Un discorso reale conservato in Tacito: de iure honorum Gallis dando - 1: CIL XIII 1668

Andrea Balbo

La Tabula Lugdunensis CIL XIII, 1668

 Conclusione della praefatio Equidem primam omnium illam cogitationem hominum, quam / maxime primam occursuram mihi provideo, deprecor, ne / quasi novam istam rem introduci exhorrescatis, sed illa / potius cogitetis, quam multa in hac civitate novata sint et / quidem statim ab origine urbis nostrae in quo<t= ! formas / statusque res p"ublica# nostra diducta sit$ %ractatio parte & / 'uondam reges tenuere urbem nec tamen domesticis succes/soribus eam tradere contigit$ (upervenere alieni et quidam exter/ni, ut )uma *omulo successerit ex (abinis veniens, vicinus qui/dem sed tunc externus; ut +nco ,arcio -riscus %arquinius$ .Is/ / propter temeratum sanguinem, quod patre Demaratho C[o]/rinthio natus erat et %arquiniensi matre generosa sed inopi, / ut quae tali marito necesse habuerit succumbere, cum domi re/pelleretur a gerendis honoribus, postquam *omam migravit, / regnum adeptus est$ 0uic quoque et filio nepotive eius, nam et / hoc inter auctores discrepat, insertus (ervius %ullius, si nostros / sequimur, captiva natus 1cresia2 si %uscos, Caeli quondam 3i/vennae sodalis fidelissimus omnisque eius casus comes, post/quam varia fortuna exactus cum omnibus reliquis Caeliani / exercitus Etruria excessit, montem Caelium occupavit et a duce suo Caelio ita appellitavit mutatoque nomine nam %usce ,astarna / ei nomen erat, ita appellatus est, ut dixi, et regnum summa cum rei / p.ublicae/ utilitate optinuit$ einde postquam %arquini (uperbi mores in/visi civitati nostrae esse coeperunt, qua ipsius qua filiorum ei.us/ / nempe pertaesum est mentes regni, et ad consules, annuos magis/tratus, administratio rei p"ublicae# translata est$ / 'uid nunc commemorem dictaturae hoc ipso consulari impe/rium valentius, repertum ad maiores nostros quo in a.s//perioribus bellis aut in civili motu difficiliore uterentu.r/4 / +ut in auxilium plebis creatos tribunos plebei4 'uid a consu/libus ad decemviros translatum imperium, solutoque postea / decemvirali regno ad consules rusus reditum4 'uid in .pl/u/ris distributum consulare imperium tribunosque mil.itu/m / consulari imperio appellatos, qui seni et saepe octoni crearen/tur4 'uid communicatos postremo cum plebe honores, non imperi"i# / solum sed sacerdotiorum quoque4 Iam si narrem bella, a quibus / coeperint maiores nostri, et quo processerimus vereor, ne nimio / insolentior esse videar et quaesisse iactationem gloriae pro/lati imperi ultra 1ceanum$ (ed illoc potius revertar$/

%ractatio arte ! .5/ (ane / novo m.ore/ et divus +ug.ustus av/onc.ulus6/ meus et patruus %i$/ Caesar omnem florem ubique coloniarum ac municipiorum, bo/norum scilicet virorum et locupletium in hac curia esse voluit$ /'uid ergo4 non Italicus senator provinciali potior est4 Iam vobis cum hanc partem censurae meae adprobare coepero, quid / de ea re sentiam, rebus ostendam$ (ed ne provinciales quidem, / si modo ornare curiam poterint, reiciendos puto$ / 1rnatissima ecce colonia valentissimaque 3iennensium quam / longo iam tempore senatores huic curiae confert6 / ex qua colo/nia inter paucos equestris ordinis ornamentum, L$ 3estinum, fa/miliarissime diligo et hodieque in rebus meis detineo2 cuius libe/ri fruantur, quaeso, primo sacerdotiorum gradu, postmodo cum / annis promoturi dignitatis sui incrementa$ 7t dirum nomen la/tronis taceam et odi illud palaestricum prodigium quod ante in do/mum consulatum intulit, quam colonia sua solidum civitatis *oma/nae benificium consecuta est$ Idem de fratre eius possum dicere / miserabili quidem indignissimoque hoc casu ut vobis utilis / senator esse non possit$ Conclusio / Tempus est Ti(beri) Caesar ermanice dete!ere te patribus conscriptis / quo tendat oratio tua iam enim ad extremos fines alliae "ar/bonensis venisti / %ot ecce insignes iuvenes, quot intueor, non magis sunt paenitendi / senatores, quam paenitet -ersicum, nobilissimum virum, ami/cum meum inter imagines maiorum suorum +llobrogici no/men legere$ 'uodsi haec ita esse consentitis, quid ultra desidera/tis quam ut vobis di!ito demonstrem solum ipsum ultra fines / provinciae )arbonensis iam vobis senatores mittere quando / ex Luguduno habere nostri ordinis viros non paenitet4 %imide quidem p$ c$ egressus adsuetos familiaresque vobis pro/vinciarum terminos sum2 sed destricte iam Comatae Galliae / causa agenda est$ In qua si quis hoc intuetur, quod bello per de/cem annos exercuerunt divom"6# Iulium, idem opponat centum / annorum immobilem fidem obsequiumque multis trepidis re/bus nostris plus quam expertum$ Illi patri meo ruso Germaniam / subigenti tutam quiete sua securamque a tergo pacem praes/tituerunt et quidem cum ad census novo tum opere et inadsue/to Gallis ad bellum avocatus esset$ 'uod opus quam ar/duum sit nobis nunc cum maxime, quamvis nihil ultra quam / ut publice notae sint facultates nostrae exquiratur nimis / magno experimento cognoscimus

