ANALIZ E SHKURT POLITIKE, KOSOV

N kt analiz t politikave, do t trajtohet procesi i deritashm i integrimit t Kosovs drejt BE-s, me theks t veant n ndikimin q mund t ket MSA n kt kontekst. Sfidat dhe perspektiva e Kosovs sikurse dhe rajonit n kt rrugtim, do t ekzaminohen po ashtu.

Nntor 2013 www.kas.de/kosovo

Kosova dhe Marrveshja e Stabilizim Asociimit

Perspektiva dhe sfidat n procesin e Integrimit

Bekim Baliqi, Ph.D Universiteti i Prishtins

Nntor 2013 FAQE 2

1. Hyrje
Termi Evrop dhe evropian jan br pjes e pandashme diskursit dhe fjalimeve politike, emrtimeve t ndryshme t organizatave joqeveritare, ndrmarrjeve afariste e deri t institucioneve t ndryshme arsimore. Kjo shpeshher prdoret si sinonim i ardhmris dhe n mnyr t qart paraqet dshirn e nevojn q shoqria kosovare t jet pjes e Bashkimit Evropian. Madje edhe vet simbolet e Bashkimit Evropian kan qen pike referimi pr krijimin e simboleve shtetrore t Republiks s Kosovs, duke u nisur nga flamuri, stema dhe himni. Pr m shum selia e Qeveris s Kosovs sht vetm pak metra larg selis s BE-s n Prishtin. Prkundr ksaj, procesi i integrimit t Kosovs n Bashkimin Evropian nuk varet as nga aspiratat politike e shoqrore, as nga ngjashmrit simbolike e as nga afrsia e institucioneve prkatse. Por, sht nj proces i ndrlikuar e kompleks q krkon prkushtim dhe prmbushjen e kritereve shumta dhe arritjeve t standardeve t krkuara. Vet historiku i krijimit dhe konsolidimit t Bashkimit Evropian sht nj proces i gjat dhe i mundimshm, dhe problemet, krizat e divergjencat q shfaqen koh pas kohe brenda vet shteteve antar t BE-se bjn q n rrafshin shkencor Bashkimi Evropian zgjon gjithnj e m shum interesim akademik. Sukseset e BE-s si ne planin ekonomik e politik e ashtu edhe me zgjerimin e vazhdueshm ka zgjuar interesim t madh pr antarsim nga shtetet e reja. Kshtu shtetet e Evrops Juglindore t dala nga regjimi komunist dhe shumica t dala nga luftrat e prgjakshme mbeten ndr vendet e fundit n kontinentin evropian t cilat nuk jan pjes e Bashkimit Evropian. Pasojat e komunizmit si dhe shkatrrimet nga luftrat vshtirsuan dhe ngadalsuan tranzicionin dhe procesin e avancimit t vendeve ballkanike n rrugtimin e tyre drejt BE-s. Prpjekjet pr integrimin n BE nga qeverit e ktyre shteteve gjat dekads s fundit jan intensifikuar dukshm. Arsyeja kryesore q po i shtyn qeverit drejt aplikimit pr antarsim n BE, sht arritja e nivelit t lart t demokracis, t arriturat ekonomiko, mirqenia sociale t nj shteti evropian. Mirpo, jo rrall pas ksaj aspirate fshihen edhe prfitimet e manipulimet politike nga partit apo qeverit e shteteve kandidate, t cilat e shfrytzojn procesin e integrimit pr qllime t caktuara politike. Bashkimi Evropian sht prezent n kt rajon n forma t ndryshme, duke prkrahur fuqishm prpjekjet e tyre pr integrim n BE. Megjithat, mungesa e nj politike konsistente t BE-s karshi Evrops juglindore apo Ballkanit perndimor si njihet edhe ndryshe, por edhe mosmarrveshjet e ndryshme ndrmjet vet shteteve ballkanike, ka br q procesi i integrimit t varet si nga faktort e brendshm ashtu edhe nga ato t jashtme. Kosova, si shteti m i ri n Evrop sht edhe e fundit si shtet kandidat potencial pr antarsim sikurse edhe n prgjithsi n procesin e integrimit. Kjo vjen si rrjedhoj e disa arsyejeve, s pari t moszgjidhjes s statusit juridik t Kosovs pr nj koh t gjat, pastaj t kontestit t hapur me Serbin dhe ndikimin e saj n pjesn veriore t vendit, mosnjohjes s vendit nga pes shtete antare t BE-s si dhe faktorve si sundimit t dobt t ligjit, shkalls s lart t korrupsionit, nepotizmit, krimit t organizuar dhe zhvillimit t ult ekonomik. Sidoqoft, Kosova ka hyr n marrdhnie kontraktuale me BE-n dhe viteve t fundit ka arritur t bj hapa t rndsishme n procesin e integrimit. Nj ndr kto arritje sht padyshim prafrimi i Kosovs n rrumbullakimin e Marrveshjes s Stabilizim Asociimit, si nj parakusht thelbsor n procesin e antarsimit n BE. N kt studim t shkurt, do t trajtohet procesi i deritashm i integrimit evropian t Kosovs, me theks t veant n ndikimin q mund t ket Marrveshja e Stabilizim Asocimit n rrugtim. Cila do t jet perspektiva sikurse edhe sfidat e Kosovs dhe t rajonit n kt proces? Sa do t ndikoj kjo, n prmbushjen e kritereve si dh prafrimin e vendit drejt BE-s? Kto jan vetm disa nga pyetjet themelore q do t synojm ti japim prgjigje n kt analize t politikave.

