Noli Me Tngere

Ang Noli Me Tngere ay isang nobelang isinulat ni , at inilathala noong 1887, saEuropa. Hango sa Latin ang pamagat nito at "huwag mo akong salingin" ang ibig sabihin nito. Kinuha ito ni Ri al sa ebanghelyo ni !uan" #$" 1%&17 sa 'ibliya na tumutukoy kung paano pinagsusuot ng mga patalastas ang mga may ketong upang lubayan sila ng mga nakakasalubong nila. (as ma)alas itong tinatawag na Noli* at ang salin sa +ngles nito aySocial Cancer. ,inun)an ito ng El -ilibusterismo, isa pang nobela ni !ose Ri al.

Kasaysayan
.nang nobela ni Ri al ang Noli Me tangere. +nilathala ito noong #/ taong gulang siya. (akasaysayan ang aklat na ito at naging instrumento upang makabuo ang mga 0ilipino ng pambansang pagkakakilanlan. ,a )i&tuwirang paraan, nakaimpluwensiya ang aklat ni Ri al sa rebolusyon subalit si Ri al mismo ay isang nananalig sa isang mapayapang pagkilos at isang tuwirang representasyon sa pamahalaang Kastila. ,inulat sa wikang Kastila ang 1oli, ang wika ng mga e)uka)o noong panahong yaon. ,inimulan ni Ri al ang nobela sa (a)ri), Espanya. Kalahati nito ay natapos bago siya umalis ng 0aris, at natapos ito sa 'erlin, Alemanya. +nilaan ni 2i3ente 'las3o +b45e , isang bantog na manunulat, ang kaniyang serbisyo bilang tagapayo at tagabasa. Ang nobela ni ri al ay tumatalakay sa mga kingisnang kultura ng 0ilipinas sa pagiging kolonya nito ng Espanya. 'inabatikos )in ng nobela ang mga bisyo na nakasanayan ng mga 0ilipino at ang kapangyarihang taglay ng ,imbahang Katoliko na nahihigit pa ang kapangyarihan ng mga lokal na alkal)e. 'umuo ng kontrobersya ang nobelang ito kung kaya6t pagkatapos lamang ng ilang araw na pagbalik ni Ri al sa 0ilipinas, tinanggap ni 7oberna)or&Heneral 8errero sa (ala3a5ang at inabisuhang puno ng subersibong i)eya ang 1oli. 0agkatapos ng usapan, napayapa ang liberal ng 7oberna)or Heneral ngunit nabanggit niya na wala siyang magagawa sa kapangyarihan ng simbahan na gumawa ng kilos laban sa nobela ni Ri al. (ahihinuha ang persekusyon sa kaniya sa liham ni Ri al sa Leitmerit " Gumawa ng maraming ingay ang libro ko; kahit saan, tinatanong ako ukol rito. Gusto nila akong gawing excommunicado dahil doon... pinagbibintangan akong espiya ng mga Aleman, ahente ni Bismarck, sinasabi nila naProtestante ako, isang Mason, isang salamangkero, isang abang kaluluwa. May mga bulong na gusto ko raw gumawa ng plano, na mayroon akong dayuhang pasaporte at gumagala ako sa kalye pagkagat ng dilim ...

Mga Pangunahing Tauhan

Crisostomo Ibarra
,i Juan Crisostomo Ibarra y Magsalin o Crisostomo o Ibarra, ay isang binatang nag&aral sa Europa* nangarap na makapagpatayo ng paaralan upang matiyak ang magan)ang kinabukasan ng mga kabataan ng ,an 9iego.

Maria Clara
,i Maria Clara de los Santos y Alba o Maria Clara, ay ang mayuming kasintahan ni :risostomo* mutya ng ,an 9iego na inihimatong anak ng kanyang ina na si 9o5a 0ia Alba kay 0a)re 9amaso.

Padre Damaso
,i Damaso Verdolagas o Padre Damaso, ay isang kurang 0ransiskano na napalipat ng ibang parokya matapos maglingko) ng matagal na panahon sa ,an 9iego* tunay na ama ni (aria :lara.