,aiores mei, quorum antiquissimus Clausus origine (abina simul in civitatem *omanam et in familias patriciorum adscitus est, hortantur uti paribus consiliis <in! re publica capessenda, transferendo huc quod usquam egregium fuerit$ )eque enim ignoro Iulios +lba, Coruncanios Camerio, -orcios %usculo, et ne vetera scrutemur, Etruria Lucaniaque et omni Italia in senatum accitos, -ostremo ipsam ad +lpis promotam ut non modo singuli viritim, sed terrae, gentes in nomen nostrum coalescerent$ %unc solida domi quies et adversus externa floruimus, cum %ranspadani in civitatem recepti, cum specie deductarum per orbem terrae legionum additis provincialium validissimis fesso imperio subventum est$ )um paenitet 8albos ex 0ispania nec minus insignis viros e Gallia )arbonensi transivisse4

"-# La versione tacitiana : +nn$ 11, !%!" - 1

"-# La versione tacitiana: +nn$ 11, !%!" - ! ,anent posteri eorum nec amore in hanc patriam nobis concedunt$ 'uid aliud
exitio Lacedaemoniis et +theniensibus fuit, 'uamquam armis pollerent, nisi quod victos pro alienigenis arcebant4 at conditor nostri *omulus tantum sapientia valuit ut plerosque populos eodem die hostis, dein civis habuerit$ +dvenae in nos regnaverunt9 libertinorum filiis magistratus mandare non, ut plerique falluntur, repens, sed priori populo factitatum est$ at cum (enonibus pugnavimus9 scilicet 3ulsci et +equi numquam adversam nobis aciem instruxere$ capti a Gallis sumus9 sed et %uscis obsides dedimus et (amnitium iugum subiimus$ ac tamen, si cuncta bella recenseas, nullum breviore spatio quam adversus Gallos confectum9 continua inde ac fida pax$ Iam moribus artibus adfinitatibus nostris mixti aurum et opes suas inferant potius quam separati habeant$ omnia, patres conscripti, quae nunc vetustissima creduntur, nova fuere9 plebeii magistratus post patricios, Latini post plebeios, ceterarum Italiae gentium post Latinos$ inveterascet hoc quoque, et quod hodie exemplis tuemur, inter exempla erit$: 1rationem principis secuto patrum consulto primi +edui senatorum in urbe ius adepti sunt$ datum id foederi antiquo et quia soli Gallorum fraternitatis nomen cum populo *omano usurpant$

Claudio )iscorso a( io e dettagliato Insisten*a (aggiore sulla novitas -l+assi(ila*ione degli stranieri non , un+innova*ione ericolosa -La storia ro(ana , -atta di innova*ioni .resen*a di ri-eri(enti a Cesare, ad Augusto, a Tiberio, a /estino, a /alerio Asiatico e dell+ele(ento ersonale .ari-ica*ione Co(ata - 0arbonese .resen*a -orte dell+ele(ento erudito Connessione re ubblica-i( ero

"-# &ualc'e iccolo ese( io di comparatio -1 Tacito

)iscorso breve e sintetico Insisten*a (inore sulla novitas nella arte -inale1 ri resa delle argo(enta*ioni di Claudio con ri-eri(ento al contesto olitico generale Assen*a di Cesare, di Augusto e Tiberio, di /estino e /alerio Asiatico1 ridu*ione al (ini(o dell+ele(ento erudito e dei ric'ia(i alla -igura di Claudio .resen*a in senato di rovinciali c'e si distinguono er attacca(ento a 2o(a 2etrodata*ione alla re ubblica dell+intento di a ertura agli stranieri In3uadra(ento dell+i( ero in un contesto storico i4 a( io con

"-# &ualc'e iccolo ese( io di comparatio -!

.resen*a di una -orte facies retorica Utili**o di (oduli es ressivi ro ri del discorso 56 autoa ostro-e7 Utili**o di (oduli es ressivi ro ri della riscrittura storica 56 eli(ina*ione dell+autoa ostro-e7 2icostru*ione in climax degli ele(enti narrativi 5stranieri a 2o(a 8 in 9enato 8 l+Italia diventa una unit: e si estende -ino alle Al i7 2icco uso stilistico della variatio

"-# Un ese( io dal discorso di Canuleio 5AUC ", %-#7

"$%$11: En unquam creditis fando auditum esse, "umam #ompilium, non modo non patricium sed ne ciuem quidem *omanum, ex (abino agro accitum, populi iussu, patribus auctoribus *omae regnasse4 L$ deinde %arquinium, non *omanae modo sed ne Italicae quidem gentis, Demarati Corinthii filium, incolam ab %arquiniis, uiuis liberis +nci, regem factum4 (er$ %ullium post hunc, captiua Corniculana natum, patre nullo, matre serua, ingenio, uirtute regnum tenuisse4 quid enim de %$ %atio (abino dicam, quem ipse *omulus, parens urbis, in societatem regni accepit4