INTERNATIONAAL RECHT

I. INLEIDING

1. Definitie van internationaal publiekrecht

Het internationaal publiekrecht is het geheel van internationale rechtsregels dat de rechtsbetrekkingen regelt tussen internationaal erkende rechtspersonen dit !i"n bi"voorbeeld staten en internationale organisaties#. In de literatuur en $etgeving $ordt het internationaal publiekrecht ook $el aangeduid %et de ter%en internationaal recht of volkenrecht. Een typisch internationaal publiekrechtelijk activiteit is het sluiten van verdragen tussen staten. Deze verdragen kunnen uiteenlopende zaken betreffen, zoals luchtvaart, belastingen, uitlevering, mensenrechten, uitstervende diersoorten en intellectuele eigendomsrechten. Ook het oprichten van internationale organisaties als de VN, de N VO of de !ijnvaart "ommissie is een kenmerkende volkenrechtelijke handeling. ctiviteiten van staten en internationale organisaties kunnen tot aansprakelijkheid, rechtszaken en zelfs ge#apende conflicten leiden. Ook deze verschijnselen behoren tot het internationale publiekrecht.

&. Het rechtskarakter van internationaal publiekrecht De internationale rechtsorde heeft een geheel eigen rechtskarakter. Het internationale recht onderscheidt !ich van nationale rechtsstelsels op de volgende punten' De internationale rechtsorde kent geen centrale $etgevende( uitvoerende of rechterli"ke %acht. Internationale rechtsbronnen( !oals verdragen( ge$oonterecht en bindende besluiten van internationale organisaties( ne%en een centrale plaats in de internationale rechtsvinding. )nilaterale rechtshandhaving eigenrichting*self+help# is een recht%atige handeling in reactie op een internationale onrecht%atige daad. De rechtsbetrekkingen tussen staten , de belangri"kste rechtssub"ecten , $orden beheerst door het beginsel van soevereine geli"kheid. Het internationale recht is in beginsel van contracten rechterli"ke en $ederkerige aard.

-. Historische ont$ikkeling Het ontstaan van het %oderne stelsel van internationaal publiekrecht is nau$ verbonden %et de opko%st van de soevereine d.$.!. onafhankeli"ke# staat. In de ont$ikkeling van het internationaal publiekrecht is een aantal fasen te onderscheiden' De periode v..r de /rede van 0estfalen 1123#. De!e periode $ordt geken%erkt door incidentele ont$ikkelingen op het gebied van !ee , en handelsrecht( verdragenrecht en i%%uniteiten. Er bestaat geen sa%enhang tussen internationale rechtsregels. De ont$ikkelingsfase van het volkenrecht 1123+ 1345#. Het ontstaan en de ont$ikkeling van de soevereine staat is ken%erkend. 6taten houden !ich %et na%e be!ig %et het afbakenen van hun grondgebied en onderlinge rechts%acht. De periode van co7rdinatie vanaf 1345#. De!e periode $ordt geken%erkt door' o o o de oprichting van internationale organisaties8 de internationalisering van internationale geschillenbeslechtingsprocedures8 en de codificatie van internationaal ge$oonterecht8

De 9oude :orlog vor%t een trendbreuk %et het idealis%e van voor de ;$eede 0ereldoorlog. Het internationale recht raakt gepolitiseerd. Dekolonisatie en ont$ikkelingsvraagstukken beheersen de internationale agenda.

De periode van %ondiale sa%en$erking 1<<5 , nu#. De!e sa%en$erking ko%t tot uitdrukking in' o o o de versterking van internationale organisaties !oals de E) en de 0;:#8 de uitbreiding van het %andaat van de /eiligheidsraad van de /N8 het organiseren van /N , conferenties ter bespreking van %ondiale proble%en !oals die in!ake %ilieu en ont$ikkeling )N=ED#8 de toena%e van hu%anitaire acties8 de sa%en$erking tussen intergouverne%entele organisaties en niet , gouverne%entele organisaties.

o o

2. Natuurrecht en positivis%e

&

De ont$ikkeling van het internationale recht $ordt %ede bepaald door t$ee belangri"ke rechtstheorie>n'

De natuurrechtsleer veronderstelt dat' o o het recht alti"d aan$e!ig en onveranderli"k is8 het recht kan $orden gevonden vanuit en aantal door God( de natuur of de rede gegeven a?io%as.

Het positivisme gaat er daarentegen van uit dat' o o het recht door %ensen ge%aakt $ordt8 het recht naar ti"d en plaats kan verschillen

Het positivis%e is de do%inante rechtstheorie in het huidige internationale publiekrecht. 4. @oderne rechtstheorie>n De kritische rechtstheorie $i"st erop dat recht niet per se ob"ectief( neutraal en rechtvaardig is( %aar %ede bepaald $ordt door politieke( sociale en econo%ische belangen. De fe%inistische rechtstheorie is de bekendste. De $olicy Oriented pproach beschou$t het internationaal recht als een proces van geautoriseerde besluitvor%ing $aaraan verschillende actoren deelne%en. De %ransnational &egal $rocess , benadering !iet een toene%ende vervlechting tussen publieke en private actoren( grensoverschri"dende gebeurtenissen en rechtssAste%en

1. Deelgebieden van het internationale recht Het internationale recht kent een aantal specifieke deelterreinen' De klassieke volkenrechtelijke rechtsgebieden o%vatten onder andere' o o o het recht der diplo%atieke betrekkingen8 het hu%anitaire# oorlogsrecht8 het recht van de !ee.

De ge'nternationaliseerde rechtsgebieden !i"n gebaseerd op beginselen en regels uit het nationale recht !oals' o o het internationaal %ilieurecht8 het internationaal econo%isch recht8

het internationaal strafrecht8

Binnen de!e rechtsgebieden !i"n $el eigen internationale rechtsbeginselen ont$ikkeld. De gespecialiseerde rechtsgebieden !i"n ontstaan uit het klassieke volkenrecht( %aar vor%en tegen$oordig !elfstandige rechtsgebieden( na%eli"k' o o o o o het recht der internationale organisaties8 het recht van de Europese )nie E)#8 het recht van de 0ereldhandelsorganisatie 0;:#8 het lucht , en rui%terecht8 de rechten van de %ens

Het recht der internationale organisaties

Dit rechtsgebied o%vat het institutionele recht van internationale gouverne%entele organisaties IG: s#. Dit !i"n organisaties die !i"n opgericht door en bestaan uit staten. De kernregels van dit rechtsgebied !i"n te vinden in de oprichtingsverdragen van de IG: s. Cechtsont$ikkelingen op het terrein van het recht der internationale organisaties $i"!en op de ont$ikkeling van een internationaal bestuurs , en ad%inistratief recht.

Het recht van de Europese )nie

Het recht van de Europese )nie is een voorbeeld van de vergaande ver!elfstandiging van rechtsgebieden binnen het internationale publiekrecht. Dit rechtsgebied $ordt vaak %et de ter% Europees recht aangeduid. Naast de Europese )nie kent Europa echter nog andere !elfstandige IG: s( !oals de Caad van Europa en de :rganisatie voor /eiligheid en 6a%en$erking in Europa :/6E#.

D. Nederland en het internationale recht

De speciale relatie tussen Nederland en het internationale recht heeft drie oor!aken'

Een historische oor!aak' o o Hugo de Groot 142-+1124# $ordt door velen beschou$t als de grondlegger van het %oderne volkenrecht8 De Haagse /redesconferenties 13<< en 1<5D# $orden ge!ien als de basis van de %oderne internationale rechtspleging.

Een institutionele oor!aak' Nederland is de vestigingsplaats van een groot aantal belangri"ke internationale tribunalen en organisaties $aaronder' o o o o o o het Eer%anente Hof van Frbitrage8 het Internationaal Gerechtshof8 het Iran , )6 =lai%s ;ribunal8 het Goegoslavi> ;ribunal8 het Internationaal 6trafhof8 de :rganisatie tot /erbod van =he%ische 0apens8

Een inhoudelijke oor!aak' Nederland heeft geko!en voor een "uridisch sAstee% $aarbi" internationaal recht als !odanig door$erkt in de Nederlandse rechtsorde. /oor !over er sprake is van directe of rechtstreekse $erking kan op regels van internationaal publiekrecht een beroep $orden gedaan voor de Nederlandse rechter. Door de toena%e van internationale regelgeving !al de Nederlandse rechtsprakti"k dan ook in toene%ende %ate geconfronteerd $orden %et internationale rechtsvragen.

II. DE ELFF;6 /FN HE; IN;ECNF;I:NFLE CE=H; IN DE NEDECLFND6E CE=H;6:CDE

3. Door$erking In veel landen is sprake van door$erking van het internationale recht in de nationale rechtsorde( dat $il !eggen dat nationale rechters internationaal recht kunnen toepassen. Hoe internationale rechtsregels in het nationale recht door$erken( $ordt in beginsel bepaald door het nationale rechtsstelsel. /oor de vaststelling van de aard van de door$erking %oet $orden bepaald of' Door$erking auto%atisch plaatsvindt of niet. Indien door$erking niet auto%atisch plaatsvindt( !al het internationaal recht %et een nationale

$et in nationale $etgeving %oeten $orden o%ge!et het internationale recht %oet $orden getransfor%eerd#8 6prake is van rechtstreekse $erking van internationale rechtsregels. Hier%ee $ordt bedoeld dat burgers voor de nationale rechter een beroep kunnen doen op internationaalrechteli"ke bepalingen8 Internationaalrechteli"ke bepalingen de nationale $etgeving op!i" kunnen !etten.

In Nederland is de verhouding tussen internationaal recht en het Nederlandse recht vastgelegd in de art. <- en <2 van de Grond$et en uitge$erkt in de "urisprudentie.

<. @onis%e en dualis%e :ver de $i"!e $aarop het internationale recht in de nationale rechtsorde door$erkt( bestaan t$ee opvattingen' De monistische opvattingen gaat uit van' o o o het bestaan van HHn rechtsstelsel( dat $il !eggen internationaal en nationaal recht !i"n geen gescheiden rechtssAste%en8 door$erking van internationale rechtsregels. Internationaal recht hoeft niet te $orden o%ge!et8 en de hogere rangorde van internationaal recht. In geval van conflict tussen internationaal en nationaal recht gaat internationaal recht voor.

De dualistische opvatting gaat uit van het volgende' o o o internationaal en nationaal recht !i"n gescheiden rechtssAste%en8 internationaal recht %oet $orden o%ge!et getransfor%eerd# door speciale nationale $etgeving8 en internationaal recht is niet van een hogere rangorde. Door de o%!etting is internationaal recht geli"k aan nationaal recht.

In de prakti"k !i"n nationale rechtsstelsels nooit !uiver %onistisch of !uiver dualistisch. /oorbeelden van stelsels die in hoofd!aak %onistisch !i"n( !i"n Belgi> en Irankri"k. In Nederland spreken $e van een ge%atigd %onistisch stelsel. /oorbeelden van stelsels die in hoofd!aak dualistisch !i"n( !i"n Groot , Brittanni>( Duitsland en Itali>. 15. Ge%atigd %onis%e In Nederland $ord het %onis%e op t$ee %anieren ge%atigd' Het aantal internationale rechtsregels $aarop burgers !ich voor de recht kunnen beroepen( is beperkt. Frt. <- van de Grond$et G$# bepaalt dat er slechts beroep kan $orden gedaan op verdragen en besluiten van volkenrechteli"k organisaties( die naar haar inhoud een ieder kunnen

verbinden. Een beroep op internationaal ge$oonterecht is niet %ogeli"k. Niet elke internationale rechtsregel kan een Nederlandse rechtsregel op!i" !etten. :p basis van art. <2 G$ $ordt Nederlands recht alleen dan niet toegepast als de!e toepassing niet verenigbaar is %et een ieder verbindende bepalingen J#( %et andere $oorden %et internationaalrechteli"ke bepalingen $aarop Nederlandse burger !ich voor de Nederlandse rechter kan beroepen.

11. Cechtstreeks of direct $erkende internationale regels :% een beroep te kunnen doen op een internationale rechtsregel %oet $orden vastgesteld dat de!e rechtsregel naar haar inhoud een ieder kan verbinden. 0e spreken dan van directe of rechtstreekse $erking. In de rechtspraak !i"n criteria ont$ikkeld voor de bepaling van de rechtstreekse $erking van internationale rechtsregels. De rechter ki"kt naar' de bedoeling van de verdragsparti"en. )it de verdragstekst of uit de geschiedenis van de totstandko%ing van het verdrag kan bli"ken dat de verdragsparti"en rechtstreekse $erking beoogd hebben8 de aard en inhoud van de bepaling. Cechtstreekse $erking $ordt aangeno%en als' o o de uitvoering en $erking van de bepaling geen nadere handeling door de staat vereist8 de tekst voldoende nau$keurig is o% door particulieren te kunnen $orden ingeroepen.

Voorbeelden van internationale rechtsregels die rechtstreekse #erking hebben, zijn art. ( lid ) van het Europees *ociaal +andvest ,stakingsrecht- en art. .( van het /nternationaal Verdrag inzake 0urgerrechten en $olitieke !echten ,discriminatieverbod-. De Nederlandse rechter heeft de rechtstreekse #erking onder andere onthouden aan art. 12 van het Europees Verdrag tot 0escherming van de !echten van de 3ens en de 4undamentele Vrijheden ,recht op daad#erkelijk rechtsmiddel-. 1&. Nederlandse overheidsorganen en het internationale recht Het internationale recht cre>ert !o$el rechten als plichten voor de Nederlandse staat en !i"n burgers. De Grond$et bepaalt hoe overheidsorganen betrokken !i"n bi" de vaststelling en toepassing van internationale rechtsregels. De regering Frt. <5 G$ bepaalt dat de regering de ont$ikkeling van de internationale rechtsorde bevordert. Daartoe kan de regering de Nederlandse kri"gs%acht in!etten art. <D G$#. Leden van de Nederlandse regering en ge%achtigde a%btenaren kunnen Nederland internationaal vertegen$oordigen.

Het parle%ent Het parle%ent %oet inste%%en %et het aangaan of op!eggen van verdragen art. <1 G$#. :ok voor een for%ele oorlogsverklaring is

toeste%%ing van het parle%ent nodig art. <1 G$#. Het parle%ent %oet door de regering ingelicht $orden over de in!et van Nederlandse %ilitairen in het buitenland art. 155 lid 1 G$#. ;oeste%%ing van het parle%ent is niet vereist.

:nderdelen van het Nederlandse leger !i"n betrokken ge$eest# bi" ge$apende /N , vredesoperaties in bi"voorbeeld Libanon( voor%alig Goegoslavi>( Eritrea( Irak( Ffghanistan en Liberia.

De rechterli"ke %acht De rechter heeft een taak in de handhaving van het internationale recht binnen de Nederlandse rechtsorde Hi" %ag geldende $etteli"ke voorschriften binnen de beperking van art. <- "o. <2 G$ toetsen aan verdragen. De rechter %ag verdragen niet toetsen aan de Grond$et art. 1&5 G$.#. De!e toetsing is voorbehouden aan het parle%ent.

III. IN;ECNF;I:NFLE CE=H;6EEC6:NEN

1-. Internationale rechtspersoonli"kheid Internationale rechtspersoonli"kheid is een internationaal publiekrechteli"ke status op basis $aarvan' o o o internationale rechten en plichten kunnen $orden verkregen8 andere internationale rechtspersonen aansprakeli"k kunnen $orden gesteld8 internationale rechtsbetrekkingen kunnen $orden aangegaan.

Het kunnen verrichten van internationale rechtshandelingen( !oals het sluiten van verdragen( is een aan$i"!ing voor het be!itten van internationale rechtspersoonli"kheid. Internationale rechtssub"ectiviteit is onvolledig of beperkt( als HHn of %eer van de hiervoor genoe%de handelingen "uridisch niet %ogeli"k is.

12. /or%en van internationale rechtspersoonli"kheid

De inhoud en o%vang van internationale rechtspersoonli"kheid kunnen verschillen per rechtspersoon. De volgende vor%en van internationale rechtspersoonli"kheid kunnen $orden onderscheiden'

oorspronkelijke rechtspersoonlijkheid. De!e $ordt slechts toegekend aan staten8

afgeleide rechtspersoonlijkheid. Internationale rechtspersoonli"kheid kan !i"n afgeleid van de oorspronkeli"ke rechtspersoonli"kheid van staten. Dit is onder andere het geval bi" internationale organisaties die gebaseerd !i"n op verdragen8 unieke rechtspersoonlijkheid hebben Heilige 6toel en de 6oevereine :rde van @alta8 beperkte rechtspersoonlijkheid. De o%vang van de rechtspersoonli"kheid is hier gerelateerd aan de functie van rechtspersoon. Dit ko%t vaak voor bi" internationale organisaties.

14. 6taten

Een staat bestaat als is voldaan aan drie feiteli"ke bestaans#voor$aarden' o o o een grondgebied8 een bevolking een effectief gezagsorgaan( dat de %acht uitoefent over het grondgebied en de daarop $onende bevolking

De volgende o%standigheden !i"n niet van belang voor de vaststelling of een entiteit een staat is of niet' o o o De o%vang van het grondgebied en*of bevolking. Het ti"deli"ke verlies van %acht over grondgebied en bevolking. De erkenning door andere staten.

11. Erkenning

De ter% erkenning $ordt in het internationale recht in verschillende betekenissen en situaties gebruikt.

Erkenning van staten

Een staat hoeft niet door andere staten "uridisch te $orden erkend o% als volledig internationaal rechtssub"ect te kunnen $orden gek$alificeerd /olgens de declaratoire theorie is erkenning slechts een bevestiging van het feiteli"ke bestaan van de staat. Dit is de heersende leer ten aan!ien van erkenning van staten. De erkenning van een staat door andere staten is gHHn "uridische( %aar een politieke handeling. De constitutieve theorie stelt het bestaan van een staat afhankeli"k van een daad van for%ele erkenning door andere staten. De!e theorie is verlaten.

<

Erkenning van regeringen en opstandelingen

Het niet# erkennen van regeringen en opstandige be$egingen is ook een politieke handeling o% een regerings$isseling goed dan $el af te keuren. In het geval van een burgeroorlog kan een te# vroege erkenning van de opstandige be$eging als het $etteli"k ge!ag $orden aange%erkt als schending van art. & lid D van het /N Handvest d.$.!. als een in%enging in de interne aangelegenheden van een staat#. Dit is en internationale onrecht%atige daad en kan tot staatsaansprakeli"kheid leiden.

