Dragan TILEV

DOGOVORNITE ODNOSI NA REPUBLIKA MAKEDONIJA SO EVROPSKITE ZAEDNICI (EVROPSKATA UNIJA) I POTENCIJALNITE KORISTI

A. Vlez vo Evropskata unija, strate{ka cel na Republika Makedonija 1. Strate{ka cel

ntegriraweto na Republika Makedonija vo Evropskata unija pretstavuva jasno i nedvosmisleno izrazen strate{ki interes i prioritetna cel vo kontinuitet vo politikata na Republika Makedonija na site nivoa na vlast. Vo izminatite 10 godini od osamostojuvaweto i vo najte{kite momenti so koi se soo~uva{e Republika Makedonija, ovoj strate{ki interes i ovaa cel nikoga{ ne bea dovedeni vo pra{awe. Nitu koga slabata i isto{tena ekonomija se soo~uva{e so multilateralnata i unilateralnata blokada na na{ite granici, nitu koga se soo~ivme so begalskata kriza predizvikana od vojnata vo Bosna i Hercegovina, nitu koga se soo~ivme so enormniot tovar

Dragan Tilev, dr`aven sovetnik i rakovoditel na Sektorot za evropska integracija pri Vladata na Republika Makedonija

Dragan Tilev

od begalskiot egzodus na Albancite od Kosovo, nitu koga se soo~uvame so deneska aktuelnata situacija na razre{uvawe na vnatre{nite me|unacionalni odnosi. Naprotiv, kontinuirano niz site sobraniski i vladini sostavi postojano se rabote{e na taa cel. Vratata na Evropskata unija za vlez na Republika Makedonija vo semejstvoto na evropski nacii denes e otvorena za nas so potpi{uvaweto na Spogodbata za stabilizacija i asocijacija na 9 april 2001 godina, vo Luksemburg. Procesot na ratifikacija na Spogodbata e vo tek. No, kontinuitetot i istrajnosta na patot kon Evropskata unija e postojano sleden so razli~ni razmisluvawa, dilemi, pra{awa. Koi se pri~inite {to Republika Makedonija tolku insistira na {to e mo`no pobrzo priklu~uvawe kon Evropskata unija i koi se na{ite celi. 2. Pri~ini za ~lenstvo Koja bilo analiza na pri~inite za integriraweto na Republika Makedonija vo Evropskata unija od istoriski, geografski, politi~ki, ekonomski, kulturolo{ki aspect, na krajot }e rezultira so eden i identi~en zaklu~ok: Republika Makedonija e del od Evropa i neminovno }e stane i del od Evropskata unija . U{te edna mnogu va`na pri~ina, i vo ovoj moment mnogu evidentna, postoi i ja potkrepuva na{ata aspiracija za ~lenstvo vo Unijata, a toa e bezbednosta na Republika Makedonija i nejzinite gra|ani. Sosema e izvesno deka vo ramkite na Evropskata unija i NATO strukturite, bezbednosta na Republika Makedonija }e bide trajno re{ena. 3. Koi se celite Osnovnite celi na integriraweto na Republika Makedonija bi mo`ele da se definiraat vo nasoka na konsolidacija na demokratskiot politi~ki sistem i unapreduvawe na pazarnata ekonomija, zabrzuvawe na socijalniot i ekonomskiot razvoj, zajaknuvawe i prodlabo~uvawe na sorabotkata so zemjite-~lenki na Evropskata unija i zemjite kandidati za ~lenstvo, konsolidirawe na makedonskata pozicija na me|unaroden plan i promocija na makedonskiot me|unaroden identitet kako miroqubiva zemja celosno i bezrezervno orientirana kon integrativnite procesi.

Dogovornite odnosi na RM so EU i potencijalnite koristi

Vaka definiranite celi i ne se ekskluzivno celi samo na Republika Makedonija, tuku univerzalni celi vo soodvetna definicija na sekoj aspirant za ~lenstvo vo Evropskata unija. 4. Koi se koristite I natamu vo odgovor na pra{aweto - zo{to ~lenstvo vo Evropskata unija, mo`e da se navedat nekoi od evidentnite koristi: op{t ekonomski i socijalen razvoj stimuliran so stabilnoto politi~ko i ekonomsko opkru`uvawe; zgolemena nacionalna sigurnost niz zaedni~kiot mehanizam na nadvore{na i bezbednosna politika; mo`nost da se u~estvuva vo donesuvaweto na klu~nite odluki za idninata na Evropa i svetot; dostapnost i otvoren edinstven evropski pazar, eden od najgolemite i sekako najmo}en pazar na svetot; predvidlivost na delovnite aktivnosti i namaluvawe na rizikot; mo`nost monetarnata unija da se iskoristi za nov razvoen impuls; zgolemuvawe na trgovijata, sledewe na pravilata za konkurencija kako motivira~ki factor; voveduvawe novi tehnologii, novi proizvodi, evropski tehni~ki standardi; novi mo`nosti za vrabotuvawe na makedonskite gra|ani, ili sosema nov podobar na~in na `iveewe, na nivo na `ivotniot standard na demokratskite i ekonomski razvieni zemji-~lenki na Evropskata unija. 5. Negativni posledici Dokolku Republika Makedonija vo dogledno vreme ne stane polnopravna ~lenka na Evropskata unija, osnovnite negativni posledici bi mo`ele da se poso~at vo faktot deka Makedonija bi bila nadvor od zaedni~kata nadvore{na i bezbednosna politika na Evropskata unija i nejzinite mehanizmi i bi morala da se spravi so me|unarodnata pozicija i svojata sigurnost vo najgolem del so sopstveni sili, {to za mala zemja so slaba ekonomija

