייך ארויף און אראפ וויאזוי מען
אינטרעסירט די בילדער ווי פאר יעדען נארמאלען מענטש טאנצט מיט דעם ניגון .אבער וויבאלד ר' אהרן מיט זיינע
העכער די פערציג ,איז זיי פשוט נישט איינגעפאלען. מענטשען האבען געלייגט צו א גרויס געוויכט און גרויס
האפענונג אויף דעם טאנץ אז דאס וועט ווייזען זייער
)איך האב באקומען אין אישי פון איינעם קראנט ,אז ר' ספעציעלע נאנטקייט ,האט דאס נישט געקלאפט .ר' מאיר
אהרן האט געליינט דעם אידישען געדאנק און באטראכט האט נישט געוויסט וואס מען וויל פון אים .ער איז פשוט
יעדעס בילד פון אלע זייטען און זיך געהאלטען ביי די נישט געוואינט געווען צו טאנצען וויאזוי ר' אהרן האט
זייטען ווי גוט מען האט אפגעטאן פאר משה גבאי אז מען יעצט געוואלט טאנצען ,און קיין גבאים מיט וועם ר'
זעט אים נישט אויף קיין איין בילד .און אויך האט מיר אהרןס מענטשען זאלען דאס אפשמועסען פון פאראויס
יענער פארציילט אז הרב דושינסקי איז נישט געווען אויף האט ער דאך נישט פארמאגט ,און אפילו ווען יא ,וואלט ער
שבת שבע ברכות אין קרית יואל .ער איז געפארען צו זיין דאס סיי ווי נישט אנגענומען ווייל ער איז דאך געווען א
טאכטער א אלמנה וואס וואונט אין נייטרא .פרייטאג פאר ערנסטער מענטש ,האט דער טאנץ אנגעהאלטען בלויז
ער איז געפארען ,האט ער אפגעגבען א באזוך ביי ר' אהרן עטליכע מינוט ,און ר' מאיר האט אפגעלאזט ר' אהרןס
אין הויז .ביי יענעם באזוך האט געבליצט אן אויפהער און הענט און זיך צוריק געגאנגען אויף זיין פלאץ .וויפיל
ר' אהרן האט גארנישט געשריגען ,נאר עס האט אויסגעזען פלענער עס איז נאר געלעגען אין דעם געוואלדיגען טאנץ,
ווי ער האט גאר הנאה .און הרב דושינסקי האט זיך האט זיך אויסגעלאזט מיט א בוידעם .ר' מאיר האט נישט
אויסגעדרוקט אויפן ועג צו איינעם פון זיינע נאנטע ,אז מיט געארבעט.
אינטרעסאנט ער האט נישט געשריגען ווען מען מאכט ביי
אים אינדערהיים בילדער(.
דער אידישער געדאנק
79
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
געדינט אלס א מסיבת פרידה פאר'ן ברך משה צו די נסיעה, )האפענטליך וועל איך קענען פארשאפען א קאפיע פון די
עס איז געווען א מלוה מלכה ,און דער יו"ר ,ר'פנחס דוד אידישע געדאנק ,און איך וועל עס ארויפשטעלען .אויב
שווארץ ע"ה ,האט דעמאלט געזאגט אז עס איז א ריכטיגע איינער האט דאס ,ביטע מיר שיקען אין אימעיל
"מלוה מלכה "מען באגלייט דעם מלך .ביי יענע מסיבה האט ( farmaglich@gmail.com
אויך ר' אהרן גערעדט ,און דעמאלט האט ער די ערשטע
מאל דערמאנט -רעדנדיג וועגן די מוסדות יטב לב אין ארץ יובל העשרים
ישראל -ווי בעסער עס איז געווארן זינט מען האט
אויפגענומען מיין ברודער אלס רב אין ירושלים ,און מיין דינסטאג פ' בהעלותך ,איין טאג פאר די חתונה ,איז
פלומעניק ר' חיים הערש מייזליש אלס ראש ישיבה אין בני פארגעקומען דער גרויסער קבלת פנים אין וויליאמסבורג
ברק. פאר די חברי הבד"ץ ,ר' יעקב בלוי ,ר' משה שטערנבוך ,ר'
משה האלבערשטאם ,ר' מאיר בראנסדארפער ובראשם דער
עס האט געהייסן א "מואוו" פון ר' אהרן ,ווייל ביז דעמאלט גאב"ד הרב דושינסקי ז"ל .ביז צום פליגער זענען צוגעלאזט
האט מען נאכנישט געוואוסט וויאזוי מען הענדלט דעם געווארן ר' אהרן און דער היינטיגער ראב"ד סאטמאר ר'
ירושלים ,די קאלטע קריג איז דאך שוין געווען פעסט, ישראל חיים מנשה פריעדמאן און די איידימער פונעם
אבער עס איז נאר געווען אומאפיציעל .אבער איצט ווען גאב"ד .פון עירפארט זענען די חברי הבד"ץ ערשט געפארען
ער האט געהאט א דינער פאר מוסדות יטב לב און ער האט צום בית המדרש ברך משה ,וואו דער ברך משה האט זיי
געמוזט רעדן ,האט ער ווי דורכגעבראכן די אייז ,און זיך מקבל פנים געווען .דארט איז געווען הגה"צ ר' נתן יוסף
מכניע געווען ,אנגענומען אז זיין ברודער איז רב אין מייזעלס אב"ד אבני שלמה חבר וועד הרבנים פון קרן
ירושלים ,און געגעבן ביי-די-וועי א פליק ,אז אין בני ברק הצלה ,און דער יו"ר פון קרן הצלה הרה"ח ר' ליפא
בין איך בעל הבית. לעפקאוויטש ע"ה ,און נאך מנהיגי קהילות וחשובי הרבנים.
איידער דער רבי איז ארויס געפארען פון קרית יואל צום פון דארט איז דער רבי אינאיינעם מיטען בית דין ארויס
עיר פארט ,איז געווען א ריזיגער צאתכם לשלום פון אויף די גאס צום גרויסן סטעידש אויף בעדפארד עוועניו
הונדערטער קינדער און בחורים ,און ר' עזריאל און דער וואו עס האט זיך באטייליגט טויזנטער מענטשען .צום
ברך משה האבן גערעדט. ערשט האט גערעדט דער ראש הקהל ר' סענדר דייטש ז"ל,
און אין נאמען פונעם ברך משה האט גערעדט זיין איידעם
אין סיגעט האט ר' אהרן געזאגט תהלים ביים עצי חיים, רבי חיים יהושע דער רב אין מאנסי .דאס האט ר' אהרן
זענטער רב האט געזאגט ביים קדושת יו"ט און ביים ייטב נישט אויסגעהאלטען און אויך נישט זיינע מענטשען ,ווייל
לב האט דער רבי שליט"א וועלכער איז שוין געקומען פון זיי האבן געוואלט מען זאל קענען איבערשפילן די
ירושלים ,געזאגט פארן עמוד. פריערדיגע צוויי מסיבות ,התייסדות קרן הצלה און שנת
העשר ,וואו דער ברך משה איז געווען דער הויפט רעדנער
ביי די נסיעה איז פארגעקומען די געשיכטע ווען דער ברך ביים קבלת פנים .דערנאך האט גערעדט ר' מנשה כ"ץ אב"ד
משה האט זיך אויף גערעגט אויף ר' אהרן און אים ברבים פריימאן .נאכדעם האבן גערעדט ר' משה הלברשטאם און
דערלאנגט א פסק .דאס איז געווען אויפן באס אין ר' מאיר בראנדסדארפער .צום סוף האט גערעדט הגאון ר'
אונגארען ,און כידוע איז דער ברך משה געווען ביי די טובי' ווייס שליט"א דעמאלט דומ"ץ אנטווערפען היינט
נסיעות זייער פארמאכט אין זיינע מחשבות .א קלייניקייט, גאב"ד ירושלים.
ער גייט אויפן ציון פון זיינע עלטערען וואס האבען אים
איבערגעלאזט א קיילעכדיגען יתום ביי די עלעף יאר .און ביי דעם גרויסען עצרת אין ארמארי געביידע האט שוין ר'
דא אונטער אים זיצט זיין פופציג יעריגער זון און פלוידערט אהרן יא גערעדט און ער האט זיך אויפגעטאן מיט א
הוילע שטותים פאר שעהן און דערצו אויפן העכסטען טאן. דראמאטישען טאן און געפאמפעט" :פון קרית יואל אליין
איז אריינגעקומען איבער א מיליאן דאלער פאר קרן
)איך וועל נישט שרייבען וויאזוי ער האט ארויסגעקוקט פון הצלה" ...זיין דרשה איז דעמאלט געווען די "סטעיט אוו די
פענסטער ביי יעדע ראיה און אפילו זיך צוריקגעדרייט צו יוניאן" ביי די אהרונים ,מען האט דעמאלט געשמועסט אז
קענען נאך אביסעל זען ,ווייל דאס קומט אריין ביי די ענין דער חבר הביד"צ ר' יעקב בלויא האט זיך נאכדעם
פון זיין יראת שמים ,וואס מעגליך וועט נישט געשריבען אויסגעדריקט :שוין לאנג נישט געהערט אזא דרשה מלא
ווערען באריכות ,ווייל ווי מען הערט ,ווערען די מאמרים שחצנות!
געליינט דורך אלע בחורים און עס איז נישט
אויסגעהאלטען צו שרייבען וואס זיי טארען בהחלט נישט *
ליינען .ר' אהרןס נישט יראת שמים ,קען אוועק הרגענען
אלע שובבי"ם תורות-טיעפס פון רבין זי"ע וואס דער בחור זומער תשנ"ח איז דער ברך משה געפארן צום ישמח
האט זיך אנגעהערט ,רח"ל(. משה'ס יארצייט מיט אלע זיינע קינדער.
פלולצינג דרייט דער ברך משה צו זיין פופציג יעריגען קינד פרשת פנחס איז פארגעקומען א מסיבה אין קרית יואל
)תרתי משמע( און הייבט אן שרייען :דו שוטה ,פאר צוויי פאר מוסדות יטב לב אין ארץ ישראל ,וואס האט אויך
80
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
יצחק ראזנבערג איז שוין נישט געווען אין מוסדות יטב לב, מינוט אין א צי קאנסטו נישט שווייגען .האסט נישט וואס
זייט אנשיל שווארץ איז געפלויגען פון מנהל אין ירושלים. צו טאן ,זאג א קאפיטל תהילים און האלט דיינע שטותים
ביי דיר!
*
*
איצט איז געענדיגט געווארען די יארען פון תשנ"ד ביז נאך
תשנ"ח .ר' אהרןס פערסאנאלעטי איז שוין אויך באשריבען פון די דריי נפטרים האט ר' אהרן נישט געווינען קיין סאך,
געווארען .אין די קומענדיגע מאמרים ,וועט זיין געשריבען ווייל זייערע ממלאי מקומות האט ר' אהרן נישט
איבער ,פארוואס טאקע האט אזא סארט שוואכקייט ווי ר' אריינגעלייגט ,כאטש ער האט זיך גערישט אז ער וועט
אהרן ,מענטשען וואס זענען אלעס גרייט צו הערען ,ליינען, איצט קענען זיך אריין שטעלען אין א פאזיציע צו קענען זיך
מיטמאכען און משוגע ווערען פאר אים .אי"ה. פארפעסטיגען אין וויליאמסבורג .ר' אהרן האט זיך גערישט
אז ענדליך וועט ער קענען אריין לייגען זיינע ביידע פיס אין
איך האב אנגעהויבען דעם פריערדיגען מאמר מיט די גרעסטען מוסד פון סאטמאר און פון דארט ביז ווערען רבי,
ווערטער :תשנ"ח איז געווען א היסטאריש יאר אין איז שוין בלויז א קאצען שפרינג.
סאטמאר ,ווען די "קאלטע קריג" האט געבושעוועט אין
גרויסן. ער האט זיך גערישט אז יעצט וועט ער שוין ענדליך קענען
פטור ווערען פון זיין גרעסטען שונא ,אריה לייב גלאנץ און
א קאלטע קריג מיינט ,אז צוויי לאגערען זענען אין א קריגס אים פארווארפען פון 82און ער וועט אריין שטעלען זיינע
צושטאנד ,דאס מיליטער איז גרייט אויפן העכסטען מענטשען און אזוי וועט ער אויטאמאטיש ווערען בעה"ב
לעוועל ,מען איז באוואפענט ביז איבער די נאז ,אבער ,מען אין וויליאמסבורג ,צו וואס ער האט אזוי געגארעט.
שיסט נאך נישט .מען גייט נאך נישט ארויס אין א פולען אנטשולדיגט ,נישט ער ,נאר דער ברך משה .דערווייל האט
קריג .און די סיבה איז ,ווייל ביידע לאגערען האלטען זיך די הנהלת המוסדות נישט געפרעגט ר' אהרן און האבען
צוריק פאר א געוויסע סיבה. נישט אריין געשטעלט קיינעם פון זיינע מענטשען ,נאר ר'
אברהם לעפקאוויטש איז געווארען דער מנהל המוסדות
סאטמאר איז פון תשנ"ו ביז פסח תשנ"ט געווען אין א וואס ר' אהרןס מענטשען האבען אויף דעם געשאלטען
קאלטע קריג צושטאנד .ביידע לאגערען ,ד.ה .ר' אהרן מיט ווייל ער איז דאך געווען פון די "שונאים" און עס ווערט
זיינע מענטשען ,און משה גבאי ,אלסן כבוד פון ברך משה, ענדליך מקוים די שרעקענישען אז משה גבאי גייט צוריק
זענען געווען אין קריג ,אבער נישט ממש אפען. גוט ווערען מיט די שונאים .יענעם יאר כ"ו אב אין קרית
יואל האט משה גבאי שטיל געמאכט דעם גאנצן בית
המדרש און ארויפגערופען ר' אברהם לעפקאוויטש פונעם
ר' אהרן האט זיך באוואפענט מיט מענטשען וואס האבען אנדערן עק ביז צום אויבענאן נעמען שיריים פונעם ברך
אים געגעבען עצות אז ער זאל שוין איצט פארכאפען די משה .ר' אהרן מיט זיינע מענטשען זענען געווען געפערליך
מאכט ,און משה גבאי האט זיך באוואפענט מיט דעם ,צו אויפגעקאכט אז אברהם לעפקאוויטש איז נאר א
ווייזען אז דער רבי לעבט ,דער רבי איז געזונט ,און ר' אהרן קאוועראפ ,און עס מיינט באמת אז אליעזר קעסטנבוים
איז "רבינו בחיי". גייט זיך אריינריקן .נעבעך .זיי האבן געשאלטן פארוואס
מען נעמט אריין אברהם לעפקאוויטש ,און אפיציעל
ר' אהרן האט געקענט טאן מער און שטערקערע שריט ווי געזאגט אז עס טוט זיי וויי ווייל ער איז א שונא פאר'ן רבי'ן
משה גבאי ,ווייל ר' אהרן איז געווען גרייט צו טאן אלעס און ער איז פון די רביצינס מענטשן .אבער די אמת'ע סיבה
אין דער וועלט ,און משה גבאי איז געווען באגרעניצט ווייל פארוואס ס'האט זיי אזוי וויי געטאן איז ווייל ר' אהרן האט
ער האט געמוזט אכט געבען אויפן ברך משה'ס כבוד .ר' זיך דערזען אז דעם טאג אויף וועלכן האט זיך שוין אזוי
אהרן איז ארום געפארען אין די גאנצע וועלט מיטען שקר לאנג געשארפט די ציין איז אנגעקומען ,און דערווייל זענען
אז דער טאטע האט אים געשיקט ,אבער משה גבאי האט אלע זיינע חלומות זיך צורינען.
דאס נישט געקענט פארלייקענען ווייל עס איז געווען א
שטילער קריג און כדי נישט צו פארשעמען דעם ברך משה אין קהל זענען געווארען בערל פרידמאן און יאנקל כהנא
האט ער נישט געקענט זיין דער וואס זאל אויס שיסען דעם קא-פרעזידענטען .וואס דאס האט זיך שפעטער ארויס
ערשטען שאס ,מיט דעם וואס ער וועלט ארויסגעקומען געשטעלט צו זיין א צייטווייליגען געווינס פאר ר' אהרן
עפענטליך אז ר' אהרן איז א שקרן וכזבן. ווייל בערל מיט אים האבען דעם ווינטער דערויף
קאנספירירט ווי אזוי איבער צו נעמען סאטמאר.
ר' אהרןס יועץ פרטי ,אהרן מתתיהו דייטש האט אפען
גערעדט מיאוס אויפן ברך משה און ר' אהרן האט דאס
געהערט און געוויסט ,און טראץ דעם האט ער אנגענומען בנוגע איבערצו נעמען ר' ליפא שווארץ אין ירושלים ,האט
זיין "שלעכטע" ראט און געטון אלעס וואס ער האט אים ר' אהרן געוויסט אז זיין ברודער וועט אריינלייגען זיינע
געראטען .משה גבאי האט נישט געקענט ארויסקומען מיט מענטשען ווייל ער איז דאך געווען רב דארט און די הנהלה
די פאקטען אפען פארן גאנצען ציבור ,ווייל קיין גרעסערער דאהי איז דאך שוין געווען נאר ר' זלמן לייבס מענטשען.
בזיון פארן ברך משה איז נישט פארהאן ,ווי דאס אז זיין
81
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אזא חלק פאר זיין ברודער וואס האט אויך געהייסן אין זיןס נאנטסטער מענטש ,וועם ער פאלגט און טוט אלעס
סאטמאר ,איינע פון די זין וואס זענען ראוי צו ווערען רב? וואס ער וויל ,רעדט אויפן רבין פרעך און שמוציג.
אבער צו פארענטפערען די אלע קשיות מוז מען אנהייבען אין ארדער אז ר' אהרן זאל אלעס אן נעמען וואס דער יועץ
מיט די שטערקסטע קשיא פון אלעם :ווי האט ר' אהרן, פרטי הייסט אים ,האט אבער געמוזט געשען עטליכע
אפילו אלס א פשוטער איד ,א פשוטער בעה"ב ,אפגערעדט פאקטארען.
פון א רב מפורסם ,און אפגערעדט פון דעם צוקונפטיגען
סאטמארער רבי ,געקענט זיך צוזאם זעצען מיט יונגע נישט לאנג נאכדעם וואס ר' אהרן האט זיך ארויסגעצויגען
יועצים ,ווילדע מענטשען ,אומבאלערענדע און קיין קרית יואל ,תש"מ ,האט זיך יודל וויינשטאק
אומבאזעצטע פארשוינען און מאכען פלענער אויף נאך די איבערגעגעבען פאר אים בלב ונפש .ער איז געווען דער
מאה ועשרים פון זיין טאטע? עס איז דאך אזאנס קיינמאל איינציגסטער געטרייער מענטש וואס ער האט געהאט אין
נישט פארגעקומען ביי ערליכע אידען .עס איז נאך קיינמאל יענע יארען.
נישט פארגעקומען ביי קיין שום רבין אויף דער וועלט אז
דער זון זיינער האט זיך ארום גענומען מיט מענטשען וואס קרית יואל איז אין יענע יארען געווען זייער פיינטליך
זיי זאלען אים ראטען אז זיין טאטע איז א פארגאנגענהייט, געשטימט צו ר' אהרן און דער יודל האט פאר אים אלעס
זיין טאטע איז שוין נישט ביכולת צו פירען און ער דארף זיך אין דער וועלט געטון .געטראגען און געברענגט ,געהאלפן
שוין אנהייבען אריין שטופען אומעטים? ענדלאז בייטאג און ביינאכט .ער האט אים פארשאפט
געלט ,געארבעט אז מענטשען זאלען קומען דאווענען אין
און ווייל ר' אהרן ווייסט אז איין ברודער זיינער איז אויך זיין ביהמ"ד און אלעס וואס פעלט זיך אויס .און אויב עס
ראוי און קען אויך ווערען רבי ,מוז ער שוין אנהייבען האט זיך אויסגעפעלט האט יודל אים פיזיש געהיטען .מען
פלאנירען מיט אלע סארט שטיקלעך און מיט אלע סארט קען רואיג זאגען אז ווען נישט יודל וואלט ר' אהרן נישט
פאלשקייטען זיכער צו מאכען אז יענער זאל ח"ו גארנישט געקענט אנקומען צו ווי ער איז אנגעקומען .און עס קען
האבען? זייט קין האט געהרגט הבלן ווייסט מען נישט פון זיין אז מען וואלט ר' אהרן ארויסגעפירט פון קרית יואל.
א ברודער וואס האט געוואלט אז די גאנצע וועלט זאל זיין אזוי פארפיינטעט איז ער געווען אין יענע יארען.
בלויז זיינס .ווייל אפילו די מלכים וועלכע האבען
אומגעברענגט זייער משפחה איז דאס נאר געווען צו אבער ווען ר' אהרן האט זיך ארום גענומען מיטען יועץ
קעניגען אויף איין פלאץ ,אויף איין לאנד ,אבער צו זיין איין פרטי ,איז געווען די ערשטע ראט זיינע צו ר' אהרן ,ווער
מענטש אליין אויף די גאנצע וועלט און אומברענגען סיי פטור פון יודלען .די סיבה דערצו איז געווען ווייל יודל איז
ווער עס וויל נאר לעבען ,איז נאר געווען ביי קין ,נא ווי געווען צו א שטארקער ברך משה מענטש .ווייל ביז תשנ"ו
קען זיין אז ר' אהרן זאל דאס וועלן נאך קאפירען? האט דאך ר' אהרן נישט געהאט די גאטס ארויס צוקומען
אין דער עפענטליכקייט אז ער וויל שוין אלעס ,ווייל זיין
איך וואלט באמת נישט געמוזט ענטפערען די אלע קשיות טאטע איז דאך געווען פאלקאם געזונט .אבער ווען ער האט
ווייל עס איז נישט מעגליך עס צו ענפערען אנדערש ווי, אפגעמאכט אז זיין טאטע ליגט שוין אויפן טויטען בעט ,ער
ליידער ליידער האט ר' אהרן נישט געגלייבט ,ווי יעדער איז שוין זייער שוואך ,מוז ער זיך שוין אנהייבען בויען ,מוז
ערליכער איד ,אז זיין טאטע וועט דערלעבען משיח צדקינו. ער שוין ווערען רבי ,מוז ער שוין אלעס פארכאפען ,אבער
ער האט נישט געהאלטען אז משיח גייט אט אט קומען ,און וויבאלד יודל איז געווען גאר נאנט צום רבין און צו משהן,
אז משיח גייט נישט אזוי שנעל קומען ,ממילא וועט זיין מוז ער קודם פטור ווערען פון אים ווייל יודל וועט זיך
טאטע נפטר ווערען ווי עס איז דער סדר העולם אז דור ארויס שטעלען קעגן ארויסגיין אין קריג מיטען טאטען.
הולך ודור בא ,און אז זיין וועט נפטר ווערען מוז "ער" דאך
איבערנעמען ווייל ער איז דאך א מענטש וואס באשטייט עס איז פארהאן אין די וועלט א באקאנטע חידה ,וואס עס
פון בלויז "איך" ,מיך" און "זיך". קומט פריער ,די איי אדער די טשיקען? אבער דא ווייזט זיך
ארויס קלאר און באשיינפערליך אז ר' אהרן איז געווען דער
און ווייל ער איז אזא סארט איך" ,מיך" און "זיך" פארשוין, אגרעסאר כאטש ער איז אפילו נישט געווען אין א געפאר
האט ער געקענט אננעמען אלע סארט פאריקטע ראט פון פון עפעס אנווערען .ער האט איין טאג באשלאסען אז עס
זיין יועץ פרטי אז יודל וויינשטאק מוז פליען ,אז מען מוז איז שוין זיין צייט און ער וועט אלעס טון אין דער וועלט
אנהייבען פארען "בשליחות" און אז מען מוז שוין אלעס דאס צו פארזיכערען ,און אויף דעם האט משה רעאגירט
אלעס איבערנעמען. כדי אפצו שוינען דעם כבוד פון ברך משה.
און אז א מענטש באשטייט פון בלויז איך" ,מיך" און "זיך", פארוואס האט באמת ר' אהרן שוין אין תשנ"ו געוואלט
פארמאגט ער נישט קיין טאטען און נישט קיין שכל צו פארכאפען די מאכט? פארוואס האט האט ער נישט
היטען אפילו אויף זיין אייגענעם כבוד און רעספעקט. געקענט ווארטען אויף די מאה ועשרים פון זיין טאטע? די
קשיא גייט נאך פיל טיפער ,פארוואס האט ער געהאלטען
און באמת ווייסט מען נישט וואס דער פלאן פון ברך משה אז אלעס קומט זיך אים? פארוואס קומט זיך נישט פונקט
איז געווען תשנ"ו .קיינער ווייסט נישט ,עכ"פ נישט וואס
82
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
און נאך א מעלה האט דער טאשען שניידער אז ער טראגט עס איז ידוע דערווייל פארן ציבור ,צו דער ברך משה האט
א פנים .ער האט געהאט א נאמען פאר א שטיקל יודע ספר, אלעס געוואלט געבען פאר ר' אהרן צו ער האט געוואלט
וואס ער איז בהחלט נישט .ער איז באמת א קיינער און א געבען אויך פאר זיין אנדערען זון .און אט דער
גארנישט .נישט געלערענט און נישט געדאווענט ,נאר אומוויסענדיגקייט ,דער אומקלארקייט ,האט געמאכט אז ר'
גערעדט מיט יעדען נאריש יונגעל זיינע נארישע הלצות און אהרן מוז זיך אנהייבען נעמען אליין.
וויצלעך ,אבער געהאט גענוג שכל זיין נאמען זיך צו היטען,
געהייסען א נגיד און א נותן צדקה בסבר פנים יפות און עס איז נישט קיין פראגע אז פרעגען זיין טאטען אדער
גערעדט שטייט ,טראגט א הויכען הוט ,וואס מיט די אלע אפילו משה גבאי וואס דא גייט זיין נאך די מאה ועשרים,
זאכען האט ער געהייסען א שטיקעל שיינער יוד .און דערצו וואס גיי איך זיין און וואס אלץ וועל איך איבערנעמען ,איז
האט ער געטון שיינע שידוכים ,שיינע מחותנים ,דער דיין ר' נישט געקומען פאר ר' אהרן אין באטראכט .און קיין צייט
געציל האט זיך אויך מיט אים משדך געווען .אבער פאר זיך פאר שפעקאלאציעס איז אויך נישט געווען ,ווייל דער
איז ער א נידריגער מענטש ,א מענטש וואס גלייבט נישט טאטע פארגעסט שוין ,און דער טאטע איז קראנק און קען
אין גארנישט ,והא ראיה ,ער האט באגאנוועט מענטשען אין יעדע מינוט נפטר ווערען ,און אויב וועט דעמאלטס
אין פולען זין פון ווארט. אפיר קומען א צוואה אז דער ברודער זאל אויך באקומען א
רבנות פאסטען ,האט ר' אהרן געהאלטען ,וועט ער זיין
ער האט פארקויפט "חתונה פאליסיס" און ווען עס איז דערנאך ווייל מיט א צוואה וועט ער זיך נישט קענען
געקומען צו באצאלען האט ער גענומען דאס געלט פאר זיך פייטען און עס וועט זיין צו שפעט .דעריבער מוז מען שוין
אין טאש .איך וועל איצט נישט אריין גיין ווי אזוי ער האט אנהייבען זיך צו באפעסטיגען ,מען מוז איבעראל שוין
עס באוויזען ,ווייל דאס קענט איר פרעגען די הונדערטער אריינלייגען נאר "היימישע מענטשען" און אז דאס וועט
אידען וואס האבען ביי אים באגראבען איבער זעקס מיליאן געלונגען ,מעג נאך די מאה ועשרים ארויסקומען צען
דאלער .דא רעדט מען נישט פון א אינוועסמענט שאדן ,אז צוואות אז ר' זלמן לייב דארף ערגעץ ווערען רב ,אבער ער
דאס געלט וואס ער האט אריינגעלייגט אין די פאלעסיס, וועט נישט האבען צו וועם צו רעדען ווייל איבעראל זענען
זענען דערלייגט געווארען דורך די פירמע ,און ממילא זענען אלע מענטשען ר' אהרןס און זיי וועלען זיך אפילו נישט
די דערלייגערס ביטער .ניין און ניין .ער האט באקומען פון וואגען עפעס דורך פירען.
די קאמפאני דאס געלט וואס ער האט געדארפט באצאלען
פאר זיינע קליענטען ,אבער אנשטאט געבען דאס געלט אז דער נייער גאנג פון אלעס זאפארט כאפען איז צוגעגאנגען
די יעניגע זאלען קענען חתונה מאכען מיט דאס געלט ,האט שטאפעל ווייז .ר' אהרן האט נישט געקענט ארויסקומען
ער דאס אריין געלייגט צו זיך אין די קעשענע .און צוויי גלייך אפען אז ער וויל אלעס שוין .זיי האבען געוויסט אז
אידען ,זיינע ארבעטער זענען פאר זיינע ,דעם טאשען אין ארדער ר' אהרן זאל זיך באפעסטיגען איבעראל און
שניידערס ,אנדערע פארברעכנס ,געזעצען אין טורמע פאר אריינלייגען זיינע מענטשען ,וועט מען מוזען זיך צוקריגען
א יאר יעדער איינער) .די פארברעכנס פון די "חתונה מיט משה גבאי ווייל ער וועט עס נישט צולאזען ,ווייל אזא
פאליסיס" זענען נישט אנגעקומען אין געריכט(. זאך טאר מען דאך נישט צולאזען אין קיין שום פלאץ,
אבער אויב וועט דער ציבור מיטשטיין וועט ר' אהרן קענען
דער טאשען שניידער איז אויך געווען דער וועלכער האט זייער רואיג ארויסגיין אין קריג מיט משה גבאי ,ווייל אלע
צוגעשטיפט ר' אהרן אפ צוזאגען יודל וויינשטאק, ר' אהרןס מענטשען זענען דאך דעם ברך משהס מענטשען
מכלומרשט ווייל יודל איז נישט דער מענטש וואס מעג ממילא וועט משה נישט האבען מיט וועם צו גיין אין קריג.
שטיין נעבען אזא גרויסען מענטש ווי ר' אהרן .מילא ביז און דאס האט דאך ר' אהרן מיט זיינע מענטשען געוויסט
איצט ,איז דאך ר' אהרן געווען אבי איינער ,אבער איצט אז אז דער ברך משה איז שוין נישט אויף א מצב ארויס צו גיין
דער רב גייט פירען די וועלט ,מוז מען אריין לייגען א אין א קריג ,ממילא וועט משה זיין אליין ,און אויטאמאטיש
פאסיגען מענטש וואס ער זאל פירען אלעס וואס מען ברויך וועט ר' אהרן זיין דער געווינער .אבער ,קודם האט דער
און זאל פארשטיין וואס עס דארף אלץ געטון ווערען אז ר' יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש געמוזט טאפען דעם דופק
אהרן זאל זיך בויען און בויען. ווי ווייט דער ציבור וועט מיטשטיין מיט אלעם און אז
אלעס וועט קלאפען ,ערקעלערט מען אפען קריג.
נאכדעם האט דער יועץ הפרטי אהרן מתתיהו דייטש
אריינגעברענט א מענטש וואס זאל דינען אונטער די דער יועץ פרטי האט שוין אין די זייט געשטעלט יודל
קוליסען אלס א ראט געבער און אויפקומען מיט איידיעס וויינשטאק ,כאטש עמטליך איז ער נאך דארט געווען ביז
און חכמהלעך וויאזוי צו פארפירען דעם ציבור אז זיי זאלען סיון תשנ"ח ,אבער פון סוף תשנ"ז איז יודל געווען דער
מיט אלעם מיטשטיין מיט ר' אהרן ,און דאס איז געווען פינפטער ראד .דער יועץ פרטי האט טאטאל איבערגענומען
אונזער באקאנטער – שמואל ווידער. די לייצעס .ער האט גלייך אריינגעברענגט דעם באקאנטען
געמיינעם מענטש ,און היינט דער שוין באקאנטער טאשען
שמואל ווידער איז געווען פון די ערשטע רגע דער שניידער ,אלישע שמואל האראוויץ ,וואס ער איז געווען
וויכטיגסטער מענטש צו דעם יועץ הפרטי אהרן מתתיהו באקאנט אלס דער גרעסטער חכם אין קרית יואל .דער יועץ
דייטש .דער יועץ הפרטי איז נישט קיין אויפטרעפער און פרטי האט געוויסט אז אלישע שמואל איז זייער געמיין און
איז נישט א מחדש .ער האט א גוטען קאפ און גאנץ א גוט וועט אלעס פארשטיין וואס ער האט צו טון.
מויל אבער האט נישט קיין ספעציעלאטי וואס עס
83
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אלנפאלס ,משה גבאי וואלט נישט געטארט און וואלט געברויכט זיך יעצט ,און דאס איז ,משוגע מאכען דעם
אפילו נישט געטארט אפילו זיך צוריק האלטען פון סיי גאנצען ציבור דורך אויפקומען מיט א ספין ,וואס דאס איז
וואס ,אפילו אויב עס וועט אויסברעכען א וועלט מלחמה געווען ,אז משה פירט קריג מיט ר' אהרן און ממילא זאל
אין סאטמאר ,צו צולאזען אזא זאך אז דער זון זאל זיך מען זיך לאזען אריין שלעפען אין א פרישע מחלוקה ,נאך
דערקלערען "רבינו בחיי" ,ממילא האט ר' אהרן זיך געמוזט אין מיטען די סקול דיסטריקט מחלוקה ,אבער דאס מאל
צו קריגען מיט משה .אבער ווי אזוי עס איז געלונגען מיט משה גבאי.
איינצורעדען פאר א ריזען ציבור אז משה איז דער וואס
קריגט זיך ,משה איז דער וואס לאזט נישט ר' אהרן ארום וויאויז עס איז געלונגען אז דער ציבור זאל אפקויפען אז
פארען ווייל ער וויל אים באגראבען ,דאס דארף באמת א משה גבאי איז פלוצלונג געווארען א שונא פאר ר' אהרן,
שטארקען הסבר. איז איינע פון די גרעסטע מיסטעריעס אין די מחלוקה .ווייל
פארוואס עפעס זאל משה גבאי פיינט באקומען ר' אהרן,
און אויף דעם איז דער תירוץ שמואל ווידער .פארשטייט וואס איז ער אים געשטאנען אין וועג ,אז משה גבאי זאל
זיך אז ער איז נישט דער אשם יחיד .עס האט געארבעט ווי אנהייבען וועלען באגראבען ר' אהרן צו ר' אהרן משה'ן,
א רינדיגער קייט .ר' אהרן איז א "איך" ,מיך" און "זיך" ווען איין טאג פריער זענען זיי געווען בעסטע פריינט?
קינדישער פארשוין ,דעריבער האט ער זיך זייער גערען
צוגעכאפט צו די יעצנו רע שטיק פון זיין יועץ פרטי ,און דאס אז ר' אהרן איז געווארען משה'ן א שונא ,ווייסט מען
דער יועץ פרטי ,וויסענדיג אז ביי ר' אהרן וועט ער קענען דאך שוין אז ער האט געמוזט אנהייבען די קריג ווייל משה
אלעס אויף דער וועלט פועלן ,נאר דער ציבור איז א וועט דאך אים נישט לאזען שפרינגען פון די הויט ,משה
פראבלעם ,האט אויף גענומען שמואל ווידער וואס ער וועט וועט אים קיינמאל נישט לאזען לייגען דעם טאטען אין די
דאס באארבעטען .און -עס איז געלונגען. זייט .משה וואלט אים קיינמאל נישט געלאזט ארום פארען
אין די וועלט זיך צו באפעסטיגען ווייל אזא זאך איז נאך
האב איך געשריבען געלונגען? מיינע חשובע ליינער ,ווי נישט געהערט געווארען ביי ערליכע אידען זייט די וועלט
לאזט איר מיר אפילו שרייבען אזא נארישקייט אז עס איז שטייט.
געלונגען ,ווען יעדער זעט אז נישט נאר עס איז נישט
געלונגען ,נאר דער טריִאָ פון דער יועץ פרטי ,אלישע און דאס איז זיכער אז משה איז געווען דער געטרייסטער
שמואל דער טאשען שניידער און שמואל ווידער דער מח מענטש פארן ברך משה .אפגעזען וויפיל פאליטיק און
וואשער ,האבען באגראבען ר' אהרן אז ער וועט מער קיין גארבעדש עס איז אלץ געווארפען געווארען אויף זיין זייט,
מאל בדרך הטבע אויף שטיין? זיי האבען דאך אים געמאכט און וויפיל מען האט געזאגט אז ער פירט אריין דעם רבין
טאן די גרעסטע משוגענע שריט וואס א מענטש קען נאר אין אלע שמוץ און פאליטיק .ווייל קיינער ווייסט נישט
באגיין ,אפגערעדט פון א רב מפורסם .נא ווי אזוי האט איר וואס באמת האט זיך אפגעשפילט און וויפיל שמוץ ער האט
מיך צוגעלאזט צו שרייבען אזא נאריש ווארט ווי געלונגען גענומען אויף זיך אז עס זאל נישט גיין אויפן רביןס חשבון,
אויף זיינע מעשים? כסדר כל הגבאים ,וד"ל.
ווי אזוי קען איך שרייבען דעם ווארט געלונגען ווען די )יעדער האט מיט געהאלטען שוין עטליכע מאל וואס די
טריאָ האט פארוואנדעלט ר' אהרן און אלע זיינע מענטשען ִ גאנצע ארונישע פארטיי האט זיך כיאטיש איבערגעקערט
אין א כאפטע פון קינדער .עלטערע מענשטען ,באזעצענע אז חיים שלמה פישר ,ר' אהרןס גבאי ,פירט אים ארום און
אידען ,אפילו חשובע אידען ,זענען פארוואנדעלט געווארען אלע ר' אהרן קינדער זענען צוקריגט מיט אים ,ער לאזט
ביי די דריי פארשוינען אין די אויגען ,אלץ מענטשען וועם נישט ר' אהרן זיין ביי ברוךס בר מצוה ,חיים הערש ר'
מען קען געבען עסען שטרוי? אהרןס האט אים ברבים געשלאגען; ער לאזט נישט פארען
ר' אהרן קיין וויליאמסבורג און האט שוין דארט
די דריי האבען דאך פארוואנדעלט די גאנצע ארונישע געקענסעלט עטליכע שבתים פון איין מינוט אויף די
פארטיי פאר די שוואכסטע מענטשען וואס עס איז נאר אנדערע ,פרייטאג מיטאג ,און נאך צענדליגער פראבלעמען
פארהאן .מען מוז זיי פארקויפען די גרעסטע שטותים אז זיי וואס ר' אהרןס ציבור האט מיט דעם ר' אהרןס גבאי .עס
זאלען האבען די מינימאלסטע חיות .מען פארקויפט זיי האט שוין דארט עטליכע מאל אזוי זיך צופלאקערט די
וואך איין וואך אויס אזעלעכע דמיונות מיט חזיונות אז מחלוקת מיטען גבאי'ן אז זיי איז שוין נישט אנגעגאנגען אז
אלע פון זיי ,האלטען נאכען ליינען אז די אנדערע זייט פון קעגען איבער שטייט א ריזיגע פארטיי און לאכען פון זיי
זיי ,איז שוין קאפוט ,פערטיג ,טויט ,געשטארבען. אין די פויסטען .אבער די קלוגע מענשטען ווייסען גאנץ גוט
אז נישט חיים שלמה פישער איז דער פראבלעם ,נאר ער
די נארמאלסטע מענטשען זענען געווארען אזוי שוואך ווי מוז טון וואס זיין רבינס קינדישער קאפ און
זייער רבי .זיי קענען שוין נישט דורך גיין בעדפארד עוועניו אומפארגינערישקייט אפילו צו זיינע אייגענע קינדער,
ווייל אפשר וועלן זיי ח"ו זען וואס וועט זיי קענען ברענגען דיקטירען אים .עס איז א סוגיא פאר זיך וואס וועט נאך אין
מחשבות אז זיי לעבען אין א דמיון. דער צוקונפט אי"ה ברייט באארבעט ווערען(.
84
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
און די קשיות גייען פיל ווייטער און טיפער ,אבער דער מען האט גענומען א גאנצע פארטיי פון מענטשען און זיי
פוינט איז שוין גענוג ארויסגעברענגט פאר יעצט. איינגערעדט אז יעדער באצאלט פאר זייער קהל פאר די
חופה ,מצה און סוכה גזולה .מען האט גענומען א גאנצע
איך וועל יעצט אייך אראפברענגען א שטיקל פון נביאים, פארטיי און זיי געגעבען שטרוי צו עסען אז דער גרעסטער
מלכים קאפיטלעך י"א און י"ב ,וואס קען ווארפען עפעס א היימישער בוטשער אין אמעריקע זאלצט נישט קיין פלייש.
ליכט צו פארשטיין אז היסטאריע חזרט זיך אלץ איבער ,און און ,עס איז שטיל .און אויב עס איז נישט גענונג ,האט דער
אין חדש תחת השמש זאגט שוין דער חכם פון טויזענטער מח וואשער געלערענט פאר לאנגע חדשים מיט אלע
יאר צוריק. ארונים ,הלכות מליחה .און ,קיינער פון די טויזענטער
בלאט ליינער עפענט זיך נישט די אויגען ,מויל מיט
די פאלגענדע פאסירונג האט פאסירט נאך די פטירה פון אויערען :בין איך א פשוטער צודרייטער? בין איך שוין א
שלמה המלך .השם האט געוואלט אז דאס כלל ישראל זאל פראסטער גאסען משוגענער? קען מיך שמואל ווידער מיט
זיך צוטיילען אין צוויי .אבער רחבעם דער נייער קעניג ,דער אהרן מתתיהו דייטש שוין אריין פירען א סקייעטריק
זון פון שלמה המלך האט נישט געוואלט) .ח"ו צו צענטער?
