Raport STROOPA

YDOWSKA DZIELNICA
MIESZKANIOWA W WARSZAWIE
JU NIE ISTNIEJE!
Raport_STROOPA_tlumaczonko.indd 1
2009-08-06 15:10:29
TOM 38
D O K U M E N T Y
2009-08-06 15:10:30
Jrgen Stroop
YDOWSKA DZIELNICA
MIESZKANIOWA W WARSZAWIE
JU NIE ISTNIEJE!
Opracowa Andrzej bikowski
Instytut Pamici Narodowej

ydowski Instytut Historyczny
Warszawa 2009
2009-08-06 15:10:30
Przekad Barbary Wysockiej,

opublikowany w Biuletynie Gwnej Komisji Badania Zbrodni
Hitlerowskich w Polsce 1960, nr 11, s. 123199,
poprawiony przez Andrzeja bikowskiego
Recenzent
dr hab. Grzegorz Berendt
Opracowanie graficzne serii

Krzysztof Findziski
Redakcja
Magorzata Strasz
Korekta
Dorota Mazek
Skad
Katarzyna Szubka, Wojciech Czaplicki, Tomasz Ginter (okadka)
Druk
LEGRA Sp. z o.o.
ul. Rybitwy 15, 30-716 Krakw
Copyright by Instytut Pamici Narodowej

Komisja cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2009
Seria Dokumenty: tom 38
ISBN 978-83-7629-455-1
Spis treci
Przedsowie Janusz Kurtyka, Eleonora Bergman ...........................................
Wstp Andrzej bikowski ...................................................................................
Jrgen Stroop ydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie

ju nie istnieje! ...................................................................................................
21
Meldunki dzienne ....................................................................................................
43
Wykaz fotografii ...................................................................................................... 107

Jrgen Stroop Es gibt keinen jdischen Wohnbezirk
in Warschau mehr! ......................................................................................... 109
Tgliche Meldungen ................................................................................................ 129
Bildbericht ............................................................................................................... 187
2009-08-06 15:10:37
2009-08-06 15:10:37
Przedsowie
Raport Jrgena Stroopa jest urzdowym sprawozdaniem, opracowanym dla
wadz zwierzchnich przez oficera kierujcego akcj tumienia powstania ydw
w getcie warszawskim i zbrodnicz operacj likwidacji tego getta wiosn 1943 r.
Dokument, ktry mia ukaza sprawno niemieckiej machiny policyjno-wojskowej,
po klsce Niemiec w 1945 r. sta si rdem ukazujcym zbrodniczo tej machiny,
niewyobraalny dramat ludzki ydw warszawskich i bohaterstwo tych, ktrzy
podjli walk, wreszcie spoeczny kontekst tej walki.
Jednak raport Stroopa jest przede wszystkim dowodem zbrodni popenionej przez
nazistowskie Niemcy na polskich, a szerzej europejskich ydach. Zbrodniarz przygotowa go dla swych przeoonych jako wiadectwo skrupulatnego wykonania wydanych mu polece. Forma, styl, a szczeglnie ozdobnie wykonane fragmenty wiadcz
o tym, e najwyraniej odczuwa dum z powodu swych czynw. Nie przewidzia, e
jego dzieo zostanie wykorzystane w procesie wytoczonym po wojnie zbrodniarzom
hitlerowskim w Norymberdze, a take jemu samemu przez sd w Polsce.
Z tego dokumentu uzyskujemy bardzo precyzyjne dane dotyczce miejsca, czasu,
a przede wszystkim organizatorw likwidacji getta warszawskiego i wymordowania
tysicy warszawskich ydw. Poznajemy dokadne liczby osb schwytanych, deportowanych i zamordowanych na miejscu, ilo odkrytych przez Niemcw schronw oraz
rodzaj uytej przez nich broni. Dowiadujemy si o haniebnych metodach postpowania, o sposobach mordowania bezbronnej ludnoci getta, a take o uyciu przez Niemcw do dziaa nie tylko formacji niemieckich, ale take oddziaw kolaboracyjnych
zoonych z przedstawicieli innych narodw gwnie dawnych jecw sowieckich
szkolonych w Trawnikach. W raporcie mowa te jednak o utworzonej przez Niemcw
tzw. Polnische Polizei, ktrej nakazano penienie stray na granicach getta.
W rwnym stopniu co wiadectwem zbrodni niemieckich jest raport Stroopa
dowodem mstwa warszawskich ydw. Nie tylko tych, ktrzy byli w stanie si
zorganizowa i czynnie wystpi przeciw swym oprawcom. Take tych stanowicych zdecydowan wikszo dla ktrych jedynym sposobem obrony byo krycie
si w wybudowanych schronach. O dziaalnoci ydowskich grup bojowych dobitnie
wiadczy zawarta na pierwszych stronach raportu lista zabitych i rannych po stronie niemieckiej. Odwag bezbronnych cywili prezentuj fotografie zamieszczone
w ostatniej, trzeciej czci dokumentu. Pokazuj one mczyzn, kobiety, a nawet
dzieci, ktrzy w obliczu terroru i mierci, w morzu pomieni i pomimo skierowanych
w ich stron karabinw potrafi zachowa si godnie. Obdarte i brudne ofiary maj
w sobie wicej czowieczestwa ni ich czyci i wietnie wyekwipowani oprawcy.
Wbrew intencjom autora raportu fotografie, ktre miay prezentowa niemieck
odwag, si i ofiarno (Schneid, Mut und die Einsatzfreudigkeit), dokumentuj
jedn z najstraszliwszych w dziejach zbrodni, a take zamiast prezentowa zo
tkwice w ydach stay si pomnikiem najlepszych i najszlachetniejszych cech
narodu ydowskiego. W ten sposb, przynajmniej w wymiarze moralno-etycznym,
sprawiedliwoci stao si zado.
Raport bezsprzecznie wiadczy rwnie o ekonomicznym aspekcie mordw popenianych przez hitlerowcw i bogaceniu si nazistowskich Niemiec kosztem swoich ofiar. Stroop wspomina o milionach zotych, kosztownociach i innych dobrach.
2009-08-06 15:10:38
Nie wzgardzono nawet zdobyczn odzie raport wymienia m.in. 1240 bluz
wojskowych i 600 par spodni.
Dla Polakw nie moe by bez znaczenia fakt, e raport ten, pisany rk niemieck,
mwi o reakcji polskiego spoeczestwa na popenian zbrodni. Meldunki dzienne
donoszce o ostrzeliwaniu Niemcw spoza getta, od tzw. aryjskiej czci miasta, oraz
informacje o udziale polskich bandytw w walkach wewntrz getta nie pozostawiaj cienia wtpliwoci, e zorganizowana cz polskiego spoeczestwa, zbrojne
podziemie polskie, zdobyo si na co wicej ni tylko moralne wsparcie dla gincych
za murami ydw. Krew polska zmieszaa si w getcie i pod jego murami z krwi
ydowsk. Symbolem tej solidarnoci, co szczeglnie rozjuszyo Niemcw, stao si
wywieszenie w getcie dwch sztandarw, ydowskiego i polskiego. O postawie wielu
Polakw wiadczy rwnie przypomnienie wadz niemieckich o zakazie udzielania
pomocy zbiegom z getta i karze mierci za tego rodzaju przestpstwa.
Raport Jrgena Stroopa jest drugim obok raportu Fritza Katzmanna (Rozwizanie kwestii ydowskiej w dystrykcie Galicja, oprac. Andrzej bikowski,
Warszawa 2001) sprawozdaniem dowdcy niemieckiego z akcji mordowania ludnoci ydowskiej, jaki Instytut Pamici Narodowej prezentuje czytelnikom w Polsce
i na wiecie. Porwnanie ich obu pokazuje nie tylko zbrodnie, do jakich zdolne byy
nazistowskie Niemcy, ale take sposb, w jaki funkcjonariusze niemieccy potrafili
kama, jzyk, ktrym si posugiwali oraz argumenty uywane przez nich do uzasadnienia i racjonalizacji popenianych mordw.
Ta lekcja historii nigdy nie moe zosta zapomniana.
Janusz Kurtyka
Prezes Instytutu Pamici Narodowej
Po raz pierwszy po 64 latach od momentu odnalezienia raportu Stroopa peny
tekst tego dokumentu w przekadzie na jzyk polski wraz ze starannie opracowanym
reprintem oryginau trafia do rk czytelnika w postaci ksiki. Instytutowi Pamici
Narodowej naley si ogromne uznanie za udostpnienie tego wanego wiadectwa
wszystkim zainteresowanym histori drugiej wojny wiatowej, histori zagady
ydw, histori Warszawy take psychologi zbrodniarza i mechanizmem zbrodni
ale moe najbardziej determinacj ludzi skazanych na mier, prowadzcych walk
wszelkimi dostpnymi, jake ograniczonymi rodkami. Pragn wyrazi rado, e
publikacja ta powstaa w wyniku wsppracy z ydowskim Instytutem Historycznym im. Emanuela Ringelbluma. wiadomo, e moemy tym rdem dysponowa
obecnie take w naszej dziaalnoci edukacyjnej, ma znaczenie pierwszorzdne.
Pragn podzikowa Andrzejowi bikowskiemu za opracowanie naukowe, za
uzupenienie naszej wiedzy o wydarzeniu, ktre przeszo do historii pod nazw
powstania w getcie warszawskim, pierwszym miejskim zbrojnym akcie oporu na ziemiach okupowanych przez III Rzesz. Intencj Stroopa nie byo zachowanie pamici
o zmaganiach warszawskich ydw, ale wbrew woli walnie si do tego przyczyni.
wiadectwo wystawione przez wroga ma warto szczegln.
Eleonora Bergman
Dyrektor ydowskiego Instytutu Historycznego
im. Emanuela Ringelbluma
2009-08-06 15:10:38
Wstp
Raul Hilberg, jeden z prekursorw bada naukowych nad Holokaustem, w swojej
klasycznej pracy The Destruction of the European Jews (London 1961) wyznaczy aktualny po dzi dzie schemat postpowania przy analizie tego wyjtkowego
w dziejach czowieka wydarzenia. Schemat tworz trzy perspektywy (optyki) Zagady: perspektywa sprawcy, ofiary i wiadka wydarze, skadajce si na zjawisko
Holokaustu. Wszystkie trzy podejcia wzajemnie si uzupeniaj i jedynie cznie
pozwalaj uchwyci istotne cechy procesu, jakim zagada europejskich ydw w rzeczy samej bya. Hilbergowskie wyrnienie ma t gwn warto, e wszystkim,
ktrzy chc si zbliy do zrozumienia tego fragmentu przeszoci, uzmysawia, jak
dug drog maj do przebycia. Ta droga to przede wszystkim konieczno zbudowania odmiennych warsztatw badawczych. Kada bowiem perspektywa wspiera
si na odmiennej strukturze odpowiedniego korpusu rde. Dla badaczy zachowa
sprawcw bd to przede wszystkim dokumenty, wynik pracy tysicy komrek organizacyjnych niemieckiej machiny Zagady. Perspektywa ofiar to gwnie zeznania,
relacje, najczciej opowieci poszczeglnych uratowanych. Optyka wiadkw tworzy historyczny kontekst wydarzenia i w jej korpusie rdowym interesujce nas
informacje s bardzo rozproszone, fragmentaryczne i zrnicowane pod wzgldem
formalnym, na dodatek wiadkowie czsto myl si bd wrcz wiadomie faszuj
obraz wydarze.
Raport SS-Brigadefhrera i generaa majora policji Jrgena Stroopa Es gibt
keinen jdischen Wohnbezirk in Warschau mehr! dla Reichsfhrera SS Heinricha Himmlera naley do kategorii dokumentw, z ktr historycy zajmujcy si
Zagad pod ktem jej sprawcw i mechanizmw maj do czynienia najczciej. Z ich
perspektywy raport ma wszystkie pozytywne i jednoczenie negatywne cechy swojej
grupy. Badacze ci zajmuj si przecie procesem decyzyjnym angaujcym rne
poziomy wadzy nazistowskich Niemiec w dynamicznie rozwajcy si proces ludobjstwa oraz opisem implementacji zapadych decyzji. W hierarchii zainteresowa
badawczych na czele stoj sprawcy mordw, poczwszy od najwyszych dygnitarzy
NSDAP, pastwa i SS, skoczywszy na szeregowych onierzach. Dowiadczenie
ofiar sprowadza si w sumie do statystyki, ilu ydw i w jakich okolicznociach
zamordowano. Owe okolicznoci w historycznym opisie mog by i czsto bywaj
szeroko analizowane, niemniej ich analiza suy gwnie do ukazania zoonoci
procesu decyzyjnego, dzi rozumianego jako swoiste sprzenie zwrotne midzy
decyzjami centrum i reakcjami lokalnych wykonawcw ludobjczych planw. cznie
mamy otrzyma odpowied na pytanie: dlaczego Holokaust by moliwy, od kiedy
i jakimi etapami go planowano i w jakich realizowano. Dodatkowym efektem tego
typu spojrzenia jest symetrycznie do przebiegu tego bezprecedensowego mordu
zmieniajcy si wizerunek sprawcw wszak mordowanie zawsze zmienia onierza i policjanta w kata.
Korpus rdowy, stanowicy podstawowy zapis dziea niemieckich aktorw
Holokaustu, jest bardzo obszerny i niezmiernie zrnicowany zarwno formalnie,
jak i informacyjnie. Jak ju pisaem, przewaaj w nim dokumenty wytyczne,
2009-08-06 15:10:39
wskazwki, rozporzdzenia i rozkazy oraz sprawozdania z ich wykonania.

Do korpusu nale, oczywicie, rwnie teksty narracyjne listy, relacje i wspomnienia, maj jednak zazwyczaj znaczenie drugorzdne. To co wszystkie gatunki
czy obok przedmiotu odniesienia: europejskich ydw to wsplny, specyficzny jzyk, jak pisa Victor Klemperer, lingua tertii imperii (LTI), jzyk mimikry
i kamuflau. W tym jzyku nie pisano o mordowaniu ludzi, lecz ich likwidowaniu
w ramach procesu ostatecznego rozwizania. Likwidujc ludzi, zaatwia si
czy koczy ich egzystencj jak warto materialn. W jzyku obozw koncentracyjnych mwi si, e wobec jakiej grupy zastosowano ostateczne rozwizanie
[Endlsung], kiedy ludzie ci zostali zastrzeleni lub posani do komory gazowej
pisa Klemperer1.
LTI nie bya pewnym rodzajem ludzkiej mowy sucej do porozumiewania si,
bya wrzaskiem masowej propagandy. Ludzie przez ni owadnici nie mwili, dyskutowali, przekonywali bd o czym informowali, lecz wykrzykiwali zaimplantowane im w kor mzgow przez hitlerowskiego agitatora szarlataskie hasa. Jej
wokabularz zmienia si zalenie od przedmiotu wypowiedzi. Jeli byli nim ydzi,
paday sowa, ktrych w normalnym jzyku uywao si co najwyej do opisu procesu obrbki drewna lub pilnego zwalczenia zarazy szaraczy czy jakich innych
szkodliwych robakw. Opis procesu rozwizywania kwestii ydowskiej do zudzenia przypomina akcj deratyzacji, moe jedynie wiksze byo ryzyko utraty zdrowia
przez niemieckich policjantw.
Operujc takim jzykiem, niemieckie sprawozdania nic nie mwi o wielu warstwach, i to najwaniejszych, opisywanych wydarze, o cierpieniu i oporze ofiar,
o wymiarze nieodwracalnych strat materialnych, o reakcjach i zachowaniach
wiadkw.
Raport Jrgena Stroopa nie odbiega pod adnym wzgldem od setek niemieckich sprawozda dotyczcych zagady europejskich ydw, np. od raportw
Franza Waltera Stahleckera bd Karla Jggera zestawiajcych niemieckie
zbrodnie Einsatzgruppe A na Litwie w 1941 r. czy raportu Friedricha Katzmanna
na temat Zagady w Galicji Wschodniej2. W tych raportach w tak samo obojtnym
tonie pisano o zagadzie caych skupisk ydowskich jako o przedsiwziciu czysto technicznym, do ktrego opisu wystarcza jzyk statystyki. Niemniej jednak
nawet to rutynowe sprawozdanie z realizacji postawionego Stroopowi zadania
odkrywa osob, czy raczej osoby gdy Stroop jedynie si pod raportem podpisa ktre to zadanie wykonay. Odkrywa ich stosunek do ydw jako gwnego,
ideologicznego wroga III Rzeszy i przyblia nam ich pogldy na zaplanowane
etapami ludobjstwo ludnoci ydowskiej. Nienawi do ydowskiego wroga,
mimo e byy to w wikszoci kobiety i dzieci, silnie kontrastuje z wyran trosk o wasnych onierzy i policjantw oraz dum z ich bezlitosnego stosunku
do ydw.
V. Klemperer, LTI. Notatnik filologa, Krakw 1983, s. 170171.

A. bikowski, U genezy Jedwabnego. ydzi na Kresach Pnocno-Wschodnich II Rzeczypospolitej. Wrzesie 1939 lipiec 1942, Warszawa 2006; F. Katzmann, Rozwizanie kwestii
ydowskiej w dystrykcie Galicja, oprac. A. bikowski, Warszawa 2001.
1
2
10
2009-08-06 15:10:39
Raport Stroopa3 skada si z trzech czci: wstpu, dziennych raportw z przebiegu akcji oraz zbioru fotografii. Cz pierwsza, ktra nas najbardziej interesuje
w kontekcie analizy LTI, zostaa poprzedzona list onierzy zabitych i rannych
w czasie akcji oraz wykazem jednostek bojowych, ktre wziy udzia w tumieniu
powstania w getcie warszawskim. Pierwsza cz raportu liczy 18 stron jednostronnego maszynopisu (numeracja poza wykazami od 1 do 12), koczy j datacja:
Warszawa, dnia 16 maja 1943 r. oraz odrczny podpis Stroopa. Meldunki, cznie
31 od 20 kwietnia do 16 maja zajmuj 32 karty4. Ich zgodno z oryginaami
potwierdzi podpisem na kadej karcie szef sztabu Stroopa SS-Sturmbannfhrer
Max Jesuiter. Po nich umieszczono 53 fotografie.
O historii powstania raportu Stroop opowiada 25 oraz 2729 wrzenia 1948 r.
podczas dochodzenia sdziemu apelacyjnemu Jzefowi Skoryskiemu z Gwnej
Komisji Badania Zbrodni Niemieckich, wspomina o tym take jego adiutant Karl
Kaleske, przesuchiwany w czerwcu 1946 r. w Wiesbaden przez wadze amerykaskie. Miaa to by inicjatywa wyszego dowdcy SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie SS-Obergruppenfhrera Friedricha Wilhelma Krgera, acz zwizana
z wyranym yczeniem Reichsfhrera SS Heinricha Himmlera, ywo interesujcego
si przebiegiem akcji. Do dzi zachoway si dwa egzemplarze przechowywany
w Polsce orygina przeznaczony dla Himmlera oraz drugi egzemplarz, ktry zatrzymali sobie Amerykanie.
Nie jest pewne, czy Stroop wasnorcznie napisa pierwsz cz raportu.
W trakcie ledztwa minimalizowa jego znaczenie, sugerowa, e autorem by sam
gubernator warszawski Ludwik Fischer. Raporty dzienne sporzdza wspomniany
Jesuiter, a zdjcia robili gestapowcy, bez jego polecenia. Kilka z nich w rzeczywistoci
zrobi Franz Konrad, kierujcy urzdem Werterfassung (odzyskiwania mienia)
w getcie warszawskim.
Cz pierwsza raportu powstawaa wic zapewne w popiechu, gdy jak
podkrelaj autorzy pierwszej polskiej edycji, fragmenty dotyczce utworzenia
warszawskiego getta nawizuj do powstaego przed 20 stycznia 1941 r. raportu
dr. Waldemara Schna, kierownika wydziau przesiedle w urzdzie gubernatora
warszawskiego5.
Raport Stroopa by dowodem rzeczowym co najmniej w trzech procesach
w 1946 r. w Norymberdze przed Midzynarodowym Trybunaem Wojennym przeciw
gwnym zbrodniarzom wojennym, w 1947 r. w teje Norymberdze podczas rozprawy przed Amerykaskim Trybunaem Wojennym przeciw kierownictwu Gwnego
Urzdu Gospodarki i Administracji SS (proces nr 4) oraz w 1951 r. (1820, 23 lipca)
3
Es gibt keinen jdischen Wohnbezirk in Warschau mehr, oprac. A. Wirth, Warszawa
1960. Edycja polska w opracowaniu Janusza Gumkowskiego i Kazimierza Leszczyskiego: Raport
Stroopa o likwidacji getta warszawskiego w 1943 roku, Biuletyn Gwnej Komisji Badania
Zbrodni Hitlerowskich w Polsce 1960, nr 11, s. 113199.
4
Odnonie do raportu z 24 maja zob. poniej.
5
Podnis t moliwo podczas warszawskiego procesu obroca Stroopa Jerzy Nowakowski. 20 I 1941 r., z okazji pobytu w Warszawie generalnego gubernatora Hansa Franka, Schn
wygosi specjalny referat dotyczcy planw utworzenia getta (opublikowany w: J. Adamska,
J. Kamierska, Getto warszawskie opisane przez hitlerowca, Kronika Warszawy 1983, nr 1,
s. 6582).
11
2009-08-06 15:10:40
przed Sdem Wojewdzkim m.st. Warszawy przeciw samemu Stroopowi. Orygina

raportu zosta przekazany polskim wadzom w 1948 r.
Wykaz polegych obejmuje czternastu Niemcw, rosyjskiego stranika z Trawnik
oraz przodownika Polskiej Policji (tzw. granatowej) Juliana Zieliskiego z 14. Komisariatu, ktry zgin 19 kwietnia 1943 r., by moe podczas pierwszej polskiej
akcji solidarnociowej pod murami getta na ul. Bonifraterskiej. Rannych zostao
(wedug raportu) 85 onierzy i policjantw, w tym szeciu Polakw i dziewiciu
Rosjan spord stranikw z Trawnik. W tumienie powstania byo zaangaowanych
dwanacie rnej wielkoci jednostek niemieckich, w tym prawie tysic esesmanw,
367 polskich policjantw granatowych oraz 166 straakw, nieco ponad stu onierzy
i oficerw Wehrmachtu oraz liczcy 337 osb batalion z Trawnik.
***
Obie czci raportu SS-Brigadefhrera Jrgena Stroopa dotyczce zagady getta
warszawskiego w kwietniu i maju 1943 r. interesuj nas z nieco innych powodw.
Przy lekturze pierwszej czci uderza wiele podobiestw zarwno w konstrukcji,
jak i uywanych sformuowaniach do innego zabytku hitlerowskiej nowomowy
raportu Fritza Katzmanna, dotyczcego realizacji akcji Reinhard w dystrykcie
Galicja. Stroop tak jak Katzmann zaczyna od opisu trudnoci, stwarzanych przez
administracj cywiln wobec planw utworzenia getta. Nie wiedziano, co zrobi
z ydami Stroop wspomina o problemach starosty z owicza z ydami ze Skierniewic nielegalnie przekraczajcymi granic Generalnego Gubernatorstwa; ich
ruchliwo bya jego zdaniem grona z powodw sanitarnych. Getta byy wic
jedynym rozwizaniem.
Oczywicie, take w Warszawie o stworzeniu getta zadecydoway wzgldy zdrowotne, troska o stacjonujce tu oddziay wojskowe. Obawa przed epidemi bya tak
naglca, e zrezygnowano z pracochonnego planu utworzenia getta na Pradze, a naczelny lekarz dystryktu nalega, by getto zamknito jeszcze w 1940 r. Zdecydowano
si na dzielnic pnocn, wczeniej ju uznan za zamknity teren objty zaraz
(Seuchensperrgebiet). Na tym terenie, zdaniem Stroopa, ydzi rzdzili si sami.
Okazao si jednak, e nie wszystkie zagroenia wyeliminowano: Warunki
bezpieczestwa wymagay, aeby ydw cakowicie usun z Warszawy. Do
3 padziernika 1942 r. wysiedlono (ausgesiedelt) czyli zagazowano w orodku
zagady w Treblince ponad 310 tys. osb, w styczniu 1943 r. dalsze 6,5 tys. wysano
do obozu pracy w Poniatowej na Lubelszczynie. Take w styczniu Reichsfhrer SS
Himmler zdecydowa si przenie na Lubelszczyzn wszystkie zakady zbrojeniowe dziaajce w getcie. Spotkao si to z oporem nie tylko ydw, ale i niemieckich
przedsibiorcw. Przygotowywano si wic do trzydniowej wielkiej akcji przeniesienia zakadw produkcyjnych na Lubelszczyzn (Verlagerung der Betriebe).
Organizowano j solidnie, obstawiono mury getta, by nie dopuci do wymykania
si ydw. Wkraczajcy do getta Niemcy zostali jednak zaskoczeni przez ydw
i polskich bandytw potn kanonad. Zaarte walki trway trzy dni, szczeglnie
na placu Muranowskim, gdzie ydw wspomagali owi polscy bandyci. Stroop
myla jednak przede wszystkim o ewakuacji zakadw przemysowych. Jak pisze,
nie byo to proste, gdy na skutek celowego zaniedbania niemieckich nadzorcw pa-
12
2009-08-06 15:10:40
nowa w nich straszliwy baagan i niead (Wirrwarr). Z przerabianych na potrzeby

