Vật liệu kim loại màu (S)

You might also like

Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 460
EN KHAC XUGNG VAT LIEU KIM LOAI MAU { et = th a a z a wail 5 é NGUYEN KHAC XUGNG VAT LIEU KIM LOA! MAU NHA XUAT BAN KHOA HOC VA KY THUAT HANOI LOL NOI DAU Trong ba nhém vat liéu pho bién: vat liéu v6 co, hitu co va kim loai, tao nén tang cho qué trinh tién hod cua lodi ngu@éi thi vat liéu kim loai déng vai 1d quan trong dac biét. Nh ching nhdn loai da lam nén nhiing tién b6 nhdy vot trong khoa hoc va céng nghé. Vat liéu kim loai mau tiém tang cdc tinh chat co, ly, hod dac biét, rat phong phi va da dang. Nhién yéu cdu "h6c bia" vé chite nang ctia cae thiét bi, ker cd, dung cu trong cdc linh vuc céng ng é cao nhut dién ni, tin hoc, hang khéng vii tru, nang luong nguyén nt... hodn toan c6 thé tim duoc cau trd 16% trong nhém vat liéu kim logi kim mau - "mién dat hita" ma cdc nha var liéu hiring 16i dé nghién cttu, khai thac. Viéc nghién crt sit ding diing dan, hién qua vat liéu kim loai mau, doi hoi sur hiéu biét sdu sac ve tw chite, tinh chdt va dac diém qué tinh chuyén bién pha xdy ra khi gia cong, ché tao chiing. Cuédn sdch nay duoc bién soan dé phuc vu cho chuong trinh dao tao ctia chuyén nganh vé vat liéu hodc cdc nganh khde cé lién quan nhut co khi, dong luc, thiét bi hod hoc, may nang liong, v.v... Day citing la tai liéu tham khdo cho cde ky swt va nhiing nguoi quan tam nghién ciiu, stt dung vat liéu kim loai mau Noi dung cudn sdch nay gm tam chitong sdp xép theo thit nt tdng dan ctla khdi luang riéng: Chuong I : Nhém va hop kim nhom. Chuong 2 : Magie va hap kim magie. Chuong 3 : Titan va hop kim titan. Chuong 4 : Déng va hop kim déng. Chuong S : Niken va hop kim niken. Chuong 6 : Cac kim loai Pb, Sn, Zn va hap kim ctia ching. Chuong 7 : Cac kim loai khé chdy va hop kim ctid ching. Chuong 8 : Var liéu kim loai mau dac biét. Déi voi mdi chuong, doi wong kim loui va hop kim duoc khdo sat theo cde chuyén muc > - Dac diém, 16 chite va tinh chat ¢ trang thai nguyén chat. - Quy ludt nrong tac vei cde nguyén 16 hop kim va qué trinh chuyén pha. - Tinh chat cong nghé va pham vi ting dung. So v6i gido trinh kim loai hoc va nhiét luyén cdc kim loai hop kim mau xudt bdn ném 1983, cudn sdch nay duve bo sung nhiéu noi dung moi ¢ ting phan va cé thém chong “Vat liéu kim loai mau dae biét” dé cap vat liéu wén co sd pha lién kim loai, hop kim berili va compozit trén nén kim logi mau. Cac ky hiéu vat liu chi yéu due sit dung theo TCVN c6 déi chiéu voi cde tiéu chudn hién hanh ctia Lién bang Nga va mot s6 quoc gia khac. Tac gid bay to si biét on va ghi dam nhitug ky niém sdu sac vé 6 Gido su TSKH Lé Cong Duong, nguoi dd danh nhiéu tam huyét dé nghién ettu va gidng day khoa hoc vat liéu kim loai mau, déng thoi da gdp nhiing ¥ kien qu bau cho ban dé cuong soan thdo giéo tink “Kim loai hoc va nhiét luyén cdc kim loai va hop kim mau" xudt ban ndm 1983 - tién than ctia cudn sdch nay. Xin chan thanh cém on tap thé BO mén Vat lién hoc va Nhiét luy én dd dong vién va danh nhing diéu kién thudn loi cho qué tinh bién soan cudn sich Tac gid dae biét cam nhan va biét on sit ghip dé tan tinh cia cdc déng nghiép: Pham Minh Phuong, Lé Thi Chiéu, Nguyén Minh Vuong, Nguyén Anh Son, Tran Thanh Ting trong viéc hodn thanh ban thdo cuén sach theo ké hoach. Mac dit da cé nhiéu c6 gdng trong quad tinh bién soan va chuan bi ban thao, nhung nhat dinh khong tranh khoi con nhitng thiéi 861. Rat mong nhdn duoc y kién déng gop cia ban doc dé cudn séch duc hoan thién hon. Cac ¥§ kién xin giti vé dia chi: BO mén Vat liéu hoc va Nhiér luyen Khoa Luyén kim va Cong nghé vat liéu, Trudng Dai hoc Bach khoa Ha Noi. Tac gia MUC LUC Loi néi dau Chuong 1 Nhom va hop kim cia nhom 1.1. Ly thuyét chung vé nhom va hop kim nhom 1.1.1. Khai niém chung 1.1.2. Tinh chat cita nhom 1.1.2.1. Dac diém vé 16 chic 1.1.2.2. Tinh chat cha nhém 1.1.3. Quy luat tac dung cia nguyén té hop kim véi nhom 1.1.4. Té chic va tinh chat cha hop kim nhém trong trang thai diic : 1.1.4.1. Vai trd cha té chitc khi dtc d6i véi tinh chat cba ban thanh pham 1.1.4.2. Dac diém cia t6 chic hop kim sau diic 1.1.5, T6 chifc va tinh chat cia hop kim nhom sau khi gia cong 4p luc 1.1.5.1. Dinh huéng hinh hoc cita hat va cdc phan tir pha thir hai 1.1.5.2. Dinh huéng tinh thé hoc hoic TEXTUA bién dang 1.1.5.3. Mat d6 léch sau bién dang trong hop kim nhém 1.1.5.4. Su déng déu té chic va gidm thiéu khuyét tat dic 1.1.6. Dac diém nhiét Juyén hop kim nhom 1.1.6.1.U 1.1.6.2.Tdi 1.1.6.3. Hod gia 1.1.6.4. Hoa bén t6 chic hop kim nhom 1.1.6.5. Ky higu ché d6 nhiét luyen hop kim nhom 1.2. Cac hop kim nhém céng nghiép 1.2.1. Phan loai hop kim nhém 1.2.1.1. Phan loai theo phuong phdp ché tao ban thanh phim 1.2.1.2. Phan loai theo kha nang hod bén khi nhiét luyén 13 13 14 14 14 18 20 20 20 25 25 25 26 1.2.3. 1.2.4. 1.2.5. 1.2.6. 