פארגלייכען רחבעם צו להבדיל ר' אהרן ,אבער א ליכט קען
עס ווארפען אויף אונזער געשיכטע(. אבער ,ניין .קיינער פרעגט נישט .קיינעם באדערט נישט.
קיינעם ארט נישט אז שמואל ווידער מיט מתתיהו דייטש
איך וועל אראפברענגען די פסוקים מיטען לשון ככתבו. האבען אפגעמאכט אז מען קען טון מיט זיי וואס זיי
שמעקט .קיינעם ארט נישט אז דער טריא האט אפגעמאכט
יא וַ יֹּאמֶ ר ה' לִ ְשׁ מֹ ה ,יַעַ ן אֲ ֶשׁר הָ י ְָתה-זֹּאת ִעמָּ ,וְ א ָשׁמַ ְר ָתּ אז אלע ארונים זענען אקסען.
יתי עָ לֶי ָ --קרֹעַ אֶ ְק ַרע אֶ ת-הַ מַּ ְמ ָלכָה יתי וְ חֻ קּ ַֹתי ,אֲ ֶשׁר ִצוִּ ִבְּ ִר ִ
מֵ עָ לֶי ,וּנְ ַת ִתּיהָ לְ עַ בְ דֶּ .יב אַ -בְּ יָמֶ י א אֶ ע ֶ
ֱשׂנָּה ,לְ מַ עַ ן ָדּוִ ד און גערעכט זענען די טריא .אוי ווי גערעכט זיי זענען .די
אָבִ י ִ :מיַּד בִּ ְנ ,אֶ ְק ָרעֶ נָּה .יג ַרק אֶ ת-כָּל-הַ מַּ ְמ ָלכָה א אֶ ְק ָרע, ארונים זענען טאקע אקסען ,און נישט סתם אקסען ,נאר
ְרוּשׁ ִ ַלם אֲ ֶשׁרֵשׁבֶ ט אֶ חָ ד אֶ ֵתּן לִ בְ ֶנ :לְ מַ עַ ן ָדּוִ ד עַ בְ ִדּי ,וּלְ מַ עַ ן י ָ אקסען וואס זענען א סכנה פאר די מענטשהייט .און איך
בָּ חָ ְר ִתּי. וועל מסביר זיין פארוואס דער יועץ פרטי מיטען טאשען
שניידער און דער מוח וואשער זענען בארעכטיגט צו
האלטען זייער גאנצער עולם פאר אקסען און שעפסען .אט
שטייט ווייטער: ליינט דעם הסבר:
וַ ֵיּ ֶל ְרחַ בְ עָ םְ ,שׁכֶם :כִּ י ְשׁכֶם בָּ א כָל-י ְִשׂ ָראֵ ל ,לְ הַ ְמלִ י אֹת ֹו. עס איז תשנ"ט .עס איז שוין א פאקט .ר' זלמן לייב איז דער
ב וַ י ְִהי כִּ ְשׁמֹ עַ י ָָרבְ עָ ם בֶּ ן-נְבָ ט ,וְ הוּא עוֹדֶ נּוּ בְ ִמ ְצ ַריִם ,אֲ ֶשׁר רב אין סאטמאר וו"ב .די גרעסטע מוסדות אין די וועלט
בָּ ַרחִ ,מפְּ נֵי הַ מֶּ ֶל ְשׁ מֹ ה; וַ יּ ֵֶשׁב י ָָרבְ עָ ם ,בְּ ִמ ְצ ָריִם .ג וַ יּ ְִשׁלְ חוּ, זענען אונטער אים און טויזענטער אידען וואס האבען זיך
וַ יּ ְִק ְראוּ-ל ֹו ,ויבאו )וַ ָיּבֹא( י ָָרבְ עָ ם ,וְ כָלְ -קהַ ל י ְִשׂ ָראֵ ל; וַ י ְַדבְּ רוּ, אוועק געשארט פון סאטמאר במשך די אלע יארען ,קומען
אֶ לְ -רחַ בְ עָ ם לֵאמֹ ר .ד אָבִ י ִ ,ה ְק ָשׁה אֶ ת-עֻ לֵּנוּ; וְ אַ ָתּה עַ ָתּה צוריק .און די טריא האט באמת געוויסט אז די מלחמה איז
הָ ֵקל מֵ עֲ ב ַֹדת אָבִ י הַ ָקּ ָשׁה ,וּמֵ עֻ לּ ֹו הַ כָּבֵ ד אֲ ֶשׁר-נ ַָתן עָ לֵינוּ-- פארלוירען .זיי האבען באמת געוויסט אז טויזענטער
וְ נַעַ בְ דֶ ָךּ .ה וַ יֹּאמֶ ר אֲ לֵיהֶ ם ,לְ כוּ-עֹד ְשׁ ָשׁה י ִָמים--וְ שׁוּבוּ אֵ לָי; סאטמארער חסידים ,ווילען דעם נייעם רב .זיי האבען
וַ יֵּלְ כוּ ,הָ עָ ם .ו וַ יִּוָּ עַ ץ הַ מֶּ ֶל ְרחַ בְ עָ ם ,אֶ ת-הַ זְּ ֵקנִ ים אֲ ֶשׁר-הָ יוּ געוויסט אז טויזענטער סאטמארער חסידים טאנצען חסדי
ע ְֹמ ִדים אֶ ת-פְּ נֵי ְשׁ מֹ ה אָבִ יו ,בִּ ְהיֹת ֹו חַ י ,לֵאמֹ ר :אֵ י אַ ֶתּם ה' כי לא תמנו ,אז סאטמאר איז פטור געווארען פון ר'
נוֹעָ ִצים ,לְ הָ ִשׁיב אֶ ת-הָ עָ ם-הַ זֶּה ָדּבָ ר .ז וידבר )וַ י ְַדבְּ רוּ( אֵ לָיו אהרן ,פאר סיי וועלכע סיבה .זיי האבען געוויסט מיט א
יתם, לֵאמֹ רִ ,אם-הַ יּוֹם ִתּ ְהיֶה-עֶ בֶ ד לָעָ ם הַ זֶּה וַ עֲ בַ ְד ָתּם ,וַ עֲ נִ ָ אמת ,אז גארנישט אין דער וועלט בדרך הטבע וועט נישט
וְ ִדבַּ ְר ָתּ אֲ לֵיהֶ ם ְדּבָ ִרים טוֹבִ ים--וְ הָ יוּ לְ עֲ בָ ִדים ,כָּל-הַ יּ ִָמים .ח טוישען דעם מצב .די אלע טויזענטער סאטמארע חסידים
וַ יַּעֲ זֹב אֶ ת-עֲ צַ ת הַ זְּ ֵקנִ ים ,אֲ ֶשׁר יְעָ צֻ הוּ; וַ יִּוָּ עַ ץ ,אֶ ת-הַ ְיל ִָדים וועלען אלעס טאן אין דער וועלט ,נאר נישט צו זיין
אֲ ֶשׁר גּ ְָדלוּ ִאתּ ֹו ,אֲ ֶשׁר הָ ע ְֹמ ִדים ,לְ פָ נָיו .ט וַ יֹּאמֶ ר אֲ לֵיהֶ ם ,מָ ה אונטער ר' אהרן.
אַ ֶתּם נוֹעָ ִצים ,וְ נ ִָשׁיב ָדּבָ ר ,אֶ ת-הָ עָ ם הַ זֶּה--אֲ ֶשׁר ִדּבְּ רוּ אֵ לַי,
לֵאמֹ ר ,הָ ֵקל ִמן-הָ עֹל ,אֲ ֶשׁר-נ ַָתן אָבִ י עָ לֵינוּ .י וַ י ְַדבְּ רוּ אֵ לָיו,
הַ ְיל ִָדים אֲ ֶשׁר גּ ְָדלוּ ִאתּ ֹו לֵא ֹמר ,כֹּה-תֹאמַ ר לָעָ ם הַ זֶּה אֲ ֶשׁר נא ווי אזוי האבען זיי ,די יועצים פון ר' אהרן ,געטראכט אז
ִדּבְּ רוּ אֵ לֶי לֵאמֹ ר אָבִ י ִהכְ בִּ יד אֶ ת-עֻ לֵּנוּ ,וְ אַ ָתּה הָ ֵקל א האט ליין ,גייט טוישען דעם מצב? ווי אזוי האבען זיי
מֵ עָ לֵינוּ :כֹּה ְתּ ַדבֵּ ר אֲ לֵיהֶ םָ ,קטָ נִּ י עָ בָ ה ִממָּ ְתנֵי אָבִ י .יא געטראכט ,אז מיט א אינטערנעט סייט גייען זיי צוריק
וְ עַ ָתּה ,אָבִ י הֶ ְע ִמיס עֲ לֵיכֶם עֹל כָּבֵ ד ,וַ אֲ נִי ,או ִֹסיף עַ ל-עֻ לְּ כֶם; ברענגען ר' אהרן? ווי אזוי האבען זיי געטראכט אז מיט נאך
אָבִ י ,יִסַּ ר אֶ ְתכֶם בַּ שּׁו ִֹטים ,וַ אֲ נִ י ,אֲ יַסֵּ ר אֶ ְתכֶם בָּ עַ ְק ַרבִּ ים .יב שרייען דעם נייעם רב ,מיט א שוטי'שען שפעט נאמען ,גייט
ישׁי ,כַּאֲ ֶשׁר ִדּבֶּ ר וַ יָּב ֹו י ָָרבְ עָ ם וְ כָל-הָ עָ ם אֶ לְ -רחַ בְ עָ ם ,בַּ יּוֹם הַ ְשּׁלִ ִ ער אויפגעבען? ווי אזוי האבען די גרעסטע קעפ ביי ר'
ישׁי .יג וַ יַּעַ ן הַ מֶּ ֶל אֶ ת- הַ מֶּ ֶל לֵאמֹ ר ,שׁוּבוּ אֵ לַי בַּ יּוֹם הַ ְשּׁלִ ִ אהרןס פארטיי געטראכט אז אויב וועט מען דעם ברך משה
הָ עָ םָ ,ק ָשׁה; וַ יַּעֲ זֹב אֶ ת-עֲ צַ ת הַ זְּ ֵקנִ ים ,אֲ ֶשׁר יְעָ צֻ הוּ .יד וַ י ְַדבֵּ ר מבזה זיין לעיני העולם ,גייט ער צוריק באקומען אלעס? ווי
אֲ לֵיהֶ ם ,כַּעֲ צַ ת הַ ְיל ִָדים לֵאמֹ ר ,אָבִ י ִהכְ בִּ יד אֶ ת-עֻ לְּ כֶם ,וַ אֲ נִ י אזוי האבען זיי געקעלרט אז מיט "הייד פארק" געבעקסען,
אָבי ,יִסַּ ר אֶ ְתכֶם בַּ שּׁו ִֹטים ,וַ אֲ נִ י ,אֲ יַסֵּ ר א ִֹסיף עַ ל-עֻ לְּ כֶם; ִ אנגעפירקעלט מיט די גרעסטע שטותים אויף דער וועלט,
אֶ ְתכֶם בָּ עַ ְק ַרבִּ ים .טו וְ אָ -שׁמַ ע הַ מֶּ ֶל ,אֶ ל-הָ עָ ם :כִּ י-הָ י ְָתה גייען טויזענטער אידען זיך מוראדיגע דערשרעקען און זיי
גייען זיך צוריק קערען צו זייערע אמאליגע קליינע שוהלען?
85
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אזוי אז עס וועט נישט זיין קיין שום פראבלעם אינעם ִסבָּ ה ,מֵ ִעם ה' ,לְ מַ עַ ן הָ ִקים אֶ תְ -דּבָ ר ֹו אֲ ֶשׁר ִדּבֶּ ר ה' בְּ יַד אֲ ִחיָּה
עתיד. הַ ִשּׁי נִ י ,אֶ ל-י ָָרבְ עָ ם בֶּ ן-נְבָ ט .טז וַ יּ ְַרא כָּל-י ְִשׂ ָראֵ ל ,כִּ י אָ -שׁמַ ע
הַ מֶּ ֶל אֲ לֵהֶ ם ,וַ יּ ִָשׁבוּ הָ עָ ם אֶ ת-הַ מֶּ ֶל ָדּבָ ר לֵאמֹ ר מַ ה-לָּנוּ חֵ לֶק
אבער פאוואליע .עס שטעלט זיך א פראגע .פארוואס האט ית
בְּ ָדוִ ד וְ א-נַחֲ לָה בְּ בֶ ן-י ִַשׁי לְ אֹהָ לֶי י ְִשׂ ָראֵ ל ,עַ ָתּה ְראֵ ה בֵ ְ
דער ברך משה טאקע באשלאסען צו שיקען זיין זון ר' זלמן ָדּוִ ד; וַ ֵיּ ֶל י ְִשׂ ָראֵ ל ,לְ אֹהָ לָיו .יז וּבְ נֵי י ְִשׂ ָראֵ ל ,הַ יּ ְֹשׁבִ ים בְּ עָ ֵרי
לייב קיין ירושלים? קלוגע מענטשען האבען שוין איצט ְהוּדה--וַ יּ ְִמ עֲ לֵיהֶ םְ ,רחַ בְ עָ ם.י ָ
געזען אז סאטמאר גייט זיין צוטיילט .זיכער האט מען נישט
געקענט פאראויס זען ווי טיף און ווי ברייט דער טיילונג שטייט קלאר אז דער רחבעם האט זיך דורך גערעדט קודם
גייט זיין ,אבער א טיילונג אין חסידים האבען שוין קלוגע מיט די הַ זְּ ֵקנִ ים אֲ ֶשׁר-הָ יוּ ע ְֹמ ִדים אֶ ת-פְּ נֵי ְשׁ מֹ ה אָבִ יו ,בִּ ְהיֹת ֹו
מענטשען פארגעזען ,נו פארוואס האט דער ברך משה דאס חַ י ,די עלטערע וואס האבען שוין געדינט זיין טאטען
געטון? שלמה .אבער זיי האבען אים געראטען ,איין
געהאלטענקייט .זיי האבען אים געראטען ווי נאר א
נאכמער ,ווי עס טענהן אלע ר' אהרןס מענטשען אז דער עלטערער מענטש קען עצהן ,האלט זיך איין ,רעד רואיג.
ברך משה האט נאר אלס געוואלט ר' אהרן און אים האט
ער געבויעט און אים האט ער גערימט ,און אים האט ער אבער ניין .דאס טויג נישט .ער מוז זיך גיין זוכן אנדערע
מכבד געווען און אים און נאר און אים און בלויז אים האט יועצים .וַ יַּעֲ זֹב אֶ ת-עֲ צַ ת הַ זְּ ֵקנִים ,אֲ ֶשׁר יְעָ צֻ הוּ .ער האט
ער געוואלט זאל זיין זיין מ"מ .און ווי צוויבעל מיטען איבערגעלאזט די זקנים וואס האבען אים גוט געעצה'ט .נו
ראחובער רב אז דער ברך משה האט זיי געזאגט אז ער וויל וועם האט ער געטראפען? לאמיר זען ווי אזוי דער פסוק
אז ר' אהרן זאל זיין דער מ"מ ,און דא פלוצלונג וויל ער צו באצייכענט זיי :וַ יִּוָּ עַ ץ ,אֶ ת-הַ ְיל ִָדים אֲ ֶשׁר גּ ְָדלוּ ִאתּ ֹו ,אֲ ֶשׁר
טיילען סאטמאר? הָ ע ְֹמ ִדים ,לְ פָ נָיו .ער האט זיך באראטען מיט די "קינדער"
וואס זענען אויף געוואקסען מיט אים און זיי שטייען "פאר
אלא מאי מוז זיין אז עס איז נישט געווען דער ברך משה. אים" ,און נישט געווען ביי זיין טאטען.
ער האט ווייטער געוואלט אז ר' אהרן זאל זיין דער
איינציגסטער רבי פאר גאנץ סאטמאר ,נאר ווייל משה האט נאכדעם ווען זיי האבען אים געגעבען די עצה ,שרייבט
געהאט די גרעסטע השפעה אויפן ברך משה און ער האט נאכאמאל דער פסוק :וַ י ְַדבְּ רוּ אֵ לָיו ,הַ ְיל ִָדים אֲ ֶשׁר גּ ְָדלוּ ִאתּ ֹו,
זיך צוקריגט מיט ר' אהרן ,האט משה אויפגעהעצט דעם דער פסוק באצייכענט זיי ווידער מיטען טיטול "קינדער".
רבין ,און דער רבי איז געווארען זייער בייז אויף ר' אהרן און שפעטער ווען ער האט גערעדט צו די אידען ,שרייבט
און האט באשלאסען אז ער וויל צוטיילען סאטמאר. דער פסוק נאכאמאל :וַ יַּעַ ן הַ מֶּ ֶל אֶ ת-הָ עָ םָ ,ק ָשׁה; וַ יַּעֲ זֹב אֶ ת-
עֲ צַ ת הַ זְּ ֵקנִ ים ,אֲ ֶשׁר יְעָ צֻ הוּ .וַ י ְַדבֵּ ר אֲ לֵיהֶ ם ,כַּעֲ צַ ת הַ ְיל ִָדים
די אלע אויבען דערמאנטע פראגעס זענען פון איינזייטיגע לֵאמֹ ר.
מענטשען וואס ווילען זיך און אויך אונז איין רעדען אז דער
רבי האט געזאגט פאר יענעם און פאר דעם אז ער וויל ר' דער פסוק געפינט פאר וויכטיג נאכאמאל ארויס צוברענגען
אהרן .מיר ,דער ציבור ווייסען נישט פון קיין איין פאל, אז ער האט אפגעלאזט די "עצת זקנים" און ער האט
נאכאמאל ,קיין איין מאל האט דער רבי נישט געלאזט דאס גערעדט צו די אידען "כעצת ילדים".
מינדעסטע צו וויסען טאן פאר זיין ציבור אז ר' אהרן זאל
אליין ,צו בכלל ,איבער נעמען סאטמאר נאך זיינע מאה מען מוז זיך לערנען פון היסטאריע .עס איז נישט פארהאן
ועשרים. א זאך וואס איז נאך נישט געווען ,זאגט דער גרעסטער חכם
אויף דער וועלט .עס איז שוין געווען אמאל אזאנס אז א
מען האט געקענט שפעקולירען ,מען האט געקענט מלך האט איבערגעלאזט אלע זקנים ,די באזעצענע און
פאנטאזירען און אפילו חלומען אז עס גייט אזוי זיין ,ווייל קלוגע ,און ער איז געגאנגען צו "קינדער" וואס זענען אויף
ר' אהרן איז געווען דער וואס האט זיך איבעראל אריין געוואקסען אינאיינעם מיט אים .און ,ער איז איז טאקע
געשטיפט און נישט צו געלאזט א צווייטען קיינמאל )און ביטער דורך געפאלען.
שפעטער וועט באשריבען ווערען וויאזוי ער האט זיך אריין
געשטיפט תשנ"ט ווינטער אין 82אן קיינעמס רופען( .אבער מען מוז זיך לערנען .און אויב לערענט מען זיך נישט ,פאלט
פון רבין האט דאס קיינער נישט געקענט וויסען. מען אדורך .שטענדיג.
קומט זיין נאנטער מענטש ,הירצקע צוויבעל און זאגט ,אז עס איז אנפאנג תשנ"ח און ר' זלמן לייב פארט זיך באזעצען
פאר אים האט דער ברך משה עס יא געזאגט נאך אין די קיין ירושלים איבער צונעמען דאס רבנות דארט.
יארען איידער ער האט שוין אנגעהויבען פארגעסען.
צוויבעל באווארענט זיך און מאכט זיכער אז עס איז געווען ר' אהרן מיט די דריי ,דער יועץ פרטי ,דער טאשען שניידער
יארען איידער די מחלוקה .וואס ער מיינט איז ,אז עס איז און דער מח וואשער האבען זיך צוזאמען געשטעלט און
געווען נאך איידער דער רבי האט אנגעהויבען פארגעסען, מען האט אנגעהויבען פעסטע פלאנירונגען ווי אזוי
ווייל ר' אהרן האלט דאך אז אויב איז מען נאר אביסעל אפצושטעלען ר' זלמן לייבען פון עפעס האבען און וויאזוי
שוואך איז מען שוין דערנאך .א רבין וואס איז שוואך מעג אויפצו בויען ר' אהרן איבער די גאנצע סאטמארער וועלט
86
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
)דאס צו ר' אהרן וואלט נישט צוזאם געפאלען צו הערען מען פארשעמען פאר די גאנצע וועלט ,מען "מוז"
עפעס פון נאך די מאה ועשרים פון זיין טאטען ,איז אויפשפילען פאר די גאנצע וועלט ווי שטארק די זקנה איז
אינטרעסאנט צו ברענגען א מעשה וואס האט זיך געווען קפצה .און די גאנצע טענה פון ר' אהרן און זיינע
ארומגעטראגען און איז געקומען פון ר' אהרןס מענטשען. מענטשען איז ,אז אלע זאכען וואס איז געשען פון תשנ"ט
עס איז געווען ווען דער ברך משה איז צוזאמגעפאלן איין איז געווען צוליב דער רבי איז שוואך געווען און דאס
שבת אין מיאמי תשס"ה .משה אהרן שטיינבערגער דער ווערט נישט גערעכענט )נאר אויב ער מאכט אים פארטאגס
ראש ההצלה אין ק"י ,וואס אים האט מען געקאלט אויפן רב הצעיר( .דעריבער האט צוויבעל זיכער געמאכט צו
באפעל פון משה גבאי ,אז ער זאל פארציילען פאר ר' אהרן, זאגען אז דער ברך משה האט דאס אים געזאגט ווען ער איז
איז געקומען דערציילען פאר ר' אהרן אז עפעס איז געשען נאך געווען געזונט און שטארק .דאס איז בערך תשנ"ה-נ"ו
צום טאטען און ער איז אויף א שווערען מצב .ר' אהרן
זאגט אים :נו נו ,קענסט רעדען זאג מיר דעם אמת ווי )פון ראחובער רב וועל איך בכלל נישט רעדען ווייל דער
האלט דער מצב(. ברך משה האט אין זיין לעבען נישט גערעדט צו שוטים .און
ווער עס איז נאך נישט איבערצייגט איבער זיין "חכמה",
קומען מיר צוריק אז וואס דער ברך משה האט באמת זאל ביטע אויס הערען זיין עדותשאפט(.
געוואלט ווייסט קיינער נישט .און וואס מען זאגט אז ווייל
אזוי וויל יענער און עס האט דעריבער נישט קיין געוויכט. צוויבעל איז דאן אלט געווען 27-29יאר .קען דען זיין אז
דער ברך משה איז געווען אזוי אומאחריותדיג אז פאר א
די סברה ע"פ שכל זאגט אז עס קען נישט זיין אז ער האט יונגעמאנטשיקעל געט ער איבער אזעלכע דברים ברומו של
געוואלט אלעס איבערגעבען פאר ר' אהרן .ווייל פארוואס עולם? קען דען זיין אז דער ברך משה איז געווען אזא
קומט זיך אים אז בלויז ער זאל אלעס איבערנעמען און זיין אומחריותדיג אז די ווערטער זיינע זאל נישט ווערען דורך
ברודער וואס איז נאך אזוי ראוי ווי אים ,זאל "גארנישט" אים געהעריג פארשריבען? מען רעדט דאך דא פון איבער
באקומען? וואס עפעס קומט זיך פאר איינעם אלעס און צו געבען די גרעסטע קהילה אויף דער וועלט ,די גרעסטע
פאר דעם צווייטער גארנישט? מוסדות אין די וועלט ,סאטמאר פארמאגט קע"ה 25-30
טויזענט תשב"ר כ"י ,און דאס גיט מען איבער אזוי ,נישט
אפגערעדט וואס מען זעט אז פון הימעל האט מען אנדערש מיר און נישט דיר?
געוואלט .אבער פשוט ע"פ שכל קען אזא דערהער פון ר'
אהרן אלעס און פאר ר' זלמן לייב ,גארנישט ,נישט זיין. עס האט נאך דאן געלעבט די אלטע קהלס לייט ,ווי ר'
לייבוש ,ר' סענדער ,ר' יודל ראזענבערג ,ר' משה ארי' גליק,
אבער מיר וועלען אויף איין מינוט זיך פרובירען אריין ר' ליפא שווארץ ,איז יעלה על הדעת אז זיי לאזט ער ארויס
לייגען אין צוויבעלס שיך און זאגען אז דער ברך משה איז פון די האקעלסטע נושאים און גיט עס איבער פאר א
געווען א אומאחריותדיגער מענטש ,א לייכטזיניגער שנוק? עס איז דאך דער גרעסטער בזיון פארן ברך משה
פארשוין ,אזא סארט טאטע וואס האט ליב איין קינד יא אזא זאך צו טון.
און איין קינד נישט .ער איז געווען בלינד פון צו זען אז ר'
אהרן טויג צו גארנישט .שוין. מען טאר נישט גלייבען דעם צוויבעל ,און מען זעט טאקע
אז אפילו ר' אהרן גלייבט אים אויך נישט .והא ראיה ,ער
איצט אזוי .פארוואס קען נישט זיין אז דער ברך משה האט האט דאך געמאכט א דעקלעראציע א טאג נאך וואס ר'
זיך געקענט טוישען זיין מיינוג? פארוואס קען נישט זיין אז זלמן לייב איז געווארען רב ,ח"י סיון תשנ"ט ,אז פלניא
דער ברך משה האט איינגעזען אז ר' אהרן איז נישט גזלנא ,ווי אזוי די הלכה זאגט פאר .נו פארוואס האט ער
קוואליפיצירט צו פירען גאנץ סאטמאר. נישט גערופען צו דין תורה זיין ברידער ,נאך די פטירה פון
ברך משה ,אז ער האט עדים פארוועם דער טאטע האט
עס איז איצט תשנ"ו .עס אזי שוין אדורך עלעף יאר זייט ר' געזאגט אז ער זאל זיין דער רב?
אהרן איז געווארען רב אין ק"י .לאמיר זיך אומקוקען ווי
אזוי זיין "רעפארט קארד" זעט אויס .אזוי פירט זיך דאך די און האט ר' אהרן נישט געוויסט פון צוויבלס צוואה
גאנצע וועלט אז מען גיט איינעם צו פירען א ביזנעס ,רופט קיינמאל? האט דאס צוויבעל אים נישט געזאגט במשך די
מען אראפ מבינים און מען זעט צו יענער טויג צו נישט. יארען אז ער קען זין רואיג ,דער טאטע האט מיר דאס און
וואקסט די ביזנעס ,צו נישט .קען מען דעם מענטש דאס געזאגט?
געטרויען צו נישט.
ר' אהרן וואלט נישט צוזאמגעפאלען .צו ר' אהרן האט מען
וועלען מיר אראפברענגען א שטיקל וואס איז שוין געווען געקענט פון אלעם רעדען ,זיין מויל איז קיינמאל נישט
געשריבען פריער :תשמ"ה .די שענסטע תושבים פון קרית פארמאכט ,און ער האט דאך געטון פיל ערגערע זאכען
יואל האבען זיך אפען ארויס געשטעלט און פון קרית יואל קעגען זיין טאטען ווי רעדען פון נאך זיינע מאה ועשרים .נו
האבען רוב פון די איינוואוינער – וועמענס רב מען נעמט פארוואס איז ער נישט געווען רואיג אז ער האט די זאך
אצינד אויף – זיך נישט באטייליגט אויך דער הכתרה כתוב וחתום ,ער האט אלעס און משה קען זיך אויפן קאפ
מוצש"ק וירא תשמ"ה .עס זענען געווען זקנים פון שטעטעל שטעלען?
87
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
האבען די פירער פון סאטמאר נישט געזען אז אין די וואס האבען פרובירט צו רעדען מיטען ברך משה אז
צעירים קענען שיקען סיי וועלכע טאטע זיין בחור און ר' ענדערש זאל קומען דער יונגערער זון ר' זלמן לייב ווערען
זלמן לייב דער ר"י וועט נישט שפילען קיין פאליטיק רב ,אבער דער ברך משה האט דאס נישט געטון .זיכער קען
קיינמאל? ער נישט אויפנעמען דעם יונגערען זון איידער דעם
עלטערען.
עס איז קיינער נישט בלינד געווען ,נאר ר' אהרן .עס איז
געווען קלאר ווי דער טאג אז ר' אהרן וועט נישט קענען זיין קרית יואל איז שרעקליך צו טיילט געווארען .און עס האט
דער רבי איבער סאטמאר .ער וועט אלץ זיין אין קריג און זיך קיינמאל נישט געאייניגט צוריק .יענער מוצש"ק וירא,
ער וועט זיך קיינמאל נישט קענען דורך קומען מיט קיינעם. האט עווענטועל צו געברענגען אז בני יואל זאל זיך עפענען,
די צוויי גרינדער און בויער פון שטעטעל ,ר' משה פרידמאן
דער טאג פון טויש איז אנגעקומען. און ר' שלמה מעכעל ראזנער ,וואס זיי האט דער אלטער
רבי אריין געשטעלט ,זענען געפלויגען וועגען זיי האבען זיך
האט משה גבאי געהאט א האנט דערין? זיכער .וואס ,ווען נישט גענוג שטארק ארויסגעשטעלט צו פייטען פאר ר'
און ווי אזוי ,אין קומענדיגען מאמר ,אי"ה אהרן .און די זקנים פון שטעטל האבען מער נישט געוואלט
דאווענען מיט ר' אהרן אונטער איין דאך.
יא און יא .משה דער גבאי האט יא בהחלט געהאט א גרויס ר' אהרן האט אוועקגעווארפען אידען זקנים דורכגעווייקטע
חלק אין אריין ברענגען א טויש אין סאטמאר .נישט חסידים פון אלטען רבין ,טייל פון זיי קהילה לייט פון
באהאלטענערהייט .ניין ,ער האט געטון וואס יעדער אלטען רבין און הונדערטער יונגעלייט האבען זיך
געטרייער מענטש וואלט געטון און האט מיט געוואלד פארעקעלט פון די גאנצע פירערשאפט ,און זיך אפגעלאזט
אפגעשטעלט ר' אהרן פון איינעמען די וועלט. פון אריין צו טרעטען אין ביהמ"ד .יענע מחלוקת מיט ר'
אהרן אז ער זאל נישט ווערען רב אין קרית יואל האט
ר' אהרן האט באשלאסען און שוין אין תשנ"ו אז ער איז שפעטער זיך מער צו פלאקערט ביי די סקול דיסטריקט
דער יורש עצר .ער איז דער צוקומפטיגער רבי אין סאטמאר פרשה וואס ר' אהרן האט זיך צו רעדט קעגען יעדען רב און
און ווער עס וואגט זיך קעגען צו שטעלען וועט זיין בלוט רבין וואס האט געהאלטען אנדערש פון אים ,אבער פיל
על הארץ תשפכנו כמים ,כדרכו בקודש. גרעסער פון אים אין תורה ועבודה.
און משה גבאי האט אלעס פארציילט פארן ברך משה. איז אזוי .סאטמאר איז איצט שרעקליך צוקריגט מיטען
אלעס אלעס און נישט אויסגעלאזט די קלענסטע דעטאלען. וויזניצער רבין פון מאנסי .מען איז צוקריגט מיטען
ער האט דאס געמוזט טון אפילו ער וואלט ווען נישט קאשויער רב פיל ארגער ווי ביז איצט .מען איז צוקריגט
געוואלט .ער האט פארציילט פארן ברך משה ,ווי גרויס דער מיטען מאנטעווידעער רב ,מיטען קארלסבורגער רב ,און
אפעטיט פון זיין זון ר' אהרן איז .ער האט פארציילט פארן שווערע הונדערעטער בעלי בתים ,חסידים און תלמידים
רבין ,מיט וועם ר' אהרן האט זיך ארום גענומען .ער האט פון רבין זי"ע האבען זיך גענצליך אפגעשאקעלט פון
פארציילט אז דער נייער יועץ פרטי רעדט אויפן רבין דאס סאטמאר.
מיאוסטע וואס איז שייך .ער האט פארציילט אז דער נייער
יועץ פרטי רייצט זיך אז דער ברך משה וועט זיין א בזיון אלע קליינע שוהלען אין וו"ב זענען געפאקט מיט
פאר סאטמאר קעגען וואס פארא רבי ר' אהרן גייט זיין .ער סאטמארער יונגעלייט און בעלי בתים און זקנים .אלע
האט פארציילט פארען רבין אז ר' אהרן פארט ארום אין די קלענרער מוסדות אין וו"ב זענען געפאקט מיט קינדער פון
וועלט זיך צו באפעסטיגען און זאגט אומעטים אז דער עלטערען וואס ווילען נישט מער שיקען די קינדער אין
טאטע האט אים געשיקט "מחזק זיין" דעם פארחלשטען סאטמאר.
ציבור .ער האט פארציילט פארען רבין איבער דעם נייע
ארגעניזאציע "איחוד התלמידים" וואס העלפט ארויס
יעדען יונגערמאן דורך מאכען התוועדותן ,א.א.וו.א.וו. איז נישט געווען צייט צו מאכען א טויש? דאס האט יעדער
אלעס האט ער פארציילט ווייל דאס איז זיין ארבעט אלס געוויסט אז מיטען ברך משה קען מען זיך זייער גוט
גבאי און אוודאי אלס חסיד. פארטראגען ,ווי שוין געשריבען .און מיט ר' אהרן קען זיך
קיינער נישט פארטראגען ,אויך ווי שוין געשריבען פריער.
נו פארוואס איז נישט געווען צייט צו מאכען א טויש אין
משה גבאי האט ,ווי אונז אלע ,נישט געוויסט וואס דער דעם וועג ווי אזוי מען האט זיך געפירט ביז איצט?
ברך משה האט אין פלאן נאך זיינע מאה ועשרים .ביי
ערענסטע אידען רעדט מען נישט פון לאחר מאה ועשרים.
מען האפט אז משיח וועט זיכער קומען פריער און דער רבי האבען די פירער פון סאטמאר נישט געזען אז מיט ר' אהרן
וועט אונז אלעמען פירען אקעגען משיחן ווי מען לאזט אלץ וועט זיך סאטמאר נישט בויען? ער וועט נאר כסדר אוועק
אויס :ומלכינו בראשינו. ווארפען מענטשען ,רבנים ,רביים ,רעכטס און לינקס?
צו רעדען מיט א רבין וואס וועט זיין נאך זיין פטירה דארף האט דער דער ברך משה דען נישט געזען און געוויסט אז
מען זיין א טיפש ווי בערעל פרידמאן .עס איז באוויסט אז דער דריטער זין זיינער איז א נח לשמים ונח לבריות?
88
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אויב דער רבי איז קראנק ,אויב דער רבי ווייסט פון ער האט זיך געוואגט צו פרעגען דעם רבין זי"ע וואס וועט
גארנישט .אויב דער רבי וויל באמת אז ר' אהרן זאל זיין רב זיין ווען דער רבי וועט ארויף גיין קיין ירושלים .בערל האט
הצעיר ,רב דקהילות הקדושות ,רבי בכל אתר ואתר ,נו קיינמאל נישט געטראכט פאר א ווארט איז ארויס
פארוואס קומט איך זיך אים די קללות? פארוואס האבען געשפרינגען פון זיין מויל ,און ער איז אויך א קינדישער
אלע ר' אהרןס מענטשען גערעדט מיאוס אויפען רבין? נאר ,וואס האט זיין מויל געלאזט לויפען אין די
פארוואס איז זיך אים געקומען אז זיין זון זאל צו לאזען די האקעלסטע נושאים וואס באלאנגט נישט פאר אזא יונגער
אלע בזיונות? ער איז דאך קראנק און ווייסט נישט וואס שנוק ווי ער איז דעמאלטס אלט געווען .און דער רבי האט
טוט זיך? אויב איז אלעס געווען משה גבאי ,נו פארוואס אים געענפערט וואס ער האט אים געענטפערט ,אבער דער
האט דער אייגענער זון א רב מפורסם ,נישט אפגעשטעלט רבי האט אים מער נישט געוואלט זען אין די קהילה ,ווי עס
קיין איין בזיון אויף זיין טאטען און רבין? ווי האט מען איז ידוע לכל.
געמעגט מבזה זיין א פארקאלעכטען איד וואס ווייסט נישט
פון דינסטאג אויף מיטוואך און בחייכון וביומיכון? אלענפאלס נארמאלע מענטשען איבער הויפט חכמים,
אפגערעדט ווען דער פארקאלעכטער איד איז א טאטע פון פרעגען נישט אזעלכע קשיות .און משה האט אויך קיינאמל
דעם מבזה ,אפגערעדט אז דער פארקאלעטער איד איז א נישט גערעדט אזעלכע האקעלע נושאים מיט א עלטערען
רבי פאר די מבזים? ווי האט דאס קיינער קיינער רבין .און ר' אהרן האט אויך נישט זיך געוואגט צו פרעגען
נישטאמאל פראבירט עס איינמאל אפצושטעלען? אתמהה. משה צו ער ווייסט עפעס פרטים פון נאך די פטירה .עס
האט נישט עקסיסטירט אזא ביליגקייט צווישען אים און
ווען דער רבי איז געווען אין קרית יואל פון ל"ג בעומר ביז משה.
אלול תשנ"ט ,האבען ר' אהרןס מענטשען פון אים געמאכט
גאלערעטע מיט חריף .מען האט געשיינט מיט "לעיזער און מען זעט אז עד היום הזה איז משה נישט ארויס
פוינטערס" ביים גרויסען טיש ל"ג בעומר; מען האט געקומען מיט סיי וואס דער רבי האט מיט אים גערעדט
דירעקט געזינגען ווען משה האט געהייסן ענדיגען ,און דאס בנוגע די ענינים פון א צוואה אדער ווערטער בעל פה פון
איז אלעס געווען ארקעסטרירט און ארגעניזירט .ר' אהרן נאך די פטירה.
האט אפען געשמייכעלט צו די בחורים אויף די
פארענטשעס ווען זיי האבען געשיינט די "לעיזער משה האט דעריבער זיכער זיך אויך פארגעשטעלט אז דער
פוינטערס". ברך משה אלס א קלוגער מענטש ,אלס ענוותן ,אלס א
געטרייער טאטע צו זיינע קינדער ,וועט זיכער איבער געבען
שבועות איז געווען אין קרית יואל ביהמ"ד פאשקעווילען פאר זיין זון ר' זלמן לייב א בכבודיגע רבנות פאסטען .ווייל
קעגען רבינס התמנות .מען האט צושטערט יעדען טיש דער ברך משה האט נישט געהאלטען אז איין מענטש קען
איבערען יו"ט ,און עס האט יעדער געוויסט אז מען דארף אלעס פירען ,און אלס ענו האט ער זיך זיכער נישט
איצט זיין שטיל ,מען טאר נישט ח"ו מוחה זיין .מען דארף געהאלטען פאר א רבי און ער קען די רעביסטעווע אין זיין
לאזען דאס הפקירות אנגיין. א צוואה פארשרייבען פאר איינעם אז צו יענעם זאל יעדער
געבען קוויטלעך.
די שבתים נאך שבועות האבען די בחורים און יונגעלייט
באגלייט דעם רבין ארויס פון ביהמ"ד נאך הבדלה ,מיט פונקטליך ווען דער רבי האט אפגעמאכט צו געבען פאר ר'
מכלומרשטע געזאנג )ווען מען זינגט נישט סתם א מוצאי זלמן לייבען ,וויליאמסבורג ,ווייס איך נישט .אבער דאס
שבת( צו ווייזען אז דער רבי פארגעסט און ער מיינט אז עס האט מען געזען אז ער אליין האט דאס אים געגעבען ,דער
איז מוצאי יו"ט. ברך משה האט דאס אליין געוואלט און ער איז גרייט
געווען צו פארלירען מענטשען איבער דעם ,פונקט ווי ער
מען האט געשטויסען דעם רבין יעדע וואך איבערען גאנצען איז גרייט געווען תשמ"ה זיך צו קריגען מיט די
זומער ,לעיני כל .עס האט דאס יעדער געוויסט ,געזען און דעמאלטסדיגע קעגנער פון יענע רבנות .דאס איז וואס
געהערט .ווען דער רבי האט זיך אריינגעזעצט אין די קאר יעדער האט געזען.
אהיים צו פארען פון ביהמ"ד האבען אפאר הונדערט
צעיושטע בחורים מיט יונגעלייט געשאקעלט די קאר און אבער די גרעסטע ראיה אז ר' אהרן און זיינע מענטשען
עס "געסווינגען" פון איין זייט צו די אנדערע און האבען אויך געוויסט אז עס איז דער ברך משה אליין וואס
אויפגעהויבען און אראפגעלאזט. וויל עס און עס איז נישט משהס ארבעט; א ראיה אז ר'
אהרן האט געוויסט אז זיין טאטע איז געזונט און איז ביי
איך מוז דאס איבערשרייבען :מען האט געשטויסען דעם זיך ,און ווייסט שוין איינמאל וואס ער טוט ,ווייל פון יענעם
רבין יעדע וואך איבערען גאנצען זומער ,לעיני כל .עס האט פסח און ווייטער ,זענען זיי אלע געווארען די גרעסטע
דאס יעדער געוויסט און יעדער געזען .ווען דער רבי האט שונאים פארן ברך משה אליין .זיי האבען דעם ברך משה
זיך אריינגעזעצט אין די קאר אהיים צו פארען פון ביהמ"ד אפען געשאלטען און צושטערט יעדע טיש ,און צושטערט
האבען אפאר הונדערט צעיושטע בחורים מיט יונגעלייט אלע תפילות אין ביהמ"ד .זיי האבען ביי גוט שבת זאגען די
געשאקעלט די קאר און עס "געסווינגען" פון איין זייט צו די ערשטע וואך נאך די התמנות געשריגען קולי קולות ווען
אנדערע און אויפגעהויבען און אראפ געלאזט. דער רבי איז ארויף אויפען ארון קודש.