De "ure , en de facto , erkenning

De facto , erkenning is de i%pliciete erkenning van een gegeven( feiteli"ke situatie. Een de facto , erkenning kan nood!akeli"k !i"n voor de nationale en internationale rechtsverhoudingen. Niet , erkenning kan leiden tot on$enseli"ke rechtsgevolgen in de nationale rechtsorde. De "ure , erkenning !al vaak e?pliciet $orden uitgesproken. Hier%ee $ordt de recht%atigheid van een situatie erkend en de %ogeli"kheid tot diplo%atieke relaties geopend.

15

I/. IN;ECNF;I:NFFL CE=H;ECLIG9E CE=H;6BC:NNEN

&5. De vindplaatsen van internationale rechtsregels

Internationale rechtsregels $orden gevonden in de bronnen van het internationaal publiekrecht. De!e $orden in de eerste plaats opgeso%d in art. -3 van het 6tatuut van het Internationaal Gerechtshof' Internationale verdragen8 Internationale ge$oonte( als bli"k van een als recht aanvaarde alge%ene prakti"k Flge%ene rechtsbeginselen Cechterli"ke beslissingen De opvattingen van rechtsgeleerden.

Daarnaast $orden in de doctrine als rechtsbronnen genoe%d' Een!i"dige rechtshandelingen Bindende besluiten van internationale organisaties. D$ingend recht ius cogens#

In de prakti"k vor%en verdragen( internationaal ge$oonterecht en bindende besluiten van internationale organisaties de belangri"kste rechtsbronnen. =onflicten tussen verschillende rechtsregels doen !ich %et na%e voor tussen regels die voortvloeien uit de!e rechtsbronnen.

&1. /erdragen

/erdragen $orden als bron van internationale rechten en plichten steeds belangri"ker. Een schrifteli"ke overeenko%st biedt vaak %eer rechts#!ekerheid dan ge$oonterecht. Daartegenover staat echter dat verdragen !ich %inder %akkeli"k laten aanpassen. Een verdrag kan $orden gedefinieerd als' o o o een internationale overeenko%st tussen t$ee of %eer sub"ecten van internationaal recht( "uridisch bindend(

11

o o

onder$orpen aan internationaal recht( gebaseerd op de $ilsovereenste%%ing van de parti"en

/erdragen kunnen naar hun inhoud $orden geclassificeerd als' o o rechtscheppend traitHs , lois#. Dit tApe verdragen cre>ert een nieu$e alge%enen publiekrechteli"ke rechtsregels8 contractueel traitHs , contrats#. De!e internationale overeenko%sten stellen $eder!i"dse rechten en plichten vast. Ke !i"n te vergeli"ken %et privaatrechteli"ke overeenko%sten.8 constitutioneel traitHs , constitution# . @et dit soort overeenko%sten $orden internationale organisaties opgericht. Ke $orden vaak aangeduid als oprichtingsverdragen.

9i"kend naar de verdragsparti"en is de volgende indeling %ogeli"k' o o o Bilateraal tussen t$ee parti"en# @ultilateraal tussen drie of %eer parti"en# Ge%engd tussen staten en internationale organisaties#.

/erdragen ko%en in verschillende vor%en en bena%ingen voor. Guridisch ge!ien !i"n vor% en bena%ing echter onbelangri"k.

Een 3emorandum of 5nderstanding tussen Nederland en de V* inzake het stationeren van merikaanse douaneambtenaren in !otterdam is evenzeer een verdrag als het +andvest van de VN of het *tatuut van het /nternationaal 6erechtshof. Daarentegen is het +andvest van Economische !echten en $lichten van *taten geen verdrag, maar een 7 door de lgemene Vergadering van de VN aangenomen 7 niet8bindende resolutie.

&&. Internationaal ge$oonterecht

Internationaal ge$oonterecht bli"ft bi" af$e!igheid van een centrale $etgevende %acht en ondanks voortschri"dende codificatie van internationaal recht een van de belangri"kste rechtsbronnen. Internationaal ge$oonterecht ko%t tot stand op basis van' de prakti"k van staten8 de daarbi" behorende rechtsopvatting dat %en aldus behoort te handelen opinio iuris#.

1&

De statenprakti"k

De statenprakti"k' dient unifor% en constant te !i"n8 hoeft niet langdurig te bestaan( !odat vri"$el on%iddelli"k ge$oonterecht gevor%d kan $orden instant custom#8 kan !o$el $ereld$i"d en regionaal als bilateraal van aard !i"n.

:pinio iuris De opvatting dat %en rechtens verplicht is op een bepaalde $i"!e te handelen( $ordt opinio iuris genoe%d. Het dulden van een bepaalde opvatting als rechtsopvatting is %oeili"ker dan het vaststellen van een voor het recht relevante handeling. :pinio iuris kan $orden afgeleid uit' o o o o verklaringen en handelingen van vertegen$oordigers van staten8 ste%verklaringen binnen internationale organisaties8 veroordelingen van gedrag van andere staten8 nationale $etgeving

Een staat $ordt niet gebonden aan een regel van internationaal ge$oonterecht als de!e staat er consistent een af$i"kende prakti"k en*of rechtsopvatting op nahoudt. Er is dan sprake van een persistent objector.

Een voorbeeld van internationaal ge#oonterecht is het recht van staten om onder bepaalde voor#aarden maatregelen te nemen tegen onrechtmatige daden van andere staten of de #eigering van deze staten om schade die hieruit ontstaat te vergoeden.

&-. Besluiten van internationale organisaties

De ter% resolutie is een veelvoorko%ende bena%ing voor besluiten van internationale organisaties. Besluiten van internationale organisaties kunnen !o$el bindend als niet , bindend !i"n.

Bindende besluiten

1-

De %eeste besluiten van internationale organisaties !i"n aanbevelingen en dus niet , bindend. 0el bindend !i"n bi"voorbeeld' Besluiten van de /eiligheidsraad van de /N onder art. 21 en 2& van het /N Handvest8 Besluiten die slechts effect hebben binnen de organisatie !oals begrotingsbesluiten.

Niet , bindende besluiten

Niet , bindende besluiten van internationale organisaties !i"n "uridisch ge!ien echter niet irrelevant. Ki" kunnen dienen als be$i"s voor het bestaan van internationaal ge$oonterecht. :ok $orden bepalingen in niet , bindende resoluties vaak gek$alificeerd als soft la$. Hier%ee $ordt ge$e!en op een bepaalde rechtsont$ikkeling $aarbi" de regel !ich nog niet tot hard( positief recht heeft uitgekristalliseerd.

&2. Fndere rechtsbronnen

De volgende rechtsbronnen $orden in de "urisprudentie en literatuur erkend'

lgemene rechtsbeginselen kunnen !o$el veelvoorko%ende nationaal rechterli"ke rechtsbeginselen !i"n( !oals de goede trou$( als specifieke internationaal rechteli"ke rechtsbeginselen( !oals pacta sunt servanda verdragen %oeten $orden nageko%en#. 9urisprudentie. In de!e categorie vallen !o$el nationale als internationale rechterli"ke uitspraken. Doctrine. Fls rechtsbron verlie!en de geschriften van belangri"ke volkenrechteli"ke schri"vers terrein( o%dat steeds %eer ge$oonterecht officieel $ordt gecodificeerd. /oor de ont$ikkeling van het internationale recht bli"ft de!e bron echter relevant. Eenzijdige rechtshandelingen. Een!i"dige handelingen en verklaringen kunnen onder o%standigheden verplichtingen scheppen. De volkenrechteli"ke voorbeelden !i"n echter uiterst beperkt. !egels van d#ingend recht. De!e $orden ook $el regels van ius cogens genoe%d. Ki" hebben een erga o%nes , karakter( dat $il !eggen dat !i" gelden voor alle staten. Deze rechtsbronnen hebben relatief #einig praktische toepassings#aarde.

12

&4. De verhouding tussen internationale rechtsbronnen en rechtsregels

:p een conflict tussen internationale rechtsbronnen en internationale rechtsregels !i"n de volgende beginselen van toepassing'

Cegels van ius cogens d.$.!. regels van d$ingend recht# !i"n van de hoogste rangorde8 internationale rechtsregels die in stri"d !i"n %et d$ingend recht !i"n nietig. /erdragen( ge$oonterecht( besluiten van internationale organisaties( een!i"dige rechtshandelingen $orden beschou$d als geli"k$aardige bronnen. =onflicten tussen uit de!e bronnen voortvloeiende rechtsregels $orden daaro% opgelost door de toepassing van de adagia' o o o Nieu$ gaat voor oud8 6peciaal gaat voor alge%een8 :ud en speciaal gaat voor nieu$ en alge%een.

Gurisprudentie en doctrine $orden ge!ien als aanvullende rechtsbronnen en staan daaro% hi>rarchisch ge!ien onderaan.

%#ee staten sluiten in 1:;< een speciaal visserijverdrag, #aarbij ze elkaars vissers onvoor#aardelijk toestaan te vissen in elkaars territoriale #ateren. /n 1::< ratificeren dezelfde staten een algemeen multilateraal verdrag inzake bevoegdheden in de territoriale zee, #aarin #ordt vastgelegd dat staten zelf kunnen bepalen of vissers uit andere staten toestemming krijgen om te vissen in de territoriale zee. Vanaf 1::< beginnen de t#ee staten te controleren of vissersboten daad#erkelijk uit de andere staat afkomstig zijn. Er ontstaat een praktijk en rechtsopvatting dat vissers gecontroleerd mogen #orden. /n dit voorbeeld #ordt het oudere, maar specifiekere verdrag uit 1:;< niet opzijgezet door het nieu#ere, maar algemenere multilaterale verdrag uit 1::<. Door het ontstaan van specifiek nieu# ge#oonterecht #orden rechten uit het verdrag uit 1:;< echter #el ge#ijzigd. Vissers mogen nog steeds in de territoriale zee vissen onder de voor#aarde dat ze gecontroleerd mogen #orden.

/. /ECDCFGENCE=H;

&1. Bronnen van verdragenrecht

14

De alge%ene regels van verdragenrecht !i"n te vinden in'

het /erdrag van 0enen in!ake het /erdragenrecht 0//# uit 1<1<. Hierin !i"n de rechtsregels neergelegd die betrekking hebben op verdrag tussen staten8 het /erdrag van 0enen in!ake het /erdragenrecht tussen staten en Internationale :rganisaties of tussen Internationale :rganisaties uit 1<318 en internationaal ge$oonterecht. Hierin !i"n t$ee soorten regels te vinden' o o ge$oonterechteli"ke regels die niet gecodificeerd !i"n in de hiervoor genoe%de verdragen8 en ge$oonterechteli"ke regels die na de totstandko%ing van de !o"uist genoe%de verdragen ontstaan !i"n.

Bi"!ondere regels over de toepassing en uitvoering van een verdrag !i"n te vinden in de slotbepalingen van het desbetreffende verdrag !elf.

&D. De in$erkingtreding van verdragen

/oor de in$erkingtreding van verdragen !i"n verschillende handelingen vereist' o Ondertekening. De parti"en geven aan dat !i" het eens !i"n %et de overeengeko%en tekst. Hierdoor $ordt een verdrag gesloten. Dit betekent dat de overeengeko%en tekst niet %eer ge$i"!igd kan $orden . ondertekening kan geschieden' onder voorbehoud van bekrachtiging. Dit betekent dat' het verdrag niet in $erking treedt8 er geen verdragsverplichtingen gecre>erd $orden. Er kan onder bi"!ondere o%standigheden $el sprake !i"n van precontractuele aansprakeli"kheid art. 13 0//#.

!onder voorbehoud8 het verdrag treedt in $erking

0ekrachtiging. Een bekrachtiging is een for%ele handeling van de staat en dient uitdrukkeli"k te geschieden. /aak !al hier een proces van parle%entaire goedkeuring aan voorafgaan. %oetreding. Door toetreding kunne staten die het verdrag niet hebben ondertekend( toch parti" $orden bi" een verdrag.

Een verdrag kan op verschillende %o%enten in $erking treden' o Nadat het gesloten is( als bi" de ondertekening geen enkel voorbehoud

11

is ge%aakt of nadere regels !i"n gesteld. o :p een nader bepaald ti"dstip( !oals vastgelegd in het verdrag vastgelegde bekrachtigingen en*of toetredingen.

De tekst van het =VV is overeengekomen op .2 mei 1:(:. *taten hadden tot 2< april 1:;< de tijd het verdrag te ondertekenen. +et verdrag is op .: januari 1:>. in #erking getreden. Dat is dertig dagen nadat de 2? ste staat het verdrag bekrachtigd had of toegetreden #as ,art. 2? lid =VV-. Nederland heeft zijn ondertekening bekrachtigd op : mei 1:>?. Op dat moment trad het =VV voor Nederland in #erking.

&3. /oorbehouden

Een voorbehoud is een uitdrukkeli"ke verklaring $aarin $ordt gesteld dat de staat !ich niet gebonden acht aan bepaalde artikelen uit het verdrag. :% e?act te bepalen $elke verplichtingen voor staten voortvloeien uit verdragen( is het nood!akeli"k te $eten' of er voorbehouden ge%aakt !i"n. Dit kan gebeuren bi"' o o o ondertekening8 bekrachtiging8 of toetreding

$elke voorbehouden toegestaan !i"n. Nagegaan %oet $orden of' o o o het verdrag voorbehouden verbiedt8 het voorbehoud valt onder door het verdrag erkende voorbehouden8 en of het voorbehoud verenigbaar is %et het doel en voor$erp van het verdrag art. 1< 0//#.

$elke voorbehouden !i"n geaccepteerd. Indien het verdrag !$i"gt( kunnen verdragsparti"en voorbehouden accepteren of niet.

Nederland heeft onder andere een voorbehoud ge%aakt bi" het /N /erdrag in!ake Burgerli"ke en Eolitieke Cechten ten aan!ien van de toepassing van het stakingsrecht art. 3 # op de Nederlandse Fntillen.

&<. Interpretatie van verdragen

1D

In art. -1 0// !i"n de alge%ene regels van verdragsinterpretatie neergelegd. o o o o Een verdrag %oet te goeder trou$ $orden uitgelegd( overeenko%stig de ge$one betekenis van de ter%en van het verdrag( in hun conte?t( en in het licht van voor$erp en doel van het verdrag.

In het artikel is geen rangorde aangebracht ten aan!ien van de toepassing van de gra%%aticale( conte?tuele en teleologische interpretatie%ethoden. De historische interpretatie%ethode $ordt in art. -& 0// als aanvullend %iddel van uitlegging aangeduid.

-5. De geldigheid en $erking van de verdragen

De geldigheid en $erking van een verdrag kunnen $orden bet$ist. Door o%standigheden die na het sluiten van het verdrag bekend !i"n ge$orden of daarna !i"n ontstaan( kunnen verdragen' o o nietig of vernietigbaar !i"n8 en be>indigd of opgeschort $orden

Geldigheid en $erking van verdragen

Jur. gevolg omstandigh eid s"hending nationaal re"ht o# volma"ht d$aling bedrog "orru!tie d$ang bedreiging in stri%d met d$ingend re"ht

art. WVV 21+2D

nietig

vernietigb aar nee

be indigi ng nee

O!s"hort ing nee

nee

23 2< 45 41 4& 4-+12 "a "a "a

Ga "a "a

13

materiele s"hending overma"ht #undamentel e verandering van omstandigh eden

15 11 1&

"a ten!i"# "a( ver%its nee( ten!i"

"a

Een verdrag kan( afge!ien van de hiervoor genoe%de o%standigheden( ook be>indigd $orden( als' o o o hierover overeenste%%ing bestaat tussen parti"en8 er confor% de verdragsbepalingen ti"dig $ordt opge!egd8 of de loopti"d van het verdrag verstreken is en er geen verlenging plaatsvindt.

-1. 6tatenopvolging

Het sa%engaan of uit elkaar vallen van staten kan gevolgen hebben voor de verdragsverplichtingen van die staten. De volgende situaties kunnen !ich voordoen' Een staat valt uit elkaar. In dit geval %oet $orden vastgesteld of een van de nieu$e staten beschou$d kan $orden als opvolger van de oude staat. Is het ant$oord hierop' o "a( dan nee%t de opvolgende staat de verdragsverplichtingen van de oude staat over.

De *ovjet85nie is door de deelrepublieken in onderling overleg opgeheven. De !ussische 4ederatie is geaccepteerd als de opvolger van de *ovjet 7 5nie in internationale organisaties. o nee( dan $ordt het clean slate , of tabula rasa , beginsel toegepast( dat $il !eggen dat de nieu$e staten aan geen enkel verdrag van de oude staat gebonden !i"n( %et uit!ondering van grensverdragen. In de prakti"k neigen nieu$e staten ertoe bestaande verdragen te continueren.

9oegoslavi@ is op ge#elddadige #ijze en zonder overleg tussen de deelrepublieken uit elkaar gevallen. 6een enkele staat is geaccepteerd als opvolger van de republiek 9oegoslavi@. lle nieu#e staten die zijn ontstaan op het grondgebied van het voormalige 9oegoslavi@ hebben het lidmaatschap van internationale organisaties moeten aanvragen.

1<

De t#ee deelrepublieken van %sjecho 7 *lo#akije hebben in onderling overleg besloten als nieu#e zelfstandige staten verder te gaan. 0eiden staten hebben opnieu# het lidmaatschap van internationale organisaties aangevraagd. 4inanci@le en verdragsverplichtingen zijn onderling verdeeld.

/erschillende staten gaan sa%en of het gebied van een staat $ordt uitgebreid. Hier geldt het beginsel van de be$eegli"ke verdragsgren!en( dat $il !eggen' de verplichtingen van de groter $ordende staat gaan over op het nieu$e gebied.

De Duitse Democratische !epubliek is opgegaan in de 0ondsrepubliek Duitsland. /n dit geval #aren slechts de omvang en de inhoud van het overnemen van de verplichtingen van de DD! door de 0!D vraagpunten. +et lidmaatschap van internationale organisaties verviel op het moment dat de DD! ophield te bestaan.

Er is een interne %achts$isseling. Kelfs als de!e %achts$isseling gepaard gaat %et een verandering van de naa% van de staat( bli"ven verdragsverplichtingen bestaan.