2a MUC LUC 1.2.1.3. Phan loai theo thanh phan nguyén 16 hop kim co ban 1.2.1.4. Phuong phap ky hiéu nhém va hgp kim nhom . Nhom ky thuat 1.2.2.1. Phuong phdp san xuat nhom sach k¥ thuat 1.2.2.2. Ché tao nhém cé d6 sach cao 1.2. Ché tao nhom sach dac biét 1.2.2.4. Tap chat trong ah6m Hop kim nhém bién dang khong hoa bén bang gia cong nhiét luyén 1.2.3.1. Hop kim he Al-Mn 1.2.3.2. Hop kim he Al-Mg Hop kim nhom bién dang hod bén bang nhiét luyén 1.2.4.1. Hop kim hé Al-Cu—Mg (dura) 1.2.4.2. Hop kim nhém trén co sé hé Al-Mg-Si 1.2.4.3. Hop kim nhém hé Al-Mg-Si-Cu 1.2.4.4. Hop kim nhom hé Al-Zn—Mg va Al-Zn~Mg-Cu 1.2.4.5. Hop kim nhém hé Al-Cu~Mg véi cdc nguyén t6 hop kim phu Fe va Ni 1.2.4.6. Hop kim nhom hé Al~Cu-Mn 1.2.4.7. Hop kim nhom hé Al—Cu-L. va Al-Mg-Li Hop kim nhom dic 1.2.5.1. Hop kim nhom dtc hé Al-Si (Silumin) Hop kim nhom dtic hé Al-Cu .2.5.3. Hop kim nhém dtic trén co sé Al~Mg. Hop kim nhém dac biét 1.2.6.1. Khai nigém vé hop kim nhom bot thiéu két (SAAP) 1.2.6.2. Mé6t s6 hop kim nhém bot thiéu két Hop kim nhém chong ma sat 1.2.7.1. Phan loai 1.2.7.2. Hop kim nhém chéng ma sat nhém I 1.2.7.3. Hop kim nhém chong ma sat nhém IT Chuong 2. Magie va hop kim magie 2.1. Ly thuyét chung vé magie va hop kim magie 2.11. 2.1.2. 2.1.3. Khai niém chung Dac diém cia magie nguyén chat Dic diém cong nghé san xudt ban thanh phdém 101 101 108 112 114 117 119 121 124 126 133 135 137 138 139 142 142 142 142 147 147 148 148 VAT LIEU KIM LOAI MAU 2.1.4. Tac dung cla magie véi nguyén t6 hop kim va tap chat 2.1.5. Gia cong nhiét luyén hop kim magie 2.1.5.1. U hop kim magie 2.1.5.2. Toi hop kim magie 2.1.5.3. Hod gia hop kim magie 2.2. Cac hop kim magie cong nghi¢p 2.2.1.Phan loai hop kim magie 2.2.2.Magie k¥ thuat 2.2.3. Hop kim magie bién dang 2.2.3.1. Hop kim hé Mg-Mn 2.2.3.2. Hop kim hé Mg—Al-Zn 2.2.3.3. Hop kim hé Mg-Zn-Zr 2.2.3.4. Hop kim he Mg-Nd~Mn-Ni va Mg-Th-Mn 2.2.4. Hop kim Mg duc 2.2.5, Linh vuc tmg dung magic va hop kim magie Chuong 3. Titan va hop kim cua titan 3.1. Ly thuyét chung vé titan va hop kim titan 3.1.1. Khai niém chung 3.1.2. Tinh chat cua titan 3.1.3. Dac diém cong nghé san xuat bin thanh phdm 3.1.4. Tuong tac cila titan véi nguyén t6 hop kim 3.1.4.1. Hé théng hai c&u tt 3.1.4.2. Hé thong ba cau tr 3.1.5, Dac diém cia chuyén bién pha trong titan va hop kim cla nd 3.1.5.1. Dac diém cia chuyén Sign pha trong titan nguyén chat 3.1.5.2. Dac diém cia chuyén bién pha trong hop kim titan 3.1.6. Nhiét luyén hop kim titan 3.1.6.1.0 3.1.6.2. Toi va ram hoac hod gia - 3.1.6.3. Hod nhiét luyén 3.2. Hop kim titan 3.2. 1.Phan loai hop kim titan 3.2.2.Titan ky thuat 3.2.2.1.Tinh chat 149 152 152 153 153 155 155 155 156 157 159 162 163 164 167 169 169 170 172 174 174 179 179 180 180 194 195 198 201 202 202 203 203 MUC LUC 3.2.2.2.Anh hudng ciia tap chat 3.2.2.3.Anh hudng cua nguyén t6 hop kim dén 16 chiic va tinh chat cia hop kim titan 3.2.3. Hop kim titan bién dang 3.2.3.1. Hop kim phan nhém | 3.2.3.2. Hop kim phan nhém 2 3.2.3.3. Hop kim phan nhém 3 3.2.3.4. Hop kim phan nhém 4 3.2.3.5. Hop kim phan nhém 5 3.2.3.6. Hop kim phan nhém 6 3.2.4. Hop kim titan bién dang 2 phaa + B 3.2.4.1. Hop kim phan nhém | 3.2.4.2. Hop kim phan nhém 2 3.2.4.3. Hop kim phan nhém 3 3.2.4.4. Hop kim phan nhom 4 3.2.4.5. Hop kim phan nhém 5 3.2.5. Hop kim titan B 3.2.6. Hop kim titan dtic 3.2.7. Linh vuc tmg dung titan va hop kim cia né Chuong 4. Déng va hop kim cua déng 4.1.Ly thuyét chung vé déng va cdc hop kim déng 4.1.1. Khai niém chung 4.1.2.Tinh chat cia déng nguyén chat 4.1.3.Dac diém céng nghé san xuat ban thanh phdém 4.1.4.Tuong tac cia déng vdi cdc nguyén t6 hop kim Anh huéng cilia tap chat dén t6 chifc va tinh chat cla déng 4.1.5.1. Nhém cdc nguyén té hoa tan vao déng tao dung dich ran thay thé 4.1.5.2. Nhém cdc nguyen t6 tao véi déng cing tinh dé chay 4.1.5.3. Nhém cdc 4 kim hau nhu khéng tan trong déng va tao hop chat hod hoc 4.1.6. Déng ky thuat 4.2. Cac loai hop kim déng trong k¥ thuat 4.2.1, P han loai hop kim déng 4.2.2. Laténg (déng thau) 4.2.2.1. Latong don gian 204 206 213 213 214 215 215 215 216 216 217 217 218 219 219 219 221 222 225 225 225 227 228 229 232 233 236 239 239 240 240 VAT LIEU KIM LOAI MAU 6.1.1. Thiée (Sn) 6.1. 