Parate kenns MG B1 Sem 2

Academische romantiek
Ook kasseke romantek of de constructeve rchtng.
Men voet zch n een tradte opgenomen de ze esthetsch, natonastsch
of op bede maneren kunnen uten. Ze vrezen het extreme en staan
postef tegenover 19
de
-eeuwse burger|ke waarden. Z| steen het betere
boven het neuwe, authentctet boven orgnatet, zoeken het n
depgang (doordachthed, afwerkng, detaerng) en wen de muzek
controeerbaar houden voor de usteraar.
Hoofdfguren z|n terug te vnden n de |n Mendessohn - Schumann -
Brahms (- Reger - Hndemth .). Deze strekkng had een grote nvoed op
de nfrastructuur. Ook substromngen as het Cecansme kunnen hertoe
gerekend worden.
(Cecansme = een bewegng van kerkmuzek ter promote van de
herevng van vrome kerkmuzek, op nveau. Het had ook vee met het
kooreven te maken)
Ze behouden het kassek orkest as bass, utbredng dent voor
nuancerng en verdepng van de muzkae substante. Het casscstsch
tonatetsprncpe b|ven ze ook behouden, het wordt echter sterk
gekeurd door tonae aanrakngen e.d. De echte poyfone oefent weer
aantrekkngskracht ut, samen met de neuwe romantsche poyfone.
Vee oude vormen worden overgenomen, maar het prncpe van cmax en
ant-cmax prmeert, wat n dooropend gehee vaagt. Opossngen b|
het zoeken naar de vorm vndt men b| cycsch denken en epsodsch
denken.
Additieve ritmiek
Addtetechnek toegepast op rtme: het aaneenr|gen van verschende
rtmsche moteven.
Aforistische schrijfwijze
St| van Anton Webern, met as hoogtepunt de Zes Bagateen op. 9
(1911) voor str|kkwartet. Het gaat erom met fe gereduceerde mddeen
een maxmae expresse te bereken.
De beknopte vormstructuur en de geconcentreerde formuerng van
moteven en themas vnden we vaak terug n de werken van Webern,
maar her s de muzkae constructe nog compacter. Aes samen duren
deze zes vr|-atonae karakterstukken nauwe|ks anger dan een dreta
mnuten; het angste stuk s net anger dan derten maten. Ek meodsch
nterva versch|nt n deze pontstsche st| as het ware as een
vowaardge enttet. Voor een breedvoerge verwerkng of varate van
moteven en themas s her geen rumte voorzen. Integendee, vaak heeft
n Bagate het karakter van n enkee thematsche fase.
Aleatoriek versus indeterminisme
Aeatorek s de meest overkoepeende, Europese term voor ae gebruk
van onbepaadhed n de utvoerng. De onbepaadhed kan op een of
verschende parameters saan en zowe voedg as gedeete|k z|n.
Indetermnsme (ndetermnacy) s een Amerkaanse term met een andere
fosofsche connotate: ut een soort expermentee neuwsgerghed stet
men zch voor het toeva open. Vaak wordt een vr| strenge operate
voorgeschreven, de deze openhed moet garanderen. Het begrp s rumer
dan het Europese en saat ook mnder specfek op de utvoerng.
Alfred Schnittke
Afred Schnttke (1934 - 1998) s een componst de behoort tot het
postmodernsme.
De kenmerkende expresse-esthetek van Schnttke s verbonden met het
nhoudsdenken. Muzkae taa wordt daarb| een expressemdde. Wat op
het eerste gezcht ctaten |ken, worden metaforen, wat ecectsme |kt,
wordt polystilistiek. De muzek bevat dus een boodschap, unversee
maar tragsch. Soms wordt z| concreet verted, ofwe door muzkae
factoren of door tekst. H| heeft een fundamentee postevere houdng
tegenover het vereden, as reservor dat benut moet worden. H| breekt
ook met de modernstsche prmautet van de theore.
Arvo Prt
Arvo Prt (1935) s een Estse componst de behoort tot het
postmodernsme.
In z|n eerste |aren expermenteerde h| met verschende st|en:
serasme, afgeede mathematsche werkw|zen en parte aeatorek
komen aan bod. Ook gebrukt h| ecectsme, dat h| zef z|n
coagetechnek noemt; her kan men hem verge|ken met Schnttke.
Na een perode van stte wordt er opneuw tonaa gewerkt, en
ntrospectever. De eerste composte s Fr Ana, dat ontwapenend
eenvoudg s, met z|n tntnnabu-st|. De drekanktechnek n de st|
roept een neuwe tonatet op.
Meesterwerk ut deze perode s Fratres ut 1977.
H| s de voortrekker van de neuwe eenvoud en neuwe consonante. H|
bracht een neuwe t|dsbeevng n de muzek.
H| s postmodern omdat h| het voorutgangsdenken ontkende en h|
theore net as prortet boven z|n muzek stede. H| egde nadruk op de
nhoud en het fet dat de b| de usteraar ontstaat.
Bad boy in music
Saat op George Anthe, ze verder.
Het was een naam de h| zchzef gaf, maar werd n de pubeke opne
versterkt nadat h| t|dens een concert (1927) een revover met de oop
naar het pubek op z|n pano had geegd. Ook z|n autobografe draagt
de naam.
Bagatelle zonder tonaliteit
Panowerk van Lszt ut de ate perode (Romense perode), waarb| de
dee van omntonatet ontwkked wordt, wat hem een vooroper van het
expressonsme maakt. Het werk dateert ut 1885.
Bartk
Bartk (1881 - 1945) kan beschouwd worden as een van de componsten
wer st| evensang een ondude|ke symbose van neocasscsme en
expressonsme vertoond. Ogensch|n|k heeft het neocasscsme de
overhand, maar expressonstsche tendensen b|ven tot n z|n aatste
werken aanwezg.
Z|n beang voor de etnomuscooge kan moe|k overschat worden. H|
begon n de heft van de 20
ste
eeuw as een mode te fungeren voor de
|ongere generates componsten, z| het dat de meest voorutstrevende
(Goeyvaerts, Lget e.v.a.) zch n vo bewustz|n ervan oskoppeden,
naarmate de eeuw vorderde, terw| de academc zch (erg) ang aan z|n
st| zuen spegeen.
Voor Bartk was de voksmuzek wat de prmteve kunst voor de
expressonsten was. Aan de ene kant maakt h| echter
voksedbewerkngen (neocasscstsch), aan de andere kant maakte h|
kunstmuzek waarn het vokseddoom meodsch, rtmsch, harmonsch
en tonaa gentegreerd s (expressonstsch).
Voora de panostukken ustreren de evoute naar expressonsme, zoas
Aegro Barbaro (1911), waarb| de pano percussef wordt bespeed. De
opera De Burcht van Hertog Bauwbaard s een van de hoogtepunten van
het expressonsme, waarb| waarhed boven schoonhed wordt gested.
In de perode daarna maakte h| weer grote, vrende|kere werken, zoas
het verde str|kkwartet (Bartkpzzcato) en Mkrokosmos voor pano. H|
aat ae vormen van radcasme weer varen.
In z|n aatste |aren opteerde h| voor de esthetek van de verzoenng.
Baryton
Baryton s een nstrument dat op de ceo |kt, maar met extra snaren de
mee resoneren met de boventonen.
Haydn componeerde werken voor dt nstrument, aangezen z|n
werkgever Ncoaas Esterhzy dt nstrument bespeede (athans tot 1775).
Beethovens late strijkkwartetten
Beethovens ate str|kkwartetten (op. 127, 120-135 en de Grosse Fuge).
De cavatna ut op. 130 s aatromantsch qua concept: men kr|gt de
ndruk dat er opzette|k nformate wordt achtergehouden; het komt te
eenvoudg over en roept daardoor betekens op. Ook aatromantsch s de
speew|ze asof de adem stokt.
Op. 131 s zevendeg, met een thematsche band tussen het eerste en
aatste dee en een poyfone fnae. Op. 132 hanteert n het derde dee een
ydsche tonaard.
De ate str|kkwartetten waren erg voor op hun t|d en werden toen ook
net drect geappreceerd, toch nspreerden ze vee componsten zoas
Wager.
Benjamin Britten
Ben|amn Brtten (1913 - 1976) s een componst de behoort tot het
gematgd modernsme, meerbepaad n de strekkng de het
neocasscsme voortzet, met een ecectsche nsag.
De Engese koortradte s merkbaar n werken; z|n doorbraak kwam er
met de opera Peter Grmes (1945). Voora de operas beven grote
aandacht geneten. Daarnaast z|n er de grote vocae werken (zoas het
War Requem, 1961), cantates en parabes, symfonen, kamermuzek,
ederen en orkestwerken (A Young Persons Gude to the Orchestra, op.
34).
Brahms
Brahms (1833-1897) werkte vaak samen met de vost |oachm, voor we
h| ook werken geschreven heeft. H| ontmoette n z|n vroege perode
Hans von Bow en de Schumanns.
Daarna groede z|n onvrede met de toenemende popuartet van de
neuwe generate (Lszt, Wager) ten nadee van de tradte. Negateve
reactes herop doen Brahms besssen nog kasseker te schr|ven.
Door het genre werken dat Brahms koos of |ust net koos, egde h|
typsche accenten.
H| hechtte grote waarde aan koormuzek. In de vroegere werken
bestudeerde h| ook oude motetten. Een neuwe stap waren de grote
koorwerken met orkest, zoas En Deutsches Requem.
Ook z|n edkunst kreeg b|zondere aandacht. Z|n vroege ederen kan
men beschouwen as een geraffneerde gedaante van het voksed. Na
1864 s er een st|wendng: er s spannng tussen enerz|ds het vokse,
b|na as ctaat, anderz|ds een zeer expresseve decamatorsche
opvattng, waar de expressvtet van ntervaen zeer groot s. Het metrum
s een soort spraakmetrum en de vorm s dkw|s onoverzchte|k of
onvoorspebaar. De aatste perode s reveerend voor de twee poen:
enerz|ds s er het echte voksed, anderz|ds s er het
doorgecomponeerde, n prozast| gedachte kunsted. Het z|n
aatromantsche kunstederen, waar de ntervaen soms domneren op de
meode, waar de harmone zeer ver doorgedreven wordt, de romantsche
poyfone as schr|fw|ze aanwezg s, en de coorstsch gedacht z|n (het
z|n n wezen orkestederen).
De panomuzek van Brahms sut aan b| Schumann. Grondgedachte s, de
muzkae dee te aten prmeren boven de motorsch-pansteke. Daarut
ontstaat een moe|ke, soms wat ondankbare schr|fw|ze de men as
symfonsch omschr|ft.
H| besteedde ook vee aandacht aan kamermuzek.
Tot orkestwerken s Brahms betrekke|k aat en met omzchtghed
gegroed. De egen|ke symfonsche producte begnt maar b| de
Hayndvarates (1873), karaktervarates op een (assymetrsch utgewerkt)
thema ut de Fedparte van Haydn. Op het Beethovenmode suten de ver
symfonen aan: De Eerste Symfone (1862-1876) wordt ook we
Beethovens Tende genoemd. De concertos z|n een bewuste en noga
radcae keuze voor het zogenaamde symfonsche (net-vrtuoze) type.
Brahms gebrukt chromatek as expressemdde bnnen de tonatet. H|
hanteert de kasseke vormen door er van af te w|ken, ze ut te depen, en
tege|k zch er zeer dude|k naar te rchten. H| w het mode (bv.
Beethoven) navogen n, waar het kan, verbeteren (cf. mtar en
aemuar).
H| denkt structuree, bv. met ntervaen, zoas b|kt ut de Verde
Symfone. Brahms gaat nog een stap verder dan Beethoven: b| deze
aatste domneerde de expresse op de eufone, b| Brahms domneert de
structuur op de expresse.
Brahms ontw|kt de probematek van de gebruksmuzek net. Z|n
Hongaarse dansen denen gestueerd te worden op de sptsng van
ontspannngsmuzek en kunstmuzek.
H| s het hoogtepunt van de academsche romantek de de verbndng
egt tussen emotonee geaden en expressvtet, met een createve
tradtonastsche vormopvattng.
Bruckner
De muzek de Brucker (1824 - 1896) schreef n de eerste 39 |aar van z|n
even, s doordrongen van het casscsme. Met de Ms n d (1864) ontukt
een markante, moe|k te paatsen ndvduatet, met muzkaa een aanta
ge|kenssen met Wagner en Beethoven. Z|n maner van orkestreren s
frappant eenvoudg. In formee opzcht z|n z|n symfonen orgnee en
zonder precedent, en daardoor vreemd: men zou hem ncompetente
verw|ten, omdat de verwachte formee samenhang ontbreekt. Bruckner
presenteert gesoeerde bokken materaa, breekt cmaxen af, voegt
vreemde pauzes n, waarna de muzek n een totaa andere rchtng
verdergaat. Z|n symfonen z|n monumentaa, zonder de dynamsche
contnutet van Beethoven of de voeende contnutet van Wagner.
H| kest net zozeer voor dramatsche stuwng as we voor een stuwng
van sonorteten.
Z|n werk s -nog at|d- omstreden. Ook as mens was Bruckner onzeker,
wat het groot aanta herzenngen verkaart.
!P!"! Bach
H| was de zoon van Bach en werd ook we de Hamburgse Bach genoemd.
H| eefde van 1714 tot 1788. Z|n oratora z|n beangr|k, asook z|n atere
kaverwerken, vanwege geschreven te z|n n de opkomende esthetek
van de Empfndsamer St, waarb| ernaar gestreefd wordt om op een
gefundeerde maner een waaer aan Affekten weer te geven n de
muzek.
C.P.E. schreef ook een beangr|k tractaat over de utvoerngsprakt|k:
Versuch ber de wahre Art das Caver zu speen (1753). Dt s ontstaan
om aan te duden hoe de st| de gebruke|k was gespeed moest worden,
omdat deze na veroop van t|d vergeten werd. Z|n concertos ustreren
de symbose van de oude en neuwe denkw|ze. De verserngen z|n n
overeenstemmng met de Empfndsamer St, de structuur s gent op de
barokke rtorneostructuur.
age # Boulez
Cage: Indetermnacy <> Bouez: Serasme
In het serasme wordt aes vastgeegd en z|n er maar beperkte
moge|kheden om te werken met een reeks.
B| ndetermnsme z|n er toevascomponenten aanwezg en vee
moge|kheden.
Bede strekkngen veresen we een streng proces dat aan de composte
vooraf gaat.
armen
Carmen s een opera van Georges Bzet (1875) de shockeerde: het was
ongewoon dat een opra comque endgde met een brutae moord. Het
verhaa werd as obsceen ervaren, de personages as weerznwekkend. De
ut de werke|khed afkomstge karaktertyperng maken deze opera tot
een dude|k voorbeed van reasme: zo wordt de ontwkkeng van |os
van gehoorzaamhed naar nsubordnate, smokke en moord erg
geoofwaardg voorgested. De orkstrate s sober, keurr|k en tege|k
krachtg. Deze opera betekende de transformate van het genre opra
comque. Het zou het versme van Puccn benvoeden.
hopin
Chopn (1810 - 1849) was een Poose componst ut de Hoogromantek.
As panst was Chopn grotendees autoddact, wat z|n onorthodoxe
benaderng verkaart.
Wanneer h| naar Par|s gaat wordt h| opgenomen n de Par|se beau-
monde. Het muzkae even werd n 1836 bepaad door de poarsate Lszt-
Thaberg, maar Chopn aat dat aan zch voorb|gaan. H| verweet Lszt
zefs een uter|k vertoon van vrtuostet, ten nadee van muzkae
verf|nng.
Van 1837 - 1847 had h| een verhoudng met George Sand, een noga
manne|ke vrouw.
H| hanteert het ornament as structurerend mdde; het ornament wordt
ngeschaked n een vrtuoze speew|ze. De saonmuzek van Chopn s de
zoektocht naar goede muzek bnnen een ken meu. B|na a z|n werken
z|n voor nteme krng gedacht, vee daarvan hebben te maken met z|n
eraarschap. Andere z|n echt voor hemzef en ge|kgeznde vrenden en
negen naar dramatsch grotere eenheden.
Op enkee utzonderngen na schreef Chopn utsutend panomuzek: h| s
het type van het romantsch, nz|dg gene.
lusters
Custers z|n een neuwe schr|fw|ze de voorkomt n de |aren 60. Xenaks,
Pendereck en Lget maakten toen furore omwe van de compexe,
tastbare kank, berekt door custers en coecteven.
De custer s een samenkankfenomeen, en dus vertcaa te begr|pen
zoas een akkoord.
Hstorsch gaan custers terug op Henry Cowe en Ives, maar systematsch
en theoretsch gentegreerd worden ze pas n 1958.
oncord Sonate
Concord Sonate s de b|naam van Sonate nr. 2 (1915) door Chares Ives.