Kapitan Tiago
,i Don Santiago de los Santos o Kapitan Tiago, ay isang mangangalakal na tiga&'inon)o* ama&amahan ni (aria :lara.

Elias
,i Elias ay isang bangkero at magsasakang tumulong kay +barra para makilala ang kanyang bayan at ang mga suliranin nito.

Sisa Crispin at !asilio

,i Nar"isa o Sisa, ay isang masintahing ina na ang tanging kasalanan ay ang pagkakaroon ng asawang pabaya at malupit. ,ina !asilio at Crispin ay mga magkapati) na anak ni ,isa* sila ang sakristan at tagatugtog ng kampana sa simbahan ng ,an 9iego.

Pilosopo Tasio

,i Don Anastasio o Pilosopo Tasio, ay maalam na matan)ang tagapayo ng marurunong na mamamayan ng ,an 9iego.

Donya Vi"torina
,i Donya Vi"torina de los #eyes de Espada$a o Donya Vi"torina, ay isang babaing nagpapanggap na mestisang Kastila kung kaya abut&abot ang kolorete sa mukha at maling pangangastila. (ahilig niyang lagyan ng isa pang ")e" ang pangalan niya )ahil nag)u)ulot ito ng "kali)a)" sa pangalan niya.

+bang 8auhan
Padre Sal%i o Bernardo Salvi& kurang pumalit kay 0a)re 9amaso, nagkaroon ng lihim na pagtatangi kay (aria :lara. Alperes & matalik na kaagaw ng kura sa kapangyarihan sa ,an 9iego ;itinuring ni Ri al na Hari ng +talya ng ,an 9iego habang ang kura ang 0apa ng Esta)o 0ontipikal< Donya Consola"ion & napangasawa ng alperes* )ating laban)era na may malaswang bibig at pag&uugali.

Don Tibur"io de Espada$a & isang pilay at bungal na Kastilang napa)pa) sa 0ilipinas sa paghahanap ng magan)ang kapalaran* napangasawa ni 9onya 2i3torina. &inares & malayong pamangkin ni 9on 8ibur3io at pinsan ng inaanak ni 0a)re 9amaso na napili niya para mapangasawa ni (aria :lara. Don 'ilipo & tenyente mayor na mahilig magbasa na Latin Se$or Nyor Juan & namahala ng mga gawain sa pagpapatayo ng paaralan.

&u"as & kapati) ng taong ma)ilaw na gumawa ng kalong ginamit sa )i&natuloy na pagpatay
kay +barra. Tarsilo at !runo & magkapati) na ang ama ay napatay sa palo ng mga Kastila. Tiya Isabel & hipag ni Kapitan 8iago na tumulong sa pagpapalaki kay (aria :lara. Donya Pia Alba & masimbahing ina ni (aria :lara na namatay matapos na kaaga) na siya6y maisilang. Inday Sinang Vi"toria at Andeng & mga kaibigan ni (aria :lara sa ,an 9iego Kapitan()eneral & pinakamakapangyarihan sa 0ilipinas* lumaka) na maalisan ng pagka& ekskomunyon si +barra. Don #a*ael Ibarra & ama ni :risostomo* nakainggitan nang labis ni 0a)re 9amaso )ahilan sa yaman kung kaya nataguriang erehe. Don Saturnino & lolo ni :risostomo* naging )ahilan ng kasawian ng nuno ni Elias. !alat & nuno ni Elias na naging isang tulisan Don Pedro Eibarramendia & ama ni 9on ,aturnino* nuno ni :risostomo Mang Pablo & pinuno ng mga tulisan na ibig tulungan ni Elias. Kapitan !asilio & ilan sa mga kapitan ng bayan sa ,an 9iego Kapitan 8inong at Kapitan 2alentin* ama ni ,inang Tenyente +ue%arra & isang matapat na tenyente ng mga guwar)iya sibil na nagsalaysay kay +barra ng tungkol sa kasawiang sinapit ng kanyang ama. Kapitana Maria & tanging babaing makabayan na pumapanig sa pagtatanggol ni +barra sa alaala ng ama. Padre Sibyla & paring 9ominikano na lihim na sumusubaybay sa mga kilos ni +barra. Albino & )ating seminarista na nakasama sa piknik sa lawa.