6.2. Hop kim thiéc va chi 9 4.2.2.2. Latong phiic tap 251 4.2.3. Brong (d6ng thanh) 258 4.2.3.1. Brong thiéc 258 4.2.3.2. Brong nhom (déng thanh nhém) 267 4.2.3.3. Bréng chi (déng thanh chi) 273 4.2.3.4, Brong mangan (déng thanh mangan) 274 5. Brong silic (déng thanh silic) 276 6. Bréng berili (déng thanh berili) 277 7. Brong dac biét 281 4.2.3.8. Hop kim déng niken 286 Chuong 5. Niken va hop kim niken 5.1. Ly thuyét chung vé niken va hop kim niken 293 5.1.1. Khat niém chung 293 5.1.2. Tinh chat cua niken kim loai 293 5.1.3. Dac diém san xudt ban thanh phdm 294 5.1.4, Anh hudng ciia tap chat vi cdc nguyén t6 hop kim 296 5.1.4.1. Anh hudng cila tap chat 296 5.1.4.2. Anh hudng ca cdc nguyén t6 hop kim 299 5.1.5. Nhiét luyén hop kim niken 302 5.2. Hop kim niken cong nghiép 303 5.2.1. Hop kim niken dimg trong ky thuat dién 303 5.2.1.1. Hop kim lam cap nhiét 303 5.2.1.2. Hop kim Jam day dién tré va day nung 306 5.2.2. Hop kim cé tinh chat hoa ly dac biét 308 5.2.2.1. Hop kim tir cing va tly mém 308 5.2.2.2. Hop kim cé tinh dan nd dac biét 310 5.2.2.3. Hop kim én dinh chéng an mon 311 5.2.3. Hop kim niken bén nong va én dinh néng 312 5.2.3.1. Hop kim niken bén néng 312 5.2.3.2. Hop kim niken 6n dinh néng 322 Chuong 6, Cac kim loai chi, thiéc, kém va hop kim ca ching 6.1. T6 chitc, tinh chat cba thiéc (Sn) va chi (Pb) 323 323 . Chi (Pb) 325 326 6.2.1. Hop kim c6 nhiét dO néng chay thadp 328 10 _MUC LUC 6.2.2. Hop kim han 6.2.3. Hop kim dé boc cap dién 6.3. Té chifc va tinh chat cha kém 6.4. Hop kim kém 6.4.1. Hop kim kém dc 6.4.1.1. Hop kim 2 cau th Zn-Al 6.4.1.2. Hop kim 2 cau tir Zn—Cu 6.4.1.3. Hop kim hé Zn-Cu-Al 6.4.2. Hop kim kém bién dang 6.4.3. Hop kim kém han 6.5. Céc hgp kim chéng ma sat trén co sé chi, thiée va kém 6.5.1. Nhing yéu cau déi vdi vat liéu lam 6 truc 6.5.1.1. Tinh chéng ma sat Co tinh cua vat lieu 6 truc Kha nang chéng an mon . Yéu cau vé ché 66 dn nhiét va cdc tinh chat vat ly khéc 6.5.1.5. Tinh céng nghé cla vat ligu 6 truc 6.5.2. Cac hop kim chéng ma st trén co sé thiée va chi 6.5.2.1. Bacbit thiée 6.5.2.2. Bacbit chi 6.5.2.3. Bacbit chi ~ thiée 6.5.3. Hop kim 6 truc trén co sé kém 6.6. Hop kim tmg dung trong cong nghiép in 6.6.1. Cac hop kim chi 6.6.2. Cac hop kim kém Chuong 7. C4c kim loai khé chay va hop kim cba ching 7.1. L§ thuyét chung vé kim loai va hop kim khé chay 7.1.1. Khai niém mo ddu 7.1.2. Céc tinh chat cla kim loai khé chay 7.4.2.1. Tinh chat vat ly cha kim loai khé chay 7.1.2.2. Co tinh cha kim loai khé chay 7.1.2.3. Tinh chéng an mon cua cdc kim loai khé chay 7.1.3. Dac diém tuong tac cila kim loai khé chay vdi cdc nguyén té hop kim va tap chat 7.1.3.1. Dac diém tuong téc cia kim loai khé chay véi cdc nguyén t¢hop kim 329 329 330 334 334 334 337 337 340 342 342 342 343 344 345 345 345 346 346 351 354 357 358 358 359 361 361 362 363 365 368 370 370 VAT LIEU KIM LOAI MAU . il 7.1.3.2. Dac diém tuong téc cla kim loai khé chay véi tap chat 371 7.1.4. Nguyén tac hop kim hod kim loai khé chay 374 7.1.5. Dac diém cong nghé san xuat kim loai va hop kim khé chay 380 7.1.5.1. Dac diém chung cia quy trinh ché tao céc kim loai khé chay 380 7.1.5.2. Dac diém céng nghé san xudt ban thanh phdm tir kim loai khé chay 381 7.2. Cac kim loai va hop kim khé chay cong nghiép 382 7.2.1. Vanadi va hop kim cla vanadi 382 7.2.1.1. Vanadi 382 7.2.1.2. Hop kim vanadi 383 7.2.2. Niobi va hop kim niobi 385 7.2.2.1. Niobi va tinh chat cha né 385 7.2.2.2. Hop kim niobi 387 7.2.3. Tantan va hop kim cia tantan 391 7.2.3.1. Tantan va tinh chat clita nd 391 7.2.3.2. Hop kim cta tantan 392 7.2.4. Crom va hop kim crom 392 7.2.4.1. Crom va tinh chat cla né 392 7.2.4.2. Hop kim crom 393 7.2.5. Molipden va cdc hop kim molipden. 397 7.2.5.1. Molipden va tinh chat cha né 3397 7.2.5.2. Hop kim molipden 399 7.2.6. Vonfram va hop kim vonfram 402 7.2.6.1. Vonfram va tinh chat cha né 402 7.2.6.2. Hop kim vonfram 404 Chuong 8. Vat ligu-kim loai mau dac biét 8.1. Berili va hop kim cia né 407 8.1.1. Berili nguyén chat 407 8.1.1.1. L¥ ~hod tinh ca berili 408 8.1.1.2. Co tinh cba berili 409 8.1.2. Hop kim berili 410 8.1.2.1. Tuong tac cua berili véi nguyén t6 hop kim 410 8.1.2.2. Hop kim berili cong nghiép 411 8.1.3. Linh vuc tmg dung 412 12 MUC LUC 8.2. Vat liéu trén co sé pha lién kim loai (LKL) 443 8.2.1. Dac diém, phan loai LKL 414 8.2.1.1. Dantonit 414 8.2.1.2. Bentolit 414 8.2.1.3. Pha curnakov 416 8.2.2. Hop kim hod cac lién kim loai 416 8.2.2.1. Tuong téc gitta lién kim loai véi nguyén t6 hop kim 418 8.2.2.2. Anh hudng cia hop kim hod, hop kim hod vi luong 421 8.2.3, Anh huong cia cdc yéu té khdc 422 8.2.4. Mot s6 hop kim lién kim loai va tmg dung 422 8.2.4.1. Hop kim két cu bén néng trén co sd aluminhit titan 423 8.2.4.2. Hop kim trén co sé aluminhit niken 429 8.2.4.3. Hop kim cé hiéu tng nhé hinh 435 8.3. Vat ligu compozit nén kim loai mau 444 8.3.1. Dac diém va phan loai vat ligu compozit 444 8.3.2. Vat lig compozit cét hat 446, 8.3.2.1. T6 che va tinh chat 447 Vat ligu compozit cét hat nén nhom 447 Vat ligu compozit cét hat nén niken 449 8.3.3. Vat ligu compozit cot soi 450 8.3.3.1. Su hod bén bang cét soi 451 8.3.3.2. Ché tao compozit nén kim loai cét soi 452 7 Vat ligu compozit nén nhém cét sai 454 8.3.3.4. Composit nén hop kim magie va titan cét soi 457 8.3.3.5. Composit nén niken cét soi 458 8.3.4. Ung dung vat liéu compozit nén kim loai mau 460 Tai ligu tham kh3o 463 CHUONG 1 NHOM VA HOP KIM CUA NHOM 1.1. LY THUYET CHUNG VE NHOM VA HOP KIM NHOM L.1.1. Khai niém chung