Het s een mooe ustrate van de moge|ke gevogen van het
transcendentasme voor de composte: omdat h| het nu eenmaa
wense|k acht aat Ives een fut en een atvoo gedurende enkee maten
meespeen (op een totae duur van meer dan 50 mnuten).
onlon $ancarrow
Conon Nancarrow (1912 - 1997) s een componst de b| de generate
|aren 60 gepaatst wordt.
H| was b|zonder genteresseerd n rtme en rtmsche structuren. Z|n
eerste werken waren technsch zodang moe|k ut te voeren, dat h| b| de
payer pano kwam met z|n egen perforatemachne. Vanwege z|n
benaderng van de pano (expanse van de moge|kheden) kan men hem
best n de |aren 60 stueren.
owell # Partch # %ar&se
Naast de te smpstsche opsptsng expressonsme - neocasscsme z|n
er enkee componsten de hoe dan ook aan deze poartet ontsnappen.
Het z|n tevens componsten de n hun vroege werken tot vondsten en
gedachten kwamen de pas na de Tweede Weredoorog ten voe zouden
geappreceerd worden.
Ze werden geboed door het ncusef denken.
Henry Cowe (1897 - 1965) was de eerste de de fameuze custers met
vust en voorarm n een werk gebrukte. Ook bespeede h| het bnnenwerk
van een pano, ntroduceerde h| exotsche nstrumenten, ontwkkede h|
de rhythmcon, gaf aanedng tot de eerste grafsche notate en verbae
opdracht tot mprovsate. H| s een seutefguur voor het Amerkaans
modernsme.
Harry Partch (1901 - 1974) stede zef toonadders samen (43-tonen)
onder nvoed van |ust Intonaton en bouwde zef nstrumenten. Het werk
van Partch wordt gekenmerkt door mnstens dre dmenses. Vooreerst s
er de verzameng van fokorstsch materaa. Een tweede dmense staat
daar |nrecht tegenover: h| neemt afstand van aes, ronseert en
parodeert a datgene waar h| nteresse voor heeft. Het wordt aemaa
een theatraa eement. De derde dmense s het matere utgangspunt
van z|n muzek: akoestek, nstrumentenbouw en toonsysteem vertrekken
van fyssche wetten. De muzek de daarmee gemaakt wordt s zo tastbaar
moge|k.
Edgar Varse (1883 - 1965) z|n st| bestaat ut een gerchte aandacht
voor geud as evende matere en de organsate van geud organzed
sound. Bekronng van deze denkw|ze s Ionsaton (1931). Ook bracht h|
voor het eerst bandmuzek samen met een evende utvoerng. Een ander
punt was rumte|ke muzek. H| kon zch tevens vnden n groeende
sogans as "de emancpate van het gerus". Deze revoutonare
opvattngen noopten hem tot een grondge herschkkng van de
parameters. H| kan het best beschouwd worden as de vooroper van de
Musque Concrte.
'armstadt
Darmstadt s een Dutse stad waar het Internatonaes Musknsttut zch
bevndt, een hee beangr|k muzekcentrum voor moderne muzek, voora
dan van Dutse componsten.
Perre Bouez bepaade vanaf 1954 n hoge mate de rchtng en het
muzekcentrum wordt het nternatonae forum van de neuwe muzek.
'as (ied von der "rde
Das Led von der Erde (1908) s een orkestedcycus gecomponeerd door
Maher n z|n aatste |aren. Het s een vowaardge samenvattng van het
vroegere oeuvre, a s de esthetek anders. Het gaat weg van het
expressonsme: de negng van de r|pe Maher naar enkevoudg
parameters en geuden buten het geschapen systeem neemt sterk af.
Dat w net zeggen dat h| de betekenssen opgeeft: h| zoekt
ge|kwaardge symboen bnnen het systeem, waardoor de ro van
samengestede parameters eg toeneemt. H| probeert met andere
woorden de symboek terug syntactsch te gebruken, zodat er een
ntensfrng komt en de uter|ke gebaren vernner|kt worden.
'e )*rand +p,ra-
De tradte van de Grand Opra ca. 1830 n Par|s hed n dat een opera
een ndrukwekkend schouwspe dende te z|n, met v|f bedr|ven, een
baet, een votage koorbezettng, ngewkkede decors en effecten,
schtterende kostuums en een utbundge voordracht.
Componsten z|n Meyerbeer (gentegreerd gehee & expressef
monumentasme), Gounod (het spectacuare reduceren en herkenbare,
mense|ke trekken ntroduceren) en Bzet (reasme).
'e afwijking van de norm
De romantek behoudt de deaen van het casscsme as norm, met
evenwe de dude|ke ntente bewust van de norm af te w|ken om zo tot
expresse te komen.
In de teeoogsche romantek heeft de door de componst geute
boodschap een doe, dat de norm bepaat waarmee het esthetsche wordt
beoordeed. Aangezen dat het een progresseve kunstopvattng s, wordt
er van de norm afgeweken om ets uneks en orgnees te maken.
'e familie Bach n. /!S! Bach0 groepering
Fameeden de n het barokke doom beven schr|ven:
- |ohann Bernard Bach, neef
- |ohann Ludwg Bach, neef
Fameeden de een of meer kenmerken van de tendensen ut het
casscsme overnemen:
- Whem Fredemann Bach, zoon, Hae Bach
- Car Phpp Emanue Bach, zoon, Hamburgse Bach
- |ohann Ernst Bach, neef
- |ohan Chrstoph Fredrch Bach, zoon, Bckeburg Bach
- |ohann Chrstan Bach, zoon, Londense Bach
'e lied1types
B| Schubert:
- Strofsch
- Gevareerd strofsch
- Doorgecomponeerd
Sommge ederen hebben een dude|k decamatorsch aanpak.
'e oppositie neoclassicisme1e2pressionisme
Men stet expressonsme en neocasscsme vaak as tegengestede poen
tegenover ekaar. Dt wordt n de hand gewerkt door componsten,
fosofen, maar voora crtc. Bede wereden vertonen echter zovee
raakvakken dat het verkeerd s om ze as opponenten te beschouwen.
De muscoogen de deze opposte hebben opgested, maken zef dee ut
van een stromng: het smpsme. De tegensteng expressonsme -
neocasscsme s geen wees-netes-quz, maar een gradate tussen
utersten de op zchzef wecht noot berekt worden.
Het s een vase keuze.
"2pressionisme $eoclassicisme
Grote contnutet met de
aatromantek
Ontstaat ut het mpressonsme
Verneuwend, ets uneks,
eementars, prmtefs
Iets doen met ets
Bedoeng, boodschap, utdrukkng
s beangr|k; ze wen waarhed;
kunstrege met waarheden dat
zch verheft boven het aedaagse
Zeer ob|ecteve kunstfosofe
Shockerend Kank prmeert boven theoretsche
noot, hedonstsch (mpressonsme)
Afstand tussen pubek en
componst
Opvoedng van het pubek, grote
ddactsche nteresse
'e term )postmodernisme-
Aangebracht door Lyotard n La Condton Postmoderne. H| stet het as de
tegenpoo van de modernstsche houdng. Het s het gehee van de
uteenopende versch|nseen de n de veramerkaanste geautomatseerde
wered gewaardeerd worden. De cutuurstuate kan men vanaf ongeveer
1975 begnnen zen opdagen.
In de rume zn s de cutuur na 1980 soweso postmodern. De wered s
opgebouwd ut purasme.
In de enge zn z|n aeen degenen postmodern te noemen, de er zch
bewust van z|n of dude|k vodoende van de kenmerken vertonen de
typsch postmodern z|n.
'e %ijf 3het machtig hoopje4
De benamng komt van crtcus Vadmr Stassov. Behoren tot het machtg
hoop|e: Modest Moessorgsk, Aeksandr Borodn, Cesar Cu, M Baakrev
en Rmsky-Korsakov. Aanvanke|k, tussen 1865 en 1870, kwamen z| echt
samen, om ekaars werk te beusteren en te becommentarren, en om
het werk van Schumann en Beethoven te bestuderen. Z| waren bewust
ant-nternatonaa, n 1862 stchtte Baakrev zefs een ant-
conservatorum. Ze behoren tot de natonae schoo van Rusand.
'e wendingen bij 5indemith
De eerste wendng: Neue Sachchket.
Er s sprake van een ob|ecteve kunst, het expressonsme en dadastsche
z|n afgezworen. Voorbeed hervan s de grote edcycus Das Mareneben.
De tweede, defnteve wendng.
Er s geen sprake meer van antromantek, het romantsche gebaar wordt
opgenomen n z|n muzek.
Voorbeed hervan s de opera Maths der Maher.
'ebussy
Debussy (1862 - 1918) s een Franse componst de behoort tot het
mpressonsme.
Met Prude aprs-md dun faune (1892), een werk zonder
functonatet, vndt Debussy defntef z|n st|. Andere bekende werken
z|n het yrsch drama Peas en Msande, de Nocturnes en La Mer. In
Images voor orkest (1912) votrekt zch een wendng naar het
constructeve: taa-materaa. Debussy zet voor zchzef n dat h| ets
moet doen met ets; men kan dt nterpreteren as een dude|ke en
bewuste stap naar het neocasscsme.
In 1889 op de weredtentoonsteng n Par|s s h| onder de ndruk van de
|avaanse gamean.
H| reaseert de overgang van Franse romantek naar monochroom vroeg-
mpressonsme, heterogeen r|p mpressonsme, en de overgang naar
neocasscsme.
In het vroeg-mpressonsme aat h| de kank prmeren op de theoretsche
noot. Daartoe zwakt h| de tradtonee theoretsche tonatet af ten gunste
van een drect-zntug|ke tonatet de daarom modatet benadert en
hedonstsch knkt.
In het vroeg-mpressonsme s aes op versmetng afgestemd, ater gaat
h| echter uteenopend heterogeen materaa n de verf zetten en dat s de
stap naar het neocasscsme, een meer heder concept met meer
transparante keuren.
H| gebrukt de addtetechnek utvoerg.
'efinieer e2pressionisme
Het expressonsme s een omvattende kunststromng, opkomend tussen
1900 en 1910, met daarna een boe en na 1920 een afzwakkng. Drecte
nvoed s merkbaar tot ongeveer 1970.
Het s de twntgste-eeuwse voortzettng van de romantek, n vee
gevaen een radcaserng daarvan. De uteme egtmerng van kunst gt
n haar noodzake|khed, en daar worden ae crtera ut afgeed. De
pubeke goedkeurng maakt geen dee ut van de noodzake|khed, en
kan dus genegeerd worden.
Het voorutgangsdee speet een beangr|ke ro: de kunst moet orgnee
en egent|ds z|n. De theore ontstaat her ge|kt|dg, n wssewerkng met
het maken van de kunst.
As ststsche categore: de utdrukkngswaarde s het domnerend
crterum
As esthetsche categore: de mense|ke ervarngswered n z|n gehee te
beroeren
As compostorsche categore: ndvduee behandeng van het
bassmateraa, boven het werk met bestaande categoren
As hstorsche categore: radcaserng van de voortvoeende bewegng
ut de aatromantek en de natonae schoen
'er 6reisch7tz
Opera van Car Maro von Weber (1786 -1826), vroegromantsche
componst. Het ontstond n 1820 - 1821 op een bretto van Fredrch Knd.
Deze opera betekende de besssende stap van het Sngspe naar de
Dutse romantsche opera. Ut het Sngspe z|n afkomstg: de gesproken
daoog, de nummerstructuur, de sprook|esthematek en de edst|. Op
Wagner voorutopend z|n de symboek, het overwcht van het
dramatsche, de thematek ut het Dutse vereden, het doorcomponeren
(hoewe net ntegraa), het decamatorsche (ncdentee), het Letmotv
(hoewe nog net structuree). Egen z| de typsche meodek, de gevoege
dynamek, de verzadgde, keurr|ke orkestrate, de typendeaserng, het
b|geoof en het eement natuur.
'er 8ing des $ibelungen
Der Rng des Nbeungen s een opera gecomponeerd door Rchard Wagner
(1813 - 1883), componst ut de hoogromantek.
Der Rng des Nbeungen bestaat ut 4 operas: vooravond Das Rhengod,
1854; eerste avond De Wakre, 1856; tweede avond Segfred, 1871;
derde avond Gtterdmmerung, 1874.
Wagner wou een Gesamtkunstwerk maken: een muzekdrama met ae
mddeen gercht op de nhoud. In de paats van osse nummers vogens
overgerfde muzkae vormschemas, moet de muzek
doorgecomponeerd z|n. Op ek moment moet de muzek ook ut het
drama voortkomen, orgnee z|n: dt noemt h| de Unendche Meode.
H| werkt met Letmotve.
Muzektheoretsch z|n de Letmotve erg beangr|k. Het brengt hem tot
een schrftuur en st| de van het kenste deta tot het gehee concept,
van de mnemste noot tot de utvoerng, doordrongen s van de
bassgedachte.
Ststsch komt Wagner tot neuwe meodetypes, de gebaseerd z|n op
het motvsche, verweven tot ange, aperodsch geede stroken. De
stemvoerng s b|na at|d wat men noemt romantsche poyfone.
Muzekesthetsch s het een knooppunt van de beangr|kste romantsche
deaen (contnu vorm, extramuzkae referentes, expresse en
boodschap, het uneke).
Muzekfosofsch s het een kassek punt van de expresse-esthetek. Het
etsme gaat her over n kunstrege.
'iabelli1variaties
De Dabe-Varates (1819 - 1823). De utgever Anton Dabe kreeg n
1819 het dee om een thema te aten crcueren onder ca. 50 componsten
met de vraag dat ek van hen n varate zou schr|ven. H| kreeg
verschende reactes, waaronder de van Lszt, Schubert en Moschees.
Beethoven et aanvanke|k verstek gaan, maar besoot dan toch een werk
te schr|ven, wat resuteerde n een monumentae coecte van 33
Vernderungen. Deze aatste aandudng kunnen we vertaen as
varates, maar n fete gaat het deper dan outer een varate: het
betreft her wezen|ke w|zgngen n het karakter van het thema. Dat b|kt
a onmdde|k ut Vernderung 1, waar Beethoven het wasrtme van
Dabe omvormt tot een mars. As edraad doorheen de Vernderungen
fungeert de motvsche verwerkng Beethoven seecteert n of enkee
moteven ut het thema en beschouwt de as de bouwsteen voor tekens
n utwerkng. De reeks wordt afgesoten door een haast te eenvoudg
menuet. Het werk n z|n gehee s een staakaart van wat er op dat
moment aan compostorsche nvashoeken moge|k was: zowe
contrapunt n de st| van Bach, as Mozartaras passeren de revue; ernst
wordt afgewssed met humor, vrtuostet met ntrospecte, het groteske
met het subeme.
'ie 9auberfl:te
Sngspe van Mozart (1756 - 1791) ut 1791 op een bretto van
Schkaneder. Mozart berekt her de absoute synthese van Duts Sngspe
met Itaaanse opera. Er s ook vee symboek te vnden, voorname|k
deze de te maken heeft met de Vr|mestear|. Aras van deze opera
worden beschouwd as kassekers n het genre.
'octrinair neoclassicisme
Het doctrnar neocasscsme s dude|k aanwezg n anden waar de
potek as een overheersend controerend mechansme optreedt, zoas n
Naz-Dutsand of de Sov|et-Une.
In de Sov|et-Une komt dt voor n de vorm van socastsche reasme.
Herb| moest de muzek weer toeganke|k en verstaanbaar worden voor
het gewone vok, met een optmstsche toets en dude|k met een
Russsche toets.
Componsten z|n S|ostakovts| en Prokofev.
'odecafonie
De vr|hed van de vr|e atonatet was voor Schnberg probematsch. H|
vond utende|k stabtet n het systeem van "twaaf utsutend op
mekaar betrokken tonen", beter gekend as twaaftoonstese of
dodecafone (= gebonden atonatet). Voor Schnberg heeft de
dodecafone noot mr betekend dan een compostetechnek. H| voet
zch steeds gerechtgd de prncpes te veraten.
Vogende v|f aandachtspunten z|n van beang:
- Ae 12 chromatsche tonen z|n ge|kwaardg (panchromatek).
Daarom moet een reeks ae 12 tonen bevatten, en ek sechts n
keer.
- Ae transpostes van de reeks z|n ge|kwaardg
- Structuuregenschappen b|ven behouden b| afedngen as kreeft,
omkerng en kreeftsomkerng. Eke reeks heeft dus 4 ge|kwaardge
gestaten, ek n 12 ge|kwaardge transpostes: vandaar 48
ge|kwaardge versch|nngsvormen.
- Het voedge toonhoogteveroop wordt erdoor beheerst.
- Een reeks zowe vertcaa as horzontaa afgewkked worden, of een
combnate van bede.
B| Webern wordt de reeks een echte wet. Het accent wordt verschoven
van composte naar precomposte, waarb| Webern het materaa voedg
tracht te beheersen.
'vorak
Dvorak (1841 - 1904) s een Ts|echsche componst tot de Natonae
Schoo van de Bohemen wordt gerekend t|dens de Hoogromantek.