/n 1:1; veranderen de 0olsje#ieken de naam !usland in 5nie der *ocialistische *ovjet !epublieken en achtten zij zich niet meer gebonden aan door de tsaar gesloten verdragen. Dit is niet geaccepteerd door andere landen.

-&. In$erkingtreding van verdragen in Nederland

/oor de in$erkingtreding van verdragen in Nederland !i"n t$ee %o%enten van belang'

De parlementaire goedkeuring. Dit is een grond$etteli"ke vereiste voor het aangaan en op!eggen van verdragen art. <1 lid 1 "o. & G$#. De Ci"ks$et houdende regelingen betreffende de goedkeuring en bekend%aking van verdragen en de bekend%aking van besluiten van volkenrechteli"ke organisaties uit 1<22 bepaalt dat goedkeuring op verschillende $i"!en kan geschieden' o o 5itdrukkelijke goedkeuring $ordt bi" $et verleend art. 2#. *tilz#ijgende goedkeuring vindt auto%atisch plaats dertig dagen na overlegging van een verdrag aan het parle%ent art. 4#

Goedkeuring is volgens art. D niet vereist voor'

&5

o o o

)itvoeringsverdragen8 /erdragen %et een loopti"d van %inder dan t$ee "aar en beperkte financi>le verplichtingen8 en /erdragen %et een gehei% of vertrou$eli"ke karakter.

De bekendmaking. Door het parle%ent goedkeurde verdragen hebben eerst verbindende kracht in Nederland( nadat !i" !i"n bekendge%aakt art. <- G$#. Dit gebeurt door %iddel van plaatsing in het %ractatenblad.

&1

/I CE=H;6@F=H;

--. Definitie van rechts%acht

De rechts%acht van een staat is e?clusief( dat $il !eggen dat een staat bi" uitsluiting van andere staten de soevereine bevoegdheid %acht# heeft. De rechts%acht van een staat bestaat uit drie co%ponenten' o o o het recht te %aken $etgevende %acht#8 het recht te doen gelden rechtsprekende %acht#8 het recht te handhaven uitvoerende %acht#.

De!e e?clusieve bevoegdheid is niet onbeperkt of absoluut. De o%vang en inhoud van de rechts%acht van een staat $orden bepaald door' o o o het territoir van de staat territoriale "urisdictie# nationaliteits$etgeving en strafrecht personele "urisdictie# internationaalrechteli"ke verplichtingen. De!e kunnen de rechts%acht van een staat !o$el uitbreiden functionele "urisdictie# als beperken i%%uniteiten#. Ko $ordt de rechts%acht in %aritie%e gebieden geregeld in het /N , /erdrag in!ake het Cecht van de Kee )N=L:6#.

-2. ;erritoriale "urisdictie

De %eest volledige rechts%acht van een staat strekt !ich uit over !i"n grondgebied( ook $el territoir genoe%d. Het territoir o%vat' o o o het landgebied8 de binnen$ateren8 en de territoriale !ee

De rechts%acht van staten strekt !ich uit over de bi" de!e gebieden behorende ondergrond incl. grondstoffen# en luchtrui% De o%vang van het %aritie%e deel van het grondgebied van een staat $ordt bepaald door de !ogenoe%de basisli"nen. Er !i"n t$ee soorten basisli"nen' de laag$aterli"n art. 4 )N=L:6# en de rechte basisli"n art. D )N=L:6#. o Een rechte basisli"n %ag slechts $orden getrokken tussen t$ee landpunten als de totale afstand tussen de!e landpunten niet %eer bedraagt dan &2 !ee%i"len. De binnen$ateren bevinden !ich aan de land!i"de van de rechte

&&

basisli"nen de 0adden!ee behoort tot de Nederlandse binnen$ateren#. De territoriale !ee $ordt ge%eten vanaf de basisli"n en bedraagt %a?i%aal t$aalf !ee%i"len. 6chepen die !ich in de territoriale !ee op doorvaart bevinden( hebben het recht van onschuldige doorvaart. art. 1D+1< )N=L:6#. Dit recht vor%t een uit!ondering op de e?clusieve rechts%acht van de kuststaat.

-4. Iunctionele "urisdictie

Een kuststaat heeft functionele "urisdictie o% speciale rechten te kunnen bescher%en en taken te kunnen uitvoeren. :p basis van het /N /erdrag in!ake het Cecht van de Kee 1<3&# %ogen staten functionele rechts%acht clai%en over delen van de !ee en*of !eebode% buiten de territoriale !ee. o De aansluitende zone art. -- )N=L:6# bedraagt %a?i%aal &2 !ee%i"len vanaf de basisli"n( ofte$el 1& !ee%i"len verder dan de %a?i%ale o%vang van de territoriale !ee. De kuststaat heeft in de!e !one specifieke bevoegdheden ter bescher%ing van de territoriale rechtsorde. @et na%e op het terrein van invoer( ge!ondheid en %igratie. Het continentaal plat bedraagt %a?i%aal -45 !ee%i"len vanaf de basisli"n. De kuststaat heeft van rechts$ege de e?clusieve bevoegdheid de !ich in de bode% bevindende natuurli"ke hulpbronnen te e?ploreren en e?ploiteren. De eAclusieve economische zone EEK# bedraagt %a?i%aal &55 !ee%i"len vanaf de basisli"n. Het recht van de kuststaat o% natuurli"ke hulpbronnen in de EEK te e?ploreren en te e?ploiteren o%vat !o$el de !eebode% als de $aterkolo%. Hierin verschilt de EEK van het continentale platregi%e. Binnen de EEK is het daaro% ook %ogeli"k de levende natuurli"ke hulpbronnen te e?ploiteren. In tegenstelling tot het continentaal plat %oeten kuststaten een e?clusieve econo%ische !one of e?clusieve visseri"!one# afkondigen.

:ver de volgende gebieden kan geen territoriale "urisdictie $orden geclai%d' o De volle zee. De!e o%vat al het gebied buiten de binnen$ateren( territoriale !ee en EEK van staten art. 31 )N=L:6#. Flle staten hebben hier het recht van onder andere navigatie( overvlucht( e?ploitatie( co%%unicatie en onder!oek. 6cheppen vallen onder de "urisdictie van de vlaggenstaat( ten!i"' het schip na achtervolging op heterdaad Hot Eursuit# $ordt aangehouden voor overtredingen van regels in de aansluitende !oen of de territoriale !ee van een andere staat8 of er gegronde reden bestaat o% het schip te betreden en een nader onder!oek ter plekke uit te voeren bi"v. van$ege

&-

slavenhandel of pirateri"#. o De oceaanbodem. De!e heeft de status van ge%eenschappeli"k erfgoed der %ensheid. :% te voorko%en dat staten e?ploitatierechten over de natuurli"ke ri"kdo%%en van de oceaanbode% !ouden clai%en( valt de oceaanbode% onder de rechts%acht van de Internationale Keebode% Futoriteit. De!e is bevoegd vergunningen te verstrekken voor de e?ploitatie van de !eebode%. De ruimte en de hemellichamen. De!e !i"n net als de !eebode% geclassificeerd als ge%eenschappeli"k erfgoed der %ensheid. Het recht in!ake rui%te en he%ellicha%en is neergelegd in een groot aantal verdragen( $aaronder het verdrag in!ake de %aan van 1<D< en het oudere verdrag in!ake het gebruik van de rui%te 1<1D#. De!e verdragen ontne%en staten het recht o% soevereiniteit over de!e gebieden te clai%en. ntarctica. /an$ege de grote hoeveelheden natuurli"ke hulpbronnen is dit een gebied $aar staten in het verleden herhaaldeli"k aanspraak op hebben ge%aakt. Die aanspraken hebben staten echter vri"$illig bevroren. Het Fntarctica /erdrag vor%t de basis voor het verbod op e?ploitatie van natuurli"ke hulpbronnen.

-1. Ffbakening van gren!en

Gren!en $orden in onderling overleg afgebakend. Bi" de afbakening van de gren!en van grensrivieren( %eren en %aritie%e !ones gelden speciale beginselen.

De grens in een rivier $ordt bepaald door' o o de !ogenoe%de %iddenli"n $aarvan elk punt op geli"ke afstand van beide oevers ligt8 of de vaargeul( $aarbi" beide oeverstaten kunnen profiteren van de transport%ogeli"kheid die de rivier biedt.

De grens tussen %aritie%e !ones kan $orden bepaald door de !ogenoe%de eBuidistantielijn. Elk punt op de!e li"n ligt op geli"ke afstand van de aangren!ende of tegenoverliggende kust. In veel gevallen kan de technische toepassing van dit beginsel tot onbilli"ke uitko%sten leiden. In het /N /erdrag in!ake het Cecht van de Kee $ordt daaro% niet ver$e!en naar eLuidistantie als afbakeningsbeginsel. In verschillende rechts!aken heeft het Internationaal Gerechtshof ge$e!en op de toepasseli"kheid van beginselen van redeli"kheid en billi"kheid( $aardoor de belangen van de betrokken landen in de afbakeningsovereenko%st %eegeno%en kunnen $orden.

&2

-D. Eersonele rechts%acht

De vraag of staten hun rechts%acht kunnen doen gelden over natuurli"ke en rechtspersonen buiten hun eigen grondgebied $ordt bepaald door' nationaliteit voor privaatrechteli"ke en strafrechteli"ke "urisdictie#8 en beginselen van strafrechteli"ke "urisdictie voor strafrechteli"ke rechts%acht#.

Nationaliteit Nationaliteit is van belang bi" het bepalen of een persoon uit staat M ook in het buitenland onder het strafrecht van staat M valt( $elk fa%ilie , en personenrecht op he% of haar van toepassing is en of diplo%atieke bescher%ing kan $orden verleend door staat M. 6taten bepalen !elf hoe het staatsburgerschap $ordt verleend. In de %eeste gevallen gebeurt dit bi" de geboorte. Een kind kri"gt dan het staatsburgerschap van' o o HHn of beide ouders ius sanguinis , beginsel#8 of het land van geboorte ius soli , beginsel#.

Na de geboorte kan staatsburgerschap $orden verkregen door naturalisatie. Het internationale recht vereist dat er een re>le band bestaat tussen staat en staatsburger. /erschillen in nationaliteits$etgeving tussen staten kunnen onder o%standigheden leiden tot statenloosheid of %eervoudige nationaliteit.

*tel dat elke ouder uit een staat komt #aar het ius sanguinis 7 beginsel #ordt gehanteerd ,de man uit Duitsland en de vrou# uit Nederland- en het kind geboren #ordt op het grondgebied van een staat #aar het ius soli 7 beginsel geldt ,de V*-. in dat geval zal het kind een drievoudige nationaliteit krijgen. Omgekeerd zal een kind dat geboren #ordt op het grondgebied van Duitsland uit ouders met merikaanse nationaliteit niet automatisch een nationaliteit krijgen bij de geboorte.

Indien %eervoudige nationaliteit leidt tot conflicten tussen staten over het uitoefenen van diplo%atieke bescher%ing %oet $orden vastgesteld $elke nationaliteit de do%inante is. 0oon , en $erkgegevens kunnen daarbi" de doorslag geven. De nationaliteit van internationaal opererende rechtspersonen kan $orden vastgesteld op basis van de $erkeli"ke !etel plaats van vestiging# of de statutaire !etel plaats van inschri"ving#. Het Internationaal Gerechtshof heeft in de 0arcelona %raction , !aak voor de statutaire !etel geko!en.

-3. Beginselen van strafrechteli"ke rechts%acht

&4

Een staat kan rechts%acht clai%en op basis van' het subjectief territorialiteitsbeginsel( als het %isdri"f op !i"n grondgebied begint8 het objectief territorialiteitsbeginsel als het %isdri"f !ich op !i"n grondgebied voltooit effectdoctrine#8 het actieve nationaliteitsbeginsel( als een onderdaan de dader is8 het passieve nationaliteitsbeginsel( als een onderdaan de slachtoffer is. De recht%atigheid van de toepassing van dit beginsel is lange ti"d o%streden ge$eest. Door de grotere aandacht voor de bestri"ding van internationale %isdri"ven li"kt dit beginsel in toene%ende %ate door staten te $orden geaccepteerd8 het bescher%ingsbeginsel geeft staten de bevoegdheid inbreuken op de staatsveiligheid of publieke orde strafbaar te stellen. Ko$el terroris%e als vals%unteri" en sa%en!$ering tegen de staat kunnen onder het toepassingsbereik van het bescher%ingsbeginsel vallen8 en het universaliteitsbeginsel cre>ert de bevoegdheid voor staten o% een internationaal erkend %isdri"f onder het nationale strafrecht te brengen. Een dergeli"k %isdri"f hoeft noch in Nederland noch door een Nederlander gepleegd te !i"n o% voor een Nederlandse rechter beoordeeld te $orden.

Een onderdaan van land brengt in land 0 een bom aan bord van een vliegtuig van land ", #aarin zich uitsluitend toeristen en bemanningsleden uit land " bevinden. De bom moet boven land D tot ontploffing gebracht #orden met de bedoeling zoveel mogelijk materiele schade aan te richten en de politieke orde te destabiliseren. Door een verkeerde timing komt de bom boven land E eerder dan gepland tot ontploffing. +ierbij komen alle passagiers en bemanningsleden om het leven. &and 4 beschou#t deze daad als terrorisme en k#alificeert het als een internationaal misdrijf. In de hiervoor beschreven casus kan ieder van de genoe%de staten , ieder op basis van een ander beginsel , rechts%acht over de ver%eende dader clai%en en tot vervolging overgaan. ;ot arrestatie en de tenuitvoerlegging van de opgelegde straf is echter alleen de staat bevoegd $aar de daders !ich daad$erkeli"k bevinden.

-<. )itlevering Cechts%acht bestaat uit drie co%ponenten !ie --#. Indien een staat tot rechtshandhaving arrestatie en*of tenuitvoerlegging van straf# $il overgaan( %oet de desbetreffende persoon !ich op het grondgebied van de staat bevinden. 6taten %ogen hun recht niet handhaven op het grondgebied van andere staten !onder de toeste%%ing van de staat $aarop de verdachte !ich bevindt. Een staat kan dan slechts o% uitlevering ver!oeken. Een verplichting tot uitlevering bestaat niet( ten!i" er een uitleveringsovereenko%st gesloten is. )itleveringsbeginselen )itlevering is vaak gebaseerd op de volgende beginselen' Dubbele cri%inaliteit. De daad %oet in beide landen strafbaar !i"n. 6pecialiteitsbeginsel. Berechting %ag alleen plaatsvinden op basis van het strafbaar feit $aarvoor uitgeleverd is.

&1

Een politiek delict is niet een voor uitlevering vatbaar delict. Fanslagen op staatshoofden !i"n geen politieke delicten Fttentatsklausule# Het Ne bis in idem , beginsel sluit uitlevering uit als sprake is van eerdere vervolging of on%ogeli"kheid tot vervolging. :p basis van specifieke internationale verplichtingen %oeten staten .f uitleveren( .f berechten' aut dedere aut iudicare. Dit beginsel is neergelegd in verschillende verdragen die !ien op de bescher%ing van het luchtverkeer.

25. De Nederlandse rechts%acht Nationaliteits$etgeving De Ci"ks$et op het Nederlanderschap C$ Ned# bepaalt $ie Nederlander is. Het Nederlanderschap $ordt verkregen' o van rechts$ege( bi" kinderen geboren uit een Nederlandse ouder( of gevonden op Nederlands grondgebied( of $aarvan een van de ouders en een van de grootouders het hoofdverbli"f in Nederland hebben derde generatie# art. - C$ Ned#( of door adoptie art. 4 C$ Ned#8 door optie( voor speciale categorie>n vree%delingen art. 1 C$ Ned#8 en door verlening door de 9roon op ver!oek van een vree%deling art. 3 C$ Ned#.

o o

/erlies van de Nederlandse nationaliteit is onder bepaalde voor$aarden ook %ogeli"k art. 12+11 C$ Ned#.

6trafrechteli"ke "urisdictie De o%vang van de $erking van het Nederlandse strafrecht $ordt bepaald in de eerste acht artikelen van het 0etboek van 6trafrecht 6r#. De Nederlandse strafrechteli"ke rechts%acht is gebaseerd op' o o o het territorialiteitsbeginsel art. & 6r#8 het actieve nationaliteitsbeginsel art. 4 6r# %et betrekking tot speciale categorie>n van %isdri"ven8 het passieve nationaliteitsbeginsel. Dit kent het Nederlandse strafrecht alleen voor speciale categorie>n van slachtoffers art. 2 6r#8 het bescher%ingsbeginsel art. 2 6r#8 en het universaliteitsbeginsel art. 2 6r#.

o o

&D

Frt. 3 van het 0etboek van 6trafrecht erkent dat uitoefening van strafrechteli"ke "urisdictie door Nederland beperkt $ordt door internationaalrechteli"ke uit!onderingen

Iunctionele "urisdictie Nederland heeft een territoriale !ee afgekondigd van t$aalf !ee%i"len. /oor de buiten de territoriale !ee vallende %aritie%e gebieden heeft Nederland alleen een e?clusieve econo%ische !one afgekondigd. Een continentaal plat heeft Nederland van rechts$ege.

&3

/II I@@)NI;EI;EN

21. Beperking van territoriale rechts%acht I%%uniteiten beperken de territoriale rechts%acht. Eersonen of !aken die i%%uniteit genieten( kunnen niet $orden onder$orpen aan de rechtspraak en*of rechtshandhaving van de staat $aar !i" !ich bevinden. De belangri"kste i%%uniteitsgerechtigden !i"n' o o o staten8 vertegen$oordigers en !aken van staten8 vertegen$oordigers en !aken van internationale organisaties.

De belangri"kste vor%en van i%%uniteit !i"n' o o o strafrechteli"ke i%%uniteit8 privaatrechteli"ke i%%uniteit8 i%%uniteit van belang.

2&. 6taatsi%%uniteit 6taten genieten i%%uniteit in andere landen. Dit $ordt staats , of soevereine i%%uniteit genoe%d. 6taatsi%%uniteit is een beperkte i%%uniteit( dat $il !eggen' o alleen staats , of overheidshandelingen acte iure imperii# vallen onder de i%%uniteit. De staat handelt in !i"n staatsrechteli"ke hoedanigheid8 co%%erci>le handelingen van staten acte iure gestiones# vallen niet onder de i%%uniteit. De staat handelt in een privaatrechteli"ke hoedanigheid. Hi" nee%t op de!elfde $i"!e deel aan het privaatrechteli"ke rechtsverkeer als natuurli"ke en andere rechts#personen.