10

Dragan Tilev

e dosta te{ko i mnogu skapo. Nie denes sme svedoci deka Republika Makedonija ne e ostavena nadvor od dejstvuvaweto na nadvore{nata i bezbednosna politika na EU, no sosema bi bila druga i mnogu porelaksirana pozicijata vo ovie segmenti dokolku sme ~lenka i del od politikata na EU. Natamu, dokolku ne stane ~lenka na Evropskata unija, Republika Makedonija nema da ima mo`nost da u~estvuva, odnosno bi bila isklu~ena od procesot na donesuvawe odluki za klu~ni pra{awa za na{ata idnina i ekonomski razvoj. Navistina i vo ovoj moment postojat mehanizmi na konsultacii, no toa na sreden i dolg rok ne mo`e da gi zadovoli interesite na Republika Makedonija. 6. Tro{oci Pra{aweto na celta, integrirawe vo Evropskata unija, vsu{nost i ne e pra{awe, no i toa kako seriozno pra{awe e pra{aweto na dinamikata i na cenata na toj proces. Se razbira deka procesot na integrirawe vo Evropskata unija Republika Makedonija }e ja ~ini mnogu, no fakt e deka dokolku sakame povisok kvalitet na `iveewe, cenata vo najgolem del }e mora da se plati, nezavisno dali i koga }e staneme ~lenka na Evropskata unija. Mora da se bide objektiven i da se priznae deka dosega Republika Makedonija, i pokraj jasno izrazenata politi~ka volja za ~lenstvo vo EU, ne se osmeli, delumno i poradi objektivni pri~ini, podlaboko da zabrazdi so sopstveni sredstva vo procesot na integrirawe. Dosega se potpiravme prete`no na sredstvata {to niz razni fondovi gi dobivavme od Evropskata unija ili nejzinite zemji-~lenki. Za da mo`e procesot da se intenzivira i da dobie vo serioznost, mora na makro plan neminovnite tro{oci da se vklopat vo soodvetnite buxetski proekcii, i toa, pred s , tro{ocite za: harmonizacija na nacionalnoto zakonodavstvo so ona na Evropskata unija, so razvieni mehanizmi za monitoring na implementacijata na novoto zakonodavstvo; reforma na javnata administracija so cel za nejzino zajaknuvawe i osposobuvawe da funkcionira soglasno novite nadle`nosti; vospostavuvawe na neohodna institucionalna infrastruktura za integrirawe vo Evropskata unija.

Dogovornite odnosi na RM so EU i potencijalnite koristi

11

7. Kriteriumi Pred da se stane polnopravna ~lenka neminovno mora da se ispolnat niza precizno i strogo utvrdeni kriteriumi i pravila. Vo 1993 godina na Kopenhagenskiot samit, zemjite-~lenki na Evropskata unija se dogovorija za kriteriumite: politi~ki, ekonomski i drugi, koi treba da gi ispolni sekoja zemja koja saka da im se priklu~i. Podocna ovie kriteriumi bea nadopolneti ili pojasneti na samitite vo Madrid (1995), Luksemburg(1997) i Helsinki (1999). Politi~kite kriteriumi se odnesuvaat na: demokratijata i vladeeweto na pravoto; ~ovekovite prava i po~ituvawe i za{tita na pravata na malcinstvata. Republika Makedonija vo osnova gi ispolnuva site ovie politi~ki kriteriumi, no sekoja zemja ima svoja specifi~na situacija i odredeni pra{awa imaat razli~na specifi~na te`ina na razli~ni geografski prostori. Ocenka za ispolnuvaweto na ovie kriteriumi dava Evropskata unija. Ekonomskite kriteriumi daleku e pote{ko da se ispolnat onaka kako {to e predvideno vo Kopenhagen: postoewe funkcionalna pazarna ekonomija, {to zna~i ekvilibrium pome|u ponudata i pobaruva~kata e vospostaven preku slobodna recipro~na aktivnost na pazarnite sili, cenite i trgovijata se liberalizirani; barieri za vlez i izlez na pazarot ne postojat; pravniot sistem e vospostaven, zakonite i dogovorite se izvr{uvaat; makroekonomska stabilnost e postignata vklu~itelno i adekvatna cenovna stabilnost i odr`livi javni finansii i nadvore{ni smetki; finansiskiot sektor e dovolno dobro razvien za da gi kanalizira za{tedite kon produktiven razvoj; kapacitet da se izdr`i pritisokot na konkurencijata i pazarnite sili vnatre vo Evropskata unija (osnovnoto pra{awe tuka e dali ekonomskite operatori - firmite, imaat neophoden kapacitet da se adaptiraat i dali vo