89
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
פארוואס טאקע האט ר' אהרן טאקע צוגעלאזט אז זיינע און עס איז שטיל געווען .ר' אהרןס טאטע ווערט
בחורים מיט יונגעלייט זאלען די אלע זאכען טאן קעגען זיין פארשעמט ,ער ווערט דערנידערט און ער איז שטיל .יעדער
רבין און טאטען? פארוואס האבען די יונגעלייט און בחורים איז שטיל.
די אלע זאכען געטון? ווייל זיי האבען געוויסט אז דער ברך
משה אליין וויל זיין זון ר' זלמן לייב פאר רב ,זיי האבען אוי ,איך האב פארגעסען צו שרייבען זייער א וויכטיגער
געוויסט אלע אז וועגען דעם התמנות איז ר' אהרן פוינט.
געווארען א דם שונא פארען טאטען ווייל ער האט געוויסט
אז ער אליין האט אויף גענומען זיין ברודער פאר רב ,און די די צעיושטע בחורים זענען נישט געווען בני יואל בחורים
הלכה בידוע איז דאך ,אז אויב האט ר' אהרן איינעם פיינט, צו קאשויער בחורים .די צעיושטע יונגעלייט זענען נישט
מוז זיין בלוט תשפכנו על הארץ כמים. געווען וויזניצער חסידים אדער די רעביצינס מענטשען.
ניין .נישט יאסל וואלדמאן האט ארגעניזירט אז מען זאל
אבער דער סך הכל איז ,אז דער ברך משה האט דעם "סיגעטער" שטויסען און פארבלוטיגען די פיס .בהחלט
פארשטאנען וואס זיין געטרייער מענטש האט אים נישט.
דערציילט איבער זיין "בנו הגדול והנורא" און האט געטאן
וואס יעדער טאטע און רבי וואלט געטון פאר אזא זון. די "שונאים" וואס זיי האבען אלס נישט געטון די אלע
מאכען א טויש) .און דאס שטימט אויך אפילו ווען מען יארען ,זענען זיי נאך אלץ געווען "חסידים" אקעגען די נייע
נעמט אן צוויבעלס ווערטער פון תשנ"ה(. "שונאים" .די "שונאים" וואס זענען געווארען שונאים ביי
ר' אהרןס התמנות ,זענען געווען "חסידים" קעגען די
אבער איך ווייס נישט צו דער ברך משה האט אפגעמאכט "שונאים" וואס זענען געווארען שונאים ביי ר' זלמן לייבס
אז ער וועט דעם ר' זלמן לייב שיקען קיין ארץ ישראל כדי התמנות.
ער זאל זיך דארט צו לערנען און שפעטער ברענגען צוריק
קיין אמעריקע ,אדער ער האט דאס אפגעמאכט זעענדיג ווי אוי ,איך האב שוין ווידער פארגעסען .איך לייד שוין אויך
שיין דער נייער רב איז מצליח אין ירושלים אז ער איז דער אויף די מחלה פון פארגעסען .נישט דעם ברך משה האט
פאסיגער מענטש) .אויב ווייסט איינער יא די פרטים ,ביטע מען געשטויסען .נישט זיינע טישען האט מען צושטערט.
דאס לאזען וויסען(. נישט אויף אים האט מען געשריגען ביי גוט שבת זאגען.
נישט זיין קאר האט מען "געסווינגען" און געשאקעלט און
און דער יועץ פרטי מיטען טאשען שניידער און דער מח נישט אויף אים האט מען געווארפען פאשקעווילען.
וואשער ,האבען אויך פארשטאנען אז דער ברך משה וועט
מן הסתם "נישט" איבער געבען אלעס פאר ר' אהרן .ווי יא ,דער רבי איז טאקע געווען אויפן ארון קודש פונקט ווען
משוגע זיי זענען ,זענען זיי נישט קיין נאראנים ,און האבען מען האט געשריגען אויף משה גבאי ווייל ער האט געמאכט
אויך געוויסט אז ר' זלמן לייב איז א סכנה פאר ר' אהרן .זיי ר' זלמן לייב פאר רב .יא ,פונקט האט דער רבי געפירט טיש
האבען דאס בעסער געוויסט ווי דער אלגעמיינער ציבור. ל"ג בעומר ווען פיל מיט "לעיזער פינטערס" האבען
געשיינט אויף משה גבאי ווען ער איז געשטאנען נעבען
דעריבער האט מען געמוזט ארבעטען גיך און געשווינד ווייל רבין ,ווייל ער האט געמאכט ר' זלמן לייב פאר רב .יא ,דער
אויב דער רבי ווערט נפטר פאר ר' אהרן איז אומעטים רבי האט פונקט געפירט טיש ווען מען האט אנגעפיפען
באפעסטיגט ,וועט ר' אהרן זיכער נישט זיין דער משה גבאי ווען ער האט געהייסען זיין שטיל ,ווייל ער האט
אויסשליסליכער רבי אין סאטמאר .דער ברידער וועט זייער געמאכט ר' זלמן לייב פאר רב .יא ,פונקט האט מען
גרינג קענען באקומען א ריזיגען טייל פון סאטמאר ,ווייל געווארפען פאשקעווילען אין ביהמ"ד ווען דער רבי איז
דאס האבען די טריא אויך גוט געוויסט אז א ריזיגער טייל אויך געווען דארט .יא ,דער רבי איז פונקט געזעצען אין די
פון סאטמאר וואס זענען אוועק געגאנגען שטייען אבער קאר ווען מען האט געסווינגען און געשאקעלט די קאר ווי
גרייט צוריק צוקומען ווי נאר ר' זלמן לייב וועט ווערען רבי. משה גבאי האט זיך אריינגזעצט ,ווייל ער האט געמאכט ר'
זלמן לייב פאר רב .יא ,פונקט איז דער רבי דורך געגאנגען
ווי שוין פריער געשריבען ,האט דער טריא ,דער יועץ פרטי די צעיושטע בחורים און יונגעלייט ווען זיי האבען
אהרן מתתיהו דייטש ,דער טאשען שניידער אלישע שמואל געשטויסען משה גבאי ,ווייל ער האט געמאכט ר' זלמן לייב
האראוויטץ און דער מח וואשער שמואל ווידער, פאר רב.
באשלאסען אז מען דארף אנהייבען מיטען בויען ר' אהרן
ווי אמשנעלסטען ווייל מען קען נישט וויסען וואס קען אין אבער פארשטייט זיך און מען דארף דאס ניטאמאל זאגען
יעדע ליאדע מינוט פאסירען און ווער ווייסט וואס דער ברך אז די שטויסערס ,די פייפערס ,די פאשקעווילען ווארפערס,
משה האט אין פלאן צו געבען פאר ר' אהרן. די "לעיזער פוינטער" שיינערס ,די שרייערס ,די שאקלערס
און סווינגערס ,זענען הייסע חסידים פון ברך משה .דאס
און דער אייבערשטער האט געהאלפען און יודל וויינשטאק איז דאך אום לייקענבאר .ווי זאגט די וועלט :מיט אזעלכע
האט חתונה געמאכט א זון אין מאנטשעסטער אנפאנג גוטע פריינט ווער ברויך נאך שונאים?
ווינטער תשנ"ח ,ב"ה .און אז יודל מאכט חתונה איז דאך
90
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
חתונה פון ר' אהרןנס טאכטער ,סיון תשנ"ח .אבער שוין נישט קיין פראגע אז ר' אהרן "מוז" פארען ,ווייל יודל איז
איצט סוף יאר תשנ"ז איז ער געווארען בלויז א נאך דאך זיין גבאי.
שלעפער.
אבער האלט .זיין גבאי? יודל וויינשטאק איז געווען זיין
ר' אהרן האט נישט געהאט דעם קוראזש צו קוקען יודלען גבאי תשנ"ח? ניין .ער איז שוין נאר דארט געווען ווייל ער
אין פנים .ער האט דאך געוויסט אז יודל האט אים האט נאך נישט געקענט "פעיסען פעקט" אז ער ,דער
געפעמפערט און געדייפערט .ער האט געבאדען און ארום גרויסער גבור און העלד ,דער וועלעכער האט זיך
געוואשען אז ער זאל נישט האבען א גערוך ,און אויך האט פארברענט פאר ר' אהרן ,דער וועלעכער איז געווען דער
ער געוויסט אז יודל איז א קרבן פאר זיין מאכט הונגער, מערסט פארהאסטער מענטש אין קרית יואל נאך ר' אהרן,
דערפאר האט ער אים ממש נישט געקענט קוקען אין פנים. בלויז ווייל ער איז דער נאנטסטער מענטש צו ר' אהרן,
זיי האבען מער נישט גערעדט געהעריג ,נאר געגאנגען אין האט מען ארויסקאפעט פון ר' אהרןס הויז ווייל מען קען
דאס און געפארען אין די קאר ,שטיל) .יודל וויינשטאק נישט אין זיין אנוועזענהייט אנגיין מיט די גרויסארטיגע
דערציילט דאס פאר אלעמען(. פלענער פון ווערען רבינו בחיי.
אבער צו די חתונה ,איז שוין א אנדערע מעשה .ביי ר' אהרן יודל האט עס נישט געקענט אראפשלינגען .די בושות פון
א שמחה פון א איד ,ספעציעל פון א נאנטען פריינט ,האט אזא כפויי טובה ,האט ער נאטירליך נישט געקענט
א פיל טיפערען באדייט .צו אזא פריינט ווי יודל מוז מען דערנעמען ,האט ער באשלאסען אז ענדערש וועט ער
פארען. בלייבען דארט און זיין דער 18טער ראד צום גרויסען
טראקטאר טרעילאר און נישט זיין אויסגעשטעלט צו די
און איין וועגס אז מען פארט שוין צו די חתונה פון אזא בושות און כלימות וואס עס איז זיך אים נישט געקומען.
נאנטען פריינט ,וועט מען שוין אין די זעלבע צייט
פארענטפערען א געוואלדיגע פראגע .די אייראפעער און לאמיר זיך נישט נארען ,ווער אין זיין פלאץ וואלט
חסידים האבען די לעצטע שטיקל צייט געטענהט זייער א אנדערש געהאנדעלט? איז דען פארהאן א מענטש וואס
גערעכטע טענה" :למה נגרע"? פארוואס האבען די קען אריין הייבען אזעלכע בושות פון ווערען אויס גבאי ביי
סאטמארער חסידים אין וויליאמסבורג און אין בארא פארק א גרויסען רב צו רבין? דא שטייט א מענטש וואס זיין
יא די זכיה צו הערען דברי חיזוק? פארוואס האבען נאמען איז געווען סינאנים מיט ר' אהרן און אויף אמאל,
סאטמארער חסידים אין וויליאמסבורג און אין בארא פארק ארויס .און דורך וועמען ,דורך מאכט פרעסערס ,וואס
יא די זכיה אז עס האט זיך אויף געשטעלט א ארגעניזאציע האבען באשלאסען אז די ביז איצטיגע פארציע פון שררה
"איחוד התלמידים" וואס אויסער וואס זיי העלפען ארויס איז נישטיג .עס איז צו קליין און דינטשיג געשניטען פאר
פיזיש ,גייסטליך און פינאנציעל יעדען סאטמארען אזוי גרויסען אפעטיטליכען הארץ.
יונגערמאן ,העלפען זיי אויך ארויס די יונגעלייט מיט דעם
וואס נאר אדאנק זייערע שטארקע תחנונים איז זיך דער פארשטייט זיך אז ר' אהרן גייט נישט טון אזא אומרעכט.
קרית יואלער רב און ראש ישיבה מטריח מיט א וועלעכער נארמאלער מענטש קען דען אזאנס טאן פאר
אומגעהויערע טירחא ויגיעה רבה ,ווען דער טאטע אין אין אזא נאנטען מענטשן וואס האט אים געבויעט ,געהיטען,
מיאמי וועגען די שווערע קעלטען אין ניו יארק און דער געשאפען הונדערטער אלפים .און זיכער נישט אזא רב
עולם איז "מוותר" ,און רייסט זיך אוועק פון זיין קהילה מפורסם.
אויף עטליכע שבתים אין יאר און פארט אריין אין וו"ב ,און
באזונדער אין ב"פ און מאכט א שבת התוועדות ,וואס די נו אבער עפעס מוז מען טון ,מען מוז זיך צו איילען ווייל
יונגעלייט שפירען די חיזוק פאר לאנדע חדשים ,און טייל עס איז שוין פנה יום און דער רב מוז זיך בויען אין די
יונגעלייט שפירען דאס ביז דעם קומענדיגען שבת גאנצע וועלט ווי אמשנעלסטען .דאונט ווארי .דער יועץ
התוועדות .אזא התחזקות קומט פאר אין ניו יארק עטליכע פרטי האט ארויסגעגעבען דעם באפעל פארן מוח וואשער
מאל אין יאר. און מיט שותף דער טאשען שניידער אז מען זאל אויף
קומען מיט עפעס ,אזוי וועט דער עולם גולם עס גוט
זענען דאך די אייראפעער אידען זייער גערעכט מיט זייער אפקויפען.
הארבע פראגע למה נגרע? פארוואס ווייל מיר וואוינען אין
אייראפע קומט זיך נישט פאר אונז די חיזוק? פארוואס נאך אין סוף יאר תשנ"ז האט דער מח וואשער אנגעהויבען
קענען מיר נישט גרינדען אזא נאבעלע גוט הארציגע צו ארבעטען אויף א איינפאל אז יודל גיט ארויס "סודות"
ארגעניזאציע ווי איחוד התלמידים וואס זייער שטרעבען פון רבס הויז .און דו ווייסט נאך פאר וועם? פאר משה
איז בלויז אויף צו טון פאר אלע יונגעלייט און טוען ארויס גבאי .און דאס האט געארבעט.
העלפען פיזיש ,גייסטליך און פינאנציעל יעדען סאטמארען
יונגערמאן? עס האט גענומען א שטיק צייט ביז דער מח וואשער האט
באוויזען צו וואשען אלעמענס מוחות ,אבער עס האט אזוי
אבער ,נישט געזארגט אייראפע .דער רב פון קרית יואל פיל אויף געטון ,אז יודל איז גלייך געווארען דער 18טער
האט אויסגעהערט ענקער וויי געשריי .ענקער הונגער פאר ראד .געפלויגען אינגאנצען איז ער הערשט גלייך נאך די
91
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
הגדול והנורא ,האט געארבעט .ר' אהרן האט זיך באשטעלט חיזוק איז אנגעקומען צום רב שליט"א און דער רב וועט
צעטלעך וואו מען זאל שרייבן אז דער חשוב'ער גאסט ענק מחזק זיין פיל מער ווי עטס מיינטס.
הגאון הצדיק אבד"ק קרית יואל שליט"א קומט צו פארן
בשליחות אביו כ"ק מרן אדמו"ר הגה"ק שליט"א .און דער אבער וואס ווייניג האבען דעמאלס געוויסט איז ,אז ר'
שבת איז געווען א שיינער דערהויבערנער שבת. אהרן האט זיך נישט אזוי געפריידט צו יודלען ווי דאס אז
מען קען איצט פארען קיין אייראפע ווי עס איז אזוי וויכטיג
די באטע איז געווען געלונגען ,מען האט געזונגען ניגונים א התוועדות פאר די סאטמארער חסידים אין אייראפע
פון אלע סארט ,ר' אהרן האט געזאגט פילפולים גג על גג וואס זענען ממש צמא למים ,צו הערען דעם דבר ה' .זיי
און עס איז געווען א גרויס חיזוק פאר ר' אהרן און זיינע גייען אויס פאר חיזוק ווערטער וואס זיי האבען שוין לאנג
יועצים .אנטשולדיגט ,פאר אייראפע. נישט זוכה געווען צו הערען .וואס ווייניג האבען דעמאלטס
געוויסט איז ,אז "יותר משהעגל רוצה לינק הפרה רוצה
ר' אהרן איז מיטען פעלץ ארומגעגאנגען באזוכען אלע להניק" .ר' אהרן וויל זיי מחזק זיין פיל מער וויפיל חיזיק זיי
רבנים ,געשמייכעלט צו די פאטאגראפירער און הנאה געברויכען.
געהאט ווי משוגע די מאסען גייען פאר אים.
און ר' אהרן איז געפארען צו די חתונה אין מאנטשעסטער.
די יועצים האבען נישט געקענט איבערקומען ווי גרינג די חתונה איז געווען א שווערער דורך גאנג פאר ר' אהרן.
ענגלאנד איז געפאלען .ממש אן א שאס האט זיך ענגלאנד ער האט נישט געקענט יודלען אפילו אין די אויגען קוקען.
אינגאנצען אונטערגעווארפען אונטער ר' אהרן. ער האט געוויסט אז יודל ווייסט פונקטליך פארוואס ער
איז באמת געקומען ,און יודל האט געוויסט אז ר' אהרן
איצט נאך איין קלייניקייט דארף מען ערלעדיגען אין ווייסט וואס ער ווייסט ,דעריבער איז יענע חתונה געווען א
אייראפע ,אז מען איז שוין דארט .ר' אהרן האט זיך שווערער דורך גאנג.
מאנטאג אויפגעהויבען און געפלויגען קיין בעלגיע פאר
צוויי טאג צו לייגען די אבן הפינה פאר די דארטיגע אבער די חתונה איז אדורך .ר' אהרן איז געווען ביי די
סאטמארע ת"ת .עס איז אויך באגלייט געווען מיט כבוד, חתונה א מינוט נישט מער ווי ער פלעגט זיך אין יענע
פאמפע און פיקטשערס און מיט זיין יועץ פרטי אהרן יארען באטייליגען ביי יעדע חתונה וואס איז פארגעקומען
מתתיהו דייטש וועלעכער איז געווען דער ארכיטעקט פון אין קרית יואל .ר' אהרן איז געווען ביי די חתונה צו וואס
פארכאפען אלעס אין דער וועלט. ער איז ספעציעל געקומען צו פארען פון ניו יארק ,ווי מען
רופט עס ,א טובל און ארויס .אבער ב"ה די חתונה איז
בעלגיע איז נישט געווען א פראבלעם פאר ר' אהרן ווייל פאריבער און מען קען זיך אנהייבען גרייטען פארן
דארט האט ער שוין באזעצט זיין זון און בעלגיע איז שוין קומענדיגען גרויסארטיגען שבת.
געווען זיינס כמונח בקופסא.
ר' אהרן איז געבליבען אין די פארשטופטע מאנטשעסטער
ר' אהרן איז אהיים געקומען הייפערעקטיוו .ער איז געווען אויף שב"ק און נישט געפארען צו די חסידישער לאנדאן ווי
אזוי עקסיידעט ווייל אין זיינע און די אויגען פונעם טריא עס געפינט זיך א ריזיגע סאטמארע קהילה און זייער
איז געווען די מלחמה איבער סאטמאר ,דערנאך .משה גבאי מוסדות התורה ,ווייל ר' אהרן און זיינע יועצים האבען נאך
קען זיך לייגען שלאפען .אייראפע איז פארזיגעלט אלס ר' דעמאלטס נישט געקענט וויסען ווי אזוי דער עולם אין
אהרןס. אייראפע וועט אויף נעמען דעם פאלשען שבת התוועדות.
עס האט שוין יעדער מיטגעהאלטען יעדען טריט אויפן די צוויי שבת התוועדותן אין וו"ב און אין ב"פ. (1
שאך-ברעט פון ביידע זייטען .עס האט יעדער געזען אז ר'
אהרן נוצט יעדע טריט ,צו ווערען רבי ,און משה גבאי וויל דער "מעכטיגער" שבת התוועדות אין לאנדאן. (2
דאס מיט אלע סארט טריט ,צוריק האלטען.
(3די "פרומע" דרשה פון ר' אהרן פאר די טישטערס פון
די מאטיווען פון יעדען שריט פון ביידע זייטען זענען געווען די סאטמארער מוסדות אין וו"ב.
גלוי לכל ,אבער יעדער האט פאר עפעס א סיבה זיך מעלים
עין געווען .עס האט קיינער נישט "ארויס געזאגט" )דירעקט די "סענדוויטש" בר מצוה אין ירושלים. (4
באצייכענט די ווערטער ,ווייל נאר דאס "ארויס זאגען" האט
געפעלט( די אמתע ווערטער איבער וואס די מחלוקה איז (5די "שונאים" קול קורא פארן פראטעסט ,מיט די
דא באמת ,כאטש קיינער קיינער האט נישט געהאלטען אז אונטערשריפטען פון קאשויער רב און מאטעווידעער רב.
עס איז עפעס אנדערש.
דער מח וואשער האט געארבעט אויף קעס און כלים אז
אין אנדערע ווערטער .יעדער איינער ,דער גאנצער ציבור, דער עולם ,די חסידים ,זאל אנהייבען ברענען קעגען משה
האט געזען דעם אמת אז ר' אהרן איז דער אגרעסאר ,ר' גבאי .און אז מען וועט זיך נעמען האקען אויף משה ,וועט
אהרן האט זיך "לעצטענס" ארום גענומען מיט נייע יונגע געשאסען ווערען מערערע האזלעך מיט דעם איינעם קויל.
מענטשען וואס ארבעטען אויף אים אז ער מוז שוין איינס ,ווייל ווען עס איז דא א מחלוקת פאראייניגט זיך
פארכאפען די מאכט און שוין זיך אנהייבען בויען צו ווערען דער ציבור ,און דער ציבור וועט זיין מיט ר' אהרן .צוויי ,אז
שטארק און באפעסטיגט אויף יעדע פלאץ ווי סאטמאר מען וועט האקען קעגען משה וועט דאס אויטאמאטיש
האט נאר א קהילה ,כדי ווען "דער טאג" וועט במהרה ברענגען אז דער עולם וועט אפגעקילט ווערען פון ברך
בימינו אנקומען ,זאל שוין נישט זיין קיין ספק פאר קיינעם משה ,וואס דאס איז געווען זייער וויכטיג פארן "טריא",
צו וועם מען דארף זיך אנגעהערען און צו וועם אלעס דארף ווייל אויב וועט דער רבי זיך קעגען שטעלען אז ר' אהרן
94
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
עס האט זיך דעמאלטס גערעדט פון בויען א נייעם ביהמ"ד, באלאנגען .אבער ,דאס אלעס איז געווען ביי יעדען בלויז
וואס דאס וועט זיין דער גרעסטער ביהמ"ד אויף דער אין די מחשבה.
וועלט .עס גייט זיין אזאנס און אזעלעכעס .אבער איידער
עס איז באשטעטיגט געווארען אז מען גייט זיך טאקע ווען מען רעדט פון מענטשען ,ווען מען רעדט פונעם ציבור,
נעמען בויען אזא גרויסע ביהמ"ד וואס וועט אריין ציען א מיינט מען דא ,נאר די חסידים פון ברך משה וואס רוב פון
ערך פון 30-40מיליאן דאלער ,איז געווען א שטילע זיי זענען געווען ר' אהרןס מענטשען .משה גבאי האט נישט
סומאכטוכע. געהאט קיין מענטשען ,ווייל ער איז פארט געווען א בעה"ב
און נישט קיין רב) .פון די אריגינעלע "שונאים" ,רעדט מען
אין די אנהויב תש"נ יארן ,ווען מען האט אנגעהויבן רעדן נאך נישט אצינד ווייל זיי האבען דעמאלטס נאך נישט
פון א ניי בית המדרש ,איז דער ברך משה געווען ממש פארנומען א פלאץ אין די אינערליכע מחלוקת פון
דערקעגן ,ווי חז"ל זאגן אין אבות ,עין טובה ,ורוח נמוכה, סאטמאר .זיי זענען געווען אינדרויסען פון די קהילה און זיי
ונפש שפלה ,מתלמידיו של אברהם אבינו .עין רעה ,ורוח זענען געווען נאר דרויסענדיגע .און אפילו די מענטשען
גבוהה ,ונפש רחבה ,מתלמידיו של בלעם הרשע. וואס האבען געוואלט זען א נקמה אין ר' אהרן ,האבען אויך
נישט גערעדט דערפון אזוי ווי מען קוקט עס היינט אן .עס
איז געווען זייער א פרעמדער געדאנק צו רעדען פון א
געווענליך ,זענען די ראה"ק די וואס ווילען גרויס מאכן רבינס אחר מאה ועשרים(.
זייער רבי'ן ,און זייער קהילה .ביי ר' אהרן איז "ער" דער
וואס וויל גרויס מאכן זיין קאמפאני .ר' לייביש
לעפקאוויטש און ר' יאנקעל כהנא זענען געווען זייער *
דערקעגן ,פשוט וועגן פינאנצען .זיי זענען גראדע מענטשן,
ביזנעס לייט וואס רעכענען איינס מיט איינס ,און אויב שבת פ' ויחי איז ר' אהרן געפארען קיין בארא פארק אויף א
איינער קען רעכענען האט נישט געקענט אויסרעכענען שבת התוועדות ,וואס דאס איז געווען די ארבעט פון זיין
וויאזוי מען גייט אויף קומען מיט אזעלכע געלטער .אויך "איחוד התלמידים" ,ווי שוין געשריבען ,ארויסצוהעלפען
האבען זיי געהאלטן אז מען טאר נישט דעם עולם יעדען יונגערמאן מיט חיזוק ,און די איינציגסטע מיטל
באלעסטיגן .ר' סענדר דייטש האט יא געצויגן צו בויען, זייערער צו געבען חיזוק פאר די יונגעלייט איז געווען ,ר'
ווייל ר' סענדער איז געווען א סארט ראש הקהל וואס האט אהרן זאל קומען אויף שבת.
געזוכט סאטמאר זאל זיין גרויס און עס איז א כבוד פארן
רבין זי"ע אז זיין קהילה האט אזא ביהמ"ד אין דער איינע פון די נייע מבצעים פון ר' אהרן איז דעמאלטס
אמאליגער טריפהנער אמעריקע. געווען ,צו זאגען מיט בכיות נוראות "שובבי"ם תורות" .ער
האט אזוי געוויינט ,אז איינער וואס האט אים ,און זיינע
יעצט איז אזוי :דער ברך משה האט אין אנהויב נישט יועצים ,נישט געקענט פון דערנאנט ,האט זיך געקענט
געוואלט הערן דערפון ,האט מען אים אנגעהויבן שווערען ביים אלעם הייליגסטען אז דער "בעל בכי" דא,
אונטערשיקן שלוחים אז ס'איז זייער וויכטיג ,אבער אים איז אזא דחיל חטאין ,אזא אפגעהיטענער איד וואס
איז נישט אריין אין קאפ וואס עס איז אזוי וויכטיג .די פארשטייט שוין אפילו נישט דעם היינטיגען דור .אבער עס
קינדערישע גערעדעכטסער און די גרויסע פיקטשערס פון איז אינגאנצען נישט וויכטיג אייך צו פארציילען אז זיינע
פארענטשעס האבן דאך ביי אים נישט אינגאנצען נישט שובבי"ם תורות זענען געווען אנגעבעט פון פריער מיט
אפעלירט .וואס ס'איז יא געווען ,אז אין די צווייטע העלפט זיינע יועצים ,ווייל עס איז גענצליך איבריגע רייד.
נו"ן יארן ,איז שוין דער ברך משה געווען עלטער ,און איין
יאר יום כיפור ווען ער האט זיך אויפגעשטעלט אין די הייך די מעכטיגע נסיעה קיין לאנדאן
צו זאגען די כל נדרי דרשה האט ער געזען ווי מען שטופט
זיך געפערליך ,ער האט געזען ווי מען צוקוועטשט איינע פון די הויך פונקטען פון יענעם ווינטער איז געווען ר'
בחורים'לעך ממש ווי הערינג ,דעמאלט ער איז ער געווארן אהרןס נסיעה קיין לאנדאן וואס איז פארגעקומען פרשת
זייער דערשראקן ,ער איז באמת געווען א פחדן ,און ער שמות .געהייסען האט דער פלאן אז מען פארט אומשולדיג
האט אנגעהויבן ציטערן אז ראדני איז שוין א סכנה און מען קיין לאנדאן נאך געלט פארן "נייעם ביהמ"ד" אין
דארף באמת ארויסגיין גרעסער .און דער פחד האט וויליאמסבורג .א פשוטע געלט אקציע .אבער איידער מיר
געפועלט ביים ברך משה אז ער זאל יא לאזען מאכען וועלען שרייבען פון יענע "אומשולדיגע" געלט אקציע,
פלענער פאר א נייעם שול .אבער מען האט געוואוסט אז וועלן מיר אייך צוריקנעמען א פאר יאר.
מען גייט אריין אין אן אונטערנעמונג וואס איז פארט זייער
גרויס ,סיי ווייל מען קען דאך נישט בויען קיין שול נאר עס איז אסרו חג סוכות תשנ"ו .דער עולם איז נאך אויף
פאר ימים נוראים ,און צווייטנס ,האט מען דאך גערעדט פון געהייטערט פון דעם לעכטיגען יו"ט וואס איז נאר וואס
ריזיגע געלטער. אדורך ,און עס איז געווען א הערליכער יו"ט פאר די
חסידים וואס האבען מיטגעהאלטען די צווייטע טעג ביים
אויך האט מען דעמאלטס גערעדט ,אז דער ברך משה האט רבין .אבער ערגעץ איז לעכטיג פאר גאר אנדערע סיבות .ר'
מורא געהאט פאר א גוט אויג ,און ער האט נישט אהרן איז זייער אויף געלייגט .ער איז זייער בשמחה .זיינע
געהאלטען אז ער איז ראוי פאר אזא גיגאנטישען ביהמ"ד. מענטשען האבען אויסגעפירט א דבר גדול מאד.
95
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
גיגאנטישע געביידע ,און אפשר איז כדאי נאר צו ער האט געקענט באשטיין אז ענדערש זאל דער ציבור
פארגרעסערען ראדני. נישט דאווענען אויף איין פלאץ ,ווי שוין געשריבען .און די
עלטערע אידען די קהלס לייט ,האבען געוויסט צו
קאטעגאריע ב( ר' סענדער דייטש ,און נאך מענטשן וועלכע דערציילען אז אין סיגעט האט מען זייער מורא געהאט צו
זענען געווען געטריי פאר סאטמאר ,זיי זענען נאך געווען בויען א נייע שול ווייל ווען מען האט געבויעט א נייע שול
פון די אלטע געווארדיע און געוואלט קענען שרייבן אז האט דאס געשאדט .דעריבער האבען זיי נישט געהאלטען
סאטמאר אין אמעריקע איז אויסגעשטיגן בכח קדושתו פון דערפון.
רביה"ק זי"ע צו אזא לגיון של מלך ,און טויזנטער חסיד'ישע
אידן אונטער איין דאך ,מנוזר פון ציונות ,און געבן צדקה, וואס מען האט דעמאלט גערעדט אין די גאס ,איך ווייס
כנוסח ר' סענדער ע"ה אין זיינע הונדערטער מאמרים. נישט אויב ס'איז געווען אמת ,איז אז משה גבאי האט
מסכים געווען צום נייעם בית המדרש ,ווייל ער האט
געהאט פלענער פון די "איחוד עולמי" געלטער צו נוצן
קאטעגאריע ג( ר' אהרן מיט זיינע פארבינדעטע .סאטמאר פאר'ן בויען די נייע שול .די גאס האט גערעדט אז סאטמאר
זאל האבן דעם גרעסטן רבי'ן פון די וועלט ,די גאנצע וועלט גייט באקומען פון די איחוד עולמי געלטער דעם סכום פון
זאל קענען רעדן אז ווען דער סאטמאר רבי -וואס לויט פופציג מיליאן דאלאר ,און דערפון גייט מען בויען דעם
זייערע פלענער וואלט דאס געדארפט מיינען רבי אהרן ריזען פראיעקט – .נאכאמאל ,איך ווייס נישט אויב עס איז
טייטלבוים -רעדט א דרשה ביי זיך אין בית המדרש ,האט אמת ,אבער אזוי האט מען געשמועסט) .איבער די איחוד
ער צענדליגער טויזנטער מענטשן צוזאמגעשטופט. עולמי געלטער ,האט זיך אויך געטון ,ווייל ר' אהרן האט
פארענטשען ביזען הימל א.א.וו. געהאלטען אז ער גייט גארנישט באקומען פון די געלטער
און משה מיט אליעזר וועט זיך אלעס נעמען פאר זיך .דאס
יעצט איז אזוי ,קאטעגאריע א' ,האט נישט אפעלירט צו די איז אויך געווען איינע פון די רומערס פונעם מח וואשער,
יונגעלייט .קאטעגאריע ב' האט שוין יא אפעלירט ,אבער וואס האט זיך ארום געדרייט אומעטום אז די שעפסען
אזוי ווי ס'האט געטראגן מיט זיך אביסל א ערענסטן ציל, זאלען האקען אויף משה .עיין לעיל ר' נפתלי בלומענפעלדס
אז דער כח פון סאטמאר זאל זיין גרויס ,נישט דער כח פון טייערע ווערטער(.
דער וואס וויל זיין סאטמאר רבי ,ממילא האט עס אויך
נישט געהאט די היץ דערפון ,מען האט זיך געבעטן מענטשן אבער פון די אנדערע זייט זענען געוען מענטשען וואס
זאלן קויפן זיצן ,מען האט געדארפט ארבעטן פאר האבען געארבעט אויף אלע פראנטען אז דער ביהמ"ד
פראפאגאנדע ,און מוטשען דעם עולם זיך איינצוהאנדלען א פלענער זאל יא צושטאנד קומען ,אבער נישט וועגען דעם
זיץ. כבוד פון סאטמאר און נישט וועגען דעם פחד הסכנה פון
אלטען ביהמ"ד .זיי האבען געליטען פון דעם באקאנטען
און ווי שוין פריער דערמאנט האט קאטעגאריע ב' און אויך "איך" ,מיך" און "זיך" .זיי האבען שוין דעמאלטס געארבעט
קאטעגאריע א' )אויב וועט מען יא בויען( זיך שטארק אויף חושךדיגע פלענער וואס אלעס זאל זיין בלויז פאר
גערעכנט אויף די איחוד עולמי געלט .ווען נישט וואלטן זיי זייער בענעפיט.
נישט אריינגעשפרינגען דערין ,און אסאך שוקל געווען ,און
צוגעגאנגען דערצו מיט א געהעריגען פלאן. יצחק ראזנבערג האט געזען אין דעם פערציג מיליאן
דאלארדיגען פראיעקט ,א מורא'דיגע הצלחה פאר זיין
ווידער האט ר' אהרן געזען פאר זיך א פלאץ וואו זיינע ביזנעס ,ער זאל אינוועסטירן און ארויסנעמען "קיקבעקס".
שעירס קענען זיך הייבן ,און מיט איין שאס ווער ער שיסן
צוויי האזלעך :סיי ער וועט זיך קענען אריין צווינגען צו ר' אהרן האט דעמאלט געזען א מורא'דיגען פלאץ וואו צו
קומען קיין וויליאמסבורג-סאטמאר וואו ער איז געווען אלץ קענען אויסשפרייטן זיינע פלענער .די אינסטינקטן פון זיין
ארויסגעשטיפט ,ווייל זיינע מענטשען גייען דאס בויען און רוח גבוהה און נפש רחבה ,זיין קורץ זיכטיקייט ,מיט א
ער וועט אנהייבען פארען איבעראל מכלומרשט נאך געלט. בחורישע קוק ,האבן זיך מורא'דיג צעשפילט ,און ער האט
און צווייטנס ער וועט דעליווערן פאר זיך צו בויען די דאס געוואלט ארייננעמען אונטער זיין באזיץ.
גרעסטע שול אין די וועלט ,זיין טאטע איז דאך שוין סייווי
נישט דא צולאנג. לאמיר מאכען א שטיקעל סך הכל .עס זענען געווען דריי
קאטעגאריעס וואס האבען דא געהאט אריין צורעדען צו
דא איז פאר ר' אהרן גוט צונוץ געקומען די שותפות מיט מען זאל בויען דעם נייע שול צו נישט.
יצחק ראזענבערג .ווייל יצחק איז געווען שטארק פאר
קאטעגאריע ג' פאר צוויי סיבות ,איינס ווייל ער האט קאטעגאריע א( ר' לייבוש לעפקאוויטש ולהבחל"ח ר' יעקב
געוואלט לייזן א פעטע מטבע ,און צווייטנס ווייל יצחק איז כהנא ,וועלכע האבן נישט געוואלט שפרינגען אזוי שנעל,
געווען צושפאנט מיט אליעזר קעסטנבוים און משה ,און זיי האבען געוואלט שוקל זיין נאכאמאל און נאכאמאל,
עס איז געווען א גוטער שידוך צווישן שקר מיט'ן שלימזל. וויסנדיג אז עס איז א ריזיגע הוצאה ,און עס גייט קאסטן,
אויסערען בויען ,אוצרות בלויס אויף צו האלטען אזא
96
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
קאנסטראקשען לאון וואס האט געקאסט פערציג אלפים א ווי מען ווייסט היינט ,האט קאטעגאריע ג' אויסגעפירט.
חודש .נישט שלעכט. יצחק ראזענבערג האט באקומען די שול און ער מיט ר'
אהרן זענען איצט געווארען בעסטע פריינט ווייל ביידע
פארשטייט זיך אז מען דארף ארויס פארען נאך געלט .און האבען געהאט בערך די זעלבע אינטרעסען .ביידע האבען
אז מען דארף פארען ,ווער פארט אז נישט ר' אהרן .און מען געוואלט צופיקסען משה מיט אליעזר ,ביידע האבען
זיך טאקע גענומען גרייטען צו אהערשטעלען א שבת געוואלט בויען די שיהל ווי גרעסער ,נאר יצחק האט עס
התוועדות איינס אין דער וועלט" .אפיציעל" האט געהייסן געוואלט צוליב געלט און ר' אהרן צוליב מאכט און שררה.
אז ר' אהרן פארט שאפן געלט פאר'ן נייעם בית המדרש.
אבער דער אפיציעלע אומאפיציעלע סיבה פון פארען דעמאלט האט מען געעפנט אן אפיס און מען האט
האבען נאר געציילטע געוויסט. אנגעהויבן צו פארקויפן זיצן .די "יונגעלייטלעך" האבן
אנגעהויבן קאמאנדעווען ,מאכן שבת פאר זיך ,און
דאנערשטאג פ' שמות איז ר' אהרן אנגעקומען קיין לאנדאן אויסגעשלאסן די ראשי הקהילה מיט זייערע פלענער ,וואס
אויף א "מעכטיגען" שבת התוועדות .איך באצייכען זיי קלערן און חלומען אלץ אויף דעם בית המדרש.
מעכטיג ,ווייל ביי יענעם שבת האט ר' אהרן פאקטיש
פארכאפט אייראפע און האט עס פארזיגעלט פאר זיך. איינע פון די פלענער אין נייעם ביהמ"ד איז געווען צו מאכן
אבער נישט פאר לאנג. צוויי קליינע מענער גאלעריען אויף דרום און צפון .האט
מען דעמאלט געשמועסט אז דארט אויבען ביים מזרח-עק,
פרטים פונעם שבת הגדול והנורא יבוא הארט ביים מזרח וואנט ,האט זיך דער יועץ פרטי געקויפט
דעם ערשטען זיץ ,ווייל ער האט געוואלט דארט שטיין ווען
דער שבת אין לאנדאן איז געווען פיל טיפער ווי מען האט ר' אהרן איז רבי ,און פון דער הייך קענען באאבאכטן און
איינגערעדט פארן המון עם .פארן עולם גולם האט מען זיך אומקוקן אויף די טויזנטער שעפסען וואס וועלן זיך
איינגערעדט אז ר' אהרן פארט אהין פאר א געלט אקציע שאקלען אונטער די טליתים ,בשעת ר' אהרן וועט
פארן נייעם ביהמ"ד .עס האט געמוזט נאר אזוי הייסען כדי ברעטשען הושענא רבא .ער האט זיך באנוצט מיט א לשון
עס זאל זיין א סיבה גענוג גוט פאר די שעפסען אז זיי ער וועט זיין דער "דרייווער") .זעט אויס אז אפילו דער יועץ
זאלען דאס קענען ווייטער פארקויפען ,און עס זאל נישט פרטי איז נאך געווען עטוואס ערנסטער ,און האט נישט
אויסזען אין די גאס אז ר' אהרן איז געקומען קיין לאנדאן געטראכט אז די הושענא רבא דרשות און די "בכיות"
צו פארכאפען די אייראפעער קאנטינענט .אין די גאס האט וועלען נאך אמאל ארויף געלייגט ווערען אויף "יו-טוב" נאך
מען דאך געקענט שפעטער אויך פארקויפט אז ר' אהרן אין סאמע הושענא רבא(.
האט אהיים געברענגט פון לאנדאן דעם אסטראנאמישען
סכום פון צוויי מיליאן דאלאר .אבער ווי באקאנט זענען ביים אבן הפינה פון נייען בית המדרש ,אסרו חג סוכות
אלע נומערען פון פאנדרעיזינג נישט אזאך וואס מען קען תשנ"ו ,האט ר' אהרן געהאלטען זיין "סטעיט אוו די יוניאן"
אויף ווייזען און דעריבער האט מען דאס נישט געקענט רעדע.
אפלייקענען.
