POLITECHNIKA GDASKA WYDZIA ELEKTRONIKI, TELEKOMUNIKACJI I INFORMATYKI KATEDRA SYSTEMW I SIECI RADIOKOMUNIKACYJNYCH

PRACA DYPLOMOWA INYNIERSKA

ANALIZA MODELI PROPAGACYJNYCH DLA RODOWISK WEWNTRZBUDYNKOWYCH

Jakub Stanisaw Zapadka

Gdask, 2012

Tym, bez ktrych nic by si nie udao. Rodzicom.

Spis treci
Wykaz oznacze........................................................................................................... 5 1. Wstp ....................................................................................................................... 6 2. Specyfika rodowiska wewntrzbudynkowego w kontekcie propagacji fal radiowych ..................................................................................................................... 8 2.1. Tumienie fali ............................................................................................ 9 2.2. Odbicie fali .............................................................................................. 10 2.3. Propagacja wielodrogowa ....................................................................... 11 2.4. Dyfrakcja fali........................................................................................... 11 2.5. Dyspersja fali........................................................................................... 12 2.6. Efekt falowodowy ................................................................................... 13 2.7. Zacienienie .............................................................................................. 13 2.8. Interferencje z innymi systemami ........................................................... 14 3. Modele propagacyjne dla rodowisk wewntrzbudynkowych .............................. 16 3.1. Bilans energetyczny cza radiowego ..................................................... 16 3.2. Tumienie wolnej przestrzeni .................................................................. 17 3.3. ITU-R P.1238 .......................................................................................... 18 3.4. Model wielodrogowy .............................................................................. 21 3.5. Model jednociekowy............................................................................ 22 3.6. Model liniowy ......................................................................................... 23 3.7. Model Motleya-Keenana ...................................................................... 23 3.8. Model wielocienny ................................................................................ 23 3.9. COST 231................................................................................................ 24 3.10. Podsumowanie ........................................................................................ 25 4. Kalkulator tumienia propagacyjnego ................................................................... 26 4.1. Obsuga kalkulatora................................................................................. 26 5. Weryfikacja dokadnoci modeli propagacyjnych ................................................ 30 5.1. Budynek mieszkalny ............................................................................... 30 5.2. Budynek biurowy .................................................................................... 33 5.3. Aula wykadowa ...................................................................................... 37 6. Zaleno tumienia od parametrw modeli propagacyjnych ............................... 41 6.1. ITU-R P.1238 .......................................................................................... 41 6.2. Model wielodrogowy .............................................................................. 43
3

6.3. Model jednociekowy............................................................................ 45 6.4. Model liniowy ......................................................................................... 46 6.5. Model Motleya-Keenana ...................................................................... 48 6.6. Model wielocienny ................................................................................ 50 6.7. COST 231................................................................................................ 52 6.8. Podsumowanie ........................................................................................ 54 7. Wnioski kocowe .................................................................................................. 57 8. Literatura ............................................................................................................... 58 9. Spis tabel ............................................................................................................... 59 10. Spis rysunkw ................................................................................................... 60

Wykaz oznacze
tumienie kabli i zcz [dB] apertura efektywna w mierze logarytmicznej apertura efektywna w mierze liniowej parametr empiryczny amplituda fali pocztkowa amplituda fali prdko wiata w prni odlego midzy anten nadawcz a odbiorcz [m] odlego odniesienia [m] czstotliwo fali radiowej [MHz] zysk anteny odbiorczej w mierze logarytmicznej [dBi] zysk anteny odbiorczej w mierze liniowej zysk anteny nadawczej w mierze logarytmicznej [dBi] zysk anteny nadawczej w mierze liniowej liczba kategorii cian liczba kategorii stropw tumienie propagacyjne [dB] staa tumienia [dB] tumienie stropu [dB] tumienie stropu j-tej kategorii [dB] tumienie wolnej przestrzeni [dB] tumienie ciany [dB] tumienie ciany i-tej kategorii [dB] tumienie odniesienia, na drodze 1m od anteny nadawczej [dB] odlegociowy wspczynnik tumienia liczba stropw, liczba stropw j-tej kategorii liczba cian, liczba cian i-tej kategorii moc na zaciskach wyjciowych anteny odbiorczej [dBm] moc na zaciskach wejciowych anteny nadawczej [dBm] powierzchniowa gsto mocy [ tumienie jednostkowe [ ] indeks odlegociowego zaniku mocy dugo fali kt pomidzy kierunkiem propagacji fali, a powierzchni przeszkody 5 ]

1. Wstp
W obecnych czasach propagacja fal radiowych w rodowiskach wewntrzbudynkowych nabiera bardzo duego znaczenia. Na kadym kroku, w niemale kadym budynku mamy do czynienia z sieciami bezprzewodowymi zapewniajcymi dostp do Internetu drog radiow. Najpopularniejszymi sieciami s lokalne sieci bezprzewodowe (WLAN Wireless Local Area Network) opierajce swoje dziaanie na standardzie IEEE 802.11, zwane potocznie WiFi. Standard 802.11 rozwija si od roku 1997 poprzez wersje oznaczone literami a, b, g, n, a do wersji ac, ktrej prezentacj planuje si na 2013 rok. Innym rodzajem sieci przeznaczonych do funkcjonowania w rodowiskach wewntrzbudynkowych s sieci WPAN (Wireless Private Area Network). S to zwykle sieci o niewielkim zasigu uywane do przesyania danych pomidzy komputerem a drukark, dwoma nieodlegymi terminalami etc. Najczciej tego typu sieci maj z zaoenia zastpi krtkie poczenia kablowe poczeniem radiowym. Najpopularniejszymi realizacjami tych sieci s standardy Bluetooth, UWB (Ultra WideBand), HomeRF, ZigBee [2]. Wszystkie wyej wymienione typy sieci dziaaj w pasmie czstotliwoci ISM na (Industrial, czstotliwoci Scientific, 2,4 GHz Medical), czyli nielicencjonowanym e czstotliwoci pasmie te s czstotliwoci do zastosowa przemysowych, naukowych i medycznych, najczciej [2]. Dziki temu, nielicencjonowane, moliwe jest ich szerokie zastosowanie do uytku prywatnego, co z jednej strony umoliwia mnogo zastosowa, a z drugiej wprowadza problem w postaci wielu interferujcych ze sob systemw dziaajcych na podobnej czstotliwoci (mog to by take niektre telefony bezprzewodowe). Pomimo podziau pasma na 13 kanaw jedynie 3 z nich mog pracowa jednoczenie bez interferencji. Poza duym zatoczeniem pasma innym problemem jest take dziaanie niektrych (nieszczelnych) kuchenek mikrofalowych, ktre pomimo tego, e nie s zwizane z komunikacj, emituj zakcajce promieniowanie [3]. Problem duego zatoczenia pasma 2,4 GHz zosta czciowo rozwizany przez wdroenie standardu 802.11n dziaajcego na czstotliwoci 5 GHz, co poza odcieniem poprzedniego pasma daje rwnie wzrost przepywnoci cza.

Jeli chodzi o rozwj systemw cznoci bezprzewodowej, wanym zagadnieniem oprcz rozwoju systemw pracujcych w pasmach nielicencjonowanych, jest rozwj systemw telefonii komrkowej 3 i 4 generacji w kierunku przystosowania do pracy w rodowiskach wewntrzbudynkowych. Obecnie zapotrzebowanie spoeczestwa na transmisj danych ronie w bardzo duym tempie. Wedug Alcatel Lucent Bell Labs do 2016 roku ilo danych transmitowanych poprzez sieci mobilne wzronie 25-krotnie. Tradycyjne makrokomrki stosowane na zewntrz budynkw zaczynaj mie niewystarczajc pojemno, by obsuy tak duy ruch w sieci. Z tego powodu operatorzy komrkowi zaczynaj prac nad wdroeniem femtokomrek (metrokomrek) wszdzie tam, gdzie zapotrzebowanie na obsug transmisji danych jest najwiksze, np. W centrach handlowych, a wic de facto wewntrz budynkw. Takie komrki umoliwiaj ekonomiczne zwikszenie przepustowoci i pojemnoci sieci w strategicznych obszarach, co przekada si na lepsze postrzeganie jakoci usug przez abonentw [4]. To rozwizanie jest wane szczeglnie teraz, kiedy wiat telekomunikacji rozpocz wdraanie systemu czwartej generacji LTE.

2. Specyfika

rodowiska

wewntrzbudynkowego

w kontekcie propagacji fal radiowych

Projektowanie sieci bezprzewodowej wewntrz budynku jest zadaniem problematycznym ze wzgldu na specyficzne warunki panujce w takim rodowisku. Projektant sieci za cel musi sobie postawi zarwno odpowiednie pokrycie radiowe budynku jaki i utrzymanie przepywnoci na wysokim poziomie [1]. W tym celu musi uwzgldni takie czynniki jak m. in. W pyw innych systemw czy zjawiska propagacyjne wystpujce ze wzgldu na obecno rnych elementw architektury wntrz. rodowisko wewntrzbudynkowe cechuj: mae odlegoci pomidzy nadajnikiem i odbiornikiem oraz dua zmienno rodowiska. Najbardziej powszechnym warunkiem wystpujcym wewntrz budynku jest warunek NLOS (Non-Line Of Sight), czyli brak bezporedniej widocznoci pomidzy anten nadawcz a odbiorcz. W przypadku gdy anteny zarwno nadajnika, jak i odbiornika znajduj si w jednym pomieszczeniu moliwy jest warunek LOS lub OLOS (Obstacle Line Of Sight), gdy fala, ktra dociera do anteny odbiorczej ulega dyfrakcji na krawdzi przedmiotu zasaniajcego bezporedni widoczno. Poszczeglne warunku przedstawiono na rys 2.1.

Rys. 2.1. LOS, NLOS, OLOS

Aby rzetelnie przeprowadzi przestrzenn predykcj pokrycia radiowego pomieszcze naley szczegln uwag zwrci na: projekt architektoniczny budynku konfiguracj i wymiary pomieszcze, umiejscowienie cigw komunikacyjnych, klatek schodowych, drzwi, materiay wykonawcze cian i stropw, a take materiay, z ktrych wykonane s powierzchnie paskie, architektur i wyposaenie wntrz,
8

cigi wentylacyjne (pod ktem moliwoci ich wykorzystania przy propagacji sygnau radiowego), projekt infrastruktury energetycznej i telekomunikacyjnej, obecno ludzi i ich rozkad (jeli zajmuj statyczne stanowiska) w pomieszczeniach.