12

Dragan Tilev

dr`avata ima povolna klima i poddr{ka na nivnata adaptacija) {to zna~i: postoewe na funkcionalna pazarna ekonomija i dovolen stepen na makroekonomska stabilnost za da mo`at ekonomskite operatori da donesuvaat delovni odluki vo uslovi na stabilnost i predvidlivost; dovolna koli~ina po soodvetna cena na ~ove~ki i fizi~ki kapital, vklu~itelno infrastruktura (energija, telekomunikacii, transport), istra`uvawe i razvoj i perspektiva za razvoj vo ovie poliwa; do koj stepen vladata vlijae niz svojata politika i zakonodavstvo na konkurencijata preku trgovskata politika, dr`avnata pomo{, poddr{kata na malite i sredni pretprijatija i sl.; stepenot i intenzitetot na trgovska integracija na zemjata so Evropskata unija, po obem i vid na trgovska razmena; brojot, odnosno proporcijata na mali i sredni firmi, delumno zatoa {to tie se adaptiraat polesno i pobrzo, delumno zatoa {to golemite firmi imaat otpor kon promeni.

Pokraj politi~kite i ekonomskite kriteriumi, za vlez vo Evropskata unija postojat i t.n. drugi obvrski za ~lenstvo, i toa: priznavawe i bezuslovno prifa}awe na celite za politi~ka, ekonomska i monetarna unija vo {to porana faza i nivno inkorporirawe vo tekovnite nacionalni politiki; celosno i bezrezervno prifa}awe na zaedni~kite pridobivki, odnosno ne e mo`no nivno delumno prifa}awe ili menuvawe; razvien kompetenten administrativen i sudski kapacitet za primena na usvoenite zaedni~ki pridobivki.

Ispolnuvaweto na site ovie kriteriumi e preduslov za ~lenstvo vo Evropskata unija, {to nitu edna zemja so takvi aspiracii ne }e mo`e da go izbegne. Dinamikata na ostvaruvaweto na celta zavisi, pred s , od samite nas, no neizostavno i od Evropska unija. Procesot na integrirawe e dvonaso~en.

Dogovornite odnosi na RM so EU i potencijalnite koristi

13

B. Dogovorni odnosi Republika Makedonija - Evropska unija 1. Hronologija Vo momentot dogovornite odnosi na Republika Makedonija so Evropskata unija se reguliraat so Spogodbata za sorabotka koja stapi vo sila na 1 januari 1998 godina, Spogodbata za transport i tekstil i Vremenata spogodba za trgovski odnosi pome|u Republika Makedonija i Evropskite zaednici so poseben Protokol za vino i alkoholni proizvodi i `elezo i ~elik. Dogovorni odnosi Republika Makedonija-Evropska Unija (hronologija) - 1992 oktomvri: Nazna~uvawe makedonski pretstavnik vo Brisel; - 1995 dekemvri: Vospostavuvawe na diplomatski odnosi pome|u RM i EU. Ova ne be{e mo`no da se postigne s do potpi{uvaweto na vremenata spogodba so Republika Grcija kako zemja-~lenka na Evropskata unija; - 1996 fevruari: Podigawe na postojanata Misija na RM vo Brisel na ambasadorsko nivo; - 1996 mart: RM stana ramnopravna ~lenka na FARE programata, so {to se otvori mo`nost , pokraj urgentnata i humanitarna pomo{ da se koristi i pomo{ za pottiknuvawe na strukturnite promeni i zabrzuvawe na reformite; - 1996 mart: Zapo~nuvawe na pregovori za sklu~uvawe Spogodba za sorabotka, Finansiski protokol i Spogodba za transport; - 1997 noemvri: Stapuvawe vo sila na Spogodbata za transport; - 1998 januari: Stapuvawe vo sila na Spogodbata za sorabotka i osnovawe na Sovetot za sorabotka; - 1998 mart: Prv sostanok na Sovetot za sorabotka i nazna~en prv postojan pretstavnik na Evropskata komisija vo RM; - 1999 fevruari: Podnesuvawe oficijalno barawe za asocijativno ~lenstvo vo EU od strana na RM;

14 - 1999 juni:

Dragan Tilev

- 2000 januari:

- 2000 mart:

- 2000 april:

- 2000 noemvri: - 2000 dekemvri:

- 2001 fevruari: -2001 april:

- 2001 juni: - 2002 januari:

Usvoen Izve{taj za mo`nosta za otpo~nuvawe pregovori za novata Spogodba za stabilizacija i asocijacija; Dobivawe mandat od strana na Sovetot na ministrite na EU, Evropskata komisija da zapo~ne pregovori za sklu~uvawe na SSA; Podignuvawe na odnosite me|u RM i EU so otvorawe na Delegacija na EU vo RM i nazna~uvawe na prv {ef na Delegacijata na ambasadorsko nivo; Otpo~nuvawe na prvata runda pregovori me|u RM i EU za SSA (05.04.2000). Samo za potsetuvawe, pregovorite za SSA se realiziraa vo zna~itelen kratok period april-noemvri 2000 godina, niz 3 rundi na glavni pregovori i 5 sredbi na ekspertsko nivo, odnosno tehni~ki pregovori; Posledna runda pregovori i parafirawe na SSA vo Zagreb (24.11.2000); Stapuvawe vo sila na Regulativata na Sovetot za voveduvawe na trgovski isklu~itelni merki, kako i vklu~uvawe na RM vo programata KARDS za 2000-2006 god.; Parafirawe na Vremena spogodba za regulirawe na trgovskite odredbi od SSA (16.02.2001); Potpi{uvawe na SSA (se o~ekuva da stapi vo sila kon krajot na 2003 godina i po~etokot na 2004 godina) i na Vremenata spogodba (09.04.2001) vo Luksemburg; Stapuvawe vo sila na Vremenata spogodba; Dopolnitelen Protokol za vino i alkoholni pijalaci i Spogodba za trgovija so tekstilni proizvodi.

