Eurocode2 Complete

SADRAJ
str. 1. UVOD 1.1 Evropska standardizacija 1.2 Osnovne znaajke armiranog betona 1.3 Istorija armiranog betona 2. OSNOVE TEHNOLOGIJE IZRADE BETONSKIH KONSTRUKCIJA 2.1 Oplate i skele 2.2 Sastavne komponente svjeeg betona 2.2.1 Cement 2.2.2 Voda 2.2.3 Agregat 2.3 Proizvodnja betona 3. SVOJSTVA MATERIJALA 3.1 vrstoa betona 3.1.1 Mehanizam loma na pritisak 3.1.2 Mehanizam loma na zatezanje 3.1.3 Mehanizam loma sa smicanje 3.1.4 vrstoa na pritisak 3.1.5 vrstoa na zatezanje 3.1.6 Dvoaksijalna i troaksijalna vrstoa betona 3.1.7 Dinamika vrstoa 3.2 Deformaciona svojstva betona 3.2.1 Kratkotrajne deformacije 3.2.1.1 Linearan elastini dio deformacija 3.2.1.2 Nelinearan plastini dio deformacija 3.2.2 Dugotrajne deformacije 3.2.2.1 Objanjenje pojedinih dijelova dugotrajnih deformacija 3.2.2.2 Proraun deformacija puzanja 3.3 elik za armiranje 3.3.1 Vrste elika za armiranje 3.3.1.1 Radni dijagram prirodnog elika 3.3.1.2 Radni dijagram hladno obraenog elika 3.3.1.3 Radni dijagram visokovrijednog prirodno tvrdog elika 3.3.2 Karakteristike pojedinih vrsta elika za armiranje 3.3.3 Evropske norme za betonski elik EN 10080 4. USLOVI ZAJEDNIKOG RADA BETONA I ARMATURE 4.1 Prionljivost betona i elika 4.2 Naini prenosa sile izmeu betona i armature 4.3 vrstoa prionljivosti 4.4 Osnovna duina ankerisanja 4.5 Pomjerljivo prianjanje 1 1 2 4 7 7 8 8 10 13 13 13 14 15 16 17 19 20 20 21 22 23 25 26 29 29 30 31 32 32 33 35 35 36 38 38
5. KONCEPT SIGURNOSTI 5.1 Osnove koncepta sigurnosti 5.1.1 Mjere za umanjenje ljudske greke 5.1.2 Osnovni zahtjevi za nosivu konstrukciju 5.1.3 Mjere za ogranienje oteenja 5.1.4 Osiguranje zadovoljavajue pouzdanosti 5.1.5 Pregled postupaka dokazivanja 5.1.6 Reprezentativne vrijednosti 5.1.7 Proraunske vrijednosti 5.1.8 Dokaz graninih stanja 5.2 Kombinacije djelovanja na konstrukciju 5.2.1 Nezavisni uticaji za objekte visokogradnje 5.2.2 Granina stanja nosivosti 5.2.3 Granino stanje upotrebljivosti 5.2.4 Granino stanje zamora 5.2.5 Faktori kombinacije 5.2.6 Parcijalni koeficijenti sigurnosti F 5.2.7 Parcijalni koeficijenti sigurnosti M 5.3 Osnove za dimenzioniranje sa parcijalnim koeficijentima sigurnosti 5.3.1 Odreivanje pouzdanosti konstrukcije 5.3.2 Proraun vjerovatnoe otkaza konstrukcije 5.3.3 R E model 6. GRANINO STANJE NOSIVOSTI 6.1 Osnovne postavke prorauna 6.1.1 Raunska nosivost presjeka 6.1.2 Granina deformaciona stanja 6.2 Elementi napregnuti na savijanje 6.2.1 Teorija elastinosti 6.2.2 Armiranobetonska greda 6.2.3 Dimenzioniranje pravokutnog presjeka 6.2.4 Dimenzioniranje greda T presjeka 6.3 Elementi napregnuti na savijanje sa poprenom silom 6.3.1 Sile u pojasnim tapovima reetke 6.3.2 Nosivost betonske dijagonale u rebru 6.3.3 Nosivost uzengija 6.3.4 Podruje uvoenja koncentrine sile 6.3.5 Problem ankerisanja na krajnjim osloncima 6.3.6 Sekundarna nosivost 6.3.6.1 Nosivi sistem ''Luk sa zategom'' 6.3.6.2 Efekat uklinjavanja podunom armaturom 6.3.6.3 Krutost na savijanje betonskih rebara 6.3.7 Poprena sila koju element preuzima bez smiue armatureVRD1 6.3.8 Minimalna smiua armatura 6.3.9 Spojna armatura izmeu pojasa i rebra 6.3.9.1 Sile smicanja na spoju pojasa i rebra 6.3.9.2 Reetkasti model za pojas
41 41 41 42 43 43 44 46 47 48 48 48 50 51 51 51 53 54 54 55 58
60 61 64 66 66 67 68 87 92 93 95 96 98 100 101 101 102 102 102 103 103 103 106
II
6.3.10 Dimenzioniranje dvopojnog sanduastog nosaa na savijanje i smicanje 6.3.10.1 Podaci o sistemu 6.3.10.2 Presjene sile 6.3.10.3 Dimenzioniranje na savijanje (ULS) 6.3.10.4 Dimenzioniranje na poprene sile (ULS) 6.3.10.5 Pokrivanje dijagrama momenata 6.3.11 Greda sa pojasima u nagibu 6.3.11.1 Smicanje 6.4 Elementi napregnuti na savijanje sa normalnom silom 6.4.1 Presjek opteren normalnom silom zatezanja (N>0; M=N.e) 6.4.2 Presjek opteren normalnom silom pritiska (N<0; M=N.e) 6.4.3 Dokaz nosivosti kod sila sa velikim ekscentricitetom 6.5 Elementi napregnuti na torziju 6.5.1 Reetkasti model upljeg sanduka sa podunim ipkama i uzengijama 6.5.2 Reetkasti model za proizvoljan nagib pritisnutih dijagonala 6.5.3 Dokaz nosivosti pritisnutog betonskog rebra 6.5.4 Dokaz nosivosti armature 6.5.5 Raspored armature 6.5.6 Primjer: Pravougaoni presjek optereen torzijom 6.5.7 Dimenzioniranje za kombinaciju naprezanja od poprene sile, torzije i momenta savijanja 6.6 tapni elementi optereeni uzdunom silom 6.6.1 Stubovi male vitkosti 6.6.1.1 Sluaj 1: Centrini pritisak 6.6.1.2 Sluaj 2: Savijanje sa uzdunom silom pritiska - mali ekscentricitet 6.6.1.3 Sluaj 3: Savijanje sa uzdunom silom pritiska - srednji ekscentricitet 6.6.1.4 Sluaj 4: Savijanje sa uzdunom silom pritiska - veliki ekscentricitet 6.6.1.5 Sluaj 5: Savijanje sa uzdunom silom zatezanja - veliki ekscentricitet 6.6.1.6 Sluaj 6: Savijanje sa uzdunom silom zatezanja - mali ekscentricitet 6.6.1.7 Sluaj 7: Centrino zatezanje 6.6.1.8 Reaktivne presjene sile 6.6.2 Vitki stubovi 6.6.2.1 Stabilnost tapova 6.6.2.2 Nelinearno ponaanje materijala (armirani beton) 6.6.2.3 Geometrijske imperfekcije i nepoeljan ekscentricitet 6.6.2.4 Vremenski ovisne deformacije 6.6.3 Postupak pomou modela stuba 6.6.3.1 Dimenzioniranje modela stuba 6.6.4 Primjer dimenzioniranja vitkog stuba
108 108 108 109 111 114 117 118 120 121 122 123 123 130 133 135 135 136 137 138 142 143 144 145 146 147 148 149 150 150 155 155 159 160 162 163 163 170
III
6.6.5 Nepomjerljivi i pomjerljivi ramovi 6.6.5.1 Nepomjerljivi viespratni ramovi 6.6.5.2 Pomjerljivi ramovi 6.6.5.3 Zamjenjujui ekscentricitet 6.6.5.4 Imperfekcija 6.6.6 Dvoosni ekscentricitet 6.7 Ploe 6.7.1 Momenti uvrtanja 6.7.2 Odreivanje presjenih sila 6.7.2.1 Ugao slobodno oslonjene ploe 6.7.2.2 Jednaina ploe 6.7.3 Takasto oslonjene ploe 6.7.3.1 Proboj ploe 7. GRANINO STANJE UPOTREBLJIVOSTI 7.1 Ogranienje irine prslina 7.1.1 Otvaranje prslina kroz vezivanje betona 7.1.2 Mehanizam otvaranja prslina 7.1.2.1 Armiranobetonski tap optereen u teitu 7.1.2.2 Armiranobetonski tap optereen na savijanje 7.1.3 Minimalna armatura 7.1.4 Razmak prslina 7.2 Ogranienje irine prslina prema EC 2 7.2.1 Zatita armature od korozije 7.2.2 Proraun raunske irine prsline wk 7.3 Deformacije betonskih konstrukcija 7.3.1 Ogranienje progiba 7.3.2 Ogranienje vitkosti na savijanje 7.3.2.1 Proraun potrebne vitkosti na savijanje na jednostavnom primjeru proste grede 7.3.3 Taan proraun progiba 7.3.3.1 Krivljenje usljed vanjskog optereenja 7.3.3.2 Krivljenje usljed puzanja i skupljanja 7.4 Primjeri 7.4.1 Dokaz prslina 7.4.2 Dokaz progiba 8. KONSTRUISANJE I DIMENZIONIRANJE PRIMJENOM TAPNIH MODELA 8.1 B podruja 8.2 D podruja 8.3 vorovi tapnih modela 8.3.1 C C C vor 8.3.2 C T C vor 8.3.3 T C T vor 8.3.4 Superpozicija osnovnih vorova 8.4 Primjeri primjene tapnih modela 8.4.1 Ugao rama optereen momentom sa negativnim predznakom 8.4.1.1 Kruti stubovi (J1J2) IV
174 175 177 180 180 181 183 187 190 191 193 194 196 204 205 206 206 208 210 210 212 213 213 216 216 217 217 219 221 222 223 223 229
232 233 238 239 240 241 242 243 243 243
8.4.1.2 Vitki stubovi mekani na savijanje (J1<<J2) 8.4.1.3 Uticaj poprene sile 8.4.2 Ugao rama optereen momentom sa pozitivnim predznakom 8.4.2.1 Kruti stubovi (J1J2) 8.4.2.2 Vitki stubovi mekani na savijanje (J1<<J2) 8.4.3 Konzole 8.4.4 Raunski primjer: Dimenzioniranje konzole sa odnosom ac<hc 8.4.5 Temelji 8.5 Jo neki primjeri primjene tapnih modela 8.5.1 Oslanjanje grede na izdignuti oslonac 8.5.2 T vor rama sa kontinuiranom riglom 8.5.3 T vor rama sa kontinuiranim stubom 9. KONSTRUKTIVNE POJEDINOSTI 9.1 Konstruktivne pojedinosti greda 9.1.1 Zatitni sloj betona 9.1.2 Postavljanje armature 9.1.3 Armiranje u snopovima 9.1.4 Poprena armatura (uzengije) 9.2 Konstruktivne pojedinosti stubova 9.2.1 Raspored armature u stubovima 9.2.2 Parametri poprene armature 9.3 Konstruktivne pojedinosti ploa 10. LITERATURA
244 245 245 245 247 248 253 256 264 264 265 266 269 269 270 270 271 272 272 273 274
Ahmet Imamovi Damir Zenunovi
Konstrukcioni beton prema Evropskim normama EC 2 I dio
Tuzla, 2005.godina
JU UNIVERZITET U TUZLI Komisija za izdavaku djelatnost Dr.sc.Radomir Foli, redovni profesor Fakultet tehnikih nauka Univerzitet u Novom Sadu PREDMET: Izvjetaj recenzije rukopisa Konstrukcioni beton prema Evropskim normama EC2, I dio Na osnovu odluke Komisije za izdavaku djelatnost JU Univerziteta u Tuzli, broj 00000000, od 00.00.2005. godine, i Vaeg dopisa, broj 00000000, od 00.00.2005.godine, Komisija za izdavaku djelatnost JU Univerziteta u Tuzli, na prijedlog Nauno-nastavnog vijea RGGF-a, imenovala me je za recenzenta rukopisa Konstrukcioni beton prema Evropskim normama EC2, I dio, autora Dr.sc.Ahmeta Imamovia, docent na RGGF-u i Mr.sc.Damira Zenunovia, vii asistent na RGGF-u. Na Va zahtjev pripremio sam izvjetaj, u skladu sa preporuenim oblikom datim u dopisu, koji sadri: 1. podatke o recenzentu; 2. podatke o recenziranom djelu; 3. miljenje o djelu 4. zakljuak i ocjenu. U nastavku se daje obrazloenje: 1. Podaci o recenzentu 2. Podaci o recenziranom djelu AUTORI DJELA: Dr.sc.Ahmet Imamovi, docent, izabrani nastavnik na predmetu Betonske konstrukcije I, Betonske konstrukcije II Mr.sc.Damir Zenunovi, vii asistent na predmetima Statika, Graevinski materijali i Betonske konstrukcije NASLOV DJELA: Konstrukcioni beton prema Evropskim normama EC2, I dio VRSTA DJELA: Djelo se moe kategorisati kao UDBENIK. Udbenik je namijenjen studentima III godine studija graevinarstva u V semestru sa fondom sati 3+3. Predmet se slua na Rudarsko-geoloko-graevinskom fakultetu u Tuzli, JU Univerzitet u Tuzli. Udbenik sadri devet(9) poglavlja i priloge, 275 stranica i 13 priloga, 00 slika i 00 tabela. U popisu literature navedeno je 16 referentnih brojeva.
Predmetna materija izloena u udbeniku Konstrukcioni beton prema Evropskim normama EC2, I dio pokriva dati predmet sa 90% sadraja. 2.1 PRIKAZ DJELA PRVO POGLAVLJE UVOD
U uvodnom dijelu udbenika dat je na kratak nain prikaz strukture evropske standardizacije sa osvrtom na EC2. Opisane su osnovne karakteristike armiranog betona i hronologija poetka primjene armiranog betona. DRUGO POGLAVLJE - OSNOVE TEHNOLOGIJE IZRADE BETONSKIH KONSTRUKCIJA
Sastavni dio u izradi elemenata armiranobetonske konstrukcije jesu oplate i skele. U ovom poglavlju date su osnove tehnologije izrade oplata i skela. Armirani beton je kompozit sastavljen iz dva materijala, betona i elika. Beton je sam po sebi kompozit satavljen iz tri odnosno etiri komponente. Da bi se dobio kvalitetan beton potrebno je poznavanje pojedinih komponenti (agregat, cement, voda, dodaci). Osim poznavanja komponenti za proizvodnju betona, potrebna je kontrola mjeanja istih, transporta, ugradnje i njege. U drugom poglavlju su opisane navedene znaajke za osiguranje kvalitetnog betona. TREE POGLAVLJE - SVOJSTVA MATERIJALA
U treem poglavlju daju se mehanizmi nosivosti betona na pritisak, zatezanje i smicanje, te deformaciona svojstva betona. Osim toga dati su osnovni podaci o eliku koji se primjenjuje kod nas, radni dijagrami prirodnog, hladno obraenog i visokovrijednog prirodno tvrdog elika. Takoe su date osnovne stavke prednorme za betonski elik EN10080. ETVRTO POGLAVLJE - USLOVI ZAJEDNIKOG RADA BETONA I ARMATURE
Nosivost armiranobetonskih presjeka poiva na kompatibilnosti deformacija betona i elika. Kako beton i elik imaju slian temperaturni koeficijent irenja zadovoljena je osnovna pretpostavka kompatibilnosti. Da bi se osigurao zajedniki rad betona i armature potrebno je zadovoljiti odreena konstruktivna i proraunska pravila, koja su opisana u etvrtom poglavlju. Osim toga objanjen je nain prijenosa sile izmeu betona i armature, ankerisanje armature i mehanizm pomjerljivog prianjanja. PETO POGLAVLJE - KONCEPT SIGURNOSTI
Dokaz graninog stanja nosivosti i graninog stanja upotrebljivosti armiranobetonskih presjeka prema Evrokod-u EC2 zasniva se na semiprobibalistikim pristupom odreenim parcijalnim koeficijentima sigurnosti. Osnove koncepta sigurnosti na osnovu kojeg je uraen Evrokod EC2 opisane su u petom poglavlju. ESTO POGLAVLJE - GRANINO STANJE NOSIVOSTI
Ovo poglavlje zajedno sa poglavljem sedam ini jezgru djela. U ovom poglavlju detaljno su obraeni, prema metodi graninih stanja i stavkama Evrokod-a EC2, slijedei prorauni:
elementi naprenuti na savijanje; elementi napregnuti na savijanje sa poprenom silom; elementi napregnuti na savijanje sa normalnom silom; elementi napregnuti na torziju; tapni elementi optereeni uzdunom silom ( stubovi); dvodimenzionalni elementi optereeni na savijanje (ploe).
Uz teoretsko objanjenje problematike prorauna za pojedine sluajeve priloeni su proraunski primjeri. SEDMO POGLAVLJE - GRANINO STANJE UPOTREBLJIVOSTI
U ovom poglavlju opisan je postupak dokaza graninog stanja upotrebljivosti armiranobetonskog presjeka u skladu sa Evrokod-om EC2. Obrazloen je postupak ogranienja irine prslina i ogranienja deformacija. Priloeni su proraunski primjeri. OSMO POGLAVLJE - KONSTRUISANJE I DIMENZIONIRANJE PRIMJENOM TAPNIH MODELA
Osim klasinog prorauna armiranobetonskih presjeka u skladu sa Evrokod-om EC2, u zadnjoj deceniji aktualizirana je primjena tapnih modela za rjeavanje sloenijih problema u teoriji armiranog betona, gdje se ne moe primjeniti linearna teorija, kao to je kod zidova, zidova sa otvorima, na mjestu unoenja koncentrine sile, tj. u podrujima gemoetrijskog diskontinuiteta i diskontinuiteta optereenja. Ova metoda je razvijena jo esdesetih godina prolog vijeka, ali je svoju intenzivniju primjenu doivjela u zadnjih dvadesetak godina, tako da su osnove prorauna pomou tapnih modela ule u nove FIP preporuke, DIN i ACI propise. U osmom poglavlju ovog djela date su osnove prorauna primjenom tapnih modela, te prikaz razraenih tapnih modela za pojedine interesantne nelinearne probleme iz teorije i prakse armiranog betona. DEVETO POGLAVLJE - KONSTRUKTIVNE POJEDINOSTI
Deveto poglavlje sadri konstruktivne preporuke za projektante u praksi. 3. Miljenje o djelu Prema saoptenim poglavljima u udbeniku, predloeni rukopis u potpunosti prati sadraj predmeta Betonske konstrukcije I i metodski je prilagoen ovom predmetu. Takoe prema datom popisu koritene literature, autor se sluio i konsultovao sa stranom i domaom aktuelnom literaturom iz oblasti koju pokriva rukopis. Sadraj udbenika izloen je pregledno i jasno, a terminologija i mjerne jedinice usaglaene su sa domaim i SI propisima. 4. Zakljuak i ocjena
RECENZENT: Dr.sc.Radomir Foli, redovni profesor Novi Sad, 00.00.2005.godine
Uvod
1.UVOD 1.1 Evropska standardizacija Sedamdesetih godina prolog vijeka eksperti iz podruja graevinarstva, iz zemalja lanica Evropske ekonomske zajednice, radili su na izradi kompletne serije novih usklaenih evropskih standarda za projekovanje i graenje konstrukcija. U toku rada na njihovoj pripremi budui zajedniki evropski propisi dobili su naziv Evrokodovi. Osim zemalja tadanje Evropske ekonomske zajednice ovoj akciji su se prikljuile i zemlje EFTA, tako da su danas na izradi Evrokodova angaovani strunjaci 18 zemalja: Austrije, Belgije, Danske, Finske, Francuske, Njemake, Grke, Islanda, Irske, Italije, Luksemburga, Holandije, Norveke, Portugala, panije, vedske, vicarske i Ujedinjenog Kraljevstva. Nacionalne organizacije za standarde ovih zemalja lanice su Evropskog komiteta za standardizaciju CEN. U okviru CEN-a tehniki komitet zaduen za izradu Evrokodova za oblast graevinskog konstrukterstva je CEN/TC 250, koji je podijeljen na podkomitete SC1 SC9. Svaki od ovih podkomiteta radi na organizaciji i implementaciji Evrokodova. Evropski standardi iz oblasti graevinskog konstrukterstva su: - ENV 1991 Eurocode EC1 Osnove prorauna i dejstava na konstrukcije - ENV 1992 Eurocode EC2 Proraun betonskih konstrukcija - ENV 1993 Eurocode EC3 Proraun elinih konstrukcija - ENV 1994 Eurocode EC4 Proraun spregnutih konstrukcija od elika i betona - ENV 1995 Eurocode EC5 Proraun drvenih konstrukcija - ENV 1996 Eurocode EC6 Proraun zidanih konstrukcija - ENV 1997 Eurocode EC7 Projekovanje i proraun geotehnikih konstrukcija - ENV 1998 Eurocode EC8 Projektovanje seizmiki otpornih konstrukcija - ENV 1999 Eurocode EC9 Proraun konstrukcija od aluminijskih legura Proraun betonskih konstrukcija obuhvaen je u Eurocode 2 (EC2). EC2 podijeljen je u dijelove: Dio 1 Osnove i pravila za proraun zgrada Dio 2 Armiranobetonski i prednapregnuti mostovi Dio 3 Betonski temelji i ipovi Dio 4 Rezervoari Dio 5 Privremene konstrukcije Dio 6 Masivne konstrukcije Dio 10 Otpornost na poar betonskih konstrukcija U dijelu 1 date su osnove za projektovanje objekata visokogradnje od armiranog, odnosno prednapregnutog betona. Posebne konstrukcije daju se u ostalim dijelovima. U ovoj knjizi daje se objanjenje prorauna armiranobetonskih konstrukcija u skladu sa Eurocode 2, Dio 1. 1.2 Osnovne znaajke armiranog betona Beton je najprimjenjivi graevinski materijal u savremenoj graevinskoj praksi. irina njegove primjene posljedica je toga to se beton moe praktiki uraditi u bilo kojoj formi. Kako beton ima relativno malu vrstou na zatezanje dobre karakteristike betona na pritisak mogu se samo iskoristiti ukoliko je zategnuti dio betona ojaan armaturom. Prema tome beton u prvom redu preuzima pritisak, dok dodata armatura preuzima zatezanje.
Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi
Meutim beton ima isto tako funkciju zatite armature od korozije. Zatita armature od korozije je kljuna za trajnost betonskih konstrukcija. Ona zavisi od gustoe i bazinosti cementnog kamena. Zatita od korozije je samo onda djelotvorna kada je beton kompaktan i gust, tj. kompletna armatura mora biti obuhvaena betonom. U sluaju korodiranja armature dolazi do poveanja njenog volumena te razaranja okolne strukture betona, tj. javlaju se sile meudjelovanja izmeu betona i armature. Funkcionalnost armiranog betona poiva na slinom ponaanju komponentnih materijala od kojih je izgraen, tj. temperaturni koeficijent irenja elika i betona je priblino istih vrijednosti (t = 10-5/oC ). Kao i svaki materijal, armirani beton ima svoje prednosti i nedostatke. Prednosti armiranog betona su: - Drugi materijali na bazi kamena ( nearmirani beton, prirodni kamen, cigla) mogu se primijeniti samo za konstruktivne elemente koji su optereeni iskljuivo na pritisak ( kao zidovi, lukovi, ipovi itd. ). Armirani beton zahvaljujui armaturi moe nositi i na zatezanje; - Od betona pa prema tome i armiranog betona moe se izraditi forma po elji; - Odreeni element se moe uraditi monolitno odjednom; - Nosivost na zatezanje armiranog betona otvara mogunosti za koritenje raznih konstruktivnih elemenata prilikom gradnje objekta; - Spektar primjene je irok od tankih zakrivljenih ljuski do masivnih brana, itd; - Beton i armirani beton se sastoje od materijala koji su relativno jeftini; - Razvijena tehnika za izradu oplate, skela, mijeanje i ugradnju betona; - Primjena nove tehnologije za izradu betona; - Glatki beton sa glatkim povrinama nije potrebno naknadno presvlaiti dodatnim slojevima, pa prema tome nema dodatnih trokova; - Armirani beton koji ima dovoljno debeli zatitni sloj, te ne treba dodatnu zatitu od poara; - vrstoa betona raste sa starou. Nedostaci armiranog betona su slijedei: - Smanjena otpornost na uticaje okoline voda, mraz, so, vatra; - Kontrola kvalitete je mogua tek nakon zavretka procesa vezivanja; - Podlonost armaturnih ipki koroziji; - Uticaj zagaenja vode i okoline na beton; - Armiranobetonske konstrukcije imaju 20-30 puta vei volumen i 5-10 puta veu teinu nego npr. eline konstrukcije. - Teina; - Sanacija i rekonstrukcija armiranobetonskih konstrukcija je zahtjevan zahvat; - Uklanjanje pojedinih konstruktivnih elemenata je skup i teak posao. Kod pojedinih konstruktivnih elemenata zamjena betona drugim drugim materijalima npr. opeka, drvo, elik, ima svrhu, ali za odreene konstruktivne elemente je nezamjenjiv, kao to su temelji, rezervoari, kanali za otpadne vode, tuneli, i sl. Beton i armirani beton su materijali sa velikim mogunostima, samo je pitanje kreativnosti ininjera kako e ih iskoristiti. 1.3 Istorija armiranog betona Sredinom 19.vijeka dolo se na ideju ubacivanja elika u beton i time je roen armirani beton. Tano ime pronalazaa armiranog betona nije poznato ali su ostala poznata imena u
Uvod
koracima razvoja betona. Izdvojit e se nekoliko znaajnih dogaaja koji su dali poetni poticaj razvoju teorije i primjene armiranog betona, kao to su: o 1849. godine Monier je napravio saksiju za cvijeem od betona armiranog mreom, o 1855. godine Lambot je napravio amac od elikom ojaanog betonskog maltera, o 1861. godine Coignet postavlja prve teoretske postavke objekata od armiranog betona, o 1868.godine radi se rezervoar kapaciteta 180 m3 o 1871. godine radi se prva zgrada od armiranog betona (Ward's castle New York), o 1875.godine prvi armiranobetonski most (Monier) o 1886. godine Koenen daje prve osnove statikog prorauna armiranobetonskih konstrukcija o 1902. godine Morsch pokree prvi asopis Der Eisenbetonbau koji je sadravao pravila konstruisanja i dimenzioniranja armiranog betona. Praktino sva saznanja i osnove armiranog betona potiu iz doba prof. Morscha. o 1928.godine Freyssinet zapoinje sa razvojem prednapregnutog betona. Nakon drugog svjetskog rata primjena prednapregnutog i armiranog betona dobija veliki zamah, kako za monolitnu gradnju tako i za montanu gradnju.
2.OSNOVE TEHNOLOGIJE IZRADE BETONSKIH KONSTRUKCIJA 2.1 Oplate i skele Beton se moe izraditi u bilo kojoj proizvodnoj formi. Forma betona oblikuje se pomou oplata i skela. Beton se u oplatu moe ugraivati sipanjem ili pumpanjem, to zavisi od konzistencije betona. Nakon ugraivanja u oplatu beton optereuje stijenke oplate. Oplata se dimenzionira za preuzimanje ovog optereenja. Na slici 2.1 prikazana je oplata koja se sastoji od stranica i konstrukcije za ukruenje.
Slika 2.1 Zidna oplata za zidove i temelje Stranica oplate moe biti od drveta, metala (elik, aluminijum) ili plastinih materijala. U dananje vrijeme za stranice oplate koriste se ploe 500 x 2000 x 30 mm. Stranice oplate lee direktno na nosaima oplate od drveta elika ili aluminijuma (vidi slika 2.2).
Slika 2.2 Nosa oplate od drveta: a) reetkasti nosa, b)I-nosa, c) punostijeni nosa, d)detalj privrenja Razlikuju se horizontalne oplate za ploe (meuspratne konstrukcije, kolovozne ploe mostova, itd.) i vertikalne oplate za zidove i stubove.Primjer horizontalne oplate za meuspratne konstrukcije dat je na slici 2.3 .
4
Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija
Slika 2.3 Princip izrade oplate od drveta Na slici 2.4 prikazan je primjer rasklopljivog oslonca za plou.
Slika 2.4 Teleskopski oslonac za plou Vertikalne oplate konstruisane su tako da preuzmu horizontalni pritisak, koji se obino prihvata preko zategnutih anker tapova (slika 2.1). Ipak, za vertikalne oplate potrebni su elementi koji dovode oplatu u ispravan poloaj (slika 2.5).
Slika 2.5 Oslonac za uravnavanje zida oplate Ukoliko nije mogue preuzeti horizontalni pritisak na oplatu na ovaj nain, onda se postavlja teki oslonaki blok.
Slika 2.6 Princip oslonakog bloka sa jedne strane zida oplate
2.2 Sastavne komponente svjeeg betona Svjei beton je mjeavina cementa, vode, agregata i dodataka. 2.2.1 Cement Cement se proizvodi od krenjaka i gline razliitih odnosa, od kojih tehnolokim procesom nastaje cementni klinker iz kojeg mljevenjem dobijamo fini prah cement. Sastoji se od molekula kalcijum oksida sa silicijum oksidom, aluminij oksidom i eljeznim oksidom. Pomijean sa vodom daje cementnu kau koja na zraku ovrava u cementni kamen. Cementna kaa je ujedno i vezivno sredstvo u betonu. Za proizvodnju betona dozvoljeno je primjenjivati samo cemente u skladu sa vaeim standardima, tj. cementi sa odreenim hemijskim sastavom, finoom mliva, brzinom vezivanja i vrstoom. Cement je podijeljen u kvalitetne klase cementa koje se utvruju ispitivanjem na standardnim uzorcima (prizme 4x4x16 cm). Za armirani beton primjenjuje se portland cement. Na slici 2.7 prikazan je vremenski tok razvoja vrstoe betona u zavisnosti od primjenjenog cementa, pri temperaturi 20o C.
Slika 2.7 Razvoj vrstoe betona u zavisnosti od vrste primjenjenog cementa Sa slike se moe uoiti da primjenom brzovezujueg cementa, vrstoa betona u poetku bre raste nego primjenom normalnog cementa, to nam omoguava bre skidanje oplate. Meutim, takoe se uoava da na kraju procesa beton spravljen sa normalnim cementom postie veu vrstou nego sa brzovezujuim cementom. Nominalna vrijednost vrstoe na pritisak betona za potrebe projekotovanja konstrukcije je vrstoa na pritisak betonske kocke starosti 28 dana. Temperatura utie na ubrzanje razvoja vrstoe. Kod betoniranja pod dejstvom pare (cca. 80o C) moe se u roku od 6 sati postii 75 % vrstoe betona nakon 28 dana. Ovakav postupak se primjenjuje kod prefabrikovane proizvodnje. Kod temperature ispod 5o C praktiki nema razvoja vrstoe u betonu. Meutim prilikom ovravanja cementnog kamena oslobaa se hidrataciona toplina (1 kg. portland cementa oslobaa 400 do 500 kJ). Zbog toga se moe vriti betoniranje i na temperaturama koje su blizu take mrnjenja. Takoe se moe raznim izolacionim postupcima i dodacima zatititi beton od pretjeranog
hlaenja. U principu beton ima odreenu otpornost na niskim temperaturama tek nakon postizanja odgovarajue vrstoe. 2.2.2 Voda Za proizvodnju betona koristi se normalna ista voda. Morska voda, kisela voda i veina industrijskih voda nisu primjenjive za proizvodnju betona. Cement i voda pomijeani grade cementnu kau koja ovravanjem prelazi u cementni kamen iji je zadatak povezivanje agregata (pijesak, ljunak). Da bi nastao cementni kamen minimalna potrebna koliina vode je 27%. Meutim nije mogue proizvesti beton sa tako malo vode. Takoe dio vode ostaje zarobljen u uskim porama i izmeu zrna agregata. Zbog toga je za hemijski proces potrebno oko 40 % vode od mase cementa. Svaka vea koliina vode izlazi izvan pora cementnog kamena i dovodi do znaajnog pada vrstoe betona. Vodocementni faktor w/c je od velikog znaaja za vrstou betona. Poveanje vodocementnog faktora od 0,4 do 0,75 dovodi do pada vrstoe za 60 %.
Slika 2.8 vrstoa betona u zavisnosti od vodocementnog faktora Kod vodocementnog faktora w > 0,7 zatita armature od korozije nije osigurana. Takoe beton sa ovako velikim vodocementnim faktorom nema vie dovoljnu otpornost na mraz. Prema tome vai osnovno pravilo: to je mogue vie suho. 2.2.3 Agregat Agregat koji se koristi za spravljanje betona mora biti dobrog granulometrijskog sastava, kako se ne bi previe cementne kae troilo na ispunjavanje upljina u agregatu. Granulometrijska krivulja prosijavanja agregata mora se nalaziti u upotrebljivom podruju koje je omeeno sa Fuler i EMPA krivom.
Slika 2.9 Linija prosijavanja agregata
Maksimalna veliina zrna agregata ne smije biti vea od najmanje dimenzije konstruktivnog elementa ili ne vea od 1,25 puta najmanjeg rastojanja izmeu ipki armature.
Slika 2.10 Maksimalno dozvoljena veliina zrna agregata Granulometrijski sastav zrna agregata utie na zbijenost betona i kod dobrog sastava zrna potreban je manji rad na zbijanju betona. Veliki uticaj na obradljivost, vrstou, vodonepropusnost i otpornost na mraz ima koliina i sastav agregata. Takoe je vano da koliina mulja u agregatu ne prelazi dozvoljene granice u skladu sa vaeim standardima.
Slika 2.11 Standardne krive prosijavanja agregata U narednoj tabeli daju se preporuene koliine cementa za 1m3 betona, za razne betonske konstrukcije.
Konstrukcija - nearmirani beton - beton za masivne zidane stubove - armirani beton kod masivnih graevina u vodi ili na dubini - armirani beton openito - armirani i prednapregnuti beton - dodatni beton - trajni, zatien od korozije armirani i prednapregnuti beton - beton za fine podvodne radova - beton za gotove elemente - pric beton 2.3 Proizvodnja betona
Doziranje cementa (kg/m3) 100 = 150 200 220 240 270 = = 300 320 450 500
Za proizvodnju betona koriste se slijedei postupci: 1. Suho mjeanje agregata i cementa u mjealici, potom dodavanje vode i ostalih dodataka, 2. Suho mjeanje agregata. Odvojeno mjeanje vode, cementa i ostalih dodataka u maloj mjealici. Potom dodavanje cementne kae u mjealicu sa agregatom. 3. Agregat se suho ugrauje u oplatu. Cementna kaa se ubrizgava sa donje strane pod pritiskom tako da kaa ispuni sve upljine (prepaktbeton). Ovaj postupak je tedljiv u pogledu utroka cementa i primjenjuje se za podzemne graevine. Da bi se postigao proizvod zahtjevane kvalitete (beton odreene proizvodne klase) treba ispuniti slijedee preduslove: 1. Ispravno skladitenje cementa, agregata i dodataka; 2. Ispravni ureaji za vaganje cementa, agregata, vode i dodataka; 3. Ispravan rad ureaja za mjeanje; 4. Sistem kvalitete, proizvodna laboratorija, eksterna kontrola. Proizvedeni beton treba da sadri slijedee podatke: - proizvedenu vrstu betona, - vrstu i kvalitetu cementa, - udio cementa, agregata, vode i dodataka u mjeavini betona, - vrijeme trajanja mjeanja, - konzistenciju betona, - zapreminsku masu mjeavine Sve komponente betona moraju biti ispitane u skladu sa vaeim standardima. Odnos mjeanja pojedinih komponenti dobija se na osnovu probnih receptura. Beton se moe zamijesiti runo i mainski. Mainsko mjeanje moe biti sa slobodnim padom ili prisilno (turbo mikseri, mikser sa suprotnim tokom struje). Ukoliko se beton transportuje na mjesto ugradnje, tokom transporta treba posebnu panju posvetiti eventualnoj segregaciji betona. Na osnovu svhe primjene betona u konstrukciji i naina ugraivanja odreuje se potrebna konzistencija betona. Teni beton je posebno sklon segregaciji pa se njegov transport u posudama kranom moe samo vriti na kratke relacije, za vee distance mora se primijeniti auto mjealica.
10
Takoe je mogu transport pomou kontinuirane trake. Konano beton se moe ispumpavati cijevima. Da bi se mogao beton na ovaj nain transportovati treba da sadri veu koliinu cementa (min. 270-300 kg/m2). Osim toga sadraj zrna manjih od 0,25mm u agregatu ne smije biti preveliki. Beton mora biti teniji. Takoe je dobro koristiti aditive koji stvaraju zrane pore. Na ovaj nain beton se moe transportovati do visine 320m, s tim da cijev mora uvijek biti puna.
Slika 2.12 Pumpa za beton Beton se moe ugraivati: 1. Usipanjem
Slika 2.13 Tok usipanja betona 2. Kontraktor postupkom, koji se primjenjuje za betoniranje pod vodom
Slika 2.14 Ugradnja betona kontraktor postupkom Osim toga radi se i centrifugirani beton, koji se primjenjuje za cijevi, stubove, ipove i pric beton (torkret), koji se transportuje zranim pritiskom kao suha smjesa, a voda se dodaje na dozi za pricanje. Nakon ugradnje betona u oplatu, vri se nabijanje betona, dok ne dobijemo zatvorenu povrinu betona bez zranih mjehuria. Najee se to radi pomou vibratora koji se uranjaju u masu betona, izazivaju vibracije i pomjeranje mase betona.
11
Slika 2.15 Nabijanje betona vibratorom Na narednoj slici su prikazana podruja djelovanja jednog vibratora, te ukoliko elimo da bude potpuna efikasnost vibriranja, podruja djelovanja vibratora moraju se preklapati. Promjer podruja djelovanja vibratora je oko 10 puta promjera vibratora (D = 10d).
Slika 2.16 Podruje djelovanja vibratora Kod uskih elemenata, gdje nije mogua ili nije praktina primjena vibratora koji se uranjaju u masu betona, koriste se oplatni vibratori.
12
3. Svojstva materijala 3.1 vrstoa betona Beton je konglomerat koji se sastoji od agregata i cementnog kamena. Cementni kamen nastaje iz cementnog gela, koji sadri kristale cementa hemijski povezane sa vodom. Svojstva zrnastog skeleta zavise od primjenjenih materijala (lomljeni kamen, okrugli kamen, odlomci stijena,..), veliine zrna i granulometrijskog sastava. Heterogenost svih ovih komponenti utiu na mehanike osobine. Jedna posebna nauna disciplina Tehnologija betona, bavi se izradom receptura i proizvodnjom betona. 3.1.1 Mehanizam loma na pritisak Zbog heterogenosti strukture betona, u betonu se zaista deava nepravilan tok sila. Veinom je modul elastinosti agregata vei nego modul elastinosti cementnog kamena. Prema tome krui zrnasti skelet preuzima vei dio naprezanja. Na slici 3.1 ematski je prikazan prijenos sila kroz zrnasti skelet. Pri tome vidimo da se usljed djelovanja sile F javljaju popreni naponi zatezanja. Sa vodom ispunjene pore pod stanjem naprezanja djeluju kao opruge na zrnasti skelet.
Slika 3.1 Model unutranjeg prenosa sila i slom usljed pritiska Prionljivost izmeu cementnog kamena i agregata je daleko manja nego to su vrstoe na zatezanje pojedinih komponenti, to predstavlja slabu kariku lanca. To dovodi do otvaranja mikroprslina (nevidljive golim okom). Sa daljim poveanjem optereenja dolazi do razaranja veze izmeu cementnog kamena i agregata, sve dok pukotine ne prodru i u sam agregat i cementni kamen. Proces otvaranja pukotina dovodi do preusmjeravanja sile na krui zrnasti skelet u formi vertikalne sile pritiska V, koja djeluje na cementni kamen.Ova preraspodjela naprezanja objanjava nelinearne plastine deformacije u betonu pod pritiskom. 3.1.2 Mehanizam loma na zatezanje Kod jednoosnog zatezanja mikropukotine se razvijaju okomito na smjer zatezanja, to dovodi do smanjenja povrine na koju djeluje optereenje i poveanja naprezanja. Do loma betona dolazi po jednoj kontinuiranoj pukotini.
13
Slika 3.2 Lom uslijed zatezanja 3.1.3 Mehanizam loma na smicanje Osim objanjenih mehanizama loma na pritisak i zatezanje susreemo se i sa mehanizmom loma na smicanje. Pri tome do kidanja veze izmeu cementnog kamena i agregata ne dolazi usljed zatezanja nego smiueg naprezanja. Slika 3.3 prikazuje ematski ovaj mehanizam loma. Prizme od cementnog kamena kliu po kosim povrinama zrna agregata. Rezultat su prsline u nizu izmeu pojedinih prizmi. Povrina loma je kosa, oko 20-25o u odnosu na smjer djelovanja sile (slika 3.4).
Slika 3.3 Mehanizam loma na smicanje
Slika 3.4 Stvaranje prslina prilikom loma usljed smicanja
14
3.1.4 vrstoa na pritisak vrstoa na pritisak betona zavisi od mnogobrojnih parametara, kao to su: oblik i vrstoa zrna agregata, vrsta i koliina cementa, sadraj vode, vodocementni faktor, postupak nabijanja, njegovanje, uticaji okoline (temperatura, vlanost zraka), starost i oblik probnih tijela. Kao raunska vrijednost za jednoosnu vrstou betona uzima se vrstoa betonske kocke ili prizme njegovane i ispitane u skladu sa vaeim standardima. Provjera vrstoe obavlja se na probnim uzorcima, istovremeno sa izvedbom pojedinog konstruktivnog elementa i pod uslovima propisanim normama. vrstoa se prema propisu ispituje na betonu starosti 28 dana. Kao probni uzorak koristi se kocka stranica 200mm, cilindar promjera 150mm, visine 300mm i prizma baze 150mm, visine 600mm. vrstoa na pritisak dobijena na kocki starosti 28 dana nosi oznaku fck. Na slici 3.5 prikazani su odnosi vrstoe na pritisak zavisno od oblika probnog uzorka.
Slika 3.5 vrstoa na pritisak u zavisnosti od oblika probnog uzorka Ova razlika se javlja zato to kod uzorka manje visine ploa svojom krutou spreava bone deformacije i stvara prostorno naponsko stanje (slika 3.6a). Ukoliko se iskljui ovaj uticaj (slika 3.6b) dolazi do pada vrstoe na vrstou prizme. Oito je da se naprezanje u betonu u graevini moe usporediti sa vrstoom na pritisak prizme.
(a)
(b) Slika 3.6 Razliit unos sile
Zbog toga se za raunsku vrijednost uzima vrstoa na pritisak prizme: fc = fp = 0,75 fck
15
Pravila dimenzioniranja prema Eurocode EC2 zasnivaju se na karakteristinoj vrstoi cilindra fck starosti 28 dana. Ova vrstoa je definirana kao 5% fraktilna, tj. samo 5% probnih uzoraka moe imati vrstou manju od definisane. U narednoj tabeli date su vrstoe betonskih kocki i cilindara prema EC2. Klase C12/15 C16/20 C20/25 C25/30 C30/37 C35/45 C40/50 C45/55 C50/60 vrstoe fck,kocka 15 20 25 30 37 45 50 55 60 fck,cilindar 12 16 20 25 30 35 40 45 50 3.1.5 vrstoa na zatezanje vrstoa na zatezanje betona je znatno manja od vrstoe na pritisak to je uzrokovano vlastitim naprezanjima koja se javljaju usljed hidratacione topline prilikom vezivanja cementa. Za odreivanje vrstoe na zatezanje koriste se indirektne metode preko vrstoe na savijanje i na cijepanje. vrstou na zatezanje posebno je jednostavno odrediti na prizmi dimenzija 150/150/600mm kao to je prikazano na slici 3.7. vrstoa na zatezanje usljed savijanja je otprilike duplo vea nego aksijalna vrstoa na zatezanje. fct,aks = 0,5 fct,savijanje
Slika 3.7 Odreivanje vrstoe na zatezanje usljed savijanja Ukoliko nema drugog naina da se izmjeri, vrstoa na zatezanje moe se priblino odrediti preko vrstoe na pritisak : fct,m = 0,3 fck2/3
16
3.1.6 Dvoaksijalna i troaksijalna vrstoa betona Sa razvojem novih metoda prorauna, javlja se i potreba za opisivanjem zakona ponaanja materijala blie stvarnosti. Pri tome treba uzeti u obzir da u stvarnosti imamo prostorno naponsko stanje. Samo kod elemenata kao to su tanke ljuske, ploe i zidovi, treu komponentu napona moemo zanemariti. Na slici 3.8 dat je dijagram dvoaksijalne vrstoe betona u bezdimenzionalnom obliku, u odnosu na jednoaksijalnu vrstou betonske prizme.
Slika 3.8 vrstoa betona pod dvoaksijalnim naprezanjem vrstoa betona pod troaksijalnim optereenjem je jedna od glavnih tema rasprava u zadnjih dvadesetak godina. Teoretski definisati ovaj problem je dosta teko. Ekasperimentalno je dobijen oblik troaksijalne plohe loma prikazan na slici 3.9
Slika 3.9 Ploha troaksijalnog loma
17
Svestrani pritisak se javlja na primjer kada je beton izloen koncentrinom optereenju ili lokalno rasprostrtom optereenju, gdje je poprena deformacija sprijeena okolnim neoptereenim betonom i/ili armaturom (uzengije). Ukoliko je popreni presjek izloen djeliminom pritisku, tok glavnih napona (trajektorije) izgledaju kao na slici 3.10. Puna linija su naponi zatezanja, a isprekidana naponi pritiska.
Slika 3.10 Trajektorije naprezanja kod koncentrinog optereenja
Slika 3.11 Rezultante polja naprezanja i skretne sile
Troaksijalno naponsko stanje pritiska javlja se i kada su sprijeene poprene deformacije betona obuhvatanjem armaturom.
Slika 3.12 Betonski cilindar sa elinom oblogom Beton e otkazati tek kada otkae elina obloga. Slian efekat se dobija ako se elina obloga zamijeni sa armaturom u vidu uzengija ili spirale (slika 3.13). U ovom sluaju beton isto tako otkae tek kada potee armatura.
18
Slika 3.13 Betonski cilindar obuhvaen armaturom 3.1.7 Dinamika vrstoa Pod dejstvom esto promjenljivog, odnosno dinamikog optereenja, dolazi do promjene naprezanja od donje do gornje granice naprezanja, to dovodi do oteenja betonskog tijela i izgradnje prslina, koje smanjuju vrstou. Kao vrstoa na zamor ili vrstoa na trajno oscilirajue optereenje oznaava se gornja granica naprezanja kod koje za 2 x 106 ciklusa optereenja dolazi do loma (vidi slika 3.14).
Slika 3.14 Dinamika vrstoa na lom nakon nakon 2 x 106 ciklusa optereenja Slika 3.14 pokazuje gornje naprezanje o ali isto tako i njemu pripadajue donje naprezanje u tj. amplitudu naprezanja . Najmanja dinamika vrstoa je pri u = 0 i iznosi 60% statike vrstoe. Ukoliko je broj ciklusa manji od n0 = 2 x 106, moe se vrstoa na osiliranje preraunati prema slici 3.15.
19
3.2 Deformaciona svojstva betona Deformaciona svojstva betona zavise, kao i vrstoa, od mnogobrojnih faktora. Pri tome su najvaniji:vrsta agregata, oblik zrna, veliina zrna, granulometrijski sastav, stepen zaprljanosti, vrstoa i elastinost cementnog kamena, klasa cementa, koliina cementa, vodocementni faktor, konzistencija, kvalitet vode, temperatura, vlanost okoline prilikom vezivanja, vrsta i koliina dodataka, nain mjeanja, nain ugradnje i obrade, oblik i vrsta oplate, uticaji okoline (vlanost, temperatura, itd.), vrsta optereenja, vrijeme nanoenja optereenja (starost betona), brzina nanoenja optereenja. Deformacije betona mogu se podijeliti na elastine i plastine deformacije pod kratkotrajnim i dugotrajnim optereenjem. Pod kratkotrajnim optereenjem podrazumjeva se optereenje u trajanju od jedne sekunde do dana. ema komponenti kratkotrajnih i dugotrajnih deformacija Kratkotrajne deformacije Naponski ovisne (optereenje) reverzibilne (elastine) ireverzibilne (plastine) Dugotrajne deformacije Naponski ovisne (puzanje) reverzibilne (zakanjele elastine) ireverzibilne (teenje) Naponski neovisne (skupljanje) djelimino reverzibilne Naponski neovisne (promjena temperature) reverzibilne
3.2.1 Kratkotrajne deformacije Deformaciono ponaanje centrino napregnute prizme moe se relativno jednostavno izmjeriti i prikazati u obliku - dijagrama. Dijagramom - opisuje se zakon ponaanja materijala i vidimo na slici lijevi da je za prizmu izrazito nelinearan. Meutim dijagram ponaanja materijala zavisi i od provedbe eksperimenta, kao to je pokazano na slici 3.17. Na slici 3.17a je kontrolisano nanoenje optereenja, a na slici 3.17b kontrolisane su deformacije prizme. Na slici 3.17 takoe je vidljivo da je kod betona sa manjom vrstoom, kriva razvuenija i skraenje pri lomu vee.
20
Slika 3.17 Zavisnost zakona ponaanja materijala od provedbe postupka ispitivanja i klase vrstoe betona Za potrebe prorauna koristi se pojednostavljeni dijagram ponaanja betona prikazan na slici 3.18.
Slika 3.18 Idealizirani zakon ponaanja betona (parabola + pravougaonik) 3.2.1.1 Linearan elastini dio deformacija U podruju c < fc / 3 beton se ponaa priblino linearno. Pri tome se moe kriva - do otprilike podruja c = 0,5 fc aproksimirati sa pravcem (sekantom), koja se sa krivom sijee u taki c = 0,4 fc . Nagib ove prave oznaava se kao modul elastinosti (sekantni modul). Ukoliko nemamo tanijih podataka, sekantni modul moe se odrediti prema izrazu iz EC: E cm = 9500 (f ck + 8)1 / 3 (3-1) Poetni modul elastinosti Eco je nagib tangente na - krivu u ishoditu i vei je oko 10% od sekantnog modula. (3-2) Eco 1,1 . Ecm Modul elastinosti se mijenja sa starou betona,
E c (t ) f c (t ) = E c 28 f c 28
1/ 3
(3-3)
21
Dakle, u podruju c < 0,5 fc moe se uzeti da se beton ponaa priblino linearno elastino, pa prema tome vrijedi, c = c . Ecm (3-4)
Slika 3.19 Poduna i poprena deformacija betonskog cilindra