oparciu

o wyej

wymienione

informacje przy

mona

przewidzie fali radiowej

wystpowanie

zjawisk

charakterystycznych

propagacji

w rodowiskach zamknitych, czyli: tumienie fali wskutek przenikania przez ciany i stropy budynku, odbicie fali od cian, stropw i elementw wystroju pomieszcze, propagacja wielodrogowa, ugicie fali na krawdziach elementw wyposaenia, rozproszenie fali, efekt falowodowy, czyli efekt prowadzenia fali w dugich

pomieszczeniach, np. korytarzach, zacienienie, interferencje pomidzy systemami dziaajcymi na podobnej czstotliwoci (ISM). Wszystkie te zjawiska towarzysz kademu poczeniu radiowemu pomidzy nadajnikiem a terminalem. Znaczenie poszczeglnych zjawisk zaley od okolicznoci poczenia, np. W warunkach LOS wiksze znaczenie bdzie mia efekt odbicia i propagacji wielodrogowej, a w warunkach NLOS i stropw. 2.1. Tumienie fali Podstawowym zjawiskiem wystpujcym przy propagacji fali radiowej jest jej tumienie. Fala jest tumiona zarwno w orodku, w ktrym si rozchodzi (powietrzu, prni) jak i przy przejciu przez przeszkody stojce na drodze jej propagacji (ciany, stropy). Tumienie to jest definiowane jako rednia rnica pomidzy moc nadan, a odebran i okrelane w decybelach. Wraz ze wzrostem odlegoci midzy anten nadawcz a odbiorcz spada poziom sygnau. Zjawisko to ma miejsce zarwno w powietrzu jak i w prni, przy czym wartoci tumienia
9

czynnikiem

najbardziej warunkujcym poziom sygnau odbieranego bdzie tumienie cian

w tych dwch orodkach na czstotliwociach do 10 GHz s do siebie bardzo zblione. Dziej si tak, gdy przenikalno elektryczna powietrza jest tylko o 0,00054 wiksza od przenikalnoci prni. Na wyszych czstotliwociach fala radiowa jest znacznie tumiona przez gazy zawarte w atmosferze takie jak tlen czy para wodna [5]. Dlatego te do oblicze tumienia wedug niektrych modeli propagacyjnych wykorzystuje si tumienie wolnej przestrzeni (prni). Przy przejciu przez przeszkod tak jak ciana, fala radiowa rwnie jest tumiona, przy czym tumienie to zaley od gruboci przeszkody i materiau z jakiego jest wykonana, a take od czstotliwoci fali elektromagnetycznej. Czasami, w przypadku np. cegie, wpyw na warto tumienia ma take wilgotno materiau wykonawczego przeszkody [1]. Generalnie tumienie zarwno w wolnej przestrzeni, jak i przy przejciu przez przeszkody, ronie w funkcji czstotliwoci sygnau. W tabeli 2.1. przedstawiono tumienia typowych przeszkd wystpujcych w rodowisku wewntrzbudynkowych dla sygnau o czstotliwoci 2,4 GHz.
Tabela 2.1. Tumienia typowych przeszkd dla sygnau 2,4 GHz [2]

Przeszkoda ciana wewntrzna ciana zewntrzna ciana dziaowa Strop Okno Drzwi

Materia wykonawczy Cega Cega Rigips + wena szklana Beton Szko Drewno

Grubo [cm] 10 30 7 30 2x szyba + 1cm przerwy 4

Tumienie [dB] 7 9 2 11 4,5 2,5

2.2. Odbicie fali Odbicie zachodzi w momencie, gdy fala na drodze propagacji napotyka przeszkod o rozmiarach znacznie wikszych od niej samej. Zachowanie fali w takim przypadku mona modelowa prawami optyki geometrycznej. Cz energii zostanie pochonita, a cz odbita. Zaley to zarwno od waciwoci powierzchni oraz parametrw fali elektromagnetycznej jak i od kta jej padania. Waciwoci powierzchni to midzy innymi jej gadko, materia, z ktrego jest wykonana, a nawet jej wilgotno [6]. Parametry fali radiowej to generalnie jej czstotliwo, a co za tym idzie, dugo fali. Rys. 2.2. przedstawia uproszczony mechanizm zjawiska.

10

Rys. 2.2. Odbicie fali

2.3. Propagacja wielodrogowa Propagacja wielodrogowa to zjawisko, w wyniku ktrego sygna

transmitowany przez nadajnik dociera do odbiornika rnymi drogami. Jest ona warunkowana przez opisane wyej odbicie. Poza gwn ciek propagacji fala ulega wielokrotnemu odbiciu od cian, stropw i podg, w wyniku czego dociera do odbiornika z rnych kierunkw i z rnym opnieniem [1]. Sygnay docierajce do odbiornika w danej chwili czasu s sumowane i w zalenoci od fazy wzmacniaj lub osabiaj sygna uyteczny [6]. Propagacja wielodrogowa z jednej strony zapewnia czno w warunkach NLOS, a z drugiej powoduje zaniki w przypadku, gdy jeden sygnaw odbitych bdzie w przeciwfazie z innym i wzajemnie si znios. Rys. 2.3. przedstawia drogi poszczeglnych sygnaw przy propagacji wielodrogowej.

Rys. 2.3. Propagacja wielodrogowa

2.4. Dyfrakcja fali Dyfrakcja, czyli ugicie fali ma miejsce, gdy propagujca si fala napotyka na swojej drodze przeszkod o ostrej krawdzi, ktra nie pochania fal radiowych. Krawd ta musi mie wymiary co najmniej porwnywalne z dugoci fali [6]. Dla systemw pracujcych w rodowiskach wewntrzbudynkowych bd to 5,7 cm dla WiFi 802.11n do 33,3 cm dla GSM. Fala docierajca do krawdzi takiej przeszkody ugina si na niej. Zgodnie z zasad Huygensa, ktra mwi o tym, e kady punkt fali jest rdem nowej fali kulistej, za krawdzi tworz si nowe fale, ktre interferuj
11

ze sob, wzmacniajc lub osabiajc si wzajemnie. Fala wypadkowa tworzy si na powierzchni stycznej do wszystkich powierzchni fal elementarnych [5]. W zalenoci od kta midzy kierunkiem rozchodzenia si fali, a przeszkod, amplitud fali ugitej mona obliczy zgodnie z poniszym wzorem (2.5) ( ) ( ) (2.5)

Dziki temu zjawisku fala ugita moe dotrze do odbiornika nawet w warunkach NLOS lub OLOS. Uproszczony mechanizm zjawiska przedstawiono na rys. 2.4.

Rys. 2.4. Dyfrakcja fali

2.5. Dyspersja fali Dyspersja, czyli rozpraszanie, w przeciwiestwie do dyfrakcji ma miejsce, gdy propagujca si fala napotyka na swojej drodze znaczn ilo przeszkd o wymiarach mniejszych od dugoci fali. Docierajcy do takiej przeszkody sygna jest rozpraszany w wielu rnych kierunkach. Wystpuj wwczas interferencje powodujce wzmocnienie lub osabienie sygnau. Rozproszenie fali jest powodowane przez takie elementy jak metalowe obudowy wietlwek, licie rolin lub szorstkie powierzchnie [6]. Rys. 2.5. przedstawia uproszczony schemat dyspersji fali na elemencie wyposaenia wntrza.

12

Rys. 2.5. Dyspersja fali

2.6. Efekt falowodowy W pomieszczeniach takich jak dugie korytarze, czy tunele nastpuje efekt falowodowy, polegajcy na formowaniu modw falowodowych o niskim tumieniu (duy zasig) [7]. W zalenoci od wymiarw korytarza, czy tunelu fale o odpowiedniej czstotliwoci propaguj si bardzo dobrze i osigaj znacznie wiksze zasigi ni w przypadku propagacji w wolnej przestrzeni. Rys. 2.6. przedstawia sytuacj, w ktrej nadajnik zosta umieszczony w przejciu pomidzy duym pomieszczeniem a dugim korytarzem. Jak wida zasig sygnau w korytarzu jest znacznie wikszy ni w pomieszczeniu.

Rys. 2.6. Efekt falowodowy

2.7. Zacienienie Zacienienie jest sytuacj w ktrej linia bezporedniej widocznoci jest przesonita przeszkod w postaci np. mebla lub ciany. Jest to typowa sytuacja NLOS lub OLOS. Sygna nie moe dotrze z nadajnika do odbiornika bezporednio, co poprzez odbicia sprzyja zjawisku propagacji wielodrogowej i ostatecznie sygna dociera do odbiornika rnymi drogami [6]. Na rys. 2.7. przedstawiono sytuacj zacieniania powodujc transmisj sygnau na zasadzie wielodrogowoci.

13

Rys. 2.7. Zacienienie

2.8. Interferencje z innymi systemami z interferencjami mamy do czynienia w przypadku, gdy w budynku istnieje wicej ni jeden system cznoci bezprzewodowej na podobnej czstotliwoci. Mog to by np. sieci WiFi, interfejsy ZigBee, czy telefony DECT. Z uwagi na to, e pasmo 2,4 GHz naley do czstotliwoci nielicencjonowanych ISM, jego zatoczenie jest na tyle due, e bardzo atwo o zakcenia spowodowane wspistnieniem np. dwch sieci WiFi. Pierwszym sposobem na ograniczenie wpywu interferencji jest zmiana kanau czstotliwociowego pracujcego systemu (pasmo systemu WiFi jest podzielone na 13 kanaw, z ktrych 3 s cakowicie odseparowane czstotliwociowo). Sposb ten jednak nie zawsze rozwizuje problem, gdy w niektrych systemach takich jak Bluetooth, stosuje si przeskoki midzy kanaami. Bluetooth ktrego pasmo jest podzielone na 79 kanaw, wykonuje 1600 zmian kanaw czstotliwociowych na sekund, przez co znacznie zakca inne systemy pracujce w pamie 2,4 GHz. Czasami jedynym rozwizaniem jest przeniesienie bd cakowite usunicie urzdzenia wywoujcego interferencje, lub takie zaprojektowanie sieci, eby nie zakcay si wzajemnie [3]. Yankee Group w raporcie z kwietnia 2007 potwierdza, e interferencje s gwn przyczyn wszystkich awarii Wi-Fi. W celu zobrazowania rzeczywistego zajcia pasma 2,4 GHz samymi systemami 802.11 przeprowadzono pomiar darmowym programem inSSIDer 2.1., ktry dziaa na zasadzie analizatora widma. Rys. 2.8. prezentuje zrzut ekranu z programu pomiarowego. S to wykresy amplitudy sygnau odebranego z poszczeglnych sieci w funkcji czstotliwoci w postaci kanaw radiowych. Pomiar przeprowadzono na 8 pitrze domu studenckiego nr 2 Politechniki Gdaskiej.

14

Rys. 2.8. Zajcie pasma 2,4 GHz.

Jak wida, podczas pomiaru zostao wykrytych 9 sieci pracujcych w danym pasmie, z czego na 1 i 6 kanale pracoway po 3 sieci, na kanaach 2, 5 i 10 po jednej. Na kanale 1 zaobserwowano zatem znaczne interferencje pomidzy trzema sieciami, a take sieci GDANSKwifi pracujc na kanale 2, gdy te 2 kanay wzajemnie na siebie zachodz. Podobna sytuacja miaa miejsce na kanaach 5 i 6. Jedyn sieci, ktra nie interferowaa z adn inn bya sie HPC70877 pracujca na kanale 10. Administratorzy, przy dobieraniu odpowiedniego kanau powinni korzysta z oprogramowania takiego jak inSSIDer, by wybra jak najmniej zatoczon czstotliwo.

15

3. Modele

propagacyjne

dla

rodowisk

wewntrzbudynkowych
Modele propagacyjne s podstawowym narzdziem do projektowania systemw cznoci bezprzewodowej. Pozwalaj one oszacowa warto tumienia propagacyjnego na danej drodze, przy danych warunkach rodowiskowych. 3.1. Bilans energetyczny cza radiowego Punktem wyjcia do rozwaa na temat modeli propagacyjnych jest bilans energetyczny cza radiowego podstawowy wzr teorii radiokomunikacji. Jego sens fizyczny brzmi: moc dostpna na zaciskach wyjciowych anteny odbiorczej jest rwna mocy wypromieniowanej przez anten nadajnika, powikszonej o zyski energetyczne anten odbiorczej i nadawczej, pomniejszonej o tumienie kabli i zcz w odbiorniku i nadajniku oraz o tumienie sygnau na drodze propagacji. (3.1) Poniszy rysunek obrazuje uproszczony schemat blokowy cza radiowego z naniesionymi oznaczeniami skadnikw bilansu.