Ngiy nay nhém 1a kim loai rat quen thudc trong dai séng con ngudi. Tuy vay, vé mat lich sti nhém thuéc loai cdc nguyén t6 "tré”. Nhém dude tim ra nam 1808. Cong lao dy thuéc vé Davy. Nhd cdc phan tmg héa hoc Ong da tach duoc nguyén té kim loai nhe, cé mau sang va goi tén [a alumin. Bat dau tir nhimg nam 30 cia thé ky 19 ngudi ta da san xudt nhom trén quy md cong nghiép bang phuong phdp héa hoc. Tuy nhién sin luong hang nam rat nhd. Tinh tir nam 1854 dén 1890 toan thé gidi san xuat duoc khoang 200 tan nhém. Vao nhing nam cudi cing cita thé ky 19 tic [a tir nam 1890 nhém duoc san xuat bing phuong phdp dién phan dung dich oxyt nhém (A1,0,) néng chay trong criolit (Na,AIF,). Nh phuong phép mdi nay san lugng nhém ting [én nhanh chéng. Chi trong vong 9 nam tir 1890 dén 1899 thé’ gidi san xuat duoc 28.000 tan nhom. Riéng nam 1930 san luong nhém dat 161 270.000 tan. Nam 1968 san luong nhom 14 8.386.200 tan. Tir nam 1960 hang nam san luong tang 15%, nhiing nam gan day chi tang 5%/nam. Ngay nay, khi nhip d6 san xuat nhom tang lén manh hon, vi tri cla vat liéu kim Joai nay dugc dua lén hang thif hai sau thép. Hop kim Al dau tién ra ddi vao nam 1906. Dé 14 hop kim do Alfred Wienmer tim ra; hién nay dugc phat trién thanh cdc dura trén co sd hé Al - Cu - Mg dang duge sir dung rong rai. 14 NHOM VA HGP KIM CUA NHOM San lugng va nhu c4u ting dung nhém so véi céc kim loai két cau khac tang lén khong ngimg. Nhiing uu diém chinh cia nhom 1a trong luong riéng nhd; dé din dién, din nhiét cao, kha nang chéng an mon trong nhiéu mdi trudng kha tét. D6 bén riéng cia hop kim nhom khoang 16,5, trong khi 46 cia thép 1a 15,4. Vi vay, khi ting dung hop kim nh6ém 1am vat liéu két cu, né to ra cé nhiing uu diém Ién. Vé mat tt lugng, nhom nhiéu hon sat. Theo tinh todn, nhhom chiém 8,8% con sat chi chiém 5,1% trong luong v6 trdi dat. 1.1.2. Tinh chat cua nhom 1.1.2.1, Dae diém vé té chite Nhém cé sé thi wr 13, thudc nhém mM cla bang win hoan Mendeleev. Cau hinh dién tir cla nhém cé dang sau: 1s” 2s” 2p* 3s” 3p’. Thé ion héa cia dién tr lép 3p bang 5,98 eV , cha dién tt Iép 3s bang 18,82 va 28,44 eV. Tuong img véi cdc th ion héa Ay, c6 thé xuat hién céc ion Al"! va Al‘. Bén canh oxyt Al,O, rat bén cé thé xuat hién cdc hop chat Al,O, AIF, AICI rat kém én dinh. D6 Idn cha hat nhém khi két tinh phu thudc vao lugng tap chat. Véi diéu kién két tinh nhu nhau, nhom sach 99,8% cé d6 hat tir 1 - 2mm, con nhém sach 99,99% cé thé nhan duge hat véi kich thude téi 10mm. Nh6m két tinh 6 dang mang l4p phuong tém mat (A,), chu ky mang a= 0,40413nm. 1.1.2.2. Tinh chat cia nhém a) Tinh chat vat ly Mot s6 tinh chat vat ly quan trong cia nhom trinh bay trong bang 1.1 Thiét dién ngang hap thu notron nhiét cla nhém kh4 nhéd, bang 0,23 barn/nguyén tt. VAT LIEU KIM LOAI MAU _ 15 Bang 1.1. Cac tinh chat vat ly co ban cia kim loai mau Tinh chat = = — = {ie [vy | a | n [ mw fo | S6 tha nr nguyen 16 om oe | age Nguyén ar lvong 9,013 | 24,32 | 26,981 | 47.88 | 58,70 | 63,54 Khoi fuong rieng & 20°C, gem’ | 1,847 | 1,737 | 2.698 | 4,507 | 8,897 |- 8,94 Nhiat 49 chay long, "C 1287 | 650_| 660.24 | 1668 | 1455 | 1083 | Nhiet d9 s6i, °C 2450 | 1107 | 2520 | 3169 | 2822 | 2360 Dudmg kinh nguyen wham | 0.226 | 0,320 | 0.286 | 0.290 | 0,248 | 0.256 Nhiet dn chay lang. kI/kg 1625 | 357_| 389,37 | 3583 | 302 | 205 Nhiet din héa hoi, Kiikg 24305 | 5498 | 10885 | 9790 | 6376 | 6340 TY nhiét & 20°C, J(kg.K) 1826 | 1047.6 | 961,7 521 450 385 Do din nhiét 6 20°C, Wim.K) | 2930 167 221,5 21,9 88,5 387 3 He s6 dan no nhiér 6 25°C, 2 26 23,3 9,2 13,5 16,8 10°.K” Dien tri suat 6 20°C, wO. .m [0.04 0,045 | 0.02767 |_0,58 sea | 60172 Modun dan héi E. GPa But | 44.1 | 70,6 | 103 | 203 | 125 Modun truot, GPa 140_| 17,854] 27 | 392 | 73 | 464 Nhom 1a kim loai cd nhiét d6 chay thap. Nhiét d6 néng chay cla nd phu thudéc vao d6 sach Nhém 99,99% néng chay & 660,24°C nhung nhdm 99,5% sé néng chay thap hon 6 658°C. Nhom rat nhe, mat d6 cia né 1a 2,7g/em* Do dn nhiét, din dién cao cla nh6m phu thudc vao luong tap chat (hinh1.1 va 1.2) Nhém sach 99,97% dan dién bang khoang 65,5% so véi Cu, cdn nhoém sach 99,5% ddn dién kém hon, chi bang 61,6%. 6 200°C, nh6m sach 99,49% cé do din nhiét 12 0,500 kcal/cm.s.do; khi do sach tang lén 99,9% , nhém c6 dé dan nhiét 1a 0,82 Kcal/cm.s.d6. 