ער האט געדינערט :אויף דעם פלאץ איז געווען די הייליגע
אבער היינט אחרי ככלות הכל ווייסט מען שוין אז פון שובבי"ם תורה'ס ,די צדקה וואס איז ארויס פון דעם פלאץ,
לאנדאן ניטאמאל אריינגעקומען הונדערט טויזענט דאלאר די פייערדיגע מערכה קעגן ציונות ,וכו' ,און אלעס גייט
)און דאס איז געווען בעפאר די "קאמישאן" פאר ר' אהרן(. יעצט ווידער באנייט ווערן .דא וועט זיין טויזענטער בריתן,
דער שבת האט זיך ווייט נישט אויסגעצאלט. דא וועט פארקומען טויזענטער חופות ,דא וועט פארקומען
די "הייליגע טישען" וואו עס וועלן זיך צוזאם קומען
די לצים האבען ניטאמאל אנגעגרייט קיין איין אדרעס, סאטמארע חסידים הן פון דאהי ,הן פון קרית יואל ,הן פון
ניטאמאל איז געווען אנגעגרייט א צייט פאר א כינוס וואס בארא פארק ,הן פון מאנסי ,הן פון מאנטרעאל ,הן פון
וועט זיין געווידמעט פארן "הויפט ציל" וואס דאס איז לאנדאן ,הן פון אנטווערפען ,הן פון ירושלים ,הן פון בני
שאפען מיליאנען פארן נייעם ביהמ"ד. ברק .הן מיידלעך ,הן בחורים ,הן פרויען ,הן מענער ,הן
בעלי בתים ,הן זקנים .הן צום דאווענען ,הן צו די טישען,
עס איז זייער אין פלאץ צו שרייבען עטליכע מעשיות וואס הן די שמחות ,א.א.וו .די דרשה האט דעמאגאגירט דעם
ציבור ביז צום עולם השביעי.
ר' יאנקל כהנא פארציילט פאר יעדען .עס איז נישט קיין
סוד אז ר' יאנקל איז נישט אזוי געריבען ווי בערל .ער איז
מער א תמים און א גראדער .אט די דריי מעשיות דערציילט און מען האט זיך גענומען בויען .און אזויווי פון די איחוד
ער. עולמי געלטער האט זיך גארנישט אויסגעלאזט ,איז דאס
בויען דעם נייעם ביהמ"ד גלייך געווען אין באנקראט .ר'
מוצש"ק שמות אין לאנדאן ביי די מסיבה פון די "הכנסת יאנקל כהנא פארציילט היינט די סודות פון חדר ,נישט
ספר תורה" וואס איז אקארשט אריין געגעבען געווארען, היינט דערציילט ער עס ,נאר תשנ"ט האט ער שוין
און איז אויך געווען די "צענטראלע" מסיבה פאר די דערציילט ,אז מען האט זיך אונטערגענומען א
"התחזקות" פארן אייראפעער אידענטום ,האט בערל
97
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
יאנקל אריין געגאנגען צום ברך משה ,און פארציילט פארן גערעדט ,ווי זיין שטייגער ,שטותים מיט נארישקייטן די
רבין ווי שיין עס איז געווען .און ער פארציילט ווי א גאנצע צייט .איבערהויפט ביי די צייט ווען די אלע פוטש
גראדער מעכיל אז ר' אהרן האט געהאט גרויס כבוד אין פירער זענען געווען אויף געהייטערט פון דעם מוראדיגען
לאנדאן ,די קהילה האט אים אפגעווארט אין עירפארט ,די "עקסייטינג" שבת און ווי אלעס געלונגט נאך פיל בעסער
קינדער האבן אנגעטוען ווייסע העמעדער לכבודו ,און ר' ווי געראכטען .בערל האט ביי זיין רעדע כסדר אנגערופען
אהרן האט שיין גערעדט צו די קינדער .גיט אים דער רבי א דעם ציבור מיט א נייעם נאמען "קינדערלעך" ,און נאך
האק איבער :וואס עפעס האט מען דאס געטון )געמאכט ענליכע פערדערייען.
אזא קבלת פנים(? האט ר' יענקל גענפערט :וואס הייסט,
ער איז דאך דעם רביןס זון .זאגט דער ברך משה :אבער איך ר' יאנקל כהנא איז געווארן נערוועז ווייל מען האט
לעב דאך נאך. נאכנישט גערעדט קיין איין ווארט אז מען דארף געלט פארן
נייעם שול און דאס איז דאך )לויט דעם תמים ר' יאנקל(
ע"כ פון ר' יאנקל .קודם זעען מיר צוויי פאקטען .איינס אז דער גאנצער צוועק פונעם קומען קיין לאנדאן .האט ר'
ניטאמאל האט בערל זיך געקימערט צו רעדען א ווארט יאנקל אינטערגערוקט א צעטיל פאר בערלען אז עס איז
וועגען געלט ,ווייל דער עיקר פון פארען איז דאך געווען שוין שפעט און מען דארף רעדן פון געלט אויך .רופט זיך אן
"אנצוקומען" קיין לאנדאן ,און געלט איז נאר געווען דער בערל ברוב חכמתו :דער ראש הקהל ר יאנקל כהנא האט
ציל אז דא אין אמעריקע זאל זיין שטיל ,אבער אז מען איז מיר געשיקט א צעטיל אז עס איז שוין שפעט און איך זאל
שוין אין לאנדאן ,דארף מען שוין נישט דעם בלאף. מקצר זיין .אבער איר מוזט פארשטיין אז איך ווארט שוין
40יאר צו קענען רעדען פארן עולם אלטס ראש הקהל
צווייטענס ,ר' אהרן האלט נישט פאָר ר' יאנקלען ,אז היתכן במילא דארף מען האבן אביסעל געדולד .דאס איז איין
ער זאגט ליגענט ,און מען האט יא געמאכט מיליאנען .ניין. מעשה.
דאס קען ער דאך נישט .ר' יאנקל איז דאך נישט א גאסען
מענטש וועם מען קען איין רעדען מיליאנען ווען ער ציילט איצט צו די צווייטע מעשה וואס ר' יאנקל דערציילט:
בלויט עטליכע "סינגעלס" וואס מען האט פון דארט אהיים בערעל פר"מ פלעגט אין יענע צייטען )ווינטער תשנ"ט האט
געברענגט .נאר ר' אהרן איז אויף אים ברוגז אז ער גייט ר' אהרן מיט בערלען שוין אפען גערעדט וועגען רב הצעיר,
דאס ארום זאגען "פארן ציבור". ווי שוין געשריבען אין די פריערדיגע פרקים( יעדען טאג
רעדן מיט ר' אהרן אויפן טעלעפאן) .דאס איז געווען
ניין ר' יאנקל ,נישט דאס איז דער פלאן פון ר' אהרן מיטען אויסגעארבעט מיט די טריא און מיט יצחק ראזענבערג אז
טריא .נאר דאס זאלט איר נישט טון .אלעס וואס מען ר' אהרן זאל אריין לעקען און חנפענען בערלען ווי מער,
הערט און זעט ,מוז בלייבען נאר אין די מחשבה .רעדען און אזוי וועט בערל ארבעטען פאר אים און וועט ווערען
דערפון ,דאס נישט. זיין מענטש .זיי האבען געוויסט אז ר' יאנקל איז צו גראד
און צו ערענסט פאר זייערע שייגעץ שטיק(.
הכלל צוריק קיין לאנדאן.
האט אים איינמאל ר' יאנקל אפירגעהאלטן אז היתכן אז ער
איך וועל אפירנעמען דעם "אידישען געדאנק" פון חודש לייגט אים קיינמאל נישט ארויף אויפן ליין ,ווי נישט ווי איז
שבט תשנ"ט ,ווייל זיי האבען די נסיעה באשריבען גאר ער פונקט אזוי ראש הקהל ווי אים ,און ער וויל אלעס
גרויס און ברייט ,ווייל דער איד האט דאן שוין נישט מיטהאלטן) .ווי שוין געשריבען איז דער ר' יאנקל א
געהעריג ערפילט ר' אהרןס אפעטיט פאר אטענשאן ,און גראדער מעכיל וואס זאגט אלעס וואס עס באדערט אים(.
האט דערפאר נישט אזוי שטארק געדעקט די נסיעה מיט
אלע קליפערלעך און מיט אלע קליינע דעטאלען. זאגט אים בערל ,גוט ,קומענדיגע מאל לייג איך דיך ארויף
אויפן ליין .עס איז געווען פונקט נאך די לאנדאן שבת .און
דעמאלטס איז געווען די ערשטע מאל וואס אלע מודעות בערל האט געהאלטען ווארט און דאס נעקסטע מאל ווען
אין דער איד און אויף די פלאקאטען וואס מען האט ער האט גערעדט צו ר' אהרן האט ער ארויף געלייגט ר'
געהאנגען אין די לאנדאנער גאסען איז איבעראל געשטאנען יאנקל כהנא און זאגט פאר ר' אהרן אז ר' יאנקל איז אויך
אז עס קומט צו פארען דער גרויסער גאסט הגה"צ אב"ד אויפן ליין .רופט זיך אן ר' אהרן :ר' יאנקל ,איך בין זייער
ור"מ קרית יואל שליט"א בשליחות אביו כ"ק מרן הגה"ק ברוגז אויף אייך .פרעגט ר' יאנקל ,וואס איז? ענטפערט אים
שליט"א .און אויף די פלאקאטען איז געשטאנען די ר' אהרן :ווייל איך הער אז איר גייט ארום זאגן אז "מען"
אפיציעלע סיבה פון פארען איז צו קענען ענדיגען צו בויען איז געפארן נאר פאר פראפעגאנדע און וועגן דעם האט מען
דעם ביהמ"ד החדש. נישט געמאכט קיין געלט .ענפערט אים ר' יאנקל :איך וועל
אייך זאגען דעם אמת ,איך האב געזאגט אז ווען מען פארט
ווען אינדערוואכן וואלט מען געמאכט מער געלט ווי מען
באמת האבען רוב מענטשן געהאלטן אז ר' אהרן פארט איז געפארן אויף שבת.
טאקע נאך געלט פאר'ן בית המדרש .היינט ווען דער באלאן
האט געפלאצט ,מען קוקט צוריק אלע דעטאלען פון
דעמאלטס און מען הערט וואס ר' יאנקל כהנא פארציילט, איצט צו די דריטע מעשה וואס ר' יאנקל דערציילט פאר
און מען דערמאנט מען זיך די אלע באזוכען ,די אלע אלעמען :ווען מען איז אהיימגעקומען פון לאנדאן איז ר'
98
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
און ווי נאר דער רב האט זיך באוויזען ,זענען די ראה"ק אים דרשות ,גלייבט זיך אליין נישט וואו דער מח איז דעמאלט
קעגען געלאפען מיט א קענטיגע התרגשות און "שלום" געווען .עס איז ממש שטוינענד ווי מען האט געקענט איין
געגעבען )נישט מיין באצייכענונג( .פון דארט איז מען רעדען פאר אזא ציבור עפעס אנדערש ווי ר' אהרן איז
געפארען צום בעל האכסניא ר' ישעי' וואלף לעוו ,און דער געפארען קיין אייראפע בלויז זיך צו באפעסטיגען.
רב האט געדאווענט שחרית אין קלעפטאן.
אבער איידער איך וועל איך ציטירען ציטאטען פון
נאכמיטאג ,א באזוך ביי הרב וואזנער ,שפעטער ביים גאב"ד "געדאנק" וועל איך מקדים זיין א וויכטיגע זאך .דער
הרב פאדווא )ז"ל( ,דערנאך ביי הגאון ר' אליקים ארטיקעל האט געשריבען "א באטייליגטער" .איר געדענקט
שלעזינגער .ביינאכט א קבלת פנים בבית האכסניא .דערנאך נאך די סארט פראפעגאנדע מיטל? נישט אז א סאטמארער
איז דער רב שליט"א אריבערגעגאנגען אין הויז פון ר' יוסף חסיד האט דאס באשריבן .ניין .נאר א "פערצופאלדיגער"
אייזיק לעוו וואו עס איז פארגעקומען די סיום כתיבת ספר באזוכער וועלכער איז פונקט געווען אין לאנדאן ,און פונקט
תורה און דער רב שליט"א איז מכובד געווארען אריין צו האט ער געהערט אז ר' אהרן גייט אויך זיין אין לאנדאן ,און
שרייבען עטליכע אותיות .מיט דעם האט זיך דער ערשטער פונקט איז ער א שרייבער ,און פונקט איז עס אנגעקומען
טאג שוין געענדיגט מיט א פולער פראגראם. צום – אידישן געדאנק .בעיביש.
פרייטאג צופרי ,שחרית מיט ישיבה לצעירים ,פון דארט צו דער שרייבער האט שוין נישט געהאט קיין שום נגיעה צו
די ת"ת. שרייבען איין ווארט פון געלט פארען נייעם ביהמ"ד .אין
דעם גאנצען ארטיקל ,וואס פארנעמט זעקס-זיבן זייטען,
די שטאט זעט איצט אויס ווי א עירפארט .איבער זעקס ווערט כמעט נישט דערמאנט איין ווארט פון א געלט
הונדערט געסט פון ניו יארק ,ארץ ישראל ,אנטווערפען, אקציע.
מאנשטעסטער ,א גרויסע חבורא בחורים פון שווייץ,
געיטסהעיד. נישט איגאנצען אזוי .איין ווארט יא .א האלבער פאראגראף
פון מוצש"ק ביי די "צענטראלע כינוס" וואס איז געווען
דער גרויסער שבת אינאיינעם מיט א סעודה לגומרה של תורה ,האט בערל
"דערמאנט" דעם עולם אז מען דארף שטיצען דעם ביהמ"ד
געבויעכץ .ניטאמאל א האלבער פאראגראף .און אויך האט
איך טרעט צום אויבן אן און איך גלייב נישט וואס איך זע. דאס ר' אהרן דערמאנט בהרף עין ,ניטאמאל אויף יוצא זיין.
רבנן ותלמידיהון כולם באו ונקבצו ,איך דערקען צווישען די )אדרבה ,קוקט נאך דעם אידישען געדאנק עמוד .66דארט
רבנים ר' מענדל פון אנווערפען ,דער חיד"ו דער דיין פון פארנעמט די ווערטער איין און א האלב אינטש(.
אנטווערפען ,ר' בעריש קאהן דער ראה"כ פון אנטווערפען,
דער סאטמארער ר"י ר' משה ארי' ראזענבערג פון
אנטווערפען ,ראחובער רב פון מאנטשעסטער ,הרב אולמאן איך וועל שרייבען די נסיעה נאכגעשריבען דעם אידישען
א דומ"ץ בבית הוראה הגר"ש וואזנער .איך דערקען אויך געדאנק ,וויאזוי דער "פערצופאלדיגער באטייליגטער"
פילע געסט געסט פון ניו יארק ,אין שפיץ פון די ראשי באשרייבט ,זיינע אומבאשרייבענדע זכרונות און אונטער
הקהילה פון וויליאמסבורג ,ר' בערל פריעדמאן ,ר' יאנקל וואס פארא געפילען ער געפינט זיך איצט ביים שרייבען.
כהנא ,ר' שמואל דוד מארקאוויטש דער גבאי דביהמ"ד אזוי ווייט ,אז איך ,שוין צען יאר שפעטער ,ווער אויך
הגדול ,ר' וואלף נויאוויטש ,ר' חיים העלער .די ראשי איבערגענומען פון די געפילען ...איך וועל שרייבען אלעס
הקהילה פון קרית יואל ,ר' אברהם ווידער ,ר' דוד עקשטיין, אין גאר קורצען ,אבער וואס איך שרייב ,איז נאכגעשריבען
ר' יעקב מיטעלמאן ,ר' ברוך מרדכי מארקאוויטש ,ר' אלישע ווארט אויף ווארט פון אידישען געדאנק .אט איז די
האראוויץ און ר' וואלף גליק) .יצחק ראזענבערגס און אהרן באשרייבונג:
מתתיהו דייטש'ס נעמען ווערען משום איזה סיבה נישט
דערמאנט צווישען די געסט(. "עס איז מיר געווען א שטארק היסטארישע
איבעלעבעניש" ,דאס איז דער אויסדרוק ווען עס קומט מיר
דער רב האט געדאווענט מנחה ,און נאך מנחה האט אויף אין געדאנק די איבערלעבענישען פון די שיינע טעג
אויפגעטרעטען הרה"ג ר' חיים וואזנער שליט"א דער רב אין לאנדאן בהתאסף ראשי עם יחד שבטי ישראל .דאס צו
הקהילה און באגריסט דעם רב און די געסט .צו קבלת שבת באשרייבען און אראפגעבען כמות שהוא איז דירעקט אן
איז צוגעגאנגען ר' פרץ לעפקאוויטש פון אנטווערפען. אומעגליכע זאך ,אויף דעם וועלן מעיד זיין די אריבער זעקס
הונדערט געסט וואס זענען געקומען צו פארען פון אלע
די סעודה פרייטיג צונאכטס האט דער רב געפראוועט אין עקן וועלט מיטצוהאלטען דעם געהויבענעם שבת .נאר
איינעם מיט אלע געסט .דאס עסן געטיילעכץ איז וויבאלד מענטשען גלייכען דאך אן ערשט האנטיגן באריכט
אנגעפירט געווארען דורך ר' אלי' שלמה קאהן דער מנהל – וועל איך זיך באמיען אראפצושרייבען על כל פנים דברים
בית רחל אין ק"י .ביי די סעודה האט אויפגעטערעטען כהוייתן וויפיל מיין פענע ערמעגליכט.
הרה"ג ר' חיד"ו פון אנטווערפען און מיט זמירות איז מכובד
געווארען ר' הירצקע צוויבעל און ר' דוד דוב דושינסקי דאנערשטאג אינדערפרי איז רב שליט"א אנגעקומען אין
חדב"נ. עירפארט .די ראה"ק פון לאנדאן האבען דארט אפגעווארט
99
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
איצט די געסט פון ירושלים און בני ברק זיך צונויף נאך די סעודה איז מען אריבער אין גרויסען ביהמ"ד צו
געקומען צו הערען דברי חיזוק וברכה) .ר' אהרן האט איצט פראווען די באטע .דארט האט אויף געטרעטען ר' שמואל
געזאגט פאר די ארת ישראלדיגע געסט אז ער האט בדעה הכהן פריעדמאן משב"ק כ"ק מרן רבינו שליט"א ,דערנאך
צו פארן אויף ארץ ישראל צו די בר מצוה פון זיין ברודער האט גערעדט דער ראחובער רב פון מאנטשעסטער.
דער ירושלימער רב ,און דאס איז געווען בעפאר ער האט
אים אפילו געלאדענט(. דערנאך האט דער רב גענומען דאס ווארט ,און אנגעהויבען
די דרשה מיט הערליכע דברי אגדה געפלאכטען מיט מאמרי
במוצאי מנוחה האבען מיר זיך געגרייט צום גולת הכותרת חז"ל בליציגע געדאנקען .עס איז געווען א אויג פארכאפענד
צום הויכפונקט פון שבת ,די גרויסארטיגע חגיגה ביי דעם בילד צו זען הונדערטער פאר אויגען זענען געווענדעט צו
אימפאזאנטען חגיגת ספר תורה וואס איז ארויסגעגאנגען איין און זעלביגען ריכטונג ,און אויף די פנימער דערקענט
פון הויז פון ר' יוסף אייזיק לעוו .פון שטוב פון נדבן איז זיך א לעבעדיגקייט און א חיות פון די שמחת התורה .בערך
דער רב שליט"א ערשינען אויף דער גאס מיט די ס"ת אין די אנדערטהאלבען שעה איז דער דער עולם געזעצען ווי
הענט אונטער די חופה ווען דער עולם האט ספאנטאן צוגענאגעלט צו די ערטער.
אויסגעבראכען אין א הילכיגען געזאנג פון "עליונים ששו
ותחתונים עלזו" ,וואס האט אנגעהאלטען א לענגערע צייט שבת צופרי האט זיך דער רב באטייליגט בי די "חברת
מיט גרויס התרגשות. תהילים" און האט מזכיר געווען אז די קינדער זאלען נישט
פארגעסען צו בעטען לבריאות השלימות פון כ"ק מרן
אריינקומענדיג אין ביהמ"ד איז דאס התרגשות פון ציבור אדמו"ר שליט"א.
אריין אין גרויס עקסטאז ,ס'איז געווען א פארגעניגען צו
זען ווי דער מענטשען מויער שפרינגט אין די לופט און די צו פסוקי דזמרה איז צוגעגאנגען הרה"ג ר' העניך אשכנזי
התלהבות דקדושה איז געוואלדיג .דער רב האט געטאנצט און צו שחרית ר' מענדל טייטלבוים .נאך שחרית איז דער
א לענגערע צייט .דערנאך האט ער דאס איבערגעגעבען רב ארויף אויפן ארון קודש און געהאלטען א לעגערען
פארן רב הקהילה הגר"ח וואזנער .דאן איז ערשינען דער דרשה בפילפולי דאורייתא און עס איז געווען א תענוג
גאב"ד דמתא הרב פאדווה )ז"ל( .דערנאך האבען אלע רבנים רוחני צו צוקוקען ווי דער גאנצער ציבור האט מיט
שליט"א און ראשי ישיבות פון די שטאט געטאנצען פארגעניגען מיטגעהאלטען דאס פשעטל מיט די בליציגע
צוזאמען אין א מחול לצדיקים .ומי יראה את אלה יוצאים חידושים און טרעפליכע דרושים .בפרט די בני תורה ובני
ולא יצא .עס איז מיר גאר שווער ארויסצוברענגען די ישיבות האבען גאר שטארק הנאה געהאט הערענדיג די
געהויבענע געפילען וואס האט מיר ארום גענומען בשעת וואונדערליכע און שארפע חידושים.
ווען עס זעט זיך די גדולי תורה טאנצען מיט די תורה ,און
הונדערטער אידען ,עם סגולה ,שפרינגען און די צייטען און די מיטאג סעודה האט דער רב נאכאמאל געגעסען מיט די
פרייען זיך בשמחת התורה. געסט .די שטימונג צווישען די אורחים איז געווען גאר
געהויבען און גוטמיטיג ,איבערהויפט ווען עס איז געהערט
די עסקנים האבען זיך תיכף ארגאנעזירט צו צושטעלען געווארען די שיינע דרשות פון ר' העניך אשכנזי און ר' זלמן
דעם ביהמ"ד צו די מלוה דמלכה ,די מסיבת מרעים וסעודה לייב מייזליש נכדי כ"ק מרן אדמו"ר שליט"א.
של מצוה לגומרה של תורה.
דעם רבינס אייניקלעך זענען מכובד געווארען מיט די
עס האט זיך אנגעזען פרישע געסט פון מאנטשעסטער און זמירות ר' סיני טייטלבוים ,ר' אברהם מאיר האלבערשטאם,
פון אנטווערפען ,וועלעכע האבען נאך באוויזען אנצוקומען ר' ליפא טייטלבוים )קינדער פון ר' שלום אליעזר( ,ר' חיים
אינמיטען די ריקודין מיט די ס"ת. דוד יאזשעף ,ר' מאיר צוויבעל ,און ר' יעקב ווייס פון
מאנסי .מיט ברכת המזון איז מכובד געווארען ר' חיים צבי
דער יו"ר פון די מסיבה ,דער גבאי ר' ישראל יעקב פרענקל טייטלבוים רב דק' עצי חיים וו"ב.
האט אויסגערופען דעם רב הקהלה .דערנאך האט אויף
געטרעטען הרה"ג ר' מענדל טייטלבוים דער רב דקהל יט"ל די סעודה רעוא דרעוין איז געפארוועט געווארען אין
אנטווערפען ,וועלכער האט באטאנט בתוך השיחים אז דאס אלטען ביהמ"ד אויף קעיזנעוו רד .דער רב שליט"א האט
איז שוין די דריטע שבת התוועדות פאר אנשי שלומינו פארגעלערענט מיט גרויס התעוררות חידושי תורה פון
באייראפע אין די לעצטע דריי יאר ,איז דאס שוין א חזקה, ספה"ק דברי יואל און דערנאך ממשיך געווען מיט א
און מען איז זיכער אז דער עולם וועט אהיים טראגען א ווארעמען דרוש פון די ימי השובבי"ם וואס זענען ימים
פילען באגאזש מיט חיזוק פון אזא געהויבענעם שבת) .די מסוגלים לתשובה ולחשבון עוונות און דערביי מעורר
דריי שבת התוועדותן וואס ער מיינט ,זענען ,זיין הכתרה געווען בדברים הצריכים תיקון.
אין אנטווערפען ,דער שבת התוועדות אין מאנטשעסטער
תשנ"ח און איצט .אבער א שטיקל טעות האט ער געהאט נאך מעריב און הבדלה זענען פארגעקומען וויכטיגע
ווייל עס איז נישט די לעצטע "דריי יאר" עס איז ממש אין
איין יאר(. אסיפות פון די הנהלה רוחניות פון די ת"ת און באזונדער
פון די בית רחל .אויך האבען זיך איצט די בחורים פון די
ישיבה קטנה אין לאנדאן פארהערט ביים רב .אויך זענען
100
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אויפצומארגענס זונטאג וארא האט דער רב געדאווענט נאכדעם איז פארגעליינט געווארען א מכתב קודש פון רבין
שחרית אין ביהמ"ד אויף קעיזנעוו ,דערנאך איז שליט"א געשריבען דירעקט צו דעם מסיבה וואס איז
פארגעקומען די הנחת אבן הפינה פאר א נייעם ביהמ"ד געווידמעט לטובת דאס ביהמ"ד החדש בוויליאמסבורג,
מיט א מקוה. דורך הרה"ח ר' בערל פריעדמאן שליט"א מראשי קהלתינו
הק' קהל יטב לב בוויליאמסבורג .דער ראה"ק האט
זונטאג נאכמיטאג איז דער רב געגאנגען באזוכען דעם כולל אפעלירט צום עולם צו שטיין צו הילף אין דעם הייליגען
אין אלטען ביהמ"ד אויף קעיזנעוו און דער רב שליט"א אינטערנעמונג .ער האט דערציילט אסאך אינטרעסאנטע
האט געזאגט א שיינעם דרוש לכבודה של תורה. עובדות פון רבין זי"ע מיט זיין טאטען דער
אומפארגעסליכער מנהל המוסדות הרה"ח ר' ליפא
זונטאג ביינאכט זענען אריבערגעקומען די תימנער אידען פריעדמאן ז"ל.
וואס וואוינען אין לאנדאן .דער רב האט זיי שטארק מקרב
געווען און גערעדט ווארעמע התחזקות און זיי מיט די צענטראלע דרשה האט אויפגעטרעטען דער רב
אנגעווינטשען הצלחה והרכה ,ווי אויך פאר ר' אברהם חיים שליט"א וואס דאס איז געווען די הויכפונקט פון די מסיבה.
גאלדמאן דער מנהל פון עזרת ישראל. די דרשה איז בעיקר געווידמעט איבער דאס ענין פון
הרחבת גבולי דקדושה .דערביי האט ער איבערגעגעבען
אויך איז פארגעקומען א אסיפה מיטען חשובן מנהל און די רצון קדשו פון כ"ק מרן רבינו שליט"א אז אנ"ש די בכל
עסקנים פון די ניי געגרינדעטע "בית חינוך חרדי לבנות". אתר ואתר זאלען נעמען א חלק אין בוי פון דעם נייעם
דער רב האט שטארק מחזק געווען די עסקנים אין די ביהמ"ד .איבערהויפט אנשי שלומינו אין לאנדאן וואס
מערכה למען חינוך הטהור .דער טאג איז אונז אדורך מיט זענען אלע יארען געשטאנען בראש פון די ליסטע פון די
פול גייסטיגע פארגעניגען. נדיבים פאר די מוסדות סאטמאר די בכל אתר ואתר,
דארפען זיי זיך זיכער צושטעלען צו דעם הערליכען
אויפצומארגענס האט דער רב באזוכט אינעם כולל יטב לב אונטערנעמונג ,צו דעם ביהמ"ד החדש דקהלתינו הק' אין
אויף קלעפטאן קאמען בהנהלת ר' שמעי' לעוו .דער רב אמעריקע וואס וועט בעז"ה זיין א צענטראל פונקט פאר
שליט"א האט געזאגט א שיינעם דרוש און מעורר געווען די אלע תלמידי וחסידי סאטמאר ולכל יראי ה' ולחושבי שמו,
יונגעלייט אויף די גדרי הצניעות ,און האט אויך מערר ומשם תצא תורה והוראה לעולם.
געווען איבער די וויכטיקייט פון לערנען דעם ספר הקדוש
"ויואל משה" .די ווערטער פון רב האבען געמאכט א ווי זיין שטייגער ביי יעדע געלעגענהייט ווען דער רב
שטארקען רושם. שליט"א טרעט אויף אין דער עפענטליכקייט ,האט דער רב
שליט"א מתריע געווען קעגען די ממשלת הכופרים אין
ארצינו הקדושה ,ובפרט האט ער מוחה געווען קעגען די
ווי זאגען נאר חז"ל "הכל הולך אחר החיתום" ,גאר א רעליגיעזע ציוניסטישע רבנים וועלכע באקליידען זייער
שטארקען איינדרוק האט אויף מיר געלאזט דער לעצטער קאמף פאר די מדינה אין א תורה'דיגען שלייער ,און
באזוך אין לאנדאן וואס דער רב שליט"א האט לעצטנס האט פאסירט א חילול השם ווען הונדערטער
אפגעהאלטען אין ישיבה "תורת חסד" .מאנטאג נאכמיטאג רבנים האבען אונטערגעשריבען דעם קול קורא אז מען
איז דער שליט"א געפארען קיין היטשין א וועג פון איבער א טאר נישט צוריקגעבען קיין שטחים .דער רב שליט"א האט
שעה ווי עס געפינט זיך די ישיבה תורת חסד בהנהלת באטאנט אז די תוצאה פון דעם גרויליכען קול קורא איז די
הרה"ג ר' אברהם שמואל שטער שליט"א )ז"ל(. גזירה פון גיוס בני ישיבות ,ווייל אויב פסק'נען די רבנים אז
מען מוז בלייבען אין די שטחים ברויך מען דאך מער
די בחורים האבען שיין אויסגעצירט דעם גאנצען פלאץ און מיליטער ,דארף מען נעמען די בחורים פון די ישיבות )אזא
אויפגענומען דעם רב שליט"א מיט געזאנג .דער רב הרב פשטל איז זיכער גג על גג"( .דער רב שליט"א האט איבער
שטערן האט אויפגערופען דעם רב שליט"א באטאנענדיג אז געחזרט די אלטע יסודות פון רבינו הקדוש זי"ע איבער דעם
רובם ככולם זענען זיינע תלמידים ,תלמידים פון די מלחמה לה' בעמלק.
סאטמארער ישיבות בפרט פון קרית יואל .דער רב שליט"א
געזאגט א דרשה בדיברי חיזוק פאר די בחורים .נאך די צום שלוס האט אויף געטרעטען ר' מרדכי שטויבער פון
ווארעמע דיבורים האבען די בחורים געזונגען ניגוני אנטווערפען וועלכער האט באדאנקט די קהילה אין
התעוררות .נאכער איז דער רב ארויס באגלייט געווארען לאנדאן ,בפרט די עסקנים ר' יצחק מאיר קאפעל ,ר' נחום
דורך די גאנצע ישיבה ביז ארויס פון שטח הישיבה פון וועבערמאן און ר' דוד יודא פריעדמאן.
וואנען דער רב איז אהיימגעפארען קיין ניו יארק.
צום שלוס ,יותר מה שקריתי לפניכם כתוב כאן .איך האב באלד נאך די מסיבה איז פארגעקומען א אסיפה מיטען
וועד פון "קרן הצלה" וואו עס איז ארומגערעדט געווארען
אייך פראבירט אראפגעבען דברין כהוייתן וואס מיינע פלענער איבער די געפלאנטע אסיפה אדירה למען קרן
אויערען האבען געהערט און מיינע אויגען האבען געזען אין הצלה בתוככי עיר הבירה לאנדאן.
די טעג אבער וי םארשטענגליך געפילען פון הארץ איז
שווער אראפצודריקען ,וואס עס בלייבט אונז איבער ,איז
צו ווינטשען אז כאשר זכינו לסדר אותו אזא שיינעם שבת,
101
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
"פארכאפען" אייראפע ,האט נאר געוויסט א קליינער כן נזכה לעשותו ביתר שאת וביתר עוז מיטצוהאלטען
מיעוט .דער עולם גולם האט געגלייבט אז מען איז געפארען שיינע שבתים מיט כ"ק רבינו הגה"ק שליט"א לאנגע יארען
נאך געלט" ,בשליחות" און מען האט געמאכט "צוויי מתוך בריאות השלימות עד ביאת גואל צדק.
מיליאן" דאלאר.
ע"כ פון אידישען געדאנק.
מען זעט דא א ריזיג אויסגעארבעטע נסיעה וואס איז
געווען אויסגערעכענט יעדע סעקונדע פאר פראפעגאנדע, *
צו ווייזען ווי וויכטיג ער איז פאר סאטמאר .מען האט
אויסגעארבעט אז עס זאל פארקומען אסיפות פון אלע אגב ,אין די לעצטע שורה איז די איינציגסטע מאל וואס עס
זייטען ,און ער זאל מחזק זיין די בחורים הן פון דארט און שטייט דער טיטול "הגה"ק" אויפן ברך משה רבין .ביים
הן פון ארץ ישראל ,אבער אלעס אלעס איז געווען איין גאנצען ארטיקעל שטייט נאר כ"ק מרן רבינו שליט"א אדער
שטיק פאליטיק און קיין באזיס פון ערענסטקייט ,בלויז כ"ק אדמו"ר שליט"א .כאטש דער אידישער געדאנק האט
שקר און בלאף .דאס איז היינט אזוי קלאר אז מען קען קיינמאל נישט מקפיד געווען אויף קיין איבערגעטריבענע
אפילו נישט פארשטיין וואו די קעפ זענען געווען תשנ"ט. טיטלען .אויך איז דער ארטיקל "באצירט" מיט בילדער פון
די אסיפות און באזוכען און כינוסים ,כאטש בילדער איז
אבער דאס אלעס וואס ר' אהרן האט געדארפט .ער איז אזוי מצער ר' אהרנען.
אהיים געקומען פון לאנדאן ,וויסענדיג פאר זיכער אז
אייראפע איז אונטער אים אבער מער פון אלעם איז איצט איצט אזוי .ווי דערמאנט פריער איז נישט געווען איין
ענדליך נולד געווארען אז אויך וויליאמסבורגער קהל איז מסיבה פאר געלט .יא ,מוצש"ק ביי די "צענטראלע מסיבה",
שוין אונטער אים .ר' אהרן פירט אן דאס געבויעכץ פון האט בערל פרידמאן דערמאנט א ווארט וועגען געלט ,און
נייעם ביהמ"ד ,ער שאפט מיליאנען .און אז ער האט דעם אויך נאר נאכן צעטל וואס ר' יעקב האט אים
נייעם ביהמ"ד אונטער אים ,אויטאמאטיש איז שוין גאנץ אונטערגעשיקט ,און ר' אהרן האט דערמאנט צוויי
וו"ב זיינס .עס איז געווען זייער א קלארער מעסעדש פאר ווערטער .אזא ליצנות צו מאכען פון די מענטשהייט איז
משה גבאי ,לייג אראפ דאס געווער ווייל אויב נישט וועסטו שווער צו אראפצושלינגען.
ווערען צוזאמגעלייגט.
מען דארף זיין בלינד ,שטום ,טויב און דערצו אויך א שעפס
משה האט אבער געוויסט פונקט ווי ר' אהרן ,אז אלעס צו קענען ווערן איבערגערעדט אז דא איז ר' אהרן געקומען
אלעס איז שקר .עס איז שקר דאס "שליחות" ,ווייל זיין צו פארן בשליחות פון אביו רבינו הגה"ק שליט"א נאך געלט
טאטע דער ברך משה האט אים "נישט" געשיקט .ער האט פארן נייעם ביהמ"ד .עס קומען צו פארן "זעקס הונדערט
געוויסט פונקט ווי ר' אהרן אז מען פארט נישט נאך געלט. געסט" ,בעיקר פון קרית יואל און פון בני ברק ,די צוויי
ער האט געוויסט אזוי גוט ווי ר' אהרן וואס דער אמתר ציל שטארקע פלעצער וואס זענען מיט ר' אהרן .עס קומען צו
איז דא .ער האט געוויסט אז אלעס איז אנגעדרייט פונעם פארן די ראה"ק פון וויליאמסבורג און פון קרית יואל ,די
יועץ פרטי און זיינע שותפים .אבער מער פון אלעם האט צוקומפטיגע "פוטש" פירער )מיט'ן אויסנאם פון ר' יעקב
ער עפעס געוויסט וואס ר' אהרן האט נישט געוויסט :מיט כהנא וואס איז געווען צו גראד מיטצוגיין מיט'ן פוטש( ,עס
שקר קען מען נישט געווינען .עס איז נישט פארהאן אזא קומען צו פארן די אחים צוויבעל ,עס קומט צו פארן דער
זאך אז מיט שקר בויט מען אידישקייט .עס איז נישט יועץ הפרטי מיטען טאשען שניידער ,עס קומען צו פארן
מעגליך אז מיט שקר איז מען "מחזק" אידען. עטליכע "נכדי רבינו" וואס בלויז די זענען שפעטער
געווארען די גרעסטע איבערדרייער פון יעדען טיש פון רבין
און אגב ,אקאראט אזוי האט זיך טאקע אויסגעארבעט אין דער ברך משה ,די איבערדרייער פון יעדען דאווענען; מען
אייראפע .איינע פון די שוואכסטע פלעצער פון ר' אהרן, איז נישט געגאנגען צו קיין איין אדרעסע נאך געלט .מען
איז אין אייראפע ,טאקע דארט ווי ער מיט זיינע יועצים האט נישט אפילו פראבירט אין לאנדאן צו מאכען די שטיק
האבען זיך געשוואוירען אז עס איז שוין אונטער זיי ,איז ווי מען איז געקומען נאך געלט ,און מען הענגט אן א בושה
דער שקר ארויף געשווימען ווי אויל אויפן וואסער .די גרויסע פלאקאטען אין אלע לאנדאנער גאסען אז ר' אהרן
גאנצע הארעוואניע ,די שווערע ארבעט ,די שווערע קומט דא צו פארען מיט א וועלטס טראסק ,בלויז נאך
טויזענטער דאלארען ,די צענגליגער מיטינגען וואס ר' אהרן געלט.
און זיינע יועצים האבען אריין געלייגט אין אייראפע איז
געגאנגען לטמיון .און דער חידוש איז נאך סאך מער אז אין מען דארף דאך זיין אבסורד צו מאכען דעם עולם אזוי צו
אנטווערפען וואו ר' אהרןס זון איז געווען דער רב ,אט נאר .אבער דאס איז נאר געווען א קליינער ביישפיל וויאזוי
טאקע דארט איז ר' אהרן געבליבען מער אויסגעשפילט ווי מען האט צו נאר געלייגט דעם עולם אין די קומענדיגע
סיי ווי .עס איז מקיום געווארען :דער מענטש טראכט און יארן.
דער אויבערשטער לאכט.
אבער דאס וואס מיר ווייסען היינט ,אז מען איז נישט
* געפארען נאך געלט ,מען האט נישט געמאכט קיין געלט,
מען איז נישט געפארען "בשליחות" ,נאר מען איז געפארען
102
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ווירטשאפט ,און ווייל ר' אהרן וועט מען מאכען פאר א נישט לאנג נאכדעם וואס ר' אהרן איז צוריקגעקומען פון
פרומען ,וועלן אים די עכט פרומע ליב האבן .רח"ל. אייראפע ,געשטארקט ביזען הימעל ,האט דער יועץ פרטי
און זיינע מיטארבעטער אנגעהויבען ארבעטען אויף
און וואס טוט מען אז די עכט פרומע סאטמארער חסידים אנדערע פלענער .וויאזוי גייט מען אריין דרייען ר' אהרן אז
קויפן נישט אפ די חלומות ,וואס קען מען טון אז די ער זאל גענצליך איבערנעמען אונטער זיך אויך די
סאטמארער פרומע אידען האבען נישט איינגעזען ר' וויליאמסבורגער מוסדות ,און נישט נאר די וו"ב קהלה.
אהרנען פאר א ערליכען אפגעהיטענעם איד .ער איז פארט איצט האבען זיי זיך איינגערעדט אז די קהילה ליגט שוין
נישט א ר' זלמן לייב פילאפ ,א ר' טודרוס ,א' ר' חיים דוד ביי זיי ,אבער די מוסדות סאטמאר וואס איז די גרעסטע
כ"ץ ,א שארמאשער רב אדער א ר' משה מנחם ,נישט מוסדות אין די וועלט ,איז נאך נישט געווען אונטער ר'
געדאגהט .מען וועט אהערשטעלען עטליכע פרומע אהרן ,און מען מוז זען אז דאס זאל אויך אנקומען אונטער
יונגעלייטלעך וואס זענען ר' אהרןס מענטשען און מיט זיי ר' אהרן.
גייט מען בלאזען אז די פרומע זענען מיט ר' אהרן.