Rys. 3.1. Schemat cza radiowego

Skadniki tego rwnania naley dobra w taki sposb by zapewni poprawny odbir, czyli by moc odebrana przez odbiornik bya co najmniej rwna jego czuoci, ktra jest podana przez producenta. Zyski energetyczne anten oraz tumienie kabli i zcz mona znale w notach katalogowych sprztu, moc nadajnika mona sterowa, natomiast tumienie sygnau naley wyliczy wedug odpowiedniego modelu propagacyjnego lub zmierzy. W dalszej czci rozdziau opisano modele propagacyjne stosowane do oblicze tumienia sygnau w rodowiskach wewntrzbudynkowych. Za pomoc bilansu energetycznego mona take wyliczy zasig projektowanego systemu. W tym celu naley wyznaczy z bilansu
16

maksymalne i wymienionych

tumienie wyej

propagacyjne parametrw,

wynikajce a nastpnie

z czuoci

odbiornika przeksztaci

odpowiednio

odpowiedni model propagacyjny, podstawi obliczone tumienie i wyliczy zasig. Przy obliczeniach z wykorzystaniem bilansu energetycznego naley pamita o doborze odpowiedniego marginesu zapewniajcego stabilno dziaania systemu, gdy z czasem mog pojawi si nieprzewidziane w procesie projektowania czynniki powodujce tumienie sygnau [5]. 3.2. Tumienie wolnej przestrzeni Tumienie wolnej przestrzeni jest definiowane jako strata mocy sygnau wypromieniowanego przez rdo izotropowe w jednorodnym rodowisku otwartym, wolnym od jakichkolwiek czynnikw, mogcych mie wpyw na propagacj sygnau, takich jak przeszkody, czy przewodno podoa [1]. Przykadem takiego rodowiska jest prnia. Przenikalno elektryczna i magnetyczna prni jest rwna jeden, zatem ma ona waciwoci idealnego dielektryka. Jest to podstawa oblicze wedug niektrych modeli propagacyjnych, nazywana niekiedy tumieniem podstawowym, gdy jest to najmniejsze, wystpujce zawsze, tumienie fali radiowej. Aby wyprowadzi wzr na tumienie wolnej przestrzeni naley zacz od zalenoci powierzchniowej gstoci mocy, w danej odlegoci od anteny izotropowej od mocy dostarczonej do tej anteny [6]: . (3.2)

Odnoszc ten wzr do warunkw rzeczywistych, przy zastosowaniu anten odbiorczej i nadawczej o konkretnych zyskach, oraz wiedzc, e moc odebrana, to iloczyn powierzchniowej gstoci mocy i apertury efektywnej anteny: (3.3) oraz, e apertura efektywna zaley od zysku anteny okrelonego w skali liniowej i dugoci fali: (3.4) i podstawiajc do wzoru na moc odebran, przez anten odbiorcz: , (3.5)

17

otrzymujemy rwnanie transmisji Friisa, opracowane w 1945 roku w laboratoriach Bella, mwice o tym, e moc odebrana przez odbiornik radiowy zaley od mocy nadanej, zyskw anten odbiorczej i nadawczej, dugoci fali oraz odlegoci pomidzy antenami:
( )

(3.6)

W przypadku anten izotropowych zyski energetyczne w mierze liniowej s rwne jednoci. Zakadajc, e tumienie jest rwne stosunkowi mocy odebranej do mocy nadanej otrzymujemy: ( co w mierze logarytmicznej przyjmuje posta: ( ). (3.8) ) , (3.7)

Aby zaleno, bya atwiejsza do zastosowania w praktyce, mona od razu zamieni dugo fali na czstotliwo, co dodatkowo uproci obliczenia. Wwczas tumienie wolnej przestrzeni przyjmie posta: ( ) dla odlegoci wyraonej w metrach, bd: ( ) dla odlegoci wyraonej w kilometrach. Opisany wyej model wolnej przestrzeni moe by wykorzystywany jedynie do elementarnych oblicze tumienia w obrbie jednego pomieszczenia, gdy nie zawiera adnych odniesie do tumienia przeszkd w postaci cian czy stropw. 3.3. ITU-R P.1238 Podstawowy model propagacyjny zalecany przez organizacj ITU -R (International Telecommunication Union Radiocommunication Sector). ( ) ( ) ( ) (3.11) ( ) (3.10) ( ) (3.9)

Uwzgldnia on podstawowe parametry takie jak czstotliwo fali i odlego pomidzy antenami, a take charakterystyczne dla rodowisk wewntrzbudynkowych tumienie cian. Skadnik rwnania zwizany z odlegoci
18

zosta przemnoony przez odlegociowy wspczynnik tumienia okrelony empirycznie, zaleny od materiaw wykonawczych cian oraz stropw i czstotliwoci fali radiowej. Zosta on podzielony na 3 kategorie zwizane z przeznaczeniem budynku. Tabela 3.1 obrazuje wartoci tego wspczynnika w zalenoci od czstotliwoci sygnau i przeznaczenia budynku.
Tabela 3.1. Wartoci odlegociowego wspczynnika tumienia w decybelach [8].

Czstotliwo [GHz] 0,9 1,2 1,3 1,8 2 2,4 3,5 4 5,2

Bud. mieszkalny 28 28 30 ciany betonowe 28 ciany drewniane

Bud. biurowy 33 32 30 30 27 28 31

Bud. komercyjny 20 22 22 22 -

5,8 60 70

24 22 22

17 -

Jak napisano w podrozdziale 2.2., na tumienie fal o czstotliwociach powyej 10 GHz znaczcy wpyw ma tumienie wprowadzane przez gazy atmosferyczne [5], dlatego wymienione wyej czstotliwoci 60 i 70 GHz odnosz si jedynie do tworzenia wielkoprzepustowych czy radiowych w obrbie jednego pomieszczenia w odlegoci do 100m i nie uwzgldniaj w ogle przechodzenia sygnau przez ciany [1]. Kolejnym skadnikiem rwnania jest tumienie stropw, ktre rwnie jest zalene od czstotliwoci sygnau oraz materiaw wykonawczych i, jak poprzednio, zostao podzielone na trzy kategorie. Tumienie to zaley te od liczby stropw, przy czym dla zakresu czstotliwoci 1,8 do 2 GHz jest to zaleno liniowa. Wartoci tumienia ukazuje tabela 3.2.

19

Tabela 3.2. Wartoci tumienia stropw w decybelach [8].

Czstotliwo [GHz] 0,9

Bud. mieszkalny -

Bud. biurowy 9 (1 strop) 19 (2 stropy) 24 (3 stropy) 15+4( 14 -1)

Bud. komercyjny -

1,8 2 2,4

4 10 ciany betonowe 5 ciany drewniane

6+3( -

-1)

3,5 5,2

13 ciany betonowe 7 ciany drewniane

18 (1 strop) 26 (2 stropy) 16

5,8

22 (1 strop) 28 (2 stropy)

Przy projektowaniu sieci bezprzewodowej na wielu pitrach naley pamita, e sygna moe znale inn drog dotarcia do odbiornika, na ktrej sumaryczne tumienie bdzie mniejsze, ni przy bezporedniej propagacji poprzez stropy [8]. Ostatnim skadnikiem rwnania jest staa -28. Stanowi on estymat wyrazu wolnego liniowej funkcji regresji tumienia propagacyjnego i jako e omawiany model jest modelem empirycznym, zosta on wyznaczony metodami statystycznymi na podstawie wynikw bada pomiarowych. Naley take wspomnie, e wedug statystyk odchylenie standardowe poziomu sygnau radiowego waha si w granicach 8 17 dB. Jest to spowodowane zmianami na trasie propagacji sygnau radiowego [8]. Tabela 3.3. Zawiera niektre wartoci typowych odchyle standardowych dla wyej wymienionych czstotliwoci oraz kategorii budynkw.
Tabela 3.3. Odchylenie standardowe w decybelach [8].

Czstotliwo [GHz] 1,8 2 3,5 5,2 5,8

Bud. mieszkalny 8 -

Bud. biurowy 10 8 12 17

Bud. komercyjny 10 -

Omwiony

wyej

model

propagacyjny

ITU-R

P.1238

moe

by

wykorzystywany do oblicze tumienia propagacyjnego w wielokondygnacyjnych budynkach ze struktur pomieszcze, gdy uwzgldnia tumienie cian i stropw.
20

3.4. Model wielodrogowy Jest to model odnoszcy si do bardzo znaczcego w propagacji wewntrzbudynkowej zjawiska wielodrogowoci. Polega ono na tym, e sygna na drodze propagacji ulega wielokrotnym odbiciom od cian, stropw i innych przeszkd, w zwizku z czym dociera do odbiornika drogami o rnej dugoci, a co za tym idzie z rnymi amplitudami i opnieniami [1]. Powoduje to rnego rodzaju interferencje oraz zaniki sygnau. Wedug opisywanego modelu moc odebrana jest rwna mocy odniesienia zmierzonej w umownej odlegoci (np. 1 metra) od nadajnika pomnoonej razy stosunek odlegoci odniesienia do odlegoci midzy nadajnikiem i odbiornikiem podniesiony do potgi o wykadniku rwnym indeksowi odlegociowego zaniku mocy: ( ) co w mierze logarytmicznej wynosi: ( ) po przeksztaceniu: ( ( ) ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ( ) ) ( ) (3.14) (3.15) do ( ) ( ) ( ) (3.13) ( )( ) (3.12)

Jest to tumienie propagacyjne na trasie od odlegoci odniesienia . Ostatecznie zaleno wyraajca tumienie ma posta: ( gdzie ( ) ( ) ( )

odlegoci . Naley zatem uwzgldni take tumienie w odlegoci od nadajnika do

(3.16) ,

) oznacza zmienn gaussowsk o wartoci redniej zero i wariancji

co jest skadnikiem uwzgldniajcym losowy charakter zmiennoci rodowiska. Parametr , czyli indeks odlegociowego zaniku mocy jest wspczynnikiem okrelonym empirycznie i zaley od rodzaju pomieszczenia. Jego przykadowe wartoci dla czstotliwoci 2,4 GHz prezentuje tabela 3.4.

21

Tabela 3.4. Indeks odlegociowego zaniku mocy na czstotliwoci 2,4 GHz [10].

4,5 3,5 2 1,2

Zastosowanie Wntrza z du gstoci uytkownikw i przedmiotw Budynki biurowe i mieszkalne Due puste pomieszczenia, wolna przestrze Korytarze

Jak wida indeks dla korytarz y ma warto mniejsz ni dla wolnej przestrzeni, co oznacza, e fala bdzie si propagowa lepiej. Dzieje si tak za spraw efektu falowodowego opisanego w podrozdziale 2.7. W przypadku, gdy nie ma moliwoci przeprowadzenia pomiaru w odlegoci odniesienia, mona si posuy modelem wolnej przestrzeni [1]. Model wielodrogowy nadaje si do obliczania tumienia przy zjawisku propagacji wielodrogowej, gdy zawiera skadnik uwzgldniajcy statystycznie losowy charakter mechanizmu wielodrogowoci. Nie mona jednak wylicza na jego podstawie tumienia w budynkach wielokondygnacyjnych lub w rodowisku podzielonym na pomieszczenia, gdy nie zawiera adnych odniesie do tumienia cian ani stropw. 3.5. Model jednociekowy Model jednociekowy jest po modelu wolnej przestrzeni najprostszym sposobem wyznaczania tumienia propagacyjnego. ( ) (3.17)

Wedug tego modelu tumienie zaley od tumienia odniesienia zmierzonego w odlegoci na przykad 1 metr od anteny nadawczej (lub, jak zostao powiedziane w poprzednim podrozdziale, wyznaczonego w oparciu o tumienie wolnej przestrzeni), indeksu odlegociowego zaniku mocy oraz odlegoci od nadajnika. Model jednociekowy stanowi uproszczon wersj modelu wielodrogowego i podobnie jak w nim nie uwzgldnia tumienia cian, stropw ani adnych szczegw architektonicznych pomieszcze, co powoduje, e moe by stosowany jedynie w obrbie jednego pomieszczenia.