16 NHOM VA HOP KIM CUA NHOM %, m/lom.mm*) 40 10 of 23 4 5 Nong a6, 2, (nbdi len) Hinh 1.1, Anh hudng cia mat sé nguyén t6 dén do din nhiét cia AL. e260 $ 4 | tw 5 fo 3 i < 010 _t orisas Ham lweng (4 kh8i Long) Minh 1.2. Anh huéng ciia mot sé nguyén té dén a6 din dién cia Al, Thiét dién ngang hap thu notron nhiét cia nhém nhé, diéu ay hia hen kha nang tng dung hop kim nhém trong 1d phan img hat nhan. VAT LIEU KIM LOAI MAU 17 b)Catinh Do bén, cimg cla nhém phu thudc lugng tap chat va trang thai gia cong bién dang. Nhém sach 99,996% sau c4n ngudi cd dé bén nho, 6,=114,1MPa; sau khi a 46 bén cang nhé hon, o, = 48,1MPa. Dd dan dai tuong tmg véi hai trang thdi nay IA 3 = 5,5% va 48,8%. Nhiét do ket tinh lai cia nhém twong déi thap va ciing phy thugc vio d6 sach. Sau khi bién dang ngu6i, nhom sach 99,994% bat dau két tinh lai & 150°C va 6 270°C qué trinh két tinh lai ket thiic. D6i voi nhom siéu sach 99,999% qué trinh két tinh lai xay ra ngay & -37°C va hoan thanh sau mét vai ngay dém. c)Tinh chong dn mon Nhém 18 kim loai cé hoat tinh héa hoc cao. O ngoai khong khi nhom bi mat vé sdng léng lénh do tao mang oxyt . Mang oxyt nhom khong cé 1 xp, dO sit chat cao va lién két bén v6i nén kim loai. Chiéu day cha mang nay phu thudc vio nhiét dd. G nhiét do thutng mang day khodng 5 - 10nm; khi nung lén nhiét d6 cao gin nhiét do chay, chiéu day cia mang cé thé tdi 200nm. Chinh do mang oxyt cé cau tao sft chat va lién két bén vig véi kim loai nén ma nhém cé tinh én dinh chéng 4n mon kha cao trong nhiéu mdi trudng hda hoc. Kha nang chéng 4n mon cia nhém phy thudc vao thanh phan tap chat va dac tinh cla mdi trudng. Trong méi trudng axit v6 co, khi tang nhiét d6, t6c dé An mdn nhém tang én. Anh hudng cia néng d6 cn phai xét d6i vdi timg axit cu thé. Vi du nhu axit nitric loing 4n mon nhém manh hon khi dam dic. Trdi lai dung dich axit H,SO, long tac dung voi nhom rat yéu. Khi tang nhiét d6 va néng do dung dich, tac dung gay 4n mon nhém tang lén. 18 NHOM VA HOP KIM CUA NHOM Trong dung dich axit H,PO, qua trinh an mon nhém xay ra cham; nhung nhém bi an mon rat nhanh trong hén hop HCI va HF. Kha nang chéng an mon trong dung dich kiém cia nhom rat nho. Vi du xGt NaOH gay ra an mon nhom rat nhanh. Nhom t6 ra 6n dinh trong rat nhiéu dung dich axit hitu co. G6 nhiét do thutng nhom khong téc dung véi nude, hoi nudéc, kh CO va CO,. Nhung khi nhiét do tang lén tinh hinh sé khac di. Hai nuéc tac dung voi nhom khé nhanh 6 ving nhiét do 500°C va cao hon theo phan img: 3Al + 3H,O = ALO, + 3H, (1) Hydro tao ra trong phan tmg mét phdn di vao khi quyén, mot phan khuéch tan vao nhom. So vi cdc khi khdc, hydro cé kha nang héa tan vao nhém manh nhat. D6 hda tan cla hydro trong nhdm tinh trén 100g, bién ddi phu thudc vao nhiét d6 va trang thai nhu sau: 6 350°C hda tan duge 0,002cm* 6 660°C thé ran hda tan duge 0,036 cm* 6 660°C thé léng hda tan duge 0,60 cm* 6 1000°C hoa tan duoc 3,5 em* Su thay déi dot ng6t d6 hoa tan chat khf khi chuyén tir trang thai lang sang ran 1a nguyén nhan gay ra r6 x6p khi két tinh. 1.1.3. Quy Int tac dung cia nguyén t6 hop kim véi nhom Viéc nghién ctu kha nang héa tan cla nguyén t6 hop kim vao nhém chi ra rang khong c6é nguyén t6 nao tao dugc véi nhém dung dich ran hoa tan vé han. D6 hda tan tang én theo vi tri sap xép nguyén t6 gdn nhom trong bang tudn hoan Mendeleev. 6 bang 1.2 trinh bay d6 hoa tan cia mét sé nguyén t6 thudng gap trong nhém VAT LIEU KIM LOAI MAU 19 Bang 1.2. Cac nguyen té hop kim thudng gap trong nhom & ae Nhiet 46 . ; Do hoa tan Kim toai | “OPEPENE “ néng | Dang gidn d6 pha tir phia nhom | cuc dai(theo Mendeleev chay kh6i Iuong) Liti 3 179 __|Cung tinh e@ HCHH 6.77 Berili 4 1264 [Cong tinh khong cé HCHH 0.05 Bor S [2300 _Cing tinh cé HCHH 0,05 Natri [97,7 | Bom tinh khong cé HCHH 0,002 Magie 12651 | Cig tinh es HCHH 17.40 Silic 14 [1440 Cling tinh khong c6 HCH 1,65 Titan 22/1665 _| Baotinh cé HCH 0.28 Vanadi 23/1900 __ | Cang the 0.37 Crom 24 [1875 | Cong ne 072 Mangan 25 (1248 {[Cang tinh co HCH 1,40 Sit 26 (1535 _[Cang tinh e6 HCHH 1.40 Niken 28 (1455 | Cang tinh cé HCHH 0,05 Déng 29 [1083 [cing tinh co HCH 5,65 Kem 30 [419.5 __| Cung tinh khong c6 HCHH 85,2 Ziriconi 40/1852 Bao tinh es HCHH 0.28 Molipden | 42 2625 | Bao tinh cé HCHH 020 | Bac 47 |960,5 _|Cung tinh «6 HCHH 55.6 Cadimi 48 320.9 _| Bon tinh khong c6 HCHH 0.45 Thiée 50 [321.9 _ Cang tinh khong cé HCHH. [Em oon Stibi 51 [03,5 _|Cang tinh ¢6 HCHH 0.1 Xeri 58 804 Cling tinh ¢6 HCHH 0.05 Gi 82 |327,4 __| Don tinh c6 HCHH 02 Bismmut 83 |271___| Don tinh khong ¢6 HCHH 02 Céc nguyén t6 Bi, Na, Pb, Cd... ngay & trang thai lng ciing hoa tan c6 han va tao ra gidn dé dang don tinh. 20 NHOM VA HGP KIM CUA NHOM Céc nguyén té kim loai chuyén tiép Ti, Mo, Zr, V va Cr tao ra gian dé dang bao tinh cé hgp chat héa hoc. Cc nguyén t6 cdn lai tao véi nhém gian dé cé phan img cing tinh. 1.1.4. Té chiéc va tinh chat cha hop kim nhom trong trang thai déc 1.1.4.1, Vai tré ctia té chite khi dic doi voi tinh chdt cia bdn thanh pham Té chic va tinh chat cdc bin thanh phdm bién dang phu thudc rat nhiéu vao t6 chifc thdi dic. Chat Iugng thoi dic quyét dinh béi hinh dang, kich thudc hat va té chic bén trong. Hat trong thdi dtic cé thé thd to hoac nhé min. Hinh dang ca chung cé thé déu truc, kéo dai... Cu tric bén trong hat duge quyét dinh boi hinh dang va kich thude nhdnh cay két tinh trudc, ciing nhw béi kich thudc, su phan b6 ctia cdc hop chat