כדי צו דעארבערען אלע סאטמארע מוסדות וויליאמסבורג
דער יועץ הפרטי האט אריינגענומען עטליכע וואוילע אונטער ר' אהרןס מאכט ,איז דער יועץ פרטי אינאיינעם
יונגעלייטלעך ווי הרב לאוב וואס טראגט שווארצע ברילען, מיט זיינע שותפים ,דער טאשען שניידער און דער מח
הרב מוטצען ,הרב משה אלי גראס וואס פארמאגט א וואשער דעמאלטס אויף געקומען מיט א נייעם און א
גרויסע אומגעקעמטע בארד ,הרב געלב ,הרב פריעדמאן ר' אינטרעסאנטען מהלך .מען גייט מאכען ר' אהרנען פאר גאר
מענדל פריעדמאןס זון ,און נאך אזעלכע ענליכע ,וואס מיט א פרומען רבין .ר' אהרן גייט זיין פיל א "פרומערער" סארט
זיי גייט מען בלאזען שופר אז זיי זענען די שענסטע ווי זיין טאטע דער ברך משה .דער ברך משה איז מער א
יונגעלייט פון סאטמאר און זיי זענען מיט ר' אהרן .זיי באלעבאטישער סארט ,און משה דער גבאי איז גאר א
זענען טאקע פיינע יונגעלייט ,און מיט זיי האט מען באלעבאטישער ,אבער ר' אהרן ,ער איז א ריכטיגער
באשלאסען גייט מען אריין רוקען ר' אהרן אין די פרומער) .איי וואס טוט זיך מיט די ערענסטע שמירת עינים
וויליאמסבורגער מוסדות. פראבלעמען ,נישט געזארגט .מען וועט ר' אהרנען
פארוואנדלען אין א קאפ שטיק ,וועם די אויגען
פאר זיי האט הירצקא צוויבל געהעצט אין כולל פון אן פארחלומען זיך(...
אנדערן ריכטונג .ער האט זיי מסביר געווען וואספארא
מורא'דיגע כח דער רב איז ,און משה גבאי דער בעל עפעס א מין חלום האט דער יועץ פרטי געהאט אז ער גייט
בתישער קאלטער יונג וויל אים חרוב מאכן ,און אז זיי אלס קענען ערלעדיגען אז ר' אהרן גייט באקומען א נאמען ווי א
פרומע קענען מיט כח אריין ברענגען דעם רב צו פירען די שטייגער ,א רבי זלמן לייב פילאפ שליט"א ,א ר' טודרוס
מוסדות אין וו"ב .דער רבי איז דאך שוין שוואך און מען מוז זילבער שליט"א ,א ר' חיים דוד כ"ץ ,א שארמאשער רב ,א
האבען דא א רבנישן כח .מען האט נישט גערעדט אפען אז ר' משה מנחם טירנויער א.ד.ג .און ער פלעגט פאמפען פאר
ר' אהרן וויל אלעס פארכאפען .ניין .מען האט זיי נאר אויף די שעפסען אז ביי ר' אהרן גייט זיין א חסידות וואו די
געמערקט ווי וויכטיג א רבנישער כח איז. חסידים וועלען טראגען שמוציגע געלע וואלענע טליתים
קטנים ,דער עולם וועט זיך אריין ווישען די נעזער אין די
די ערשטע שריט זייערער איז געווען ,זיי האבען פארלאנגט העמעדער ,דער עולם וועט ארום גיין צושלאכעט און
פון הרב שלמה הערצאג דער יו"ר וועד החינוך ,אז ער זאל פארכאניאקט ,שמוציגע רעקלעך ,מיט שווערע שוויץ
רופן ר' אהרן רעדן אין וויליאמסבורג פאר די טיטשערס פון גרוכען .הקיצור ,עס גייט זיין א חלום פון א חסידות.
בית רחל .מען האט עס שיין מטעים געווען ,אז ער איז דעם
רבי'נס עלטסטער זון און ער וועט רעדן אפאר התעוררות איין יאר בעפאר ,תשנ"ח ,האט דער יועץ פרטי אראנזשירט
ווערטער .און הרב הערצאג האט נישט געהאט קיין ברירה א נסיעה פאר ר' אהרן אויף כ"א אדר קיין ליזענסק .און ער
און ער האט געלאדענט ר' אהרן צו רעדען .כאטש ר' אהרן האט אריין גענומען זיבעציג פרומע יונגעלייט )רוב פון זיי
האט ביז דעמאלטס און פון דעמאלטס קיינמאל נישט זענען היינט ביים ברודער פון וו"ב( .דער יועץ פרטי אהרן
גערעדט פאר די לערערינס ,אבער דאס איז דעמאלטס מתתיהו דייטש האט געהאט אזא שמחה אז אזא סארט
געווען די געשיכטע. פרומער איד ווי ר' משה פריעדמאן )מנהל( איז מיטגעפארן,
אז ער האט זיך אויפגעטאן נאך די נסיעה אז ער ,דער יועץ,
איז געווען דער איינציגסטער "קאטענער" ציצית ,אויפ'ן
מען דארף נישט אוודאי אייך נישט פארציילען אז למעשה גאנצן פליגער ,ווייל אלעס האט געהאט וואלענע טלית
האט ר' אהרן זיך ארויף געכאפט דערויף מיט'ן פולן קטןס .ער האט זיך בעיביש און נאריש אויפגעטאן אז אלע
אימפעט ווי צו געבראטענס .ער האט גערעדט -ווי עס מיטפארער האבען זיך געווישט די נעזער אינעם העמד ,און
האט דעמאלט געהייסן -א מעכטיגע דרשה .ער האט געהאט אראפגעריקט די פענסטער פון פליגער נישט
געפאדערט שארפע תקנות ,ער האט געווארנט די ארויסצוקוקן .ער איז געווען געוואלדיג העפי דערפון.
טיטשערס אז ווער עס וועט גיין מיט א הוט וועט מען
ווארפן ,ער האט געפאכעט מיט די הענט אז קיינער זאל זיך
נישט וואגען צו ווידערשפעניגען .ער האט גערעדט ווי שוין אהרן מתתיהו דער יועץ פרטי האט געהאפט צו שלאגן
דער פאקטישער בעה"ב איבער גאנץ סאטמאר .ער האט ווי קאפיטאל ,אז משה גבאי איז מער א באלעבאטישע
103
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ביז דעמאלט פלעגט נאר זיין די צעטלעך מיט'ן קעפל איבערגענומען די גאנצע ווירטשאפט און לייצעס פון די
"איחוד התלמידים" ,אבער עס האט אנגעהויבן אויסצוזען דרשה ,און זיינע מענטשען זענען נאכדעם ממש געווען ווי
ווי נאר יונגעלייטלעך גייען אהין ,און די עלטערע יונגעלייט פארשיכורט.
פלעגען זיך פילען אז עס איז נישט פאר זיי) .פארשטייט זיך
אז עס זענען געווען אויסנאמען ,עטליכע גרויסע זיי זענען ארום געגאנגען מיט געהויבענע קעפ .נו ,דער רב
שווענצלעך ,וואס זענען יא געקומען מיטהאלטן די שבתים(. גייט מאכן סדר ,די קארופציע פון "יו.טי .עי ".פון משה
אבער איצט שוין נאך לאנדאן ,ווען דער גאנצער גבאי ,אריה לייב גלאנץ און אברהם לעפקאוויטש זענען
אייראפעער קאנטינענט ליגט שוין אונטער ר' אהרןנען, היסטאריע ,דער רב האט איבערגענומען די מוסדות אן קיין
דארף מען אנהייבען זען אז יעדער זאל קומען צו דעם איין שאס .און די פרומע זענען ארום ,אה ,עס קומט ענדליך
וויליאמסבורגען "שבת התתוועדות". דא א תורה'דיגער כח ,אפאר בעלי בתים ,און א פלעינער
ארי' לייב גלאנץ וועלן נישט קענען פירן ,עס איז דא א
כאטש אפיציעל פלעגט זיין דער שבת נאר א התוועדות תורה'דיגע הנהגה ,מיר האבן א פעסטן רב .ער פירט אלעס
פאר די יוצאי ישיבה קרית יואל פון תש"מ ביז תשנ"ח, ביד רמה ,ער טוט ,ער מאכט ,ער רעדט ,ער פירט ,און ער,
אבער ווי עס ווייסען אלע ,אז פון די יארען פון תש"מ ביז און ווידער ער ,און ווייטער ער ,און נאכאמאל ער ,און נאר
תש"נ זענען נישט געווען כמעט נישט קיין יונגעלייט וואס ער.
זענען געקומען צו ר' אהרן .זיי האבען אים נאך צו גוט
געקענט ,זיי האבען נאך צו גוט געדענקט זיינע דרשות מיט איצט איז שוין ר' אהרן אויך דער בעה"ב אין די מוסדות אין
זיינע וויצעלך ,און זענען קיינמאל נישט געקומען צו די וויליאמסבורג .וועלען מיר מאכען א סך הכל פון ר' אהרןס
שבת התוועדותן .זיי האבען שוין געהייסען די מלוכה .קרית יואל ,וויליאמסבורג ,בארא פארק ,לאנדאן,
"אוועקגעפאלענע". אנטווערפען און בני ברק זענען שוין טאטאל און קאמפלעט
אונטער אים.
משא"כ פון תש"נ און ווייטער האט זיך דאס חסידות שוין
אביסעל בעסער געבויעט און מען האט שין אין די ישיבה ר' מאנסי און מאנטרעאל איז נאך נישט אינגאנצען ,עס איז
אהרןען גערופען "דער רב" און מען האט שוין געארבעט נאך היפש פראבלעמאטיש ווייל זיין שוואגער פון מאנסי
אויף אים צו מאכען א שטיקל פנים אין די ישיבה ,און רוב הרב ר' חיים יושע שפילט דעם שפיל ווי ער איז גוט מיט
פון די יונגעלייט זענען יא געקומען און מיטגעהאלטען די אים ,און דער שוואגער פון מאנטרעאל איז סיי ווי נישט
שבתים. בעה"ב אין מאנטרעאל ווייל הרב ר' משה מנחם טירנויער
איז דער פאקטישער רב ,אבער ער לעבט דאך אויך גוט מיט
וואס עס האט זיך אויסגעשטעלט איז ,אז עס געווען א אים ,דעריבער וועלען נאך ביידע לענדער זיין אונטער אים.
שרעקליכע "יאנגסטער" פיקטשער ,ווייל דער עלטסטער פון
די איחוד באוועגונג איז געווען אין די אנהויב דרייסיגער ירושלים ,דארט איז א ערנסטער פראבלעם .דארט איז דער
יארן ,ווייל אויב מען איז אריין אין קרית יואל תש"מ ביי די ברודער מצליח און דער ציבור דארט האט אים נישט ליב,
זעכצן זיבעצן יאר ,איז מען תשנ"ו געווען אין די אנהויב אבער ,מען וועט אי"ה זיך אויך אריין רוקען דארט ,און מען
דרייסיגער יארען .דאס זענען שוין געווען די "עלטערע וועט פון דעם ברודער מאכען געהאקטע סענדוויטשעס.
אידן" פון די איחוד באוועגונג ,און פארשטייט זיך אז די
בזיונות זענען געווען עד לב השמים .דער יועץ פרטי האט
דאך געזוכט פאר יעדע פרייז עס זאל דעוועלאפט ווערן אין דער אומגעלאדענטער באזוך פון ר' אהרן אין ירושלים
סאטמאר די בילד אז ר' אהרן איז דער דער צוקונפטיגער קומט באריכות אי"ה .אבער ביז אהין קומט נאך עטליכע
רבי פאר גאנץ סאטמאר ,און ער דינט יעדן ,נישט נאר מאכט-פארכאפעכטס געשיכטעס אין וויליאמסבורג.
יונגעלייט.
דער שבת התוועדות אין וויליאמסבורג
אין די שבת התוועדותן פון תשנ"ו ,תשנ"ז ,און תשנ"ח,
האט ר' אהרן זיך טאקע גוט אריינגעגראבן ביי די תשנ"ט איז שב"ק פרשת בא פארגעקומען דער "שבת
יונגעלייטלעך ,אבער פארשטייט זיך אז נישט דאס איז התוועדות" אין וויליאמסבורג .אבער אנדערש ווי די
געווען דער ציל .ר' אהרן האט דאך "אלעס" געוואלט פריערדיגע יארן וואס דער נאמען פון "איחוד התלמידים"
אונטער זיך .האט מען איצט ,תשנ"ט ,באשלאסען אז מען איז געשטאנען אויף אלע צעטלען און פלאקאטען ,אז זיי
דארף גיין מיט א טריט ווייטער .מען דארף זיך נעמען צו רופן דעם ציבור מיט צוהאלטען דעם געהויבענעם שבת,
יעדען סאטמארען תלמיד און חסיד ,נישט קיין חילוק די האט דער יועץ הפרטי פערזענליך געארבעט אז מען זאל
עלטער .אפילו צו די עלטערע אידן. אויף דעם איצטיגען שבת הענגען מער "אפיציעלע
לעטערהעדס" ,אז צו זייער "נעתר לבקשתינו" און נאך
האט דער יועץ הפרטי באשלאסען אז מען מוז אויסשטעלען זייערע שווערע יגיעה דאס צו פועלן ,האט ר' אהרן ענדליך
דעם שבת התוועדות אויף אזא אופן אז יעדער איינער זאל אנגענומען די איינלאדענונג צו ווילען אין וויליאמסבורג
ביי זיך פילען צו קומען און עס זאל מער נישט הייסען א אוי ,דעם שב"ק.
שבת בלויז פאר יונגעלייט.
104
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
האט אזוי געזוכט אויף עפעס זיך צו אנלייגען ,האט דער האט דער יועץ הפרטי ארויסגעגעבן א באפעל :טוישן די
אייבערשטער געהאלפען אז אינעם בריוו האט דער ברך מודעות! אראפ מיט'ן קעפל פון "איחוד התלמידים" און
משה געשריבען אויף ר' אהרן די טיטולען "מעוז ומגדל", שרייבען אנשטאט "תלמידי וחסידי סאטמאר".
און נאר דאס האט אויסגעפעלט .אזעלעכע קליינליכע
טיטולען אויף הגה"צ אב"ד ור"מ קרית יואל? דער אנפירער פון איחוד התלמידים איז געווען חיים הערש
שווארץ ,אבער מען האט נאך דאן נישט געוויסט ווי
מען האט שוין דארט גערעדט אין זאל צווישען זיך אויף פונקטליך ער שטייט איין ,ווייל ער האט נישט אנגענומען
דעם און אויף יענעם אז "ער איז נישט מיט אונז"; "דער איז קיין דירעקציעס פון דעם יועץ ,און עס איז אפילו ארום
מיט משה גבאי"; "דער איז נישט משלנו" א.א.וו .מען האט געגאנגען קלאנגען אז ער שטייט מיט ,און ארבעט שטיל
שוין אנגעהויבען מאכען "סעלעקציעס" אויפן ציבור אינאיינעם מיט משה דעם גבאי'ן.
יונגעלייט ,אבער מער ווייניגער איז עס אדורך שטיל.
דערפאר האט דער יועץ הפרטי אהרן מתתיהו געציטערט
בארימטע בעלי דרשנים האבען געהאלטען דרשות און מען אז חיים הערש שווארץ וועט אים נישט פאלגען ,איז ער
האט פארגעשלאגען פלענער וואס דא גייט אלץ פארקומען. געגאנגען און אליין געדרוקט נייע צעטלעך .און פרייטאג
מען גייט גרינדען אזא וועד מיט אזא וועד וואס זיי גייען האט ער געשיקט עטליכע צעהיצטע יונגעלייט אז זיי זאלען
ארום גיין צווישען די יונגעליט און ארויס העלפען מיט ארום לויפען קלעבן די נייע פלאקאטען אין אלע בתי
אלעם אין דער וועלט .זיי גייען וויסען ווען א יונגערמאן מדרשים .און איצט אז עס שטיין שוין "התאחדות
איז צובראכען און זיי גייען אים מחזק זיין מיט סיי וואס אברכים" ,אדער "תלמידי וחסידי סאטמאר" איז דאך שוין
עס פעלט זיך אויס .און אזוי ווייטער און וויטער ,גוזמאות זיכער אז ר' אהרן וועט האבען יעדען און אלעמען אונטער
מיט לאקשען און שטותים האט מען דארט פארקויפט. זיך .דא לאכט מען...
ר' אהרן האט דארט גערעדט אזוי באגדולט אז היינט די תפילות און די באטע זענען פארגעקומען אין ויואל משה
וואלטען אפילו זיינע מענטשען נישט געקענט אויס הערען זאל ,און משה גבאי מיט אליעזר קעסטענבוים האבען
יענעם טעיפ .און אפגערעדט ,פון מענטשען ביי וועם מיטגעהאלטן דעם שבת .די שמחה ביי די "אנשי שלומינו"
נארישקייטען און בלאף האט נישט קיין מקום .איך ווייס אז משה מיט אליעזר זענען "אויך" דא ,איז געווען אין
נישט פארוואס זיינע מענטשען באהאלטען דאס נישט לשער ,מען האט ממש געזען בחוש ווי די טומאה בייגט זיך
כאטש יעצט. פאר די קדושה.
אלע דרשנים האבען אויסגענוצט אלע פסוקים פון תנ"ך און ביי של"ש האט ר' אהרן שרעקליך צאם געוויינט אויפן חטא
אלע מאמרי חז"ל וואס קען אלץ אנווייזען אויף דאס ענין הידוע .נאכמער ווי אין לאנדאן פאר צוויי וואכען צוריק .דא
פון "אחדות ,ידידות און ריעות" .מען האט אראפגעברענגט איז געווען ממש יאמערליכע בכיות .מענטשען האבען דאן
אלס נואם הכבוד הרה"ג ר' דוד הערש מייער ז"ל ר"י פון נאך פארציילט אז ר' יקותיאל הערש ווערצבערגער האט זיך
סטעמפארד ,און הרה"ג ר' פינחס דוד שווארץ ז"ל איז געלאזט אויסדרוקען אז זייט "קראלע" איז נאך נישט געווען
געווען דער יו"ר און אלעס האט ארומגערעדט ווי וויכטיג אזעלכע בכיות אויפן חטא .און איינער האט נאך פארציילט
און נויטיג דאס ענין פון זיך צוזאם האלטען איז ,און ווי וואס ער האט געהערט פון א אנדערען איד וואס האט
שטארק דאס וועט אלץ העלפען בויען אידישקייט אין געזאגט אז ר' יקותיאל הערש וועפט ,ל"ע .עס איז אין
אזעלעכע שווערע זמנים. קראלע אויך נישט געווען אזעלכע בכיות.
אבער ווי ווייניג האבען זיי נעבעך געוויסט די אמתע מטרה מוצש"ק איז פארגעקומען אין ראוז קעסל דער "קלימאקס"
פון דעם "התחזקות קלימאקס" איז .ווי ווייניג האט דער פון די געוואלדיגע התחזקות פאר די יונגעלייט .עס זענען
הרב מייער געוויסט אז די ארגענעזירער האבען אים זיך צוזאם געקומען דארט א ערך פון צוויי טויזענט
גערופען "חוזק" מאכען און נישט "חיזוק" געבען .ווי וויניג יונגעלייט פון גרעיטער ניו יארק .עס איז ממש
האט הרב שווארץ געוויסט אז פון דעם גרויסען אומבאשרייבליך ווי מחוזק די יונגעלייט זענען געווארען.
"קלימאקס" גייט קיינער נישט ווערען מחוזק ,אויסער איין עס איז דאך זיכער אז ווען די יונגעלייט זענען אהיים
איינציגער מענטש .זיי האבען גארנישט געוויסט אז די געקומען נאכען קלימאקס ,זענען זיי נישט געווען צו
מסיבה וואס מכלומרשט דארף דינען אלס מחזק זיין די דערקענען .זיי האבען באקומען דארטען א גאר זעלטענעם
יונגעלייט אין ענין פון "אחדות ,ידידות און ריעות" ,גייט סיפוק החיים.
צוברענגען פונקט דאס פארקערטע.
דער זאל האט שוין געשמעקט פון שיס-פולווער .עס האט
און איר ,ליינער ,זאלט ביטע נישט מיינען אז די מסיבה איז שוין גערינען די בענזין ,נאר די שוועבעלע האט געפעלט.
לכתחילה יא געווען געבויעט אויף "אחדות ,ידידות און משה דער גבאי האט אינמיטען דעם "קלימאקס" אריין
ריעות" ,נאר דער שטן ,דער יצה"ר ,האט נישט געקענט שפאצירט אינמיטען דעם געפאקטען זאל און געברענגט
אראפשלינגען אזעלעכע אחדות פלענער ,און דעריבער האט מיט זיך א בריוו פון רבין דער ברך משה לכבוד די מסיבה,
ער עס פארוואנדעלט אין א פייער-פאן פון מחלוקת, וואס שמואל הכהן פרידמאן האט פארגעליינט .אז מען
105
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
עס איז צייט צוריק צוגיין צו "אמאליגע" סארט התחזקות שלעכטקייט און מידות משחתות .ניין .איר זאלט דאס
מיטלען :לערנען מוסר ספרים און ארבעטען אליין אויף די נישט אפקויפען ,און אוודאי נישט פארקויפען ווייטער .דער
מידות .און "בלויז" אזעלעכע מיטלען לאזט נישט דער שטן האט זייער גערען צוגעלאזט דעם גאנצען שבת
יצה"ר. התוועדות ,און זיכער דעם "קלימאקס" און דעם
"הויכפונקט".
די בר מצוה אין ירושלים איז נעקסט ,מיט גאר נייע אויף
דעקונגען. דער שטן האט דאך מיטגעהאלטען אלע מיטינגען וואס איז
פארגעקומען צו דעם בעפארשטייערענדיגען שב"ק בא .ער
די בר מצוה אין ירושלים איז דאך געזעצען ביי יעדע מיטינג און ער האט גאר
צוגעהאלפען צו פלאנירען יעדע דעטאל .ער האט געוויסט
איידער איך נעם מיך צו די בר מצוה ,וויל איך א קליינע אז קיינער גייט נישט ווערען מחוזק ,עס גייט קיין איין
אבער וויכטיגע באמערקונג ארויס ברענגען .מיר ווייסען איינציגע פעני נישט אויסגעטיילט ווערען פאר צדקה
פונקט ווי אייך אז די אלע מאמרים פון אונזער אדאנק דעם מוצ"ש ,און ער האט געוויסט אז קיין איין
באשרייבעכץ ,ווערט געליינט אין די "צענדליגער בלאט גמרא גייט נישט געלערענט ווערען אחרי ככלות הכל.
טויזענטער .טויזענטער קאפיעס ווערען אויסגעטיילט דורך אלעס אלעס האט ער געוויסט פון פאראויס.
אלע סארט קאמנוקאציע מיטלען ,און נישט נאר אין
סאטמאר ,נאר עס ווערט געליינט אין אלע חסידישע דער שטן האט נאך פיל מער געוויסט .ער האט געלאכט
קרייזען. פונעם גאצען ציבור אין די פויסטען ווי אזוי עס איז
געלונגען צוזאמברענגען טויזענטער אינגעלייט אין א
ווינטערדיגען מוצ"ש און מען רעדט זיי נעבעך איין אז די
און דאס האט צוגעברענגט עטליכע פאקטארען .איינס ,אז סיבה פון די מלוה מלכה איז "אחדות ,ידידות און ריעות",
מיר באקומען הונדערטער אימעלס פון מענטשען וואס ווען דערווייל איז די מסיבה געבויעט געווארען אויף
האבען אינפארמאציע בנוגע די חלוקה היסטאריע ,און אויך "מחלוקת ,שררה פארכאפעכץ און מטמטם זיין מוחות".
פילע זייטיגע עפיזאדען איבער דעם "חתן דינן" .מענטשען
שרייבען אימעילס וואס אנהאלטען זייער נעמען און
ביזנעסער און אפילו טעלעפאן נאמערען אז מען זאל זיך צו און אגב ,אז מען רעדט שוין פון די שבת התוועדותן איז
זיי ווענדען ,צו זיכער מאכען די קראנטקייט .צענדליגער אינטרעסאנט צו אויף מערקען עפעס וואס מען זוכט נישט
מענטשען אפפערען זייער פרייוויליגע הילף פאר די אויפצופאסען .אבער אז מען קוקט "גוט" ,ד.ה .מיט
מאמרים ,ווי טייפן ,פארשאפען אינפארמאציע, "קלארע" און דורך זיכטיגע ברילען זעט מען אז עס איז נאך
דאקומענטען וכדו'. פון קיין איינע פון די סארט שבת התוועדותן גארנישט
ארויסגעקומען ,אויסער פראפעגאנדע און הוילע
צווייטענס .מענטשען ,וואס האבען געשפילט וויכטיגע בארימעכצער וואס עקלעט די מענטשהייט .צום אידישקייט
האבען נאך קיין איינע פון די "שבת התוועדותן" גארנישט
ראלעס אין פארשידענע תקופות ,במשך די יארען תש"מ ביז צוגעגעבען .דער שטן האט גארנישט דערקעגען די אלע
היינט ,און אפילו מענטשען פון פריערדיגע תקופות ,עפענען סארט כינוסים און מסיבות .ער שטערט נישט קיין איין
זיך אויף איצט .די היסטאריע באשרייבונג האט צוגעברענגט יונגערמאן פון זיך באטייליגען ווייל עס ארט אים נישט זיין
אז יעדער איינער איז געווארען אויטאמאטיש אריין באטייליגונג .און קיין איינס פון די פלענער וואס מען
געצויגען אין די היסטאריע ,יעדער איינער איז צוריק דעטאלירט דארט ,שטערט אים אינגאנצען נישט.
געגאנגען מיט א צען יאר ,אדער מער .דעריבער ,רעדען
מענטשען פון די היסטאריע ,מער ווי סיי ווען ביז איצט.
וואס דאס האט צוגעברענגט אז די מענטשען רעדען יעצט שוין לאנגע יארען וואס מען שטעלט צו שבת התוועדותן
מיט די מענטשען וואס האבען געשפילט ראלעס סיי ווען, אין אלע חסידישע קרייזען ,און קיינער שטעלט זיך נישט
און זיי ווילען אז די היסטאריע זאל באשריבען ווערען מיט אפ מיט א ווינדער :ווי האלט מען מיט די חיזוק? קיינער
אלע דעטאלען אפילו וואס בלויז זיי ווייסען .און זיי האבען שטעלט זיך נישט אפ מיט ווינדער :ווי זענען די מידות
א נגיעה אז זייער אינפארמאציע זאל אנקומען צו אונז. טובות און די התמדת בתורה וואס מען האט פון דעם
אזויפיל ארום גערעדט? קיינער שטעלט זיך נישט אפ מיט
דעריבער ,אפילו מיר האבען אין אנפאנג פון אונזערע ווינדער :זענען אונזערע זיידעס און רביס נישט געווען אזוי
קליג ווי די היינטיגע רביס? האבען זיי נישט געזוכט "עני
מאמרים שוין געשריבען פון די געשעענישען פון דעם יאר טיים" אזוי מרביץ תורה זיין בישראל ווי די היינטיגע רביס?
תשנ"ט – ,ווי די שבת התוועדותן ,די בר מצוה אין האבען די אמאליגע רביס נישט געהאט דעם מח
ירושלים ,דער פראטעסט אדר תשנ"ט – מוזען מיר זיך אויסצוטרעפען אזעלכע געניאלע איינפעלער ווי א "דף
צוריק קערען ,און דאס אלעס מער באריכות און מיט מער הקהילה" וואס דאס וועט אזוי הייבען דעם חשק צו
דעטאלען דאס ארויסברענגען. לערנען ,אזש דער שטן וועט פון זינען אוועק פאלען?
פארוואס זענען פאר די פריערדיגע רביס נישט בייגעפאלען
אבער מער פון אלעם ,איז צו אונז אנגעקומען גאר נייע אז מען קען צוברעכען דעם יצה"ר אין סאמע שובבי"ם דורך
אויף דעקונגען פון דעם "גרויסען" פסח תשנ"ט ,וואס דאס מאכען "פראפעגאנדע מסיבות"? אתמהה.
וועלען מיר באשרייבען און די קומענדיגע מאמרים ,בעזר
106
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
געוויסט אז ר' אהרן איז נישט "וועלקאם" און זיין פלאץ השם .איצט וועלען מיר שרייבען פון די בר מצוה אין
איז בשו"א נישט צו זיין ביי די שמחה אין ירושלים .ר' זלמן ירושלים ,נאך ת"ב וועט זיין געשריבען דער פראטעסט ,מיט
לייבס האבען אויך אזוי גוט געוויסט אז זייער רב האט אים גאר וויכטיגע נייע אינפארמאציע ,און נאכדעם נאכאמאל
נאר געלאדענט אבער נישט אויף צו קומען .עס האט יעדער דעם פסח .אבער מיר וועלן נישט איבערחזרן וואס מיר
בר דעת געוויסט – אן רוח הקודש – אז ר' אהרן וועט האבען שוין געשריבען פריער .מיר וועלען בלויז שרייבען די
קומען נאר מיט א אגענדע פון די בארימטע "כיבוש ארצות נייע אויף דעקונגען.
אקציע" ,וואס ער מיט זיין יועץ פלאנירען.
איצט צו די בר מצוה.
און עס וועט זיך זיכער קיינער נישט פאפען ,אז ר' אהרן איז
בכלל נישט געווען אזוי בשמחה פון זיין ברודערס שמחה. *
ער האט זיך ווייט נישט געפרייט אז זיין ברודער איז ב"ה
זוכה מכניס צו זיין זיין יונגסטען זון לעול התורה והמצוות. דאנערשטאג פ' יתרו תשנ"ט האט ירושלימער-סאטמארער
און ר' אהרן וואלט נישט געטארט אפילו טראכטען צו רב בר מצוה געמאכט זיין יונגסטען זון הב' חנניא יו"ט
פארען ,ווייל ווי מעג איינער פארען מיט א געדאנק צו ליפא .די שמחה איז געווען די ערשטע שמחה וואס דער רב
צושטערען א שמחה? האט געמאכט אין ירשלים זינט ער האט איבערגענומען
דאס רבנות דארט מיט אנדערטהאלבען יאר פריער ,און ווי
און דאס אז ר' אהרן גייט פארען קיין ירושלים בלויז צו נאטירליך ,האבען זיך די קהילה לייט מיט די טיכטיגע
צושעטערען די בר מצוה ,דארף מען בכלל נישט זיין איינער מענטשען געוואלט אהער שטעלען מיט אלעם כדי די
וואס האט זיך נאך באטייליגט ביי די שמחת בית השואבה שמחה זאל זיין לתפארת ולכבוד ,ווי עס פאסט פאר א
בימי הבית המקדש .מען דארף בכלל נישט האבען רוח קהילה מיט א נייעם רב .מען האט לכבוד די שמחה
הקודש צו וויסען וואס ר' אהרן מיט זיינע יועצים האבען ארויסגעגעבען א נייעם ספר "שפתי צדק" פון די דרשות און
געהאט אין זייערע פארקרומטע מוחות ,וועלענדיג פארן צו תורות וואס דער רב האט געזאגט זינט ער איז געקומען
די בר מצוה .ווייל זיין יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש קיין ירושלים ,זיי האבען צוגעשטעלט א גרויסען שאטער
האט ,כדרכו ,פארציילט פאר סיי ווער עס האט נאר געהאט נעבען ביהמ"ד "ויואל משה" ווי דארט זאל פארקומען די
אויערן ביי די זייטן פון קאפ אז ר' אהרן פארט אהין ,ממילא שמחה א.א.וו.
וועלען אלע בני ברקער אויך קומען לכבודו צו די בר מצוה
און אויף שבת צום "שבת התוועדות" ,און דאן גייט מאכען און וויסענדיג אז די סאטמארער קהלה אין ירושלים וועט
פון זלמן לייבען א "סענדוויטש" .דער יועץ פרטי אהרן מאכן א גאנצער טעראראם פונעם בר-מצוה ,ווען אלע
מתתיהו דייטש מיט זיינע געהילפן האבן דעמאלטס גדולי ירושלים מיט דער גאב"ד שליט"א מיט די חברי
פארקויפט פאר יעדען ,אז מ'דארף טאן אלס וואס מ'קען הביד"צ שליט"א וועלן ערשיינען ביים מעמד ,האבן ר'
נאר אז דער באזוך וואס דער רב שליט"א גייט אפשטאטן אהרןס יועצים ,באשלאסן אז דער חתן פון די חגיגה טאר
אין ארץ ישראל לכבוד די בר מצוה ,זאל ברענגען נאר נוצן נישט זיין דער בר מצוה בחור מיטן זיין טאטען דער
פאר'ן רב ,און נישט גרויס מאכן די רעביסטיווע און נישט סאטמאר ירושלימ'ער רב ,נאר דער קרית יואל'ער רב דער
הייבען די פרעסטיזש פון זיין ברידער ר' זלמן לייב דער נעקסטער סאטמארער רבי .פאר דעם באזוך האט ר' אהרן
דעמאלטיגער סאטמאר ירושלימ'ער רב מיט זיינע ראטגעבער ,אפגעהאלטן א רייע באראטונגען,
אויסארבעטן די פלענער אז נאר דאס קומען פונעם רב זאל
און פארשטייט זיך אז די אינאפרמאציע פון יועץ הפרטי זיין די אישו פון די בר מצוה .ר' אהרן האט שוין געזאגט אין
פלענער צו מאכען ר' אהרן פאר "דער" בר מצוה בחור ,אז לאנדאן פאר די "ארץ ישראלדיגע" )לייען בני ברקער( געסט
בלויז "ער" זאל באקומען די פולע אטענשאן ,איז אויך מוצש"ק שמות )ווי שוין געשריבען( ,אז ער פלאנט צו
אנגעקומען קיין ירושלים צום ציבור און אויך צום ברודער פארען קיין ארץ ישראל אין די קומעדיגע וואכען לכבדו די
דער דארטיגער רב .אפילו ווען עס וואלט נישט אנגעקומען בר מצוה .עס האט יעדער פון די אנוועזענדע פארשטאנען
די ווערטער גענוי ,וואלט ער אויך דאס געוויסט אויף זיין אז ר' אהרן קומט נישט צו פארן ווייל ער פרייט זיך צום
ברודער ווייל ער קען אים זייער גוט .כ"ש וכ"ש ווען ברידערס שמחה ,און עס האט יעדער פון די אנוועזענדע
מענטשען האבען אים פארציילט אז אהרן מתתיהו זאגט פארשטאנען אז דאס איז א טייל פון די "כיבוש ארצות
דאס פאר יעדען אוזן קשבת .און דאס איז געווען די לעצטע אקציע".
זאך וואס ער האט געוואלט הערען .ווער קען דען אפילו
אויסהערען אזעלעכע ווערטער? וועלעכער בעל שמחה וויל באמת גערעדט ,און דאס פארשטייט יעדער נאכען ליינען
אז מען זאל אים צושטערען די שמחה? וועלעכע קהילה אלע מאמרים פון די גאנצע היסטאריע ביז איצט ,און וואו
אויף דער וועלט וויל אז א שמחה בקהילתם זאל ווערען מען האלט אין די מערכה איצט חודש שבט תשנ"ט ,אז ר'
צושטערט פון מענטשען פון דער פרעמד וואס ווילען אריין אהרן האט נישט באלאנגט ביי די בר מצוה .זיין ברודער
דרינגען ביי זיי אין די קהילה? דער דארטיגער רב האט אים פאר זיכער נישט געוואלט
דארט זען ,און דאס רופען איז נאר געווען פאר
און אויב מיינט איז אז ר' אהרן איז בתמימות געפארען פארמאלקייט און בלויז ווייל עס "פאסט זיך" .אבער קיינער
ווייל דער ברידער האט אים געלאדענט ,און א איילאדענונג פון די צוויי און פון זייערע מענטשען האבען זיך נישט
איז א איינלאדענונג ,וויל איך אייך מגלה זיין עפעס :משה געפאפט דא אויף קיין רגע .ר' אהרןס מענטשען האבען
107
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
געווען זייער אסאך אויף שבתים איבער די וועלט ,און אז גבאי איז פערזענליך אראפגעפארען צו ר' אהרן – נאך
איך מעג שוין איין שבת וויילן אין קרית יואל .נאר וואס איידער ר' זלמן לייב האט אים פארמאל געלאדענט צו די
דען ,איך הער אז דו דארפסט חיזוק ,וועל איך קומען בר מצוה -און אים געבעטען אז ווי יעדער פארשטייט איז
צופארן צו די בר מצוה און אויף שבת" .אנאליזען זענען דער מצב זייער היציג און די בני ברקער רישען זיך אז זיי
ווייטער נישט מער ווי ארויסגעווארפען צייט. וועלען צושטערען די בר מצוה ,איז מפני דרכי שלום זאל
ער נישט קומען צו פארען.
אבער ר' אהרן האט באשלאסען אז ער וועט נאך פאר
אלעם שוין באצאלען דעם ברודער און משה גבאי ,פארן ער האט געענטפערט פאר משה גבאי כהאי לישנא" :איך
אים נישט לאזען פארן .ער וועט אים נאך פאר אלעם פרעג דיך נישט וואס צו טון".
ווייזען אז מיט אים הייבט מען נישט אן .און ר' אהרן האט
זיין ברודער א גוט שטיקל אפגעטאן ,כאטש בלויז אויף ר' אהרן האט דאס בעסטע פארשטאנען אז משה איז זייער
קורץ-טערמינינג. גערעכט .ער פארט דאך נאך אויפן ראט פון זיינע "ילדים
העומדים לפניו" צו צושטערען די שמחה .אבער דייקא
ווי יעדער איינער ווייסט היינט ,האט דאן דער ברך משה דאס ,אז די בני ברקער רישען זיך אלע צוקומען ,דייקא דאס
זי"ע ,אויסגעדריקט זיין באגער צו אנטיילנעמען און די בר- אז זיין קומען וועט מאכען פון זיין ברודער א סענדוויטש,
מצוה ,און גלייכצייטיג באזוכן ארץ ישראל ,ווי עס איז און טאקע בלויז דאס ,איז די סיבה פארוואס איך "מוז" יא
געווען עינו וליבו כל הימים .און די שטוב מענטשען האבען פארען .אנאליזירען דאס ,איז גענצליך ארויסגעווארפען
שוין אפילו געהאט אויסגעארבעט אלע פלענער ,און מען צייט.
האט שוין אפגעמאכט אז מען וועט פארען אויף בלויז
עטליכע טעג און עס וועט זיין בלויז געווידמער פאר ווען מען האט זיך דערוויסט אין ירושלים דעם בחורישען
סאטמאר. ענפער פון ר' אהרן פאר משה ,האט מען זיך געמוזט פשוט
אנגרייטען פאר א "דיפענסיוו" פלאן .מען האט שוין קלאר
אבער דאס האט זייער געשטערט פאר די "כיבוש ארצות געוויסט אז דער צדיק וואס איז פארנומען ביז איבערען
אקציע" .אז דער רבי וועט אליין פארען ,וועט דאך ר' אהרן קאפ מיט די "כיבוש ארצות אקציע" ,איז זייער איבער
נישט זיין דער מלך ,ער וועט נישט זיין דער "בר מצוה גענומען פון די שמחה און ער קען פשוט נישט איין זיצען
בחור" .דער ברך משה איז שוין געווען דאן דער זקן אין אמעריקע און זיך פרייען פון דערווייטענס ,און ער גייט
האדמורי"ם און נאר ער וועט זיין דער "צענטער אוו קומען מיט א גאנצען טראסק "באשיינען" די שמחה.
אטראקציע" ,און אויך קען מען זיך נישט אויסרעכענען
וואס אלץ משה דער גבאי וועט אלץ אנדרייען אז דער רבי אבער כדי אז די שמחה זאל זיין ווי ווייניגער צושטערט
זאל זאגען אויף ר' זלמן לייב ,וואס וועט אים צו שטארק האבען די ירושלימער עסקנים זיך מטכס עצה געווען און
מחזק זיין. געטאן וואס זיי דארפען צו טאן ,אז די בני ברקער זאלען
זיך שפירען ווי ווייניגער באקוועם ,און אפילו דער "בחור"
און אויב דער טאטע וועט קומען קיין ירושלים ,און וועט אליין זאל גלייך איין זען אז דא איז נישט זיין קעניגרייך .זיי
זען וואס פארא שיינע קהלה דער ברידער ר' זלמן לייב האבען באשלאסען אז אלעס וועט צוגיין דיפלאמאטיש,
פירט אין ירושלים ,און די געוואלדיגע הערצה וואס דער נישט מיט ביליגע אקציעס ,אבער פאר יעדען פרייז וועלען
ציבור האט צו אים ,און זיין געוואלדיגע ידידות מיט די זיי נישט לאזען די בני ברקער מיט אהרן מתתיהו און ר'
גאוני ירושלים רבנן ותלמידיהון ,וועט דאך ח"ו צוברעקעלט אהרן צושטערען די בר מצוה .זיי וועלן זיכער מאכען אז ר'
ווערן די גאנצע טעאריע אז דער ברידער טויג אויף אהרן וועט נישט זיין דער בר מצוה בחור .דאס אז ר' אהרן
גארנישט און ער איז א פוילער מענטש ,האלט נישט ביים זאל בכלל נישט זיין קיין בחור ,האבען זיי נישט געקענט
ארבעטן ,און דער ציבור האט נישט קיין שייכות צו אים, אפשטעלען ,אבער צו זיין דער "בר מצוה" בחור ,דאס שוין
און זיין רבנות אין ירושלים טראגט אזא פנים ווי דער נישט.
סיגעטער ביהמ"ד אין בארא-פארק .אויב וועט דער טאטע
זען אז דער ברידער איז שטארק מצליח אין ירושלים ,קען דער סאטמאר-ירושלימער רב דער אבי חתן הבר מצוה האט
ער אים ח"ו ברענגען צוריק קיין אמעריקע און אים – ח"ו - איינגעלאדענט צו די בר מצוה אלע זיינע ברידער און
צוטיילן א גרויסע פאסטן ,וואס דאס וועט זיין דער סוף פון שוואגער ,אנגעהויבן פון ר' בעריש מייזליש ,ר' אהרן ,ר'
אלע פלענער. ליפא ,ר' שלום אליעזר ,ר' דוד פון מאנטרעאל און ר' חיים
יהושע פון מאנסי .און אויך זיינע שוואגערס פון זיין
האט ר' אהרן באשלאסען אז ער אליין וועט מאכען די רעביצינס זייט .יעדן איינעם האט ער באזונדער געלאדענט
שמוציגע ארבעט .אם אין אני לי מי לי? ער מוז אפשטעלען אויפן טעלעפאן.