Wehrmachtu surowcw ydzi robili granaty i koktajle Mootowa. Stawili te zbrojny
opr, tak e musiano warsztaty spali. Wyszo przy tym na jaw, e w budynkach
dla pracownikw ukrywali si wczeniej wraz z rodzinami bogaci ydzi i wiedli
wspaniae ycie (herrliches Leben). Co poniektrzy urzdzali nawet patyki
(Zechgelage) z wacicielami firm i zapewne z oficerami i onierzami Wehrmachtu,
bray w nich udzia ydowskie kobiety.
W pierwszych dniach powstania apano stosunkowo niewielu ydw, gdy chowali
si oni w kanaach i bardzo licznych bunkrach. Kanaami uciekali na stron aryjsk. Zdaniem Stroopa pomys budowy bunkrw podsuna ydom komunistyczna
propaganda. Stroop (podobnie jak Katzmann) wypowiada si jednak z pewnym
uznaniem o ydowskich budowniczych bunkrw i kryjwek; niektre z nich udao
si odkry jedynie dziki zdradzie zapanych ju ydw.
Stroop szybko si przekona, e warszawscy ydzi ani myl da si dobrowolnie
przesiedli i s gotowi broni si do koca. Win za to obarczy polsko-bolszewickich
przywdcw, kierujcych zbrojnym oporem. Mczyni i kobiety bronili si do koca
z heroiczn wrcz odwag, co przyznaje autor raportu. Udao si ich pokona jedynie
dziki energicznej i niezmordowanej [unermndlichen, to ulubiony przymiotnik
uywany przy ocenie wasnych poczyna], trwajcej dzie i noc akcji bojowej oddziaw szturmowych. Po 23 kwietnia (nowy, ponaglajcy rozkaz Himmlera) rozpoczto
systematyczne palenie ulic getta. Oczywicie, jak pisze Stroop, Im duej trwa opr,
tym twardsi byli onierze formacji wojskowych SS, policji i Wehrmachtu, ktrzy
i tutaj, w wiernym braterstwie broni, speniali niezmordowanie swoje zadania i zawsze wiecili przykadem wsptowarzyszom broni. Ich cechy to energia, odwaga
i gotowo bojowa (Schneid, Mut und die Einsatzfreudigkeit). Stroopowi nie byo
jednak atwo rozprawi si z gettem do koca, musia wic zakaza Polakom pod
kar mierci wchodzenia na jego teren bd ukrywania ydowskich uciekinierw.
Kademu polskiemu policjantowi obiecano poow gotwki, ktr znajdzie przy zapanym ydzie. Podobno ta decyzja przyniosa pewne sukcesy, a polscy mieszkacy
przyjli zdaniem Stroopa zburzenie getta ze zrozumieniem.
Zniszczenie warszawskiego getta, wymordowanie bd deportacja tutejszych
ydw, tak jak eksterminacja ydw galicyjskich, byy z hitlerowskiego punktu
widzenia trudn akcj deratyzacyjn. Pozbywano si z niemieckiego ssiedztwa
mordujc ich na miejscu bd wywoc do orodkw natychmiastowej zagady nie
setki tysicy ywych ludzi, lecz rwn im liczb szkodnikw6. Pozbywano si ich nie
dlatego, e w jaki sposb Niemcom zagraali tego typu argumenty chyba nikogo
nie mogy przekona, lecz dlatego, i w ogrodzie III Rzeszy by uy porwnania
Zygmunta Baumana nie byo dla nich miejsca.
Referujc przy innej okazji raport Fritza Katzmanna dotyczcy przebiegu akcji
Reinhard w dystrykcie Galicja, zastanawiaem si, w jakim stopniu dzieo odsania
swojego autora. W przypadku ludzi czynu, a nie ludzi pira i myli (z pewnoci ta
W czasie warszawskiego procesu prokurator Leon Penner zwrci Stroopowi uwag, e
m.in. w raportach z 26 i 30 kwietnia ydw okrela jako hoot (Gesindel) i podludzi (Untermenschen).
6
13
2009-08-06 15:10:41
druga kategoria nie odnosi si do Stroopa), napisany czy podyktowany tekst odsania pogld autora, definiujc jego horyzonty poznawcze oraz system skojarze. Oba
raporty s sprawozdaniami z realizacji specyficznych zada, ktre sprowadzay si
do zamordowania setek tysicy ludzi. Za od realizatora tego zadania zleceniodawcy w obu przypadkach gwnie Heinrich Himmler oczekiwali nie tylko suchego
meldunku o zyskach i poniesionych kosztach, lecz take pewnego uzasadnienia,
racjonalizacji caego przedsiwzicia. Oczekiwano, e bdzie si ono miecio
w rodowiskowym dyskursie, w jakim rozmawiano o ydach w gronie dowdcw SS.
Jego ramy okrela zarwno rasistowski wiatopogld, jak i hitlerowska nowomowa
owa klempererowska lingua tertii imperii.
Na ile Stroop zasady LTI opanowa? Moim zdaniem wystarczajco, acz z pewnoci nie mona go uzna ani za retora LTI, ani te wybitnego specjalist od spraw
rasy. Jego definicja ydw jest bardzo uproszczona to zwykli szkodnicy, nosiciele
bakterii tyfusu, brudni, niechlujni, nieznajcy porzdku i z rnych wzgldw niebezpieczni. Co zastanawiajce ta bezlitonie zwalczana grupa ma pewne ludzkie
cechy s zaradni i zdolni (buduj bunkry) oraz bardzo odwani, nawet kobiety
rzucaj si na Niemcw z ukryt broni. Konieczny dla rasistowskiego paradygmatu
proces odczowieczenia zabanych ydw musia si posuy przeciwstawieniem
ofiarom wizerunku wasnych onierzy jeszcze bardziej odwanych, niezmordowanych, oddanych sprawie. Z tego powodu w opowieci Stroopa bohaterem nie
jest ofiara, lecz kat. Jeli jest on z zaoenia dobry, wrcz wspaniay, to ofiara musi
symbolizowa najgorsze zo.
Czy Stroop we wszystkie te zasady wierzy? Nieatwo na to pytanie odpowiedzie.
Z zapisu rozmw prowadzonych z nim przez Kazimierza Moczarskiego wynika,
e raczej tak. LTI pozna na licznych kursach dla oficerw SS; nauczy si tam, e
ydw si nie zaba, lecz likwiduje, ewentualnie traktuje specjalnie. Dowiedzia si
te, e ydowski wiatopogld rwna si bolszewizmowi, cho nie wydaje si, by
bliej potrafi t konstrukcj przedstawi. Jego decyzje i zaangaowanie okrelaa
zasada posuszestwa, gwnym motywem dziaania by wasny awans i kariera.
Nieco inny obraz wyania si z protokow przesucha w 1951 r. w Polsce7. Znacznie mocniej ni w raporcie podkrela, e w jego warszawskiej misji nie chodzio
o ludobjstwo, lecz jedynie o przeniesienie ludzi, narzdzi i zapasw z getta na
Lubelszczyzn. Akcj nazywa Rumung, czyli w zasadzie uprztnicie getta, co
spotkao si ze zbrojnym oporem (Widerstand) ydw. W getcie walczono mocno
(stark), opr stawiali nie jak w raporcie ydzi i bandyci, lecz przeciwnicy (Gegner,
Kampfgruppe des Gegners, Gegnerseite). Raz nawet nazwa ich powstacami
(Aufstndischen). Winny by te Judenrat, ktry mia nie dopuci do przelewu
krwi, lecz ze swojego zadania si nie wywiza8. Stroop nie mwi te o likwidowaniu,
lecz o rozstrzeliwaniu ludzi, o ktrym zreszt podobno nic nie wiedzia. Wszystkie
te przykady wskazuj, e LTI bardzo powierzchownie nim zawadna.
7
Trzy rozmowy przeprowadzi wwczas ze Stroopem rzeczoznawca prokuratury i pracownik
ydowskiego Instytutu Historycznego dr Jzef Kermisz. Dodatkowym materiaem jest zbiorcza
(pisemna) odpowied Stroopa na postawione mu 42 pytania. Do tych materiaw odwouj si
w przypisach do edycji raportu.
8
Czonkw Judenratu Niemcy rozstrzelali na Umschlagplatzu 24 IV 1943 r.
14
2009-08-06 15:10:41
Przebieg powstania w getcie warszawskim jest na tyle dobrze opisany w literaturze historycznej, e nie ma powodu, by go w tym miejscu streszcza. Naley
jednak mocno podkreli, e o jego wyjtkowym znaczeniu zadecydowao tragiczne
dowiadczenie jego tysicy ofiar, w sposb bezwzgldny zabanych i palonych ywcem, a nie wymiar zbrojny starcia, jakich w latach drugiej wojny byo wiele. Z tego
te powodu wszystkie niezbdne dla zrozumienia raportu dodatkowe informacje
przytaczam w przypisach. Tak jak moi poprzednicy z szacunku dla ofiar pomam
pewne kontrowersyjne kwestie, np. liczb zabitych po stronie niemieckiej, w literaturze wspomnieniowej wielokrotnie zawyan. Na niektre trudne pytania nie da
si ju dzi z pewnoci odpowiedzie, gdy yje zaledwie kilku powstacw. Do
takich problemw naley m.in. dziaalno ydowskiej policji oraz zdrada i wskazywanie bunkrw przez wczeniej zapanych i zmaltretowanych ydw. W ostatnich
latach polskim historykom (odpowiednie prace wskazuj w przypisach) udao si do
pewnego stopnia wyjani dwie dotychczas bardzo kontrowersyjne kwestie: udzia
czonkw polskiego podziemia w walkach oraz rol, jak odegra w powstaniu
ydowski Zwizek Wojskowy. Do niedawna cae militarne zasugi przypisywano
lewicowym syjonistom, bundowcom i komunistom zjednoczonym od grudnia 1942 r.
w ydowskiej Organizacji Bojowej.
***
Dla polskiej historiografii raport Stroopa odkry i wstpnie opisa Stanisaw
Piotrowski9 w wydanej w 1948 r. w Warszawie w wydawnictwie Ksika rozprawie
pod tytuem Sprawozdanie Jrgena Stroopa o zniszczeniu getta warszawskiego. Piotrowski nie opublikowa wprawdzie caego raportu, lecz zaledwie kilka kart
oryginau, zwrci jednak uwag na dwie, istotnie si rnice jego wersje oraz
przytoczy nieznany wwczas rozkaz Heinricha Himmlera z 16 lutego 1943 r. dla
wyszego dowdcy SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie SS-Obergruppenfhrera Friedricha Wilhelma Krgera nakazujcy zburzenie warszawskiego getta.
Himmler nakazywa: Ze wzgldu bezpieczestwa zarzdzam zburzenie getta
warszawskiego po przeniesieniu stamtd na inne miejsce obozu koncentracyjnego;
przy czym naley zabezpieczy wszystkie materiay wszelkiego rodzaju i czci
budynkw, ktre bdzie mona jeszcze zuytkowa. Zburzenie getta i przeniesienie
obozu koncentracyjnego jest niezbdne, gdy nigdy inaczej nie uspokoimy Warszawy
ani te nie wytpimy przestpczoci, jeeli pozostawimy getta10.
9
Prokurator Stanisaw Piotrowski (19021972) by naczelnikiem Wydziau Prawa Midzynarodowego w Ministerstwie Sprawiedliwoci, wchodzi w skad polskiej delegacji na procesie
norymberskim. Jego gwnym dzieem jest praca Dziennik Hansa Franka, Warszawa 1956
(zob. R. Kotarba, Dziennik Hansa Franka i okolicznoci jego pozyskania przez Polsk w roku
1947, Annales Universitatis Mariae Curie-Skodowska 2005, t. 60, s. 279289).
10
Dokument ze Zbioru dokumentw oskarenia w czwartym procesie norymberskim
przeciwko Oswaldowi Pohlowi (szef Gwnego Urzdu Gospodarki i Administracji SS) i szefom
poszczeglnych podlegych mu urzdw przed Amerykaskim Trybunaem Wojennym w Norymberdze, ks. XX, nr 2494. Piotrowski streszcza take wczeniejsze rozkazy Himmlera nakazujce
przeniesienie niemieckich zakadw produkcyjnych z getta warszawskiego, wraz z zatrudnionymi
pracownikami, na Lubelszczyzn. Osobnym rozkazem z 11 VI 1943 r. Himmler nakaza cakowicie
rozebra ruiny getta i na jego miejscu zaoy park.
15
2009-08-06 15:10:42
Piotrowski opisa dokadnie orygina sprawozdania Stroopa, oznaczony numerem

PS-1061 przez prokuratur amerykask w czasie gwnego procesu norymberskiego11. Ten liczcy 126 kart album zosta oprawiony w kozow skr, karty (o wymiarze 22 na 30 cm) przewleczono skrzanym sznurkiem12. Wstp zosta napisany
na czerpanym, kartonowym papierze, raporty dzienne na papierze kancelaryjnym,
zdjcia naklejono na karty kartonowe. Duplikat raportu, rwnie datowany u dou
strony 16 maja 1943 r., jednak bez podpisu Stroopa, nie zosta oprawiony i znacznie
rni si od pierwszego egzemplarza. Jak pisa Piotrowski, w duplikacie13 w czci
dotyczcej si niemieckich zsumowano liczb oficerw i onierzy, a w spisie rannych umieszczono pi dodatkowych nazwisk. W oryginale brakuje take raportu
z 24 maja 1943 r. z materialnymi wynikami tzw. wielkiej akcji. Informacje te zostay
powtrzone w czwartej czci duplikatu referatu Stroopa14.
Oba egzemplarze rni si take doborem zdj oraz podpisami pod nimi15.
W oryginale przechowywanym w Polsce nie ma szesnastu zdj doczonych do
duplikatu, m.in. zdjcia przedstawiajcego grup oficerw nad wychodzcym z bunkra powstacem, trzech onierzy rewidujcych zapanego powstaca, grup osb
wychodzcych z bramy budynku, dwch onierzy nad zwokami lecymi w sieni
budynku, onierza mierzcego z karabinu, pojmanych ydw maszerujcych
i jadcych na ciarwkach, grup ydw z wyranym niemieckim onierzem,
dwch zdj z odmiennymi ujciami palcego si budynku (na zdjciu w oryginale
z budynku wyskakuje mczyzna), zdjcia z niemieck radiostacj na samochodzie,
11
Jako pierwszy o raporcie Stroopa wspomnia przed Midzynarodowym Trybunaem Norymberskim 21 XI 1945 r. sdzia Najwyszego Sdu USA Robert H. Jackson. Jako dowd sdowy
przedoy raport amerykaski major William F. Walsh 13 XII 1945 r., wnoszc oskarenie specjalne o przeladowanie ludnoci ydowskiej. Nastpnego dnia podczas obrad sdowych dokadnie
omwi sprawozdanie.
12
Piecz umieszczona na pierwszej karcie dowodzi, e sprawozdanie zarejestrowano 13 XII
1945 r. jako 275. dokument przedoony Trybunaowi przez prokuratur amerykask. W poowie
ostatniej strony czci pierwszej oryginau pod dat 16 V 1943 r. znajduje si wasnorczny podpis
Stroopa. Wszystkie meldunki dzienne zamieszczone w czci drugiej s podpisane przez szefa
sztabu Stroopa SS-Sturmbannfhrera Maxa Jesuitera.
13
Piotrowski podczas rozmowy ze Stropem w kancelarii wizienia mokotowskiego w Warszawie w sierpniu 1947 r. dowiedzia si, e raport wykonano w trzech egzemplarzach. Duplikat
przechowywany jest obecnie w National Archives w Waszyngtonie, nie potwierdzono informacji
o jeszcze jednej kopii przechowywanej w Bundesarchiv w Koblencji.
14
Cz czwarta referatu zaczyna si u dou karty nr 11 i koczy u dou karty nr 12. W porwnaniu do raportu z 24 maja zrezygnowano jedynie z odniesie do wyszczeglnionych punktw
14 raportw (Zu Ziff. 14). Zamiast Zu Ziff. 4 napisano: Stan getta w momencie zakoczenia
wielkiej akcji (Zustand der Ghettos bei Abbruch der Grossaktion).
15
W oryginale na 49 kart naklejono cznie 53 zdjcia. Zdjcia robio zapewne kilku fotografw z Propaganda Kompanie nr 689 oraz co bardzo prawdopodobne, gdy wsparte zeznaniem
Stroopa osobicie Franz Konrad. Stroop w rozmowie z Kazimierzem Moczarskim take stwierdzi, e fotografowa wszystkie szczegy poleci mu podczas wizyty w getcie 2 maja Krger.
Po wojnie fotografiami interesowaa si specjalna komisja powoana przez IH, na jej czele
sta prof. Uniwersytetu Warszawskiego Pawe Horoszowski, wczesny dyrektor Laboratorium
Kryminologicznego w Warszawie. Zidentyfikowano wwczas jednego z esesmanw pozujcych
do zdj SS-Rottenfhrera Josefa Blsche, odnalezionego pniej i skazanego na kar mierci
w procesie w Erfurcie. O sporach co do tosamoci osb na zdjciu, na ktrym figurowa Blsche
(gwnie maego chopca z podniesionymi do gry rkoma), zob. E. Kossoy, Chybiona parada.
Dzieje pewnej fotografii, Zeszyty Historyczne 2004, nr 149, s. 8091; R. Raskin, A Child
at Gunpoint. A case Study in the Life of a Photo, Aarhus 2004.
16
2009-08-06 15:10:42
z pojedynczym niemieckim onierzem maszerujcym wzdu palcego si budynku.

W duplikacie umieszczono take inne, nieco wczeniejsze ujcie synnego zdjcia
z kolumn ydw na czele z dwiema kobietami i dziewczynk, rwnie inne ujcie
zdjcia z dwiema kobietami i mczyzn z podniesionymi rkoma, zdjcie z kolumn
maszerujcych ydw na tle poncych budynkw16.
Orygina raportu Stroopa przesa Himmlerowi SS-Obergruppenfhrer Krger
2 czerwca 1943 r.17 18 czerwca 1943 r. Jrgen Stroop za prac w Warszawie zosta odznaczony Krzyem elaznym I klasy, nieco pniej awansowany do stopnia
SS-Gruppenfhrera i mianowany we wrzeniu 1943 r. na stanowisko wyszego
dowdcy SS i policji w okupowanej przez niemcw Grecji. Po miesicu zosta przeniesiony na analogiczne stanowisko w Nadrenii (tzw. Marchia Wschodnia, z siedzib
w Wiesbaden), gdzie suy do koca wojny. Aresztowany w maju 1945 r. w Bawarii,
zosta w lipcu rozpoznany i po dosy dugim ledztwie skazany 2 marca 1947 r.
przez amerykaski sd wojskowy w Dachau na kar mierci za zbrodnie popenione w Grecji oraz wydanie rozkazu rozstrzeliwania zestrzelonych amerykaskich
pilotw w Nadrenii. Wydany Polsce w 1948 r. i osdzony w 1951 r., zosta stracony
w warszawskim wizieniu 6 marca 1952 r.18 Mia 57 lat.
***
Orygina raportu Stroopa by ju kilkakrotnie publikowany zarwno w swej
niemieckojzycznej wersji, jak i w tumaczeniu na polski, angielski i hebrajski.
Dla midzynarodowego grona historykw podstawowe znaczenie ma pierwsza
edycja materiaw z procesu norymberskiego19, dla polskich czytelnikw cytowana ju tu edycja Gwnej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce
z 1960 r. Trzeba podkreli, e w Polsce raport ukaza si drukiem po raz pierwszy w 1958 r. w tumaczeniu na jzyk angielski, dziki staraniom dyrektora
ydowskiego Instytutu Historycznego Bernarda Marka20. Rok pniej zosta
wydany w Tel Awiwie przez Jzefa Kermisza21. Wszystkie wymienione edycje
Jeszcze trzy inne zdjcia zamieszczone w duplikacie s nieco odmiennymi ujciami fotografii z oryginau. W Archiwum Instytutu Pamici Narodowej (w czci po dawnej Gwnej Komisji
Badania Zbrodni Hitlerowskich) znajduje si co najmniej kilkanacie odrbnych zdj dokumentujcych powstanie w getcie warszawskim. W wikszoci s to zdjcia anonimowe, wiadomo
jedynie, e niektre z nich wykona warszawski straak Leszek Grzywaczewski fotografowa
z okna szpitala w. Zofii na rogu ul. Nowolipie i elaznej.
17
Na temat ujawnienia tych faktw podczas procesu Oswalda Pohla zob. M. Kunicka-Wyrzykowska, Raport Stroopa. Historia dokumentu zbrodni [w:] Midzynarodowa sesja naukowa
nt. Hitlerowskie ludobjstwo w Polsce i Europie 19391945, Warszawa, 1417 kwietnia
1983 r., Warszawa 1983, s. 115.
18
Jego sylwetka jest powszechnie znana gwnie dziki zbeletryzowanym wspomnieniom
Kazimierza Moczarskiego Rozmowy z katem, Warszawa 1977.
19
Der Prozess gegen die Hauptkriegsverbrecher von dem Internationalen Militrgerichthof, Nrnberg 14. November 1945 1. October 1946, t. 25, Nrnberg 1947, najnowsze wydanie
Mnchen 1989, s. 628693.
20
The Report of Jrgen Stroop: Concerning the Uprising in the Ghetto of Warsaw and the
Liquidation of the Jewish Residential Area, wstp i oprac. B. Mark, przekad D. Dbrowska,
Warsaw 1958.
21
Mered geto Warsza be-ejnej ha-ojew: ha-dochot szel mefaked geto Warsza ha-general
Jirgen Sztrop, Tel Aviv 1959. W latach czterdziestych Jzef Kermisz kierowa Centraln ydowsk Komisj Historyczn, z ktrej wywodzi si ydowski Instytut Historyczny.
16
17
2009-08-06 15:10:43
bd w ogle nie zawieraj, bd zawieraj jedynie w wyborze, najczciej niskiej

jakoci, faksymile raportu, co jest bardzo dotkliwe szczeglnie w odniesieniu do
czci z fotografiami. Prezentowany tom jest wic pierwsz pen edycj raportu
Jrgena Stroopa.
Andrzej bikowski
2009-08-06 15:10:43
Urzd Szefa Prokuratury do spraw Zbrodni Wojennych

Apo 696 A1
10 czerwca 1948 r.
Do: Majora B[ernarda] Achta2, szefa Polskiej Delegacji przy OCCWC3

Od: Szefa Dziau Dokumentacji przy OCCWC
Urzd Szefa Prokuratury do spraw Zbrodni Wojennych ma zaszczyt przekaza
rzdowi polskiemu nastpujce oryginalne dokumenty w celu wykorzystania ich
w archiwach historycznych:
1. Dowd rzeczowy USA, dokument nr L-18
Urzdowe sprawozdanie Katzmanna dla generaa policji Krgera z 30 czerwca
1943 r., dotyczce Rozwizania kwestii ydowskiej w Galicji.
2. Dowd rzeczowy USA 275, dokument nr 1061-PS
Urzdowe sprawozdanie Stroopa, dowdcy SS i policji w Warszawie, o zburzeniu
warszawskiego getta w 1943 r.
Te oryginalne dokumenty, ktre dotycz lat wojennych w Polsce, odegray powan rol w procesie Hermanna Gringa i in. przed Midzynarodowym Trybunaem
Wojskowym w Norymberdze w Niemczech.
Za szefa prokuratury:
Fred Niebergalla
Szef Dziau Dokumentacji
Fred E. Hertza
Zastpca szefa Dziau Dokumentacji
Powyej podpis odrczny.

Army Post Office oznaczenie poczty polowej Si Zbrojnych USA.
2
Bernard Acht kierowa od 10 V 1947 r. oficjalnie do 15 V 1948 r. placwk Polskiej Misji
Wojskowej Badania Niemieckich Zbrodni Wojennych w Norymberdze; wspiera oskarenia
w procesach toczcych si przed Amerykaskim Trybunaem Wojskowym w Norymberdze. Od
1 VII 1948 r. by formalnie pracownikiem Dziau Prawnego Wydziau Konsularnego Polskiej Misji
Wojskowej w Berlinie. Dziki niemu orygina dziennika Hansa Franka zosta przekazany polskim
wadzom. Zob. E. Kobierska-Motas, Ekstradycja przestpcw wojennych do Polski z czterech
stref okupacyjnych Niemiec 19461950, cz. 12, Warszawa 1991.
3
Office of Chief of Counsel for War Crimes Urzd Szefa Prokuratury do spraw Zbrodni
Wojennych.
a
1
19
2009-08-06 15:10:44
2009-08-06 15:10:44
Jrgen Stroop
ydowska
dzielnica mieszkaniowa w Warszawie
ju nie istnieje!
2009-08-06 15:10:45
2009-08-06 15:10:45
Za Fhrera i Ojczyzn
w walce podczas likwidacji ydw i bandytw1 w byej ydowskiej dzielnicy
mieszkaniowej w Warszawie polegli:
20.4.43 SS-Pz.2 Gren. Paul Jger, ur. 14.1.25, 4 oddzia zapasowy grenadierw pancernych SS
Gefr. Joseph Strupp, ur. 16.3.07, III/8 bateria lekkiej artylerii przeciwlotniczej
Schtze Christian Hohbein, ur. 23.7.00, III/8 bateria lekkiej artylerii
przeciwlotniczej
22.4.43 SS-Ustuf. Otto Dehmke3, ur. 4.7.21, oddzia zapasowy kawalerii SS
Wachmann Willi Stark, ur. 4.4.20, Obz Szkoleniowy Trawniki4
Wachmann Borys Odartschenko, ur. 11.1.23, Obz Szkoleniowy
Trawniki
1
Zgodnie z rozkazem Reichsfhrera SS Heinricha Himmlera z 31 VII 1942 r. czonkw
zbrojnego podziemia zaczto okrela terminem bandyci w miejsce wczeniejszego adekwatnego terminu partyzanci.
2
Wykaz skrtw uytych przez Stroopa stopni korpusu SS, policji i Wehrmachtu: SS-Pz.
Gren. grenadier pancerny Waffen-SS (odpowiednik szeregowca w wojsku polskim); Gefr.
starszy szeregowy; Schtze strzelec, kanonier; SS-Ustuf. (SS-Untersturmfhrer) podporucznik SS; Wachmann stranik; Rttwm. d. Schp. (Rottwachtmeister der Schupo) kapral
Policji Ochronnej; SS-Rttf. (SS-Rottenfhrer) starszy szeregowiec; Obw. d. Schp. (Oberwachtmeister der Schupo) plutonowy Policji Ochronnej; Wm. d. Schp. (Wachtmeister der
Schupo) plutonowy Policji Ochronnej; SS-Strm. (SS-Sturmann) szeregowiec SS; SS-Reiter
uan, jedziec SS; SS-Sturmscharf. (SS-Sturmscharfhrer) starszy sierant SS; Feldwebel
sierant; SS-Oscha. (SS-Oberscharfhrer) sierant SS; Zugwm. d. Schp. (Zugwachtmeister
der Schupo) sierant Policji Ochronnej; SS-Uscha. (SS-Unterscharfhrer) plutonowy SS;
Gruppen-Wm. (Gruppenwachmann) starszy stranik; SS-Scharf. (SS-Scharfhrer) plutonowy SS; SS-Mann szeregowiec SS.
3
SS-Untersturmfhrer Otto Dehmke zob. raport z 22 kwietnia.
4
O obozie szkoleniowym SS w Trawnikach na Lubelszczynie zob. P. Black, Prosty onierz akcji Reinhard. Oddziay z Trawnik i eksterminacja polskich ydw [w:] Akcja
Reinhardt. Zagada ydw w Generalnym Gubernatorstwie, red. D. Libionka, Warszawa
2004, s. 103131. Obz zaoy jesieni 1941 r. dowdca SS i policji w dystrykcie lubelskim
SS-Brigadefhrer Odilo Globocnik w ramach przygotowa do masowych mordw ludnoci ydowskiej z Generalnego Gubernatorstwa. Do oddziaw wartowniczych SS, wykorzystywanych
w obozach zagady i podczas akcji deportacyjnych, rekrutowano jecw sowieckich. Oficjalna
nazwa to: Oddziay Wartownicze Penomocnika Reichsfhrera SS i Szefa Policji Niemieckiej
ds. Utworzenia Baz SS i Policji na Nowych Terenach Wschodnich, a od marca 1942 r. Oddziay
Wartownicze Dowdcy SS i Policji (SSPF) na dystrykt lubelski. Potocznie oddziay te nazywano
askarysami, na pamitk oddziaw tubylczych w niemieckich koloniach. W Trawnikach przeszkolono do wrzenia 1943 r. okoo 3700 osb. Podczas ledztwa przed procesem w Warszawie
Stroop nie mg sobie przypomnie podlegych mu w czasie walk w getcie dowdcw Policji
Porzdkowej i SS, pomyli te numery pododdziaw. Poza rzeczywicie kierujcym Policj
23
2009-08-06 15:10:45
1.5.43
Rttwm. d. Schp. Hans-J. Bolze, ur. 9.10.20, III batalion 22 puku Policji
Porzdkowej
SS-Rttf. Edmund Lotholz, ur. 1.11.04, Policja Bezpieczestwa
6.5.43
Obw. d. Schp. Horst Riemer, ur. 10.5.08, I batalion 22 puku Policji

Porzdkowej
Wm. d. Schp. Rudolf Hartmann, ur. 8.6.09, I batalion 22 puku Policji
Porzdkowej
8.5.43
SS-Pz. Gren. Lorenz Bichler, ur. 21.10.24, 2 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Helmut Hinz, ur. 27.4.25, 4 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
11.5.43 SS-Strm. Heinz Lehmann, ur. 16.2.12, 1 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
13.5.43 SS-Pz. Gren. Heinz Stuwe, ur. 30.11.24, 3 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Gerhard Fritz, ur. 25.4.24, 3 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
Poza tym poleg podczas penienia suby 19.4.43 przodownik Policji Polskiej Julian Zieliski, ur. 13.11.91, 14 Komisariat
Zoyli oni najwiksz ofiar swoje ycie. Nie zapomnimy ich nigdy.
Zostali ranni
19.4.43 SS-Pz. Gren. Wilhelm Schneider, ur. 25.1.25, 2 batalion zapasowy
grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Friedrich Scholz, ur. 2.6.10, 1 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Karl Gnant, ur. 31.7.07, 2 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
Bezpieczestwa w dystrykcie warszawskim SS-Obersturmbannfhrerem dr. Ludwigiem Hahnem wymieni jako dowdc Schupo Obersta Richarda Stahna, jako dowdc Orpo nieznanego
bliej Oberstleutnanta der Schupo von Czermoni, jako dowdc oddziau grenadierw pancernych SS Oberstleutnanta der Waffen SS Berwitta (wedug zeznania adiutanta Stroopa Karla
Kaleske AIH, 301/6087 chodzio o SS-Obersturmbannfhrera Bellwida) i jako dowdc
oddziau kawalerii SS SS-Hauptsturmfhrera Plancka.
24
2009-08-06 15:10:46
SS-Reiter Oskar Reinke, ur. 26.8.24, oddzia zapasowy kawalerii SS