22

3.6. Model liniowy Kolejnym prostym modelem jest model liniowy. Wedug niego tumienie jest sum tumienia obliczonego wedug modelu wolnej przestrzeni propagacyjnej oraz tumienia dodatkowego. (3.18) Tumienie dodatkowe jest iloczynem tumienia jednostkowego okrelonego empirycznie np. na drodze 1 metra i dugoci drogi propagacji. Wspczynnik tumienia jednostkowego zawiera w sobie informacj o tumieniu przeszkd na drodze propagacji i zmienia si od 0,22 dla otwartej przestrzeni do 0,62 dla

duego zagszczenia przeszkd [6]. Z uwagi na brak odniesienia do tumienia stropw ani cian, model podobnie jak poprzednie moe by wykorzystywany w obrbie jednego pomieszczenia. 3.7. Model Motleya-Keenana Model Motleya-Keenana to kolejny model jest rozwiniciem modelu jednociekowego. ( ) (3.19)

Do tumienia odniesienia i skadnika zalenego od odlegoci dodano skadnik odnoszcy si do tumienia stropw, co powoduje, e model mona zastosowa przy planowaniu sieci na kilku kondygnacjach. Dodany skadnik jest iloczynem tumienia pojedynczego stropu i liczby stropw na drodze propagacji sygnay radiowego. W odrnieniu od modelu rekomendowanego przez ITU-R zakada, e sumaryczne tumienie stropw jest wprost proporcjonalne do ich liczby. Model ten nie uwzgldnia jednak tumienia zwizanego z przechodzeniem fali radiowej przez ciany. 3.8. Model wielocienny Rozwiniciem modelu Motleya-Keenana jest model wielocienny, opisany ponisz zalenoci: ( ) . (3.20)

Skadnik odpowiadajcy za tumienie stropw zosta zamieniony skadnikami uwzgldniajcymi tumienie stropw i cian, przy czym zarwno stropy jak i ciany
23

mona rnicowa, dzielc na kategorie, co czyni model bardzo szczegowym. Wspomniany podzia przeszkd na kategorie jest zrozumiay z uwagi na stosowanie w budownictwie rnych materiaw wykonawczych. Dla przykadu ciana nona budynku, grubsza i zbudowana z innego materiau ni ciana dziaowa, bdzie tumi sygna bardziej. Do oblicze mona uywa typowych wartoci tumienia rnych materiaw budowlanych, co przedstawia tabela 3.5., bd wykona pomiary tumienia rzeczywistych przeszkd w budynku, w ktrym projektuje si sie.
Tabela 3.5. Tumienia typowych materiaw budowlanych w decybelach [1].

Czstotliwo fali radiowej [GHz] 0,45 Lekki beton o gruboci 30 cm Lekki beton o gruboci 11,5 cm Gazobeton o gruboci 36,5 cm Gazobeton o gruboci 17,5 cm Beton zbrojony o gruboci 16 cm Rodzaj materiau Cega perforowana o gruboci 36 cm Cega perforowana o gruboci 24 cm Cega perforowana o gruboci 11,5 cm Cega wapienno-krzemowa o gruboci 24 cm Dwuszybowy element szklany z siatk Trjszybowy element szklany bez siatki Oszklenia dwuszybowe przeciwsoneczne Oszklenia dwuszybowe przeciwcieplne Szko zbrojone 17,5 4 3 3 10,5 0,5 1 0 3 43 40 34 35 22 0,9 30 6 6 6 13 7,5 3 0 4 45 42,5 29 31 16 1,8 24 12 15 10 15 16 17 5 7 50 48 29 29 7 2,1 27 18 45 23,5 22 41,5 19 8 13 50 48 29 28 5

3.9. COST 231 Kolejnym rozwiniciem wyej wymienionych modeli jest model powstay w ramach europejskiego projektu COST 231. ( ) Model
( )

(3.21) wielodrogowej

ten uwzgldnia wzrost znaczenia

propagacji

w stosunku do propagacji bezporedniej, podczas ktrej sygna jest tumiony przez ciany i stropy. Skadnik zaleny od odlegoci wystpujcy w poprzednich modelach w postaci ( ) zosta zastpiony tumieniem wolnej przestrzeni na
24

danej odlegoci. Skadnik odpowiadajcy za tumienie rnych kategorii cian pozosta bez zmian. Najbardziej charakterystyczn cech tego modelu jest skadnik odpowiadajcy za tumienie stropw. Wedug niego stropy nie s skategoryzowane, tylko tumi sygna jednakowo. Jest to zrozumiae, gdy w odrnieniu od cian, stropy znacznej wikszoci budynkw tumi sygna jednakowo s zbudowane z tego samego materiau i maj zblion grubo. Parametr b wystpujcy w wykadniku potgi liczby cian jest wyznaczany empirycznie [2]. 3.10. Podsumowanie Przedstawione wyej wzory suce do modelowania tumienia

propagacyjnego wewntrz budynkw s znacznie zrnicowane i zalene od rnych parametrw. Zasadno ich zastosowania zaley od rodowiska w ktrym projektuje si sie bezprzewodow. Modele proste takie jak model wielodrogowy, liniowy, czy jednociekowy nie uwzgldniaj tumienia najczciej wystpujcych w rodowisku wewntrzbudynkowym przeszkd, takich jak ciany i stropy. Obliczone zgodnie z nimi wartoci tumienia mog by najbardziej zgodne z rzeczywistymi tylko w pojedynczych pomieszczeniach nieprzedzielonych cianami znajdujcymi si na jednej kondygnacji. Model Motleya-Keenana jest ju bardziej zoony i z uwagi na wystpujcy w nim skadnik uwzgldniajcy tumienie stropw moe by stosowany przy obliczaniu tumienia na drodze pomidzy pitrami. Jeszcze dokadniejszy model wielocienny nie tylko rozszerza liczb czynnikw, od ktrych zaley tumienie o przechodzenie sygnau przez ciany, ale take pozwala skategoryzowa zarwno ciany jak i stropy. Dziki temu mona zrnicowa tumienie wprowadzane przez grube ciany none i wskie ciany dziaowe, a take rnego rodzaju stropy. W wikszoci budynkw stosuje si jednak jeden rodzaj stropw i tutaj zastosowanie znajdzie model COST 231. Przy obliczaniu tumienia wedug tego modelu nadal mona podzieli ciany na kategorie, jednak tumienie kadego stropu wprowadza si jako jednakowe.

25

4. Kalkulator tumienia propagacyjnego

Na potrzeby niniejszej pracy zaprojektowano w rodowisku MATLAB kalkulator tumienia propagacyjnego. Za jego pomoc, na podstawie wprowadzonych parametrw, mona obliczy tumienie propagacyjne wedug kadego z modeli opisanych w rozdziale 3. Rysunek 4.1. przedstawia interfejs graficzny uytkownika po uruchomieniu programu.

Rys. 4.1. Interfejs graficzny uytkownika po uruchomieniu.

4.1. Obsuga kalkulatora Po uruchomieniu programu, w pierwszej kolejnoci naley wypeni pola w sekcji Parametry podstawowe, czyli czstotliwo fali radiowej oraz odlego na jakiej chcemy obliczy tumienie s to podstawowe parametry niezbdne do oblicze w kadym modelu propagacyjnym. Nastpnie naley zaznaczy w sekcji Wybr modeli te, wedug ktrych chcemy obliczy tumienie. Zaznaczenie danego pola powoduje aktywowanie si w sekcji Parametry modeli odpowiednich pl umoliwiajcych wprowadzenie parametrw niezbdnych do oblicze wedug modelu, ktry wanie zaznaczono. Odznaczenie pola powoduje dezaktywacj pl odpowiedzialnych za wprowadzanie parametrw. Niektre parametry s uywane przez kilka modeli, dlatego program przed dezaktywacj danego pola sprawdza, czy nie korzysta z niego inny z zaznaczonych. Poniszy fragment kodu rdowego
26

przedstawia funkcj realizujc aktywacj i dezaktywacj odpowiednich pl, ze sprawdzeniem moliwoci dezaktywowania dla modelu wielociennego.
function check_MW_Callback(hObject, eventdata, handles) if(get(hObject,'Value')==1) set(handles.txt_wyn_MW,'Enable','on'); set(handles.dB_MW,'Enable','on'); set(handles.push_licz,'Enable','on'); set(handles.radio_gammalista,'Enable','on'); set(handles.radio_gamma,'Enable','on'); set(handles.radio_L0pomiar,'Enable','on'); set(handles.radio_L0wolna,'Enable','on'); set(handles.txt_OS_MK_MW_COST,'Enable','on'); set(handles.txt_MW_COST,'Enable','on'); set(handles.txt_MW,'Enable','on'); set(handles.war_I,'Enable','on'); set(handles.war_J,'Enable','on'); set(handles.push_sciany,'Enable','on'); set(handles.push_stropy,'Enable','on'); else set(handles.txt_wyn_MW,'Enable','off'); set(handles.dB_MW,'Enable','off'); if(get(handles.check_ITU,'Value')~=1)&&(get(handles.check_wielodrogowy,'Value')~=1)&& (get(handles.check_OS,'Value')~=1)&&(get(handles.check_liniowy,'Value')~=1)&&(get(han dles.check_MK,'Value')~=1)&&(get(handles.check_COST,'Value')~=1) set(handles.push_licz,'Enable','off'); end; if(get(handles.check_OS,'Value')~=1) && (get(handles.check_wielodrogowy,'Value')~=1) && (get(handles.check_MK,'Value')~=1) set(handles.radio_gammalista,'Enable','off'); set(handles.pop_gamma,'Enable','off'); set(handles.radio_gamma,'Enable','off'); set(handles.war_gamma,'Enable','off'); end; if(get(handles.check_OS,'Value')~=1) && (get(handles.check_MK,'Value')~=1) set(handles.radio_L0pomiar,'Enable','off'); set(handles.war_L0pomiar,'Enable','off'); set(handles.radio_L0wolna,'Enable','off'); set(handles.txt_OS_MK_MW_COST,'Enable','off'); end; if(get(handles.check_COST,'Value')~=1) set(handles.txt_MW_COST,'Enable','off'); set(handles.war_I,'Enable','off'); set(handles.push_sciany,'Enable','off'); end; set(handles.txt_MW,'Enable','off'); set(handles.war_J,'Enable','off'); set(handles.push_stropy,'Enable','off'); end;