אלע פלענער פאר סיי וואסערע פרייז .ווי שמוציג עס זאל
נישט זיין ,וועט ער מוזען אלעס טאן אז בלויז ער וועט זיין מיין איפארמאציע לויטעט ,אז ווען ר' זלמן לייב האט
די "צענטער אוו אטרעקשאן" .ר' אהרן איז דעמאלט גערופן ר' אהרן ,האט אים ר' אהרן גענטפערט כהאי לישנא:
פערזענליך אראפ געפארען קיין פלארידע ,און מסביר "נו ,זייער חשוב ,כ'האב געטראכט ,אז די קהלה און קרית
געווען פאר'ן טאטן אז ער איז שוין נישט ביי די כוחות און יואל האט מיר פארגעהאלטן אז איך בין דעם ווינטער
108
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ביים מעמד קבלת פנים וואס די קהלה און ירושלים האט ער טאר נישט פארן .ער האט אויך אנגעהעצט די מאמע ,די
אראנזשירט אין ביהמ"ד אוהל רחל ,פאר ר' אהרן מיט די רעביצין לרפו"ש ,אז מ'זאל דעם רבי'ן נישט לאזן פארן קיין
אלע חשוב'ע געסט ר' משה גבאי מיט ר' אליעזר ארץ ישראל ווייל עס וועט אים שטארק שאטן צום געזונט.
קעסטענבוים )מיר וועלן שפעטער צוריק קומען צו דעם ר' אהרן האט איינגעריסען וועלטן אז דער רבי זאל נישט
מעמד קבלת פנים( האט ר' אהרן געזאגט מיטן פולסטן פארן קיין ארץ ישראל ,ער האט דאן אויך גערעדט צו ר'
תמימות מיט א קאלטקייט ,אז דער טאטע האט זייער עזריאל גליק ,אז ער זאל אפרעדן דעם רבי'ן פון דעם רעיון.
געוואלט קומען קיין ארץ ישראל און האט נישט געקענט
קומען אנטיילנעמען מחמת חולשתו ,און האט אים געשיקט און ר' אהרן האט אויסגעפירט .עס איז אים איצט איינמאל
בשמו ובשליחתו אנטיילנעמען און די גרויסארטיגע שמחה, געלונגען .ער האט צו ווארפען אלע פלענער ,און משה גבאי
אבער אי"ה און די נעקסטע שמחה וועט ער קומען צופארן האט געמוזט איין נעמען די חרפה .און נאכמער איז אים
קיין ארץ ישראל איצט געלונגען :ער וועט קענען ווייטער טראמפייטערען
פאר ווער עס וויל אים גלייבען ,אז דער טאטע האט אים
נא ,אז עס איז ב"ה געווארען אז דער רבי פארט נישט און געשיקט "בשליחות" .און דאס איז געווען זייער וויכטיג פאר
ר' אהרן גייט פארען אויף ברך משהס "באפעל" ,מוז מען אים און זיינע יועצים די "ילדים העומדים לפניו" .און דאס
דאך זען צו טאן אז ר' אהרן זאל אלעס באקומען ווי איינער ווארט שליחות ,איז טאקע אויסגענוצט געווארען ביז צו א
וואס קומט אין "שליחות" .זיכער קען מען נישט אלעס מאקסימום און אויך מיט א שמיץ אריבער .ר' אהרן האט
האבען ,א קבלת פנים אין "ככר השבת" קען מען נישט אליין דאס גענוצט ביי עטליכע דרשות וואס ער האט
פארלאנגען ,כאטש מיר וועלן נישט אנגערופען ווערען געהאלטען; און זיין אויסגאבע "דער אידישער געדאנק"
אפיקורסים אויב מיר וועלן נישט גלייבען אז ר' אהרן האט געשריבען דאס ווארט "בשליחות" מער מאל ווי דאס
וואלט דאס אפגעווארפען אויב די עדה וואלט דאס אים ווארט "איך" וואס ר' אהרן האט גענוצט ביי זיינע דרשות.
אנגעטראגען.
דער רבי דער ברך משה איז טאקע נישט געקומען צו דער
און די יועצים פון דאהי און פון בני ברק האבען זיך בר מצוה ,און דער סאטמאר ירושלימ'ער רב רבינו שליט"א
ארויפגעשראצט די ארבעל .לויט'ן פלאן וואס דער יועץ האט געוואוסט ,ידיו של מי היתה במעל ,ווער עס האט
פרטי אהרן מתתיהו האט אויסגעשטעלט ,האט ר' אהרן אנגעווערטשאפט דאס מיאוס'ע שטיקל ,און אפגעהאלטן
געדארפט זיין דער איינציגסטער חתן בראשית פונעם דעם טאטן פון קומען צו זיין ערשטע שמחה אלס רב און
באזוך ,דעריבער האט אהרן מתתיהו געארבעט אז לכבוד ר' איינע פון די סאטמארער קהלות.
אהרןס באזוך זאל די עדה החרדית ארויסשטעלען צוויי
זארט פלאקאטען פון ברוכים הבאים'ס פאר ר' אהרן .איינס ר' אהרן'ס נישט לאזן קומען דעם טאטן אויף די בר מצוה
מטעם די העדה החרדית ,און די צווייטע מטעם "קרן הצלה, אין ירושלים ,איז געווען די ערשטע מאל און די משפחה
שע"י העדה החרדית ,ווייל פאריאר תשנ"ח האט ער דאך וואס מ'האט אפגעהאלטן דעם רבין צוגיין צו א שמחה פון
געשאפען א מיליאן דאלער פאר קרן הצלה .און די ברוכים א זון און א אייניקל ,און דאס האט אפ געטאן ר' אהרן
הבאים פלאקאטען זאל זיין געשריבען נאר פאר ר' אהרן, פערזענליך .עס איז קיינעם נישט בייגעפאלן אז יארן
און נישט פאר די איבריגע בני רבינו .און אויף די שפעטער וועט ר' אהרן זעלבסט "ברעטעשן" אז מען לאזט
פלאקאטען און טאר נישט דערמאנט ווערן קיין שום סיבה נישט א זיידען אנטיילנעמען אין א משפחה שמחה.
פארוואס ער קומט ,נאר עס זאל שטיין פשוט "להופעתו
בארה"ק" .ווי ער וואלט ווען געקומען אויף וועקעישאן צום עס איז מערקוועדיג ,אז ביי די שמחת הבר-מצוה גופא האט
"ים המלח". ר' זלמן לייב ביי זיין דרשה נאכגעזאגט לשון בלשון פון א
בריוו וואס ר' עקיבא אייגער האט געשריבן פאר זיין זון
דער יועץ האט אונטערגעשטעלט שלוחים וואס זאלען נישט קענען אנטיילנעמענדיג ביי זיין שמחה .ער האט די
לייגען דרוק אויף הרה"ג ר' גרשון שטעמער ז"ל דער ווערטער געזאגט מיט גרויס התרגשות ,און עס זאגן עדות
דעמאלטיגער פארזיצער פון די העדה החרדית ,און האבן מענטשן וואס זענען געווען דערביי ,אז ביי די גאנצע דרשה
אים געזאגט אז אזוי ווי ער געדענקט דאך זיכער האט ר' האט ר' אהרן ארום געקוקט אויפ'ן עולם און געשמייכעלט
אהרן געשאפן א מיליאן דאלער פאר קרן הצלה ביים ווי א זיבעלע ,ווען ר' זלמן לייב האט אנגעהויבן רעדן פון
תשנ"ח מעמד ,דעריבער דארף מען אים צוטיילן גרויס כבוד דעם ענין אז דער טאטע איז נישט געקומען אנטיילנעמען
און מאכען דעם ברוך הבא לויט ווי ער בעט. ביי די בר מצוה טראץ וואס מ'האט דערפאר געהאפט ביז די
לעצטע מינוט ,האט ר' אהרן ארויפגעלייגט זיינע הענט אויף
ר' גרשון ,וואס איז געווען פון די גרעסטע מתנגדים פון ר' די אויגן ,און האט פארקנייטש זיין פנים ,מ'זאל נישט זען
אהרן עד זיבולא בתרייתא ,האט געשריגן אז דער ר' אהרן זיין גלייכגילטיגע און פרייליכע געזוכט ,פון זיין געלונגען
האט צוגרינד געלייגט די גאנצע "חינוך הטהור" מערכה מיט שטיקל .אבער אויפ'ן סטעידזש איז דאן געשטאנען זיין יועץ
זיין "סקול דיסטריקט" און עס קומט אים בכלל נישט קיין פרטי אהרן מתתיהו דייטש וועלכער האט זיך געשמייכעלט
ברוך הבא ,אבער טאמער עס איז א טובה פאר קרן הצלה אויפ'ן ווינק מיט די אויגן מיט זיינס א נאנטען פון בני ברק.
)וואס ווי יעדער ווייסט איז עס געווען ר' גרשון'ס שווארץ
אפעל פונעם אויג( וועט ער שטעעלן דעם ברוך הבא.
109
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ארויסשיקן דעם ציבור פון אנ"ש אין ירושלים צום וכך הוה .ווען ר' אהרן איז אנגעקומען מיטוואך נאכמיטאג
עירפארט מקבל פנים זיין דעם "גאב"ד קרית יואל" ר' אהרן. פ' יתרו קיין ארץ ישראל ,איז שוין פון אנהייב וואך
זיינע פראפעגאנדע פירער זענען געשטאנען אין סאטמארער ערשינען די צוויי ברוך הבא פלאקאטן פאר בנו הגדול של
כולל יטב לב ,און געבעטן יעדן איינעם זאלן פארן צום מרן נשיאנו ,און עס איז נישט געשטאנען אז ער קומט
עירפארט מקבל זיין כבוד התורה .אבער למעשה זענען לכבוד די בר מצוה פון דעם דארטיגען רב .אקאראט אויפן
געפארן צוואנציג אידן פון ירושלים ,וואס פון די אלע אופן פונעם יועץ פרטי ,צו קרוינען ר' אהרן אלס דער
צוואנציג באשטייט היינט בעיקר ר' אהרןס קהילה אין איינציגסטער חתן פון די סאטמארער חגיגה ,אז מ'זאל
ירושלים. נישט וויסן אז עס איז געווען בכלל א בר מצוה.
פון בני ברק זענען געפארן דאן צווי באסעס ,אבער אין אזוי ווי דער רב פון די סאטמאר קהלה און ירושלים אבי
שפיץ פון די מקבלי פנים איז געווען די צווי חשוב'ע קינדער חתן הבר מצוה )רבינו שליט"א( האט דאך גערופן אלע זיינע
פון רב פון ירושלים ,ר' חיים הערש ,און הרה"ג ר' יעקב ברודערס און שוואגערס ,האט די סאטמארער קהלה און
בער ,וועלכע האבן מקבל פנים געווען ר' אהרן בשם אביהם ירושלים ,באשלאסן אז אין מוקדם ומאוחר בתורה .מען
דער רב .אויך זענען געווען אנוועזענד די ראשי הנהלת גייט שרייבען פלאקאטען ברוך הבא פאר יעדן איינעם,
העדה החרדית .ר' אהרן האט געפרעגט אין עירפארט זיינע דעריבער האבן זיי געמאכן איין גרויסן צעטל מיטן קעפל
ארומיגע ,צו דער גאנצער עולם איז דא? ווי עס זעט אויס "ברכנוכם מבית ד'" ווי עס איז באגריסט געווארן ר' אהרן,
האט מען אים געזאגט אז יעדער קומט ארויס אין ר' שלום אליעזר ,ר' דוד פון מאנטרעאל ,און ר' חיים יהושע
עירפארט. פון מאנסי .אויף אלע איז געשטאנען די זעלבע טיטול
"הגה"צ" ,און יעדן נאמען איז געווען אויסגעשטעלט
גלייך פון עירפארט איז ר' אהרן אינאיינעם מיט ר' שלום גראפירט די זעלבע ,נישט איינס גרעסער פון צוויטן .און
אליעזר געפארען צום ברודער אין הויז ווי מען האט זיך דארט איז ארויסגעברענגט געווארן פארוואס זיי זענען
שלום געגעבען און זיך אפגערוט פון וועג .פון דארט איז ערשינען אין ארץ ישראל ,לכבוד די בר מצוה פון דער
מען אריבער צום ביהמ"ד אהל רחל וואו עס איז סאטמאר ירושלימ'ער רב.
פארגעקומען דער קבלת פנים .ביים קבלת פנים אין ביהמ"ד
אוהל רחל איז געשטאנען אויף די פלאקאטן אז דער קבלת גלייך ווען די פלאקאטען זענען ערשינען ברחובות ירושלים,
פנים איז פאר גאב"ד קרית יואל ,און פאר די אנדערע בני האבן די אנהענגער פון ר' אהרן געברענט ווי פאקלען ,ווייל
רבינו שליט"א ,און פאר ר' משה גבאי און פאר ר' אליעזר דאס האט צוגעברענגט אז אלע ברוכים הבאים'ס פון אלע
קעסטענבוים. מוסדות ,תולדות אהרן ,שומרי החומות ,רמ"א ,חיי עולם
המקורית ,וכו' געגאנגען אויף דעם נוסח ,א ברוכים הבאים
ר' אהרן האט ביי זיין דרשה ביים קבלת פנים פאר אלע בני וחתני נשיא העדה החרדית ,להופעתם צו די
ארויסגעברענגט אז דער טאטע האט געדארפט צוקומען בר מצוה ,און ר' אהרן איז נאך פאר ווי וואס ווען ,געווארן
פארן צו די בר מצוה ,נאר מחמת בריאותו האט ער נישט אויס חתן בחור פון די בר מצוה.
געקענט קומען ,און אז ביי די נעקסטע שמחה וועט ער
קומען צופארן ,און איצט האט ער מיר געשיקט בשליחותו דער שריט איז געווען די ערשטע שריט צו ווייזן פאר ר'
באשיינען די בר מצוה .אויך האט ער שטארק אויסגערימט אהרן ,אז אין ירושלים האבן זיך די צייטן שוין געטוישט,
ביי זיין דרשה די גרויסקייט און קלוגשאפט און יראה פון און די הירארכיע פון הנהגה אין ירושלים גייט ווי פאלגענד,
זיין ברידער דער ירושלימ'ער רב. דער ברך משה איז דער רבי ,און זיין זון דער ארטיגער
ירושלימ'ער רב .ר' אהרן איז זייער חשוב ,פונקט ווי זיינע
די דרשה פון ר' אהרן אנדערע ברידער און שוואגער ,אבער נישט מער פון דעם,
די קהלה האט אבער א הנהגה.
דאס זענען טייל פון די ווערטער וואס ער האט געזאגט ביי
זיין דרשה .גענומען ווארט אויף ווארט פון "אידישן דער "וועד המארגן" פון די סאטמארער קהלה אין ירושלים
געדאנק" אדר תשנ"ט .תשחח"ל. האט אראנזשירט אז מ'וועט לייגן טאוולען ביי יעדע
אכסניא פון רבינ'ס איידעמער און קינדער ,נישט נאר ביי ר'
"עס איז מיר א גרויסע שמחה אין די צווייטע זייט ,בשעת אהרן'ס אכסניא ,ווייל יעדער איינער איז די זעלבע חשוב
איך טרעט אויף אין ירושלים עיה"ק .איך שטיי אין אדמת ביים רבי'ן .אבער ווי נאר דער יועץ פרטי איז געוואויר
קודש בעיה"ק ירושלים ,עס איז א שמחה פאר יעדן איד, געווארן דערפון און האט געהאלטן אז דאס וועט אים
ווען מ'קומט קיין ירושלים עיה"ק בפרט יעצט ווען איך בין ברענגען נאר בזיונות ,האט ער געבעטן פון זושא געלב דער
דאס מאל דא אין א"י ,אין ירושלים ,וואס איך בין געקומען יד ימינו פון דארטיגען רב ,אז מ'זאל ענדערש נישט לייגן
זיך באטייליגען אין די שמחה וואס מיין חשוב'ע ברודער, פאר קיינעם.
דער רב דא ,רב ור"מ אין קהלתינו בעיה"ק ירושלים ,איז
מכניס בנו החביב לעול המצוות איז עס א גרויסע שמחה באותו היום וואס ר' אהרן איז אנגעקומען איז געווען
אז אונז קום מיר אהער זיך באטייליגן אין די שמחה פון מיטוואך ,א טאג בעפאר די בר מצוה .ר' אהרן'ס
מיין ברודער אחי וראש. אנהענגער'ס אין ירושלים האבן דעמאלטס פרובירט
110
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
מיט זיין מדות טובות ,וואו ער איז נושא חן כעיני אלקים "איך בין געווען שבת ביים טאטן זאל זיין געזאנט ,און
ואדם ,וואס מ'זעט עס וואו מ'גייט און וואו ער שטייט ,הן ס'איז מיר אויסגעקומען צו רעדן מיט אים וועגען די
וואס זענען חברים אין קהלתינו ,און הן וואס זענען שמחה ,איך האב געזען די השתוקקות וואס ער האט
אינדרויסן וואס זענען נאנט ,קרוים למחנינו ,ווען מ'קומט גערעדט מיט אזא גלוסטעניש ,וואס ער האט געוואלט
אין בארירונג מיט מענטשן ,און זיי זעען זיינע גרויסע קומען בטירחא דגופא פון אזא ווייטן ארט קיין ירושלים,
מעלות ,זיינע גרויסע פעהיגקייטן ,איז עס באמת א גרויסע זיך באטייליגן אין די שמחה דא .מ'האב מיר אבער געזען אז
כבוד פאר קהלתינו הק' אז ער איז מכהן פאר וכבוד ,רב אין ליידער די מצב הבריאות ערלויבט אים נישט ,און ער האט
אונזער קהילה. נישט געקענט בפועל קומען צו די שמחה ,אונז גלייב מיט
אבער אז ברוח איז ער זיך משתתף דא מיט די שמחה ,און
"עס איז די וואונטש און די ברכה פון טאטען זאל זיין ער האט מיר אנגעזאגט אז דו פארסט קיין ירושלים ,צו די
געזונט ,און פון די גאנצע משפחה ,און פון אלע אנ"ש אין בר מצוה ,איך מאך דיר פאר א שליח ,און שליח של אדם
חו"ל ,אלפי רבבות שלומי אמוני ישראל וואס באגלייטן דא, כמותו ,און זאלסט איבערגעבן א מזל טוב פאר די אלע
אז דער אויבערשטער זאל אים העלפן ,ער זאל האבן גרויס בעלי שמחה ,ווי ער האט געוואלט ווען קומען .און ער האט
הצלחה ,ובכל אשר יפנה ישכיל ויצליח ,הוא הגבר אשר געזאגט איך זאל זען מיטצונעמן א מתנה ,און איך האב אים
הקים עול ער וועט מקיים זיין אי"ה עוד ידו נטוי' ער וועט געזאגט אז ר' משה גבאי האט מיך שוין מקדים געווען ,ער
נאך באווייזן אסאך ,איך האב שוין געהערט ,עס איז שוין האט עס שוין געברענגט ,איך האב געזען ווי ער האט אזוי
געטאן געווארן דא און עבר ,וואס איז ב"ה די קהלה איז זיך געזארגט אויף דעם ,מ'זאל איבער געבן אין זיין נאמען.
געוואקסן אין די לעצטע פאר יאר ,ס'איז נתרומם געווארן
קרנו למעלה". "וויל איך דא זאגן פאר אלע אנ"ש וואס וואוינען דא אין
עיה"ק ירושלים ,תושבי ארצינו הקדושה ,דער טאטע זאל
ע"כ וואס איז וויכטיג פאר אונזער מאמר. זיין געזונט האט ממנה געווען מיין חשוב'ן ברודער אלס רב
און ראש ישיבה בקהלתינו הק' דא ,נישט אזוי גרינג האט
ביי זיין דרשה האט ער זיך געוואלט אפרעכענען מיט דעם ער דאס מחליט געווען אוועקצושיקן א קינד אין די
סאטמארען ציבור פון ירושלים וואס האט נישט געוואלט מרחקים אהער ביז קיין ארץ ישראל ,נאר ווייל ער האט
אויפנעמען זיין פלומעניק חיים הערש מייזליש אלס רב פון פארשטאנען כולו נאה כולו יאה ,די כתר הרבנות אין
ירושלים ,האט ער געטראפען זייער א קלוגען וועג .ווען ער ירושלים עיה"ק ,וואס ער איז די גברא דמרא סייעי' הן אין
האט דערמאנט די גרויסקייט פון ביהמ"ד אוהל רחל אז דער גדלות בתורה ,און און הן אין גדלות אין יראה ,און גדלות
הייליגער פעטער ז"ל און להבחל"ח דער טאטע האבן שופך און אלע ענינים און די געוואלדיגע השלמה וואס א רב
שיח געווען אין דעם מקום קדוש ,האט ער אויסגעלאזט האט ,און וואס א רב דארף צו האבן ,כדי ער זאל קענען
במכוון דעם נאמען פון דעם ירושלימ'ער רב דער ראש מרומם זיין קהלתינו הקדושה .מיין חשוב'ע ברודער וואס
הישיבה הגה"ק ר' משה ארי' זצ"ל ,וועם ר' אהרן איז אלץ איז געקומען אהער ,די קורצע תקופה וועס ער וואוינט שוין
געווען א שונא ,און ר' אהרן האט געהאלטן אז ער איז דא ,האט באוויזן גדולות ונצרות ,אויפצוהייבן קרן התורה
שולדיג וואס ר' חיים הערש מייזליש איז אזוי פארפיינטעט והיראה ,הן וואס איז נוגע בעלי בתים אין הרבצת התורה,
ביים ציבור ,דעריבער איז זיין נאמען נישט דערמאנט מיט שיעורים פאר בעלי בתים ,און וואס איז נוגע אין די
געווארען ,כאטש ר' משה ארי' איז געווען דער טאטע פון די תלמוד תורה ,פאר בחורי חמד ,פאר כולל אברכים ,און
קהילה פאר באלד פופציג יאר און דער גאנצער ציבור זענען חינוך הבנות ,און אלעס וואס איז נוגע פאר א קהילה נאה
געווען זיינע תלמידים ,אבער מען אים נישט דערמאנען ,צו וחסידה ,מיין ברודער דער גברא דמרא סייעי' מיט זיין
ווייזען פאר זיינע אלע תלמידים ווער עס איז בעה"ב. סייעתא דשמיא ,מיט זיין חכמה ,און מיט זיין ישרות ,און
111
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
112
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
113
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
114
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ווער עס האט איצט א קוק געטאן ארויף ר' אהרן'ס געזוכט, נאכען קבלת פנים ,איז ר' אהרן געווען געלאדענט אויף א
האט געזען א זעלטענעם פארלוירענעם געזוכט .ער איז נאכטמאל ,במעונו פון רב ,ווי עס געווען אנוועזענד אויך
ממש אריין געפאלען אין א פאניק ,אויס מורא ווער ווייסט דער יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש .דאן האט זושא געלב
וואספארא פאליטישע קאשע מ'האט די אפגעקאכט ,ווער געוויזן פאר ר' אהרן דעם ערשטן באנד פונעם נייער ספר
ווייסט צו דא גייט עפעס פארקומען א רבנות הכתרה .דער "שפתי צדק" וועלכע איז ערשינען לכבוד די בר מצוה.
יועץ פרטי וועלכער איז געשטאנען אויפ'ן סטעידזש האט מענטשען וואס זענען דארט געווען פארציילען אז ר'
גלייך געפענט זיין סעלפאן און אנגעקאלט עמיצען, אהרן'ס געזיכט איז געווארן ווייס ווי קאלעך .ער האט
זאגענדיג אז דא גייט עפעס פארקומען ,און אז משה גבאי איבערגעקוקט דאס ספר פון אונטן און אויבן ,און א פרעג
האט שוין דא עפעס אנגעווערטשאפט. געטאן זיין ברודער" :דאס אלעס האסטו געזאגט שוין אין
ירושלים ,אדער א טייל איז נאך פון סיגעט-ב"פ?" דער יועץ
דער הויז בחור משה יצחק ווערטהיימער האט געפרעגט צו פרטי אהרן מתתיהו וועלכער איז געזעצן ביים עק טיש פון
די סיסטעם איז גרייט און צו דער רבי קען רעדן? גלייך די צווייטע זייט ,איז געווארן רויט און האט זיך געביסן די
דערנאך האט דער רבי אנגעהויבן רעדן און וואונטשן דעם ליפן .דאן האט ר' אהרן ווידער געפרעגט :וואס עפעס דעם
ציבור מז"ט) .דעם רבינס ווערטער אין פולע טעקסט קענט נאמען "שפתי צדק" ,איז ערגעץ דא מרומז דיין נאמען?
איר זען אין בילד(. האט אים זיין ברודער געענטפערט אז דער זיידע דער יטב
לב האט אויך א נאמען געגעבען אויך זיין שו"ת "אבני צדק"
די געציילטע ווערטער האט אויפגעטרייסעלט אמת הסיפים און עס איז נישט קיין רמז אויף זיין נאמען.
פון די בני ברק'ער כנופיא וועלכע האבן געארבעט האנט ביי
האנט מיטן יועץ פרטי ,אז זיי האבן נישט געוואוסט ווי זיך צומארגענס ביום הבר מצוה איז שמואל הכהן פרידמאן
אהין צו טאן. געקומען מיט עטליכע מעסעדשעס אז ר' אהרן האט זיך
פארגעקוקט א דרשה לכבוד די בר מצוה ,און מען זאל אים
ר' אהרן פון זיין זייט האט זיך גענומען שאקלען פון גרויס מכבד זיין .אבער ווי עס זעט ,איז ר' אהרן געבליבען מיט
שאק .אויף אזאנס האט ער זיך נישט געראכטען .ער האט זיין דרשה אין מאגען ,ווייל דער דארטיגער רב האט נישט
געזען פאר זיך איצט ,אז ירושלים איז דערנאך .עס איז איינגעזען פאר וויכטיג אז ר' אהרן דארף רעדען.
געווען א שאג צו קומען און צו פראבירען אנדרייען און צו
שטערען .ער האט נישט דעם ציבור פון דא .עס איז שוין די בר מצוה איז פארגעקומען אין פראנט פונעם ביהמ"ד
קלאר ..ער האט געהויבען פון בענקל אלץ אנגעצויגענקייט. הגדול "ויואל משה" אין שיכון קרית ויואל משה ,אויפ'ן
יעדער האט אבער געזען וואס דא איז פארגעגאנגען. זעלבן ארט ווי דער ברך משה האט געפירט דעם טיש ביי די
גרויסע נסיעה תשנ"ד .עס איז געווען אנוועזענד גאר א
עס איז געווען אזא באמבע אז דער ברך משה האט גערעדט ריזיגער ציבור ,איבער 150רבנים ,גדולי תורה אדמורי"ם
אויפ'ן טעלעפאן ווייל שוין צוויי יאר האבען ר' אהרןס ראשי ישיבות ,רבנן ותלמידיהון ,פון אלע היימישע קרייזן
מענטשען געהאלטען אין איין פאמפען מיט מעשיות אז און שיכטן.
אידן זענען געקומען פון ירושלים און דערציילט פאר'ן רבי'ן
ווי שיין זיין זון ר' זלמן לייב איז מצליח אין ירושלים ,און ביי די בר מצוה האט גערעדט דער בר מצוה בחור וואס
דער ברך משה האט נישט געוואוסט בחייכון וביומיכון ,ער האט געזאגט זיין פשט'ל ,דער אבי חתן הבר מצוה דער רב
האט בכלל נישט געהאט קיין אנונג פון וואס מען רעדט ,ער שליט"א .דער משב"ק ר' מרדכי דוד ווידער וועלכער איז
האט אינגאנצן נישט געוואוסט אז ער האט אפילו א זון געקומען צופארן פון מיאמי ,און האט מיטגעברענגט א
וואס וואוינט אין ירושלים. מכתב קודש פון כ"ק רבינו זצ"ל ,א ברכת מזל טוב פאר בנו
יקירו דער רב שליט"א לרגלי שמחת הבר מצוה ,האט דאס
נאר א קוק צוגעבן אויף די רייען ווי עס זענען געזעצן די פארגעליינט ברבים .דער גאב"ד ירושלים הרב דושינסקי
בני ברק'ער שמחה צושטערער די אנהענגער'ס פון ר' אהרן האט געזאגט דברי ברכה ,און אויך האט אויפגעטרעטען
איז געווען א רחמנות ,ווייל זיי האבן פארשטאנען אז ר' מיט דברי ברכה דער ראב"ד ר' ישראל יעקב פישער ז"ל
אהרן איז אויס מלך אין ירושלים .דער רבי האט געזאגט
אזעלכע ווערטער וואס מען קען נישט זאגען אויף בנו אינמיטן די בר מצוה ,האט געווארט א סופרייז פאר'ן
הגדול והנורא .נאך די דרשה זענען די בני ברק'ער געווען גאנצען ציבור .מען האט אויסגערופען אז דער רבינו הגה"ק
צוטראגן א גאנצן שבת ,ווי יעדער וועט זען ווייטער. דער זיידע ,גייט רעדן צום ציבור אויף א הוק-קאפ ,און
אנווינטשן מזל טוב .דער עולם איז אריין אין א עקסטאז
די בר מצוה איז געווען די לעצטע התכנסות פון אנ"ש און עס איז געווען אזא שאק אז דער עולם איז געווארען
דחסידי סאטמאר פון ירושלים און פון בני ברק תחת קורת פארשטימט.
גג אחד ,וועלכע האבן אנטיילגענומען ביי די בר מצוה
שמחת נכד כ"ק מרן רבינו זצ"ל.
115
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
116
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
איי וואספארא אחדות דארף מען איצט? איז איינער דען פרייטאג אינדערפרי אויפצומארגאנס פון די בר מצוה ,איז
צוטיילט? וואספארא שלום דארף מען איצטערט? איינער פארגעקומען א מעמד הנחת תפילין דורך דעם אבי החתן
קריגט זיך דען? הבר מצוה און דאן האט דער דארטיגער רב מיט ר' אהרן
געדאווענט צוזאמען מיט אלע ת"ת קינדער ,און ביידע
דער יונגערמאן נעמט איין סידור און ברענגט עס פאר די האבן אויפגעטראטן מיט דברי ברכה.
הנהלת המוסדות ,וועלכע האבן נישט געגלייבט אז די צווי
פארשוינען וועלן נעמען געלט פון די מוסדות צו טשעפענען לקראת שבת לכו ונלכה
דעם רב פון די קהלה מיט די מוסדות.
דעם שבת פון די בר מצוה ,האט גדונט אלס געהויבענער
עס פארשטייט יעדער אז מ'האט פארראכטן דעם דעקעל שבת פאר אלע סאטמארער חסידים ,זייענדיג א "שבת
פונעם סידור ,און ארויסגענומען אלע תורות פון אחדות התאחדות" פון בני וחתני רבני ,בראשות דער רב הקהלה
מיט שלום מיט מחלוקות וכו' ,און געדרוקט א נארמאלע אין ירושלים ,ווי עס האבן אנטייל גענומען אויך אנ"ש
סידור ארויף שבת. דחסידי סאטמאר פון בני ברק.
די צווי אויבערדערמאנטע פארשוינען ווייסן פון גארנישט, שבת ביינאכט האבן די בני ברקער געסט געגעסן אין
און קומען און דרוק נעמען דעם סידור ,נאכן ענדיגן זיך אונטערשטען שטאק פון ביהמ"ד ,און שבת אינדערפרי האט
דרוקן ,און אזוי ווי זיי זעהן דעם דעקל פונעם סידור ,ווערט דער גאנצער ציבור פון ירושלים און בני ברק געגעסן אינעם
איצט זיי שלעכט פאר די אויגן ,זיי רייסן זיך דער האר פון שאטער פון די בר מצוה ,בראשות בני וחתני רבינו בעל ברך
קאפ ,וואספארא סאבאטאזש איז דא פארגעקומען ,ווער משה ,בראשות דער רב פון ירושלים און ר' אהרן.
האט דערווישט דעם סידור? זיי עפענען דעם סידור פון
אינעווייניג און זיי זעהן אז עס פעלט אלע תורות און אלע צו דעם שבת התוועדות לאמיר דערציילן א קליינע עפיזאד,
פנינים יקרים פון ר' אהרן .זיי זענען געקומען צו לויפן צו די עס האטאפגעשפיגלט די טיפקייט פון די מחלוקת.
הנהלת המוסדות ,וועלכער האבען זיי געזאגט אז זיי ווייסן
נישט פון וואס זיי רעדן.
לכבוד יענעם שבת האט מען געדרוקט א ספעציעלן סידור
פארן גאנצן ציבור ,אזוי ווי דעמאלטס איז דער גאנצער
את הנעשה אין להשיב ,אבער אלס רעקאציע האט דער ציבור אין ירושלים געווען נאר אונטערן רב פון די קהלה
יועץ הפרטי מיט זיין קאזין ש.ז.פ ,.מיט וועם ער פלעגט זיך )רבינו שליט"א( ,אפילו די גרויסע אנהענגער'ס פון ר' אהרן,
מתייעץ זיין איבער די ענינים פון ירושלים ,באשלאסן אז די דעריבער זענען אויך ר' אהרן'ס מענטשן געווען אריינגעטאן
בני ברקער ציבור זאל נישט נוצן דעם שבת די סידורים, אין עסקנות אויף די בר מצוה און אויפן גאנצן שבת
ווייל עס בויקאטירט ר' אהרן מיט זיינע גרויס ארטיגע התוועדות .צווי עסקנים ר' אהרןס מענטשען זענען געווען
פלענער. מופקד אויפ'ן דרוקן דעם סידור לכבוד שבת.
במשך דעם גאנצען שבת האט ר' אהרן אויפגעגעסען ווילד מיטוואך איז דער סידור אריין געגאנגען צום דרוק .פאר
מיט א געוואלדיגען אפעטיט ,אלע כיבודים וואס איז נאר איינעם פון די חברי הנהלת הקהלה אין ירושלים איז
געשיקט געווארען צו זיין זייט .ער האט קיין איינס נישט איינגעפאלן צו שיקן א יונגערמאן אין דרוק און זעהן ווי
איבערגעלאזט אדער צוריק מכבד געווען פאר'ן ארטיגן רב אזוי דער סידור קוקט אויס ,וואספארא פנים עס טראגט.
פון די קהלה ווי עס פאסט זיך. דער יונגערמאן גייט אין דרוק און קוקט דעם סידור פאר'ן
אריינגיין אין דרוק מאשין און עס ווערט אים שלעכט פאר
ביים דאווענען האבען דעם רבינס קינדער געהאט די אויגן .אויפ'ן דעקל שטייט "יו"ל לקראת שבת התוועדות
שטענדערס ,און דער רב פון דארטען האט מכבד געווען ר' דחסידי סאטמאר בראשות מורינו הגה"צ גאב"ד קרית יואל
אהרן צו זיצען אויף זיין פלאץ .ער האט אים מכבד געווען שליט"א" ,מיטן סימבאל פון "שבת אחים" וועלכע איז אויך
צו שטיין ביי זיין עמוד .פארשטייט זיך ,ר' אהרן האט עס געווען ביים שבת התוועדות פון ר' אהרן אין לאנדאן .און
נישט אפגעזאגט .ער האט זיך אקוראט דארט געשטעלט. עס איז נישט דערמאנט געווארט איין ווארט אז דער רב פון
מנחה האט דער רב אוועק געגעבען זיין כיבוד און דער מיט די קהלה מאכט א שמחה און אז דער שבת התוועדות איז
מכבד געווען זיין ברודער ר' אהרן .פארשטייט זיך ,ר' אהרן לכבוד השמחה הרוממה.
האט עס נישט אפגעזאגט.
ער עפענט דעם סידור און דארט דערזעט ער גאנצער
שבת ביינאכט האבען אלע בני וחתני רבינו געגעסן אין די קונטרס פון תורות איבער דעם ענין פון אחדות און שלום,
סאטמארער עס זאל פון די קינדער ,און דערנאך איז מען צווי בלעטער פון תורת פון ברך משה און פון בנו הגדול
ארויף צום באטע אדער "שבת אחים" ,אדער ווי אזוי יעדער והנורא ר' אהרן ,און פונעם ארטיגן ירושלימ'ער רב וואס
קען עס אנרופען .אין עס זאל פאר די סעודה ,האט ר' אהרן לכבודו איז דער גאנצער חגיגה ,קיין איין ווארט נישט.
אריינמארשירט דער ערשטער און האט גלייך אנגעהויבן
זינגען שלום עליכם ,נישט ווארטענדיג אויף זיין ברידער
דער רב פון די קהלה וועלכער איז אהיים אויף געציילטע
117
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
מוצש"ק איז דאן פארגעקומען א מסיבת מלוה מלכה און א מינוטן ,זיך איבערטאן די בעקישע .און ווען דער רב
מעמד חנוכת הבית פאר'ן לעצטן שטאק פונעם בנין החדש שליט"א פון די קהלה איז אריין געקומען און שאטער ,האט
פון די נייע ת"ת ,לכבודו פונעם נדבן הרבני הנגיד ר' אליעזר זיך געטאן א געשישקעריי ,ווייל ר' אהרןס מענטשן די בני
קעסטענבוים ,וועלכע איז פארגעקומען פארן גאנצן ציבור, ברקער האבן נישט געהאלטן ביים שטיל ווערן.
אויך אינעם גרויסן שאטער פון די בר מצוה.
ביים עולה שב"ק האט מען צוטיילט די עשרת הדברות און
אלס נקמה אויף די דרשה פון רבינו בעל ברך משה ביים בר שישי .ר' אהרן האט געהאט שישי ,און דער רב די עשרת
בר מצוה ,ווי דער רבי האט געלאזט הערן מען דארף מכבד הדברות .דער הויך פונקט פון שבת פאר ר' אהרן איז געווען
זיין דעם רב ר' זלמן לייב ,און אלס נקמה אויפן סידור ווי די סעודה שלישית .ווען דער רב האט מכבד געווען דעם ר'
אויבערדערמאנט ,האבן די בני ברק'ער באשלאסן מיט אהרן צו זאגן ה' מלך ,האט ,פארשטייט זיך ,ר' אהרן עס
הוראה פונעם יועץ פאטי צו אהיים פארן קיין בני ברק און נישט אפגעזאגט .ווען דער רב האט מכבד געווען דעם ר'
נישט בלייבן אויף די חגיגה מוצש"ק ,טראץ וואס ר' אהרן אהרן צו זאגן תורה ,האט ר' אהרן פארשטייט זיך נישט
האט דארט אויפגעטרעטן מיט א "געוואלדיגע" דרשה. מסרב געווען ,און האט אפילו נישט מפני הנימוס אפילו
"איינמאל" געבעטן אז קודם זאל דער רב פון די קהלה זאגן
דעם ר' אהרן האט דער שבת התאחדות זייער אסאך תורה ,נאר ער האט זיך גלייך גענומען זאגן תורה.
אראפגעקלאפט ,נישט ווייל ער איז נישט געווען דער חתן,
פונקט פארקערט ער האט דאך באקומען אלע כיבודים ,ער די תורה האט ער געזאגט מיטען ניגון הידוע פון רבין ז"ל
האט אויף גערעדט ביים באטע די ערשטע און ער האט ביי שובבי"ם ,און האט אויסגעשאסען אין א האסטיגען און
גערעדט א דרשה שבת נאכמיטאג פאר ציבור קהל הקודש דארמאטישען געוויין ,באגלייט מיט אויך א ניגון פון קלאג.
שבירושלים .נו ,פארוואס איז ער געווען אזוי צובראכן, ווען דער ארטיגער סאטמאר ציבור שטייט געשאקט
נישט עפעס אנדערש ווי ער האט צוגעזען די שטארקע זעענדיג אז דא ווערט אפגעשפילט א פלעי ,וואס עס מיינט
הצלחה וואס זיין ברידער האט אינערהאלב די קהלה ,די גארנישט זיי ,נאר די רעביסטעווע "רבינו בחיי" ווירטשאפט
געוואלדיגע הערצה וואס יעדער איינער פערזענליך האט צו פון ניו-יארק .די בני ברקער שעפסען האבן מיטגעוויינט און
אים ,דאס יראת הכבוד ווי יעדער איינער רעדט צו אים ,די אפילו געלאזט פאלען טרערן .פון צווייטען זייט זענען
כבוד מלכים וואס די גדולי ירושלים טיילן עם צו און יעדע געשטאנען סאטמארער חסידים פון ירושלים און האבן זיך
פאסיגע געלעגענהייט. אונטערגעקוילערט פאר געלעכטער למשמע אוזנם ,נישט
גלייבענדיג וואס זיי זעהן און הערען.
פון ווייס איך עס? ליינט ווייטער.
נאר א קוק צוגעבן אויף די פנימ'ער פון ר' שלום אליעזר
נאך הבדלה ,רופט ר' אהרן ארויף צו זיין אכסניא אלע חברי מיט ר' חיים יושע ,האט מען געקענט זעהן ווי געשאקט זיי
הנהלת המוסדות פון בני ברק ,ר' משה חיים ווייס ,ר' יצחק זענען ,אז ר' אהרן האט אנגעהויבן פראווענען רעביסטעווע
יאזשעף ,ר' יוסף יושע גרין ,ר' ברוך אילאוויטש ,ר' אברהם נאך דערצו אין דער פרעמד וואס איז לכ"ע א פגיעה און
יהודה כהן) ,וועלכע קיינער פון זיי איז נאך דאן נישט רבי'ן.