SS-Reiter Alex Wissinger, ur. 11.11.24, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Johannes Neugebauer, ur. 6.3.12, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Anton Imgrund, ur. 22.9.22, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Gnther Reitzig, ur. 7.11.24, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Franz Strobl, ur. 2.3.22, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Strm. Heinz Kruse, ur. 4.12.22, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Anton Mller, ur. 2.12.21, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Strm. Johann Tyreck, ur. 6.2.20, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Friedrich Bhm, ur. 8.11.16, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Karl Zechmeister, ur. 5.3.15, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Sturmscharf. Rudolf Kosmala, ur. 31.10.01, Policja Bezpieczestwa
SS-Rttf. Fritz Rhrenschopf, ur. 21.8.10, Policja Bezpieczestwa
Wachmann Paul Nestarenko, ur. 17.8.19, Obz Szkoleniowy Oddzia
Trawniki
Wachmann Andrej Dawidenko, ur. 31.1.23, Obz Szkoleniowy Oddzia Trawniki
Wachmann Michael Minenko, ur. 11.2.21, Obz Szkoleniowy Oddzia
Trawniki
Wachmann Nikolai Huzulak, ur. 16.3.23, Obz Szkoleniowy Oddzia
Trawniki
Wachmann Borys Roschdestwenskyj, ur. 10.4.14, Obz Szkoleniowy
Oddzia Trawniki
Wachmann Andrej Prottschenko, ur. 1.10.22, Obz Szkoleniowy Oddzia Trawniki
plutonowy Policji Polskiej Franciszek Kluzniski, ur. 30.1.13, 7 Komisariat
posterunkowy Policji Polskiej Wacaw Frydrykewicz, ur. 16.5.04,
1 Komisariat
20.4.43 SS-Pz. Gren. Alfons Hausa, ur. 10.5.12, 2 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Valentin Malle, ur. 13.2.13, 2 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Reiter Ludwig Schay, ur. 30.11.22, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Anton Heist, ur. 7.9.21, oddzia zapasowy kawalerii SS
25
2009-08-06 15:10:46
Wm. d. Schp. Wilhelm Clemm, ur. 3.2.435, III batalion 22 puku Policji
Porzdkowej
Obw. d. Schp. Kurt Sprotte, ur. 11.9.07, I batalion 22 puku Policji
Porzdkowej
Wm. d. Schp. Rudolf Kreuz, ur. 25.10.08, I batalion 22 puku Policji
Porzdkowej
Feldwebel Joseph Siegert, ur. 12.2.97, oddzia zapasowy pocigw
pancernych, sekcja saperw, Rembertw
SS-Oscha. Sepp Mayowski, ur. 23.12.14, Obz Szkoleniowy Trawniki
posterunkowy Policji Polskiej Bolesaw Gruschecki, ur. 1.6.14, oddzia wartowniczy
21.4.43 SS-Reiter Johann Lebisch, ur. 6.6.21, oddzia zapasowy kawalerii SS
Zugwm. d. Schp. Kurt Szesnik, ur. 9.11.09, III batalion 22 puku Policji
Porzdkowej
Zugwm. d. Schp. Erich Prschke, ur. 30.12.14, I batalion 22 puku
Policji Porzdkowej
Wachmann Iwan Knyhynyzkyj, ur. 21.7.23, Obz Szkoleniowy Trawniki
22.4.43 Zugwm. d. Schp. Otto Koglin, ur. 3.4.11, I batalion 22 puku Policji
Porzdkowej
23.4.43 Zugwm. d. Schp. Erich Waclawik, ur. 25.4.10, III batalion 22 puku
Policji Porzdkowej
Wm. d. Schp. d. R. Karl Neidhard, ur. 14.3.03, III batalion 22 puku
Policji Porzdkowej
Wachmann Emil Schmidt, ur. 2.2.23, Obz Szkoleniowy Trawniki
24.4.43 SS-Uscha. Franz Ldke, ur. 22.10.22, 1 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Siegfried Bckmann, ur. 14.10.12, 1 batalion zapasowy
Gruppen-Wm. Wladimir Usik, ur. 16.6.17, Obz Szkoleniowy Trawniki
25.4.43 SS-Pz. Gren. Werner Burkhardt, ur. 6.11.06, 1 batalion zapasowy
5
Bd w dacie urodzenia.
26
2009-08-06 15:10:47
SS-Pz. Gren. Walter Schmidt, ur. 13.7.21, 1 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Rttf. Fritz Krenzke, ur. 1.11.12, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Scharf. Nieratschker Hugo, ur. 18.6.09, Policja Bezpieczestwa
27.4.43 SS-Pz. Gren. Friedrich Czwielung, ur. 5.4.07, 1 batalion zapasowy
SS-Pz. Gren. Heinrich Meyer, ur. 16.10.10, 1 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
Gruppen-Wm. Jurko Kosatschok, ur. 3.5.21, Obz Szkoleniowy Trawniki
posterunkowy Policji Polskiej Bolesaw Stasik, ur. 18.9.10, 8 Komisariat
28.4.43 SS-Strm. Hans Petry, ur. 10.4.23, 1 batalion zapasowy grenadierw
pancernych SS
SS-Uscha. Erich Schulz, ur. 25.1.24, 2 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
Wm. d. Schp. d. R. Oskar Hexel, ur. 15.2.17, III batalion 22 puku
Policji Porzdkowej
1.5.43
aspirant Policji Polskiej Jerzy Mostowski, ur. 21.1.20, oddzia wartowniczy

posterunkowy Policji Polskiej Antoni Gladkowski, ur. 21.1.04, oddzia
wartowniczy
2.5.43
Obw. d. Schp. Robert Linke, ur. 6.3.09, III batalion 22 puku Policji
Porzdkowej
3.5.43
SS-Pz. Gren. Clemens Kapitza, ur. 22.11.24, 1 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Reiter Georg Pppl, ur. 18.1.24, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Schtze Andreas Kuding, ur. 25.1.24, oddzia zapasowy kawalerii SS
5.5.43
SS-Rttf. Fritz Wiek, ur. 15.8.21, oddzia zapasowy kawalerii SS
6.5.43
SS-Uscha. Hans Forster, ur. 31.5.14, 2 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
27
2009-08-06 15:10:47
7.5.43
SS-Reiter Ludwig Trk, ur. 8.9.24, oddzia zapasowy kawalerii SS
8.5.43
SS-Uscha. Fritz Vogel, ur. 31.10.20, oddzia zapasowy kawalerii SS

SS-Uscha. Robert Hauschild, ur. 19.3.21, oddzia zapasowy kawalerii SS
Schtze Otto Kiel, ur. 17.4.24, oddzia zapasowy pocigw pancernych, sekcja saperw, Rembertw
10.5.43 SS-Mann Johann Nieszner, ur. 23.4.22, oddzia zapasowy kawalerii SS

SS-Mann Hermann Herbst, ur. 26.4.25, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Mann Rudolf Hrnicke, ur. 27.8.25, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Anton Heit, ur. 17.9.21, oddzia zapasowy kawalerii SS
11.5.43 SS-Uscha. Hugo Mielke, ur. 9.6.12, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Werner Erbes, ur. 24.5.24, oddzia zapasowy kawalerii SS
12.5.43 SS-Rttf. Josef Schuster, ur. 15.3.20, oddzia zapasowy kawalerii SS
13.5.43 SS-Schtze Johann Barlock, ur. 24.12.23, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Pz. Gren. Otto Dppe, ur. 1.11.24, 3 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Franz Kosarz, ur. 6.1.24, 3 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Alfred Baldt, ur. 15.9.06, 5 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
14.5.43 SS-Oscha. Thomas Wachter, ur. 12.2.19, 4 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Rttf. Josef Posch, ur. 22.7.20, 4 batalion zapasowy grenadierw
pancernych SS
SS-Uscha. Martin Enzbrunner, ur. 19.1.22, 4 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Hans Rder, ur. 10.10.16, 4 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
Zugwm. d. Schp. Alfons Czapp, ur. 15.9.11, I batalion 22 puku Policji
Porzdkowej
15.5.43 Wm. d. Schp. d. R. Otto Luenen, ur. 19.12.05, III batalion 22 puku
Policji Porzdkowej
28
2009-08-06 15:10:48
Siy biorce udzia w akcji

rednia dzienna si
Formacje wojskowe SS6:
3 batalion szkoleniowy i zapasowy grenadierw pancernych SS
4/4407
Warszawa
Oddzia szkoleniowy i zapasowy kawalerii SS Warszawa
5/381
Policja Porzdkowa8:
I batalion 22 puku policji SS
III batalion
Pogotowie Techniczne
Polska Policja
Polska Stra Poarna
3/94
3/134
1/6
4/363
166
Policja Bezpieczestwa:
3/32
Wehrmacht:
Bateria lekkiej przeciwlotniczej artylerii alarmowej III/8 Warszawa
Oddzia zapasowy pocigw pancernych, sekcja saperw, Rembertw
14 batalion zapasowy saperw Gra Kalwaria
2/22
2/42
1/34
Obcoplemienne oddziay wartownicze:

1 batalion stranikw z Trawnik
2/335
I
Tworzenie ydowskich dzielnic mieszkaniowych i nakadanie na ydw
ogranicze co do miejsca pobytu, jak rwnie w dziedzinie gospodarczej nie
s w historii Wschodu rzecz now. Pocztki tych ogranicze sigaj wstecz
a do redniowiecza i stale wystpoway rwnie w cigu ostatnich stuleci.
Ograniczenia te wynikay z pogldu o koniecznoci ochrony ludnoci aryjskiej
przed ydami.
Waffen SS.
Liczebno jednostki bojowej z rozbiciem na dowdcw (pierwsza liczba) i szeregowych
(druga).
8
Na mocy rozkazu Heinricha Himmlera z 24 II 1943 r. puki Policji Porzdkowej nosiy
nazw SS-Polizei-Regimenten.
6
7
29
2009-08-06 15:10:48
Wychodzc z tych samych zaoe, ju w lutym 19409 stworzono koncepcj

utworzenia w Warszawie ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej. Pocztkowo
planowano, by ydowsk dzielnic mieszkaniow utworzy we wschodniej,
oddzielonej Wis czci Warszawy. Ze wzgldu jednak na szczeglne warunki
pooenia Warszawy pomys ten okaza si od razu niemoliwy do zrealizowania. Z rnych stron, a przede wszystkim ze strony Zarzdu Miejskiego,
zaczto wysuwa przeciwko temu planowi zarzuty. Powoywano si w szczeglnoci na to, e utworzenie ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej wywoaoby
znaczne zakcenia w przemyle i gospodarce i e niemoliwe byoby wyywienie ydw zgrupowanych w zamknitej dzielnicy mieszkaniowej.
W wyniku odbytej w marcu 194010 narady zaniechano na razie planu
utworzenia getta ze wzgldu na przedstawione zastrzeenia. W tym samym
czasie rozwaano koncepcj przeznaczenia dystryktu lubelskiego na miejsce
zgrupowania wszystkich ydw z Generalnego Gubernatorstwa, a zwaszcza
wszystkich przybywajcych z Rzeszy ewakuowanych ydw i uciekinierw
ydowskich. Jednake ju w kwietniu 1940 wyszy dowdca SS i policji wschd
w Krakowie11 poda do wiadomoci, e nie przewiduje si przeprowadzenia
takiej koncentracji ydw w dystrykcie lubelskim.
Tymczasem mnoyy si samowolne i nielegalne wypadki przekraczania
przez ydw granicy. Dziao si to zwaszcza na granicy powiatw owickiego
i skierniewickiego. Ten nielegalny napyw ydw zagraa zarwno warunkom
sanitarnym, jak i warunkom bezpieczestwa w owiczu. W celu przeciwdziaania temu zagroeniu starosta powiatowy w owiczu zacz tworzy w swoim
powiecie ydowskie dzielnice mieszkaniowe12.
Autorem projektu utworzenia getta na Pradze w Warszawie by Waldemar Schn, szef
Wydziau Przesiedle (Umsiedlung) w urzdzie gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga
Fischera. Od marca 1940 r. wydzia podlega komisarycznemu prezydentowi Warszawy (do
27 X 1939 r. penomocnik szefa dystryktu na m. Warszaw, od 15 IX 1942 r. starosta miejski)
Ludwigowi Leistowi. Zarzd Miejski w Warszawie, kierowany przez komisarycznego burmistrza
miasta Juliana Kulskiego, protestowa przeciwko tym planom, podnoszc problemy z aprowizacj oraz zatrudnieniem ludnoci ydowskiej. Podkrelano, e ydzi stanowi 80 proc.
rzemielnikw warszawskich (B. Engelking, J. Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po
nieistniejcym miecie, Warszawa 2001, s. 74; M. Urynowicz, Stosunki polsko-ydowskie
w okresie okupacji hitlerowskiej [w:] Polacy i ydzi pod okupacj niemieck 19391945.
Studia i materiay, red. A. bikowski, Warszawa 2006, s. 574 i nast.; J. Kulski, Zarzd Miejski
Warszawy 19391944, Warszawa 1964).
10
Zapewne 8 III 1940 r.
11
By nim od pocztku okupacji do listopada 1943 r. SS-Obergruppenfhrer Friedrich
Wilhelm Krger, od 7 V 1942 r. jednoczenie sekretarz stanu ds. bezpieczestwa w rzdzie
Generalnego Gubernatorstwa.
12
Na temat chaotycznych ucieczek i niemieckich wysiedle ludnoci ydowskiej z tzw.
ziem wczonych do Rzeszy oraz pniejszych przesiedle do Warszawy ydw z zachodnich
i wschodnich powiatw dystryktu warszawskiego zob. A. bikowski, ydowscy przesied9
30
2009-08-06 15:10:49
Dowiadczenia zwizane z utworzeniem ydowskich dzielnic mieszkaniowych w powiecie owickim wykazay, e jedynie te metody s waciwe w celu
zaegnania niebezpieczestw grocych stale ze strony ydw.
Rwnie w Warszawie utworzenie ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej
stawao si w lecie 1940 coraz pilniejszym zadaniem ze wzgldu na to, e
po zakoczeniu kampanii we Francji na obszarze dystryktu warszawskiego
gromadzono coraz wicej oddziaw wojskowych. Wydzia Zdrowia przedstawia wwczas kwesti utworzenia ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej jako
szczeglnie piln ze wzgldu na ochron zdrowia zarwno niemieckich oddziaw wojskowych, jak i ludnoci cywilnej. Planowane pierwotnie w lutym
1940 utworzenie ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej na przedmieciu Praga
wymagaoby, biorc pod uwag konieczno przemieszczenia okoo 600 000
ludzi, co najmniej 4 do 5 miesicy. Wobec tego jednak, e jak wykazao dotychczasowe dowiadczenie naleao si liczy z nasileniem w miesicach
zimowych epidemii i z tego wzgldu, wedug opinii lekarza dystryktu, akcj
przesiedlecz naleao przeprowadzi najpniej do 15.11.1940, zarzucono
plan utworzenia getta na kracach miasta, na Pradze i wybrano jako miejsce przyszej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej istniejcy ju w miecie
zamknity teren objty zaraz13. W padzierniku 1940 gubernator14 poleci,
lecy z dystryktu warszawskiego w getcie warszawskim 19391942 (z pogranicza
opisu i interpretacji) [w:] Prowincja noc. ycie i zagada ydw w dystrykcie warszawskim, red. B. Engelking, J. Leociak, D. Libionka, Warszawa 2007, s. 223270. Na temat
getta w owiczu zob. J. Petelewicz, Dzieje ludnoci ydowskiej w owiczu 19391945,
cz. 12, Teka Historyka 1998, nr 11, s. 89118, nr 12, s. 91124. Getto w owiczu powstao
7 V 1940 r.
13
Przysze getto warszawskie zaczto odgradza od reszty miasta jako Seuchensperrgebiet (obszar zagroony epidemi) od marca 1940 r. Naczelnym niemieckim lekarzem Warszawy, opiniujcym w sprawie moliwej epidemii tyfusu, by dr Kurt Schrempf. 27 III 1940 r.
warszawska Rada ydowska (Judenrat), jak zanotowa w swoim dzienniku jej prezes in.
Adam Czerniakw, otrzymaa rozkaz budowy muru na wasny koszt wok tego terenu.
W czerwcu 1940 r. na murach ustawiono tablice ostrzegawcze. Pierwsze zarzdzenie prezydenta Leista nakazujce wysiedlenie ydw z tzw. dzielnicy niemieckiej zostao wydane
7 VIII 1940 r. We wrzeniu wprowadzono osobne tramwaje Nur fr Juden (A. Czerniakw,
Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego 6 IX 1939 23 VII 1942, red. M. Fuks,
Warszawa 1983).
14
Szef (gubernator) dystryktu warszawskiego Ludwig Fischer podpisa 2 X 1940 r. zarzdzenie o utworzeniu getta (jdische Wohnbezirk) w Warszawie. Zarzdzenie uzupenia
zacznik ze spisem ulic w jego obrbie. Wedug kronikarza getta warszawskiego Emanuela Ringelbluma decyzja ta zmuszaa do zmiany miejsca zamieszkania 150 tys. Polakw
i 75 tys. warszawskich ydw (E. Ringelblum, Kronika getta warszawskiego wrzesie
1939 stycze 1943, red. A. Eisenbach, Warszawa 1983). W rzeczywistoci wedug sprawozdania twrcy getta Waldemara Schna z 20 I 1941 r. z prawie 25 tys. mieszka przesiedlono
113 tys. Polakw i 138 tys. ydw (Eksterminacja ydw na ziemiach polskich w okresie
okupacji hitlerowskiej, red. T. Berenstein, A. Eisenbach, A. Rutkowski, Warszawa 1957,
dok. nr 44, s. 106107). Zarzdzenie Fischera ogoszono przez uliczne megafony 12 padziernika,
31
2009-08-06 15:10:49
aby penomocnik szefa dystryktu na miasto Warszaw przeprowadzi do

15.11.1940 przesiedlenia niezbdne do utworzenia w Warszawie ydowskiej
dzielnicy mieszkaniowej.
W utworzonej w ten sposb ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej w Warszawie zamieszkao okoo 400 000 ydw15. Obejmowaa ona 27 000 mieszka przecitnie 2,5-izbowych. Od reszty miasta zostaa odseparowana przez
przeciwogniowe i odgraniczajce mury, a nadto przez zamurowanie wylotw
ulic, okien, drzwi i odstpw midzy budynkami.
Zarzd nowo powstaej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej zosta powierzony ydowskiej Radzie Starszych, ktra otrzymywaa polecenia od komisarza do spraw ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, bezporednio podporzdkowanego gubernatorowi16. ydzi mieli samorzd, do ktrego nadzr
niemiecki wtrca si tylko wtedy, gdy wchodziy w gr interesy niemieckie.
W celu egzekwowania wydawanych przez ydowsk Rad Starszych zarzdze zorganizowano ydowsk Sub Porzdkow, ktra nosia specjalne
opaski na ramieniu i czapki oraz bya wyposaona w paki gumowe. ydowska Suba Porzdkowa miaa za zadanie dba o porzdek i bezpieczestwo
wewntrz ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, a podlegaa policji niemieckiej i polskiej.
planowano zakoczy przesiedlenia do koca miesica, kilkakrotnie wprowadzano jednak

korekt granic. Ostatecznie termin przesiedle przeduono do 15 XI 1940 r. Do getta mona
byo si dosta przez 22 silnie strzeone bramy. W cigu nastpnych ponad dwch lat obszar
getta sukcesywnie zmniejszano.
15
Wedug cytowanego sprawozdania Waldemara Schna getto obejmowao pocztkowo
403 ha powierzchni, na tym terenie mieszkao od 410 tys. (dane Judenratu) do 470590 tys.
osb. Schn zapewne uwzgldni 72 tys. ydw przesiedlonych do Warszawy midzy styczniem
a marcem 1941 r. z zachodnich powiatw dystryktu. Wedug jego danych jedno mieszkanie
zamieszkiwao ponad 15 osb, a jedn izb 67 osb.
16
Od 15 V 1941 r. komisarzem ds. ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej w Warszawie by
Heinz W. Auerswald. Po wydaniu 28 XI 1939 r. przez gubernatora Hansa Franka rozporzdzenia
o powoaniu rad ydowskich w Generalnym Gubernatorstwie na przewodniczcego (prezesa)
rady warszawskiej zatwierdzono dotychczasowego przewodniczcego Rady ydowskiej (od
22 IX 1939 r. decyzj prezydenta Warszawy Stefana Starzyskiego) Adama Czerniakowa.
Wysunite przez niego kandydatury 24 czonkw rady wadze niemieckie zatwierdziy 13 X
1939 r. rada kontrolowaa dosy liczn gettow administracj, w maju 1941 dziaao 26 wydziaw, zatrudniajcych cznie ponad 9 tys. osb. Do najwaniejszych jej agend nalea Batalion
Pracy (przymusowej) oraz ydowska Suba Porzdkowa (Ordnungsdienst), na ktrej czele
sta od 29 X 1940 r. Jzef Andrzej Szeryski (Szynkman), a jego zastpc by Jakub Lejkin.
Tzw. policja ydowska liczya ogem 1700 osb (osiem kompanii), kontrolowaa podzielone
na sze rejonw getto. Utrzymywaa si ze specjalnego podatku naoonego na mieszkacw,
oprcz komend rejonowych prowadzono areszt centralny przy ul. Gsiej 24. Po zamkniciu
getta na jego terenie nadal (do listopada 1941 r.) dziaay dwa bd trzy (z pocztkowo omiu)
komisariaty Policji Polskiej (granatowej).
32
2009-08-06 15:10:50
II
Ju wkrtce okazao si, e pomimo tego skoncentrowania ydw nie
wszystkie niebezpieczestwa zostay zaegnane. Warunki bezpieczestwa
wymagay, aeby ydw cakowicie usun z Warszawy. Pierwsze wielkie
wysiedlenie odbyo si w okresie od 22 lipca do 3 padziernika 1942. Wysiedlono wwczas 310 322 ydw17. W styczniu 1943 nastpia ponowna akcja
przesiedlecza, ktra obja ogem 6500 ydw18.
W styczniu 1943 Reichsfhrer SS z okazji swego pobytu w Warszawie
wyda dowdcy SS i policji na dystrykt warszawski19 rozkaz przeniesienia
do Lublina znajdujcych si w getcie przedsibiorstw przemysu zbrojeniowego i wojennego wraz z si robocz i maszynami. Wykonanie
tego rozkazu napotykao powane trudnoci, poniewa zarwno kierownicy
przedsibiorstw, jak i ydzi wszelkimi sposobami przeciwstawiali si przeniesieniu. Dlatego te dowdca SS i policji zdecydowa si w drodze wielkiej akcji
projektowanej na 3 dni przymusowo dokona przeniesienia przedsibiorstw.
Przygotowania do tej wielkiej akcji i rozkaz do jej rozpoczcia wyda mj
poprzednik20. Ja sam przybyem do Warszawy 17 kwietnia 1943 i przejem
dowodzenie wielk akcj 19.4.1943 o godz. 8.00, tj. ju po rozpoczciu akcji
tego dnia o godz. 6.00.
17
Wielka akcja deportacyjna do orodka zagady w Treblince trwaa od 22 VII do 21 IX 1942 r.
Pochona ponad 310 tys. ofiar. Deportacjami kierowa przybyy z Lublina specjalny sztab,
tzw. Einsatz Reinhard (powoany na polecenie Himmlera przez dowdc SS i policji w dystrykcie lubelskim SS-Gruppenfhrera Odilo Globocnika), dowodzony przez SS-Sturmbannfhrera
Hermanna Hflego. Sztab mieci si w budynku przy ul. elaznej 103 (tzw. Befehlstelle). Komando Hflego wspomagali urzdnicy warszawskiej Policji Bezpieczestwa (Sipo), z pracownikami referatu IV B (tzw. ydowskiego) SS-Untersturmfhrerem Karlem Brandtem i SS-Oberscharfhrerem Gerhardem Mende na czele. Do wypdzania z domw i transportowania do
kolei Niemcy wykorzystali ydowsk Sub Porzdkow. Pocigi do Treblinki odchodziy
z bocznicy kolejowej przy ul. Stawki (Umschlagplatz plac przeadunkowy). Komendantem
Umschlagplatzu mianowano jednego z oficerw policji ydowskiej Mieczysawa Szmerlinga.
18
Midzy 18 a 22 I 1943 r. na polecenie Himmlera (wizytowa getto 9 stycznia) policja
niemiecka przeprowadzia drugie wysiedlenie z tzw. getta szcztkowego w Warszawie.
Planowano wysa do Treblinki 8 tys. osb mieszkajcych w getcie z niemieckiego punktu
widzenia nielegalnie (niepracujcych w niemieckich zakadach). Po zapaniu ok. 6,5 tys. osb
wysiedlenia przerwano na skutek zbrojnego oporu ze strony ydowskiej konspiracji. W czasie
akcji zastrzelono kilkaset osb. Na temat ydowskiej samoobrony zob. I. Cukierman, Nadmiar
pamici. Siedem owych lat. Wspomnienia, red. M. Turski, Warszawa 2000.
19
We wspomnianym rozkazie Himmlera dla wyszego dowdcy SS i policji w Generalnym
Gubernatorstwie Friedricha Wilhelma Krgera jest mowa o wysaniu z getta warszawskiego do
obozw pracy na Lubelszczynie 16 tys. osb. Israel Gutman (Walka bez cienia nadziei. Powstanie w getcie warszawskim, Warszawa 1998, s. 246) datuje ten rozkaz na 11 I 1943 r.
20
Dowdca SS i policji w dystrykcie warszawskim SS-Oberfhrer dr Ferdinand von Sammern-Frankenegg.
33
2009-08-06 15:10:50
Przed rozpoczciem tej wielkiej akcji granice byej ydowskiej dzielnicy