Nastpnym krokiem jest wprowadzenie parametrw do aktywnych pl w sekcji Parametry modeli. Pole Odlegociowy wspczynnik tumienia mona wprowadzi rcznie, bd skorzysta z pola Przeznaczenie budynku, ktre na podstawie wybranej opcji i czstotliwoci sygnau dobierze odpowiedni warto korzystajc z zalecenia ITU-R P.1238. Tumienie odniesienia, mona rwnie wprowadzi rcznie, jako zmierzone w odlegoci 1 metra, lub skorzysta ze wzoru na tumienie wolnej przestrzeni, w przypadku , gdy warto tumienia odniesienia nie zostaa zmierzona. Podobnie warto Indeksu odlegociowego zaniku mocy mona okreli wybierajc jedn z opcji pola Rodzaj pomieszczenia lub wprowadzi j rcznie. W przypadku, gdy model wymaga skategoryzowania cian naley wypeni pole Liczba cian i nacisn przycisk Wprowad parametry. Wwczas aktywuj si
27

pola w sekcji Parametry cian i stropw. Naley wprowadzi tumienie ciany odpowiedniej kategorii oraz liczb tych cian i nacisn przycisk Zatwierd. Czynno naley powtarza dla kadej z zadeklarowanej liczby kategorii, a do dezaktywacji przycisku Zatwierd. Dokadnie tak samo naley postpi w przypadku, gdy model wymaga skategoryzowania stropw. Wstpnie obliczone tumienia pojedynczych kategorii cian i stropw pojawiaj si w polach Tumienia kategorii cian i Tumienia kategorii stropw. Jeli jeden z wybranych modeli wymaga skategoryzowania cian lub stropw, a w badanym przypadku na trasie propagacji sygnau nie wystpuj takie przeszkody, wystarczy wprowadzi liczb kategorii cian lub stropw jako 0 i zatwierdzi przyciskiem Wprowad parametry. Ostatni czynnoci, jak naley wykona, jest nacinicie przycisku Oblicz. Wyniki oblicze tumienia wedug wybranych modeli propagacyjnych wywietl si w sekcji Wyniki oblicze. Poniej przedstawiono fragment kodu rdowego funkcji liczcej tumienia propagacyjne wedug wszystkich dostpnych w kalkulatorze modeli, a nastpnie na rysunku 4.2. przedstawiono wynik dziaania programu dla przykadowych parametrw.
function push_licz_Callback(hObject, eventdata, handles) war_f=str2double(get(handles.war_f,'String')); war_d=str2double(get(handles.war_d,'String')); if isnan(war_f) || isnan(war_d) h = msgbox('Wprowad parametry podstawowe!', 'Bd'); end; war_N=str2double(get(handles.war_N,'String')); war_Lf=str2double(get(handles.war_Lf,'String')); war_nf=str2double(get(handles.war_nf,'String')); war_gamma=str2double(get(handles.war_gamma,'String')); war_b=str2double(get(handles.war_b,'String')); if (get(handles.radio_L0pomiar,'Value'))==1 war_L0=str2double(get(handles.war_L0pomiar,'String')); else war_L0=-27.55+20*log10(war_f)+20*log10(1); end; war_jednostkowe=str2double(get(handles.war_jednostkowe,'String')); LFS=-27.55+20*log10(war_f)+20*log10(war_d); set(handles.LFS,'String',LFS); if(get(handles.check_ITU,'Value'))==1 if isnan(war_Lf) || isnan(war_nf) h = msgbox('Wprowad parametry modelu ITU-R P.1238!', 'Bd'); end; wyn_ITU=20*log10(war_f)+war_N*log10(war_d)+war_Lf*war_nf-28; set(handles.wyn_ITU,'String',wyn_ITU); end; if(get(handles.check_wielodrogowy,'Value'))==1 if isnan(war_L0) || isnan(war_gamma) h = msgbox('Wprowad parametry modelu wielodrogowego!', 'Bd'); end; wyn_wielo=war_L0+10*war_gamma*log10(war_d)-randn(1); set(handles.wyn_wielo,'String',wyn_wielo); end; if(get(handles.check_OS,'Value'))==1 if isnan(war_L0) || isnan(war_gamma) h = msgbox('Wprowad parametry modelu One Slope!', 'Bd'); end; wyn_OS=war_L0+10*war_gamma*log10(war_d); set(handles.wyn_OS,'String',wyn_OS); end;

28

if(get(handles.check_liniowy,'Value'))==1 if isnan(war_jednostkowe) h = msgbox('Wprowad parametry modelu liniowego!', 'Bd'); end; wyn_liniowy=LFS+war_jednostkowe*war_d; set(handles.wyn_liniowy,'String',wyn_liniowy); end; if(get(handles.check_MK,'Value'))==1 if isnan(war_L0) || isnan(war_gamma) || isnan(war_Lf) || isnan(war_nf) h = msgbox('Wprowad parametry modelu Motleya - Keenana!', 'Bd'); end; wyn_MK=war_L0+10*war_gamma*log10(war_d)+war_nf*war_Lf; set(handles.wyn_MK,'String',wyn_MK); end; if(get(handles.check_MW,'Value'))==1 wek_w=handles.mat_w; wek_f=handles.mat_f; if isnan(war_L0) || isnan(war_gamma) || isnan(wek_w) || isnan(wek_f) h = msgbox('Wprowad parametry modelu Multi - Wall!', 'Bd'); end; wyn_MW=war_L0+10*war_gamma*log10(war_d)+sum(wek_w,2)+sum(wek_f,2); set(handles.wyn_MW,'String',wyn_MW); end; if(get(handles.check_COST,'Value'))==1 wek_w=handles.mat_w; if isnan(war_Lf) || isnan(war_nf) || isnan(wek_w) || isnan(war_b) h = msgbox('Wprowad parametry modelu Multi - Wall!', 'Bd'); end; wyn_COST=LFS+sum(wek_w,2)+(war_nf^(((war_nf+2)/(war_nf+1))-war_b))*war_Lf; set(handles.wyn_COST,'String',wyn_COST); end;

Rys. 4.2. Przykadowy wynik dziaania programu.

29

5. Weryfikacja dokadnoci modeli propagacyjnych

Chcc zweryfikowa dokadno okrelania tumienia propagacyjnego przez poszczeglne modele, w niniejszej pracy skorzystano z wynikw pomiarw tumienia w rodowiskach wewntrzbudynkowych przeprowadzonych przez ukasza Jasiskiego [2] oraz Piotra Gajewskiego i Stanisawa Wszelaka [9]. W pierwszym wypadku pomiaru dokonano w budynku mieszkalnym, natomiast w drugim przypadku badanym rodowiskiem by budynek biurowy oraz aula wykadowa. W obu opracowaniach zaproponowano rne scenariusze uwzgldniajce najbardziej istotne zjawiska, takie jak tumienie sygnau przez ciany i stropy. 5.1. Budynek mieszkalny W tym badaniu rodowiskiem pomiarowym by 20-letni czteropitrowy budynek mieszkalny. Autor pomiarw jako nadajnik wykorzysta Access Point producenta Linksys, natomiast jako odbiornik laptop ASUS z bezprzewodow kart sieciow, systemem operacyjnym Linux. Jako oprogramowanie pomiarowe wykorzystano program airodump-ng. Pomiar tumienia wykonano dwukrotnie, wedug dwch rnych scenariuszy. W scenariuszu a odbiornik by zlokalizowany 5 metrw od nadajnika, stojcego na tej samej wysokoci. Na drodze propagacji sygnau znajdoway si ceglana ciana wewntrzna oraz dziaowa cianka gipsowo kartonowa wypeniona wen szklan. Scenariusz B zakada 4 metry odlegoci pomidzy nadajnikiem i odbiornikiem oraz przeszkody na trasie propagacji sygnau w postaci betonowego stropu i ceglanej ciany zewntrznej. Obydwa scenariusze ilustruje pogldowy rysunek 5.1.

Rys. 5.1. Scenariusze pomiarowe w budynku mieszkalnym [2]

30

Autor

pomiarw

zaproponowa

nastpujce

parametry

rodowiska

wewntrzbudynkowego:
Tabela 5.1. Parametry rodowiska pomiarowego budynek mieszkalny [2]

Scenariusz A Czstotliwo sygnau [MHz] Odlego pomidzy nadajnikiem a odbiornikiem [m] Tumienie ciany dziaowej Lw1 [dB] Tumienie ciany wewntrznej Lw2 [dB] Tumienie ciany zewntrznej Lw3 [dB] Tumienie stropu Lf [dB] Tumienie odniesienia L0 [dB] Odlegociowy wspczynnik tumienia N Indeks odlegociowego zaniku mocy 1 Indeks odlegociowego zaniku mocy 2 Tumienie jednostkowe [dB/m] Parametr empiryczny b 2437 5 2 7 9 11 46 28 2 4 4 2

Scenariusz B 2437 4 2 7 9 11 46 28 2 5 5 2

Czstotliwo zostaa wybrana na podstawie obserwacji zajtoci pasma ISM i jest ona rwna czstotliwoci 6 kanau systemu WiFi. Nie zaobserwowano na nim interferencji z innymi dziaajcymi sieciami. Tumienia poszczeglnych przeszkd (ciany, strop) zostay przez autora cytowanego wyej opracowania uprzednio zmierzone. Podobnie, tumienie odniesienia zostao dobrane empirycznie. Skompensowany zosta take wpyw tego, i niektre modele nie uwzgldniaj tumienia cian i stropw, poprzez zwikszenie indeksu odlegociowego zaniku mocy tych modeli. Podobnie zwikszono warto tumienia jednostkowego modelu liniowego w scenariuszu B w stosunku do scenariusza A, z powodu wystpowania na drodze sygnau stropu. Dziki tym zabiegom wyniki oblicze mog by bardziej zblione do rzeczywistych wartoci zmierzonych. Wykorzystujc wartoci parametrw zawarte w tabeli 5.1, za pomoc opisanego w rozdziale 4 kalkulatora tumienia propagacyjnego, obliczono tumienie wedug wszystkich opisanych w rozdziale 3 modeli. Wyniki oblicze prezentuj rysunki 5.2 i 5.3:

31

Rys. 5.2. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza A budynek mieszkalny

Rys. 5.3. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza B budynek mieszkalny

W wyniku pomiaru wedug scenariusza A otrzymano wynik tumienia propagacyjnego rwny 71 dB, a wedug scenariusza B 78 dB. Obliczenia tumienia propagacyjnego wykazay, e wyniki najbardziej zblione do rzeczywistoci zwraca model wielocienny. Tumienie obliczone wedug niego byo mniejsze o nieco ponad 2 dB w stosunku do zmierzonych 71 dB w przypadku scenariusza A i wiksze o jedynie 0,04 dB od zmierzonych 78 dB w przypadku scenariusza B. W zwizku z powyszym mona wywnioskowa, e parametrami najlepiej charakteryzujcymi rodowisko wewntrzbudynkowe jakim jest budynek mieszkalny, s indeks odlegociowego zaniku mocy oraz tumienie i liczba cian oraz stropw. W tym modelu tumienie cian i stropw jest bardzo dobrze zaimplementowane z uwagi na fakt, e mona dzieli przeszkody na kategorie o rnych wartociach parametrw, co czyni ten model do
32

szczegowym. Wynik najbardziej odbiegajcy od rzeczywistych pomiarw uzyskano z modelu ITU-R P.1238. Model ten jako jedyny korzysta z odlegociowego wspczynnika tumienia, ktry jest zdefiniowany empirycznie. Wskazywaoby to na niewystarczajce podobiestwo rodowisk dla ktrych opracowywany by model i rodowiska w ktrym przeprowadzono pomiar. 5.2. Budynek biurowy W tym badaniu autorzy publikacji [9] posuyli si Access Pointem TONZE-AW6660 w roli nadajnika i laptopem z zainstalowanymi dwiema kartami sieciowymi (Cisco AIR-CB21AG-E-K9 karta pomiarowa, Edimax EW-7318USg karta transmisyjna) w roli odbiornika sygnau. Jako oprogramowanie do pomiarw uyto programu OmniPeek 5.0. Podczas badania wykonano cznie 20 pomiarw, po pi dla kadego scenariusza trasy propagacji, po czym wyniki pomiarw dla kadego scenariusza uredniono. Scenariusz A zakada propagacj sygnau na trasie 6,5 metra poprzez cian dziaow z cegy ceramicznej i sal z duym zagszczeniem stanowisk komputerowych. Trasa propagacji scenariusza B o dugoci 9 metrw przebiegaa poprzez korytarz i gabinet obsugi administracyjnej z du gstoci mebli i sprztu oraz podwjn cian. Sygna w ramach scenariusza C przesano na odlego 12 metrw poprzez strop i dwie ciany poprzeczne. Podczas realizacji scenariusza D odbiornik ustawiono na granicy zasigu sygnau nadajnika w odlegoci 24 metrw. Sygna mia do pokonania 3 sale dydaktyczne (cznie 3 ciany). Rysunek 5.4. obrazuje wyej opisane trasy propagacji:

Rys. 5.4. Scenariusze pomiarowe w budynku biurowym [9]

33

Parametry rodowiska pomiarowego, ustalone przez autorw badania przedstawiono w tabeli 5.2.
Tabela 5.2. Parametry rodowiska pomiarowego budynek biurowy [9]

Scenariusz: Czstotliwo sygnau [MHz] Odlego pomidzy nadajnikiem a odbiornikiem [m] Tumienie ciany gipsowej Lw1 [dB] Tumienie ciany murowanej Lw2 [dB] Tumienie stropu Lf [dB] Tumienie odniesienia L0 [dB] Odlegociowy wspczynnik tumienia N Indeks odlegociowego zaniku mocy Tumienie jednostkowe [dB/m] Parametr empiryczny b

A 2400 6,5 3,5 7 20 40 30 4,5 5 0,45

B 2400 9 3,5 7 20 40 30 4,5 5 0,45

C 2400 12 3,5 7 20 40 30 3 5 0,45

D 2400 24 3,5 7 20 40 30 3,5 5 0,45

Autorzy badania wyznaczyli tumienie odniesienia teoretycznie na odlegoci 1 m, przyjmujc dugo fali rwn 1,25 cm, co odpowiada sygnaowi o czstotliwoci 2,4 GHz, czyli podobnie jak w poprzednim badaniu, badane byo pasmo ISM. Obliczenia teoretyczne tumienia odniesienia zostay zaprezentowane poniej. ( ( ) ) ( ) ( ) (5.1) (5.2) (5.3) Po podstawieniu: ( Indeks ) ( zaniku ) ( mocy zosta ) dobrany (5.4) empirycznie.

odlegociowego

Stwierdzono, e przy duszych trasach propagacji (scenariusz D) naley uy niszego indeksu, gdy na skutek propagacji wielodrogowej sygna jest dodatkowo wzmacniany, co w wynikach pomiarw jest odbierane jako spadek tumienia przeszkd na gwnej drodze sygnau.

