THELBI I ESTETIKES DHE SHPIRTI I BUKUR

Pa lirine njeriu jeton jo ne identitetin e tij te vertete si homo sapiens, liria eshte e domosdoshme qe njeriu te vazhdoje krijueshmerine per ta shenderruar boten ne nje bote te bukur

Thelbi i Estetikes eshte qe estetika e objektit te gjeneroje si impuls estetik lirine e cila do te krijoje estetiken tek subjekti

E bukura eshte aparenca e lirise, e bukura lind impuls brenda subjektit dhe rikrijon te bukuren brenda subjektit tone. E bukura qe shprehet si liri e aparences, ka edhe esencen qe eshte nje shprehje e lirise brenda harmonise universale. E bukura estetike nuk i nenshtrohet nje ligji te jashtem dhe asnje detyrimi por perfaqeson nje harmoni ne mes te ndjenjes se edukuar e cila gjeneron lirine nga brenda por qe kjo liri eshte ne perputhje me harmonine e objektit e cila transformohet ne harmoni te subjektit, ku shkak inicues eshte nje impuls estetik. E bukura e objektit nuk gjeneron nje ligj etik, por restauron lirine brenda subjektit ate liri e cila krijon nje forme te re te lirise qe imiton lirine e aparences te
2

nje objekti qe behet impuls nxites i subjektit per transformim kah perfektshmeria.

Subjekti behet dinamik jo vetem qe shijon te bukuren por edhe brenda tij lind nje impuls i lirise. Ky impuls i lirise nxit harmonizim ne mes te ndjenjes se edukuar dhe arsyes ku qenia uniformon ne totalitet nje harmoni e cila nxit te bukuren brenda shpirtit tone. Impulsi i lirise eshte i domosdoshem per te aktivizuar forcat kreative te subjektit. Subjekti nga liria ne aparance qe kthehet ne imazh te se bukures qe perceptohet nga pjesa ndijimore e pervojes gjeneron nje liri e cila transformon qenien tona nga gjendja natyrale ne gjendje estetike ku e bukura qe lind ne shpirtin tone perfshihet ne vullnetin tone te lire dhe prodhon te bukuren si manifestim te sjelljes tone. E bukura qe lind nga impulse estetik qe shprehet si Liri manifestohet edhe me te bukuren ne aparence e cila na transformon ne nje qenie ku
3

harmonia jone eshte ne perputhje me harmonine natyrale e cila eshte universale dhe e kudondodhur. Subjekti autonom qe ka te ngerthyer brenda vetes harmonine ne mes te ndjenjes edukuar dhe arsyes dhe qe ka kaluar nga gjendja natyrale ne gjendjen estetike ai fiton LIRINE prandaj ai me nuk ndjen te miren si detyrim por si knaqesi , si dicka qe buron nga shpirti si dicka qe harmonizon lirine e vet me lirine e natyres , si dicka qe i nenshtrohet formes se formes e cila ne esence ka thelbesore harmonine ne mes te mozaikut dhe kjo harmoni qe gjendet ne thelb manifesothet si Aparence e Lirise behet edhe shkaku i LIRISE sone ajo liri gjeneron formen e se bukures nga paformesia drejt formes, njelloj si skulptori nga nje mase e paforme krijon nje skulpture te bukur qe na mahnit boten tone ndijimore, nga shume ngjyra krijoi Leonardo Da Vinci Monalizen e cila na magjeps edhe sot, apo Geteja dhe Pushkini qe ndjenjen e transformojne ne dicka hyjnore permes nje forme poetike. Kjo magjepsje nxit impuls estetik, ne vend qe vetem te shijojme nje punim te bukur artistik ajo do te prodhoje nje nxites te rikrijojme te bukuren brenda nesh. Ashtu sikur tragjedite e personazheve te njohur te Shekspirit Makbethi qe nje krim i vogel e kishte future ne rrethin vicioz te se keqes nga nuk mund te dilte, Hamleti qe perballej me nje shoqeri ku vesi llogariten per virtyt, Othello qe nuk dallonte mikun prej armikut dhe ra ne kurth te naivitetit te tij, apo hebreu Sharlok tek Tregtaret e Venedikut qe nga ndjenja e hakmarrjes aq kishte urrejtje per perbuzesin e tij sa qe
4