De leer van de absolute staatsi%%uniteit ten aan!ien van co%%erci>le handelingen is verlaten. Indien een buitenlandse staat voor de rechter een beroep doet op staatsi%%uniteit( !al de!e %oeten vaststellen of de staat gehandeld heeft in !i"n privaatrechteli"ke of !i"n staatsrechteli"ke hoedanigheid. Dit $ordt door de nationale rechter bepaald aan de hand van' o o de aard van de handeling8 of het doel van de handelingen.

+et klassieke voorbeeld is de aankoop van uniformen voor het leger door een staat. De aard van handeling ,koop- is privaatrechtelijk. +et doel van de handeling ,het kleden van het leger- is publiekrechtelijk.

&<

2-. Ffgeleide i%%uniteiten Net als de staat genieten ook de hoogste vertegen$oordigers van de staat i%%uniteit. De!e i%%uniteit $ordt geacht van de staatsi%%uniteit te !i"n afgeleid. Het absolute karakter van de afgeleide i%%uniteiten $ordt in toene%ende %ate bet$ist. :p basis van recente "urisprudentie en verdragen kan een aantal regels $orden vastgesteld' Kittende staatshoofden( regeringsleiders en %inisters van buitenlandse !aken genieten onder alge%een internationaal recht absolute i%%uniteit in andere staten uitspraak IGH in 9ongo vs. Belgi>#. Het 6tatuut van het Internationaal 6trafhof I==# bepaalt dat vertegen$oordigers van staten geen i%%uniteit genieten voor de in het 6tatuut o%schreven %isdri"ven art. &D lid & statuut I==#. Het 6tatuut $i"kt hier af van het internationale ge$oonterecht. /oor%alige vertegen$oordigers van staten genieten een functionele i%%uniteit. Na afloop van hun a%btsperiode kunnen !i" onder o%standigheden berecht $orden voor internationaal erkende %isdri"ven. De!e vallen niet onder handelingen ter uitvoering van aan het a%bt gerelateerde taken de Einochet , !aak#. :orlogsschepen en andere niet , co%%erci>le# schepen die toebehoren aan de staat genieten absolute i%%uniteit in de havens( binnen$ateren en territoriale !ee van de kuststaat.

22. Diplo%atieke i%%uniteiten Diplo%atieke %issies $orden als nood!akeli"k ervaren voor het onderhouden van de betrekkingen tussen staten. Het recht in!ake diplo%atieke betrekkingen is een van de klassieke leerstukken van het internationale recht. De belangri"kste regels in!ake de i%%uniteit van diplo%atieke vertegen$oordigers !i"n te vinden in het 0eens /erdrag in!ake Diplo%atiek /erkeer uit 1<11 en het internationaal ge$oonterecht. Diplo%atieke i%%uniteiten $orden verleend door de ontvangende staat( nadat de!e toegeste%d heeft in de benoe%ing van de a%bassadeur van de !endende staat art. 2 /erdrag in!ake Diplo%atiek /erkeer#. Diplo%atieke i%%uniteiten houden in dat' o diplo%aten en hun ge!insleden in het geheel niet strafrechteli"k vervolgd kunnen $orden. Erivaat , en ad%inistratiefrechteli"ke handelingen kunnen slechts in beperkte %ate tot rechts!aken leiden koop en verkoop van onroerend goed en co%%erci>le activiteiten door diplo%aten !i"n uitgesloten# art. &< "o. -1 /erdrag in!ake Diplo%atiek /erkeer#8 technisch en ad%inistratief personeel de!elfde strafrechteli"ke i%%uniteit genieten. Erivaatrechteli"ke en ad%inistratiefrechteli"ke i%%uniteit geldt voor de!e categorie van personen echter alleen als !i" handelingen verrichten ter uitoefening van hun functie art.

-5

-D lid & /erdrag in!ake Diplo%atiek /erkeer#8 o o diplo%atieke post en correspondentie niet %ogen $orden gecontroleerd art. &D /erdrag in!ake Diplo%atiek /erkeer#8 het a%bassadegebou$ en de a%bassadeurs$oning niet !onder toeste%%ing %ogen $orden betreden art. && "o. -5 /erdrag in!ake Diplo%atiek /erkeer#8 en diplo%aten vri"gesteld !i"n van lokale belastingheffing art. &- "o. -2 /erdrag in!ake Diplo%atiek /erkeer#.

Diplo%atieke i%%uniteiten houden een handhavingsverbod in. Het nationale recht bli"ft onver%inderd gelden( !o$el op het a%bassadeterrein als voor het diplo%atiek personeel. Let opN een a%bassade is dus gHHn buitenlandse grondgebied en diplo%atiek personeel %oet !ich aan de $etten van de gaststaat houden.

Een ambassademede#erker die vanuit de ambassade op een groep demonstranten schiet, begaat een strafbaar feit naar het recht van het gastland. Diplomatieke immuniteit verbiedt echter arrestatie en rechtsvervolging. De diplomatieke post mag niet #orden onderzocht op vuur#apens en een verlaten ambassadegebou# #ordt slechts onderzocht in bijzin van een buitenlandse diplomaat.

Ffstand doen van i%%uniteit Een staat kan op verschillende $i"!en afstand doen van i%%uniteit' o o /mpliciet. :p basis van het voeren van ver$eer in een rechts!aak kan $orden aangeno%en dat er geen beroep $ordt gedaan op i%%uniteit. EApliciet. Dit gebeurt op basis van een for%ele rechts#handeling $aiver of i%%unitA# door de staat van de diplo%aat art. -& /erdrag in!ake Diplo%atiek /erkeer#.

Fls er afstand $ordt gedaan van i%%uniteit kan een diplo%aat strafrechteli"k $orden vervolgd of $orden gedaagd in een civielrechteli"ke of ad%inistratiefrechteli"ke procedure. /oor de tenuitvoerlegging van het vonnis %oet af!onderli"k afstand van i%%uniteit $orden gedaan.

)it$i"!en van diplo%aten

De ontvangende staat kan' o o HHn of %eer leden van de a%bassadestaf uit$i"!en persona non grata verklaren# art. < lid 1 /erdrag in!ake Diplo%atiek /erkeer#8 of de diplo%atieke betrekkingen geheel verbreken of opschorten.

De!e %aatregelen $orden niet alleen gehanteerd bi" conflicten over het gedrag van diplo%aten. Fange!ien geen ban beide %aatregelen in stri"d %et het internationale recht is( kunnen !e daaro% ook o% politieke redenen

-1

geno%en $orden. In het geval van het verbreken van de diplo%atieke betrekkingen of het uit$i"!en van diplo%atiek personeel %oeten betrokken diplo%aten in staat $orden gesteld het gastland te verlaten.

/III. 6;FF;6FFN6ECF9ELIG9HEID

24. 6taatsaansprakeli"kheidsrecht

De belangri"kste regels op het gebied van staatsaansprakeli"kheid !i"n neergelegd in de ont$erpartikelen in!ake staatsaansprakeli"kheid. Het ont$erp bevat t$ee soorten regels' o gecodificeerde ge$oonterechteli"ke regels. De!e regels cre>ren verplichtingen voor staten( o%dat !i" tot het internationale ge$oonterecht behoren8 nieu$e regels. De!e !i"n ont$ikkeld en gefor%uleerd door de /N =o%%issie voor internationaal recht. Er is sprake van rechtsont$ikkeling. Nieu$e regels $orden door veel staten als progressief ervaren. Ke !i"n niet bindend( o%dat het niet gaat o% ge$oonterechteli"ke en verdragsregels.

Het ont$erp concentreert !ich op de alge%ene voor$aarden voor en de gevolgen van staatsaansprakeli"kheid. De traditionele regels van staatsaansprakeli"kheid d.$.!. regels betreffende de behandeling van buitenlandse rechts#personen# !i"n niet e?pliciet opgeno%en in het ont$erp.

21. De internationale onrecht%atige daad

6taatsaansprakeli"kheid ontstaat uit een internationale onrecht%atige daad art. 1 :nt$erp 6taatsaansprakeli"kheid#. Een internationale onrecht%atige daad kan $orden gedefinieerd als een handelen of nalaten van een staat dat o o aan de staat kan $orden toegerekend( en een schending vor%t van een internationale verplichting van die staat art. & :nt$erp 6taatsaansprakeli"kheid#.

;oerekening

Een gedraging kan aan een staat $orden toegerekend als het een handeling of nalaten betreft van'

-&

organen %et $etgevende( uitvoerende( rechtsprekende of andere bevoegdheden. Een staat kan !ich niet ter rechtvaardiging beroepen op de !elfstandigheid of onafhankeli"kheid van staatsorganen.

Een rechterlijk vonnis, een besluit van lagere overheden of een publiekrechtelijk lichaam kan leiden tot de aansprakelijkheid van een staat.

een groep# personen die door de staat erkend of beOnvloed $orden. Dit hoeven geen a%btenaren of functionarissen van de staat te !i"n.

De actie van een groep studenten als in 1:;: in /ran kan tot aansprakelijkheid leiden.

bevri"dingsbe$egingen. Fansprakeli"kheid ontstaat op het %o%ent dat de bevri"dingsbe$eging de regerings%acht overnee%t of een nieu$e staat cre>ert.

Cuid 7 frika kan #orden aangesproken op de onrechtmatige daden van het N"

burgers. Een staat heeft een internationale !orgvuldigheidsplicht due diligence#. Dit houdt in dat redeli"ker$i"s voor!ienbare schade aan de eigendo%%en van andere staten of vree%delingen %oet $orden voorko%en. Fls de!e verplichting $ordt geschonden( ontstaat aansprakeli"kheid.

ls een massale demonstratie tegen een bepaald land #ordt aangekondigd, moeten staten maatregelen nemen om de ambassade te beschermen. Ongeregeldheden zijn voorzienbaar.

6chending van internationaal recht

Er is sprake van een schending van internationaal recht als het handelen van een staat niet in overeenste%%ing is %et $at door een geldende verplichting ge>ist $ordt. De oorsprong van de verplichting is net als het karakter van de inbreuk irrelevant. Een internationale onrecht%atige daad kan voortduren in de ti"d voor !over de feiteli"ke en*of rechtsgevolgen van een onrecht%atige handeling niet ongedaan !i"n ge%aakt.

--

2D. :%standigheden die de onrecht%atigheid $egne%en

De onrecht%atigheid van een toerekenbare schending van een verplichting kan onder o%standigheden $orden $eggeno%en. Een staat kan een !estal o%standigheden aanvoeren' %oestemming. Fls de gelaedeerde staat heeft toegeste%d in een specifieke gedraging( kan de!e nooit tot aansprakeli"kheid leiden. Celfverdediging. De onrecht%atigheid $as het gevolg van een op !ich recht%atige uitoefening van het recht op !elfverdediging. %egenmaatregel. De schending vor%t een %aatregel tegen een eerdere schending van een verplichting van de gelaedeerde staat. Het recht van staten o% tegen%aatregelen te ne%en $ordt in het ont$erp niet onvoor$aardeli"k geaccepteerd. :p dit terrein is sprake van een rechtsont$ikkeling die so%%ige staten te ver gaat en andere niet ver genoeg. Overmacht force %a"eur# kan $orden aangevoerd als de staat de verplichting niet kan uitvoeren( van$ege een onvoor!ienbare en onbeheersbare gebeurtenis. Het kan $el !i"n dat er een risico , aansprakeli"kheid rust op de staat. 0escherming( als dit gericht is op het bescher%en van het eigen leven van de handelende persoon of het leven van anderen#. Noodzaak. De!e uit!onderli"ke o%standigheid %ag slechts $orden aangevoerd als een handeling nood!akeli"k is voor het bescher%en van een $e!enli"k belang tegen een ernstig en dreigend gevaar. Daarnaast %ag nood!akeli"ke handeling geen inbreuk vor%en op een $e!enli"k belang van een andere staat.

23. Herstel en nako%ing

De gelaedeerde staat kan eisen dat' o o o o de geschonden verplichting %aterieel $ordt nageko%en8 het onrecht%atig handelen of nalaten $ordt be>indigd8 garanties $orden geboden dat geen herhaling optreedt8 de %ateriele en i%%ateri>le schade volledig $ordt hersteld8

Herstel kan op verschillende $i"!en plaatsvinden' o de rechthebbende $ordt feiteli"k en *of "uridisch teruggebracht in de oorspronkeli"ke toestand restitutio in integru%#.

-2

Een co%pensatoire schadevergoeding $ordt betaald co%pensation#. Dit kan slechts voor een op geld $aardeerbare en vaststelbare schade inclusief vastgestelde $instderving voor !over de schade niet hersteld is door restitutio in integru%. Er vindt genoegdoening satisfaction# plaats. /oor !over de schade niet hersteld kan $orden door restitutio in integru% of co%pensatoire schadevergoeding kan een andere $i"!e van genoegdoening $orden ge>ist. Dit kan !o$el een erkenning van de schending van de internationale verplichting !i"n( als het aanbieden van for%ele verontschuldigingen of het betuigen van spi"t.

2<. Diplo%atieke bescher%ing

Diplo%atieke bescher%ing %ag niet $orden ver$ard %et diplo%atieke i%%uniteit Diplo%atieke bescher%ing $ordt uitgeoefend door staten ten behoeve van hun onderdanen of rechtspersonen van $ie de rechten geschonden !i"n in het buitenland. De staat doet dit uit eigen hoofde en heeft een discretionaire bevoegdheid( dat $il !eggen onderdanen kunnen geen diplo%atieke bescher%ing eisen en er ook geen afstand van doen. Een staat kan diplo%atieke bescher%ing uitoefenen als voldaan is aan een aantal vereisten' o Er %oet sprake !i"n van een onrecht%atige behandeling. Er bestaan t$ee opvattingen ten aan!ien van de vraag hoe vree%delingen behandeld %oeten $orden' National treat%ent( dat $il !eggen de behandeling van vree%deling is geli"k aan de behandeling van eigen onderdanen. International %ini%u% standard( dat $il !eggen de behandeling van vree%delingen in overeenste%%ing %et internationaal afgesproken nor%en.

Door de erkenning van internationale %ensenrechten is de controverse tussen beide opvattingen achterhaald $at de behandeling van burgers van andere staten betreft.

Nationalisering van eigendo% heeft plaatsgevonden in stri"d %et internationale nor%en' Het alge%een nut %oet gediend $orden Discri%inatie is verboden

-4

Er %oet on%iddelli"k een re>le schadevergoeding betaald $orden in gangbare valuta pro%pt( adeLuate and effective#. Flle lokale rechts%iddelen %oeten !i"n uitgeput de local re%edies rule#( ten!i" duideli"k is dat het gebruik van lokale rechts%iddelen niet %ogeli"k of niet effectief is.

Dit kan zich voordoen als de betrokken persoon is uitge#ezen en niet meer mag terugkeren of als nationale rechters claims van buitenlanders in een standaardprocedure af#ijzen.

IP. GE6=HILLENBE6LE=H;ING

45. Flge%ene en bi"!ondere regels 6taten !i"n verplicht hun geschillen op een vreed!a%e $i"!e te beslechten. De!e alge%ene ge$oonterechteli"ke verplichting is uitge$erkt in' o o internationale verdragen( !oals het /N Handvest art. &'- "o.-/NH#8 resoluties van de Flge%ene /ergadering van de /N( !oals' de Declaration on principles of /nternationaal &a# "oncerning 4riendly !elations and "ooperation ,resolutie .(.?-D en de 3anilla Declaration on the $eaceful *ettlement of /nternational Disputes ,!esolutie 2;E1<-

regionale verdragen( !oals het /erdrag van Bogota in!ake /reed!a%e Geschillenbeslechting 1<23#.

9eu!evri"heid en inste%%ing !i"n de leidende beginselen in internationale geschillenbeslechting. /erplichte geschillenbeslechting vor%t een uit!ondering. Internationale geschillenbeslechting $ordt geken%erkt door de volgende sa%enhangende ont$ikkelingen' o o o 4ragmentatie. Elke internationale organisatie en elk verdragsregi%e kennen een eigen geschillenbeslechtingsprocedure Institutionalisering. Niet , "uridische %ethode van geschillenbeslechting $orden vastgelegd in verdragen . /erbi"!ondering. Nieu$e procedures $orden ont$ikkeld en nieu$e tribunalen opge!et voor bi"!ondere gevallen.

41. Diplo%atieke %ethoden Diplo%atieke %ethoden !i"n fle?ibeler en %inder procedureel dan arbitrage en rechtspraak.

-1

De!e alternatieve geschillenbeslechtings%ethoden !i"n in een aantal verdragen en organisaties gefor%aliseerd en geOnstitutionaliseerd. De uitko%st is niet bindend. De volgende diplo%atieke %ethoden kunnen $orden onderscheiden' o Onderhandelingen. Er is gHHn betrokkenheid van een derde parti". Hierdoor $ordt het verloop van het onderhandelingsproces uitsluitend bepaald door de onderhandelende parti"en. 6oede diensten. De derde parti" is passief en dient als co%%unicatiekanaal. 0emiddeling. De derde parti" is actief en draagt bi" aan de oplossing van het geschil. Onderzoek. De derde parti" stelt feiten vast en rapporteert. "onciliatie. De derde parti" for%uleert een voorstel dat %oet leiden tot de beslechting van het geschil.

o o o o

/eel arbitrage , en rechts!aken $orden voorafgegaan door HHn of %eerdere van de!e %ethoden.