héa hoc (pha lién kim loai). Co tinh cia vat liéu chiu anh hudng chi yéu béi c4u tric bén trong hat & trang thai dic, cing nhu sau khi nhiét luyén. Céu tric bén trong hat cang hoan hao, do bén, d6 déo cang cao. S6 di té chife sau dic c6 anh hudémg Idn tdi co tinh cita ban thanh phdm sau bién dang 1a do n6 cé dac tinh di truyén. Kich thudc hat cia théi dtic nhd, sé cing nho hon do qua trinh bién dang. Néu tién hanh & két tinh lai, sO lugng tam mam sé cang nhiéu. D6 chinh Ia ban chat cia tinh di truyén t6 chite diic, yéu t6 anh hudng quyét dinh dén 16 chic, tinh chat ban thanh phém khi bién dang. 1.1.4.2. Dae diém cia t6 chite hop kim sau dic C6 nhiéu yéu 6 gay anh hudéng dén dé In cila hat trong thdi diic. Téc do ngudi 16n, nhiét dé r6t Khudn thap, vat ldn phi kim loai khong tan, téc dung cua bién tinh, cila siéu am ... Cac yéu té dy sé lam nhé hat khi két tinh. Néu nhu anh hudng dén dé 16n cia hat cé nhiéu yéu té khdc nhau thi anh huéng dén su hoan hao cia cau tric bén trong, dén kich thudc bloc (siéu __ hat) chd yéu 1a téc 46 ngudi. VAT LIBU KIM‘LOAI MAU 21 Dé ting co tinh cla hop kim nhom dic, can tao ra t6 chic hat nho va siéu hat min. Nghién ctu dac diém phan bé tap chat va thanh phan pha khi diic hop kim nhém, can dua vio gian d6 pha. Nhu da trinh bay 4 trén, cdc hop kim nhom théng thudng khi két tinh wan theo hai dang gian d6: cing tinh va bao tinh. Phu thuéc vao téc dé ngudi khi két tinh, kha nang khuéch tan trong trang thai ran va long cing nhu gidn dé pha, té chitc sau khi dic cé cdc dac diém khdc nhau. Dé rit ra dac diém chung vé té chiic cla hop kim nhom khi két tinh theo gidn dé dang cing tinh, ta xét hop kim I hinh 1.3. Hinh 1,3. Xét két tink hop kim he cing tinh. Khi dat diéu kign can bang, két tinh bat diu & nhiat do t,véi pha ran at, c6 thanh phan C,. Qua trinh két tinh két thtic 6 nhiét 46 t, voi pha a. 6 thanh phan C, diing bing thanh phan cia hop kim. Trong diéu kién lam ngudi kha nhanh khi diic tmg véi thuc 1é, khuéch tan trong pha ran khong ding ké. Litc ay chi ding quan tam dén qua _trinh nay trong pha Iéng. 22 NHOM VA HOP KIM CUA NHOM Tai nhiét do t, ta thay déng thdi xay ra hai qua trinh sau: L,>a, (1.2) a,+L,> a, (1.3) Qua trinh (1.3) tmg véi téc do ngudi nhanh khi diic sé xAy ra khong hoan to&n vi khuéch tan trong pha ran khong kip va két qua a, + L, sé con du. Pha long L, sé tiép tuc két tinh cho dén khi dat 16i thanh phan L,.. Liic nay xay ra phan tmg cing tinh Lr >(a+B) (1.4) va qua trinh két tinh két thtic. Hinh 1,5, Xét két tinh hop kim hé bao tinh, Nhu vay trong ndi b6 mot hat, 6 trung tam do két tinh trudc, sé cé giau nhom, Di ra phia ngoai, do két tinh sau, thanh phan tap chat gidu lén. Cudi cing trén bien gidi hat cd cing tinh (a + B). Kiéu 16 chite nay dac trung di vi moi hop kim tir A dén E. Xem hinh 1.4. VAT LIEU KIM LOAI MAU : 23 Cac hop kim nhom két tinh theo gian dé bao tinh, su phan bé nguyen t6 hop kim trong t6 chtic xé1 én mot hat sau khi ket tinh khong can bang, xay ra theo chiéu nguoc lai. Vi du xét hop kim J trén hinh 1.5. San pham sau két tinh 1a sung dich ran o, trong dé nguyén t6 hop kim phan bo giau nhat 6 trung tam hat. O bien gidi, ham luong nguyén t6 hop kim rat nhé gan phia nhOm nguyén chat, xem hinh 1.6 Sy phan bé cau ui B theo hat cla hop kim trong hé thong tao cung tinh (hinh 1.4), rong hé thong tao dung dich ran (hinh 1.6) va co bao tinh (hinh 1.7) Bike Tam Bien Bien Tam Bid gy pie ge ap ge te fat har) ae Hinh 1.6. Hinh 1.4. Hinh 1.7. Cac hop kim bén phai diém C trén hinh 1.5 tuong tu hop kim II, Trong trutmg hop két tinh c4n bang, sau phan tng bao tinh pha bién mat, pha léng du tiép tuc két tinh ra ct, t6 chiic sau két tinh IA ce co thanh phan bang thanh phan cua hop kim. 24 __NHOM VA HOP KIM CUA NHOM Khi két tinh khong can bang, dau tién tir pha long tiét ra pha £, 5 thanh phan pha long khi dé bién déi dén L,, cdn thanh phan pha ran bién ddi dén By. Liic nay bat dau phan ting bao tinh: Le + Bz > Gp (1.5) Phan tmg (1.5) xay ra khong kip vdi qua trinh ngudi, do vay L; va Be sé con du. Pha L, du sé tiép tuc két tinh rao va thanh ph4n thay déi tir C dén A. Két qua nhn duoc tinh thé bén trong 1a B cé thanh phan thay déi va boc ben ngoai 1a o ciing cé thanh phan thay déi (xem hinh 1.7). Néu lam ngudi vdi téc dé Ién (t6i tit thé long, diic trong khuén kim loai), khuéch tin trong pha long khéng kip xay ra thi sé nhan duoc dung dich ran qué bao hda. Cac kim loai chuyén tiép, dac biét cdc nguyén t6 thuéc nhém VIB va VIIB cia bang tudn hoan Mendeleev, cé xu hudng tao dung dich ran qué bio hoa rat manh khi két tinh. Vi du 6 trang thai cAn bang, d6 hda tan Mn trong nhom 16n nhat chi dat 1.40%. Khi tdi tir thé long vai téc 40 ngudi 10°-10°/s 6 thé tao dung dich ran chia tdi 8 - 16%Mn. Tom lai, trong diéu kién thuc, cdc thdi diic tir hop kim nhém cé té chttc khong can Cac dac diém cia té chic