mieszkaniowej zostay od zewntrz zamknite kordonem, aeby zapobiec
wymykaniu si ydw. Kordon ten istnia nieprzerwanie od pocztku a do
koca akcji i by noc jeszcze specjalnie wzmacniany.
Podczas wtargnicia po raz pierwszy do getta udao si ydom i polskim
bandytom21 przez zaatakowanie przygotowanym zawczasu ogniem odeprze
rzucone do walki siy cznie z czogami i samochodami pancernymi. Przy
drugim natarciu22, okoo godz. 8.00, rzuciem na ogarnite walk odcinki siy
podzielone na mae grupy w celu przetrznicia caego getta. Mimo ponownego zaatakowania ogniem udao si teraz systematycznie przeszuka cae
kompleksy budynkw. Przeciwnik zosta zmuszony do wycofania si z dachw i wyej pooonych punktw oporu do piwnic, bunkrw i kanaw. Aeby
przeszkodzi ucieczce do kanaw23, sie kanalizacyjna pod ydowsk dzielnic mieszkaniow zostaa niezwocznie zalana wod, co jednak okazao si
przewanie iluzoryczne na skutek wysadzenia przez ydw w powietrze zaworw. Wieczorem pierwszego dnia napotkano wikszy opr, ktry jednak
specjalnej jednostce bojowej udao si prdko zama. W toku dalszej akcji
udao si wyprze ydw z urzdzonych przez nich gniazd oporu, kryjwek
strzeleckich itp. i w cigu 20 i 21 kwietnia tak opanowa wiksz cz tzw.
reszty getta24, e nie mogo ju by mowy o znaczniejszym oporze na terenie
tego kompleksu budynkw.
Informacja bdna. W walkach w getcie nie brali udziau Polacy.
Na temat chronologii i rozmiaru walk w czasie powstania zob. przede wszystkim: B. Mark,
Powstanie w getcie warszawskim, Warszawa 1963, wyd. uzup.; Ch. Lazar, Muranowska 7.
The Warsaw getto Rising, Tel Aviv 1966; I. Gutman, Walka bez cienia nadziei... Historycy
zgodnie podaj, e bojowcy ydowscy po raz pierwszy zaatakowali oddziay von Sammerna na
skrzyowaniu Nalewek i Gsiej. Pierwsze granaty i butelki zapalajce rzucono z okien domu
przy ul. Nalewki 33. Kolejne starcie miao miejsce na skrzyowaniu ulic Zamenhofa i Miej,
tam te powstacom udao si podpali czog niemiecki. Stroop potwierdzi ten fakt w czasie
przesuchania podczas procesu, nie potrafi jednak oceni liczby powstacw biorcych udzia
w walce. Dzieli ich jednak na gwne grupy o sile okoo 80 bojowcw i mae grupy uderzeniowe (zeznanie ze ledztwa, stenogramy obu zezna w AIH, Dokumenty niemieckie Jrgen
Stroop, sygn. 233/124). W czasie warszawskiego ledztwa (odpowied na pite pytanie) Stroop
zezna take, e von Sammern otrzyma wieczorem 18 IV 1943 r. meldunek z getta, i naley
si liczy z oporem zbrojnym. Meldunek przekaza, nie wierzc jednak w jego zasadno, do
Krakowa, do sztabu Krgera. Zgodnie ze stenogramem procesu Stroop stwierdzi, e von
Sammern pojawi si w jego kwaterze 19 kwietnia koo godz. 7.30, twierdzc, e w getcie
wszystko jest stracone (alles im Ghetto verloren sei), wycofa wic stamtd swoje oddziay.
Mieli by zabici i ranni, jednak raport nie potwierdza, by tego dnia zginli Niemcy.
23
Potwierdza to meldunek z 20 marca. Kanalizacj zalewano systematycznie take w kolejnych dniach powstania. Po poudniu 19 kwietnia walki rozgorzay na ul. Muranowskiej i placu
Muranowskim, gdzie pod nr 7 w kilkupitrowym betonowym budynku broniy si gwne siy
ZW. Stroop wycofa swoje oddziay okoo godz. 21.
24
Tzw. getto centralne, midzy ul. Bonifratersk, Muranowsk, Stawki, Smocz i Gsi.
21
22
34
2009-08-06 15:10:50
Gwna grupa bojowa ydw, przemieszana z polskimi bandytami, wycofaa si ju w cigu pierwszego czy te drugiego dnia na tzw. plac Muranowski. Tam zostaa zasilona przez wiksz liczb polskich bandytw25. Planem
jej byo utrzymanie si wszelkimi sposobami w getcie, aeby przeszkodzi
wtargniciu z naszej strony. Na jednym z betonowych budynkw wywieszono
flagi ydowsk i polsk26 jako wezwanie do walki przeciwko nam. Jednake
ju drugiego dnia akcji udao si specjalnej jednostce bojowej zdoby te dwie
chorgwie. W tej walce z bandytami poleg SS-Untersturmfhrer Dehmke27,
ktremu eksplodowa na skutek nieprzyjacielskiego obstrzau trzymany w rce
granat rczny, ranic go miertelnie.
Ju wkrtce, po upywie pierwszych dni zorientowaem si, e pierwotny
plan by niemoliwy do zrealizowania bez uprzedniej likwidacji rozrzuconych
po caym getcie zakadw zbrojeniowych i zakadw przemysu wojennego.
Powstaa wic konieczno wezwania tych przedsibiorstw, aeby w wyznaczonym im terminie opuciy zajmowane budynki i natychmiast przeniosy
urzdzenia. W ten sposb postpiono kolejno ze wszystkimi przedsibiorstwami i w bardzo krtkim czasie osignito to, i odebrano ydom i bandytom mono cigej zmiany miejsca w obrbie tych zakadw pozostajcych w dyspozycji Wehrmachtu. W celu zadecydowania, w jakim terminie te
przedsibiorstwa mogyby zosta usunite, trzeba byo przeprowadzi dokadne inspekcje. Stanu, jaki stwierdzono w toku tych inspekcji, nie da si
opisa. Nie mog sobie wyobrazi, aeby gdziekolwiek mg panowa wikszy baagan ni w warszawskim getcie. ydzi mieli tu wszystko do dyspozycji, poczwszy od rodkw chemicznych sucych do wyrobu materiaw
wybuchowych, a skoczywszy na czciach umundurowania i uzbrojenia
wojskowego. Kierownicy przedsibiorstw tak mao orientowali si w tym,
co si dzieje w ich zakadach, e umoliwiao to ydom wyrabianie w tych
Udzia polskiej konspiracji, zwizanej z Korpusem Bezpieczestwa bd Polsk Ludow
Akcj Niepodlegociow, w bezporednich walkach w getcie polscy historycy ostatnio zakwestionowali (D. Libionka, Apokryfy z dziejw ydowskiego Zwizku Wojskowego i ich
autorzy, Zagada ydw. Studia i Materiay 2005, nr 1, s. 165190; A. Grabski, M. Wjcicki,
ydowski Zwizek Wojskowy, Warszawa 2008).
26
Raczej na pewno na reducie ZW na pl. Muranowskim 7 flagi wisiay ju 19 kwietnia.
27
Zgodnie z wykazem polegych zamieszczonym w raporcie poleg 22 kwietnia. Stroop
podczas procesu wspomnia o nim w kontekcie wydarze z 20 kwietnia, czyli zacitych
walk o redut na pl. Muranowskim 7 (Widziaem je, to znaczy flagi, na placu, na ktrym
pad oficer SS Dehmke). Wedug zezna procesowych tego dnia oddziaami niemieckimi
dowodzi mjr Sternhagel, a Stroop by w getcie nieobecny. W nocy z 20 na 21 kwietnia bojowcy ZW walczcy w tym domu wydostali si z getta przez tunel czcy budynek przy
pl. Muranowskim 7 z budynkiem przy ul. Muranowskiej 6 po tzw. stronie aryjskiej. Grupa ta
(14 osb) zostaa 23 kwietnia zaskoczona i rozbita przez niemieck andarmeri w okolicach
Otwocka.
25
35
2009-08-06 15:10:51
zakadach wszelkiego rodzaju rodkw bojowych, w szczeglnoci granatw rcznych, koktajli Mootowa28 itd.
Pniej udao si ydom stworzy w tych zakadach gniazda oporu.
Jedno z tego rodzaju gniazd oporu w przedsibiorstwie Zarzdu Kwatermistrzostwa Wojska29 trzeba byo ju drugiego dnia zwalczy z pomoc plutonu
saperw z miotaczami ognia i obstrzau artyleryjskiego. W zakadzie tym
ydzi tak si zagniedzili, e nie mona ich byo zmusi do dobrowolnego
opuszczenia go, wobec czego postanowiem zniszczy ogniem ten zakad
nastpnego dnia.
Kierownicy tych zakadw, ktrzy przewanie byli jeszcze nadzorowani
przez oficera Wehrmachtu, w wikszoci wypadkw nie byli w stanie poda
konkretnych danych o zapasach i miejscu ich magazynowania. Podawane
przez nich informacje dotyczce liczby zatrudnionych u nich ydw nigdy si
nie zgadzay. Stwierdzano stale, e w tym labiryncie domw, ktre naleay
jako bloki mieszkalne do zakadw zbrojeniowych, bogaci ydzi jako rzekomi
robotnicy zakadw zbrojeniowych znajdowali wraz z rodzinami schronienie
i wiedli wspaniae ycie. Mimo wszystkich wydanych rozkazw nakazujcych
ydom opuszczenie zakadw wielokrotnie stwierdzano, e kierownicy zakadw przekonani, i akcja bdzie trwaa tylko kilka dni, zamykali ydw, aby
pniej, wykorzystujc pozostawionych im ydw, kontynuowa prac. Wedug
zezna ujtych ydw waciciele firm urzdzali rzekomo z ydami patyki.
Du rol odgryway w tym podobno kobiety. ydzi starali si utrzymywa
dobre stosunki z oficerami i onierzami Wehrmachtu. Patyki zdarzay si
do czsto i podczas nich Niemcy i ydzi robili wsplne interesy.
Liczba ydw wycignitych z domw i ujtych w pierwszych dniach bya
stosunkowo maa. Okazao si, e ydzi pochowali si w kanaach i specjalnie
urzdzonych bunkrach30. W pierwszych dniach przypuszczano, e istniej tylko pojedyncze bunkry, jednake w toku wielkiej akcji okazao si, e w caym
getcie istnia zorganizowany system piwnic, bunkrw i przej. Kade przejcie i bunkier miay dostp do sieci kanalizacyjnej. Umoliwiao to ydom
swobodne poruszanie si pod ziemi. T sie kanalizacyjn wykorzystywali
ydzi rwnie do przedostawania si pod ziemi do aryjskiej czci miasta
Czyli butelek z pynem zapalajcym.
Chodzi o obszar zakadw Heeresunterkunftsverwaltung, czyli tzw. szop szczotkarzy,
pooony midzy ul. Bonifratersk, witojersk, Waow i Franciszkask. Stacjonowao tu
kilka grup bojowych OB i ZW, ktre podjy walk 20 kwietnia koo godz. 15. Pod bram
przy ul. Waowej wybucha umieszczona przez OB mina. Tego dnia zgin zasuony dla
konspiracji bundowskiej in. Micha Klepfisz, odznaczony pniej przez Naczelnego Wodza
RP gen. Kazimierza Sosnkowskiego krzyem Virtuti Militari V klasy.
30
Podczas zeznania na procesie Stroop podkreli, e o budowie systemu podziemnych
bunkrw wadze niemieckie nie miay do wybuchu powstania adnej wiedzy.
28
29
36
2009-08-06 15:10:51
Warszawy. Stale nadchodziy meldunki, e ydzi prbuj ucieka przez otwory kanalizacyjne. Pod pretekstem budowania schronw przeciwlotniczych,
poczwszy od pnej jesieni 1942, w byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej
urzdzano bunkry. Miay one suy do tego, aby w razie od dawna ju spodziewanego nowego przesiedlenia da schronienie wszystkim ydom i mono
organizowania std oporu przeciwko nacierajcym siom. Dziki plakatom,
ulotkom i szeptanej propagandzie komunistyczny ruch oporu31 w byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej doprowadzi do tego, e z chwil rozpoczcia
nowej wielkiej akcji bunkry zostay natychmiast obsadzone. O przezornoci,
z jak dziaali ydzi, wiadczy stwierdzone w wielu wypadkach umiejtne zaopatrzenie bunkrw w urzdzenia mieszkalne dla caych rodzin, urzdzenia
do prania i kpieli, ustpy, pomieszczenia na bro i amunicj oraz w wielkie
zapasy ywnoci na szereg miesicy. Istniay oddzielne bunkry dla bogatych
i oddzielne dla biednych ydw. Wykrycie poszczeglnych bunkrw przez siy
prowadzce akcj byo na skutek zamaskowania ich niesychanie utrudnione
i w wielu wypadkach moliwe tylko przez zdrad ze strony ydw.
Ju po upywie pierwszych dni mona si byo upewni, e ydzi w adnym
razie nie myleli o dobrowolnym przesiedleniu, lecz byli zdecydowani broni
si, wykorzystujc wszystkie moliwoci i znajdujc si w ich dyspozycji
bro. Pod polsko-bolszewickim kierownictwem otworzyy si tzw. grupy bojowe, ktre zaopatrzono w bro i ktre paciy kad dan cen za moliw
do uzyskania bro.
Podczas wielkiej akcji zdarzao si, e chwytano ydw, ktrzy przedtem
byli ju odtransportowani do Lublina czy Treblinki, stamtd wyrwali si i zaopatrzeni w bro oraz amunicj wracali do getta. Polscy bandyci32 znajdowali
stale w getcie schronienie i przebywali tam niemal bez przeszkd, poniewa
nie byo po prostu si, ktre mogyby zlikwidowa ten baagan.
Podczas gdy pocztkowo mona byo tchrzliwych w gruncie rzeczy ydw
wyapywa w wikszej liczbie, to ujmowanie ydw i bandytw w drugiej poowie wielkiej akcji byo coraz trudniejsze. Wci pojawiay si grupy bojowe
liczce od 20 do 30 lub wicej ydowskich wyrostkw w wieku od 18 do 25 lat,
ktrym zawsze towarzyszya pewna liczba kobiet, wzniecajc nowy opr. Te
grupy bojowe otrzymay rozkaz broni si do ostatka z broni w rku i unika
dostania si do niewoli przez popenienie samobjstwa. Jednej z takich grup
bojowych udao si z wazu kanalizacyjnego przy tzw. Prostej33 wsi do
Czyli OB i ZW.
Informacja niepotwierdzona w innych rdach.
33
Chodzi o wyjcie 10 maja grupy bojowcw wyprowadzonych przez Kazika Ratajzera
i czonka Gwardii Ludowej Wadysawa Gajka Krzaczka (W. Bere, K. Burnetko, Marek
Edelman. ycie. Po prostu, Warszawa 2008). Wczeniej oprcz wspominanej grupy ZW
31
32
37
2009-08-06 15:10:52
samochodu ciarowego i w ten sposb zbiec (okoo 30 do 35 bandytw). Bandyta, ktry tym wozem przyjecha, spowodowa wybuch 2 rcznych granatw,
co byo sygnaem dla oczekujcych w pogotowiu bandytw do wydostania si
z kanau. Bandyci i ydzi wrd ktrych znajdowali si w dalszym cigu
rwnie i polscy bandyci uzbrojeni w karabiny, rczn bro paln i 1 lekki
karabin maszynowy wsiedli do ciarwki i odjechali w niewiadomym kierunku. Ostatni czonek tej bandy, ktry sta na stray w kanale i mia polecenie
zamkn pokryw wazu do kanau, zosta ujty34. On to wanie udzieli powyszych informacji. Wszczty za ciarwk pocig nie da niestety wyniku.
Nalece do grup bojowych kobiety ze zbrojnego ruchu oporu byy uzbrojone tak samo jak mczyni, a cz z nich naleaa do ruchu chalucowego35.
Nierzadko zdarzay si wypadki, e te kobiety strzelay z pistoletw trzymanych w obu rkach. Stale si zdarzao, e do ostatniej chwili miay one ukryte
w szarawarach pistolety i rczne granaty (polskie rczne granaty jajowate),
by potem uy ich przeciwko onierzom z formacji wojskowych SS, policji
i Wehrmachtu.
Stawiany przez ydw i bandytw opr mg zosta zamany tylko przez
energiczn i niezmordowan, trwajc dzie i noc akcj bojow oddziaw
szturmowych. 23.4.1943 Reichsfhrer SS za porednictwem wyszego
dowdcy SS i policji wschd w Krakowie wyda rozkaz przeszukania
z najwiksz bezwzgldnoci i nieubagan surowoci getta warszawskiego. Dlatego te zdecydowaem si teraz na cakowite zniszczenie ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej przez spalenie wszystkich blokw mieszkalnych,
cznie z blokami przy zakadach zbrojeniowych. Systematycznie oprniano
jeden zakad po drugim i niezwocznie podpalano. Wtedy ydzi prawie zawsze
wychodzili ze swych kryjwek i bunkrw. Nieraz ydzi pozostawali w ponz pl. Muranowskiego 21 kwietnia 25 lub 26 kwietnia tym samym tunelem wydostaa si silna
grupa ZW pod dowdztwem Pawa Frenkla. 27 kwietnia tunelem pod ul. Leszno z getta wydostao si 36 bojowcw ZW ze schronu przy ul. Karmelickiej 5 (wikszo polega w walce
z Niemcami w podwarszawskim Michalinie oraz po wykryciu kryjwki w Warszawie na ul. Grzybowskiej 1113). 29/30 kwietnia okoo 40 bojownikw OB z szopw Walthera C. Tbbensa,
przez waz do kanau przy ul. Leszno 56, wyszo na rogu ul. elaznej i Ogrodowej. 27 kwietnia
kolejna, bliej nieokrelona grupa ZW wydostaa si tunelem midzy domami przy ul. Muranowskiej 7 i 6 (tzw. strona aryjska) i stoczya przegran walk z oddziaem niemieckim. Tym
samym tunelem wydostao si 30 kwietnia dwch cznikw OB Kazik Ratajzer i Zygmunt
Frydrych.
34
Informacja niepotwierdzona w innych rdach. Bernard Mark w edycji raportu z 1958 r.
wspomina, e Stroop mg mie na myli zapanych przy wyjciu z kanau Gedalego Rotmana
z Ha-Noar ha-Coni i Cwi Edelsztejna z Akiby, ktrych odprowadzono na posterunek niemiecki
przy ul. elaznej i rozstrzelano.
35
Oglne okrelenie modzieowych organizacji syjonistycznych przygotowujcych swoich
czonkw do osadnictwa rolniczego w Palestynie. Najbardziej wpywow bya posiadajca od
1921 r. central w Warszawie midzynarodowa organizacja He-Chaluc.
38
2009-08-06 15:10:52
cych domach tak dugo, a wreszcie z powodu aru i z obawy przed mierci
w pomieniach woleli wyskakiwa z piter po uprzednim zrzuceniu na ulic
materacw i innych wycieanych przedmiotw. Z poamanymi komi usiowali si oni potem jeszcze czoga przez ulic do blokw, ktre bd wcale,
bd tylko czciowo stay w pomieniach. Czsto zmieniali ydzi swe kryjwki
w nocy, przenoszc si do wypalonych ju ruin, gdzie znajdowali schronienie
dopty, dopki nie znalazy ich tam jakie oddziay szturmowe. Przebywanie
w kanaach te nie byo ju po pierwszych 8 dniach przyjemne. Bardzo czsto
mona byo na ulicach usysze wyrane gosy dochodzce z kanaw przez
wazy. Wwczas SS-mani, policjanci lub saperzy Wehrmachtu odwanie wazili
do szybu, aeby wycign ydw i nierzadko potykali si o ciaa nieywych
ju ydw albo te byli ostrzeliwani. Aby wypdzi ydw, trzeba byo stale uywa wiec dymnych36. Tak wic pewnego dnia otwarto 183 wazy do
kanaw i wrzucono w nie w oznaczonym czasie X wiece dymne, w wyniku
czego bandyci, uciekajc przed rzekomym gazem, zbiegli si w centrum
byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, skd mona ich byo wycign
przez znajdujce si tam otwory kanaowe. Wielu ydw, ktrych liczby nie
mona byo ustali, zlikwidowano w kanaach i bunkrach przez wysadzenie
tych bunkrw i kanaw w powietrze.
Im duej trwa opr, tym twardsi byli onierze formacji wojskowych
SS, policji i Wehrmachtu, ktrzy i tutaj, w wiernym braterstwie broni,
speniali niezmordowanie swoje zadania i zawsze wiecili przykadem
wsptowarzyszom broni. Akcja trwaa czsto od wczesnego ranka a do
pnych godzin nocnych. Nocne oddziay zwiadowcze onierzy, z nogami obwizanymi szmatami, deptay ydom po pitach i utrzymyway ich
w cigym napiciu. Nieraz zatrzymywano i likwidowano ydw, ktrzy
wykorzystywali noc, aby wydobyt z opuszczonych bunkrw ywnoci
uzupeni swoje zapasy albo nawiza czno czy wymieni wiadomoci
z ssiednimi grupami.
Jeeli si wemie pod uwag, i onierze formacji wojskowych SS przed
uyciem ich w akcji mieli za sob przewanie tylko trzy- lub czterotygodniowe
przeszkolenie, to trzeba specjalnie podkreli okazan przez nich energi,
odwag i gotowo bojow. Naley rwnie stwierdzi, e saperzy Wehrmachtu
wysadzali w powietrze bunkry, kanay i domy betonowe z niezmordowanym
i ofiarnym wysikiem. Oficerowie i onierze policji, ktrych wikszo miaa
ju za sob dowiadczenia frontowe, odznaczyli si ponownie bezprzykadn
brawur.
36
Uywanie wiec dymnych (Nebelkerzen) Stroop potwierdzi w czasie przesucha, podkrelajc, e byy nieszkodliwe dla ludzi.
39
2009-08-06 15:10:53
Tylko dziki nieprzerwanemu i niezmordowanemu udziaowi w akcji wszystkich si udao si uj lub z ca pewnoci zgadzi ogem 56 065 ydw. Do
tej liczby naley jeszcze doda ydw, ktrzy zginli na skutek wysadzenia
w powietrze, poarw itd., ktrych liczby nie mona byo jednak ustali.
Ju w toku wielkiej akcji podano ludnoci aryjskiej do wiadomoci za pomoc plakatw, e wstp na teren byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej
jest najsurowiej wzbroniony i e kady, kto zostanie napotkany na terenie
byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej bez wanej przepustki, zostanie
rozstrzelany37. Jednoczenie w tych plakatach jeszcze raz ostrzeono ludno
aryjsk, e ten, kto wiadomie udzieli schronienia ydowi, a w szczeglnoci
poza ydowsk dzielnic mieszkaniow da pomieszczenie, wyywienie lub
ukryje yda, bdzie ukarany mierci.
Polskiej policji zezwolono na oddanie kademu polskiemu policjantowi,
w razie zatrzymania przez niego yda w aryjskiej czci miasta Warszawy,
1/3 gotwki tego yda. Zarzdzenie to okazao si skuteczne.
Ludno polska przyja przedsiwzite przeciwko ydom kroki na og
przychylnie38. Pod koniec wielkiej akcji gubernator wyda specjaln odezw
do ludnoci polskiej przedstawion przed podaniem do wiadomoci publicznej niej podpisanemu do aprobaty w ktrej to odezwie, powoujc si
na zdarzajce si w ostatnim czasie na terenie miasta Warszawy zamachy
oraz na masowe groby w Katyniu, wyjania ludnoci polskiej powody zniszczenia byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej i wzywa do walki przeciwko komunistycznym agentom i ydom (patrz zaczony plakat)39.
Wielka akcja zostaa zakoczona 16.5.1943 wysadzeniem w powietrze synagogi warszawskiej40 o godzinie 20.15.
Obecnie w byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej nie ma ju ani jednego
przedsibiorstwa. Wszystko, co przedstawiao jakkolwiek warto, surowce
i maszyny, zostao wywiezione i zmagazynowane. Wszystkie znajdujce si
tam budynki itp. zostay zniszczone. Jedyny wyjtek stanowi tzw. wizienie
Policji Bezpieczestwa przy Dzielnej41, ktre wyczono ze zniszczenia.
Stroop ma zapewne na myli tzw. trzecie zarzdzenie generalnego gubernatora Hansa
Franka z 15 X 1941 r., groce kar mierci ydom zapanym poza gettem bez przepustki
i Polakom, ktrzy im w tym pomagali. Byo ono wielokrotnie przypominane przez niemieck
administracj dystryktu warszawskiego.
38
W zeznaniach w ledztwie Stroop podkrela pasywn postaw polskich mieszkacw
wobec powstania.
39
Mowa o rozporzdzeniu gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera
z 13 V 1943 r.
40
Wielka Synagoga przy ul. Tomackie.
41
Tzw. Pawiak, pooony midzy ul. Pawi i Dzieln. Miecio si tu od padziernika 1939 r.
wizienie Policji Bezpieczestwa i Suby Bezpieczestwa (Sipo und des SD Warschau).
37
40
2009-08-06 15:10:53
III
Poniewa naley si liczy z tym, i nawet po przeprowadzeniu wielkiej
akcji pojedynczy ydzi bd si wci jeszcze ukrywali w gruzach byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, teren ten musi by w najbliszym czasie
cile odseparowany od aryjskiej czci miasta oraz dozorowany. Do tego
celu zosta uyty batalion policji III/23. Ten batalion policji ma za zadanie
pilnowa byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, a w szczeglnoci czuwa, aby nikt nie wchodzi na teren dawnego getta, kadego za, kto znajdzie
si tam bez upowanienia, natychmiast rozstrzela. Dowdca tego batalionu
policji otrzymuje na bieco dalsze wskazwki bezporednio od dowdcy SS
i policji. W ten sposb trzeba doprowadzi do utrzymywania istniejcej jeszcze ewentualnie resztki ydw w cigym napiciu i ostatecznego ich zlikwidowania. Przez zniszczenie wszystkich budynkw oraz kryjwek i przez odcicie dopywu wody naley odebra pozostaym jeszcze ydom i bandytom
mono dalszego istnienia.
Powstaa propozycja przeksztacenia wizienia przy Dzielnej na obz koncentracyjny42, by przy pomocy winiw wydoby, zebra i zuytkowa miliony cegie, zom elazny i inne materiay.
Warszawa, 16 maja 1943
Dowdca SS i policji
na dystrykt warszawski
() Stroop
SS-Brigadefhrer i genera-major policji
42
Chodzi o Konzentrationslager Warschau, utworzony na mocy rozkazu Himmlera z 16 II
1943 r. dla szefa Gwnego Urzdu Gospodarczo-Administracyjnego SS Oswalda Pohla. Rozkaz
ten Himmler ponowi 11 czerwca, a obz zacz dziaa od 19 VII 1943 r. (B. Kopka, Konzentrationslager Warschau. Historia i nastpstwa, Warszawa 2007).
41
2009-08-06 15:10:54
2009-08-06 15:10:54
Meldunki dzienne
2009-08-06 15:10:55
2009-08-06 15:10:55
Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Zn. akt: I ab St/Gr. 1607 L.dz. 516/43 tjn.
Dot.: akcji w getcie
Odpis
Dalekopis
Warszawa, 20.4.43
Do wyszego dowdcy SS i policji wschd

Krakw
Przebieg akcji w getcie 19.4.43:
Zamknicie getta od godz. 3.00. O godzinie 6.00 wprowadzenie formacji
wojskowych SS w sile 16/850 do akcji przeszukiwania reszty getta. Natychmiast
po przystpieniu oddziaw do akcji1 silny planowany ogie ze strony ydw
i bandytw. Wprowadzony do akcji czog i obydwa wozy pancerne zostay obrzucone koktajlami Mootowa (butelkami zapalajcymi). Czog pali si 2 razy.
Ten ogie przeciwnika spowodowa pocztkowo wycofanie si wprowadzonych
do akcji oddziaw. Straty przy pierwszym uderzeniu: 12 ludzi (6 SS-manw
i 6 stranikw z Trawnik). Okoo godziny 8.00 drugie uderzenie oddziaw pod
dowdztwem niej podpisanego. Mimo ponowienia sabszego ognia obronnego
uderzenie to umoliwio dokadne oczyszczenie kompleksw budynkw2. Zmuszono przeciwnika do wycofania si z dachw i wyej pooonych gniazd oporu
do piwnic lub bunkrw i kanaw. Podczas przeszukiwania ujto zaledwie okoo
200 ydw. Nastpnie skierowano oddziay szturmowe na znane bunkry z zadaniem wydostania ich zaogi i zniszczenia tych bunkrw. Ujto w ten sposb
okoo 380 ydw. Stwierdzono, e ydzi znajduj si w kanaach. Cakowicie
zalano je wod, uniemoliwiajc w ten sposb przebywanie w nich. Okoo
godziny 17.30 napotkano bardzo silny opr w pewnej grupie domw3, a take
ogie z karabinw maszynowych. Specjalna grupa bojowa pokonaa opr
przeciwnika, wdara si do domw, jednake samego przeciwnika nie uja.
Na rogu ul. Nalewki i Gsiej kolumn niemieck zaatakoway dwa oddziay OB, dowodzone przez Zachariasza Artsztejna i Lutka Rotblata. Kilkadziesit minut pniej drugi
oddzia niemiecki zosta zaatakowany na rogu Zamenhofa i Miej. Atak by dzieem czterech
grup powstaczych pod dowdztwem Bera Braudo, Arona Bryskina, Mordechaja Growasa
i Lewiego Gruzalca.
2
Drugi bj na rogu Nalewek i Gsiej Bernard Mark (Powstanie w getcie..., s. 52) datuje na
godzin 12. Stroop podczas zezna w ledztwie twierdzi, e przed poudniem zaj stanowisko
dowodzenia na rogu Zamenhofa w pobliu budynku Judenratu. Po wycofaniu si z tych pozycji
OB-owcy podpalili niemiecki magazyn nalecy do tzw. Werterfassung przy ul. Nalewki 31
(rg Gsiej). Pracownicy ydowscy tej instytucji mieszkali w kompleksie domw przy Niskiej.
W odwecie Niemcy wymordowali pacjentw szpitala przy Gsiej 6.
3
Mowa o pocztku walk o redut ZW (nowoczesny budynek betonowy) przy pl. Muranowskim 7/9 oraz narony budynek z ul. Nalewki (Muranowska 21). ZW dysponowa jedynym
w getcie cikim karabinem maszynowym.
1
45
2009-08-06 15:10:55
ydzi i zbrodniarze bronili si z co raz to innego gniazda oporu, a w ostatniej

chwili wymykali si, uciekajc przez strych lub przejcie podziemne. Okoo
godz. 20.30 wzmocniono posterunki zewntrzne. Wszystkie jednostki zostay
z getta wycofane i zwolnione do kwater. Wzmocnienie posterunkw stray
zewntrznej przez 250 onierzy formacji wojskowych SS.
Dalszy cig akcji 20.4.43.
Siy stojce do dyspozycji:
batalion zapasowych grenadierw pancernych SS
oddzia zapasowy kawalerii SS
Policja Porzdkowa
Suba Bezpieczestwa
stranicy z Trawnik
Wehrmacht
1 haubica 10 cm
1 miotacz pomieni
saperzy
kolumna sanitarna
3 dziaa przeciwlotnicze 2,28
1 francuski czog formacji wojskowych SS
2 samochody pancerne formacji wojskowych SS
6/400
10/450
6/165
2/48
1/150
1/7
1
2/16
1/1
2/24
razem 31/1262
Dowodzenie dzisiejsz akcj powierzyem panu majorowi Policji Ochronnej
Sternhagelowi4, ktry od wypadku do wypadku otrzymuje ode mnie dalsze
polecenia.
O godzinie 7.00 wprowadzono do akcji 9 oddziaw szturmowych, kady
o sile 1/36, zoonych z mieszanych jednostek, w celu przeprowadzenia energicznego oczyszczania i przeszukania reszty getta. To przeszukanie, ktrego
pierwszy cel ma by osignity o godz. 11.00, jest jeszcze w toku. Tymczasem
stwierdzono, e w niezamieszkanej, lecz jeszcze nieopuszczonej czci getta,
w ktrej znajduje si kilka zakadw zbrojeniowych lub tym podobnych, jest
szereg gniazd oporu, ktre nawet przeszkodziy posun si stojcemu w pobliu czogowi. Dwa oddziay szturmowe pokonay te gniazda oporu i utoroway
drog dla zaogi czogu. Przy tej akcji naley zanotowa 2 rannych (formacje
wojskowe SS)5.
4
5
Nie odnaleziono informacji dotyczcych mjr. Sternhagela.