Nntor 2013 FAQE 3

2. BE-ja dhe zgjerimi

Ashtu si u theksua m hert trajektorja e krijimit dhe konsolidimit t BE-s sht mjaft e gjat. Ky rrugtim fillon me krijimin e Komunitetit Evropian t Qymyrit dhe elikut m 1951 nga gjasht antar si Belgjika, Gjermania Perndimore, Luksemburgu, Franca, Italia dhe Holanda, e deri te Traktati i Mastrihtit m 1992 q vuri themelet e Bashkimit Evropian q i dha nj qasje ekonomike, politike dhe juridike asaj. N vitet n vijim BE-ja nuk u plotsua vetm me traktate t reja q e fuqizonin at por u shtua edhe me shtete antar t reja. Bashkimi Evropian nuk sht thjesht nj organizat ndrkombtare, ku ndodh bashkpunimi shumpalsh ndrmjet qeverive t shteteve sovrane t njohura, t cilat ia delegojn BE-s disa aspekte t pushtetit vendimmarrs, por ajo megjithkt nuk sht as nj shtet unik federal. Prandaj Bashkimi Evropian sht unik si n mnyrn e funksionimit t vet ashtu edhe si entitet politik n historin e marrdhnieve ndrkombtare1. Njra ndr politikat m t suksesshme t Bashkimit Evropian mund t thuhet se ishte dhe mbetet politika e zgjerimit. Sukseset e BE si n konsolidimin e vet politik e institucional ashtu edhe me zgjerimin, ka zgjuar interesim ne shume disiplina akademike, duke u analizuar nga kndvshtrimi ekonomik, politik, juridik, kulturor e social. 2.1 Procesi dhe kriteret e zgjerimit Zgjerimi i vazhdueshm i Bashkimit Evropian, nga 6 shtete themeluese n 28 shtete antare sa numron sot, ka bere q edhe procedurat e antarsimit n BE t ndryshojn dukshm n krahasim me procedurat n fillim t veprimit t saj si organizat regjionale. Zgjerimi i BE-s pati fillimisht dimension ekonomik duke vazhduar n at politik dhe prforcuar gradualisht edhe themelet e veta institucionale dhe ato legale. Sipas Traktatit t Bashkimit Evropian (i njohur si i Maastrichtit), do shtet evropian mund t aplikoj pr antarsim n qoft se i respekton parimet e liris, demokracis, t drejtat e njeriut dhe lirit e prgjithshme, sikurse edhe rendin dhe ligjin. Sidoqoft, pranimi mund t bhet vetm nse vendi i caktuar i plotson t gjitha kriteret e pranimit, t njohura si Kriteret e Kopenhags q n vitin 1993 jan caktuar nga Kshilli Evropian n Kopenhag, si: Kriteret politike; institucione stabile q garantojn demokraci, rend dhe ligj, t drejtat e njeriut dhe respektin e mbrojtjes s minoriteteve; Kriteret ekonomike; funksionim i ekonomis s tregut dhe kapacitete pr tu prballuar me konkurrencn dhe me forcat n treg n BE; Kapacitetet pr t qen t gatshm pr pranimin e obligimeve t cilat dalin pr antar, duke prfshir edhe arritjen e objektivave politik ekonomike dhe monetare t BE-s. Kriteret e Kopenhags jan prmirsuar nga Kshilli Evropian n Madrid n vitin 1995, me miratimin e acquis communautaire e q nnkupton legjislacionin e prgjithshm evropian, dhe zbatimin e tij efektiv me an t strukturave prkatse administrative dhe juridike2. Shteti, q dshiron t antarsohet n BE, e dorzon aplikacionin pr antarsim pran Kshillit, i cili krkon nga Komisioni ta vlersoj aftsin (kompetencn) e aplikuesit pr ti prmbushur kushtet e antarsimit. N qoft se Komisioni jep mendim pozitiv dhe Kshilli njzri pajtohet, ather formalisht fillojn negociatat ndrmjet shtetit kandidat dhe t gjitha shteteve antare. Shtetet kandidate duhet ti plotsojn disa kritere para se ato t bhen antare t BEs. Kriteret, t cilat duhet ti plotsojn, jan si n vijim: dialogun politik dhe ekonomik, Raportet e rregullta/ t progresit, Programi kombtar pr miratimin e legjislacionit evropian; Pjesmarrja n programet, agjencit dhe komitetet e BE-s; Bashkfinancimi nga institucionet financiare ndrkombtare;