khong c4n bang Ay thé hién d nhimg mat sau: - Nguyén t6 hop kim va tap chat phan bé khéng déng déu theo thé tich nhdnh cay cla dung dich ran. Ving chu vi cia nhanh cay gidu cdc nguyén t6é cé hé s6 phan bé néng do K < | tlic 1a cdc nguyén t6 ha thap nhiét do chay cia nhom (vi du Cu, Zn, Mg, Sn...) va nghéo cdc nguyén té cé6 K > 1, nang cao nhiét d6 chay cia nhém ( vi du Cr, Zr, Ti...). - Trong thdi dic cé thé tén tai cdc pha “thira"; néu do phan img cling tinh thi ching phan bé theo bién gidi cdc nhdnh cay, cdn néu tham gia phan ting bao tinh thi sé phan bé 6 bén trong hat. VAT LIEU KIM LOAI MAU 25 Negoai dang khéng cAn bang t6é chttc thé hién trong pham vi hat tinh thé, hop kim nhém thuéc s6 céc kim loai biéu hién manh nhat cdc loai thién tich ving thudn va ving nghich 1.1.5. Té chife va tinh chat cia hop kim nhom sau khi gia cong dp luc Nhom va da s6 cdc hop kim cia né c6 d6 déo cao. Bang phuong phdép gia cong dp luc, trong thuc té ngudi ta ché tao hau hét cdc bén thanh phim bién dang nhu tam, 6ng, thanh... Gia céng dp luc cé thé la gia cong néng 6 nhiét d6 350-450°C, cing cé thé 1a gia cong ngudi. Nhu da biét, bién dang déo khong chi 1a dang gia cong tao hinh, né con gay bién déi manh t6 chifc va do 46 anh hudmg I6n dén tinh chat cla nhom va hop kim nhém. Dudi day tinh bay mot s6 dac diém dac tung cila 16 chitc hop kim nhém sau khi bién dang. 1.1.5.1. Dinh huéng hinh hoc cua hat va cdc phén tit pha thit hai Phu thudc vao phuong phdp gia cong va hinh dang chi tiét, cdc tinh thé sé cé hinh dang khdc nhau. Chang han trong cdc day kim loai tinh thé cé dang soi, thé cdn trong cdc tam cén, nd cé dang vay hay dang tam. Trong cac vat dap, hat cé dang phitc tap. Cdc phan wr pha lién kim loai sé phan bé tuong tng vdi su dinh huéng cia hat. Ching sdp xép kéo dai theo phuong bién dang chinh. 1.1.5.2. Dinh huéng tinh thé hoc hodc TEXTUA bién dang Hé truot chu yéu ctla nhom 1a {111} , <110> Trong cdc thdi nhom ép quan sdt thay su dinh huéng theo chiéu truc cc phuong tinh thé [111] va [100]. Phan Ién cdc hat dinh huéng sao cho phuong [111] song song véi truc théi ép, cdn 5-30% cac hat con lai dinh hudéng phuong [100] theo truc cha théi. Déi véi cdc tm cén quan sét thay textua (110)[112]. O day céc mat (110) cha hat song song v6i mat tam can, con phuong [112] song song voi phuong can. 26 NHOM VA HGP KIM CUA NHOM. Mitc dé textua bién dang xdc dinh béi sé lugng cac hat cé dinh hu6ng tinh thé theo phuong bién dang. Miic do nay tang Jén khi tang nhiét d6 va mifc bién dang dén mot gid tri t6i han. 1.1.5.3. Mat d6 léch sau bién dang trong hop kim nhém G trang thai &, mat do Jéch trong nhom khodng 10” - 10cm”. Sau khi bién dang, gid tri mat d6 léch cé thé dat ti 10'"-10"'cm?. Té chite léch trong hop kim nhom phu thudc vio trang théi bién dang. Trong hop kim nhém bién dang ngudi té chttc nay cé dang té ong, bién gidi cdc 6 14 cdc bui léch. Phia trung tam 6 mat d6 léch nhd bao g6m cdc léch phan bé rai rac. Sau bién dang néng, t6 chic Iéch trong nhém khdc di do c6 qué trinh héi phyc. Léch & day tao thinh céc vch léch. Dé chinh 1a bién gidi siéu hat. Phia trong thé tich siéu hat héu nhu khong chia léch. Mat do léch trong hop kim nhém bién dang néng khé cao, khoang 10°- 10cm”. 1.1.5.4. Su déng déu té chite va gidm thiéu khuyét tat dic Phdi diic trudc khi gia cong dp luc thudng cé cdc Khuyét tat sau: - Dé hat khéng déng déu. - Thién tich thanh phan. - R6 co va ré khi. - Vat lan xi va oxyt. Sau bién dang, t6 chitc trd nén nhd min, sit chat, mat d6 cao hon vA déng nhat hon so véi trang thai dic. Trong khi bién dang néng hay bién dang ngudi, thién tich nhanh cay gidm xuéng nhung khéng nhiéu, cdc r6 x6p va bot khi han lién lai. : Tinh chat cla hop kim nhém sau bién dang thay déi rat manh. Dac diém cua cdc hop kim nhém chita kim loai chuyén tiép a t6 chtic khi bién dang kha 6n dinh do nhiét 46 ket tinh lai kh cao. VAT LIEU KIM LOAI MAU 27 Nhiét do va phuong phap bién dang cé anh hudng rat 16n t6i nhiét dd két tinh lai cita hop kim nhom. Vi dy c4c mau dura cing thanh phan héa hoc (4,3%Cu, 1,5%Mg, 0,6%Mn) bi bién dang nhu nhau [a 85%, thi mau cdn ngudi cé nhiét 46 két tinh lai 1a 350°C, cdn nong keét tinh lai 6 390°C con sau khi ép néng cé nhiét d6 két tinh lai cao nhat d 500°C. Nhu vay trong trudng hop cudi cing, néu mu tiép tuc duge nhiét luyén héa bén gém t6i va héa gia, t6 chtfc nhan dude sé van & trang thdi chua két tinh lai. Két qua mau bi héa bén rat manh. Khi bién dang ngudi, su héa bén xay ra do hiéu qua bién ctmg. Su bién ctmg héa bén dugc ting dung rong rai trong kf thuat dé hda bén chi tiét nhém va ché tao day dan ti nhém. Sau bién dang, hoat d6 héa hoc cla nhom tang lén. Tuy nhién tinh nhay cam d6i véi mét sé dang an mdn nhu an mon bién gidi va An mdn dudi tdc dung cia tmg suat gidm xuéng.. Tinh chat cla cdc chi tiét, ban thanh phdm tirnhém va hop kim nhom