4&. Internationale arbitrage Frbitrage kan !o$el ad hoc als geOnstitutionaliseerd !i"n. De invloed op de procedure en de keu!evri"heid ten aan!ien van arbiters nee%t af naar%ate arbitrage %eer geOnstitutionaliseerd is. Het arbitrale vonnis is bindend voor de parti"en. Frbitrages kunnen( gelet op de betrokken parti"en( $orden gek$alificeerd als' o publiekrechtelijke arbitrages tussen staten#. Ceeds in 13<< is het !ogenoe%de Eer%anente Hof van Frbitrage E=IF# opgericht. De!e instelling voor!iet in een secretariaat( een li"st van %ogeli"ke arbiters en rui%teli"ke faciliteiten. Het E=IF !etelt in het /redespaleis in Den Haag8 privaatrechtelijke of commerci@le arbitrages tussen privaatrechteli"ke parti"en#8 ge%engde arbitrages tussen een staat of een internationale gouverne%entele organisatie en een privaatrechteli"ke parti"#. Geschillen over overeenko%sten tussen staten en onderne%ingen $orden vaak onder$orpen aan internationaal recht. /oor investeringsgeschillen door staten is een verdrag gesloten dat voor!iet in een Internationaal =entru% voor de Beslechting van Investeringsgeschillen I6=ID#.

o o

:ok arbitrage tussen 6oedan en het 6oedanees /olksbevri"dings Leger voor het Eer%anente Hof van Frbitrage valt in de!e categorie. :% een veelheid van "uridische clai%s te kunnen beslechten( $orden vaak !ogenoe%de %i?ed clai%s tribunals opge!et. Door de!e tribunalen kunnen in beginsel !o$el publiekrechteli"ke als privaatrechteli"ke en

-D

ge%engde !aken beslecht $orden. Cecente voorbeelden !i"n het in 1<31 opge!ette Iran , )nited 6tates =lai%s ;ribunal en de in &555 opgerichte Eritrea , Ethiopia =lai%s =o%%ission.

4-. Het Internationaal Gerechtshof IGH# Het IGH $ordt beschou$d als het prototApe van geOnstitutionaliseerde geschillenbeslechting. Het IGH heeft een aantal specifieke ken%erken. Het IGH is het pri%aire rechterli"ke orgaan van de /N. De lidstaten van de /N !i"n parti" bi" het 6tatuut van het IGH. 6taten !i"n niet verplicht de rechts%acht van het IGH te aanvaarden art. <& /N Handvest#. Het IGH heeft een per%anent karakter. Het rechteli"ke college telt vi"ftien rechters. Earti"en die niet vertegen$oordigd !i"n in het college kunnen een !ogenoe%de rechter ad hoc aan$i"!en. De rechters vertegen$oordigen de voornaa%ste rechtstelsels en $orden geko!en voor %ini%aal negen "aar door de Flge%ene /ergadering van de /N in sa%en$erking %et de /N /eiligheidsraad. Het IGH heeft een dubbele taak' o o Cechtspreken( dat $il !eggen het $i"!en van vonnissen in interstateli"ke geschillen. Het uitbrengen van advie!en in "uridische k$esties op ver!oek van een /N , orgaan advisory opinion#.

De procedures liggen vast in het 6tatuut en de rules of procedures van het IGH. De uitspraak in geschillen is bindend art. <2 /N Handvest#.

De rechts%acht van het IGH Het Hof heeft gHHn verplichte rechts%acht. Fanvaarding van de rechts%acht van het Hof kan door %iddel van' een compromis. Dit is een bilaterale overeenko%st $aarbi" de parti"en bi" de overeenko%st ge!a%enli"k de rechts%acht van het Hof erkennen voor dat ene specifieke geval en een geschil voorleggen aan het Hof8 een compromissoire clausule. Dit is een geschillenbeslechtingsclausule in een bi , of %ultilaterale overeenko%st op basis $aarvan een staat unilateraal een geschil aanhangig kan %aken bi" het Hof8 het afleggen van een verklaring $aarin de rechts%acht van het Hof een!i"dig $ordt aanvaard ten aan!ien van elke staat die het!elfde doet. Fan de!e verklaring kunnen echter voorbehouden gekoppeld $orden( $aardoor het beoogde resultaat een sAstee% van verplichte internationale rechts%acht# niet $ordt bereikt( o%dat te%porele en %ateriele beperkingen aan de rechts%acht van het IGH gesteld kunnen $orden. Fange!ien het facultatieve clausulesAstee% op $ederkerigheid is gebaseerd( $ordt het sAstee% dus uitgehold8 een feitelijke gedraging $aaruit kan $orden afgeleid dat de rechts%acht $ordt aanvaard foru% prorogatoru%#.

-3

De interstateli"ke procedure Kodra een !aak is aangebracht( beginnen de voorbereidingen voor de behandeling van de hoofd!aak. Nadat de !aak is aangebracht kunnen preli%inaire be!$aren $orden opge$orpen. De!e be!$aren kunnen betrekking hebben op' o de bevoegdheid van het IGH. De!e bevoegdheid ontbreekt als er geen specifieke rechtsbasis bestaat of een ge%aakt voorbehoud van toepassing is8 de ontvankeli"kheid van de eisende staat. Een staat is niet ontvankeli"k als er bi"voorbeeld geen aantoonbaar "uridisch# belang is( de lokale rechts%iddelen niet !i"n uitgeput of diplo%atieke bescher%ing niet %ag $orden uitgeoefend.

Fls de rechts%acht van het Hof $ordt bet$ist' o $ordt de procedure in de hoofdzaak geschorst( dat $il !eggen dat het Hof !ich eerst %oet uitspreken over !i"n bevoegdheid( voordat verder kan $orden gegaan in de hoofd!aak8 $orden voorlopige voorzieningen gevraagd. De!e kunnen $orden geno%en als de rechten van de staat on%iddelli"ke bescher%ing verdienen. $orden interventieverzoeken ingediend. 6taten %oeten aantonen dat !e geraakt $orden in een "uridisch belang door een %ogeli"ke uitspraak.

De uitspraak Het IGH spreekt een vonnis uit bi" %eerderheid van ste%%en. De uitspraak is %et redenen o%kleed. De %eningen van rechters %et een dissenting opinion !i" die tot de %inderheid behoren# en rechters %et een separate opinion !i" die o% andere redenen dan ver%eld in de uitspraak tot de %eerderheid behoren# $orden bi" de uitspraak gevoegd. ;egen de uitspraak is geen hoger beroep %ogeli"k. Een uitspraak kan onder de aandacht van de /eiligheidsraad $orden gebracht of leiden tot een ver!oek o% interpretatie en*of her!iening.

De adviesprocedure :p ver!oek van de Flge%ene /ergadering( de /eiligheidsraad of andere ge%achtigde /N , organen en organisaties kan het IGH een advies geven over specifieke "uridische vragen dan $el k$esties( als het gebruik van nucleaire $apens( de bou$ van een %uur in be!et Ealesti"ns gebied en de ged$ongen sluiting van een EL: , kantoor in Ne$ Mork. De uitspraken in een adviesprocedure !i"n niet bindend. 42. Het internationaal ;ribunaal voor het Cecht van de Kee I;L:6# Het I;L:6 is in 1<<1 opgericht in het kader van het /N /erdrag in!ake het

-<

Cecht van de Kee. Het ;ribunaal !etelt in Ha%burg en telt &1 rechters. De procedure kan $orden vergeleken %et die van het IGH. De rechts%acht van het ;ribunaal !iet in de eerste plaats op de interpretatie en toepassing van het /N /erdrag in!ake het Cecht van de Kee. Daarnaast !i"n er in een !estal verdragen geschillenbeslechtingclausules opgeno%en die naar het I;L:6 ver$i"!en. /oor geschillen over beslissingen van de Internationale Keebode% Futoriteit is een speciale 9a%er opgericht. Het ;ribunaal kan besluiten !aken in ka%ers te behandelen.

44. De panelprocedures van de 0ereldhandelsorganisatie 0;:# Het huidige 0;:+ geschillenbeslechtingssAstee% vindt !i"n oorsprong in de onder de GF;; General Fgree%ent on ;ariffs and ;rade# bestaande panelprocedure. Het is uitge$erkt in de Dispute 6ettle%ent )nderstanding. De!e bi"lage bi" het 0;: , verdrag voor!iet in een drietal organen' De Dispute 6ettle%ent BodA D6B#. De D6B bestaat uit vertegen$oordigers van alle 0;:+ lidstaten. Dit orgaan heeft de bevoegdheid o%' o o o o panels op te !etten8 panel , en Fppelate BodA , rapporten aan te ne%en8 toe!icht te houden op de i%ple%entatie van de rapporten8 het ne%en van tegen%aatregelen te autoriseren.

Eanels. De!e beoordelen in eerste aanleg het geschil. Eanels $orden per geschil sa%engesteld. Hun conclusie %oet het D6B in staat stellen een aanbeveling te doen dan $el een besluit in het geschil te ne%en. Eaneelrapporten hebben geen precedent$erking. De!e rapporten vor%en $el een deel van het 0;: , acLuis. De Fppelate BodA. Dit orgaan beoordeelt op ver!oek van een van de parti"en het paneelrapport in hoger beroep. In beroep %ogen slechts rechtsvragen en vragen over de "uridische interpretatie gesteld $orden.

In 1<<3 dienden de /6 een klacht in tegen Nederland $egens het verlenen van verboden e?portsubsidies.

De procedure

In 0;: , paneelprocedure kan een aantal fasen $orden onderscheiden'

De onderzoeksfase. Nadat het panel in overleg is sa%engesteld( onder!oekt het de klacht.

25

De interim revie# stage. In de!e fase legt het panel !i"n beschri"ving van het geschil en de interi% , conclusies voor aan de parti"en voor co%%entaar. De eindrapportage. Het eindrapport $ordt aan de D6B en de parti"en gestuurd. De parti"en kunnen in beroep gaan tegen de conclusies van het paneel. Het beroep. De Fppelate BodA beoordeelt de !aak in beroep. De implementatiefase. De D6B nee%t het panel , of Fppelate BodA , rapport aan. De verlie!ende parti" geeft aan hoe !i" het rapport !al i%ple%enteren. Fls er een geschil ri"st over de i%ple%entatie( kan de D6B het ne%en van tegen%aatregelen toestaan. Hiertegen staat de %ogeli"kheid van arbitrage open.

41. Het Inspection Eanel van de 0ereldbank

In 1<<- heeft de 0ereldbank een procedure gecre>erd o% betrokken individuen en non , gouverne%entele organisaties in de gelegenheid te stellen een klacht in te dienen tegen een bepaald pro"ect. Daarbi" %oet $orden gesteld dat het beleid en de procedures van de 0ereldbank geschonden !i"n. Het /nspection $anel bestaat uit drie panelleden. Een panelprocedure bestaat uit drie fasen' Het onder!oek in eerste aanleg. :p basis hiervan adviseert het panel de Board of Directors al dan niet een nader onder!oek in te stellen. De Board heeft een discretionaire bevoegdheid de aanbeveling over te ne%en of te ver$erpen. In het eerste geval $ordt de klacht terugver$e!en naar het panel. Het onder!oek. Het Inspection Eanel heeft vergaande bevoegdheden o% infor%atie te ver!a%elen. De besluitvor%ing. :p basis van het eindrapport van het Inspection Eanel nee%t de Board een uiteindeli"ke beslissing. Flle rapporten( aanbevelingen en besluiten !i"n openbaar.

4D. Nederland en internationale geschillenbeslechting

Behalve Nederland het gastland is voor belangri"ke internationale geschillenbeslechtingsinstantie is het ook betrokken ge$eest# bi" internationale procedures.

Nederland en het Internationaal Gerechtshof

21

Nederland heeft de verplichte rechts%acht van het IGH aanvaard voor alle geschillen $elke ontstaan !i"n# na 4 augustus 1<&1( %et uit!ondering van geschillen ten aan!ien van $elke de parti"en !i"n overeengeko%en de!e geschillen bi" uitsluiting van het Hof te !ullen onder$erpen aan een andere geschillenbeslechtingsprocedure. In de volgende !aken $as of is Nederland betrokken' Nederland heeft K$eden voor het IGH gedaagd voor het voogdi"schap over een kind. In dit geval oefende Nederland diplo%atieke bescher%ing uit 1<43#. Nederland heeft %et Belgi> een geschil over de grens tussen Baarle , Nassau en Baarle+ Duc voorgelegd aan het IGH 1<4<#. Duitsland en Nederland hebben een geschil over de afbakening van het continentaal plat tussen beide landen voorgelegd aan het IGH 1<1<#. In 1<<< heeft 6ervi> , @ontenegro een klacht ingediend tegen Nederland voor !i"n betrokkenheid bi" de NF;: , bo%barde%enten op dit land.

Frbitrage

Nederland is onder andere betrokken ge$eest# bi" arbitrage!aken( !oals' de Island of Eal%as , !aak 1<&3#. Het betrof het be!it van een gebied dat door de /6 $erd bet$ist8 de IG!erenri"n , !aak &552#( over het onderhoud , en de financiering , van een spoorli"n $aarvan Belgi> op basis van verdragen gebruik %ag %aken8 en de !aak tussen Nederland en Irankri"k betreffende de uitgaven in het kader van het verdrag ter bescher%ing van de Ci"n tegen chloriden &554#.

P. IN;ECNF;I:NFLE CE=H;6HFNDHF/ING

43. 9en%erken van internationale rechtshandhaving

Het handhaven van internationaal recht $ordt geken%erkt door' het ontbreken van een centrale ge!agsdrager. 6taten %oeten hun rechten( $anneer de!e geschonden !i"n( !elf handhaven8

2&

de recht%atigheid van eigenrichting. Dat $il !eggen dat staten individueel en collectief niet , %ilitaire d$ang%aatregelen kunnen ne%en. =ollectieve %aatregelen $orden vaak geno%en in het kader van internationale organisaties. het bestaan van een alge%een ge$eldsverbod. )it!onderingen !i"n' o o !elfverdediging art. 41 /N Handvest#8 en toeste%%ing van de /N /eiligheidsraad art. 2& /N Handvest#.

4<. Cetorsie%aatregelen

Cetorsie%aatregelen !i"n recht%atig. Het ne%en van retorsie%aatregelen is een onvriendeli"ke daad. Cetorsie%aatregelen kunnen !ich richten tegen !o$el onrecht%atig als onvriendeli"k gedrag van andere staten. De %eeste d$ang%aatregelen vallen in de categorie retorsie.

+et terugroepen of uit#ijzen van ambassadeurs, het afbreken van onderhandelingen, het boycotten van bijeenkomsten en het uitvaardigen van strengere visumeisen zijn voorbeelden van onvriendelijke, maar rechtmatige maatregelen.

15. Cepresaille%aatregelen

Cepresailles ook $el tegen%aatregelen of counter%easures genoe%d# vor%en een schending van HHn of %eer verplichtingen "egens een andere staat. De onrecht%atigheid van represailles $ordt $eggeno%en als aan een aantal voor$aarden is voldaan art. 2<+42 :nt$erp 6taatsaansprakeli"kheid#' De tegen%aatregel %oet een reactie !i"n op een daaraan voorafgaande onrecht%atige daad. De tegen%aatregel %oet proportioneel !i"n. Bi" de vaststelling van de proportionaliteit %oet $orden gelet op de ernst van de onrecht%atige daad en de geschonden rechten in k$estie. De %aatregel %oet $orden opgeheven !odra de onrecht%atige daad $ordt be>indigd. De %aatregel %ag dus geen straffend karakter hebben. ;egen%aatregelen %ogen niet in stri"d ko%en %et verplichtingen die voortvloeien uit d$ingend internationaal recht( hu%anitair recht en*of diplo%atieke betrekkingen.

2-

+et bevriezen van de banktegoeden van een buitenlandse staat en het niet uitvoeren van ,#ederkerige- verdragsverplichtingen zijn voorbeelden represaillemaatregelen.

11. =ollectieve %aatregelen

:prichtingsverdragen van internationale organisaties kunnen voor!ien in een bevoegdheid tot het ne%en van collectieve %aatregelen ook $el sancties genoe%d#. Een schending van het %ateriele of institutionele recht van die organisatie door een lidstaat leidt dan tot het ontne%en van rechten of tot het ne%en van sancties. Het /N Handvest kent verschillende %aatregelen schendingen van het /N , recht' Lidstaten die voortdurend de beginselen van het Handvest schenden kunnen uit de /N $orden ge!et art. 1 /N Handvest#. Lidstaten die een contributieachterstand hebben van %ini%aal t$ee "aar kan het ste%recht $orden ontno%en art. 1< /N Handvest#. ;egen staten en andere internationale entiteiten die een bedreiging vor%en voor de internationale vrede en veiligheid kunnen %ilitaire en niet , %ilitaire %aatregelen $orden geno%en onder hoofdstuk D van het /N Handvest :ptreden %et betrekking tot bedreiging van de vrede( verbreking van de vrede en daden van agressie#.

Econo%ische %aatregelen door de /N /eiligheidsraad

De /N /eiligheidsraad kan lidstaten van de /N verplichten d$ang%aatregelen te ne%en o% bindende besluiten van de /eiligheidsraad uit te voeren dan $el kracht bi" te !etten. De!e %aatregelen kunnen onder %eer leiden tot het geheel of gedeelteli"k verbreken van de econo%ische betrekkingen( als%ede van de spoor + ( !ee + ( lucht +( post + ( telegraaf , en radioverbindingen( en het afbreken van diplo%atieke betrekkingen art. 2& /N Handvest#.

PI. HE; GEBC)I9 /FN @ILI;FIC GE0ELD

De recht%atigheid van het gebruik van %ilitair ge$eld %oet op basis van t$ee verschillende rechtsgrondslagen $orden beoordeeld. :p de eerste plaats %oet

22

$orden vastgesteld of er %ilitair ge$eld %ag $orden gebruikt het ius ad bellu%#.

1&. Het ge$eldsverbod

Frt. & lid 2 van het /N Handvest verbiedt het dreigen %et en gebruik van ge$eld tegen de territoriale integriteit of politieke onafhankeli"kheid van een staat of op enige andere $i"!e niet in overeenste%%ing %et de doeleinden van de /N. Dit verbod $ordt ge!ien als een codificatie van d$ingend ge$oonterecht. Het ge$eldsverbod is verder uitge$erkt in de /erklaring in!ake /riendschappeli"ke Betrekkingen 1<D5# en de /erklaring in!ake de Definitie van Fgressie 1<D2#.