34

Ponownie, wykorzystujc kalkulator tumienia propagacyjnego i wartoci ustalone przez autorw badania, obliczono wartoci tumienia wedug poszczeglnych modeli. Wyniki oblicze zaprezentowano na rysunkach 5.5., 5.6., 5.7., 5.8.

Rys. 5.5. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza A budynek biurowy

Rys. 5.6. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza B budynek biurowy

35

Rys. 5.7. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza C budynek biurowy

Rys. 5.8. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza D budynek biurowy

Wyniki pomiarw byy nastpujce na trasie propagacji A uzyskano tumienie rwne 83 dB, na trasie B 94 dB, C 103 dB i D 101 dB. Podobnie jak w przypadku budynku mieszkalnego modelem, dziki ktremu mona uzyska wyniki jest najbardziej zblione do rzeczywistych obliczone wartoci odbiegay wielocienny. Wartoci

pomierzonych

model

o maksymalnie 8 dB od pomiaru. Zauwaono, e niedokadno tego modelu ronie wraz z dugoci drogi propagacji sygnau, co jest zrozumiae, gdy im wiksza jest odlego pomidzy antenami tym ciej jest oszacowa wpyw zjawisk jakie zajd w danym rodowisku podczas propagacji fali radiowej na jej tumienie. Zauwaono take, e dla mniejszych odlegoci modelem, ktry daje najbardziej odbiegajce od rzeczywistoci wyniki jest ITU-R P.1238, co nasuwa podobne wnioski jak przy badaniu budynku mieszkalnego. Przy wikszych odlegociach bardziej odbiegajce od wynikw pomiaru wartoci otrzymujemy za pomoc modelu liniowego, ktry
36

w scenariuszu D zwrci wynik a o 59 dB zawyony w stosunku do pomiaru. Potwierdza to bardzo ma dokadno tego modelu w przypadkach, gdy pomidzy anten nadawcz, a odbiorcz jest dua odlego i wystpuj ciany lub stropy. Pozostae modele nieuwzgldniajce wpywu cian oraz stropw na tumienie sygnau take zwracaj wyniki znacznie odbiegajce od rzeczywistoci, co wyklucza je z uycia w tego typu rodowiskach. 5.3. Aula wykadowa W tym badaniu autorzy posuyli si dokadnie tym samym sprztem i uyli tych samych metod, co przy badaniu budynku biurowego. Tym razem badanym rodowiskiem bya aula wykadowa na 380 miejsc, ktrej gwnym elementem wyposaenia s fotele. Na przeprowadzenie pomiarw wybrano 4 charakterystyczne punkty, zaprezentowane na rysunku 5.9. Wszystkie pomiary odbyy si przy zachowaniu warunku LOS.

Rys. 5.9. Punkty pomiaru w auli wykadowej [9]

Wyniki pomiarw i odlegoci punktw pomiarowych przedstawia tabela 5.3.

Tabela 5.3. Wyniki pomiarw tumienia w auli wykadowej [9]

Punkt A B C D

Odlego od nadajnika [m] 4 8 12 16

Tumienie zmierzone [dB] 62 71 82 89

37

Jako, e Autorzy w swoim opracowaniu badali to rodowisko jedynie na potrzeby modelu jednociekowego, jako parametr rodowiska zaproponowali tylko indeks odlegociowego zaniku mocy, ktry wynis 3,5. Tumienie odniesienia, podobnie jak w badaniu budynku biurowego, zostao wyznaczone teoretycznie, co obrazuj wzory 5.1, 5.2, 5.3, 5.4 i wynioso 40 dB. Aby wykona obliczenia rwnie dla innych modeli na potrzeby niniejszej pracy zdefiniowano pozostae parametry rodowiska. Odlegociowy wspczynnik tumienia ustalono na poziomie 22, co odpowiada proponowanemu przez ITU-R wspczynnikowi dla czstotliwoci 2400 MHz w budynku komercyjnym, charakteryzujcym si duymi przestrzeniami [8]. Tumienie jednostkowe dobrano empirycznie na poziomie 3 dB/m, parametr empiryczny na 0,45. Na rysunkach 5.10, 5.11, 5.12 i 5.13 przedstawiono otrzymane w wyniku oblicze kalkulatorem, wartoci tumienia propagacyjnego wedug modeli opisanych w rozdziale 3.

Rys. 5.10. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza A aula wykadowa

38

Rys. 5.11. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza B aula wykadowa

Rys. 5.12. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza C aula wykadowa

Rys. 5.13. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza D aula wykadowa

Jak wida w tym wypadku przy uyciu modeli jednociekowego, Motleya-Keenana i wielociennego uzyskano ten sam wynik. Dzieje si tak, gdy
39

w przypadku braku parametrw definiujcych tumienie cian i stropw (ktrych w danym rodowisku nie byo) modele Motleya-Keenana i wielocienny upraszczaj si do postaci identycznej z modelem jednociekowym. W przypadku gdy trasa propagacji sygnau nie przebiega bezporednio przez cian lub strop nie ma potrzeby stosowania modeli uwzgldniajcych ich wpyw na tumienie. Wystarczy zastosowanie modelu jednociekowego, ktry daje najdokadniejszy wynik jeli chodzi o tumienie na trasie zawierajcej si w obrbie jednego pomieszczenia. Rozbienoci pomidzy wartoci zmierzon i obliczon pojawiajce si przy wikszych odlegociach midzy nadajnikiem a odbiornikiem wynikaj ze zjawiska wielodrogowoci. W obrbie jednego pomieszczenia, przy zapewnionym warunku LOS, najkorzystniejsz ciek propagacji jest cieka bezporednia w linii prostej od nadajnika. przez Wwczas sygna propagacji ulega oraz tumieniu ulega propagacyjnemu wskutek wnoszonemu rodowisko zanikom

wspomnianego wyej zjawiska wielodrogowoci. Poza tym naley pamita o niedokadnoci ukadu pomiarowego [9].

40

6. Zaleno

tumienia

od

parametrw

modeli

propagacyjnych
W niniejszym rozdziale przedstawiono wykresy zalenoci tumienia propagacyjnego wyliczonego na podstawie modeli propagacyjnych od parametrw tych modeli. 6.1. ITU-R P.1238 Parametry do poniszych wykresw przyjto zgodnie z okrelonymi w tabeli 5.1, dla scenariusza A. Punktami zaznaczono wartoci obliczone kalkulatorem tumienia propagacyjnego oraz wartoci pomierzone dla tego wanie scenariusza. Poniszy wykres 6.1 obrazuje zalenoci obliczonych wartoci tumienia wedug modelu ITU-R P.1238, od czstotliwoci (a co za tym idzie odlegociowego wspczynnika tumienia) dla trzech kategorii budynkw.
75 71 dB 70 65
tumienie [dB]

60 55 50 45 40 0 1000 2000

2 437 Mhz 59,3 dB

3000
czstotliwo [MHz]

4000

5000

6000 Pomiar

Budynek mieszkalny

Budynek biurowy

Budynek komercyjny

Rys. 6.1. Zalenoci tumienia od czstotliwoci sygnau dla modelu ITU -R P.1238, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.1, scenariusz A.

Jak wida tumienie propagacyjne ronie wraz ze wzrostem czstotliwoci, przy czym jest ono najwiksze dla budynku biurowego, cechujcego si duym zagszczeniem osb i sprztu. Im wikszy jest odlegociowy wspczynnik tumienia, tym wiksze tumienie sygnau.
41

90

80 71 dB

70
tumienie [dB]

60

5m 59,3 dB

50

40

30 0 5 10 15 20 25 30 35 Pomiar
odlego [m]

Budynek mieszkalny

Budynek biurowy

Budynek komercyjny

Rys. 6.2. Zalenoci tumienia od odlegoci sygnau dla modelu ITU-R P.1238, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.1, scenariusz A.

Z powyszego wykresu wynika, e odlegociowy wspczynnik tumienia nabiera znaczenia wraz ze wzrostem odlegoci pomidzy nadajnikiem a odbiornikiem. Przy maych odlegociach wartoci tumienia dla trzech wyej wymienionych kategorii budynkw s sobie niemal rwne, natomiast dla wikszych odlegoci tumienie wyliczone w oparciu o najwikszy wspczynnik (budynek biurowy), narasta szybciej ni tumienie obliczone przy uyciu niszych wartoci wspczynnika.

42

130 120 110 100

tumienie [dB]

90

80
70 60 50 40 30 0 1 2
liczba stropw

71 dB 1 strop 67,59 dB

3 Budynek komercyjny

4 Pomiar

Budynek mieszkalny

Budynek biurowy

Rys. 6.3. Zalenoci tumienia od liczby stropw dla modelu ITU -R P.1238, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.1, scenariusz A.

Powyszy wykres obrazuje jak zaley tumienie sygnau od liczby stropw na trasie jego propagacji. Zalenoci prawie dla kadego co rodzaju przeczy budynku s zalenociom

w przedstawionym

zakresie

liniowe,

przedstawionym w tabeli 3.2, jednak obliczenia zostay przeprowadzone dla maksymalnie 4 stropw i nieliniowo charakterystyki nie jest dobrze widoczna. Zalenoci wyrysowano dla maksymalnie 4 stropw, gdy dla takiej liczby tumienie w budynku biurowym osiga przez ponad 110 dB, co dla typowej mocy wypromieniowywanej anten nadawcz w rodowiskach

wewntrzbudynkowych jest wartoci bardzo wysok sygna zanika prawie cakowicie i nie potrzeba podejmowa dalszych oblicze. 6.2. Model wielodrogowy Ponisze wykresy rwnie zostay wyrysowane na podstawie parametrw zawartych w tabeli 5.1, dla scenariusza A. Zaznaczenie punktu wyliczonego kalkulatorem propagacyjnym byo w tym wypadku nie potrzebne ze wzgldu na skadnik losowy wystpujcy w modelu, co prowadzi do rozbienoci pomidzy wynikami obliczeniami dla tych samych parametrw. Zaznaczono natomiast

43

punktem warto pomiaru wedug wspomnianego scenariusza. Poniszy wykres obrazuje zaleno tumienia propagacyjnego od czstotliwoci sygnau radiowego.
75 71 dB 70
tumienie [dB]

65

60

55

50 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000

czstotliwo [MHz]

Rys. 6.4. Zaleno tumienia od czstotliwoci dla modelu wielodrogowego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.1, scenariusz A.