sau bién dang khdc nhau theo phuong khac nhau. Thong thudng dé bén, dé déo, tinh én dinh chéng an mon dudi tic dung cia tg suat 1én nhat theo phuong bién dang chinh. Trong bang 1.3 trinh bay cdc chi tiéu co tinh theo cdc phuong khéc nhau cua thoi ép hop kim nhém cé thanh phdn 4,5%Zn + 1,8%Mg + 0,8%Mn Bang 1.3. Su di huéng tinh chat thoi ép hop kim nhom + 4,5%Zn + 1,8%Mg + 0,8%Mn [ . Cotinh Thai gian pha huy khi an Phuong cét mau ->—— ae : — co | BN [owMPa | cayMPa | 8% —_| mon duéi tng suai, ngay_ Dee 50 44 390 Neng | 9 a >90 Theo chiéucao | 4 38 aa 2 D6i vdi tam nhém cdn, dé bén theo phuong tao thanh 45°C so véi phuong can sé nhé nhat. 28 NHOM VA HOP KIM CUA NHOM Trudng hop nay su di huéng co tinh chiv anh hudng chi yéu cia textua tinh thé hoc. 1.1.6. Dac diém nhiét luyén hop kim nhom Muc dich cia gia cong nhiét luyén 1a 1am thay déi té chic bén trong ciia chi tiét, do vay dan dén thay déi tinh chat cia nd. Biét rang nhém khong cé chuyén bién thi: hinh, cho nén nhiét luyén héa bén hop kim nhém dua trén dac tinh hinh thanh dung dich ran qué bao hda va qué trinh phan héa né tiép theo dé tao ra cdc pha phan tan héa bén. Cac dang nhiét luyén hgp kim nhom chi yéu gém U, toi va hda gid. 1.1.6.1.0 U nhom 1a nguyén cong nhiét luyén gdm nung néng hop kim Jén nhiét do nhat dinh, gid nhiét, lam ngudi cham dé nhan duoc té chic can bang. Cac dang té chitc khong can bing thudng gap trong nhém va hop kim nhém Ia: - Té chtic khong can bang sau diic gém thién tich, cdc té chitc cing tinh hoac bao tinh thita... - T6 chitc khong can bang sau bién dang déo. - Té chitc khong can bang sau nhiét luyén. . Khir b6 cdc dang t6 chttc khong can bang nay, cd cdc cong nghé a tuong tmg sau: aU déng déu héa Déng déu héa 1a nguyén cong nhiét luyén dau tién sau dic. Ché do déng déu héa bao gém nung nong chi tiét lén nhiét dd déng déu héa, git nhiét mét théi gian, sau dé lam ngudi. Nguyén tac chon nhiét dé 4 déng déu héa, cdn dam bao nang sudt cao, chat lugng t6 chitc nhan dugc tét. Theo gian dé hinh 1.8, nhiét do d déng déu hda dugc chon trong khoang t,Fea. Nhung déi véi hop kim nhém thi khdéc hin, khi toi khong cé chuyén bién thi: hinh. Dung dich rin qué bao hda nhan dude do khuéch tan tiét pha thtf hai bi ngan can khi lam ngudi véi téc d6 1én. Nhu vay chi nhiing hop kim nhom ma do héa tan cla cdc nguyén té hgp kim trong dung dich ran giam dan khi ha nhiét dé thi mdi c6 thé tdi. Chon nhiét d6 t6i can ctf vao thanh phdn va dang cla gian dé. Trén hinh 1.9 ving gach chéo [a ving nhiét dé t0i. Thoi gian git nhiét & nhiét dd nung toi nhim muc dich hda tan céc phan tir pha thit hai vio dung dich ran a. Thdi gian nay phu thudc vao kich thudc cia phan tir pha thif hai va d6 héa tan cia nguyén t6 hop kim trong nhom. © trong cdc hop kim nh6m bién dang, nhing phan tit nay phan tn, nhé min. Do vay théi gian gid nhiét ngin khong qué vai chuc phtt. Déi vai hop kim nhom duc, cdc phan tir nay cé kich thudc thé to, thdi gian gid nhiét dén hang gid va lau hon. 32 NHOM VA HGP KIM CUA NHOM Hinh 1.9. Chon nhiet 46 i hop kim nhom. Téc dé ngudi khi 6i nhom Dé dam bao nhan duge dung dich ran qué bao hda, téc 46 ngudi khi {Oi nhém phai l6n hon téc dO ngudi téi han. Téc dé ngudi téi han xdc dinh theo gian dé chuyén bién dang nhiét cha dung dich ran qud ngudi hinh 1.10 1,.¢.-————_____ ats 400}. Al-4,2%2a- 49% Mg 300 ae z00|- _ NN C100 |e eee geet ee ee 4 3 10 1 3 to aes gidy phit ga Tadi gien Hinh 1.10. Gian 46 phan huy dang nhiet a trong All6va hé Al-Zn-Mg. VAT LIEU KIM LOAJ MAU 33 Téc do ngudi t6i han ca hau hét hop kim nhém nho hon téc do ngudi trong nuéc. Vi vay cdc hop kim nhom cong nghiép déu cé thé ding nude lam mdi trudug tdi. Dé gidim cong vénh, han ché phé phdm, ngudi ta nghién citu chon mdi trudng toi thich hgp cho cdc hop kim, dac biét cdc hgp kim cé V,, nho. Nita long 1a mét trong nhiing méi trudng tdi rat tét cho hop kim nhom. Sau khi toi hop kim c6 16 chitc 1& dung dich ran qué bao hda. Hiéu qua tang bén sau khi toi cha hop kim nhom nhé. Bang 1.4. néu su bién déi co Unh cua hop kim dura AlCu4,3Mg],5Mn0.6 sau 0 v. Srngtbsi | Covinh —____] _ SoNei eee cei ae | ‘Trang thai O 20 12 25 | {Sau kh toi 30 2 a | 1.1.6.3. Hoa gia Hé6a gia 1a qua trinh gia cong nhiét luyén cic hop kim sau khi toi khong cé chuyén bién thi: hinh. Noi dung chi yéu cua hda gia la qua trinh phan hod dung dich ran qua bio hoa. Ho6a gia khdc voi ram 6 ché: ram 14 qué trinh nhiét Juyén cdc hop kim sau khi toi c6 chuyén bien mactenxit. Nhu vay ly thuyét vé qué trinh héa gia dp dung cho tat ca cdc hop kim tao ra tén co sé kim loai khong cé chuyén bién thi hinh, trong dé hop kim nhém 1a thong dung nhat. a) Nhiét dong hoc ctia qud trinh viét pha wit dung dich ran Thong thudng vé mat thanh phan va té chic, pha tiét ra khac véi dung dich rin qué bao hoa ban dau. Nhung dé don gian, trudc hét xét trudng

You might also like