Osnovna svojstva elika

Metalne konstrukcije 1

P2-1

Prednosti elinih konstrukcija

Visoke vrednosti mehanikih karakteristika, Male dimenzije i teine elemenata, Industrijalizovana proizvodnja visok kvalitet, Laka manipulacija, transport i montaa, Lake i jeftinije fundiranje, Manja osetljivost na seizmike uticaje, Fleksibilnost i adaptibilnost, Mogunost demontae i trajna vrednost, Laka i jednostana sanacija i rekonstrukcija.
Metalne konstrukcije 1 P2-2

Nedostaci elinih konstrukcija

Osetljivost na dejstvo korozije. Osetljivost na dejstvo poara. Potreba za kvalifikovanijom radnom snagom.

Metalne konstrukcije 1

P2-3

Dobijanje elika
elik je legura gvoa (Fe) i ugljenika (C). Sadraj ugljenika bitno utie na svojstva elika. Gvoe se u prirodi nalazi u vidu ruda kao to su: magnetit (FeMg3O4), hematit (Fe2O3), siderit (FeCO3), i pirit (FeS2). Sirovo gvoe se dobija u visokim peima preradom rude gvoa na visokim temperaturama. Daljom preradom u elianama od sirovog gvoa dobija se elik.
Metalne konstrukcije 1 P2-4

Osobine sirovog gvoa

Specifina masa gvoa je 7870 kg/m3 Taka topljenja gvoa je 1528 oC. Sadri oko 5% C. Zbog visokog sadraja C sirovo gvoe je krto i nije pogodno za upotrebu u konstrukcijama.

Metalne konstrukcije 1

P2-5

ematski prikaz tehnologije proizvodnje elika

Metalne konstrukcije 1

P2-6

Postupci za dobijanje elika

1. Postuci produvavanja: Tomsov postupak - Produvavanje vazduhom Visok procenat azota (elik je krt i podloan starenju); LD postupak - Produvavanje kiseonikom Sadraj azota je znatno manji (elik je boljeg kvaliteta); Kapacitet pei je vei (420 t), a vreme odlivanja manje; 2. Postupci u plamenim peima: Simens-Martinov postupak - oksidacioni plamen Veliki utroak energije (meavina zemnog gasa i vazduha); Manji sadraj azota, vee vreme odlivanja; Postupak u elektro peima - elektrini luk (T=3500 oC) Postupak je skup i koristi se za dobijanje kvalitetnih i visokolegiranih elika. Kapacitet pei je 200t, a vreme odlivanja je 1,5 sat;
Metalne konstrukcije 1 P2-7

Izlivanje tenog sirovog elika u kalupe

Livenje u kalupe

Kontinualno livenje

Metalne konstrukcije 1

P2-8

Oblici osnovnih proizvoda eliana

Proizvodi eliana se ne koriste kao gotovi proizvodi za izradu elinih konstrukcija. Oni su u stvari poluproizvodi koji se dodato prerauju (najee deformacijom).
Metalne konstrukcije 1 P2-9

Prerada elika deformacijom

Postupci obrade su: valjanje, kovanje, presovanje i izvlaenje. Najvie se primenjuje valjanje (90%). Valjanje moe biti: u vruem stanju - vrue valjani proizvodi, u hladnom stanju - hladno valjani (oblikovani) proizvodi.
Metalne konstrukcije 1 P2-10

Valjanje u vruem stanju

Valjanje u vruem stanju (vrue valjanje) se najee primenjuje. Poluproizvodi se zagrevaju na 1200-1300 oC testasto stanje. Zagrejani element (polufabrikat) se proputa kroz seriju valjaka (i preko 70). Valjci mogu da budu ravni ili profilisani. Vruim valjanjem se pobljava kvalitet elika (usitnjavaju se zrna njegove strukture).
Metalne konstrukcije 1 P2-11

Valjci za vrue valjanje

Metalne konstrukcije 1

P2-12

ematki prikaz dobijanja vrue valjanih proizvoda

Metalne konstrukcije 1

P2-13

Standardni vrue valjani proizodi

Mogu da se podele na etiri grupe: tapasti proizvodi, Limovi, Profilisani nosai, uplji profili.