Tumienie sygnau ronie w funkcji czstotliwoci. Zaleno zobrazowana na wykresie ma niestay charakter ze wzgldu na ujcie w obliczeniach zmiennego losowo parametru
100
90 80
tumienie [dB]

symulujcego zmienno rodowiska propagacyjnego.

70 60 50 40 30 0

71 dB

10

15

20

25

30

35

odlego [m]

Rys. 6.5. Zaleno tumienia od odlegoci dla modelu wielodrogowego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.1, scenariusz A.

44

Tumienie sygnau ronie rwnie w funkcji odlegoci od nadajnika. Niestao wynikajca z losowoci rodowiska propagacyjnego nie jest tutaj tak widoczna jak na poprzednim wykresie, zaburzenia maj agodniejszy charakter. 6.3. Model jednociekowy Parametry przyjte do wyrysowania poniszych wykresw przyjto na podstawie tabeli 5.2., scenariusz A i dla tego przypadku zaznaczono take punkty na wykresach warto obliczon kalkulatorem tumienia oraz zmierzon. Tumienie w modelu jednociekowym zaley w gwnej mierze od czstotliwoci i odlegoci midzy nadajnikiem a odbiornikiem, co obrazuj wykresy 6.6. i 6.7.
85 83 dB 2400 MHz 76,58 dB

80
tumienie [dB]

75

70

65

60 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000

czstotliwo [MHz]

Rys. 6.6. Zaleno tumienia od czstotliwoci dla modelu jednociekowego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz A.

45

120 110 100

tumienie [dB]

90 80 70 60 50 40 30 0 5

83 dB

6,5 m 76,58 dB

10

15

20

25

30

35

odlego [m]

Rys. 6.7. Zaleno tumienia od odlegoci dla modelu jednociekowego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz A.

Podobnie jak w przypadku poprzednich modeli tumienie ronie w funkcji dwch podstawowych parametrw fali radiowej. W omawianym modelu charakterystyki s jednak znacznie bardziej gadkie ni w modelu wielodrogowym, gdy model jednociekowy jest bardzo prosty i nie uwzgldnia losowego charakteru zaburze tumienia. 6.4. Model liniowy Parametry do sporzdzenia poniszych wykresw pobrano z tabeli 5.2, scenariusz A. Punkty zaznaczone na wykresach take pochodz z oblicze kalkulatorem propagacyjnym na podstawie tego przypadku i zostay pobrane z rysunku 5.5. Zaznaczono take punkty, ktrych wartoci odpowiadaj pomiarom.

46

85 83 dB 80
tumienie [dB]

75 2400 MHz 72,55 dB

70

65

60 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000

czstotliwo [MHz]

Rys. 6.8. Zaleno tumienia od czstotliwoci dla modelu liniowego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz A.

Jako, e model liniowy jest modelem prostym, podobnie jak omawiany w poprzednim podrozdziale model jednociekowy, ich charakterystyki tumienia w funkcji czstotliwoci nie rni si znacznie. Tutaj rwnie obserwujemy wzrost tumienia wraz ze wzrostem czstotliwoci sygnau.
120 110 100
tumienie [dB]

90 80 70 83 dB 6,5 m 72,55 dB

60
50 40

30
0 2 4 6 8
odlego [m]

10

12

14

16

Rys. 6.9. Zaleno tumienia od odlegoci dla modelu liniowego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz A.

47

Charakterystyczn cech modelu liniowego jest liniowa zaleno tumienia propagacyjnego od odlegoci, na co wskazuje sama posta matematyczna tej zalenoci. Tumienie sygnau jest wprost proporcjonalne do drogi, jak przebywa sygna. Poprzednio omawiane modele cechoway si nieliniow charakterystyk tumienia w funkcji odlegoci.
90 85 80 75
tumienie [dB]

83 dB

70 65 60 55 50 45 40 0 1 2 3 4 5

5 dB/m 72,55 dB

tumienie jednostkowe [dB/m]

Rys. 6.10. Zaleno tumienia od tumienia jednostkowego dla modelu liniowego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz A.

Zaleno tumienia sygnau od tumienia jednostkowego take jest liniowa, na co wskazuje take skadnik wedug omawianego modelu. 6.5. Model Motleya-Keenana Tak jak poprzednio ponisze wykresy zostay okrelone na podstawie parametrw podanych w tabeli 5.2, tym razem dla scenariusza C, gdy uwzgldnia on propagacj sygnau poprzez strop. Punkty zaznaczone na wykresach pochodz z oblicze kalkulatorem propagacyjnym oraz pomiarw dla tego przypadku. wyraenia matematycznego opisujcego tumienie

48

105 103 dB 100

tumienie [dB]

95

2400 MHz 92,37 dB

90

85

80 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000

czstotliwo [MHz]

Rys. 6.11. Zaleno tumienia od czstotliwoci dla modelu Motleya-Keenana, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C.

Skadnik rwnania odpowiadajcy za tumienie stropw wpyn na wzrost tumienia sygnau, nie zmieni jednak ksztatu charakterystyki tumienia w stosunku do modelu jednociekowego, co zostao zobrazowane na powyszym wykresie.
110 100 90
tumienie [dB]

103 dB
12m 92,37 dB

80

70
60 50 40 30 0 5 10
odlego [m]

15

20

25

Rys. 6.12. Zaleno tumienia od odlegoci dla modelu Motleya-Keenana, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C.

49

Na powyszym wykresie zobrazowano zaleno tumienia sygnau w zalenoci od odlegoci midzy nadajnikiem a odbiornikiem uwzgldniajc tumienie sygnau przez strop. Przy obliczeniach przyjto, e zgodnie ze scenariuszem sygna po 4 m napotyka na trasie propagacji przeszkod w postaci stropu o tumieniu 20 dB i gruboci 20 cm, co wyranie wpyno na ksztat charakterystyki. Po 20 m trasy propagacji sygna jest stumiony o okoo 100 dB, co dla typowej mocy wypromieniowywanej przez anten nadawcz dla rodowisk wewntrzbudynkowych oznacza jego duy zanik.
120 110 100 90 80 70 60 0 1 2 3 4 5 6
indeks odlegociowego zaniku mocy

103 dB

tumienie [dB]

3 92,37 dB

Rys. 6.13. Zaleno tumienia od indeksu odlegociowego zaniku mocy dla modelu Motleya-Keenana, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C.

Na powyszym wykresie wykazano, e tumienie sygnau wedug omawianego modelu propagacyjnego zaley liniowo od indeksu odlegociowego zaniku mocy. Jak wida rnica w tumieniu przy propagacji sygnau ) i przy ) w rodowiskach prowadzcych fal radiow takich jak korytarze ( propagacji we wntrzach o duym zagszczeniu przedmiotw i osb ( wynosi okoo 30 dB. 6.6. Model wielocienny Wykresy dla omawianego modelu zostay przedstawione na podstawie parametrw z tabeli 5.2, scenariusz C. Punkty zaznaczone na wykresach podobnie jak w poprzednich podrozdziaach zostay obliczone kalkulatorem propagacyjnym na

50

podstawie tych samych parametrw, oraz pobrane z pomiarw dla danego przypadku.
115

110
tumienie [dB]

2400 MHz 106,37 dB

105 103 dB
100

95

90 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000

czstotliwo [MHz]

Rys. 6.14. Zaleno tumienia od czstotliwoci dla modelu wielociennego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C. 115 110 105
tumienie [dB]

12 m 106,37 dB

103 dB

100
95 90 85 80 75 70 0 2 4 6 8
odlego [m]

10

12

14

16

Rys. 6.15. Zaleno tumienia od odlegoci dla modelu wielociennego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C.

Podobnie jak w poprzednim modelu nie zaobserwowano zmiany ksztatu charakterystyki tumienia w funkcji czstotliwoci oraz w funkcji odlegoci od

51

nadajnika. Wartoci tumienia s jednak wiksze, gdy w obliczeniach uwzgldniono tumienie cian i stropu.
140 130 120 110 100 3 106,37 dB 103 dB

tumienie [dB]

90
80 0 1 2 3 4 5 6
indeks odlegociowego zaniku mocy

Rys. 6.16. Zaleno tumienia od indeksu odlegociowego zaniku mocy dla modelu wielociennego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C.

Podobnie jak w przypadku zalenoci tumienia od indeksu odlegociowego zaniku mocy dla modelu Motleya-Keenana przedstawionego na wykresie 6.13, w przypadku omawianego modelu charakterystyka jest liniowa. Rnica pomidzy tumieniem w rodowiskach o skrajnych wartociach tego parametru wynosi ju ponad 35 dB. 6.7. COST 231 Podobnie jak w przypadku innych modeli uwzgldniajcych tumienie stropw, do wyrysowania zalenoci skorzystano z parametrw zawartych w tabeli 5.2, scenariusz C. Kalkulator propagacyjny wyliczy warto, okrelajc punkty zaznaczone na wykresach take na podstawie tych parametrw. Zaznaczono take punkty odpowiadajce wartociom zmierzonym.

52

105 103 dB 100 95

tumienie [dB]

90 85 80 75 70 0 1000 2000

2400 MHz 88,63 dB

3000

4000

5000

6000

czstotliwo [MHz]

Rys. 6.17. Zaleno tumienia od czstotliwoci dla modelu COST 231, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C.

Zaleno tumienia od czstotliwoci sygnau radiowego dla modelu COST 231 jest taka sama jak w przypadku pozostaych modeli. Charakterystyka jest logarytmiczna, a tumienie ronie w funkcji czstotliwoci.
105 103 dB 100
tumienie [dB]

95

90 2 ciany 88,63 dB 85

80 0 1 2 3
liczba cian

Rys. 6.18. Zaleno tumienia od liczby cian dla modelu COST 231, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C.

53

W przypadku powyszego wykresu przyjto, e sygna jest tumiony stale przez strop o wartoci tumienia 20 dB oraz przez kolejne ciany. Zaleno tumienia sygnau przez ciany jest w podanym zakresie liniowa.
140 130 120 110 103 dB 100 90

tumienie [dB]

1 strop 88,63 dB 0 1 2 3
liczba stropw

80
4 5 6

Rys. 6.19. Zaleno tumienia od liczby cian i stropw dla modelu COST 231, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C.

Zaleno tumienia przedstawiona na powyszym wykresie zostaa wyrysowana przyjmujc stae tumienie przez dwie ciany o tumieniu 7 dB oraz kolejne stropy. Jak wida nie jest to zaleno liniowa, co mona stwierdzi po matematycznej zalenoci opisujcej tumienie stropw w omawianym modelu propagacyjnym. 6.8. Podsumowanie Poniej przedstawiono zestawienia wykresw kadego modelu

propagacyjnego w zalenoci od czstotliwoci oraz odlegoci. Parametry przyjte do oblicze zostay przedstawione w tabeli 6.1.

54

Tabela 6.1. Parametry przyjte do zestawienia wykresw tumienia.

Czstotliwo sygnau [MHz] Odlego pomidzy nadajnikiem a odbiornikiem [m] Tumienie cian [dB] Tumienie stropu Lf [dB] Odlegociowy wspczynnik tumienia N Indeks odlegociowego zaniku mocy 1 Tumienie jednostkowe [dB/m] Parametr empiryczny b

2400 12 9 10 28 3,5 4 0,46

110

100

90

tumienie [dB]

80

70

60

50

40 0
ITU-R P.1238 Motley-Keenan

1000

2000
wielodrogowy Multi-Wall

3000
czstotliwo [MHz]

4000
One Slope COST231

5000
liniowy

6000

Rys. 6.20. Zestawienie zalenoci tumienia od czstotliwoci dla opisywanych modeli.