1-. )it!onderingen op het ge$eldsverbod

Het /N Handvest staat slechts t$ee for%ele uit!onderingen toe op het alge%ene ge$eldsverbod' =ollectieve# !elfverdediging art. 41 /N Handvest#. Een staat %ag !ich eventueel bi"gestaan door andere staten# verdedigen tegen een ge$apende aanval van een andere staat. Daarvoor geldt een aantal voor$aarden' o Er %oet een ge$apende aanval ar%ed attack # hebben plaatsgevonden. Fnticiperende !elfverdediging is verboden. 0elke daad als ge$apende aanval kan $orden beschou$d( is o%streden. Het in !elfverdediging gebruikte ge$eld %oet proportioneel !i"n aan de aanval en gericht op het terugdri"ven van de aanvaller. Kelfverdediging %oet aan de /N /eiligheidsraad ge%eld $orden. Kelfverdediging %oet $orden be>indigd !odra de /eiligheidsraad de %aatregelen geno%en heeft $elke nood!akeli"k !i"n o% de internationale vrede en veiligheid te $aarborgen. 0elke %aatregelen als nood!akeli"k %oeten $orden beschou$d( is o%streden.

o o o

Een %andaat van de /eiligheidsraad enforce%ent action# art. 2& /N Handvest#. De /N /eiligheidsraad kan aan staten de bevoegdheid verlenen %ilitair ge$eld te gebruiken( nadat de /eiligheidsraad heeft vastgesteld dat' o er sprake is van een bedreiging van of inbreuk op de internationale vrede en veiligheid of van een daad van agressie art. -< /N Handvest#8 de!e situatie voortduurt.

24

De vraag of en zo ja #elk mandaat de VN Veiligheidsraad verleend heeft, kan op basis van de tekst van de betreffende resolutie op verschillende manieren #orden beant#oord. De vraag of de deelname van Nederlandse militaire en legeronderdelen op /rak in .<<2 rechtmatig #as, is voorgelegd aan een onafhankelijke commissie #elke onderzoek doet F naar de voorbereiding en politiek steun van Nederland aan de inval in /rak in de periode zomer .<<. tot zomer .<<2G.

:%streden uit!onderingen op het ge$eldsverbod

Naast de hiervoor beschreven uit!onderingen bestaat er een t$eetal %inder alge%een erkende uit!onderingen $aaraan regel%atig door staten $ordt gerefereerd ter rechtvaardiging van het gebruik van %ilitair ge$eld' Het bevri"den of bescher%en van onderdanen in het buitenland. De in!et van %ilitairen in het buitenland ter bescher%ing van onderdanen is niet onge$oon. In burgeroorlogen en bi" gi"!elingsactie kie!en staten vaak voor een %ilitaire oplossing. Een dergeli"ke in!et van %ilitaire is geen recht%atige uitoefening van het recht op !elfverdediging en een schending van de territoriale integriteit van de andere staat. Hu%anitaire interventie $ordt door so%%ige beschou$d als een gerechtvaardigde in!et van %ilitaire %iddelen in het buitenland ten behoeve van een deel# van de bevolking aldaar. De kans op %isbruik en selectief gebruik van dit %iddel is groot. De in!et van %ilitaire %iddelen %et een beroep op de hu%anitaire situatie $ordt daaro% door de %eeste auteurs !eer kritisch beoordeeld.

6rondslag voor militair ingrijpen

&$ali#i"atie (el#verdediging )es"herming burgers *andaat Veiligheidsraad *andaat Veiligheidsraad *andaat Veiligheidsraad

'e$eld tegen Frgentini> Grenada Irak 6o%ali> C$anda

O! basis van Frt. 41 /N Handvest /6 , besluit /C res. 1D3 /C res. D<2 /C resp. <&<

Jaar 1<3& 1<32 1<<5 1<<& 1<<2

21

Humanitaire interventie

6ervi>

NF/: , besluit

1<<<

12. /N , vredesoperaties

De /N , vredesoperatie peacekeeping# verschilt van %ilitaire d$ang%aatregelen enforce%ent action# onder art. 2& van het /N Handvest op de volgende punten' De verdragsrechteli"ke rechtsbasis ontbreekt. /N , vredesoperaties hebben !ich op basis van /N , prakti"k ont$ikkeld. 6tationering van een vredes%acht is afhankeli"k van de inste%%ing door de betrokken staat. 6taten !i"n niet verplicht vredes%achten op hun grondgebied te accepteren. Het ge$elds%andaat is beperkt( dat $il !eggen dat de be$apening is afgeste%d op !elfverdediging. /redes%achten !i"n neutraal( dat $il !eggen dat !i" geen parti" in het conflict Het opperbevel is in handen van de /N.

;Ape vredesoperaties

De hiervoor geschetste verschillen tussen peacekeeping en peace enforce%ent ne%en af. Het ge$elds#%andaat van vredes%achten breidt !ich uit en het tApe conflict $aar vredes%achten $orden inge!et( verandert. De volgende soorten vredesoperaties kunnen $orden onderscheiden' o De klassieke vredesoperatie. De vredesoperatie vindt plaats in een interstateli"k conflict. De vredes%acht vor%t een buffer en*of !iet toe op een bestand tussen t$ee staten. De!e operatie heeft in hoofd!aak een %ilitaire co%ponent. De humanitaire vredesoperaties. /redes%achten $orden inge!et in binnenlandse conflicten en !i"n gericht op' het herstel van de openbare orde en het ge!ag binnen een land. Naast een %ilitaire taak hebben de!e vredesoperaties ook vaak politietaken8 het faciliteren van hu%anitaire hulp. @ilitaire en hu%anitaire taken gaan sa%en.

De ondersteunende vredesoperatie. De!e is gericht op de $ederopbou$ van de sa%enleving binnen een staat. @ilitaire taken $orden vervangen door "ustiti>le( hu%anitaire en politieke taken.

2D

/redes%achten kunnen preventief $orden inge!et. Hun succes is sterk afhankeli"k van de $il van de stri"dende parti"en. De inste%%ing %et de %issie van de vredesoperatie door de stri"dende parti"en is een nood!akeli"ke voor$aarde voor het slagen van de vredesoperatie. Deelna%e aan of financiering van /N , vredes%issies is niet verplicht.

14. Internationaal hu%anitair recht

De ant$oorden op de vraag $elke personen en gebou$en als %ilitair doel$it %ogen $orden beschou$d( $elke stri"d%iddelen %ogen $orden gebruikt en hoe kri"gsgevangenen en burgers behandeld dienen te $orden !i"n hoofd!akeli"k te vinden in de Geneefse =onventies' Het Eerste /erdrag van Geneve in!ake de verbetering van het lot van de ge$onden en !ieken van de stri"dkrachten op het slagveld 1312#8 Het ;$eede /erdrag van Geneve in!ake de verbetering van het lot der ge$onden( !ieken en schipbreukelingen van de stri"dkrachten ter !ee 1<51#. Het Derde /erdrag van Geneve betreffende de behandeling van kri"gsgevangenen 1<&<#. Het /ierde /erdrag van Geneve betreffende de bescher%ing van burgers in oorlogsti"d 1<2<#. De vier verdragen $erden in 1<2< sa%engevoegd en later uitgebreid %et' o o het Eerste Fanvullende Erotocol betreffende de bescher%ing van slachtoffers van internationale ge$apende conflicten 1<DD#8 het ;$eede Fanvullende Erotocol betreffende de bescher%ing van slachtoffers van niet , internationale ge$apende conflicten 1<DD#8 en het Derde Fanvullende Erotocol betreffende de aanvaarding van een aanvullend onderscheidend e%blee%.

11. Het Internationale =o%itH van het Code 9ruis I=C9#

Het I=C9 is de belangri"kste niet , stateli"ke organisatie $aaraan bi" verdrag taken !i"n toebedeeld. /erschillende artikelen in de Geneefse =onventies noe%en het I=C9 bi" naa%. Het belang van het I=C9 bli"kt ook uit de status die het I=C9 heeft als observer bi" de Flge%ene /ergadering van de /N. :ok in het internationaal strafrecht heeft het I=C9 een speciale positie. :ver de internationale rechtspersoonli"kheid van het I=C9 bestaan echter nog grote %eningsverschillen.

23

PII. HE; CE=H; DEC IN;ECNF;I:NFLE :CGFNI6F;IE6

1D. :nt$ikkeling van internationale organisaties

De oprichting van internationale organisaties kan $orden verklaard uit de behoefte van staten o% sa%en te $erken. De eerste internationale organisaties hadden een functioneel karakter. Na de Eerste 0ereldoorlog kregen !e ook een politiek karakter. De ont$ikkeling van internationale organisaties na 1<24 $ordt geken%erkt door' o o %ondialisering' organisaties als de /N !i"n gegroeid van 41 leden in 1<24 tot 1<& in &55<8 regionalisering' staten $erken sa%en in organisaties die beperkt !i"n tot continenten( bi"voorbeeld de Ffrikaanse )nie F)# of regios( !oals de Fssociatie van Kuidoost , F!iatische Naties F6EFN#8 ver%aatschappeli"king' staten richten organisaties op die !ich be!ighouden %et %aatschappeli"ke proble%en( !oals %ilieu )nited Nations Environ%ental Erogra%# en %ensenrechten /N Caad voor de Cechten van de @ens#.

De hiervoor geschetste ont$ikkelingen hebben geleid tot co%ple?iteit van organisatiestructuren( besluitvor%ingsprocedures en bevoegdheden. De!e ont$ikkelingen verdienen een aparte behandeling van het recht der internationale organisaties ook $el internationaal institutioneel recht genoe%d#. Het institutionele recht is net als het %ateriele recht van internationale organisaties vooral te vinden in het oprichtingsverdrag van de desbetreffende organisatie.

13. =lassificatie van internationale organisaties

Internationale organisaties kunnen $orden geclassificeerd op basis van verschillende criteria' &idmaatschap. :p basis hiervan kan een verschil $orden ge%aakt tussen open of universele en gesloten of niet , universele organisatie. ;ot gesloten organisaties kunnen slechts landen toetreden die specifieke en ob"ectieve ken%erken be!itten( !oals geografische ligging of de aan$e!igheid van bepaalde grondstoffen. /eel open of universele organisaties behoren tot de /N , fa%ilie Doelstelling. :rganisaties $orden op basis van doelstelling gek$alificeerd als alge%ene politieke# organisaties of specifieke functionele# organisaties. 0evoegdheden. 6upranationale organisaties $orden onderscheiden van intergouverne%entele organisaties op basis van hun bevoegdheden. In supranationale organisaties kunnen bindende besluiten $orden geno%en

2<

bi" %eerderheid van ste%%en. Bi" !uiver intergouverne%entele organisaties kan dat niet. De %eeste organisaties !i"n intergouverne%enteel van aard.

=lassificatie van internationale organisaties

Organisatie Verenigde Naties ,VNWereldhandelsorga nisatie ,WTOEuro!ese .nie ,E.Organisatie van Olie /rodu"erende en E0!orterende landen ,O/EC-

Lidmaats"ha! :pen :pen Gesloten Gesloten

+oelstelling Flge%een 6pecifiek Flge%een 6pecifiek

)evoegdheden Internationaal Internationaal 6upranationaal Internationaal

1<. Lid%aatschap

:rganisaties kennen verschillende vor%en van deelna%e aan het $erk van de organisatie' 6e#oon of volvaardig lidmaatschap $ordt verleend aan staten en eventueel aan andere internationale organisaties. 6eassocieerd lidmaatschap vor%t een %ogeli"kheid voor onderdelen van een staat of aspirant , lidstaten o% deel te ne%en aan de besluitvor%ing binnen de organisatie. =aarnemersstatus kan $orden verkregen door entiteiten die niet stateli"k of intergouverne%enteel van aard !i"n of door staten die geen lid $illen $orden.

De $i"!e $aarop en de voor$aarden $aaronder de!e verschillende vor%en van deelna%e $orden verleend of ingetrokken( $ordt bepaald in het oprichtingsverdrag of in secundaire regelgeving.

/erlies van lid%aatschap

45

Het lid%aatschap van internationale organisaties kan verloren gaan doordat' de staat of organisatie opgeheven $ordt. Het is niet gebruikeli"k dat organisaties !ich opheffen. De opheffing van het 0arschaupact en de =o%econ !i"n duideli"k uit!onderingen. Het opgaan in een nieu$e organisatie is gebruikeli"ker8 staten !ich terugtrekken uit organisaties. Het institutionele recht van so%%ige organisaties voor!iet hierin. Fls niet is voor!ien in de bevoegdheid voor staten o% het lid%aatschap op te !eggen( ri"s de vraag of op!egging van het lid%aatschap een recht%atige handeling is. De!e proble%atiek speelt in de /N en de E)8 de organisatie de staat het lid%aatschap ontnee%t.

D5. :rganisatiestructuur

De organisatiestructuur is terug te vinden in het oprichtingsverdrag. De %eeste organisaties hebben verschillende organen %et eigen bevoegdheden en taken. De %eest voorko%ende organen !i"n' een plenair orgaan. Dit vertegen$oordigt alle leden. Het is onder andere belast %et alge%ene beleids#!aken en het vaststellen van de begroting. /eel plenaire organen hebben geen per%anent karakter( %aar ko%en slechts HHn , of t$ee%aal per "aar bi" elkaar. Bi"voorbeeld de Flge%ene /ergadering van de /N( de @inisteriele =onferentie van de 0;: en de Caad van de NF/:8 niet 7 plenaire organen. De!e $orden sa%engesteld uit een beperkt aantal leden. Ke !i"n belast %et specifieke taken. Ffhankeli"k van de aard van de taak kan een dergeli"k orgaan per%anent of niet per%anent !i"n. Bi"voorbeeld de /N /eiligheidsraad8 een secretariaat. Dit is per%anent van aard. Het is belast %et de voorbereiding en de uitvoering van de dageli"kse $erk!aa%heden van de organisatie. 6tafleden van het secretariaat $orden geacht onafhankeli"k( geografisch# representatief( doel%atig( integer en bek$aa% te !i"n8 een orgaan voor de rechtspleging dat is belast %et het beslechten van geschillen tussen leden van de organisatie of tussen de organisatie en %ede$erkers.

D1. Bevoegdheden

Internationale organisaties ontlenen hun bevoegdheden op basis van het attributiebeginsel direct of indirect aan de inste%%ing van de deelne%ende staten. o )itdrukkeli"k toegekende bevoegdheden !i"n te vinden in het

41

oprichtingsverdrag. o Niet+ uitdrukkeli"k toegekende bevoegdheden %oeten via de leer of i%plied po$ers $orden afgeleid uit de e?pliciet gefor%uleerde# taken en doelstellingen van de organisatie.

De bevoegdheden van de organisatie als !odanig %oeten $orden onderscheiden van de bevoegdheden van individuele organen. Naast rechten hebben internationale organisaties ook plichten en !i" kunnen dus aansprakeli"k $orden gesteld voor internationale onrecht%atige daden.

D&. Besluitvor%ingsprocedures

Besluiten van internationale organisaties kunnen $orden onderscheiden in' bindende of niet 7 bindende besluiten. De %eeste besluiten van internationale organisaties !i"n niet bindend voor de lidstaten8 besluiten met interne of eAterne rechtsgevolgen. Besluiten %et uitsluitend interne rechtsgevolgen !i"n bi"voorbeeld aanstellingsbesluiten en begrotingsbesluiten8 procedurele of niet 7 procedurele besluiten. Besluiten over de vaststelling van vergaderonder$erpen en agendas !i"n procedureel van aard. Besluiten die $orden geno%en over een bepaald conflict !i"n niet , procedureel van aard.

D-. ;otstandko%ing van besluiten

Besluiten ko%en tot stand op basis van' consensus. In dit geval $ordt er niet geste%d. De voor!itter for%uleert de $aargeno%en overeenste%%ing als besluit als er geen protest $ordt aangetekend8 ste%%ing. Bi" ste%%en %oet bepaald $orden' o $elk ge$icht een ste% heeft8 In beginsel heeft elk lid van een organisatie slechts HHn ste% one state one vote# !onder speciale k$alificatie. Bi" ge$ogen ste%%en $ordt gekeken naar het ge$icht van de ste%. Dit kan !i"n bepaald op basis van financi>le bi"drage I@I#( productie en*of consu%ptieLuota :EE=# of bevolkingso%vang E)#.

4&

Kogenoe%de vetos hebben een negatief ge$icht. De!e ste% is bedoeld o% besluiten tegen te houden.

$elke ste%verhouding voor besluitvor%ing nood!akeli"k is. 6te%verhouding kent drie %odaliteiten' 5nanimiteit ofte$el eenparigheid van ste%%en. )nani%iteit $ordt geacht te bestaan als geen van de leden tegenste%t. 6e#one meerderheid( dat $il !eggen de helft plus HHn van de ste%%en. 6ek#alificeerde meerderheid( bi"voorbeeld t$eederde of driek$art van de ste%%en.

In de rules of procedure kan nader $orden vastgesteld $elke ste%%en tellen bi" besluitvor%ing' o De ste%%en van alle leden all %e%bers# ook de niet aan$e!ige#. Fls %eer dan de helft van de leden niet bi" de ste%%ing aan$e!ig is( kan geen %eerderheidsbesluitvor%ing plaatsvinden. De ste%%en van de aan$e!ige leden %e%bers present#. De ste% van een af$e!ig lid telt niet %ee bi" de besluitvor%ing. Ff$e!igheid is onvoldoende o% %eerderheidsbesluitvor%ing tegen te houden. De uitgebrachte ste%%en %e%bers present and voting#. Niet ste%%en beOnvloedt de besluitvor%ing niet.

D2. Begrotings!aken

De vaststelling van de inko%sten en uitgaven van een organisatie is een bindend besluit. Inko%sten kunnen $orden verkregen door' o o o contributies( vastgesteld op basis van geli"kheid of draagkracht8 donaties uit private of publieke %iddelen8 eigen %iddelen belastingen( patenten( beleggingen#.

)itgaven kunnen $orden onderverdeeld in' o o ad%inistratieve uitgaven bi"v. salarissen en gebou$en#8 operationele of pro"ectuitgaven bi"v. vredes%issies( hu%anitaire hulp en onder$i"s#.

D4. I%%uniteiten en privileges van internationale organisaties

4-

:p dit !ich ont$ikkelende rechtsgebied bestaat nau$eli"ks ge$oonterecht. Erivileges en i%%uniteiten van internationale organisaties kunnen $orden gekarakteriseerd als functioneel. Flge%ene en bi"!ondere regels !i"n te vinden in verdragen' o specifieke verdragen( !oals het /erdrag in!ake I%%uniteiten en Erivileges van de /N =EI)N#. Dit verdrag vervult een voorbeeldfunctie8 oprichtingsverdragen bi"v. art. 154 /N Handvest#8 !ogenoe%de headLuarters agree%ents. De!e $orden gesloten tussen de organisatie en het gastland.

o o

/ier verschillende soorten i%%uniteitsgerechtigden kunnen $orden onderscheiden' o De internationale organisatie !elf. o Eigendo%%en( be!ittingen( archieven en diplo%atieke post !i"n onschendbaar. Banktegoeden( be!ittingen en inko%ens !i"n vri"gesteld van belastingheffing. =o%%unicatie %ag niet $orden bele%%erd art. &+- =EI)N#.

