WSTP Zainteresowanie zhierarchizowanymi stosunkami midzy kobietami a mczyznami jest charakterystyczn cech antropologii od samego pocztku jej istnienia.

Przedstawiciele antropologii feministycznej skupiaj si gwnie na jednym problemie: czy asymetria pci jest uniwersalna, czy nie? Innymi sowy, czy kobiety zawsze podporzdkowuj si mczyznom? Analiza podporzdkowania kobiet zaley od rozumienia wzajemnych stosunkw pomidzy pciami kulturowymi. Ped kulturowa moe byd pojmowana jako konstrukcja symboliczna lub jako relacja spoeczna. PE KONSTRUOWANA KULTUROWO Jednym z najbardziej istotnych osignid antropologii kobiet jest nieustajca analiza symboli pci kulturowej i stereotypw na temat pci i pciowoci. Gwnym problemem, z ktrym zmagaj si badacze, jest wyjanienie tego, co znacz kategorie mczyzna i kobieta, przy jednoczesnym pojawianiu si w bardzo wielu rnych spoeczeostwach okrelonych kategoryzacji dotyczcych pci kulturowej. Sherry Ortner I Erwin Ardener zapocztkowali wan perspektyw badania zagadnienia podporzdkowania kobiet przez analiz symbolizmu pci kulturowej. Ortner zaoya, e podporzdkowanie kobiet to fakt uniwersalny, nie wynika z biologii, wic trzeba szukad innych wyjanieo. Co moe byd wsplne wszystkim kulturom, co wszdzie prowadzi do przypisywania kobietom niszej wartoci? Odpowied: kobiety wszdzie musz byd kojarzone z czym, co kada kultura deprecjonuje i jest to natura w najoglniejszym znaczeniu. Wszystkie kultury rozrniaj istnienie spoeczeostwa jak i wiata natury. Kultura prbuje przekraczad i kontrolowad natur i uywad jej do swoich wasnych celw. Kultura socjalizuje natur. Kobiety s kojarzone z natura, mczyni z kultur. Naturalne jest wiec, e kobiety rwnie powinny byd poddane kontroli i ograniczeniom. Ortner w artykule Kobieta ma si tak do mczyzny jak natura do kultury formuuje dwa zaoenia swojej teorii: 1. Fizjologia kobiety i jej wyspecjalizowane funkcje reprodukcyjne zdaj si umiejscawiad kobiet bliej natury ni mczyzn. Mczyni musz poszukiwad w kulturze narzdzi do twrczoci, kobiety tworz naturalnie- przez dawanie ycia. 2. W zwizku z pierwszym argumentem kobiety peni specyficzne funkcje spoeczne: domoworodzinne, wychowuj dzieci, ktre te s kojarzone z natur- z osobnikami prospoecznymi, nie uksztatowanymi w peni kulturowo. Zajmuj si wic relacjami wewntrz rodzinnymi lub pomidzy rodzinami. Mczyni natomiast dziaaj w sferze publicznej, politycznej-kojarzeni s ze spoeczeostwem z interesem publicznym. Ortner zajmuje si wartociowaniem pci: Mczyni s zwizani z tym, co: na grze, na prawo, wysoko, z kultur, si Kobiety s ich przeciwieostwem- to, co na dole, na lewo, z natur, saboci Takie SKOJARZENIA NIE S WACIWE BIOLOGICZNEJ CZY SPOECZNEJ NATURZE PCI - JEST TO KULTUROWY KONTSRUKT.

MSKIE I EOSKIE Pord rnych symbolizacji pci kulturowej szczegln uwag badaczy, pragncych wyjanid zagadk podrzdnego statusu kobiet, przyciga pojcie skalania. Pojawiaj si tutaj liczne tabu i zakazy naoone na kobiety, ktre s po porodzie czy podczas menstruacji - daj wgld jak ludzie si kategoryzuj i jak strukturyzuj swj wiat spoeczny. Na wiecie jest wiele spoeczeostw, ktre uwaaj kobiety za trwale nieczyste lub tylko okresowo. Przykadem jest plemi z Nowej Brytani -Kaulongowie: uwaaj, e kobiety s nieczyste od momentu pokwitania do menopauzy. Szczeglnie niebezpieczne s podczas menstruacji, porodu i poogu. W tym czasie kobiety nie mog zbliad si do ogrodw zabudowao i rde wody. Kobieta musi te uwaad, by nie dotknd niczego, z czym mgby kontaktowad si mczyzna. Skalanie przez kobiet zagraa jedynie dorosym mczyznom, ktrzy mog zachorowad w wyniku spoycia czego skalanego lub tez znalezienia si bezporednio pod skalanym obiektem czy skalana kobiet. Stosunek pciowy jest te uwaany za nieczysty dla mczyzn, a poniewa jest rwnie uwaany za zwierzcy, musi odbywad si w lesie, z dala od domostw i ogrodw. Mczyni i kobiety wchodz w zwizek maeoski dla reprodukcji i to ona jest podstawowym znaczeniem i celem zwizku seksualnego. Wedug Kaulongw samobjstwo