Na wykresie mona zaobserwowa, e ksztaty charakterystyk prawie wszystkich modeli w tej samej dziedzinie s takie same. Jedynie charakterystyka modelu wielodrogowego jest zaburzona w stosunku do innych ze wzgldu na wystpowanie elementu losowego w matematycznej formule opisujcej model. Zalenoci rni si od siebie wartociami tumienia. Generalnie najnisze tumienie uzyskuje si przy obliczeniach wedug modelu COST231, a najwysze dla
55

modelu wielociennego. Wykresy narysowane wedug wartoci obliczonych dla modeli Motleya-Keenana i liniowego oraz wielodrogowego i jednociekowego s do siebie bardzo zblione. Zalenoci matematyczne modeli wielodrogowego i jednociekowego rni si jedynie elementem losowym, natomiast zalenoci matematyczne modeli Motleya Keenana i liniowego znacznie rni si od siebie, zatem zbieno wykresw wskazuje na to, e ich parametry dobrze ze sob wspgraj.
170

150
130 110
tumienie [dB]

90 70 50 30 0
ITU-R P.1238 Motley-Keenan

10

15
odlego [m]

20
One Slope COST231

25

30
liniowy

35

wielodrogowy Multi-Wall

Rys. 6.21. Zestawienie zalenoci tumienia od odlegoci dla opisywanych modeli.

Ksztat zalenoci przedstawionych na powyszym wykresie nie jest tak zbliony do siebie jak miao to miejsce na wykresie poprzednim. Szczeglnie charakterystyka modelu liniowego znacznie odbiega od pozostaych. Jest to spowodowane liniowym charakterem formuy matematycznej opisujcej ten model. Podobnie jak poprzednio najwiksze tumienie wskazuje model wielocienny, jednak tym razem najnisze tumienie jest wskazywane przez model ITU -R P.1238. Model wielodrogowy i model jednociekowy tak jak poprzednio s do siebie bardzo zblione. Na wykresie mona zaobserwowa take, e dla maych odlegoci (do 3 metrw) jest do nich zbliony take model ITU-R P.1238, a dla odlegoci wikszych (powyej 15 metrw) wartoci zblione wykazuje model COST 231.
56

7. Wnioski kocowe
rodowiska wewntrzbudynkowe s bardzo charakterystyczne ze wzgldu na specyfik zjawisk w nich wystpujcych. Pomimo, e zjawiska towarzyszce propagacji fali radiowej s takie same, jak te, ktre wystpuj w rodowisku otwartym, ich charakter jest inny. Podstawowymi aspektami, jakie trzeba uwzgldni przy modelowaniu opisywanego rodowiska s architektura pomieszcze, sposb ich zagospodarowania i zagszczenie ludnoci. Nie bez znaczenia jest te rodzaj materiaw wykonawczych, z jakich zbudowane s pomieszczenia. Dlatego te dla rodowisk wewntrzbudynkowych zostay opracowane odrbne modele propagacyjne uwzgldniajce wszystkie te charakterystyczne elementy. W niniejszej pracy przeanalizowano siedem empirycznych modeli

propagacyjnych dla rodowisk wewntrzbudynkowych. rodowiska te s bardzo zrnicowane, dlatego kady z analizowanych modeli opiera si na rnych parametrach charakterystycznych dla takich rodowisk jak na przykad: budynek biurowy, mieszkalny czy due puste pomieszczenia. Niektre z modeli okrelay zblione do siebie wartoci tumienia propagacyjnego, inne za zupenie rne. W przypadku wntrz, w ktrych wystpuj przeszkody w postaci cian i stropw, najdokadniejszym modelem okaza si by model wielocienny. Tumienie propagacyjne obliczane za jego pomoc byo zawsze najbardziej zblione do wartoci zmierzonych. Model ten jest bardzo szczegowy i uwzgldnia tumienie rnych kategorii zarwno cian jak i stropw. W duych pustych pomieszczeniach takich jak aula wykadowa najdokadniejsze wyniki oblicze tumienia zwraca model jednociekowy. Model ten zosta stworzony do zastosowa w rodowiskach, w ktrych propagacja przez ciany i stropy nie jest konieczna. Poza empirycznymi modelami tumienia propagacyjnego istniej take modele deterministyczne, takie jak Dominant Path, Ray Launching, czy Ray Tracing. Wykorzystuj one do modelowania propagacyjnego prawa optyki geometrycznej i s wykorzystywane w przypadku dokadnej znajomoci architektury konkretnego wntrza i rozkadu pomieszcze. Do dalszych bada proponuje si analiz takich modeli deterministycznych i zaprojektowanie oprogramowania symulujcego rozkad pola elektromagnetycznego przy zadanym rozkadzie pomieszcze.

57

8. Literatura
[1] R.J. Katulski, "Propagacja fal radiowych w telekomunikacji bezprzewodowej", WK, Warszawa 2009 [2] . Jasiski, "Analiza i porwnanie modeli propagacyjnych dla rodowiska wewntrzbudynkowego", Wrocaw 2011 [3] K. Folga, "Interferencje w sieciach bezprzewodowych", networld.pl, 2008 [4] Alcatel - Lucent, "Stacje bazowe typu Metro - szersze spojrzenie", 2012 [5] P. Kuakowski, "Analiza wpywu warunkw terenowo - klimatycznych na prac systemw radiokomunikacyjnych", Krakw 2003 [6] N. Lenihan, "A Local Optimal User Position System for Indoor Wireless Devices", Limerick 2004 [7] C. Worek, "Opracowanie wynikw propagacji w podziemnych wyrobiskach grniczych w Kopalni Wgla Kamiennego Ziemowit i porwnanie ich z danymi literaturowymi.", Krakw 2008 [8] Zalecenie ITU-R P.1238-7 Propagation data and prediction methods for the planning of indoor radiocommunication systems and radio local area networks in the frequency range 900 MHz to 100 GHz. [9] P. Gajewski, S. Wszelak "Ocena wybranych empirycznych modeli propagacyjnych do projektowania sieci WLAN wewntrz budynkw", Warszawa [10] H. Bogucka, Z. Dugaszewski, R. Krenz, K. Wesoowski, "Lokalne, bezprzewodowe sieci komputerowe", Krajowa Konferencja Radiotelekomunikacji, Radiofonii i Telewizji, Pozna 2001.

58

9. Spis tabel
Tabela 2.1. Tumienia typowych przeszkd dla sygnau 2,4 GHz [2] ....................... 10 Tabela 3.1. Wartoci odlegociowego wspczynnika tumienia w decybelach [8]. 19 Tabela 3.2. Wartoci tumienia stropw w decybelach [8]. ....................................... 20 Tabela 3.3. Odchylenie standardowe w decybelach [8]............................................. 20 Tabela 3.4. Indeks odlegociowego zaniku mocy na czstotliwoci 2,4 GHz [10]. . 22 Tabela 3.5. Tumienia typowych materiaw budowlanych w decybelach [1].......... 24 Tabela 5.1. Parametry rodowiska pomiarowego budynek mieszkalny [2]............ 31 Tabela 5.2. Parametry rodowiska pomiarowego budynek biurowy [9] ................ 34 Tabela 5.3. Wyniki pomiarw tumienia w auli wykadowej [9] .............................. 37 Tabela 6.1. Parametry przyjte do zestawienia wykresw tumienia. ....................... 55

59

10. Spis rysunkw

Rys. 2.1. LOS, NLOS, OLOS ...................................................................................... 8 Rys. 2.2. Odbicie fali.................................................................................................. 11 Rys. 2.3. Propagacja wielodrogowa ........................................................................... 11 Rys. 2.4. Dyfrakcja fali ............................................................................................. 12 Rys. 2.5. Dyspersja fali ............................................................................................. 13 Rys. 2.6. Efekt falowodowy ...................................................................................... 13 Rys. 2.7. Zacienienie ................................................................................................. 14 Rys. 2.8. Zajcie pasma 2,4 GHz. ............................................................................. 15 Rys. 3.1. Schemat cza radiowego ............................................................................ 16 Rys. 4.1. Interfejs graficzny uytkownika po uruchomieniu. .................................... 26 Rys. 4.2. Przykadowy wynik dziaania programu. ................................................... 29 Rys. 5.1. Scenariusze pomiarowe w budynku mieszkalnym [2]................................ 30 Rys. 5.2. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza A budynek mieszkalny ... 32 Rys. 5.3. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza B budynek mieszkalny ... 32 Rys. 5.4. Scenariusze pomiarowe w budynku biurowym [9] .................................... 33 Rys. 5.5. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza A budynek biurowy ........ 35 Rys. 5.6. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza B budynek biurowy ........ 35 Rys. 5.7. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza C budynek biurowy ........ 36 Rys. 5.8. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza D budynek biurowy ........ 36 Rys. 5.9. Punkty pomiaru w auli wykadowej [9] ...................................................... 37 Rys. 5.10. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza A aula wykadowa ........ 38 Rys. 5.11. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza B aula wykadowa ........ 39 Rys. 5.12. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza C aula wykadowa ........ 39 Rys. 5.13. Obliczone wartoci tumienia dla scenariusza D aula wykadowa ........ 39 Rys. 6.1. Zalenoci tumienia od czstotliwoci sygnau dla modelu ITU-R P.1238, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.1, scenariusz A. ............................... 41 Rys. 6.2. Zalenoci tumienia od odlegoci sygnau dla modelu ITU-R P.1238, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.1, scenariusz A. ............................... 42 Rys. 6.3. Zalenoci tumienia od liczby stropw dla modelu ITU-R P.1238, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.1, scenariusz A. ............................................ 43 Rys. 6.4. Zaleno tumienia od czstotliwoci dla modelu wielodrogowego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.1, scenariusz A. ............................................ 44
60

Rys. 6.5. Zaleno tumienia od odlegoci dla modelu wielodrogowego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.1, scenariusz A. ............................................ 44 Rys. 6.6. Zaleno tumienia od czstotliwoci dla modelu jednociekowego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz A. ............................... 45 Rys. 6.7. Zaleno tumienia od odlegoci dla modelu jednociekowego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz A. ............................................ 46 Rys. 6.8. Zaleno tumienia od czstotliwoci dla modelu liniowego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz A. ............................................ 47 Rys. 6.9. Zaleno tumienia od odlegoci dla modelu liniowego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz A. ............................................ 47 Rys. 6.10. Zaleno tumienia od tumienia jednostkowego dla modelu liniowego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz A. ............................... 48 Rys. 6.11. Zaleno tumienia od czstotliwoci dla modelu Motleya -Keenana, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C. ............................... 49 Rys. 6.12. Zaleno tumienia od odlegoci dla modelu Motleya-Keenana, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C. ............................................ 49 Rys. 6.13. Zaleno tumienia od indeksu odlegociowego zaniku mocy dla modelu Motleya-Keenana, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C. ... 50 Rys. 6.14. Zaleno tumienia od czstotliwoci dla modelu wielociennego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C. ............................................ 51 Rys. 6.15. Zaleno tumienia od odlegoci dla modelu wielociennego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C. ............................................ 51 Rys. 6.16. Zaleno tumienia od indeksu odlegociowego zaniku mocy dla modelu wielociennego, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C. ..... 52 Rys. 6.17. Zaleno tumienia od czstotliwoci dla modelu COST 231, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C. ............................................ 53 Rys. 6.18. Zaleno tumienia od liczby cian dla modelu COST 231, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C. ............................................ 53 Rys. 6.19. Zaleno tumienia od liczby cian i stropw dla modelu COST 231, wedug parametrw okrelonych w tabeli 5.2, scenariusz C. ............................... 54 Rys. 6.20. Zestawienie zalenoci tumienia od czstotliwoci dla opisywanych modeli. ................................................................................................................... 55 Rys. 6.21. Zestawienie zalenoci tumienia od odlegoci dla opisywanych modeli. .. ............................................................................................................................... 56
61