Mowa o drugim boju przy pl. Muranowskim.
46
2009-08-06 15:10:56
W porwnaniu z dniem wczorajszym przeciwnik zachowuje du rezerw,

poniewa oczywicie dowiedzia si o przydzieleniu cikiej broni.
Zamierzam przeprowadzi cakowite oczyszczenie reszty getta, aby nastpnie oczyci w podobny sposb tzw. niezamieszkane, ale jeszcze nieopuszczone
getto. Tymczasem stwierdzono, e w tej czci getta znajduje si co najmniej
1012 bunkrw, nawet w zakadach zbrojeniowych. Ca akcj utrudnia to, e
pozostae jeszcze na terenie getta zakady trzeba ze wzgldu na znajdujce si
w nich maszyny i narzdzia chroni przed obstrzaem i niebezpieczestwem
poaru.
Dalszy meldunek nastpi dzi wieczorem.
Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski
podp. Stroop
Za zgodno odpowiada:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
47
2009-08-06 15:10:56

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 20.4.43

SS-Obergruppenfhrera i generaa policji Krgera
lub zastpcy z urzdu
Krakw
Nawizujc do dalekopisu z 20.4.43 zn. akt I ab St/Gr. 1607, dot[yczcego]
akcji w getcie, melduj, co nastpuje:
Gniazda oporu, wykryte w niezamieszkanym1, jeszcze nieopuszczonym
getcie, zostay zlikwidowane przez grup bojow Wehrmachtu pluton saperw i miotacz ognia. Przy tym natarciu Wehrmacht mia jednego rannego na
skutek postrzau w puca. Dziewi oddziaw szturmowych przedaro si a
do pnocnej granicy getta. Wykryto 9 bunkrw, bronic si obsad pokonano,
a bunkry wysadzono w powietrze. Poniesione w trakcie tego straty nieprzyjaciela mona ustali tylko w przyblieniu. Ogem dziki akcji 9 oddziaw
szturmowych ujto dzisiaj 505 ydw, ktrzy, o ile tylko byli zdolni do pracy,
zostali zatrzymani w celu przetransportowania do obozu w Poniatowej2. Okoo
godziny 15.00 spowodowaem, e blok Zarzdu Kwatermistrzostwa Wojska3,
zajty rzekomo przez 4000 ydw, zosta natychmiast oprniony. Niemieckiemu zarzdcy nakazano, by wezwa ydowskich robotnikw do dobrowolnego
wyjcia. Wezwania tego usuchao tylko 28 ydw. Wobec tego powziem
decyzj oprnienia tego bloku domw si albo wysadzenia go w powietrze.
Uyta w tym celu artyleria przeciwlotnicza 3 dziaa (2 cm) poniosa strat
w 2 zabitych. Wprowadzone do akcji 10-centymetrowe haubice wypary bandy z ich silnych umocnie i, o ile mona byo stwierdzi, zaday im rwnie
straty. Z powodu zapadajcych ciemnoci akcj trzeba byo przerwa. 21.4.43
to gniazdo oporu, ktre w miar monoci pozostanie przez ca noc odcite,
bdzie znowu zaatakowane.
Mowa o tzw. getcie dzikim midzy ul. Nowolipki i Gsi.
Na temat obozu pracy w Poniatowej (powiat puawski) i zamordowaniu okoo 14 tys.
jego ydowskich winiw 4 XI 1943 r. (Aktion Erntefest akcja Doynki) zob. A. bikowski, Teksty pogrzebane w niepamici. Relacje dwch uciekinierek z masowego grobu
Poniatowa, Zagada ydw. Studia i Materiay 2005, nr 1.
3
Mowa o tzw. szopie szczotkarzy midzy ul. witojersk, Bonifratersk, Franciszkask
i Waow. W tym kompleksie blokw mieszkalnych walk podjo pi grup OB (rejonem
dowodzi Marek Edelman) i jedna ZW. Najcisze starcia byy w domach od strony ul. witojerskiej. Tego dnia walki toczyy si take o dom przy ul. Miej 5.
1
2
48
2009-08-06 15:10:57
W dzisiejszej akcji zdobyto poza ydami, o ktrych ju meldowano, znaczne zapasy butelek zapalajcych, granatw rcznych, amunicji, mundurw
wojskowych i ekwipunku wojskowego.
Straty: 2 zabitych (Wehrmacht),
7 rannych (6 z formacji wojskowych SS, 1 stranik z Trawnik).
W jednym wypadku bandyci zaoyli miny4.
W celu opracowania nareszcie konkretnego planu oczyszczenia getta
wymogem, by zakady W.C. Tbbens, Schulz i Ska oraz Hoffmann 21.4.43 od
godz. 6.00 wraz z ca zaog stay gotowe do odmarszu. Powiernik firmy Tbbens zobowiza si doprowadzi ydw ochotnikw w liczbie okoo 45000
na wyznaczony punkt zborny w celu dalszego odtransportowania. Jeeli, jak
w wypadku Zarzdu Kwatermistrzostwa Wojska, dobrowolne wyprowadzenie
nie uda si, rwnie i t cz getta oczyszcz si.
Potwierdzam otrzymane dzisiaj w drodze telefonicznej od Obergruppenfhrera5 polecenie z wszelkimi penomocnictwami.
Nastpny meldunek 21.4.43 w poudnie.
podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
Mina zostaa wysadzona, gdy Niemcy przechodzili przez bram od ul. Waowej.
Wyszego dowdcy SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie SS-Obergruppenfhrera
Friedricha Wilhelma Krgera.
4
5
49
2009-08-06 15:10:57

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 21.4.43

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Przebieg akcji w getcie 21.4.43:
Nawizujc do dzisiejszego meldunku telefonicznego o godz. 14.00, donosz,
co nastpuje:
Stojce do dyspozycji siy jak 20.4.43.
Pocztek akcji: godz. 7 zastosowane od pocztku akcji 19.4.43 zamknicie
caego getta trwa nadal bez zmiany.
Wobec tego, e czciowa akcja w kompleksie budynkw Zarzdu Kwatermistrzostwa Wojska we wschodniej czci getta musiaa by poprzedniego
wieczoru przerwana z powodu nastania ciemnoci, do akcji skierowano ponownie w oznaczonym czasie grup bojow zasilon przez saperw i bro
cik. Po oczyszczeniu olbrzymiego bloku domw, gdy okazao si, e istnieje
tam ogromna liczba bunkrw i przej podziemnych, ujto okoo 60 ydw.
Mimo wszelkich wysikw nie mona byo uj wicej spord 7800 ydw
znajdujcych si w bloku. Wycofywali si oni stale z jednej kryjwki do drugiej przez podziemne przejcia, strzelajc od czasu do czasu. Dlatego te
powziem decyzj, by wysadzi w powietrze wykryte przejcia, a nastpnie
podpali cay blok. Dopiero jak ogie si znacznie rozprzestrzeni, ukazali
si krzyczcy ydzi, ktrych natychmiast wysiedlono. Strat przy tej akcji nie
byo. Poczyniono starania zlokalizowania powstaego poaru.
Wikszoci si uyto do oczyszczenia w kierunku z poudnia na pnoc
tzw. niezamieszkanego, lecz nieopuszczonego getta1. Przed rozpoczciem
tej akcji ujto w dawnych zakadach zbrojeniowych 5200 ydw i doprowadzono ich pod stra na dworzec zaadunkowy w celu dalszego odtransportowania do obozw. W celu zdobycia, ewentualnie wysadzenia w powietrze
wykrytych ju bunkrw zostay utworzone 3 grupy przeszukujce, ktrym
1
Poniszy fragment dotyczy pierwszej fazy walk na terenie tzw. szopw Tbbensa i Schultza
(czworobok ulic Leszno, Karmelicka, Nowolipki, Smocza, elazna). Walk podjo tu osiem
oddziaw OB dowodzonych przez Eliezera Gellera. Dzie wczeniej maszerujc kolumn
niemieck na ul. Leszno OB-owcy obrzucili granatami i butelkami zapalajcymi.
50
2009-08-06 15:10:58
przydzielono specjalne oddziay szturmowe. Akcj t trzeba byo, po przeszukaniu poowy zaplanowanego terenu, przerwa z powodu zapadnicia zmroku.
Cig dalszy 22.4.43, godz. 7.00.
Oprcz ydw przeznaczonych do przetransportowania do obozw 150 ydw lub bandytw zabito w toku walki, okoo 80 bandytw zlikwidowano
w bunkrach przy wysadzaniu ich w powietrze. Przeciwnik walczy dzi t
sam broni co w dniu wczorajszym, w szczeglnoci granatami wasnego
wyrobu. Wzory zatrzyma dowdca SS i policji. Po raz pierwszy zauwaono
czonkinie kobiecej ydowskiej organizacji bojowej (ruch chalucw). Zdobyto:
karabiny, pistolety, granaty rczne, pociski wybuchowe, konie i czci umundurowania SS.
Straty wasne: 2 z Policji Porzdkowej, 2 czonkowie SS, 1 stranik z Trawnik (lejsze rany).
podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
51
2009-08-06 15:10:58

Odpis
Dalekopis
Dot.: akcji w getcie dodatek
Warszawa, 22 kwietnia 1943
do ust. 1 z 21.4.43

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Wzniecenie poaru spowodowao w cigu nocy, e ydzi, ukrywajcy si
pomimo wszystkich akcji przeszukiwawczych na poddaszach, w piwnicach i innych kryjwkach, ukazywali si na zewntrz na fasadach domw,
aby w jakikolwiek sposb uj przed ogniem. ydzi objci ju pomieniami
masowo, caymi rodzinami wyskakiwali z okien albo usiowali opuci si
na d za pomoc powizanych przecierade itp. Zatroszczono si o to, by
zarwno ci, jak i inni ydzi byli natychmiast likwidowani. Przez ca noc
strzelano cigle z pozornie opuszczonych budynkw. Strat w kordonie stray
zewntrznej nie byo.
Ujto i odtransportowano z przeznaczeniem do obozu 5300 ydw.
podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
52
2009-08-06 15:10:58

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 22 kwietnia 1943

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Przebieg akcji w getcie 22.4.43 do godz. 12.
Jedna grupa bojowa wdara si ponownie1 do bloku domw, w znacznej
czci ju wypalonych lub jeszcze poncych, aby schwyta przebywajcych
tam wci jeszcze ydw. Wobec tego, e z pewnego kompleksu budynkw
otworzono znw ogie do onierzy formacji wojskowych SS, podoono i tutaj
ogie, na skutek czego dua liczba bandytw zostaa wyposzona z kryjwek
i zastrzelona w czasie ucieczki. Oprcz tego na podwrzach ujto 180 ydw.
W zwizku z osignit wczoraj lini wikszo jednostek przystpia do
oczyszczania jeszcze nieprzeszukanych budynkw getta. Akcja ta jeszcze trwa.
Podobnie jak w cigu poprzednich dni lokalny opr zosta zamany, a wykryte
bunkry wysadzone w powietrze. Niestety, nie mona zapobiec ukrywaniu si
czci bandytw i ydw w kanaach pod gettem, wskutek czego trudno ich
zapa, gdy przerwali zatapianie kanaw. Zarzd Miejski nie jest w stanie
tej przeszkody usun. Zastosowanie wiec dymnych i domieszanie do wody
kreozotu2 rwnie nie odnioso podanego skutku. Wspdziaanie z Wehrmachtem bez zarzutu.
podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
1
Tego dnia walki toczyy si w tzw. szopie szczotkarzy przy ul. Franciszkaskiej, w bloku
policyjnym przy ul. Zamenhofa 20 (tzw. getto dzikie) i na terenie szopw (B. Mark, Powstanie
w getcie..., s. 7778). Stroop zarzdzi systematyczne podpalanie budynkw w getcie.
2
Olej uzyskiwany w wyniku suchej destylacji drewna, uywany do dezynfekcji.
53
2009-08-06 15:10:59

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 22.4.1943

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Przebieg akcji w getcie 22.4.43. Meldunek o akcji do godziny 12.00 zosta
ju przekazany dalekopisem.
W dalszym cigu melduj, co nastpuje:
Wspomniane ju przeszukiwanie pozostaego kompleksu budynkw przez
wprowadzone do akcji oddziay szturmowe, ktre czciowo natrafiy na opr,
dao nastpujcy wynik: 1100 ydw ujto z przeznaczeniem do obozu, 203
bandytw i ydw zastrzelono, 15 bunkrw wysadzono w powietrze. Zdobyto:
80 butelek zapalajcych i innego rodzaju zdobycz.
Siy stojce do dyspozycji: tak jak zameldowano dalekopisem z 20.4.43,
L.dz. 516/43 tjn.
Straty wasne: SS-Untersturmfhrer Dehmke (zabity)1 odzia zapasowy
kawalerii SS, nieprzyjacielski strza w trzymany przez niego granat rczny;
1 wachmistrz policji (przestrzelone puco).
Przy wysadzaniu w powietrze bunkrw przez saperw zostaa pogrzebana
pod gruzami znaczna liczba ydw i bandytw. W szeregu wypadkw okazao
si konieczne wzniecenie poaru w celu wykurzenia band.
Naley ponadto donie, e od wczoraj cz znajdujcych si w akcji oddziaw jest cigle ostrzeliwana spoza getta2, a wic ze strony aryjskiej. OdStroop zezna w ledztwie, e oddzia Dehmkego prbowa zdoby redut ZW 21 kwietnia, lecz silny ogie, podtrzymywany przez wybuchy bomb i butelek z pynem zapalajcym,
spowolni przedsiwzicie. Do budynku udao si wedrze nastpnego dnia. Obrocy wycofali
si na dach, na ktrym poleg pniej porucznik Dehmke.
2
Informacja niepotwierdzona. Stroop mia zapewne na myli akcje solidarnociowe polskiego podziemia poza murami getta z 19 i 20 kwietnia. 19 kwietnia oddzia Kedywu Okrgu
Warszawskiego AK dowodzony przez kpt. Jzefa Pszennego Chwackiego usiowa zdetonowa
min pod murem getta przy ul. Bonifraterskiej, rg Sapieyskiej. Mimo stoczonej cikiej potyczki z Niemcami nie osignito celu, gdy mina wybucha na rodku ulicy. 20 kwietnia oddzia
Gwardii Ludowej pod dowdztwem Franciszka Bartoszka zaatakowa niemieckie stanowisko
karabinw maszynowych przy ul. Nowiniarskiej. Kolejne akcje oddziaw AK miay miejsce
23 kwietnia. Tego dnia oddzia pod dowdztwem kpt. Zbigniewa Lewandowskiego Szyny
zaatakowa posterunki niemieckie przy bramie getta na ul. Okopowej, midzy ul. Dzieln
i Pawi, a szecioosobowy oddzia Dywersji Bojowej Obwodu Mokotw zlikwidowa dwch
1
54
2009-08-06 15:10:59
dziaom szturmowym, ktre natychmiast przeciwdziaay, udao si w jednym

wypadku schwyta 35 polskich bandytw3, komunistw, ktrych natychmiast
zlikwidowano. W czasie rozstrzeliwa zarzdzonych dzisiaj z koniecznoci
zdarzyo si znowu, e bandyci ginli z okrzykiem: Niech yje Polska, Niech
yje Moskwa.
Akcja bdzie kontynuowana 23.4.43, godz. 7.00.
podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
niemieckich policjantw na ul. Leszno i Orlej. Take 23 kwietnia grupa wypadowa GL pod
dowdztwem Henryka Sterhela Gustawa zaatakowaa granatami niemiecki samochd na
ul. Freta (W. Bartoszewski, Akcje solidarnoci pod murami getta warszawskiego (kwiecie 1943 r.) [w:] Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomoc ydom 19391945, oprac.
W. Bartoszewski, Z. Lewinwna, Warszawa 1969, 2007, s. 252258; K. Dunin-Wsowicz, ycie,
walka i zagada ludnoci ydowskiej w czasie II wojny wiatowej w Polsce w wietle
polskich wspomnie i relacji [w:] Powstanie w getcie warszawskim. Sesja w 45 rocznic
(1415 kwietnia 1988 r.), Warszawa 1989, s. 107125).
3
Informacja niepotwierdzona.
55
2009-08-06 15:11:00

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 23.4.1943

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Przebieg akcji w getcie 23.4.43.
Pocztek: godz. 7.00.
Cae bye getto zostao do dzisiejszych przeszukiwa podzielone na 24 odcinki. Na kady odcinek zosta wysany 1 wzmocniony przeszukiwawczy oddzia
szturmowy ze specjalnym zadaniem. Na wykonanie zleconych zada przeszukiwawcze oddziay szturmowe miay czas do godz. 16.00.
Wynik tej akcji: wytropiono i ujto 600 ydw i bandytw oraz zastrzelono
okoo 200 ydw i bandytw. Wysadzono w powietrze 48 bunkrw, z ktrych
cz bya urzdzona w sposb wysoce przemylny. Zdobyto oprcz przedmiotw wartociowych, pienidzy rwnie kilka masek gazowych.
Oddziay zostay powiadomione, e akcja ma by w dniu dzisiejszym zakoczona. Ta wiadomo bya ju przed poudniem znana ydom. Z tego powodu
po przerwie trwajcej 11,5 godziny wysano znw do akcji przeszukiwawcze
oddziay szturmowe, w wyniku czego stwierdzono, podobnie jak zwykle w tych
wypadkach, e w rnych blokach znajduj si ydzi i bandyci. Z pewnego
kompleksu budynkw ostrzeliwano nawet otaczajcy go oddzia. W zwizku
z tym uyto do akcji specjalnej grupy bojowej i w celu wykurzenia bandytw
podpalono wszystkie budynki. ydzi i bandyci utrzymywali si do ostatniej
chwili, aby ostrzeliwa ludzi z tych jednostek. Strzelano nawet z karabinw1.
Pewna liczba bandytw, ktrzy strzelali z balkonw, zostaa strzaami strcona na d.
W dniu dzisiejszym wykryto opuszczon domnieman central PPR2 i zniszczono j. W tym pitym dniu zostali ujci najznaczniejsi zapewne terroryci
i aktywici, ktrym dotychczas udawao si uj przed przeprowadzanymi
przeszukiwaniami czy te wysaniem do obozu.
1
Wedug Bernarda Marka (Powstanie w getcie..., s. 89) tego i nastpnego dnia silne walki
wybuchy na terenie szopw midzy ul. Leszno, Nowolipie i Smocz. W okolicy ul. Karmelickiej
5 przegran potyczk stoczya z oddziaami niemieckimi grupa ZW Natana Szulca.
2
56
2009-08-06 15:11:00
Wedug meldunku pewnego volksdeutscha ydzi znw uciekli kanaami do

aryjskiej czci miasta. Kto zdradzi, e w pewnym domu przebywa kilku3
ydw. Wysany do akcji specjalny zmotoryzowany oddzia szturmowy wdar
si do budynku i zdoa jeszcze uj 3 ydw, w tym 2 ydwki. Podczas tej
akcji rzucono na samochd ciarowy butelk zapalajc i granat, w zwizku z czym 2 ludzi z Policji Porzdkowej ubyo na skutek zranienia.
Ca akcj utrudnia przebiege postpowanie ydw i bandytw; na przykad stwierdzono, e na wozach, na ktre skada si lece wszdzie trupy,
wywozi si jednoczenie na ydowski cmentarz yjcych ydw, ktrzy w ten
sposb wydostaj si poza getto. Przez sta kontrol wozw wywocych
zwoki zamknita zostanie i ta droga ucieczki.
W chwili przerwania dzisiejszej akcji okoo godz. 22.00 stwierdzono, e
znw okoo 30 bandytw dostao si do tzw. zakadu zbrojeniowego4, by si
ukry. Wobec tego, e w tym zakadzie s zmagazynowane przedmioty o duej
wartoci nalece do Wehrmachtu, zadano oprnienia go do poudnia 24.4.,
aby i ten labirynt domw mona byo jutro atakowa.
Z zakadw zabrano dzisiaj 3500 ydw w celu wysania do obozu. cznie
ujto do dnia dzisiejszego w celu wysania do obozu, ewentualnie ju odtransportowano: 19 450 ydw. Z tych ydw pozostao jeszcze obecnie okoo 2500
do zaadowania. Nastpny pocig odchodzi 24.4.43.
Siy tak jak 22.4.43 bez 150 stranikw z Trawnik. Ci ostatni zostali ju
przydzieleni komendantowi Policji Porzdkowej jako posiki przy wykonywaniu
innego zadania.
Straty wasne: 2 wachmanw policji (SB)5 rannych,
1 stranik z Trawnik ranny.
Dalszy cig akcji 24.4.43, godz. 10.00. T godzin wybrano dlatego, aby
znajdujcych si jeszcze w getcie ydw utrzyma w przekonaniu, e akcja
zostaa dzisiaj faktycznie zakoczona.
podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
3
4
5
Tzw. szop szczotkarzy przy ul. Waowej.
Tak w oryginale.
57
2009-08-06 15:11:01

Zn. akt: I ab St/Wdt. 1607 L.dz. 545/43 tjn.
Odpis
Dalekopis
Warszawa, 24.4.43

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Przebieg akcji 24.4.43, pocztek: godz. 10.00.
W przeciwiestwie do dni poprzednich utworzone znw dzisiaj 24 przeszukiwawcze oddziay szturmowe zostay wprowadzone do akcji oczyszczania nie
z jednej strony, lecz jednoczenie ze wszystkich kracw getta. Ze wzgldu
na to, e akcja rozpocza si dopiero o godz. 10.00, znajdujcy si jeszcze
w getcie ydzi byli prawdopodobnie przewiadczeni, e caa sprawa zostaa
zakoczona dnia poprzedniego. Dlatego wynik akcji przeszukiwawczej by
w dniu dzisiejszym szczeglnie pomylny. Przyczyn tego sukcesu by take
fakt, e podoficerowie i onierze zdoali si ju przyzwyczai do podstpnej
walki i wybiegw ydw oraz bandytw, a przede wszystkim osignli wielk
wpraw w wykrywaniu bunkrw istniejcych w niezliczonej liczbie. Po powrocie oddziaw szturmowych zaatakowano dzi pod wieczr specjalny blok
domw w pnocno-wschodniej czci byego getta. W tym labiryncie domw
znajdowaa si tak zwana firma zbrojeniowa1, ktra jakoby miaa do przerbki
i na skadzie wielomilionowej wartoci materiay nalece do Wehrmachtu.
23.4.43 okoo godz. 21.00 zawiadomiem Wehrmacht o moim zamiarze, dajc
wywiezienia materiaw Wehrmachtu do godz. 12.00. Wobec tego, e Wehrmacht rozpocz wywoenie dopiero okoo godz. 10.00, musiaem przeduy
termin do godz. 18.00. O godz. 18.15 przeszukiwawcza grupa bojowa wkroczya
do budynkw po ich odciciu i stwierdzia obecno duej liczby ydw. Poniewa cz tych ydw stawiaa opr, daem rozkaz podpalenia. Dopiero gdy
ulica i wszystkie podwrza po obu stronach stany w pomieniach, z bloku
budynkw wyszli ydzi, czciowo ponc lub prbowali si ratowa, skaczc
z okien i balkonw na ulic, na ktr uprzednio zrzucili pierzyny, kodry i inne
przedmioty. Stale mona byo obserwowa, e mimo gronego poaru ydzi
i bandyci woleli raczej i z powrotem w ogie ni wpa w nasze rce. ydzi
strzelali cigle, prawie do zakoczenia akcji, tak e jeszcze przy kocu tego
1
Chodzi o blok domw tzw. Werterfassung przy ul. Niskiej i Pokornej. Walczono te tego
dnia na pl. Muranowskim.
58
2009-08-06 15:11:01
dnia oddzia saperw musia wdziera si do jednego, szczeglnie masywnego

domu betonowego pod oson lekkich karabinw maszynowych.
Koniec akcji 25.4.43 o godz. 1.45.
Zgromadzono 1660 ydw w celu wysania do obozu. Z bunkrw wycignito
1814, zastrzelono okoo 330. Nieustalona liczba ydw spalia si albo zgina
w wysadzonych w powietrze bunkrach. Wysadzono w powietrze 26 bunkrw
i zdobyto nieprzeliczone mnstwo banknotw, w szczeglnoci dolarw.
Siy wasne: jak w dniu poprzednim, zmniejszone o 50 onierzy formacji
wojskowych SS.
Straty wasne: rannych 2 SS-manw i jeden stranik z Trawnik.
Razem ujto dotychczas w toku biecej akcji 25 000 ydw, zamieszkaych
w byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej. Wobec tego, e o stanie liczebnym
ydw istniej tylko niedokadne dane, przypuszczam, e w getcie utrzymuje
si jeszcze tylko zupenie niewielka liczba ydw i bandytw.
Dalszy cig akcji 25.4.43 o godz. 13.00.
Potwierdzam odbir dalekopisw nr 1222 i 1223 z 24.4.43. O ile mona
przewidzie, bdca w toku wielka akcja potrwa do drugiego dnia Wielkanocy
wcznie.
Na zewntrznych murach getta zostay ju dzi wywieszone plakaty ogaszajce, e kady, kto wejdzie na teren byego getta, nie mogc si wylegitymowa, zostanie zastrzelony.
podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
59
2009-08-06 15:11:02

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 25.4.43

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Przebieg akcji 25.4.43, pocztek godz. 13.00.
Na dzie dzisiejszy wyznaczono 7 przeszukiwawczych oddziaw szturmowych w sile 1/70, przydzielajc kademu z nich okrelony blok domw.
Zadanie: Ponowne przeszukanie wszystkich zabudowa, wykrycie bunkrw i wysadzenie ich w powietrze oraz ujcie ydw. Wszdzie tam, gdzie
bd oni stawiali opr lub gdy nie bdzie mona zdoby bunkrw, naley zabudowania spali.
Obok zada wyznaczonych tym 7 przeszukiwawczym oddziaom szturmowym, przeprowadzono specjaln akcj przeciwko znajdujcemu si poza
dawnymi murami getta gniazdu bandytw, zamieszkaemu wycznie przez
Polakw.
Dzisiejsza akcja prawie kadego oddziau szturmowego koczya si
wzniecaniem olbrzymich poarw, na skutek ktrych ydzi byli zmuszani do
opuszczania swoich kryjwek i nor. Ogem ujto ywcem 1690 ydw. Wedug wyjanie ydw wrd ujtych znajduj si z ca pewnoci zrzuceni
z samolotw spadochroniarze1 oraz tacy bandyci, ktrzy byli zaopatrywani
w bro z nieznanego rda. 274 ydw zastrzelono i jak co dzie nieustalona liczba ydw zostaa zasypana w wysadzonych w powietrze bunkrach
oraz jak stale stwierdzano spalona. Wrd ujtych w dniu dzisiejszym ydw znalaza si moim zdaniem wiksza cz bandytw oraz najgorszych
elementw getta. Z powodu zapadajcych ciemnoci nie mona byo przeprowadzi natychmiastowej ich likwidacji. Postaram si uzyska na jutro pocig do T II2, w przeciwnym wypadku likwidacja zostanie przeprowadzona
jutro. Rwnie w dniu dzisiejszym powtrzyy si wypadki zbrojnego oporu,
w jednym z bunkrw zdobyto 3 pistolety oraz pociski wybuchowe. Prcz tego
w dniu dzisiejszym zabezpieczono rwnie wielkie iloci pienidzy papieroInformacja niepotwierdzona.
T II orodek zagady w Treblince, dziaajcy od lipca 1942 do listopada 1943 r. 2 VIII
1943 r. wybuch w Treblince zbrojny bunt, w wyniku ktrego z obozu ucieko kilkuset winiw.
1
2
60
2009-08-06 15:11:02
wych, dewiz, zotych monet oraz kosztownoci. ydzi w dalszym cigu rozporzdzaj powanym majtkiem. O ile wczoraj w nocy nad byym gettem rozcigaa si una poaru, o tyle dzisiaj wieczorem widziao si na tym miejscu
morze pomieni. Poniewa w czasie planowo i systematycznie dokonywanych
przeszukiwa w dalszym cigu wyapuje si wielk liczb ydw, akcja bdzie kontynuowana 26.4.43, pocztek godz. 10.00.
Do dnia dzisiejszego wcznie ujto ogem 27 464 ydw z byego ydowskiego getta warszawskiego.
Siy wasne: jak dnia poprzedniego.
Straty wasne: rannych 3 onierzy formacji wojskowych SS i 1 czonek
Policji Bezpieczestwa.
Dotychczasowe straty oglne:
formacje wojskowe SS
Policja Porzdkowa
Policja Bezpieczestwa
Wehrmacht
stranicy z Trawnik
27 rannych
9 [rannych]
4 [rannych]
1 [ranny]
9 [rannych]
50 rannych
oraz 5 zabitych, z tego:

Wehrmacht
stranicy z Trawnik
2 zabitych
2 [zabitych]
1 [zabity]
5 zabitych

podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
61
2009-08-06 15:11:02

Dot.: wielkiej akcji w getcie meldunek uzupeniajcy
Odpis
Dalekopis
Warszawa, 26.4.43

lub zastpcy z urzdu
Krakw
1) Akcja 25.4.43 zostaa ukoczona o godz. 22.00.
2) Oglne skutki przeprowadzonej akcji:
Zamieszkali w Warszawie Polacy znajduj si pod silnym wraeniem
ostroci przeprowadzanej akcji w byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej.
Jak wynika z meldunkw, z chwil wszczcia akcji nastpio poza drobnymi
wypadkami oglne uspokojenie, szczeglnie na terenie miasta Warszawy.
Z tego naleaoby wnioskowa, e bandyci i sabotayci przebywali dotychczas w byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej i teraz zginli.
W zwizku z tym interesujcy jest fakt, e podczas poaru jednego z budynkw w dzielnicy mieszkalnej, w ktrej obecnie trwa akcja, wylecia w powietrze nielegalny magazyn amunicji1.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
62
2009-08-06 15:11:03

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 26.4.43

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Pocztek akcji godz. 10.00.
Caa bya ydowska dzielnica mieszkaniowa zostaa z dniu dzisiejszym
znowu przeszukana przez te same oddziay szturmowe i w tych samych rejonach. W ten sposb chciaem doprowadzi do tego, aby dowdcy, udajc si
na znane im ju ulice, bloki budynkw i podwrza, mogli coraz dalej wdziera
si w labirynt bunkrw i podziemnych przej. Oddziay prawie bez wyjtku meldoway o napotykanym oporze, ktry jednak przez otwarcie z naszej
strony ognia lub wysadzenie w powietrze bunkrw by cakowicie amany.
Okazuje si coraz wyraniej, e nadesza kolej na najbardziej zacitych i najbardziej zdolnych do stawiania oporu ydw i bandytw. W wielu wypadkach
otwierano przemoc bunkry, ktrych zaoga nie wychodzia na powierzchni
od momentu wszczcia akcji. W szeregu wypadkw obsada bunkrw po wysadzeniu ich w powietrze ledwie bya w stanie wyczoga si na powierzchni. Z zezna ujtych ydw wynikao, e wiksza liczba przebywajcych
w bunkrach osb na skutek aru i dymu oraz wybuchw dostaa pomieszania
zmysw.
Ujto rnych ydw, ktrzy utrzymywali cis czno i wsppracowali
z polsk grup terrorystyczn1. Poza by ydowsk dzielnic mieszkaniow
ujto 29 ydw.
W toku dzisiejszej akcji spalono szereg blokw mieszkalnych. Jest to jedyna i ostateczna metoda, aby zmusi t hoot i tych podludzi do wyjcia na
powierzchni.
Znw zdobyto butelki zapalajce, granaty oraz wiksz ilo pienidzy
i dewiz.
W dniu dzisiejszym wydaem rwnie polecenie natychmiastowego przeniesienia znajdujcych si tam jeszcze zapasw z tzw. zakadw przemysu
zbrojeniowego i wojennego, aby i te domy, do ktrych pod zbrojn ochron
1
Informacja niepotwierdzona, prawdopodobnie chodzi o czonkw ZW kontaktujcych
si z Polsk Ludow Akcj Niepodlegociow przez podziemny tunel pod ul. Muranowsk.
63
2009-08-06 15:11:03
niemieckiego Wehrmachtu i policji zostali przeniesieni ydzi, mogy by przeszukane. W pewnym wypadku stwierdzono, co zreszt czsto si zdarzao, e
poza pozornie olbrzymim zakadem nie znaleziono adnych urzdze i adnych wartociowych materiaw. Jeden zakad zosta natychmiast zamknity,
a ydzi przeniesieni.
Rezultat dzisiejszej akcji:
30 ydw przeznaczono do obozu, 1330 ydw wycignito z bunkrw
i natychmiast zgadzono, 362 ydw zastrzelono w walkach. Ogem ujto
w dniu dzisiejszym: 1722 ydw. W ten sposb oglna liczba ujtych ydw
wzrosa do 29 186. Poza tym wedug wszelkiego prawdopodobiestwa zgino
wielu ydw w 13 wysadzonych w powietrze bunkrach i wskutek powstaych
poarw.
W danej chwili nie ma ju adnego z ujtych ydw w Warszawie. Przewidziane odtransportowanie do T II zostao wykonane.
Siy: jak w dniu poprzednim.
Straty wasne: adne.
Koniec dzisiejszej akcji o godz. 21.45, cig dalszy 27.4.43 o godz. 9.00.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
64
2009-08-06 15:11:04

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 27.4.1943

lub zastpcy z urzdu
Krakw
W celu przeprowadzenia wyznaczonej na dzie dzisiejszy akcji utworzono 24 oddziay szturmowe, ktrych zadaniem byo podobnie jak w cigu
kilku dni ubiegego tygodnia z pomoc mniejszych grup szturmowych przeszuka bye ydowskie getto. Te przeszukiwawcze oddziay szturmowe wycigny z bunkrw 780 ydw i rozstrzelay 115 ydw stawiajcych opr.
Zakoczenie tej akcji okoo godz. 15.00. Kilka oddziaw szturmowych byo
zmuszonych do dalszego pozostawania w akcji ze wzgldu na to, e natkny
si na nowe bunkry.
O godz. 16.00 wprowadzono do akcji specjaln grup bojow w sile 320
dowdcw i szeregowcw w celu oczyszczenia wielkiego bloku budynkw po
obu stronach tzw. ulicy Niskiej1, pooonego na pnocnym wschodzie byej
ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej. Po przeszukaniu cay blok podpalono,
cakowicie go przed tym otaczajc. W toku tej akcji ujto pokan liczb ydw.
Jak zwykle utrzymywali si oni do ostatniej chwili w bunkrach znajdujcych
si pod ziemi lub urzdzonych na strychach. Do ostatniej chwili strzelali,
a nastpnie zeskakiwali na wyrzucone uprzednio pierzyny, materace itp.
nawet z czwartego pitra na ulic, ale dopiero wtedy, gdy wskutek poaru nie
pozostaa im ju inna droga ucieczki.
Ogem ujto w dniu dzisiejszym w byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej 2560 ydw, z ktrych 547 zastrzelono. Poza tym przy wysadzaniu
bunkrw w powietrze i na skutek poaru zgina nieustalona liczba ydw.
Oglna liczba ydw ujtych w toku trwania akcji w byej ydowskiej dzielnicy
mieszkaniowej wynosi po dzie dzisiejszy 31 746.
1
Przy ul. Niskiej znajdowa si blok domw, w ktrych byli skoszarowani pracownicy
Werterfassung.
65
2009-08-06 15:11:04
Z anonimowego pisma2 dowiedziano si, e w bezporednim ssiedztwie ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, ale poza obrbem jej pnocno-wschodniej
czci, znajduje si w pewnym bloku domw wiksza liczba ydw. Skierowano
do tych budynkw specjalny oddzia szturmowy pod dowdztwem porucznika
Policji Ochronnej Diehla. Ten oddzia szturmowy zasta band w sile okoo
120 ludzi, silnie uzbrojon w pistolety, karabiny, lekkie karabiny maszynowe,
granaty rczne, ktra stawia opr. W toku walki udao si zlikwidowa 24 bandytw, a 52 bandytw zostao ujtych. Z powodu zapadajcych ciemnoci nie
mona byo reszty uj lub zlikwidowa. Budynki zostay jednak natychmiast
obstawione, tak e ucieczka jest zupenie niemoliwa. Dalszy cig oczyszczania w dniu jutrzejszym. Poza tym ujto 17 Polakw, wrd nich 2 polskich
policjantw, ktrzy powinni byli wiedzie o istnieniu bandy. W akcji tej zdobyto
m.in.: 3 karabiny, 12 pistoletw, czciowo wikszego kalibru, 100 polskich
granatw rcznych jajowatych, 27 niemieckich hemw stalowych, wielk
liczb niemieckich mundurw i paszczy, przy ktrych nawet byy wsteczki Medalu Wschodniego3, zapasowe pene magazynki do lekkiego karabinu
maszynowego, 300 nabojw itp. Dowdca oddziau szturmowego mia trudne
zadanie do spenienia, gdy wielu bandytw nosio niemieckie mundury. Ale
mimo to energicznie si z tym upora. Stwierdzono z ca pewnoci, e wrd
ujtych lub zabitych bandytw byli polscy terroryci. Dzisiaj rwnie udao si
m.in. uj i zlikwidowa jednego z zaoycieli i przywdcw ydowsko-polskiej
organizacji wojskowej4.
Zewntrzny wygld ujmowanych obecnie ydw wskazuje na to, e teraz
nadesza kolej na tych ydw, w ktrych rku spoczywao kierownictwo caego
oporu. Z wyzwiskami na ustach przeciwko Niemcom i Fhrerowi oraz przeklestwami na niemieckich onierzy rzucali si z poncych okien i balkonw.
2
Tzn. donosu. Wedug Bernarda Marka (Powstanie w getcie..., s. 105) jego autorem by
czonek Kadry Bezpieczestwa, wedug innej wersji niejaki Rysiek z nacjonalistycznej
organizacji Miecz i Pug. Poniszy akapit meldunku dotyczy dwudniowych walk stoczonych
w kamienicy przy ul. Muranowskiej 6, po polskiej stronie muru, ktrej piwnice czyy si podziemnym podkopem z pooonym w getcie domem przy ul. Muranowskiej 7. Na Muranowskiej
6 bronia si grupa bojowcw ZW, ktrzy wyszli z getta. Wspierali ich polscy konspiratorzy
zapewne z dowodzonego przez Cezarego Szemleya Janusza, Ketlinga oddziau Polskiej
Ludowej Akcji Niepodleglociowej. Zeznanie Stroopa na procesie, w ktrym stwierdzi, e walki
trway poza gettem (poza terenem walk, ktry ogranicza mur getta), nie potwierdza opinii
Marka (s. 105), e walczono take na samym pl. Muranowskim, na ktry mia si przedosta
polski dziesicioosobowy oddzia Kadry Bezpieczestwa dowodzony przez samozwaczego
kapitana Henryka Iwaskiego.
3
Jak podaj redaktorzy pierwszej polskiej edycji Raportu (s. 164), Ostmedaille by odznak
dla onierzy niemieckich walczcych na froncie wschodnim od 15 XI 1941 do 15 IV 1942 r.
4
By moe chodzi o Dawida Apfelbauma; zob. M. Apfelbaum, Dwa sztandary. Rzecz
o powstaniu w getcie warszawskim, Krakw 2003.
66
2009-08-06 15:11:05
SS-mani, ktrzy zeszli do kanaw, stwierdzili, e sporo zwok zabitych

ydw zabiera woda.
Siy wasne: od godz. 719.00
288 niemiecka policja
200 stranicy z Trawnik
140 Polska Policja
oddziay blokujce
od godz. 197.00
288 niemiecka policja
250 formacje wojskowe SS
140 Polska Policja
Liczebno si w akcji:
3/115 niemiecka policja

4/400 formacje wojskowe SS
1/6 Pogotowie Techniczne
2/30 Policja Bezpieczestwa
2/21 saperzy
Straty wasne:
3 rannych, z tego
2 z formacji wojskowych SS
1 stranik z Trawnik
Koniec akcji: godz. 23.00.

Cig dalszy: 28.4.43 o godz. 10.00.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
67
2009-08-06 15:11:05

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 28.4.1943

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Do przeszukania caego getta uyto 10 oddziaw szturmowych. Oddziay te po dokonaniu mudnej i drobiazgowej roboty wykryy znowu du
liczb bunkrw, w ktrych ydzi, jak obecnie stwierdzono, ju od poowy
ubiegego roku przygotowywali si do stawiania oporu. Ogem wydobyto
si z tych bunkrw 335 ydw. Poza t akcj dokonano ataku na gniazdo
ydowskiej organizacji wojskowej, znajdujce si na skraju getta. Oprcz
schwytanych w dniu wczorajszym bandytw udao si dzisiaj dalszych
10 bandytw zastrzeli, a 9 uj oraz zdoby dalsz bro, amunicj i bojowy sprzt wojskowy.
Po poudniu skierowano ponownie jedn grup bojow do przeszukanego ju bloku domw, ktry w czasie tej akcji zosta podpalony. Podobnie jak w dniach poprzednich, tak i dzisiaj na skutek szalejcego poaru
i olbrzymich chmur dymu masowo pojawiali si ydzi. W innym miejscu
przez oficera saperw przydzielonego przez Wehrmacht zosta otworzony
po mudnych wysikach bunkier, urzdzony ju od padziernika ubiegego
roku i wyposaony w wodocig, klozet i elektryczne owietlenie oraz inne
urzdzenia, z ktrego to bunkra wycignito 274 najbardziej wpywowych
i najbogatszych ydw.
Rwnie dzisiaj w rnych miejscach natrafiono na silny opr z broni
w rku, ktry zamano. Coraz wyraniej wida, e na skutek dugiego trwania
akcja dosiga prawdziwych terrorystw i aktywistw.
Wyniki dnia dzisiejszego: ujto 1655 ydw z przeznaczeniem do obozu,
z ktrych 110 zastrzelono w walce.
Ponadto wielu ydw spalio si w pomieniach i nieustalona liczba ydw
zgina w pojedynczych bunkrach przy wysadzaniu ich w powietrze.
Dziki osigniciom dnia dzisiejszego czna liczba ujtych lub zgadzonych
ydw wzrosa do 33 401. W liczbie tej nie zostali uwzgldnieni ydzi spaleni
i zgadzeni w bunkrach.
Siy wasne: jak w dniu poprzednim.
68
2009-08-06 15:11:06
Straty: 3 rannych (w tym 1 z policji, 2 z formacji wojskowych SS).

Koniec akcji: godz. 22.00. Dalszy cig 29.4.43, godz. 10.00.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
69
2009-08-06 15:11:06

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 29.4.1943

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Przebieg wielkiej akcji 29.4.43, pocztek godz. 10.00.
Uycie w akcji jak dnia poprzedniego przeszukiwawczych oddziaw szturmowych, ktrych specjalnym zadaniem byo przeszukanie wieo oddzielonych
blokw domw.
Wiksz grup bojow skierowano do oczyszczenia bloku domw (dawny
zakad Hallmanna)1 i zniszczenia tego bloku przez podpalenie. Ogem wykryto
36 nowych bunkrw mieszkalnych. Ujto w nich, jak rwnie w innych kryjwkach oraz poncych domach, 2359 ydw, z ktrych 106 zabito w walce.
Znowu zdobyto: 2 karabiny, 10 pistoletw, 10 kg materiau wybuchowego
i rnego rodzaju amunicj.
Przy wysadzaniu w powietrze pewnego duego bunkra, wskutek czego zawali si cay dom, zginli wszyscy bandyci. Nastpnie w czasie powstaego
w zwizku z tym poaru silne detonacje i pomienie wskazyway, e musiay
si tam znajdowa wiksze zapasy amunicji i materiau wybuchowego. Szereg
szybw kanaowych wysadzono w powietrze. 2 wykryte poza gettem wyjcia
wysadzono lub zamurowano, uniemoliwiajc korzystanie z nich.
Z zezna rnych zag bunkrw wynika, e ci ydzi ju od 10 dni nie
wychodzili z nich i e na skutek duszego trwania wielkiej akcji wyczerpaa
si ywno itp. Poza tym ydzi owiadczaj, e w nocy zjawili si ydowscy
czy te polscy bandyci w czarnych maskach, zamurowali od zewntrz bunkry, zaznaczajc im, e nie powinni w adnym wypadku si ujawnia, by
mona byo nadal zamieszkiwa w getcie. Oprnianie niektrych zakadw
zbrojeniowych postpuje bardzo powoli. W wielu wypadkach odnie mona
wraenie, e dzieje si to celowo. Tak wic stwierdziem, e w pewnym zakadzie (Schultz i Ska)2, ktry zwiedziem w drugie wito Wielkanocy, wydajc
niezwocznie polecenie natychmiastowego przystpienia do oprnienia, i to
w cigu 3 dni do dzisiaj, czwartku, nic nie uczyniono.
1
2
Szop Bernarda Hallmanna powsta w lipcu 1941 r., mieci si przy ul. Nowolipki 59.
Szopy futrzane Fritza Schultza dziaay od wrzenia 1941 r. przy ul. Nowolipie 44 i 80.
70
2009-08-06 15:11:07

Straty wasne: adne.
Koniec akcji o godz. 21.00. Dalszy cig wielkiej akcji 30.4.1943, godz. 9.00.
Ogem ujto lub zgadzono 35 760 ydw.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
71
2009-08-06 15:11:07

Odpis
Dalekopis
Dot.: wielkiej akcji w getcie
Warszawa, 30.4.1943

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Dzisiaj oddziay szturmowe kontynuoway przeszukiwanie. Mimo e
olbrzymie bloki domw ulegy cakowitemu wypaleniu, ydzi utrzymuj si
nadal w bunkrach znajdujcych si na gbokoci 23 m pod ziemi. W wielu wypadkach bunkry te mona wykry tylko wtedy, gdy schwytany ju yd
udzieli jakich wskazwek. Na podstawie powtarzajcych si w ostatnich
dniach zezna ustalono, e w nocy wychodz z jakiej kryjwki lub bunkra
uzbrojeni ydzi, ktrzy gro innym ydom rozstrzelaniem, jeli ci w jakikolwiek sposb zdradz swoj obecno. Mona byo bezspornie stwierdzi,
e bandyci zamknli z zewntrz szereg bunkrw, aby w ten sposb wymc
wykonanie ich polece. Ogem dzisiaj wykryto, oprniono i wysadzono
w powietrze 30 bunkrw. Znowu przy tym ujto wielk liczb bandytw
i podludzi. Obok maych oddziaw szturmowych w akcji przeszukiwania
dziaay 2 wiksze grupy bojowe, przeszukujc i niszczc ogniem rne
kompleksy domw.
Ogem ujto dzisiaj 1599 ydw, z tej liczby 179 zastrzelono w walce.
W ten sposb zwikszya si liczba ujtych dotychczas ydw do 37 359.
Zaadowano dzisiaj 3855 ydw. Wrd ujtych w ostatnich dniach ydw
zwikszya si znacznie liczba uzbrojonych. Dzisiaj znowu zdobyto posiadan przez ydw bro, jak rwnie niemieckie mundury. Wszczta poza
tym dzisiaj akcja w forcie Traugutta1 miaa przebieg negatywny. Wszystkie
przejcia podziemne, ktre udao si odkry, zostay obsadzone bd wysadzone w powietrze. Do zwalczenia pewnego budynku trzeba byo sprowadzi
dziao.
1
Jedno z umocnie cytadeli warszawskiej (pierwotnie Fort Aleksieja) przy ul. Bonifraterskiej, wybudowane w poowie XIX w.
72
2009-08-06 15:11:07
Siy wasne:
(siy biorce udzia w akcji) policja
5/133
Policja Bezpieczestwa 3/36
formacje wojskowe SS 6/432
saperzy
2/40
sztab
3/7
Siy blokujce: formacje wojskowe SS
niemiecka policja
Trawniki
3/318
2/89
200, poza tym Polska Policja
Straty wasne: 1 ranny (Policja Ochronna).

Koniec dzisiejszej wielkiej akcji: godz. 21.00. Dalszy cig 1.5.1943, godz. 9.00.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
73
2009-08-06 15:11:08

Odpis
Dalekopis

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Przebieg wielkiej akcji w getcie 1.5.43, pocztek godz. 9.00.
Uycie 10 przeszukiwawczych oddziaw szturmowych, ponadto jednej
wikszej grupy bojowej do przeszukania jednego bloku domw z dalszym
zadaniem zniszczenia go przez spalenie. W bloku tym znajdowa si rwnie
tzw. zakad zbrojeniowy1, ktry chocia do byo po temu czasu nie zosta
cakowicie oprniony. Zosta on rwnie objty powysz akcj.
W przeprowadzonych dzisiaj akcjach ujto ogem 1026 ydw, z tej liczby 245 zabito w walce lub przy stawianiu oporu. Rwnie wzito do niewoli
du liczb oczywistych bandytw i prowodyrw. W pewnym wypadku jaki
yd gotowy ju do odtransportowania odda 3 strzay do porucznika policji,
ktre jednak chybiy. Ujci dzisiaj ydzi zostali bez wyjtku si wycignici
z bunkrw. Z otwartych w dniu dzisiejszym bunkrw nie zanotowano adnych
dobrowolnych zgosze. Wiksza cz ujtych ydw zostaa wycignita
z kanaw. Kontynuowano systematyczne wysadzanie w powietrze lub zasypywanie wyj kanaowych.
W pewnym wypadku saperzy zaoyli silniejszy adunek i musieli uda
si do ssiedniego otworu, aby tam poczyni jakie przygotowania. W tym
czasie 1 yd wyskoczy z kanau, usun zapalnik z adunku i zabra go ze
sob. W toku dalszego realizowania tej czci akcji udao si schwyta tego
yda z adunkiem.
W celu ustalenia ruchw dokonywanych przez ydw w nocy wyznaczyem
dzi po raz pierwszy 5 oddziaw zwiadowczych w sile po 1/9 do penienia
suby w nocy w nieregularnych odstpach czasu.
Oglnie naley stwierdzi, e wyszukanie znajdujcych si jeszcze
w tzw. bunkrach, jamach i sieci kanalizacyjnej ydw wymaga najwikszej
uwagi i wysiku ze strony przeprowadzajcych t akcj ludzi. Naley oczekiwa, e teraz reszta byych mieszkacw getta zostanie ujta. Oglna liczba
1
By moe mowa o skadzie zaopatrzenia Wehrmachtu przy ul. Przejazd, podpalonym
przez grup bojowcw z ZW (B. Mark, Powstanie w getcie..., s. 113).
74
2009-08-06 15:11:08
dotychczas ujtych ydw zwikszya si do 38 385. Liczba ta nie obejmuje

ydw spalonych i tych, ktrzy zginli w bunkrach. Jeden z oddziaw szturmowych stwierdzi, e w gwnym kanale pod gettem pywa niedajca si
ustali liczba trupw.
Poza gettem, w najbliszych okolicach miasta Warszawy andarmeria rozstrzelaa od chwili rozpoczcia wielkiej akcji 150 ydw, ktrzy z pewnoci
uciekli z Warszawy.
Znw zdobyto pistolety i materiay wybuchowe.
Siy wasne:
Siy w akcji:
niemiecka policja
4/102
7/350
saperzy (Wehrmacht)
2/38
1/6
2/1
Siy blokujce: formacje wojskowe SS
niemiecka policja
Trawniki
300
1/71
250
Straty wasne: 1 czonek Policji Porzdkowej ranny wczoraj zmar na

skutek odniesionych ran.
Koniec dzisiejszej wielkiej akcji: godz. 22.00. Cig dalszy 2.5.1943, godz. 10.00.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
75
2009-08-06 15:11:09

Odpis
Dalekopis

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Przebieg wielkiej akcji w getcie 2.5.43 Pocztek godz. 10.00.
Przeszukanie caego terenu byego getta przez 9 oddziaw szturmowych,
prcz tego uycie wikszego oddziau do oczyszczenia lub zniszczenia bloku
domw zgrupowanych przy dwch zakadach zbrojeniowych Transavia i Winiewski1. Oddziay szturmowe w celu wykrycia nowych bunkrw zabray ze
sob na t akcj ujtych poprzedniego dnia ydw, ktrzy suyli im za przewodnikw. Dziki tym akcjom przeszukiwawczych oddziaw szturmowych
wycignito z bunkrw 944 ydw, za 235 ydw przy tej okazji zastrzelono. W toku niszczenia wyej wymienionego bloku domw ujto 120 ydw,
a nieustalon liczb ydw, ktrzy wyskakiwali na skutek poaru z poddaszy
na podwrza, zlikwidowano. Poza tym wielu ydw zgino w pomieniach,
a pewna liczba ydw zostaa zniszczona wskutek akcji wysadzania bunkrw
i otworw kanaowych w powietrze. Z dwch zakadw zbrojeniowych ydw zabrano, a kierownikw wezwano do oprnienia zakadw w krtkim
terminie.
Ogem w dniu dzisiejszym ujto
1852 ydw.
W ten sposb oglna liczba ujtych ydw wzrosa do 40237 [ydw].
Wykryto, otwarto si i zniszczono 27 bunkrw, zdobyto bro i amunicj.
Na skutek ostrzeliwania zewntrznego kordonu i wskutek ataku dokonanego
przez ydw wydostajcych si z otworu kanaowego znajdujcego si poza
by ydowsk dzielnic mieszkaniow utracono 7 ludzi, z czego 4 z Policji
Porzdkowej i 3 polskich policjantw. Uyte w nocy oddziay zwiadowcze formacji wojskowych SS napotykay czciowo zbrojny opr ze strony ukrywajcych si ydw, odwaajcych si wychodzi pod oson ciemnoci z dziur
i bunkrw. Wasnych strat nie zanotowano. Natomiast wiksza liczba ydw
zostaa zastrzelona lub raniona.
1
Zakad Transavia mieci si przy ul. Stawki 24 i 36, a szop Winiewskiego i Serejskiego
przy Stawki 51. Tego dnia broni si take nadal bunkier OB przy ul. Franciszkaskiej 30.
76
2009-08-06 15:11:09
Siy wasne:
Siy w akcji:
niemiecka policja
3/98
1/6
3/12
saperzy (Wehrmacht)
2/37
grenadierzy SS
11/409
i kawaleria
3/7
Siy blokujce: niemiecka policja

grenadierzy SS
Trawniki
2/9
1/300
200
Straty wasne:
4 z Policji Porzdkowej rannych

3 z Polskiej Policji rannych
Przy dzisiejszej wielkiej akcji obecny by wyszy dowdca SS i policji wschd
SS-Obergruppenfhrer i genera policji Krger.
Koniec akcji: godz. 20.30. Dalszy cig 3.5.43, godz. 9.00.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
77
2009-08-06 15:11:10

Odpis
Zn. akt: I ab Str/Gr. 1607 L.dz. 597/43 tjn.
Dalekopis

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Przeszukiwanie byego getta ydowskiego w dniu dzisiejszym, w czasie
ktrego znw wykryto 19 bunkrw, dao nastpujce wyniki:
Ujto w bunkrach
1392 ydw
zastrzelono
95 [ydw]
przeniesiono z byych zakadw zbrojeniowych
177 [ydw]
W ten sposb oglna liczba dotychczas ujtych ydw
wzrosa do
41806 [ydw]
W wikszoci wypadkw ydzi przed opuszczeniem bunkrw stawiali opr
z broni w rku. W zwizku z tym zanotowano 2 wypadki zranienia. Cz
ydw i bandytw strzelaa z pistoletw z obu rk.
Wobec tego, e dzisiaj stwierdzono w wielu wypadkach, i ydwki miay
schowane pistolety w szarawarach, poczwszy od dzisiaj wzywano wszystkich
ydw i bandytw, by przy rewizji kompletnie si rozbierali.
Zdobyto m.in. 1 niemiecki karabin wzr 98, 2 pistolety 08 i innego kalibru
oraz granaty rczne wasnej produkcji. Dopiero przez spalenie kilku wiec
dymnych mona byo zmusi ydw do opuszczenia bunkrw. Z zezna
zoonych w dniu wczorajszym i dzisiejszym wynika, e w drugim proczu
1942 wezwano ydw do budowy schronw przeciwlotniczych. Pod pozorem
budowy tych schronw rozpoczto ju wwczas budow bunkrw, obsadzonych obecnie przez ydw, aby mc je wykorzysta w akcjach skierowanych
przeciwko ydom.
Kilka oddziaw zwiadowczych operujcych w getcie ostrzeliwano w cigu
ostatniej nocy. Jeden wypadek zranienia. Te oddziay zwiadowcze zameldoway, e uzbrojeni bandyci maszerowali grupami przez bye getto.
Siy: jak w dniu poprzednim.
Straty wasne: 3 SS-manw rannych.
Koniec dzisiejszej akcji: godz. 21.00, dalszy cig 4.5.43 o godzinie 9.00.
Zaadowano: 3019 ydw.
78
2009-08-06 15:11:10

podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
79
2009-08-06 15:11:11

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 4.5.1943

lub zastpcy z urzdu
Krakw
W celu wykrycia bunkrw uyto do akcji oddzia szturmowy w sile 1/60,
wzmocniony przez oddzia saperw Wehrmachtu. Ten oddzia szturmowy
wydosta z bunkrw 550 ydw i zastrzeli w walce 188 ydw. Wykrywanie
bunkrw nastrcza coraz wiksze trudnoci. Czsto mona wykry bunkry
tylko przez zdrad innych ydw. Prawie nigdy nie stosowano si do wezwania, by dobrowolnie opuci bunkry, dopiero uycie wiec dymnych zmusza
ydw do tego.
W celu przeszukania, oczyszczenia i zniszczenia dwch wielkich blokw
domw dawnych firm Tbbens1, Schulz i Ska i innych okoo godz. 11.00 wprowadzono do akcji gwne siy. Po cakowitym otoczeniu tych blokw wezwano
najpierw przebywajcych tam jeszcze ydw do dobrowolnego zgaszania
si. W ten sposb ujto 456 ydw z przeznaczeniem do obozw. Dopiero gdy
bloki te zacz niszczy ogie, ukazaa si powana liczba ydw, zmuszona
do tego przez ogie i dym. W wielu wypadkach ydzi wci usiuj przedziera si nawet przez ponce budynki. Nieokrelona liczba ydw, ktrzy
ukazali si w czasie szalejcego poaru na dachach domw, zgina w pomieniach. Inni ukazywali si dopiero w ostatnim momencie na najwyszych
pitrach i mogli si ratowa od mierci w pomieniach, jedynie skaczc w d.
W dniu dzisiejszym ujto ogem 2283 ydw, z ktrych 204 zastrzelono. Nieokrelona liczba ydw zgina w bunkrach i w pomieniach. Oglna liczba
ujtych dotychczas ydw wzrosa do 44 089.
Jak wynika z zezna ydw, dzisiaj ujto cz kierownictwa tzw. partii2.
Jeden z czonkw dowdztwa bandy zostanie jutro uyty do zlikwidowania
dalszych umocnionych bunkrw z uzbrojon zaog. Przy oprnianiu zakaJeden z szopw Waltera Caspara Tbbensa (tzw. may Tbbens) mieci si przy ul. Leszno 74 i ssiadowa z szopem Karla Georga Schultza przy ul. Leszno 78. Szop Fritza Schultza
mieci si przy ul. Nowolipie 44.
2
Mowa zapewne o OB i bunkrze przy ul. Franciszkaskiej 30, ktry ostatecznie zdobyto
3 maja.
1
80
2009-08-06 15:11:11
dw zbrojeniowych mona byo stwierdzi ponownie, e zamiast cennego

majtku wojskowego wywoono drobiazgi i rupiecie, jak stare meble i tym
podobne zarekwirowane przedmioty. W sprawie tej natychmiast przedsiwzito
odpowiednie kroki na miejscu.
Patrolujce w nocy w byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej oddziay zwiadowcze meldoway ponownie o poruszaniu si ydw po spalonych
i zburzonych ulicach oraz podwrzach. W celu atwiejszego zaskoczenia ydw oddziay zwiadowcze oway w nocy buty szmatami itp. materiaami.
W starciach oddziaw zwiadowczych z ydami 30 ydw zastrzelono.
Dzisiaj zdobyto 1 karabin, 3 pistolety i amunicj. W czasie poaru eksplodowaa wiksza ilo magazynowanej amunicji.
Siy wasne:
Siy w akcji:
niemiecka policja
4/101
1/6
2/14
saperzy
2/41
formacje wojskowe SS 11/407
Siy blokujce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
w dzie
2/87
25
200
1/180
w nocy
1/11
1/300
1/180
Straty wasne: adne.