kerkonte gjysem kilogram mish per borxhin qe se kishte shlyer gjithe keto fenomene perfaqesojne mendesine e cila nuk e lejonte shoqerine te dale nga ngerci mesjetar dhe figurat tragjike, por tragjedia e Shekspirit e lindte lirine brenda audiences, ate e clironte nga zinxhiret e mendesise qe e mbanin te lidhur njeriun mesjetar dhe ky impuls estetik lindte heroin qe kerkonte forma te reja dhe clirim nga tragjika qe buronte nga mendesia mesjetar. Vepra artistike ka qellimin qe te ju cliroje, te ju jap liri qe kthehet ne nje impuls per te lartesuar shpirtin dhe per te dale nga vorbulla e tragjikes permes kompasionit qe shkaktohet nga tragjika e figures tragjike qe behet deshmor i mendesise dhe impulsi estetik ne audience krijon heroin e cliruar nga kjo mendesi. Ashtu dhe ne si qenie nga paformesia jone e paperpunuar nga kaosi qe kemi ne mes te ndjenjes se paedukuar dhe arsyes inegzistente kalojme nje nje stad me te larte ku egzistenca jone merr kuptim. Qenia autonome qe ngerthen brenda vete harmonine ne mes te ndjenjes dhe arsyes brenda vullnetit te lire perfshin ligjin etik dhe me nuk ndjen detyrimin por ai zgjedh te miren ne vend te se keqes nga gezimi tek ai mbreteron dashuria per hir e pakushtezuar si shprehje e Lirise se vetedishme per te gjeneruar forme estetike brenda dhe manifestimit ten je shpirti te lartesuar etik.

Ndjenja jo e edukuar i nenshtrohet detyrimit ose ate qe Kanti e quante si imperative kategorik dhe ne vend te harmonise shpesh kemi konflikt ne mes te ndjenjave dhe arsyes , ndersa tek shpirti i bukur gjithmone ndjenja e edukuar dhe arsyeja jane ne harmoni dhe gjithmone ne menyre te pavetedishme e zgjedhesh te miren ne vend te se keqes, atehere kur instinkti yne zgjedh te miren atehere ndjenja eshte edukuar atehere Liria e individit krijon forme te manifestuar estetike. Pra gjithe thelbi i Estetikes eshte qe ESTETIKA E OBJEKTIT TE KRIJOJE ESTETIKEN TEK SUBJEKTI. Shpirti i lartesuar e ndjen dhe e kupton te bukuren qe eshte nje shprehje e lirise ne aparence, vullneti i liri brenda lirise tek subjekti estetik gjeneron te bukuren ne manifestimet e veprimtarise shpirterore. Edukimi i ndjenjes permes te
6

bukures e cila gjeneron impulsin estetik gjeneron brenda subjektit nje krijues mikrokozmik ku totaliteti i qenies ne mes te botes ndijimore qe percepton te bukuren dhe arsyes qe kupton thelbin e se bukures ose formen e formes behet krijues permes Lirise krijon forma estetike. E bukura percaktohet nga esenca e saj qe eshte forma e formes prandaj ka dicka brenda vete objektit qe behet inspirim dhe frymezimi yne qe prodhon nje impuls estetik. Shija i takon sferes se lirise ne sferen ndijimore. A ka nje link ne mes te estetikes dhe etikes dhe si mundet qe objekti estetik te prodhoje nje subjekt estetik kjo eshte ceshtja thelbesore. Dinamika ne vete subjektin qe transformohet nga gjendja natyrale ne gjendjen estetike eshte thelbi i impulsit estetik. Lufta per mbijetese egzistenciale te ngjitet drejt dhenies kuptim te egzistences sone.

Kjo dinamike brenda subjektit duhet te nxitet nga impulse estetik qe nga kjo dinamike brenda qenies sone nxit lartesimin e shpirtit drejt qenies qe i jep kuptim egzistences
7

sone. Manifestim estetik i jashtem eshte miresjellja e cila bazohet mbi nje thelb te respektuarit e lirise se tjetrit si parakusht te harmonise ndernjerezore ,liria juaj kufizohet ne respektimin e lirise se tjetrit kjo harmoni percaktohet nga kuptimi i vertete i domethenies se lirise. Nese secili kupton lirine dhe kufizimet kemi nje estetike ne marredheniet ndernjerezore. Nese dimensioni estetik prej nga subjekti , kalon ne raportin ne mes te subjekteve e deri tek organizimi i shoqerise atehere shfaqet edhe shteti estetik. Kemi shtetin dinamik, etik dhe estetik. Shteti dinamik bazohet kur individet jane ne nje lufte per mbijetese dhe ne kete lufte nga konkurenca per te njejten gje sipas Hobsit lindin konfliktet sepse ketu shpirti ka ngelur i paperpunuar ne gjendjen e mbijeteses ku dominon instinkti i mbijeteses. Kemi edhe shtetin etik ku edhe pse shpirti eshte akoma i paedukuar por duhet ti nenshtrohet detyrimit etik, jo se subjekti ndjen te miren por e ka detyrim. Shteti Estetik ky shtet krijohet nga subjekti qe ka te ngerthyer shpirtin e bukur, shpirtin qe ka harmonine ne mes te ndjenjes se edukuar dhe arsyes se holle, individi eshte i lire dhe jep liri permes LIRISE. Subjekti qe ka kaluar ne stadin qe kupton qellimin e egzistences qe kupton lirine dhe kufizimin e lirise, subjekti qe ka ligjin etik te perfshire ne vullnetin e lire ai miresine e ndjen brenda lirise se tij dhe aty mbreteron LIRIA E VERTETE.