Smetanas operabedr|vghed en het werk van Wagner maken een depe
ndruk op hem. In 1877 maakt h| een st|wendng weg van Lszt en naar
Brahms toe.
H| schreef negen symfonen. Onder de kamermuzek z|n voora het
Dymkytro (1891) en het str|kkwartet (1893) beangr|k. Z|n operas z|n
natonastsch.
Net zoas b| Ts|akofsk moet b| Dvorak z|n technsch kunnen (bv. nzake
orkestrate) benadrukt worden, evenas z|n aantrekke|ke materaakeuze.
Maar ook h| drukt geen echte verneuwngen door, h| behoudt de tradte.
H| hanteert apdare themas (prmte, drect nsaand). Oua vorm
bestaan z|n werken vaak ut een aaneenschakeng van nteressante
epsodes, de soms tot opmerke|ke vorme|ke verrassngen eden. H|
ntegreert het voksdoom s z|n muzek.
"clecticisme
Onder ecectsche muzek verstaat men werken ut het mdden van de
eerste heft van de twntgste eeuw de gekenmerkt worden door een
synthese van twee of meer uteenopende st|en/estheteken. Fguren as
Cowe, Gershwn of n Beg de Synthetsten z|n componsten van deze
st|.
"en componist met ;< opusnummers= genoeg voor
amper ; uur muziek! >ie en waarom?
Webern, h| schreef weng en zorgzaam. De korte t|dsduur s voora te
w|ten aan de aforstsche vorm de h| hanteert.
"ntartete @unst
Muzek (voora avant-garde) de n naz-Dutsand net aan de deooge
beantwoordde.
Vb. Webern
"AuidistributieBprecompositie
Kenmerken/aandachtspunten van het serasme.
Equdstrbute: a de eementen de door de preseecte n de verzameng
z|n terechtgekomen, komen over het gehee waarn ze optreden
ge|kmatg gespred voor. Dt s een wet de a n de dodecafone bestond,
maar her dude|ker en consequenter wordt geformueerd.
Precomposte: De besssende vragen worden worden wekeurg
opgeost. De reeks de men kest, s zo doordacht opgebouwd en de
utwerkng hervan vogt een zo ogsche procedure, dat het componeren
ut dt vooraf opgestede programma |kt te voeen.
C"verything we do is musicD
Utspraak van |ohn Cage, steunend op het ncusef denken.
6aseverschuiving
Typsch procd van Steve Rech (1936), waarb| de patronen opgenomen
worden n een proces van graduee veranderng. Vb: Pano Phase (1967),
Musc for 18 muscans (1976).
6aur, en 'uparc
Duparc was een eerng van Franck, Faur ondergng een sterke nvoed
van Franck.
Franck had de nadruk geegd op de venner|kte moge|kheden van de
romantsche techneken. Bovenstaande gaan nauwe|ks een stap verder,
maar worden a we mn of meer mpressonstsch begrepen.
Faur: n z|n kamermuzek s er sprake van typsch Franse romantek:
yrsch, met een grote kankgevoeghed. Faur benut, n navogng van
Schubert, een of twee rtmsche formues voor de eenhed. Hee dkw|s s
dat meer sfeerscheppend dan expressef.
Duparc: Duparc vermengt Franck en Wagner, maar va een monochroom
stemmngsyrsme.
6lu2us
Fuxus s een kunststromng de s ontstaan n New York n het begn van
de |aren 60. Het woord fuxus komt ut het Lat|n en heeft meerdere
betekenssen. Het betekent onder andere rengende, zuverende stroom.
Het woord werd door George Macunas, de beschouwd wordt as de
grondegger van Fuxus, voor het eerst gebrukt rond 1961 voor
kunstmanfestates waarb| de grenzen tussen beedende kunst en muzek
opgeheven werden. Onder andere Terry Rey was even actef n deze
bewegng. La Monte Young vond met z|n conceptuee werken gehoor n de
Fuxus-bewegng.
Het streven van de Fuxuskunstenaars was het b| ekaar brengen van
kunst en dage|ks even. Daartoe moest de kunstprakt|k 'gezuverd'
worden van de door de musea en de commerce aangehangen 'etare'
kunstopvattngen. Kunst en even moesten ekaar bepaen.
De Fuxuskunstenaars heden theatrae opvoerngen; Fuxusfestvas en
Fuxusconcerten. T|dens deze performances konden ze met behup van
expermentee muzek, dans en voordrachten hun deen overbrengen op
het pubek. Van het pubek werd weng egen nbreng verwacht. Het
pubek veret vaak n verwarrng de zaa. De Fuxuskunstenaars hadden
een ongebruke|ke opvattng over kunst. Z| beschouwden de
momentopname ut het even van de kunstenaar, de t|d de de opvoerng
n besag nam, as kunst. Dat w zeggen dat de kunstenaar zef en/of z|n
handengen tot kunst werden verkaard. Het gng herb| n eerste paats
om het moment van de handeng, de meesta n een korte aanw|zng
samengevat was, en mnder om de foto's of fms de hervan werden
gemaakt.
6ranck
Csar Franck (1822 - 1890) s een componst de behoort tot de
Hoogromantek.
H| maakt gebruk van motvsche varate, en s daaraan schatpchtg aan
Lszt. Z|n r|pe werken maken utvoerg gebruk van chromatek.
Z|n grote werken ontstaan pas na 1873. Franck assmeert zeer
uteenopende nvoeden: het orge en de poyfone orgetradte, de hee
Beethoventradte (thematsche arbed, het cycsch prncpe,
deenmuzek) en Wagner. Op de maner aat h| het Franse muzekeven
aansuten b| de heersende Dutse tendenzen.
H| schreef ook symfonsche gedchten, gedacht n de st| van Lszt, maar
met een oorspronke|ke, egen toepassng. Voorbeed s Varatons
Symphonques (1889). H| maakt gebruk van een voortduren varate met
weng herkenbare thematek, weng dramatek en vee subtteten (een
voorafschaduwng van het mpressonsme).
6rederic 8zewski
Frederc Rzewsk (1938) s een Amerkaans componst, muzekpedagoog
en panst.
In 1960 gng h| n Ita b| Lug Daapccoa studeren; daar besoot h|
utvoerende van moderne panomuzek te worden. Zodoende raakte h|
grondg vertrouwd met onder meer de muzek van Perre Bouez, Karhenz
Stockhausen, |ohn Cage en anderen. Ook stchtte h| het ensambe Musca
Eettronca Vva, een ensembe dat mprovseerde met eektronsche en
eektronsch bewerkte nstrumenten. In 1971 keerde h| terug naar New
York. In 1977 werd h| docent aan het Konnk|k Conservatorum te Luk.
Rzewsk heeft een aanta panowerken geschreven, de h| vaak zef
utvoert. Deze werken z|n opvaend toeganke|k en tradtonee van aard.
Dt doet h| om z|n werken, de b|na steeds een poteke, nkse adng
hebben, voor de arbederskasse begr|pe|k te houden. Om deze reden
wordt h| we eens vergeeken met de Brt Corneus Cardew, een
componst de n z|n atere werk een sterk popustsche st| aannam en n
fabrekshaen optrad. Rzewsk's muzek s echter vee gecompceerder en
draagt onmskenbaar st|kenmerken de aan de avant-gardecomponsten
onteend z|n. Een van z|n bekendste werken s The Peope Unted W
Never Be Defeated!, een reeks van 36 varates over het socastsche ed
E puebo undo |amas sera vencdo!, waar h| een tonaa thema bewerkt
met techneken as serasme en mnmasme. Ook maakt h| gebruk van
st|purasme. Herb| s de st| geen vraag, de vraag s of het stuk we
werkt.
6uturisten vs dadaEsten
6uturisten 'adaEsten
Contemporantetsprncpe,
orgnatet
Ant-kunst
Afw|zen van het vereden Aanwezghed tradtonee
kunstvormen
Propageren aes wat met de
coectvtet, massa te maken
heeft
Verdedgers van het ndvdu, ze
staan voor het drecte en het vr|e
Poemsche st| Ironsche, humorstsche st|
Theore vr artsteke reasate Theore ge|kt|dg met kunstwerk
gedacht
Neuw sonortetsgevoe: gerusen
en awaaerghed (nonarumor)
Integrate der kunsten
Bevorderen van het experment:
conceptuee experment,
smutanetet
Negend naar fascsme Lnks
*eFngageerd e2pressionisme
Deze stromng vndt paats n een t|d waar de dscusse rond kunst en
potek weer actuee was. Kunst was herb| ondergeschkt aan potek,
bewust of onbewust was z| een wapen n de poteke str|d. Dat was het
standpunt van de auteur Bertod Brecht. H| verzamede rond zch
componsten as We, Eser en Dessau. Deze componsten gr|pen, net as
expressonsten, naar het eementare. Dat s voor hen echter net de
enkevoudge parameter of het meest onbewuste, maar het meest
agemene, het popuare.
Bekendste opera s de Dregroschenoper.
Ook Rzwesk behoort tot het gengageerd expressonsme.
*ematigd modernisme
Onder de overkoepeende benamng gematgd modernsme wordt een
groot aanta tendenzen en componsten b|een gebracht de n fete een
cuturee contnutet nastreven, maar op de ene of de andere maner de
kenmerken of techneken van de neuwe kunstmuzek toch assmeren.
Kwanttatef s het gematgd modernsme ook naden n een absouut
overwcht en b|ft het tot ongeveer 1975 de offce muzek.
Tussen de verschende anden z|n er we accentverschen.
Vormen van het gematgd modernsme beheersten b|na voedg de
gehee nfrastructuur.
Strekkngen:
- Voortzettng van het neocasscsme, met een ecectsche nsag
- Voortzettng van het expressonsme
- Ecectsche strekkng
- Gematgde avant-garde: men neemt we st|mddeen over, maar
net de theoretsch funderng ervan
Componsten: Brtten, Henze, Zmmerman
*eorge Antheil
George Anthe (1900 - 1959) s een Amerkaanse componst de tot het
neocasscsme gerekend wordt.
Z|n b|naam was bad boy n musc. H| was str|dend modernstsch en
antromantsch. Andere werken soten aan b| de futurstsche mn of meer
dadastsche esthetek. H| evoueerde ook naar een fundamentay
Amercan st|. Naast deze hanteerde h| ook even een surreastsche st|.
Een andere st|wendng was de naar het neocasscsme. Z|n atere
werken vertonen een manfeste romantsche nvashoek.
H| gebrukte e panoa van Peye en gebrukte vegtugpropeers as
sagwerk.
*iacinto Scelsi
Itaaanse componst de n de |aren 70 een opvaende bekendhed,
erkennng en waarderng kreeg de hem tot dan toe net of nauwe|ks te
beurt was gevaen.
*y:rgy (igeti
Gyrgy Lget (1923 - 2006) s een Hongaarse componst de tot de
generate componsten van de |aren 60 gerekend wordt.
Z|n eerste werken z|n n de Bartk-tradte gecomponeerd, totdat h| de
avant-garde eerde kennen. H| vond dat het serasme de ntervaen en
rtmes vergr|sde. Dat gng h| utbuten, en zo ontstond z|n zeer
gedfferenteerde schr|fw|ze met custers vanaf Atmosphres (1961), een
werk dat vr|we onmdde|k begrepen werd as de symbosche grens
tussen de |aren 50 en 60. De custertechnek wordt dat utgebred tot de
t|dsdmense, de rtmek, zodat er een echte mcropoyfone ontstaat. H|
schonk ook aandacht aan het mechansche, ze Contnum voor
kavecmbe (1968). De andere tak van Lgets compostes, begonnen n
Adventures (1962), gekenmerkt door het abrupte en de venstertechnek,
versmet met de vorge tak. Compextet b|ft n de atere werken
aanwezg: Etden fr Kaver (boek I, II, III) met gehoorsbedrog,
gesmueerde gebokkeerde toetsen, |azz-nvoed etc.
Lget kan as het Europees antwoord op de utdagng van Cage begrepen
worden. H| houdt vast aan de renassancstsch-humanstsche tradte van
Kunst: n tegensteng tot de meeste avant-gardecomponsten probeert
Lget de zntug|ke beoordeng naar de vomaakthed van het werk te
behouden.
5aydn
Haydn (1732 - 1809) s een Oostenr|kse componst de tot het casscsme
gerekend wordt.
H| begon z|n carrre as zanger n een koor n Wenen. H| ontmoette er
Metastaso en Guck. Daarna gaat h| n denst b| de Esterhzys n
Esenstadt. H| kreeg er edng over het orkest en de muzek de h| schreef
mocht enke bnnen het Esterhzy-sot worden utgevoerd. Toch genoot h|
grote artsteke vr|hed.
Wanneer Pau Anton Esterhzy over|dt, wordt h| opgevogd door z|n
broer Ncoaas, de baryton speede. Deze aat het kastee Esterhza
bouwen, dat een vermaard muzekcentrum za worden onder edng van
Haydn.
De dramatek van de Sturm und Drang vnden we terug b| Haydns
symfonen (26 en 39).
H| kreeg vanut Par|s de opdracht om een reeks symfonen te schr|ven.
In 1781 ontmoet h| Mozart, met we h| vrenden wordt. Daarna vertrekt h|
naar Londen.
Wanneer Ncoaas Esterhzy over|dt, wordt h| opgevogd door z|n zoon
Anton, de geen nteresse had n de muzek. Haydn beef echter
doorbetaad. In Londen maakt Haydn kenns met de oratora van Hnde.
In 1792 keert h| terug naar het contnent en vogt Beethoven enkee
essen b| hem. In de aatste perode n wenen ontstaan ook z|n twee
oratora De Schpfung en De |ahreszeten.
H| schreef operas. De vro|ke werken hebben een opvaende ge|kens
met de st| van Mozart. Ook schreef h| regeuze werken, waaronder de
oratora De Schpfung (1796 - 1798) en De |ahreszeten (1800 - hoewe
het geen regeuze thematek bevat).
B| de symfonen s de aanwezghed van de sostsche nstrumenten
opvaend. Ze z|n voor Par|s of Londen geschreven.
Na enkee vroege str|kkwartetten vogt n 1771-1772 een producte van 3
x 6 str|kkwartetten. Een vogende chtng bevat de 12 str|kkwartetten.
Tot de ate str|kkwartetten behoren de 6 str|kkwartetten, waaronder het
beroemde Kaser-Ouartett.
H| schreef werken voor baryton voor z|n werkgever Ncoaas.
Ook schreef h| concert, bv voor trompet en ceo en panosonates.
B| Haydn kr|gen genres as het str|kkwartet, de symfone en de sonate
een gedaante de as standaard za geden. In formee opzcht evert h|
een beangr|ke b|drage aan de totstandkomng van structuren as de van
de sonatevorm. H| oefent nvoed ut op Mozart.
5et )Gristan-1akkoord
Het beroemde openngsakkoord ut de opera Trstan en Isode (1859) van
Rchard Wagner. Het staat symboo voor hoe Wagner de grenzen van het
tonae verkent: na een eerste dssonant akkoord, vogt een tweede
dssonant akkoord.
Dt kan genterpreteerd worden n het gehee van romantsche poyfone.
5et ornament als structurerend middel
Technek van Chopn: het ornament wordt ngeschaked n een vrtuoze
speew|ze.
5indemith
Hndemth (1895 - 1963) s een Dutse componst de tot het
neocasscsme gerekend wordt.
Kammermusk nr. 1 negt naar het Dadasme. Ook de percusseve,
motorsche schr|fw|ze behoorde tot de verrassngen, en het kasseke
meesterschap waarmee poyfone n dt aes z|n paats vond, stede
edereen voor raadses. De vroege werken vertonen op een of andere
maner een agressef aspect, en z|n adus n rume zn expressonstsch.
Tege|k heeft het maatschappe|k onaangepaste ets dadastsch en
schockerend (Nusch-Nusch (1920)).
De eerste wendng was de naar de Neue Sachchket: er s sprake van
een ob|ecteve kunst. Voorbeed hervan s Das Mareneben.
De tweede defnteve wendng s degene naar waar z|n muzek het
romantsch gebaar weer opneemt. Voorbeed hervan s Maths der Maer.
Door de pedagogsche actvteten voede Hndemth zch aangespoord om
theroretsche werken te schr|ven. Het beangr|kste werk s Unterwesung
m Tonsatz, de b|be van de verw|de tonatet.
H| vertegenwoordgt een tradte n de Dutse muzek en s hermee
vertegenwoordger van het academsche neocasscsme, waarn een
omvattende neuwe theore anaoog aan en ter vervangng van de
kasseke wordt opgebouwd en toegepast.
Hd,e fi2e
Een centraa thema dat gevareerd voorkomt doorheen het gehee werk.
Beroz gebrukte dt prncpe n z|n Symphone Fantastque om structuur
te reaseren. Het de fxe kan voorkomen as ctaat, aat zch net
noodzake|k npassen n de context en drngt zchzef op as een
psychoogsche betekensaag.