Dogovornite odnosi na RM so EU i potencijalnite koristi

15

2.

Spogodba za sorabotka pome|u Evropskite zaednici i Republika Makedonija

Spogodbata za sorabotka e prviot kompleksen praven akt na Republika Makedonija koj e potpi{an so Evropskite zaednici, a vleze vo sila na 01 januari 1998 godina. Osnovnite elementi koi gi regulira{e ovoj dokument se odnesuvaa na respekt kon demokratskite principi, ~ovekovite prava i principite na pazarnata akonomija. Republika Makedonija se obvrza da sorabotuva i da odr`uva dobrososedski odnosi so zemjite vo regionot. Osnovnata cel na vakvite regulirani odnosi be{e vospostavuvawe dolgoro~ni i bliski odnosi pome|u Republika Makedonija i Evropskite zaednici , na osnovite i principite na razvienite zapadnoevropski demokratii i ekonomii. Evolutivnata klauzula, iako ne vo forma kako kaj zemjite od CIE, be{e sostaven del na Spogodbata i upatuva{e na zajaknuvawe na bilateralnite odnosi i aspiracijata na Republika Makedonija za asocijacija so Evropskata unija. Ekonomskata, tehni~kata i finansiskata sorabotka be{e vospostavena i ima{e mnogu {irok spektar na mo`nosti, vo oblastite: industrija, MSP, energija, istra`uvawe i razvoj na tehnologijata, zemjodelstvo, transport, kultura, zdravstvo, za{tita na `ivotnata sredina, socijalni pra{awa, makrofinansiskite pra{awa, prevencija i borba protiv pereweto pari, pretprijatija, uslugi, razvoj na ~ove~kite resursi, obrazovanie, carina, statistika, standardizacija i sertifikacija, promocija na investiciite i javni nabavki. Od samata lista na s ona {to e opfateno so Spogodbata se gleda koi bile mo`nostite, no fakt e deka ovie mo`nosti vo tekot na vremetraeweto na Spogodbata (delumno taa e s u{te vo sila) ne se iskoristeni. Vo nekoi poliwa ne e napraven nitu seriozen obid za da se iskoristat mo`nostite, barem so zapoznavawe na temelite i osnovite na razvienite i vospostaveni evropski politiki vo tie oblasti. So Spogodbata be{e regulirano pra{aweto na trgovskite odnosi pri {to se promovira{e bilateralnata trgovska razmena so povolen pristap na makedonskite proizvodi na edinstveniot evropski pazar. Finansiskite odnosi, vo forma na pristap do Programata FARE kako najmo}en finansiski instrument za pottiknuvawe

16

Dragan Tilev

na procesot na evropska integracija, be{e regulirano so Regulativata na Sovetot br. 3906/89, kon koja pristapi i Republika Makedonija. 3. Avtonomni trgovski merki na Evropskite zaednici kon Republika Makedonija

Avtonomnite trgovski merki se primenuvaat na slu~ajot na Republika Makedonija od 1991 godina. Momentno va`e~kiot Avtonomen trgovski re`im za zemjite od Procesot za stabilizacija i asocijacija, vklu~itelno i Makedonija, e eden od najpreferencijalnite re`imi {to koga bilo Evropskite zaednici go ponudila na koj bilo region vo svetot. Toj be{e iniciran na Samitot na Sovetot vo Ferija kako asimetri~na liberalizacija na trgovijata za poddr{ka na ekonomiite na zasegnatite zemji, pod uslov da se sprovedat efikasni ekonomski reformi i regionalno bezrezervno da se sorabotuva. So regulativata na Sovetot br.2007/2000 od 18 septemvri 2000 godina, dopolneta so regulativata br.2563/2000 od 20 noemvri 2000 godina (pro{iruvawe na va`nosta na regulativata i na Republika Makedonija), vovedeni se isklu~itelni trgovski merki za zemjite koi se del od procesot za stabilizacija i asocijacija. Su{tinata na ovie merki e deka site proizvodi proizvedeni vo Republika Makedonija mo`at da se izvezuvaat vo zemjite-~lenki na Evropskata unija bez kakvi bilo kvantitativni ograni~uvawa ili merki so ist efekt i oslobodeni od carina i tro{oci koi imaat ist efekt. So ova re~isi 95% od site na{i proizvodi mo`at slobodno da se izvezuvaat na evropskiot pazar, se razbira dokolku gi zadovoluvaat evropskite standardi za sigurnost i kvalitet. Vo sekoj slu~aj, ova e odli~na {ansa za na{ite ekonomski operatori koi steknuvaat mo`nost za podobruvawe na svojata konkurentnost vo odnos na evropskite proizvoditeli. Merkata e so va`nost od noemvri 2000 godina i }e va`i paralelno so Spogodbata za stabilizacija i asocijacija, odnosno so Vremenata spogodba za trgovskite odnosi me|u Republika Makedonija i Evropskite zaednici, zaklu~no so 31 dekemvri 2005 godina.