Metalne konstrukcije 1

P2-14

Jednakokraki ugaonici

Raznokraki ugaonici

T- profili

Z- profili

tapasti proizvodi
Pljoti elik iroki pljoti elik

Okrugli elik

Kvadratni elik

Metalne konstrukcije 1

P2-15

Limovi
Prema debljini se dele na: fine limove t < 3 mm srednje limove i 3 < t < 4,75 mm grube limove t > 4,75 mm. Prema obradi povrine dele se na: glatke (ravne), rebraste, bradaviaste i perforirane.
Metalne konstrukcije 1 P2-16

Rebrasti limovi

U obliku romba

U obliku suze

Metalne konstrukcije 1

P2-17

Profilisani nosai
1. U profili 2. I profili sa uskim noicama: I (IPN) i IPE profili. 3. I profili sa irokim noicama: HEA HEB HEM HD
Metalne konstrukcije 1 P2-18

U profili i I profili sa uskim noicama

U-profili U-profili sa paralelnim noicama

I-profili

IPE-profili

Metalne konstrukcije 1

P2-19

HEA- profili

HEB-profili

I profili sa irokim noicama

HEM-profili HD- profili

Metalne konstrukcije 1

P2-20

uplji profili
Kruni Kvadratni Pravougaoni

Metalne konstrukcije 1

P2-21

Hladno oblikovani proizvodi

Dobijaju se: hladnim valjanjem ravne trake previjanjem ravne trake pritiskom (u posebnim alatima) Dele se na: hladno oblikovane profile (otvorenog ili zatvorenog preseka) hladno oblikovane profilisane limove

Metalne konstrukcije 1

P2-22

a) hladno oblikovani profili (HOP) otvorenog preseka; b) hladno oblikovani profili zatvorenog preseka; c) hladno oblikovani profilisani limovi;
Metalne konstrukcije 1 P2-23

Ostali proizvodi
Automatski zavareni profili; Saasti i olakani nosai; Uad i kablovi Reetkasta gazita (rost) Istegnuti metal

Metalne konstrukcije 1

P2-24

Automatski zavareni profili

Metalne konstrukcije 1

P2-25

Saasti i olakani nosai

Metalne konstrukcije 1

P2-26

Saasti nosai

Metalne konstrukcije 1

P2-27

Uad i kablovi

Metalne konstrukcije 1

P2-28

Istegnuti metal i reetkasta gazita

Metalne konstrukcije 1

P2-29

Materijal za spajanje

Metalne konstrukcije 1

P2-30

Osnovna svojstva elika

- Fiziko-hemijska svojstva - Mehanika svojstva - Tehnoloka svojstva

Metalne konstrukcije 1

P2-31

Fizika svojstva
Najvanija fizika svojstva materijala su: specifina masa (teina), temperatura topljenja, specifina toplota, toplota topljenja, provodljivost toplote, koeficijent termikog irenja,

Metalne konstrukcije 1

P2-32

Fiziko-hemijska svojstva
Zrnasta, kristalna mikrostruktura; Pravilno rasprostranjeni atomi gvoa; Kristalna reetka je kubna; Ona moe da bude: prostorno centrisana ili -reetka, povrinski centrisana ili -reetka.