jest akceptowanym sposobem wyjcia z bezpodnego zwizku. Poniewa mczyni Kaulong boj si i niechtnie wchodz w zwizki maeoskie, to kobiety odgrywaj dominujc rol w zalotach. Dziewcztom wolno czstowad wybranego przez siebie mczyzn jedzeniem lub tytoniem, wolno im te atakowad go fizycznie. Dziewczta od koyski s zachcane, by zachowywad si agresywnie wobec mczyzn, a ci musz poddawad si bez obrony lub uciekad. Gdyby mczyzna by inicjatorem zblienia, zostaoby to uznane za gwat. Kobiety maj niemal cakowit wolnod wyboru ma, chod radz si czsto najbliszych krewnych. Tych kilka faktw obrazujcych relacje msko-eoskie wrd Kaulongw pozwala nam dostrzec rnorodnod definicji pci kulturowej. W spoeczeostwach Europy i Ameryki PN: KOBIETY NIE S CENIONE ZA BYCIE INICJATORK zwaszcza SEKSUALN Mczyzna jest aktywny, kobieta pasywna Maeostwo postrzegane jest jako rodzaj partnerstwa (zgodnod i ycie rodzinne). U Kaulongw jest inaczej: istnieje agresywna, uwodzca, niebezpieczna, niezalena ekonomicznie kobieta i niechtny mczyzna. Ale naley pamitad ze kobieta kala mczyzn. Trzeba ja izolowad, gdy jest niebezpieczna(podczas menstruacji), to ma wic zwizek z fizjologi, naturalnymi czynnociami, wic kobieta jest bliej natury stoi niej, bo bliej wiata dzikiego, zwierzcego, lenego. Kobiety s wic kojarzone z natur, mczyni z kultur, ale to nie jest poprawny logicznie wniosek. Kobiety wcale nie zwaaj na to ze s kalajce, chyba e matki, bo boja si o swoich synw, ale te relacje matka/syn, siostra/brat, ojciec /crka nie s badane, chocia s rwnie istotne. Poza tym opozycje natura/kultura, kobieta/mczyzna to kategorie analityczne bardzo zalene od kontekstu kulturalnego, w jakim zostay stworzone i s uywane. Nie mona wiec zakadad, e oznaczaj wszdzie to samo. Kolejny przykad obrazujcy te zaoenia to lud Gimi zamieszkujcy gry Papui i Nowej Gwinei. Kobiety s tam postrzegane jako niosce skalanie, ale nie ma to zwizku z opozycj natura/ kultura. Istnieje pojecie dzikoci, dotyczy ono zwierzt i rolinnoci lasu tropikalnego a las jest uwaany za krlestwo mczyzn. Zamieszkuj go duchy przodkw, ktre przynosz szczodrod i podnod wiata natury. Z kobietami, dla kontrastu, wizane jest wszystko, co osiade.

Opozycje natura/kobiece, kultura/mskie nie sprawdzaj si w przypadku Gimi. W zachodnim myleniu natura jest czym do okieznania, do kontrolowania przez kultur. Wedug Gimi to co dzikie przekracza ludzkie ycie spoeczne i z pewnoci nie jest do opanowania i okieznania. DOMOWE versus PUBLICZNE Jednym z powodw kojarzenia kobiet jako bliszych naturze wg. Ortner jest ich czenie bardziej ze sfer domow ni z publiczn sfer ycia spoecznego. Ta dychotomia domowe/publiczne jest czona z natur/kultur i ma tumaczyd podlegod kobiet wobec mczyzn. Ten model domowe /publiczne umoliwia poczenie kulturowych wartociowao nadawania kategorii kobieta ze sposobem zorganizowania kobiecych dziaao w spoeczeostwie. Sfera domowa i publiczna pozostaj wobec siebie w zwizku hierarchicznym. Jako domowe definiuje si instytucje i czynnoci, ktre s zorganizowane wok wszelkich grup skadajcych si z matek z dziedmi. Mianem publiczne okrela si czynnoci, instytucje i formy zwizkw, ktre cz, zaszeregowuj, organizuj, hierarchizuj konkretne grupy matek z dziedmi. Wielu autorw wykazywao, e radykalne dzielenie ycia spoecznego na sfer domow i publiczn zawdzicza wiele cigle silnemu wpywowi XIX wiecznej teorii spoecznej, w ktrej mwio si o ustpieniu prawa macierzyostwa na rzecz prawa ojcostwa- zapominajc tylko ze mczyni nigdy nie byli tak wyzuci z praw politycznych jak kobiety w XIX wieku. Kobiety nie posiaday praw publicznych, byy podlege mczyznom, ideologia wczesna mwia ze mczyni s powoani do rzdzenia spoeczeostwem, a kobiety domem. XIX wieczne spoeczeostwo zachodnie opierao rozumienie praw politycznych na podziale wedle pci. Odseparowano i nadano inne prawa sferom domowej i publicznej. Do dzi widad tego konsekwencje, ten podzia na sfery jest jedn z najwaniejszych przyczyn powstania ideologii