געווען ר' אהרס מענטש( און הייבט זיי אן צו זידלען,
פארוואס די הנהלה טיילט נישט צו די זעלבע כבוד פאר ר' ר' אהרן וויינט און יאמערט ,ער קלאגט אויפען חטא הידוע,
חיים הערש מייזליש ,ווי די סאטמארער הנהלה און וואס איז געווען פיל מער ווי אין לאנדאן פ' שמות און
ירושלים טיילט און שטעלט צו פאר זייער רב? פארוואס וויליאמסבורג פ' בא .דא איז געווען די בכיות מער ענדליך
זאל דער ציבור אין בני ברק נישט האבן די געלעגענהייט זיך צו די יאמערייען פון ר' אהרן ביי די לוי' פון ברך משה .די
מו איבערצייגן אז ר' חיים הערש מייזליש פארטרעט נישט געוויינערייען פון די שובבי"ם תורה איז געווען ממש א
נאר די יונגעלייט ,נאר אויך די בעה"ב ,וואס דאס איז די ליצנות ,עס האט יעדער געזען ווי נאריש ער מאכט זיך ,און
ארבעט פון די הנהלה צו טאן. זיין עטענשאן וואס ער זיכט ביים ציבור.
וואספארא גענויע קאנפליקט האט צוגעברענגט אז ר' אהרן נאכען ענדיגן די תורה האט ר' אהרן א זאג געגעבן פארן
האט דאן באזידלט די הנהלת המוסדות ,ווייס איך נישט, ארטיגן רב אז ער זאל זאגן תורה ,אבער דער רב האט מסרב
אבער ווער עס ליינט מיינע איבערדערמאנטע ווערטער געווען ,ווייל נאך אזעלכע געוויינערייען וואס האט ער בכלל
פארשטייט פארוואס ער האט מורא געהאט פון זיין צו מוסיף זיין.
ברידער'ס רבנות אין ירושלים ,אז עס וועט האבן א עפעקט
אויך אויף די בני ברקער חסידים ,און דאס מיז מען ווי ביים אהיים קומען אין שטוב פון רב פון די קהלה נאך
שנעלער אפשטעלן ,און זעהן צו באפעסטיגן די מלוכה פון מעריב ,האט ר' חיים יושע געזאגט פארן רב ,קלוג האסטו
ר' חיים הערש מייזליש ,וועלכע מוז זיין א אייגענע מלוכה. געטאן אז דו האסט דארט נישט געזאגט קיין תורה ,נאריש
מאכן האסטו געדארפט לאזען אים אליין ,און טאקע נאר
ביים חגיגה מוצ"ש איז ר' אהרן אנגעקומען זייער פריה, אים אליין.
אנגעטאן מיט זיין באליבטען בגד ,און דאס איז דער
"פעלץ" ,ווייל ער האט געהאט היץ .ביים דרשה וואס
118
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ר' אהרן האט געשפעטיגט פון 11:00אזייגער פארמיטאג ביז מ'האט אים גלייך מכבד האט ער זיך פארענטפערט אז ער
,12:30און די רבנים זענען שוין געזעצן אומגעדולדיג ,דער רעדט ממש אנהייב ווייל ער האט אויך פיבער און ער
חבר הבי"ד הגאון ר' יעקב בלויא שליט"א האט נאכן ווארטן שפירט זיך נישט גוט.
א שעה געזאגט פאר ר' גרשון אז ער גייט אוועק ,ווייל דער
כבוד התורה פונעם בי"ד איז נאך אזוי גרויס ווי דער כבוד ביי די דרשה האט ער שטארק בארומט זיין ברידער דער רב,
התורה פונעם רב פון מאנארא ,אבער דער ירושלימ'ער רב אז ער איז א פאסיגער מענטש פאר די קהלה ,און איז גאר
מהרי"ם דושינסקיא וועלכער איז געווען א גרויסער סבלן א קלוגער מענטש ,דער ריכטיגער מנהיג הקהלה יראתו
האט אים געבעטן ווארטן ,דעריבער איז ער פארבליבן. קודמת לחכמתו ,און זיינע ווערטער האט ער
ארויסגעברענגט זיין באגייסטערונג פונעם חגיגה און פונעם
ביים קבלת פנים גופא ,האט ר' אהרן געפרעגט פארשידענע שבת ,זאגענדיג אז די עסקנים האבען זעט אויס
"מח פארגאפטע" קשיות וואס האט געמאכט א טייל פון די אריינגלייגט גרויסע כוחות) .לא עלינו ועליכם(
חברי הבי"ד לאכן און שמייכלען .איינע פון די פראגעס איז
געווען ווי אלט איז שוין דעם גרויסן האלצענער טיש אויף אינמיטן זיין דרשה האט ער בארימט די ישיבה פון זיין
וואס דער בי"ד פירט די דיני תורות. ברידער דער רב ,און אינמיטן רעדען האט ער אנגעוויזן
אויף צווי גרויסע קרוינען וועלכע עס האט געהאנגען אין
נאכן באזוך האט זיך איינער פון די עלטערע חברי הביד"צ דערמיט פונעם שאטער ,זאגענדיג" :און דאס קומט אויך
וואס געפונט זיך שוין בעלמא דקשוט אנגערופן :אויף דעם נישט פון גארנישט ,אויף דעם האבן די בחורים אויך
האבן מיר געדארפט ווארטן אנדערט האלבן שעה? געלייגט קאפ און מח) ".איר מיינט אז עס פעלט אויס
אנאליזען?(
זונטאג נאכמיטאג האט ר' אהרן פארלאזט ירושלים ,און
איז געפארן קיין בני ברק צו זיינע חסידים .און בני ברק ביי די חגיגה איז משה גבאי מכבוד געווארען מיט א דרשה.
האט מען אים אראנזשירט א קבלת פנים אויף די גאס ער האט ארויס געברענגט די געפילן פונעם שבת און די
ברחובה של עיר ,צוזאמען מיט באנייען דעם נייעם ת"ת אין התרגשות און די התרוממות וואס האט יעדן איינעם
שיכון קרית יואל ,די קינדער זענען דעמאלץ אריבער פונעם באנומען ,צולייגענדיג אז מ'האט געזעהן אז אפילו מלאך רע
אלטן ת"ת בילדונג אין "זכרון מאיר" ,פון רחוב היילפערין בעל כורחו יענה אמן ,נאכזאגענדיג א בני יששכר אויף די
דורך די גאסן דעסלער ,חזון איש ,ישמח משה ,און אויף רח' בחינה פון מלאך רע בעל כורחו יענה אמן .דער ציבור וואס
דעסלער קארנער חזון איש האבן די קינדער אפגעווארט ר' האט געהערט די ווערטער האט אנגעהויבן כאפן אז יא ,דא
אהרן מיט בגדי שבת אויף די גאס. איז דא א מלאך טוב און א מלאך רע ,מיט אלע משמעותער.
ר' אהרן האט געדארפט אנקומען 5:00אזייגער נאכמיטאג, מען קען זאגען אז ביי דעם שבת איז דא ערשטע מאל נולד
און איז אנגעקומען נאך 7:00ביינאכט ,אבער מיט דעם געווארען דער דערהער פון ר' אהרןס מענטש און ר' זלמן
אלעם האט מען געלאזט ווארטן די קליינע קינדער אויף די לייבס מענטש .עס איז געווען זייער בולט אז ר' זלמן לייב
גאס ,אבער 6:30האט זיך אנגעהויבן אראפלאזן א גאס- האט א ציבור וואס וועלען אלעס טאן אז זייער רב זאל
רעגען אין בני ברק ,וואס האט צוגעברענגט אז די קינדער ארויסגיין מיט גאנצע גלידער און זאל נישט "צוקוועטשט,
זאלן מוזן אנטלויפן מיט זייערע ברוך הבא "פענדלעך" כל ווערען .און דעריבער כאטש ר' זלמן לייב האט "אלע"
עוד נשמתם באפם. כיבודים אוועגעגעבען פאר ר' אהרן און ר' אהרן האט
"אלע" אויף געגעסען ווי א ים חזיר ,דאך איז ר' אהרן
מאנטאג איז ר' אהרן געפארן אויף מקומות הקדושים מירון צוקוועטשט געווארען .דא האט מען נאכאמאל געקענט זען
צפת טברי' וכו' מיט די בני ברקער ישיבה און כולל דעם וועלטס ווערטעל :דער מענטש טראכט און דער
יונגעלייט .ר' אהרן האט גענומען קוויטלעך און געליינט די באשעפער לאכט .און אפילו ר' אהרן אליין האט זיך איבער
קוויטלעך פון די בני ברקער ציבור ,בחיים פון זיין טאטן צייגט אז "אויך" ר' זלמן לייב האט חסידים וואס זענען
דער ברך משה. גרייט אויף "מסירת נפש" )יא ,עס איז דאן נאך געווען א
בחינה פון מסירת הנפש והגוף צו זיין ר' זלמן לייבס א
זונטאג איז געפארן קיין מקומות הק' ,ר' חיים יהושע דער מענטש( און זיי האבען זיך אפען ארויס געשטעלט אז ר'
מאנסיער רב ,מיט א ענגע צאל ידידים ואוהדים .מיר וועלן אהרן זאל נישט קומען קיין ירושלים צו צושטערען זייער
עס באלד בארירן מער ,פארוואס מיר דערציילן עס. שמחה.
דער טראסק און די הצלחה פונעם גאנצן חגיגת הבר מצוה זונטאג פארמיטאג האט דער יועץ פרטי ערלעדיגט ביים
איז נישט געווען באוואוסט פאר די טויזענטער סאטמארער מחותן פון ר' אהרן ,דער גאב"ד מהרי"ם דושינסקיא ,אז
חסידים און ניו-יארק ,ווייל א וואך בעפאר האט דער איד מ'זאל אראנזשירן פאר ר' אהרן א קבלת פנים אין "לשכת
נישט געמאכט גאר א גרויסן עסק דערפאר ,טראץ וואס עס הביד"ץ" פון די העדה החרדית .ר' גרשון שטעמער האט
איז געווען שיין און נארמאל באריכטעט. נישט געוואלט אבער ווייל הרב דושינסקיא מיט ר' משה
שטערנבוך האבן אים געבעטן ,האט ער מסכים געווען.
119
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
פאראגראף ווי עס איז געשטאנען באשריבן אז ר' אהרן איז עס איז וויכטיג צו צולייגן אז ר' אהרן'ס מענטשן האבן שוין
געפארן אויף מקומות הק' ,איז גלייך געשטאנען דערנאך ,אז א וואך פאר די בר מצוה שטארק געפלאקערט אויפן "איד",
אויך ר' חיים יהושע איז געפארן אויף מקומות הק' מיט א ווייל זיי האבן געזאגט אז משה גבאי האט נישט געלאזט
שיינע צאל אידן ,אויך האבן זיי געהאט טענות אז "דער אריינלייגן קיין שום ברוך הבא באגריסונגען פאר ר' אהרן,
איד" האט נישט באריכטעט דעם "קבלת פנים" פון ר' אהרן אפילו נישט פון מוסדות יטב לב .ר' אהרן'ס מענטשן האבן
ביים "לשכת ביד"צ" העדה החרדית. געהאלטן אז דאס איז געווען א ציל צו אוועקנעמען ר'
אהרן פונעם פראנט פון די חגיגת הבר מצוה ,און אים מאכן
בקיצור ר' אהרן'ס מענטשן ,און איבערהויפט דער יועץ פאר א זייטיגער.
פרטי האבן געהאלטן אז דאס מיינט אפיציעל צו טשעפענען
ר' אהרן און פוגע זיין בכבודו ,און האבן געזאגט פאר יעדן אבער ווען "דער איד" איז ערשיינען א וואך נאך די בר
אז עס וועט קומען א גיטס אויף צוריק. מצוה ,זענען ר' אהרן'ס מענטשן ארויס פון די גלייזן ,ווייל
די חגיגת הבר מצוה איז געווען זייער שיין און גרויס
אויב מיינט איר אז נאר זיינע חסידים זענען געווען באריכטעט אויפן דריטן פעידזש פון די ערשטע סעקשאן,
צוטרייסעלט פונעם באריכט פון "דער איד" ,וועלכע האט די און דער קעפל איז געווען ווי פאלגענד" :טויזענטער
ערשטע מאל ארויסגעהויבן ר' זלמן לייב אויף גאר א סאטמארער חסידים ביי גרויסארטיגע שמחת הבר מצוה
שטארקן פארנעם און אים געשטעלט גלייך אויף גלייך מיט פאר זון פון הגאון הצדיק אב"ד דקהילתינו הק' שליט"א פון
ר' אהרן ,האט איר א טעות .ער אליין ,ר' אהרן האט ירושלים" ,און די אונטער קעפל איז געווען "בראשות בני
געליינט דעם ארטיקל און האט געבלוטיגט געפערליך אויף וחתני רבינו שליט"א" ,דאס האט ר' אהרן'ס מענטשן
משה גבאי ,ווי איר וועט זיך איבערצייגן ווייטער. ארויסגענומען פון די גלייזן ,ווייל זיי האבן געזאגט אז דא
זעט מען קלאר אז מ'וויל דא מאכען ר' אהרן ווי איינער פון
א וואך שפעטער איז ארויס די אידישע געדאנק ,ווי עס איז די "בני".
געווען באשריבן ר' אהרןס באזוך מיט אלע פיטשעווקעס,
באגלייט מיט צענדליגער בילדער ,טראץ וואס ר' אהרן איז דער איד האט געדעקט בעיקר די בר מצוה ,און ר' אהרן
דאך געווען זייער שטארק קעגן כאפן בילד .דארט איז שוין מיט זיינע מענטשען האבן געהאלטען אז ר' אהרן איז
יא ר' אהרן געווארען דער בר מצוה בחור .א בחור וואס געווען דער "בר מצוה בחור" ,ער דארף האבן די מערסטע
האט געהאט פיל אטענשאן. אטענשאן ,און נישט זיין ברודער דער בעל שמחה) .און
אויב מעג איך זיך אמאל פארעדען ,וועל איך זאגען אז דאס
די נקמה פון ר' אהרןס מענטשען קעגן משה גבאי איז איז מעגליך דער "חטא הידוע ,אויף וואס ר' אהרן האט אזוי
געווען ,מיטען אריינלייגן ביים נייעס באריכט פון ר' אברהם געיאמערט(.
פרידמאן פיר בלעטער ווי עס איז באשריבן געווארען דעם
באזוך פון ר' אהרן באגלייט מיט א צאל בילדער. אויך האבן זיי געהאט טענות אויפן ארטיקל אז מ'איז דארט
אייגענטליך ,וואס איז געווען אזוי שטארק די נקמה? ווייל מבזה ר' אהרן זייער שטארק ,ווייל אויף יעדען כיבוד וואס
דעמאלטס האט נאך קיינער זיך נישט געטרויעט צו ר' אהרן האט באקומען איז געשטאנען ווי פאלגענד" :דער
אריינלייגן קיין עדס און ארטיקלען אין דעם "נייעס רב שליט"א האט מכבד געווען דעם געהויבענעם גאסט
באריכט" וואס איז דאן געווען דער איינציגסטער קרית יואלער רב שליט"א מיט מנחה" ,אדער "דער רב
קאנקארענץ פונעם איד. שליט"א האט מכבד געווען דעם קרית יואלער רב שליט"א
מיטען זאגן דברי תורה".
מיר וועלן בארירן נאך איין עפיזאד און געשעניש וועלכעס
איבערצייגט פאר יעדן ווי שטארק ר' אהרן איז געווען ר' אהרןס מענטשען האבן געזאגט ,אז אין סאטמאר איז דא
צורודערט פונעם "בר מצוה" ארטיקל אין דער איד .און איין רב ,וואס דאס איז ר' אהרן ,און דא קומט משה גבאי
דאס איז דער פראטעסט אין ניו יארק און דאס פארברענען און מאכט ר' זלמן לייב פאר'ן רב ,און ר' אהרן פאר קרית
דער איד ,באשריבען באריכות מיט נייע אויף דעקונגען, יואלער רב .אויך האבן זיי געהאט טענות ,אז אזוי ווי ר'
אי"ה. אהרן איז דער בנו בכורו און איז געקומען "בשליחות",
דעריבער קומט נישט צו שרייבן אז מ'האט מכבד געווען
עטליכע קלייניקייטען פון די בר מצוה מנחה אדער מ'האט אים מכבד געווען מיט זאגן תורה ,ווייל
די אלע כיבודים זענען גאר זיינע ,אן מכבד זיין .לויט זיי
א קליינער תיקון טעות פון דער עפיזאד פון די "סידורים". האט געדארפט שטיין פשוט ,דער רב שליט"א האט
און דער אמת איז געווען ווי פאלגענד: געדאווענט מנחה כדרכו ,דער רב שליט"א האט געזאגט
תורה ,און נישט מיט א זלזול אז זיין יונגערער ברידער דער
בעל הבית האט אים מכבד געווען ,ווי עס וואלט נישט
לכבוד יענעם שבת האט די הנהלת המוסדות געלאזט געווען זיינס מלכתחילה.
דרוקען לכבוד די שבת שמחה א ספעציעל סידור ,און צוויי
עסקנים וואס זענען געווען ר' אהרןס מענטשען זענען
געווען מופקד אויפ'ן דרוקן דעם סידור לכבוד שבת. אויך איז געווען טענות ,אז מ'שטעלט ר' אהרן אוועק אויפ'ן
זעלבן דרגה ווי זיין שוואגער ר' חיים יהושע ,ווייל ביים
120
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
מצוה ,זענען אויך געקומען פון ניו יארק עטליכע יונגעלייט, מיטוואך איז דער סידור אריין געגאנגען צום דרוק .עס איז
חסידים פון רב. אפגעשמועסט אז דער בעל הדפוס ר' אהרן בלום וועט
שיקען א עקזעמפולאר פונעם סידור פאר די חברי הנהלת
ר' אהרן האט יעדען פון די יונגעלייט געפרעגט הקהלה איידער עס גייט צום דרוק .ווען ער האט געשיקט
בלאזעדיגעהייט "דו ביסט אויך געקומען צו די בר מצוה?", דעם עקסזעמפעלואר איז זיי שלעכט געווארען פאר די
און דו אויך?" "און דו אויכעט? הא?" אויגן .די צוויי ר' אהרןס מענטשן האבען געשריבען אויפ'ן
דעקל "יו"ל לקראת שבת התוועדות דחסידי סאטמאר
איינער פון די יונגעלייט איז געווען א חשובער יונגערמאן בראשות מורינו הגה"צ גאב"ד קרית יואל שליט"א" ,מיטן
פון וויליאמסבורג ר' ישראל שלום ווייס ,וואס פלעגט סימבאל פון "שבת אחים" וועלכע איז אויך געווען ביים
לערנען פריוואט פאר געלט מיט ר' אהרןס זון חיים הערש. שבת התוועדות פון ר' אהרן אין לאנדאן .און עס ווערט
נאך פסח ווען די מחלוקה האט שוין געהאט אויף נישט דערמאנט געווארט איין ווארט אז דער רב פון די
געפלאקערט האט ר' ישראל שלום אויף געהערט צו לערנען קהלה מאכט א שמחה און אז דער שבת התוועדות איז
מיט חיים הערשן ,ווייל ער האט אפיציעל זיך ארויס לכבוד השמחה הרוממה.
געשטעלט פארן נייעם רב .האט אים דעמאלטס ר' אהרן
געטראפען און אים געזאגט :זייט דו בוסט געפארן צו די בר אינעווייניג אינעם סידור איז געווען בייגעלייגט א גאנצער
מצוה בוסטו געווארן פון די שונאים .שוטה. קונטרס פון תורות איבער דעם ענין פון אחדות און שלום,
צווי בלעטער פון תורת פון ברך משה און פון בנו הגדול
* והנורא ר' אהרן ,און פונעם ארטיגן ירושלימ'ער רב וואס
לכבודו איז דער גאנצער חגיגה ,קיין איין ווארט נישט.
דער ירושלימער רב ר' זלמן לייב האט אפיציעל צוריק
געגעבען א באזוך פאר ר' אהרןען אין בני ברק ,דינסטאג פ' איי וואספארא אחדות דארף מען איצט? איז איינער דען
משפטים .ארויסקומענדיג פון ר' אהרןען ,האבען די בני צוטיילט? וואספארא שלום דארף מען איצטערט? איינער
ברקער בחורים מיט יונגעלייט געפערליך געשטופט ר' זלמן קריגט זיך דען?
לייבן ,און זיי האבען אראפגעווארפן זיין גבאי ר' שלמה צבי
עקשטיין )ע"ה( אויף דער ערד. עס פארשטייט יעדער אז מ'האט פארראכטן דעם דעקעל
פונעם סידור ,און ארויסגענומען אלע תורות פון אחדות
פרטים פון דעם באזוך פון ר' זלמן לייב ביי ר' אהרן מיט שלום מיט מחלוקות וכו' ,און געדרוקט א נארמאלע
סידור ארויף שבת.
אין בני ברק
די צווי אויבערדערמאנטע פארשוינען ווייסן פון גארנישט,
פאר ר' אהרן איז אהיימגעפארן פון ארץ ישראל איז דער און קומען און דרוק נעמען דעם סידור ,נאכן ענדיגן זיך
סאטמאר-ירושלימער רב געפארן פון ירושלים קיין בני ברק דרוקן ,און אזוי ווי זיי זעהן דעם דעקל פונעם סידור ,ווערט
זיך געזעגענען מיט ר' אהרן וויבאלד ער איז שוין פון דארט איצט זיי שלעכט פאר די אויגן ,זיי רייסן זיך דער האר פון
אהיימגעפארן .דער וועג האט אבער געדויערט זייער לאנג קאפ ,וואספארא סאבאטאזש איז דא פארגעקומען ,ווער
ווייל דער קאר האט געכאפט א "פלעט-טייער" .ווען ער איז האט דערווישט דעם סידור? זיי עפענען דעם סידור פון
אנגעקומען קיין בני ברק האט ער זיך פארענטפערט שטיל אינעווייניג און זיי זעהן אז עס פעלט אלע תורות און אלע
פאר אחיו הגדול ,אז דער וועג האט לאנג גענומען וועגן פנינים יקרים פון ר' אהרן .זיי זענען געקומען צו לויפן צו די
דעם פלעט פון א רעדל .ר' אהרן דער ילד קטן מאוד ,רופט הנהלת המוסדות ,וועלכער האבען זיי געזאגט אז זיי ווייסן
זיך אן פארן גאנצן ציבור )הייזעריגערהייט צוליב דער נישט פון וואס זיי רעדן.
פארקילעכץ וואס ער האט באקומען אין ירושלים (...ווער
ווייסט וויאזוי א פלעט הייסט אין לשון קודש? אלע את הנעשה אין להשיב ,אבער אלס רעקאציע האט דער
ארומיגע התפעלות-כאפער האבען פרובירט צוצטרעפן וואס
דער גאב"ד וויל יעצט מחדש זיין .איינער האט געזאגט אזוי יועץ הפרטי מיט זיין פלומעניק ש.ז.פ ,.מיט וועם ער פלעגט
און דער אנדערער עפעס אנדערש .און ר' אהרן ווענדט יעדן זיך מתייעץ זיין איבער די ענינים פון ירושלים ,באשלאסן
אפ ,ניין ניין ניין ,און דו פרעגט ער אן אנדערן ,אויכעט אז די בני ברקער ציבור זאל נישט נוצן דעם שבת די
נישט? ביז ענדליך עס איז געקומען צייט אויף צו הערען סידורים ,ווייל עס בויקאטירט ר' אהרן מיט זיינע גרויס
"געסען" .עס איז שוין צייט אויס צו זאגען דעם סוד און ארטיגע פלענער.
דער בחורישער מח פירט אויס מיט א שמייכל :איך איך איך
וועל ענק זאגן" :תצא רוחו ישוב לאדמתו" ...און זאגט *
איבער דריי מאל :תצא רוחו ישוב לאדמתו ,און ער לאכט
דערביי פון זיין געוואלדיגן בליץ. ביי די בר מצוה זענען אויך געקומען צו פארען בערך א
צוואנציג יונגעלייט תלמידים פון רב ווען ער האט נאך
און היות נישט דער גאנצער עולם האט פארכאפט צו געדינט אלץ ר"י פון די ישיבה לצעירים יארען .אויסער די
הערען דעם בליץ-ווארט ,האט שמואל הכהן פר"מ עס געסט פון ניו יארק וואס זענען געקומען צו שטערען די בר
איבערגעזאגט פאר די הונגער-פארחלשטע בני ברקער ,און
121
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
קריגעריי קעגן אים פון אזויפיל סאטמארער מענטשן .דער זיי האבען זיך נישט געקענט גענוג אפ ווינדערען וואס
קלוגער ראש הקהל ר' סענדר דייטש ז"ל האט זיך אמאל פארא גרויסער וועטלס חכם דער גאב"ד איז ,און זיי האבן
אויסגעדריקט צו איינעם )איך האב עס געהערט פון יענעם, נישט געקענט אויפהערן צו לאכן פון דעם געלוגענעם בליץ.
א שטארקער איש נאמן ,אבער כ'וועל נישט אויסשמירן זיין און דער רב האט זיך דערביי אומגעקוקט ערשטוינט וואס
נאמען ברבים( ווען יענער האט געהאט מיט ר' סענדר א דער ברודער רעדט צוזאם ל"ע ,און וויאוזי די בני ברקער
לאנגן שמועס וועגן ר' אהרן ,די מערכות יעדן שני וחמישי שעפען התפעלות מיט א שעפ לעפעל.
אין קרית יואל ,און ר' סענדער האט אים געזאגט אז מען
וואלט געקענט אסאך אויפטאן מיט גוטן ,ווען נישט די *
ווילדע צעלאזטע און צעהיצטע התנהגות פון ר' אהרן ,האט
יענער אים פרובירט פארענטפערן ,ר' אהרן איז דאך סייווי ווען דער רבי שליט"א איז דאס ערשטע מאל
דער וויזניצער איידעם ,וואס ער טוט וועט מילא זיין אהיימגעקומען פון ירושלים בשנת תשנ"ח האט ער
טריפה .אבער ר סנדר האט אים געענטפערט ,אזוי מיינסטו, געוויילט שבת אין בארא פארק צוליב די שמחת שלום זכור
ווען ער וואלט זיך נאר ארנטליך אויפגעפירט וואלט מען פאר זיינס אן אייניקל יענע וואך איז ר' אהרן פונקט געווען
אים שוין לאנג מוחל געווען דאס וואס ער איז א וויזניצער אויף א "שבת התוועדות" אין ב"פ .איז ר' אהרן
איידעם! אריבערגעקומען פאר די באטע אפגעבן מזל טוב פאר זיין
ברודער .ביים אריינקומען אין סיגוטער בית המדרש רופט
יעצט א מינוט ,איך ווייס עס זענען דא חולקים ,ר' סענדר ער זיך אן הויעך צום רבי'ן ,וואו דיין ירושלימער קאפטן?
האט מיט דעם סטעיטמענט פאקטיש נאר פארגעשטעלט נו ,דו רעדטס שוין מיט א רי"ש ...און דער רב האט נישט
איין חלק פון סאטמאר ,נישט יעדער מוז דערצו מסכים זיין, געוואוסט צו ער זאל לאכן אדער וויינען .דער ברודער פון
און יעדער קען שפירן אנדערש .אבער וואס איך וויל יא מאנרא איז געווארען א גוט זאגער ,א לייצן און א בליצן
ארויסברענגען מען זאל פארשטיין פון די מעשה איז ,די כאפער.
נקודה אז דאס וואס ר' אהרן איז ר' אהרן בה"א הידיעה,
דאס הייסט ביי דעם גרויסן חלק פון סאטמאר וואו ער א סוכות דערויף איז ר' אהרן געזעצן ביי איינע פון די טישן
מופרך ומוכחש און מען האלט נישט פון אים קיין צוויי נעבן דעם ר' זלמן לייבס זוהן ליפא ,וואס איז נאך געווען
סענט איז עס נישט נאר וועגן זיין וויזניצער איידעמשאפט, פאר די בר מצוה ,און אגאנצען טיש איז ער געווען
און נישט וועגן דעם שידוך וואס דער רבי זי"ע איז געווען פארנומען פרעגן ליפא'לען וויאזוי ער זאגט אויפן
דערקעגן ,נאר ליידער צוליב זיין זכות עצמו... ירושלימער שפראך מיט א רי"ש ,קאראלעך ,פישאלעך און
נאך אזעלכע ענדליכע קינדערישע ווערטער ,און ליפאלע
און יעצט וועל איך צוקומען אביסל צו זיין קנאות ,וואס האט איינגענומען חרפות און בושות פון דעם גרויסן
מיט דעם וועט מען פארשטיין דעם פיקטשער פון יענעם פעטער וואס ער האט בשו"א נישט געוואלט אראפקריכן
ווינטער ביי די פראטעסט אין ניו יארק. פון זיינע נערוון.
ר' אהרן האט במשך זיינע יארן אלס ראש ישיבה אין קרית דער פראטעסט חודש אדר תשנ"ט
יואל אסאך מאל "געלאזט פאלן ווערטער" וועגן די שיטה
הק' פון רבי'ן ,און וועגן די קנאות און וועגן ספר ויואל איידער איך הייב אן שרייבן וועגן דעם פראטעסט חודש
משה .עס זענען דא אסאך סטעיטמענטס פון אים וועגן אדר און די אלע ארומיגע חזיריי ,מוז איך מקדים זיין א
ספר ויואל משה אז עס איז נאר דברי אגדה און נישט שטיקל שמועס וועגן די גאנצע קנאות פון ר' אהרן ,ווי
להלכה ,ער האט אמאל אין ישיבה זיך אויסגעדריקט אז מען ווייט עס טוט אים וויי ציונות ,ווייל עס פעלט אויס צום
קען נישט זאגן אויפ'ן ויואל משה אז עס האט א דין ווי שלימות מען זאל פארשטיין די סוגיא פון ערב דעם
תשובות מהר"ם שיק ,עס איז דא פון אים סטעיטמענטס ווי פראטעס.
ער לאכט אפ פון מחמירים וואס נעמען נישט אריין ספרים
פון מוסדות הרב קוק ,די אלע זאכן זענען אין גאנצען נישט
אין פלאץ פאר א סאטמאר ראש ישיבה און פאר איינעם ר' אהרן ,ווי מען ווייסט ,האט דאך אויף זיך דעם "פלעק"
וואס וויל זיך רופן סאטמאר רבי. וויזניץ ,וואס איך מיין מיט'ן אונטערשטרייכן די ווארט
פלעק איז עפעס וואס מען האט אים אלץ פארגעווארפן,
עס איז געווען די שווארצע קאץ וואס האט אים באגלייט,
מען דארף זאגן אז מסתמא איז דאס געווען דער פועל יוצא און דאס איז געווען די הויפט סיבה פארוואס סאטמר איז
פון זיין אן איידעם אין וויזניץ ,ווייל די שנאה האט אין אים צוטיילט געווארן תשמ"ה ,ווייל אלטע סאטמארער חסידים
נעבעך געפלאקערט פארוואס די סאטמארער שיטה האט און רוב איינוואוינער פון קרית יואל האבן נישט געוואלט
געברענגט ער זאל ווערן אויסגעשפילט פון די געזעלשאפט, אלס רב דעם יונגערמאנטשיק ,וועלכער איז דער איידעם
און אז זיין חתונה האט שוין געדארפט זיין ליידיג פון פונעם וויזניצער רבי'ן נשיא מועצות גדולי התורה ,א זאך
מענטשן .כאטש מען האט שוין געהערט קנאים וואס זענען וואס איז אין סאטמאר חזיר טרייף.
נישט געווען קינדער פון קנאים ,און טאקע גרויסע קנאים,
לדוגמא ר' שמחה בונם וואלדענבערג ז"ל פון ירושלים, אבער אויסער דעם "יחוס" ,איז אויך דא אסאך זכות עצמו
וועמענס פאטער דער ציץ אליעזר איז געווען פון די
ווייטערע קרייזן און ר' שמחה בונם איז געווען פון די פון ר' אהרן ,און דאס האט אנגעהאלטן די שנאה און
122
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
מתכבד זיין בקלנום ,יעדער האט פארשטאנען אז ער מיינט מוצי"ם אין עדה החרדית און פון די אויסגערופענע קנאים,
עס נישט בכלל וואס ער זאגט ,און ממילא האט עס נישט וועמען עס האט טאקע וויי געטאן ציונות .אבער ר' אהרן
געלאזט קיין שום השפעה. איז דאך ווייט פון דעם כרחוק מזרח ממערב.
ווי טיפער מען איז אריין אין די מחלוקה מיט'ן יונגערן אין די נו"ן יארן האט ר' אהרן'ס יועץ פרטי און נאך אנדערע
ברודער ר' זלמן לייב ,אלס וויכטיגער איז געווארן צו פונעם אלטן סאטמארער חדר געזען אז מען מוז פאר יעדע
ערקלערן ר' אהרן אלס דער קנאי ,ווייל מען האט געוואוסט פרייז אנהייבן מאכן ר' אהרן פאר א וועלטס קנאי .ר' אהרן
אז דאס שפילט א ריזיגע פאקטאר אין די מלחמת האחים. האט אין יענע יארן אנגעהויבן האלטן זייער היציגע דרשות
דער יועץ פרטי איז דעמאלט אויפגעקומען מיט די קעגן ציונות ,ער האט אראפגעריסן די מדינה פארוואס מען
סטראטעגיע ,אז אין סאטמאר וועט מען סייווי נישט וויל נישט צוריקגעבן די שטחים ער האט ספעשל שטארק
האלטן ר' אהרן פאר א קנאי ,מען קען אים צו גוט ,זאל מען ליב געהאט צו צולייגן די רעליגיעזע פארטייען ,און מסביר
כאטש אין די דרויסנדיגע גאס האלטן אז ער איז א קנאי. זיין די פאליטישע אנטוויקלונגען אין ארץ ישראל ,ער
און זיין געדאנק איז געווען צו פארבינדן ר' אהרן מיט'ן פלעגט רעדן שארף קעגן די פרומע ,לדוגמא תשמ"ח ביים
בריסקער ראש ישיבה פון ירושלים הג"ר דוד חנוכת הבית פון בנין ישיבה קטנה "עצי חיים" אין קרית
סאלאווייטשיק שליט"א ,ער זאל ווערן זיין ווארטזאגער אין יואל ,האט ער זייער שארף אראפגעריסן זיין אייגענעם
חוץ לארץ ,אזוי וועט יעדער מוזן איינזען אז ער איז טאקע שווער דעם וויזניצער רבי ,פארן אויפנעמען דעם
א קנאי. דעמאלסדיגן ראש ממשלה יצחק שמיר שר"י ,אינעם גרויסן
בית המדרש בקרית וויזניץ און געזינגן פתחו שערים ויבוא
תשנ"ט ווינטער איז אונטערגעקומען א גוטע געלעגנהייט גוי צדיק ,און איין דרשה חול המועד פסח ,האט ער
פאר ר' אהרן זיך איינצוקויפן עולם הזה און עולם הבא ביי אראפגעריסן די חסידישע קרייזן וואס צייילן ספירה מיט א
די קנאישע קרייזן פון ארץ ישראל ,דאס איז געווען כ"א ברען נאכן סדר אבער גייען צו די בחירות) ,ער האט
כסלו יענעם יאר ,מיטוואך נאכט פרשת וישב" ,דער איד" פארגעסן אז אין ארץ ישראל ציילט מען ספירה חול המועד(
איז ארויסגעקומען מיטוואך צופרי ,און אויפ'ן העדליין פון אין איין דרשה ביי א מלוה מלכה פון איחוד התלמידים
איד איז געשטאנען אז די מדינת ישראל'ס בג"צ האט האט ער אזוי שיין אראפגעריסן מיט דברי זלזול דעם
ארויסגעגעבן יענעם טאג א דראמאטישן אורטייל ,אז די ערלויער רב שליט"א "א רב אין ארץ ישראל דער מיט די
פארמערטע דיחויים פון דינען אין צה"ל פאר ישיבה לאנגע בארד ,מלא על כל גדותיו" ,און דער זעלבער צייט
בחורים איז מער נישט געזעצליך און מען וועט נישט קענען אראפגעריסן א ליבאוויטשער זינגער אברהם פריד מיטן
מער נוצן דעם תירוץ פון תורתם אומנתם. נאמען אז ער זינגט לבנימין אמר אויפן דעמאלסדיגער און
היינטיגער ראש ממשלה נתניהו שר"י .ער האט זיך
פאר אהרן מתתי' דייטש איז די נייעס געווען ווי א רייפע אהערגעשטעלט ווי אזא קנאי וואס מען זעט כמעט נישט.
פרוכט .פארוואס? ווייל ביי בריסק איז ווער ס'ווייסט די לכאורה פון די הייסטע צייטן פון הרב דאמב ,ווען ער האט
זאך פון גיוס בני הישיבות איינע פון די שטערקסטע געגאסן פעך און שוועבל קעגן די רבנים פון ארץ ישראל,
מערכות פאר וועלכע מען גייט ממש אין פייער ,און דער איז נאכנישט געווען אזא גרויסער פייערדיגער קנאי ווי ר'
יועץ פרטי האט פארשטאנען אז אויב ר' אהרן וועט יעצט אהרן איז געווארן אין די נו"ן יארן ,אזעלכע דרשות הערט
באמבאדירן די גאס מיט די נייעס וועט ער זיך איינקויפן ביי מען מער נישט .ער איז געווארן א מוזג פון רבי'ן זי"ע
ר' דוד סאלאווייטשיק ,ער וועט אייננעמען די קנאים און אויסגעמישט מיט'ן וואידיסלבער רב ,פאלטישאנער רב ,ר'
ספעשל די קנאי'שע ירושלימ'ער גאס ,די בריסקער חדר, סענדר דייטש ,און ר' הערץ פרענקל ,און ענק קענען
שוין אפגערעדט פון סאטמאר ,ער וועט ווייזן פאר די וועלט צושטעלן צו די ליסטע וויפיל נעמען ענק ווילן נאך .על פי
איינמאל פאר אלעמאל אז ער האט די ריכטיגע רוב האט ער זיך באנוצט מיט אזאלעכע הויכע לשונות פון
קאנעקשאנס מיט ירושלים ,ער וועט נוצן די באמבע ר' סענדר'ס לעקסיקאן וואס פאסט מער פאר שרייבערס פון
"בריסק"!!! און די גאנצע וועלט וועט וויסן אז ר' אהרן, צייטונגען ווי איידער א רב בישראל ,און ווען ער האט נאך
נישט זיין ברודער ר' זלמן לייב ,האט די פאוער אויף געהאט א גוטן זשאוק אויף יענעם'ס חשבון האט ער זיך
ירושלים ,און אויך וועט מען וויסן וואסערע קנאי ער איז. צולאזט א שטייגער ווי דער יארמער רב,
כ"א כסלו תשנ"ט אין דזשאוויץ סענטער אבער די אלע דרשות האבן נעבעך געהאלפן ווי טויטע
באנקעס עס האט נישט געשלאגן קיין עכטע ווארצלען ,די
קנאים האבן עפעס געשמעקט אז דער ר' אהרן איז נישט
לאמיר א מינוט צוריק שפאצירן צו יענעם כ"א כסלו ,אין קיין קנאי ,עס אינטרעסירט אים ציונות ווי א לאך אין קאפ,
דזשאוויץ סענטער אין מאנהעטן ,וואס כאטש סאיז געווען קנאי'שע מוסדות פון ארץ ישראל וואס זענען אריין צו אים
אינמיטן ווינטער איז די לופט אין זאל געווען היציג אויף נעמען אין קרית יואל נאך געלט אדער א בריוו האט ער
אלע געהירן )נישט פארגעסן ,עס איז נאך געווען פאר די בר געקענט אפלאכן פון זייער נישט נעמען געלט ,מען האט
מצוה( .די רעדנער זענען רוב געווען "שונאים" ...דאס דערשמעקט אז ער נוצט ציונות אלס מיטל וואו מען קען
הייסט אפיליאירט מיט משה גבאי .איך וועל נאר כאפן און לעקן א ביינדל ער זאל שוין ענדליך ווערן
אויסרעכענען ווער עס האט גערעדט ,און איך בין זיכער וועלקאם אין סאטמאר ,אדער אויסנוצען זיין מדות טובות
יעדער וועט האבן א שמייכל. פון אראפרייסן א צווייטן ברשות התורה ,און זיך נאך
123
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ישראל'דיגע פרעסע האט נאכנישט געהאט באריכטעט ,און הנגיד ר' שלום צבי בערגער פון לאנדאן איז געקומען צו
פארשטייט זיך מען האט געקאלט. פארן און ער איז באגריסט געווארן דורך הרה"ח ר' עזריאל
גליק שליט"א ,היינט שונא נומבער איינס ביי ר' אהרן.
ווען ר' אהרן איז צוגעקומען צום מייק איז שוין געווען לכבוד ר' שלום בערגער האט גערעדט זיין זון ר' בעריש
זייער שפעט ,ער האט געמוזט רעדן בקיצור ,ווייל די זאל בערגער ,היינט דער ראש הקהל ביי ר' זלמן לייב אין
האט זיך שוין אנגעהויבן אויסליידיגן ,האט ער גלייך לאנדאן.
אנגעהויבן רעדן פון דעם ,און איך דארף נישט אויספירן אז
פון די דראמאטישקייט און די דעמאגאגישקייט האט ער דערנאך האט גערעדט ר' אהרנס דעמאלסדיגער גרויסע
אינגאנצן נישט געשניטן. שונא אינעם אפיס פון די מוסדות ר' ארי' לייב גלאנץ,
דעמאלטס אדמיניסטראטאר פון יו.טי.עי ,.איינער פון די
ר' אהרן האט געשטורעמט" :היינט איז ארויס א געזעץ אין מערסט פארהאסטע מענטשן אין ר' אהרןס לאגער.