Metalne konstrukcije 1

P2-33

Ugljenik u eliku
Sadraj ugljenika se kree od 0,05-1,7%. Konsrukcioni elici imaju manje od 0,25% C. Atomi C su znatno manji od atoma Fe i uglavljuju se u kristalnu reetku (vie kod -reetke); U eliku se C javlja i u vidu karbida gvoa (Fe3C) cementita ili u vidu meavine Fe i cementita koja se naziva perlit;

Metalne konstrukcije 1

P2-34

Mehanike karakteristike elika

Najvanije karakteristike za proraun konstrukcija; granica razvlaenja fy vrstoa na zatezanje fu modul elastinosti E Puasonov koefcijent izduenje pri lomu kontrakcija (ilavost) zapreminska masa
Metalne konstrukcije 1 P2-35

Neke bitne konstante materijala

E = 210000 MPa (21000 kN/cm2) = 0,3 G = E/(2(1+)) = 81000 MPa (8100 kN/cm2) = 7850 kg/m3 = 1,2 10-5 1/oC

Metalne konstrukcije 1

P2-36

Tehnoloka svojstva elika

Najznaajnija tehnoloka svojstva elika: zavarljivost, plastinost, kovnost, istegljivost, livnost, otpornost na habanje, obradljivost...
Metalne konstrukcije 1 P2-37

Zavarljivost
Sposobnost materijala da se moe spajati zavarivanjem (tehnolokim postupkom spajanja metala). Zavarljivost moe biti operativna metalurka i Konstruktivna
CE = C + M n Cr + M o + V Ni + Cu + + [%] 6 5 15
Metalne konstrukcije 1 P2-38

Ako je ekvivalent ugljenika CE < 0,45 % - elik je zavarljiv!

Ispitivanje svojstava materijala

Odreivanje mehanikih karakteristika: Ispitivanje metala na zatezanje ili pritisak Ispitivanje udarne ilavosti Ispitivanje tvrdoe metala

Metalne konstrukcije 1

P2-39

Ispitivanje metala na zatezanje

Odreuju se najvanije mehanike karakeristike: granica elastinsti - fe granica razvlaenja - fy vrstoa na zatezanje - fu modul elastinosti - E izduenje pri lomu 5 kontrakcija poprenog preska -

Metalne konstrukcije 1

P2-40

Uzorci (epruvete) za ispitivanje

l 0 = 5,65 A0 l 0 = 11,3 A0

za l 0 25mm za l 0 < 25mm

Metalne konstrukcije 1

P2-41

Dijagrami za razliite elike

Metalne konstrukcije 1

P2-42

Odreivanje granice razvlaenja

Opti konstrukcioni elik

Metalne konstrukcije 1

Visokovredni elik
P2-43

Izduenje pri lomu

=
l lo 100 lo

Kontrakcija poprenog preseka

=
Ao A 100 [%] A

Izduenje pri lomu i kontrakcija poprenog preseka su pokazatelji duktilosti materijala!

Metalne konstrukcije 1 P2-44

Ispitivanje udarne ilavosti - arpijev test

A Ao

[J/cm2 ]

A energija udara, Ao povrina. Energija udara pri lomu [J] predstavlja meru ilavosti metala. Opit se sprovodi na razliitim temperaturama, a rezultati definiu kvalitet elika.
Metalne konstrukcije 1 P2-45

Vrste konstrukcionih elika

Ugljenini elici su elici kod kojih je ugljenik jedini legirajui element. Prema sadraju ugljenika ugljenini elici se dele na: niskougljenine (0,05 C 0,25 %), srednjeugljenine (0,25 < C 0,60 %) i visokougljenine (0,60 < C 1,70 %). Pored ugljenika u eliku se uvek nalaze i neki pratei elementi koji potiu iz procesa dobijanja elika. Najee su to: Si, Mn, S, P, N, O, H.
Metalne konstrukcije 1 P2-46

Pratei elementi u eliku

Nepoeljni elementi su: Sumpor (S) uzrokuje smanjenje ilavosti Fosfor (P) jo vie smanjuje ilavost i dovodi do krupnozrne strukture; Azot (N) poveava tvrdou, ali i opasnost od krtog loma i starenja. Kiseonik (O) smanjuje ilavost. Ovi elementi moraju se zadrati u propisanim granicama; Samo silicijum (Si) i mangan (Mn) imaju pozitivne osobine (dezoksidanti).

Metalne konstrukcije 1

P2-47