Betonski cilindar (slika 3.19) visine l i promjera d deformie se pod jednoaksijalnim pritiskom, F=.A (3-5) u smjeru sile za vrijednost, F l ( ) = l = l = (3-6) l EA E a u poprenom smjeru za vrijednost d = q . d (3-7) U linearnom podruju (c < 0,5 fc) poprena deformacija je linearno zavisna od podune deformacije. (3-8) q = - Za poprene deformacije moe se uzeti = 0,2.
3.2.1.2 Nelinearan plastini dio deformacija
Nelinearni dio kratkotrajnih deformacija veinom nije reverzibilan (plastian), to se moe vidjeti iz - dijagrama sa slike 3.20 pri rastereenju i ponovom optereenju.
Slika 3.20 Plastini dio kratkotrajnih deformacija

22
3.2.2 Dugotrajne deformacije

Dugotrajne deformacije betona sastoje se iz dva dijela, poznata kao deformacije zavisne od optereenja (puzanje) i nezavisne od optereenja (skupljanje). Ukoliko optereenje djeluje polagano, kratkotrajnoj deformaciji, el = / E (3-9) pridodaje se preteno plastino puzanje, kao dodatni dio deformacija. Sve dok je ispunjen uslov c < 0,45 fc vrijedi linearan odnos sa elastinom deformacijom i raste do konane vrijednosti, cc = n . el (3-10) gdje su: cc deformacija betona usljed puzanja, n konani koeficijent puzanja el elastina deformacija N slici 3.21 prikazan je vremenski tok deformacije betonskog tijela, koje je optereeno u trenutku t0 i rastereeno u trenutku t1.
Slika 3.21 Vremenski razvoj deformacije betona

Pri tome treba uzeti u obzir da je elastina deformacija betona manja to se kasnije nanosi optereenje, zbog poveanja modula elastinosti betona u vremenu. Meutim ovaj uticaj je mali. Jai uticaj na koeficijent puzanja ima trenutak nanoenja optereenja. Nadalje koeficijent puzanja zavisi od klimatskih uslova (relativna vlanost, temperatura) i od okvaene povrine betona u odnosu na volumen. Za ovaj uticaj uveden je pojam efektivni promjer presjeka i dat je izrazom, 2A c (3-11) h0 = u
23
gdje su: h0 Ac u
efektivni promjer presjeka, povrina poprenog presjeka, obim povrine izloene isuivanju, - koeficijent zavisan od vlanosti zraka.
U sluajevima kada nije bitna velika preciznost u odreivanju puzanja, moe se koristiti koeficijent iz tabele 3.1.
Tabela 3.1 Konani koeficijent puzanja

Veliina 2Ac/u (mm) Starost pri 50 150 600 50 150 600 optereenju Suha sredina (unutra) Vlana sredina (vani) t0 (dani) (RH = 50%) (RH = 80%) 2,6 3,0 3,5 3,2 4,4 5,4 1 1,9 2,1 2,5 2,5 3,2 3,9 7 1,5 1,7 1,9 2,0 2,5 3,2 28 1,2 1,4 1,6 1,6 2,1 2,6 90 1,0 1,0 1,2 1,2 1,6 2,0 365 Vrijednosti u tabeli vae za normalni beton plastine konzistencije. Za vlaan beton date vrijednosti se uveavaju za 25%, za krui beton umanjuju za 25%. Svaki vei udio cementa i vei vodocementni faktor znai i veu deformaciju puzanja. Ako se tijelo, koje je bilo dugotrajno optereeno (t0 t1) , rastereti, susreemo prvo elastine povratne deformacije, koje su manje od poetnih elastinih deformacija, zbog poveanja modula elastinosti u promatranom trenutku. Isto tako javlja se i jedan dio povratnih deformacija puzanja. Na kraju, moe se saeto rei, da su deformacije puzanja manje to se beton kasnije optereti, to se due dri u vlazi, to je manji dodatak cementa i to je manji vodocementni faktor. Skupljanje betona je dugotrajno skraenje neoptereenog betonskog tijela. Porast skupljanja u zavisnosti od vremena prikazan je na slici 3.22. Nakon otprilike godinu dana dostie se vrijednost konanog koeficijenta skupljanja cs. Koeficijent skupljanja zavisi od sastava betona, klimatskih uslova okoline, dimenzija betonskog tijela. Ukoliko nije potrebna neka posebna preciznost koeficijent se moe oitati iz tabele 3.2.
Slika 3.22 Vremenski tok skupljanja
24
Tabela 3.2 Konani koeficijent skupljanja

Lokacija elementa Unutra Vani Relativna vlanost (%) 50 80 2Ac / u (mm) <150 600 0,60 0,33 0,50 0,28
3.2.2.1 Objanjenje pojedinih dijelova dugotrajnih deformacija Pod skupnim pojmom PUZANJE sumirane su razne vremenske deformacije zavisne od optereenja. One su rezultat kompleksnih hemijsko-fiziko-mehanikih procesa i do sada nisu u potpunosti razjanjene. Zbog razumjevanja koji sve parametri imaju znaaja za odreivanje koeficijenta puzanja, u nastavku su kratko opisane pojedine komponente.
a) Odgoene elastine deformacije

Odgoene elastine deformacije su posljedica, u prvoj liniji, preraspodjele naprezanja sa viskoznog cementnog kamena na elastini agregat. One su stoga nezavisne od sastava, starosti i oblika betonskog tijela i dostiu oko 40% poetnih elastinih deformacija. Njihov vremenski razvoj prikazan je na slici 3.23. Isto vai za elastine povratne deformacije nakon rastereenja.
Slika 3.23 Vremenski razvoj odgoenih elastinih deformacija b) Odgoene plastine deformacije (teenje)
Teenje moemo podijeliti u slijedee dijelove: o Brzo poetno teenje koje se deava unutar prvog dana naprezanja. Uglavnom su nepovratne deformacije i njihov intenzitet opada sa poveanjem starosti betona. o Osnovno teenje slino kao odgoene elastine deformacije razvijaju se nezavisne od razmjene vlage sa okolinom, zbog viskoznih deformacija cementnog kamena. Takoe su nepovratne. Zavise od koliine cementa i konzistencije svjeeg betona. o Teenje isuivanjem deava se isuivanjem kapilarne vode. Usko je povezano sa skupljanjem pa se stoga oznaava i kao skupljanje puzanja. Usljed isuivanja dolazi do pokretanja molekula vodenog gela, to ima za posljedicu viskozne deformacije.
25
c) Vremenske deformacije nezavisne od optereenja (skupljanje) Razlika skupljanja u odnosu na teenje isuivanjem je samo ta da se proces ove deformacije odvija i bez optereenja. Skupljanje, kao i teenje isuivanjem, u sluaju ponovnog vlaenja betona, je djelimino povratno.
3.2.2.2 Proraun deformacije puzanja Za podatke date na slici 3.21, u trenutku t0 nanijeto naprezanje (c < 0,4 fck) koje djeluje do trenutka t1, deformacija puzanja je, (t1 , t0) = (c/Ec28) (t1, t0) (3-12) Izmeu deformacije puzanja za vremenski period t0 do t1 i naprezanja usljed kojeg nastaje puzanje c postoji linearna zavisnost (princip linearnosti). Osim toga vai zakon superpozicije, tj. deformacija puzanja, za naprezanja nanesena u raznim vremenskim trenucima, moe se sabirati.
a) Odreivanje koeficijenta puzanja (t1, t0)

Koeficijent puzanja sastoji se iz tri dijela: (t1, t0) = d . d (t1, t0) + a (t0) + f [f (t1) - f (t0)] (3-13)
Prvi dio izraza d . d (t1, t0) odnosi se na odgoene elastine deformacije. d opisuje vremenski razvoj (slika 3.23). d je faktor koji odreuje konanu vrijednost odgoenih elastinih deformacija i iznosi d =0,4; tj. 40% kratkotrajnih deformacija. Odgoene elastine deformacije su povratne. Nakon rastereenja vraaju se u skladu sa funkcijom d . Drugi dio izraza a (t0) opisuje brzo poetno puzanje. Zavisi od starosti betona u trenutku optereenja. f c (t 0 ) (3-14) a ( t 0 ) = 0,8 1 f c Brzo poetno puzanje je nepovratna deformacija.
Sa treim izrazom f [f (t1) - f (t0)] obuhvaene su zajedno deformacije osnovnog teenja i teenja isuivanjem. Osnovni koeficijent teenja f moemo podijeliti na dva dijela, (3-15) f = f1 . f2 Uslovi okoline (vlanost zraka) i konzistencija betona dati su preko faktora f1.
Tabela 3.3 Osnovni koeficijent teenja f1; osnovna mjera skupljanja s1, koeficijent debljine presjeka Osnovna mjera Okolina Relativna Osnovni Koeficijent vlanost zraka koeficijent skupljanja s1 debljine puzanja f1 Voda 0,8 +0,00010 30 Vrlo vlaan 90% 1,0 -0,00013 5 zrak Openito na 70% 2,0 -0,00032 1,5 otvorenom Vrlo suh zrak 40% 3,0 -0,00052 1
26
Vrijednosti iz tabele 3.3 f1 i s1 vae za beton plastine konzistencije. Za kruti beton smanjuju se za 25%, za teniji beton uveavaju se za 25%. Osim uticaja vlanosti okoline bitnu ulogu igra i povrina izloenog betona. Ovaj uticaj dat je preko koeficijennta f2 u zavisnosti od efektivnog promjera presjeka h0 (slika 3.24).
Slika 3.24 Uticaj efektivnog promjera presjeka na puzanje
Slika 3.25 Vremenski razvoj teenja
Funkcija f na slici 3.25 opisuje vremenski razvoj teenja. Isto tako je zavisna od efektivnog promjera presjeka h0.
b) Odreivanje mjere skupljanja s (t1, t0)
Deformacije skupljanja od vremena t0 do t1 definie se izrazom : (3-16) s (t1, t0) = s0 [s (t1) - s (t0)] Osnovna mjera skupljanja s0 moe se podijeliti na dva dijela, (3-17) s0 = s1 . s2 s1 zavisi od uslova okoline i kozistencije svjeeg betona (tabela 3.3), a s2 predstavlja uticaj efektivnog promjera presjeka h0 (slika 3.26).
27
Slika 3.26 Uticaj efektivnog promjera presjeka na skupljanje
Na slici 3.27 dana je funkcija s, koja opisuje vremenski razvoj skupljanja u zavisnosti od efektivnog promjera presjeka h0.
Slika 3.27 Vremenski razvoj skupljanja
28
3.3 elik za armiranje
Za armiranje betonskih konstrukcija koriste se elici pod nazivom betonski elik ili elik za armiranje. Betonski elik dijeli se prema: - profilu, na ice 12 mm i ipke >12 mm; - mehanikim karakterisktikama (granica poputanja, vrstoa na zatezanje i rastezljivost pri slomu probnog uzorka na dijelu njegove duine 10), na visoko i normalno duktilne elike; - zavarljivosti, na nezavarljiv, zavarljiv pod odreenim uvjetima i zavarljiv; - povrinskoj obradi pri izvlaenju, na glatke i rebraste, ukljuujui i zavarene mree; - vrsti obrade, na toplo valjani, toplo valjan i hladno obraen i termiki poboljan elik. Oznaka elika sastoji se od dva broja, od kojih prvi oznaava normiranu karakteristinu granicu poputanja fyk, a drugi normiranu karakteristinu vrstou pri kidanju ftk. Proizvoa elika za armiranje garantuje za slijedee mehanike karakteristike: - karakteristinu vrstou pri kidanju (vlana vrstoa) (ftk); - karakteristinu granicu poputanja (fyk); - rastezljivost poslije kidanja na duini od 10 (); - sposobnost savijanja i povratnog savijanja ipke oko trna odreenog promjera s odreenim uglom savijanja bez pukotina ipke u zategnutom i pritisnutom pojasu; - karakteristinu dinamiku vrstou (granicu zamora). Dokaz svih nabrojenih mehanikih svojstava armature obavlja se prema standardima ispitivanja elika za armiranje. Glavni uslov dobre armiranobetonske konstrukcijeje potpuna saradnja izmeu betona i elika, to znai da elik mora biti dobro i vrsto obavijen betonom kako ne bi nastupilo klizanje armature u betonu. Pri malim posminim naponima izmeu armature i betona zadovoljava glatki okrugli presjek. S izradom kvalitetnijeg elika rasla je vrstoa elika, pa je sve vie prijetila opasnost da se elik odcijepi od betona. Spreavanje klizanja postie se upotrebom rebrastih profila. Rebrasti elici imaju znatno bolju prionljivost od glatkih pa doputaju upotrebu veih napona s tim da se mogu oekivati pravilno rasporeene pukotine u betonu manjih irina. Od elika za armiranje zahtijeva se velika rastezljivost, tj. veliko relativno izduenje prije sloma. To je potrebno u prvom redu radi izravnavanja napona u pojedinim ipkama armature na mjestu pukotina.
3.3.1 Vrste elika za armiranje
elik koje se koristi za armaturu dobavlja se u ipkama, kolutovima i tablama raznih oblika i presjeka, raznih duina, a i raznih kvaliteta. Na sl. 3.28. prikazano je nekoliko oblika armatura koje se upotrebljavaju u armiranom betonu: - glatka armatura (1); - rebrasta armatura (2,3 i 4); - sukana armatura (5 i 9); - sukana rebrasta armatura (6);
29
BI-armatura (7); Mreasta armatura od glatke i rebraste ice (8).
Slika 3.28 Oblici armature
Glatka armatura je od prirodnog elika (GA 240/360). Rebrasta armatura je od visokovrijednoga prirodnog tvrdog elika dobivenog prikladnim legiranjem (RA 400/500). Sukani profili su hladno obraeni elici. Mreasta armatura je takoer od hladno obraenih glatkih i rebrastih ica koje se zavaruju takasto elektrootporom u krutu mreu (MAG 500/560 i MAR 500/560). BI-armatura sastoji se od dvije hladno obraene ice meusobno spojene poprenim ipkama od prirodnog elika i zavarena. Nije doputena za dinamiko optereene konstrukcije i konstrukcije koje moraju biti nepropusne za vodu (BiA-680/800). Svojstva armaturnog elika opisana su dijagramom napon deformacija (dijagram - ). 3.3.1.1 Radni dijagram prirodnog elika (GA 240/360) Do granice proporcijonalnosti p dilatacija elika proporcionalna je naponu. Prirodni elik se do granice elastinosti e ponaa uglavnom kao elastian materijal tj. nakon rastereenja vraa se gotovo na prvobitnu duinu.
30
Slika 3.29 Dijagram - za prirodni elik
Taka F na dijagramu predstavlja donju granicu poputanja. Duina A-F je uslovna plastina deformacija koja oznaava granicu poputanja (velikih izduenja) i ve se standardno uzima da iznosi 2 %o. Taka B prestavlja gornju granicu poputanja. Vrna taka dijagrama L predstavlja vrstou na zatezanje ft, tj. najvei napon koji ipka moe podnijeti i deformaciju nakon koje dolazi do kontrakcije presjeka. U taki K nastaje slom. 3.3.1.2 Radni dijagram hladno obraenog elika
Slika 3.30 Dijagram - za prirodni hladno obraeni elik
Naknadnom hladnom obradom elika mijenjaju se karakteristike materijala, obino u korist boljih svojstava. Cilj tog postupka je koritenje manje koliine elika uz neto vei utroeni rad na obradu.
31
ice se ugriju na 900-1000 C te hlade u olovnim kupkama i provlae, pri sobnoj temperaturi, kroz kalibriranu matricu 5-6 puta. Kod prirodnih elika jo je velika razlika u neiskoritenim naponima od granice poputanja do vrstoe na zatezanje. Ako se ipka napree do blizu njene vrstoe, dakle iznad granice poputanja fy , do take H na dijagramu, pokazuje se vraanje deformacija po liniji O* - H. Pri ponovnom naprezanju deformisat e se ta ipka po slinom dijagramu s* - s*. Takav elik moi e se upotrebljavati do nove granice poputanja fy*, koja je znatno vie nego prije. Granica poputanja hladno obraenog elika nije vie tako jasno istaknuta kao kod prirodnih elika. Uzima se zato dogovorno za granicu poputanja napon koji izaziva trajne deformacije izduenja od 2%o. 3.3.1.3 Radni dijagram visokovrijednog prirodno tvrdog elika (RA 400/500) Visokovrijedni elici dobiveni legiranjem, a ne obraivanjem hladnim postupkom pokazuju sve karakteristike prirodnih elika s neto niom granicom izduenja u i ne tako naglaenom granicom poputanja (sl. 3.31).
Slika 3.31 Dijagram - za visokovrijedni prirodno tvrdi elik 3.3.2 Karakteristike pojedinih vrsta elika za armiranje
Karakteristine vrijednosti za granicu poputanja i vrstou na zatezanje odreuju se metodom statistike i vjerovatnoe na najmanjem broju od 30 uzoraka ako je ispunjen uslov normalne raspodjele. f tk = f tm gdje je : ftm srednja vrijednost rezultata ispitivanja ftk karakteristina vrijednost rezultata ispitivanja standardna devijacija
Karakteristike pojedinih vrsta elika date su u tablici 3.4
32
Tablica 3.4
Karakteristike pojedinih vrsta elika Din. Savijanje ftk fyk Trn Kut vrst. N/ N/ N/ % D mm2 mm2 mm2 20 18 240 360 2 180 1) 2) 400 Rebrasta armatura 640 500 10 5 90
4)
Red Oznaka Broj armature
Vrsta armature
Promjer ipke mm
Es N/ mm2
1.
GA 240/360 RA 400/5001 RA 400/5002 MAG 500/560 MAR 500/560 BiA 680/800 GA 220/340
Glatka armatura Rebrasta armatura
536
2. 3.
614
2005)
4.
5. 6.
Zavarene mree od hladno vu412 ene glatke i rebraste ice Armatura specijalnog 3.111.3 oblika Glatka 512 armatura
500
560
4 3)
180
1205)
680 220
800 340
5 18
6 6) 2
1806) 180
1705) -
Napomene : 1) Za 18 mm. 2) Za > 18 mm. 3) Ispitivanje na savijanje potrebno i obavezno samo za mree koje se upotrebljavaju kao savijene (spone). 4) Osim na savijanje ovaj se elik ispituje na povratno savijanje oko trna promjera 7 , uago savijanja 45, a ugao povratnog savijanja 22.5. 5) Dinamika vrstoa dokazuje se na uzorcima elika u betonu u savijenom obliku za armaturu od 1. do 3. , a za armaturu od 4. do 5. na samim armaturama ukljuujui i zavarene vorove. 6) Odnosi se na savijanje ice na mjestu vara. 3.3.2 Evropske norme za betonski elik EN 10080
Nacrt Europske norme za betonski elik EN 10080 definira karakteristine vrijednosti za vrstou na zatezanje elika ftk, te granicu poputanja fyk koja odgovara naponu kod kojeg je plastina deformacija 2%o . Mjera duktilnosti elika za armiranje izraena je preko deformacije u i odnosa (ft/fy)k. Deformacija u odgovara vrstoi elika ft.
1.9*105 2.0*105
Kao 1.
33
2.0*105 2.1*105
Dobra prionljivost armature i betona postie se rebrastim elikom kojem je parametar razvijena povrina rebra. Ona mora biti jednaka ili vea normiranoj vrijednosti. Zahtjev za armaturni elik je da je zavarljiv to je potrebno dokazati rezultatima ispitivanja. Vrste elika opisuju se preko : - fyk granice poputanja u N/ mm2; - uk i (ft/fy)k parametar duktilnost; - nazivnog promjera i svedene povrine rebra fR; - podobnosti na savijanje Svaki isporuitelj armature mora imati potvrdu rezultata ispitivanja za traena svojstva betonskog elika. U europskim normama definisane su dvije klase duktilnosti: - visoka duktilnost (klasa H) uk > 5%; (f t/fy)k > 1.08; - normalna duktilnost (klasa N) uk > 2.5%; (ft/fy)k > 1.05. S obzirom na vanjsku povrinu razlikuju se: - rebrasta armatura (dobra prionljivost); - glatka armatura (smanjena prionljivost). Zapreminska masa elika iznosi 7850 kg/m3, a temperaturni koeficijent istezanja Ts = 10 10 6 K 1 . Za srednji modul elastinosti moe se koristiti vrijednost Es = 200000 N/mm2. Prema buduim europskim normama EN 10080 i njihovim oznakama proizvodit e se slijedee vrste elika: ipke B 500 H, B 500 N Kolutovi B 500 H, B 500 N Zavarene mree B 500 H, B 500 N. Oznaka B 500 H znai elik za armiranje kojem je granica poputanja 500 N/mm2 visoke duktilnosti, dok oznaka N predstvalja elik normalne duktilnosti. Za elike koji e biti izloeni dinamikom naprezanju potrebno je poznavati vrstou zamora (trajnu vrstou) 2a = 0 u (raspon oscilacija). Za ipke i kolutove trajna vrstoa iznosi 200 N/mm2, a za mree 100 N/mm2 ( 0 = 300 N / mm 2 ).
34
Uslovi zajednikog rada betona i armature
4. USLOVI ZAJEDNIKOG RADA BETONA I ARMATURE 4.1 Prionljivost elika i betona Do sada su mehanike karakteristike betona i armature razmatrane zasebno. Meutim osnovni uslov njihovog zajednikog rada je prionljivost. Prionljivost omoguava preraspodjelu sila izmeu armature i okolnog betona, to je osnovni uslov teorije armiranobetonskih konstrukcija. Isto tako to su bolja svojstva prionljivosti povoljniji je mehanizam otvaranja prslina. 4.2 Naini prenosa sile izmeu betona i armature Kod armaturnih ipki prijenos sile izmeu betona i armature ostvaruje u poetku adhezijom, a nakon savladavanja sila adhezije trenjem. Efekat prenosa sile zavisi od hrapavosti povrine i poprenog pritiska na ipku. Glatke armaturne ipke, zbog svojih loih svojstava prionljivosti, danas se rijetko koriste. Ukoliko se koriste ankerisanje ipki potrebno je uraditi sa kukom. Kod zavarenih armaturnih mrea u prenosu sile uestvuju poprene ipke, koje moraju preuzeti treinu sile prihvaenu od strane podunih ipki.
Slika 4.1 Prionljivost kod BI elika Danas se uglavnom koristi rebrasti elik, kojim se aktivira efekat uklinjenja izmeu armature i betona. Betonska konzola smjetena izmeu rebara elika preuzima silu. vrstoa prionljivost zavisi od oblika rebara i moe se opisati kroz odnos povrine rebra i povrine betonskog cilindra koji obavija rebra (slika 4.2).
Slika 4.2 Parametarska definicija povrine rebara
35
Dobra prionljivost postie se uz potivanje slijedeih uslova: fR > 0,040 za 4mm < < 6mm fR > 0,045 za 6mm < < 12mm fR > 0,055 za 12mm < < 50mm Maksimalna vrijednost do koje ima smisla poveavati fR je fR=0,15. Za vee vrijednosti nema poveanja vrstoe prionljivosti. Na slici 4.3 prikazan je mehanizam nosivosti kroz prianjanje betona i armature. Kos rebrastog elika prionljivost se ostvaruje trenjem i efektom uklinjavanja rebara u beton. Sila prionljivosti iri se kroz okolni beton. Ovo naprezanje na pritisak stoji u ravnotei sa podunim naponima zatezanja L i prstenskim naponima zatezanja R. Popreni pritisak na armaturne ipke od optereenja i skupljanja betona svakako e doprinijeti boljoj prionljivosti.
Slika 4.3 Nosivost kroz prionljivost betona i armature 4.3 vrstoa prionljivosti Postoje dvije vrste sloma prionljivosti: a) smiui slom betonska konzola izmeu rebara je prerezana (slika 4.2) bd = fbd (4-1) b) slom prstenskog zatezanja prstenski naponi zatezanja dostiu nosivost betona na zatezanje. Dolazi do podunih prslina uzdu armature. vrstoa prionljivosti zavisi od od dimenzija betonskog elementa u pravcu betoniranja i poloaja i nagiba armaturnih ipki. Razlikujemo dobre uslove prianjanja PBI i loe uslove prianjanja PBII. Loi uslovi prianjanja javljaju se u gornjem dijelu betonskog tijela koje ima debljinu d>250mm i ako je nagib armature u odnosu na horizontalu manji od 450. Pad vrstoe u podruju PBII nastaje jer je beton u gornjem dijelu uvijek manje zbijen od onoga u donjem dijelu. Osim toga javlja se efekat objeenja betona, tj. beton se povlai prema dole i ostavlja ispod ipke prostor u kojem se formira vodena elija, koja nakon isuivanja ostaje praznina (slika 4.4).
36
Slika 4.4 Smanjena prionljivost u podruju PBII Definicija podruja prionljivosti prikazana je na slici 4.5.
Slika 4.5 Podruja prionljivosti
37
Za podruje dobre prionljivosti PBI i ipke sa dobrim svojstvima prionljivosti promjera ds < 32mm ili zavarene mree od rebrastih ipki u EC2 date su raunske vrijednosti vrstoe prionljivosti fbd. fck (N/mm2) fbd(N/mm2) 12 1,6 16 2,0 20 2,4 25 2,8 30 3,2 35 3,6 40 3,9 45 4,2 50 4,5
U podruju loe prionljivosti PBII vrijednosti iz tabele umanjuju se za 30%. 4.4 Osnovna duina ankerisanja Duina ankerisanja lbd je duina potrebna da armaturna ipka preuzetu silu zatezanja pomou napona prianjanja ankerie u beton. (4-2) Z s = A s f yd = U f bd l bd
2 ds (4-3) 4 U = ds (4-4) d f yd (4-5) l bd = s 4 f bd Ukoliko duina ankerisanja nije dovoljna dolazi do prekoraenja prstenskih napona zatezanja i pojave prslina uzdu armaturnih ipki.
As =
4.5 Pomjerljivo prianjanje
Slika 4.6 Pomjerljivo prianjanje
38
Na slici 4.6 prikazana je armatura poloena u betonsku prizmu, optereena na oba kraja silom zatezanja Fs iji intenzitet priblino odgovara eksploatacionom optereenju. elik ima dilataciju koja je oko 10 puta vea od dilatacije sloma okolnog betona 0,00010 < ct < 0,00025). Dakle, izmeu betona i armature javljaju se odreene razlike u dilatacijama. One su mogue samo ako izmeu betona i armature imamo relativni pomak (klizanje). Relativni pomak izmeu betona i armature javlja se sa otvaranjem prslina (slika 4.7).
Slika 4.7 Relativno pomjeranje izmeu betona i elika
Odvajanje betona od ipke najvee je u blizini pukotine te se postepeno smanjuje sa udaljenou od pukotine. Zbog napona prionljivosti beton je napregnut ekscentrinim zatezanjem, to ima za posljedicu pojavu propratnih prslina na mjestima koncentracija naprezanja, a to su uglovi betonskog zuba izmeu rebara. Zavisnost izmeu napona prianjanja bd i relativnog pomjeranja (klizanja) opisuje osnovni zakon prionljivosti. Monogobrojni eksperimenti pokazali su priblino linearan odnos izmeu vrstoe prionljivosti i vrstoe na pritisak kocke. Na slici 4.8 dati su zakoni prionljivosti u zavisnosti od profila armaturne ipke.
Slika 4.8 Zakon prionljivosti
39
vrstoa prionljivosti i zakon prionljivosti odreuju se pokusom izvlaenja prikazanim na slici 4.9.
Slika 4.9 a) Odreivanje zakona prionljivosti; b)Odreivanje srednje vrstoe prionljivosti
Srednja vrijednost napona prianjanja odreuje se za intenzitete sila pri kojim je izmjereno relativno pomjeranje (klizanje) 1 = 0,01mm, 2 = 0,1mm i 3 = 1mm. + + (4-6) m = 0,01 0,1 1,0 3 vrstoa prianjanja fbd odreuje se na minimalno 5 pokusa.
40
7. GRANINO STANJE UPOTREBLJIVOSTI Upotrebljivost i trajnost konstrukcije su od istog znaaja kao i postizanje potrebne nosivosti. Upotrebljivost moe biti naruena kroz: o Velike prsline; o Prevelike deformacije, progibe; o tetne vibracije; o Prodor vlage i vode; o Koroziju armature; o Habanje betona; o Poar Da bi se osigurala upotrebljivost konstrukcije prema EC2 provode se slijedei dokazi: 1. Ogranienje naprezanja 2. Ogranienje prslina 3. Ogranienje deformacija Dokaz graninog stanja upotrebljivosti provodi se za kvazi-statiko optereenje , u skladu sa EC2. Dokaz naprezanja betona pod kvazi-statikim optereenjem preporuuje se samo kod prednapregnutih betonskih elemenata, gdje su predviena ogranienja naprezanja za razne sluajeve optereenja u skladu sa EC2, 4.4.1.1. 7.1 Ogranienje irine prslina Openito se kod armiranobetonskih konstrukcija i konstrukcija od prednapregnutog betona javljaju prsline. Neracionalno je, a u veini sluajeva i nemogue, u potpunosti eliminirati prsline, osim u specijalnim sluajevima, kod izrazito agresivnih sredina, kada je to ulazni parametar. U normalnom sluaju imamo posla sa elementima koji imaju prsline. Cilj proraunske analize elementa je da se irina prslina u betonu ogranii tako da konstrukcija ima potrebnu upotrebljivost i trajnost. Potivanjem konstruktivnih preporuka vaeih standarda za beton osigurava se da e irina prslina biti manja od dozvoljenih vrijednosti., ime se spreava prodor agresivne sredine u beton i korozija armature. Beton je materijal koji ima veoma malu zateznu vrstou. Ona se u pravilu zanemaruje, jer ne postoji garancija da e se tokom eksploatacije zadrati zatezna vrstoa na istom nivou. Za potrebe prorauna armiranobetonskih i prednapregnutih betonskih konstrukcija koriste se karakteristine vrijednosti zatezne vrstoe prema EC2, 3.1.2.3: (2/3) f cm = 0,30 f ck (7-1) f ctk;0,05 = 0,70 f ctm (7-2)
f ctk;0,95 = 1,30 f ctm
(7-3)
gdje su: fctm srednja vrijednost zatezne vrstoe fck karakteristina vrstoa na pritisak cilindra fctk,0.05 donja granina vrijednost vrstoe na pritisak cilindra (5%-fraktil) fctk,0.95 gornja granina vrijednost vrstoe na pritisak cilindra (95%-fraktil)
204
Granino stanje upotrebljivosti
Tabela 7-1 Karakteristina vrstoa na pritisak betona, zatezna vrstoa betona i modul elastinosti (N/mm2)
Slika 7.1: Dijagram toka srednjeg modula elastinosti, zatezne vrstoe betona i dilatacije loma u ovisnosti od vrstoe na pritisak betona fck
Prihvaena vrijednost dilatacije loma betona je 0,09.

7.1.1 Otvaranje prslina kroz vezivanje betona
Opasnost od otvaranja prslina najvea je u fazi vezivanja betona. Usljed razvoja hidratacione topline dolazi do pojave velikih temperaturnih naprezanja u betonu, posebno ako su deformacije sprijeene, kao to je sluaj betoniranja betonskog zida na ve ovrslom betonskom temelju (slika 7.2).
Slika 7.2: Sprijeene deformacije zidne stijenke

205
Osim toga u stadiju izgradnje strukture betona, njegova zatezna vrstoa je veoma mala. Stoga se u cilju spreavanja otvaranja ranih prslina poduzimaju odreene tehnoloke mjere kao to su: o Upotreba agregata sa niskim sadrajem finih estica; o Manja koliina cementa manja toplina hidratacije; o Upotreba cementa sa razvojem manje topline hidratacije (npr. cement sa dodatkom leteeg pepela); o Mali vodocementni faktor; o Njega betona neposredno nakon ugradnje, kroz odravanje vlanosti u periodu vezivanja. Osim toga prsline u ranom stadiju mogu se reducirati djeliminim prednaprezanjem, kao to je sluaj u mostogradnji.
7.1.2 Mehanizam otvaranja prslina
7.1.2.1 Armiranobetonski tap optereen u teitu
Slika 7.3: Armiranobetonski tap u naponskom stanju I
206
Ukoliko je napon zatezanja u armiranobetonskom tapu manji od zatezne vrstoe betona, u tapu nema prslina. Sa daljim poveanjem naprezanja u tapu dolazi do otvaranja prve prsline na mjestu gdje je zatezna vrstoa betona najmanja. Poto armatura mora preuzeti optereenje dolazi do znaajnog poveanja naprezanja u armaturi. Naprezanje betona na mjestu otvaranja prsline pada na nulu. Daljnjim poveanjem naprezanja otvaraju se naredne prsline. Izmeu prslina beton ostaje u naponskom stanju I. Sila u armaturi se kroz prianjanje na duini uvoenja sile ls prenosi na beton. Nosivost betonskog tapa iskoritena je kada naprezanje armature prekorai granicu razvlaenja.
Slika 7.4: Armiranobetonski tap u naponskom stanju II (otvaranje prve prsline)
Slika 7.5: Armiranobetonski tap u naponskom stanju II (otvorene prsline)
207
Prva prslina otvara se u trenutku dostizanja zatezne vrstoe betona: N N (7-4) ct = = f ct N c, t = f ct [A c + ( e 1) A s ] A c + ( e 1) A s A i Naprezanje armature prije otvaranja prsline (naponsko stanje I) je: I s = e ct = e f ct (7-5) Naprezanje armature nakon otvaranja prve prsline (naponsko stanje II) je: N II (7-6) s = R As Sila zatezanja NR nakon otvaranja prve prsline dobija se iz uslova ravnotee: N R = f ct A i = f ct [A c + ( e 1) A s ] (7-7) Ako sa ct = A s /A ct oznaimo stepen armiranja betonskog presjeka, dobija se izraz za naprezanje u armaturi nakon otvaranja prslina: N f A f A f II (7-8) s = R = ct i = ct i ct As As ct A ct ct Iz gornjeg izraza moe se vidjeti da je naprezanje armature priblino obrnuto proporcionalno stepenu armiranja ct. Kod malog stepena armiranja moe se desiti da prilikom otvaranja prslina usljed sprijeenih deformacija skupljanja i puzanja betona napon u armaturi prekorai granicu razvlaenja, zato je potrebno primjeniti minimalni stepen armiranja u svim presjecima. Iz izraza (7-8) moemo odrediti potrebnu povrinu armature: f A A f A II (7-9) s = ct i A s = ct II i = 1,0 f ct ct II As s s (za centrino zatezanje moe se usvojiti Ai Act)
7.1.2.2 Armiranobetonski tap optereen na savijanje Prva prslina javlja se na mjestu maksimalnog momenta dostizanjem zatezne vrstoe betona. Skok naprezanja u armaturi na mjestu prsline je manji nego kod tapa optereenog na centrino zatezanje. Prije otvaranja prve prsline vai: M M I I I (7-10) ct = = f ct s = e ct W b h 2 /6 odnosno, I (7-11) M cr = f ct b h 2 /6 Nakon otvaranja prve prsline naprezanje armature je: M cr f b h 2 /6 f ct b h 2 f ct A c h f f II s = = ct = = 0,196 ct 0,2 ct (7-12) z As z As 6 0,85 h A s 6 0,85 h A s ct ct to odgovara minimalnom procentu armiranja na savijanje prema EC2.
Iz izraza (7-12) moe se odrediti potrebna armatura, f ct A c Ac As = 0,20 f ct II (7-13) II 6 0,85 s s Ako armaturu izrazimo u funkciji od zategnute zone betona ( A ct A c /2 ) izraz (7-13) A ct (7-14) moemo napisati: A s 0,40 f ct II s
208
Prethodni izraz odgovara izrazu za minimalni procent armiranja, EC2, 4.78: A s = k c k f ct, eff A ct / s
(7-15)
Iz prethodnih izraza je vidljivo da potrebna povrina armature zavisi od raspodjele naprezanja u poprenom presjeku.
Slika 7.6: Otvaranje prslina i raspodjela naprezanja u gredi optereenoj na savijanje
209
7.1.3 Minimalna armatura
U svakom presjeku armiranobetonskog konstruktivnog elementa mora biti prisutna minimalna koliina armature kako bi se smanjila mogunost otvaranja prslina. Otkaz nosaa u tom sluaju nastaje kada naprezanje u armaturi na mjestu prsline prekorai naprezanje na granici razvlaenja. Prema EC2 minimalna armatura odreuje se prema izrazu (7-15). Parametri izraza su slijedei: As potrebna povrina zategnute armature - faktor kojim se uzima u obzir raspodjela naprezanja u poprenom presjeku pri kc otvaranju prve prsline (kc = 1,0 za isto zatezanje, kc = 0,4 za isto savijanje) k - faktor kojim se uzima u obzir nelinearna raspodjela vlastitih naprezanja k = 0,8 za pravougaone poprene presjeke visine h 30cm k = 0,5 za pravougaone poprene presjeke visine h 80cm fct,eff - efektivna vrstoa na zatezanje betona u trenutku otvaranja prve prsline s - doputeno naprezanje armature neovisno od otvaranja prsline (maksimalno fyk) Act - povrina poprenog presjeka zategnute zone Ogranienje kosih prslina osigurano je kroz ogranienje doputenog rastojanja uzengija prema EC2, dio 5.4.2.2, odnosno kroz minimalni stepen armiranja smiuom armaturom. Maksimalan razmak uzengija smax je: VSd 0,2 VRd2 0,2 VRd2 VSd 2/3 VRd2 VSd > 2/3 VRd2 s max = 0,8d 300mm s max = 0,6d 300mm s max = 0,3d 200mm (7-16)
Stepen armiranja smiuom armaturom je: w = A sw /(s b w sin)

Tabela 7-2: Minimalna vrijednost w (EC2, tabela 5.5)
Klasa betona
C12/15 i C20/25 C25/30 i C35/45 C40/50 i C50/60
Klasa armature S 220 S 400 S 500
0,0016 0,0024 0,0030
0,0009 0,0013 0,0016
0,0007 0,0011 0,0013
7.1.4 Razmak prslina
Iz uslova ravnotee (porast naprezanja u armaturi = sila zatezanja u betonu na mjestu otvaranja prsline) dobije se: Fs = A s s = A c ct (7-17) gdje je: Fs porast sile u armaturi kroz otvaranje prsline s = sr s - poveanje naprezanja u armaturi kroz otvaranje prsline ct naprezanje na zatezanje betona neovisno od otvaranja prslina
210
Slika 7.7: Centrino zategnut armiranobetonski tap u naponskom stanju II nakon otvaranja prve prsline
Uz pretpostavku konstantnih napona prianjanja na cijeloj duini unosa sile le vrijedi : 2 s = l E f bd (7-18) 4 gdje je: 2 = A s - povrina armature 4 l E f bd = Fs l E - kontakt povrina izmeu betona i armature fbd napon prianjanja, koji je prema EC2, 2/3 f bd = (2,25 f ctk;0,05 )/ c = (2,25 0,7 f ctm )/ c = (2,25 0,7 0,3f ck )/ c (7-19)
211
Tabela 7-3:Proraunska vrijednost napona prianjanja fbd kod dobrih uslova prianjanja (EC2, tabela 5.3) u MPa fck glatka ipka rebrasta ipka 32mm, armaturna mrea
12 16 20 25 30 35 40 45 50 0,9 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,6 2,0 2,3 2,7 3,0 3,4 3,7 4,0 4,3
Iz izraza (7-18) dobije se izraz za duinu uvoenja sile u beton: s (7-20) lE = f bd 4 Zamjenom porasta naprezanja u armaturi sa vrijednou naprezanja na granici razvlaenja s = fyd dobije se poznati izraz za duinu ankerisanja lb: f (7-21) l b = yd f bd 4
7.2 Ogranienje irine prslina prema EC2
Proraun irine prslina usljed naprezanja od vanjskog optereenja provodi se u skladu sa EC2 za kvazistatiki sluaj optereenja (EC2, 4.4.2.1). Doputena raunska irina prslina prema EC2 zavisi od klase okoline (tabela 7-4) i to: o kod armiranobetonskih elemenata objekata u okolini klase 2-4 naksimalna irina prslina za kvazi-statiki sluaj optereenja je 0,3mm, ukoliko nema nekih posebnih zahtjeva u pogledu vodopropusnosti betona; o kod armiranobetonskih elemenata objekata u okolini klase 1 irina prslina nema uticaj na trajnost. Ogranienje prslina je uglavnom iz estetskih razloga.
Tabela 7-4:Klase okoline u zavisnosti od uslova okoline (EC2, dio 1:Tabela 4.1)
Primjeri uslova okoline Klasa okoline 1. Suha okolina 2. Vlana okolina Unutranje prostorije stanova i biroa Unutranje prostorije sa velikim procentom vlage (veeraj), vanjski elementi, elementi u neagresivnom tlu i/ili u vodi Vanjski elementi izloeni mrazu, elementi u neagresivnom tlu i/ili u vodi, unutranji elementi u visokom procentu vlage. 3. Vlana okolina sa mrazom i Vanjski elementi izloeni mrazu I efektu efektom roenja roenja. U podruju prskanja vodom, ili elementi 4. Uticaj morske soli a uronjeni u more kod kojih je jedna povrina bez izloena zraku. Zrak zasien slanim mraza isparenjima. U podruju prskanja vodom, ili elementi b uronjeni u more kod kojih je jedna povrina sa mrazom izloena zraku. Zrak zasien slanim isparenjima. Naredne klase mogu se svrstati kao zasebne ili u kombinaciji sa gore pomenutim klasama: 5. Agresivna hemijska okolina Slabo agresivna okolina a Srednje agresivna sredina b Jako agresivna sredina c a bez mraza b sa mrazom
212
Ukoliko nisu dati posebni zahtjevi vae slijedee smjernice za doputenu raunsku irinu prslina wk,dop : - armirani beton u suhoj okolini wk,dop 0,40mm - armirani beton na otvorenom wk,dop 0,25mm - prednapregnuti beton wk,dop 0,20mm - rezervoari za vodu wk,dop 0,10mm
7.2.1 Zatita armature od korozije
Zatita armatura od korozije mora se ostvariti okolnim betonom. Pri tome armatura terba biti obavijena zatitnim slojem betona dovoljne debljine u zavisnosti od uslova okoline. Minimalna vrijednost minc data je u EC2, tabela 4.1 i 4.2.
Tabela 7-5:Zahtjevi u pogledu zatitnog sloja betona za normalan beton (EC2, dio 1:Tabela 4.2)
2) Kod ploastih elemenata moe se umanjiti za 5mm za klasu okoline 2-5 3) Nadalje se moe smanjiti za jo 5mm ukoliko je klasa vrstoe betona C40/50 i vea, i to za armirani beton u okolini klase 2a do 5b i za prednapregnuti beton u okolini klase 1 do 5b. U svakom sluaju zatitnis loj betona ne smije biti manji od propisanog za klasu okoline 1. 4) Za klasu okoline 5c mora se primjeniti povrinska zatita betona, kako ne bi dolo do direktnog kontakta sa agresivnom materijom.
Nominalna vrijednost zatitnog sloja betona je: nom c = min c + h (vidi Poglavlje 9 Konstruktivne pojedinosti)
7.2.2 Proraun raunske irine prsline wk
(7-22)
Raunska irina prslina odreuje se prema izrazu: w k = s rm sm (7-23) gdje je: - faktor usklaivanja, koji predstavlja odnos izmeu raunske vrijednosti i srednje vrijednosti irine prslina. Ovim faktorom se usklauju razlike izmeu teorije i prakse. Kod naprezanja usljed sprijeenih prinudnih deformacija zavisno od minimalne visine presjeka h faktor usklaivanja je: za h 30cm = 1,3 = 1,7 za h 80cm za naprezanje od vanjskog optereenja = 1,3 srm srednji razmak prslina nakon zavretka mehanizma otvaranja prslina srednja dilatacija armaturnog elika sm
213
Slika 7.8: Dijagram - prema EC2
Srednja dilatacija armaturnog elika moe se odrediti prema izrazu: 2 sr s (7-24) 1 1 2 sm = srm + Es s gdje je: srednja dilatacija armature pod mjerodavnim optereenjem uz uzimanje u obzir srm nosivosti na zatezanje betona izmeu prslina, skupljanja itd. 1 - koeficijent kojim se uzima u obzir uticaj svojstava prionljivosti armaturnih ipki na srednju dilataciju i iznosi: 1 = 1,0 za rebraste ipke 1 = 0,5 za glatke ipke - koeficijent kojim se uzima u obzir vrsta optereenja i njegovo trajanje: 2 2 = 0,5 za dugotrajna i esto promjenljiva optereenja 2 = 1,0 za kratkotrajna optereenja naprezanje na zatezanje armature za mjerodavnu kvazi-statiku kombinaciju s optereenja naprezanje na zatezanje armature u isupcalom presjeku za kombinaciju sr optereenja koja dovodi do otvaranja prve prsline (dostizanje fctm u mjerodavnom presjeku) Srednji razmak prslina odreuje se prema izrazu: 0,25 k 1 k 2 s rm = 50 + r gdje je: koeficijent koji opisuje svojstva prionljivosti k1
214
(7-25)
za rebraste ipke k1 = 0,8 za glatke ipke k1 = 1,6 k2 - koeficijent kojim se uzima u obzir uticaj raspodjele dilatacije u presjeku na rastojanje prslina za isto savijanje k2 = 0,5 za centrino zatezanje k2 = 1,0 za ekscentrino zatezanje k2 = 0,5(1+2)/1 Pri emu je 1 vea, a 2 manja dilatacija zatezanja na rubovima promatranog presjeka, koje se odreuju za ispucali presjek. - promjer armaturne ipke r = As/Ac,eff efektivni stepen armiranja, gdje je As povrina armature unutar efektivne zategnute povrine betonskog presjeka Ac,eff
Slika 7.9: Efektivna betonska povrina Ac,eff
Ukoliko kod ortogonalno armiranih konstruktivnih elemenata (npr.ploe) prslina zatvara sa armaturom ugao vei od 15o, moe se razmak prslina odrediti prema izrazu: 1 (7-26) s rm = cos sin + s rmx s rmy gdje je:
215
srmx, srmy
ugao izmeu armature u x smjeru i pravca glavnih napona zatezanja - srednje rastojanje prslina u x i y smjeru
7.3 Deformacije betonskih konstrukcija 7.3.1 Ogranienje progiba

