Univerzitet u Novom Sadu Tehniki fakultet Mihajlo Pupin

-SEMINARSKI RAD-

ELASTINI CENTRALNI SUDARI

1. Sudari
Potpune informacije o kretanju tela nam daje II Njutnov zakon, ali postoje i sluajevi kada se problem ne moe reiti pomou Njutnovih zakona. Primer takvog kretanja su procesi sudara, koji se mogu analizirati samo pomou zakona odranja energije i impulsa jer kod sudara najee nisu poznate sile.

Sudari se svuda deavaju: u svemiru se sudaraju tela koja tim procesom stvaraju neku novu strukturu, u akceleratoru se sudaraju estice na osnovu kojih dobijamo nova saznanja o strukturi materije... Naalost, sudaraju se i automobili, i mnogi ljudi ginu zbog toga. Simulacija sudara je za nekoga jako dobra zabava, a za druge dobra zarada.

Vrlo je vano nauiti i istraiti zakone sudara. Naunici radi lakeg shvatanja koriste vrlo jednostavne primere, kao to su sudari kuglica po pravcu. Za takve sudare kaemo da su jednodimenzionalni.

-Sudari su kratkotrajna delovanja izmeu tela (estica) pri kojima su njihove meusobne interakcije toliko jake da se mogu zanemariti sve spoljanje sile

Sudari koji postoje su: Elastian sudar- kada se tela na kratak period spoje, a potom razdvoje bez ikakvih unutranjih promena (bez deformisanja, promene strukture, zagrevanja i slino), i tada se ukupna mehanika energija sistema odrava. NPR: Sudar bilijardskih kugli, sudar klikera... Neelastian udar- kada dolazi do unutranjih promena tela, i veliki deo mehanike energije se pretvara u drugi oblik. NPR: Sudar automobila, sudar nebeskih tela... Apsolutno neelastian sudarkada se prilikom sudara tela spoje, i nastave kretanje kao jedna celina. NPR: Spajanje vagona sa lokomotivom, sudar plastelina... Apsolutno elastian sudar- poto pri svakom sudaru se neki deo mehanike energije pretvara u drugu energiju, elastini sudar je onaj kada je gubitak mehanike energije zanemarljiv, a apsolutno elastian udar je onaj kada je gubitak mehanike energije ravan nuli. U praksi takvih sudara nema.

1.1.

Centralni elastini sudar

-za primer emo uzeti dve kugle koje se kreu du pravca koji prolazi kroz njihove centre. U takvom sluaju interakcije kugli deluju du tog istog pravca, to znai da i posle sudara kugle imaju isti pravac, a mogu da promene smer. Razmotriemo teoriju sudara za sluaj da se pre sudara kree jedno telo mase m1, brzinom v, a drugo telo mase m2 miruje. Posle sudara telo mase m1 ima brzinu v1, a telo mase m2 ima brzinu v2 te brzine se mogu odrediti pomou zakona odranja. Prema zakonu odranja impulsa vai:
m1 v Pre sudara m1 Posle sudara v 1 m2 v2 m2

. . . (*) Za elastian sudar vai zakon odranja kinetike energije: ukupna kinetika energija tela posle sudara ista je kao i pre sudara: , Iz jednaine (*) i (**) je: Sledi:
( ( ) )

tj. ) tj. i (

. . . (**) ) . . . (***)

( ,

Iz (*) i (***) je: ( Sledi: pa je: , ( ) ) , tj. ( ) ( )

-Formule za brzine tela nakon sudara su:

Analiziraemo neke specifine sluajeve centralnog elastinog sudara:

-Sudar tela istih masa Ako je , brzine tela posle sudara su: i Znai ako se telo sudari sa telom iste mase koje miruje, nakon sudara e prvo telo imati brzinu ravnu nuli, dok e drugo telo preuzeti brzinu koju je imalo prvo telo u poetku.
m v Pre sudara m m v Posle sudara m

-Sudar tela manje mase sa telom vee mase

m1 v

m2

Ako je , onda je , tj. Pri sudaru sa telom vee mase koje miruje, telo manje mase promeni smer kretanja, odbije se unazad.