Koniec akcji: godz. 23.30, cig dalszy 5.5.43, o godz. 10.00.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
81
2009-08-06 15:11:12

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 5.5.1943

lub zastpcy z urzdu
Krakw
W pocztkowym stadium dzisiejszej wielkiej akcji wydawao si, e uyte
oddziay szturmowe osign mae wyniki. Jednake przy kocu dzisiejszej
akcji okazao si, e na skutek zdrady oraz zmysu tropicielskiego onierzy
wykryto wiksz liczb dalszych bunkrw. Spord tych bunkrw 40 zniszczono. W miar moliwoci znajdujcych si w tych bunkrach ydw ujmowano (ogem 1070). Przeszukiwawcze oddziay szturmowe zastrzeliy okoo
126 ydw. Rwnie dzisiaj w rnych miejscach ydzi, przed ich schwytaniem, stawiali opr. W wielu wypadkach wejcia (otwory) do bunkrw byy
od wewntrz trzymane si lub zaryglowane, tak e tylko za pomoc bardzo
silnego adunku wybuchowego mona byo utorowa wejcie i zlikwidowa
przebywajcych w bunkrach. Dzisiaj znowu zdobyto bro i amunicj, w tym
1 pistolet 08. W istniejcym jeszcze zakadzie (tzw. Prosta)1 ujto 2850 ydw w celu przetransportowania do obozu. Liczba ta zostaa uwzgldniona
w podanym ju uprzednio zestawieniu oglnym, tak e oglna liczba zwikszya si o 1070, osigajc liczb 45 159.
Straty wasne: 1 SS-man ranny, 1 czonek Policji Porzdkowej ranny.
Dotychczasowe straty oglne: 8 zabitych, 55 rannych.
Koniec akcji: godz. 22.00, dalszy cig 6.5.43, godz. 9.30.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
1
Zapewne chodzi o tzw. duy Tbbens, blok domw midzy ul. Prost, Pask, elazn,
Ceglan.
82
2009-08-06 15:11:12

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 6.5.1943

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Dzisiaj zostay przeszukane przede wszystkim bloki domw zniszczonych
4.5 przez ogie. Jakkolwiek prawie e nie mona byo oczekiwa, i napotka tu si yjcych ludzi, wykryto jednak znaczn liczb bunkrw, w ktrych
panowa wielki ar. W bunkrach tych oraz w innych wykrytych w dalszych
dzielnicach getta ujto cznie 1553 ydw. Przy stawianiu oporu i w starciu,
jakie w zwizku z tym si wywizao, zastrzelono 356 ydw. W walkach tych
ydzi strzelali z pistoletw 08 i innego kalibru oraz rzucali polskimi rcznymi granatami jajowatymi. Zosta przy tym raniony 1 SS-Unterscharfhrer.
Ogem zniszczono 47 bunkrw.
Ubyo 2 ludzi z zewntrznego kordonu na skutek zranienia. Prawdopodobnie
ydzi, ktrym udao si wyrwa z getta, wracaj z powrotem z zamiarem
ulenia ydom znajdujcym si w getcie lub w celu uwolnienia ich. 1 yd
zbiegy z Lublina zosta pochwycony w pobliu murw getta. By on uzbrojony nastpujco: 1 pistolet 08, wiksza ilo zapasowej amunicji, 2 polskie
rczne granaty jajowate. Dotychczas nie stwierdzono z ca pewnoci, czy
tzw. kierownictwo partyjne ydw (PPR)1 zostao ujte lub zgadzone. Na
trop bandytw natrafiono. Mona mie nadziej, e w czasie jutrzejszej akcji
uda si to tzw. kierownictwo partyjne zlikwidowa. W celu pewniejszego wyapywania ydw i bandytw usiujcych przedosta si do getta posterunki
ubezpieczenia zewntrznego zostay przesunite dalej w gb aryjskiej czci miasta. Bye mae getto przy Prostej zostao dzisiaj przeszukane przez
oddziay szturmowe. Udao si pochwyci pewn liczb pozostaych ydw.
Firmie Tbbens polecono oprni to mae getto do poudnia 10.5.43. W celu
tymczasowego zmagazynowania surowcw itp. oddano do dyspozycji tzw. bibliotek2, znajdujc si poza gettem.
Stroop bdnie utosamia komend OB z Polsk Parti Robotnicz.
Zapewne chodzi o budynek ssiadujcej z Wielk Synagog na Tomackiem Gwnej
Biblioteki Judaistycznej (gmach oddano do uytku w 1936 r., od 1947 r. w odbudowanym budynku mieci si ydowski Instytut Historyczny).
1
2
83
2009-08-06 15:11:12
Oglna liczba dotychczas ujtych ydw wzrosa do 47 068.

Polska policja, zachcona wypacanymi nagrodami pieninymi, stara si
odstawi do komendantury kadego yda, ktry pokae si w miecie. Do niej
podpisanego nadchodz anonimowe pisma, w ktrych zwraca si uwag na
obecno ydw w aryjskiej czci miasta. W jednym z anonimowych listw
przeprowadza si porwnanie pomidzy Katyniem a wielk akcj w getcie.
Siy wasne:
Siy w akcji: niemiecka policja
4/101
1/6
2/14
saperzy (Wehrmacht)
3/72
10/500
Siy blokujce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
w dzie
2/87
25
200
1/180
w nocy
1/11
1/300
1/180
Straty wasne: 1 z Policji Porzdkowej zabity

1 z Policji Porzdkowej ciko ranny
1 SS-Unterscharfhrer lekko ranny
Koniec akcji: godz. 21.00, dalszy cig 7.5.43 o godzinie 9.30.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
84
2009-08-06 15:11:13

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 7.5.43

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Uyte do akcji przeszukiwawczej oddziay szturmowe miay do zanotowania nastpujce wyniki: Wykryto 49 bunkrw. Cz ydw ujto. Wiksza,
nieznana liczba ydw wzbraniajcych si opuci bunkry i stawiajcych
zbrojny opr zgina w wysadzanych bunkrach. Ogem ujto dzisiaj ywcem
1019 ydw, 255 zastrzelono. Oglna liczba dotychczas ujtych ydw wzrosa
do 48 342.
Dzisiaj znowu napotkano gdzieniegdzie zbrojny opr ydw, na skutek
czego wycofano z akcji 1 SS-mana z powodu zranienia. Zdobyto 4 pistolety
rnego kalibru oraz zapasy amunicji.
Pooenie bunkra tzw. cisego kierownictwa partyjnego jest ju znane1.
Ma on by jutro otwarty si.
ydzi zeznaj, e nocami wychodz na wiee powietrze, poniewa nieprzerwane przebywanie w bunkrach na skutek duszego trwania akcji jest
dla nich nie do zniesienia. Przecitnie kadej nocy 3050 ydw bywa zastrzelonych przez oddziay szturmowe. Na podstawie tych wypowiedzi naley
wnioskowa, e wiksza liczba ydw stale jeszcze przebywa w podziemiach
getta. W dniu dzisiejszym wysadzono w powietrze gmach betonowy, ktrego
nie mona byo zniszczy ogniem. Stwierdzono przy tym, e wysadzanie
w powietrze domw zabiera niezwykle duo czasu i wymaga olbrzymiej iloci amunicji. Jedyn i najlepsz metod niszczenia ydw jest przeto wci
jeszcze wzniecanie poarw.
1
O podejrzeniu, e Niemcy dowiedzieli si o pooeniu bunkra komendy OB przy ul. Miej
18 na skutek zdrady ze strony ktrego ze zapanych wczeniej ydw, zob. C. Gmyz, Zdrada
przy Miej, Wprost 2005, nr 17. Bunkier uyczya OB-owcom grupa szmuglerw gettowych,
kierowanych przez Srula Isera i Mojesza Kulasa. 8 V 1943 r. otoczeni powstacy popenili
zbiorowe samobjstwo. Zgin tu m.in. dowdca powstania Mordechaj Anielewicz. Uratowao
si zaledwie kilka osb, ktre odnalazy szste, nieznane Niemcom wejcie do bunkra. Wydostali
si oni z getta wraz grup bojowcw ze schronu przy ul. Franciszkaskiej 30, dowodzon przez
Marka Edelmana i Cywi Lubetkin. O wyjciu kanaami zob. S. Rotem Kazik, Wspomnienia
bojowca OB, Warszawa 1993.
85
2009-08-06 15:11:13

Straty wasne: 1 czonek formacji wojskowych SS ranny.
Koniec akcji: godz. 21.00, dalszy cig 8.5.43 o godz. 10.00.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
86
2009-08-06 15:11:14

Odpis
Dalekopis

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Przebieg akcji 8.5.43, godz. 10.00.
Cay obszar byego getta ydowskiego zosta dzisiaj przetrznity przez
oddziay szturmowe w poszukiwaniu istniejcych bunkrw oraz ydw. Jak ju
przed kilkoma dniami meldowano, ci podludzie, bandyci i terroryci utrzymuj
si jeszcze w bunkrach, w ktrych ar od ognia staje si nie do zniesienia. Te
kreatury wiedz dokadnie, e pozostao im tylko jedno: albo trwa w ukryciu,
jak dugo tylko si da, albo te wyj na powierzchni i przy tym prbowa
rani lub pooy trupem nacierajcych onierzy formacji wojskowych SS,
policji i Wehrmachtu.
W zwizku z zameldowanym we wczorajszym dalekopisie wykryciem
pooenia bunkra tzw. cisego kierownictwa partyjnego przedsiwzito
dzisiaj dalsz akcj. W rezultacie udao si bunkier kierownictwa partyjnego otworzy i uj okoo 60 silnie uzbrojonych bandytw. Udao si rwnie
uj i zlikwidowa zastpc kierownika ydowskiej organizacji wojskowej ZWZ1 i jego tzw. szefa sztabu. W bunkrze tym znajdowao si okoo
200 ydw, spord ktrych 60 ujto, a 140 na skutek dziaania wiec dymnych oraz podoenia w kilku miejscach adunkw wybuchowych zostao
zlikwidowanych. Ujci ydzi meldowali, e ju na skutek dziaania wiec
dymnych wielu ydw zgino. Jeeli walki przeciwko ydom i bandytom
w pierwszych 6 dniach byy cikie, to naley stwierdzi, e obecnie ujmuje
si tych ydw i ydwki, ktrzy w owych dniach przewodzili walce. Nie
zdarza si obecnie, by przy otwieraniu bunkra znajdujcy si w nim ydzi nie stawiali oporu za pomoc znajdujcej si w ich dyspozycji broni,
lekkich karabinw maszynowych, pistoletw i granatw rcznych. Dzisiaj
znowu ujto pewn liczb ydwek, ktre miay w szarawarach odbezpieczone i nabite pistolety.
1
Stroop myli w tym miejscu OB z ZW, powstacw z tej drugiej organizacji w bunkrze
przy Miej nie byo.
87
2009-08-06 15:11:14
Wedug zoonych zezna, w podziemnych lochach, kanaach i bunkrach

ma jeszcze przebywa okoo 34000 ydw. Niej podpisany jest zdecydowany
zakoczy wielk akcj nie wczeniej, a ostatni yd zostanie zgadzony.
Ogem ujto dzisiaj w bunkrach 1091 ydw, w walkach zastrzelono okoo 280 ydw, a nieustalona liczba ydw zgina w 43 wysadzonych bunkrach. Oglna liczba ujtych ydw wzrosa do 49 712. Niezniszczone jeszcze przez poary budynki zostay dzisiaj podpalone, przy czym stwierdzono,
e tu i wdzie w murach lub na klatkach schodowych ukrywaj si jeszcze
pojedynczy ydzi.
Siy wasne:
4/101
1/6
2/14
saperzy (Wehrmacht)
3/69
13/527
Siy blokujce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
w dzie
1/87
160
1/160
w nocy
1/36
1/300
1/160
Straty wasne: 2 z formacji wojskowych SS zabitych

2 z formacji wojskowych SS rannych
1 saper ranny
Jeden z rannych 7.5.43 czonkw Policji Porzdkowej zmar dzisiaj na skutek odniesionych ran.
Zdobyto okoo 1520 pistoletw rnego kalibru, wiksze iloci amunicji
do pistoletw i karabinw, prcz tego pewn liczb granatw rcznych wykonanych wasnym przemysem w byych zakadach zbrojeniowych.
Koniec akcji: godz. 21.30, dalszy cig 9.5.43 o godz. 10.00.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
88
2009-08-06 15:11:15

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 9.5.43

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Przeprowadzona dzisiaj wielka akcja daa nastpujcy wynik:
Uyte w akcji przeszukiwawcze oddziay szturmowe wykryy 42 bunkry.
Z bunkrw tych wydobyto ywych 1037 ydw i bandytw. W walce zastrzelono
319 bandytw i ydw, prcz tego nieustalon liczb zniszczono przy wysadzaniu w powietrze bunkrw. Znajdujcy si w pobliu dawniejszego zakadu
Transavia blok domw zosta zniszczony ogniem i w zwizku z tym pomimo
wszystkich przeprowadzonych przeszukiwa znowu ujto ydw.
Zdobyto znw pistolety i granaty rczne.
Siy wasne:
Siy w akcji:
niemiecka policja
4/103
2/12
saperzy (Wehrmacht)
3/67
13/547
Siy blokujce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
w dzie
1/87
160
1/160
w nocy
1/36
1/300
1/160
Straty wasne: adne.

Oglna liczba dotychczas ujtych ydw wzrosa do 51 313.
Poza obrbem byego ydowskiego getta zastrzelono 254 ydw i bandytw.
89
2009-08-06 15:11:15
Koniec akcji: godz. 21.00, dalszy cig 10.5.43, godz. 10.00.

podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
90
2009-08-06 15:11:16

Odpis
Zn. akt: I ab St/G. 1607 L.dz. 627/43 tjn.
Dalekopis
Warszawa, 10.5.1943

lub zastpcy z urzdu
Krakw
W dniu dzisiejszym obszar byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej zosta
przeszukany znowu przez uyte w akcji oddziay szturmowe. Podobnie jak
w dniach poprzednich wbrew oczekiwaniom wycignito z bunkrw znaczn
liczb ydw. Stawiany przez ydw opr nie by dzisiaj sabszy. W przeciwiestwie do dni poprzednich pozostali jeszcze niezlikwidowani czonkowie
gwnej ydowskiej grupy bojowej wycofali si w najtrudniej dostpne ruiny, aby
ostrzeliwujc stamtd biorce udzia w akcji oddziay, zadawa im straty.
Dzisiaj ujto ywcem ogem 1183 ydw. Zastrzelono 187 bandytw
i ydw. Zlikwidowano znowu nieustalon liczb ydw i bandytw w wysadzonych w powietrze bunkrach. Oglna liczba dotychczas ujtych ydw
wzrosa do 52 683.
Dzisiaj o godz. 9.00 jaki samochd ciarowy podjecha do wazu kanalizacyjnego przy tzw. ul. Prostej1. Jaki czowiek z tej ciarwki spowodowa
wybuch 2 granatw rcznych, co byo znakiem dla oczekujcych tam w pogotowiu bandytw do wydostania si z kanau. Bandyci i ydzi znajduj
si wrd nich wci jeszcze polscy bandyci ktrzy byli uzbrojeni w karabiny, rczn bro paln oraz lekki karabin maszynowy, wsiedli do ciarwki i odjechali w nieznanym kierunku. Ostatni czowiek z tej bandy, ktry
sta na stray przy kanale i mia za zadanie zasun pokryw wazu kanalizacyjnego, zosta schwytany. On to udzieli powyszych informacji. Wyjani
on, e wiksza cz bandy, podzielonej na poszczeglne grupy bojowe, bd
to zostaa zastrzelona w walce, bd te sama zadaa sobie mier ze wzgldu na beznadziejno walki. Wszczty za ciarwk pocig nie da dotychczas pozytywnego wyniku.
1
Mowa o wyjciu z kanaw grupy Marka Edelmana. Odjechaa do omianek ciarwk
sprowadzon przez Wadysawa Gaika Krzaczka z PPR i Kazika Ratajzera (Symcha Rotem).
W kanaach pozostao okoo 15 bojowcw, ktrzy prbowali si wydosta kilka godzin pniej
i zginli w walce.
91
2009-08-06 15:11:16
Bandyci powiedzieli poza tym, e od chwili, kiedy w byym getcie ziemia

zacza im si pali pod nogami, ul. Prosta staa si ucieczk dla pozostaych
jeszcze ydw. Z tego powodu zdecydowaem si postpi z Prost podobnie
jak z gettem i to mae getto zniszczy.
Dzisiaj zdobyto znw rczn bro paln i amunicj. Policji Bezpieczestwa udao si w dniu wczorajszym zlikwidowa poza gettem warsztat,
w ktrym wyprodukowano 1011 000 pociskw wybuchowych i tym podobn
amunicj.
Siy wasne: jak w dniu wczorajszym.
Straty wasne: 3 SS-mani ranni.
W wyniku zgodnego pogldu z Wehrmachtem zostaa jeszcze bardziej
wzmocniona grupa saperw. Rwnie oddano nam do dyspozycji wiksz ilo
amunicji wybuchowej.
Koniec akcji: godz. 22.00, cig dalszy 11.5.43, godz. 9.30.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
92
2009-08-06 15:11:17

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 11.5.1943

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Uyte do akcji w cigu ostatniej nocy oddziay zwiadowcze znw zameldoway, e w niektrych bunkrach musz si jeszcze znajdowa ydzi, poniewa na zrujnowanych ulicach zauwaono ydw. Oddziay zwiadowcze zastrzeliy 12 ydw. Na podstawie tego meldunku wprowadzono dzi znw do
akcji przeszukiwawcze oddziay szturmowe, w wyniku czego wykryto i zniszczono ogem 47 bunkrw. Rwnie i dzisiaj ujto ydw, ktrzy usadowili si
w resztkach domw o niezniszczonych dachach. Bandyci i ydzi wyszukuj
sobie te nowe kryjwki, poniewa obecnie przebywanie w bunkrach staje si
dla nich nie do zniesienia. Odkryto bunkier, ktry posiada okoo 12 pokojw
i by zaopatrzony w kanalizacj, wod i urzdzenia kpielowe oddzielne dla
mczyzn i kobiet. Wiksze iloci rodkw ywnoci zabrano lub zabezpieczono, na skutek czego bd si zmniejszay moliwoci uzupeniania prowiantw.
Ujto ogem 931 ydw i bandytw. Zastrzelono 53 bandytw. Dalsi stracili ycie w wysadzonych w powietrze bunkrach i przy zniszczeniu ogniem
pewnego bloku domw. Oglna liczba ujtych dotychczas ydw wzrosa do
53 667. Zdobyto wiele pistoletw, granatw rcznych i amunicji.
Nie mona byo przeprowadzi ponownego systematycznego zadymienia
kanaw, gdy zabrako wiec dymnych. OFK1 zgosia gotowo ponownego
postarania si o wiece dymne.
Siy wasne:
Siy w akcji:
niemiecka policja
6/126
1/6
2/14
saperzy (Wehrmacht)
4/76
12/308
1
wie.
Oberfeldkommandantur gwna komendantura wojskowa (Wehrmachtu) w Warsza-
93
2009-08-06 15:11:17
Siy blokujce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
w dzie
1/112
160
1/160
w nocy
1/86
1/300
1/160
Straty wasne: 1 SS-man ranny.

Straty oglne: 71 rannych, 12 zabitych.
Koniec dzisiaj przedsiwzitej akcji: godz. 21.45, cig dalszy 12.5.43,
godz. 9.30.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
94
2009-08-06 15:11:18

Odpis
Zn. akt: I ab St/G. 1607 L.dz. 637/43 tjn.
Dalekopis
Warszawa, 12.5.1943

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Przeszukiwania dalszych bunkrw, w ktrych ukrywaj si ydzi, przeprowadzone przez uyte do akcji oddziay szturmowe doprowadziy do wykrycia
30 bunkrw. Wycignito z nich 663 ydw i 133 ydw zastrzelono. Oglna
liczba ujtych ydw wzrosa do 54 463.
Nastpnie dzisiaj wzmocniono kordon otaczajcy mae getto na Prostej
i zniszczono je ogniem. Prawdopodobnie zgina w pomieniach wiksza
liczba ydw. Poniewa jednak przed nastaniem ciemnoci poar jeszcze nie
wygas, nie mona byo pod tym wzgldem poczyni dokadnych ustale. Jeden
betonowy dom na ul. Prostej, z ktrego wycignito ydw, zosta zniszczony
przez wysadzenie w powietrze w celu uniemoliwienia bandytom uycia go
pniej jako punktu oporu. Wskutek tego ucierpiay silnie fasady pooonych
naprzeciwko domw. Warto zaznaczy, e Polacy bez wezwania natychmiast
przedsiwzili odpowiednie rodki w celu zabezpieczenia szyb w oknach itd.
przed skutkami wybuchw.
Odchodzce obecnie std transporty ydw zostan dzi po raz pierwszy
skierowane do T II1.
Siy wasne:
Siy w akcji:
niemiecka policja
5/126
1/6
2/14
saperzy (Wehrmacht)
4/74
12/508
Siy blokujce:
niemiecka policja
w dzie
1/112
w nocy
1/86
1/300
1
Na temat transportw powstacw z getta warszawskiego do orodka zagady w Treblince
zob. S. Willenberg, Bunt w Treblince, oprac. A. bikowski, Warszawa 1991, 2004, s. 91.
95
2009-08-06 15:11:18
Trawniki
Polska Policja
160
1/160
1/160
Straty wasne: 1 onierz z formacji wojskowych SS ranny.

Koniec dzisiejszej akcji: godz. 21.00. Cig dalszy 13.5.43 o godz. 10.00.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
96
2009-08-06 15:11:18

Odpis
Dalekopis

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Przy dzisiejszym przeszukiwaniu duego i maego getta (Prosta) zatrzymano 234 ydw. W walce zastrzelono 155 ydw. Okazao si w dniu dzisiejszym, e obecnie ujci ydzi i bandyci nale do tzw. grup bojowych. S to
przewanie modzi chopcy i dziewczyny w wieku 1825 lat. Przy likwidacji
jednego bunkra1 wywizaa si regularna walka, w trakcie ktrej ydzi nie
tylko strzelali z pistoletw 08 i polskich pistoletw Vis, lecz rwnie obrzucali
onierzy formacji wojskowych SS polskimi rcznymi granatami jajowatymi.
Po ujciu czci zaogi bunkra, kiedy zamierzano j zrewidowa, jedna z kobiet, jak to ju czsto bywao, signa byskawicznie pod spdnic i wycigna ze swych szarawarw rczny granat, ktry odbezpieczya i rzucia pod
nogi onierzy majcych j rewidowa, przy czym sama byskawicznie uskoczya w bezpieczne miejsce. Tylko przytomnoci umysu onierzy naley zawdzicza, e nie doszo do strat.
Nieliczni przebywajcy jeszcze w getcie ydzi i zbrodniarze wykorzystuj
od 2 dni istniejce jeszcze w ruinach kryjwki, aby noc powrci do znanych sobie bunkrw, tam si poywi i znw zaopatrzy w ywno na dzie
nastpny. Wydobycie od zapanych ydw informacji o dalszych znanych im
bunkrach jest ostatnio niemoliwe. Reszta zaogi, z ktr odbya si ta walka, zostaa zniszczona przez uycie bardzo silnych adunkw wybuchowych.
W jednym z zakadw Wehrmachtu ujto dzi 327 ydw. Obecnie ujmowani
ydzi bd kierowani wycznie do T II.
Oglna liczba ujtych ydw wzrosa do 55 179.
Siy wasne:
4/182
1/6
2/14
1
Bernard Mark (Powstanie w getcie..., s. 191) sugeruje, e informacja moe dotyczy
walk o bunkier przy ul. Bonifraterskiej 3/5 w tzw. szopie szczotkarzy.
97
2009-08-06 15:11:19
saperzy (Wehrmacht)
Siy blokujce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
w dzie
2/137
270
1/160
4/74
12/517
w nocy
1/87
1/300
1/160
Straty wasne: 2 z formacji wojskowych SS zabitych

3 z formacji wojskowych SS rannych
1 czonek policji ranny
Obydwaj polegli onierze z formacji wojskowych SS stracili ycie w czasie nalotu na getto2.
Zdobyto i zniszczono 33 bunkry. Zdobycz: 6 pistoletw, 2 granaty rczne
i granaty wasnego wyrobu.
Koniec dzisiejszej akcji: godz. 21.00, cig dalszy 14.5.43 o godz. 10.00.
Wielk akcj zamierzam zakoczy 16.5.43 i przekaza prowadzenie dalszych przewidzianych zada batalionowi policji III/233. Dokadne sprawozdanie wraz z dodatkiem zawierajcym fotografie przedstawi, jeli nie bdzie
innego rozkazu, na konferencji dowdcw SS i policji.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
W nocy 13 maja mia miejsce nalot bombowy samolotw sowieckich.