Deformacije betonskih konstrukcija odreuju se za kvazi-statiko optereenje. Prema EC2, 4.4.3.1 gornja granica progiba grede, ploe ili konzolne grede pod kvazistatikim optereenjem je: (7-27) dopw = leff/250 U openitom sluaju leff je razmak oslonaca. Ugibi elementa mogu da uzrokuju oteenja pregrada, elemenata koji su spojeni ili su u kontaktu sa istim. U tom sluaju za gornju granicu progiba usvaja se leff/500. Progibi se mogu umanjiti izvedbom elementa u oplati sa predprogibom. Predprogib ne smije biti vei od leff/250. Ako se radi element sa predprogibom doputeni progib elementa je: (7-28) dopw = leff/250 (predprogib) + leff/250 = leff/125
Slika 7.10: Odreivanje efektivnog raspona leff za razne uslove oslanjanja

Dokaz progiba moe se provesti kroz: o Ogranienje vitkosti na savijanje leff/d o Taan proraun progiba uz uzimanje u obzir nelinearnog ponaanja materijala i vremenski zavisnih deformacija (puzanje i skupljanje), pomou tabela ili raunarskih programa.
216
7.3.2 Ogranienje vitkosti na savijanje

Osim tanog nelinearnog prorauna progiba armiranobetonskih greda uz pomo raunara, u EC2 daje se i jednostavan dokaz kroz ogranienje vitkosti na savijanje, kojim se moe uraditi runi proraun.
Tabela 7-6:Osnovne vrijednosti doputene vitkosti na savijanje leff/d armiranobetonskih konstruktivnih elemenata koji nisu optereeni silama uzdu osi
Vrijednosti u gornjoj tabeli zasnovani su na uslovima: ftot leff/250 (ukupni progib) fcs leff/500 (progib usljed skupljanja i puzanja) 7.3.2.1 Proraun potrebne vitkosti na savijanje na jednostavnom primjeru
f=
4 2 2 5 q leff 5 q leff l4 5 maxM leff = eff = 384 E I 48 8 E I 48 I E
217
b h 2 12 2 maxM M = dop maxM = dop W = dop 3 h I W 6bh 2 2 l l 5 maxM l eff 5 2 l f 2 5 f = = eff dop = k eff = dop eff l eff h 48 E h 48 I E 48 h E l f leff 1 l l 1 = = = k eff eff Sa dop f = eff , slijedi leff 250 leff 250 h h 250 k 250 Prethodnim proraunom definisan je odnos izmeu maksimalne deformacije i vtkosti na savijanje. Progib armiranobetonskog elementa utvruje se za element sa prslinama. dop = U tabeli 7-6 vidljiva je razlika osnovnih vrijednosti za jae i manje napregnute armiranobetonske elemente. Nivo naprezanja moe se izraziti preko stepena naprezanja , koji predstavlja odnos povrine armature napregnute na savijanje i betonske povrine, A = sl (7-29) (A c = b d) Ac Na osnovu stepena naprezanja moe se uraditi podjela na: o malo naprezanje < 0,5% (ploe su uglavnom malo napregnute) o srednje naprezanje 0,5% < < 1,5% o veliko naprezanje > 1,5% Vrijednosti u tabeli 7-6 vrijede samo za standardne sluajeve. Vrijednosti iz tabele se umanjuju u slijedeim sluajevima: o pregradni zidovi sa leff > 7,0m 7,0/leff o ravne ploe sa leff > 8,5m 8,5/leff o T grede sa beff/bw > 3 0,8 o Kod naprezanja armature s > 250N/mm2 250/s Priblino se s moe odrediti iz izraza: 250 400 A s, prov = s f yk A s, req
(7-30)
M M M (7-31) = s = z 0,9 d 0,9 d A s Pri tome treba voditi rauna da raspodjela naprezanja za stanje eksploatacije ne odogovara raspodjeli naprezanja za granino stanje nosivosti. Stoga se izraz (7-31) moe koristiti samo kao priblina vrijednost koja se doputa samo kod pojednostavljenog postupka ogranienja progiba. U stanju eksploatacije krak unutranjih sila moe se odrediti pomou izraza: x z II = d (7-32) 3 gdje je: A E x = d [2 + e ] e ( = s ; e = s ) (7-33) bd Ec odnosno, Fs = s A s =
Napomena: Dijagram - betona u stanju eksploatacije ne odgovara dijagramu parabola+pravougaonik, koji se koristi za dimenzioniranje na savijanje.
218
Slika 7.11: Dijagram naprezanje-deformacija za beton napregnut na pritisak 7.3.3 Taan proraun progiba
Taan proraun progiba potreban je samo ako je vitkost na savijanje vea od vrijednosti datih u tabeli 7-6. Izmeu ostalog prilikom prorauna treba voditi rauna o slijedeem: o Dejstvu puzanja i skupljanja o Sudjelovanju betona u nosivosti na zatezanje izmeu prslina o Uticaj naprezanja usljed sprijeenih deformacija kao to je uticaj temperature o Vrsta optereenja: statiko-dinamiko o Odgovarajui modul elastinosti betona u zavisnosti vrste agregata i koeficijenta trenja u trenutku nanoenja optereenja o Prsline usljed prethodnih naprezanja Maksimalan progib moe se odrediti prema izrazu: Mq 2 1 1 1 ; = w' ' ; = f = k leff rtot r r q E c, eff I gdje je: k koeficijent koji uzima u obzir raspodjelu momenata Ukupno krivljenje poprenog presjeka moe se odrediti prema izrazu:
1 1 1 = + rtot rsav rcs
Stanje I Stanje II
(7-34)
1 1 + r + r cs sav
(7-35)
gdje je: rsav krivljenje poprenog presjeka usljed momenta savijanja rcs krivljenje poprenog presjeka usljed puzanja i skupljanja
219
Slika 7.12: Proraun deformacija (Stadij I)

Proraunski se tretiraju dva granina sluaja: o Neispucali presjek (Stadij I): elastino ponaanje materijala o Potpuno ispucao presjek (Stadij II): Beton ne preuzima nikakvu silu zatezanja. Stvarno ponaanje betonskih konstruktivnih elemenata je izmeu ova dva granina sluaja. Za ravnoteu kod konstruktivnih elemenata optereenih na savijanje vrijedi: = II + (1 ) I (7-36) gdje je: faktor deformacije (u ovom sluaju moe se uzeti kao progib) I, II - odgovarajua vrijednost faktora deformacije za neispucali i ispucali presjek - koeficijent raspodjele dat izrazom
sr = 1 1 2 s Objanjenje pojedinih parametara iz izraza (7-37) vidi na strani 7/11. Za neispucali popreni presjek je =0.
(7-37)
220
7.3.3.1 Krivljenje usljed vanjskog optereenja
Slika 7.13: Raspodjela dilatacija i naprezanja u armiranobetonskom presjeku u fazi ekploatacije
U nastavku se uzima linearan odnos izmeu dilatacije i naprezanja betona u pritisnutoj zoni (c = cEc) i bez prisustva normalne sile. x (7-38) Fs = Fc s E s A s = co E c b Fh = 0 2
Iz geometrijskih odnosa slijedi,
s = co s = co (d x) dx x x co x x2 (d x) E s A s = co E c b (d x) E s A s = E S b x 2 2 E A 2 (d x) s s = x 2 2 (d x) e l d = x 2 Ec b A E ( = s ; e = s ) bd Ec Rjeenja kvadratine jednaine su: 2 e l d x1,2 = ( e l d) 2 + 2 e l d 2 2
x1,2 = d ( e l ) 2 + 2 e l e l d
(7-39)
(7-40)
x=d
[2 + e ] e e )
x 3
(7-41) (7-42)
Krak unutranjih sila je: z II = d Za isto savijanje vrijedi: M = Fs z II = A s E s s z II
M = s A s E s z II 1 s = Iz geometrijskih uslova je, rII (d x)
(7-43) (7-44)
221
odnosno, 1 s M = = rII (d x) z II A s E s (d x)
(7-45)
Slika 7.14: Dilatacija i krivljenje kod istog savijanja

7.3.3.2 Krivljenje usljed puzanja i skupljanja Krivljenje usljed puzanja i skupljanja javlja se zbog sprijeenog skraenja betona ugraenom armaturom. Kod jednakih povrina pritisnute i zategnute armature nema krivljenja usljed dugotrajnih deformacija. Uz uzimanje jednolikog, nesprijeenog skraenja usljed skupljanja po visini presjeka dobije se u armaturi sila pritiska (7-46) Fcs = cs E s A s gdje je: cs dilatacija armature usljed puzanja i skupljanja betona
Slika 7.15: Dilatacija presjeka usljed puzanja i skupljanja

Moment u odnosu na neutralnu os je: M cs = Fcs (d x) = cs E s A s (d x) (7-47)
222
Za naprezanje na savijanje vai: 1 s M = = rcs, II (d x) z II A s E s (d x) tj.

1 =
(7-48)
cs A s E s (d x) cs (7-49) = rcs, II z II A s E s (d x) z II Kod presjeka armiranog armaturom u vie slojeva izraz (7-49) transformie se u oblik: (A z ) 1 (7-50) = cs si si rcs, II z II A s (d x)
7.4 Primjeri 7.4.1 Dokaz prslina

Armatura RA 400/500 : f yd = E s = 200000N/mm f yk s
2
400 = 347,8N/mm 2 1,15
Beton
C 35/45 : f cd = f ck 35 = = 23,3N/mm 2 s 1,5
fctm=3,2 N/mm2 fctk,0.05=2,2 N/mm2 Ecm=33500 N/mm2 =1,0
Zadano je:
b=0,60 m bw=0,25 m
h=0,80 m hf=0,15 m q=(0,600,15+0,600,25)25=6,31 kN/m 1=0,5 q1=15 kN/m o=0,7 1=0,5 q2=20 kN/m o=0,7 2=0,3 2=0,3
Stalno optereenje: Pokretno optereenje:
223
7.4.1.1 Momenat savijanja
7.4.1.2 Dimenzioniranje na savijanje (ULS) Osnovna kombinacija: M sd = g M g + g M q,1 + i >1 q 0,i M q,i Msd=1,3514,06,31+1,5018,020,0+1,500,7018,015,0=942,76 kNm0,943 MNm Msd=1,118,06,31-0,9046,31+1,5018,020,0+1,500,7018,015,0 =925,72 kNm0,926 MNm<0,943 MNm Dimenzioniranje pomou blok dijagrama na prezanja: M sd 0,943 Sd = = = 0,120 2 f cd b d 1,0 23,30 0,60 0,75 2
224
= 1,25 1 1 (2 ) = 1,25 1 1 (2 0,118) = 0,160 Visina pritisnute zone: x=d=0,1600,75=0,120 m

Popreni presjek se dimenzionira kao pravougaoni presjek.
0,120 m<hf=0,15m
Kontrola deformacije armature: 1 0,160 1 s = 3,5 = 3,5 = 18,38 % 0 > yk,0.95 = 3,36 % 0 < su = 50,0 % 0 0,160 Krak unutranjih sila: =1-0,4=1-0,40,160=0,936 Potrebna armatura : M sd 0,943 = 10 4 = 38,62 cm 2 pot.A s,f = d f yd 0,936 0,75 347,8 Minimalno potrebna armatura prema EC2: 0,60 b t d 0,60 0,25 0,725 A s,min > = 10 4 = 2,72 cm 2 f yk 400
usv.532 (40,21 cm 2 )
A s,min > 0,0015 b t d = 0,0015 0,25 0,725 10 4 = 2,72 cm 2 < 28,27 cm 2
Maksimalna povrina armature prema EC2: As,max=0,04Ac=0,04(0,600,15+0,250,65)104=101,0 cm2>28,72 cm2 7.4.1.3 Kombinacije optereenja za granino stanje upotrebljivosti (SLS)
esta kombinacija
M esto = j M G, j + 1,1 M Q,1 + i >1 2,i M Q Mesto=146,31+0,5018,020,0+0,3018,015,0=349,34 kNm0,349 MNm

Kvazi-stalna kombinacija
M kvazi-stalno = j M g, j + i1 2,i M q,i Mkvazi-stalno=146,31+0,3018,0(20,0+15,0)=277,34 kNm0,277 MNm
7.4.1.4 Odreivanje irine prslina

Odreuje se prema izrazu (7-23): Wk=smsrm
225
7.4.1.4.1 Srednja dilatacija armature sm Srednja dilatacija armature odreuje se prea izrazu: sm=s2-tr gdje je: t koeficijent koji uzima u obzir trajanje optereenja t=0,4 - za kratkotrajno optereenje t=0,25 za dugotrajno ili esto promjenjivo optereenje r r=sr2-sr1 sr1 dilatacija armature usljed momenta prsline za stadij I (popreni presjek bez prslina) sr2 - dilatacija armature usljed momenta prsline za stadij II (popreni presjek sa prslinama) Moment mjerodavan za proraun irine prslina: Mr,m=fctmWzat.vlakna
Odreivanje idealnog poprenog presjeka u stadiju bez prslina (stadij I)
As1=40,21 cm2 s = E s 200000 = = 5,97 Ec 33500
226
e ideal. = I ideal.
A e = 98425,9 = 36,12cm 0,36m 2724,84 A = I + A e e A = 0,0183m

i i i 2 i i i 2 ideal. i
I ideal. 0,0183 = = 0,042m 2 h e ideal. 0,8 0,36 Mr,m=fctmWdole=3,21030,042134,4 kNm0,1344 MNm Wdole = Da bi se dobila deformacija u armaturi usljed momenta Mr,m za stadij I, potrebno je odrediti moment otpora presjeka u nivou teita armature. I ideal 0,0183 Warmature = = = 0,0488 m 3 h e ideal 0,075 0,8 0,35 0,075 Napon u betonu u nivou teita armature: M r,m 0,1344 c,sr1 = = = 2,75 MN/m 2 Warmature 0,0488 Deformacija betona u noviu teita armature pod dejstvom momenta otvaranja prsline: c,sr1 2,75 sr,1 = = = 0,0000822 = 0,0822% 0 Ec 33500 Nakon to se otvore prsline slika deformacija se mijenja. Neutralna os prolazi kroz teinicu idealnog poprenog presjeka. s As 5,97 40,21 10 4 2bd 2 0,60 0,725 = 1+ 1+ = 0,2m x II = 1+ 1+ 4 b A 0,6 5,97 40,21 10 s s x II h f = 0,15m primjenjuju se izrazi za gredu ''T'' presjeka:
x II = k 2 + k 2 + b w (2 d A e + h f k 1 )
2
bw
hf 2 k1 h f 3 2 x + b w x II II z II = d h f 3 b w x II + k 1 2 x II Uz uvoenje odnosa: s=Es/Es; Ae=sAs; k1=hf(b-bw); k2=Ae+k1 xII=0,208 m ZII=0,660 m Napon u armaturi nakon otvaranja prslina je: M r,m 0,1344 sr2 = = = 50,64MN/m 2 Z II A s1 0,660 40,21 10 4 Deformacije u armaturi nakon otvaranja prslina je: 50,64 sr2 = sr2 = = 0,0002532 Es 200000 Deformacije pri prelasku iz stadija I u II r=sr2-sr1=0,0002532-0,0000822=0,000171
227
Deformacije u armaturi za isti stadij II
Deformacija u armaturi usljed Mkvazi-stalno: M 0,277 s2,qs = kvazistalno = = 104,38MN/m 2 4 Z II A s 0,660 40,21 10 104,38 s2,qs = s2 = = 0,000522 E s 200000 Deformacija u armaturi usljed Mesto: M esto 0,349 s2,h = = = 131,51MN/m 2 Z II A s 0,66 40,21 10 4 131,51 s2,h = = 0,000658 200000 s2=s2h=s2,qs+s2,M s2,M=0,658-0,522=0,136%0 s2,qs 0,522 udio Mkvazi-stalno u s2: = = 0,793% 0 s2 0,658 s2,M 0,136 udio M u s2: = = 0,207% 0 s2 0,658 sm=s2-tr=0,000658-0,7930,250,000171-0,2070,250,000171=0,000615 7.4.1.4.2 Srednje rastojanje prslina srm Srm=50+0,25k1k2/r (mm) Ac,eff.=2,5(80-72,5)25=469 cm2 r = 40,21 = 0,0857 469,0
Srm=50+0,250,80,532 / 0,0857=87,65 mm
Raunska vrijednost irine prsline je:
Wk=smSrm =1,7 =1,3 prsline usljed optereenja prsline usljed sprijeenih pomaka
Wk=1,70,0006150,08765=0,0000916 m=0,0916 mm Wgr.=0,3 mm Wgr.=0,15 mm

228
- za normalne AB konstrukcije - za vodonepropustan beton
7.4.2 Dokaz progiba
Materijal: Beton C20/25 fck = 20 N/mm2 fctm = 2,2 N/mm2 Ecm = 29000 N/mm2 Armatura Es = 200000 N/mm2 Parametri skupljanja i puzanja: Ac = 500 x 300 = 150000 mm2 u = 2 x (500+300) = 1600mm2 Ac/u = 94 = 2,0 s = -300 . 10-6 Kontrola progiba: leff / d = 721/45,5 = 16 < dop = 35 Presjene sile: Optereenje na gredu je: qstalno = 10,0kN/m Msd, stalno = 65kNm
Krivljenje neispucalog presjeka u sredini raspona 1/rI
M cr = (f ctm bh 2 )/6 = 2,2 0,3 0,52 /6 103 = 27,5kNm E cm 29 E c, eff = = = 9,67kN/mm2 (1 + ) 1 + 2,0 1 M sd,stalno 65 10 6 12 = = = 2,15 10 6 3 3 r (E I) (9,67 10 300 500 ) I 1
Krivljenje ispucalog presjeka u sredini raspona 1/rII
[1/mm]
= A s /(bd) = 8,2/(45,5x30,0) = 0,006
229
e = E s /E c, eff = 200/9,67 = 20,68 Visina pritisnute zone je: x = d ( e [2 + e ]) d e

x = 455 (20,68 0,006 [2 + 20,68 0,006] 455 20,68 0,006 = 177mm Napon u armaturi: M Sd,st a ln o M Sd,st a ln o 65 10 6 = = s = = 200 N/mm 2 As z A s (d x/ 3) 820 (455 177 / 3)
1 s 200 6 r = (d x) = 200 103 (455 177) = 3,60 10 II
[1/mm]
Preraspodjela krivljenja od optereenja Napon u armaturi na mjestu prsline je: M cr f b h2 27,5 sr = = ctm = = 84,6N/mm 2 4 As z 6 As z 8,2 10 (0,455 0,177/3) Koeficijent preraspodjele:
sr 84,6 = 1 1 2 = 0,91 = 1 0,5 200 s Za rebrasti elik I dugotrajno optereenje vrijedi: 1 2 = 0,5 Ukupno krivljenje od vanjskog optereenja je: 1 1 1 = + (1 ) = (0,91 3,6 + 0,09 2,15) 10 6 = 3,47 10 6 rm rII rI
Krivljenje usljed puzanja i skupljanja betona
[1/mm]
Koritenjem izraza (7-48), odnosno (7-49) moe se odrediti krivljenje za neispucali I ispucali presjek: 1/k II 1,26 e = 20,68 0,0055 = 0,113 1/k I 0,8 kI i kII odreuju se prema izrazima iz Beton kalendara 1995.godina, Dio 1, strana 665. 1 A z 820 205 12 = cs e s s = 300 10 6 20,68 = 0,267 10 6 [1/mm] rcsI k III 1,25 300 5003
A (d x) 12 300 10 6 20,68 820 (455 177)/12 S II = = 0,760 [1/mm] = cs e s rcs,II I II b d 3 k II 300 455 3 0,79 Ukupno krivljenje usljed puzanja i skupljanja betona je: 1 1 1 = + (1 ) = (0,91 0,760 + 0,09 0,27) 10 6 [1/mm] rcs, m rcs, II rcs, I 1 = cs e
Ukupno krivljenje je: 1 1 1 = + = (3,47 + 0,72) 10 6 = 4,19 10 6 rtot rm rcs, m
[1/mm]
230
Progib u sredini raspona je: f = k leff
1 = 0,104 5,102 106 4,19 10 6 = 11,3 mm rtot Koeficijent k za razne raspodjele momenata je:
2
231
8. KONSTRUISANJE I DIMENZIONIRANJE PRIMJENOM TAPNIH MODELA Kod linijskih nosaa (greda, stub itd.) u proraun se ulazi sa pretpostavkom da popreni presjeci, nakon deformacije, ostaju ravni (Bernoulli-Navier-ova hipoteza). To znai da su deformacije x u poprenom presjeku linearne. Ova pretpostavka ne vai za zidove, kod kojih su deformacija x izrazito nelinearne. Takoe i kod linijskih nosaa postoje odreena podruja u kojima Bernoulli-jeva hipoteza nije primjenjiva. Ova podruja se nazivaju podruja diskontinuiteta i oznaavaju se kao D-podruja. 8.1 B-podruja B-podruja su podruja kontinuiteta u kojima vrijedi teorija tapa. Ovo vrijedi samo u podrujima istog savijanja ili savijanja sa uzdunom silom bez poprene sile (V = 0). Meutim, moe se za vitke grede (rigle) i stubove, gdje se javljaju i poprene sile, priblino uzeti linearna raspodjela deformacija. Isto tako u B-podrujima moemo primjeniti reetkaste modele o emu je reeno u poglavlju 6. Na slici 8.1 prikazan je standardni reetkasti model koji se primjenjuje za grede i rigle ramova.
Slika 8.1: Standardni reetkasti model za grede Nagib pritisnutih dijagonala odabire se u granicama: 30o 60o. Promjenom ugla mijenjaju se vrijednosti potrebne armature uzengija i naprezanja pritisnutog tapa. Mali ugao javlja se ako je presjek optereen silom uzdu osi nosaa (prednaprezanje) i kod irokih rebara sa relativno malom koliinom uzengija. Veliki ugao susreemo ako na popreni presjek djeluju podune sile zatezanja i kod tankih rebara sa relativno velikom koliinom uzengija.
232
Konstruisanje i dimenzioniranje primjenom tapnih modela
8.2 D-podruja D podruja (podruja diskontinuiteta) jesu ona gdje nije upotrebljiv reetkasti model sa slike 8.1 za opis unutranjeg toka sila. Podruja diskontinuiteta dijele se na podruja geometrijskog i statikog diskontinuiteta. Geometrijski diskontinuitet javlja se kod nosaa koji su diskontinuirano oblikovani kao to su: grede stepenasto promjenljivog poprenog presjeka, zarezani oslonci, uglovi okvira, zakrivljenosti nosaa i lomovi, otvori u nosaima, itd. Statiki diskontinuitet javlja se u podrujima unosa koncentrinih optereenja, oslonaca, sidrenja kablova za prednaprezanje, skokovitih promjena temperatura, itd.
Slika 8.2: Primjeri geometrijskog i statikog diskontinuiteta (D podruja) Za razne sluajeve diskontinuiteta razraeni su tapni modeli, koje moemo podijeliti u D1, D2 i D3 modele. D1 modeli primjenjuju se za zone oslonaca i okolinu koncentrinog optereenja.
Slika 8.3: D1 model za uvoenje koncentrine sile u gredu
233
Slika 8.4: Primjeri za primjenu D1 modela D2 modeli koriste se na mjestima djelovanja dvije koncentrine sile. Rezultantni naponi pritiska imaju tok koso u odnosu na armaturu. U tom sluaju armatura imamo posla sa pritisnutim tapovima, kod kojih armatura nije okomita na os pritisnutog tapa, nego je horizontalno ili vertikalno orjentisana. Vertikalne uzengije mogu se koristiti ako je zadovoljen geometrijski uslov, a > h (slika 8.5a). h koriste se horizontalne uzengije (slika 8.5b). Ukoliko je, a < 2 h U podruju a h , mogu se koristiti obje varijante (slika 8.5c). 2 D2-model je statiki neodreen. Sastavljen je iz sila u tri pravca i to sile u unutranjem krutom pritisnutom tapu i dvije u vanjskim zategnutim tapovima koji su meusobno zatvoreni sa poprenom armaturom.
Glavni dio optereenja prenosi se direktno preko pritisnutih tapova, a ostatak optereenja, uz pomo zatvorenih uzengija indirektno se prenosi u krajnje vorove, gdje se stvara dvoosno naponsko stanje.
234
Slika 8.5: D2 modeli Statiki neodreena sila u uzengijama Tw moe se priblino odrediti prema sledeem izrazu: a 2 1 z Tw = F (8-1) 3 sa 0 Tw F (8-2) Parametri dati u izrazu prikazani su na slici 8.6. Izraz predstavlja linearnu interpolaciju sile Tw izmeu graninog sluaja Tw = 0 kod a z i Tw = F kod a 2z. Primjeri D2 modela prikazani su na slici 8.6.
b) c) a) Slika 8.6: Primjeri D2 modeli: a)optereenje u blizini oslonca; b)konzola; c)vor rama
235
Specijalni tipovi reetka kojima se modeliraju nagle promjene visine grede jesu D3 modeli.
Slika 8.7: Podruje tapa sa naglom promjenom visine izloeno istom savijanju Na slici 8.7 prikazan je principijelan tok optereenja usljed istog savijanja. Poprena armatura u obliku uzengija raspodjeljuje se na duini a1 i tvori zategnuti pojas za preuzimanje poprenih sila. Na slikama 8.8 i 8.9 prikazani tapni modeli vrijede za linearan tok momenata savijanja, tj. poprena sila je konstantna. Meutim reetkasti model moe se primjeniti i za kontinuirano optereenje, tj. za promjenljivu poprenu silu.
236
Slika 8.8: Podruje tapa sa naglom promjenom visine izloeno savijanju sa pozitivnom poprenom silom
237
Slika 8.9: Podruje tapa sa naglom promjenom visine izloeno savijanju sa negativnom poprenom silom
8.3 vorovi tapnih modela
vorovi tapnih modela su podruja gdje se sustiu tapne sile. Na tim mjestima mogu se javiti visoke koncentracije napona. Stvarno naponsko stanje u vorovima je trodimenzionalan nelinearni problem. Za praksu je interesantno pronai jednostavniji model prorauna. vorovi reetkastog modela jesu neuralgine take konstrukcije. Paljiva razrada detalja vorova osigurava kvalitet konstrukcije, kao i pravilan prijenos sila unutar konstrukcije. Za dokaz nosivosti pritisnutih tapova, obino je dovoljno dokazati naprezanje na pritisak c u prikljunoj povrini u voru reetkastog modela. Nosivost zategnutih tapova, s druge strane odreuje se preko povrine poprenog presjeka armature. Osim toga treba voditi rauna o ankerisanju armature u vorovima. Da bi se izbjegli komplicirani dokazi uvedena su razna konstruktivna pravila, koja su unesena u norme i odnose se na : rastojanja tapova zatitni sloj betona duinu ankerisanja promjere savijanja armature poprenu armaturu cijepanja itd.
Na osnovu geometrije vorova, broja i veliine tapova koji se sustiu u vorovima, postoji niz raznih varijanti vorova, koje se svode na tri osnovna tipa vorova: o Tip 1 : C C C vor; o Tip 2 : C T C vor; o Tip 3 : T C T vor;
238
8.3.1 C C C vor C-C-C vorovi oznaavaju se jo i kao vorovi 1, a to su take u konstrukciji gdje se sustiu tri pritisnuta tapa. Na slici 8.10 prikazane su dvije varijante vorova 1.
Slika 8.10: C-C-C vor; a) vor sa tri tapa; b)vor sa etiri tapa; c)oblik vora i naprezanja u voru C-C-C vorovi javljaju se u podrujima unutranjih oslonaca kod kontinuiranih nosaa: Presjek A-A na slici 8.10c je presjek kroz sredinu srednjih oslonaca. Reakcija R odgovara polovici oslonake reakcije. Ukoliko su poznate reakcije R i C2 mogu se odrediti odgovarajua naprezanja c1, c2, c3 i c, pomou izraza: R c1 = (8-3) a1 b
c3 = C3 R cot + C (2 ) = a3 b a3 b (8-4)
239
C2 a2 b a = a 1 sin + a 2 cos R D= sin D R c = = ab a b sin R c = b sin (a 1 sin + a 3 cos ) c2 =
(8-5) (8-6) (8-7)
(8-8) (8-9)
Kod vorova tipa 1 dobije se dvoosno naponsko stanje pritiska. Ukoliko nema sila zatezanja okomitih na ravninu reetke, moe se c uzeti kao dvoosna vrstoa na pritisak betona betona ili, ukoliko elimo biti na strani sigurnosti, jednoosna vrstoa na pritisak.
8.3.2 C T C vor
C-T-C vorovi oznaavaju sa kao vorovi 2. U vorovima 2 javlja se zategnuti tap kojeg je potrebno ankerisati (slika 8.11). Sila zatezanja je u ravnotei sa skretnom silom koja se javlja pod djelovanjem sila pritiska (leajna reakcija R i sila u pritisnutom tapu D).
Slika 8.11: C-T-C vor
240
Horizontalne petlje ili kuke
Slika 8.12: Ankerisanje zategnutog tapa
Naprezanje betona u pravcu dijagonale D moe se odrediti prema izrazu: R c = a b sin Osim toga potrebno je dokazati napone pritiska na osloncu c1.
8.3.3 T C T vor
(8-10)
T-C-T vorovi oznaavaju se i kao vorovi 3. Kod ovih vorova se sila u pritisnutim tapovima prihvata pomou skretnih sila u armaturi (slika 8.13a).
Slika 8.13: T-C-T vorovi
Nagib pritisnute dijagonala treba se nalaziti unutar granica 30o < < 60o (8-11) Vaan parametar za naprezanje u dijagonalnimtapovima c jeste promjer savijanja armature dbr). Srednje naprezanje pritisnutih tapova odreuje se prema izrazu: T c = (8-12) b d br sin cos
241
sa odnosno,
T = T1 T = T2
za za
T1 > T2 T2 > T1
Savijene armaturne ipke uzrokuju cijepanje okolnog betona. Armatura pritie beton i usijeca se u njega. Kod neispravno postavljene poprene armature moe doi do pojave cijepajuih prslina (slika 8.14).
Armatura za noenje poprenih ipki Poprene ipke
Slika 8.14: T-C-T vorovi: c)skretne sile u; d)cijepajua prslina; e) rascjepna komponenta skretnih sila sy; f) poprena armatura u podruju savijanja armaturnih ipki 8.3.4 Superpozicija osnovnih vorova
U principu svi vorovi tapnih modela zasnovani su na osnovnim vorovima 1, 2 i 3. Sloeniji problemi rjeavaju se superpozicijom osnovnih vorova, odnosno preklapanjem modela osnovnih vorova. U dijelu 8.5 daju se primjeri rjeenja raznih podruja diskontinuiteta pomou tapnih modela.
242
8.4. Primjeri primjene tapnih modela
8.4.1 Ugao rama optereen momentom sa negativnim predznakom
8.4.1.1 Kruti stubovi (J1 J2)
Slika 8.15: Ugao rama optereen negativnim momentom: a)Model i presjene sile; b)Model sa razmazanom dijagonalom; c) Pojednostavljeni tapni model (vor tip 2); d) voenje armature
243
Na slici 8.15 prikazan je tapni model i voenje armature za ugao rama optereen momentom sa negativnim predznakom (M< 0), te priblino jednakim dimenzijama rigli i stubova. Za objanjenje modela usvojeno je V = 0. M = T1 z1 = T2 z2 (8-13) C1 = -T1 (8-14) C2 = -T2 (8-15) 8.4.1.2 Vitki stubovi mekani na savijanje (J1 << J2) Kod vitkih stubova, model prikazan na slici 8.15, nije mogu jer rezultantna skretna sila odstupa od pravca dijagonale, kao to je pokazano na slici 8.16.
Slika 8.16: Ram sa riglom i stubom razliitih krutosti
Kao to vidimo na prethodnim slikama, ugao 1 je premali. Prema tome potrebno je razraditi novi model kao to je pokazano na slici 8.16.
244
8.4.1.3 Uticaj poprene sile Naravno, osim momenata savijanja u rigli i stubovima na mjestu uglova djeluje i poprena sila. Ona s naunog stanovita ne mijenja znatno tok sila u uglu rama. Poprene sile u rigli djeluju u smjeru unutarnjeg ugla rama (slika 8.17).
Slika 8.17: Uticaj poprene sile u podruju ugla rama
Poprene sile u stubu su relativno male. Ukoliko poprene sile djeluju kako je pokazano na slici 8.17, ukupna sila u pritisnutom rubu biti e vea nego na zategnutom rubu.
T1 + V2 = C1 T2 + V1 = C 2
(8-16) (8-17)
8.4.2 Ugao rama optereen momentom sa pozitivnim predznakom
8.4.2.1 Kruti stubovi (J1 J2)
Slika 8.18: Ugao rama optereen momentom sa pozitivnim predznakom
245
Osnovni problem kod uglova ramova optereenih momentom sa pozitivnim predznakom je to sile u zategnutim tapovima (T1 i T2) stvaraju u pritisnutom uglu rezultantu T koja djeluje prema vani. Ove sile stoje u ravnotei sa rezultantnom C silom iz oba pritisnuta tapa, koja je orijentisana prema vani (C1 i C2). Elemenat rama je nosiv samo u tom sluaju ako su sile C i T preko dijagonalnog zategnutog elementa sigurno zatvorene u odnosu jedna na drugu. Da bi se izbjegao prethodno navedeni problem naponi zatezanja moraju se paljivo raspodijeliti unutar ugla rama pomou kosih uzengija ili armature u obliku petlje, ili kombinacija obje. Na slici 8.19 i 8.20 prikazani su tapni modeli i nain voenja armature kod uglova ramova optereenih momentom srednje veliine i momentom velikog intenziteta.
Slika 8.19: Ugao rama optereen momentom srednjeg intenziteta
Slika 8.20: Ugao rama optereen momentom velikog intenziteta
246
Slika 8.20: Ugao rama optereen momentom velikog intenziteta
8.4.2.2 Vitki stubovi mekani na savijanje (J1 << J2) U ovom sluaju imamo povoljnije stanje naprezanja nego to je to sluaj kod J1 J2. Moment savijanja koji je potrebno prihvatiti je manji zato to je J1 << J2. Visoke rigle (z2 > z1) reduciraju pojasne sile T2 i C2. Relativno velike pojasne sile T1 i C1 u gredi biti e prihvaene sa velikim krakom sila z2.
Slika 8.21: Velika razlika izmeu visine rigle i stuba (h2 >>h1)
247
8.4.3 Konzole
Za opis nosivoti konzola koristi se D2 model (slika 8.22a). Razlikujemo normalne konzole (slika 8.22b), 0,5z a 1 2z (8-18) kod kojih se uglavnom uzengije postavljaju vertikalno i visoke konzole (slika 8.22c), 0,3z a 1 0,5z (8-19) gdje se prepruuju horizontalne uzengije. Ukoliko nema nekih posebnih saznanja, prema EC2 se za horizontalnu proraunsku silu uzima, Fx 0,2 Fz (8-20)
Slika 8.22: Konzole
Na slici 8.23a prikazan je standardni sluaj konzole prikljuene na ugao rama optereen negativnim momentom, dok je na slici 8.23b dana kratka konzola sa vutom.
248
Slika 8.23: Modeli konzola
Presjek 1-1 na slici 8.24a predstavlja prelaz izmeu B podruja i D2 podruja. Presjek 2-2 sa slike 8.24b je na mjestu prikljuka konzole na ugao rama (D2 podruje).
Slika 8.24: Presjeci mjerodavni za proraun
249
Slika 8.25: Odreivanje sila u tapovima
Uz pretpostavku da popreni presjeci nakon deformisanja ostaju ravni, ukoliko je popreni presjek optereen na savijanje sa uzdunom silom, moment se svodi u teite zategnute armature. Moment M1 u taki A prema slici 8.25 je: M1=Fze1+Fx(e2+z2) (8-21) pri emu je z20,9d2. U nastavku se odreuju ostali geometrijski parametri, M1 1 = (8-22) 2 f cd b d 1
c1 = 1 1 21
dc1=c1d1 visina pritisnute zone d z1 = d1 c1 krak unutranjih sila u stubu 2 F a 2 = e1 + e 2 x z1 Fz Moment M2 u taki B prema slici 8.25 je: M2=Fza2 M2 2 = f cd b d 2 2
c 2 = 1 1 2 2
(8-23) (8-24) (8-25) (8-26) (8-27) (8-28) (8-29) (8-30)
dc2=c2d2 z2 = d2
d c2 (8-31) 2 Poznavanjem krakova unutranjih sila z1 i z2 odreen je poloaj teita pritiska C. Ako znamo moment u taki C, Mc=Fza2+Fxz2 (8-32)
250
moemo dobiti sile u zategnutim tapovima, M T1 = c (8-33) z1 M T2 = c (8-34) z2 Iz uslova ravnotee u uglovnom voru dobiju se sile u pritisnutim dijagonalama: D1 = T2
2 z1 + z2 2 z1
(8-35) (8-36)
2 a2 2 + z2 a2 Potrebna armatura za preuzimanje sila u zategnutim tapovima je: T T A s1 = 1 ; A s 2 = 2 f yd f yd Osim dokaza tapova potrebno je dokazati nosivost pojedinih vorova.
D 2 = (T2 Fx )
(8-37)
Slika 8.26: vorovi A,B i C tapnog modela
Pritisnuti tapovi zavravaju u vorovima A,B i C. vor A odgovara voru sa oznakom 1 (C-C-C vor). Sa odreenim visinama pritisnute zone dc1 i dc2, dobije se povrina pritiska, Ac1=dc1bsin1 (8-38) Ac2=dc2bsin2 (8-39) a naprezanja u betonu, ( ) D1 () c1 = f cd (8-40) A c1 D (2 ) () c2 = = f cd Ac2 (8-41)
251
vor B odgovara voru tip 2 (C-T-C vor). Naprezanje betona usljed vertikalnog pritiska od sile F ne bi trebalo prelaziti vrijednost, c=0,8fcd (8-42) Posebnu panju treba obratiti na ankerisanje zategnutog tapa T2 u voru B. Rjeenje voenja armature prikazano je na slici 8-27.
Slika 8.27: Armatura konzole sastavljena od horizontalnih petlji i uzengija
252
8.4.4 Raunski primjer : Dimenzioniranje konzole sa odnosom ac < hc
Prema EC2 konzola se moe dimenzionirati primjenom tapnih modela ako je ac < hc. U nastavku se daje primjer dimenzioniranja primjenom tapnog modela. Materijal: Beton C30/37, =0,85; Armatura fsk = 500 MN/m2 Zatitni sloj betona: Cnom=3,0 cm Raunske vrijednosti: Beton C30/37 fcd=fck/c=30/1,5=20,0 MN/m2 fbd=3,0 MN/m2 Armatura fyd=fsk/s=500/1,15=435 MN/m2
Optereenje sa koeficijentima sigurnosti: Fd=465 kN
Prema EC2 horizontalna sila uzima se minimalno 20% vertikalnog optereenja: Hd=0,20465=93 kN
a) Odreivanje potrebne armature
Moment u taki A je: MA=Fde1+Hd(z2+e2) sa z20,944=40 cm MA=465(36+18)+93(40+6+1)=29481 kNcm
253
MA 0,29481 = = 0,335 b d f cd 0,40 0,36 2 20 0,85

2
= 1,25 1 1 2 = 1,25 1 1 2 0,335 = 0,532 z1=d=d(1-0,4)=36(1-0,40,532)=28,3 cm
Moment u taki B je: MB=Fda1+Hde2 a1=18+(36-28,3)=25,7 cm MB=46525,7+93(6+1)=12602 kNcm MB 0,12602 = = = 0,0957 2 b d f cd 0,40 0,44 2 20 0,85
= 1,25 1 1 2 = 1,25 1 1 2 0,0957 = 0,126 z2=d=d(1-0,4)=44(1-0,40,126)=41,7 cm
Moment u taki C je: MC=Fda1+Hd(z2+e2) MC=46525,7+93(41,7+6+1)=16480 kNcm Sile u zategnutim tapovima: T1=MC/z1=16480/28,3=582 kN T2=MC/z2=16480/41,7=395 kN
Potrebna armatura: As,pot.=T2/fyd=395/43,5= 9,08 cm2 As,pot.=T1/fyd=582/43,5= 13,38 cm2 Usvojena: POS 1, etverosjena 12, tri komada jedna iznad druge, As,stv.=13,58 cm2 b) Kontrola nosivosti betonskih pritisnutih tapova
Nosivost betonskih pritisnutih dijagonala prema EC2 je: VRd2=bzfcd/(cot+tan) =0,7-fck/200=0,7-30/200=0,550,5 tan=z2/a1=41,7/25,7 =58,4 Vrd2=4041,70,552,00/(cot58,4+tan58,4)=819 kN
VSd=465 kN<VRd2=819 kN c) Dokaz lokalnog pritiska ispod optereene ploice
c=Fd/ALagerfcd sa =0,8 c=0,465/(0,160,32)= 9,08 MN/m2 < 0,820=16 MN/m2

d) Ankerisanje podune armature stubova i konzolne armature Pos 1
Osnovna duina ankerisanja: lb=(ds/4)(fyd/fbd)=(1,2/4)(435/3,0)=43,5 cm lb,net=albAs,pot./As,stv.=1,043,513,38/13,58=42,9 cm > lb,min
254
Minimalna duina ankerisanja:
lb,min0,3lb=0,343,5=13,1 cm lb,min10ds=101,2=12 cm lb,min10 cm Potrebna duina ankerisanja: ls=lb,net1=42,91,4=60,0 cm > ls,min ls,min0,31alb=0,31,01,443,5=18,3 cm ls,min15=151,2=18 cm ls,min20 cm
e) Ankerisanje ostalih pozicija konzolne armature
vrstoa prianjanja za srednju prionljivost: fbd=0,73,0=2,1 MN/m2 vrstoa prianjanja moe se uveati za faktor 1/(1-0,04p)1,4, ako je podruje ankerisanja izloeno poprenom pritisku, p=c. 1/(1-0,049,08)=1,57 > 1,4 (usvaja se 1,4) Uveana vrstoa prianjanja je: fbd,uveano=1,42,1=2,94 MN/m2 Osnovna duina ankerisanja: lb=(ds/4)(fyd/fbd)=(1,2/4)(435/2,94)=44,4 cm lb,net=albAs,pot./As,stv.=0,744,49,08/13,58=20,8 cm > lb,min lb,min0,3lb=0,344,4=13,3 cm lb,min10ds=101,2=12 cm lb,min10 cm Stvarna duina ankerisanja je: lstv.=16+9-3=22 cm > lb,net=20,8 cm
255
8.4.5 Temelji
Tok sila kroz monolitni temelj samac optereen centrino prikazan je na slici 8.28 pomou prostornog tapnog modela.
Slika 8.28a: 3D tapni model za centrino optereene temelje samce
Na slici 8.28b, c, d dati su horizontalni i vertikalni presjeci kroz 3D tapni model.
256
Slika 8.28: Tlocrt i presjeci kroz 3D tapni model
Srednji pritisnuti tapovi 1 i 3 preuzimaju vie optereenja od tapova 2 tako da bi trebalo kod irokih temelja (b>b1+2h) ispod stuba armaturu progustiti. Rezultante pojedinih dijelova temeljne spojnice koje stoje u ravnotei sa vanjskim optereenjem predstavljaju integral napona pritiska u tlu po povrini temeljne spojnice. Na slici 8.28 temeljna spojnica je podijeljena na 9 jednakih dijelova, meutim isto tako podijela moe biti i sitnija., kao to je pokazano na slici 8.29.
Slika 8.29: Alternativni tapni model sa 36 tapova
Ukoliko je temelj samac optereen ekscentrino tapni model je slian modelu ugla rama optereenog negativnim momentom (slika 8.30).
257
Slika 8.30: Ekscentrino optereen temelj samac
Kod montane gradnje esto su u upotrebi gotove temeljne stope sa temeljnim aama, u koje se postavljaju stubovi. Funkcija temeljne ae je da se momenti ukljetenja iz stubova prenesu u temeljni blok. Spoj stuba sa temeljnom aom moe biti glatka ili profilirana povrina.
Slika 8.31: Temelj sa temeljnom aom: a) profilirana kontaktna povrina stuba i temeljne ae b) glatka kontaktna povrina stuba i temeljne ae
Kod glatkih kontaktnih povrina stuba i temeljne aa moment savijanja sa stuba u stijenke temeljne ae prenosi se preko horizontalnih sila. t Mm = M + V (8-42) 2 M V 3 M 5 (8-43) Ho = m + = + V z 2 2 t 4
258
Hu =
Mm V 3 M 1 = + V z 2 2 t 4
(8-44)
Slika 8.32: Glatka kontaktna povrina; horizontalne sile koje djeluju na stijenku temeljne ae
tapni model za podruje ukljetenja stuba u temeljnu au prikazan je na slici 8.33.
Slika 8.33: Glatka kontaktna povrina; tapni model
Na slici 8.34 i 8.35 prikazan je prenos sila kroz temeljnu au i raspored armature.
259
Slika 8.34: Prenos sila kroz temeljnu au
Slika 8.35: Armatura temeljne ae
260
tapni modeli mogu se uspjeno primijeniti za proraun temelja na ipovima, odnosno naglavne grede iznad ipova. Kod temeljenja na dva ipa tapni model je ravninski (slika 8.36).
Slika 8.36: tapni model naglavne grede iznad ipova
Slika 8.37: Armatura naglavne grede preko dva ipa
tapni modeli kod temeljenja na vie od dva ipa su prostorni sa kosim pritisnutim tapovima koji se direktno oslanjaju na ipove (slika 8.38).
261
Slika 8.38: Naglavna greda (ploa) preko tri ili etiri ipa
Visina naglavna grede (ploe) odreuje se iz uslova da nagib pritisnutih tapova ne bude manji od tan =0,5. Horizontalna komponenta pritisnutih tapova se zatvara putem zategnutog pojasa. Zategnuti pojas protee se u vidu trake preko ipova. Armaturu je potrebno ugraditi u irini ipova. Ako je razmak ipki nedovoljan bolje je postaviti armaturu jednu iznad. Openito se optereenje prenosi najkraim putem u oslonce, tj. ipove. Ukoliko su ipovi na veem rastojanju jedan dio optereenja koji prenosi se indirektno. tapni model prikazan je na slici 8.39.
262
Slika 8.39: tapni model za naglavnu plou oslonjenu na etiri ipa, jedan dio optereenja prenosi se indirektno
Armatura ovjeenja ucrtana na slici 8.39 slui za ovjeenje potporne reetke 2 na reetku 3. Raspored armature prikazan je na slici 8.40. Ukoliko se ne ugradi armatura ovjeenja dolazi do loma konstrukcije kako je pokazano na slici 8.41.
Slika 8.40: Armatura naglavne ploe preko ipova na veem razmaku
Slika 8.41: Slom konstrukcije usljed nedostatka armature ovjeenja
263
8.5. Jo neki primjeri primjene tapnih modela
8.5.1 Oslanjanje grede na izdignuti oslonac
Izdignuti oslonac je tipian primjer D3 podruja. Odgovarajui tapni model skiciran je na slici 8.42.
Slika 8.42: Izdignuti oslonac Na duini a1 rasporeuju se proguene uzengije. Ova duina ne smije biti manja od z2.cot2. Ugao 1 ne bi trebao biti manji od 350. Armatura konzolnog dijela produuje se u gredu za duinu pri kojoj je 3 2. Na slici 8.43 prikazane su dvije varijante tapnih modela za Gerberov zglob.
Slika 8.43: Gerberov zglob