Dogovornite odnosi na RM so EU i potencijalnite koristi

17

4.

Spogodba za stabilizacija i asocijacija pome|u Evropskata unija i nejzinite zemji-~lenki i Republika Makedonija

Osobeno golemo zna~ewe i kruna za dosega{niot razvoj na odnosite pome|u Republika Makedonija i EU e potpi{uvaweto na Spogodbata za stabilizacija i asocijacija na 9 april 2001 godina. Ovoj kompleksen pravno obvrzuva~ki akt na politi~ki plan ja stava Republika Makedonija vo redot na potencijalnite ~lenki na EU i ~initel vo kreiraweto na idna Evropa, op{testvo so site atributi na najvisoki demokratski vrednosti, sigurnost za nejzinite gra|ani i socijalna pravda. Na ekonomski plan, so Spogodbata se otvora vrata na eden od najgolemite i finansiski eden od najmo}nite pazari na svetot. Toa }e bide pottik za zabrzuvawe na prestruktuiraweto na stopanstvoto na Republika Makedonija i prisposobuvawe na novite uslovi. ]e se otvori mo`nosta za zabrzuvawe na socijalniot i ekonomski razvoj na Makedonija, kako i razvoj i vtemeluvawe na politi~ki i ekonomski vrski so zemjite-~lenki na EU, kako i promovirawe na identitetot na Makedonija kako miroqubiva zemja orientirana kon procesot na evropska integracija. Spogodbata za stabilizacija i asocijacija, kako preferencijalna spogodba, treba da pridonese kon ekonomska i politi~ka stabilnost na zemjata i regionot, kako i vospostavuvawe na asocijacija me|u Republika Makedonija i EU. Pokonkretni celi na Spogodbata za stabilizacija i asocijacija se: da se pribli`i regionot poblisku do celosna integracija vo strukturite na Evropskata unija; da se poddr`i konsolidacijata na demokratijata, vladeeweto na pravoto, ekonomskiot razvoj i reformi, soodvetna administrativna struktura i regionalna sorabotka; da se vospostavi formalizirana ramka za politi~ki dijalog, na bilateralno i regionalno nivo; da se promoviraat ekonomskite odnosi, trgovijata, investiciite, politikata na pretprijatijata, transport i razvoj i sorabotka vo oblasta na carinata, so perspektiva za pobliska integracija vo svetskiot trgovski sistem, vklu~itelno mo`nosta za vospostavuvawe

18

Dragan Tilev

slobodna trgovska zona ili zoni, otkako }e bide postignat progres vo ekonomskite reformi; da se obezbedi osnova za sorabotka vo oblasta na pravdata i vnatre{nite raboti; da se obezbedi osnova za ekonomska, socijalna, gra|anska, obrazovna, nau~na, tehnolo{ka, energetska, kulturna sorabotka i sorabotka vo oblasta na `ivotnata sredina, poddr`ana so programi za pomo{ vo aproksimacijata na zakonodavstvoto so ona na Evropskata unija. 4.1. Sodr`ina na Spogodbata za stabilizacija i asocijacija - Spogodbata za stabilizacija i asocijacija se sostoi od: o Preambula o Tekst na spogodbata (128 odredbi vo 10 glavi) o Aneksi - 7 o Protokoli -5 o Zaedni~ki i unilateralni izjavi - Tekstot na Spogodbata e podelen vo 10 glavi: 1. Op{ti principi 2. Politi~ki dijalog 3. Regionalna sorabotka 4. Slobodno dvi`ewe na stoki 5. Dvi`ewe na rabotnici, osnovawe na pretprijatija, uslugi i kapital 6. Pribli`uvawe na zakonodavstvoto i primena na zakonite 7. Pravda i vantre{ni raboti 8. Politiki na sorabotka 9. Finansiska sorabotka 10. Institucionalni, op{ti i zaedni~ki odredbi - Preambulata gi definira zaemnite nameri na Republika Makedonija i Evropskite zaednici i nejzinite zemji-~lenki, kako i osnovata vrz koja tie se dogovaraat, imaj}i gi predvid aktite i povelbite na Me|unarodnata zaednica vo oddelni oblasti koi se dogovaraat vo ramkite na Procesot za stabilizacija i asocijacija. - Preambulata gi sodr`i opredelbite na dogovornite strani za:

Dogovornite odnosi na RM so EU i potencijalnite koristi

19

zajaknuvawe i pro{iruvawe na vospostavenite odnosi i vospostavuvawe na bliska i trajna vrska na osnova na reciprocitet i zaemen interes; o politi~ka, ekonomska i institucionalna stabilizacija vo Republika Makedonija, kako i vo regionot; o zgolemuvawe na politi~kite i ekonomskite slobodi, po~ituvawe na ~ovekovite prava i pravnata dr`ava, kako i pravata na licata pripadnici na nacionalnite malcinstva; o principite na slobodnoto pazarno stopanstvo i gotovnosta na Zaednicata da dade svoj pridones za ekonomskite reformi vo Republika Makedonija; o vospostavuvawe redoven politi~ki dijalog za bilateralni i multilateralni pra{awa od zaedni~ki interes, vklu~itelno i regionalni aspekti; o Republika Makedonija da go prilagodi svoeto zakonodavstvo kon ona na Zaednicata; - Vo ramkite na preambulata e Evolutivnata klauzula so koja se povikuva na podgotvenosta na EU da ja integrira Republika Makedonija vo najgolema mo`na merka vo politi~kite i ekonomskite tekovi na Evropa i se definira nejziniot status kako potencijalen kandidat za ~lenstvo vo EU, vrz osnova na Dogovorot za EU i ispolnuvawe na kriteriumite definirani od strana na Evropskiot sovet vo juni 1993 godina, a vrz osnova na uspe{nata implementacija na ovaa Spogodba, osobeno vo pogled na regionalnata sorabotka. Glava 1: OP[TI PRINCIPI - Prvata glava gi opredeluva osnovite na koi se zasniva Spogodbata. Eden od zna~ajnite principi e regionalniot priod za zemjite od Procesot na stabilizacija i asocijacija, no sepak se zemaat predvid individualnite postignuvawa na zemjite na politi~ki, demokratski i ekonomski plan. - Ovde se definira i vremetraeweto na asocijativnosta, odnosno na Spogodbata za stabilizacija i asocijacija. Potpolna asocijacija se predviduva da se postigne vo tekot na tranzicionen period od maksimum 10 godini. Periodot e podelen na dve fazi (5 godini, plus maksimum 5 godini) so cel odredbite od Spogodbata da se implementiraat progresivno i da se fokusiraat na oblastite od glavite 3,5,6 i 7 za vreme na prvata faza.

20

Dragan Tilev

- Po 4 godini od stapuvaweto vo sila na Spogodbata, Sovetot za stabilizacija i asocijacija }e go oceni postignatiot napredok i }e odlu~i za zapo~nuvawe, kako i vremetraewe na vtorata faza. Glava 2: POLITI^KI DIJALOG - Ovaa glava ja potvrduva opredelbata na Republika Makedonija i EU za intenzivirawe na politi~kiot dijalog i toa osobeno za pra{awata od me|unaroden karakter koi imaat zna~ajno vlijanie za dogovornite strani, za regionalnata sorabotka, kako i za zaedni~kite gledi{ta za bezbedna i stabilna Evropa. - Politi~kiot dijalog mo`e da se odr`uva na: o ministersko nivo vo ramkite na Sovetot za stabilizacija i asocijacija, i o parlamentarno nivo vo ramkite na Parlamentarniot komitet za stabilizacija i asocijacija, koj }e bide formiran soglasno ovaa Spogodba. Glava 3: REGIONALNA SORABOTKA - Ovoj del od Spogodbata gi podvlekuva zalo`bite na Republika Makedonija za promocija na regionalnata sorabotka i dobrososedskite odnosi. Osobeno se istaknuva potrebata od sorabotka so: o Zemjite od regionot koi imaat potpi{ano Spogodba za stabilizacija i asocijacija - po potpi{uvaweto barem na edna takva SSA so nekoja zemja od regionot, Republika Makedonija }e otpo~ne pregovori so cel potpi{uvawe na Konvencija za regionalna sorabotka koja }e sodr`i politi~ki dijalog, slobodna trgovska zona, zaemni koncesii za dvi`ewe na rabotnici, osnovawe na pretprijatija, davawe uslugi, dvi`ewe na kapital i sorabotka vo drugi oblasti, posebno pravda i vnatre{ni raboti. Konvencijata treba da se sklu~i vo rok od 2 godini po vleguvawe vo sila na barem vtorata SSA; o Drugi zemji na koi se odnesuva Procesot za stabilizacija i asocijacija; o Zemjite-kandidati za pristapuvawe kon EU so koi Republika Makedonija mo`e da sklu~i Konvencija za regionalna sorabotka zaradi pribli`uvawe na bilateralnite odnosi, pa i na odnosite so EU.