מדינת ישראל" ,אז דער איינשטעל ביז היינט נישט צו
נעמען בני ישיבה אין מיליטער איז נישט אויסגעהאלטן ,עס אויך האט גערעדט הרה"ג ר' אנשיל אשכנזי ,א מחותן מיט
גייט יעצט קומען א שרעקליכע מהפכה אין ארצינו ר' זלמן לייב און מנהל פון ישיבה קטנה ,וואס דער יועץ
הקדושה ,עס גייט ווערן א מגיפה וואס מען גייט פאדערן פרטי מיט זיין קאמפאני האבן שוין געהאט פלענער וויאזוי
מסירות נפש .דאס איז א גזירת שמד וואס כלל ישראל האט מען ווערט פון אים פטור.
נאכנישט געהאט מיום היתה ישראל לגוי .איך וויל זאגן
פאר אחינו בני ישראל אין ארץ ישראל ,אונז שטיי מיר מיט אויך האט גערעדט הרה"ג ר' נחמן שטויבער ,דעמאלטס
ענק ,מען וועט ענק שטיצן אין די שווערע מלחמה ,אונז מנהל אין ישיבה לצעירים ,וואס מען האט געוואוסט יארן
וועל מיר נישט דערלאזן אריינשטעקן א שווערד אין רוקן לאנג אז ער איז ממש ווי א ברודער מיט ר' זלמן לייב דער
פון די ישיבות ,מיר וועלן קעמפס מיט מסירות נפש ראש ישיבה פון צעירים.
אפצושלאגן די גזירות שמד ,מען וועט זיך לאזן ארעסטירן,
מען וועט גיין אויף קידוש השם ,און זיך נישט אפשטעלן די מערסטע געקריצט מיט די ציין האט מען ביי די דרשות
פאר גארנישט אין די וועלט ,וכל קרני רשעים אגדע פון ר' אליעזר קעסטענבוים און ר' אברהם לעפקאוויטש .די
תרוממנה קרנות צדיק. צוויי רעדנער האבן ביידע באוויינט אז קוים מיט אפאר
חדשים פריער זענען אוועק די ראשי הקהילה ר' סענדער
אין תש"ס ,תשס"א ,צי שפעטער ,ווען ס'איז ארויף אין די דייטש און ר' לייבוש לעפקאוויטש.
העדליינס די נחל חרדי פראבלעם ,האט ר' אהרן געהאלטן
שטרומישע דרשות און זיך בעיביש גערייצט" :איך בין אין זאל זענען געווען קופקעס ווי יונגעלייטלעך האבן
געווען דער ערשטער וואס האט גערעדט וועגן די גזירה, געקריצט מיט די ציין ,ביי די שטארק היציגע קופקעס האט
מען האט מיך נאך דעמאלט נישט פארשטאנען ,אבער היינט מען געהערט ווי מען קאכט מיט שוים אויף די ליפן ,אז
זעט שוין יעדער אז איך בין גערעכט געווען") .בערך אזויווי משה האט דא אויסגעפירט ,ער האט איבערגענומען די
על גאור וואס האט ערפונדעם דעם אינטערנעט( איי ,ווער גאנצע יו.טי.עי .אלעס זענען זיינע מענטשן ,דער רב
האט אים נישט פארשטאנען ,וואס הייסט ער האט גערעדט )מיינענדיג ר' אהרן( איז נישט מער ווי א פינפטע ראד.
די ערשטע עס איז דאך שוין געשטאנען אין איד נאר פאר איינער האט מיר געשריבן אין אישי אז ער האט געזען ווי
ער האט בכלל גערעדט? אבער קיין חכמה ערווארט מען אפאר היציגע חברה טענה'ן זיך אויף הויכע טענער מיט
שוין סייוויי נישט פון ר' אהרן אין די עידזש ,סאו קען מען שמואל ווידער ,אז מען מוז שוין ענדליך אנהייבן צו
עס אויסהערן און לאכן ,אויב מען וויל) .איך געדענק נישט דעליווערן און ווייזן אז ר' אהרן איז בעל הבית אז נישט
דעם דאטום ווען ער האט געזאגט אז ער איז געווען דער וועט זיין זייער ביטער .און ער האט געטרייסט דעם עולם
ערשטער ,ווער עס געדענקט זאל מיר שיקן פונקטליך דעם דאונט ווארי ,עס וועט נאך קומען גוטע צייטן.
לשון אין אימעיל אדער תיבה אישית(.
בשעת'ן דינער ,אינמיטן די אלע קופקעס ,איז דער יועץ
סך הכל היוצא מדברינו ,דאס איז געווען די מואוו פון פרטי געווען זייער פארנומען ,ער האט געהאט וויכטיגערס
תשנ"ט ,און די סוף מעשה במחשבה תחילה פאר די אויפ'ן קאפ .בשעת'ן דינער גייט מתתי' דייטש צו ר' אהרן
סטעימענט פון צוויי יאר נאכדעם "איך בין געווען דער פריעדמאן פון "איד" ער מוז אים שוין העלפן
ערשטער ,מען האט מיך נאך דעמאלט נישט פארשטאנען", עמוירדזשענסי ,דער קרית יואל'ער רב גייט באלד רעדן און
עס איז א היבש אינטרעסאנט שטיקל היסטאריע ווי ער מוז וויכטיג האבן אינפארמאציע וועגן די נייע געזעץ
אינטערגעבעט מען האט אים צו זיין דער שר צבא ,וואס וואס איז היינט געשטאנען אין איד .ער האט אים געהייסן
פירט מעכטיגע מערכות קעגן ציונות ,און ווי מען האט אים יעצט צו קאלן קיין ירושלים ,כאטש ס'איז אינמיטן די
פראבירט צו פארבינדן מיט'ן בריסקער ראש ישיבה נאכט ,שוין באלד פארטאגס אין ארץ ישראל ,ווייל ער מוז
שליט"א ,אנן מהכא ואתון מהתם ,זיי זאלן זיין די צוויי ארויסקוועטשן פון י .ווייס די מאקסימום וואס ער ווייסט
לייבן ביים כלל ישראל ,איינער אין ארץ ישראל און איינער וועגן דעם נייעם געזעץ וואס איז היינט ארויס אין ארץ
אין חוץ לארץ. ישראל וועגן ישיבה בחורים אין מיליטער ,וואס די ארץ
124
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
אויגען און הייבט אן מיט א הויכע שטימע ,ברוך אתה ה' און איך דארף צולייגן נאך א נקודה ,נישט נאר צו טרייען
אלקינו מלך העעעעעעעוייייילעם ,אשר ברא ,א טיפע אפצואוואשן די וויזניצער פלעק האט ר' אהרן געוואלט זיין
קרעכץ ,ששון ושמחה ,נאך א טיפע קרעכץ ,חתן וכלה ,צום דער דעה-זאגער און קנאי ,נאר ער האט געוואלט מיט דעם
דריטען מאל א טיפע קרעכץ .ער האט געענדיגט די ברכה אויך נאכמאכן זיין טאטן וואס ער פלעגט רעדן ביי
האט געדונערט א אמן אז מען האט געקענט טויב ווערן. פראטעסטן בחיי רביה"ק זי"ע ,וואו דער רבי האט נישט
גערעדט נאר זיין פלומעניק דער סיגעטער רב ,וועלכער איז
נאכדעם זענען אלע פנימ'ער פרייליך געווארן .אלעס האט שפעטער געווארן ממלא מקום .דאס זעלבע האט ר' אהרן
זיך ארום געדרייט לאכען ווי די זיבעלעך :האסט געזען ווי מיט זיין בעיבישקייט געהאלטן אז אויב זיין טאטע רעדט
משה גבאי איז ווייס ,ער פלאצט ,א אנדערער חכם האט נישט דעמאלט מעג נאר ער "בשם דעם טאטן און
מסביר געווען אז יעצט האט מען אים איינמאל פאר בשליחות" ,ווייל אין סאטמאר פלעג דער ממלא מקום רעדן
אלעמאל געוויזען ווער ס'איז בעל הבית ,ער וועט זיך מער בחייו פון זיינע פארגייער ,אזוי איז געווען ביים טאטן און
נישט וואגען צו טשעפענען דעם רב ,די געמיטער זענען פעטער ,און אזוי איז יעצט ביי אים מיט'ן טאטן.
געווען זייער הויך און פאר ר' אהרן האט עס אזוי שיין
צוגעשפילט ,ער האט די ערשטע מאל געוויזען אז ער וועט דאס איז געווען איינע פון די גרויסע בובוס ווען עס איז
זיך מער נישט לאזן שפייען אין די קאשע פון משה גבאי, אויפגעקומען נאך א געשטאלט אויף די רבני'שע
ס'אינטרעסירט אים נישט צו זיין טאטע לעבט און צו ער פלאטפארמע דער יונגערער ברודער ר' זלמן לייב וואס איז
זיצט אפילו ביי זיין טיש ,ער וועט ווייזען ווער עס האט יענעם אדר געקומען פון ירושלים רעדן ביים פראטעסט אין
דעם פאוער אין סאטמאר ,פאר יעדע פרייז. ניו יארק און האט גערעדט בשם סאטמאר די זעלבע ווי
דער ברודער .דאס איז געווען א געפערליכע פאררעכענונג
)פון דעמאלטס אן ביזען היינטיגען טאג ,האלט מען און איין אינעם חשבון ,און ספעשל נאכדעם וואס מען האט שוין
"ווייזען" .ר' אהרןס מענטשען האבען נאך זייט דעמאלטס אינוועסטירט אזויפיל קאנעקשאנס מיט בריסק ,פייערדיגע
נישט אויפגעהערט "ווייזען" .שוין דורך גאנצע צען יאר ,און דרשות און באמבע אויפרייסן "דער ערשטער" קעגן גיוס
זיי "ווייזען" .איינמאל ווייזט מען פארן ברך משה רבין. בני הישיבות ,אבער דאס וועל איך שרייבן ביים המשך.
איינמאל פאר משה גבאי .איינמאל פאר ר' זלמן לייבן.
איינמאל פאר די האלבע וועלט .איינמאל פאר די גאנצע האטס געדולד וועגן די חתימות פונעם קול קורא ,די
וועלט .אבער דער עיקר איז ,אז מען ווייזט .דער פראבלעם פארברענען דעם איד אין קרית יואל ,די פראטעסט ,און
איז אבער ,אז קיינער קוקט נישט וואס זיי ווייזען .און ווי נאך ,המשך יבוא אי"ה
באלד זיי כאפען נישט אז קיינער קוקט נישט וואס זיי
ווייזען ,זענען זיי געבליבען ביים ווייזען .און עודם מדברים, נאך א קלייניקייט איידער איך שרייב וועגען די פראטעסט.
און זיי ווייזען נאך אלץ(.
ווי איך האב שוין דערמאנט זענען ר' אהר'ןס מענטשען
* געווען נאך ארץ ישראל געפערליך צערודערט קעגן "דער
איד" ,זיי זענען געווען צושטורעמט היתכן מען האט אזוי
אין ירושלים האט זיך זייער געקאכט יענעם ווינטער תשנ"ט ווייניג געשריבען פון זיין מעכטיגען באזוך און מען האט
א גרויסע מערכה ווייל עטליכע אסירי ציון ר' אהרן שמואל בעיקר געשריבען וועגען די שמחה און די בר מצוה ,אין די
קארנבליט נ"י און נאך אפאר ירושלימער אידן זענען געווען צייט וואס ר' אהרן איז דא דער חתן הבר מצוה און דער
ארעסטירט אויף אכט חדשים תפיסה אויפן חשד אז זיי בעל שמחה ,ער איז אלעס ,און וואס מען שרייבט וועגען די
זענען געווען ביי א פראטעסט אין ירושלים קעגען בר מצוה מיינט מען נאר אים צו טשעפען.
מיסיאנערן.
די ערשטע וואך נאכען אהיים קומען פון ארץ ישראל האט
אין ארץ ישראל זענען עטליכע מאל געווען ריזיגע די ערשטע מאל אויסגעבראכען א עפענטליכע מהומה אין
דעמאנסטראציעס יענעם ווינטער ,און אויך אין אמעריקע גרויסען ביהמ"ד אין ראדני ,דאס איז געווען ביי שבת שבע
האט מען אנגעהויבען קאכען אז מען מוז מאכען א ברכות פרשת תרומה ,דעם ברך משה'ס איידעם ר' דוד
פראטעסט .עס זענען געקומען פארלאנגען פון ארץ ישראל, מייזליש פון מאנטרעאל האט חתונה געמאכט זיין טאכטער
ספעציעל פון די חברי הביד"צ און גאר שטארק פון רבי ע"ה יענעם דאנערשטאג נאכט ,און פרייטיג צו נאכטס ביי
בנימין ראבינאוויטש זצ"ל חבר הביד"צ אז מען מוז מאכן א שבת שבע ברכות איז געווען א מעכטיגער מצב ביים
פראטעסט אין חוץ לארץ .אויך דער וועלט בארימטער בענטשען.
בריסקער ראש ישיבה רבי דוד סאלאווייטשיק שליט"א
האט געשיקט פערזענליך א בריוו מיט זיין איידעם רבי מען האט מכבד געווען ר' אהרן צו זאגען ברכה אחריתא,
נחמי' קאפלאן שליט"א ראש ישיבת שער התלמוד קיין און דא האט זיך ספאנטאן אנגעהויבען אזא געשישקעכטס,
אמעריקע צום ברך משה זצ"ל ,אז מען מוז קעמפען און אז איבעראל אין גאנצן ביהמ"ד האט מען זיך
אויפשטורמען חוץ לארץ קעגען די גזירות שמד און העברה אויפגעשטעלט טישן און בענק קוקען וואס דא גייט פאר.
על הדת אין ארץ ישראל. די געשישקעכטס האט געדונערט "ששששש"" ,ששששש",
אלעס איז שא שטיל ,און ר' אהרן פארקנייטשט זיך די
125
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
פרטי אינזין געהאט די ערשטע זאך ר' אהרן זאל גלייך אבער אונזער ליבער ר' אהרן האט דאך נישט געוואלט
שרייבן א בריוו צו קארנבליעט און די אנדערע ארעסטאנטן ארויספאלען פונעם סיסטעם ,ביי אים אין קאפ איז דאך
זיי מחזק זיין .ר' אהרן האט געשריבען א בריוו וואו ער שוין געווען רעדזשיסטערט אז ער איז דער סאטמאר רבי,
וויינט דארט געפערליך אז ער האט יעצט אליין געזען אין על פיו ישק כל דבר ,ער באשליסט ווען יא און ווען נישט צו
ארץ ישראל ווי ערליכע אידן ווערן אונטערדרוקט ,די מאכען א פראטעסט ,ממילא האט ער יעצט אויך געטרייט
מלחמת הדת איז שרעקליך ,און ווי שטארק ער האט זיי ארויסצונעמען די גרעסטע אטענשאן וואס האט געהאט א
געוואלט באזוכען ,ער שרייבט אז ער איז ספעשעל שייכות צום פראטעסט.
געבליבען א טאג לענגער אין ארץ ישראל אבי זיי צו קענען
באזוכן ,ער איז געפארען אין די תפיסה אבער די רשעים ווען ר' אהרן איז געווען ביי די בר מצוה אין ארץ ישראל
האבען אים נישט אריין געלאזט אפילו נישט אויף א מינוט, איז ער פארשטייט זיך געגאנגען באזוכען דעם בריסקער
ממילא אויב ער קען זיי נישט באזוכען פערזענליך וויל ער ראש ישיבה רבי דוד סאלאווייטשיק ,און רבי דוד מיט זיין
זיי כאטש מחזק זיין מיט א בריוו. פייערדיגע קנאות האט געבעטען פון ר' אהרן אז מען מוז
אויפשטורמען אמעריקע .ר' אהרן האט צוגעזאגט אז ער
ער שרייבט אז ווען ער איז געווען אין ארץ ישראל האט ער וועט אים עס ערלעדיגען .א צייט שפעטער ווען עס האט
גערעדט מיט ראשי ישיבות און מנהיגי עדות בישראל וועגן זיך געטאן וועגען די קול קורא ,האט ר' אהרן גע'טענה'ט אז
דעם שווערן מצב ,און הגאון הגדול ר' דוד סאלאווייטשיק די גאנצע פראטעסט האט נאר ער געהייסן מאכן ,האט מען
שליט"א ראש ישיבת בריסק האט אים פערזענליך געזאגט אים געענטפערט אז עס איז געקומען בפקודת פון רבי'ן
אז שוין פופציג יאר פון התייסדות המדינה וואס איז שוין דער נשיא פון התאחדות הרבנים ,ווייל די עדה החרדית און
געווען אסאך שווערע צייטן און תקופות איז נאכנישט דער בריסקער ראש ישיבה האבן געשריבען א בריוו אז מען
געווען אזא שווערער מצב ווי דעמאלטס. מוז מאכן א פראטעסט ,דער מצב איז איום ונורא .אבער ר'
אהרן האט געטענהט פעסט אז ס'איז נישט אמת ,משה
בשעת מעשה האט מען נאכנישט געקענט אזוי ווייט גבאי וויל נאר אזוי מאכן א פאלשע בילד ,און דער אמת איז
פארשטיין ר' אהרןס ווייטאג פונעם פאקט וואס ער האט אז נאר ער האט געהייסען מאכען א פראטעסט ,ער האט
נישט געקענט אריינגיין אין תפיסה ,אבער צוויי וואכען געברענגט די מעסעדזש פון בריסקער ראש ישיבה ,ער האט
שפעטער ווען זיין יונגערער ברודער ר' זלמן לייב דער רב געברענגט א ערשט האנטיגן באריכט פונעם שווערען מצב
פון ירושלים איז געקומען רעדען צום פראטעסט ,און ער אין ארץ ישראל פאר זיין טאטען דער ברך משה זצ"ל ,און
האט פארציילט א ערשט האנטיגע באריכט ,א באגעגעניש נאר דעמאלטס איז דער ברך משה געווארען אויפגשוידערט
וואס ער האט פערזענליך געהאט מיט די ארעסטירטע אידן, דערפון און זאפארט געהייסען ארגאניזירען א עצרת מחאה,
און ווי ער האט זיך אליין איבערצייגט וואס פארא ממילא איז די גאנצע פראטעסט נאר צו פארדאנקען ר'
שטארקע גבורת הנפש זיי האבן .דעמאלט האט מען שוין אהרן .נו ,קען זיך איינער קריגען מיטען מציאות?
אסאך בעסער פארשטאנען ווי ר' אהרן האט עס געוואלט
דראמאטיש שילדערן ביים פראטעסט און ער האט נעבעך צוריק קיין ארץ ישראל א סעקונדע:
נישט געקענט .ער האט מסתמא געהאלטן אז זיין ברידער
און משה גבאי האבן אפילו אינטערגעשטעלט די גאנצע א וואך פאר ר' אהרן איז נאך געווען אין ארץ ישראל איז
מעשה מען זאל אים נישט אריינלאזען אין תפיסה ,אבי ער דער לעלובער רבי שליט"א פון בני ברק געווען באזוככן די
זאל עס נישט קענען פארציילען. אסירים אין טורמע ,עס איז געווען איבעראל באשריבכן אז
ער האט מחזק געווען די ארעסטאנטן און ער האט אפילו
* געפירט א ראש חודש טיש אין תפיסה וואו ער האט
געזאגט דברי חיזוק פאר די יונגעלייט.
יעצט א קליין משל פון ר' אהרןס קנאות פון יענע צייט.
ערב דעם פראטעסט ,וואס היינט ווען איינער וואלט דאס נו ,אונזער ר' אהרן איז פארשטייט זיך געווארן דזשעלעס,
געזאגט וואלטען אים די ארונים אראפגעריסען אויפן און ווען ער איז דארט געווען האט ער ממש גע'חלש'ט צו
ערגסטען פארנעם. גיין אין תפיסה באזוכן "די אסירי ציון" ,ער האט געוואלט
ארויסנעמען די בעסטע אטענשאן וואס ער קען ,עס איז
יענעם ווינטער האט די העכסטע געריכט אין מדינת ישראל אים געווען זייער וויכטיג ער זאל קענען פארציילען זיין
וואס מען רופט בג"ץ )נישט ביי ר' אהרן וואס האט פאר זיין גאנץ לעבען אז ער האט אליין באזוכט די ארעסטאנטן ,און
פראפאגאנדע קעגען סאטמאר בני ברק א נאמען געגעבן אין די "משלחן מלכים" צען יאר שפעטער וועט מען קענען
פאר יעדע ציוניסטישע קאורט דעם נאמען בג"צ( דער "בית דרוקן די שמועס ווי ער צעלייגט פונקטליך וויאזוי די
משפט עליון" האט געפסקענט אז אויך רעפארמער קענען ציוניסטישע תפיסה זעט אויס ,וואסארא קאלער די בילדינג
ערוועלט ווערען אלס פארשטייער אינעם מועצה דתית .די איז און וויפיל פאליציאנטן עס שטייען ביי די טיר.
אגודה אין אמעריקע האט געמאכט א ריזיגע עצרת תפילה
אויף וואל סטריט ,וואו מען האט געזאגט שמע ישראל. אבער די תפיסה וועכטער האבן נישט געוואלט אריינלאזען
סאטמאר איז געווען קעגען יענעם פראטעסט ,ווייל מען ר' אהרן באזוכן די איינגעשפארטע אין תפיסה ,און ממילע
האט געהאלטען אז די מועצה דתית איז סייווי גע'אסר'ט ווען ער איז צוריקגעקומען פון די בר מצוה האט דער יועץ
126
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
רעדט זיך איין אז ער געט דערמיט א פליק פאר די פון אלע גדולים פון פריערדיגן דור אפילו פון די אגודה
סאטמארער קהילה אין בני ברק? קרייזן ,און עס ווערט נישט מער אסור ווען רעפארמער
זענען דארט.
*
ר' אהרן האט אויסגענוצט די מצב און ער האט גערעדט
נאך איין זאך וואס איז געווען פאר יענעם פראטעסט די דעמאלט א דרשה אין קרית יואל שבת פרשת כי תשא
ערשטע מאל ,אין איינקלאנג מיט די נייע סטראטעגיע תשנ"ט פארן לייענען ,וואו ער האט זייער זיס אפגעלאכט
פונעם יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש ,אז מען דארף פון די רעליגיעזע פארטייען וואס זיי זיי זענען ביז היינט
"פּאלישען" ר' אהרן ער זאל האבן א שיין פיקטשער ,און נישט ארויס אויף די גאס שרייען און די גאנצע טעם
ווארפען די אלע שלעגערייען און רעדער שטעכען אין קרית פארוואס מען האט יעצט געמאכט די עצרת איז וועגן עס
יואל אויף משה גבאי'ס פלייצעס .ר' אהרן האט דעמאלט גייט זיין וואלען אין די מדינה .ער האט מסביר געווען אז
געשריבען א בריוו צו די אלע עסקנים וואס האבען מען מאכט א "ויצעקו" ,עס איז דא א שרעקליכע "גזירה",
געארבעט ביים פראטעסט און פארדאמט די מעשים פון מען בלאזט אויף די גזירה אויפן גרעסטען פארנעם ,אלעס
אומפאראנטווארטליכע יחידים וואס האבען געמאכט ווייל די אגודה דארף ווייזען אז מען קעמפט פאר
שאדענס פאר אידן פארן פראטעסט. אידישקייט און מען גייט זיך נישט לאזען פונעם בג"צ.
ר' אהרן שרייבט "שמועה שמעתי ותרגז בטני ולא אוכל ר' אהרן האט אויסגעשריגן :דאס איז "תחתיה תעמוד
לתת מרגוע לנפשי" פארוואס מען האט געמאכט הזיקים הבהרת" ,אונטער דעם ליגט באהאלטען די וואל
ביי די הכנות צום עצרת .ער בעט די אלע עסקנים בשם פראפאגאנדע ,דאס איז דער ציל פון די פראטעסט ,מען
דעם טאטען דער ברך משה זצ"ל מען זאל נישט מאכען קיין שלעפט צאם תמימותדיגע אידן קעגען די גזירה אבער מען
שום שאדענס פאר קיינעם ,מען זאל נישט גורם זיין קיין מיינט גארנישט די גזירה .קומענדיגע וואך ,האט ר' אהרן
הזיקים פאר נכסי הקדש און נכסים פרטיים ,ווייל דאס אויסגעפירט ,וועלען מיר גיין דעמאנסטרירען קעגען דעם
ברענגט א חילול ה' נישט קיין כבוד שמים ,און מען ווייסט שלטון הרשע ,אונז וועלמיר אויסרופען א מחאה קעגן דאס
ווי ווייט דער פעטער זי"ע האט מקפיד געווען קעגן אזעלכע עצם מדינה .אונז וועלמיר נישט מוחה זיין נאך קעגען איין
מעשים תעתועים .ר' אהרן פירט אויס דעם בריוו" :והדבר איינצעלע פינגער פונעם עגל ,דער בג"צ ,נאר קעגען דעם
ברור כי כל מי שעשה איזה היזק ליחיד או לרבים ,על פי גאנצען עגל ,ווייל ווען מען איז מוחה נאר קעגען א פינגער
הלכה מחויב לשלם כל מה שהזיק". ווייזט מען מיט דעם אז די גאנצע עגל איז יא כשר.
יעדער פארשטייט אז ווען אין די אנהויב נו"ן יארן ,וואלט אויך ביים פראטעסט מיט צוויי וואכען שפעטער האט ר'
סיי וועלכער רב געשריבען אזא בריוו וועגן די הזיקים פון אהרן געזאגט אז מיר זענען געקומען פראטעסטירען קעגען
נכסי הקדש און נכסים פרטיים וואס איז יעדען טאג געווען דעם "גאנצען" שלטון הרשע ,נישט נאר קעגען די בג"ץ
אין קרית יואל ,וואלט ר' אהרן אליין געהאלטען קעגען די אדער די אנדערע גזירות ווי מיסיאן ,נאר קעגען די גאנצע
שארפסטע דרשה אין זיבעטען ריפ אריין ,ווייל אין קראלי, מדינה" .מיר זענען נישט מוחה קעגען איין איינצעלנע
אין סאטמאר און אין ברוקלין האט מען אויך געשלאגען, פינגער פונעם עגל ,נאר קעגען דעם גאנצן עגל".
אבער יעצט תשנ"ט ווען מען האט שוין געארבעט אויף א
נייע פלאטפארמע ,מען האט געזוכט די שולדיגע און נו ,היינט ווען די גאנצע ארונישע פארטיי איז געבליבן מיט
געוואלט אראפ ווארפען אלע שמוץ פון זיך ,מען האט איין איינציגע מערכה ווען זיי ווילען שפילן קנאים ,די
געוואלט אויסקוקען ווי א שיינע רבי וואס האט נאך נישט דרשות און ארטיקלען קעגן די ציוניסטישע בג"צ ,ווייל ר'
געטשעפעט אין לעעבן קיין פליג און פארשטייט פשוט אהרן האט נעבעך בטעות געמיינט אז אלע בתי משפט אין
נישט ווי מען קען יענעם שאדען מאכען געלט "תרגז בטני ארץ ישראל טראגען דעם נאמען בג"צ ,און מען האט
ולא אוכל לתת מרגוע לנפשי" ,איז מען געגאנגען און אליין איבערגעדרוקט קאפיעס פון ספר ויואל משה און
געשריבען א בריוו קעגען די שלעגערייען און געהייסען אריינגעקלעפט ווערטער און שטיקלעך אבי עס זאל האבען
באצאלען יעדען וואס האט געמאכט א היזק פאר א יחיד דעם נאמען בג"צ ,און פאר א יאר פורים האט מען אהיים
אדער א רבים ,אזוי וועט די פרעמדע גאס זאגן אז דאס איז געשיקט מיט אלע ארונישע יונגלעך פיקטשערס פון המן
א ריכטיגער סאטמאר רבי ,סיי דער גרויסער פייערדיגער און מען האט אויפגעהאנגען המן ווייל המן איז דאך דער
קנאי אבער אויך איינער וואס יעדע ריר איז על פי הלכה, בג"צ אליין ,מיט נאך בעיבישע שטותים און ספלעשעס
און ער הייסט באצאלען אלע פריוואטע שאדנס... וואס זיי האבען שוין געשריבן און געדרשנט ווייל די גאנצע
מערכה קעגן ציונות איז נאר קעגען די בג"צ וואס פסק'נט
* די געזעצען .דארף מען זיי פשוט גיין און ווייזן די ספין וואס
ר' אהרן האט געזאגט צען יאר צוריק ,ווען ער האט זיך נאך
בקיצור ,אין אמעריקע האט מען זיך גענומען גרייטען אין איינגערעדט אז ער גייט זיין סאטמאר רבי און ער מוז רעדן
גרויסען צום פראטעס ,די פייערדיגע סאטמארער קנאות קנאות ,דעמאלטס איז ער געווען ביזי אז ווען מען איז
איז ביי יעדען אנגעווארימט געווארען און אין גאנץ ניו מוחה נאר קעגען א פינגער ווייזט מען אז די גאנצע עגל איז
יארק האט מען זיך געגרייט צו שטורמען וועגען די ביטערע יא כשר ,ומה נשתנה אגודה תשנ"ט מר' אהרן תשס"ט,
פארוואס מעג ער יא זיין ביזי נאר מיט דעם בג"צ ,ווייל ער
127
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
דיסארדער" -זיך באלד גענומען בלאזען ,כדרכו .און נסיונות און די גזירות .מען האט אנגעהויבען ארומגיין
מסתמא ,ווען ער איז אוועקגעגאנגען האט ער געקאלט זיין זאמלען חתימות פון אלע רבנים וגדולי ישראל וועגען דעם
יועץ אהרן מתתיהו ,דערציילן אז משה גבאי האט אים שוין חיוב ארויס צו גיין פראטעסטירען.
ווידער מסדר געווען.
די עסקנים וואס זענען געווען איינגעשפאנט אין די הכנות
דער קול קורא איז ערשינען אין דער איד פרשת ויקהל צום פראטעסט האבן יענס מאל געוואלט מאכן א
פקודי ,וואס פלעגט דאן ארויסקומען יעדען מיטוואך צופרי, דעמאנסטראציע אזאנס און אזעלכעס ,עס זאל ווערען כל
און יענעם דאנערשטאג איז געווען דער פראטעסט אין הגולה כמדורת אש ,א פראטעסט וואס איז שוין יארען
מאנהעטען .קאשויער רב האט מען ארויפגערוקט אויף די נישט געווען ,און פאר דעם האבן זיי געוואלט
ערשטע שורה פון די קול קורא ,און ר' אברהם אויף די ארויסברענגען אלע סארט אידען ,כאטש אלע מיינונגס
דריטע שורה. פארשידנהייטן פון אלע קרייזן ,האבן זיי געוואלט מען זאל
פארקוקען פון אלעם און פארזיכערען די גרעסטע סוקסעס
פארוואס די מעשה איז אזוי פארקריפלט געווארען איז למען כבוד ה' וקידוש שם שמים.
געווען ,ווייל א וואך פריער ,א שבת פאר פורים ,איז ר'
נפתלי דוד לייטנער געקומען צום ברך משה'ס טיש ,און האט ר' אהרן אויך מסכים געווען דערצו?
משה גבאי האט אים צוגעפירט צום רבין ,זיי האבן עפעס
גערעדט .פארוואס ער איז געקומען ווייס איך נישט ,אבער לייענט אין המשך.
מען האט געשמועסט אז מען ארבעט אויף א שלום .ווי
פארשטענדליך האט ר' אהרן עס גענומען פאר איינע פון די ווי געשריבען האט זיך יענעם ווינטער אפגעשפילט א
שריט וואס משה גבאי וויל אים מסדר זיין. מערכה אין ירושלים ,ווען די פאליציי האט ארעסטירט א
חרדישן איד הרב קארענבליט ווייל ער האט צובראכען א
און דער אמת איז געווען אז עס איז שוין געווען רואיגער מיסיאנערישען הויז אין מאה שערים ,און ער האט
אין סאטמאר -סוף כל סוף איז שוין ר' זלמן לייב געווען באקומען א שווערע שטראף פון זיצען אין טורמע איבער א
אין ירושלים -און עס איז שוין געווען "עפעס" מענטשען יאר צייט.
וואס האבען שוין באקומען א נאמען אלץ "ר' זלמן לייבס"
מענטשן ,און אזוי ווי ר' זלמן לייב האט געהייסן דער מתון, אנהייב חודש אדר האט די התאחדות הרבנים אראנזשירט
און אלע פארעווע ,און די אזויגערופענע "שונאים" האבן א עצרת מחאה אין פראנט פון די מדינת ישראל קאנסולאט
אנגעהויבען רעדען פון אים און אים גלייכען ,האט מען יעדן אין מאנהעטן .איינער פון די גרויסע עסקנים ביי יעדען
שריט פאר שלום געהאלטען פאר א אפענסיווע קעגען ר' פראטעסט ,ר' יצחק שטערן ,איז געקומען צו משה גבאי
אהרן .און ווייל ר' אהרן האט פארשטאנען פארוואס נייע פרעגען צו מען מעג נעמען די חתימות צום קול קורא פארן
שלום ווינטען הייבען אן צו בלאזען איז דאס געווען איינע פראטעסט פון קאשויער רב און מאנטעווידעער רב .האט
פון די פראפאגאנדע מיטלען וועלכע מען האט גענוצט צו אים משה געהייסן גיין צום רבין דער ברך משה .למעשה
העצן קעגען משה ,אז ער איז מקרב די שונאים. ווען ער האט געפרעגט דעם ברך משה איז שוין משה גבאי
געווען אפגעפלויגען אין אייראפע קיין ליזענסק אויף רבי ר'
אלזא ,דינסטאג כ"א אדר ,איז דער איד געגאנגען צום דרוק, אלימלךס יארצייט ,וואס איז יענס יאר אויסגעפאלען איז
און אין די זעלבע נאכט איז יצחק שטערן געקומען מיט די געווען דינסטאג פ' ויקהל פקודי.
קול קורא אין איד .ער האט גע'טענה'ט אז ער האט די
הסכמה פון רבי'ן אז ער מעג לייגען די חתימות ,און עס איז ר' יצחק שטערן איז געגאנגען פרעגען דעם ברך משה ,און
אריין. אים געזאגט אז עס זענען דא זייער אסאך אין סאטמאר ביי
וועם א חתימה פון ר' אברהם און קאשויער רב וועט אסאך
דער אמת לאמיתו ,איז געווען אז מען האט נישט געקענט אויסמאכען ,דעריבער אפילו עס איז דא חילוקי דעות,
כאפן משה בשעת מעשה ,ווייל אין אייראפע איז דעמאלטס אפשר איז כדאי מחמת המערכה נגד ציונות צו גיין נעמען
געווען פארטאגס און ער האט נישט געהאט קיין סעלפאן פון זיי חתימות?
מיט סערוויס .אבער אויף די גאס האט נישט געהאלפען
קיין פודינו ומצילנו .ר' אהרןס מענטשען האבן געטענהט אז האט אים דער ברך משה געענטפערט בזה הלשון :הער
משה איז אזא מורא'דיגער גוטער שפילער ,און ער איז אויס ,איך גלייב שווער זיי וועלען געבען ,אבער פארוואס
געפארען קיין ליזענסק ,נאר צו פאפן דעם עולם אז עס זאלסטו נישט גיין אויספרובירען ,אדרבה ,אויב זיי ווילן
האט נישט מיט אים ,פאקטיש איז ער דער שייגעץ און געבען א חתימה צו וואס מיר מאכען ,איז עס דאך א
רשע ,און ער וויל דירעקט טשעפען "דעם רב" .און דער
באפעל איז ארויס :פארברענען דעם איד אין קרית יואל. געוואלדיגע חיזוק פאר די מערכה קעגען ציונות .עד כאן
און אין וויליאמסבורגער כולל האט דעמאלטס הירצקע דברי הברך משה.
צוויבעל אויף געהאנגען דעם ברך משה'ס דרשה פון פורים
תשנ"ה ,צו ווייזן פאר יעדן אז ר' אברהם לייטנער איז נאך ר' יצחק שטערן איז עס אויך געגאנגען דערציילען פאר ר'
טרייף. אהרן ,וועלכער האט – מיט זיין "פערסאנאלעטי
128
די סאטמאר חלוקה ,היסטאריע
ווען מען האט פארברענט דער איד אין קרית יואל; די רב די תוצאות פון פארברענען דער איד אין קרית יואל ,האב
הצעיר געכאפעכץ וואס דער רב הצעיר האט געכאפט איך שוין געשריבען אין אנהויב פון די מאמרים.
צוזאמען מיט זיין רבנית הצרעת ,און די מיטינגען ביי קהל
און ביים רבי'ן דער ברך משה. ***
אין "חלק ב'" ווען אי"ה באשריבען ווערען דער איצט א קורצער סך הכל פון "חלק א'"
"פריוואטער" זייט פון די מטבע .מיר וועלען נאכשרייבען
עטליכע טעיפס וואס מיר האבען ערהאלטען פון אנאנימע מיר האבן שוין ביז איצט געשריבען פון די גרויסע "הונגער
קוועלער ,וואס דאס וועט געבען פיל א אנדערען בליק אויף יארען" ,ד.ה .די יארען וואס ר' אהרן האט זיך מיט זיין
פארשידענע זמנים און געשעענישען .און אויך וועט אינעם געוואלדיגען אומקאנטראלירטען הונגער געגרייט אויף דעם
"חלק ב'" געשריבען ווערען פאקטען און געשעענישען וואס טאג וואס ער גייט "געוועלטיגען" אויף "גאנץ" סאטמאר.
מיר האבען באקומען פון קראנטע קוועלער וואס האבען זיך ער האט זיך ארומגענומען מיט "הילדים אשר גדלו אתו,
געלאזט הערען במשך פון אונזער באשרייבונג פון "חלק א'". אשר העמדים ,לפניו" ,דער יועץ הפרטי אהרן מתתיהו
דייטש ,שמול ווידער דער מח וואשער און אלישע שמואל
אויך וועט אינעם "חלק ב'" באשריבען ווערען די ווייטעריגע האראוויטץ דער טאשען שניידער ,וואס האבען אים
"פובליק" געשעענישען וואס איז פארגעקומען פון גלייך נאך געעצהט אויף טריט און שריט ,וויסענדיג אז ביי ר' אהרן
פסח ,די מיטינגען פון ר' אהרןנס מענטשען; פון די קען מען אלעס פועלן ווען עס קומט צו שעפען אטענשאן
"בלוטיגע חתונה" וואס איז פארגעקומען גליחך נאך און שטילען זיין הונגער פאר שררה.
שבועות תשנ"ט .און פארשטייט זיך ,פון "ח"י סיון" תשנ"ט
ווען ר' זלמן לייב איז געווארען רב אין סאטמאר מיר האבען שוין באשריבען אינעם "חלק א'" פון ר' אהרןס
וויליאמסבורג .און אויך פון די טעג און יארען נאכדעם .און פערזענליך לעבען ,כאטש אין גאר קורצע ווערטער ,עטוואס
אויך וועט באשריבען ווערען "די פריוואטע" זייט פון די פון זיין שלום בית און פון זיין זיך צונויף לעבען מיט זיינע
מטבע פון די צייטען נאך ח"י סיון וואס איז געווען אייגענע קינדער .מיר האבן געשריבען פון זיין התמדת
פארהוילען פון פובליקים ביז איצט. בתורה ,פון זיינע נארישע ווערטלעך און פון זיין סדר היום.
אי"ה נאך די וואך וועט זיך אנהייבען חלק ב' .אבער ,עס אויך איז געווען אינעם "חלק א'" באשריבען א אלגעמיינע
וועט נישט אזוי שנעל געשריבען ווערען ווי דער חלק א, אפשאצונג אויף כלערליי "שוואכקייטען-פולע" רביס וואס
ווייל עס איז גאר א שווערע עבודה איבערצוגיין לאגע זוכען אטענשאן ,מוזען זיין אין אלע וועכענטליכע
שעות און עס אפטייפען .דער אויבערשטער זאל אונז פובליקאציעס ,און לאזען זיך כאפען בילדער אין אלע
ווייטער העלפן אז מיר זאלען קענען אנגיין מיט דער סארט פאזעס ,כאילו זיי וואלטען געווען מאדעלען;
ארבעט און אזוי ארום וועלן מיר מצליח זיין. שטעלען אויפן אינטערנעט מאוויס און ווידעאוס פון זיך ווי
זיי שאקלען זיך ביים לערנען און ווי אזוי זיי דאווענען מיט
תם ונשלם חלק א' .חלק ב' ,אי"ה אין קורצען. מנין ,וויאזוי זיי עסען פרוכט און שמועסען "שיחות דקלים"
און נאך צענדליגער סארט הבלים און שטותים וואס עקלען
יעדען באזעצענעם פארשוין .מיר האבען ארויסגעברענגען
וויאזוי די אלע "שוואכקייטען-פולע" רביס און אונזער ר'
אהרן בראשם לאזען זיך רימען אין פנים ,טאג איין טאג
אויס ,און נאכדעם קומען זיי ביי זייערע דרשות אין
פארפילען אלע לעכער וואס דער פריערדיגער "לעקער"
האט ל"ע פארפעלט צו אנפילען ,און רימט זיך פיל מער און
ברייטער פון זיין "עבודת הקודש" ,און די צוהערער ,וואס
הייסען היינט "הייסע חסידים" שעפען נחת און "חיות
דקדושה" ווי אזוי "די וועלט" וועט פאר זיכער איינזען אז
זייער רבי איז דער גרעסטער ,דער הייליגסטער ,דער
מעכטיגסטער ,דער אנדרייער ,דער רעוואלוציאנער אין
"כשרות" און נאך פילע זאכען מיט וואס זייער רבי איז מער
פון אלע רביס בכל קצוי תבל.