Pr me shum rreth zhvillimit t Bashkimit Evropian shih; Desmond Dinan: Ever Closer Union? An Introduction to European Integration, Macmillan 2005

Komisioni Evropian: T kuptuarit e Zgjerimit, Politika e zgjerimit e Bashkimit Evropian, Zyra ndrlidhse e Komisionit Evropian ne Kosov 2007

Nntor 2013 FAQE 4

Asistenca e para-pranimit; Partneritetet e pranimit/partneritetet evropiane dhe Marrveshja e StabilizimAsociimit3. Pr prgatitjet e shteteve kandidate pr antarsim, Komisioni, me an t raporteve monitoruese apo te njohura edhe si raportet e progresit, vazhdimisht njofton Kshillin dhe Parlamentin. Monitorimi, po ashtu, shrben pr ti udhzuar vendet kandidate n punt e tyre prgatitore. Kjo shrben edhe si baz pr masat q do t ndrmerret nga Komisioni dhe veprimet q duhet t i ndrmerr shteti aplikues. Rruga drejt BE-s sht e dizajnuar n mnyr q t prgatiten shtetet pr harmonizim te legjislacionit dhe arritjen e standardeve demokratike, politike dhe ekonomike te krkuara pr antarsim ne BE. Pr do marrveshje, me t ciln pranohet nj antar i ri, krkohet miratimi unanim i t gjitha shteteve antare. 2.2 E ardhmja e zgjerimit t BE-s Zgjerimi i BE-s ndodhi n disa val dhe etapa t ndryshme, kshtu n dhjetor t vitit 2002, Bashkimi Evropian ndrmori njrin ndr hapat m t rndsishm n historin e integrimit evropian. Ajo pranoi ti bashkoheshin m 1 maj 2004, edhe 10 vende t tjera si Qiproja, Republika eke, Estonia, Hungaria, Lituania, Letonia, Malta, Polonia, Sllovakia dhe Sllovenia. Ndrsa Bullgaria dhe Rumania pas nj procesi m te gjat iu bashkuan BE-s m 1 janar 2007. Kurse Kroacia u antarsua me 1 Korrik 2013 dhe kshtu u rrit numri n 28 shtete antare t Bashkimit Evropian. Procesi i zgjerimit nuk duhet kuptuar thjesht si nj shtrirje m e madhe gjeografike e rritje demografike por edhe si konfirmim i paqes dhe demokracis, si dhe mirqenies e bashkpunimit ndrmjet popujve t ndryshm t Evrops. Reforma institucionale dhe zgjerimi jan dy sfida t mdha jo vetm t BE-s por edhe t vet shteteve q aspirojn antarsimin n t. Prandaj kjo krkon edhe nj proces m t gjat e kompleks t prgatitjes s vendeve kandidate dhe atyre kandidate potenciale, n mnyre q t zbatohen rregullat komunitare, t harmonizohen

ligjet dhe plotsohen kriteret e krkuara nga Bashkimi Evropian4.