264
tapni model za gredu sa smanjenom visinom nad osloncem, gdje se visina mijenja izvedbom grede sa vutom, dat je na slici 8.44.
Slika 8.44: Greda sa izdignutim osloncem i vutom 8.5.2 T vor rama sa kontinuiranom riglom
Na slici 8.45 daju se tapni modeli za T vor rama (kontinuirana rigla preko stubova) optereen simetrinim momentima i optereen razliitim momentima desno i lijevo od stuba.
Slika 8.45a: T vor izloen djelovanju simetrinog momenta
265
Slika 8.45b: Prihvat poveanog momenata sa lijeve strane T vora
Slika 8.45c: Prihvat poveanog momenata sa desne strane T vora
Slika 8.45d: Preklapanje tapnih modela a i b 8.5.3 T vor rama sa kontinuiranim stubom
Kod viespratnih ramova krajnji stubovi prolaze kontinuirano kroz vor rama, pri emu unutar vora moment mijenja predznak (slika 8.46).
266
Slika 8.46: Detalj vora sa raspodjelom momenata savijanja stuba
Kako moment unutar vora mijenja predznak moe se tapni model izraditi zasebno za dio sa pozitivnim momentom i dio sa negativnim momentom. Preklapanjem ova dva tapna modela dobije se tapni model vora. Pojedinani modeli dati su na slici 8.47.
267
Slika 8.47: tapni modeli za T vor sa kontinuiranim stubom a) Pozitivni moment M1 b) Negativni moment M2
268
Konstruktivne pojedinosti
9. KONSTRUKTIVNE POJEDINOSTI 9.1 Konstruktivne pojedinosti greda Grede su tapni nosai preteno napregnuti na savijanje, najee pavougaonog ili T presjeka. Mogu biti slobodno poloene, uklijetene, elastino uklijetene ili kontinuirane. Najmanja visina grede mora iznositi 1/20 raspona kod slobodno poloenih greda, odnosno udaljenosti nultih taaka momenata savijanja za kontinuirane ili uklijetene grede. 9.1.1 Zatitni sloj betona Postoji vie razloga zato je potreban dovoljan zatitni sloj betona : o zatitni sloj betona je bitan za prionljivost betona i armature o titi armaturu od korozije o u sluaju poara produava otpornost konstrukcije na poar Zbog toga je potrebno drati se slijedeih minimalnih vrijednosti : o kod ploa i rebrastih ploa c=15mm o kod svih ostalih uobiajenih elemenata c=20mm Takoe treba potovati uslov da zatitni sloj betona mora biti minimalno jednak promjeru ipke armature preko koje se postavlja. Vei zatitni slojevi (npr.30mm) poveavaju trajnost konstrukcije. Kod zatitnih slojeva betona veih od 40mm armatura blizu gornjeg ruba betona mora biti u obliku mree maksimalnog otvora 100mm i poprenog presjeka minimalno l% povrine zatitnog sloja betona. Da bi se postigao zahtijevani zatitni sloj betona i ipke smjestile u eljeni poloaj koriste se distanceri, koji se postavljaju na rastojanju 0,5m do maksimalno 1,0m, odnosno 4 komada/m2.
Slika 9.1: Udaljenost armaturnih ipki od ruba betona i meusobna udaljenost
269
Najmanje svijetlo rastojanje paralelno poloenih armaturnih ipki mora biti minimalno promjer ipki i ne smije biti manje od 2 cm. Da bi se osiguralo pravilno nabijanje betona u gornjem redu armature donje zone ostavlja se prolaz za vibrator. 9.1.2 Postavljanje armature U zategnutom pojasu (eventualno u pritisnutom pojasu) poduna armatura se postavlja zbog preuzimanja napona zatezanja usljed savijanja. Poloaj armature u odnosu na neutralnu os odreuje se na osnovu potrebne veliine kraka unutranjih sila. Kod debljih ipki povoljno je u podruju nastavka armature ankerisati krajeve ipki tako to e se blago saviti, te se na taj nain poveava zatitni sloj ipke (slika 9.2). Kod ipki u obliku uzengija nije potrebno ovakvo rjeenje.
Slika 9.2: Savijanje prekinute ravne ipke Armatura promjera ds < 14 mm dostavlja se od proizvoaa u duinama 12-14 m. Isto tako se moe dostavljati i veih duina, kao to je sluaj kod veih gradilita. Kod manjih gradilita se, uglavnom, koriste standardne duine. Prilikom izrade nastavaka armature treba voditi rauna da se nastavljanje armature radi u podrujima manjih naprezanja. Duine preklapanja i duine ankerisanja armature definisane su u EC2. Ukoliko se vie od 20 % armature nastavlja u jednom poprenom presjeku, tada se duina ankerisanja poveava. Poveanje duine ankerisanja za 100 % je potrebno ako se u poprenom presjeku nastavljaju sve ipke, dok za ostale postotke se vri linearna interpolacija. Na slici 9.2 prikazana je jedna vrstu preklapanja armature. Takoe se moe preklop rijeiti sa zavarivanjem, kao i putem armaturnih petlji. 9.1.3 Armiranje u snopovima Poduna armatura smije se i grupno postavljati, u snopovima od dvije, tri ili etiri ipke, ali, samo dvije mogu biti jedna iznad druge ili jedna pored druge. Duina ankerisanja i potrebni zatitni sloj betona za armaturu u snopu odreuje se kao za okruglu ipku povrine poprenog presjeka koja odgovara armaturi u snopu. Kako je kod armiranja u snopu loija prionljivost izmeu betona i armature, duina ankerisanja poveava se u odnosu na pojedinano armiranje za sljedee vrijednosti: - za snop sastavljen iz dvije ipke 1,20 - za snop sastavljen iz tri ipke 1,33 - za snop sastavljen iz etiri ipke 1,50
270
Slika 9.3: Armiranje u snopovima 9.1.4 Poprena armatura (uzengije)
Slika 9.4: Razmak podunih ipki i naini uvezivanja uzengijama Uzengije zajedno sa podunom armaturom tvore armaturni ko i moraju biti zatvorene sa kukom. One ujedno spreavaju poprene dilatacije te prihvataju dijagonalne sile zatezanja.. Da bi armaturni ko bio dovoljno krut promjer uzengija mora biti minimalno 1/3 promjera podune armature, s tim da je maksimalni promjer 12mm. Kod pravougaonih uzengija maksimalan odnos stranica moe biti 2:1.
271
Razmak uzengija s mora zadovoljiti slijedee kriterije: - s 0,25m - s b - s 12 . ds gdje je: b irina poprenog presjeka ds promjer podune ipke Poduna armatura obavezno se postavlja u uglovima uzengija ili u blizini ugla kako bi bilo sprijeeno izvijanje. Maksimalan razmak podunih ipki kod stubova ne smije biti vei od 0,4m, odnosno kod zidova 0,25m. Preporuuje se promjer podunih iki u granicama 12mm ds 40mm, odnosno < b/8. 9.2 Konstruktivne pojedinosti stubova Stubovi su konstruktivni elementi napregnuti na centrini i ekscentrini pritisak. Minimalne dimenzija stranice stuba u monolitnoj izvedbi je 20cm, odnosno u montanoj izvedbi 14cm. Dimenzije stubova mogu biti i manje ukoliko nosivost stubova nije vana. Minimalni promjer podunih armaturnih ipki je 12mm za stubove duine stranice d 200mm, 10mm za stubove duine stranice 120 ds 200mm. Minimalna poduna armatura u stubovima odreuje se izrazom: 0,15 N Sd (9-1) A s ,min = 0,003 A c f yd gdje je: NSd vrijednost normalne sile mjerodavne za dimenzioniranje Ac ukupna povrina poprenog presjeka betona Maksimalna poduna armatura ne treba da premai graninu vrijednost 0,08Ac. 9.2.1 Raspored armature u stubovima U svakom uglu poprenog presjeka potrebna je najmanje jedna ipka. Najvei razmak podune armature ne smije biti vei od 300 mm. Kod stubova irine b 400 mm dovoljna je po jedna ipka u uglovima. U okolinu uglova uzengija moe se postaviti do 5 podunih ipki, tj ugraene uzengije mogu osigurati od izvijanja 5 armaturnih ipki.
Slika 9.5: Raspored podunih ipki u blizini ugla uzengije
272
Ako se u blizini ugla uzengije postavi vie od 5 armaturnih ipki moraju se ugraditi dodatne meuzengije za spreavanje izvijanja podune armature.
Slika 9.6: Slom stuba usljed izvijanja armature i otkidanja zatitnog sloja betona Kod krunih poprenih presjeka potrebno je najmanje 6 ipki podune armature. 9.2.2 Parametri poprene armature
Slika 9.7: Glavna uzengija (Pos 1) na razmaku s I meuuzengije (Pos 2) na rasteru 2s
273
a) Minimalni promjer poprene armature ds,z ds,z 6 mm (kod mrea 5 mm) d s,x ds,z 4 gdje je: ds,z promjer poprene armature ds,x promjer podune armature b) Maksimalni razmak poprene armature s 12 ds,x sb s 300 mm gdje je: s razmak vilica ds,x najmanji promjer podune armature Na krajevima stubova ugrauje se dvostruko vie poprene armature. Isto tako uzengije se poguavaju u podruju nastavka podune armature ako je ds,x > 14mm. U podruju gdje dolazi do promjene pravca podunih ipki potrebne su dodatne uzengije za preuzimanje skretnih sila. 9.3 Konstruktivne pojedinosti ploa Glavna armatura ploa postavlja se u jednom smjeru ili dva zavisno od odnosa stranica ploe. Za odnos stranica lx/ly > 2 ploa se armira glavnom armaturom u smjeru kraeg raspona, a ako je lx/ly < 2 armira se glavnom armaturom u oba smjera. Kod jednoosno napregnutih ploa okomito na smjer glavne armature postavlja se podiona armatura. Razmaci ipki glavne armature u podruju najveih napona ne smiju biti vei od 1,5h, gdje je h visina ploe, niti vei od 35cm. Na mjestima na kojima se armatura smanjuje zbog opadanja momenata, razmak armaturnih ipki ne smije biti vei od 40cm. isto rastojanje izmeu ipki armature ne smije biti manje od 4cm. Ako su ploe optereene koncentrinim silama, razmak izmeu ipki glavne armature ne smije iznositi vie od 1,5h, odnosno 20cm. Na krajnjim slobodnim osloncima ploa potrebno je saviti jednu treinu do jednu polovinu glavne armature i prevesti je preko oslonca. Kod varijante sa ravnim ipkama na krajnjem osloncu ploa se armira za negativni moment veliine 25% maksimalnog momenta u polju. Ova armatura vodi se u polje na duini 0,2leff od unutranje strane oslonca. Ploe moraju u podruju najveeg napona imati presjek armature najmanje 0,15% betonskog presjeka ako je armirana glatkom, 0,10% rebrastom, odnosno 0,075% mreastom armaturom. Podiona armatura ne smije biti manja od 20% glavne armature, odnosno 0,1% betonskog presjeka. Razmak podione armature ne smije biti vei od 2,5h, odnosno 40cm.
274
Koncept sigurnosti
5. KONCEPT SIGURNOSTI 5.1. Osnove koncepta sigurnosti Projektovanje konstrukcije objekta provodi se koritenjem poznatih tehnikih pravila, koja su rezultat sveukupnog ininjerskog iskustva. Uesnici u izgradnji jednog objekta (investitor, projektanti i izvoa) trebaju osigurati primjenu pozitivnih iskustava. Koncept sigurnosti zasniva se na: 1. Mjerama za umanjenje mogunosti greke ljudskog faktora; 2. Postizanju dovoljne rezerve sigurnosti izmeu naprezanja i otpornosti nosive konstrukcije; 3. Mjerama za ogranienje oteenja konstrukcije. 5.1.1 Mjere za umanjenje ljudske greke U normi prEN 1990-01 definisani su slijedei zahtjevi u pogledu projektovanja konstrukcije: o Konstrukciju e projektovati kvalificirano i iskusno osoblje; o Graenje e biti provedeno od strane odgovornog i iskusnog osoblja; o Nadzor i kontrola kvalitete provest e se od strane kvalificiranog osoblja, tj. u projektnim biroima, kod montane gradnje u pogonima i na gradilitu; o Primjena graevinskih materijala i proizvoda koji po svojim svojstvima odgovaraju relevantnim standardima; o Dimenzije konstrukcije e odgovarati projektovanim mjerama; o Ispunit e se svi zahtjevi koji se odnose na materijale i izvedbu. Ispunjavanjem prethodno navedenih zahtjeva smanjuje se mogunost ljudske greke na minimum. Pri tome se mora naglasiti da ove mjere ne pokrivaju ljudske greke iz nehata. Dakle, podrazumjeva se odgovornost radnog osoblja. 5.1.2 Osnovni zahtjevi za nosivu konstrukciju Objekat mora biti tako projektovan i izveden da za vrijeme izvedbe i upotrebe pod moguim optereenjem ima zadovoljavajuu pouzdanost da nee doi do neeljenih posljedica, kao to su: o Ruenje objekta ili pojedinih dijelova, o Nedoputeno velike deformacije, o Oteenja drugih elemenata ili opreme u objektu usljed prevelikih deformacija, o Neoekivanih iznenadnih oteenja veih razmjera. Konstrukcija mora biti dimenzionirana tako da njena nosivost, upotrebljivost i trajnost ispunjava date uslove. Dimenzioniranje konstrukcije i svojstava graevinskih materijala mora se provesti tako da je u eksploatacionom vijeku konstrukcije, sa dovoljno velikom pouzdanou, zadovoljen uslov: E R (odnosno C) ili Z R (odnosno C) E 0 U nejednaini (5-1) oznake imaju slijedee znaenje: E naprezanje kao funkcija vremena i poloaja
41
(5-1)
R otpornost C kriterij upotrebljivosti (npr. doputena deformacija) Z sigurnosna distanca (ili zona sigurnosti) Vrijednost sigurnosne distance Z ima slijedee znaenje: Z > 0 Konstrukcija je sigurna odnosno upotrebljiva za planiranu upotrebu Z = 0 Konstrukcija se nalazi u graninom stanju nosivosti odnosno upotrebljivosti Z < 0 Konstrukcija se rui ili nema potrebnu sigurnost ili upotrebljivost Sa stanovita racionalnosti konstrukcije povoljno je graditi objekte sa to manjom zonom sigurnosti. Odgovor koji treba dati projekat konstrukcije jeste zadovoljenje potrebnih zahtjeva u pogledu sigurnosti ali isto tako i racionalnosti, koji su opreni jedno drugom. Pravilno projektovana konstrukcija predstavlja optimum zahtjeva pouzdanosti i racionalnosti. Za vrijeme projektovanja konstrukcije nisu poznate tane vrijednosti veliina R i E, tj. otpornost R moemo tek izmjeriti nakon izvedbe konstrukcije, a optereenje tek u fazi eksploatacije konstrukcije. Dakle, u procesu dimenzioniranja trebamo donijeti odluku sa kojom veliinom rizika elimo imati posla. Da bi smo ove rizike umanjili, koriste se pomona sredstva, koja osiguravaju dovoljnu sigurnost nosivosti budue konstrukcije. Najvanije pomono sredstvo je statiki proraun, koji se sastoji od o Odreivanja statikih veliina za oekivano optereenje konstrukcije, o Prorauna naprezanja u konstrukciji o Usporedbe naprezanja sa nosivou konstrukcije, koja se postie dimenzioniranjem poprenih presjeka i svojstava materijala. Izmeu teoretskog modeliranja konstrukcije i izvedene stvarne konstrukcije za vrijeme njene eksploatacije postoje slijedea odstupanja: a) Sistemska odstupanja (netanost modela) o Model optereenja o Model konstrukcije o Model otpornosti Netanost modela posljedica je nepouzdanosti postupka dimenzioniranja. Sa razvojem raunarske tehnike dolazi do smanjenja ovih netanosti. b) Sluajna odstupanja (nepouzdanost mehanikih veliina) o Optereenje (intenzitet) o Geometrijske veliine (mjere) i o Svojstva materijala Stvarna nosivost konstrukcije moe se samo pomou zakona vjerovatnoe predviati. Pri tome se koriste stohastiki modeli na osnovu probnih ispitivanja. Meutim, obim tih ispitivanja uglavnom je nedovoljan. Uticaj sluajnih nepouzdanosti na sigurnost, tj. pouzdanost konstrukcije mogue je razmatrati samo pomou stohastikih metoda (teorija pouzdanosti). Za potrebe prakse potrebna su pojednostavljenja teorije. Iz toga je proizaao parametarski koncept sigurnosti kod kojeg su mehanike veliine uzete kao osnovne promjenljive sa karakteristinim vrijednostima, koje netanost modela i nepouzdanosti opisuju sa parcijalnim koeficijentima sigurnosti. Ovi parametri se linearno kombiniraju i opisuju model konstrukcije priblian stvarnosti. 5.1.3 Mjere za ogranienje oteenja Bez obzira na sve prethodno preduzete mjere u pogledu umanjenja faktora ljudske greke i osiguranja zone sigurnosti, jo uvijek nije iskljuena mogunost greke.
42
Koncept sigurnosti
Ostaje jo uvijek odreeni dio rizika. Postoji jo uvijek mogunost da prilikom projektovanja nisu razmatrana neka optereenja, da su bez obzira na sistematsku kontrolu proputene neke stvari, da doe do sluajnog preklapanja ekstremnih uticaja, da doe u odreenom vremenskom intervalu do preoptereenja, uticaja ljudske ili prirodne katastrofe (npr.eksplozija) ili do greaka usljed ljudskog neznanja ili neprepoznavanja nekog problema. Kontrola i nadzor kod dosta objekata za vrijeme projektovanja i izvoenja je samo povremena, osim kod mostova, brana, elektrana. Prema tome trea strategija koncepta sigurnosti jeste sluajeve otkazivanja konstrukcije umanjiti, posebno eventualne smrtne sluajeve. Mogua oteenja konstrukcije mogu se odreenim mjerama ograniiti ili umanjiti, kao to su: o nosivim sistemom sa umanjenom podlonou tetama; o nosivim sistemom kod kojeg otkazivanje pojedinog dijela konstrukcije nee znaiti ruenje objekta; o nosivim sistemom sa najavljenim otkazom; o proizvodnjom pouzdanih nosivih veza sistema. 5.1.4 Osiguranje zadovoljavajue pouzdanosti Zadovoljavajua pouzdanost konstrukcije moe se postii slijedeim mjerama: o Dokazom graninih stanja nosivosti i upotrebljivosti; o Izgradnjom u skladu sa konstruktivnim pravilima za beton i armirani beton; o Osiguranjem trajnosti konstrukcije; o Razmatranjem sluajeva optereenja za konano stanje (eksploatacija objekta) i za faze gradnje; o Osiguranjem duktilnosti elemenata (minimalna armatura). 5.1.5 Pregled postupaka dokazivanja Sigurnost konstrukcije dokazuje se usporedbom rezultirajuih proraunskih vrijednosti naprezanja i otpornosti za definirana granina stanja i njima pripadajue situacije dimenzioniranja. Granina stanja Prekoraenjem graninih stanja konstrukcija ne ispunjava projektovane zahtjeve. Razlikujemo, - granino stanje nosivosti njihovim prekoraenjem dolazi do loma konstrukcije, - granino stanje upotrebljivosti njihovim prekoraenjem nisu zadovoljeni upotrebni zahtjevi konstrukcije ili njenih pojedinih dijelova. Situacije za dimenzioniranje Da bi se zadovoljila funkcionalnost objekta za vrijeme izgradnje i upotrebe, mora se provesti istraivanje objekta za mogue mjerodavne situacije za dimenzioniranje, koje se pojavljuju u graninim stanjima. Ove situacije za dimenzioniranje povezane su sa kriterijima dokaza i pripadajuim oblicima dokaza. Pregled strukture koncepta dimenzioniranja daje se u tabeli 5.1.
43
Tabela 5.1: Struktura koncepta dokaza Granino stanje Nosivost Zahtjevi Sigurnost osoblja Sigurnost konstrukcije Gubitak sigurnosti poloaja Otkaz vrstoe Otkaz stabilnosti Zamor materijala Stalno i promjenljivo Izvanredno Zemljotres Raunska vrijednost naprezanja (destabilizirajui uticaji, poprene sile) Raunska vrijednost otpornosti (stabilizirajui uticaji, vrstoa materijala, otpornost presjeka)
Upotrebljivost Ugodnost osoblja Funkcija konstrukcije Izgled konstrukcije Ogranienje naprezanja Izgradnja prslina Deformacije Vibracije Rijetka odnosno karakteristina esta Kvazi esta Raunska vrijednost djelovanja (naprezanja, irine prslina, deformacije) Kriteriji upotrebljivosti (doputeno naprezanje, dekompresija, irina prslina, deformacije)
Kriteriji dokaza
Situacije za dimenzioniranje Akcija na nosivu konstrukciju Reakcija nosive konstrukcije
Dimenzioniranje za granina stanja Dimenzioniranje mora biti, prema prEN 1990-01, provedeno u slijedeim koracima: 1. Postavka modela konstrukcije i modela optereenja za granina stanja nosivosti i upotrebljivosti sa raunskim vrijednostima za geometrijske veliine; 2. Odreivanje reprezentativnih vrijednosti (opirnije u 5.1.6) za uticaje i svojstva materijala; 3. Proraun rezultirajuih raunskih vrijednosti (vidi 5.1.7) kroz linearnu kombinaciju reprezentativnih vrijednosti sa parcijalnim koeficijentima sigurnosti (opirnije u 5.2); 4. Analiza konstrukcije za razne situacije za dimenzioniranje i sluajeve optereenja; 5. Dokaz graninih stanja (vidi 5.1.8). Raunska vrijednost uticaja na konstrukciju ne smije da prekorai raunsku vrijednost reakcije konstrukcije. 5.1.6 Reprezentativne vrijednosti Teoretske reprezentativne vrijednosti uticaja (F) i svojstava materijala (X) oznaavaju se kao karakteristine vrijednosti (Fk odnosno Xk) (vidi prEN 1990-01). Karakteristine vrijednosti predstavljaju osnovu za kontrolu, za vrijeme proizvodnje materijala, izvedbe konstrukcije i upotrebe konstrukcije. Razlikujemo karakteristine vrijednosti za uticaje i karakteristine vrijednosti za svojstva materijala: 1. Karakteristine vrijednosti za uticaje Karakteristine vrijednosti uticaja (Fk) date su u normama koje se odnose na uticaje. Karakteristina vrijednost za stalne uticaje Gk u openitom sluaju je srednja vrijednost.
44
Koncept sigurnosti
Samo u sluaju kada je koeficijent varijacije VG > 0,10 uzimaju se donja (5%) i gornja (95%) fraktilna vrijednost. Karakteristina vrijednost za promjenljive uticaje Qk openito je 98% fraktilna vrijednost sa povratnim periodom od 1 godinu. U sluaju kombinacije vie promjenljivih uticaja reprezentativne vrijednosti za promjenljive uticaje Qrep,i dobiju se kao proizvod karakteristinih vrijednosti Qk sa faktorom kombinacije i ( 1,0), i to su: a) Kombinirana vrijednost: Qrep,0 = 0 . Qk Kombinirana vrijednost odredit e se tako da pri njenoj upotrebi u kombinacijama uticaja ne bude umanjena pouzdanost konstrukcije. b) esta vrijednost: Qrep,1 = 1 . Qk esta vrijednost odredit e se tako da bude ogranien period prekoraenja u povratnom periodu (npr. 5%) ili uestalost prekoraenja (npr. 300 puta u godini). c) Kvazi - esta vrijednost: Qrep,2 = 2 . Qk Kvazi - esta vrijednost odredit e se tako da period prekoraenja u jednom promatranom dijelu povratnog perioda (50%) odgovara vremenskoj srednjoj vrijednosti. Za uticaje od vjetra i prometa kvazi statika vrijednost u pravilu je nula (prEN 1990-01). Kod zamora materijala mogu se uzeti u razmatranje i druge reprezentativne vrijednosti.
Slika 5.1: Prikaz reprezentativnih vrijednosti promjenljivog optereenja 2. Karakteristine vrijednosti za svojstva materijala Karakteristine vrijednosti za svojstva materijala (Xk) date su u specifinim normama za odreene vrste materijala i obino su prikazane u oblik fraktilne vrijednosti statistike raspodjele i to: - kao 5% fraktilna vrijednost vrstoe; - kao srednja vrijednost krutosti; - gornja nazivna vrijednost za prinudna naprezanja.
45
5.1.7 Proraunske vrijednosti a) Proraunske vrijednosti za uticaje Reprezentativne vrijednosti Frep odnosno karakteristine vrijednosti Fk uveane parcijalnim koeficijentima sigurnosti predstavljaju proraunske vrijednosti Fd : Fd = Ed . f . Frep = F . Frep Za Frep moe se uzeti Gk, Qk ili Orep,i. b) Proraunske vrijednosti za svojstva materijala Proraunske vrijednosti Xd korigiraju se pomou faktora , koji uzima u obzir trajanje optereenja, vlanost, temperaturu, i sl. Xd = (Xk/Rd . m) = (Xk/M) (5-3) (5-2)
Znaenje pojedinih parcijalnih koeficijenata sigurnosti, kao i njihov meusobni odnos prikazan je na slici 1.5.
Slika 5.2: Odnosi izmeu pojedinih parcijalnih faktora sigurnosti c) Proraunske vrijednosti za naprezanja Naprezanja (E) jesu odgovor konstrukcije na akciju (F) i zavise od geometrijskih veliina (a) i svojstava materijala (X). Shodno prethodno reenom openiti oblik proraunske vrijednosti je: Ed = E (Fd1, Fd,2,,ad,1, ad,2,,Xd,1, Xd,2,) Primjenom parcijalnih koeficijenata sigurnosti (vidi slika 5.2) dobijamo: 1. Oblik za nelinearan proraun presjenih veliina prema (prEN1990-01) Ed = Ed . E (g,1 . Gk,1, g,2 . Gk,2,, q,1 . Qrep,1, q,2 . Qrep,2) (5-5) Sa faktorima uticaja g,j i q,i i faktorom za model konstrukcije i optereenja Ed 2. Oblik za linearno elastini proraun presjenih veliina Ed = g,1 . EGk,1 + g,2 . EGk,2 + + Q,1 . EQrep,1 + Q,2 . EQrep,2 +) (5-6) (5-4)
46
Koncept sigurnosti
Reprezentativne vrijednosti uticaja EGk,j i EQrep,i su reakcije konstrukcije na reprezentativne vrijednosti uticaja Gk,j i Qrep,i i mogu biti odgovarajue presjene sile, ali isto tako i unutranje sile ili naprezanja. d) Proraunske vrijednosti za geometrijske veliine Openito je definisana nominalna vrijednost anom. Odstupanje a razmatra se ako ono ima uticaja na pouzdanost konstrukcije, npr. u sluaju imperfekcije kod prorauna stabilnosti: ad = anom odnosno ad = anom + a (5-7)
e) Proraunske vrijednosti za otpornost Otpornost (R) zavisi od geometrijskih veliina (a) i svojstava materijala (X). Stoga openiti oblik proraunske vrijednosti je, Rd = R (ad,1, ad,2,,Xd,1, Xd,2,) Primjenom parcijalnih koeficijenata sigurnosti dobijemo: 1. Oblik za odvojene parcijalne koeficijente sigurnosti X k ,1 X k ,2 1 Rd = R (1 , 2 ,..., a nom ,1 , a nom , 2 ,...) Rd m ,1 m, 2 (5-8)
(5-9)
sa koeficijentima materijala m,i i koeficijentima modela otpornosti Rd 2. Pojednostavljeni oblik sa sumarnim parcijalnim koeficijentima sigurnosti X k ,1 X k ,2 (5-10) R d = R (1 , 2 ,..., a nom ,1 , a nom , 2 ,...) M ,1 M,2 sa preraunskim koeficijentom i karakteristina vrijednost za svojstva materijala Xk i parcijalni koeficijent sigurnosti za materijal M,i
5.1.8 Dokaz graninih stanja a) Granino stanje nosivosti
Dokazuje se potrebna pouzdanost (sigurnost) graevinskih elemenata ili konstrukcije kroz usporedbu proraunskih vrijednosti uticaja i otpornosti. U prEN 1990-01 razlikuju se dva granina stanja nosivosti: stabilnost i otkaz konstrukcije.
a1) Granino stanje stabilnosti
Za dokaz stabilnosti konstrukcije smatra se da je tijelo kruto i oblik dokaza je: Ed,dst Ed,stb Ed,dst proraunska vrijednost naprezanja usljed destabilizirajuih uticaja Ed,stb proraunska vrijednost naprezanja usljed stabilizirajuih uticaja
a2) Granino stanje otkaza konstrukcije
(5-11)
Otkaz konstrukcije deava se kroz lom, nedoputeno velike deformacije ili zamor materijala. Pri tome se dokaz u poprenom presjeku, elementu ili spoju radi u obliku, Ed Rd (5-12)
47
Ed proraunska vrijednost naprezanja (presjene sile) Rd proraunska vrijednost otpornosti (nosivost)

b) Granino stanje upotrebljivosti
Za granino stanje upotrebljivosti moe se koristiti isti oblik dokaza kao kod graninog stanja nosivosti. Ed Rd odnosno Cd (5-13) Ed proraunska vrijednost uticaja (deformacije, naprezanja) Rd kriterij upotrebljivosti (granina vrijednost uticaja pri postavljenim uslovima upotrebljivost)
5.2.Kombinacije djelovanja na konstrukciju
Za svaki kritian sluaj moraju se odrediti proraunske vrijednosti naprezanja odnosno uticaja usljed kombinacije istovremenih nezavisnih dejstava na konstrukciju. Za razliite situacije dimenzioniranja u graninim stanjima vrijede specifina pravila kombinovanja prikazana u nastavku.
5.2.1 Nezavisni uticaji za objekte visokogradnje
Da bi se razni mogui uticaji na konstrukciju ograniili na razumnu mjeru, nezavisni uticaji su podijeljeni u tabeli 5.2.
Tabela 5.2. Nezavisni uticaji za objekte visokogradnje Stalni uticaji Promjenljivi uticaji Gk Vlastita teina Korisno optereenje, Prometno optereenje Prednaprezanje Pk Snijeg i led Pritisak zemlje Gk,E Vjetar Stalni pritisak tekuine Gk,H Temperaturni uticaji Promjenljivi pritisak tekuine Slijeganje temeljnog tla Posebni uticaji Uticaji od zemljotresa 5.2.2 Granina stanja nosivosti a) Stalne i promjenljive situacije za dimenzioniranje (Osnovne kombinacije)
Qk,N Qk,S Qk,W Qk,T Qk,H Qk, Ad AEd
Ova situacija za dimenzioniranje odgovara normalnim uslovima upotrebe konstrukcije, sa prolaznim povremenim situacijama koje su vremenski ograniene.
Openiti oblik E d = E G P Q Q + + + G , j k , j P k Q , 1 k , 1 Q , i 0 , i k , i i >1 j1 Alternativni oblik (prEN 1990-01) E d = E G P Q Q + + + G , j k , j P k Q , 1 0 , 1 k , 1 Q , i 0 , i k , i j 1 i > 1 E d = E G , j G , j G k , j + P Pk + Q ,1 Q k ,1 + Q ,i 0,i Q k ,i j 1 i > 1
(5-14)
(5-15) (5-16)
48
Koncept sigurnosti
Mjerodavna je nepovoljnija proraunska vrijednost. G,j je koeficijent kombinacije za nezavisni stalan uticaj Gk,j.
Oblik za proraun linearno-elastinih presjenih sila
Kod linearno-elastinog prorauna konstrukcije mogu se proraunske vrijednosti odrediti prema izrazu (5-6), Ed = G,j . EGk,j + P . EPk + Q,1 . EQk,1 + Q,i . Q,i . EQk,i Karakteristina vrijednost dominantnog promjenljivog uticaja EQk,1: Q,1 . (1-0,1) . EQk,1 = Max.[ Q,i . (1-0,i) . EQk,i]
b) Posebne situacije za dimenzioniranje
(5-17)
(5-18)
Ovo su situacije koje se odnose na posebna stanja konstrukcije ili njenog okruenja, kao to su vatra, eksplozija, poplava, otkazivanje pojedinih nosaa konstrukcije i sl.
Openiti oblik
EdA = E(GA,j . Gk,j + PA . Pk + Ad + 1,1 . Qk,1 + 2,i . Qk,i

(5-19) (5-20) (5-21)
Ed = GA,j . EGk,j + PA . EPk + EAd + 1,1 . EQk,1 + 2,i . EQk,i Karakteristina vrijednost preovlaavajueg promjenljivog uticaja EQk,1: (1,1-2,1) . EQk,1 = Max.[ (1,i-2,i). EQk,i]
c) Situacije za dimenzioniranje usljed zemljotresa Openiti oblik
EdA = E(Gk,j + Pk + I . Ad + 2,i . Qk,i)

(5-22) (5-23)
Ed = EGk,j + EPk + I . EAd + 2,i . EQk,i

Oznake u gornjim izrazima : Gk,j karakteristina j vrijednost nezavisnog stalnog uticaja Gk Pk karakteristina vrijednost prednaprezanja Qk,i karakteristina i vrijednost nezavisnog promjenljivog uticaja Qk Qk,1 dominantan nezavisan promjenljivi uticaj Ad proraunska vrijednost posebnog uticaja AEd proraunska vrijednost seizmikog uticaja I pripadajui faktor vanosti EGkj pripadajui nezavisni uticaji Gj pripadajui parcijalni koeficijenti sigurnosti 0, 1 faktori kombinacije
49
5.2.3 Granino stanje upotrebljivosti a) Rijetka situacija za dimenzioniranje
Ova situacija odgovara ekstremnim upotrebnim uslovima, koji ne ostaju na konstrukciji. Openito se opisuje kroz karakteristine kombinacije:
Openiti oblik
Ed,rijetko = E(Gk,j + Pk + Qk,1 + 0,i . Qk,i)

(5-24) (5-25) (5-26)
Ed,rijetko = EGk,j + EPk + EQk,1 + 0,i . EQk,i Karakteristina vrijednost dominantnog promjenljivog uticaja EQk,1: (1-0,1) . EQk,1 = Max.[ (1-0,i). EQk,i]
Sa karakteristinim kombinacijama dokazat e se doputena naprezanja i ograniiti zaostale plastine deformacije ili oteenja u mikropukotinama.
b) esta situacija za dimenzioniranje
Ova situacija odgovara estim upotrebnim uslovima, koji ne ostaju na konstrukciji.

Openiti oblik
Ed,esto = E(Gk,j + Pk + 1,1 . Qk,1 + 2,i . Qk,i)

(5-27) (5-28) (5-29)
Ed,esto = EGk,j + EPk + 1,1 . EQk,1 + 2,i . EQk,i Karakteristina vrijednost dominantnog promjenljivog uticaja EQk,1: (1,1 -2,1) . EQk,1 = Max.[ (1,1 -2,i). EQk,i]
Sa estim kombinacijama dokazat e se doputena irina prslina i zatita armature od korozije.

c) Kvazi-stalna situacija za dimenzioniranje
Ova situacija odgovara stalnim (permanentnim) uslovima upotrebe sa dugotrajnim uticajima na konstrukciju.
Openiti oblik
Ed,perm = E(Gk,j + Pk + 2,i . Qk,i)

(5-30) (5-31)
Ed,perm = EGk,j + EPk + 2,i . EQk,i Sa kvazi-stalnom kombinacijom dokazat e se doputeni progib konstrukcije.
U pravilu se naprezanje u graninom stanju upotrebljivosti proraunava u linearnoelastinom podruju. U datim kombinacijama za granino stanje upotrebljivosti parcijalni koeficijenti sigurnosti mogu se uzeti 1,0.
50
Koncept sigurnosti
5.2.4 Granino stanje zamora
Granino stanje zamora definisano je tako da je nivo uticaja sa izmjerenim brojem promjene optereenja ogranien za situacije dimenzioniranja u graninom stanju upotrebljivosti i da je proraunska vrijednost otpornosti materijala ispunjena za granino stanje nosivosti. Kombinacija uticaja za dokaz zamora: Ed,fat. = E{Gkj; Pk; Qk,; 1,T Qk,T; Qk,N } su u skladu sa nezavisnim uticajima prema tabeli 5.2.
5.2.5 Faktori kombinacije
Faktori kombinacije za visokogradnju dati su u tabeli 5.3. Oni vae za nezavisne uticaje iz tabele 5.2, ali ne za pojednostavljene kombinacije u dijelu 5.2.8. Za istovremenu pojavu vie korisnih optereenja ili pokretnih optereenja razliitih kategorija primjenjuju se vee vrijednosti faktora kombinacije tih kategorija. Pokretna optereenje na jednom spratu viespratnice jesu jo stroije korelirana jer su jedna od drugih nezavisna. Stoga se za ostale konstruktivne elemente (stubove, zidove, temelje) ne odreuju uticaji prema kombinacijama za nezavisne uticaje, nego pomou specifinih faktora umanjenja. Uticaji od pritiska zemlje i stalnog pritiska tekuine uzimat e se kao stalno optereenje, prema tome ne smije se umanjivati faktorima kombinacije. Faktori kombinacije za promjenljivi pritisak vode odredit e se za lokalitet upotrebe od strane proizvoaa i nadlene institucije. Faktori kombinacije za optereenje mainama odredit e se na osnovu uslova upotrebe.Za dominantne uticaje za vrijeme izgradnje vae posebni faktori kombinacije.
Tabela 5.3 Faktori kombinacije Uticaji Korisno optereenje Kategorija A: Stambeni i izlobeni prostori Kategorija B: Poslovne prostorije Kategorija C: Sajamske prostorije Kategorija D: Prodajni prostori Kategorija E: Skladita Pokretno optereenje Kategorija F: Vozila 30kN Kategorija G: 30kN < Vozilo 160kN Kategorija H: Krovovi Snijeg i led Mjesta do nadmorske visine +1000m Mjesta preko nadmorske visine +1000m Vjetar Uticaji temperature Slijeganje tla Posebni promjenljivi uticaji1) 1) Uticaji u visokogradnji koji nisu eksplicitno navedeni 5.2.6 Parcijalni koeficijenti sigurnosti F
0 0,7 0,7 0,7 0,7 1,0 0,7 0,7 0,0 0,5 0,7 0,6 0,6 1,0 0,8
1 0,5 0,5 0,7 0,7 0,9 0,7 0,5 0,0 0,2 0,5 0,5 0,5 1,0 0,7
2 0,3 0,3 0,6 0,6 0,8 0,6 0,3 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 1,0 0,5
Parcijalni koeficijenti sigurnosti za uticaje i konstrukciju u visokogradnji dati su u tabeli 5.4. Primjenljivi su i za sve druge normalne ininjerske konstrukcije.
51
Kriterij Situacije Uticaji Simbol dokaza P/T A Gubitak Stalno optereenje: vlastita teina konstrukcije, stalni stabilnosti uticaji, uticaji tla, podzemna voda i slobodno stojea konstrukcije voda G,sup 1,10 1,00 vidi izraz nepovoljno G,inf 0,90 0,95 (1-17) povoljno Kod malih oscilacija stalnih uticaja, kao to je dokaz sigurnosti upotrebe nepovoljno G,sup 1,05 1,00 povoljno G,inf 0,95 0,95 1,50 1,00 Nepovoljni promjenljivi uticaj Q Posebni uticaji 1,00 A Otkaz Neovisni stalni uticaji (vidi gore) konstrukcije nepovoljno G,sup 1,35 1,00 njenog povoljno G,inf 1,00 1,00 dijela ili Neovisni promjenljivi uticaji temelja, nepovoljno 1,50 1,00 Q kroz lom ili Posebni uticaji 1,00 A pretjerane deformacije vidi (1-18) Otkaz G Neovisni stalni uticaji (vidi gore) 1,00 1,00 temeljnog tla kroz lom Neovisni promjenljivi uticaji u tlu nepovoljno 1,30 1,00 Q Posebni uticaji 1,00 A P Stalna situacija za dimenzioniranje (Sluaj 1) T Prolazna situacija za dimenzioniranje (Sluaj 2) A Posebna situacija za dimenzioniranje (Sluaj 3)
Specifina pravila za betonske konstrukcije
Parcijalni koeficijent sigurnosti za prednaprezanje openito je P = 1,00 Kod nelinearnog prorauna presjenih sila parcijalni koeficijenti sigurnosti za prirast naprezanja u prednapregnutim kablovima bez prianjanja jesu, P,sup = 1,20 odnosno P,inf = 0,83 Kod linearno-elastinog prorauna prinudnih presjenih sila sa krutou neispucalog poprenog presjeka i srednjim modulom elastinosti Ecm moe se parcijalni koeficijent sigurnosti Q umanjiti za, Q,Zw = 1,50 . 2/3 = 1,00 Faktor nesigurnosti modela u graninom stanju zamora iznosi Ed,fat = 1,00 Montani elementi u fazi izgradnje optereeni na savijanje i uzdunu silu G,temp = 1,15 odnosno Q,temp = 1,15
52
Koncept sigurnosti
5.2.7 Parcijalni koeficijenti sigurnosti M
Parcijalni koeficijenti sigurnosti M za otpornost kod betonskih konstrukcija dati su u tabeli 5.5. Oni vae u graninom stanju nosivosti uz uzimanje u obzir graninog stanja zamora.
Tabela 5.5
Linearno-elastini proraun Otpornost prema Beton Stalna i prolazna situacija za dimenzioniranje Posebna situacija za dimenzioniranje Dokaz na zamor c cA c,fat 1,50 1,30 1,50 Armatura, Prednapeta s sA s,fat 1,15 1,00 1,15 R
Nelinearni proraun
1,30 1,10 1,30
RA R,fat
Specifina pravila za masivne konstrukcije
Kod montanih elemenata kod kojih je prisutna stalna kontrola proizvodnje i minimalne vrstoe, c se moe umanjiti c,pref = 1,35 Za uzimanje u obzir velikih promjena svojstava materijala za betone visoke vrstoe od C55/67 i LC55/60 c, cA i c,fat odnosno c,pref uveavaju se sa faktorom: 1 'c = 1,0 f ck (MPa ) 1,1 500 Kod nearmiranih elemenata vae slijedei parcijalni koeficijenti sigurnosti: c = 1,80 odnosno cA = 1,55
53
5.3.Osnove za dimenzioniranje sa parcijalnim koeficijentima sigurnosti 5.3.1 Odreivanje pouzdanosti konstrukcije
Na slici 5.3 prikazan je dijagram redoslijeda raznih metoda za kalibriranje jednaina za dimenzioniranje u graninim stanjima.
Slika 5.3: Pregled metoda za analizu pouzdanosti
Evropske norme zasnovane su u biti na metodama Ia, koje su poboljane primjenom metoda Ic. Kod metoda II i III stepena, kao mjera pouzdanosti konstrukcije koristi se vjerovatnoa da nee doi do otkaza konstrukcije Ps = (1 Pf). Pf je vjerovatnoa otkaza konstrukcije. Za promatranu vrstu otkaza u odreenom promatranom vremenu. Pf = (-) je funkcija raspodjele za standardnu normalnu raspodjelu.
Tabela 5.6: Zavisnost izmeu i Pf prema jednaini (5-32)
(5-32)
Pf
10-1 1,28
10-2 2,32
10-3 3,09
10-4 3,72
10-5 4,27
10-6 4,75
10-7 5,20
Ukoliko je proraunata vjerovatnoa otkaza konstrukcije vea nego date ciljne vrijednosti P0, odnosno, utvrena vrijednost indeksa pouzdanosti prema tabeli 5.7 nije postignuta, onda se konstrukcija smatra nesigurnom.
Tabela 5.7: Vrijednost indeksa pouzdanosti za graevinske elemente Vrijednost indeksa pouzdanosti 1 godina 50 godina Nosivost 4,7 3,8 Zamor 1,5 do 3,81) Upotrebljivost 3,0 1,5 1) Zavisno od mogunosti provjere, sanacije i tolerancije oteenja Granino stanje
54
Koncept sigurnosti
5.3.2 Proraun vjerovatnoe otkaza konstrukcije
Koncept sigurnosti u graevinarstvu izgraen je na vjerovatnoi otkaza konstrukcije. Za njegov proraun usvajaju se slijedee pretpostavke: o Promatrane mehanike veliine (uticaji, geometrijske veliine, svojstva materijala) su nezavisne, osnovne promjenljive sa normalnom raspodjelom, o Granino stanje e biti opisano sa linearnom jednainom. Za m nezavisnih sluajnih veliina xi sa normalnom raspodjelom dobije se mdimenzionalna raspodjela gustoe prema multiplikacionom pravilu prorauna vjerovatnoe,
sa
mXi = E [Xi] Xi = (Var [Xi])1/2
oekivana vrijednost sluajne veliine Xi standardno odstupanje sluajne veliine Xi
Jednaina graninog stanja g(x) u x-prostoru
g(x) = c0 + c1 . x1 + c2 . x2 + + cm . xm
(5-34)
Pri tome su ci deterministike konstante, koje zavise od podataka o konstrukciji (geometrija, krutost). Zavisnost izmeu jednaina (5-33) i (5-34), u sluaju dvije osnovne promjenljive x1 i x2 odnosno r (otpornost) i e (naprezanje), prikazana je na slici 5.4.
Slika 5.4.: Jednaina graninog stanja u x-prostoru
Taka za dimenzioniranje xd zadana je sa parom promjenljivih (xd1, xd2).