Het de fxe gr|pt voorut op het Letmotv van Wagner.
Hllias suite van (ejaren 5iller versus bv! @ontakte van
Stockhausen
Iac Sute van Le|aren Her s het eerste stuk dat met de computer
gemaakt s, n de vorm van een str|kkwartet. Het sere denken wordt va
de computer utgewerkt.
Kontake van Stockhausen echter, maakt naast de eektronsche kank van
de tape ook nog gebruk van de ve-kank van pano en sagwerk.
Hnclusief denken
Vee, aerhande systemen hanteren en zo heterogentet bekomen.
Componsten de ncusef denken z|n Cowe, Varse en Ives.
Hnstrumentaal theater
Ontstaat door Kage (1931 - 2008) n de |aren 60.
Verschende utvoerders ageren onafhanke|k, terw| hun actes ekaar
drect benvoeden. Deze nteracte s een theatraa gegeven, dat Kage
vanaf Sur Scne (1960) utbouwt: de panst kraamt muscoogsche onzn
ut, de zanger tokket op de pano, krupt onder het nstrument enz. Door
dt verwsseen van de roen, het muzkaa componeren van de tekst en
het meecomponeren van ae handengen n de geest van het serasme
ontstaat een grote verwarrng en een neuwsoortge vermengng van
betekens en znooshed. Daarmee s Kages nstrumentaa theater
geboren. In Sonant (1960) wordt dt verder utgewerkt en s het we
nstrumentaa. Hoogtepunt van deze tendens komt n de |aren 70:
Acustca (1970), Zwe-Mann-Orchester (1973).
Honisation
Werk van Edgard Varse ut 1931 utsutend voor sagwerk en srenes. De
st| de h| hanteert bestaat ut een gerchte aandacht voor geud as
vng matter en organzed sound. Het kan begrepen worden as ruw
materaa dat as een stroom evende matere het geudscontnuum
bestr|kt.
Hrcam
Insttut de Recherche et de Coordnaton Acoustque/Musque n Par|s.
Perre Bouez was ednggevende organsator van 1971 tot 1992.
Het s een vooraanstaand nsttuut op het gebed van neuwe (a dan net
eektronsche) muzek, dat specasten ut verschende dscpnes
(muzek, nformatca, akoestek e.d.) samenbrengt. Vee hedendaagse
componsten hebben er gestudeerd of stage geopen.
Hves
Chares Ives (1874 - 1954) s een Amerkaanse componst de de aanzet
tot het expressonsme gegeven heeft.
Op z|n zevende eerde h| sagwerk, en oefende dat op de pano, wat hem
dssonante akkoorden deed ontdekken; h| noemde het panodrummng.
Ives was aanhanger van het transcendentasme, de eerste authenteke
Amerkaanse fosofe. Dt utte zch n de fosofe dat a het aangeeerde
wordt verworpen ten voordee van de egen ervarng. Het drecte gevog
van deze houdng s een hoogst orgnee muzek, de drect aansut op
audteve ervarngen, maar de muzekcutuur negeert.
Ives ntegreerde tar|ke Amercana n z|n muzek.
The Unanswered Oueston (1906) stet de eeuwge vraag naar het
bestaan. Het kene orkest s herb| n twee onafhanke|ke groepen
verdeed, de str|kers z|n off-stage. De bazers op het podum worden
gedomneerd door de trompet de de vraag stet. Het utb|ven van het
antwoord rrteert de bazers, de utende|k opgeven, waarna de trompet
nog een keer eenzaam de vraag herhaat. Maar de druden zw|gen. De
tekst s gebaseerd op The Sphnx van Emerson.
De Sonata nr. 2 (1915, Concord Sonate) s een mooe ustrate van de
moge|ke gevogen van het transcendentasme voor de composte:
omdat h| het nu eenmaa wense|k acht aat Ives een fut en een atvoo
gedurende enkee maten meespeen (op een totae duur van meer dan 50
mnuten).
Op st|technsch gebed z|n z|n verneuwngen tar|k en betekensvo:
poytonatet, poymetrek, smutanetet, ctaattechneken, mcro-
ntervaen, zowe toegevoegde, accdentee as structuree dssonanten.
Het beangr|ke punt n esthetsch opzcht s echter, dat deze
verneuwngen net systematsch waren. Ze pasten n de fosofe van het
transcendentasme. Ives wou heemaa net verneuwen. H| wou zo dep
en zo sterk moge|k zchzef z|n, en zo dude|k moge|k. De overdreven
nadruk op st| hebben een goed begrp zefs n de weg gestaan. Ives
gebrukt de addtetechnek op een andere maner: h| engageert zch n
z|n materaabrokken, Debussy daarentegen seecteert.
Het fet dat h| z|n werkw|ze noot gesystematseerd heeft en net tot een
egen st| heeft geed, heeft tot gevog gehad dat z|n werk sechts
weng weerkank had. H| s een voorbeed van een componst de ncusef
denkt.
Ives s aeszns de vader van de neuwe Amerkaanse muzek.
/ohann hristian Bach
|ohann Chrstan Bach (1735 - 1782) s een Dutse componst, behorend
tot het casscsme.
H| was de zoon van |ohann Sebastan Bach en wordt ook we eens de
Londense Bach genoemd. Na de dood van z|n vader b|f h| eerst b| z|n
broer C.P.E. Bach n Ber|n, om daarna naar Ita te verhuzen. In Maan
werd h| eerng van Martn. Wanneer h| operas begnt te schr|ven,
wordt h| bekend n Londen, waarvan h| de opdracht kr|gt om nog meer
operas te schr|ven. H| had ook contact met Mozart, de van hem het
zngend aegro overnam.
/ohn Adams
"A mnmast bored wth mnmasm"
|ohn Adams (1947) was een componst de actef was n de tweede heft
van de 20ste eeuw.
In de vroege |aren 70 ontwkkede h| ve-eectroncs n de |n van de
West-Coast. Maar utende|k werden mnmasten z|n vruchtbaarste
voorbeed, n de eerste paats Rech, maar zeker ook Gass. In Shaker
Loops (1978; str|korkest) herkent men a de Adamskenmerken: energeks
puserend vo detawerkng, vaak vergeeken met gtterngen en goven
op een stroom. De z|n nderdaad gevat n grote, mnuten omspannende
geedngen, de de muzek ets znvos en groots sch|nen te verenen.
De opwekkng van emotes wordt n de |aren 80 overheersend. De |aren
90 brengen de grote en op het eerste gezcht kasseke werken. Naar het
neuwe menum toe weerspeget h| de agemene trend van (nog)
grotere nadruk op de onderwerpen of de nhoud.
|ohn Adams heeft een voorefde voor zeer dude|ke muzkae deen en
hecht b|zonder vee waarde aan het vakmanschap waarmee de worden
utgewerkt. Dat sut echter net ut dat er een zekere dubbebodemghed
n z|n muzek zt de zeer typsch postmodern s. H| hoopt zozeer
ondergedomped te z|n n z|n Zetgest dat h| hoopt dat h| de
Zetgest van de utopende 20
ste
eeuw geassmeerd heeft.
/ohn age
|ohn Cage (1912 - 1992) s een Amerkaanse componst de gerekend
wordt tot de |aren 60.
In z|n vroege |aren was h| een van de eerste om een stuk utsutend voor
sagwerk te schr|ven, na Rodan en Varse. In de t|d ontstaat ook z|n
eerste nvoedr|ke ezng: The Future of Musc: Credo. Een hstorsch
beangr|k werk s Imagnary Landscape No. 1; het s het aereerste werk
dat ve-eectroncs verbndt met een aeatorsche component. Cage heeft
een hee gerchte opvattng over rtme. H| vertrekt vanut rtmsche
structuren de materee wekeurg ngevud kunnen worden. In 1940
schr|ft h| het eerste stuk voor prepared pano. Na de schedng met z|n
vrouw gaat h| Oosterse fosofe bestuderen. Ook organseert h| een Sate-
festva, dat de muzek van Sate weer n bekendhed brengt.
Ut 1950 dateren de eerste toevascompostes en de eerste eektronsche
muzek. Chrstan Woff eert hem de I Chng kennen, wat tot aan z|n dood
de bassprocedure voor de toevasoperates wordt. Z|n bekendste ezngen
ontstaan. De ndetermnacy was bedoed om z|n egen k, met z|n
voorkeur en afkeer ut te schakeen (een Zengedachte). In 1951 ontstaat
va toevasoperates Musc Of Changes. De samenwerkng met Robert
Rauschenberg geeft n 1952 aanedng tot het Tacet-stuk 433". Wams
Mx (1952) bredt het toeva ut tot de utvoerng; het s tevens de eerste
eektronsche parttuur. Door het dee van toeva en ndetermnate door te
denken, ontstonden grotere werken door het opstapeen en door ekaar
speen van afzonder|ke werken.
Met behoud van de bassdeen evoueert z|n kunst mee met de tendens
van de |aren 70. Z|n werk wordt meer en meer gekenmerkt door
versorberng, systematserng, pro|ectgebondenhed en door een
terugkeer naar de tradtonee categoren. Eveneens aansutend b| de
tradtonee categoren z|n de werken de n de neuwe vrtuostet
thushoren, zoas de Freeman-etudes. Cage raakt gentrgeerd door the
practcy of the mpossbe. De nummerstukken ONE, TWO, THREE, FOUR,
FIVE, SIX vertonen een terugkeer naar punctuee denken, maar n
werke|khed z|n ze verbonden met z|n ate deen over harmone, .e.
nner|ke ge|kwaardghed. Ook h| s een voorbeed van ncusef denken:
"everythng we do s musc".
@araktervariaties
Varate waarb| het karakter wordt gevareerd, ontstaan b| Beethoven n
de Dabe-varates. Het gegeven thema wordt gevareerd,
overeenkomstg de nhoud de men w utdrukken. Lszt za er z|n
transformatetechnek op voortbouwen, waarna Wagner er z|n Letmotve
ut afedt.
@arel *oeyvaerts
Kare Goeyvaerts (1923 - 1993) s een Begsche componst de werkte
met het serasme.
Naast z|n ponerswerk n verband met het serasme was h| ook b| het
eerste eektronsche concert (1954) betrokken: het eektronsche was
mmers zuverder en kon de dee vee |uster weergeven. Dt
zuverhedsradcasme werd utgewerkt tussen 1951 en 1956 met z|n
neuwe start Nummer 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. Het beek echter onhaabaar, en er
vogde een crss.
H| gng terug vr| componeren en zocht n de |aren 60 aansutng b| de
aeatorek. Va mnma art kwam h| n de |aren 70 terug op z|n
vetrekdeen en kwam tot een synthese van het sere
structuurgedachtegoed en mnmastsche vormen, verbonden met
regeuze deen de dcht staan b| de van z|n eraar Messaen. H|
schreef evoutef - repettef. In de |aren 80 schreef h| postmodern.
De opera Aquarus s een van z|n bekendste werken.
@arlheinz Stockhausen
Karhenz Stockhausen (1928 - 2007) was een Duts componst de werkte
met het serasme.
Enerz|ds bood het serasme, anderz|ds de eektronsche muzek de
moge|kheden de h| nodg had voor z|n artsteke vse. H| werd n 1953
drecteur van de eektronsche studo van de WDR, n opvogng van
Emert. Invoeden van Cage resuteerden n een artstek vsoen dat de
romantsche dee van een boodschap verbond met de modernstsche
dee van voorutgang. In Kreuzspe (1951) wordt het sere prncpe
overgenomen. Het Kaverstck XI (1956) s mobe: de utvoerder heeft op
een groot bad 19 notengroepen, waarb| de vogorde van ezen vr| s, met
den verstande dat kenmerken van de veraten notengroep de
aankomende notengroep bepaen. Kontakte (1960) dooroopt een
contnum van vokomen versmetng van ve-kank en eektronsche
kank tot vokomen zefstandghed van deze geudsbronnen: de evende
utvoerng wordt verbonden met tape.
Het serasme s gebaseerd op het pusmnusprncpe, .e. het prncpe van
toename of afname op een of ander gebed van gebeurtenssen ten
opzchte van ekaar, zodat z| een ontwkkeende keten vormen; het pus of
mn aat voor de utvoerder open op weke parameter het moet toegepast
worden. Dt verbndt (aeatorsche) mprovsate met serasme en s een
pogng om het Cageaans denken te ntegreren.
In 1968 kwam er een keerpunt n z|n opvattngen: h| bekeerde zch naar
de nhoud en de zn van muzek. Stmmung (1968) s een voorbode van
het opkomende mnmasme.
Het cumnatepunt van ae aspecten (het grootse, mysteke, beerende,
be|dende, technsche, exporerende) s het zevendaagse operapro|ect
Lcht (vanaf 1977) waarn ook rege, bewegngen, bechtng z|n
meegecomponeerd.
)@langfarbenmelodie-
Kangfarbenmeode s een muzkae technek waarb| een meode|n
wordt opgebroken om te worden verdeed over verschende
nstrumenten. Door deze vorm van orkestrate kr|gt de meode meer
keur en textuur dan wanneer een meode door het tmbre van sechts n
nstrument wordt gekeurd.
Webern gebrukt het n z|n V|f Orkeststukken, op. 10 (1911 - 1913) en
Schnberg n z|n V|f Orkeststukken, op. 16 (1909).
@oorbeweging
De neuwe koorbewegng was een omvattende stromng n het begn van
de eeuw. Z| werd gedragen door menngen en opvattngen op ae
gebeden van de mense|ke actvtet. Sommge takken van deze
bewegng werden opgeost n de nazstsche deooge, en verdwenen
samen ermee. Andere takken daarentegen konden pas na WOII
doorbreken.
Car Orff (1895 - 1982) behoort tot deze strekkng, asook Hugo Dster
(1908 - 1942).
De koorbewegng zou onder meer n Dutsand, Engeand en Vaanderen
een grote verspredng kennen; het moet evenwe as een mundaa
gegeven worden begrepen en vertaat zch n koorzang, pedagogsche
pro|ecten, voksedbewerkngen, e.d.m..
In een agemeen versprede vse behoort muzek b| het even en de
evensactvteten en moet met een muzsche vormng kr|gen, waarut
eventuee een hoge kunstmuzek groet.
@reuzspiel
Werk van Karhenz Stockhausen ut 1951 voor hobo, baskarnet, pano en
3 sagwerkers. Het s seree geschreven en n een krusstructuur, met as
voorbeed Goeyvaerts Nummer 1.
Het werk bevat de grondsag van het serasme: er s n gronddee, van
abstracte aard, dat zowe het grote vormveroop as ek deta beheerst.
Vervogs overst|gt de beheersng n enkee parameter.
@rzystof Penderecki
Krzystof Pendereck (1933) was een Poose componst de b| de generate
van de |aren 50 gerekend wordt.
Pendereck I schreef met avant-garde-techneken. Een beangr|k werk ut
de eerste perode s Trenos (1960; 52 str|kers; een kaagzang op de
sachtoffers van Hros|ma). Werken ut deze perode bevestgen
Penderecks zn voor voe sonorteten, gevoesgeadenhed, dramatek. In
de daaropvogende werken, de zeer expermentee orkestwerken onder
anderen, gaat het dramatsche gebaar, de sonore vohed en de narrateve
vormgevng gepaard met neuwe geuden. H| ontwkkede een
gobaserende technek, met de daarb|behorende notate.
Vanaf de Lukaspasse (1965), z|n doorbraak naar het rume pubek, kreeg
het groots-dramatsche de bovenhand, net n het mnst door de retorek
en de expresse-esthetek. Dt s Pendereck II, de ate, toeganke|ke, de
z|n avant-garde pubek veroor en steeds meer aandacht kr|gt.
)@unst drukt niets uit-
Utspraak van Igor Stravnsky, de de neocasscstche gedachte van
ob|ecte kunst vogt.
Hermee rukt h| zch os van de 19
de
-eeuwse expresse-esthetek. H| w
een soort schoonhed tot stand brengen met z|n muzek. H| voet zch
geen Messas met weredbeangr|ke boodschappen. Z|n b|drage s
zake|k en bescheden en tracht een zo moo en ucde moge|k kunstwerk
n de geschedens en n de maatschapp| te ntroduceren.
(ady Iacbeth van Izensk
Opera van S|ostakovts| ut (1932), de n 1958 bewerkt s onder de tte
Katerna Ismaova.
Het was een besssend werk: nadat het 2 |aar succesvo was utgevoerd,
bracht Stan op 26 |anuar 1936 een bezoek, en veret haverwege de
zaa. Twee dagen ater verscheen n de Pravda het hoofdartke Chaos n
de paats van muzek. Stan had een stok gevonden om r|zende ster van
Stostakovts| tot ststand te brengen. Zo goed as ae vrenden en eraars
veen S|ostakovts| af, met utzonderng van Soertnsk|.