Dogovornite odnosi na RM so EU i potencijalnite koristi

21

Glava 4: SLOBODNO DVI@EWE NA STOKI - Del od Spogodbata so koj se regulira trgovskata sorabotka i obezbeduva celosen liberalen pristap za stokite od Republika Makedonija na pazarite na Unijata, bez vremensko ograni~uvawe, a so isklu~ok na vinoto i june{koto meso. Obvrska na Republika Makedonija e postepeno da go otvara svojot pazar za stoki koi poteknuvaat od Unijata. Preku ovoj asimetri~en princip treba na krajot od tranzicioniot period (10 godini) da se vospostavi zona na slobodna trgovija me|u Republika Makedonija i Evropskata unija. - Opfatenite proizvodi i drugite pra{awa od oblasta na trgovijata se reguliraat preku dogovorenite aneksi i protokoli za : industriski proizvodi, zemjodelski proizvodi i riba, tekstil i ~elik. - Za vinoto i alkoholnite pijalaci }e se sklu~i posebna Spogodba, a samo za june{koto meso ima kvantitativno ograni~uvawe za 1650 toni godi{no. - Ovaa glava stapuva vo sila so stapuvawe vo sila na Vremenata spogodba (parafirana 06.02.2001, potpi{uvawe na 09.04.2001, stapuvawe vo sila na 01.06.2001 godina) bez da se ~eka na procesot na ratifikacija na Spogodbata za stabilizacija i asocijacija. Vremenata Spogodba e del od SSA koja ja regulira isklu~ivo trgovskata sorabotka pome|u Republika Makedonija i EU. Glava 5: DVI@EWE NA RABOTNICI, OSNOVAWE PRETPRIJATIJA, USLUGI I KAPITAL - Ovoj del od Spogodbata se zasniva na poznati me|unarodni prifateni pravila vo oblastite na dvi`ewe na rabotnici, osnovawe pretprijatija, davawe uslugi i tekovni pla}awa i dvi`ewe na kapital. - Vo poglavjeto za Dvi`ewe na rabotnici se definiraat uslovite, modalitetite, tretmanot za lica dr`avjani na Republika Makedonija koi rabotat vo zemji-~lenki na EU. Za rabotnicite od RM na teritoriite na zemjite-~lenki na EU se po~ituvaat vo osnova rabotnite uslovi, nadomestoci, otpu{tawe, pristap do pazar na rabotna sila za sopru`nici i deca na rabotnicite, obezbeduvawe na socijalna sigurnost, penzii i sl., koi va`at za nivnite dr`avjani. - Vo delot Osnovawe na pretprijatija se definiraat na~inite na osnovawe i funkcionirawe na pravni lica kompanii,

22

Dragan Tilev

subsidijarni kompanii, podru`nici na teritoriite na dvete dogovorni strani. - Vo poglavjeto za Davawe uslugi se definiraat zaemnite obvrski vo nasoka na natamo{na liberalizacija na transportnite uslugi vo oblasta na suvozemniot, vozdu{niot i vodniot soobra}aj, kako i zaemniot pristap na pazarite na dogovornite strani. - Tekovni pla}awa i dvi`ewe na kapital, pak, gi definiraat uslovite za pla}awe i transferi na tekovnata smetka na platnite bilansi me|u Zaednicata i Republika Makedonija. Glava 6: PRIBLI@UVAWE NA ZAKONODAVSTVOTO I SPROVEDUVAWE NA ZAKONITE - Edna od prioritetnite i najobemni obvrski koi se prezemaat so SSA, i toa vedna{ po potpi{uvaweto, e usoglasuvawe na na{eto zakonodavstvo so ona na Evropskata unija. Stanuva zbor za ogromen obem na regulativi, direktivi, odluki i preporaki koi postepeno }e treba da se vgradat vo na{eto zakonodavtvo, odnosno da se izvr{i nivna soodvetna transpozicija. - Kvantitativno, stanuva zbor za preku 130.000 stranici propisi i okolu 65.000 stranici standardi (tehni~ki propisi). Seto ova e potrebno da se prevede i usoglasi so terminologijata na Evropskata unija, da se izedna~at-usoglasat definiciite za poodelnite termini, pojavi, procesi i sl. i stru~no da se preto~i vo na{ite nacionalni propisi (zakoni i podzakonski akti). Za ova nesomneno se potrebni soodvetni eksperti, vreme i sredstva. Parlamentot na RM vo ovoj proces }e ja ima klu~nata uloga. - Soglasno ~len 68 od SSA, usoglasuvaweto na zakonodavstvoto predvideno e da se odviva vo dve fazi, od koi prvata zapo~nuva vedna{ po potpi{uvaweto na SSA. Vsu{nost, imaj}i ja predvid prethodnata rabota na na{iot Parlament, vo nekoi segmenti usoglasuvaweto e ve}e zapo~nato. - Osobeno va`no vo procesot na usoglasuvaweto na zakonodavstvoto e toa {to samoto transponirawe na evropskite propisi e samo prvata faza od obvrskata. Potrebno e da se obezbedi institucionalna struktura koja }e obezbedi primena na zakonite. Vo toj kontekst se potencira potrebata i od reforma na sudskiot sistem, so cel negovo zapoznavawe so novite sodr`ini i podobruvawe na negovata efikasnost. - Soglasno SSA, prioritetno, vo procesot na usoglasuvawe,