Prostor standardiziranih osnovnih promjenljivih (y-prostor)
U daljnjem matematikom tretmanu osnovne promjenljive transformirat e se iz xprostora, pomou standardiziranih veliina u y-prostor:
55
X i m Xi (5-35) Xi sa srednjom vrijednou 0 i standardnim odstupanjem 1. Gustou raspodjele standardiziranih veliina dobijemo transformacijom jednaine (5-33) uz pomo jednaine (5-35), 1 1 m 2 f y ( y 1, y 2 ,..., y m ) = f y1 ( y 1 ) f y 2 ( y 2 ) ... f ym ( y m ) = exp( y i ) (5-36) m 2 i=1 2 ( 2 ) Ova raspodjela gustoe je u y-prostoru simetrina kugla u odnosu na koordinatni poetak. Hiper povrine istih raspodjela gustoe su m-dimenzionalne kugle sa sreditem u koordinatnom poetku. yi =
U promatranom sluaju sa dvije osnovne promjenljive dobiju se kocentrini krugovi. Iz jednaine (5-34) moe se jednaina graninog stanja g(x) transformirati u h(y),
h( y ) = c 0 + c i m Xi + c i Xi y i = 0
i =1 i =1 m m
(5-37)
Jednaina graninog stanja gradi m-dimenzionalnu hiper ravninu u y-prostoru, a to predstavlja, u sluaju sa dvije osnovne promjenljive, pravac (vidi slika 5.5).
Slika 5.5: Jednaina graninog stanja u standardiziranom prostoru
Linearna jednaina (5-37) moe se prikazati u obliku,
h( y ) = i y i = 0
i =1
(5-38) (5-39)
sa faktorom znaaja, i =
c i Xi
(c
i=1
Xi ) 2
56
Koncept sigurnosti
i indeksom pouzdanosti, =
c 0 + c i m Xi
i =1
(c
i=1
(5-40)
Xi )
Indeks pouzdanosti je centralna veliina u teoriji pouzdanosti. Apsolutni iznos je najkrae rastojanje izmeu koordinatnog poetka y=0 i hiper povrine h(y)=0 (vidi slika 5.5). je pozitivno, ako koordinatni poetak y-prostora lei u podruju bez otkaza (h(0)>0), a negativno, ako koordinatni poetak y-prostora lei u podruju otkaza (h(0)<0). Faktori vanosti i jesu pravci kosinusa mjereno od koordinatnog poetka na hiper ravan h(y)=0. Pri tome vai,
i =1
2 i
=1
(5-41)
Vjerovatnoa otkaza proraunava se kroz integraciju gustoe raspodjele, prema jednaini (5-36), preko podruja otkaza u standardiziranom prostoru: 2 m y1 1 dy i (5-42) Pf = ... exp m/2 i =1 ( 2 ) 2 {y h( y )0} Ukoliko se odabere novi koordinatni sistem u1, u2,,um, takav da je os u1 postavljena u pravcu , tada se dobije u u sistemu vjerovatnoa otkaza: u1 = m u i2 1 (5-43) Pf = ... exp i=1 2 du i = ( ) (2)m / 2 m 1 Odgovarajua vjerovatnoa da nee doi do otkaza konstrukcije,
Ps = 1 ( ) = ()
(5-44)
Jednaine (5-43) i (5-44) prikazuju transformacioni odnos izmeu vjerovatnoe otkaza Pf i indeksa pouzdanosti . Svaka taka u standardiziranom prostoru je raspodjela gustoe standardizirane osnovne promjenljive Yi. Pri tome takoe svaka taka ima u graninoj ravni h(y)=0 gustou raspodjele. Na temelju simetrinih svojstava standardne normalne raspodjele, gustoa raspodjele ima svoj maksimum , kako za granino stanje yd, tako i za nesigurno podruje. max fy (y) = f(yd) To znai, da se otkaz sa najveom vjerovatnoom deava kod yd. Yd je podnona taka okomice iz koordinatnog poetka na graninu ravan, sa koordinatama Ydi = i . i=1,2,,m (5-45) (5-46) Iz praktinih razloga moe se poloaj ove take prikazati u originalnom x-prostoru: Xdi = mXi + Xi . i . Taka otkaza sa najveom vjerovatnoom je ujedno pogodna taka za proraunsku vrijednost deterministikih normi sa nivoom sigurnosti Pf = (-). Ove taka yd odnosno xd poznate su jo kao proraunske take. Koordinate proraunske take odredit e se kroz etiri veliine:
57
o Oekivana vrijednost mXi i standardno odstupanje Xi odreuju se kroz raspodjelu vjerovatnoe od Xi, o Indeks pouzdanosti uzima u obzir uticaj potrebne pouzdanosti na poloaj proraunske take, o Faktor znaaja i je mjera za relativni dio varijacije Xi u ukupnoj varijaciji mjere pouzdanosti.
i moe imati vrijednost od 1 do +1. Ako i lei blie 1 ili +1 to znai da varijacija Xi ima odluujui uticaj na pouzdanost konstrukcije. Ukoliko je i mala vrijednost, varijacija Xi praktino je bez znaaja. Predznak veliine i pokazuje da li proraunska taka lei u gornjem ili u donjem podruju raspodjele. Pri tome vai slijedea definicija: o i je za veliinu na strani naprezanja pozitivan o i je za veliinu na strani otpornosti negativan
5.3.3 R E model
Sigurnost konstrukcije pod statikim optereenjem odreuje se poreenjem veliine naprezanja E sa veliinom otpornosti R. Otkaz se deava ako je R < E. Ako oznaimo, R = X1= otpornost E = X2 = naprezanje (uticaj, optereenje) Prema jednaini (5-34) moemo granino stanje u dvodimenzionalnom originalnom prostoru prikazati, g(x) = x1 x2 = r e = 0
r =e
(5-47)
Ako su R i E stohastiki nezavisne jedna od druge, slijedi da je vjerovatnoa otkaza,
Pf =
f (r, e) dr de = FR (e) fE (e) de
(5-48)
ako prvo integriramo po r, ili

Pf =
e =r
f (r, e) de dr = (1 FE (r )) fR (r ) dr
(5-49)
ako prvo integriramo po e. Rjeenje integrala (5-49) mogue je samo u specijalnim sluajevima, kao kada su R i E funkcije normalne raspodjele. Za srednje vrijednosti otpornosti i dejstva R i E i standardnih devijacija R2 i E2, granica sigurnosti Z = R-E ima srednju vrijednost i standardnu devijaciju: z = R E (5-50)
2 2 2 Z = R + E
(5-51)
Vjerovatnoa otkaza konstrukcije je,

0 z (5-52) Pf = P(R E 0) = P( Z 0) = z gdje je standardna normalna funkcija raspodjele (srednja vrijednost nula i jedinina standardna devijacija), (0,1) (slika 5.6).
58
Koncept sigurnosti
Slika 5.6: Standardna raspodjela granice sigurnosti Z = R - E
Koristei izraze (5-50), (5-51) i (5-52) dobije se izraz za vjerovatnou otkaza [5-53]: ( ) R S (5-53) Pf = = () 2 2 1/ 2 ( ) + R S gdje je = Z / Z. Isto tako integrali (5-48) i (5-49) mogu biti rijeeni aproksimativnim numerikim metodama, od kojih je najjednostavnija koritenjem trapeznog pravila.
Primjer 5.1
Armiranobetonska prosta greda duine 5m optereena je koncentrinim teretom Q, ija je srednja vrijednost Q = 150 kN i standardna devijacija Q2 = 5 kN2. Utvrena nosivost na savijanje grede ima srednju vrijednost R = 250 kNm i standardnu devijaciju Q2 = 10 kNm2. Potrebno je odrediti vjerovatnou otkaza. Dokaz se radi uz pretpostavku da je vlastita teina grede i duina nepromjenljiva. E = QL/4 = 100.5/4 = 500/4 kNm Srednja vrijednost i standardna devijacija uticaja je,
E = 5 5 Q = 150 = 187,50kNm 4 4
5 2 2 25 2 5 = 7,81(kNm) 2 E = ( ) Q = 16 4 z = R E = 250 187,5 = 62,5

2 2 2 Z = R + E = 10 + 5 = 15 Indeks pouzdanosti = 62,5/15 = 4,17.
Vjerovatnoa otkaza grede je : Pf = () = (4,17) = 1,7 10 5
59
6. GRANINO STANJE NOSIVOSTI 6.1 Osnovne postavke prorauna Teorija prorauna prema metodi graninih stanja zasniva se na postizanju prihvatljive vjerovatnoe da projektovana konstrukcija nee biti neprikladna za upotrebu. Pri tome su uzeti u obzir svi tehniki i ekonomski uslovi koji vrijede u bilo koje vrijeme i u bilo kojoj zemlji za sigurnost, funkcionalnost i trajnost konstrukcije. Granino stanje nosivosti, koje odogovara maksimalnom kapacitetu nosivosti, moe biti: - gubitak ravnotee konstrukcije ili njezina elementa promatranih kao kruto tijelo (klizanje, prevrtanje, izvijanje); - granino stanje loma ili prekomjerne deformacije kritinog presjeka; - gubitak ravnotee zbog velikih deformacija (teorija II. Reda); - granino stanje loma uzrokovano zamorom; - transformacija konstrukcije u mehanizam (proraun po teoriji plastinosti). Odreivanje statikih veliina za presjeke (normalne, poprene sile, momenti savijanja i torzije) provodi se na idealizovanoj emi konstrukcija za najnepovoljnije kombinacije optereenja. Zavisno od ponaanja materijala konstrukcije i konstrukcije u cjelini, mogu se za direktno i indirektno djelovanje proraunati statike veliine po linearnoj teoriji, linearnoj teoriji sa ogranienom preraspodjelom, teoriji plastinosti i nelinearnoj teoriji. Linearna teorija, koja se danas jo uvijek najvie upotrebljava, bazira se na linearnom odnosu izmeu napona i deformacija, te pretpostavlja da su presjene sile proporcionalne optereenju. Metoda graninih stanja promatra stanje deformacija i napona neposredno pred lom presjeka. Da bi se mogla odrediti nosivost presjeka u stanju neposredno pred lom, valja poznavati i ostala naponska stanja koja prethode graninom stanju.
Slika 6.1: Naponska stanja
U naponskom stanju I naponi pritiska i zatezanja su mali i opravdano se moe pretpostaviti linearna raspodjela napona (Navierova hipoteza). Krajnje stanje I (Ia) opisuje najavu otkazivanja vrstoe na zatezanje betona. U naponskom stanju II zategnuta zona je raspucala i iskljuuje se iz nosivosti, dok raspodjela naprezanja na pritisak ide po krivulji. Dimenzioniranje armiranobetonskih konstrukcija zasnovano je na naponskom stanju II.
60
Granino stanje nosivosti
Naponsko stanje III je stanje neposredno pred lom, kada pukotine doseu neutralnu os i neutralna os se pomjera prema gore, te dolazi do smanjenja pritisnute zone. Nain na koji e doi do loma armiranobetonskih elemenata zavisi od postotka armiranja, djelovanja presjenih sila i mehanikim karakteristikama betona i armature. U optem sluaju lom moe nastati: a) iscrpljenjem zategnute armature; b) iscrpljenjem betona na pritisak; c) istodobnim iscrpljenjem zategnute armature i pritisnutog betona. Lom presjeka usljed iscrpljena zategnute armature jo se naziva duktilan lom, jer lomu prethodi mehanizam otvaranja pukotina i naglaene deformacije armature u zategnutoj zoni. Lom zbog iscrpljenosti betona nastaje kod relativno veeg postotka armiranja, pri emu naprezanje armature ne dostie granicu razvlaenja. Ovaj lom se deava bez naglaenih pukotina i veih deformacija i jo se naziva neduktilan lom. Balansirani lom je lom zbog istodobne iscrpljenosti elika i betona i nastaje uz prethodno naglaene deformacije i pukotine. Prilikom projektovanja konstrukcije preporuuje se dimenzioniranje uz pretpostavku istovremene iscrpljenosti elika i betona ili jo bolje, zbog osiguranja duktilnosti, samo elika. Dimenzioniranje armiranobetonskih konstrukcija prema EC2 zasniva se na slijedeim pretpostavkama: - presjeci ostaju ravni i nakon deformisanja; - potpuna prionljivost betona i poloene armature; - zanemarenje vrstoe na zatezanje betona; - koritenje zamjenskog raunskog bilinearnog dijagrama ponaanja betona i elika (- dijagrama) koji priblino opisuju elastina i plastina svojstva materijala. 6.1.1 Raunska nosivost presjeka Raunska nosivost presjeka je u funkciji karakteristine vrstoe betona i granice razvlaenja elika, parcijalnih koeficijenata sigurnosti za materijale, te dimenzija presjeka i povrine armature. vrstoa betona na pritisak klasifikuje se prema klasama vrstoe betona, koja odgovara vrstoi na pritisak betonskog cilindra fck ili vrstoa na pritisak betonske kocke fck,cube. U narednoj tabeli daju se klase vrstoe betona. Tabela 6.1: Klase vrstoe betona, karakteristina vrstoa pri pritisku fck (cilindar 150/300mm), karakteristina vrstoa pri pritisku fck,cube (kocka150/150mm), karakteristina vrstoa betona pri zatezanju fctk, srednja vrstoa betona pri zatezanju fctm (N/mm2)
Klase vrstoe betona fck fck,cube fctm fctk0,05 fctk0,95 C12/15 12 16 1,6 1,1 2,0 C16/20 16 20 1,9 1,3 2,5 C20/25 20 25 2,2 1,5 2,9 C25/30 25 30 2,6 1,8 3,3 C30/37 30 37 2,9 2,0 3,8 C35/45 35 45 3,2 2,2 4,2 C40/50 40 50 3,5 2,5 4,6 C45/55 45 55 3,8 2,7 4,9 C50/60 50 60 4,1 2,9 5,3
61
Raunska vrstoa na pritisak betona dobije se reduciranjem karakteristine vrstoe na pritisak sa parcijalnim koeficijentom c = 1,50:
f cd = f ck c
(6-1)
Koeficijent uzima u obzir razliku vrstoe u objektu i vrstoe probnog cilindra, koja je prvenstveno posljedica dugotrajnih dejstava. Uzima se vrijednost =1,0 za granino stanje upotrebljivosti i =0,85 za granino stanje nosivosti. Razvoj vrstoe betona i njegov odnos sa deformacijom zavisi od niza parametara: - tehnologije betona (vrste cementa, koliine cementa, vodocementnog faktora, agregata, granulometrijskog sastava, hemijskih dodataka); - spravljanja, ugradnje i njegovanja betona; - uslova okoline (temperatura, vlanost); - efektivne debljine elementa; - starosti betona pri nanoenju optereenja; - brzine nanoenja optereenja. Na slici 6.2 prikazan je - dijagram za nelinearnu analizu presjenih sila, i koji se koristi za proraun kratkotrajnih deformacija.
Slika 6.2: Dijagram naprezanje-deformacija za odreivanje deformacija i presjenih sila gdje je: Ecm srednja vrijednost modula elastinosti (sekantni modul) fcm srednja vrijednost vrstoe na pritisak cp deformacija na granici velikih izduenja cu maksimalna deformacija fctm srednja vrijednost vrstoe na zatezanje Granina deformacija betona je cu = -0,0035. Deformacija betona na granici velikih izduenja je cp = -0,002.
62
Slika 6.3: Dijagram naprezanje-deformacija za dokaz nosivosti i dimenzioniranje
Na slici 6.4 dat je dijagram ponaanja armaturnog elika, koji je danas u upotrebi.
Slika 6.4: Dijagram naprezanje-deformacija za armaturni elik
gdje je: ftk karakteristina vrstoa loma (5%-fraktil) s0,2k granica velikih izduenja (5%-fraktil) ek karakteristina elastina granica Es modul elastinosti uk karakteristina deformacija loma
63
Oblik dijagrama u pritisnutom podruju moe se uzeti slian kao u zategnutom podruju. Raunski dijagram armaturnog elika moe se zamijeni bi-linearnim dijagramom prikazanim na slici 6.5.
Slika 6.5: Bi-linearni dijagram sa idealnim plastinim podrujem
Raunska vrstoa armaturnog elika dobije se reduciranjem vrstoe na granici velikih izduenja sa parcijalnim koeficijentom s = 1,15:
f yd = f yk s
(6-2)
Modul elastinosti armaturnog elika uzima se Es = 200 GPa = 20000 kN/cm2. Maksimalna deformacija armaturnog elika za dimenzioniranje je su = 0,02. 6.1.2 Granina deformaciona stanja
Slika 6.6: Granina deformaciona stanja
64
Kao granina deformaciona stanja oznaavaju se ravnine deformacija za koje su unutar poprenog presjeka dostignute granine deformacije, a da pri tome ni na jednom dijelu poprenog presjeka nisu prekoraene. Na slici 6.6 prikazana su granina defromaciona stanja prema EC2. Granina deformacija centrino pristisnutog poprenog presjeka postie se kada se pri raunskoj vrstoi na pritisak betona fcd javljaju pripadajua skraenja betona cp. To znai da je granina deformacija centrino pritisnutog betona cp. Kao slijedee karakteristino granino deformaciono stanje moemo izdvojiti deformacionu ravninu koja prolazi kroz taku 0 i B.U ovom sluaju granina deformacija na gornjem rubu poprenog presjeka je c2 = cu, dok je na donjem rubu deformacija c1 = 0. Podruje u kojem deformaciona ravnina prolazi kroz taku A, oznaeno je kao podruje 1 i predstavlja deformacije presjeka optereenog ekscentrinim pritiskom malog ekscentriciteta. Slijedea karakteristina granina deformaciona ravnina prolazi kroz taku B, tj. na gornjem rubu poprenog presjeka je granina deformacija c2 = cu, dok istovremeno armatura sa povrinom As1 dostie granicu teenja (s1 = yk,0.95).
Slika 6.7: Definicija yk,0.95
Sva deformaciona stanja podruja 2 i 3 jesu stanja u kojem je na pritisnutom rubu beton iskoriten, dok se armatura nalazi u podruju teenja. Podruje 2 i 3 je podruje deformacija poprenog presjeka optereenog na savijanje ili savijanje sa uzdunom silom pritiska. Podruje 4 je podruje savijanja ili savijanja sa uzdunom silom zatezanja. U tom podruju deformacija armature ima graninu vrijednost su, dok se deformacije betona smanjuju od granine deformacije prema nuli. U podruju 5 kompletan popreni presjek je izloen zateuem naprezanju i ovo je podruje omeeno graninom deformacionom ravninom koja prolazi kroz take C i D, u kojoj je kompletna armatura u poprenom presjeku iskoritena.
65
6.2 Elementi napregnuti na savijanje 6.2.1 Teorija elastinosti Na slici 6.8 prikazana je greda od idealno elastinog materijala, optereena momentom savijanja Msd.
Slika 6.8: Greda napregnuta na savijanje
gdje je : Msd,Vsd presjene sile (z) raspodjela naprezanja (linearna) C rezultantna sila pritiska, koja zamjenjuje djelovanje naprezanja u pritisnutoj zoni pri savijanju T rezultantna sila zatezanja, koja zamjenjuje djelovanje napona u zategnutoj zoni pri savijanju z krak unutranjih sila h visina poprenog presjeka Dejstvo konstantnog momenta savijanja uzdu grede daje u svim poprenim presjecima istu sliku napona z, koja je prikazana na slici 6.9.
Slika 6.9: isto savijanje, linearna raspodjela naprezanja afina deformacionoj ravnini
66
U povrinskom elementu dA = b dz na rastojanju z od teine osi Y djeluje sila:

dN(z) = (z) dA = (z) b dz
(6-3) (6-4) (6-5) (6-6) (6-7)
Pod djelovanjem sile dN(z) javlja se u poprenom presjeku moment:
dM(z) = dN(z) z = (z) b z dz

Ako primjenimo Hukov zakon i Bernulijevu hipotezu ravnih presjeka: (z) = E (z) ( z ) = z Dobije se izraz za reaktivni moment savijanja : dN(z) = E z b dz
dM (z) = E b z dz
2
M R = dM(z) = E b z dz = E J (6-8)
2
Iz M S = M R dobije se izraz za zaokretanje tapnog elementa : =
MS EJ
(6-9)
pri emu je :
MS MR
E J
krivljenje (zaokretanje tapnog elementa duine 1 ) aktivni moment savijanja reaktivni moment savijanja modul elastinosti moment inercije poprenog presjeka u odnosu na teinu os
Naprezanje pritisnutog dijela poprenog presjeka moe se zamijeniti rezultantnom silom pritiska C : C = dN(z) = E b z dz = E S C (6-10) Analogno se moe odrediti rezultantna sila zatezanja T: T = dN(z) = E S t Ovi izrazi vrijede kada se radi o istom savijanju i nema normalne sile N. Uslov ravnotee uzdunih sila x=0 : C + T =0 Uslov ravnotee M=0 : M S = M R M S = T z a = C z a Iz (6-12) : z a =
MS EJ J = = T E St St
(6-11)
(6-12) (6-13)
Za pravougaoni popreni presjek je : J 2 bh3 bh h J= ;St = ; Za = = h St 3 12 2 4

6.2.2 Armiranobetonska greda
(6-14)
vrstoa na zatezanje betona je znatno manja od vrstoe na pritisak. Zbog toga nearmirani betonski presjek ima malu nosivost na savijanje. Dodavanjem armature u zategnutu zonu presjeka kapacitet nosivosti na savijanje se bitno poveava. Rezultanta sila zatezanja je znatno vea od sile zatezanja koju moe da preuzme beton. Beton u zategnutoj zoni ispuca i iskljuuje se iz nosivosti na zatezanje (slika 6.10).
67
Slika 6.10: Armiranobetonska greda napregnuta na savijanje
6.2.3 Dimenzioniranje pravokutnog presjeka

Za dimenzioniranje armiranobetonskih presjeka koristi se raunski dijagram za beton pravac + parabola, te bilinearni dijagram sa horizontalnom gornjom granom do deformacije 20%o za armaturu.
Slika 6.11: Dijagram naprezanja mjerodavan za dimenzioniranje
Priblian proraun moe se provesti zamjenom dijagrama pavougaonik+parabola sa pravougaonim dijagramom, gdje je c = fcd, pri emu se odgovarajue greke pokrivaju time to se u proraunu nosivosti rauna sa 80% pritisnute zone ( d c = 0,8 x ).
Slika 6.12: Pravougaona raspodjela naprezanja u pritisnutoj zoni
68
gdje je : z (m) d (m) dc (m) x (m) fcd (MN/m2) fck (MN/m2) MRd (MNm)
-unutranji krak sila -statika visina presjeka -visina fiktivnog pritisnutog pojasa -poloaj neutralne osi -raunska vrstoa na pritisak betona -karakteristina vrstoa na pritisak betona -reaktivni momenat mjerodavan za dimenzioniranje -bezdimenzionalna vrijednost momenta savijanja
Rezultantna sila pritiska je : C = f cd A c , pri emu je A c = b d c d Reaktivni moment savijanja je : M Rd = C z = f cd b d c d c 2 M Rd Bezdimenzionalna vrijednost momenta savijanja: = f cd b d 2 d d Ako (6-16) uvrstimo u (6-15) dobije se : = c 1 c d 2d d Uz uvoenje smjene : c = c d 2 c 2 c + 2 = 0 (6-15)
(6-16) (6-17) (6-18)
c = 1 1 2 = 1,25 c (koeficijent poloaja neutralne osi) Hvatite rezultante pritiska lei u teitu rafirane povrine prikazane na slici 6.12.
(6-19)
Mehanizam nosivosti armiranobetonske grede moe se pojednostavljeno prikazati pomou reetkastog modela (slika 6.13). Gornji pojas reetke je beton povrine b d c . Armatura zategnute zone tvori donji pojas reetke. Hvatite rezultante zateue sile lei u teitu poprenog presjeka armature.
Slika 6.13: Pojednostavljeni model mehanizma nosivosti unutar grede
Krak unutranjih sila je: z = d Ako uvedemo odnos : =
dc 2
(6-20)
z (koeficijent kraka unutranjih sila) (6-21) d 1 Iz prethodnih izraza je: = 1 c = 1 0,4 (6-22) 2 f cd b d 2 d 2 M (6-23) = ili z = Rd = C f cd b d c dc Nakon to smo dimenzionirali pritisnuti pojas pristupa se dimenzioniranju zategnutog pojasa. Iznos rezultantne sile pritiska C u pritisnutom pojasu odgovara sili zatezanja T u zategnutom pojasu: x = 0 C = T.
69
M Sd z Ova sila se prihvata pomou armature : T = s A s Zakon ponaanja armaturnog elika dat je na slici 6.14.
Prema tome sila zatezanja je: T =
(6-24) (6-25)
Slika 6.14: Bi-linearan dijagram ponaanja armaturnog elika
Slika 6.15: Dijagram deformacije armiranobetonskog poprenog presjeka
Na osnovu slinosti trokuta moe se uspostaviti veza : c c + s d s = 1 c = x x d 0,8 1 s = c = c c (6-26) c Za naprezanje u armaturi s = s(s) potrebna povrina armature je : M A s = Sd (6-27) z s Ovaj izraz vrijedi openito. Sa pretpostavljenim unutranjim krakom sila se vri preddimenzioniranje. Nakon zavretka dimenzioniranja moe se sraunati tana vrijednost z.
Za popreni presjek kod kojeg je armatura potpuno iskoritena izraz (6-27) dobija oblik : M Sd As = (6-28) z f sd Ukoliko se sa izrazom (6-26) dobiju deformacije armature vee od su, pritisnuti pojas nee biti u potpunosti iskoriten. U tom sluaju se unutranji krak sila moe priblino odrediti: 0,0021 + su = (6-29) 0,0035 + su
70
Razlikujemo slijedea podruja dilatacija elika (vidi slika 6.14) :

Podruje 1 - Dilatacija elika lei unutar podruja e s su pri emu je : e - dilatacija na granici elastinosti
Naprezanje u armaturi dostie vrijednost na granici teenja fsd : s = f sd Kao posljedica teenja armature dolazi do polaganog loma sa otvaranjem velikih pukotina i velikim progibima.
Podruje 2 - Dilatacija elika vea od su
su - granina dilatacija = dilatacija pri slomu
U ovom sluaju beton u stanju loma nije iskoriten. Presjek je nedovoljno armiran. Nastaje prije slom u armaturi nego u betonu.
s = f sd
Podruje 3 - Dilatacija elika je manja od e
Popreni presjek je prearmiran. Ne dolazi do teenja armature.
s = E s s
Deava se slom pritisnute zone presjeka bez najave. Da ne bi dolo do ove pojave mogu se preduzeti slijedee mjere : - poveanje pritisnute zone i/ili kraka unutranjih sila - odabir vee marke betona - postavljanje armature u pritisnutoj zoni
Primjer 1 Zadano je :
Pravougaoni popreni presjek : b = 0,25m; h = 0,85m vrstoa materijala : fcd = -20 MN/m2; fsd = 478 MN/m2 Moment savijanja : Msd = 800 kNm
Odrediti : Potrebnu povrinu armature As (cm2) Preddimenzioniranje:
Pretpostavlja se odstojanje teita zategnute armature od zategnutog ruba presjeka : ds1=0,05m

d = h d s1 = 0,85 0,05 = 0,80m
z 0,9d = 0,9 0,8 = 0,72m M 800 T = sd = = 1111kN z 0,72 T 1111 potA s = 10 4 = 10 4 = 23,2cm 2 f sd 478 10 3
Usvojeno : 424 (As = 18,10cm2) 220 (As = 6,28cm2) usv.As = 24,38cm2 71
Slika 6.16: Raspodjela armature
Poloaj teita za prikazani raspored armature je: a = 12mm. Prema tome odstojanje teita armature od ruba poprenog presjeka je ds1 = 52+12=64mm 0,07m. Statika visina presjeka je: d = h-ds1 = 0,85-0,07 = 0,78m.
Slika 6.17: Ulazni parametri za dimenzioniranje
Konano dimenzioniranje:
= M Sd f cd b d
2
800 = 0,263 20 10 0,25 0,78 2

3
c = 1 1 2 = 1 1 (2 0,263) = 0,3115 d c = c d = 0,3115 0,78 = 0,243m = 1,25 c = 1,25 0,3115 = 0,389
x = d = 0,389 0,78 = 0,304m

kontrola dilatacije armature:
s = = 1 0,389 1 c = (0,0035) = 0,0055 (e < s < su) 0,389
0,263 = = 0,8443 c 0,3115
72
z = d = 0,8443 0,78 = 0,659m

T= M 800 = = 1215kN z 0,659 1215 10 4 T 10 4 cm 2 = = 25,4cm 2 3 f sd 478 10
potA s =
pot.As > usv.As, prema tome potrebna je dopuna armature : 624 (As = 27,14cm2)
Slika 6.18: Nova raspodjela armature
Statika visina ostaje nepromijenjena: d = h-ds1 = 0,85-0,07 = 0,78m.
Slika 6.19: Rubno naprezanje betona c =cp=-2%o
U nastavku se daje postupak dimenzioniranja za pretpostavljeni raunski dijagram naprezanja betoa u obliku parabole (slika 6.19). 2 2 C = f cd b x = f cd b d (6-30) 3 3 3 3 z = d x = 1 d (6-31) 8 8
73
M1 = C z =
2 3 f cd b d 2 1 3 8 M1 2 1 1 = = 2 2 3 4 f cd b d
(6-32) (6-33)
Na slici 6.20. prikazan je dijagram deformacija iskoritenog betona:
Slika 6.20: Rubno naprezanje betona c =cu=-3.5%o
x1 x = 0,002 0,0035 x1 = 4 / 7 d 2 2 4 C1 = f cd b x 1 = f cd b d 7 3 3
4 C 2 = f cd b ( x x 1 ) = f cd b d (1 ) 7 9 5 z 1 = d x + x 1 = 1 d 8 14 x x1 3 = 1 d z2 = d 2 14 M 2 = C1 z1 + C 2 z 2
2 = M 2 f cd b d
2
(6-34) (6-35)
(6-36) (6-37) (6-38) (6-39) (6-40) (6-41)
17 33 2 21 98
Izrazi za dimenzioniranje izvedeni su za slijedea podruja deformacija: - podruje deformacija a: 1 c cp = 0,002

Uvoenjem smjene =
=
1 / 4 ; 1 / 3
c ; cp
cp = 0,002
(6-42) (6-43) (6-44) (6-45) (6-46) (6-47)
3 4 1 1 2 3 (1 / 3) v c = (1 / 3) = vc
c = cp = 0,002 s = 1 c
74
podruje deformacija b: 1 2 cp = 0,002 c cu = 0,0035

2
= 6 (1 2 ) 2 (1 ) (6-48) 1 v c = ( + 2 ) (6-49) 3 (6-50) = vc c = cp (6-51) 2 (1 ) 1 s = c (6-52) M sd bezdimenzionalna vrijednost aktivnog momenta savijanja. gdje je: = f cd b d 2 C (6-53) Bezdimenzionialna vrijednost sile u pritisnutom pojasu je : (c ) = f cd b d i bezdimenzionalna vrijednost sile u zategnutom pojasu je: f As T (6-54) s = = sd f cd b d f cd b d Potrebna povrina armature dobije se iz uslova ravnotee uzdunih sila: (6-55) c + s = 0
(6-56) bd f sd U nastavku se uvodi pojam mehaniki stepen armiranja : A f (6-58) i = sd = s bd f cd Ukoliko u duktilnoj armiranobetonskoj konstrukciji mjestimino doe do teenja armature u zategnutoj zoni, posljedica je otvaranja serije prslina, koje zajedno formiraju plastini zglob kao na slici 6.21. As = vc
f cd
Slika 6.21: Otvaranje plastinog zgloba

75
Rotacija zgloba : pl =
(l pl )
dx
(6-59)
jedino je mogua ako se srednje krivljenje m u podruju lpl moe odvijati bez otkaza betona u pritisnutoj zoni. Pri tome se unutarnji krak sila neznatno mijenja.
(6-60) M pl = f sd A s z Pri otvaranju plastinog zgloba dolazi do premjetanja sila u manje optereena podruja (preraspodjela optereenja). Nakon dostizanja momenta teenja dolazi do otvaranja narednog zgloba. Optereenje duktilne konstrukcije moe se poveavati sve do momenta kada konstrukcija postaje mehanizam tj. kada usljed otvaranja narednog plastinog zgloba postaje kinematski pomjerljiva. Pomou plastinog ili nelinearnog proraunskog modela mogue je odrediti granino stanje nosivosti. Preduslov je da na mjestu otvaranja plastinog zgloba postoji dovoljna sposobnost rotacije presjeka pl. Prevelika koliina armature stvara krtost i zbog toga je treba izbjegavati. Da bi se izbjegla krta konstrukcija, treba ispuniti slijedei uslov : x x (6-61) d d Najvee mogue odstojanje neutralne osi x*, prema EC2, iznosi: za beton C35/45 x* = 0,45d za beton C40/50 x* = 0,35d Dilatacija armature s ne smije biti manja od dilatacija na granici elastinosti e. c x (6-62) = d c + e Dodavanjem armature u pritisnutoj zoni poveava se nosivost pritisnutog pojasa bez dodatnog poveanja dimenzija betonskog presjeka ili kvalitete betona. Najvea mogua sila u betonu CC je za stanje deformacija prikazano na slici 6.22, gdje je c2= -0,0035 na pritisnutom rubu betona, neutralna os je na maksimalno dozvoljenom rastojanju x*.
Slika 6.22: Pritisnuta armatura
d c = 0,8 x (6-63) Betonska pritisnuta zona za prikazano deformaciono stanje moe preuzeti slijedei reaktivni momet : (6-64) C c = f cd b d c < 0 d M c = f cd b d c d c = C c z (6-65) 2 Ako je moment akcije MSd vei od Mc, razliku momenata M = M sd M c preuzima pritisna armatura AS2 . Poloaj armature definisan je na slici 6.22. Sila u pritisnutoj armaturi je:
76
C s2 =
M d d s2
(6-66) (6-67) (6-68) (6-69)
Dilatacija u pritisnutoj armaturi je :
d s 2 = 1 s2 0,0035 < 0 x Naprezanje u armaturi (Hukov zakon) : s 2 = E s s 2 odnosno u plastinom podruju: s 2 = f sd
Na osnovu izraza (6-66) do (6-69) slijedi izraz za potrebnu povrinu pritisne armature : M A s2 = (6-70) s 2 (d d s 2 ) U tom sluaju armatura u zategnutoj zoni treba preuzeti sile T i T : Mc M + z d d s2 T + T A s1 = = (6-71) f sd f sd
GEOMETRIJSKE KARAKTERISTIKE: Pravougaoni popreni presjek : b = 0,30m; h = 0,60m; d = 0,55m Armatura u poprenom presjeku: As = 38,06cm2 MATERIJAL: Beton C 25/30: fck = 25 MN/m2; Armatura RA 400/500: fyk = 400 MN/m2
DEFORMACIONO STANJE POPRENOG PRESJEKA: 0 = -0,000287; = 0,01071
Za zadane geometrijske karakteristike, karakteristike materijala i deformaciono stanje poprenog presjeka odrediti presjene sile u presjeku.
77
c 2 = 0 + z c 2 = 0,000287 + 0,01071 (0,3) = 0,0035 c1 = 0 + z c1 = 0,000287 + 0,01071 (0,3) = 0,00293

s1 = 0 + z s1 = 0,000287 + 0,01071 ( 0, 25 ) = 0,00239
d x = x = 0,3268m c 2 + s1 c 2 x x = 1 x 1 = 0,1868m c 2 cp 1.UDIO BETONA U NOSIVOSTI PRESJEKA ZATVORENO RJEENJE
N c = ( c (z) b(z)dz
z0
z2
M c = ( c (z) b(z) z)dz = (dN c z)dz

z0 z0
z2
z2
NUMERIKO RJEENJE (SIMPSON-OVO PRAVILO)
cp = -0,002; cm = -0,001; 0 = f cd = 25MN / m 2 ; m = f cd

N c1 = x1 ( 0 + 4 m ) b = 622,65kN 6
cm (2 cm ) = 12,5205MN / m 2 ; u = 0 cp cp
N c 2 = f cd b ( x x 1 ) = 16670 0,3 (0,3268 0,1868) = 700,48kN N c = N c1 + N c 2 = 622,65 700,48 = 1323,13kN

78
M c1 = a 3 0 z1 + 4 m z m ) b = 55,97 kNm
M c 2 = N c 2 (z 1 + z 2 z1 ) = 161,09kNm 2
M c = M c1 + M c 2 = 217,06kNm RJEENJE POMOU IZRAZA ZA POVRINU
Povrina kvadratne parabole jednaka je 2/3 povrine opisanog pravougaonika. Presjene sile dobijene primjenom ovog pravila su: N c1 = 622,79kN N c 2 = 700,48kN N c = N c1 + N c 2 = 1323,27kN 3 M c1 = N c1 (z 1 x 1 ) = 55,99kNm 8
M c 2 = N c 2 (z 1 + z 2 z1 ) = 161,09kNm 2
M c = M c1 + M c 2 = 217,08kNm 2.UDIO ARMATURE U NOSIVOSTI PRESJEKA N s = s ( s ) A s Ako je : s yd s (z) = E s s (z)
s > yd s (z) = f yd ; za armaturu RA 400/500 fyd = 400/1,15 = 347,8 MN/m2 yd = f yd Es = 347,8 = 0,00174 200000
s1 = 0 ,00239 > yd s = f yd
N s = 34782 38,06 = 1323,8kN h M s = N s z = 1323,8 ( 0,05) = 330,96kNm 2 2.REAKTIVNE SILE U POPRENOM PRESJEKU
Reaktivne sile = Udio od betona + Udio od zategnute armature
N Rd = N c + N s = 1323,8 + 1323,8 = 0kN M Rd = M c + M s = 217,06 + 330,96 = 548,0kNm (Presjek napregnut na isto savijanje.) 79
Primjer 2b Zadano je :
GEOMETRIJSKE KARAKTERISTIKE: Pravougaoni popreni presjek : b = 0,50m; h = 1,05m; d = 1,00m Armatura u poprenom presjeku: As = 925(44,18cm2) MATERIJAL: Beton C 30/37: fck = 30 MN/m2; fcd = 30/1,5 = 20 MN/m2 Armatura RA 400/500: fyk = 400 MN/m2 DEFORMACIONO STANJE POPRENOG PRESJEKA: co = -0,00215; s1 = 0,00189 1.UDIO BETONA U NOSIVOSTI PRESJEKA c0 x 2 0,53 2 d x = x = 0,53m ; x 1 = = = 0,49m + s1 c 0 c0 2,15 2 x 1 b f cd = 2,78MN 3
N c1 =
N c 2 = f cd b ( x x 1 ) = 0,85 20 0,5 (0,53 0,49) = 0,34MN N c = N c1 + N c 2 = 2,78 0,34 = 3,12MN h (x x 1 ) 3 h ) = 1,01MNm M c = N c1 ( ( x x 1 ) x 1 ) + N c 2 ( 2 2 8 2 2.UDIO ARMATURE U NOSIVOSTI PRESJEKA
s1 = 0,00189 > yd = 0,00174 s = f yd = 347 ,82 MN / m 2
N s = 347,82
44,18 = 1,54MN 10000
M s = N s z = 1,54 (0,525 0,05) = 0,73MNm 2.REAKTIVNE SILE U POPRENOM PRESJEKU

Reaktivne sile = Udio od betona + Udio od zategnute armature N Rd = N c + N s = 3,12 + 1,54 = 1,58MN M Rd = M c + M s = 1,01 + 0,73 = 1,74MNm (Presjek napregnut na savijanje sa uzdunom silom.)
80
GEOMETRIJSKE KARAKTERISTIKE: Pravougaoni popreni presjek : b = 0,30m; h = 0,60m; d = 0,55m MATERIJAL: Beton C 25/30: fck = 25 MN/m2; Armatura RA 400/500: fyk = 400 MN/m2 STATIKI UTICAJI: Msd = 283,26 kNm = 0,28326 MNm f yk 400 f ck 25 = = 16,7 N/mm 2 ; f yd = = = 348 N/mm 2 c 1,5 s 1,15 Odrediti potrebnu armaturu za granino stanje nosivosti.
f cd =
1. ODREIVANJE DIJAGRAMA DEFORMACIJA
Prvo moramo odrediti stanje deformacija koje je usklaeno sa pripadajuim reaktivnim unutranjim silama. 1. korak : Granino stanje deformacija 4
za :
cu = -0,0035 su = -0,050
slijedi : d cu d x 0,55 0,0035 = x= = = 0,036 m cu + s1 cu cu + s1 0,0035 + 0,050 x cp 0,0036 0,002 x x = 1 x1 = = = 0,0206 m cu cp cu 0,0035 h z 2 = = 0,30 m z 0 = z 2 x = 0,264 m z1 = z 0 + x 1 = 0,285 m 2 Odreivanje reaktivnih sila u poprenom presjeku : 2 N c 1 = b f cd x 1 = 0,0688 MN 3 81
N c 2 = b f cd (x x 1 ) = 0,0722 MN
N c1 = N c1 + N c2 = 0,146 MN 3 M c1 = N c1 z 1 x 1 = 0,0191 MNm 8 x x 1 M c2 = N c2 z 2 = 0,0226 MNm 2 M c = M c1 + M c2 = 0,0417 MNm Proraun kraka unutranjih sila : M e c = c = 0,286 m Nc e s = 0,3 0,05 = 0,25 m z = e c + e s = 0,536 m Reaktivni moment je : M r = N c z = 0,146 0,536 = 0,0783 MNm M Rd = M r < M sd = 0,283 MNm 2. korak : Granino stanje deformacija 3
cu = -0,0035 s1 = yk,0.95 = 0,00336 Slijedi za gornje vrijednosti : N c = 1,099 MN M c = 0,206 MNm M e c = c = 0,187 m z = 0,187 + 0,25 = 0,437 m Nc M r = 1,099 0,437 = 0,480 MNm M Rd > M sd 3. korak : Stanje deformacije cu = -0,0035 s1 = yd = 0,010
N c = 0,577 MN Mc = 0,241 m Nc z = e c + e s = 0,491 m ec =
M c = 0,139 MNm M r = N c z = 0,283 MNm = M sd - OK! 82
Ns = A pot.
A pot.
M sd = 0,577 MN = N c z N = s s1 = 0,010 > yk,0.95 s ( s1 ) = f yd s 0,577 = 10 4 = 16,58 cm 2 odabrano 6 20 Aa = 18,84 cm 2 348
2. DIMENZIONIRANJE POMOU BLOKA NAPREZANJA
Priblino EC 2 doputa proraun sa dijagramom naprezanja u obliku pravougaonika s tim da se netanost pokriva tako da se uzima 80 % pritisnute zone. d c = 0,8 x N c = f cd A c Ac = bdc d M Rd = N c z = f cd b d c d - c 2 M sd 0,285 = = 0,187 = 2 f cd b d 1 16,7 0,3 0,55 2 Visina pritisnute zone : = 1,25 1 1 2 = 0,261 x = d = 0,261 0,55 = 0,14 m Unutranji krak sila : = 1 (0,4 ) = 0,896 z = d = 0,493 m Kontrola dilatacije elika : 1 0,261 1 = 3,5 = 9,91 > 3,36 s = 3,5 0,261 M sd 0,283 A pot. = = 10 4 = 16,50 cm 2 z f yd 0,493 348 Minimalna armatura prema EC 2 : 0,6 b d 0,6 0,3 0,55 A s, min > 10 4 = 2,48 cm 2 = f yk 400
A s, min > 0,0015 b d = 2,48 cm 2 < 16,50 cm 2

Maksimalna armatura prema EC 2 : A s, max = 0,04 A c = 0,04 0,30 0,60 10 4 = 72 cm 2 > 16,50 cm 2
83
GEOMETRIJSKE KARAKTERISTIKE: Pravougaoni popreni presjek : b = 0,40m; h = 0,80m; d = 0,75m MATERIJAL: Beton C 25/30: fck = 25 MN/m2; Armatura RA 400/500: fyk = 400 MN/m2 ;
f cd = f ck 25 = = 16,7 N/mm 2 c 1,5 f yk 400 = = = 348 N/mm 2 s 1,15
f yd
STATIKI UTICAJI: Mg = 120,00 kNm Mp = 80,00 kNm Potrebno je dimenzionirati presjek optereen na savijanje. M sd = 1,35 120 + 1,5 80 = 282 kNm
DIMENZIONIRANJE POMOU TABELA M sd 0,282 = = 0,075 = 2 f cd b d 16,67 0,4 0,75 2 iz tabele 9.35 : c = 0,0789 ; = 0,9507 ; c = 1,575 ; s = 10,00 > e = 2,39 % 16,67 0,4 0,75 = 0,001134m 2 = 11,34cm2 As = 0,0789 Usvojeno : 6 16 As = 12,07cm2 347,83 Primjer 5 Zadano je :
GEOMETRIJSKE KARAKTERISTIKE: Pravougaoni popreni presjek : b = 0,40m; h = 0,80m; d = 0,75m MATERIJAL: Beton C 16/20: fck = 16 MN/m2; =0,85; f cd = Armatura RA 400/500: fyk = 400 MN/m2 ; f yd
f ck 16 = = 10,67 N/mm 2 c 1,5 f yk 400 = = = 347,83 N/mm 2 s 1,15
STATIKI UTICAJI: Msd = 800,00 kNm Potrebno je dimenzionirati presjek optereen na savijanje. M sd 0,800 = = 0,392 > gran. = 0,332 (RA 400/500) = 2 f cd b d 0,85 10,67 0,4 0,75 2
Potrebna je armatura u pritisnutoj zoni. M gran. M gran. = 0,85 10,67 0,4 0,8 2 0,332 = 0,771 MNm gran. = 2 f cd b d M = 800 771 = 29 kNm PRITISNUTA ARMATURA As2 : 0,290 = 0,4143 MN N s2 = 0,70
84
A s2 =
N s2 0,4143 = = 0,001191 m 2 = 11,91 cm 2 f yd 347,83
USVOJENO : 2 28 12,32 cm 2
ZATEGNUTA ARMATURA :
pomou tabele : = 0,332 c = 0,0789 = 0,9507 c = 1,575 s = 10,00 > e = 2,39 % As = c f cd N 10,67 b d + s2 = 0,4211 0,4 0,75 + (11,91) = 38,75 + 11,91 = 50,66 cm 2 f yd f yd 347,83 8 28 A a = 49,26 cm 2
Usvojeno :
GEOMETRIJSKE KARAKTERISTIKE: Pravougaoni popreni presjek : b = 0,30m; h = 0,60m; d = 0,55m MATERIJAL: Beton C 25/30: fck = 25 MN/m2; Armatura RA 400/500: fyk = 400 MN/m2 STATIKI UTICAJI: Msd = 520,00 kNm Nsd = 200,00 kN f 16 f cd = ck = = 10,67 N/mm 2 c 1,5 f yk 400 f yd = = = 347,83 N/mm 2 s 1,15
Potrebno je dimenzionirati presjek optereen na savijanje i normalnu silu.