3. BE-ja dhe integrimi i Evrops Juglindore

Shtetet e Evrops Juglindore si Shqipria, Maqedonia, Mali i Zi, Serbia, Bosnja dhe Hercegovina, dhe Kosova gjenden n proces t integrimit dhe kan para vetes detyra t mdha e t rnda pr t e prmbyllur me sukses ket proces dhe t bhen antar fuqiplot t BE-s. T dala nga regjimi disa dekadash komunist si dhe nga konfliktet e armatosura, kjo shihej si nj sfid e jashtzakonshme q n kt regjion t krijohej paqe, t konsolidohej demokracia dhe t ket ngritje ekonomike. S kndejmi BE-ja ka luajt nj rol jashtzakonisht t rndsishm n prkrahjen e ktyre vendeve n ket rrugtim. Procesi i Stabilizim-Asociimit filloi n maj t vitit 1999, si nj zotim afatgjat i Bashkimit Evropian pr ti ndihmuar vendet e rajonit gjat procesit t antarsimit, prfshir aspektin politik, financiar dhe t burimeve njerzore. 3.1 Evropa Jug-Lindore pas Selanikut Kshilli Evropian, n takimin e tij t 19-20 qershorit 2003, adoptoi dokumentin Agjenda e Selanikut pr Ballkanin Perndimor: Drejt Integrimit Evropian. Agjenda e Selanikut u miratua si nj dokument i prbashkt i BE-s dhe i ktyre vendeve, ku u theksua q vendet e Evrops Juglindore apo si u emrtua aty Ballkanit Perndimor, do t mund t bheshin pjes prbrse Bashkimit Evropian, sapo t prmbushin kriteret prkatse-bhet fjal pra pr kriteret e Kopenhags5. T konfirmuara edhe n konkluzionet e Samiteve t mhershme ne Feira dhe n Zagreb n vitin 2000. Me ket BE e bri t qart se prparimi i integrimit n BE do t varet nga puna individuale e vendeve q prfshin nj gam t gjer t reformave t ekonomive t tyre, standardet e demokracis , t drejtave t njeriut , e mirqeverisjes dhe respektit pr sundimin e ligjit. Pr kt arsye, Agjenda e Selanikut ishte nj hap i rndsishm n marrdhniet me vendet e regjionit dhe n t

Ibid.

Francois dArcy: Politikat e Bashkimit Evropian, Tirane, Papirus 2007 fq.24ff 5 Shihe; http://europa.eu.int/comm/external_relations/see/gacthess.ht m (11.11.2013)

Nntor 2013 FAQE 5

njjtn koh , ajo u hap perspektiv t re atyre shteteve. M von Kshilli Evropian konfirmoi disa her se e ardhmja e regjionit sht ne BE dhe ritheksoi prkushtimin e vet pr prkrahje t plot dhe efektive t perspektivs evropiane pr kto vende. 3.2 Perspektiva e antarsimit n BE Antarsimi i plot i Kroacis n BE, duhet t jet nj inkurajim pr vendet e tjera t Ballkanit Perndimor pr t ndjekur reformat e tyre. N ann tjetr liberalizimi i vizave (prjashtim ktu bn Kosova) sikurse avancimi i statusit dhe procesit t integrimit, dshmon q ka progres n ket drejtim. Sidoqoft, tejzgjatja e ktij procesi vjen edhe si rezultat i ngecjeve apo mos prmbushjeve t standardeve t krkuara pra t kondicionalitetit q del nga BE-ja6. Sundimi i brisht i ligjit, kushtet e rnda ekonomike e sociale si dhe arritja e standardeve evropiane lidhur me acquis communautaire, n fusha e sektor t ndryshme, do t paraqesin edhe pr nj koh sfid t vrtet pr qeverit e ktyre shteteve, t cilat deri tani nuk kan dshmuar gatishmri dhe aftsi serioze pr t i tejkaluar kto pengesa, n mnyr q t hapin sa m par perspektiven e qarte pr vendet e tyre7. Kalimi i shkallzuar nga statusi i kandidatit potencial n kandidat dhe prfundimisht n aderues sht pra proces progresiv e jo akt ose vendim i vetm politik. Mirpo, ky progres do t varet edhe nga angazhimi i BE-s q t i shtyj kto procese prpara8.