Pre sudara v1 m1 m2 v2

Posle sudara

-Sudar tela male mase sa telom mnogo vee mase

m1

m2 v Pre sudara m2

Ako je i i

, onda je , pa je:

,
m1 v

Posle sudara

2. Elastini sudari
Elastini sudari su sudari u kojima je energija u sudaru ouvana. S obzirom na smer gibanja estica pre i posle sudara podelimo elastini sudar na centralni i necentralni sudar. Razmotrimo prvo CENTRALNI ELASTINI SUDAR. Kod centralnih elastinih sudara u zatvorenom nalaze se sva tela masa m1 i m2 koja se gibaju brzinama pre sudara, odnosno brzinama primer centralnog elastinog sudara. posle sudara. Na slici vidimo jedan

2.1.

Centralno elastini sudari

Kuglice razliitih masa i razliitih brzina naleu jedna na drugu i sudaraju se centralno te se odbijaju jedna od druge jer je sudar elastian. Nakon sudara kuglice se nastavljaju gibati u suprotnom smeru, mase im ostaju iste ali su im se brzine promenile. To kako se brzine nakon sudara menjaju, videemo u nastavku teksta. Budui da su nam poznate mase estica i njihove brzine pre sudara, nas zanimaju brzine estica nakon sudara. Primenom zakona ouvanja energije i koliine gibanja dobijamo:

Kada to prevedemo u oblik povoljniji za raunanje dobijemo:

Budui da nas zanimaju brzine estica nakon sudara, to znai da moramo dobiti informacije o smjeru, orijentaciji i iznosu brzina. Kod centralnog sudara, po definiciji, smjer vektora brzina prije i poslije sudara ostaje isti."Skidanjem strelica" s oznaka za brzine dobit emo skalarnu jednadbu:

Sada brzine mogu biti pozitivne (v>0) i negativne (v<0). U prvom sluaju orijentacija vektora brzine je pozitivna, a u drugom negativna. Reavanjem, za brzine dobije se:

Kod ovakvih sudara moemo videti dva sluaja: 1) kad se estice gibaju jedna u susret drugoj i 2) kada jedna estica sustie drugu i udara u nju U prvom sluaju brzina drugog tela pre sudara bie negativna (v2<0) i moe se dogoditi da je i , to zavisi o odnosu masa estica u sudaru i znai da se prvo telo odbija od drugog i vraa nazad. To se moe, iz istog razloga, dogoditi i u drugom sluaju. U prvom sluaj u orijentacija brzine drugog tela zavisi o odnosu masa, a u drugom je uvek pozitivna. Ako pretpostavimo da jedna estica nalee na drugu koja miruje (v2=0), za brzine dobijamo:

Na koju stranu e tela krenuti prvo telo nakon sudara, odluie opet odnos masa tela u sudaru. Brzina drugog tela uvek ima orijentaciju vektora poetne brzine prvog tela U sluaju mirovanja drugog tela moemo uoiti:

ako je orijentacija vektora brzine prvog tijela ostaje ista. ako je slijedi neobian rezultat - prvo tijelo se zaustavlja , a drugo poinje gibanje brzinom jednakog iznosa i iste orijentacije kao to je bila brzina prvog tela . ako je orijentacija vektora brzine prvog tela se mijenja. Prvo telo se odbija od drugog i poinje gibanje prema nazad.

Na sledeem grafiku je prikazan centralni elastini sudar. Kod tog sudara tela se gibaju jedno prema drugome, a masa prvog tela je vea od mase drugog tela te e se jedno od drugog odbiti i nastaviti e se gibati u suprotnom pravcu drugaijim brzinama tj. telo vee mase e usporiti dok e se telo manje mase ubrzati zbog zakona ouvanja koliine gibanja.

2.2.

Necentralno elastini sudari

Pogledajmo primjer necentralnog elastinog sudara na animaciji:

Zbog jednostavnijeg rauna ovaj sudar provest emo na primjeru naleta jednog tijela na mirujue drugo telo kao to je to prikazano na sledeoj animaciji.

Vidimo kako prvo telo vee mase udara u drugo telo manje mase pod nekim uglom. Nakon sudara prvom telu se smanji brzina i ono se odbije pod nekim putem, dok drugo telo dobije brzinu i ono se takoer odbije prilikom sudara pod nekim putem.