MOMENAT U ODNOSU NA TEITE ARMATURE : M sd,s = M sd N sd z s = 0,520 0,200 0,25 = 0,470 MNm
= 0,470 = 0 , 311 = 0,8012; s = 3,62 ; c = 3,5 f cd b d 2 16,67 0,3 0,55 2 N sd 0,200 = = = 0,0727 f cd b d 16,67 0,3 0,55 M sd = + N sd 0,470 0,200 = + = 0,00307 + 0,00057 = 0,00364 m 2 = 36,4 cm 2 f yd 0,8012 0,55 347,83 347,83
As =
M sd,s f yd d
85
86
Primjer 7 Zadano je : GEOMETRIJSKE KARAKTERISTIKE: Pravougaoni popreni presjek : b = 0,30m; h = 0,60m; d = 0,55m MATERIJAL: Beton C 25/30: fck = 25 MN/m2; Armatura RA 400/500: fyk = 400 MN/m2 STATIKI UTICAJI: Msd = 580,00 kNm f 25 f cd = ck = = 16,7 N/mm 2 c 1,5 f yk 400 f yd = = = 348 N/mm 2 s 1,15 Potrebno je odrediti armaturu dvostruko armiranog presjeka. Rjeenje 1. Pronai reaktivno stanje deformacija za Msd Mogue je iterativno ili pomou bloka dijagrama napona : M sd 0,580 = = = 0,383 2 f cd b d 1,0 16,7 0,3 0,55 2
Visina zone pritiska : = 1,25 1 1 2 = 1,25 1 1 2 0,383 = 0,645 0,645 1 1 Deformacija armature : s = 3,5 = 3,5 = 1,93 < 3,36 = yk , 0.95 0,645 Momenti akcije su preveliki, potrebna je pritisnuta armatura. 2. Granino stanje deformacija 3 c2 = cu = 0,0035 s1 = yk,0.95 = 0,00336
Na osnovu datog stanja deformacija moe se odrediti max moment koji moe presjek bez pritisnute armature preuzeti. 1 3,5 3,5 s1 = 3,5 = 3,36 gran. = = = 0,510 3,5 + s1 3,5 + 3,36
gran. = 1,25 1 1 2 gr. gr.
0,510 gr. 1 1 1 1 1,25 1,25 = 0,325 = = 2 2
f cd b d Razliku momenata mora preuzeti pritisnuta armatura : M = 0,580 0,493 = 0,087 MNm 3. Pritisnuta armatura As2
2
gran. =
M gran.
M gran. = 0,325 1 16,7 0,30 0,55 2 = 0,493 MNm
a = 0,6 0,05 0,05 = 0,5 m N s = N s2

M = N s2 a = N s1 a
86
M = 0,174 MN N s1 = 0,174 MN a N s2 A s2 = s ( s2 ) Odreivanje visine pritisnute zone i dilatacije pritisnute armature x gr. = gr. d = 0,510 0,55 = 0,281 m N s2 = x gr. cu
PANJA !
x gr. 0,05 s2 s,db > yd
s2 = cu
x gr. 0,05 x gr.
= 2,88
Dimenzioniranje e se raditi za yd =
s2 = 2,88 pot A s2 =
f yd E
> yd s = f yd
348 = 1,74 200000

3 16 A a = 6,03 cm 2
4.
N s2 0,174 = 10 4 = 5,0 cm 2 f yd 348 Zategnuta armatura As1
Odreivanje kraka unutranjih sila : gran. = 1 (0,4 gr. ) = 1 (0,4 0,510) = 0,796 pot A s1,gran. = M gran. d f yd = 0,493 10 4 = 32,36 cm 2 0,796 0,55 348
pot A s1,N s1 = pot A s2 pot A s = 32,36 + 5,0 = 37,36 cm 2 Minimalno potrebna armatura prema EC 2 : 0,6 b t d 0,6 0,3 0,55 A s, min > = 10 4 = 2,48 cm 2 < 37,36 cm 2 f yk 400
A s, min > 0,0015 b t d = 0,0015 0,30 0,55 10 4 = 2,48 cm 2 < 37,36 cm 2
Maksimalna armatura prema EC 2 : A s, max = 0,04 A c = 0,04 0,30 0,60 10 4 = 72 cm 2 > 37,36 cm 2 6.2.3 Dimenzioniranje greda T presjeka
Grede T presjeka esto se koriste u praksi, zbog svoje racionalnosti. Na slici 6.23. prikazana je meuspratna konstrukcija sa vie rebara na odreenom rastojanju.
Slika 6.23: Sudjelujua irina ploe beff
87
Kod T greda kod kojih je irok pritisnuti pojas pritisnuta zona se ne deformira ravno. Pritisnuti pojas djeluje kao ljuska. Dolazi do nejednolike raspodjele naprezanja.
Slika 6.24: Raspodjela naprezanja na pritisak x i tok neutralne osi kod T grede
Pojednostavljeno se moe uzeti raspodjele naprezanja konstantna na sudjelujuoj irini beff (slika 6.25). Sudjelujua irina dobije se iz uslova da pojednostavljena konstantna raspodjela napona daje istu rezultantnu silu pritisnutog pojasa kao stvarna raspodjela napona.
Slika 6.25: Efekat ljuske i sudjelujua irina beff
Za potrebe prorauna presjenih sila u T presjeku moe se odrediti sudjelujua irina ploe pomou izraza : (6-72) beff = bw + b1 + b2
88
1 Zadano je:
Primjer 8
PRESJENE SILE: MG=250 kNm MQ=150 kNm MATERIJAL: C25/30;RA 400/500

2 3 4 Rjeenje:
Potrebno je dimeznionirati armiranobetonski T presjek
Raunske vrijednosti presjenih sila koje napreu presjek: G = 1,35; Q = 1,50 M Sd = 1,35 600 + 1,50 700 = 1860,00 kNm N Sd = 0,00 kN M Sd ,s = 1860,00 kNm
d = h d 1 = 80 8 = 72 cm Raunske vrstoe materijla: c = 1,50; s = 1,15
f cd = 1.
f yk 400 f ck 25 = = 16,67 N / mm 2 ; f yd = = = 348 N / mm 2 c 1,5 s 1,15
Dimenzioniranje T presjeka po tanom postupku
Relativni raunski momenat s obzirom na teite zategnute armature: M Sd ,s 1860,00 100 Sd ,s = = = 0,110 2 b f d f cd 200 72 2 1,667 bf 200 = = 6,67 > 5 bw 30 h f 10 = = 0,14 d 72 Za izraunati Sd,s = 0,110 i odnose bf/bw=6,67 i hf/d=0,14 iz tabela u prilozima je:
1000 s = 118,5; = 0,19 i s1 = 14,63 Potrebna povrina poprenog presjeka zategnute armature iznosi: f N 118,5 16,67 243,00 A s1 = s b f d cd + Sd = 200 72 = 81,74 cm 2 f yd f yd 1000 348 34,8
89
Dimenzioniranje priblinim postupkom uz zanemarenje napona pritiska betona u rebru - bf/bw>5 Za izraunati Sd ,s = 0,110 iz tabele za dimenzioniranje jednostruko armiranih pravougaonih prsjeka, u prilozima, je = 0,172. Priblina visina pritisnute zone betona, odnosno priblian poloaj neutralne osovine iznosi: x = d = 0,172 72 = 12,4 cm > h f = 10 cm Priblina veliina kraka unutranjih sila: z = d d f / 2 = 72 10 / 2 = 67 cm Potrebna povrina poprenog presjeka zategnute armature iznosi: M Sd ,s 1 1 1860,00 100 A s1 = N Sd = = 79,77 cm 2 hf f yd 67 34,8 d 2 Priblina vrijednost raunskih napona pritiska betona u pritisnutoj zoni:
cd = M Sd ,s h d f bf h f 2 = 1 1860,00 100 = 1,39 kN / mm 2 = 13,9 N / mm 2 34,8 67 200 10
2.
cd = 13,9 N / mm 2 < 0,85 f cd = 0,85 16,67 = 14,17 N / mm 2
1032; RA 400/500 Usvojena armatura:

stv.As1=80,42
cm2
90
b1 = l0/10 i b1a1 b2 = l0/10 i b2a/2
(6-73) (6-74)
Kod greda sa irokim pojasima krak unutranjih sila moe se odrediti na priblian nain: dc = hf (6-75) h za x 1,25 h f z =d 2 Pri emu se pretpostavlja da samo ploa preuzima naprezanja na pritisak i da je raspodjela naprezanja u pritisnutom pojasu konstanta (slika 6.26).
Slika 6.26: Grede sa irokim pojasima
Ako je poloaj neutralne osi x < l,25hf , popreni presjek dimenzionira se kao pravougaoni popreni presjek sa krakom unutarnjih sila : d z=d c 2 (6-76)
Slika 6.27: Popreni presjek geometrijski T presjek, statiki radi kao pravougaoni presjek
Postupak dimenzioniranja kao i kod pravougaonog poprenog presjeka zavisi od odabira oblika raunskog dijagrama naprezanja na pritisak. Priblinim postupkom dimenzioniranja pomou blok dijagrama naprezanja, uz koritenje oznaka sa slike 6.28, dobije se proraunska povrina poprenog presjeka pritisnutog pojasa, (6-77) Ac = b d c (1 ) + c uz slijedea znaenja pojedinih parametara prethodnog izraza: d b h = f ; = w ; c = c (6-78) b d d
91
(1 ) (1 ) 2 0 = c = 1 1 2 0 = 1,25 c = + ( c )
(6-79) (6-80) (6-81) (6-82)
Slika 6.28: Greda T presjeka: oznake za dimenzioniranje
Nakon to se pomou navedenih izraza odredi unutarnji krak sila rezultantna sila pritiska se M moe odrediti pomou izraza: C = Sd z C Srednje naprezanje u pritisnutom pojasu : c = . Ac Ako je naprezanje manje ili jednako vrstoi betona na pritisak onda pritisnuti pojas moe preuzeti silu C : c f cd
Ukoliko neutralna os prolazi kroz rebro i pritisnuti pojas T presjeka nije irok, tj. beff/bw 5, dimenzionira se tako da se pritisnuti pojas T oblika zamijeni sa pravougaonim irine bi = b.beff. Postupak pronalaenja koeficijenta b objanjen je u prirunicima za dimenzioniranje armiranobetonskih elemenata.
6.3 Elementi napregnuti na savijanje sa poprenom silom

U graevinskoj praksi veoma rijetko se moe javiti sluaj savijanja bez poprene sile. Obino je greda optereena na poprene sile kao to je prikazano na slici 6.29. Pod djelovanjem poprenih sila javljaju se tzv. smiue pukotine (slika 6.29a). Princip prenoenja optereenja kroz gredu zasniva se na reetkastom modelu (slika 6.30). Pritisnuti tapovi su prikazani podebljano, zategnuti tapovi tanko, a nul-tapovi kao isprekidane linije. Ugao , koji pritisnute dijagonale zatvaraju sa horizontalom odgovaraju nagibu prslina na slici 6.29a. Ovaj nagib za dokaz na smicanje mora biti u granicama : 0,4 cot 2,5 kod greda sa konstantnom uzdunom armaturom 0,5 cot 2,0 kod greda sa promjenljivom uzdunom armaturom
92
Prema EC2 proraun sa uglom = 450 se uzima kao standardni proraun. Pritisnute dijagonale predstavljaju betonska rebra koja se formiraju izmeu prslina. Sile vertikalnih zateuih tapova preuzimaju se putem vilica.
Slika 6.29: Greda izloena kombinaciji djelovanja momenta savijanja i poprene sile
Slika 6.30: Reetkasti model prenosa optereenja kroz gredu
6.3.1 Sile u pojasnim tapovima reetke

Na slici 6.31 prikazan je dio grede sa slike 6.30, tj. podruje izmeu dva vertikalna tapa reetke.
93
Slika 6.31: Odreivanje sila u tapovima reetkastog modela
Za presjene sile u presjeku m-m vai: V = 0: Dz + V = 0 Dx a = Dz z a D x = D z = V cot z V D= sin z Mu = 0: Oz + Dx + Mm = 0 2 Mm V O= + cot z 2 z Mo = 0: Uz Dx + Mm = 0 2 Mm V U= + cot z 2 Kontrola : H = 0 O + U + D x = 0
(6-83) (6-84)
(6-85) (6-86) (6-87) (6-88) (6-89) (6-90) (6-91)
Dijagonale na slici 6.30 predstavljaju rezultantu polja naprezanja na pritisak irine a. Dikretizirana reetka (slika 6.30) moe se prikazati i kao razmazana reetka (slika 6.32.).
Slika 6.32: tapovi dikretiziranog reetkastog modela kao rezultante polja naprezanja
94
Sile u pojasima reetke dobijene izrazima (6-83) do (6-91) jesu rezultantne sile razmazanog reetkastog modela. Treba voditi rauna da se sila V prenosi na vie betonskih dijagonala (slika 6.33). V = V . Prema tome na jednu dijagonalu otpada dio sile D. Svaka dijagonala putem vilica prenosi silu u pojase i u pojasu nastaje sila D x = V cot = O = U
Slika 6.33: Razmazani reetkasti model
Prema tome svaki betonski tap preuzima silu Dx pri emu se ova sila kontinuirano mijenja, dok kod diskretnog reetkastog modela sile u pojasima se skokovito mijenjaju. Za razmazani reetkasti model u bilo kojem presjeku x sile u pojasima armiranobetonske grede su : M (x ) V (x ) C(x ) = + cot (6-92) z 2 M (x ) V (x ) T (x ) = + cot (6-93) z 2
Prema tome usljed djelovanja poprene sile javlja se dodatna sila u pojasima, koja rastereuje pritisnuti pojas, a dodatno optereuje zategnuti pojas,
6.3.2 Nosivost betonske dijagonale u rebru
V cot 2
Slika 6.34: Polje naprezanja na pritisak u rebru
U presjeku 2-2 poprenu silu VSd preuzima dijagonala : D = Sila u dijagonali djeluje na povrini AC : A c = b w z cos
Vsd sin
(6-94)
(6-95)
95
gdje je: bw - irina rebra. Naprezanje u betonskoj pritisnutoj dijagonali je : c = tj. c = D Ac (6-96) (6-97) (6-98)
Vsd b w z sin cos Napon u betonu za pritisnutu dijagonalu ogranien je na: c v f cd
gdje je - faktor umanjenja, koji iznosi f ck 0,5 (6-99) v = 0,7 200 Faktor umanjenja pokriva pojavu dvoosnog naponskog stanja koje se javlja usljed istezanja vilica i zbijanja pritisnutog betonskog pojasa (pritisak+zatezanje). Maksimalna poprena sila koju moe preuzeti betonski presjek je: VRd 2 = v f cd b w z sin cos Uslov nosivosti betonskog presjeka je: Vsd VRd 2
6.3.3 Nosivost uzengija
(6-100) (6-101)
Sila pritisnute betonske dijagonale, na mjestu uvoenja sile u uzengije, formira betonski luk, koji je potrebno uravnoteiti zategom. Zategu predstavljaju uzengije, koje moraju biti zatvorene kako bi uravnoteile sile unutar poprenog presjeka (slika 6.35).
Slika 6.35: Nosivost uzengija
Betonski pritisnuti tapovi u uglovima uzengija takoe dovode do koncentracije napona. Skretne sile u uglovima uzengija imaju na beton efekat rezanja, kao to je pokazano na slici 6.36. Savijanje vilica radi se oko valjka relativno malog najmanjeg promjera db = 3ds. Zbog toga dolazi do velikih skretnih sila koje djeluju na beton poput sjeiva.Ova koncentracija napona moe se preuzeti jedino ako se u uglovima predvidi uzduna armatura, koja sprijeava pojavu prslina u betonu efektom cijepanjabetona. Kao to je prikazano na slici 6.33, jedna uzengija nosi dio poprene sile V. Ukupnu poprenu silu V preuzima red uzengija na duini s = z cot . 96
Slika 6.36: Uzduna armatura kao armatura protivcijepanja betona
Maksimalni poduni razmak uzengija smax prema EC2 je: 1 - za Vsd VRd 2 : S max = 0,8 d 300 mm (6-102) 5 1 2 - za VRd 2 < Vsd VRd 2 : S max = 0,6 d 300 mm (6-103) 5 3 2 - za Vsd > VRd 2 : S max = 0,3 d 200 mm (6-104) 3 Popreni razmak rebara uzengije ne smije prekoraiti vrijednosti : 1 - za Vsd VRd 2 : S max = d 800 mm (6-105) 5 1 - za Vsd > VRd 2 : Smax = 0,6 d 300 mm (6-106) 5 Uzengije koje su postavljene u skladu sa konstruktivnim zahtjevima standarda EC2 mogu preuzeti poprenu silu: (6-107) VRd 3 = f sd a sw z cot A (6-108) gdje je a sw = sw s Oznake u gornjim izrazima imaju slijedee znaenje VRd3 (kN) maksimalna nosivost uzengija Asw (cm2) povrina poprenog presjeka uzengija s (m) razmak uzengija 2 fsd (kN/m ) raunska vrijednost napona teenja u uzengijama suma svih poprenih presjeka uzengija na duini jedan metar asw (cm2) Granino stanje nosivosti na poprene sile je zadovoljeno ako je otpornost poprenog presjeka na poprene sile vea od aktivne poprene sile, matematiki napisano izrazima (6-109) i (6110) : (6-109) - standardni postupak : Vsd VRd1 + VRd 3 - postupak sa promjenljivim nagibom betonskih rebara : Vsd VRd 3 (6-110) Na osnovu gore navedenih izraza moe se eksplicitno odrediti potrebna povrina armature na jednom metru duine grede : A V VRd1 - standardni postupak : a sw = sw = sd (6-111) s f sd z Vsd - postupak sa promjenljivim nagibom betonskih rebara: a sw = (6-112) f sd z cot 97
6.3.4 Podruje uvoenja koncentrine sile
U pojedinim zonama grede, gdje se uvodi relativno velika koncentrina sila, postoje tzv. podruja uvoenja sila. To znai da postoji ispod optereenja formirano podruje prslina (slika 6.37a).
Slika 6.37: Uvoenje koncentrine sile
98
Horizontalne komponente formiranih betonskih dijagonalnih tapova reetke preuzimaju se podunom zateuom armaturom, a vertikalna komponenta se vjea putem uzengija. Ova reetka prikazana je na slici 6.37b. Na slici 6.37c je elastino rasprostiranje optereenja pod uglom 450 u odnosu na teinu os, to ima za posljedicu zaokruivanje momentnog dijagrama. Model na slici 6.37b jedino je prihvatljiv ako se obezbijedi dodatna poduna armatura (zateua armatura protiv cijepanja). Na slici 6.37d prikazane su sile rasprostiranja kroz betonske tapove i sile vjeanja optereenja. Ako se momentni dijagram izmeu sila F/2 poravna (slika 6.37d-linija 2), usvojena poduna armatura na savijanje je dovoljna i za preuzimanje sila rasprostiranja.
Slika 6.38: Smanjenje presjenih sila u zoni oslonaca
Slian mehanizam unosa sile nalazimo kod srednjih oslonaca kontinuiranih nosaa, gdje je u podruju oslonaca momentni dijagram ravan, a za dijagram poprenih sila moe se reaktivna sila R do rastojanja zcot od oslonca uzeti kao kontinuirano optereenje.
99
6.3.5 Problem ankerisanja na krajnjim osloncima
Reetka prikazana na slici 5.30 opisuje takoe prenoenje optereenja kroz armirano betonsku gredu sve do krajnjeg oslonca. Sila O1 u gornjem pojasu je nula. Prema tome rezultantna poduna sila usljed dejstva poprene sile biti e preuzeta zateuim pojasom, T = V cot (6-113) 0 sa nagibom pritisnute dijagonale na osloncu = 30 . Da bi se izbjegao lom u zoni ankerisanja iznad oslonca (slika 6.39), potrebno je progustiti uzengije.
Slika 6.39: Lom u zoni ankerisanja
Na slikama 6-40 6-43 date su mogunosti ankerisanja podune armature u podruju oslonaca.
Slika 6.40: Potrebna duina ankerisanja
Slika 6.41: Rjeenje za grede male visine
Slika 6.42: Potrebna duina ankerisanja
100
Slika 6.43: Ankerisanje pomou horizontalnih ukosnica
6.3.6 Sekundarna nosivost
Osim nosivosti grede putem modela reetke postoje i ostali naini noenja unutar nosaa, koji rezultiraju preuzimanjem dijela poprene sile VRd1. 6.3.6.1 Nosivi sistem Luk sa zategom Na slici 6.44 prikazan je model luka sa zategom koji se sree kod relativno irokih rebara i/ili umanjene vitkosti tapova.
Slika 6.44: Nosivi sistem Luk sa zategom
Kod ovog modela dio poprene sile se prenosi kao z-komponenta normalne sile u luku. Armatura u zoni zatezanja djeluje kao zatega. Da bi se mogao odigrati ovakav mehanizam nosivosti mora se najmanje treina armature iz polja voditi do oslonaca i dobro ankerisati. 101
Kod srednjih oslonaca kontinuiranih nosaa i oslonaca konzola, te uglova ramova i mjesta prednapinjanja mora se voditi najmanje l/4 maksimalne armature iz polja do oslonca i ankerisati. 6.3.6.2 Efekat uklinjavanja podunom armaturom Kod pojave pukotina usljed savijanja ili smicanja naroito kod visokih rebara armatura, osim nosivosti na zatezanje, igra ulogu uklinjavanja pukotina i promjene smjera pukotine prema z-osi (slika 6.45).
Slika 6.45: Efekat uklinjavanja pukotine podunom armaturom
Kada govorimo o uklinjavanju pukotina, onda moramo dodati jo jedan bitan uticaj, uklapanja zrna agregata, koje takoe djeluje na uklinjavanje pukotine, tj. preuzima dio smiue sile. 6.3.6.3. Krutost na savijanje betonskih rebara U modelu reetke prikazane betonske dijagonale u stvarnosti nisu idealni tapovi reetke. One ustvari imaju svoju krutost na savijanje, koja se zanemaruje u reetkastom modelu.
6.3.7 Poprena sila koju element preuzima bez smiue armature VRd1
Kod armirano betonske grede sa tankim rebrom i visokim naprezanjem na smicanje sekundarne nosivosti date u dijelu 6.3.6 daju malu silu otpornosti VRd1. Ako je VSd < VRd1 teoretski nije potrebna smiua armatura. Kod greda sa irokim rebrima i/ili manjim smiuim naprezanjima, mora se ipak predvidjeti minimalna smiua armatura. U EC2 dat je izraz za dio poprene sile za koju nije potrebna smiua armatura: VRd1 = Rd k (1,2 + 40 1 ) 0,15 cp b w d
(6-114)
pri emu je : Rd (MN/m2) raunska vrijednost za vrstou na smicanje fck (MN/m2) karakteristina vrstoa na pritisak betona k = 1,6 d 1,0 (d u metrima) , ili k = 1,0 ako je vie od pola zateua armature savijeno A 1 = s1 0,02 (6-115) bw d As1 (m2) popreni presjek zateue armature koja je minimalno za veliinu d ankerisana od promatranog presjeka bw (m) irina rebra 102
d (m) statika visina presjeka N (6-116) cp = d Ac Nd (kN) raunska vrijednost normalne sile usljed vanjskih podunih sila ili sila prednapinjanja Ac (m2) povrina ukupnog betonskog poprenog presjeka
Tabela 6.2: Klase vrstoe betona, karakteristina vrstoa pri pritisku fck (cilindar 150/300mm), raunska vrstoa na smicanje Rd (N/mm2) C16/20 C20/25 C25/30 C30/37 C35/45 C40/50 C45/55 C50/60 fck 16 20 25 30 35 40 45 50 Rd 0,22 0,26 0,30 0,34 0,37 0,41 0,44 0,48
6.3.8 Minimalna smiua armatura
Ako se prilikom dimenzioniranja grede dobije armatura na smicanje manja od unaprijed definirane minimalne armature na smicanje tada se u pravilu uzima koliina minimalne armature na smicanje. Koliina armature na smicanje slijedi iz jednaine, VRd 3 = f sd a sw z cot , (6-117) ako se za mjerodavnu poprenu silu uzme VRd 3 = 1,25 Rd b w z (6-118) o i ugao pritisnute dijagonale = 45 minimalna smiua armatura je: A a sw ,min = sw 125 Rd b w (6-119) s f sd pri emu je: asw (cm2/m) popreni presjek armature vilica po metru dunom. Asw (cm2) popreni presjek vilica (uglavnom dvosjene) s (m) - razmak vilica Rd (MN/m2) - raunska vrijednost vrstoe na smicanje fsd (MN/m2) - raunska vrijednost naprezanja pri teenju vilica bw (cm) - irina rebra Ploa i slini graevinski elementi, gdje nosivost na smicanje nema znatnu vrijednost, mogu se izvesti bez minimalne armature na smicanje.
6.3.9 Spojna armatura izmeu pojasa i rebra
6.3.9.1. Sile smicanja na spoju pojasa i rebra Do sada je razmatrana samo nosivost podune armature u zategnutom pojasu i smiue armature (vilice) u rebru. Nosivost na smicanje pojasa moe se odrediti pomou modela reetke (vidi dio 6.3.9.2) pri emu odgovarajua armatura u zategnutim tapovima mora biti najmanje minimalna u skladu sa 6.3.8. Srednje mjerodavno poduno smicanje po jedinici duine dobije se prema izrazu: F Vsd = d (6-120) av Fd - razlika podunih sila na duini av u promatranom presjeku pojasa. av - rastojanje izmeu nul-taaka momenata i maksimalnih vrijednosti momenata
103
Potreban je dokaz da je: Vsd VRd 2 Vsd VRd 3 sa vrijednostima, VRd 2 = 0,2 f cd h f VRd 3 = 2,5 Rd h f +
(6-121) (6-122) (6-123)
A sf f sd (6-124) sf Oznake Asf i sf predstavljaju armaturu na spoju pojasa i rebra po visini pojasa hf i razmak ipki ove armature. Za bolje razumijevanje uspostavie se sljedei odnosi:
Slika 6.46: Gredni element izloen konstantnoj poprenoj sili
Sile C i T u pojasima odreuju se pomou jednaina T (x ) =
C(x ) =
M (x ) V (x ) + cot , ali isto tako, u pritisnutom pojasu, kao i zategnutom pojasu z 2 djeluju dijelovi pojasnih sila izvan rebra. Te sile nazivamo Cf i Tf. Kod konstantne poprene sile mijenja se moment savijanja na duini a: M = V a (6-125) Ovaj moment M uzrokuje promjenu sila pritiska i zatezanja u pojasima: M V C = = a (6-126) z z M V T = = a (6-127) z z ili nakon transformacije: M = C z = T z = V a (6-128) Ako je ukupna sila C u pritisnutom pojasu je: C = c b d c onda se dobije odgovarajui dio sile Cf koji nosi pojasnica: C f = c b f d c b tako da se dobije odnos: C f = C f b (6-129) (6-130) (6-131)
M (x ) V (x ) + cot z 2
104
bf b Sila u zategnutom pojasu je: T = s A s te dio sile Tf u pojasnici je: Tf = s A sf pri emu je: Asf (cm2) poduna armatura u polovici pojasnice As (cm2) ukupna poduna armatura u zategnutom pojasu odnosno promjena sile: C f = C
(6-132) (6-133) (6-134)
Slika 6.47: Bezdimenzionalne sile smicanja izmeu pojasa i rebra (presjek A-A) i pojasnice (flane) i rebra (presjek B-B)
Iz jednaina (6-126) i (6-127) dobije se za promjenu sila u pojasu po metru dunom: C V v A A = = (6-135) a z T V v A A = = (6-136) a z vA-A sila smicanja svedena na jedinicu duine A b Ako prethodne izraze uvrstimo u jednaine C f = C f i Tf = T sf , dobijemo b As pripadajuu silu u pojasnici (flani) po metru dunom: C f V b f = (6-137) v B B = a z b T V A (6-138) v CC = f = sf a z As
105
Usljed odgovarajue sile smicanja VA-A dolazi do promjene sila u pojasu (6-139) T = C koje se prihvataju na horizontalnoj prikljunoj povrini (presjek A-A) izmeu pojasa i rebra. Takoe se preko vertikalnog prikljunog presjeka B-B mora preuzeti razlika sile u pritisnutoj pojasnici Cf kao odgovarajua sila smicanja vB-B. Prethodno navedeno vai i za razliku sile Tf u zategnutoj pojasnici.
6.3.9.2. Reetkasti model za pojas Kao i u rebru, tako i u pojasnici (flani) preuzimanje smicanja moe se predstaviti pomou reetkastog modela.
Slika 6.48: Poprena armatura pojasnice
Na slici 6.48 predstavljen je reetkasti model uvoenja sile Cf u rebro. Serija betonskih pritisnutih tapova u pojasnici, koji su pod uglom u odnosu na x os zatvaraju se serijom poprenih tapova. Na slici 6.48. prikazane su rezultante razmazane reetke.
106
107
6.3.9.2.1 Nosivost poprene armature u pritisnutom pojasu Aktivna sila zatezanja u tapu okomitom na prikljunu povrinu (presjek B-B) glasi: (6-140) Tf = C f tan b V (6-141) Iz jednaine (6-137) je: Tf = a f tan z b Ako je C promjena podune sile u pojasnici na duini a, mora se poprena zateua sila preuzeti pomou poprene armature isto tako na duini a: (6-142) Tf = f sd a sf a pri emu je: Tf (kN) poprena sila zatezanja u pojasnici na duini a irine definisane na slici 6.46. bf, b (m) (o ) ugao nagiba betonskih tapova u pritisnutoj pojasnici koji moe biti u granicama: 25o 75o. 2 raunska vrijednost napona pri teenju poprene armature fsd (kN/m ) asf (10-4cm2/m) povrina poprene armature po metru dunom.
Kroz izjednaavanje jednaina (6-141) i (6-142) dobije se eksplicitno poprena sila koja se preuzima putem poprene armature: b VRd = f sd a sf z cot (6-143) bf Aktivna poprena sila mora biti manja ili jednaka reaktivnoj poprenoj sili (VSd VRd), to iz prethodne jednaine dovodi do izraza za dimenzioniranje potrebne poprene armature u pritisnutom pojasu: V b tan a sf sd f (6-144) z b f sd
6.3.9.2.2 Nosivost betonskih pritisnutih tapova u pritisnutom pojasu
Na slian nain odreuje se nosivost kosih betonskih tapova u pojasnicama : b VRd = v f cd h fc z sin cos bf pri emu je : (-) faktor umanjenja vrstoe betona fcd (kN/m2) raunska vrijednost vrstoe na pritisak betona visina pritisnute pojasnice hfc (m) z (m) krak unutarnjih sila
6.3.9.2.3 Nosivost poprene armature u zategnutom pojasu
(6-145)
Sila koju preuzima poprena armatura u zategnutom pojasu je: A VRd = f sd a sf z s cot A sf pri emu je: Asf (cm2/m) poduna armatura u jednoj pojasnici As (cm2/m) ukupna poduna armatura u zategnutom pojasu
(6-146)
107
Iz jednaine (6-146) dobije se izraz za odreivanje potrebne poprene armature u zategnutom pojasu : V A tan (6-147) a sf ,erf sd sf z A s f sd Ugao izmeu pritisnutih tapova i podunog smjera, u zategnutom pojasu, treba uzeti isti kao u rebru (=).
6.3.9.2.4 Nosivost betonskih pritisnutih tapova u zategnutom pojasu
Za nosivost betonskih pritisnutih tapova u zategnutom pojasu vai: A VRd = v f cd h fc z s sin cos A sf hft (m) visina zategnutog pojasa
(6-148)
Nosivost poprene armature i betonskih pritisnutih tapova u pojasnicama dokazana je ako je zadovoljen uslov nosivosti : Vsd VRd .
6.3.10 Dimenzioniranje dvopoljnog sanduastog nosaa na savijanje i smicanje 6.3.10.1. Podaci o sistemu
MATERIJAL : OPTEREENJE:
Beton C 40/50 ; = 0,85 elik RA 400/500 q = 50 kN/m
6.3.10.2. Presjene sile Maksimalni moment na osloncu : [ g i q preko oba polja ]
M osl. = (q + g ) ( 0,125) l 2 = 0,25 ( 0,125) 75 2 = 175,8 MNm

108
Maksimalna reakcija na srednjem osloncu : A M = 1,25 (q + g ) l = 1,25 0,25 75 = 23,4 MN Reduciranje momenta iznad oslonca : A a 23,4 1,0 M = M osl = = 2,9 MNm 8 8 Maksimalni moment u polju (pokretno opereenje samo na jednom polju): M F = (q 0,096 + g 0,07 ) l 2 = (0,05 0,096 + 0,2 0,07 ) 75 2 = 105,75 MN
6.3.10.3. Dimenzioniranje na savijanje (ULS)

DIMENZIONIRANJE NA SAVIJANJE U MAKSIMALNO OPTEREENOM PRESJEKU U POLJU
M Sd = M F = 105,75 1,35 = 142,76 MNm M Sd 142,76 = = = 0,0671 2 b d f cd 8,0 3,4 2 23

c = 1 1 2 = 1 1 2 0,0671 = 0,0695
d c = c d = 0,0695 3,4 = 0,236 m x = 1,25 d c = 1,25 0,236 = 0,296 m Veliina x je vea od debljine ploe hf, popreni presjek se mora dimenzionirati kao T greda . b h 0,25 1,0 = 0,0735 = w = = 0,125 = f = d 3,4 b eff. 8,0 u = 0,8 0,32 2 = 0,8 0,0735 0,32 0,0735 2 = 0,057
4 2 0 = (1 ) 1 1 = 2 3 3 0,0735 4 2 = 0,0735 (1 0,125) 1 0,125 0,0735 1 = 0,0736 2 3 3 u < < 0 proraun T grede sa fiktivnom debljinom flane h f0
u 0,0671 0,057 + 4 h fo = 0,2 h f = 0,2 0,25 0,0736 0,057 + 4 = 0,23 m u o h 0,23 o = f = = 0,0678 d 3,4 o [(1 ) (1 o / 2 )] = = 0,0785 c = 1 1 2 = 1 1 2 0,0785 = 0,0819
x = 1,25 d c = 1,25 3,4 0,0819 = 0,348 m = = 0,965 z = d = 0,965 3,4 = 3,281 m o + ( c o ) T 43,5 M 142,8 pot. A s = = 10 4 = 1250 cm 2 T = Sd = = 43,5 MN f 348 z 3,281 yd
USVOJENO : 156 32
(A
= 1254,25 cm 2
109
DIMENZIONIRANJE NA SAVIJANJE IZNAD OSLONCA
etvrtina armature iz polja se vodi preko srednjeg oslonca. Ova armatura ima funkciju pritisnute armature iznad oslonca. A s, prit. = 312,5 cm 2
Sila u pritisnutoj armaturi je: Fs = 0,03125 348 = 10,88 MN Momenat u odnosu na teite zategnute armature: M s = Fs a = 10,88 5,5 = 35,89 MNm M Sd = (M osl + M ) = (- 175,8 + 2,9) 1,358 = -233,4 MNm M beton = 233,4 35,89 = 197,51 MNm Odabir debljine donje ploe u podruju oslonaca : pot. C 197,51 64,6 pot. h f = = 0,56 m pot. C = 64,6 MN b f cd 5,0 23 0,9 3,4 ODABRANO : h f = 60 cm Dimenzioniranje na momenat Mbeton : M beton 197,8 = = = 0,1488 2 b d f cd 5 3,4 2 23 b h 0,6 1,0 = f = = 0,176 = w = = 0,2 b eff. 5,0 d 3,4
u = 0,8 0,176 0,32 0,176 2 = 0,131 0,176 4 2 0 = 0,176 (1 0,2) 1 0,2 0,176 1 = 0,17 2 3 3 u < < 0 proraun ploaste grede sa fiktivnom debljinom flane h f0
u 0,1488 0,131 h fo = 0,2 h f + 4 = 0,2 0,60 0,17 0,131 + 4 = 0,535 m u o h 0,535 o = f = = 0,157 d 3,4 o [(1 ) (1 o / 2 )] = = 0,1643 c = 1 1 2 = 1 1 2 01643 = 0,1807
= 1,25 c = 1,25 0,1807 = 0,226 < 0,35 = gran. = = 0,92 z = d = 0,92 3,4 = 3,128 m o + ( c o ) M 197,8 T = beton = = 63,24 MN z 3,128 T 63,24 pot. A s = + A s,M s = + 312,5 = 2129,74 cm 2 f yd 348
USVOJENO : 265 32
(A
= 2130,6 cm 2
110
6.3.10.4. Dimenzioniranje na poprene sile (ULS)

DIMENZIONIRANJE NA POPRENE SILE U REBRU GREDE
Proraun poprene sile na odstojanju d od ruba srednjeg oslonca: 11,7 + 7,03 V = V = 0,97 MN 75 3,9 V = Vosl. V = 11,7 0,97 = 10,73 MN VSd = 10,73 1,35 = 14,48 MN
6.3.10.4.1 Standardni postupak za elemente sa raunski potrebnom smiuom armaturom
Potreban dokaz :
VSd VRd3 ; VSd VRd2
Da li je potrebna smiua armatura?
VRd1 = ( Rd k (1,2 + 40 l ) + 0,15 cp ) b w d za C 40/50 k =1 - za gra. elemente kod kojih je vie od 50% uzdune armature k = 1,6 - d 1 (d u metrima) - za sve ostale sluajeve A sl 0,21306 l = = 0,06 l = 0,02 l = 0,02 1,0 3,4 bw d U ovom primjeru uzimamo da je cijela zateua armatura uzeta u obzir. N cp = Sd - u ovom primjeru nema normalne sile Ac VRd1 = (0,41 1 (1,2 + 40 0,02)) 1,0 3,4 = 2,79 MN VSd = 14,48 MN > VRd1 - potrebna smiua armatura !
Da li je betonsko rebro dovoljne nosivosti?
Rd = 0,41 N/mm 2
1 VRd2 = f cd b w 0,9 d (1 + cot ) 2 40 f = 0,7 ck 0,5 ; = 0,7 = 0,5 200 200 1 VRd2 = 0,5 26,7 1,0 0,9 3,4 (1 + 0 ) = 20,45 MN > VSd = 14,48 MN ok ! 2
Koja je koliina armature potrebna da presjek ima nosivost na poprene sile (VRd3 ) ?
VRd3 = Vcd + Vwd - udio u nosivosti koji otpada na beton (VRd1 ) Vwd - udio u nosivosti smiue armature
Vcd
Vwd =
A sw 0,9d f yd (1 + cot ) sin S
111
a sw =
VSd VRd1 14,48 2,79 = = 0,01098 m 2 /m = 109,8 cm 2 /m' - za okomite vilice 0,9d f yd 0,9 3,4 348
USVOJENO: 8- sjena uzengija otvorena prema gore 14/10 a stv = 110,88 cm 2 /m'
6.3.10.4.2 Dimenzioniranje na smicanje izmeu pojasnice (flane) i rebra
112
Dimenzioniranje zategnutog pojasa 40 f = 0,7 ck 0,5 ; = 0,7 = 0,5 200 200 Dokazuje se da pritisnuti tap u zategnutom pojasu moe preuzeti naprezanja na smicanje: A VRd2 = f cd h ft z s sin cos = 0,5 26,7 0,25 3,128 4,57 0,5 = 23,85MN > 14,48MN A sf Kod ravnomjerne raspodjele armature po irini poprenog presjeka vai: As b 8 = = = 4,57 3,5 A sf b f 2 Proraun potrebne poprene armature u zategnutom pojasu: Vsd A sf tan 14,48 1 1 = = 0,00233 = 23,3cm 2 / m pot a s = z A s f yd 3,128 4,57 435 USVOJENO: dvosjene 20/25cm = 25,14 cm2/m Dimenzioniranje pritisnutog pojasa 40 f = 0,7 ck 0,5 ; = 0,7 = 0,5 200 200 Dokazuje se da pritisnuti tap u pritisnutom pojasu moe preuzeti naprezanja na smicanje: b 5 VRd2 = f cd h fc z sin cos = 0,5 26,7 0,6 3,128 0,5 = 31,3MN > 14,48MN 2 bf Proraun potrebne poprene armature u pritisnutom pojasu: Vsd b f tan 14,48 2 1 = = 0,0043 = 43cm 2 / m pot a s = z b f yd 3,128 5 435 USVOJENO: trosjene 20/20cm = 47,13 cm2/m 6.3.10.4.3 Dimenzioniranje na poprene sile sa promjenljivim nagibom pritisnutih dijagonala
Maksimalna poprena sila kod oslonca A : ( sluaj kao za maksimalni moment u polju ) A VA = (0,375 0,2 + 0,438 0,05) 75 = 7,27 MN VBl = VA (g + q ) l = 7,27 0,25 75 = -11,48 MN Poprena sila na odstojanju d od ruba oslonca A ( irina leaja A je 0,4 m ) : 7,27 + 11,48 V = V = 0,90 MN 0,4 75 3,4 + 2 red. = VA V = 7,27 - 0,90 = 6,37 MN VA
red. red. = VA = 6,37 1,35 = 8,60 MN VSd
Pritisnuti tapovi prema EC 2 mogu zatvarati ugao = 21,8 68,2 . Pritisnuti tapovi sa manjim nagibom smanjuju potrebnu poprenu armaturu (uzengije) i poveavaju veliinu pomaka dijagrama momenata al. Nosivost pritisnutih tapova VRd2 je najvea za ugao = 45 .
Kod ovog postupka nosivost betona na poprene sile VRd1 ne smije se uzeti u obzir !
Odabrano : = 30 , vertikalne vilice = 90 113
DOKAZ IZNAD OSLONCA B : Nosivost betonskih pritisnutih tapova u rebru : f cd b w VRd2 = ili VRd2 = f cd b w z sin cos cot + tan VRd2 = 0,5 26,7 1,0 0,9 3,4 (sin30 cos30 ) = 17,7 MN > VSd = 14,48 MN Potrebne uzengije: VSd 14,48 a sw = = 10 4 = 78,51 cm 2 /m' z f yd cot 0,9 3,4 348 cot 30 Odabrano : 8-sjene vilice 12/10 cm DOKAZ IZNAD OSLONCA A: VRd2 = 17,7 MN > VSd = 8,60 MN VSd 8,60 a sw = = 10 4 = 46,63 cm 2 /m' z f yd cot 0,9 3,4 348 cot 30 Odabrano : Osmosjene vilice 12/20 cm Minimalna smiua armatura : A a sw, min = sw = b w sin iz EC 2 tabela 5.5 : = 0,0013 S a sw, min = 0,0013 50 2 1 100 = 13 cm 2 /m' Odabrano: 8-sjene vilice 8/30 cm Maksimalni razmak vilica :
Oslonac A :
VSd = 8,60 MN > 1 5 VRd 2 = 1 5 17,7 = 3,54 MN < 2 3 VRd 2 = 2 3 17,7 = 11,8 MN S max = 0,6 d 30 cm = 0,6 340 = 204 cm S max = 30 cm
Oslonac B :
VSd = 14,48 MN > 2 3 VRd 2 = 2 3 17,7 = 11,8 MN S max = 0,3 d 20 cm = 0,3 340 = 102 cm S max = 20 cm
6.3.10.5. Pokrivanje dijagrama momenata M Sd,s Sila zatezanja: TSd = + N Sd z 1 Sila zatezanja (pomaknuti dijagram): FSd = TSd + VSd (cot cot ) 2 Horizontalni pomak linije sile zatezanja (odreivanje veliine pomaka al) : z a l = (cot cot ) 0 2 z sa = 90 a l = cot 0 2 0,9 3,4 sa z = 0,9 d a l = cot 30 = 2,65 m 2 114
Sila zatezanja koju preuzima popreni presjek: TRd = f yd A s, usv. ( M Rd = TRd z ) Kod savijanja sa normalnom silom na zateuu silu dobijenu iz dijagrama momenata dodaje se veliina normalne sile. Obzirom da u ovom primjeru nema uzdunih sila, sile zatezanja pokrit e se pokrivanjem momentnog dijagrama. U polju : As, pot. = 1254 cm 2 /m' TRd = 348 1254 10 4 = 43,64 MN M Rd = 43,64 3,281 = 143,18 MNm
Iznad oslonca : As, pot. = 2130 cm 2 /m'
TRd = 348 2130 10 4 = 74,12 MN M Rd = 74,12 3,281 = 231,85 MNm Preko krajnjeg oslonca vodi se 1 4 A s i preuzima sila ankerisanja Fs : V a Fs = Sd l + N Sd d VSd = 7,27 1,35 = 9,81 MN 2,65 = 7,65 MN < 10,91 MN Fs = 9,81 3,4
Ankerisanje krajeva ipki armature
Osnovna vrijednost duine ankerisanja za dobro prianjanje (za armaturu u gornjoj zoni vrijedi loe prianjanje podruje prianjanja II ): f yd 32 348 = 752,43 mm lb = lb = 4 f bd 4 3,7 A s , pot . l b , net = a l b l b , min A s , usv.
Minimalna duina sidrenja: l b, min = 0,3 l b 10 100 mm
115
l b, min = 0,3 752,43 = 225,73 mm ; 10 32 = 320 mm Uslov: l b, net = 1,0 752,43 1,0 = 752,43 mm l b, min = 320 mm
Ako se reducira poprena sila na rastojanju d od kraja oslonca, zateua armatura se mora ankerisati na duini 2,5d od ruba oslonca : 2,5 d = 2,5 3,4 = 8,5 m . Kod srednjih oslonaca na duini : 2,5 d + l b, net. = 2,5 3,4 + 0,752 = 9,252 m Npr.: Za moment na udaljenosti x = 0,85 m M Sd = 92 MNm , potrebna armatura je: M Sd 92 A s, pot. = = 10 4 = 805,75 cm 2 z f yd 3,281 348
Kod promjenljivog nagiba pritisnutih tapova = 30 mjerodavna poprena sila je: VRd3 = a sw z f yd cot
12/20
preko oslonca A :
VRd3 = 46,63 10 4 0,9 3,4 348 cot 30 = 8,69 MN VRd3 = 78,51 10 4 0,9 3,4 348 cot 30 = 14,90 MN VRd3 = 13,44 10 4 0,9 3,4 348 cot 30 = 3,10 MN
12/10 preko oslonca B :
8/30 = a sw, min :
Kod pokrivanja dijagrama poprenih sila prema standardnom postupku uzima se u obzir udio sile VRd1 , pri emu treba obratiti panju da VRd1 ima razliite vrijednosti u zavisnosti od irine rebra bw ili ako je promjenljiva povrina zateue armature Asl.
116
6.3.11 Greda sa pojasima u nagibu Kod nosaa sa ravnim pojasima u nagibu mijenja se rastojanje od pritisnutog pojasa do zategnutog pojasa linearno. Prema tome, moe se i promjena kraka unutarnjih sila uzeti kao linearna. Ponaanje nosaa u pogledu nosivosti moe se predstaviti reetkastim modelom.
Slika 6.49 Sedlasti nosa sa gornijm pojasom u nagibu i trbuasti nosa sa donjim pojasom u ngibu Usljed promjenljive visine rebra uzima se vlastita teina g1 sa poveanjem prema sredini nosaa. Dijagram momenata usljed g1+g2+q blaeg je nagiba u odnosu na kvadratnu parabolu.
gdje je: g1 (kN/m) g2 (kN/m) q (kN/m) - vlastita teina nosaa - stalno optereenje (npr. ploa) - promjenljivo optereenje (npr. snijeg)
Za aktivni moment savijanja koji se preuzima armaturom vai sljedea jednaina: z Tsd z = M sd + Vsd cot (6-149) 2 Pomaknuti dijagram momenata za mjeru z/2cot predstavlja silu u zategnutom pojasu TSd koja se dobija preko kraka unutarnjih sila. Usvojena zateua armatura sa povrinom poprenog presjeka As,usv. moe preuzeti sljedei momenat savijanja: TRd z = f sd A s ,usv z (6-150)
Ako je akcija Tsd TRd ispunjen je uslov nosivosti.
117
Linija pokrivanja momenata TRdz rasprostire se na nain kao i krak unutarnjih sila, tj. linearno do take S. Presjena taka S odgovara mjestu gdje je krak unutarnjih sila jednak nuli, tj. na mjestu gdje se produene linije pojasa presijecaju.Taka dodira tangente na pomaknuti dijagram momenata, koja prolazi kroz taku S daje nam popreni presjek koji je mjerodavan za dimenzioniranje. Mm (6-151) Iz uslova Tsd TRd dobija se potrebna zateua armatura: A s ,pot = f sd z m
6.3.11.1 Smicanje Kroz nagib pojasa, sile u pojasima djeluju koso i time izazivaju vertikalne komponente koje, uglavnom, djeluju suprotno od aktivnih poprenih sila. Prema tome, rebro preuzima poprenu silu (Vred.).
Slika 6.50 Definicija pozitivnog smjera pravca nagiba pojasa
(6-152) Ukupna poprena sila dobije se prema slici 6.50: Vsd = Vod + Vccd + Vtd , gdje je: - vrijednost poprene sile za dimenzioniranje u poprenom presjeku Vod - vrijednost komponente poprene sile mjerodavne za dimenzioniranje u Vccd pritisnutoj zoni paralelno sa Vod - vrijednost komponente poprene sile mjerodavne za dimenzioniranje u Vtd zategnutoj zoni paralelno sa Vod Vccd i Vtd uzimaju se kao pozitivni ako imaju isti smjer kao Vod. Dio sile koju preuzima rebro je: Vod = Vsd Vccd Vtd (6-153) M Vod = Vsd (tan + tan ) (6-154) z
Slika 6.51 Slomljeni nosa sa paralelnim pojasima
U sluaju slomljenog nosaa sa paralelnim pojasima dobija se prethodni izraz sa = - :
118
M (tan + tan ) z M Vod = Vsd (tan tan ) z Vod = Vsd Dobiju se vertikalne komponente Vccd i Vtd suprotnog smjera. Vod = Vsd
(6-155)
(6-156) (6-157)
Slika 6.52 Podruje loma slomljenog nosaa

U podruju loma slomljenog nosaa sa paralelnim pojasima, dobijaju se skretne sile. Posebno je vano da se u tom podruju ne zavrava armatura, nego da se provede ravno i ankeruje u pritisnutu zonu. Da bi se skretne sile zatvorile u uglu skretanja dodaju se dodatne vilice. Ovakvo razmiljanje vai i za lune zakrivljene tapove, s tim da su tu skretne sile rasporeene po cijeloj duini tapa.
Slika 6.53 Zakrivljeni nosa