demokratike dhe zbatimin e ligjit, t reformoj administratn publike, ti realizoj reformat ekonomike, t promovoj respekt pr t drejtat e njeriut, t drejtat e minoriteteve dhe pr barazi gjinore, gjithashtu ta mbshtes zhvillimin e shoqris civile, t forcoj bashkpunimin rajonal, t kontribuoj pr nj zhvillim t qndrueshm dhe do ta reduktoje varfrin. N nntor t vitit 2002 BE-ja themeloi Mekanizmin Prcjells t Procesit t Stabilizim-Asociimit pr t i asistuar dhe mbshtetur financiarisht vendet e Ballkanit perndimor. Kjo mbshtetje sht e kushtzuar me progresin n prmbushjen e Kritereve t Kopenhags, gj e cila vlersohet nga Raporti i Progresit nga Komisioni Evropian. Kshtu, bie fjala asistenca e BE-s pr Kosovn prmes IPA-s pr periudhn 2007 deri 2009 ishte 199.1 milion Euro9. Q nga Samiti i Selanikut, Kosova sht e prfshir n kornizn e Procesit t StabilizimAsocimit. N kt proces, jan t prfshira edhe Shqipria, Bosnj e Hercegovina, Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia. Ky proces sht pjes e politiks s zgjerimit t BE-s n kuadr t prgatitjes s tr rajonit t Ballkanit Perndimor pr integrim n BE. Procesi i Stabilizim-Asociimit i ka tri qllime: Stabilizimin dhe transformimin e shpejt n ekonomin e tregut; Shtytjen e bashkpunimit rajonal dhe Perspektivn e antarsimit n BE10. Ky mekanizm u ndihmon vendeve t rajonit ti ndrtojn kapacitetet e tyre, me qllim q t i miratojn dhe ti zbatojn standardet evropiane, duke i prfshir edhe standardet ndrkombtare si dhe Acquis communautaire, e q i nnkupton t gjitha traktatet, rregulloret dhe direktivat e miratuar nga institucionet evropiane si dhe vendimet e Gjykats s Drejtsis. Secili shtet lviz prpara duke u bazuar n progresin q arrin n prmbushjen e zotimeve, q dalin nga korniza

4. MSA dhe Kosova

Bashkimi Evropian me an t Komisionit Evropian, e themeloi Instrumentin e Asistencs s Para-antarsimit- IPA-n (Instruments of PreAccession Assistance), ku edhe Kosova sht pjes e saj. Qllimi i ktij mekanizmi n veanti ishte t ndihmoj forcimin e institucioneve

Shihe; http://ec.europa.eu/enlargement/the-policy/countrieson-the-road-tomembership/index_en.htm (11.11. 2013) 7 Pr nj trajtim mjaft informues e argumentues t ktij procesi shihe; Adam Fagan: Europes Balkan Dilemma. Paths to Civil Society or State-Building? I.B.Tauris, London 2010, fq.18-48 8 Nj analize mjaft interesante dhe aktuale ofron Qendra Evropiane e Politikave, shih; Corina Stratulat: EU enlargement to the Balkans: shaken, not stirred. EPC, Policy Brief, 4 November 2013

Venera Hajrullahu: Gjendja aktuale dhe sfidat kryesore pr Kosovn drejt rrugs s antarsimit n Bashkimin Evropian. FES-Conference Paper, Prill 2008 fq.9 10 http://eeas.europa.eu/delegations/kosovo/eu_kosovo/politica l_relations/stabilisation_and_assocation_process/index_sq.htm (14.11.2013)

Nntor 2013 FAQE 6

e PSA-s. do vit, n raportet vjetore, Komisioni Evropian e vlerson prgatitjen e shteteve t Ballkanit Perndimor pr t lvizur m afr drejt Bashkimit Evropian. Qasja i e BE-s sht q politikat e zgjerimit t menaxhohen me kujdes dhe n mnyr graduale. Zgjerimet e reja do t bhen me shtetet e Evrops Juglindore. Kto shtete jan n nivele t ndryshme t rrugs s tyre pr n Evrop. BE-ja vazhdimisht ka rikonfirmuar n nivelet m t larta angazhimin e saj pr perspektivn evropiane t Evrops Perndimore, po qe se ajo i prmbush kriteret e pranimit. Fushat e bashkpunimit rajonal jan ndr tjerash n kto fusha si; bashkpunimi politik, tregtia dhe investimi, tregtia e lir (CEFTA), klima investuese, ndrmarrjet e vogla dhe t mesme, zhvillimi i infrastrukturs, energjia, transporti, mjedisi, arsimi, siguria dhe liria e lvizjes, menaxhimi dhe kontrollimi i integruar i kufijve, lufta kundr krimit ndrkufitar dhe korrupsionit etj. 4.1 MSA, Mundsi dhe Sfid Marrveshja e Stabilizim-Asociimit sht proces i dyanshm dhe proces rajonal, me t cilin krijohen marrdhniet ndrmjet vendeve t Evrops Juglindore dhe t BE-s dhe, n t njjtn koh, nxitet bashkpunimi ndrmjet vendeve t rajonit. Mekanizmi Prcjells i Marrveshjes pr Stabilizim-Asociim (MPSA) sht baza pr dialogun e rregullt mes BE-s dhe autoriteteve kosovare mbi shtjet e BE-s11. Prve ksaj, u themelua nj struktur e re e grupeve punuese sektoriale nn ombrelln e MPSA-s n fushat si t qeverisjes s mir, ekonomis, tregut t brendshm, inovacionit, infrastrukturs dhe bujqsis. N kt kuptim, Plani i Veprimit prdoret pr planifikimin e veprimtaris s Qeveris: n lidhje me agjendn politike t Qeveris dhe prioriteteve t saj, agjendn legjislative t Qeveris (ligjet, aktet nnligjore, vendimet dhe akte tjera ligjore) si dhe Parlamentit, planin e punsimit t nevojshm pr zbatimin e agjends s integrimeve evropiane dhe zbatimin e akteve t harmonizuara ligjore, planin pr ndrtimin institucional dhe trajnimin e personelit (nevojat

pr trajnime t prgjithshme dhe specifike), dhe planin pr investime e sidomos pr ndrtimin (avancimin) e rrjetit t TI n lidhje me Acquis12. Qysh n vitin 2008 Plani i Veprimit t Partneritetit Evropian e parasheh q t filloj reforma n administratn publike reform e cila do t bazohej n tri dokumente: 1. Raporti pr gjendjen e Administrats Publike n Kosov, 2. Strategjia pr Reformn e Administrats Publike n Kosov si dhe 3. Plani i Veprimit t Reforms s Administrats Publike n Kosov. Ky plan parashikon q administrata publike t jet profesionale, t ket struktur t organizmit, menaxhim cilsor, transparent, komunikim efektiv me qytetart, etj. Q nga viti 2010 Ministria e Integrimit Evropian ka lansuar dhe funksionalizuar sistemin elektronik pr monitorim dhe raportim t PVPE-s. Gjat 2011 ky sistem sht shfrytzuar pr prpilimin e raporteve n baza tremujore nga secili institucion barts i veprimeve konkrete n kuadr t PVPE 2010 dhe PVPE 2011. I njjti sistem do t prdoret edhe gjat vitit 2012 pr monitorimin e implementimit t PVPE si dhe pr monitorimin e implementimit t rekomandimeve t dala nga Dialogu i Procesit t Stabilizim-Asociimit13. Raporti i PVPE pr vitin 2012 thekson se prioritet dhe pun e madhe e pret n sektorin e reforms s administrats publike sikurse edhe te sundimi i ligjit14. N tetor 2012, Kosova mori Studimin e Fizibilitetit pr Marrveshjen e Stabilizim-Asocimit n mes t Bashkimit Evropian dhe Kosovs. Ky studim prmban rekomandimet afatshkurtra dhe afatmesme dhe gjithashtu prioritetet q ndrlidhen me kriteret politike, kriteret ekonomike, administrative, si dhe punn q i pret institucionet tona rreth prmbushjes s ktyre kritereve. Pjese e kritereve politike prfshihen: reforma n administratn publike, t drejtat e njeriut, mbrojtja e minoriteteve etj. Ndrsa kriteret ekonomike prfshijn: prmirsimin e ambientit biznesor, krijimin e vendeve t puns, zhvillimi i ekonomis lokale, etj. Sipas Komisionit Evropian, Republika e Kosovs sht shum e gatshme pr t hapur negociata pr Marrveshjen e StabilizimAsociimit, por vetm nse Kosova i ndrmerr hapat e parapar n rekomandime dhe prioritetet

12

11

Hajrullahu op.cit., fq.8-10.

Qeveria e Kosovs. Plani i Veprimit t Partneritetit Evropian 2008. Prishtin, Korrik 2008. fq. 10 13 Qeveria e Kosovs. Plani i Veprimit t Partneritetit Evropian 2012. Prishtin, Dhjetor 2011. fq. 7 14 Po aty., fq.8

Nntor 2013 FAQE 7

si: sundimi i ligjit, administrata publike, t drejtat themelore t njeriut, mbrojtja e minoriteteve dhe tregtia.15 N tetor t ktij viti u hapn negociatat pr Marrveshjen Stabilizim-Asociimi n mes t Bashkimit Evropian dhe Kosovs. Qllimi i s cils sht ofrimi i kornizs politike dhe ligjore q do t rregullonte procesin e prafrimit dhe antarsimit t Kosovs n Bashkimin Evropian. N kt drejtim, me 27 shkurt, Qeveria e Republiks s Kosovs ka themeluar ekipin negociator q udhhiqet nga Ministria e Integrimit Evropian t organizuar n 3 grupe punuese, e q jan; grupi punues pr shtje tregtare; grupi punues pr prafrim t legjislacionit si dhe grupi punues pr politikat e bashkpunimit. Negociatat do t zhvillohen dhe tashm formalisht kan filluar t zhvillohen sipas kapitujve negociues dhe fillimisht do t negociohen shtjet e liris s mallrave, pastaj harmonizimit t legjislacionit dhe n fund do t negociohen politikat e bashkpunimit. Kto negociata do t paraqesin nj sfid t re por edhe mundsi t mir pr qeverin e vendit q t thelloje agjendn e reformave si dhe prafroj Kosovn n procesin e integrimit. Por qeveria e Kosovws duhet t bashkpunoj edhe me shoqrin civile, komunitetet e bizneset dhe akademike, n mnyr q t gjej modelet m t prshtatshme t zbatimit. 4.2 Integrimi me shum t panjohura Kosova, pr shkak t statusit t pazgjidhur politik e juridik pr nj koh t gjat, dhe rrethanave t tjera si mosnjohja nga pes shtete antare t BE-s dhe relacionet m Serbin, ka hyr m s voni n procesin e integrimit nga t gjitha vendet e Evrops Juglindore. Arritja e marrveshjes s Prillit me Beogradin pr normalizim t marrdhnieve, zbutja e qndrimeve t pes vendeve t BE-s q nuk e kan njohur Kosovn, sikurse edhe prkushtimi m i shtuar i qeveris ka br, q kohve t fundit t shnohen disa prparime n kt drejtim. Mirpo, si u cek edhe m par Kosova n krahasim me vendet e tjera t Ballkanit qndron ende larg n kt proces. Kshtu, bie fjala ajo sht e vetmja e cila

nuk ka prfituar nga liberalizimi i vizave edhe pse q nga Janari i viti 2012 sht n bisedime me BE-n pr kt shtje. N ann tjetr prania e BE-s n Kosov q nga paslufta n forma t ndryshme, ka br q Kosova t jet nj nga prfituesit m t mdhenj t ndihmave financiare dhe asistencs teknike pr kok banori. Q nga viti 1999 deri m 2007 BE-ja ka shpenzuar rreth dy miliard euro pr Kosovn dhe q nga 2008 mbi 65 milion do vit prmes fondeve t IPA-s16. Mbshtetje e cila si po duket nuk ka qen e duhur pr t rritur zhvillimin ekonomik dhe forcuar sundimin e ligjit, n kto dy sfera ku Kosova ka ngecje serioze n prmbushjen e kritereve pr prafrim dhe aderim n BE. S kndejmi ka studiues t cilt pohojn se politika e kondicionalitetit (kushtzimit) e BEs nuk ka rezultuar edhe shum efikase pasi q nuk ka arrit rezultate t pritura17. Por procesi i integrimit varet n mas t madhe edhe nga vet niveli i demokracis s vendeve aspiruese, stabiliteti politik si dhe nga prkushtimi i qeverive dhe elitave politike q kt proces t shtyjn prpara pavarsisht interesave partiake e lufts pr pushtet. Nj kontribut t mueshm ktu mund t jap edhe shoqria civile si dhe bota akademike.

5. Konkluzione dhe Rekomandime

Bashkimi Evropian sht aktor i rndsishm n rajon dhe donatori m i madh i Kosovs, i cili ndan m shum mjete pr kok banori n Kosov sesa n secilin vend t bots, mirpo procesi i integrimit t Kosovs nuk ka dhen edhe rezultate aq t lakmueshme. Arsyet pr kt jan edhe t jashtme, pr shkak t politikave jokoherente dhe joefikase t vet BE-s ndaj Ballkanit dhe Kosovs, por n mas m t madhe pr shkak t paaftsis s qeverive t vendit q t i arrijn standardet e krkuara. N kt analiz t shkurt t procesit t integrimit Evrops Juglindore n BE, u prshkrua jo vetm trajektorja e ktij procesi por edhe sfidat t cilat dalin gjat ktij procesi mjaft kompleks. Q nga samiti i Selanikut e tutje, duke shtjelluar progresin por edhe ngecjet.

15

Alising Lyon. Prezentimi i Raportit t Fizibilitetit. Projekti i BE pr komuna m t fuqishme, Komisioni Europian n Kosov, Prishtin, Tetor 2012

16 17

Fagan op.cit., fq.161 Po aty, fq. 190ff.

Nntor 2013 FAQE 8

Gjithashtu, doli n pah se procesi i integrimit t Kosovs sht mjaft i vonuar n krahasim me vendet e tjera t rajonit dhe se krkohen nj bashkpunim m i madh jo vetm me institucionet e BE-s por edhe t Ballkanit. N kuadr t bashkpunimi rajonal, vendet duhet ti promovojn objektivat dhe nismat konkrete n prputhje me agjendn e Selanikut n fushn e liberalizimit t tregtis rajonale, lvizjen e lir dhe pa viza n rajon, mbledhjen e armve t vogla, zhvillimin e transportit, krijimin e tregjeve rajonale pr energjetik dhe gaz, zhvillimin e infrastrukturs energjetike dhe t telekomunikacionit, mbrojtjen e ambientit dhe menaxhimin e ujrave, krkime dhe zhvillim, bashkpunimin ndrkufitar dhe parlamentar. N kt studim theksi bie sidomos mbi negociatat e Kosovs pr arritjen e Marrveshjes s Stabilizim-Asociimit si dhe ndikimit q mund t ket kjo m pas n integrimin evropian. Meq sht ende hert t parashikohen pasojat e ktij procesi, MSA u analizua nga kndi i sfidave potenciale por edhe mundsive q ofron kjo marrveshje pr vendin. Politika e kushtzimit (kondicionaliteti) nnkupton q masat e BE-s do t zbatohen n mnyr progresive dhe do t varen nga progresi q do t arrihet n Kosovs. S kndejmi, rekomandohet: Q qeveria e Kosovs t angazhohet fuqishm n arritjen e objektivave t parapara n fushat e caktuara, si reformat n administrat publike, forcimin e sundimit t ligjit, lufts kundr korrupsionit dhe krimit t organizuar, krijimi i ambientit m t mir pr biznese e treg t lir etj. Krkohet q n bashkpunim me sektort e bizneseve, odat ekonomike dhe qarqet akademike t bhen edhe prllogaritjet ekonomike nga MSA-ja, si dhe masat q duhen ndrmarr me ket rast. Bashkrendim i institucioneve qeveritare dhe atyre jo-qeveritare t shtohet n mas t konsiderueshme, n mnyr q edhe zbatimi i marrveshjeve t arritura t jet sa m mir e m par i mundshm. Llogaridhnia e institucioneve prkatse pr arritjen si dhe zbatimin e kapitujve t marrveshjes duhet t jet n nivel t lart prgjegjsie.

T rriten kapacitetet absorbuese t fondeve t BE-se (IPA-s) dhe ato t shfrytzohen pr t arritur rezultate t qndrueshme. MSA t shrbej edhe pr prshpejtimin e procesit t liberalizimit t vizave pr Kosovn. Si dhe prfundimisht, MSA t mos jet vetm nj marrveshje formale, por hap i radhs n rrugtimin e Kosovs drejt BE-s duke dshmuar prkushtim dhe vullnet politik pr t prmbushur kriteret dhe standardet evropiane n kt proces.

Pikpamjet e paraqitura n kt punim jan pikpamje personale t autorit dhe ato nuk paraqesin domosdoshmrisht qendrimet e Fondacionit Konrad Adenauer.

Kontakti: Konrad-Adenauer-Stiftung Zyra n Kosov Bulevardi Nna Terez 30-3/6 KO-10000 Prishtin Telefon +381 (0) 38 229 874 Prishtina@kas.de www.kas.de/kosovo