(aIonte Joung
Componst geboren n 1935 en behorend tot de mnma musc. H| was
een saxofonst en panst en werd genspreerd door Oosterse muzek
(ange meodsche |n en mcrotonen)en door |azz. Met z|n conceptuee
werken vndt h| gehoor n de Fuxus-bewegng. De grenzen tussen de
verschende kunsten worden doorbroken (Performance-art). Composton
1960 # 7 kan beschouwd worden as het eerste mnma werk. The
Tortose, Hs Dreams and |ourneys s een werk dat begonnen s n 1964 en
noot endgt. Het stuk bestaat ut aangehouden tonen (aemaa deetonen
van dezefde toon), de samenkanken vormen. De mprovstates op de
aangehouden tonen brengen hem tot het gebruk van |ust Intonaton. Het
seutewerk s The We-Tuned Pano, geconcpeerd n 1964, en steeds
utdenend b| eke reasate; het b|ft dus at|d groeen, wat een
modernstsch trek|e s.
Youngs kunst s geen repetteve kunst, we een mnmastsche kunst, erg
gebonden aan het concept, met een sterk medtateve nsag. H| werkt
ook vanut mprovsate.
(e Sacre du Printemps
Baet van Igor Stravnsky, votood op 28 maart 1913. Het s een radcaa
werk, dat voor een schandaa zorgde n de muzekwered. De
addtetechnek geeft aanedng tot een hee neuwe schr|fw|ze en een
hee neuw kankbeed: opeenstapeng tot saturate toe, aggomeraten n
paats van akkoorden, motorsche rtmek n verknpt metrum, nterruptes.
Daardoor heeft het werk expressonstsche trek|es, terw| het egen|k
neocasscstsch bedoed s.
Het baet geeft een prehstorsche wered weer. Een |onge maagd s
utverkoren om zch etter|k dood te dansen, as offer aan de zonnegod.
(eitmotief
Wagners opossng om het muzkae materaa samen te doen hangen met
de nhoud. Dt gebeurt door symboen (cf. Weber) de de vroegere
muzkae themas vervangen en zo hrarche van themas verm|den en
egen wette|ke eenheden z|n. Ze z|n net gefxeerd, maar vanaf het
begn tot het ende varabe en we met het door het drama vereste
karakter. Technsch kan h| dat door de transformatetechnek van Lszt.
Dt ost meteen ook z|n vormprobeem op. Zo zorgen tensotte deze
Letmotve voor een uterst soepee maar coherente muzkae structuur n
meteen ook voor bndng met nhoud.
Dankz| deze moteven kan Wagner de gebeurtenssen ook een dudng
geven. Er s een hrarche n de moteven. Sommge z|n van substantee
beang, andere z|n modfcerend, nog andere z|n accdentee.
Voorwaarden hervoor z|n o.m. de schedng van de parameters, het
radcaseren van ondermeer de tonatet as st|mdde. Het brengt hem
tot een schrftuur en st| de van het kenste deta tot het gehee concept,
van de mnemste noot tot de utvoerng, doordrongen s van de
bassgedachte.
(es Si2
Deze groeperng bestaat ut Georges Aurc, Lous Durey, Arthur Honegger,
Darus Mhaud, Francs Pouenc en German Taeferre. Geeste|ke vader
s Sate. Hun naam s onosmake|k verbonden met |ean Cocteau.
In het aereerste nummer van het t|dschrft Le Coq (begn 1920)
verwoordt Georges Aurc reeds de moteven van waarut Les Sx zuen
ontstaan: na het verschrkke|ke wagnersme kwam er het debussysme,
en tussen de runes daarvan s de neuwe generate opgegroed, genetend
van kermsstoeten, het crcus, de musc ha en de band|es. Dat was hun
werke|khed. Ze ntegreerden dat humorstsche, chtvoetge n hun
muzek.
De zes componsten namen as grote voorbeed Erk Sate, de daar erg
geukkg mee was. In fete crkeden z| zoas hee |onge Franse auteurs en
schders rond deen de het best geformueerd werden door de dandy-
achtge, etwat raadseachtge fguur van |ean Cocteau.
(iszt
Franz Lszt (1811 - 1886) s een Hongaars componst de behoort tot de
Hoogromantek.
Vr| vroeg ontwkket Lszt een fascnate voor godsdenst en mystek. Een
atere fascnate za mnnaressen z|n. In Wenen kr|gt Lszt es van Czerny
(pano) en Saer (theore) en Anton Recha. Wanneer h| n 1831 Pagann
hoort speen, stet | zch tot doe op pano te reaseren wat Pagann op
voo deed. In 1836 en 1837 geeft h| n Par|s een aanta concerten om
zch te meten met Sgsmond Thaberg (poarsate Lszt - Thaberg) en
maakt h| vee concertrezen. H| ontwkket een voorkeur voor Wagner.
In 1848 verhust h| naar Wemar waar h| nstond voor de reasate van
hee wat operaproductes. De perode n Wemar s een b|zonder
vruchtbare perode, waarn z|n symfonsche gedchten ontstaan en waarn
h| dude|k een exponent wordt van de zgn. Neuwdutse schoo (cf. de
teeoogsche romantek). In z|n aatste |aren n Rome schr|ft h| regeuze
muzek, met de bedoeng de te hervormen.
We kunnen compostorsch van dre perode spreken: de vrtuozen|aren, de
Wemarperode en de Romense perode.
In de vrtuozen|aren w Lszt, naar het voorbeed van Pagann, de
optmae moge|kheden van z|n nstrument, utbreden tot het maxmae.
In deze vrtuoze perode w h| het speetechnsche, puur acrobatsche
aspect evenwe overst|gen door toevoegng van het potsche,
voorname|k door bekemtonng van de mnder ratonee parameters
(keur, dynamek). Daarvoor ontwkket h| een orkestrae schr|fw|ze voor
pano. Onder nvoed van Beroz zoekt h| daarb| graag naar onvermoede
effecten en bouwt zo mee aan het romantsch usonsme. Z|n esthetek
berust n deze perode op de van de vrtuoos n de burger|ke
maatschapp|: wat pubek trekt s goed. De compostes z|n dan
voorname|k parafrasen, transcrptes en paroden - wat net wegneemt
dat het bravourachtge n de atere peroden noot echt za verdw|nen.
In de Wemarperode wordt h| benvoed door Wagner en geeft h| a z|n
commerce esthetek op en sut h| zch dchter aan b| de estsche
kunstopvattng van een roepng de de menshed naar verdere
bestemmngen moet eden. Vrtuostet wordt een mdde, artsteke
boodschap het hoofddoe. Her wordt z|n transformatetechnek
ontwkked.
In de Romense perode gaat z|n aandacht naar de koof tussen rege en
cutuur. H| voet zch geroepen om de kerkmuzek te verneuwen. Va
Crucs (1878) toont een eenvoudge, utgepuurde muzek. De ate
panowerken, o.a. Bagatee zonder tonatet (1885) ontwkkeen de dee
van omntonatet en z|n ststsch reeds mpressonstsch n
expressonstsch te noemen.
De eerste grote voorbeeden van de transformatetechnek vndt men n de
Wemarperode n de eerste twee bundes (|aren) Annes de Pernage
(1835-1877, pano). Men kan ek stuk beschouwen as een tude of as een
karakterstuk. Er s een ogsch verband tussen het programmatsche en de
transformatetechnek. De transformatetechnek ontstaat ut de
karaktervarates van Beethoven. Er s sprake van een erg radcae
motvsche arbed: er s geen schema, we voortdurende doorwerkng. De
transformatetechnek s ook onmdde|k aanwezg n de ndege grote
sonate (1853), maar exemparsch z|n, net n het mnst door de
b|horende theore, de 13 Symfonsche Gedchten.
Lszt staat aan het begn van de tradte van het recta. As panopedagoog
s h| verantwoorde|k voor de ontwkkeng van een hee
panoschootradte.
Compostorsch bestaat z|n b|drage n het scheppen van het symfonsch
gedcht, het beoefenen van programmamuzek, het hanteren van de
transformatetechnek. H| expermenteert met de grens van de tonatet:
de harmone evoueert naar ree kank, waardoor h| een vooroper van
het mpressonsme s. De consequent op de kenste eenhed toegepaste
transformatetechnek en het concept van de omntonatet maken van
hem een vooroper van het expressonsme.
Lszt had vee nvoed op z|n t|dgenoten, o.a. op de natonae schoen en
op Wagner.
Z|n oeuvre s ten sotte ook een pogng om esthetek en
evensbeschouwng terug te verzoenen.
(oopB'elay
Technek toegepast door Terry Rey n z|n Musque Concrte Mescan
Mx.
Een oop s een korte geudsopname de constant herhaad wordt.
Een Deay s een geudseffect dat een echo nabootst.
(ovely Iusic
In 1977 rchtte Robert Ashey het patenabe Lovey Musc op. Het eerste
werk dat h| opnam op dat neuwe abe was Prvate Parts. De parttuur
bestaat ut aandudngen, de reasate ervan komt aan de utvoerders toe.
Zeer vee van de Amerkaanse Westkust-componsten zouden op de Lovey
Musc muzek utbrengen: o.a. Curran, Tom |ohnson, Davd Behrman.
Iarjan Iozetich
Mar|an Mozetch (1948) s een Itaaanse componst de n het
postmodernsme het mnmasme as utgangspunt nam.
Nog t|dens z|n studes was z|n str|kkwartet n 1971 bekroond as beste
werk van het |aar n Montrea. H| studeerde van 1972 tot 1974 b| Bero.
H| werd echter steeds ontevredener met de zogenaamde neuwe muzek
omwe van haar focus op het technsche. In het mnmasme van Gass
en Rech zag h| de aandacht meer naar het sprtuee gaan, ets dat h|
terugvond n z|n pre-kasseke grote voorbeeden as |.S. Bach en C.P.E.
Bach.
Z|n werk E Dorado (1981) bevat de typsche vermengng van aat-20
ste
-
eeuwse rone en dubbebodemghed. Deze expressonstsche
overb|fseen probeert h| ut te schakeen. Na 1985 zoekt h| n z|n werk
serentet en eenvoud. Vanaf het vooconcerto prmeert de audtef r|ke
ogca, zoas n het Str|kkwartet (1992).
Iikolay *recki
Henryk Mkola| Greck (1933 - 2010) was een Poos componst van muzek
n de kasseke tradte en een muzekpedagoog. Greck werd beschouwd
as een muzkae sotare zonderng, de met z|n nadrukke|k eenvoudge
muzektaa en z|n regeuze compostes een groot pubek gevonden
heeft.
Greck begon eerst met dodecafonsche werken, maar a spoedg gng h|
over ook andere parameters zoas rtmek en dynamek reekstechnsch te
organseren. Om 1965 stopte h| met het sere componeren en begon het
muzkae materaa tot zo weng moge|k eementen te beperken.
Repetteve structuren, eenvoudge reekstechneken, de beznnng op
voksmuzkae of geeste|ke bronnen bestemden voortaan z|n werken. Het
kathocsme s de bass van de meeste van z|n werken vanaf de |aren '70
en '80, werken de de tonatet weer brede rumte geven.
Deze wendng n z|n werk was verbonden met een voor een egent|dse
componst butengewone popuartet. De tradte van de natonae Poose
muzek werd voor Greck met de |aren steeds beangr|ker. Werken as
z|n Muzyka staroposka (Oude Poose muzek) ut 1969 z|n de utdrukkng
van deze verbondenhed met de tradte. Greck was medegrondegger
van de Poose Schoo, samen met Krzysztof Pendereck.
Iikrokosmos
Ba Bartk's Mkrokosmos Sz. 107, BB 105 conssts of 153 progressve
pano peces n sx voumes wrtten between 1926 and 1939. The
ndvdua peces progress from very easy and smpe begnner tudes to
very dffcut advanced technca dspays, and are used n modern pano
essons and educaton. In tota, accordng to Bartk, the pece "appears as
a synthess of a the musca and technca probems whch were treated
and n some cases ony partay soved n the prevous pano works."
Voumes one and two are dedcated to hs son Pter, whe voumes fve
and sx are ntended as professonay performabe concert peces.|1|
Voumes I-II: Peces 1-36 and 37-66, begnner
Voumes III-IV: Peces 67-96 and 97-121, moderate to advanced
Voumes V-VI: 122-139 and 140-153, professona
Iodes K transpositions limit,es
Benoemng voor het modaa systeem van Messaen. H| verdeet herb| het
octaaf op een ratonee maner.
De eerste modus s de opeenvogng van hee tonen
(heetoonstoonadder). Ze kan 2x getransponeerd worden.
De tweede modus verdeet het octaaf n afwsseend een have en hee
toon: c-des-es-e-fs-g-a-bes-c en kan 3x getransponeerd worden.
De derde modus verdeet het octaaf n een hee en twee maa een have
toon: c-d-es-e-fs-g-as-bes-b-d en kan 4x getransponeerd worden.
Messaen hanteert n totaa zeven mod de ek sechts een beperkt aanta
keer getransponeerd kunnen worden. In prncpe beheersen deze mod
zowe het meodsche as harmonsche veroop. Zo vormt n de derde
modus de opeenstapeng c-e-g-bes-d-fs-a-bes-es het accord de a
rsonance.
Vanut de mod wordt een systeem utgebouwd, net zo verschend van
het kasseke, maar we verr|kt met de addtetecnek. Wezen|k b| aes s
de synesthese. Verschende mod roepen voor Messaen verschende
keuren op.
Iorton 6eldman
Amerkaanse componst de n de |aren 70 een opvaende bekendhed,
erkennng en waarderng kreeg de hem tot dan toe net of nauwe|ks te
beurt was gevaen.
Z|n muzek s abstract en benvoed door het expressonsme. H| paste n
z|n werk een neuwe technek toe. De noten en rusten z|n net exact
aangegeven; het wordt aan de muscus overgeaten hoe ang de noten en
rusten worden aangehouden. Z|n meeste werken z|n geschreven voor
aeen pano, maar h| heeft ook voor ensembes en andere combnates
geschreven.
H| heeft onder andere Prt en Cage benvoed met z|n ndetermnacy.
Iusic of hanges
Werk van |ohn Cage ut 1951 dat va toevasoperates s ontstaan. Het s
een embeemwerk. Op bass van de I Chng bepaade Cage een
toonhoogte, een nterva of een zogenaamd aggregaat van tonen; een
t|dsduur; een voume.
IusiAue oncr&te versus elektronische muziek
Musque Concrte gebrukt ae moge|ke geudsbronnen (dus ook, en
voorname|k akoestsche), brengt de op band samen en onderwerpt ze
vervogens aan deformate en montage.
Eektronsche muzek brengt op band utsutend eektronsch
gegenereerde geuden samen, om de vervogens te monteren en te
vervormen.
De wezen|ke tegensteng zt n de benaderng van de muzek: de
Musque Concrte s nderdaad concreet, terw| ae andere kunstmuzek
(tradtonee n eektronsch) abstract s. De bass van de Musque
Concrte wordt dus het muzkae ob|ect, een materee kankgebeuren, en
geen begrp zoas een noot of een kank.
Componsten van Musque Conrte: Schaeffer - Henry
Componsten van eektronsche muzek: Emert - Stockhausen
IusiAue d-ameublement
Esthetek van Sate.
Furnture musc, or n French musque dameubement, s background
musc orgnay payed by ve performers. The term was coned by Erk
Sate n 1917.
Sate bouwt hermee de expresse-esthetek af, door humor en
reatverng.
$ationale Scholen
As Natonae Schoen worden subcuturen bedoed de n naam van het
recht op egenhed ut de afw|kende kwateten een esthetsche norm
maken.
Vanut de deen van de Franse Revoute: recht op ge|khed van groepen
1830: voksnatonasme
1848: recht van andere soorten groepen de kop n gedrukt
1870: staatsnatonasme of patrottsme
1890: str|d tussen twee deoogen
Aan het ende van de hoogromantek merken componsten as Greg,
Ts|akofsk en Dvorak dat de muzkae substante net verder ontwkked
kan worden, daar ze te ngewkked wordt. Het enge domen dat zeker we
nog kan ontwkked worden, s dat van de technek. Dt edt tot het
probeem dat deze muzek op esthetsch vak gemakke|k overkomt, en
negt naar ontspannngsmuzek.
Rusand: Gnka, Machtg Hoop|e, (Ts|akofsk)
Poen: Esner, Chopn
Vaanderen: Benot
Scandnav: Nesen, Nordraak, Greg
Bohemen: Smetana, Dvorak
Waon, Span|e, Nederand, Engeand
$eue "infachheit
In Dutsand, de bakermat van de na-oorogse offce avant-garde,
worden vanaf 1968 udop vragen gested over de zn van ernstge
muzek, de paats van neuwe mzuek n de muzekgeschedens, de ro
van de componst n de maatschapp|. Componsten b| w| zch as gevog
daarvan een wendng votrekt naar het nhoude|ke, eenvoudge, z| o.a.
Stockhausen, Kage.
De Neue Enfachhet ontstaat b| de |onge generate rond 1980. Z| treden
b|na as groep naar buten, aanvanke|k gecentreerd rond de pubcates
Neuand met Water Zmmerman, wedra echter rond de fguur van
Wofgang Rhm.
Z| hebben net echt ets gemeenschappe|k, behave dan dat ze de term
verwerpen. Gobaa echter verengen z| zowat aes wat typsch
postmodern s: z| paatsen theore terug naast en beneden het werk, z|
brengen hun egen verhaa van de muzekgeschedens, muzkae waarden
worden zef gedefneerd, de denttet van het werk wordt n vraag
gested, de houdng tegenover materaa s gede-deoogseerd, de
ronsche stuate s begrepen etc.
$ew Simplicity
De benamng s van buten ut gegeven, en saat op de maxme van
eenvoud en drecthed n concept en utwerkng. Door deze maxme
worden enerz|ds de zntug|ke waarneembare kank en anderz|ds de
drecte nterpretate de crtera.
De ststsche utwerkng gebeurt grotendees onder nvoed van het
Amerkaans mnmasme: repettef en grotendees tonaa. De tonatet
wordt dan echter begrepen as een sonortet, net as een functonee
systeem. Dt heeft tot gevog dat er n fete een ander compostesysteem
wordt toegepast op tonaa materaa. Dt s het mnmasme, dat n fete
een utbouw s van de addtetechnek. Concreet wordt er dus we rekenng
gehouden met de tonae materaen de onder handen ggen, maar net
vogens de kasseke tonae opeenvogngseges. Dt wordt samengevat
onder de noemer neuwe tonatet.
Markte fguren z|n Gavn Bryars en Bran Eno.
$ew %irtuosity
Schr|fw|ze van |ohn Cage, "practcaty of the mpossbe", voor het eerst
voorkomend n de Freeman-etudes (1978). Sterrekaarten bepaaden rtme
en toonhoogte, I Chng bepaade de maner van boogspeen, dynamek,
duur en mcrotonae nfectes. Zukofsky vroeg preces genoteerde muzek,
wat resuteerde n een extreem gedetaeerde notate. Cage wde muzek
maken de onmoge|k was om te speen, en het overwnnen van de
moe|kheden zou dan the practcaty of the mpossbe z|n; want geen
werk s onmoge|k, as er vodoende engangement s.
$ieuwe virtuositeit
De neuwe vrtuostet s een vorm van nostage, en een reacte tegen
amateurmuzekbeoefenng. De vrtuostet wordt soms tot het werke|k
onspeebare opgedreven, zodat de utvoerng de onvomaakte afspegeng
wordt. As modevoorbeed kan de fguur van Bran Ferneyhough denen.
+nbewuste= bewuste en negatieve romantici
Utzonderngen, boegbeeen, ze de zch bewust postef tegenover de
romantek paatsen: Weber, Beethoven
Bewust negatef: Rossn en Mendessohn
Onbewuste exponenten: Pagann, Fed, Spohr, Lwe
+rganisatie van het geluid
Ideengoed van Varse dat nvoed heeft gehad op onder andere Cage.
Herb| moet geud as vng matter gezen worden dat h| n z|n muzek
organseert. Bekronng van deze denkw|ze s Ionsaton.
Parado2 van het postmodernisme
De aanwezghed van verneuwngsdrang zoas n het modernsme, s op
zch verneuwend.
Philip *lass
Php Gass (1937) s een Amerkaanse componst behorend tot de
repetteve muzek van de |aren 70. H| was een eerng van Mhaud en
Nada Bouanger.
In 1965 trekt h| naar Europa, waar h| gevraagd werd de muzek van Rav
fShankar n ons notenschrft te noteren. Dat opende z|n oren voor een
andere opvattng van rtme en metrum, waar de opbouw net vaut een
ege categore as het metrum wordt opgedeed, maar waar een pus of
ctus de bouwsteen wordt van een gehee dat addtef tot stand komt. Een
derge|ke beat werd endeoos verknoopt tot grotere geheen, er werd net
n een abstracte t|dsspanne gedacht.
Ensten on the Beach (1976) s een beangr|ke opera de rum pubek
berekte. Het s een opera n ver bedr|ven de samen v|f uren duren,
waarb| het pubek vr|e|k kan n- en utgaan. De opbouw gebeurt met
nummers de naar functe en nhoud verschen. De nterudes noemen
Knee, de andere nummers z|n thematsch gebonden maar net coherent.
De opera gaat egen|k over nets, er s geen terare nhoud, het s
veeeer een meda-gebeuren. Toch z|n de nummers gepaatst vogens een
cmaxprncpe.
De techneken z|n: radcae mnmaserng van het materaa, sommgen
herkennngsmoteven doorheen de opera, de utwerkng van prmare
addtetechnek met cycsche t|dsstructuren. As concept s het een
m|paa n de operageschedens, waarb| met vee vroegere genres
verband kan geegd worden, ook met het egent|dse theater.
De ate operas aten een toenemende nteresse zen voor de nhoud, de
ethsche boodschap van de componst. De atere werken z|n zonder meer
postmodern.
De muzek van Gass gebrukt een grote verschedenhed aan soms
gesofstkeerde compostetechneken, maar men hoort dat net zodang.
Toch roept deze muzek onmdde|k een afstand op, de postmoderne
rone. Deze beheersng van de spannng tussen afstand en dentfcate,
aat de usteraar toe enerz|ds bedwemd maar anderz|ds vr| te z|n n z|n
nterpretate van het werk.
Pierre Boulez
Perre Bouez (1925) s een Franse componst de tot het serasme
gerekend wordt.
Een werk dat het serasme dcht benadert s Lvre pour quatuor (1949).
Het s Messaens qua rtme, en Webernaans n de maner van poyfone
utwerkng (dodecafoon). Met de sogan Schnberg s dood verzet h| zch
tegen de dodecafone, meer bepaad tegen het fet dat de reeks net de
hee composte draagt. Vanaf 1954 bepaat h| mede n hoge mate de
rchtng van het Internatonaes Musknsttut n Darmstadt, dat het
nternatonae forum wordt van de neuwe muzek. Vanaf 1957 schr|ft h|
postseree (= muzek de ststsch, technsch en hstorsch n het
serasme komt, zonder zef strkt seree te z|n). Met de Derde
Panosonate (1957) verrumt Bouez het serasme met gecontroeerd
toeva (aeatorek), door mdde van mobee structuren. As organsator
edt h| snds 1971 het Insttut de Recherche et de Coordnaton
Acoustque/Musque (IRCAM) n Par|s. De meeste werken kr|gen
doorheen de |aren revses, op zoek naar hun defnteve verse.
De nvoed van Bouez s zeer groot. As componst everde h| het
bassmode van het serasme, een kernmoment n de geschedens van
het modernsme. H| heeft een neuwe esthetek n utvoerng gebracht,
gebaseerd op de parttuur, de structuree anayse daarvan, en de correcte
utvoerng daarvan. Met het IRCAM heeft h| een machtsposte berekt n
het crcut van de neuwe muzek, de van de ene kant een grote openng
bedt aan aankomend componsten, maar anderz|ds een (zeer) sub|ectef
seectecrterum houdt.
Pierrot (unaire
Perrot Lunare s een composte van Schnberg ut 1912 voor stem en 5
nstrumentsten. Het s gebaseerd op het meodrama Perrot Lunare, op
tekst van de Beg Abert Graud, n een vertang van Otto Erch Harteben.
Dt wek werd ook naar het butenand gexporteerd en fascneerde bv.
Rave, Mhaud, Stravnsky. Ststsch s het een zeer ntens werk,
overwegend expressonstsch, echter ook aansutend b| het
neocasscsme door de kene bezettng, schr|fw|ze en afstande|khed.
Opmerke|k s de Sprechstmme met 7 sostsche nstrumenten n steeds
wsseende bezettng. H| expermenteert met vorm en structuur: oude
(meesta poyfone) vormen worden naar het structuree nveau
gereduceerd; de vom |kt meesta ABA per nummer, en macrostructuree:
3 deen met 7 nummert|es/gedchten.
Po&me symphoniAue
Dt genre s ontstaan b| Lszt. Het s een vorm waarb| het
programmatsche de structuur bepaat. Herb| speet de
transformatetechnek een grote ro. Exemparsch z|n de 13 Symfonsche
gedchten.
De symfonsche gedchten maken b| Strauss een opmerke|ke evoute
mee. Waar ze eerst nog programmatsch bedoed z|n as een utdrukkng
van de gevoeens, worden ze b| Tod und Verkrung a narratef. Nog een
stap verder gaan Don |uah (1888), waar het narrateve verder verf|nd
wordt en dan omgebogen naar portretterende: h| vertet net agemeen,
maar webepaad een aanta kenmerken n een znvoe ordenng. De
doorbraak naar het reasme gebeurt b| T Euenspeges ustge Streche.
De |n wordt va Aso Sprach Zarathustra doorgetrokken naar Don
Ouchote, waar er zefs sprake s van naturasme, om vooropg te
endgen b| het betwste En Hedeneben.
Prepared piano
Ontworpen n 1940 door praktsche noden: de rumte voor de muzkanten
was te ken om sagwerk op te steen en Cage moest een aternatef
bedenken.
Er worden verschende voorwerpen onder/op de snaren/hamers
gepaatst.
Men zou kunnen zeggen dat de prepared pano automatsch een vorm van
aeatorek nhoudt, omdat de ob|ecten n de pano de sonortet w|zgngen
op een maner de net door notate gecontroeerd kan worden (ondanks
de nauwkeurge aandudngen van de componst). De prepared pano za
gedurende meer dan 10 |aar aanwezg b|ven n het werk van Cage. Vanaf
1943 wordt het nstrument ook n de concertzaa gebrukt (voorden
utsutend n dansproductes): A Book of Musc (1944), Three dances
(1945). Een markant hoogtepunt z|n Sonates en Interudes (1946 - 1948);
n de Two Pastoraes (1951) moet de panst ook futen.
Puccini
Gacomo Puccn (1858 - 1924) s een Itaaanse operacomponst behorend
tot de Laatromantek.
Met La Bohme (1895) bracht Puccn een becanto-opera de aan de
verstsche mode beantwoordde. Dat gedt ook voor Tosca (1900), dat door
de krtek veroordeed werd voor vugartet, brutatet, maar door het
pubek be|ubed werd.
Puccn voede zeer sterk het opkomend modernsme aan. Een typsch
voorbeed voor de wendng rond 1910 s z|n western-opera La Fancua
de West (1910), met een harde st|, vee ctaatdenken (cf.
neocasscsme) en wd-west-romantek. Desondanks kreeg Puccn
scherpe krtek vanut de modernsten.
In La Bohme s de typerng van de man en de vrouw geoofwaardg, wat
kadert bnnen het versme, evenas de erg zake|ke |st van dngen de
moeten gedaan worden as een efdesreate wordt bendgd. De grote
r|kdom van deze opera schut, naast de geoofwaardge typerng, n de
meodsche r|kdom en de subtee orkestrate.
Madame Butterfy (1904) gebrukt gercht ctaten om de
natonatet/cutuur van de protagonsten aan te duden. De orkestrate s
b|zonder f|nznng. Puccn schdert het psychoogsch proces reastsch
af, onverhud, met aandacht voor het emotonee spontane.
Pulcinella
Opera geschreven door Stravnsky n 1920 voor de Russsche baetten.
Het s een van de meest nteressante werken ut de 20
ste
eeuw, omwe
van z|n kunstfosofsche mpcates. De meoden en bas van Pergoes
z|n omzeggens etter|k overgenomen. Maar het s dude|k dat dt sechts
materaa s. Wat het werk nteressant maakt, s de keuze en ordenng; de
orkestrate (ek van de 18 nummers heeft een egen bezettng) en de
texturen de tegen mekaar worden utgespeed; subtee w|zgngen n de
harmone met ostnat; utzonder|ke toevoegngen van maten om de
symmetre te breken.
8avel
Maurce Rave (1875 - 1937) was een Franse componst de tot het
neocasscsme behoort.
Vanaf het begn vat de wezen|ke neocasscstsche esthetek op: h|
bootst de st| van verschende componsten na. Z|n vugge en pots
doorbraak gebeurt evenwe met een Sate-achtg mpressonstsch stuk,
de Pavane pour une Infante dfunte (1899), wat hem het profe van een
mpressonst bezorgt. In fete kest h| materaen en techneken as een
echte neocasscst. Daarn zoekt h| het preceuze, geraffneerde. In vee
werken b|ft de hedonstsche (hyper)sensbtet van het mpressonsme
aanwezg, maar wordt het neocasscsme dude|ker. Rondut ecectsch s
de opera Lenfant et es sortges (1925).
Er s dan nog het moe|ke punt dat Rave as neocasscst het
expressonsme toepast.
Rave behoort tot de meest onderegde orkestratoren van de 20
ste
eeuw.
H| orkestreerde (ondermeer) Moessorgsk|s Schder|ententoonsteng n
1922.
8imskij1@orsakov
Nkoa Rmsk|-Korsakov (1844-1908) s een Russsche componst de tot
de Laatromantek behoort.
H| was een br|ant orkestrator de depe ndrukken had opgedaan n z|n
|onge |aren, de, zoas b| Moessorgsk, het beed oprepen van twee
uteenopende cuturen. Enerz|ds was er de Savsche muzek anderz|ds
de Europese. Van de Europese muzektaa begreep h| mnder dan van
sonortet en extramuzkae verw|zng. H| ervoer dat echter as een vorm
van amateursme en begon butengewoon |verg te studeren terw| h| z|n
zn voor sonortet vanut academsch nstrumentatekunst gng
bestuderen. H| wde een professonee gemaakte kunst voor edereen,
een perfect vervaardgde muzek de door ek efhebber genoten kan
worden, wat ook de theoretsch voorkenns of muzkae bagage s.
De kunst van Rsmk-Korsakov s een van de wenge 19
de
-eeuwse
voorbeeden waarn de expresse-esthetek net wordt nagestreefd. H|
heeft ook weng nteresse voor muzkae gedachtengangen". Vee ever
sut h| b| het epsodsche denken aan, waarb| de ene epsode op de
andere vogt as een knkend beed. Enerz|ds moet dt beed boeen door
de sonortet en samensteng, anderz|ds door de betekens ervan n het
gehee. Het ego van de componst speet b| dt aes een mneme ro.
Het kunstwerk wordt zo tot een ob|ect, dat dus ook vr| ob|ectef
beoordeed kan worden. Er komen geen grote esthetsche theoren aan te
pas: het componeren s tot op bepaade hoogte een (b|zonder
gespecaseerd) vakmanschap. Maar het s we z|n verantwoorde|khed
wat h| ermee doet. De verhaen de h| gebrukte heden, n de Russsche
context, een net ms te verstaan potek-socaa engagement n.
Door z|n orkestratekunst en z|n dverse ostnatotechneken heeft Rsmk-
Korsakov nvoed utgeoefend op 20
ste
-eeuwste kunst va z|n eerng
Stravnsky. Door z|n esthetsche opvattng heeft h| het Socastsch
Reasme benvoed (voorname|k theoretsch).
8omantische polyfonie
Een homofone waarvan de akkoordnoten rtmsch en fguratef
verzefstandgd worden. De verbndngen van deze noten per part| geeft
aanedng tot taoze harmonsche sernoten de n de vr|e tonatet
natuur|k vaak chromatsch z|n en op hun beurt geatereerde
samenkanken veroorzaken, de op hun beurt weer de tonatet
benvoeden.
De gehanteerde chromatek s het gevog van de harmonsche opvattng
dat stem per stem meodsch opost, waarut de harmone vogt.
8ossini
Goachna Rossn (1792 - 1868) s een Itaaanse operacomponst ut de
Vroegromantek.
H| schreef voorname|k operas n de Itaaanse tradte, maar dan
meodsch frsser, tonaa verf|nder en orkestraa r|ker. H| werkt z|n
muzek humorstsch ut.
Een beangr|ke opera s de ate opera Guaume Te (1829). Deze
verbaasde z|n pubek, maar oefende grote nvoed ut. Het gegeven van
Rossn s romantsch, n de utwerkng zo moge|k nog meer. De
voksmuzek en de popuare muzek z|n gecteerd, de karakters z|n
schtterend utgetekend, de dramatsche stroom s contnu, de zangst| s
dvers, de orkestrate schtterend en stemmngsvo. Het s de vooroper
van de grand opra door spectacuare eementen, baetten en processes,
typsche keurr|ke kederdrachten, dramatsche nwerkng van grote koren
etc. De nummersstructuur wordt zo vee moge|k verdoezed.
H| streeft een herevng van de Itaaanse becanto-tradte na en wordt
daarmee de romantsche renovator van de opera buffa. Het genre zef, n
deze t|d beoefend, s ant-romantsch. H| wde enke de tradte van de
Itaaanse opera hooghouden en dat doet h| va het br|ante (cf.
orkestrate) en het vrtuoze (cf. gebruk van de stem); de st|mddeen
worden berekend op hun utwerkng op een gemdded en anonem
pubek.
Satie
Erk Sate (1866 - 1925) s een Franse componst de de enge
vertegenwoordger s van het dadasme n de muzek.
In 1886 begnnen z|n eerste typsche werken: de Tros Modes (waarvan
het aatste dee zonder maatstrepen). In 1891 begnt een beangr|ke,
harte|ke maar soms gespannen vrendschap met Debussy. Dankz| een
kene erfens kan h| n 1893 een egen kerk stchten, de gse
Mtropotane dArt de |sus Conducteur.
In z|n mddenperode schr|ft h| werken de met het atere dadasme
vergeeken kunnen worden. Ook de ernstgere werken ut de t|d z|n
maatschappe|k onaangepast. Toch s dt een crssperode voor Sate. Het
onbegrp en de krtek as zou h| dettantsch z|n, zetten hem ertoe aan
zch n te schr|ven n de Schoa Cantorum, een van z|n medestudenten s
Edgard Varse.
Z|n b|zondere kagrafe, ook voor harmoneoefenngen, was net
onopgemerkt gebeven. Een smutaanverbndng van tekst en muzek
gebeurt n Sports et Dvertssements (1914). Voor Serge| Daghev werkt
h| samen met |ean Cocteau en Pabo Pcasso aan het baet Parade (1917)
dat z|n grootste succes wordt.
Met Socrate (1918) evoueert de esthetek van Sate naar musque
dameubement en naar wat h| nstantanesme noemt. In 1918 was de
groep Les Sx en n 1923 de coe dArcue rond Sate ontstaan. De
grootste vrendschap n de ate |aren was de met Darus Mhaud.
Voor z|n t|dgenoten werkte h| as een kataysator. H| benvoedde
Debussy en s adus een vooroper van het mpressonsme. H|
benvoedde Stravnsky en Rave. H| had nvoed op Cocteau en Les Sx,
waardoor h| een vooroper werd van het neocasscsme. H| s de enge
vertegenwoordger van het dadasme n de muzek.
Sate bouwt de expresse-esthetek af, door humor en reatverng (het
meest extreem geformueerd n de musque dameubement). De nbreng
van vonken moet doo toevoegng (addte) gebeuren. Betekens s een
kweste van nterpretate door de usteraar. Samenhang komt n z|n werk
op de meest uteenopende w|zen naar voren, va aaneenr|gen,
voortdurende herhang of veranderng, humor, nustructuur, eentonghed.
Technsch brengt hem deze opvattng van samenhang zeer spoedg tot het
concept van een smutaan kunstwerk, dat op z|n beurt utng s van de
addtetechnek. Wat deze addtetechnek aangaat s Sate van oordee dat
deze net verf|nd en kunstg mag z|n, maar n ae openhed zo heder
moge|k.
Va omwegen komt h| tot de defnte van kunst as mensgemaakt product
waarn voedge vr|hed bestaat, de h| dan gretg demonstreert.
De atere nvoed van Sate s voora aan |ohn Cage te danken, de n 1948
een Satefestva organseerde.
Schaeffer en 5enri
Componsten van de Musque Concrte
Sch:nberg0 tweede strijkkwartet
In z|n Tweede Str|kkwartet (1908; met sopraan) za Schnberg de
atonatet bereken. In de eerste dre deen gaat h| verregaand
chromatsch werken (zef noemt h| het pantonaa), om n het aatste dee
(weswaar nog met fs as centrum, maar net meer tonaa te verkaren)
de tonatet op te geven. Het derde en verde dee z|n voorzen van een
sopraansoo.
De |n van het str|kkwartet wordt doorgetrokken naar Dre Kaverstcke,
het eerste voedg atonae werk.
Schumann
Robert Schumann (1810 - 1856) s een Dutse componst ut de
hoogromantek.
H| had grote nteresse n teratuur en rchtte n 1825 een geheme
Scherverbndng op, waarn etterkundge werken worden bestudeerd.
H| vogde n z|n studenten|aren panoessen b| Fredrch Weck.
H| schreef een roman De Davdsbnder, waarn h| twee contrasterende
personages opvoert: de voorutstrevende Forestan (wecht gemodeeerd
naar Beethoven) en de potsche Eusebus (ge|kend op Schubert). In deze
perode probeert h| va een kunstgreef de technek van z|n hand te
verbeteren, wat resuteert n b|vende schade aan z|n hand en een
verpeste carrre as panst. In 1833 rcht h| het Neue Zetschrft fr Musk
op. De toon was provocerend en er werden vee pseudonemen gebrukt.
In het t|dschrft aat Schumann zch ovend ut over Schubert,
Mendessohn, Chopn en Brahms.
In 1839 trouwt h| met Cara, zonder toestemmng van Weck.
Schumanns nteresse begnt zch toe te sptsen op het ed en op
symfonsch werk. Na een depresse egt h| zch toe op kamermuzek.
Vanaf 1854 begnt h| te |den aan haucnates. H| wordt opgenomen n
een psychatrsche nsteng, waar h| ook over|dt.
Hstorsch-ststsch s het werk van Schumann een beangr|ke schake
tussen Mendessohn en Brahms.
Vanaf z|n eerste panowerk, de Varatonen ber den Namen Abegg op. 1,
toont Schumann een b|zondere nteresse voor structuur, de dan op
ntervaen gebaseerd s. H| zorgt er nadrukke|k voor om dt zovee
moge|k te verbnden met de vorm, en met de nhoud. Dt aatste gebeurt
door het fctef toekennen van cryptsche betekenssen, waardoor
Schumann ook een mythe rond z|n werk opbouwt. Een neuwe aanpak s
dude|k merkbaar n de tweede perode n de vogende cyc korte
panostuk|es. In de groots opgevatte panowerken zoas de sonates
ontwkket h| een symfonsche schr|fw|ze voor de pano.
De symfonsche muzek van Schumann wordt net makke|k aanvaard. De
orkestrate s vo en net coorstsch. Schumann verm|dt de effect-
orkestrate en probeert eke part| nteressant en znvo te maken - maar
h| denkt dus we n part|en, zonder te zoeken naar gobae moge|kheden.
Schumann staat vr|er n het genre van het concerto. Voora het ook
vorme|k nteressante panoconcerto (1845) en het Ceoconcerto (1850)
behoren tot de meesterwerken van het genre. Het aatste s ook eerzaam
om Schumanns nteresse voor barok en voor poyfone te begr|pen: zo
wordt de poyfone as expressemdde gebrukt.
De potsche suggeste komt begr|pe|k ook terug n de ederen. Men zou
kunnen steen dat Schubert synthetseert en Schumann detaeert. Het
dude|kst z|n natuur|k de bundes de as samenhangende cycus z|n
opgevat, en waarn de onverbreke|ke vogorde en samenhang muzkaa
dude|k wordt gemaakt. Schumann s gevoeg n de tekstkeuze en h|
ordent de gedchten ook anders dan n de dchtbunde, op een
betekensvoe w|ze. H| nterpreteert de gedchten. In het geva van
Frauenebe und Leben overoopt h| de emotonee hoogtepunten ut het
vrouwe|ke even, bekeken vanut een burger|k standpunt. Het s een
waaer van yrsche momenten en de muzkae samenhang s zeer sterk.
Dchterebe s nog r|ker, terw| het verhaa nog mnder aanwezg s.
Schubert reaseert een goede opossng voor het aspect begeedng b|
de ederen: h| verengt een abstracte begeedng met een betekensvoe;
er s b|na sprake van panostukken met een stem erb|.
De drang naar een dcht weefse waar eke noot zo znvo moge|k moet
z|n heeft tot gevog dat n de kamermuzek de voere bezettngen, zoas
n het panokwartet en panokwntet, ervaren worden as een streng tot
het noodzake|ke mnmum gereduceerde orkest. Deze opvattng betekent
het ende van de br|ante kamermuzek van de vroegromantek en wordt
een trend n de hoog- en aatromantek.
SeAuenza-s
Reeks geschreven door Bero waarmee zowe de moge|kheden van het
nstrument as de persoon|khed van de utvoerder worden afgetast. Vee
van deze werken z|n specfek voor n utvoerder geschreven. Dt zou
een vervog kennen n de reeks Chemns.
I, 1958, fut
II, 1963, harp
III, 1965, geschreven voor de stem van Cathy Berberan met we h| een
t|dang getrouwd was
IV, 1966, pano
V, 1965, trombone
VI, 1967, atvoo
VII, 1969, hobo
VIII, 1976, voo
IXa, 1980, karnet
IXb, 1981, atsaxofoon
X, 1984, trompet n C en panoresonante
XI, 1987-88, gtaar
XII, 1995, fagot
XIII, 1995, accordeon
Sjostakovitsj
Dmt| S|ostakovts| (1906 - 1975) was een Russsch componst t|dens het
socastsch reasme n de Sov|et-Une.
Z|n Symfone nr. 1, op. 10 (1925) was z|n examenstuk en een
onmdde|k en nternatonaa succes. Vanaf z|n panosonate
expermenteerde h| met ongewone kanken. In z|n Symfone nr. 2 breekt
h| met de symfonsche tradte, wat wordt begrepen as een esthetsche
weerspegeng van het revoutonare: er s geen echte thematek, cmax
wordt gereaseerd door fyssche saturate. In de opera De Neus (1928) z|n
de eerste mnuten enke sagwerk en pas h| z|n expermenten toe op een
grote vorm. Het resutaat s een bzarre, vndngr|ke parttuur, op het
dadastsche af. Intussen schreef h| ook enkee utgesproken
neocasscstsche baetten en fmmuzek.
In 1932 votoot h| de opera Lady Macbeth van Mzensk, dat aanedng was
voor Stan om S|ostakovts| onder controe te houden. Z|n Symfone nr. 5
s z|n antwoord op de doctrne van het socastsch reasme, een pogng
tot rehabtate en een dude|k gewd ambgu werk: de dubbee bodem
zou vanaf dan mn of meer een handeskenmerk worden.
S|ostakovts| rcht zch nu naar mnder gevaar|ke genres. De oorog gaf
hem geegenhed om het |den aanwezg te steen n z|n werk, zonder dat
dat as probematsch werd ervaren. H| won verschende Stanpr|zen en
werkte aan z|n eerherste.
De Symfone nr. 9 had een grootse hude aan de overwnnng moeten
worden, maar beek een sarcastsche mnatuur. Het zou Stan opneuw de
geegenhed geven S|ostakovts| te treffen.
In 1948 werd het cuturee even grondg hervormd. S|ostakovts| kon
overeven va het schr|ven van fmmuzek, terw| ta van compostes n
de ade beven ggen.
De Symfone nr. 10, geschreven na de dood van Stan, s waarsch|n|k
doordrongen van cryptsche symboek. Intussen s er sprake van een
offce destansate.
Kenmerkend voor de ate werken s de systematserng.
Skrjabin
Aeksandr Skr|abn (1872 - 1915) was een Russsche componst de
schreef naar de voorberedng van het expressonsme.
Vanaf 1903 ontwkket Skr|abn een kunst de vasthouddt aan het
utdragen van een dee. De funderng daarvan zoekt h| n de fosofe,
naden n metafyssche en absoute theoren. De artest wordt opneuw
een hogeprester. Dt was een mystek utgangspunt. De verbndng met
het ratonee wordt geegd door de wetten van de muzek as absoute en
unversee wetten te steen, de ontdekt moeten worden. De seute vndt
h| ten sotte b| de theosofe van Bavatsk.
Dan begnt h| de theore constructvstsch ut te werken. H| zoekt dus
naar de wetten, vndt een grondakkoord ut, waarut het
toonhoogteveroop en eventuee ook keur, reuk, smaak en tastzn worden
afgeed. Dt s een dee dat ut Lszt omntonatet voortkomt en technsch
wordt voortgezet n de verw|de tonatet van S|ostakovts|. Het seuteen
aan de taa zef van de muzek s b|gevog voor Skr|abn een wezen|k
onderdee van de composte en dat s modernstsch.
Onderggende gedahte b| de constructvstsche utwerkng s het dee dat
componeren begn b| het ruwe materaa van de muzek: de trngen.
Dat za b| z|n vogengen eden tot expermenten met kwarttoonmuzek.
Z|n vogengen hebben trouwens meer het technsche aspect van z|n
muzek gevogd.
Skr|abn was door het mysteke utgangspunt en de constructvstsche
utwerkng een dude|k exponent van de Russsche avant-garde. Z|n
kunst s natuur|k hee etstsch. Daarom houdt h| ook net vast aan een
weudendhedsesthetek. De voorutgangsdeooge van de theoogsche
romantek wordt naar een karakterstek 20
ste
-eeuws utopsme
omgebogen. Het kasseke mode wordt vokomen veraten, vandaar dat
Skr|abn zeer vug komt tot typsche 20
ste
-eeuwse kenmerken:
toonhoogtebeheersng, athematsch, op de grens van atonatet.
Sprechstimme
Technek de geassoceerd wordt de tweede Weense schoo. De spreker
spreekt net natuur|k, maar zngt ook net. Het komt voor n Perrot
Lunare, waarb| Schnberg ook een nota achteret van hoe de
Sprechstmme gebrukt moest worden. Berg gebrukt het ook n Wozzeck
en Luu.
Steve 8eich
Steve Rech (1936) s een Amerkaanse componst van de repetteve
muzek. H| vogt dezefde bassmodeen as Rey, van we h| oops en
deay overneemt. H| s verder benvoed door de Afrkaanse en Banese
muzek, en ook door z|n fosofsche studes. Z|n utgangspatronen z|n
structuree beter doordacht, en nog beperkter qua materaa. Z|n
proceds berusten voorname|k op faseverschuvng, waardoor de
patronen opgenomen worden n een proces van graduee veranderng.
Rech werkt vanaf Tehm (1981) n de rchtng van het Postmodernsme.
De tekst s geen materaa meer, h| s gewoon op muzek gezet, zefs
met tekstutdrukkng. De harmone s compexer, chromatscher en voora
vee tonaer.
Stochastische muziek
Begrp geanceerd door Xenaks, ut het theorema van Bernoue (het
theorema van de grote getaen: waarsch|n|khed benadert zekerhed b|
een toenemend aanta; m.a.w.: waarsch|n|khed s gerchthed, naar z|n
stochastsch gemddede). H| paste stochastek toe op muzek en
beheerste zo zeer compexe, toevag |kende versch|nseen.
Stravinsky
Igor Stravnsky (1882 - 1971) s een neocasscstsche componst ut
Rusand.
Toen Daghev n Snt-Petersburg het Scherzo Fantastque en Vuurwerk
van Stravnsky hoorde, stond h| op het punt van wa te steken met z|n
Russsche Baetten n Par|s. De premre van de Vuurvoge maakte
Stravnsky onmdde|k nternatonaa bekend. Nog t|dens de repettes
van de Vuurvoge zweemden Stravnsky de deen voor de Le Sacre du
Prntemps zouden worden, maar h| schrok er wat voor terug en schreef
eerst enkee ederen. Dan wou h| een concertstuk voor pano en orkest
schr|ven. Toen Daghev daar proef|es ut hoorde, overhaade h|
Stravnsky er een baet van te maken: Petroes|ka.
Op 28 maart 1913 votoode h| Le Sacre du Prntemps, een
schandaasucces.
In de dre Russssche baetten kent de addtetechnek geede|k
utbredng, met nog vee remnscentes aan Rmsky-Korsakov. In de
Vuurvoge s dans Van Kastse| het meest toekomstgercht. In Petroes|ka
komt voor de eerste keer door opeenstapeng poytonatet voor; er
worden ctaten opgenomen; n het verde dee wordt veevudg gebruk
gemaakt van nterrupte, antcpate en andere coagetechneken. Het
meest radcaa s evenwe Le Sacre, waar de addtetechnek aanedng
geeft tot een hee neuwe schr|fw|ze en een hee neuw kankbeed:
opeenstapeng tot saturate toe, aggomeraten n paats van akkoorden,
motorsche rtmek n verknpt metrum, nterruptes etc.
In de perode n Zwtserand wordt de esthetek van de ob|ectvtet
dude|k. De addtetechnek wordt extensef utgebred. De
neocasscstsche houdng wordt dude|k hoorbaar. Vanut de VS bracht
Daghev ragtmes mee. Vanut Rome had Daghev Pergoes-materaa
meegebracht, dat aan de bass zou ggen van Pucnea, votood n 1920,
een werk dat nteressant s vanwege z|n kunstfosofsche mpcates.
Ragtme (1918) toont Stravnskys groeende probeem om materaa en
taa gescheden te houden of te negreren.
In de perode n Frankr|k worden de consequente van Pucnea dude|k:
de rreevante van st|en. Met de symfonen voor bazers soot h| z|n
Russsch doom af.
Stravnsky kreeg een geoofscrss: n 1926 keerde h| terug naar z|n oude
geoof, het Orthodoxe Chrstendom. In 1934 werd h| tot Fransman
genaturaseerd.
De Amerkaanse perode wordt gekenmerkt door het ob|ecteve
mechansche. H| schreef fmmuzek. In 1945 werden h| en z|n vrouw
Amerkaan.
In 1957 ontstond Agon, een dodecafonsch baet voor 12 dansers.
Stravnsky brengt de Savsche en Franse tradte b|een, en daarut
ontstaat een neuwe kunstmuzek. Z| s net revoutonar, maar
ntegrerend. H| s net as een echte sampe-kunstenaar de z|n
bassmateraa goed seecteert en voorberedt. H| doet aan wat de
serasten precomposte noemen. Ge|kend met Sate s dan weer de
addtetechnek. H| poneert radcaa een muzek waarn nets wordt
utgedrukt, maar waarn een soort schoonhed tot stand wordt gebracht.
H| voet zch geen Messas met weredbeangr|ke boodschappen. H|
maakt van het vereden een artsteke, nuttge hernnerng.
Kortom: Stravnsky s de beangr|kste van de neocasscsten. H| bedt de
grootste veez|dghed en s een staakaart van wat neocasscsme kan
nhouden: zowe ecectsch, as aternatef, as representatef z|n voor een
hstorsche aanpak.
Symphonie fantastiAue
De Symphone Fantastque (1830) van Beroz kan beschouwd worden as
een nstrumentae verse van een persoon|ke fantase. Va de de fxe
wordt de structuur van het werk op een oorspronke|ke maner
gereaseerd. Er ontstaat een grote spannngsopbouw bnnen het genre
zef, met as gevog vaak een bedoede, onevenwchtge samenbouw. Het
de fxe kan voorkomen as ctaat, aat zch net noodzake|k npassen n
de context, en drngt zchzef op as een psychoogsche betekensaag. De
orkestrate van songe dune nut udt een neuwe fase n n het schr|ven
voor orkest en was ongehoord (haucnant) n 1830. Het onderggende
verhaa heeft betrekkng op een |onge muscus de, gedreven door
efdesverdret, een hoeveehed opum tot zch neemt, en naar aanedng
daarvan dromen kr|gt. De dromen worden omgezet n muzkae
gedachten. De v|f deen dragen vogende onderttes: Rveres-passons,
un ba, scne aux champs, marche au suppce, song dune nut du sabbat.
Hoewe Beroz dt werk schreef met Harret Smthson voor ogen, verwerkt
h| ook moteven n het werk de verbonden z|n met z|n eerste efde
Estee.
Beroz hanteert n de Symphone Fantastque het de fxe, een motef dat
gebrukt wordt op een maner de voorutgr|pt op het Letmotv van
Wagner. Met dezefde symfone gaf h| een neuwe mpus aan de
deenmuzek, waarb| h| de butenmuzkae referente as absouut
crterum durfde paatsen, ook n het demonsche, het e|ke, het
beangstgende. Dt s een van de wenge utngen van esthetsch reasme
n de muzek. Dat reasme kon h| reaseren dankz| z|n grote
compostorsche vaardghed.
Voora baanbrekend was h| op vak van de orkestrate, waarover h| een
boek schreef. Z|n opvattng over orkestrate berust op effect en sonortet
en verwerpt de dee van ets as een muzkae ogca n abstracto de
gemateraseerd moet worden n een aanta gegeven part|en. In z|n
orkestrate m|dt h| geen specae effecten, zoas pedaanoten op de
trombone of co egno voor de str|kers.
Synthetisten
De Synthetsten n Bege z|n zef een ecectsche groep. De componsten
de zch n 1925 onder deze naam verengden, hadden weng gemeen.
Maar toch konden z| het programma onderschr|ven, waarn d
kerngedachte ern bestaat de verworvenheden van de hedendaagse
muzek een webepaade vorm te geven.
Aangespoord door hun meester Pau Gson, verder door en aanvraag van
Arthur Prvost, kapemeester van het Groot Harmoneorkest van de
Begsche Gdsen en omdat dt orkest voor 1932 het enge beroepsorkest
n Beg was, eten De Synthetsten zch ertoe bewegen voor
harmoneorkest te schr|ven. Uteraard waren hun eerste werken voor dt
beroepsharmoneorkest geschreven, doch meerdere onder hen beven
ater ook voor amateurkorpsen schr|ven.
Gacet
De samenwerkng tussen |ohn Cage en Robert Rauschenberg geeft n
1952 aanedng tot het Tacet-stuk 433", een m|paa n de Westerse
muzekgeschedens, zoas de fonten (1917) van Duchamp voor de
pastsche kunsten. De omgevngsgeuden maken het stuk. Het bestaat ut
dre deen.
Geleologische romantiek
Men kan deze strekkng verengend ook de "Neudeutsche Schue" noemen
of de Rapsodsche rchtng.
In deze opvattng s de muzek n een znvo gerchte geschedens
gepaatst. De door de componst geute boodschap heeft een doe of hept
dt doe te ontdekken. Dt doe bepaat norm waarmee het esthetsche
wordt beoordeed. Dt doegerchte, hstorsche bewuste, voorutstrevende,
wordt met de term teeoogsch aangedud.
Wat behupzaam s b| het reaseren van dat doe s goed. Wat hnder|k
s, zoas afedende vermaaksmuzek, s secht. Het s een progresseve
kunstopvattng, waarn het vereden naar het heden verw|st, het heden
naar de toekomst. Het kunstwerk kan per defnte daarom net anders dan
unek en orgnee z|n. De kunstenaar wordt dan zovee as een profeet.
De band met het fosofsch deasme en meer drect met de kunstrege s
dude|k.
Deze strekkng heeft vee zn voor het grootse en spectacuare en s sterk
utopsch gedragen. De grote edende fguren z|n Lszt en Wagner, maar
ook een Beroz moet hertoe gerekend worden.
Gerry 8iley
Terry Rey (1935) s een Amerkaans componst de repettef,
mnmastsch en vanut de mprovsate schr|ft.
H| s een geestesgenoot, medestudent en vrend van LaMonte Young,
door we h| benvoed werd. In 1961 schreef h| z|n eerste stuk Musque
Concrte Mescan Mx, gemonteerd met oops, een proced dat h|, samen
met de deay, as eerste toepast. H| schreef enkee conceptuee werken
en was gedurende korte t|d n de Fuxusbewegng actef.
In 1970 trok h| naar Ind, de Indsche nvoed maakte z|n muzek nog
meer bedwemend.
Rey kest z|n mnmae materaa vanut het musceren, vee meer dan ut
de theore. Het s een basspatroon of een speeformue. Ook z|n
verwerkngsproced s mnder een theoretsch dan we een toegepaste
technek. De bedoeng van z|n stukken s op beusterng gercht.
De vroege werken hebben ook nog modernstsche kenmerken, zo heeft
bv. ek werk z|n egen unek concept. De nvoed van werken as A
Ranbow n Curved Ar en Persan Surgery Dervshes s net te
onderschatten: componsten as Lget dragen er de sporen van, net zoas
de expermentee muzek. Esthetsch had z| ondermeer een besssende
nvoed op de ater groeende new age bewegng.
In de atere werken zoas Saom Dances for Peace s a dude|k sprake
van postmodernsme. Ook de beedvormng b| Terry Rey s net kassek.
Het werk wordt net n de de gehee muzekgeschedens gepaatst, maar
s een gebeurtens op zch.
Gintinnabuli
St| van Prt, kokkenst|. Het was verwant aan Fedman, name|k een
zntug|k gecontroeerde akoestsche muzek met osstaande kanken. De
kokkenkank n z|n strenge akoestsche wetten met overmatg r|ke
boventonen: ste er daar meerdere van voor, de n steeds wsseende
combnate kngeen, as het ware toevag maar streng vogens hun
egen rtme. De muzek s het zch ontpooen van de r|kdom van n
derge|ke kank. Het s terge|kert|d ets statsch en ets voeend.
De drekanktechnek roept begr|pe|k een neuwe tonatet op.
Gom /ohnson
Tom |ohnson (1939) s een Amerkaans componst van mnmastsche
muzek.
Van ae mnmasten s h| de meest ratonee, .e. het mnmum aan
materaa wordt vogens strenge wskunde formues utgewerkt tot
onverwachte resutaten. Het materaa wordt nog beperkter, zefs
onbeangr|k. De formues z|n de egen|ke compostes, de vaak streng
ogsch z|n. Een beangr|k vroeg werk s de Four-Note opera (1972).
Z|n denkw|ze za weng veranderen.
Graditionalisme
De doorbraak van het modernsme s een controversee gebeuren. Hee
wat componsten wensen n, meer of het gehee der neuwe maxmes
bewust net te vogen. Net aeen componsten de opgegroed n de
aatromantek behoren daartoe, zoas Rachmannov, Rchard Strauss,
Gazoenov, en mn of meer Sbeus, maar ook |ongere componsten zoas
Barber of Langgaard. In een vogende gof wordt dat het gematgd
modernsme.
Het s beangr|k voor ogen te houden dat het modernsme een scherpe
tegensteng maakt tussen het kasseke crcut met gevestgde waarden
en het crcut van de neuwe muzek.
In fete horen ae componsten de werken schr|ven voor het kasseke
crcut a tenmnste n dat opzcht b| de tradtonasten. Z| de
daarenboven muzek daarvoor everen de door dat pubek geassmeerd
kan worden zonder extramuzkae hupmddeen, z|n a n een tweede aag
tradtonastsch. Z| de (bewust) oude estheteken gebruken of benevens
neuwe ook oude st|mddeen z|n tradtonastsch een derde aag.
We moeten ons ervan bewust z|n dat conservatsme onder
tradtonasme vat, maar er net noodzake|k mee samenvat.
Gransformatietechniek
De eerste grote voorbeeden van transformatetechnek vndt men n de
Wemarperode n de eerste twee bundes Anes de Pernage (1835 -
1877). De eerste |aren van de Annes de Pernage kan men n rume zn
programmatsch noemen. Er s een ogsch verband tussen het
programmatsche en de transformatetechnek. Lszt gaat er van ut dat de
muzkae vorm net door voorafbestaande schemas bepaad worden, maar
n vostrekte samenhang met de nhoud moeten z|n. Daarom moet de
componst een kaar beed hebben van de nhoud, de h| ook ter
verdude|kng aan de usteraar kan meedeen, en moet h| techneken
ontwkkeen de de muzkae wetmatgheden n eenhed breng met de
nhoud. De technek de Lszt ontwkket vertrekt vanut het
varateprncpe, dat zowe ets gegeven naar voor brengt as een soort
predcaat. Maar ook dat mag egen|k net afhanke|k z|n van de
casscstsche varate-opvattng n herkenbare geedngen met dude|ke
afbakenng, omdat zuks n fete een schema s. De varates moeten dus
contnu veropen. De zogenaamde karaktervarates beden de |uste
opossng. Het gegeven thema wordt dus getransformeerd, en dt,
vanzefsprekend, overeenkomstg de nhoud de men w utdrukken. Het
potente rsco van chaos wordt vermeden door het soeren van
deegebeden de de stabee ondergrond vormen.
De herkenbaarhed van derge|k bassgegeven en de koppeng aan een
nhoude|k gegeven vndt Lszt voorname|k b| Beroz en dens de fxe.
Er s sprake van een erg radcae motvsche arbed: er s geen schema,
we voortdurende doorwerkng, resuterend n een muzekstroom, op de
grens van vorm en cutuur. De muzkae samenhang s daarb|
gegarandeerd: het verhaa s te vogen, de zngevng komt van butenaf
(net n het mnst door nedende tekst).
Het beang van de transformatetechnek s te stueren n het gegeven dat
de samenhang gereaseerd wordt door de structuur. De waarde van de
muzek gt net n de kern maar n het omrngende: de opgeroepen sfeer,
het effect, of de dramatek.
De transformatetechnek s ook dude|k aanwezg n de ndege grote
sonate (1853). Maar exemparsch z|n de 13 Symfonsche gedchten. H|
probeert dt concept ook ut n de genre van de symfone. De
Faustsymfone (1854) s programmatorsch/symbostsch tot n het
kenste deta. Het eerste thema bestaat ut 12 tonae tonen, vanwaar h|
ae tonaarden kan bereken va de transformatetechnek.
Gsjajkovskij
Peter Ts|akofsk (1840 - 1893) s een Russsche componst behorend tot
de hoogromantek.
Na 1874 taant het aanvanke|k zeer sterke natonasme en komt h| onder
nvoed van Schumann. H| kr|gt beangr|ke opdrachten voor het
herevende baetgebeuren. Bayreuth ontgoochet Ts|akofsk en h| wendt
zch meer tot de Franse muzek.
Oua kamermuzek kon h| net bogen op een tradte. In z|n
str|kkwartetten s er vaak geen sprake van ge|kwaardghed n de
stemmen: het gewoon mooe prmeert.
Van z|n symfonen z|n de eerste dre een zoektocht (natonastsch
gekeurd), en de aatste dre een consodate van z|n kunnen.
De concert z|n beangr|k omwe van hun popuartet.
Z|n baetten kwamen op een hstorsch gunstg moment. Ze schr|ven zch
n n een tradte, z|n technsch zeer afgewerkt, maar muzkaa net neuw:
de chromatek wordt decoratef gebrukt en de tonatet as bass b|ft. Dat
h| zch op het Franse muzekeven ornteerde b|kt onder meer ut de
afwezghed van dramatek, ut een sensuee evenwcht, ut tradtonee
normen.
Tegen de achtergrond van het sterk opzettende natonasme n de
Russsche muzek en op de drempe van de aatromantek n de Europese
kunstmuzek, tracht Ts|akofsk de hoogromantek te consoderen. Z|n taa
b|ft, maar z|n mddeen gaan verder. De deen muzek bugt h| om
naar het prvaat-ndvduee, of soms het descrptef-programmatsche. Z|n
gebruk van harmone en vorm gaat terug op Dutse voorbeeden; Russsch
s de thematek; de ondertoon s net zeden pessmstsch.
Gweede >eense School
Bevat Schnberg en z|n twee eerngen Berg en Webern. Het begn
stueert zch rond 1904, het |aar dat Schnberg prveraar werd. Ze
zouden weng pubeke steun kr|gen maar we roemrucht worden. Het
ddactsch prncpe van Schnberg bestond ern door gezamen|ke
anayses tot besuten te komen.
Gypeer )neoclassicisme-
Egen|k moet dt genterpreteerd worden as neost|.
Wat kenmerkend s voor het neocasscsme s dat het zch over zowat
aes kan bugen. Essentee voor de nvung van het begrp s, da de
componst zch over muzek bugt de as vreemd wordt aangevoed. Deze
afstande|khed kan benadrukt worden, of verdoezed. Het s ob|ecteve
muzek.
Hstorsch s het neocasscsme ut het mpressonsme en de natonae
schoen gegroed. In vee gevaen wordt het neocasscsme geboren ut
vrees tegenover het expressonsme. Ofwe s er vrees ten opzchte van
het materaa, ofwe ten opzchte van het pubek, ofwe bede.
In een bepaad opzcht s het neocasscsme de voortzettng van de
academsche romantek en kunnen we dus spreken van academsch
neocasscsme. Men zoekt een neuwe muzkae taa, een reeks van
wetten de voedge beheersng moge|k moeten maken.
Een zeer voorutstrevende vorm van neocasscsme s het bewuste
ecectsme, waarb| men geen enkee excuseve w steen.
Het neocasscsme fungeert as aternatef voor het expressonsme.
Het hanteert de addtetechnek as compostetechnek en s daarn te
verge|k met het kubsme.
Houdngen tegenover het pubek:
Gematgd: men denst ervoor terug de consequentes van het
expressonsme te trekken
Toenaderng: de voren toren wordt neergehaad
Men bedt het kunstwerk aan as een hstorcsme: men w het vereden
scheppend aanwezg steen
Men hanteert het comproms
Men gebrukt het neocasscsme op een doctrnare w|ze: naz-Dutsand
en socastsch reasme.
Lnterweisung im Gonsatz
Theoretsch werk van Hndemth, geschreven tussen 1934 en 1936. Het s
de b|be van de verw|de tonatet (tegen de atonatet).
%aleur ajout,e
Vaeur a|oute (Frans voor toegevoegde waarde) of V.A. s een
muzektheoretsche term de dudt op een korte t|dswaarde, de
toegevoegd wordt aan een wekeurg rtme. Dt kan door mdde van een
extra noot, een punt of een rust. Deze vorm van addteve rtmek werd
ontwkked door Over Messaen. De addtetechnek wordt dan toegepast.
Op het vak van rtmsche organsate hanteert Messaen rtmsche mod,
naar het voorbeed van de taas n de Hnd-muzek. H| gebrukt er een
120-ta, vaak etter|k ut de Indsche muzek overgenomen. Daarnaast
gebrukt Messaen ook permutates (nterversons), transformates
waarb| een rtme geede|k overgaat naar een ander (rtmsche
metaboen). De waarden kunnen van utermate groot tot utermate ken
gaan. Het gehee s een specfeke combnate van zwevend metrum met
rtmsche fgurate.
%erdi