Da bi se ove skretne sile zatvorile, koriste se vilice, koje se ujedno dobiju dimenzioniranjem grede na smicanje. Skretne sile u podruju loma sedlastih nosaa odreujemo zu pretpostavku da je u sredini polja, gdje se nalazi sljeme, poprena sila nula (slika 6.54). Pri tome, mora aktivna sila u rebru Vod biti jednaka po veliini, ili suprotnog smjera u odnosu na vertikalnu komponentu Vccd od sile u gornjem pojasu C. Vod stvara pod uglom polje napona pritiska u betonu (pritisnuti tapovi), ija vertikalna komponenta ulazi u sumu sile Vccd. Prema tome, s obje strane betonski tapovi dre ravnoteu sa skretnim silama 2 Vccd. Kod T presjeka, u podruju izvijanja treba voditi da jedan dio sile u pritisnutom pojasu djeluje u ploi (slika 6.55). Skretne sile u pojasnici (flani) stvaraju u poprenom smjeru momente savijanja koji se preuzimaju pomou odgovarajue poprene armature (slika 6.55b).
119
Slika 6.54 Sedlasti nosa: Ravnoteno stanje u sljemenu
Slika 6.55 Skretne sile u pojasnici T presjeka 6.4. Elementi napregnuti na savijanje sa normalnom silom
Kod kombinacija djelovanja (My, Vz i Nx) problem se rjeava pomou poznatog reetkastog modela, gdje normalna sila i moment savijanja uzrokuju podune sile u pojasima, dok poprena sila izaziva optereenje u rebru, ali, takoe i u pojasu.
Slika 6.56 Jednoosna kombinacija djelovanja: savijanje, poprena sila i normalna sila
Da bismo razjasnili dejstvo poprenih sila M i N, koristimo se zamiljenim modelom. Zamislimo fiktivnu poprenu gredu oslonjenu u teitu pritisnutog i zategnutog pojasa na koju djeluju poprene sile M i N (slika 6.57). Sile u pojasu C i T odgovaraju reaktivnim silama fiktivne poprene grede.Ako poprene sile M i N djeluju u sredini izmeu pritisnutog i zategnutog pojasa, tada vai za sile u pojasu: M V N M V N C = + cot + ; T = + cot + (6-158) z 2 2 z 2 2
120
Slika 6.57 Zamiljeni model: Unos sile preko fiktivne poprene grede
Ako djeluje pozitivna normalna sila (sila zatezanja) pritisnuti pojas e biti rastereen, a zategnuti pojas optereen. Ako djeluje negativna normalna sila (sila pritiska) pritisnuti pojas e biti optereen, a zategnuti pojas rastereen. Pri tome zategnuti pojas treba biti napregnut na zatezanje (T0). Umjesto presjenih sila (M, N) koje djeluju u sredini fiktivne poprene grede, moe se uvesti normalna sila N sa ekscentricitetom: e = M/N, to daje iste sile u pojasima. Javljaju se slijedei karakteristini sluajevi naprezanja:
6.4.1
Presjek optereen normalnom silom zatezanja (N>0; M = Ne)
Slika 6.58 Normalna sila zatezanja a) Veliki ekscentricitet z N e + 2 T=+ >0 z
(6-159)
121
z N e 2 C= >0 z Sila zatezanja T je vea po apsolutnom iznosu od sile C za veliinu sile N.
(6-160)
b) Granica izmeu velikog i malog ekscentriciteta Vanjska normalna sila ima hvatite u zategnutom pojasu (e = z/2). Iz prethodnih izraza slijedi: T=N>0 C=0 c) Mali ekscentricitet Optereenje N ima hvatite izmeu oslonaca (e<z/2). Obje reaktivne sile su pozitivne. N z +e 2 T1 = >0 (6-161) z N z e 2 T2 = >0 (6-162) z 6.4.2 Presjek optereen normalnom silom pritiska (N<0; M = Ne)
Slika 6.59 Normalna sila pritiska
a) Veliki ekscentricitet N z e 2 (6-163) C= <0 z N z +e 2 T= >0 (6-164) z b) Granica izmeu velikog i malog ekscentriciteta Normalna sila ima hvatite u pritisnutom pojasu (e = -z/2). C=N T=0 c) Mali ekscentricitet Sila N ima hvatite izmeu pojasa (-z/2 e z/2). Obje sile pojasa su negativne. Ovaj sluaj e biti objanjen u poglavlju 6.6.
122
6.4.3
Dokaz nosivosti kod sila sa velikim ekscentricitetom
Proraun se radi svoenjem presjenih sila u teite zategnute armature. M s = N (e z t ) ili Ms = M N zt
(6-165) (6-166)
Slika 6.60 Svoenje presjenih sila u teite zategnute armature
Ms (6-167) z M (6-168) Tsd = s + N z Prethodne jedanine vae kako za pritisak, tako i za zatezanje, s tim to se mijenja predznak normalne sile, a to utie na intenzitet sila u pojasima. C= Dokaz nosivost zategnutog pojasa je isti kao kod istog savijanja: Tsd TRd ; TRd = f sd A s Potrebna armatura je: A s ,usv =
1 f sd M s + N z
(6-169)
6.5 Elementi napregnuti na torziju
Dimenzioniranje na torziju, kao i dimenzioniranje na smicanje, ogranieno je na dokaz graninog stanja nosivosti. Granino stanje upotrebljivosti osigurava se kroz konstruktivna pravila. Prije nego to se pristupi dimenziniranju nosaa, potrebno je odrediti presjene sile. Na slici 6.61 prikazane su presjene sile torziono napregnute proste grede sa jednim i dva torziono kruta oslonca.
123
Slika 6.61 Presjene sile torziono napregnute grede
Torzioni moment je moment koji optereenje pravi u odnosu na teinu taki smicanja poprenog presjeka. Teina toka smicanja identina je teitu presjeka samo kod dvoosno simetrinih presjeka. Popreni presjek nema torzije samo kada je hvatite optereenja u teinoj taki smicanja.
Slika 6.62 Poloaji teine take smicanja M u odnosu na teite presjeka S
U daljnjem postupku pretpostavlja se da se popreni presjek slobodno deformie pod uticajem torzije (St.Venant-ova torzija). Dimenzioniranje armiranobetonske grede na torziju radi se za granino stanje nosivosti, tj, ispucali popreni presjek.
124
Naprezanje torzijom: max T =
MT WT Zaokretanje poprenog presjeka pod dejstvom torzije: = M T /(G I T )
(6-170) (6-171)
Slika 6.63 Torzija cilindrinog tapa trajektorije glavnih naprezanja

Kod poprenih presjeka koji se slobodno deformiu usljed torzije nema podunih naprezanja x = y = 0. Naprezanja torzije odgovaraju glavnim naprezanjima; 1 = 2 = T (6-172) O = 45 Za tankostijene uplje presjeke naprezanje torzijom je: MT T = (6-173) 2 Ak t gdje je: Ak povrina koju zatvara linija povuena teitem povrine stijenke upljeg poprenog presjeka Torzioni moment inercije je: 2 4 Ak IT = ds t
(6-174)
Slika 6.64 Tok naprezanja na torziju pravougaonog i upljeg poprenog presjeka

125
Slika 6.65 Torzioni moment inercije torzioni moment otpornosti poprenih presjeka prema teoriji elastinosti
126
Slika 6.65 Torzioni moment inercije torzioni moment otpornosti poprenih presjeka prema teoriji elastinosti
Tok naprezanja torzijom moemo opisati pomou Prandtl-ove analogije sa mjehurom sapunice. Volumen mjehura sapunice proporcionalan je torzionom momentu inercije IT. Nagib mjehura je proporcionalan naprezanju torzije T. Iz analogije slijedi da su naprezanja torzije T najvea na rubu poprenog presjeka. U sredini poprenog presjeka i na otrim rubovima naprezanja torzije su nula.
Slika 6.66 - Prandtl-ova analogija sa mjehurom sapunice za elastine materijale

Dokaz nosivosti na torziju potreban je samo ako je neophodan da bi zadovoljili uslove ravnotee (ravnotena torzija) i radi se u skladu sa EC2-1, 4.3.3.1.
127
Ukoliko se naprezanje na torziju javlja usljed monolitne veze sa drugim elementom (torzija kompatibilnosti), moe se u pravilu zanemariti dokaz nosivosti na torziju. Osnova za zanemarenje tanijeg dokaza je veliki pad torzione krutosti armiranobetonskog elementa pri prelazu u naponsko stanje II. Prepruuje se kod velikih naprezanja torzijom dokazati nosivost armature uz ogranienje prslina. Nadalje je potrebno izvriti kontrolu deformacija.
Slika 6.67 - Ravnotena torzija i torzija kompatibilnosti
Slika 6.68 - Ravnotena torzija i torzija kompatibilnosti
Slika 6.69 - Zaokretanje grede upljeg i punog poprenog presjeka

128
Provedeni eksperimenti su pokazali da nakon otvaranja prve prsline nosi rubni dio povrine punog poprenog presjeka, u koji je smjeten armatura. Takoe je utvreno da puni popreni presjek ima jednake deformacije usljed naprezanja torzijom kao uplji popreni presjek sa istom povrinom (slika 6.69). Isto tako ustanovljeno je da zaokretanje ne zavisi od odnosa visine i irine poprenog presjeka, u sluaju da je povrina poprenog presjeka konstantna du grede (slika 6.70).
Slika 6.70 - Torziona krutost pravougaonih poprenih presjeka razliitih odnosa stranica
Naponsko stanje II moe se dovoljno tano opisati koritenjem zamjenskog upljeg poprenog presjeka, ija teinica prolazi teitem armatunih ipki. Naprezanja na smicanje su pod nagibom 1350 u odnosu na os grede. Kako se inae u praksi postavljaju konstruktivne armaturne ipke uz bonu stijenku po visini grede, ove armaturne ipke ujedno ine torziono napregnut zamjenski reetkasti model.
Slika 6.71 - Reetkasti model

Reetkasti model sastoji se od zatvorenih uzengija i podunih ipki, koje su jednoliko rasporeene po obimu vanjske povrine poprenog presjeka. Sile u tapovima reetkastog modela, odnosno naprezanja dobiju se iz uslova ravnotee.
129
Slika 6.72 - Model smiue stijenke 6.5.1 Reetkasti model upljeg sanduka sa podunim ipkama i uzengijama
Iz uslova ravnotee u vorovima reetke slijedi: Z uz = Iz uslova ravnotee u vertikalnom presjeku slijedi: D 4 ZL = 4 2 4 D bm TSd = = D bm 2 2 2 Prema tome sile u tapovima reetke su: T D TSd ; Z L = Z uz = = Sd D= bm 2 2 2 bm gdje je: bm rastojanje uzengija zamjenjujue reetke D 2 (6-175)
(6-176) (6-177)
(6-178)
Razmak pritisnutih dijagonala je: aD = bm cos 45O =

D' =
bm 2
(6-179) (6-180)
D MT = aD bm 2 Za razmak uzengija s uz = b m dobije se sila u pojedinanim uzengijama:
Z'uz =
Z uz TSd = 2 s uz 2 bm
(6-181)
Za razmak podunih ipki sL =
u = bm dobije se sila u pojedinanim ipkama: 4
130
ZL T = Sd 2 sL 2 bm gdje je: u vanjski obim povrine jezgre Z' T s Naprezanje u uzengiji je: f s,uz = uz s uz = Sd uz A S,uz 2 A k A S,uz Z' L =
Naprezanje u podunoj ipki je: f s,L = Naprezanje na pritisak betona je: f c =
Z' L T uk uk = Sd 2 Ak AS,L AS,L
(6-182)
(6-183) (6-184)
D' TSd = 2 Ak tk tk
(6-185)
Slika 6.73 - Reetkasti model za istu torziju sa torzionom armaturom od podunih ipki i uzengija (nagib pritisnute dijagonale 450)
Proraunska vrijednost naprezanja na smicanje u naponskom stanju II za pravougaoni popreni presjek je:
131
TSd 2 Ak tk T = 2 T Ak t T =
gdje je: T Ak tk
(6-186)
(6-187)
sila smicanja povrina jezgre (povrina koju zatvara sredinja linija upljeg poprenog presjeka) debljina stijenke zamjenskog upljeg poprenog presjeka
Za debljinu stijenke tk prema EC2 vrijede slijedee vrijednosti: t k A k /u k stvarna debljina stijenke t k 2 nom c l gdje je: cl zatitni sloj betona podune armature Na slici 6.74 daje se tok sila smicanja u poprenim presjecima raznih oblika.
Slika 6.74 - Sile smicanja kod otvorenih i zatvorenih poprenih presjeka Ukoliko je popreni presjek elementa sastavljen iz vie dijelova proraun se radi na dva naina: 1. Ako su naprezanja od torzije manjeg intenziteta zanemari se nosivost dijela poprenog presjeka manje krutosti i radi se dokaz nosivosti kao za pravougaoni popreni presjek; 2. Ako su naprezanja od torzije veeg intenziteta ukupan moment torzije u odnosima krutosti podijeli se na pojedine dijelove poprenog presjeka i radi se dokaz nosivosti za pojedine pravougaone poprene presjeke
132
Slika 6.75 - Povrina jezgre sastavljenog poprenog presjeka 6.5.2 Reetkasti model za proizvoljan nagib pritisnutih dijagonala
Slika 6.76 - Reetkasti model za istu torziju sa torzionom armaturom od podunih ipki i uzengija (proizvoljan nagib pritisnute dijagonale) Iz uslova ravnotee u voru A slijedi: Z uz = D sin Iz uslova ravnotee u vertikalnom presjeku: 4 Z L = 4 D cos
(6-188) (6-189)
133
odnosno, sila dejstva torzije je: TSd = D sin (b k + d k ) (6-190) Iz gornjih jednaina dobiju se sile u tapovima reetke: TSd (6-191) D= sin (b k + d k ) TSd (6-192) Z uz = D sin = (b k + d k ) TSd cot (6-193) Z L = D cos = (bk + d k ) Sile po jedinici duine dobiju se kada se gornji izrazi podijele sa rastojanjem ipki: - rastojanje pritisnutih dijagonala: aD = d k cos - rastojanje uzengija: s uz = b k / tan = b k cot - rastojanje podunih ipki: sL = 2 (bk + d k )/ 4 = uk / 4
Za pravougaoni popreni presjek dobiju se naprezanja: - naprezanje uzengije Z' TSd s TSd s f s,uz = uz s uz = uz uz A S,uz (b k + d k ) b k cot A S,uz 2 A k cot A S,uz - naprezanje podune ipke TSd Z' L u cot TSd cot uk uk = k f s,L = 2 2 Ak 0,5 (b k + d k ) A S,L A S,L A S,L - naprezanje betona na pritisak TSd TSd D' = fc = 1 1 tk 2 Ak tk (b k + d k ) d k t k tan + c tan tan + c tan
(6-194)
(6-195)
(6-196)
Slika 6.77 - Model ispucalog punog poprenog presjeka pod dejstvom torzije
134
6.5.3 Dokaz nosivosti pritisnutog betonskog rebra T Sd TRd 1 (6-197)
fc =
2 ' f cd tk Ak (6-199) cot + tan Pri tome treba voditi rauna da se u proraun ulazi sa istim uglom za dimenzioniranje na poprene sile i torziju. f (6-200) ' = 0,7 0,7 ck 0,35 ( f ck u N / mm 2 ) 200 Ukoliko su uzengije uz obje strane zamiljenog upljeg poprenog presjeka moe se prethodna veliina uzeti: f = 0,7 ck 0,5 ( f ck u N / mm 2 ) (6-201) 200 Faktor umanjenja mora biti isti za dimenzioniranje na poprene sile i torziju.
Noisvost pritisnutog betonskog rebra: TRd 1 =
1 2 Ak tk tan + cot
TRd 1
' f cd
(6-198)
6.5.4 Dokaz nosivosti armature

TSd TRd 2 f s ,uz = TRd 2 s uz = f ywd 2 A k cot A S,uz (6-202)
Nosivost armature je: TRd 2 = 2 Ak f ywd Potrebna poduna armatura dobije se: T uk cot = f yld f s.L = Rd 2 2 A k A S, l
A sl f yld = TRd 2 u k cot 2 Ak
Asw cot s
(6-203)
(6-204) (6-205)
gdje je: uk s fywd fyld Asw Asl
obim povrine Ak razmak uzengija proraunska vrijednost vrstoe na granici razvlaenja uzengije fywk/1,15 proraunska vrijednost vrstoe na granici razvlaenja podunih ipki fylk/1,15 povrina poprenog presjeka uzengija povrina poprenog presjeka dodatnih podunih ipki potrebnih za preuzimanje torzije
Ukoliko je poznata armatura moe se nosivost poprenog presjeka na torziju odrediti slijedeim izrazima: A sw A (6-206) TRd 2 = 2 A k f ywd sL f yld s uk
135
A sw f ywd tan 2 = s A sL f yld uk Pri tome treba voditi rauna da je zadovoljen uslov: 0,4 cot 2,5 .
(6-207)
6.5.5 Raspored armature

Prilikom rasporeda torziono napregnute armature treba potovati slijedea pravila: 1. Uzengije moraju biti zatvorene, Krajevi uzengija moraju biti ankerisani preklopom ili pomou kuka pod uglom 1350 duine kuka 5 ili 50mm; 2. Poduni razmak uzengija ne smije prekoraiti slijedee granice: smax = 0,8d 300mm - za 1 / 5 VRd 2 VSd - za 1 / 5 VRd 2 < VSd 2 / 3 VRd 2 smax = 0,6d 300mm - za V smax = 0,3d 200mm Sd >2/3V Rd 2 3. Preklop uzengija uz vanjsku stranu rebra doputena je samo za rebraste ipke; 4. U uglovima uzengija mora se postaviti minimalno jedna ipka, ostale ipke rasporeuju se na jednakom razmaku po obimu uzengije; 5. Poduni razmak torzionih uzengija treba biti uk/8 a razmak podunih ipki 350mm.
Slika 6.78 - Torziona armatura
136
6.5.6 PRIMJER : Pravougaoni presjek optereen Torzijom
Beton C30/37 f f cd = ck = 20 N mm 2 c RA 400/500 f f yd = yk = 348 N mm 2 s VSd = 18,10 kN TSd = 8,00 kN
c = 2,5 cm
A = b h = 20 30 = 600 cm 2 ; u = 2 (b + h ) = 2 (20 + 30 ) = 100 cm A ; 5 t k 6 ; t k = 2 2,5 + 0,6 = 5,6 cm 2 c nom t k u b k = 20 5,6 = 14,4 cm ; d k = 30 5,6 = 24,4 cm A k = b k d k = 14,4 24,4 = 351,36 cm 2 2 f cd t A k Nosivost pritisnute betonske dijagonale: TRd ,1 = ; = 45 cot + tg f 30 = 0,7 0,7 ck = 0,7 0,7 = 0,39 > 0,35 200 200 2 0,39 20 0,056 0,035136 TRd ,1 = = 0,03069 MNm = 30,69 kNm > TSd cot 45 + tg 45 Potrebna povrina poprenog presjeka torzione armature : TSd 0,008 104 a Sw = = = 3,27 cm 2 m 2 A k f yd cot 2 0,035136 348
Potrebna povrina poprenog presjeka podunih ipki : T u cot 0,008 104 0,776 = 2,54 cm 2 m ASl = Sd k = 2 A k f yd 2 0,035136 348
137
Dimenzioniranje na poprene sile
Dokaz pritisnutih tapova : 1,4 d = 30 2,0 1 = 26,3 cm 2 b z f cd 0,20 0,9 0,263 0,39 20 VRd , 2 = w ; VRd , 2 = = 0,369 MN VSd = 0,0181 MN cot + tg 1 Potrebna povrina poprenog presjeka poprene armature: VSd 0,01810 a sw , v = ; a sw , v = 10 4 = 2,19 cm 2 m z f yd cot 0,9 0,263 348 2,19 UKUPNO : a sw = a sw , v + a sw ,T = + 3,27 = 4,37 cm 2 m 2
Minimalni stepen armiranja : min . w = 0,0013 min . a sw = 0,0013 20 sin 100 = 2,6 cm 2 m < 4,37 cm 2 m Maksimalni dozvoljeni razmak uzengija : u 77,6 Smax . = k = = 9,7 cm 8 8 1 za VSd VRd , 2 Smax = 0,8 d 300 mm 5 S max = 0,8 26 = 20,8 cm < 30 cm
USVOJENE UZENGIJE : O / 8 / 10 RA 400 500 a sw = 5,00 cm 2 m > 4,37 cm 2 m
6.5.7 Dimenzioniranje za kombinaciju naprezanja od poprene sile, torzije i momenta savijanja

Dimenzioniranje je zasnovano na interakcionim jednainama, koje su rezultat eksperimenata. Ovdje e biti objanjen pojednostavljeni postupak dimenzioniranja u skladu sa EC2, 4.3.3.2.2. Poduna armatura odvojeno se odreuje za naprezanje na savijanje i naprezanje na torziju, pri emu treba voditi rauna o slijedeem: - U zoni zatezanja podunu armaturu optereenu na torziju treba dodati potrebnoj koliini armature optereenoj na savijanje; - U zoni pritiska usljed savijanja nije potrebno dodavati dodatnu torzionu podunu armaturu, ukoliko su naponi zatezanja usljed torzije manji od napona pritiska usljed savijanja. Kod velikih naprezanja na savijanje provjerava se maksimalni glavni napon pritiska. c f cd (6-208) sa = 0,85 TSd Naprezanje na smicanje usljed torzije: T = (6-209) 2 Ak t Torzioni moment TSd i njemu pripadajua poprena sila VSd trebaju ispuniti uslov:
138
TSd VSd (6-210) T + 1 Rd 1 VRd 2 2 f cd t Ak TRd 1 = (6-211) cot + tan Prethodni izraz moe se transformisati na slijedei nain: 2 f cd t Ak TRd 1 = = 2 f cd t Ak cos sin = f cd t Ak sin(2 ) (6-212) cot + tan Dimenzioniranje uzengija za poprene sile i torziju moe se raditi odvojeno. Pri tome se mora uzeti ugao isti za oba dimenzioniranja. Priblino se moe uzeti da za pravougaoni popreni presjek nije potrebna armatura na smicanje i torziju, osim minimalne armature, ukoliko su zadovoljeni slijedei uslovi: TSd VSd bw / 4,5 (6-213) 4,5 TSd VSd 1 + VRd 1 c f cd VSd bw
PRIMJER
(6-214)
b = 45 cm h = 65 cm t w = 17,5 cm TSd = 0,100 MNm C30 / 37 , = 0,85 RA 400/500 c nom = 3,0 cm
Povrina betona: Debljina stijenke t:
A = bh A = 45 65 = 2925 cm 2 u = 2 (b + h ) u = 2 (45 + 65) = 220 cm 2 c nom t A / u i stvarne debljine zida tw
t= A/u = 2925 / 220 = 13,3 cm 2 3 = 6 t = 13,3 cm 17,5 cm
139
Rastojanje unutranjeg kraka uzengije od ruba: t w c nom = 17,5 3 = 14,5 cm > t = 13,3 cm A k = (45 13,3) 65 13,3) = 1639 cm 2 A k = (b t ) (h t ) u k = 2 [(b t ) + (h t )] u k = 2 [(45 13,3) + (65 13,3)] = 166,68 cm v = 0,7 (0,7 f ck / 200) 0,35 v = 0,7 (0,7 30 / 200) = 0,385 0,35
Dimenzioniranje pritisnutog betonskog rebra
Nagib pritisnute dijagonale: = 45 2 f cd t A k 2 0,385 20 0,133 0,1639 TRd 1 = = = 0,168 MNm cot + tg cot 45 + tg 45 TRd 1 = 0,168 MNm TSd = 0,100 MNm
Dimenzioniranje torzione armature
TRd 2 = 2 A k f yd a sw cot
a Sw = 0,10 104 TSd = = 8,77 cm 2 m 2 A k f yd cot 2 0,1639 348
Usvojene uzengije 10/8cm; asw = 9,81cm2/m Minimalna armatura uzengija: a sw , min = b w sin = 0,0011 2 17,5 1 100 = 3,85 cm 2 / m
Dimenzioniranje podune armature
A Sl = TSd u k cot 0,1 1,668 1 104 = = 14,62 cm 2 m 2 A k f yd 2 0,1639 348
Usvojeno :
414, As = 6,16cm2 u uglovima 1410, As = 11,00cm2 uzdu vanjskog obima usv Asl = 17,16 cm2 > pot Asl = 14,62 cm2
PRIMJER 2 Kombinacija naprezanja od poprene sile i momenta
Ako popreni presjek iz prethodnog primjera dodatno opteretimo poprenom silom VSd=0,280MN, uz pretpostavku nagiba pritisnutih dijagonala =450 i sraunati =0,385, dokaz nosivosti radi se na slijedei nain:
Dokaz nosivosti pritisnutog rebra
d = h c nom d uz d s / 2 = 65 3 1,2 1,4 / 2 = 60,1 cm
140
b w z f cd za = 900 cot + tg 2 0,175 0,9 0,601 0,385 20 VRd , 2 = = 0,729 MN VSd = 0,280 MN cot 45 + tan 45 TRd 1 = 0,168 MNm VRd , 2 = TSd VSd 0,100 0,280 + = + 0,729 = 0,98 1 0 , 168 T V Rd 1 Rd 2
Dokaz nosivosti armature 0,280 VSd = 104 = 14,88 cm 2 m a sw = z f yd cot 0,9 0,601 348 1
Torziona armatura je: 10/8cm asw = 9,81cm2/m (jednosjene uzengije) Potrebna armatura za preuzimanje poprenih sila je: 14,87 / 4 = 3,72 cm 2 / m (etverosjene uzengije)
Ukupna potrebna poprena armatura je:9,81+3,72=13,53cm2/m duine vanjske strane zida Usvojena armatura: 12/8cm, asw = 14,14cm2/m.
141
6.6 tapni elementi optereeni uzdunom silom
Stubovi su tapni elementi optereeni relativno velikim silama pritiska u odnosu na momente savijanja. Usljed deformacije tapa w(x), momentu savijanja M1 prema teoriji 1. reda pridodaje se tzv. Moment deformacije, M (x ) = N w (x ) (6-215) tako da se odgovarajui moment savijanja uveava: M 2 (x ) = M1 (x ) + M (x ) (6-216) Teorija 2. reda uzima u obzir ovaj efekat i time se smanjuje kapacitet nosivosti stuba. Osjetljivost stuba na djelovanja data u teoriji 2. reda mogu se opisati pomou koeficijenta l vitkosti: = o . i Zamjenjujua duina tapa l0 odreuje se za svaki model stuba zasebno, na osnovu rubnih uslova, te krutosti stuba i prikljunih elemenata na stub.
Slika 6.79 - Moment deformacije prema teoriji 2.reda
Za proraun pojedinih zamjenjujuih duina tapova, u praksi je usvojeno nekoliko modela koji tretiraju razne uslove oslanjanja stubova. Na slici 6.79 skicirani su osnovni Euler-ovi sluajevi za koje su date granice zamjenjujuih duina tapova. 142
6.6.1 Stubovi male vitkosti
Ukoliko se nosivost stuba kroz deformaciju smanjuje do 10 %, moe se zanemariti uticaj po teoriji 2. reda. Kod stubova sa konstantnim ekscentricitetom sile vrijedi gornji kriterij ukoliko vitkost ne prekorauje graninu vitkost crit: (6-217) crit = 25 za u 0,36 ili 15 (6-218) crit = za u < 0,36 u gdje je: N u - bezdimenzionalna veliina normalne sile za granino stanje nosivosti: u = Sd f cd A Za stubove kod kojih je ispunjen uslov ( crit) smatra se da nisu vitki. U tom sluaju, presjene sile mogu se odrediti po teoriji 1. reda. Dokaz nosivosti se radi za najnepovoljniju kombinaciju presjenih sila. Mehanizam nosivosti tapnog elementa optereenog na savijanje sa podunom silom objasnit e se na modelu armiranobetonske prizme preko koje je postavljena greda od elinog profila, kruto vezana za prizmu.
Slika 6.80 - Model za demonstraciju uticaja savijanja sa podunom silom
Bie razmatran dokaz nosivosti u poprenom presjeku A-A za poloaje optereenja od 1 do 7.
143
6.6.1.1 Sluaj 1: Centrini pritisak
Slika 6.81 - Centrini pritisak
Presjene sile, NS=-F, MS=0, stvaraju jednolike deformacije u poprenom presjeku, = c = s1 = s 2 (6-219) Iz zakona ponaanja materijala, dobijaju se pripadajua naprezanja c, s1, s2. Reaktivne poprene sile su: N (R ) = A c c + A s1 s1 + A s 2 s 2 MR = 0 (6-220)
Iz uslova NS = NR, za pretpostavljeni popreni presjek dobije se stanje deformacija, ili za dato stanje deformacija potrebna armatura.
144
6.6.1.2 Sluaj 2: Savijanje sa uzdunom silom pritiska mali ekscentricitet
Slika 6.82 - Savijanje sa uzdunom silom pritiska
Kod malog ekscentriciteta kompletan popreni presjek napregnut je na pritisak (naponsko stanje I). Presjene sile u poprenom presjeku A-A su: MS = e F N S = F Moment savijanja dovodi do zaokretanja ravnine deformacija. Za razliku od centrinog pritiska, ekscentrini pritisak dovodi do rastereenja ruba 1. Na suprotnom rubu 2 dobijamo vee deformacije usljed pritiska c2 i ovaj rub oznaavamo kao pritisnuti rub pri savijanju.
145
Rezultanta sila pritiska u betonu: C c = c dA i sila pritiska Cs2 u pritisnutoj armaturi: C s 2 = A s 2 s ( s 2 ) zajedno daju rezultantnu silu pritiska C2, C 2 = Cc + Cs2
(A )
(6-221) (6-222) (6-223) (6-224)
C1 = C s1 = A s1 s ( s1 ) Vanjska uticajna sila F mora biti u ravnotei sa reaktivnim silama C2 i C1. 6.6.1.3 Sluaj 3: Savijanje sa uzdunom silom pritiska srednji ekscentricitet
Slika 6.83 - Savijanje sa uzdunom silom pritiska-srednji ekscentricitet
146
Kod malog ekscentriciteta nul-taka linije deformacije lei izvan poprenog presjeka. Deformacija c1 je negativna. Sa poveanjem ekscentriciteta optereenja deformacija pritiska c1 e biti sve manja. Kod srednjeg ekscentriciteta dolazi do promjene predznaka deformacije c1. Popreni presjek prelazi u naponsko stanje II. Zategnuta armatura jo nije dostigla granicu teenja. Deformacija elika s1 je u elastinom podruju. Kod malog i srednjeg ekscentriciteta optereenja, popreni presjek otkazuje bez najave, preko betona na pritisnutom rubu i istovremenog teenja pritisnute armature. Tek kod velikih ekscentriciteta zategnuta armatura dostie granicu teenja. Tada popreni presjek postaje duktilan i slom se najavljuje putem otvaranja prslina. Kod srednjeg ekscentriciteta javlja se zategnuta reaktivna presjena sila, T1 = Ts1 = A s1 E s s1 (6-225) Rezultantna sila pritiska je: C 2 = Cc + Cs2 (6-226) Rastojanje izmeu sile zatezanja T1 i sile pritiska C2 odgovara kraku unutranjih sila z. 6.6.1.4 Sluaj 4: Savijanje sa uzdunom silom pritiska veliki ekscentricitet
Slika 6.84 - Savijanje sa uzdunom silom pritiska-srednji ekscentricitet
147
Kod velikog ekscentriciteta dolazi do teenja zategnute armature As1. Pri dimenzioniranju presjeka sile akcije premjetaju se u teite zategnute armature: N = F (6-227) M s1 = F (e + z s1 ) Veliina i poloaj sile pritiska C 2 = C c + C s 2 ovisi iskljuivo od momenta Ms1: M (6-228) C 2 = s1 z Sila Ts1 u zategnutoj armaturi reducira se za veliinu sile pritiska N: M Ts1 = s1 + N ( ) (6-229) z 6.6.1.5 Sluaj 5: Savijanje sa uzdunom silom zatezanja veliki ekscentricitet
Slika 6.85 - Savijanje sa uzdunom silom zatezanja-veliki ekscentricitet
148
N = +F M s1 = F (e z s1 ) Sila Ts1 u zategnutoj armaturi uveava se za veliinu sile zatezanja N: M Ts1 = s1 + N (+ ) z
(6-230)
(6-231)
6.6.1.6 Sluaj 6: Savijanje sa uzdunom silom zatezanja mali ekscentricitet
Slika 6.86 - Savijanje sa uzdunom silom zatezanja-mali ekscentricitet
Ukoliko se linija djelovanja sile F nalazi izmeu armature As1 i As2 kompletan popreni presjek je napregnut na zatezanje, C c = 0 . Leajevi fiktivne grede padaju u linijama djelovanja armature As1 i As2. N(z s + e ) N(z s e ) (6-232) Ts1 = ; Ts 2 = 2z s 2z s Potrebna armatura je: As1,2 = TS1,2/fy (6-233)
149
6.6.1.7 Sluaj 7: Centrino zatezanje Kod centrinog zatezanja (e = 0): N N Ts1 = Ts 2 = ; A s1 = A s 2 = 2 2f y 6.6.1.8 Reaktivne presjene sile Reaktivne presjene sile odreuju se za pretpostavljeno stanje deformacija i dijele na dio presjene sile koji preuzima beton (Nc, Mc) i dio presjene sile koji preuzima armatura (NS, MS). 6.6.1.8.1 Dio reaktivne presjene sile koju preuzima beton
(6-234)
Slika 6.87 - Popreni presjek, deformacija i naprezanje betona

Tok naprezanja u betonu dijeli se u dva podruja. U podruju 2 sa visinom x0 raspodjela naprezanja je konstantna. Pripadajui dio reaktivnih presjenih sila je: ( ) N c2 = f c b x o (6-235)
h x b xo + o 2 2 U podruju 1 raspodjela naprezanja je parabolina. M c2 = f c

zo
( )
(6-236)
N c1 = c (z ) b dz
zu
(6-237) (6-238)
M c1 = z c (z ) b dz
zu
zo
Rjeenjem integrala primjenom Simpson-ovog pravila dobije se, z zo N c1 = u ( o + 4 m + u ) b 6 z zo M c1 = u ( o z o + 4 m z m + u z u ) b 6
(6-239) (6-240)
150
Prema tome, dio reaktivne presjene sile koju preuzima beton je: N c = N c1 + N c 2 M c = M c1 + M c 2
(6-241) (6-242)
Za odreivanje reaktivnih presjenih sila koriste se tabele i dijagrami, kao pomoni alat za dimenzioniranje. Ovi pomoni alati uraeni su za bezdimenzionalne veliine reaktivnih presjenih sila svedene na jedinicu poprenog presjeka.
Slika 6.88 - Jedinini popreni presjek u naponskom stanju I
Jednaine (6-235) i (6-236) mogu se za podruje integracije 2 transformirati u sljedei oblik, N c 2 = c 2 = o (6-243) f c bh (1 o ) M c2 c2 = = o (6-244) 2 f c bh 2 Primjenom izraza (6-239) i (6-240), te oznaka sa slike 6.88., za podruje integracije 1 dobiju se izrazi: ( u o ) o (6-245) c1 = + 4 m + u 6 fc fc fc
c1 = u o 6 o u m f o + 4 f m + f u c c c
(6-246)
Slika 6.89 - Jedinini popreni presjek u naponskom stanju II (c2(-)cp(-))

151
Slika 6.90 - Jedinini popreni presjek u naponskom stanju II (c2(-)cp(-))
Kod srednjih i velikih ekscentriciteta popreni presjek prelazi u naponsko stanje II, kao to je dato na slici 6.89 i 6.90. Za bezdimenzionalne veliine reaktivnih presjenih sila vrijede izrazi od (6-243) do (6-246). 6.6.1.8.2 Dio reaktivne presjene sile koju preuzima armatura
Slika 6.91 - Popreni presjek armature, dilatacija armature
Na osnovu pretpostavljenih rubnih deformacija c1 i c2 odreuju se deformacije u armaturi: s1 = c 2 + c1 c 2 (h d s1 ) (6-247) h s 2 = c 2 + c1 c 2 d s 2 (6-248) h Iz zakona ponaanja elika, dobiju se naprezanja u eliku: s1 = s ( s1 ) ; s 2 = s ( s 2 ) (6-249) Reaktivne presjene sile su: N s = A s1 s1 + A s 2 s 2 (6-250)
h h M s = A s1 s1 d s1 + A s 2 s 2 + d s 2 2 2
152
(6-251)
Uvoenjem smjene, d d (6-252) s1 = s1 ; s 2 = s 2 h h (6-253) A s1 = 1bh ; A s 2 = 2 bh (6-254) = 1 + 2 gdje je: - mehaniki stepen armiranja, moe se udio armature u preuzimanju reaktivnih presjenih sila predstaviti u bezdimenzionalnoj formi. f f s = 1 s1 s + 2 s 2 s (6-255) fs fc fs fc f 1 f 1 s = 1 s1 s s1 + 2 s 2 s + s 2 (6-256) fs fc 2 fs fc 2 Zamjenom, f A f (6-257) 1 = 1 s = s1 s f c bh f c f A f 2 = 2 s = s 2 s (6-258) f c bh f c gdje je: - koeficijent armiranja, izrazi (6-255) i (6-256) transformiu se u oblik, (6-259) s = 1 s1 + 2 s 2 f s 1 f s
1 1 s = 1 s1 s1 2 s 2 s 2 1 f s 2 fs 2 Za simetrino armiranje vrijedi: = 1 = 2 ; s = s1 = s 2 ; = 1 = 2
(6-260)
(6-261) s = s1 + s 2 fs fs 1 (6-262) s = s1 s 2 s fs 2 fs U zavisnosti od oblika i dimenzija poprenog presjeka uraeni su dijagrami interakcije bezdimenzionalnih veliina reaktivnih presjenih sila. ( ) N (6-263) ( ) = Sd f cd A c = M Sd f cd A c h
(6-264)
Na slici 6.92 dat je primjer dijagrama interakcije za pravougaoni popreni presjek armiran armaturom sa granicom izduenja 500 MPa.
153
Slika 6.92 - Dijagram interakcije za dimenzioniranje stubova prema teoriji I.reda
154
6.6.2 Vitki stubovi
Vitki stubovi jesu stubovi izloeni izvijanju. Pod izvijanjem smatramo otkazivanje stabilnosti u stanju granine nosivosti, kada usljed deformacije tapa dolazi do gubitka ravnotee i potom do loma. Ovo nestabilno stanje oznaeno je kao stanje labilne ravnotee izmeu aktivnog i reaktivnog momenta u poprenom presjeku, bez prekoraenja vrstoe materijala stuba. 6.6.2.1 Stabilnost tapova U teoriji stabilnosti defromaciona linija tapa pretpostavlja se u sinusnom obliku, kao to je prikazano na slici 6.93.
Slika 6.93 - Model stuba sa obostrano zglobnim osloncima i ekvivalentni konzolni stub x w (x ) = e 2 sin (6-265) lo x w (x ) = e 2 cos (6-266) lo lo
2 x sin 2 lo lo U oznaenom poprenom presjeku m-m vai: M 1 = N e1 w (x ) = e 2
M 2 = M1 + M = N (e1 + e 2 )
(6-267) (6-268) (6-269) (6-270) (6-271) (6-272)
M = N e 2
Aktivne presjene sile su: M a = M1 + N e 2 Lineariziranjem diferencijalne jednaine savijanja grede M (x ) (x ) = r = w (x ) EJ
155
Napomena: Lineariziranje diferencijalne jednaine 6.272 je priblini postupak koji ima za pretpostavku da je deformacija e2 relativno mala u odnosu na duinu tapa ( e 2 << l o ).
i postavljanjem izraza (6-267) za mjerodavni popreni presjek x =
lo , 2
2 l w o = e 2 2 lo 2 dobije se reaktivni moment savijanja EJ 2 Mr = e2 2 lo U gornjem izrazu prvi lan je Euler-ova sila, N E = reaktivni moment je: M r = N E e 2
(6-273)
(6-274) EJ 2 . Prema tome konaan izraz za 2 lo (6-275)
Jednaine (6-271) i (6-275) daju linearan odnos izmeu promjenljivih e2 i M. Ovi odnosi prikazani su na slici 6.94.
Slika 6.94 - Teorija 2.reda kod linearnog ponaanja materijala
Za odgovarajuu deformaciju tapa e2 dobije se ravnotea izmeu aktivnog i reaktivnog momenta savijanja,
156
e2 =
e1 NE 1 N
(6-276)
Ako je deformacija tapa manja od vrijednosti e2, tap se vraa u ravnoteni poloaj jer je aktivni moment savijanja Ma vei od reaktivnog momenta savijanja Mr. Prema tome, deformacija tapa je manja od potrebne. Ako se povea deformacija tapa za vrijednost +e tako da se izgubi ravnotea, reaktivni momenat Mr je vei od aktivnog Ma. Deformacija tapa se smanjuje. tap se ponovno vraa u ravnoteno stanje e2. U ovom sluaju kako god se tap deformie vraa se u poloaj e2. Dakle, imamo posla sa stabilnom ravnoteom. Na slici 6.94 pokazana je analogija sa kuglom u V utoru. Uslovi prikazani na slici 6.94. vrijede za neogranieno linearno ponaanje materijala Slika 15.28 vai za neogranieno linearno ponaanje materijala, uz ispunjenje uslova da je: N < N E i e 2 << l o U ovom sluaju ne radi se o nestabilnosti, nego o tzv. naponskom stanju 2. reda. Za N = NE presjena taka G nalazi se u beskonanosti.
Slika 6.95 - Centrino pritisnut tap N<NE
Kod centrino optereenog stuba, kod kojeg je N < NE ravnotena taka G lei u koordinatnom poetku (e2 = 0). Za N = NE pravci akcije i reakcije se preklapaju (slika 6.96). Svaka deformacija tapa e2 daje mogue ravnoteno stanje (indiferentna ravnotea). Na slici 6.96 pokazana je analogija sa kuglom koja lei na ravnoj povrini. Svaki poloaj kugle moe biti ravnoteni.
157
Slika 6.96 - Centrino pritisnut tap Euler-ovom silom (silom izvijanja) N=NE
Slika 6.97 - Sluaj nestabilnosti N>NE
Pod dejstvom sile izvijanja postoji dodue teoretski ravnotea. Ipak dostizanje sile izvijanja izaziva otkazivanje nosivosti, jer minimalna promjena sile, odnosno mala imperfekcija osi tapa dovodi do labilnog stanja i sloma.
158
6.6.2.2 Nelinearno ponaanje materijala (armirani beton) Kod nelinearnog ponaanja materijala, tok reakcije vie nije pravac (slika 6.98).
Slika 6.98 - Nelinearno ponaanje materijala (armirani beton): Teorija 2.reda
Iako se teoretski susreemo sa dva stanja ravnotee P1 i P2, praktino je u praksi samo prvo stanje stabilno stanje.
Slika 6.99 - Nelinearno ponaanje materijala (sluaj nestabilnosti)