feministycznej. Na przypisanie kobietom sfery domowej wpywa take fakt, i niektrzy teoretycy uwaaj, e tylko matka i dziecko, bez ojca tworz rodzin nuklearn. Zwizek matki z dzieckiem jest zwizkiem krwi, niekwestionowanie naturalnym. Matka to definitywny fakt biologiczny. Bycie ojcem nie jest tak oczywiste jak bycie matk. Ojcostwo w przeciwieostwie do macierzyostwa jest statusem spoecznym, a spoeczeostwa znacznie si rni w zakresie praw i obowizkw, jeli je z czym wi to wanie ze statusem. Ojcostwo jest bardzie zrnicowane midzykulturowo, a macierzyostwo jest bardziej naturalne, powszechne i trwae. I to wanie jest podstaw do oddzielania sfery publicznej od domowej. MATKA I MACIERZYOSTWO Pojcie matki w procesach kulturalnych (takich jak cia, pord, laktacja), nie jest po prostu obecne, jest konstrukcj kulturow, ktr rone spoeczeostwa tworz i dookrelaj na rne sposoby. Istnieje potrzeba badania skojarzeo kobieta-matka. W spoeczeostwie zachodnim te dwa pojcia nachodz na siebie namacalnie i klarownie. Do tego matka jest kojarzona ze sfer domow, a nie jest to cecha uniwersalna dla wszystkich kultur. Zwizek kobiety z macierzyostwem nie jest tak naturalny jak to si wydaje czowiekowi zachodu, poniewa: Grupy domowe niekoniecznie musza byd budowane wok biologicznych matek i ich dzieci Nie w kadym spoeczeostwie pojcie matka musi byd konstruowane wok mioci macierzyoskiej, staej caodziennej opieki nad dzieckiem czy bliskoci fizycznej.

 Biologiczne fakty macierzyostwa nie wytwarzaj powszechnego niezmiennego zwizku matkadziecko. Przykadem s nianie z wiktoriaoskiej Anglii a wczeniej matki zastpcze, oraz na drugim koocu fakt pracy kobiet i dzieci w fabrykach. Tak wic nawet w Anglii, w spoeczeostwie zachodnim kobiety mimo macierzyostwa nie musiay zajmowad si wychowaniem dzieci. Biologiczne fakty reprodukcji cechuj si rodzajem oczywistej naturalnoci. I ten niezaprzeczalnie jawny status wyjania powszechn tendencj postrzegania ycia kobiety jako nierozerwalnie poczonego z fizjologi. Ale pojcia kobieta i matka s konstruktami kulturowymi. Ten pogld nie jest dobrze przyjmowany w kulturze zachodniej, w innych nie ma problemu, czsto takie zjawiska jak menstruacja, cia, pord s przedmiotem spoecznym, s w centrum uwagi caej spoecznoci nie dotycz tylko kobiet czy sfery domowej. Tu macierzyostwo to tylko jeden z aspektw kobiecoci. Kiedy kobiety nie s definiowane wycznie jako matki i wychowawczynie dzieci ich wartod kulturowa wzrasta. Przykadem odzwierciedlajcym te zaoenia jest pojcie KUWADA - przestrzeganie przez ma tabu pokarmowego, nakadanie ograniczeo na zwyke czynnoci, a w pewnych przypadkach izolacja podczas porodu ony i w okresie poogu. Wystpuje w plemieniu Hua z Papui i Nowej Gwinei. ZNACZENIE: Afirmacja ojcostwa spoecznego Uznanie roli ma w prokreacji lub w narodzinach dziecka Narodziny nie s byle czym, naturalne jest by byy udziaem obojga rodzicw Inne sposoby wyrazu mskiego zaangaowania w reprodukcj: imitowanie menstruacji przez mczyzn, ktrzy wierz, e te mog byd w ciy. Byd moe ujawnia to mskie pragnienie odkrycia kobiecych aspektw ich natury, albo zazdroszcz kobietom ich zdolnoci reprodukcyjnych. PE KULTUROWA JAKO ROLA SPOECZNA Istniej autorzy, ktrzy uwaaj ze podporzdkowanie kobiet to nie fakt uniwersalny, i nie zajmuj si symbolicznym wartociowaniem, ale tym, co faktycznie mczyzna i kobieta robi. Skupiaj si na pci kulturowej jako stosunku spoecznym (socjologiczne podejcie). W spoeczeostwach przedklasowych kobiety i mczyni byli jednostkami autonomicznymi, a ich pozycje byy rwnorzdne w sensie wartoci i prestiu. Pozycje byy rne, ale nie implikoway tutaj znaczenia wyszoci ani niszoci. Pozycja zaleaa od dostpu do zasobw, warunkw swojej pracy i dystrybucji produktw swojej pracy. Rnica nie zawsze wic implikuje hierarchi podrzdnoci. Mona stwierdzid, e rozwj gospodarczy i praca zarobkowa uzaleniaj kobiety od mczyzn poprzez podkopywanie systemw tradycyjnych, w ktrych kobiety miay pewn kontrol nad produkcj i reprodukcj.