Iunctionarissen van de organisatie. De!e be!itten i%%uniteiten en privileges die nood!akeli"k !i"n voor het uitvoeren van hun taak. Daaronder vallen' uitspraken en handelingen gedaan in de uitoefening van hun functie8 strafrechteli"ke en privaatrechteli"ke i%%uniteit in uit!onderli"ke gevallen#.

/ertegen$oordigers van de lidstaten( leden van nationale delegaties en $aarne%ers. De!e genieten privileges en i%%uniteiten die kunnen $orden vergeleken %et diplo%atieke i%%uniteiten art. I/ =EI)N#. E?perts van de organisaties. Ki" $orden niet beschou$d als functionarissen van de organisatie( %aar genieten $el i%%uniteit $at rechtsvervolging betreft. Hun post en bagage genieten eveneens i%%uniteit.

/n t#ee verschillende adviesprocedures heeft het /nternationaal 6erechtshof de status van FeApertsG en de omvang van hun immuniteit nader kunnen bepalen. /n het dvies inzake artikel V/, afdeling .. van het Verdrag inzake $rivileges en /mmuniteiten van de VN bepaalde het /6+ dat de term FeApertG breed moest #orden ge'nterpreteerd en dat een FmissionG voortduurt zolang de specifieke taak niet is volbracht. /n het dvies inzake een geschil betreffende de /mmuniteit van strafrechtelijke vervolging van een F*pecial !apporteurG van de VN "ommissie voor de !echten van de mens stelde het /6+ vast dat een VN 7 rapporteur ook in eigen land immuniteit geniet als deze uitspraken doet uit hoofde van zijn functie. +et is aan de *ecretaris 7 6eneraal van de VN om te bepalen of bepaalde

42

uitspraken uit hoofde van de functie gedaan zijn.

D1. Fansprakeli"kheid van internationale organisaties

@et de toegeno%en activiteiten van internationale organisaties( $ordt ook de regulering van hun aansprakeli"kheid voor onrecht%atig handelen steeds belangri"ker. 6inds &55& staat dit onder$erp op de agenda van de /N =o%%issie voor Internationaal Cecht. Het ont$erp volgt in grote li"nen de regels in!ake staatsaansprakeli"kheid.

PIII DE /ECENIGDE NF;IE6 /N#

DD. :prichting en ont$ikkeling

De /N is opgericht op &2 oktober 1<24. Het hoofdk$artier bevindt !ich in Ne$ Mork. Fndere belangri"ke organen bevinden !ich onder andere in Den Haag( 0enen en Geneve. 6inds de oprichting heeft de /N een aantal belangri"ke ont$ikkelingen doorge%aakt' o Het aantal lidstaten is toegeno%en van 41 tot 1<&. Door de toetreding van nieu$e staten is de ste%verhouding in de /N veranderd. De /N , fa%ilie is gegroeid De /N heeft( naast het ont$ikkelen van beleid( een groot aantal uitvoerende taken gekregen o.a. op het gebied van vredeshandhaving( bevorderen en be$aken van %ensenrechten en hu%anitaire hulp#.

o o

D3. Doelstellingen en beginselen

Frt. 1 van het /N Handvest noe%t de volgende doelstellingen8 o o o Het handhaven van de internationale vrede en veiligheid. Het ont$ikkelen van vriendschappeli"ke betrekkingen tussen staten. Het ont$ikkelen van internationale sa%en$erking o% sociaal , econo%ische( culturele en hu%anitaire proble%en te kunnen

44

oplossen. o Het fungeren als centru% voor het har%oniseren van de acties van staten o% de!e doelstellingen te bereiken. Dit laatste %oet eerder $orden beschou$d als %iddel dan als !elfstandige doelstelling.

Frt. & van het /N Handvest for%uleert de beginselen die van toepassing !i"n bi" het nastreven van de doelstellingen. De belangri"kste !i"n' o o o o 6oevereine geli"kheid van de lidstaten. :nthouding van ge$eldgebruik /reed!a%e geschillenbeslechting Cespect voor de territoriale integriteit van de lidstaten

D<. /N , organen

Binnen de organisatie van de /N kunnen de volgende organen $orden onderscheiden'

De !es hoofdorganen

Orgaan Algemene Vergadering Veiligheidsraad E"onomis"h en 1o"iaal Comit3 )eheers"ha!sra ad 1e"retariaat Internationaal 'ere"htsho#

1amenstelling Flle leden /N 14 leden 4 per%anent# 42 /N , leden Eer%anente leden /C :nafhankeli"ke stafleden 14 rechters

)i%een2omsten 1 ? per "aar Eer%anent 1 ? per "aar Naar behoefte Eer%anent Eer%anent

Lo"atie Ne$ Mork Ne$ Mork Ne$ Mork( Geneve Ne$ Mork Ne$ Mork Ne$ Mork

41

6ubsidiaire organen

De!e kunnen $orden ingesteld door de Flge%ene /ergadering( de /eiligheidsraad en de E=:6:= %et een resolutie als dat nood!akeli"k is voor de uitoefening van de functies van de /N. /oorbeeld van subsidiaire organen !i"n' o o o regionale co%%issies( !oals de Econo%ische =o%%issie voor Europa8 functionele co%%issies( !oals de =o%%issie voor /erdovende @iddelen( Bevolking of 6tatistiek8 vaste co%%issies( !oals de =o%%issie voor NG: s.

Futono%e organen

De!e $orden ingesteld als organen van de Flge%ene /ergadering en ook beschou$d als subsidiaire organen. Ke verschillen van andere subsidiaire organen( doordat !e een eigen budget en secretariaat hebben en ook niet , lidstaten in de!e organen kunnen participeren.

;ot de /N , fa%ilie $orden naast de voornoe%de /N , organen ook gespecialiseerde en niet , gespecialiseerde organisaties gerekend. De!e !i"n opgericht op basis van een verdrag. Een gespecialiseerde organisatie onderhoudt een op een overeenko%st gebaseerde for%ele relatie %et de E=:6:=.

4D

35. Bevoegdheden en functies van /N , organen

De bevoegdheden en functies van de /N !i"n gefor%uleerd in het /N Handvest. Eer orgaan kunnen $e verschillende functies( bevoegdheden en taken vaststellen. De Flge%ene /ergadering art. 15+1D /N Handvest#' o o o kan !ich be!ighouden %et alle binnen het /N Handvest vallende aangelegenheden8 %oet op het terrein van de internationale vrede en veiligheid rekening houden %et bevoegdheid van de /eiligheidsraad8 nee%t( behalve besluiten gericht op de interne organisaties( geen bindende besluiten. De door de Flge%ene /ergadering aangeno%en resoluties !i"n daaro% for%eel slechts aanbevelingen.

De /eiligheidsraad art. &-+42 /N Handvest# is verant$oordeli"k voor de handhaving van de internationale vrede en veiligheid art. &2 /N Handvest#. Daartoe kan hi" vaststellen dat er een inbreuk op of bedreiging van de internationale vrede en veiligheid is en via %ilitaire en niet , %ilitaire %aatregelen tot handhaving van de internationale vrede en veiligheid overgaan art. -< "o. 21 en 2& /N Handvest#. De Econo%ische en 6ociale Caad art. 11+D2 /N Handvest#' o o o kan studies en rapporten laten# %aken over econo%ische( sociaal , culturele en onder$i"saangelegenheden8 kan aanbevelingen doen op het gebied van de rechten van de %ens8 kan ont$erpverdragen opstellen.

De ;rustschaapsraad art. 31+<1 /N Handvest# is %ede# verant$oordeli"k voor het besturen van !ogenoe%de trustgebieden $aarvoor de /N verant$oordeli"kheid draagt. Dit orgaan functioneert bi" gebrek aan trustgebieden nau$eli"ks %eer. Het Internationaal Gerechtshof art. <& , <1 /N Handvest#' o o kan %et toeste%%ing van staten geschillen beslechten8 en op ver!oek van onder andere de Flge%ene /ergadering en de /eiligheidsraad "uridisch advies uitbrengen.

Het 6ecretariaat art. <D+151 /N Handvest#' o o ondersteunt de hoofdorganen8 heeft een 6ecretaris , Generaal %et een eigen bevoegdheid o% !aken die de internationale vrede en veiligheid betreffen aan de /eiligheidsraad voor te leggen.

31. De ste%procedures in de /N

43

In de /N heeft elk lid een ste%. De ste%verhouding $ordt bepaald door de aard van het besluit'

)elangri%2e 4a2en AV 'e$one en !ro"edurele 4a2en AV /ro"edurele 4a2en VR Niet 8 !ro"edurele 4a2en VN

567 aan$e4ige leden @eerderheid aan$e!ige leden < van de 14 ste%%en voor < van de 14 leden incl. de per%anente leden

)esluiten ECO1OC Besluiten ;rustschaapsraad

*eerderheid aan$e4ige leden @eerderheid aan$e!ige leden

3&. I%%uniteiten en privileges van de /N

De privileges en i%%uniteiten en van de /erenigde naties !i"n neergelegd in verschillende docu%enten' Het /N /erdrag art. 154#.

Het verdrag betreffende de privileges en i%%uniteiten van de /erenigde Naties 1<21#. Dit verdrag bevat bepalingen %et betrekking tot' o o o o eigendo%( fondsen en activa art. II#8 de vri"heid van co%%unicatie art. III#8 de onschendbaarheid van vertegen$oordigers van staten( stafleden en deskundigen art. I/ ,/I#8 reisdocu%enten art. /II#.

De !etelovereenko%st tussen de /erenigde Naties en de /erenigde 6taten van F%erika 1<21#. De !etelovereenko%st bepaalt in het bi"!onder' o o het gebied $aarop de /N is gevestigd en de autoriteit van de /N over dat gebied art. II en III#8 co%%unicatie en het rei!en van en naar de /N , gebou$en art. I/#8

4<

de bescher%ing en levering van openbare diensten aan de /N art. /I en /II#.

Het verdrag betreffende de privileges en i%%uniteiten van de gespecialiseerde organisaties van de /erenigde Naties 1<2D# $eerspiegelt de bepalingen opgeno%en !i"n voor de af!onderli"ke gespecialiseerde organisaties.

3-. De aansprakeli"kheid van de /erenigde Naties.

Nau$ verbonden %et de privilegies en i%%uniteiten van de /N is de vraag naar de aansprakeli"kheid van de!e organisatie. @eer nog dan andere internationale organisaties is de /N betrokken bi" hu%anitaire acties( $ederopbou$ en %ilitaire interventies. De vraag $ie verant$oordeli"k is voor de schade die ontstaat door activiteiten van de /N kan niet onbeant$oord bli"ven.

PI/. IN;ECNF;I:NFLE CE=H;EN /FN DE @EN6

32. Erkenning en ont$ikkeling

De internationale rechten van de %ens en de internationale strafrechteli"ke aansprakeli"kheid van individuen !i"n eerst na de ;$eede 0ereldoorlog e?pliciet erkend. De rechten van de %ens !i"n op basis van de niet , bindende )niversele /erklaring van de Cechten van de @ens verder ont$ikkeld. De huidige %ensenrechtencatalogus bestaat uit een groot aantal specifieke en alge%ene verdragen en regionale en nationale "urisprudentie. De plichten van individuen !i"n %et na%e terug te vinden in het 6tatuut van het Internationaal 6trafhof end e Haagse en Geneefse verdragen in!ake het hu%anitair oorlogsrecht. De ont$ikkeling van de strafrechteli"ke aansprakeli"kheid van individuen heeft na Neurenberg processen tegen leiders en %ilitairen uit Na!i , Duitsland# en ;okio processen tegen %ilitairen uit Gapan5 stilgelegen tot aan de oprichting van het Goegoslavi> ;ribunaal( het C$anda ;ribunaal en het Internationaal 6trafhof.

15

34. =ategorie>n van %ensenrechten

@ensenrechten kunnen $orden geclassificeerd als' Burgerli"ke en politieke rechten de klassieke vri"heidsrechten#. 9en%erkend voor burgerli"ke en politieke rechten !i"n' o o o de gerichtheid op de bescher%ing van de burger tegen de staat. De politieke vri"heid van de burger en staatsonthouding staat centraal8 de resultaatsverplichting van de staat8 de verbondenheid van de!e rechten %et het liberale gedachtengoed.

VoorbeeldenH vrijheid van meningsuiting, godsdienstvrijheid, recht op vereniging.

6ociaal , econo%ische en culturele rechten. 9en%erkend !i"n' o o De gerichtheid op het sociaal , econo%ische $el!i"n van burgers en hun culturele identiteit en vri"heid8 De inspanningsverplichting van de staat. 6taten %oeten de!e rechten op actieve $i"!e bevorderen. Het $aarborgen van een bepaald resultaat is niet vereist8 en de relatie %et het sociaal , econo%isch gedachtengoed van co%%unistische en ont$ikkelingslanden.

VoorbeeldenH recht op arbeid, recht op onder#ijs, recht op voedsel

collectieve rechten. 9en%erkend !i"n' o o o het individu , oversti"gende belang8 de erkenning van het bestaan van %inderheden en inhee%se bevolkingsgroepen8 het abstracte en politieke karakter van de!e rechten.

VoorbeeldenH recht op zelfbeschikking, het recht op een leefbaar milieu.

/an$ege historische en politieke redenen !i"n de burgerli"ke en politieke rechten aan de ene kant en sociale( econo%ische en culturele rechten aan de andere kant

11

vaak in af!onderli"ke verdragen neergelegd. In specifieke %ensenrechtenverdragen( !oals de verdragen in!ake de rechten van de vrou$ of de rechten van het kind( !i"n beide soorten rechten terug te vinden.

31. @ensenrechteninstru%enten

@ensenrechten !i"n terug te vinden in verschillende internationale bindende en niet , bindende docu%enten' De )niversele /erklaring van de Cechten van de @ens )/C@# bevat een co%pilatie van politieke( sociale( econo%ische en culturele rechten. De verklaring !elf is niet bindend. De %eeste van de daarin neergelegde rechten !i"n echter via verdragen en*of ge$oonterecht $el bindend. De /N , /erdragen in!ake' o o o o o o burgerrechten en politieke rechten B)E:#8 econo%ische( sociale en culturele rechten I/E6=C#8 de rechten van het 9ind 9inderverdrag of I/C9#8 de uitbanning van alle vor%en van rassendiscri%inatie antidiscri%inatieverdrag of I/CD#8 de uitbanning van alle vor%en van discri%inatie van vrou$en /N , /rou$enverdrag#8 het verbod op foltering Fnti , folterverdrag#.

6peciale verdragen $aaronder' o o het )NE6=: , verdrag tegen discri%inatie in het onder$i"s8 IL: , verdragen ter bescher%ing van $erkne%ers.

Cegionale verdragen( !oals' o o o het Europese /erdrag tot Bescher%ing van de Cechten van de @ens en de Iunda%entele /ri"heden E/C@#8 het Europees 6ociaal Handvest E6H#8 het F%erikaans /erdrag in!ake de Cechten van de @ens F/C@#

3D. I%ple%entatie , en handhavings%echanis%e in %ensenrechtenverdragen

1&

Elk van de hiervoor genoe%de verdragen kent voor!ieningen en procedures o% de daarin gestelde rechten te kunnen $aarborgen. /ier handhavings%echanis%en kunnen $orden onderscheiden' +et individueel klachtrecht . :p basis hiervan heeft de individuele burger direct en !onder tussenko%st van de staat toegang tot een internationale rechtbank of een co%itH dat de klacht in behandeling kan ne%en en een uitspraak of een aanbeveling kan doen.

Het statenklachtrecht. Dit geeft staten de bevoegdheid een klacht in te dienen tegen andere staten op basis van ver%eende schending van bepaalde %ensenrechten. /an de!e %ogeli"kheid $ordt door staten nau$eli"ks gebruikge%aakt.

De rapportageplicht. De!e verplicht staten verslag uit te brengen te rapporteren# over de doorvoering en ont$ikkeling van $etteli"ke voor!ieningen ter bescher%ing van de %ensenrechten. De door staten ingediende rapporten kunnen $orden beoordeeld op basis van infor%atie die uit andere bronnen bi"v. NG: s# afko%stig is.

+et recht van onderzoek. @ensenrechtenco%%issies $orden in staat gesteld uit eigen hoofde een onder!oek in te stellen naar ver%eende %ensenrechtenschendingen of de situatie en*of ont$ikkelingen ten aan!ien van een erkend recht of in een bepaald land.

I%ple%entatie , en handhaving %echanis%en in %ensenrechtenverdragen

Verdrag

Individueel 2la"htenre"h t Iacultatief Iacultatief Iacultatief Iacultatief

1taten2la"ht re"ht Iacultatief Iacultatief Iacultatief Ga

Ra!!ortage! li"ht Ga Ga Nee Ga

Re"ht van onder4oe2

)./O IVE1CR Vrou$enver drag Anti 9 #olteringverd rag EVR*

Ga( ten!i"

Ga

Ga

:p ver!oek 6G Caad van Europa Ga

E1H

Iacultatief

Iacultatief

1-

33. ;oe!icht%echanis%en

;oe!icht%echanis%en spelen naast handhavings , en i%ple%entatie%echanis%en een belangri"ke rol bi" de naleving van %ensenrechten. Belangri"ke toe!icht%echanis%en !i"n' de VN !aad voor de !echten van de 3ens. De Caad is in &551 opgericht door de F//N en vervangt de /N , =o%%issie voor de Cechten van de @ens. Naast toe!icht op naleving !al de raad !ich be!ighouden %et de ont$ikkeling en pro%otie van %ensenrechten8 de +oge "ommissaris voor de !echten van de 3ens van de VN. De!e functionaris heeft vooral een signalerende taak. Daarnaast $orden andere %ensenrechteninstru%enten ondersteund8 de Organisatie voor Veiligheid en *amen#erking in Europa :/6E# voor!iet in de %ogeli"kheid o% onder!oeksco%%issie te sturen naar landen $aar ver%eende schendingen van %ensenrechten plaatsvinden8 en de OV*E +oge "ommissaris inzake Nationale 3inderheden H=N@#. De!e :/6E , functionaris heeft een eigen bevoegdheid o% initiatieven te ne%en op het terrein van de %inderhedenbescher%ing in de :/6E , lidstaten.