159
Ako normalna sila N raste, pravac akcije zaokree se oko presjene take S. Obje take P1 i P2 se pribliavaju jedna drugoj, sve dok se ne nau u istoj taki K (slika 6.99). Sila N za koju je pravac akcije tangenta na krivu reakcije jeste kritina normalna sila NK. U ravnotenoj taki K je nestabilno stanje ravnotee, kao to je pokazano analogijom sa kuglom na slici 6.99. Kritina sila NK odgovara graninom stanju nosivosti. U pojednostavljenju postupka idemo korak dalje da liniju savijanja uzimamo kao sinusnu liniju. Iz diferencijalne jednaine savijanja grede dobije se: 2 2 = 2 e 2 (6-277) l0 Koritenjem prethodnog izraza moemo dijagrame M/e2 sa slika 6.98 i 6.99 prikazati kao M/ dijagrame, kako je to pokazano na slici 6.100.
Slika 6.100 - Odreivanje kritinog optereenja pomou M/ dijagrama u mjerodavnom poprenom presjeku
Na osnovu izraza (6-277) kritina deformacija tapa ek je: l2 e 2 = e k = 02 k i moment savijanja M 2 = N K (e1 + e 2 )
6.6.2.3 Geometrijske imperfekcije i nepoeljan ekscentricitet
(6-278) (6-279)
Uslijed netanosti prilikom izvedbe konstrukcije moe se desiti da osa stuba nije potpuno vertikalna i nije potpuno ravna. Isto tako, linija dejstva uzdune sile moe da odstupa od poloaja i pravca kako je planirano. Da bi se ta nepovoljna djelovanja obuhvatila, promatra se odgovarajua dodatna imperfekcija tapa.
160
Slika 6.101 - Geometrijske imperfekcije-(a)preddeformacija tapa, (b) kosi konzolni stub
Kod bono pomjerljivog vrha stuba, os tapa e se zaokrenuti u odnosu na vertikalu za mjeru a. 1 a = (6-280) 100 l gdje je: ugao u radijanima a l - duina u metrima
Uslovi koji trebaju biti ispunjeni su: - Vitki stubovi (>crit): - Stubovi koji nisu vitki (crit): a > 1 200 1 a 400 (6-281) (6-282)
Raunski dodatni ekscentricitet ea je: l ea = a 0 (6-283) 2 Ovaj ekscentricitet se pribraja ve predvienom ekscentricitetu optereenja e0 prema teoriji 1. reda. M (6-284) e0 = 1 N e1 = e 0 + e a (6-285) U mjerodavnom poprenom presjeku, gdje je deformacija tapa najvea prema teoriji 2. reda, ukupni ekscentricitet etot je: e tot = e1 + e 2 (6-286) Osim toga u svakom poprenom presjeku stuba potrebno je usvojiti minimalni ekscentricitet: h (6-287) e tot 20
161
6.6.2.4 Vremenski ovisne deformacije Kroz skupljanje i puzanje betona, dolazi esto do pojave deformacija koje su zavisne od vremena. Ove procese uzrokuje kvazi-stalno optereenje (sluaj optereenja graninog stanja upotrebljivosti SLS). Plastine dugotrajne deformacije, djeluju na krivu M/ tako to je paralelno pomjeraju, kao to je prikazano na slici 6.102.
Slika 6.102 - Promjena dijagrama M- kroz puzanje i skupljanje betona
Kako je momenat usljed puzanja betona obino mali, dovoljno je izvriti priblino odreivanje dejstva: M e cr = e 2 cr (6-288) M Sd e tot = e1 + e 2 + e cr (6-289) Prethodne jednaine zasnivaju se na tome da je plastina deformacija poprenog presjeka cr jednaka po veliini elastinoj deformaciji el od kvazi-stalnog dejstva Mcr (slika 6.103).
Slika 6.103 - Pojednostavljenje uticaja od puzanja i skupljanja
162
6.6.3 Postupak pomou modela stuba
Postupak pomou modela stuba zasniva se na dva pojednostavljenja: 1. Kompleksni problem nosivosti prema teoriji 2. reda svodi se na razmatranje pojedinanih tapova. 2. Dimenzioniranje tapova provodi se koritenjem jednostavnih modela. Dimenzioniranje nosivih konstrukcija sa povezanim stubovima ne provodi se na ukupnom sistemu, nego na slobodno stojeim zamjenjujuim tapovima modeli stubova. Duine i uslovi oslanjanja pojedinanih tapova izvaenih iz nosive konstrukcije, kao i optereenje, uzimaju se tako da simuliraju to je mogue vie stvarno stanje u nosivoj konstrukciji. Na ovim pretpostavkama jedan kompleksan problem dimenzioniranja svodi se na jednostavno dimenzioniranje mjerodavnih poprenih presjeka u sredini zamjenjujuih tapova. Modeli stubova se jo nazivaju i osnovni tapovi ili standardni tapovi.
Slika 6.104 - Statiki sistem i optereenje modela stuba
Osnovni model stuba prikazan je na slici 6.104. To je tap koji je na oba kraja zglobno oslonjen i optereen silom pritiska koja u odnosu na os tapa ima konstantan ekscentricitet e1. 6.6.3.1 Dimenzioniranje modela stuba
Slika 6.105 - Iteracioni postupak odreivanja materijalne i geometrijske nelinearnosti
163
w (x ) = (x )
(6-290)
(6-291) (6-292)
M 2 (x ) = M1 (x ) + N w 1 (x )
w (x ) = (x )dx + c1 x + c 2
Openito se problem rjeava primjenom metode konanih elemenata i odgovarajuih algoritmama za odreivanje materijalne i geometrijske nelinearnosti. Osim visoko teoretskih kompjuterskih modela, koriste se i jednostavni modeli. Ako se uzme da je deformacija tapa priblino sinusne forme dobije se izraz za zakrivljenost poprenog presjeka: 2 (6-293) 2 = 2 e 2 l0 Ukoliko elimo da raspodjela zakrivljenosti odgovara to vie stvarnosti, prethodna jednaina poprima sljedei oblik 2 = 2 e 2 (6-294) l0 Koeficijentom uzima se u obzir uticaj raspodjele krivljenja na meusobni odnos izmeu izvijanja tapa e2 i krivljenja 2 u mjerodavnom poprenom presjeku. Kao to je pokazano na slici 6.106 ovaj koeficijent poprima vrijednosti izmeu 8-12. Sinusna forma raspodjele krivljenja daje vrijednost = 2 10.
Slika 6.106 - Koeficijent deformacije u zavisnosti od raspodjele zakrivljenosti (x)
Ukoliko odnos M/ uzmemo priblino linearan (slika 6.107) i raspodjelu krivljenja prema teoriji 2. reda kao parabolinu, dobiju se za slijedei izrazi:
164
6.6.3.1.1 Pojednostavljeno dimenzioniranje modela stubova prema EC2 Pojednostavljeno se usvaja bilinearan dijagram reaktivne normalne sile, momenta i zakrivljenosti.uzeti bilinearan tok (slika 6.107). Pri tome se pravac akcije i unutranje otpornost (reakcija) dodiruju u taki izvijanja K.
Slika 6.107 - Pojednostavljeni model nos ivosti
165
Taka K se dobije za stanje deformacije kod kojeg dolazi do teenja ili zateue ili pritisnute armature. Na slici 6.108 prikazan je N/M interakcioni dijagram za datu povrinu armature As. Pojedine krive se dobiju nakon to se za razliita stanja deformacija odrede pripadajue reaktivne presjene sile NR i MR.
Slika 6.108 - N/M i N/ interakcioni dijagram
U gornjem podruju N/M krive (N>Nbal) deformacija u pritisnutoj armaturi je na granici teenja yd (s2 = yd), dok deformacija u zategnutoj armaturi s1 varira. U donjem podruju N/M krive (N<Nbal) deformacija u zategnutoj armaturi je na granici teenja yd (s1 = yd), dok deformacija u pritisnutoj armaturi s2 varira. U taki Nbal (balansna taka) deformacija u pritisnutoj armaturi As2 je deformacija teenja yd (-), a u zategnutoj armaturi As1 deformacija teenja yd (+). Pripadajue krivljenje bal je:
166
(6-295) a Pojednostavljenje za gornji dio krive (N>Nbal) postie se ako se uzme linearan odnos izmeu krivljenja k i normalne sile. N N Sd k 2 = ud (6-296) N ud N bal (6-297) K = k 2 bal U podruju donjeg dijela krive (N<Nbal) prema EC2 uzima se kritino krivljenje konstantno: K = k 2 bal ; k 2 = 1 Ovom aproksimacijom nalazimo se na strani sigurnosti. Stvarna raspodjela N/ dijagrama prikazana je na slici 6.108b isprekidanom linijom.
bal =
2 yd
Slika 6.109 - Granina nosivost poprenog presjeka Nud za centrini pritisak
Granina nosivost poprenog presjeka optereenog centrinim pritiskom Nud je: N c = f cd A c (6-298) (6-299) N ud = N c + f yd A s
Slika 6.110 - Simetrino armiran pravougaoni popreni presjek:Balansirano deformaciono stanje (s1 = yd =-s2)
N bal = f cd b 0,4 h = 0,4 f cd A c
(6-300)
167
Kritina zakrivljenost poprenog presjeka k moe se odrediti na osnovu izraza (6-296) i (6-297). Dodatni ekscentricitet usljed deformacije tapa e2 je: l2 l2 e 2 = 02 K 0 k 2 bal 10 N N Sd Koeficijent k2 je: k 2 = ud 1 N ud N bal Ukupni ekscentricitet etot je: e tot = e1 + e 2 e1 = e 0 + e a
(6-301)
(6-302) (6-303)
Dimenzioniranje stubova u mjerodavim poprenim presjecima vri se za vanjske sile: N Sd M Sd = N Sd e tot (6-304) Nesigurnost rezultata dimenzioniranja u podruju 15 35 pokriva se faktorom k1 (slika 6.111). (6-305) k1 = 0,75 20
Slika 6.111 - Izravnavanje prelaznog podruja izmeu teorije 1.reda i teorije 2.reda
Tok dimenzioniranja modela stubova prema EC2 1. 2. 3. 4. N c = f cd A c N bal = 0,4 N c N ud = N c + f yd A s N ud N Sd za NSd>Nbal N ud N bal k 2 = 1 za NSdNbal k2 =
168
5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.
k = k1 =
2 yd a
k2 =
2 yd 0,9 d
k2
0,75 1 20 l2 e 2 = 0 k1 k 10 e1 = e 0 + e a e tot = e1 + e 2 N Sd M Sd = N Sd e tot Dimenzioniranje poprenog presjeka za presjene sile NSd, MSd As U sluaju ponavljanja vraamo se na korak 3. 0,15 N Sd Ako je A s < A s ,min = 0,003A c uzima se minimalna armatura. f yd
169
6.6.4 Primjer
Zadano: NSd = 1000 kN, VSd = 30 kN
Materijal: - beton C30/37

f cd = f ck 30 = = 20,0 N / mm 2 c 1,5
- armatura fyk= 500 N/mm2 f yk 500 f yd = = = 434,8 N / mm 2 s 1,5 1. Dimenzioniranje stuba u y smjeru (izvijanje oko z osi)
1.1. Kontrola vitkosti
l 0 = l col = 2 5 = 10,0 m
Z = i= crit
l 0 1000 = = 99 i 10,1
35 2 = 10,1 cm 12 e 01 1,75 2 = 25 = 47 = 25 2 e 15 02 h 35 = = 1,75 cm 20 20 150 = = 0,15 m = 15 cm 1000
e 01 = e 0,min = M Sd N Sd e 01 e 02 e 02 =
Za e01 mora se odrediti minimalni moment, dok e se e02 reducirati na osnovu promjenljivog momenta.
170
15 15 = = 23,5 u 0,41 N Sd 1000 u = = = 0,41 f cd A c 20 0,35 2 z >crit potrebna je teorija 2. reda crit =
1.2. Proraun mjerodavnog ekscentriciteta optereenja etot
e tot = e 0 + e a + e 2 - ekscentricitet prema teoriji 1. reda: M 150 e 02 = Sd = = 0,15 m = 15 cm N Sd 1000 h 35 e 01 = e 0,min = = = 1,75 cm 20 20 - dodatni ekscentricitet na osnovu promjenljive raspodjele momenta: e e = 0,6 e 02 + 0,4 e 01 = 0,6 15 + 0,4 1,75 = 10,0 cm - neeljeni ekscentricitet: l e a = 1 0 2 1 1 1 1 1 1 = = = < 1 = 200 100 l col 100 5,0 224 200 1 1000 = 2,5 cm 200 2 - ekscentricitet prema teoriji 2. reda: 2 l0 1 e 2 = K1 10 r K 1 = 1 za > 35 1 2 K 2 yd = 0,9 d r f yd 434,8 yd = = = 0,00217 E S 200000 N N Sd K 2 = ud 1 N ud N bal (doputeno je da se uzme K2 = 1 , u suprotnom potrebna iteracija) N ud = f cd A c + A s ,tot f yd (usvojeno: AS,tot = 40 cm2) N ud = 0,85 20 0,35 2 + 40 10 4 434,8 = 3,82 MN ea = N bal = 0,4 f cd A c = 0,4 20 0,35 2 = 0,98 MN 3,82 1,00 K2 = = 0,99 1,0 3,82 0,98 N Sd N bal K2 =1 d = 30 cm
171
1 2 1 0,00217 = 0,0161 = 0,9 0,3 r 10 2 e2 = 0,0161 = 0,161 m 10 e tot = e 0 + e a + e 2 = 10,0 + 2,5 + 16,1 = 28,6 cm
1.3. Dimenzioniranje - granino stanje nosivosti (savijanje sa uzdunom silom)
N Sd = 1000 kN M Sd = N Sd e tot = 1000 0,286 = 286 kNm Ulazni parametri za interakcioni dijagram: N Sd 1 = = = 0,41 b h f cd 0,35 0,35 20 M Sd 0,286 = = = 0,333 2 b h f cd 0,35 0,35 2 20 d1 5 = = 0,14 0,15 h 35 bh 35 35 A s ,tot = A s1 + A s 2 = tot = 0,6 = 33,9 cm 2 f yd f cd 434,8 20 usvojeno : 8 24 ...36,2 cm 2
tot = 0,6
2. Dimenzioniranje stuba u z smjeru (izvijanje oko y osi)

2.1. Kontrola vitkosti
l 0 = l col = 2 5 = 10,0 m l 1000 y = 0 = = 99 i 10,1 35 2 = 10,1 cm 12 15 15 crit = = = 23,5 u 0,41 N Sd 1000 u = = = 0,41 f cd A c 20 0,35 2 y > crit potrebna je teorija 2. reda i=
172
2.2. Proraun mjerodavnog ekscentriciteta optereenja etot
e tot = e 0 + e a + e 2 e 01 = e 02 = 0 l e a = 1 0 2 1 1 1 1 1 1 = = = < 1 = 200 100 l col 100 5,0 223 200 1 1000 = 2,5 cm 200 2 l2 1 e 2 = K1 0 10 r K 1 = 1 za > 35 1 2 K 2 yd = 0,9 d r f yd 434,8 yd = = = 0,00217 E S 200000 N N Sd K 2 = ud 1 N ud N bal ea = N bal = 0,4 f cd A c = 0,4 20 0,35 2 = 0,98 MN N Sd N bal K2 =1 d = 30 cm 1 2 1 0,00217 = 0,0161 = 0,9 0,3 r
e2 = e tot 10 2 0,0161 = 0,161 m 10 = e 0 + e a + e 2 = 0,0 + 2,5 + 16,1 = 18,6 cm
2.3. Dimenzioniranje - granino stanje nosivosti (savijanje sa uzdunom silom) N Sd = 1000 kN M Sd = N Sd e tot = 1000 0,286 = 286 kNm Ulazni parametri za interakcioni dijagram: N Sd 1 = = = 0,41 b h f cd 0,35 0,35 20 M Sd 0,186 = = = 0,217 2 b h f cd 0,35 0,35 2 20 d1 5 = = 0,14 0,15 tot = 0,25 h 35 bh 35 35 A s ,tot = A s1 + A s 2 = tot = 0,2 = 14,1 cm 2 f yd f cd 434,8 20
usvojeno : 4 24 ...18,1 cm 2
173
6.6.5 Nepomjerljivi i pomjerljivi ramovi
U osnovi postoji razlika izmeu nepomjerljivih i pomjerljivih ramova. Pojedinani stubovi koji su dio nepomjerljivih sistema, mogu se bez problema modelirati pomou modela stuba, jer se sa zadovoljavajuom tanou mogu odrediti pripadajue zamjenjujue duine tapova l0 i zamjenjujui ekscentriciteti e0 (slika 6.112)
Slika 6.112 - Sistemi koji su pogodni za modeliranje primjenom postupka modela stubova
Za pojedinane stubove duina izvijanja se odreuje prema slici 6.79.
Slika 6.113 - Stubovi stepenasto promjenljivog presjeka
Stub prikazan na slici 6.113 pojavljuje se kod montane gradnje i kod hala sa kranskom stazom. Njegova duina izvijanja prema teoriji elastinosti odreuje se iz dijagrama sa slike 6.114.
174
Slika 6.114 - Odreivanje duine izvijanja stubova stepenasto promjenljivog presjeka
6.6.5.1 Nepomjerljivi viespratni ramovi Zamjenjujua duina tapa l0 za stubove izmeu vora A i B (slika 6.115) odreuje se: l 0 = l col 1,0 E cm J col l col > 0,4 (6-306) k A (k B ) = E cm J b l b gdje je: duine stubova lcol lb rasponi greda Jcol momenti inercije stubova Jb moment inercije greda Ecm sekantni modul elastinosti betona - koeficijent koji uzima u obzir nain oslanjanja rigli rama
175
=1 = 0,5 =0
kruto ili elastino oslanjanje zglobno oslanjanje konzolne grede
Slika 6.115 - Nepomjerljivi ram
Primjer: proraun krutosti kA u voru A kA = J col1 l col1 + J col 2 l col 2 J b1 l b1 + 0,5 J b 2 l b 2 (6-307)
Slika 6.116 - Nomogram za odreivanje koeficijenta za nepomjerljive ramove
176
Granina vrijednost vitkosti za nepomjerljive ramove je: e 02 lim = 25 2 e 01
(6-308)
Slika 6.117 - Granina vitkost
6.6.5.2 Pomjerljivi ramovi Kod bono pomjerljivih sistema odreuje se stepen bone pomjerljivosti da bi se utvrdilo je li mogue primijeniti postupak sa zamjenjujuim tapovima ili nije. 6.6.5.2.1 Ukruene nosive konstrukcije Veinom su viespratni ramovi konstrukcije ukruene sa zidovima ili slinim konstrukcijama. Kod visokih objekata mogu i ukruenekonstrukcije biti znatne vitkosti. U tom sluaju nemamo vie posla sa krutim konstrukcijama. Da bismo osigurali da vei dio ukruenih elemenata ne prelazi u naponsko stanje II, trebalo bi da napon zatezanja prilikom eksploatacije konstrukcije ne prelazi vrijednost fctk,0.05. Naravno da konstruktivni elementi nisu apsolutno kruti, tako da trebamo uzeti u obzir sve imperfekcije koje nastaju usljed uticaja na konstrukciju (slika 6.118). Optereenje H usljed zakoenja a: H j = Vji a
i =1 n
(6-309) (6-310)
a =
1 1 100 l 200
177
Slika 6.118 - Ukrueni graevinski elementi
Pomjerljivi viespratni ramovi mogu se tretirati kao nepomjerljivi sistemi ukoliko su ukrueni elementi nosive konstrukcije simetrino rasporeeni i ispunjavaju slijedee kriterije ukruenja: n 1 3: = 0,2 + 0,1 n 1 (6-311) n 1 > 3: 0,6 (6-312)
= h tot
F E J
V cm
(6-313)
c
gdje je: - mjera za bonu pomjerljivost n1 broj spratova htot ukupna visina nosive konstrukcije mjerena od temelja ili odreene nepomjerljive ravnine Ecm sekantni modul elastinosti betona Jc suma momenata inercije svih vertikalnih ukruenih elemenata u promatranom smjeru savijanja FV suma svih vertikalnih optereenja (ukljuujui vlastitu teinu) u upotrebnom stanju (F = 1) koja djeluje kako na ukruene tako i na neukruene elemente
178
Nosiva konstrukcija smatra se pomjerljiva ukoliko ne zadovoljava gornje kriterije. 6.6.5.2.2 Neukruene nosive konstrukcije Ramovi bez elemenata za ukruenje mogu se smatrati nepomjerljivim, to znai proraun prema teoriji 1. reda, ako svaki stub rama koji nosi vie od 70% srednje vertikalne sile NSd,m ima vitkost manju od granine vitkosti crit (6.119) F (6-314) N Sd ,m = F V n2 NSd,m srednje vertikalno optereenje suma svih vertikalnih sila (ukljuujui vlastitu teinu) FV faktor optereenja za ULS F
Slika 6.119 - Granina vitkost crit
Vitkost za pomjerljive sisteme odreuje se na osnovu nomograma sa slike 6.120.
Slika 6.120 - Nomogram za odreivanje koeficijenta za pomjerljive ramove
179
Kod vitkih sistema, primjena postupka sa zamjenjujuim tapovima nije tana. Za dokaz nosivosti sistema uzimanje u obzir nelinearnog ponaanja materijala je neophodno. Meutim i kod ovog sluaja -nomogram je od velike pomoi za prvi korak preddimenzioniranja armature. 6.6.5.3 Zamjenjujui ekscentricitet Da bismo pritisnuti tap rama sveli na model stuba, osim zamjenjujue duine l0, potreban nam je konstantni zamjenjujui ekscentricitet ee.
Slika 6.121 - Odreivanje zamjenjujueg ekscentriciteta ee
Promjenljivi ekscentricitet e0 uzdu osi tapa zamjenjujemo sa konstantnim zamjenjujuim ekscentricitetom ee. Na slici 6.121 definirane su oznake i uslovi za odreivanje zamjenjujueg ekscentriciteta. e 02 e 01 (6-315) e e1 = 0,4 e 01 + 0,6 e 02 e e 2 = 0,4 e 02 e e e e1 i e e e e 2 (6-316) (6-317) (6-318)
Ukupni ekscentricitet prema postupku modela stuba, mjerodavan za dimenzioniranje u odgovarajuem poprenom presjeku je: e tot = e e + e a + e 2 (6-319) Osim toga, krajevi tapova se dimenzioniraju za ekscentricitete koje sreemo na krajevima (e01 i e02). Pri emu je minimalni ekscentricitet koji se usvaja za proraun h (6-320) min e 0 = 20 6.6.5.4 Imperfekcije Kod pojedinanih tapova i nepomjerljivih sistema imperfekcije geometrije i hvatita optereenja uzimaju se u proraun preko neeljenog ekscentriciteta ea. Ovaj ekscentricitet dobije se ukoliko se os tapa zaokrene za ugao a kako je pokazano na slici 6.122. Kod dokaza nosivosti pomjerljivih sistema u svakom sluaju se imperfekcija mora uzeti u obzir.
180
Na slici 6.122 pokazane su dvije mogunosti uzimanja u obzir imperfekcije, i to: - preko zakoenja sistema za ugao a ili; - preko zakoenja optereenja (dodatna horizontalna sila H). (6-321) H ij = Vij a
Slika 6.122 - Imperfekcije pomjerljivih ramova 6.6.6 Dvoosni ekscentricitet
Ukoliko hvatite optereenja ey i ez, M Sd , y M e y = Sd ,z ez = (6-322) N Sd N Sd pada u rafirano podruje sa slike 6.123 moe se sa dovoljnom tanou provesti odvojeni dokaz za pojedine glavne osi. To je sluaj ukoliko su ispunjeni sljedei uslovi: ey b ez h 0,2 0,2 (6-323) ey b ez h Geometrijske imperfekcije se uzimaju o obzir neovisno jedna od druge.
Slika 6.123 - Kriterij za odvojeni dokaz u pravcu glavnih osi
181
U sluaju da je ez>0,2h (slika 6.124) mora se odvojeni dokaz u poprenom smjeru (oko slabije glavne osi z) raditi sa umanjenom irinom b. Vrijednost b odgovara visini pritisnute zone x za savijanje oko jae glavne osi y u naponskom stanju I. Ukoliko kriteriji iz prethodnih jednaina nisu ispunjeni, onda je potrebno provesti taniji dokaz pomou prostornog tapnog modela (3D-ram).
Slika 6.124 - Zamjenjujua visina h' za odvojeni dokaz oko slabije z osi
182
6.7 Ploe Ploe su ravninski povrinski nosai ija je visina presjeka mala u odnosu na duine lx i Ly (sl. 6.125).
Slika 6.125 - Tanka ploa Teorija prorauna ploa polazi od toga da normala na srednju ravan prije i nakon deformacije ostaje okomita na srednju ravan. Smiue deformacije se, dakle, zanemaruju. Ovo pojednostavljenje je dozvoljeno samo kod tankih ploa. Nagib i krivljenje savijene povrine mogu se odrediti pomou parcijalnih izvoda. Za presjek u smjeru osi x vai: w (x , y ) (6-324) = x 2 w (x , y ) = (6-325) x 2 Ako se ploa sa slike 6.125 zamijeni sa nizom greda jedinine irine kako je pokazano na slici 6.127, tada vai za traku ploe poznata relacija tapne statike: 2w (6-326) m x = EJ = EJ 2 x
Slika 6.126 - Kvalitativno odreivanje toka momenata savijanja mx i my
183
Na slici 6.126 prikazana je ploa koja je upeta na dva ruba i zglobno oslonjena na preostala dva. Linija progiba u x i y smjeru ucrtana je na tlocrtu ploe. Izmeu presjeka 3-3 i 4-4 progibi w(x) su konstantni. To je podruje gdje oslonci A-A i B-B nemaju uticaja. Krivljenje je nula, pa su i momenti savijanja mx nula. Optereenje q e se iskljuivo prenositi u y-smjeru. Mjerodavan je moment savijanja my koji se odreuje za gredu jedinine irine. Nul-take momenata se nalaze u prevojnim takama savijenih povrina, dok se maksimalni momenti nalaze tamo gdje savijena povrina ima najmanji radijus krivljenja. 1 max m max = (6-327) min
Slika 6.127 - Modeliranje savitljive ploe kao nosivog rotilja Rotiljni tapni model
Na slici 6.127 prikazan je aproksimativan nain proraunskog tretmana savitljive ploe pomou niza ortogonalnih greda, koje tvore nosivi rotilj. Kako su redovi greda povezani meusobno, deformacije su jednake u zajednikim takama, tj. na mjestima ukrtanja ortogonalnih greda. Nizovi greda se savijaju. Dolazi do dvoosnog prenosa optereenja, to znai da oba reda nosaa preuzimaju odgovarajui dio optereenja. Princip nosivosti objanjen je na dvije izdvojene grede. Na nosa 1 otpada dio optereenja koji se naziva q1. Na nosa 2 otpada dio optereenja q2. q = q1 + q 2 (6-328) Za progib wm u sreditu ploe vai w m = w1 = w 2 w1 = 5 q1 l 384 EJ
4 x
(6-329) (6-330)
184

4 5 q2 ly 384 EJ
4
w2 =
(6-331)
q1 l y Iz prethodnih izraza dobije se, = (6-332) q2 lx Na osnovu prethodne analize lako se moe dokazati da se krai tap 2 sa slike 6.127 jae zaokree pa, prema tome, iz prethodnih jednaina ima vei moment nego dui tap 1. Prema tome za dati sluaj sa slike 6.127 gdje je lx > ly vai nejednakost q 2 > q1 . U sluaju kada je lx >> ly dobije se iz prethodnih jednaina q1 0 i q2 q, to znai da se optereenje q potpuno prenosi u poprenom smjeru y. Rotiljni tapni model ne opisuje dovoljno nosivost ploe.
Slika 6.128 - Nosivost ploe izloene savijanju
Slika 6.129 - Dimenzioniranje na savijanje armiranobetonske ploe
U sluaju armiranobetonskih ploa moe se priblino dimenzioniranje izvriti tako da se ploa tretira kao ortogonalno poloene trake jedna preko druge, odnosno kao pojedinane grede pravougaonog poprenog presjeka jedinine irine. Meutim rotiljnim tapnim modelom ne moemo objasniti efekat djelovanja deformacije popreno na smjer glavnog dejstva (slika 6.130). Trake ploe poloene jedna preko druge deformiraju se i zbog poprenih deformacija koje nastaju usljed momenta savijanja my kao to je prikazano na slici 6.130. y = x (6-333) Pritisnuta zona se proiruje usled poprene deformacije, a zategnuta zona se smanjuje. Zbog uslova kontinuiteta, otvaranje fuga izmeu traka ploa nije mogue. Stoga odgovarajui popreni moment my, pripadajue poprene deformacije y kao i popreno krivljenje y se ponitavaju, my y = (6-334) EJ m (6-335) y = x = x EJ
185
my = mx
(6-336)
Slika 6.130 - Popreni momenti usljed poprene dilatacije
Moment usljed deformacija u poprenom smjeru moe nastati i ako nema savijanja u y smjeru, tj. ako je 2w =0 (6-337) y 2 Primjer je pokazan na slici 6.126, gdje izmeu presjeka 3-3 i 4-4 prema izrazu (6-336) ipak imamo momente iako je u ovom podruju krivljenje x je nula. Iz ovog razloga daje se preporuka da se kod jednoosno napregnutih ploa i u poprenom smjeru postavlja minimalno 20% od podune armature asy. Prema tome, konani izraz za odnos momenta i krivljenja kod tankih ploa je: 2w 2w m x = K + x 2 y 2
2w 2w + m y = K y 2 x 2
(6-338) (6-339)
Veliina K predstavlja krutost ploe. EJ E h3 E h3 K= = = 12 1 2 12 (1 2 )
(6-340)
Ukoliko je 2<<1 moe se u prethodnoj jednaini zanemariti, tako da K odgovara krutosti trake ploe jedinine irine.
186
6.7.1
Momenti uvrtanja
Kod rotiljnog modela prikazanog na slici 6.127 u oba sistema paralelnih nosaa mogu se pojaviti torzioni momenti. Slino djelovanje torziji takoe se pojavljuje i kod ploa. To djelovanje se naziva moment uvrtanja. Pripadajua deformacija se nazivaju uvrtanje ploe. Da bismo objasnili uvrtanje ploe promatramo pravougaonu plou optereenu jednako podijeljenim optereenjem (slika 6.131).
Slika 6.131 - Tanka ploa
Na slici 6.131b i 6.131c izdvojene su trake ploe u osi Y3 i X8. Uvrtanje trake ploe X8 odgovara zaokretanju tangente na liniju savijanja traka ploe Y1-Y5. Isto vai za traku ploe Y3. Kao uvrtanje moemo oznaiti promjenu zaokretanja poprenog presjeka po jedinici duine. 2w = (6-341) xy Trake ploe su, u nedeformisanom stanju, pravougaonog poprenog presjeka. Usljed smicanja, pri uvrtanju e se popreni presjeci traka ploe deformisati u paralelogram (slika 6.132). Pojavljuje se odgovarajui napon smicanja x,y(z) , koji je linearno raspodijeljen po visini poprenog presjeka (slika 6.133). Pojednostavljeno se moe raditi sa konstantnim srednjim naponom smicanja m. Iz napona smicanja dobija se rezultantni moment uvrtanja mx,y. m xy = xy (z ) z dz (6-342)
(h )
Kako je element ploe (slika 6.132) optereen na uvrtanje u x i y smjeru, krutost na uvrtanje je, u odnosu na torzionu krutost tapnog elementa, upola manja.
187
Zavisnost izmeu deformacije ploe w i momenata uvrtanja mxy = myx daje se izrazom, 2w (6-343) m xy = (1 ) K xy
Slika 6.132 - Uvrtanje ploastog elementa usljed dejstva momenta uvrtanja
Slika 6.133 - Odnos naprezanja na smicanjexy=yx, smiuih sila sxy = syx i momenta uvrtanja mxy = myx
Ukoliko se napon smicanja sa slike 6.133 integrira preko polovine visine poprenog presjeka, kao rezultante se dobijaju dvije sile smicanja po jedinici duine sxy koje tvore par sila sa unutranjim krakom sila za.
188
2 za = h 3
s xy = xy h 4
(6-344)
(6-345)
h2 (6-346) 6 Ako element ploe podijelimo u dvije ljuske dobije se naprezanje zamjenjujuih ljuski prema slici 6.134. m xy = s xy z a = xy
Slika 6.134 - Cijepanje ploe na par ljuski
Smiue sile sxy = syx daju glavne normalne sile c i t (slika 6.134b) u poprenom presjeku koje djeluju pod uglom od 45o. Moe se vidjeti da su sile zatezanja u gornjoj ljuski (2) okomito orijentisane u odnosu na sile zatezanja u donjoj ljuski (1). Kod armiranobetonskih ploa je potrebno predvidjeti odgovarajuu armaturu na uvrtanje koja se postavlja kako je prikazano na slici 6.134c. Pravac postavljanja armature trebao bi biti pod uglom od 45o gdje je jedan red armature okomit u odnosu na drugi, ali je to konstruktivno nepovoljno i postoji uvijek opasnost da se zamijene pravci armature. Zbog toga se obino, armatura na uvrtanje postavlja u obliku kvadratne ortogonalne mree sa povrinom as, koja je paralelna sa koordinatnim osima. Momentima uvrtanja dodaju se momenti savijanja, tako da se armatura u x i y smjeru dimenzionira za momente m x + m xy (6-347)
m y + m xy
(6-348)
189
6.7.2
Odreivanje presjenih sila
Raspodjela sila na oslonce ploe zavisi od uslova oslanjanja (rubnih uslova). Rubni uslovi odreuju pravce trajektorija glavnih momenata, a kao to je poznato poprene sile odgovaraju promjeni momenata savijanja. Na slici 6.135 prikazane su trajektorije glavnih momenata za razliite rubne uslove, odnosno uslove oslanjanja ploe.
Slika 6.135 - Trajektorije glavnih momenata; a) slobodno oslonjena ploa, b) upeta ploa, c) na tri strane slobodno oslonjena ploa
Pojednostavljeno, za potrebe prorauna u praksi, raspored sila na oslonce ploe moe se odrediti kao to je prikazano na slici 6.136. Ovaj raspored odgovara priblino rasporedu trajektorija glavnih momenata.
190
Slika 6.136 - Optereenje oslonaca ploe
6.7.2.1 Ugao slobodno oslonjene ploe Na slici 6.137a prikazan je tok momenata savijanja i momenata uvrtanja slobodno oslonjene ploe.
Slika 6.137 - Ugao slobodno oslonjene ploe
191
Iz slike 6.137b moe se vidjeti da se dodatne smiue sile od momenta uvrtanja u uglovima ploa zbrajaju i daju koncentrinu silu veliine, (6-349) R e = 2m xy Usljed ovog dejstva ploa tei ka izdizanju, stoga je potrebno u uglovima ankerisati silu Re. Na slici 6.138 prikazano je dejstvo sile ankerisanja Re na presjene sile u podruju ugla ploe.
Slika 6.138 - Ankerisanje ugla slobodno oslonjene ploe
U presjeku A-A djeluje negativni moment savijanja m1. Popreno na njega u presjeku B-B djeluje pozitivni moment savijanja m2. Na slici 6.139 prikazan je raspored armature koja pokriva uticaje sa slike 6.138.
Slika 6.139 - Armatura savijanja i uvrtanja ugla slobodno oslonjene ploe
192
6.7.2.2 Jednaina ploe
Slika 6.140 - Ravnotea sila u smjeru osi z
Iz ravnotee sila u z smjeru, v y v q dx dy + x dx dy + dy dx = 0 x y dobije se diferencijalna jednaina savijanja ploe, 4 w q (x , y ) 4w 4w = 2 + + K x 2 y 2 y 4 x 4 Uz uvoenje zamjene, 4w qx = K 4 x 4w qy = K 4 y
4w x 2 y 2 diferencijalna jednaina savijanja ploe moe se napisati u obliku, q x + q xy + q y = q q xy = 2K
(6-350)
(6-351)
(6-352) (6-353) (6-354) (6-355)
Naalost, teorija ploa je samo u posebnim sluajevima (kruna ploa) rjeiva u zatvorenom obliku. Pravougaone ploe se rjeavaju primjenom Fourier-ovih redova. Na ovom osnovu su napravljene tabele i krivulje na osnovu kojih se direktno ili preko uticajnih povrina mogu odrediti presjene sile u ploama. Kod diferencijalnog prorauna rjeava se priblino diskretizacijom. Vrijednosti funkcije w(x,y) odreuju se samo u takama na konkretnom rasteru. S naunog stanovita, nedostatak ove metode je da odgovarajua diskretizacija vai samo za odreeni oblik ploe i odreene rubne uslove, to znai da nema openitog rjeenja. Danas, uz primjenu metoda konanih elemenata ploe se dijele u konaan broj elemenata, trougaonog ili etverougaonog oblika. vorovi elemenata imaju tri stepena slobode: w, x i y. Primjenom interpolacionih funkcija na osnovu pomaka u vorovima elemenata odreuju se pomaci unutar elemenata, ime je numeriki definiran problem.
193
6.7.3
Takasto oslonjene ploe
Linijski oslonjene ploe lee na zidovima ili podvlakama, pa su, prema tome, uzdu cijelog ruba oslonjene. Takasto oslonjene ploe oslanjaju se na stubove, pri emu mogu biti ravne ploe ili gljivaste ploe (slika 6.141).
Slika 6.141 - Razliiti oblici gljivastih ploa
Na narednoj slici date su trajektorije glavnih momenata ploe takasto oslonjene na stubove sa vutama optereene jedanopodijeljnim optereenjem.
Slika 6.142 - Trajektorije glavnih momenata
194
Iznad stubova javljaju se negativni momenti, koji su rotaciono simetrino rasporeeni. Ipak, iz praktinih razloga, mree armature postavljaju se ortogonalno. To vrijedi i za pokrivanje negativnih momenata iznad stubova, kao i pozitivnih momenata u polju. Na slici 6.143 prikazana je deformaciona linija takasto oslonjene ploe iznad oslonaca i u polju.
Slika 6.143 - Linija savijanja ravne takasto oslonjene ploe
Na osnovu ematski prikazane deformacije takasto oslonjene ploe optereene kontinuiranim optereenjem, usvojen je osnovni princip prorauna nosivosti takasto oslonjene ploe analizom traka u polju i nad osloncima (distribucija momenata savijanja).
Slika 6.144 - Distribucija momenata savijanja
195
6.7.3.1 Proboj ploe Kod takasto oslonjenih ploa posebno vaan je dokaz otpornosti na proboj u graninom stanju nosivosti.
Slika 6.145 - Proboj ploe
Dokaz nosivosti na poprene sile koje izazivaju proboj vri se u kritinom krunom presjeku usporedbom uticajnih poprenih sila vEd po jedinici duine sa silama otpora za granino stanje nosivosti vRd. Tok dokaza na proboj moe se opisati na sljedei nain: 1. Odreivanje debljine ploe kao i srednje statike visine d u podruju uvoenja takastog optereenja ili u podruju reaktivnih sila; 2. Provjera stepena armiranja izvan presjeka koji se dokazuje sa stanovita minimalnog stepena armiranja; 3. Odreivanje optereene povrine ALOAD; 4. Odreivanje kritinog krunog presjeka ucrit; 5. Odreivanje mjerodavne uticajne poprene sile vEd; 6. Odreivanje mjerodavne nosivosti na poprene sile vRd; 7. Dokaz nosivosti: vEd vRd
6.7.3.1.1 Model za dimenzioniranje, optereena povrina ALOAD i kritini kruni presjek ucrit za osnovni sluaj proboja (bez ojaanja glave stuba)
Model za dimenzioniranje osnovnog sluaja proboja za armiranobetonsku plou i armiranobetonsku temeljnu plou prikazan je na slici 6.146. Debljina ploe h, kao i srednja statika visina d, odreuju se u okviru preddimenzioniranja. Minimalna debljina ploe sa armaturom na proboj iznosi 200 mm.
196
Slika 6.146 - Model dimenzioniranja osnovnog sluaja proboja
Da bi se dokaz na proboj proveo optereena povrina ALOAD treba zadovoljiti sljedee geometrijske pretpostavke: a) Promjer lc optereene povrine krunog oblika ALOAD ne smije biti vei od 3,5 puta srednje statike visine d ploe; b) Obim uc optereene povrine pravougaonog oblika ALOAD ne smije biti vea od 11 puta srednje statike visine d, gdje odnos izmeu vee duine stranice a prema manjoj duini stranice b nije vei od 2; c) Optereena povrina ALOAD kod oblika koji odstupaju od gore navedenih se moe svesti na optereenu povrinu krunog i pravougaonog oblika. Za dimenzioniranje armature na savijanje u podruju oslonaca ploe zateua armatura koja se postavlja preko optereene povrine ALOAD se mora provjeriti osim za maksimalnu veliinu momenta i za minimalni moment savijanja. Moment savijanja koji je mjerodavan za dimenzioniranje daje koliinu armature u poprenom presjeku, te na osnovu toga moemo odrediti stupanj armiranja. Stupanj armiranja nam poslije slui za odreivanje mjerodavne nosivosti na poprene sile vRd.
Slika 6.147 - Primjeri kritinih krunih presjeka ukrit

197
Kritini kruni presjek rasprostire se na odstojanju 1,5d afino optereenoj povrini ALOAD. Na slici 6.147 dati su primjeri kritinih krunih presjeka za razne sluajeve. Ukoliko je svijetlo odstojanje aR optereene povrine od slobodnog ruba ploe vee ili jednako 3d dokaz na proboj u kritinom krunom presjeku se vri kao kod unutra poloene optereene povrine. Ukoliko je svijetlo odstojanje aR od slobodnog ruba manje od 3d treba voditi rauna da obim ukrit kritinog krunog presjeka ne bude vei nego kod unutar poloenih optereenih povrina. Posebno kod manjih optereenih povrina i veih debljina ploa h moe se uzeti kod odstojanja od ruba 3d kritini kruni presjek kao kod unutar poloene optereene povrine. U okviru studije parametara obuhvaen je uticaj promjera lc krunog oblika optereene povrine i srednje statike visine d armiranobetonske ploe na obim ucrit kritine krune povrine sa optereenom povrinom u blizini ruba, te je odreeno kritino odstojanje od slobodnog ruba za koje je mjerodavan kritini kruni presjek unutar poloene optereene povrine krunog oblika.
Slika 6.148 - Kritino odstojanje od slobodnog ruba do kojeg je mjerodavan kritini kruni presjek povrine poloene unutar ploe 6.7.3.1.2 Dokaz nosivosti
Dokaz nosivosti na proboj radi se za granino stanje nosivosti usporedbom uticajne poprene sile vEd i nosivosti na poprene sile vRd po jedinici duine u promatranom krunom presjeku. Mjerodavne vrijednosti nosivosti na poprene sile za ploe i temelje bez armature na proboj i ploe i temelje sa armaturom za proboj za dimenzioniranje su razliite. Stoga treba provesti sljedee dokaze: - Ploe i temelji bez armature na proboj vEd vRd,ct - Ploe i temelji sa armaturom na proboj vEd vRd,max vEd vRd,sy vEd vRd,ct,a gdje su: vRd,ct nosivost na poprene sile uzdu kritinog krunog presjeka ploe bez armature na proboj
198
vRd,ct,a nosivost na poprene sile uzdu vanjskog krunog poprenog presjeka koji omeuje podruje armirano armaturom na proboj. Ova vrijednost opisuje prelaz sa otpornosti na proboj bez armature na poprene sile vRd,ct na otpornost na poprene sile normalnog podruja ploe u ovisnosti od irine lw podruja armiranog armaturom na proboj vRd,sy nosivost na poprene sile sa armaturom na proboj uzdu unutarnjeg poprenog presjeka za koji se radi dokaz. vRd,max maksimalna nosivost na poprene sile uzdu kritinog krunog presjeka. Za udio betona u nosivosti na proboj razlikuju se: - podruje proboja vRd,ct - prelazno podruje vRd,a,ct - normalno podruje u ploi vRd,ct
Slika 6.149 - Udio betona u nosivosti na proboj Odreivanje nosivosti presjeka na poprene sile po jedinici duine vRd,ct
Ukoliko elimo izbjei postavljanje armature na proboj, mjerodavna uticajna poprena sila za dimenzioniranje po jedinici duine vEd ne smije biti vea od nosivosti presjeka na poprene sile vRd,ct.
v Rd ,ct = 0,14 1 (100 1 f ck ) 3 0,12 cd d
1
(6-356)
= 1+
200 2,0 d[mm]
(6-357)
gdje su: 1 = 1 za normalni beton; za lahki beton uzima se iz tabele 10 DIN 1045-1 dx + dy d srednja statika visina; d = 2 dx, dy statike visine ploe u x i y smjeru u promatranom krunom presjeku 1 srednji stepen armiranja unutar promatranog krunog presjeka
199
f cd 0,40 f 1 = 1x 1 y yd 0,02
(6-358)
1x, 1y bezdimenzionalni stepen armiranja odgovarajue zategnute armature u x i y smjeru koja se postavlja unutar krunog presjeka i ankeruje izvan promatranog krunog presjeka vrijednost srednjeg normalnog napona u betonu mjerodavnog za cd dimenzioniranje unutar promatranog krunog presjeka cd ,x + cd , y N (6-359) cd = cd , x = cd ,x 2 A c,x
cd,x, cd,y
normalni napon u betonu mjerodavan za dimenzioniranje unutar promatranog krunog presjeka u x i y smijeru NEd,x, NEd,y srednja uzduna sila mjerodavna za dimenzioniranje u poprenim presjecima Ac,x i Ac,y kroz kritini kruni presjek usljed prednapinjanja ili odreenog posebnog optereenja.
Odreivanje maksimalne nosivosti presjeka na poprene sile po jedinici duine vRd,max
Prilikom rasporeivanja smiue armature u kritinom presjeku maksimalna nosivost na poprene sile se ograniava na 1,5 puta vrijednosti nosivosti na poprene sile vRd,ct da bi se izbjeglo otkazivanje nosivosti betona na pritisak. (6-360) v Rd ,max = 1,5 v Rd ,ct
Odreivanje nosivosti na poprene sile sa armaturom na proboj koja je okomita na ravan ploe vRd,sy
Proraun armature na proboj radi se u presjecima prikazanim na slici
Slika 6.150 - Mjerodavni presjeci za dokaz nosivosti ploce sa armaturom na proboj koja je okomita na ravan ploe
200
Mjerodavni popreni presjek U1 lei na odstojanju 0,5d od ruba povrine uvoenja optereenja ALOAD. Slijedei mjerodavni popreni presjek U2 lei na odstojanju od prethodnog sw 0,75d. Prvi red armature postavljen je u mjerodavnom poprenom presjeku U1. Potrebna koliina armature odgovara nosivosti na poprene sile vRd,sy. s A sw f yd (6-361) v Rd ,sy = v Rd ,c + u Za sljedee redove armature mjerodavna je nosivost na poprene sile vRd,sy koja se odreuje prema sljedeoj jednaini, s A sw f yd d (6-362) v Rd ,sy = v Rd ,c + u sw gdje su: vRd,c udio betona u nosivosti, moe se uzeti vRd,c = vRd,ct sAswfyd sila za koju se dimenzionira armatura na proboj za svaki red armature u obim mjerodavnog poprenog presjeka sw sudjelujua irina reda armature sw 0,75d s koeficijent koji uzima u obzir uticaj visine graevinskog elementa na efikasnost armature d 400 0,7 s = 0,7 + 0,3 d u mm 400 1,0 Stepen armiranja armaturom na proboj koja je postavljena okomito na ravninu ploe ne smije biti manji od minimalnog stepena armiranja minw. w = A sw min w sw u (6-363)
Ukoliko se raunski dobije da je potreban samo jedan red armature, u tom sluaju se u drugi red postavlja minimalna armatura na odstojanju sw.
Odreivanje nosivosti na poprene sile sa armaturom na proboj koja je kosa u odnosu na ravan ploe vRd,sy
Kod armature na proboj koja se sastoji od kosih ipki dokaz nosivosti na poprene sile radi se u presjecima U1 i Ua. Nagib kosih ipki je 45o 90o. Dokaz nosivosti armature na proboj u mjerodavnom poprenom presjeku U1 vri se prema izrazu, 1,3 A s sin f yd (6-364) v Rd ,sy = v Rd ,c + u gdje su: vRd,c udio betona u nosivosti, moe se uzeti vRd,c = vRd,ct 1,3As sin fyd sila za koju se dimenzionira armatura na proboj za svaki red armature u obim mjerodavnog poprenog presjeka nagib kosih ipki u odnosu na ravninu ploe
201
Slika 6.151 - Mjerodavni presjeci za dokaz nosivosti ploce sa armaturom na proboj koja je kosa u odnosu na ravan ploe
Minimalan stepen armiranja sa kosim ipkama ne smije biti manji od min.w. A sin w = sw min w du
(6-365)
Odreivanje nosivosti na poprene sile po jedinici duine vanjskog krunog presjeka vRd,ct,a
Vanjski kruni presjek Ua predstavlja prijelaz sa podruja ploe armiranog armaturom na proboj na podruje ploe bez armature na proboj i lei na odstojanju 1,5d od zadnjeg reda armature. U ovom presjeku Ua treba dokazati da je nosivost na poprene sile u podruju ploe bez armature na proboj vea od odgovarajue uticajne poprene sile vEd. v Rd ,ct ,a = a v Rd ,ct (6-366) a = 1 0,29 I w 0,71 3,5 d (6-367)
gdje su: vRd,ct nosivost ploe na poprene sile bez armature na proboj a koeficijent koji uzima u obzir prijelaz sa stanja proboja u stanje smicanja lw irina podruja sa armaturom na proboj izvan povrine uvoenja optereenja ALOAD
202
6.7.3.1.3 Proboj ploe na stubovima sa ojaanom glavom stuba
Na slici 6.152 je prikazan openiti model za dimenzioniranje ploe na stubovima sa ojaanom glavom.
Slika 6.152 - Model dimenzioniranja kod stubova sa ojaanom glavom
Za kritini kruni presjek izvan i unutar ojaanja glave stuba smije se priblino uzeti kruni oblik. Polumjeri povrina uvoenja optereenja odreuju se prema sljedeim izrazima (6-368) rcrit ,ex = 1,5 d + l H + 0,5 l c rcrit ,ex = 1,5 (d + l H ) + 0,5 l c (6-369)
Kod stubova sa prizmatinom ili piramidalnom formom ojaanja glave stuba sa kvadratnom ili pravougaonom povrinom uvoenja optereenja koja ima duine ivica bc i hc moe se kritini kruni presjek odrediti prema sljedeim jednainama: rcrit 1,5 d + 0,56 b c h c (6-370) rcrit 1,5 d + 0,64 b c (6-371)
203

Eurocode2 Complete

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Eurocode2 Complete

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eurocode2 Complete

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SADRAJ

Ahmet Imamovi Damir Zenunovi

Konstrukcioni beton prema Evropskim normama EC 2 I dio

RECENZENT: Dr.sc.Radomir Foli, redovni profesor Novi Sad, 00.00.2005.godine

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

Slika 2.6 Princip oslonakog bloka sa jedne strane zida oplate

Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

Slika 2.9 Linija prosijavanja agregata

Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija

Slika 2.12 Pumpa za beton Beton se moe ugraivati: 1. Usipanjem

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

Slika 3.3 Mehanizam loma na smicanje

Slika 3.4 Stvaranje prslina prilikom loma usljed smicanja

Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija

(b) Slika 3.6 Razliit unos sile

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija

Slika 3.9 Ploha troaksijalnog loma

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

Slika 3.10 Trajektorije naprezanja kod koncentrinog optereenja

Slika 3.11 Rezultante polja naprezanja i skretne sile

Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

Slika 3.19 Poduna i poprena deformacija betonskog cilindra

3.2.1.2 Nelinearan plastini dio deformacija

Slika 3.20 Plastini dio kratkotrajnih deformacija

Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija

3.2.2 Dugotrajne deformacije

Slika 3.21 Vremenski razvoj deformacije betona

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

Tabela 3.1 Konani koeficijent puzanja

Slika 3.22 Vremenski tok skupljanja

Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija

Tabela 3.2 Konani koeficijent skupljanja

a) Odgoene elastine deformacije

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

a) Odreivanje koeficijenta puzanja (t1, t0)

Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija

Slika 3.24 Uticaj efektivnog promjera presjeka na puzanje

Slika 3.25 Vremenski razvoj teenja

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

Slika 3.26 Uticaj efektivnog promjera presjeka na skupljanje

Slika 3.27 Vremenski razvoj skupljanja

Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija

3.3 elik za armiranje

Doc.dr.Ahmet Imamovi Mr.Damir Zenunovi

BI-armatura (7); Mreasta armatura od glatke i rebraste ice (8).

Slika 3.28 Oblici armature

Osnove tehnologije izrade betonskih konstrukcija