Dogovornite odnosi na RM so EU i potencijalnite koristi

23

}e mora da se osvrneme na propisite koi go reguliraat pra{aweto na Edinstveniot evropski pazar ( ~etirite osnovni slobodi) i propisite od oblasta na trgovijata, a potoa da se posvetime i na drugite oblasti. Pri toa posebno se naglaseni konkurencijata, standardizacijata i akreditacijata, javnite nabavki, industriskata i intelektualnata sopstvenost i za{titata na podatocite. Vo nekoi segmenti RM ve}e ima pozitivni pomestuvawa. Glava 7: PRAVDA I VNATRE[NI RABOTI - Republika Makedonija e prva zemja ~ija Spogodba sodr`i odredbi od oblasta na pravdata i vnatre{nite raboti. Ova proizleguva od obvrskite od Amsterdamskiot dogovor koj stapi vo sila vo 1999 godina, spored koj Evropskata unija stanuva nadle`na i za ovoj segment, za pravda i vnatre{ni raboti. - So ovaa glava se ureduva sorabotkata vo oblasta na: o jaknewe na instuticiite i vladeewe na pravoto; o vizi, grani~na kontrola, azil i migracija; o spre~uvawe i kontrola na nelegalna imigracija: readmisija; o borba protiv pereweto pari; o spre~uvawe i borba protiv kriminalot i drugite nezakonski aktivnosti; o sorabotka za nedozvoleni drogi. - Vo vrska so nelegalnata imigracija i readmisijata, dogovoreni se odredbi soglasno koi po stapuvaweto vo sila na Spogodbata po barawe na zemja-~lenka na Unijata, Republika Makedonija treba da sklu~i oddelni spogodbi za doprecizirawe na uslovite po ovie pra{awa. Glava 8: POLITIKI NA SORABOTKA - Glava so koja se ureduva sorabotkata vo oblastite na: o ekonomska sorabotka; o statisti~ka sorabotka; o bankarski sektor i finansiski uslugi; o promocija i za{tita na investicii; o industriska sorabotka; o mali i sredni pretprijatija; o turizam; o carina;

24

Dragan Tilev

o oddano~uvawe; o socijalna sorabotka; o obrazovanie; o kulturna sorabotka; o informacii i komunikacii; o audio-vizuelna sorabotka; o telekomunikacii; o informati~ko op{testvo; o za{tita na potro{uva~i; o transport; o energija; o zemjodelstvo i agro-industriski sector; o regionalen i lokalen razvoj; o sorabotka vo istra`uvawe i tehnolo{ki razvoj; o za{tita na `ivotna sredina i nuklearna bezbednost. - Cel na glavata- institucionalno povrzuvawe, transferirawe na politikite na EU vo Republika Makedonija i gradewe na kompatibilnost i komplementarnost na site sistemi. Glava 9: FINANSISKA SORABOTKA - Vo ovaa glava se definiraat vidovite i uslovite na finansiska sorabotka koja bi ovozmo`ila realizirawe na obvrskite {to proizleguvaat od Spogodbata za stabilizacija i asocijacija. - Taa bi bila vo forma na: o grantovi (nepovratna pomo{); o krediti; o makrofinansiska pomo{; o direktna buxetska poddr{ka; - Grantovi: So Regulativa od 05.12.2000 godina ve}e e definirana pomo{ta za Republika Makedonija, Albanija, BiH, Hrvatska i Jugoslavija, koja }e se operacionalizira preku Programata KARDS. Finansiskiot paket za sproveduvawe na Programata za periodot 2000-2006 godina iznesuva 4650 MEVRA za site 5 zemji-potencijalni kandidati za ~lenstvo vo EU. Pomo{ta }e se realizira preku definirawe na strate{ki dokument za zemjata vo 2000-2006 godina, podgotovka na pove}egodi{ni indikativni programi za trigodi{ni periodi i godi{ni programi za akcija. Paketot za 2001 godina za Republika Makedonija izne-

Dogovornite odnosi na RM so EU i potencijalnite koristi

25

suva 42 mil. evra, zna~itelno pove}e od godi{nite alokacii dobieni vo ramkite na porane{nata programa FARE. - Krediti i druga pomo{: sorabotkata }e se ostvaruva i preku pointenzivno koristewe na sredstva od EIB, a po barawe na Republika Makedonija za posebni potrebi, a vo koordinacija so me|unarodnite finansiski institucii, Zaednicata mo`e da dodeli i makrofinansiska pomo{ vrz isklu~itelni osnovi. Isto taka, Zaednicata }e obezbedi sredstva i za direktna buxetska poddr{ka na Republika Makedonija. - Soglasno odredbite od ovaa glava, pri koristeweto na finansiski sredstva }e treba da se obezbedi koorinacija i so drugite izvori na sredstva (zemji-~lenki, drugi dr`avi, me|unarodni finansiski institucii) za {to dogovornite strani }e razmenuvaat informacii. Glava 10: INSTITUCIONALNI, OP[TI I ZAVR[NI ODREDBI - So ovaa glava se vospostavuvaat i se opredeluva na~inot na rabota na instituciite koi }e ja sledat implementacijata na SSA: o Sovet za stabilizacija i asocijacija- vr{i nadzor vrz primenata i sproveduvaweto na Spogodbata, sostaven od ~lenovi na Sovetot na EU i ~lenovi na Evropskata komisija od edna strana i ~lenovi na Vladata na Republika Makedonija od druga strana; o Komitet za stabilizacija i asocijacija - so dol`nosti opredeleni od Sovetot za stabilizacija i asocijacija; o Parlamentaren Komitet za stabilizacija i asocijacija - kako zaedni~ki forum kade ~lenovite na Sobranieto na Republika Makedonija i na Evropskiot parlament }e razmenuvaat mislewa za temi od zaedni~ki interes. Istiot se sostanuva po potreba i }e bide pretsedavan od dvete strani naizmeni~no.