Taj sudar prikazan u jednoj slici izgleda ovako:

Na crteu se zapaa telo mase m1 koje nalijee brzinom , na mirujue tijelo (v2=0) mase m2. Nakon sudara prvo telo odlazi pod uglom u odnosu na prvobitni smer gibanja, brzinom , a drugo pod uglom , brzinom . Primenom zakona ouvanja energije i koliine gibanja, kao u prethodnom sluaju, moe se pokazati:

Zbog vektorske prirode druge jednaine, sastav jednakosti prevodi se u skalarni oblik i u konkretnom sluaju izgleda ovako:

Reavajui ovu formulu dobije se:

Drugi primjer necentralnog elastinog sudara gde se vidi kako tela naleu jedno na drugo pod razliitim uglom, i nakon sudara se nastavljuju gibati pod razliitim uglom:

3. Sudari i udari tela

Pri sudaru dva tela definiu se sledei pojmovi: Linija sudara- normala na liniju dodira Centralni sudar- linija sudara prolazi kroz centar masa eoni sudar- vektori brzine su paralelni liniji sudara Kos sudar- pravci brzina pre sudara razlikuju se od pravca linije sudara

Apsolutno elastian sudar dva tela Primeni se zakon odranja impulsa i energije:

m1v1 m2 v2 m1v1 m2 v2
1 1 1 1 2 2 2 m2 v 2 2 m1v1 m2 v 2 m1v1 2 2 2 2

Poto je sudar centralni, izostave se oznake za vektore..

3.1.

Apsolutno neelastian sudar

4. Sudar automobila
Kad se automobil sudari sa nekim objektom kao to je stablo, zid ili drugi automobil u pokretu, tada se zbog udarca naglo zaustavlja. Meutim, sve unutar automobila to nije privreno nastavlja se kretati, ukljuujui i putnike. To se dogaa zbog inercije tendencije objekta da se nastavi kretati sve dok ga neto ne zaustavi. Zamislimo da se vozimo stalnom brzinom od 80 km/h. Tada je naa brzina (putnika) i brzina automobila praktino ista. Zbog toga imamo oseaj da se mi i automobil kreemo kao jedna celina. Ali ako se na automobil sudari s betonskim stubom, tada e inercije kola i putnika postati nezavisne. Sila betonskog stuba naglo e zaustaviti kola, ali brzina kretanja putnika ostae ista, tada nevezani putnici mogu udariti licem u prednje staklo ili u sedite ispred sebe, grudnim koom u volan ili kontrolnu tablu, a mogu biti i izbaeni iz automobila. Unutranji organi putnika takoe se nastavljaju kretati, mozak e se kompresovati prema prednjem delu lobanje, srce, plua i bubrezi mogu udariti jedan u drugo ili u kosti. U nastojanju da se ovo upravo navedeno ublai, trebaju se koristiti pojasevi za vezanje. Njihova je namena da privrste putnike za vozilo i da raspodele razornu silu udarca na otpornije delove tela, poveavajui tako ansu za preivljavanje, odnosno izbegavanje tekih telesnih povreda i to ak za do 50%.U trenutku sudara usled sile deakceleracije (kratko vreme zaustavljanja, kratak put zaustavljanja) svaki nevezani objekat, zavisno od brzine, postaje tei za 30 do 60 puta. Tako i nevezana deca-putnici u automobilu. Ako odrasla vezana osoba dri u naruju nevezano dete mase od samo 5 kg tada u trenutku sudara teina deteta postaje od 150 do 300 kg. ak i najjae ruke nee moi zadrati takvo dete da ne poleti dalje u smeru u kojem se do tada kretalo sada naglo zaustavljeno vozilo.

LITERATURA http://dominis.phy.hr/~mmarko/SAMP/Seminar2/Elasticni/Elasticni.html http://www.scribd.com/doc/86894475/33/Sudari-i-raspr%C5%A1enja%C4%8Destica-Vrste-i-zna%C4%8Dajke http://www.scribd.com/doc/24984466/teorija-sudara http://www.scribd.com/doc/49696626/Rad-Energija-Sudari