3<. Individuele klachtenprocedure onder het E/C@

*chema

12

P/. IN;ECNF;I:NFFL 6;CFICE=H;

<5. 6trafrechteli"ke aansprakeli"kheid van individuen

Het bestaan van een internationale strafrechteli"ke aansprakeli"kheid van individuen heeft pas na de ;$eede 0ereldoorlog alge%ene erkenning gevonden. De processen van Neurenberg en ;okio hebben echter niet geleid tot een verdere ont$ikkeling van het internationale strafrecht. De oprichting van het Goegoslavi> ;ribunaal en het C$anda ;ribunaal en de vervolging van internationale %isdri"ven begaan in voor%alig Goegoslavi> en C$anda hebben hierin verandering gebracht. Het huidige internationale strafrecht is %et na%e terug te vinden in' o o o de "uridische instru%enten van het Internationaal 6trafhof8 de "urisprudentie van het Goegoslavi> en C$anda ;ribunaal( het Internationale 6trafhof en nationale rechtbanken8 de Haagse en Geneefse verdragen in!ake het hu%anitair oorlogsrecht.

<1. Internationale strafrechteli"ke aansprakeli"kheid

Individuen kunnen onder internationaal recht strafrechteli"k aansprakeli"k $orden voor'

pirateri" art. 151 /N , /erdrag in!ake het Cecht van de Kee#8 %ensenhandel8 genocide( dat $il !eggen een specifieke handeling gepleegd %et de bedoeling een nationale( etnische of godsdienstige groep of een deel van een # ras( als !odanig geheel of gedeelteli"k te vernietiging art. 1 6tatuut Internationaal 6trafhof#8 oorlogs%isdri"ven( dat $il !eggen inbreuken op de verdragen van Geneve of schendingen van internationaal oorlogsrecht art. 3 6tatuut Internationaal 6trafhof#8 foltering art. 4 /erdrag tegen foltering#.

14

<&. /ervolging en bestraffing internationale %isdri"ven door nationale instanties

Indien internationale %isdri"ven !i"n opgeno%en in het nationale strafrecht( kunnen nationale rechtbanken op grond van het universaliteitsbeginsel rechts%acht uitoefenen ongeacht door $ie en $aar de!e gepleegd !i"n. :p basis van het internationaal recht hebben staten !o$el het recht als de plicht o% internationale %isdri"ven te vervolgen en te bestraffen. Doen !i" dat niet( dan $orden !e geacht de verdachte uit te leveren aan een internationaal tribunaal of een andere staat.

VoorbeeldH de $inochet 7 zaak. Een *paans uitleveringsverzoek voor $inochet, het voormalig staatshoofd van "hili, #erd door de hoogste rechtbank in 6root 7 0rittanni@ toegestaan op basis van het nti 7 4olterverdrag dat voor 6root 7 0rittanni@ in 1:>> van kracht ge#orden.

<-. Internationale %isdri"ven in het Nederlandse strafrecht

In &55- is de 0et houdende regels %et betrekking tot ernstige schendingen van het internationaal hu%anitair recht 0et internationale %isdri"ven 0I@# in $erking getreden. De!e $et brengt de Nederlandse straf$etgeving in overeenste%%ing %et het 6tatuut van het Internationaal 6trafhof. De $et bepaalt' dat het Nederlandse strafrecht toepasseli"k is op ieder die buiten Nederland een van de genoe%de %isdri"ven( indien' o o o de verdachte !ich in Nederland bevindt art. & lid 1 sub a 0I@#8 of het slachtoffer de Nederlandse nationaliteit heeft art. & lid 1 sub b 0I@#8 de verdachte de Nederlandse nationaliteit heeft art. & lid 1 sub c 0I@#8

$elke internationale %isdri"ven !ullen $orden vervolgd' o o o o genocide art. - 0I@#8 %isdri"f tegen de %enseli"kheid art. 2 0I@#8 ernstige inbreuken op de verdragen van Geneve art. 4+D 0I@#8 foltering art. 3 0I@#.

11

<2. Internationale straftribunalen

Na de ;$eede 0ereldoorlog is een vi"ftal internationale strafhoven opgericht'

Het Neurenberg ;ribunaal en het ;okio ;ribunaal $aren gericht op het berechten van Duitse en Gapanse politieke en %ilitaire leiders. De!e tribunalen !i"n opgericht door de over$inaars van de ;$eede 0ereldoorlog8 Het Internationaal 6traftribunaal voor voor%alig Goegoslavi> en het C$anda ;ribunaal !i"n opgericht op basis van /N /eiligheidsresoluties. Het Internationaal 6trafhof. Dit is opgericht op basis van een verdrag en is het enige tribunaal %et een per%anent karakter.

<4. Het Internationaal 6trafhof

De bevoegdheden( rechts%acht en $erk$i"!e van het Internationaal 6trafhof !i"n gebaseerd op !i"n 6tatuut Co%e 1<<3#( dat in &55& in $erking is getreden. Het Internationaal 6trafhof kan rechts%acht over individuen uitoefenen indien' o o o een staat die parti" is bi" het 6tatuut een situatie aangeeft8 de /N /eiligheidsraad een situatie aangeeft8 de aanklager een onder!oek heeft geopend art. 1- 6tatuut#.

De rechts%acht van het Internationaal 6trafhof is co%ple%entair aan de rechts%acht van staten Erea%bule en art. 1 6tatuut#( dat $il !eggen dat het Internationaal 6trafhof slechts rechts%acht heeft indien de betrokken staten niet bereid of niet bi" %achte !i"n de vervolging uit te voeren art. 14 6tatuut#.

<1. Erocedure Internationaal 6trafhof

1D

6che%a

13

P/I. IN;ECNF;I:NFFL E=:N:@I6=H CE=H;

<D. De ont$ikkeling van het internationaal econo%isch recht

Het internationaal econo%isch recht heeft !ich na 1<24 ont$ikkeld op basis van een toene%end aantal regionale en %ondiale verdragen en organisaties. Econo%ische groei stond tot 1<D5 voorop. Daarna is er binnen het internationaal econo%isch recht aandacht ontstaan voor de gevolgen van vri"handel en econo%ische groei op ont$ikkeling en %ilieu.

De kern van het huidige internationale econo%isch recht bestaan uit' internationaal handelsrecht8 internationaal %onetair recht8 internationaal investeringsrecht.

<3. De 0ereldhandelsorganisatie 0;:#

de 0ereldhandelsorganisatie is opgericht in 1<<2 en heeft een drieledige taakstelling' + het beheren van een aantal verschillende %ultilaterale handelsovereenko%sten %et betrekking tot onder andere handel en tarieven het GF;; , /erdrag#( handel in diensten het ;CIEs , /erdrag#( intellectueel eigendo% en landbou$producten8 het faciliteren van handelsbetrekkingen en , beleid( $aaronder de onderhandelingsronden $elke tot verdergaande liberalisering %oeten leiden8 het beslechten van internationale handelsgeschillen8

De belangri"kste organen binnen de 0;: !i"n' o de @inisteriele =onferentie is het belangri"kste besluitvor%ingsorgaan. Flle 0;: , leden ko%en hierin een%aal per t$ee "aar bi" elkaar8 de Flge%ene Caad is het belangri"kste orgaan voor de dageli"kse besluitvor%ing. Hi" !etelt in Geneve en bestaat uit

1<

vertegen$oordigers van alle lidstaten8 o o het 6ecretariaat ondersteunt en assisteert de verschillende organen8 het :rgaan voor geschillenbeslechting

de 0;: besluit bi" $i"!e van consensus

<<. De Internationale :vereenko%st in!ake ;arieven en Handel GF;;#

De GF;; is in 1<2D in $erking getreden en is nu , in aangepaste vor% GF;; 1<<2# , een integraal onderdeel van de 0;:. De beginselen in de Internationale :vereenko%st in!ake ;arieven en Handel vor%en de kern van het internationaal handelsrecht' o het %eestbegunstigingsbeginsel. :p basis hiervan gelden de voor$aarden in de %eest gunstige overeenko%st %et een staat tevens voor alle andere staten art. I GF;;#8 het non , discri%inatiebeginsel verbiedt staten een onderscheid te %aken tussen de verschillende handelspartners en tussen binnenlandse en buitenlandse producten art. III GF;;#8 het beginsel van %arkttoegang. Dit beginsel is verder uitge$erkt in het verbod op k$antitatieve en k$alitatieve beperkingen

155. Internationale %onetaire organisaties

de belangri"kste internationale %onetaire organisaties !i"n het Internationaal @onetair Ionds I@I# en de 0ereldbankgroep. o Besluitvor%ing binnen het I@I en de 0ereldbank vindt plaats op basis van ge$ogen ste%%ing( dat $il !eggen het aantal ste%%en per land $ordt bepaald door de hoogte van de financi>le bi"drage van dat land aan de!e organisaties. De doelstellingen van het I@I !i"n'

D5

stabiele $isselkoersen8 convertibiliteit van valuta8 het tegengaan van betalingsbalansproble%en

de 0ereldbank groep bestaat uit' de Internationale bank voor Herstel en :nt$ikkeling IBCD#8 de Internationale :nt$ikkelingsassociatie IDF#8 de internationale Iinancierings%aatschappi" II=#.

De!e organisaties richten !ich op het verstrekken van leningen ten behoeve van de sociaal( econo%ische en bestuurli"ke ont$ikkeling van landen. Elke organisatie heeft haar eigen voor$aarden.

151. Cegionale organisaties

De!e organisaties trachten in het alge%een de regionale econo%ische integratie te bevorderen door %iddel van het %aken van beleidsafspraken op HHn of %eer handelsterreinen. De bekendste regionale initiatieven !i"n'

de North F%erican Iree ;rade Fgree%ent NFI;F# is 1<<2 gesloten door =anada( @e?ico en /6 o% $eder!i"dse handel en investeringen te bevorderen. De belangri"kste onder$erpen !i"n' goederen( diensten( intellectueel eigendo% en aanbestedingen. NFI;F kent een eigen geschillenbeslechtingsregi%e8 de Benelu? )nie is in 1<43 door Belgi>( Nederland en Lu?e%burg opgericht als een econo%ische unie. De Benelu? heeft een eigen parle%ent( secretariaat en gerechtshof. Door het succes van de EG is het belang van de Benelu? afgeno%en. De Benelu? richt !ich nu voorna%eli"k op het %erkenrecht en het recht in!ake tekeningen en %odellen8 de Europese Ge%eenschap EG# tot 1<<2 Europese Econo%ische Ge%eenschap# richt !ich in belangri"ke %ate op de bevordering en bescher%ing van het vri"e verkeer van personen( goederen( diensten en kapitaal. De EG is de %eest ont$ikkelde econo%ische organisatie.

15&. :nt$ikkelingssa%en$erking

Na de ;$eede 0ereldoorlog richtte de sociaal , econo%ische en %onetaire sa%en$erking !ich voorna%eli"k op de $ederopbou$ van de door de oorlog ver$oeste landen. Fls gevolg van het dekolonisatieproces heeft sociaal , econo%ische en %onetaire sa%en$erking een sterk ont$ikkelingsgericht karakter

D1

gekregen.

De erkenning van het recht op ont$ikkeling heeft haar $eerslag gevonden in een aantal specifieke beginselen en organisaties' In de 0;: is erkend dat ont$ikkelingslanden een voorkeursbehandeling %oeten kri"gen. De !ogenoe%de enabling clause. @onetaire organisaties( !oals de Internationale :nt$ikkelingsassociatie IDF#( kunnen leningen verstrekken %et lage rentes8 De )nited Nations =onference on ;rade and Develop%ent )N=;FD# en het )nited Nations Develop%ent Erogra% )NDE# !i"n initiatieven van de /N( $aarbi" getracht $ordt de internationale sa%en$erking op het gebied van ont$ikkeling te bevorderen.

P/II. IN;ECNF;I:NFFL @ILIE)CE=H;

15-. De internationalisering van het %ilieurecht

De erkenning van het bestaan van een alge%ene grensoverschri"dende %ilieuproble%atiek heeft geleid tot een internationalisering van het %ilieurecht. Het internationaal %ilieurecht $ordt geken%erkt door'

een toene%ende erkenning van %ilieurechteli"ke beginselen op internationaal niveau en de erkenning dat %ilieubescher%ing nau$ sa%enhangt %et sociaal , econo%ische en cultureel ont$ikkelingen8 een gefrag%enteerde ont$ikkeling die onder andere $ordt $eerspiegeld in het grote aantal %ilieuverdragen en de institutionalisering van %ilieurecht en beleid.

152. Beginselen

/N , conferenties( internationale %ilieuverdragen en "urisprudentie hebben de erkenning van specifieke %ilieurechteli"ke beginselen op internationaal niveau bevorderd en verder ont$ikkeld. De belangri"kste beginselen !i"n'

6ic )tere ;uo ut Flienu% non Leadans gebruik het u$e op een dergeli"ke %anier dat u geen schade toebrengt aan een ander#. In 1<-D $erd =anada

D&

reeds( op basis van dit beginsel( door een arbitragetribunaal aansprakeli"k gehouden voor de schade die F%erikaanse graanboeren hadden geleden ten gevolge van de uitstoot van sulferdio?ide door =anadese Hoogovens ;rial 6%elter , !aak( =anada*/6( 1<-D#.

Het beginsel van duurzame ont#ikkeling. :nt$ikkeling kan als duur!aa% $orden beschou$d indien'

o o

de sociale( econo%ische( culturele en ecologische ont$ikkeling in balans !i"n( en de!e ont$ikkeling niet ten koste gaat van toeko%stige generaties.

Het vervuiler betaalt , beginsel bepaalt dat de kosten van %ilieuschade( als%ede de kosten ter voorko%ing( ver%indering en controle van %ilieuschade( $orden gedragen door de vervuiler.

Het voor!orgsbeginsel houdt in dat er preventieve %aatregelen %oeten $orden geno%en ter voorko%ing van %ilieuschade indien er een redeli"k ver%oeden bestaat dat die schade !al optreden.

154. /N , =onferenties

/oor de ont$ikkeling van het internationaal %ilieurecht !i"n de volgende drie /N , =onferenties van belang ge$eest'

De /N , =onferentie in!ake de @enseli"ke Leefo%geving 6tockhol% 1<D&#. :p de 6tockhol% , conferentie $erd de /erklaring van 6tockhol% aangeno%en. Hierin !i"n &4 %ilieubeginselen opgeno%en. De conferentie heeft geleid tot het oprichten van )NEE en het afsluiten van verschillende %ilieuverdragen. De /N , =onferentie in!ake @ilieu en :nt$ikkeling Cio de Ganeiro 1<<&#. De Cio , conferentie heeft geleid tot' o o o o het aanne%en van een verklaring in!ake %ilieu en ont$ikkeling en een verklaring in!ake behoud en beheer van bossen8 het opstellen van een internationaal actieplan( genaa%d Fgenda &18 het ondertekenen van het 9li%aatverdrag en het verdrag in!ake Biodiversiteit8 de internationale erkenning van het beginsel van duur!a%e ont$ikkeling.

D-

De 0ereldtop in!ake Duur!a%e :nt$ikkeling Gohannesburg( &55&#. Het belangri"kste resultaat van de bi"eenko%st in Gohannesburg is het aanne%en van een verklaring $aarin de resultaten van 6tockhol% en Cio $erden herbevestigd en het aanne%en van een plan of i%ple%entation voor een versnelde en verbeterde uitvoering van de doelstellingen van de Cio , conferentie.

151. Institutionalisering

De toene%ende internationale %ilieusa%en$erking heeft op institutioneel gebeid geleid tot het oprichten van nieu$e organisaties( dan $el nieu$e co%%issies binnen bestaande organisaties. De belangri"kste !i"n'

Het 5nited Nations Environment $rogram )NEE#. )NEE is in 1<D& opgericht op basis van een resolutie van de F//N. De organisatie is gericht op het ont$ikkelen van een internationale consensus op het terrein van %ilieubescher%ing( $aaronder het ont$erpen van %ilieuverdragen. Global Environ%ent IacilitA GEI#. Het GEI is in 1<<1 opgericht door de 0ereldbank( )NEE en )NDE( GEI voor!iet in de financiering van %ilieupro"ecten in ont$ikkelingslanden. GEI heeft een eigen secretariaat. Het =%O "ommittee on %rade and Environment 0;: , =;E#. Het 0;: , =;E is opgericht in 1<<2 o% het debat betreffende de relatie tussen %ilieu en handel te faciliteren. Flle 0;: , leden hebben !itting in het 0;: , =;E. ;i"dens de Doha , ronde fungeerde het =;E als een discussieforu% voor %ilieu , en ont$ikkeling gerelateerde aspecten van de onderhandelingen.

15D. @ilieuverdragen

Internationale %ilieuregels !i"n opgeno%en in een groot aantal uiteenlopende verdragen. Er is dan ook sprake van een !ekere frag%entatie in het internationale %ilieurecht. De belangri"kste aandachtsgebieden !i"n'

Elanten , en dierenbescher%ing. o o /erdragen ter bescher%ing van specifieke diersoorten( !oals !eehonden Bonn 1<33# en $alvissen 0ashington 1<21#8 Flge%ene verdragen ter bescher%ing van bedreigde dier , en plantensoorten 0ashington 1<D-#( %igrerende diersoorten Bonn 1<D<# en biodiversiteit Cio 1<<&#8 /erdragen ter bescher%ing van specifieke gebieden( !oals het /erdrag in!ake $atergebieden van internationale betekenis Ca%sar 1<D1#8

D2

9li%aatsverandering en o!onlaagbescher%ing. 9li%aatverdrag Cio 1<<&# en 9Aoto Erotocol 1<<D8 0ater , en bode%bescher%ing !oals het /er$oesti"ningsverdrag Eari"s 1<<2# en de diverse verdragen ter bescher%ing van rivieren( %eren en !ee>n( !oals het Ci"nverdrag Bern 1<1-# en het /erdrag ter voorko%ing van verontreiniging vanaf schepen Londen 1<D-#

D4