ANG TALAMBUHAY NI JOSE RIZAL

Si Dr. Jose Pro a!io Ri"a# a$ ang Pa%&ansang Ba$ani ng Pi#i'inas. Si$a a$ isini#ang sa (a#a%&a) Laguna noong Hun$o *+) *,-*. Ang .an$ang %ga %agu#ang a$ sina G. /ran!is!o Mer!a0o a Gng. Teo0ora A#on"o. Ang .an$ang ina ang naging unang guro ni$a) %aaga si$ang nagsi%u#a ng 'ag1aara# sa &aha$ a i'inag'a u#o$ ni$a ang .an$ang 'ag1aara# sa Bi2an) Laguna. Na.a'ag a'os si$a ng Ba si#$er sa Agha% sa A eneo 0e Mani#a noong Marso 34) *,5- na %a$ %a aas na .aranga#an. Noong *,55 i'inag'a u#o$ ni$a ang .an$ang 'ag1aara# sa Uni&ersi0a0 ng San os To%as a Uni&ersi0a0 (en ra# 0e Ma0ri0 hanggang sa %a a'os ni$a ng sa&a$ ang %e0isina a 'i#oso'ia noong *,,6. Na u o rin si$ang &u%asa a su%u#a ng i&a7 i&ang 8i.a .a&i#ang na ang La in a Gre.o. A na.a'ag a'os si$a ng .an$ang %as era# sa Paris a Hei0e#&erg. Ang .an$ang 0a#a8ang no&e#a 9No#i Me Tangere: a 9E# /i#i&us eris%o.: nag#a#aha0 ng %ga 'ang1 aa&uso ng %ga 'ra$#e sa %ga Pi#i'ino a %ga .a i8a#ian sa 'a%aha#aan ng ;as i#a. Noong Hun$o *,) *,+3 a$ u%u8i ng Pi#i'inas si Dr. Jose P. Ri"a#. Nag a ag si$a ng sa%ahan ina8ag i o na 9La Liga /i#i'ina.: Ang #a$unin ng sa%ahan a$ ang 'ag.a.aisa ng %ga Pi#i'ino a %ai agu$o0 ang 'ag1un#a0 ng .o%ersi$o) in0us ri$a a agri!u# ura. Noong Hu#$o -) *,+3 si$a a$ na.u#ong si$a sa /or San iago a i'ina a'on sa Da'i an noong Hu#$o *<)

*,+3. A'a na aon si$a na%a#agi sa Da'i an .ung saan nangga%o si$a sa %ga %a$sa.i a hini.a$a ni$a ang %a%a%a$an na %ag&u.as ng 'aara#an) hini.a$a 0in ni$a ang i o sa 'ag'a'aun#a0 ng .ani#ang .a'a#igaran. Noong Se $e% &re 4) *,+- ha&ang 'a'un a si$a sa (u&a u'ang %agsi#&i &i#ang siruhano a inares o si$a. Noong No&$e%&re 4) *,+- i&ina#i. sa Pi#i'inas a sa 'anga#a8ang 'ag.a.a aon na.u#ong si$a sa /or Boni=a!io. Noong Dis$e%&re 3-) *,+- si Dr. Jose Ri"a# a$ naha u#an ng .a%a a$an sa 0ahi#ang nag'ag&in angan si$a na nag'asi%u#a ng re&e#$on #a&an sa %ga ;as i#a. Bago 0u%a ing ang .an$ang .a a'usan naisu#a ni$a ang 9Mi U# i%o A0ios: >Ang Hu#ing Paa#a%? u'ang %ag%u#a sa %ga susuno0 'ang heneras$on na %aging %a.a&a$an. Noong Dis$e%&re 4@) *,+-) &inari# si Dr. Jose P. Ri"a# sa Bagu%&a$an >na nga$on a$ Lune a?.