Zgodnie z ustaleniami redaktorw pierwszej polskiej edycji Raportu trzecim batalionem
23 puku Policji Porzdkowej dowodzi mjr Otto Bundtke (ur. 1898 w Zdunach, w powiecie
krotoszyskim).
2
3
98
2009-08-06 15:11:19

Odpis
Dalekopis

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Podzielone przeszukiwawcze oddziay szturmowe podjy ponownie dziaalno na przydzielonych im odcinkach z poleceniem otwarcia dalszych bunkrw
mieszkalnych i wyapania ydw. W ten sposb zostaa dzi znw ujta wiksza liczba bandytw i ydw. W szczeglnoci tropiono z dobrym wynikiem
niektre lady wykryte w nocy. Nocne oddziay szturmowe miay rne starcia
z uzbrojonymi bandytami. Ci strzelali z karabinw maszynowych i z rcznej
broni palnej. Na skutek tego ponielimy straty w liczbie czterech osb, z czego 3 z formacji wojskowych SS i 1 z Policji Porzdkowej. Znowu strzelano
z aryjskiej czci1 do posterunkw stray zewntrznej. Z linii posterunkw
odpowiedziano na to ostrym ogniem. W starciach zastrzelono okoo 30 bandytw oraz ujto 9 ydw i bandytw, ktrzy naleeli do zbrojnej bandy. W nocy
zlikwidowano jeden bunkier, ydw ujto i zdobyto pewn liczb pistoletw,
m.in. 12-kalibrowe. W pewnym bunkrze, ktry by obsadzony przez okoo 100
osb, udao si zdoby 2 karabiny, 16 pistoletw, granaty rczne i zapalajce.
Niektrzy z bronicych si bandytw nosili rne niemieckie mundury wojskowe, niemieckie hemy stalowe i metalowe kubki. Oprcz karabinw zabrano
60 nabojw niemieckiej amunicji karabinowej, 1 oddzia szturmowy stoczy
z 1014-osobow band walk na dachach bloku domw na skraju getta (cz
aryjska). Bandyci zostali zlikwidowani bez strat po naszej stronie.
Schwytani bandyci czsto podaj, e jeszcze nie wszystkie osoby w getcie
zostay ujte. Licz one powanie na to, e akcja wkrtce zostanie zakoczona i e bd mogy potem nadal y w getcie. Niektrzy bandyci posuwaj
si w swych wypowiedziach tak daleko, e utrzymuj, i ju dawno mogliby
zgadzi dowdc akcji generaa, jak go oni nazywaj, lecz tego jednak
zgodnie z rozkazem nie uczyni, aby przez to jeszcze bardziej nie zaostrza
stosowanych przeciwko ydom represji.
99
2009-08-06 15:11:20
Dzisiaj znw zostao wysadzonych w powietrze przez saperw kilka domw

betonowych, w ktrych si cigle jeszcze trzymali bandyci.
W celu wydobycia bandytw z kanalizacji na powierzchni o godz. 15.00
zostay otwarte 183 wazy do kanaw, do ktrych w okrelonym czasie X
wrzucono wiece dymne, co miao taki skutek, e bandyci, uciekajc przed
rzekomym gazem, zbiegli si w centrum byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, skd mona ich byo wycign przez znajdujce si tam otwory
kanaw.
Decyzj co do zakoczenia akcji powezm po upywie dnia jutrzejszego.
Dzi po poudniu by obecny podczas przeprowadzania akcji SS-Gruppenfhrer i genera-leutnant formacji wojskowych SS v. Herff2.
Siy wasne:
4/184
1/6
2/16
saperzy (Wehrmacht)
4/73
12/510
Siy blokujce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
w dzie
2/138
/270
1/160
w nocy
1/87
1/300
1/160
Straty wasne: 5 rannych, z tego 4 z formacji wojskowych SS, 1 z Policji

Porzdkowej.
W sumie ujto dzisiaj 398 ydw, prcz tego zastrzelono w walce 154 ydw
i bandytw. Oglna liczba ujtych ydw wzrosa przez to do 55 731.
Zdobycz: karabiny, pistolety i amunicja. Prcz tego pewna liczba butelek
zapalajcych (koktajle Mootowa).
Koniec akcji: godz. 21.15. Cig dalszy 15.5.43, godz. 9.00.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
2
SS-Gruppenfhrer Maximilian von Herff, szef Gwnego Urzdu Personalnego SS.
100
2009-08-06 15:11:20

Odpis
Dalekopis

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Oddziay zwiadowcze patrolujce ostatniej nocy getto zameldoway, e
napotkano tylko pojedynczych ydw. W przeciwiestwie do ubiegych
nocy udao si zastrzeli tylko 6 lub 7 ydw. Wprowadzone dzi do akcji
przeszukiwawcze oddziay szturmowe miay rwnie mae wyniki. Wykryto
29 nowych bunkrw, ktrych jednak cz bya ju bez obsady. Ogem ujto
dzisiaj 87 ydw, a oprcz tego zastrzelono w walce 67 bandytw i ydw.
W walce, ktra wywizaa si w poudnie i w ktrej bandyci bronili si znw
koktajlami Mootowa, pistoletami i wasnej roboty granatami rcznymi, zosta
po zniszczeniu bandy zraniony jeden z czonkw Policji Porzdkowej wskutek
przestrzelenia prawego biodra.
Ostatni jeszcze nienaruszony kompleks budynkw getta zosta przez oddzia
specjalny powtrnie przeszukany, a nastpnie zniszczony. Wieczorem na ydowskim cmentarzu1 zostay wysadzone w powietrze lub zniszczone ogniem
kaplica, kostnica i wszystkie przylege budynki. Oglna liczba ujtych ydw
wzrosa do 55 885.
Siy wasne:
Siy w akcji:
niemiecka policja
4/184
1/6
2/16
saperzy (Wehrmacht)
4/73
12/510
Siy blokujce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
1
w dzie
2/138
270
1/160
w nocy
1/87
1/300
1/160
Przy ul. Okopowej u wylotu ul. Gsiej.
101
2009-08-06 15:11:21
Straty wasne: 1 z Policji Porzdkowej ranny.

Zdobyto: 4 pistolety wikszego kalibru, 1 maszyn piekieln z lontem, 10 kg
materiau wybuchowego, jak rwnie wiksz ilo amunicji.
Koniec akcji: godz. 21.30, cig dalszy 16.5.43, godz. 10.00.
Zakocz wielk akcj 16.5.43 pod wieczr wysadzeniem w powietrze synagogi, co dzi si nie udao, a dalsze prowadzenie, ewentualnie zakoczenie akcji, ktre naley jeszcze przeprowadzi, przeka batalionowi policji
III/23.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
102
2009-08-06 15:11:21

Odpis
Dalekopis

lub zastpcy z urzdu
Krakw
Zlikwidowano 180 ydw, bandytw i podludzi. Bya ydowska dzielnica
mieszkaniowa w Warszawie przestaa istnie. Wielka akcja zostaa zakoczona wysadzeniem w powietrze warszawskiej synagogi o godz. 20.151.
Przeprowadzenie dalszych koniecznych akcji na wydzielonych terenach
zamknitych przekazano po udzieleniu szczegowej instrukcji dowdcy
batalionu policji III/23.
Oglna liczba ujtych oraz na pewno zgadzonych ydw wynosi 56 065.
Strat wasnych nie ma.
Sprawozdanie kocowe zo 18.5.43 na konferencji dowdcw SS i policji.
podp. Stroop
Za zgodno:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
Wielka Synagoga Reformowana przy ul. Tomackie. Zgodnie z raportami policji granatowej, wzmiankowanymi przez Bernarda Marka (Powstanie w getcie..., s. 144), do star
zbrojnych na terenie getta dochodzio co najmniej do 24 V 1943 r. Na temat pooenia tzw. gruzowcw, czyli ostatnich ydw z getta warszawskiego, zob. L. Najberg, Ostatni powstacy
getta, Warszawa 1993.
1
103
2009-08-06 15:11:22

Odpis
Zn. akt: I ab St/Gr. 16 07 L.dz. 663/43 tjn.
Dalekopis
W powoaniu si na: poprzedni dalekopis nr 946 z 21.5.43

SS-Obergruppenfhrera i generaa policji
Krgera lub zastpcy z urzdu
Krakw
Na wyej wymieniony dalekopis odpowiadam, jak nastpuje:
Do punktu 1:
Z oglnej liczby 56 065 ujtych ydw zgadzono w toku samej wielkiej akcji
w byej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej okoo 7000. Przez odtransportowanie do T II zlikwidowano 6929 ydw, tak e cznie 13 929 ydw zostao
zlikwidowanych. Poza liczb 56 065 zgino prawdopodobnie 56000 ydw
na skutek akcji wysadzania w powietrze i poarw.
Do punktu 2:
Zniszczono 631 bunkrw.
Do punktu 3 (zdobycz):
7 polskich karabinw, 1 karabin rosyjski, 1 karabin niemiecki, 59 pistoletw
rnego kalibru,
kilkaset rcznych granatw, midzy innymi polskie i wasnego wyrobu,
kilkaset butelek zapalajcych,
wasnego wyrobu pociski wybuchowe,
maszyny piekielne z lontami.
Wielkie iloci materiau wybuchowego, amunicja do broni rnego kalibru,
w tym take amunicja do karabinw maszynowych.
Co do zdobywania broni, to naley uwzgldni, e w wikszoci wypadkw
nie mona byo broni zabra, gdy bandyci i ydzi przed wziciem ich do niewoli wyrzucali posiadan bro do trudnych do ustalenia i wykrycia schowkw
i dziur. Zabranie byo rwnie niemoliwe ze wzgldu na zadymianie bunkrw
przez naszych onierzy. Wobec tego, e bunkry trzeba byo niezwocznie wysadza, pniejsze zbieranie broni nie wchodzio w rachub.
Zdobyte granaty rczne, amunicja wybuchowa i butelki zapalajce byy
natychmiast przez nas uywane do zwalczania bandytw.
104
2009-08-06 15:11:22
Prcz tego zdobyto:

1240 starych kurtek mundurowych (cz ze wstkami orderowymi do
elaznego Krzya oraz Medalu Wschodniego)
600 starych spodni
czci ekwipunku i niemieckie hemy stalowe
108 koni, z czego 4 jeszcze w byym getcie (wz na zwoki).
Do 23.5.43 naliczono:
4,4 mln zotych, prcz tego okoo 56 mln zotych nieprzeliczonych, wielk ilo dewiz, midzy innymi 14 300 dolarw w banknotach i 9200 dolarw
w zocie, prcz tego kosztownoci (obrczki, acuszki, zegarki itp.) w wielkich
ilociach.
Do punktu 4:
Z wyjtkiem 8 budynkw (kwatery dla policji, szpital, kwatery przewidziane dla stray fabrycznej) bye getto zostao zupenie zburzone. To, czego nie
wysadzono w powietrze, pozostao tylko jako wypalone mury. Z pozostaych
jednak ruin mona wykorzysta w nieprzebranej iloci ceg i zom.
podp. Stroop
Za zgodno:
[brak podpisu]
SS-Sturmbannfhrer
105
2009-08-06 15:11:23
2009-08-06 15:11:23
Spis fotografii
[k. 78]. Das Gebude des ehemaligen Judenrates Budynek dawnego
Judenratu
[k. 79]. Heraus aus den Betrieben! Precz z zakadw!
[k. 80]. Die Rumung eines Betriebes wird gesprochen Omwiono
oprnienie zakadw
[k. 81]. Die jdischen Abteilungsleiter der Rstungsfirma
Brauer ydowscy kierownicy zakadu zbrojeniowego Brauera
[k. 82]. Firma Brauer Zakad Brauera
[k. 83]. Marsch zum Verladebahnhof Przemarsz na stacj zaadunkow
[k. 84]. Mit Gewalt aus Bunkern hervorgeholt Przemoc wycignici
z bunkrw
[k. 85]. Nach dem Umschlagplatz Na plac przeadunkowy
[k. 86]. Durchsuchung und Verhr Rewizja i przesuchanie
[k. 87]. Jdische Rabbiner Rabini ydowscy
[k. 88]. Jdische Rabbiner Rabini ydowscy
[k. 89]. Abschaum der Menschheit Wstyd dla ludzkoci
[k. 90]. Ein Stotrupp Grupa uderzeniowa
[k. 91]. Mit Gewalt aus Bunkern hervorgeholt Przemoc wycignici
z bunkrw
[k. 92]. Diese Banditen verteidigten sich mit der Waffe Ci bandyci
bronili si, uywajc broni
[k. 93]. Soeben aus einem Bunker hervorgeholt Dopiero co wycignici
z bunkra
[k. 94]. Banditen Bandyci
[k. 95]. Im Kampf vernichtete Banditen Bandyci zgadzeni w walce
[k. 96]. Ein Bunker wird geffnet Otwarcie bunkra
[k. 97]. Jdische Verrter ydowscy zdrajcy
[k. 98]. Ausrucherung der Juden und Banditen Wykurzanie ydw
i bandytw
[k. 99]. Zur Flucht und zum Absprung vorbereitet gewesener Platz
Miejsce przygotowane do ucieczki
[k. 100]. Vernichtung eines Huserblocks Zniszczenie grupy domw
[k. 101]. Brak opisu
[k. 103]. Mit Waffen gefangene Weiber der Haluzzenbewegung Pojmane
z broni kobiety z ruchu chalucowego
107
2009-08-06 15:11:23
[k. 104]. Ein Huserblock wird vernichtet Niszczenie bloku

mieszkalnego (Zdjcie powszechnie znane jako In Brand
geschossene Duser Domy strzelajce pomieniami)
[k. 105]. Abtransport von Juden Transport ydw
[k. 108]. Bilder aus sogen. Wohnbunkern Zdjcia z tzw. bunkra
mieszkalnego
[k. 111]. Vor der Durchsuchung Przed rewizj
[k. 111]. Sicherung einer Strae Zabezpieczenie ulicy
[k. 112]. Auch in Bunkern unter der Erde wurden sie gefunden
Znajdowano ich take w bunkrach pod ziemi
[k. 112]. Bekmpfung eines Widerstandsnesters Zwalczanie gniazd
oporu
[k. 113]. Bekmpfung eines Widerstandsnesters Zwalczanie gniazd
oporu
[k. 113]. Die Banditen entziehen sich der Festnahme durch Absprung
Wyskakujcy bandyci prbuj unika zapania
[k. 114]. Abgesprungene Banditen Bandyci, ktrzy wyskoczyli [z okien]
[k. 115]. Der Funkwagen des Befehlskopfes Wz cznoci stanowiska
dowodzenia
[k. 116]. Askaris, die mit eingesetzt waren Askarzy, z ktrymi
wspdziaano
[k. 116]. Der Fhrer der Groaktion Dowdca wielkiej akcji [gen. Jrgen
Stroop]
[k. 117]. So sieht es im ehemaligen jdischen Wohnbezirk nach
der Vernichtuhg aus Tak wyglda bya ydowska dzielnica
mieszkaniowa po zniszczeniu
108
2009-08-06 15:11:24
Jrgen Stroop
Es gibt keinen jdischen Wohnbezirk

in Warschau mehr!
2009-08-06 15:11:24
2009-08-06 15:11:25
Raport_STROOPA_reprint.indd 111
2009-08-06 15:33:19
2009-08-06 15:33:22
2009-08-06 15:33:24
2009-08-06 15:33:26
2009-08-06 15:33:31
2009-08-06 15:33:34
2009-08-06 15:33:36
2009-08-06 15:33:39
2009-08-06 15:33:42
2009-08-06 15:33:45
2009-08-06 15:33:47
2009-08-06 15:33:51
2009-08-06 15:33:54
2009-08-06 15:33:57
2009-08-06 15:34:00
2009-08-06 15:34:03
2009-08-06 15:34:06
2009-08-06 15:34:09
2009-08-06 15:34:13
2009-08-06 15:34:15
2009-08-06 15:34:18
2009-08-06 15:34:21
2009-08-06 15:34:24
2009-08-06 15:34:27
2009-08-06 15:34:29
2009-08-06 15:34:32
2009-08-06 15:34:34
2009-08-06 15:34:37
2009-08-06 15:34:39
2009-08-06 15:34:42
2009-08-06 15:34:45
2009-08-06 15:34:48
2009-08-06 15:34:51
2009-08-06 15:34:53
2009-08-06 15:34:56
2009-08-06 15:34:59
2009-08-06 15:35:01
2009-08-06 15:35:04
2009-08-06 15:35:07
2009-08-06 15:35:09
2009-08-06 15:35:12
2009-08-06 15:35:15
2009-08-06 15:35:17
2009-08-06 15:35:20
2009-08-06 15:35:22
2009-08-06 15:35:25
2009-08-06 15:35:27
2009-08-06 15:35:30
2009-08-06 15:35:33
2009-08-06 15:35:36
2009-08-06 15:35:38
2009-08-06 15:35:41
2009-08-06 15:35:43
2009-08-06 15:35:46
2009-08-06 15:35:49
2009-08-06 15:35:51
2009-08-06 15:35:54
2009-08-06 15:35:56
2009-08-06 15:35:59
2009-08-06 15:36:01
2009-08-06 15:36:04
2009-08-06 15:36:06
2009-08-06 15:36:09
2009-08-06 15:36:12
2009-08-06 15:36:14
2009-08-06 15:36:17
2009-08-06 15:36:20
2009-08-06 15:36:22
2009-08-06 15:36:25
2009-08-06 15:36:28
2009-08-06 15:36:31
2009-08-06 15:36:34
2009-08-06 15:36:36
2009-08-06 15:36:39
2009-08-06 15:36:41
2009-08-06 15:36:44
2009-08-06 15:36:46
2009-08-06 15:36:50
2009-08-06 15:36:53
2009-08-06 15:36:55
2009-08-06 15:36:58
2009-08-06 15:37:02
2009-08-06 15:37:04
2009-08-06 15:37:07
2009-08-06 15:37:10
2009-08-06 15:37:13
2009-08-06 15:37:16
2009-08-06 15:37:19
2009-08-06 15:37:23
2009-08-06 15:37:25
2009-08-06 15:37:28
2009-08-06 15:37:31
2009-08-06 15:37:34
2009-08-06 15:37:37
2009-08-06 15:37:40
2009-08-06 15:37:43
2009-08-06 15:37:46
2009-08-06 15:37:49
2009-08-06 15:37:52
2009-08-06 15:37:55
2009-08-06 15:37:58
2009-08-06 15:38:01
2009-08-06 15:38:04
2009-08-06 15:38:07
2009-08-06 15:38:10
2009-08-06 15:38:13
2009-08-06 15:38:16
2009-08-06 15:38:20
2009-08-06 15:38:22
2009-08-06 15:38:25
2009-08-06 15:38:29
2009-08-06 15:38:32
2009-08-06 15:38:35
2009-08-06 15:38:38
2009-08-06 15:38:41
2009-08-06 15:38:44
2009-08-06 15:38:47
2009-08-06 15:38:50
2009-08-06 15:38:53
2009-08-06 15:38:56
2009-08-06 15:38:59
2009-08-06 15:39:02
2009-08-06 15:39:05
2009-08-06 15:39:09
2009-08-06 15:39:11
2009-08-06 15:39:15
Raport_STROOPA_zajawka.indd 237
2009-08-06 15:06:40
2009-08-06 15:06:42
W serii Dokumenty dotychczas ukazay si nastpujce tomy:

1 Grudzie 1970 w dokumentach MSW, oprac. J. Eisler (2000)
2 Aparat bezpieczestwa w Polsce w latach 19501952. Taktyka, strategia, metody, oprac. A. Dudek, A. Paczkowski
(2000)
3 Czerwiec 1976 w materiaach archiwalnych, oprac. J. Eisler (2001)
4 Rozpracowanie i likwidacja rzeszowskiego Wydziau WiN w dokumentach UB (19451949), oprac. T. Balbus, Z. Nawrocki (2001)
5 F. Katzmann, Rozwizanie kwestii ydowskiej w dystrykcie Galicja, oprac. A. bikowski (2001)
6 Stan wojenny w dokumentach wadz PRL (19801983), oprac. B. Kopka, G. Majchrzak (2001)
7 Obz Pracy w witochowicach w 1945. Dokumenty, zeznania, relacje, listy, oprac. A. Dziurok (2002)
8 Represje wobec duchowiestwa grnolskiego w latach 19391956 w dokumentach, oprac. K. Bana, A. Dziurok
(2003)
9 Kryptonim Orze. Warszawski Okrg Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w dokumentach 19471954, oprac.
K. Krajewski, T. abuszewski, J. Pawowicz, L. ebrowski (2004)
10 Aparat bezpieczestwa w Polsce w latach 19531954. Taktyka, strategia, metody, oprac. G. Majchrzak, A. Paczkowski (2004)
11 Biuletyny dzienne Ministerstwa Bezpieczestwa Publicznego 19491950, oprac. . Kamiski (2004)
12 Rok pierwszy. Powstanie i dziaalno aparatu bezpieczestwa publicznego na Lubelszczynie (lipiec 1944 czerwiec 1945), oprac. L. Pietrzak, S. Poleszak, R. Wnuk, M. Zajczkowski (2004)
13 Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczestwa wobec Kociow i zwizkw wyznaniowych 19451989,
red. A. Dziurok (2004)
14 Rok pierwszy. Powstanie i dziaalno aparatu bezpieczestwa publicznego na Rzeszowszczynie (sierpie 1944
lipiec 1945), oprac. D. Iwaneczko, Z. Nawrocki (2005)
15 Katowice we Wrzeniu 39, oprac. G. Bbnik (2006)
16 Przed i po 13 grudnia. Pastwa bloku wschodniego wobec kryzysu w PRL 19801982, t. 1, oprac. . Kamiski
(2006)
17 Plany pracy Departamentu IV MSW na lata 19721979, oprac. M. Bieaszko, A.K. Piekarska, P. Tomasik (2007)
18 Kryptonim Wasale. Suba Bezpieczestwa wobec Studenckich Komitetw Solidarnoci 19771980, oprac. . Kamiski, G. Waligra (2007)
19 Solidarno Walczca w dokumentach, t. 1: W oczach SB, oprac. . Kamiski, W. Sawicki, G. Waligra (2007)
20 Przed i po 13 grudnia. Pastwa bloku wschodniego wobec kryzysu w PRL 19801982, t. 2, oprac. . Kamiski
(2007)
21 Kryptonim Pegaz. Suba Bezpieczestwa wobec Towarzystwa Kursw Naukowych 19781980, oprac. . Kamiski, G. Waligra (2008)
22 Jan Pawe II w Szczecinie. Meldunki operacyjne Wojewdzkiego Urzdu Spraw Wewntrznych z 1987 roku, oprac.
M. Semczyszyn, A. Sitkowska, Z. Stanuch (2008)
23 Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. 1: Niepokorni, red. F. Dbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik (2008)
24 Strajki dzkie w lutym 1971. Geneza, przebieg i reakcje wadz, oprac. E. Mianowska, K. Tylski (2008)
25 Kryptonim Omiornica. Suba Bezpieczestwa wobec Rzeszowskiego Oddziau Solidarnoci Walczcej
19821990, oprac. J. Borowiec (2008)
26 Sprawy gospodarcze w dokumentach pierwszej Solidarnoci, t. 1: 16 sierpnia 1980 30 czerwca 1981, oprac.
J. Luszniewicz, A. Zawistowski (2008)
27 Dziaania Suby Bezpieczestwa wobec organizacji Ruch, oprac. P. Byszewski (2008)
28 Operacja Zorza II. Suba Bezpieczestwa i Komitet Wojewdzki PZPR wobec wizyty Jana Pawa II w Trjmiecie (czerwiec 1987), red. S. Cenckiewicz, M. Kruk (2008)
29 Operacja Podhale. Suba Bezpieczestwa wobec wydarze w Czechosowacji 19681970, oprac. . Kamiski,
G. Majchrzak (2008)
30 Z Archiwum Pawa Cierpioa Makopola 19411948. Wybr rde, oprac. A. Badura, M. Dendra, R. Michalski,
. Wiecha, E. Zajchowska (2008)
31 Stan wojenny w regionie dzkim w dokumentach Suby Bezpieczestwa, oprac. M. Kopczyski, R. Rabiega
(2008)
32 Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. 2, cz. 1: Kronika wydarze, red. F. Dbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik (2009)
33 Aparat represji wobec ksidza Jerzego Popieuszki 19821984, t. 1, red. J. Mysiakowska (2009)
34 Zmierzch dyktatury. Polska lat 19861989 w wietle dokumentw, t. 1: Lipiec 1986 maj 1989, oprac. A. Dudek
(2009)
35 Wybory 89 w Polsce poudniowo-wschodniej w dokumentach SB, oprac. J. Borowiec (2009)
2009-08-06 15:06:43
2009-08-06 15:06:43

Raport STROOPA

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Raport STROOPA

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YDOWSKA DZIELNICA

Instytut Pamici Narodowej

Przekad Barbary Wysockiej,

Opracowanie graficzne serii

Copyright by Instytut Pamici Narodowej

Seria Dokumenty: tom 38

Wstp Andrzej bikowski ...................................................................................

Jrgen Stroop ydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie

Meldunki dzienne ....................................................................................................

Wykaz fotografii ...................................................................................................... 107

wskazwki, rozporzdzenia i rozkazy oraz sprawozdania z ich wykonania.

V. Klemperer, LTI. Notatnik filologa, Krakw 1983, s. 170171.

przed Sdem Wojewdzkim m.st. Warszawy przeciw samemu Stroopowi. Orygina

nowa w nich straszliwy baagan i niead (Wirrwarr). Z przerabianych na potrzeby

Piotrowski opisa dokadnie orygina sprawozdania Stroopa, oznaczony numerem

z pojedynczym niemieckim onierzem maszerujcym wzdu palcego si budynku.

bd w ogle nie zawieraj, bd zawieraj jedynie w wyborze, najczciej niskiej

Urzd Szefa Prokuratury do spraw Zbrodni Wojennych

Do: Majora B[ernarda] Achta2, szefa Polskiej Delegacji przy OCCWC3

Powyej podpis odrczny.

Obw. d. Schp. Horst Riemer, ur. 10.5.08, I batalion 22 puku Policji

SS-Reiter Oskar Reinke, ur. 26.8.24, oddzia zapasowy kawalerii SS

aspirant Policji Polskiej Jerzy Mostowski, ur. 21.1.20, oddzia wartowniczy

SS-Rttf. Fritz Wiek, ur. 15.8.21, oddzia zapasowy kawalerii SS

SS-Uscha. Hans Forster, ur. 31.5.14, 2 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS

SS-Reiter Ludwig Trk, ur. 8.9.24, oddzia zapasowy kawalerii SS

SS-Uscha. Fritz Vogel, ur. 31.10.20, oddzia zapasowy kawalerii SS

10.5.43 SS-Mann Johann Nieszner, ur. 23.4.22, oddzia zapasowy kawalerii SS

Siy biorce udzia w akcji

Obcoplemienne oddziay wartownicze:

Wychodzc z tych samych zaoe, ju w lutym 19409 stworzono koncepcj

aby penomocnik szefa dystryktu na miasto Warszaw przeprowadzi do

planowano zakoczy przesiedlenia do koca miesica, kilkakrotnie wprowadzano jednak

Przed rozpoczciem tej wielkiej akcji granice byej ydowskiej dzielnicy

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wyszego dowdcy SS i policji wschd

ydzi i zbrodniarze bronili si z co raz to innego gniazda oporu, a w ostatniej

Nie odnaleziono informacji dotyczcych mjr. Sternhagela.

W porwnaniu z dniem wczorajszym przeciwnik zachowuje du rezerw,

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wyszego dowdcy SS i policji wschd

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wyszego dowdcy SS i policji wschd

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wyszego dowdcy SS i policji wschd

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wyszego dowdcy SS i policji wschd

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wyszego dowdcy SS i policji wschd

dziaom szturmowym, ktre natychmiast przeciwdziaay, udao si w jednym

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wyszego dowdcy SS i policji wschd

Wedug meldunku pewnego volksdeutscha ydzi znw uciekli kanaami do

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wyszego dowdcy SS i policji wschd

dnia oddzia saperw musia wdziera si do jednego, szczeglnie masywnego

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wyszego dowdcy SS i policji wschd

oraz 5 zabitych, z tego:

Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wyszego dowdcy SS i policji wschd

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski