Dr. Bego Omeréevié Bosna i Hercegovina u vrijeme kasne antike Tuzla, 2010.De Boge Omerevse Pros de Ever Imamovké rot de Sh Kalenoie Doc dr Saimin Meihovi Lektor: Prot de Akmet Kesumnovie ‘Tent wedi Elin Sako dara “OFFSET” Tusla Za iedavatns Sear bane Stamps: “OFFSET” Tuzla Tak 340 primjeraka ccna arte te Shae! Macy Seve sxajsauerar0) omERCEVIG age era eine ke seo Srna ean i i Rh oe Seta Coen Te bo .71074/10 of 2209210, gine, ‘ltrs jetedaran up ong arian poe eg ma prints "Hisoy sta wa Ha Hlosotacomn fete Unive Tu Napomena izdavaéa (oa kyjga predtlja dinino deren 4 depunjens orca lttorshe drt autora pd nasloom "Kasne ater na ta Bete Hereegovine x sjela aro hstniske grade, koje je adnan na Flozyfitom flue Unceriteta Tusl, 24 obtobr 2005 gan, prod Aisin sastacu: dr. se. Bruna Kut Matai, redeona profesor 24 seu ae oblast Stn jek Floxaitg fobultetaSeeulitau Zagreb, 430, EncerImamooi,redooniprofsr 2 au nana oblast Stari je Fiozftog tutta Linieraitetau Saraiou id. se. Sah Kalen ‘parade profeor 2 wu nau oblast Antopogegrfia na Prirodno- ‘atonal allot Lele Ture.Rijeé autora deja 2a vu kayigu rodila se, pile svega, 2ato Sto do sada .nemamo nijlan cjelovitprikaz bocanskohercegovacke proilostu vrijeme kasne atike Kako se vad o izzetno baron, ali 1 posebno zanimljvom razdoblju u istorii danasnjih bosansko- Iercegovaekih prostora, calutio sam da ga temeljito istrazim i ‘opiiem, te ma fa) naéin upotpunim sia 6 2ivoKa rad kasno= nti stanovnika ovihkrajeva. To mie, pore ostalog, bio i motiy vie da za predmet sveje doktrske dsertace odsberem upravo ove) period, Imajuc u vidu da se u bosanskahercegovatkojhistriograli, ‘za razlika od drug historjskih perioda, 0 kasno) antic vile malo ‘zna,nastjao sam da, analizom l2vome grade i relevantne literate, So dublje proniknem u problematika koja se adnosi na podrugje @anatnje Bosne i Hercegovine, te rekonetrisem i rasijelim raudobijerimske, gotske! vizantiske upravena ovim prostrioa Precimetom mog intresovanj bila ss zbivanja koa su se desl vremenu od kraja ll do kraja VI, odnosno posetka VIL stole Imajuciu vidu da se zai prino opsimojtemi, svoju pa sam tsmjerio na Cetitosnowna aspekta: cnigk, ekonomak, drabtveno- pollticki i Kultumi Medutim, tokom itraivanja.nastjao. sam pronaéi edgovore na pitanja koja ma izvan navecenih oki, «koja ‘ilinicno portretraju sane pike na podrugju danaénje Bose i ercgovine u kasneantckom redo, Prredujucirukopis za stamps, opredilio sam se za jecnostavan pristup, 5 namjerom da ova kejiga, w svoje) konano) vera bude Jako cthvo I razumlivo sve za srs citalachu publi, Postrace danainje Bosne Hercepovine ima dug i veoma bogota prodlst. Naja tragovi 2ivola ns ovim prostrima pote Jos iz paleoliskog'doba, ada se. pojavio pre covjek. U kasnjin redobljima prahistorile: mezolita, neolty, enealitu 1 2ejeznom6 tenn Hercegovina me ee ‘doba, Zivot se asta, Njegovo manifesirnje se ogleda u onstantnom naseljevanjaiporasta Drojastnovika. Poevide o tome ‘prudaju nam brojntarheolot Jokalite! ina ajima pronadent nalazi ‘irom dananje Bosne i Hercegovine Konan oblikovanjem i profiianjem ili enickih skupina, rt ovim prslorima se zavréava prahistrsko i potinje historipko Tazdoblfe. U okviru histriskog rzdoblin moguce je 2dvoft dva tmanja periods. Prvi je fiski,tako.mazvan po iliskom etrigkom omplekstsNjega su obilvili dogadaji vezani za pojov | rele liskih plemena,njtoy 2ivot i borbu za opsojnost na tds danaine Bosne'l Hercegovine. Ilr su na ovim prostorima, rotivl nekolikostoljea. Drug period jerimski. On zapotine st Devajanjem iirskih krajeva od strane Rimljana i traje sve dok je tuyjpla rimska viadavina na. bosanskohercegovatkim_prostorima. U okvira rimskog doba takoder je mogues izdvojiti va manja periods: jean jer atk drug! kasna il pozna atk, ‘Sam pojam kasnosnticko doba dolazi od pojma antika, a antika se ‘odnosi ma historisko razdoblje koje je uajalo ed prvih Olimpiskin ‘gata odeéanih w drevno| Greko), 775. godine stare ere, pa sve do pada Zapacnog Rimskog earsva 476. godine nove ere. Nakon propast zapadnog cela Carstva doslo je do potpunog izumiranja vega onoga Ho je imalo bilo kakva obiljezje antiske kulture i cvllzacie. Randoblje Lasne antike, koje datra od kraja 1 do kraja Vi cidnosno potctka VIl sole, fe po mnogo éemu nezacbilazne i posebno poglaview histori danashje Bosne | Hereegovine.lako ovi prostor to vnjeme,nisu bit pojovne definisan na nadin kako su {oni danas, ipk seo njima moze govorit kao zascbno)tertorialno} Celi koja je nekoiko stoeea egastala u sklopu veike Rimske Impere. Upravo zbog toga, pojam Bosna Hercepoing se u ovo} [aya Kors wslowno, samo kao radi tonmin. Naime, ovaj pojam je rovijag datuma i on se odnoti na danainja deiavu Bosna i Hlercegovina. Medutim, hitoriski posmatrano, teritorja je tana Kealegorja toma ima mano duu tradieju t odnosu na njeno ime Joje fe vremenom, zavisno od niza okolnost, mijenano. Imajudt w Vide da je nastamak prvebitne bosanske drzave znatno miadeg datuma wocnosu na rane rimsko doba,termin Bosna i Hercegovina ‘skoristi kao zamjnski par, a odnas se na bosanskohercegovacke Drostore, koji se onoviemeno hil sastvnim ielom sunckih provincia Dalmacie Panonie, “Tokom poze faze antickog dobe, unstar Rimskog carsta esto je dolzio do promjena na plana tertoralnog i administrativnog, Ustrostva, ‘Takva vista promjena je narodito bila izazena na [panonskom prostoru Prva je, pocetkom I stljeca nove ere, dota Jedinstvena provineja lik podijejena na Dalmacj i Panoniu, da bi kasnije, vijeme cara Tajana (kaj 1 podetak Il stfece) sama Pancnja bila. podieljona na Donju | Gornju Fanon. U sklopu reforms cara Dioklecjana (ks Isola), lzvena je jo edna teri todjalno-administrativna podjela panonskog prostors.Formiane st rove provinsje. Medutim, bez obaira na te administrativne pole, ‘antlskom au svijet | dale korsteni geografpki pojmovi Dalmac Panonj, te Ilink kao zasebno | jedinstvena podeuce koe wjedinuje rn De 2 Roa eG, Sng 198 na Hercapvina ie be nie a ktvnost sa ile usnjeree na dale ane cake poco Zembeod peje napa tbh pemera,Toucm Vadose ‘roksan, Kontntina nihoih nada Crs e preeslo eoaniens mana Rane sponse print caskom nit Dacian soins vida fominatm. Car vite forme Inj io prinaps, prvi med Jenakima (sentrima). nego je peta nina 10 jot apc Bevpodar Upreiinje Carson x efene.domaata hilo. e $enovano narra nama Carmo eoanien vast 2 pital cnlonae aj to jak bok part Slane cara | nego} pore ne dejano ct opin drvavmicihposova Posmattan sana aso Caro je petal ui centaleas vant diva aszrio rnvenim novi Pojedin historia tj dogada| uzimayu kao simbo! konatne propast antigke kulture civiizacie nate, istoén ao Carstva se, nadale,znatno uspjesnieocuplrao barbarizaii, te zahwalyjuel tome i dozivjavaa mato mange poeese ‘Wonostsnanjegov zapadn dio, Medutim, nt se ie mol tebjos ‘it, na blo kof natin, spit tra noeliavanje Slavens tokom VI | Vl stoljes. Nhove prsustvo u tim knjevima bio je od presudnog ‘znatsjaza dali tok sbivano Satljenje Rimskog castvaimalo je, pored ostalog, za posletics lagano edumizanje robovlasithog, drustvenog poretka. Sistem privedivanje je ave vite preratag uw naturalni karakter Prlaz na lakeu vsia privrede daveo je do znaéajnog slablienja ckonomske ‘oct gradova, a sami tim {co ojtnog opadanja standarda Zivota ‘ondasnjeg,gfadskog stanovnistva, romatrano, pak, s druge strane, ‘nagsjno je porsla uloga krupno posjeda na Kome se proizvodilo {ve ono to fe podinieivalo2vone potrebe njegovih vasa. Takvo ‘Stane fe dono js vaeu Klasnu podiejenost na bogate i sromasne, ll njhovul meduscbnanetpelvost | nesporazume, koi su postal, tezrokom Sesth unutarjihstkoba. To je svakako js vise ubrzalo ‘proces propadan robovlesnickog drustva,gledano 5 jedne strane ‘eportavlanie feudalnog, drustvenog sistema na ajegovim rasevi- ‘nama, * druge strane. Osnove feudalnog sistema cinio je krupal zemljéni posed, na kojem su dotad slobodet Kolonl pretvaran Zavisne sake (kmetove). Uspostavijanjem feudalizma doslo je do intenzivnijeg propadanjaanttke civilizacie.” Antika civilizacf uapela e da se ode tina ne toiko dugo, poslie pada Zapadinog Rimskog casva, a bez ikakvih zgleda da ce ‘astale teskoce preva. Barbarska plemena suse medusobno radmetala « svojim raslagkim pohodima | sitematskom unitava- % G. Fee, Prop eine cc, Zag 197, a, #8 M. Rooney Serjeant Mersin# Bos Hatogovin eee kaso te ‘ju tekovina antike?” U tome su im, netijtko, svescinu pomoe Druzai | predstavnic krdanskog evesenstva, Koj su se Eesto tsar [hijcivalw onganizitanjerullaksh pohoda | unistavanjeantihih spomenika, smatrajuct th 2a. gresna Sablazan. Anticka civiizach ‘aside nova -srednjovjekovna feodalna katara. Bowe Hercgovna ike te 8 2 3. —. Periodizacija kasnoantiékog razdoblja adi lakig i sveobubwatnjeg proucavana, alt rezumijevanja Jjudske proslost historgar esto pribjegavajanjenom, rsiavianju, odnosno peviodizacji ma veea ili manja vremenska Tazdobla. Definianje periodizacje jednog,historishog doba zavis od vig faktora, a kao ajvaznii wzimaju se dogadai ke} su mali prasudan.znataj 24 dalji tok drastveno-ekonomskog rarvitha, polish sbivaja i kulturih tekovina, Keiko #4 pojtini dogadaji bili vari, zavisi od nhovih wzroka, toka, rezulata | posfedia. Usimajuci abzi ave ove element historia nas wi da fakvt dogadajl Blk netkost. Upravo 2tog toga nyima se omedava pote, cnosno kra jedne histonske faze. Tako ojos davno pri, kao zastbno historsko doba definiranaantia, koja je tala vie od dvanaest stoljeéa.Poscbno zanimiv period predstalja posledajo faza ovog doba, koja se naziva kasnom antikom ili kasnoantickim dlobom. Osnovni smiseo ovakve periodiacje je da se iret dublje prouge enovremena zbivanja, te skladu 5 tim | definiraje njhove tzroéno-posjediéne veze, okovi na keaju rezulat Med istrazivacima-historicarima koji suse bili, pak, onima koji se bave antickim razdobljem na prostrima danagoje Bosne { “Hereegovine posto zejesnasaglasnont kaa je ri onazivy al nei ‘ pitanj dation kasne ante, Neslagarja su naroitoizazena Kod ‘efinizanja pocetka, a djelom i kod utvrdivania zaveéetka ovog, ddoba. Utrazenju odgovora na pitanje ait jot wvjeknemamo js¥ ea {efinirana | jdintvens pevioizacju kas antike postoe naimanje {va rarloge: prvi je vezan za mali brojstrabivata ovog razdoble drug 2a nihove stavove koji su prlgno suprostalen, © tome kada je pote kasnoanticko doba nat danaénje Bonet Hercegovine os wvjek nemanyojedinstveno misene. Naime, neki Instr’ su skint da njegov poseak smjestajuu vrijeme kada jena ‘ars pristo dosao Dioklesijan, 288, godine, drugi, pak, misle da ‘ono pecinje stupanjern na cars piste cara Konstantin, dok tee Sinatra da je prizavanje JeSéanstva 313. godine presedan Fistor Rimske drzave I da st tom godinom podinje asnoanticko obs, Njhovi tazlori za ovakav stav lee u promjeni drustveno- Dalisehog sistema, odnosno uw ukidanjs peinclpata Y uspostaijnja ominata, te w primavanj i jednagavanju krséanstva sa dugim. {etigiama. Rukovodot setae oni sto poistovjcuja Kasnoantichi peviod st dominatom, Za jedan bro] istavaca takav stay Je Fepehvatv, Nalme, oni podsjeéaju da je Dioklecjanovo doba ‘Shifezemo provedenjem selmi oe su ial za el dase zaustavi provaride briza koja je jo8 pre njegovog dolaska na prijesto, pottesala Caratve skoro cielo staljee. Dake, Kjuent dogadaji pono fazi Rimskog caatva vevanl su za Kriz, odnosno 78 nj otetak, kof je bio od presudnog maésje za sva dalla zbivanja ‘unatar ioko Cartva Usimajudt w obzie sve tadaSno okolnost, ovo drug, rani datiranje pocetka kasne ante edaleko patie, jer ima zmatno jace utemelpnje w odnoss na prvi stay. Zbivanja unutar 1 oko imskog earstva, kraj Ii poéetka OT soo, eznadia su potetak ounoantickog doba na bosonsko-hercegovackim prostorims. Ona su, te svakom slugs, bia od presudnog. znasja za. sea. buduca etwvanj Upravo tada, Cartvo je uslo u najtedi period svoje Instore: Njege su jednako bie kako unutasjatako i vansko= politike kriza. Slaboot Carsva, koje 8 ga potresale sve do pada Iewovog zapadnog djl (poznatieg kao Zapacno Rimsko cast) [7e godine, odnosno do dolaska svarskih'slavenskih plomena kraj VUi povetkom VII stl, nltako se nisu mogle preva. iow wrieme kame te ogee wens nts 2 [Naprotiv, 5 pojavom Avara i Slavena silo je joe masovalle rater potpuno zatiranjepreosalihtekovina antitke ilzacie. To jebiot kraj Kasnoantthog dob. Glotaino promateaju, Kasnoanticto dba obiljeteno fe teskocama u_ privredivanje, kajnje nestabilnoj politicks situa ‘unutar Carat, Gestim ratovima, odumiranjis vojne tsvake drvge ‘mod! Carstva na eau potpunim krabhom njegovog zapadnog dja ‘Medatim, govorit stanja na bosanskohercegovackim prostorima vajeme kasne antike nije mogaée bez celovitog promatrana priika ‘unutar oko Rimskog catsva, pogotovu ako se ima na um da je tom vremenu, cjll triton danatnje Bosne 1 Hercegovine’ bio niegovim sastavnim dljelom. Neophadno je, pre svega, dobro provtit i rasvjetti dogadaje koji suse desl a bosarskohercego- ‘yatkom prostoa, 2 potom i vaznije dogadae iz njlhovog” bie 1 dl olsuzena, te'na kaaje ave to zajedno dovesti u njihovu ‘meslusobnu povezanos i zavisnst. Daf, tek nakon elovite amaze svi th zhivanja pruza nam se moguenost da edredimo vremensku ‘ranicu izmedta pojedinih faza kasne antiké i take dodemo do njene petiodizacje. Mada se radi 0 relationo leatkom vremenshom periods, ‘kasnoantgka proslost danainje Bosne i Tleseugovine ve takoder move oul na tri manja razdobla: 1. rong faa Kasne antike, koja datica od raja Ido kraja IL stoljeea 24 godine), 2. srenja fsa Yasne antke, koja se nastavija.na ran fazu i uaje «do pada Zapadinog Riskog carstva (476. godine) | 3. poana faa Kasne sntke, koja zahvata vejeme od pada Zapadinog Rimskog,carstva pa do kraja VL, odnosno potetk VI stoljoss, kaa sa bosanskohercegorachi poston postalt smetom ufestah napada Avara Slavens, Kod utvedivanja i defintanja. vremenske granice iamedu navedenih razdobla uzeti sue obrit donadaji ot su bil od presucne vaznosti za daljji tok histojskih zbivanja, Svaku od Pomenutih faza obijeal su dogadai kof su, uzeti pojedinatno ili= own Hetcqonine vee kane ie ‘ajedno, predstavjl veoma vagra defavanja na ovim prostorima, Neki od init, kao npr: pokretanje rodarske proizvodnje, provale Gola, pojava i sienje kicanstva, pad Zapadnog rimskog carstva, ‘opadislavenskih { avarskih plemena itd, mali su dalekosezne posledice na wa Kaan zbivanja. Promatrane zasebno, svaka od hhavedenih fara je odazavala sku tadaénjeg stana, sa veoma todlivim mazikama w odnoso na rani i vijeme koje dolaz [ijhovim medusobnim: spajanjom stvara se glovita sila o radu i “Zivot kasnoantihstanovnika bosanskohercegovackih prostora ‘rv naznake posetha asnoantichog date na th danasnje Boone i Hercegovine mogu se, dake, vezati za sam kr) I stoljeea nove ere, ada je dowlo do proih ocbiin poremetaja unutar Rimskog, cars. One se pojavjju jos 0 vrileme carevanja Marka Aurel (162-180). Prestanak osvajanja, rat sa Parcanima, ceste provale Darbarskih plemena, nemini provincjama,ispraznjenest dr2avne Dlagaje i pov huge bil #4 samo neki o@ simptoma slabjenja i urugavanja Carta, Pofetke kasne antike na tha danainje Boone { Hercegovine bij su dogadst of sv dovell do pevihexkilsih pocemedsja Catar Rmskog casa U traenju ilaza ix take stunk, svoj pein fimske vias su mnogo wige usmjerile na bosanskoherce- fovatke prostore, koi su u to vijeme pocali veoma évrst | jak Sed gstonac Rimske imperfe, Osim toga, panju ovih prostora Drivlaila je! mogucnost pojacane eksplestacje pire bogatstava Fine rine snag, a sve tou ij da se nadomjeste il bar donekle ‘blaze velit Slnansslé gbiet wazvani cst ratovima to2bijim poremecajima u sstema privmedivan. § im w vez! doslo je do pokrtanje proizvednje s maogim rudokopima i rodarskim Pogonine, poveeara poreskih obavera ido. pojagane mobilizace Sonik. obveznika, Svaka od navedenih mera nailaila je na regodovanje { nezadovalstvo kako med doseljenicima tako inedu staoxjdiocima, a poscbno medu onima koji sa oxbjali Davai ims radio Zivot, a samim tim i rimsku eivilizac. hats dio © populace ostao je} dale veran svojaj altar i Soca He ‘ead. ska «im dale vio svoj gatin Evora upradnparan svoju vjeru, obidaje i svoj pogled na Zivot. ss Medutim, okom pve face kane antkedotloje 1 do odredenih poate promjena pele sveps uw popiedu. grdaakog statues Tomaceg sanovnsta negove boduse porte rman Arua, xiv pad, atop tin enderadetanasva, pdieana nase zgradne | popevio utr Komnitacs ha? Zabel tne ales an ‘konomsiprosperietbosanskohereagoveiih pronto. Noo 62 {pak mode sata smo relat, ere da lo kava ko Call van th promjna, To au u prvomn red, bla Planing | fumeka pode w Kojima fe (nadafe preoviadaval eksensino Polanco satastv ka ozone gona pivedianj™ ‘Trend privednog procvata je bio konstantan tokom Ill ina posetia TV toca, Tome je svakako pogadovalastateske pozice Drovinelje Dalmacie, kot je 2a roth stragin els CCarsva bila postedena unutarih nemica | vanshik napada, Soazan privredni preobrazaj zabiljezen je u oblasti rudarske djelatnost (Otvoreni su brojaleucnicl u udonosnim krsjevima Bone (etl), 3 ‘med aja najzracajn sa rudniciclova i srebra isto) Bos (Domavia, srebra | Zejeza u srednoj Bost (Kretevo, Foca, Mali ‘Mosu, oko Travnika, Bugoj, Gora Vakut i dr), te 2ejezne rade 1s dolinama reka Sane 1 Japre w zapadne} Boon. Pored toga, poktenute su brojne topionice# hovacke radionie 2 lradu gotoelh ‘metalih proizvota, koji su vetim djelom bill namijenjen za potrebe vojske, a draglim manjim djlom 2a uso Fkonomske veze i promet izmedu Podunavlja i unutrasnjost provincje Dalmacje umnogome su zavail od komunikaciskog Sptematsacbracajnica. Patni pravc Salona ~ Sava Sala ~ Dra > ea, Ante nr Lama ut | Hcg 7-13 i ii a = eink oa Gi Pla, CHL, VIET. a UIE: A. Sk, ns oa ao Tre Gre 8995. Boe 23“ sna Hesegovin y are ene ont ‘uredno au odrZavani,rarotto tokom IT 1 1V stoljeca. Na ajima su fedovno vrdenerekonstrukci,popravke i drugi_ radovi Sobracajnce su prvenstveno korttene 2a prevoz mea, alli dragih Stovina iz unutratnjsti Dalmaclje u bliza i dalja odrdista na podragu Panonje.Dobeo igraden i reden komarikaci sister polvedaje nam ekonomak strates znaca)ovihprostra, Saami aaa eee ee ee ee ort tele ame eg etal ota art i eet fest ee ee are Sa or So aes Hera ama a ee eee arn egh raise Fo ee epaeen oie crt Za ge tar’ dle’ Se ion di ee ay areca an cpa SE A eae eee Hee miter ere te et pee i I tela cee ee nine tae , Pai, Ne Masini 0 uti ces Bon se tag iis Set as pee oe lat as a Sot aes Heap ane 5 beta to fk ae (pee ae ra ig a i oe Dias Fag he ee a Ea re habe cope res Se at rea berg cman Hace Ge XV, ne ce races mete ee me ee neti CR i te am Ra ere Ge Ss Pored rudarske proizvodnje doslo je # do zatajnog napretia ‘oblast zemijoradne i slocarstva. Glave cents ti djlatnst bile su ranje podignute vile rustike. Zabwalujucl ana2nom peirednom tazvoj, stanovniltvo u unutraéjosti proving Dalmacie se lnkse nosilo 2 tetkocama krize. Proizvdilo se, uglavnom, 23. pocimi- Fivanje vlastitih potebe, Eventualne wiskove agramih preizveda ‘tkuplivali su mavjerovatie stant trgovel Medutim @ tome, ‘alos, jo uvijek nemamo nikakvh podataka, Kada su u pitanju domaci obrtnic, postje podact koji nam govore da su oni bil wdeuteni w steukovne Korporacie (clei) Dosad sa ustaovlenttragovi tr fakwa udrazenjedno sole Veba (lamocko pole) drugo u Starem Majéanu, uw ponjegju Sane i tree u solu Visi (Kiseliak kod Sorzjeva). O udruzeniu koje Ajelovate na podrugju Vibe srjeoce nam nazi koji su pronadeni na injesta Kasnoantishe bazilike Bork, Sudes prema njima, rie je © tolegiuma aoriram kojeg su Gail zsjesnt P. Aal(us) Sacondas eo) 4 Varro Deldanis. Siéne potvede 0 djelovanjstrukovnih tudruzerja na podrugju Starog Majdana i Vigyice,nalazimo med ‘vtacima metaluridh pogona Privrede proobrazajbosanskohercegovackih prostora pratile su promjene u drustvu, od kojh su svakako najznacsnije one koje sa se fednosile na promjenn droftvenog status. Prema raspolotivim podacia, lakva vista promjena je nastupila u vrijeme cake Sinastie Flavijevaca, a narecitonjenog utemelitelja Vespaztana, kj, je initio proces davanjrimskog gradanstvadomacem Sanovnistv, Ta} procs je nastavljen i pose Flavijevaca, sve do povetka I staljrs, Lada je svoindigeno stanovnistvo steko rimski ‘vite. Naime, car Karakals je 212. godine obenanio euven! dik CConstiutia Antoninians, po kome sa staasjedioc’rimsksh provins, ‘ukjucujcl { Dalmacju # Panonj, debit puna gradanska prava Tako soni iz peregrina preva u vimsko provinsijaino stanovniéto, SU Belmont Now mat pera: aes + Glamaton po, Gz ina xxl See OOM a See N_ALUTONS 08, Eula sean Hi2 sea eee vie kan nie ada sa u pitanja saronjedioc:provingja Dalmacie | Panonie, KKorakalin edikt se inode tumadti dvojako. Prvo, ci je bio da se priobige domase stanovristva {to w to vader bru, a radi odbrane ‘Chstve koje je evel bilo optereceno stalnim napaima barbarskth rvoda, ali veoma iazagenom unctarnjom Krizom svake vrste. 1 Alrug, ilaz za prevadilaenje i pak ubladavanje krize Carsiva Karola je vidio tintenzivianj ekononajena bosanskohercegova~ ‘kim prostorima, Kako fe to izskivalo ative uklusivanje dome, Sanovnistva, koje) od rane bilo vino tanogim zanimanjima, pposcbno radi rudnicima i metalurikim pogonima, donosenje iki je bilo sasvim razumijiv t 28 Carstvo Korstan poter cara Karaka 5 donotenjem edikta, ondatnjem starosjesilackom stanovristva bosanskohercegovatkih prostora firom au se otvorila vrata za jogovo uljutvanje a ineko provingsine drustvo, ali za njogove skatnie angafiranje & sistem privredivana, a narocito w oblast rruarve, Neki od starosedilaca ssi, @@K, dobil cinovnicka hamjesenja us lkalno) uprav voc, rudnicima {a drugim Upraviackin pozicjama. -Medutim, najupetativile potvrde 0 potpuno iednatenom statusu domaceg. stnovnitva si puno- Dpravnim simekim grdanima nalazimo ut rimskim carevima fe je porkklo bilo itsko. Izmedu ostalih tu su: Decije (219. - 251), laude I 58, - 270), Auzejan @70. - 275}, Probus (276. - 282), Dillan (84. - 305) 1 Konstantin (306-37), ene od fhowth ajc U prog fri kasnoantichog doba, a djelom i na pote druge (postak IV stolen) desl je | do izvjosnog preporoda starosedi- lecke umjenost, Na tom polls su se naroct ital domaci Kesar, Koji se bik ulemelivact tradiconaine provinejalne unyjinost ‘Made akolovani a rimekim atleima, iz nlhovihrejela votivnog, 1 fenebralnog karatera bj domacaaehaiena umjetnos, kako u stil Ptehnicy tako i samom sadr2aju njhovih "motiva, Ali, Die pooner Die Fenomeman der imac Prove ‘aia ed 90 7, opine: D,Ren- Miso, Unto gw a db, Goi, CB, SEsjoe eh ne 668i; D)Sesea IEpotemsle ote win, sna Herepoi ae ase te s Imajuéu vidu navedene Gnjenie namece nam se zakljutak da je easnoanticha umjetnost vin. prostora ipak dozivela lzsjestan rosperite Druga faz kasne antike na thi danatrje Besne i Hercegovine, koja pote. sa ustolienjem cara Dioklecjana i uspostavomn dlominaia, Karaktrizira pojacana leiza unular Casta Ona se lspoliavala kroz ste ratove usmjerene protiv barbaskih plemena, KKonstantne krizu centralne vias, pojocanu stagnacl peivede, rezadbovelstvo svih drustvenihslojeva, sve vecu anarhij & Von Jnugovima, unutamje emir, Krstjnizacja 1 mnoge douse probleme! pojave. on lt a in ro es spree us alae Notes wae: SE piel acer py ere SESSA Tagen al er Saee im Rca pith aeiersa at eto tare lteepctc en pel my cartes Samerhes Spanien umeyoonhenee “pw ta ee mtn Soho peck athe SPE A Choco Gl tal Rng ee hebatt SEE Sonnalvonk Sane Cntr foci al'sin Fipuehwek soe apes a ee er re sce nok tn aan ae Seo setecue cat1 4 a Hearn ieee sate J over gain danaine Bosne | Hereegovine peeve pve meteeree, Eatin plemena, Apuve pve provale ta ove male sketiss leu popracne teavbrizim pjpchajem sosovnin Pre am saeonn mera dbera. Dorate snows je Enon osam seit pudenda be samo organza bra Tae eeeErathnapada To ge fe noravno, dodato iczpivalo, Pre od bach mcrglnom poled al | odvraclo od ilo Kakvog SevFeala jr uapaj alo da sve so proirvede maze ik Fee one pljen za pnckade- U takvim okolnodima domace sa astaoie mje prinden da rapusa sven og da een plone provingje Dalmace il pak u priobalne Kieve PEE og mor, Gn Koi ss oajel{ nada su bi lose {vbasko tren COdumirane privrede,naroito od druge poovine LV sto regain se odrazavalo 1 sve drug segments 2vol, kod re senamisve 8 i Yer, moze se zac da ye droga damnit eke vie ope stagnace bosaskohercegovackth foe er gue caw rela, Port osalg | w enkudnos Brower fade, boda ese 0. psarim isvorina il pak 0 rc es ateriune kulture, Net vse podetaka, kako st eae onan nlc wpimime Svetg frie,” a {Flom unanizmaim alazins 1 poaienjn decenama IV 1 na poses V soja, stoje na nounaherengovathimprostvina fe ptlo jos benim, Benue "saromiste se swtlo st poavom kriéasiva 5 ena om, vase ar er uy Dy ir ri algae ca cmp (ae .F Mi, Face Oe can, Prton abc Sonar fa ra Dre an Dome | Mexewras ODI Se Soo tow Ce sven, Nar ag mrt Ls CPM; XLVI, 2,1 Pace li asx nn iB fore en oat Sano ae wet Pail Ae le? 1 pines ape Bt 3095; i er Kren ab SPA ty Strike Zag 9 ali 0 =. SOAS poe Hoenn nd 2678 Boss egos eee sr ante 8 Za novu vjeru masovno su se opredeival ni drustventslojev, jer $e small pat Se ps i. Tao eae postepeno, al sigurno osvajlo ave prostore. U prilog ove) Ginn fovore nam brojninalazi Koj se odnose na ostatke strokrséanekih revi tv, bala Sudedt po niihova) brojnosti # ukrasenost amenim namyestajem,namece se zakiiueak dae tokom Va djelom 5 VI stojeca, ipak,doslo do izyjestih positivnih promjena. Nowe ‘snow ina je natural privreda i ekonomeka autarhija imuenih Fk Krajem IV 4 tokom V stojeca,situaca je postala oS tezom, Domaée stanovniivo je, sljed pojacarih barbarskih napada na sjeverne ranice provingje. Dalmacie, macovno napuitalo svoja boravista, Minogi medu takvima su vemenom sigh u tapustene vile Traselja w unutrasnjccti bosanskohercegovatkih prostora Promjena ambijnta nije estala bez peljedica. Svijest th ud se znacajno promijenila. Sve manje je bilo pristalicastarog reda{pokdonika starth bogova. Takva dogadarja su, tokom V 1 VI stoljca bila popracena i veoma neobignim pojavama. Nalme, radi se 0 Hudima rimskog ‘prieka,kojsu masovno rzbijaliradgrobne ploze Ihramove svojih predaka, Kako bi th iskoristll kao gradevinski materjal. To nam ‘over da jenastupla opts krizasvijesti i moral” Zoog,konstantne opasnosti od harharskihprovala rimske vias su, potev od druge’ polovine IV stoljeca, 2apotele izgradniy ttvedenja (evel) na vaznijim siateskim fagkama, a radi ‘berber put kormunikacia,zatim refuga koji su lus 23 peinva,stjestaj | samoodbranu labjeglg stanovnista, te burgusa, Zidanih orjeva. Kot se. predstavloly nek vst strazarica Podizanietakve vite objekatnnastavjeno ei tokom Vi VI sto Spomenucemo samo najvaznj: Blaga) na Bani, Kostur (Sols), ‘ibis grad (Koni), Veijni (Kise), Ubovica bro (Pecka) de. Od refugia posebno se izdvajja; Halapigi 1 Podgradina (Glamozko PhCH VS. 11-138 4 Sta, 3.9% 6 For. € 5 BC hmawecsceses, Se .Spy Masa Baap oe fee Gon). Dee Ce er aa? peel nep cDases ‘Klakar, Manteljaki grad (Oraije), Divie Zvornik), Blaga} i drugi. eine noah ain upd og ne alt eet tt tease opie oor open aie ie soem fe eon dase are Oat ory be cepa ees 2 i ln autre omens ee ence gen ts i Dare te Oe ee einen vier ele oe speci a ane aa erage pet ingore Cae tate Th a= rok me es I pte nal pe pee Seen et en eaaner ete Dl ane pe one a ee jan at ce taremars su vox m Pm se ope Ore era casat eee ed eae Cpaee Tre dane tno £7 ga. ps a Sor a Oa, Ewe Side Dao pact pis ple cs Reece ee Et se FV Radia oe, a0 1-19;F. Fila, vei o propane na Dela br tad Tana ae LM oamarmenm tt ie ae tae kermansree ane fee Oa oe es a sl en es Reva ee arenes ea ee ter ie marie carta Saar Been Heroine vee ne ante 2 rarlogs of je salako nize oaj Iai o edhao ra ten tverene dase tna polovina Casiva amano wpe oxeprla barbarsim napadn, Tako su bosarskoheraovac proto! potl sats dil ito casa Iu egowin ‘Sirinaontal ved 8, gine, U medvremenu, Ontogen se ‘voi Rin espostvi wat nad zai dom Cars. Ce fine kane dole je do pogbnje ae Nepis,posedneg ‘akong cen tong ijl Crsvs,Nakon toga toga vist se prota na eta sinke province Damasio Ov dyads sa st akom slucjy,prelonn tenad whan. Bosanshohce ovackin pronto. Siiim me parliéo tzardava ern asa ‘kasne antike. * “ 7 - Posijednja, tea ili pozna faza kasnoantickog doba na th “danainje Bose i Hercegovine ajla eo 476, godine pa do raja VI, ‘odnosno pogetka VII stole. Non pocelak se vete 2a pad Zapadnog, Rimskog carstva, a kal za provale wvaro-slavenskih plemena, Mada seradio relativno kratkom vremenskom razdoby njega su objet brojnt dogada vozani za ostrogotsku i vizantiska vadavine, te avaro-slavensks oleapac Promjene, koje su nastupile padom Zapadnog Rimskog carsiva nisu nitile pravne instiucj, nit, aa bilo koji naéin, ugrozile Jokaln administvacju u provincjama Dalmacih {dieu Pahonje Osinosi w sistema privredivanja i u druitva su, takoder, celal repromjenjnl. Kollko god sa carske vist bile beuspjine t Dorbuma protiy barbarskih mapada, sto toliko su i uzmrpator nihovihteritorja il nemoeni da uspostave nav ~ so) sistem vast ple: A. Mino ey 11S 1. Wit, o . 27627%; B., ‘tn tr ft | Heep ae BS, Ral Yorba ‘laste oat Nw Sa 5h 8 Ran 63838 6. Oxo me, Bogra 196; 1 Koro 0 se 3812S acne 323%. Wile, Dan 9186135 Novas Pins Daina, ap 194 437“ oz Hensgoin ease ani ‘Ke mamom petite pome faze Kame ante dodo je de ce nn beta power, Ong Spuo spol proving Daacs (80. goin) dese Bue panos provinee U tok ahve vadavine (80-35 TR) dene au se here promjene na konomskom, draitve sei aternom plane, Dsl et do exo, pobulsann polcke TRenae Pouce’ ram kustvins, onl su swok phd | eSitks polit zal pom strana uslova a normalan eT ner ndteyt stanovalaovih postr. Stim sez hove ‘tvaout supe stegable umjrene ma slabiizrnj una Sete eebwvanje pred proizvore na gradeie overs PEN Jomacim sarovnistvonn,yerjue da fe to jedi 1 prava a bovog dey opeanic{vlavine mo ovim prose Cdimah akon preuzinara. vl Ostogoti_st_inicl pots prerane proavodiye. Kako 3 radio procs dug Pee tet aw njgord)ralratprlstupill postop | plansk Sele, ce ateon u ere prema oni aaa Nierdiane a koje nig tbala nek vata ugana. Rt pre prereiva caprizvecie idokopima 1 pognua 22 wee Pipmimoday tera, Hoje su Ossogot Kori a Pree nj oj apeeme, nus ora dri prizes ‘race rasge za olovanje darstva\jegovo padizanje na visi tee bavrediven pipes orogtskom Krai Tendon Te JeeaD Inaneranje pokronut fe eplostac | prada Poze Na Oem pou apadne Bose. Ponove Su aktviana mia re ae ko Manske panne, Sra, Pia, dln riske Free Sie sae Tape jee cla su ek iti calle cee aS pane Helene ontogothe vst u pristuple eles Toh radenopa, Red modi | etalrskih pogona Boje weathgin ndaorom arith Snowaka* Oni su, pored omtaog, Fee ce da prep enact lene rae. Rao} dears fe | faze) oath grana pvredvanh a marcel epteak dont jephopveedna procodns. joo js ANT Bj XLVI, 1.8 Pal, Amie nari or enepoi TOE, al aaa CB, WG Soa ercgoena vee kan ante 2 ‘Tako si, zahvaljyjul cara Teodorhu, all { negovim nepo- sednim saradnicimg, provinelje Dalmacja 1 Panoniia dozivjele pravu privrednu tenesanet, Uporedo 3. otvlvanjom privradne proisodje enrogoke as a se angairale na obmavienja pede ase apattenh omnia U relation krtkom vremenskom period ierene brine poprevke oa. privatnimn 1 jai objektina. U.silopu raditdekih ativnost lgredeno fe vile hscanakh yerskihobelta SNe. Oxporoijne so 0 promet paste pivne pute omnia: Slona-Argentara, Salona Seri, Servi Soa ‘od Narone do Sarsjevsiog polls: horn sbnaljnjm torent ‘preuslov a bri 1 sveobuhvatnii pivedni recat} boson: lchercogovathsh.protor. Onin tga, gpadena su utvrdena | slog “yo tee ol, ako je | donate sane jeimiéno prineatalo Ostogoe tina mnogo manjem bjs ‘nora na ijiovs ofekvan, U prim deceniina orrogtse “iadavine pk, doo edo ixjesnih pote promjoa,poseono Seri prvvedivanje | pobolSanfs Zivtnog standarda na bosansko- hereovadii prosocina, Medutim, bez obra na te poritvne prompne i naafje je dobar dio zatetenoy stanovnttva bio prioo Feacrvinn prema catogoistom piste, Za mnoge tke, O00 fe bilo neporeo. Dale ito hao feo Carstvo,svojevremeno, ne Inoglo de se edbrani ed sah gotskh napada ako God ist {appli da domagem stanovnftra nameina svja vast nt da gx potine svoj) uprav-Sbosti Ontrogta cu joe vite dole do irda 5s. gone hada izmed sanuh nh dato do suo, To, kao i mnoge druge sabosti Ostrogota dobro su_ dese Vizanti costo njenom ca Jasna oe pots nh 535. godine zapotco dvadesetogndiai rat, Na kone, Jatinjan thf ‘tina uz mnogo napors pio por |prajerat sa cjelog pedro provingje Daimacie,» sani fin isa prostoa danainje Bore 1 Hleeegovine. Znatijen potpora Jtiaiovem onratom Gps 6 Ok. ar Pa Ba 9G No.2 toga Hesgovina seme mn ni ppodulvatu, profalo je damade stanovistwo, a posebno ona) njegov ‘io koji ni pod kakvim vslovima, rae 2olio prihvatt gosku vast UU nekoliko narednih godina Got su upemo poksSavali da porate ‘Dalmacj, aim tone poavilo za rukomn. [akon protjerivania Ostrogota, bosanskoherceyovathi prostrt su ponovo ill w sastay Intoénog, Rimskog carsiva. Sudedi po lagradnji ststetksh punktovs (kao Sto je npr. limes koji se pruzao dlolinama nijeka Nezetre Bose) | privredaih objekata,doslo je do znatajnog unapredena Pivots. Prolzvodnia 2aljeza w radnicima na podieutj nijeka Sane | Jape zabiljea je naroetiprocvat. Medi, {pltno je bilo za haga seta protzvodil, pogotovo ako se zna da je rekadatnja provingje Savi, zajedno sa Siciom, i dale bila u rukama Langobarda,jadnako Kao 1 veel dio sjoverosteene Bosne U cdijea darinje Dosne i Hereegovine, na kojem je ponovo bila “uspostanjna rimeka vast doslo je, zmedu ostlog, do ponovnog ‘divjavanj antike eivillace ali samo do poeta VI stljca. “Trend raspadanja nekadainjeg Rimskog carstva nastavlen je vrijeme vizantjske uprave. Nova administrativnotertoralna podjela na municipi,vcuse ile, onemogucavala je central vias, {fa si njima odreava sedowne Kontakte! poduzima odredene mere radi zaitie svoje teritoje. Zato su usiedile preporuke iz Konstantinopol, « kojima je zahtijevano da se pojedina wa podraija angazirsju a izgradni rofugija Kako bi se zateéeno Stanownistv, w slugs provale barbara, Imalo je smjesti, Za rihova iggradnje desto su Kors) ootacl nekadainih iiskih riding, Takva, male pods slobodnh opcina se uvedenim {gracom kasi e postal slaverske Zupe." ‘Medi, jsnako kao gotske i vizanijske vast nist usp da ‘se duve oxirte na ovin prostorima, Do promjene staja doa jena 5 View ome NA Gn wd agen halon, pa 92; . Fes, MEER anor, Meme, Bem 16, 8 And, a Fossa rane ci so ora Sean Sve, 2,20, 11767 1 Grn ot nas Ps Sa a aK a UP MOSS. Rasie, 0 ys 5238 ow Heegovna wen kane tiie a potetha Sezdesetih godin VI stata, kada sa waliedile provale Gepide 1 Langoharda. Prvi su zaposjell sjeveroistoene krajove danasnje Boone i Hercepovine, a drug njensjeverozapad. Njihovo prisustvo je dovelo do ponowne stagnacie. privrede, ali i do pojcanog pada Zivotnog. standarda ondainjeg stanovniitva, Uopljackanim i opustodenim krajevima provincia Dalmacie i Pano- je nactupla jewel glad Gov bo ta (Bo pater VT ales) Oko polovine VI stole’, doslo je do pevih upada slavensiih plmena’ na Bosonskohercegovatke prostote. “Kako zaleteno Stanownistvo nije imalo snage da im’ se ozbilnje suprotstavs, Uskjedla su marovea ubjan, plpekania | unisavanja materjalrih lohara svake vaste. Prve_provale slavenskih plemena bile st Iskjucivo pjackaskog karaktera. Medutim, kasife (pocev od 57. odie) kod jth se asia tefnja dase tajn0 nastane navi rostorima, to im jena aja polo 2a rokom.2 sn tecgorna vere ae te Zane deveie poene fave kasne antke obijezene su Gest provalama Avara a prostore danainje Bosne i Hereegovine Rerotito taka stuacia bla je w Heo 597. godine, kada su Avant epjel da od Servitinma (Besanska Gradilla) produ do Salone {en Na tom put rar su mnoge grodove unl oko Ocak (Panik refuge statamica, Zateceno stanovnisivo su masovno Toul. Cara ja, pak, nakon nekoliko poh upjla da hk “rvlada,« potom i protera na podrugje Penonje, s one strane nijeke Save. ots) VI ina podet VI stojtaushjedl su napadi zaruzenh saverukit 1 avaeskih.plemena. Staki pokuss) carske vojske i {tng stanovnstvn dain se suprotstave bio je uraludan. Tako su Arno atkom vrermenskom periodu, Avani Slaven uspjel zuzeti Tinoga azeje mest u unuraosti provinije Dalmacie. No ‘apecl pot sj ein bof tokom prve dij davenfje Tebjda! U takve|situacii zateteno stanovnistvo nije imalorikakih ii da im se ozbilnje suprotstavi | evertualno sprit tore dajje prodore. Svaki negov pokuis} se zavrtavao beruspjesno. Svoje osvaagke podubvate Avari 1 Slaveni_ su kona aurinanjem dva_najeadnia pivredna }strateska, contra u Fimorskim kejevima province Dalmace. Prvo, sa 614. godine eval Salona, a sedam godina kasi | Narona* Padoms Salone serelava ae kanoaticko dob na th danaivje Bosoe i Hercegovine. 1 nemogucnosti da se brani, zataeno stanovnisvo je masovno apusalo svoj vtestleta ogn)sta i bezalo w primase kxajewe Tako br tam nailo ovo} amakar pevtement, spas. Provale Avara i ‘Shnena sa canatile poctak kraj antickog daba, a samim tin raja tthe kulture i ivilzacie naa darasne Bosne | Hercegovine:® 3G onogor ora Pou, Beng 1949; Base, os. 319375, Momence cA THANE e056; 0. Noa 089182 Seta Hocpvne soe eat Prodot!avaiih | alsveskihplemena ca oval upandon jovi ki bezel dha, Namo supose ‘ose moglo por pal sve So je moglo da gor teopinlal aja st oie lana tat ake [nbjeg stnovntvoje potato svoj, makar piven, sas na cotecima Jadranskog mora i planinekim bespucima njgovo — Ph bespadima njegovog Tako ss novi gop: provincje alma a. njerim loirima i ouanlchertegovaclihprstr, postal Ava i Slavent Nihovo too nanvanje. na ovim,prostrioa ztatio Je dasa nestanak ake cia T poeta jog novep taker degotrnog hintoiskog proses, tok hoje dale do te slaverzace rater tneromanstogsanoeibra” Reva tog pres na iv tke redken a omovu imeseih ini namese nam se nedvosmiseni ahtak doje dob kate ante pretayiolo veo salao 1 po ‘mnogo emu pekeino rardole whist onda ovetnsva, {nner predate velit itor poh pottak novog obs omc i zanemaree,pobrsae une roe Pete tkovinesareekovne Kalu f vince. Tamera mori epi je vata esta dap tga ma prostrina St ine danaje Boo Herepevn Prema tome 78 kasosntico dbase mote ws dae ono bl of rong maine za bud avant vin pretriny, p Ex tirere ctlom podraga seveorapadnoy Balan Astohtno stanovntvo je, zajedno sa rimskim dosjeicina, tg sje too ttt bl al om bonnaereegoratin presorima, slo novo histor rede. Kako je ilo nemo Giles nox © Osa Ye Bd 19:5. Raia, SAPENNE Coatsdda ae i dalfe bon, ono je moralo pihvatiti novi main 2ivota, jezik, Yeru, obizje te mnoge drage fekovine &2 domena materijaine ‘duhowne klture kot sa sobom danjea slavenska plemena Seen Heregovne wien kane te 5 4. — Etniéka slika bosanskohercegovatkih prostora u vrijeme kasne antike jelovita rokonstrakija Kasnoanticke protest na tly danas je Bosne i Hercegovine zahtieva, izmedu estalog, i rasvjetjavanie etnigke sike ondatnjeg stanovnistva. Njenom provilnom rekonstruksijom, otizivaju nam se mnoge pojedinost vvezane 22 opéestane | prike ns avin prostrima w vijeme kane anti, Na obikovanjeetngke slike ujcali su azni dogadalt kl su ‘sw rai historiskim razdobljna, dest unutar ii izvan ovih prostora. Zavisno od ajihove tetine i dine trajana gest je mix jenjona etnigka strtura stanovnittva, Do promyjena je nakekse Golarilo zbog ratova, prisinih migracia stanovnstvs,prizednih Jataklizm itd Na etnostrukturastanovnista aja je vie faktore, ‘a med najznaajijim su: geografske-Klimatski uyjet kaj subi velo povolini za tivot, stratika pozicja 1 dobra homunikaciska povezanost, politike pilike, © pogodnosti 2a pokretanje raznih privrednih djelatnost. Dosadaine interpretacije 4 zakjutel sta vata, u Kojima se daje sllka 0 etnigkoj strukturt stanovniltva. na bosanskabercegovackim prostorima i viene kasne ante bitno se raalikju, Cak su neka mishena i meduscbno suprostaijana, stow svakom slug dovoljno jasno goveri 0 slozenost ove, priliéno vamsione problematike. S tim w veci prisuine su dileme oko preciznog. locranjn pojedinih etickih skupina, 2atim_ajhovog ‘konomskog, drusveno politchog i kalturnog nivoa razith, it* Bosna Hemegvinnwrene kane tie ‘Veliki utes) na Formirane, pa i promjeneetrike slike kasno antizkog slanovnistva na bosanakobercegovackim prostorima imale Su onde orografske,hidrograsko, klmatske i bolotke osobenost ‘vd Krajeva. Nalme, kako je veé peznato,ovi prstori kao i svaki AlrughsedsZe w sebi neka svoja zacchna i nepromjentva svoj. ‘Medutim, a raliku od nf imamo sasvien droge stuacu kada st «pitanja dojadali Koji su Se, pre ill Kasai, desl na bosansko- hhetegovackim.prostorima. $"obrirom da su oni promjenliva Kategoria, njihovtrezulat su se manifestirali kroz znacaje prom jene 1 u sien elnootrukture ondaénje stanovnistva ovih prostora Eudes prema ssspolotivim epigraskim podacima namece se ‘axl dae tokom kosne antike, neki dijlovima danaéoje Bose | Fleregovine, esto dolazilo do istiskivanj, pemijeranja, pa {aki do potpunog izgona manjih enickltskupina, | u isto vjeme tastanjivana drugih~ diac naroda. U nastojanj da se xb Si pak osjete takve pojave, domace stanovnistvo je formurale vece ctnicke zajednice, Medatin, ni to im nije puno pomogl, jer si hove Zivotne eae nadalje stale iste Dake, do rekonstruksije enigke slike u viljeme kasne antike noguée je dei tek nakon clovitog sgledavanja ondafneg stanja i priika na thr dann Boone + Hercegovine, ali | site -Mnoga {ada burns dogedanja, donjela s, izmedt ostalog,{ zane promjene vex s tnekim sastavom stanovnist, ‘So se tee izvome grade zn ovis problema, ona fe vo enkuda U apis Kasoantiih pisses He su pod Ko nas efetavajcestanovaltva ov prostrate ont Ko a {grow 0 above) eth) pipadnor. Noy za raviky od pine {inde armcloskim spomenicina nalaimo mnogo vite podataka op nav informise orznim vistama cjeltnent predimetina ‘puso rade srdstina Kojima se ovjk slatio @svakednewnom fee er, fo Hato oh oH Ingadnif vot. Posted, —alturnim croderjem,kontekstal- aso interpretacijom nalaza, arheolotki izvori nam daju i podalke 0 etskim grapuma {ahovim madwsobnims odosima na Rinwlenom prostors dansinje Sosne + Hercegovne, w teliciim strkin razdoiima. Dalek jasnij i potpuniju sk 0 rzlictin etnoskupinam koje su Bvjle na podrugju danasnje Bosne 1 Hercegovine kaso) antich {(autoltonlm | onim dj fe poneklo strane) pruzaja nam epigralsk spomeaicl. Niihovom analizom i medssobnim komparitaniem dolazimo do podataka Koji nam govore 0 etn) pripadnost pojenihskupina,stepena nhovo drustvenog ravitk, standard Bota, odnosima unwtar | Ymeds pojedinihetniekihskeapina, kao i ‘odnosima sa eenosima koji st ich nhowom blizem ili dae, okruzenj.* [Bnostruktura stanovnistva bosanskohercegovaehih. prostra, ake otkrivamo u vijeme katne ante, ima svoje korjene joe ranjih razdobja,Prve Korake w njenom oblikovanju i formiranju _tiilo fe indigeno stanovnistva, koje fe uglavnom pripadaloiisko= ‘panonskom etnickom kompleks, Kasi sa jo) poseban peta dali Rimljani, koji su akon osvajanja ovih krajeva. podsteali proces Kolonizacfe i tajnog. naseljavanja pripadntka vazmuh etnosa na bosanskohercegovackim prostorima, au prvom radu italithog stanownistva, U poznoj faz’ kasne antike, koa su ebijeile masovne provale barbarskih raroda na ove prestore eticka sida je dobila Svojkonaént ig Tada su, uz staosjedioce Ire 2yjell i dosalienic i rasiithy krajeva Rimskog carstva, Take, zmneduostallh, 5 a, Ferd rate ahi ae vim ee atm ro Sogcra ars Hecgstar st de a 381; Roy re ‘ron 365984 6, Ne Padme, It 438 ‘ik ann, Lani oh a test Taba Sabon (Tie Papc sla 97166 D. ai, ia sno No TOke a 3-48 EP Fron owl nant sure roves Deine Csi Car tains aaa 30. V- Sv 87 1-3 jew apron at Se Sinpocan Phot dat no ss get aba Sea Snr 90 123-86). ihe ir jee egg, et 201, sor oye oi, ta eo os ecegeie (ALBA, Soe Sn Se NA il Rar re2 oun Hesegivon voeme kane ate ‘susrecemo: Falke, Kelte Gale), Grke, Germane, Fgipéane, Siri, Perzjanoe, Jevsje & droge. Svaki od pomenutih einosa je na sebi svojstven ain obleeo vim x Kojem je vi | prostor na kojem jp stvarea, © cemu vooma upeéatiivo govore brojni arheoiosko- Cpigraish spomenic, dlimieno i zapis antckh psaca, Put do koraénog oblikovanje Kasnoantigke etnicke slike na hosanskohercegovackim prostorina Je bio prilino dug. Niegov poietak se vede 2a formirane dlisko-panonskih etnitkhh grupa aim cjemom —dobs, koje ce. tokom nekliko "stljas predstavjatiitinske staresjedioce ovih prostora, Medutim, s Elaskom Rimjana (posetak 1 stoljaca nove ene) znatsjno je Dromijenjena nihova. poricja, all 1 cnicka slikatadatnies Elanovnistva natin danasnje Boone 1 Hercogovine, Pored staro- ‘Sedioca sada imamo i dodpeio stanovistvo, koje je bilo iz reda franih nos Tako’ se uslo jedan dugotraj proces. Njegov fmnovni smisao je) rile svega, bio da so uspostav jaka rimska preva, a potom ita | prihvati ad strane demaceg stanovristva. S {Gav u vedi timske vast u odmah nakon okupacie pristupie ss- tematskom provodenu razieih mera kako bi sto peje osigurale potpuna viast rad zalscenim stanovnisevom bosanskohereegovagkih Drostora, tena ta) natin obezbiedile poteehne urjte 2a njegovo Dlogodavanjerimskou natina Fivota, Teziste nihovih aktvneett Filo sadtvano: preo 4 potpunoj pacfkac i efkasnom zavodenj ike vlass,potomn u Kolonizaciurbanizacji | municipalizac, te_na koncu,u romanizacjovih prostra. Ti proces su, inate, jal, tolko dug kolo je trajlafrimska prov vena ihe provedena sSkoro u clot, Medion, nalosiirezltati su ostearent na pol ommnizache, jer je vetina domaceg stanovnstva, Euvajuel svoju Iradicju, l2jegavala da pribvatisimsku eivilizacij. O tome nam ajiestle svpdoce beojaionomastichi, Kuli i umjenickt pokizaeli. Otpor prema Tomanizaci je naroéto blo lzazen kod. nog. Prividno romaniziranog mumicipalnog stanovnistva 1 peopafki zaboéonog | Wolianog seoskog stanovnsivs, koje je 1 facaljerjegovalo svoju tadiionana kultura. Dakle, pesie Konatnog sloma iliskog otpora (2. godine nove cece), 2 nakon top | potpune pacfikacie Tika, edeosno provincia Sos Hosen eer ee ni 2 Dalmacije i Panonie,Rimijan sx pokrengl nz ativnost koje sable uasmjerene na stwarane wlova za neometano funkcionranje njove ‘lati w svim segmentima rada 1 zivota ondainjeg stanovmiltvs, Posredstvom kolonizacie, vel broj Rimliana, prvenstveno Malik, ali romaniziraruh stranaca iz drugih krajeva Carstva,natao je svoje texjoo utecstc na tu danainje Bosne i Hercegovine. Time se prakténo ula 1 jedan dugotejnt proces, ij ce kraj ishod bit fadzzan u konaézom oblikovanu etrizke slike kasnoantikog st ‘ovnitva a besanskohercegovackim prostorime. Dolaskom rimskih legia ma podrusie dansinje Bonne I Hircegovine, dosi su i bro cinovnici, zara, trgovel i robovt Nithova osnowna obavera e bila da se, im rie to vite, angaziaju ‘a polzetanju privrede i osivjavanju saznih privrednih delatnost ‘Mnogl medu takvim, su se, vremenom, opredijll da tsjno stan ra ovian prostrima, Potvrde o tome nalazimo na nadgrobnim spomenicima, na kojima stoje podaci koji nam govere o etricko) Pripsdnoeti umgih. Na cenovu th pokazateje namece mam 30 2Zakiutak da su jo tada bil udaren termed mulitnickom érustvu, Jooje ée svoja puna aflrmaciu doziveti w vnjeme kasne antike [Nastanjenostpripadaika ral etnidish skupina na iu danasnje Boone | Herceyovine potvrduju nam | brojai zligiski (kulmo- votiei) spomenil. Svaka od pridosth etnickin skupina je, pored ‘ostalog, 3 sabom donjela | svoje religiske syjetonazore, Stoo 73 poslicn malo stvaranje | muleligiskog drustvs. Na kazi dosad ‘ronnie vers ostataa utvrdeno je da su na ovim prostorima 4 ynijeme kame antike bile prisatne, &ak 24 razne religie 1 na destine rach bozanstava Istovremeno je, kolonizacijom besanskohercegovackih prostora provoden i proce nihove urbanizacie. Osnovnl misao tg procesa fe sastoho w podizanja nasela po wors na ualicka, izgradni eomunikaciin $putnih stanica, podizanju javnih objekata i ‘otivhavanja privrednih delatnosti svake vest. Dosadatnja istazivanja govore mim da srbanizaci nije dasla do svog punog, intadsja kada je pitanja unutrasnjost bosanskohercegovackih prostora. Nojuvjerivie poturde o tome prj nam podact koi se fdnose na Koloniste~ zemlioradnike, hah je bilo znatno manje2 Bown Heroin vio kame ante ‘woutraénjosti danatanje Bosne nego Ina. podrugju Hercegovine (Gai je, da je za tu vistu populace planinska i surova zemlja bila dalek manje.privlatna od. submetiteranelch krajeva nn jog ‘Medutim, jedinizuzetak prodstavaju ona podrugj Koja su bila prepoznaijva po svom prisodnom, aw preom red rudnom ‘ogastvu.” Uporedo sa kolonizacjom i urbarizacjom bovan- skobercogovackih prostora tekao je 1 proces uspostavlianja ajnog mira (Pax Romana) na podrasju provingja Dalmace i Panenije. Tajo proces tao u toku clog kasnoantickog razcloba, sina ne w ontin Fazmjerama kako je to llo a poset U veleme kasnoantitkog doba, us nekim dielovima danaénje Bosne | Hezcegovine starosjedioci su se na razne naéine odupiralt rimskom wjecaju. Zbog novos suprottavjnj,pojedin krajevi su bill kaznjent tako sto su costa izvan tertonje rimekib gradskih fopeina (municipia). Na taj natin su se odrale, a 1 nadalje fnkcionrale rane uspostaljne plemenske opine (cvitates peregrina), Seosko epihorsko stanovnistvo, a dielom i gradske, fast fe niegovat! svoj vigestojomu tradi, satuvae pri tome vo} nagin Fvlena,svoja mena, Jeik, vjeru,obiaje | umjtnicko Nearalitvo. Stronjediacke ieske-panonske elnicke skupine #4, tokom cilog kasnoandckog razdobla, bile | nadalje onjentirane prema nihovim fradiconalnim —zanimanjima: stoarenie 4 Zemoradai, Medutim, bilo oni, tina s manjem broju, hai st fe opredieii za ncka od Zanimanja Koja su sa sobom dongelt Rijn. Rijeé je, pre sveya, 0 rudaestvy, zanasty, gavin 4 az drugim privredsim delatnostima.” Veliki utecaj na etka strukturu kesnoantiog,stanovnistva bosanskohercegovackih prostra imala je romanizacia i je cl bio dda se pokorenom domagem stanovnistvy,cim prije, nametne risk natin. Zivola, i time stvore poltebnl preduyjeti za potpuno tspostavjanje i jacanje rimske vlasti na ovim prostorima, ai somo 008 Pai 0 "a or ice Nang in Kart wd er A Wen a 9261 ‘Wien 9 ee 2001, E Pac CB Wee WD ah Nom, ee a ‘Basa Hemogvin a vee kane ache a Medatimy domaée seosko stanovnistvo je svanim i2bjegavanjem ‘omuniczanj sa dosejenicia juno pokazivalo svoju neepelvost prema ajima, ai {svoj ofpar prema prihvacanjsrimske kulture, vjrovana, nazora | obieaja. Uprava zbog toga, bro} romanziranih staresjedlaca je bio neznatan U Kategori romanizranog domagey stanovniatya spadali st, uglavnom, isluzentvojnct tz eda sarosedilac, kot se nakon ‘dsluzenog vojnog roka (a tajanju od 20 do 20 godina) vracali ‘svoj rede krajeve @potom se nastyjvalt 1 rimskim gradowima it u vilama rustikama oko nj. Oni su yjeli po uzoru na Rimbjane. “Mano od nj st se ukjucval uae sore javnog Zivot, a za ene su najeesce uzimal suankinje. Nima se moze pridodat i jedan mani ‘nojpripadaika peregrnekhzajecnica(uglavnomn sjihovih preaka), dake oni kojima je bio dedijeljen rimski vite. Medutim, oc kom slucau,nisu mogli bine utecatina etn il bilo koje drag rasloavanje med svi sunarodejacina, ‘Tok romanizacie se nalakie mote pratt preko onamastke, posredsivom epigraske izvone grade. Starosjedio! ko ns u2ival Status eiviteta pominju se samo pod osobrim imenom, Kojeje kadkad. bilo presireno i sa Imenom oca, Za ral oc nil, romanizirani pripadnici domaéeg stanovnistva su w avom lsnom identiteta imal ‘rotlanu onomastiku formulu (ia nomina), kao npr: Pwo) Aci Varro (Boréai) i ub) Aen Pes) Gia). Na pevor anes jp stsalo prezime (praenomen), potom iene (nomen gentle) cara od ejeg je dobijen civitet 1 na kraj kognomen (cognomen), asobno ddomorodatko ime novo radanina." Podetak uvodenja prakse dodjele rimskog. gradanitva, onim peregrinima kojt su pelnvatlrimsku vlast kao svoju, vezuje se 2a ‘Gaia lia Cevara. Upravo po njem, novi gredani su svom osobnom linen dodavali ime Joli Ul), Kase, Cezara su sli carev © Pant pat oa pce 195, CG, VINO, a 50 1 thier Gz RV a 2S 1D, Renbe-Mace, oe, MDA; Rost oon si, Ziv Sts ZA) See ae hee Sona Hagin ie ae ate ‘Theaje Kauai, Vespazjan Ravi, Ulpe Tran, je Hadtian, Marko Aurelje | Septinge Sever, Prats rimskogradanso, Sarosedloc ou print obaveru dau je sco festa pe eam hj im je doo chet Po fom osnove nasal laud (Caw, Favit lai, Up (Ups), BUjevet Ael, ‘pare Cre) i Aeli (Ac), Sept eptini. Sve do 212 foiine prodarola prava st, uglavnom, dodjelivan gomjim Eiosweum slojevime, unatarpoedinih domorodtkh zajnce {Gvitauna) Madatim, te godine car Karakale je dio esta Som jeg su status Fimsog gradanina dob) svt slobodi Stanovnic!unutar Carsiva. Na tj natin s0 | peegrnt » podraga Jrovinaje Daimacie 1 Panonje iidnatent poped gradarskih Travaso sve drugin dobodnim gradanima Riskog carta Rasungese stem rimskog gradanstea nije tovremeno 2a | Sorte. pavatne svihtckovinarimeke Kolure. Al om fromjeom sakako fe preoten vel jz izmeds domorodaciog novela toni pojtinae Ko su Si reno iste vast Tope rimike Kulture | cvllzace. Time se pstepeno obikovalo, oreboo "provicjlno dalutinsk-panonsko sanovnsto, to Frovincsina rick hua ov postr, hop fe Dstinta nope ‘emeie fre tarjeta hulu Iajetan doprinos provodenjx_romanizae_ agri seedings dla nu raed Teigioana srukowna wdrutn (¥ Sg mr Pel, prez ve wid tne stan anovs, uglanom ‘fet Serta ay Kesar, lh Ne Patt tanasnje Bose # Hecegovne ropa taka Tata Jed fe elgiom avaroror CUtarClamacko pol)” © ‘cu nde alot ho 8 ponadent ne mst asnsiche =A, Moy, Ramon, Pauly Wisswn Reakneycois der clainhen ‘itl a Sip Sg Ea 11811148, A © 1 Boj Narn! cries mai + Glamadiog poe, OZ, Soceviiba se 1534 Sra Heregovins le kane aie e lie ma Bor Drago ustenovjeno a Strom Moja u So fe ss se nal inal! pope 8 tee w Voi od Kechata™ Na vanikim sidovina basta w Bork (Glmetho pole) 4 sings (0 dlink Jap) i supra spa ei kot sepulkealohspomenia pod hoot Keneenog dak (od Es lps do Ken NV so), Naps te bal nuslae sn ortatem, Ratko pean Kata is radon ka ‘ene ojevena domac (inks) no sn marae a av fsa ‘ten paeljanom fonin Ne caowu th eedotarcoveramede am st Za je dome sancrnv pak peat, tra ‘smo dlimino,ekovine rinse Gilzace kate No, mnogo fe ah ae sal dh vena see loa sjeornf 1 lao To ram nae pred pore rosnp mie fom, ai Minna kaj 8 usar ee oneniama ini ln th dane Bose Hecogovineu dbo haere ante motemo olvojen promatt | prov oki nebolice “hci genplan, Pn apadns Bosna, dg gna Been {Pew cet Boua ta Hetegovina | peta je Pesan Sako ov prostordh tns in pone aed ot Arogim, allt nga ike emops posebogrongialng tad fe U pl nova cna sls satovniva, f ontgn po fam ane Propocatve, 2 Se at ae vp a, GM, XVI, STE te etn aan SGounsts a Vai pmo 6 ton do Fos ‘cera to ita fae «Son ajo Poe A SSsoetine ie Psi ne | tmat |D, Sepil, at nal one, GZM, XW9ST, st. 13. bs on G20, XXXVIVIR, 2627, Rae, nee iri ae {aegis 8398 has hamoting tr le ( It Rtn oops 38D. Sergi Pie hte late ea Et poem we aio, ‘Ganon oj GZM, AXXVSORVTSAB INT SEISa ign Hercaporine wef as ane Etnitka slika zapadne Bosne Saideci na osnovu raspolazive arhoolosko-pigraiske # rage rade, na pons danaene zapacne Bosne su, fekom kasne anti, Dojploutn bit romanizirentstrosjdioc, koji su cvitt dobill & ‘jeme vadavine Eijevacat Aurejevaca. Jos uvjk se moze samo pretpostavjati das Delminium (Duvanjsko” pol) Salviumn [Glamocko | Livanjsko pole) i Saraiacum (dolina Unca) dobi ‘municpalni satus w tok vladavine cara Hadsjana. Kada su plan Grahovo i Petrovacko pole, asad nemamo rikakvlh po- Eataka orimskom ” Najmad i najbnojnii slo} starosjeilace = rimskim cvitetom einilisu Augejevl, Pomenst éemo samo neke: Aurelio Victorino, Aur, lust, Aur Vindii et Viiciane, Aw. Titus et Aur. Mela, Aur. Tito, Aut Iustin, Aur. Victor, Aurelia Ata, sv iz Vice kod Kise, Tem(o) Aurelia), Aur. (Ltnionas { Aur Nace, i Podastinj™ 4 ‘Auris May) lu), tz Fomolja.™* Ova mena su tipitna zai IT stojte . CrenoiiD, Spe, Gace wad rims aw Bs et Sargon Novi tn Sac 91930 #3; tin Kamo, re ‘Pept Beg XVIII Sa See G2M, LUI a8 Cnt, Sei Nove MeSH a. tna Nan nl nade map Me ad Sj, Mi, iat pm Bame, ZA, XLVI, a 1528, Seager GZM,LIVI94 11 fo ue ah hits ete se VSeusecs eae 2% V, Cori GM, XXVIVI Aj 4 43, Sa Air Crabs epi i AM, XLVI a v, Shao e1452 asa engine eee ase a Pored pomenutih Aurelvaca, pronadoni eu i natpisi st ‘jedecim mena: Tus) Aurelie Satunuins, Pezari6?” Auris Super (eteranus ex lg. VI Aug), Gradac kod Hadzica?™ 1 T(as) “Auris Mein, Svrakino Selo Nihovo genng me vede se za ‘ara Marka Aurel. Na lokalitets Gradac kod Hada pronaden ei patpis sa imenom ene rimskog veterana Aurelust Super, po iment Vern Osito je da je eno ime bilo strano,itlsko ill kllsko. Na cosnovu ovog nalaza rakljuajemo da jes o dose} Koj se kao velera,svojevremeno, ole nastaio. ‘NnpieTa Favij Vale Bree, prnepes Desa (© prinustou stranace na prostora stedaje Bosne gover) nam i epigrlska grade koja je pronadena st Vist kod Kissjaka "Tu je bo glavni centr rudarske djelatnosti i topioniarstva u im area Ga a8 RTH Pach 7M, VEDA 2.8 35 CHL ML; K Poh, G2M, NID, a1 a 16D. See ‘Whois Songer ela GM, BE, 2 CALI 266; K. ae, GM, VIS ys 3. alae, it nae ‘Suma ata Hage Bj 38:7 2 BeAr kip, GM ILA 29-06, Sasa Heepovns wm ene nt a planine Vranice. No netpisima su prsutna ade imena:C Maus Cat Hier) Hones + Mantas Ponti Valens Ovorn drigom, spomenik je podiganjegova ena, po iment Tulic lace.” koja Porjeklom ‘bila. Grkin. Na jednom natpisn pominje se ackolko ‘Steanaca, ¢gentinim imenom Baci koi su bl alickog polka.” [Na poudruga danainje srecnje Bene ustanovleni su tragovl dv _munlepia# imsenom Bist: Biste nets #Bisie noon, O ublkacli § prostranstvu ovih municipia postoje vazlisita mislena.Jedno je K. Patscha, koji smatra da je rjet 0 dva municip, odnosno dvije Bistue Jena je Bist Vetus, Koj on smjesa na pedrutja Varvare, 8 a 16 CL, 276A. ti, 2M, V8.2 323, 2 gL 264, 26S 127%, 1278, 127-0, eee. 7d LL B81 Nad. ey 681-46 See Hesperia ine ene ante A ‘Na napisina haji pronadeni na podrja municpih Bite row se sasvim eto secs strejeion. Nova ena, Koj 22 tafe pominj sur Batons, Opie, Grow, ev sa seg pode nice "Kou atog iin eptreog santa Sent co iene Ris, Lis, Creer No pode Vibasa t Lave Avo fe _aajan bo sranacs, venom Taha Pot o tome halazime na apis imerima: Plot Pomel, Mali Mosunj™ Valenti Plevo kod Teena, it Suded ma oenovu epigvaake grade, sv smunipal suzberit Btu nor su bit stare To nam ao gover ca je proces romanizacje w ovom dijela danaije Boone Zapotcovsoma rano, od u vjme cra Vespanona, Status nko, ‘yananina ered atohtonog sanovnitea pris dbl dekarion Stunt koja je pvjerena last u novo formance manip Layjesne poturde o etnostruktur stanovnistva na podrugj Bist ‘donosi nam i Iiterama grada Lz pozne faze kasne anike. Rie fe 0 spisima sa erkventh sabora odrzanih w Salon! 350, 1593. gogtine, na Kojima je govario | Andria, bskup bistuanske biskupiie= On je tmapio da ma se smanji tertorjalna nadleznost, odnosno okvis _jegove hiskuplje jr jeu ondatyim pogorsanim priiama bilo tesko upravjatl take velkim prostansivom, Etnicki sastav stanovnistoa Hercegovine dre danaije Hercegovine je Jedno vine predtalto zaschnu privrednu regu u okra adranskog talede Unita tog Prostora mogute je advojil acolo vatniih centarn = ager, Kao prs Epidaurum (danas Cava jem stv ei Treine) Dituneam (dana Soc Narona (kj fe prpada Lib) 3 ya a7 a GEN WH: LIL 6A. 366 Pic 9.705 LE Kato, 4402 feb Spy G2Nc VIO 20 Miia Pa et a,* os Horagous iene ke i CGvtas Nesalum (tna goje Neretwe aa lav centom ‘danainjem Konjicu); ‘Civitas Deretinoeum (dolina Rame), kao i etole anh mista Wagon Heregovi w Kojima su pronadel tage! cits hao lost Glindiones, Melua Bomemitae = Vramanom se, pro ovog podrch, sno pk mosh ec Kajeveunitardanasje Boste “alas, pre vee. povaljom geogrtskom plata | dos in tin en > an he eo sto psu dana Herceovie piso Fao, nogl ise 2 go pew odnst nu aruge boakceeogovate Kev Unto zbtyjon pred prea nate u oblast agree Grataaje Tasve, tao | moge druge popedest su salako ‘wt pan svanaca = deena S fim 0 ech suena Eh umole gage oi nfs tokom Kastounthog date inte gato nse fitka sla, Jakra suse na pokugju danse erceorine dba fas ante je se nie tora v ros eslge tocutohecegovatkeKrjve Nae, vee ssefemo Ty Sandie kagonje smote: en fine dom fod drug eign timecs omnis sare | strane. Veemenom, ‘SeeaRriat sn oklnt,dlarilo eo ves promion visa rhino sin og pars N tt Teor Jase ani tii ia anomie koe je ees preston Herngovine dois hon ele ‘Okewnicu domaéeg. sanovnittva nie su preosiale manje supine saree iz rachis isis plemena Tamed ota {atae prise Deen, Dare (Deo), Detamist (Domenie Durant) Clinciaont (cinitne), Maiomant (Wecemar avr, Varde (Vida), Delma + dgl ko su rie svega ‘Mange broje Fatove sa Rimini, a pokom i ¥eoma rane 5S i Pate Amita roe | Homie, st. 62-6; ofan Btw ao Somes ss yy a 59.08 he Roce Sen Reisen dr Hcg Wn 69,058. Seni ce aire GEN MENIION, 17.29 Bae Tiernan ‘Tem ati orion mer oe Spa Titi Tei VL, | | Soca Heep uve ee one ey palbvatll vimsias upraves kao soje.™ Zabvaljjut loplnom odnosu lomaceg stanovnistva naspram Rimskog cartsva, rimske sTast Tile w posi da taj prostor postepeno romaniziraju 4 da_go vremenom pofpuno stave w funkifu interesa Carstva. Medutim, proces romanizacie je ovdje zapoceo relations isno, tek oko Polovine I soca Giavni centar na podtrugj isotne Hercegovine predstatalo je ‘imsko naselje Leaini (Aanainje Trebinj) koje je pripadal rimsko) Kolo Epidaurum (colonia Iulia Epidarum). Iino tome rnemamo nikakvih pisanih rtf epigraskih svjedocanstava, al zato Jamo prileno vel broj axheolosish nalaza, pronadenih u i oko Trebinja, koji nam potwedyju da je ove mjesto pripadalo agera cepidaurtanske kolonje. lzmedu ostalh nalaz, na prvom myesta su tmagovi putne komunikacie koja je iz Epidauruma vodila prema ‘Trebinj tu ilazila na rimeku magistra cesta koja je sla prove, [Narona - Dilintam ~ Ad zizium (Blea) ~ Leusinfum i dalle preko [iscsi Duke do Skodre (danainjeg Skadsa)°" Medu nalazima s ‘ovog, podrugin svakako su zna‘ajni miokaci iz 1V stole, Koji potvrduja da su u tom vremenu vrlene popravke pomenute Kemunikace. etnitkim pritiama na podrutju tebinjog kraja govore nam brojl arheolosk i epigrafs nalani. Na osnovu ist, dolazimo do saznanja da su ovde bile prisuine dvije kategore stanovnistva: jedna, Hoja su cn starsjedie, bilo da je rljee 0 romanizianim I ‘eromanizranio i deuga, w koja su spadall doseljnic- strancl™ [Na oblivanje eine slike uijecala su dva fara. Pi je veran za oseljavanje "strnaca, a drugs 22 Kontinirano provodenje romanizacje mad domacim stanovnistvom, Suded na osnovi 5 Pali Fare ari ome reson 96. 19-20, ps re: a, aiken Bn mde eri CHL ML 10176 Pach, Anh De npn Dea de chon ‘Srnec Heating, We ho. Ge E Posi eT Boje eo 1032 Pl e861 ojos 7688cpigrfbkin nalaza, proces romanizacie na ovom podrutja je thao fino sporo, sligno kao iw drughm bossnskobercegovackim Eskoplaninskie 4 keSevtim predjelima, Tek oko polovine Stljecs, meds aulohtonim stanovnistvom se susretu prvi romaniseani poetic. Rie je o slaosedincime Yo st nos ‘hjewsk aurea geile)” Poned nih, cesta su starojedilta {alrsia) mena, na osnove kojh 2kljucujemo da je ved dio domaces Nonovnsive, odbijajucl da pribvadl rimsku civilzacii, ibjegoo onanizadja, Meda naeicim epihorskim imenitna pominj se ‘Plaons Ania iZracs, ubomir; Teast Tati, Fatic; te Znatis i zaraa, Dobricevo.* Na epigrafskim spomenisima se rijtko susrofa imena doselerika. U ove Kesjeve, onl su uglynom dolazii_ preko ‘pidauruma. Medutiry ima {oni stn w manjem broj, ko una pdrage Trebin sfizali iz obli2njhprimorskih myjsta. Modu Eikvima najvise ee. pominju: Ves, Viti i Minii“™ Porvrde 0 ‘Sihovom prisustva prufaje nam aatpist sa njihovih nadgrebrih Fpomenika, koje, znd, pronadenl sano u Pantku i jegovo) blz) Rotini. Inaie, nasehe Panik je predstavjalo wazan priveedni ‘Guatski conta u dolini rjc Trebisiice. Pretpostaia'se da jet ‘ila tna tanica Lusimem.* (Osim toga, u Panik je otkapana vila rusia (ila rustic), oja fe sjerovaine bila vlasnistra nekog bogatog. lalika*" Unjenom GRrctenja boravil je eplhorska stanovrdstvo, 0 ema nam svedoce famovesni arheolotki nalaxl Tokom IL stolioéa, tobinko je podragje zalwatio naj val romanizacje. Otome am dosta Eoecatlive govorebroja rimska naveja koja su lagradena uw patne 5 aim Tala VON, 102, 2 eq 1277512; Sr 2M, NLVIUIS 1 21 Bp, Son dol, 139-485; Beal 1532 i Rar eee 2 sel Ria ct Narn, 2M XVIII 1 1. Crs, a me Fr od Biles G2M XXUNIS $11 oa Crs Pan GENE SXVIRVIDIOTE DI 7 35 oe Hercegovina ener he 1 omenikace, pored stramica i putih stanica, a dijlom i u ‘ruralnim pregjlima ovog kasi. GGotovo identitnu situacj imamo na padrug: Nevesinskog i Gataekog poja ggje je, sudoet prema arheoloskim + epigrafekim nalazima, mada skomnim, preovladavalo domace neromanizirano ili samo polaromaniziane stanovnisto.*” Malo je pian podataks ej mas. chayjestavaja 0 etnickim prilkama w ovim predjlima [Natpis koi je pronaden 1 Grabovic otkriva nam podathe tz kojih se jo vidi da je i ovo podusje zahvatio proces romanizace U sadraju natpisastojeromanizirana imena bratnog pars Acti Maximus of Asin Tat Na eptte, koje su postal svoj) Keri ravodi se njeno ime: Aelae Marcelle" Pored eljevskog, na pod: ragu Nevesinjkog i Catackog palja, susrasema i Aurelievski gentle, Srjedogenje o tome pruzaju nam natpist sa sljedecim lmenima: ure) R.., Aurel S., uel) Aran, Aurel) Te et Aur(l) Osi. et Casio Usljednedostatka arheolske # pigralske trade nije moguce doei do potpunie etnike slike 0 vrijeme kasne Balika na ovom djl danainje Hereegovine. Sjeverozapadno od danasrjeg Trebinja prostino se stolagk kes sa glovnim controm w Diuntums (danainjem Stocy). Na ovom drug su bili prisutn potom iirskog plemena Dsors.™"U rang} fazi Carstva oni su predstavlal zasebnuupravaw raj (peregrinsku evita), “koja je" rojala vega 17 deka.” peje a OD, 722. © Boi at pean Ta Til TS 44 Stans Sear Gncn rags, hisacte pe at Teh IN ‘Vi, $3 Apion. Merde, Li sl Fn. Teta vet lp Pa Pob sa Dn iene nd Tet "508 al XXL iP Pat art to 1 Pt Nats ia 43 Pa, Hach Wann i Kar wad ters 5G A Dalat rior a et ‘Sten Pov: man 41. Wi Daas a1wo on Hecgia vene ase aie ‘Daore au lili vou slaw rimekim edincama koje su ratovale ateko tavan njinove postojine, anajvige u German Gali. Nei ‘etn sna ie voyih asa, dea cite. Pvt pon! kot Soto prove ostvanl pominju se pois) Tato, dale w ve ladavine cara Vespatana Pavia. Otome nam svjedoti nats koji Joram Stone 2 lededienimenime: 7. Falws Bid, negova seer tiete Tat, te novi sinovt 7. live Epicadas iP. Fasius park ‘acts su bili nastanjent na podrugja danainjeg Biel Pola bie pola Debra, Popovog Pola. Soca | Ljubi, Na ovom Presses ye pronadeno dosts atheolokog. materia, posebno Pepsi, Madu, waange spomerike kasne ante spadaj i bazlike iz PPA Mijas od kot je posebno zanimfjiva bazia koja je nouns Botcima (oka Grin u Bijelom Pola)” Ona e bila Sesnuts na myena mekadasnjeg mate Peru 0 tome nalzimo een ose pradena na rarvaintama tog spomenika. Njen Salty last Dhe ft invite Meter’ (ine. Naso mst pro- sen raps erin dint mit: Aue Msn, Fae sce Pee Marcel Marca, Ruma, (Aurlies) Maxims, Flag Manele lavas Marc, Marianas 1 Ruan), sv Ty ctl’ Na esnovn navedenih imena nije moguce utvedit ‘erie dedikerat, Pa samim tim ni njihovu emitku pripadnost Rafe sam i ranimljvo, 6 obuom da se radi pozno fad Hace tathea Na mest Baits, otkopane w podnozs gradine mereka pronaen fe natpis posveten bog Junoni (eae Tana Sonct Koja postovans Kao zastitnica ena, Spomeni je oaigla tjerna tw Varns. No podeusa Dijelog Poa je pred Percediscog, suooveisva, meta doscercima blo | Gata. Patric o tome nalaro a jeinom rakotagu sgtskim rakilom. BB, Set, Ne He oloni e rcine Zon ma, 2 in 07 NN pt oi aman Paid rs Sm, masy a got Kd Ha uo is Metra, 2M, HL ween Wt 0 Ct 85 os Hereggvng vee Lane she ws 1a Stora pot natpist koji nam polveduje prisutnost stro sjedilca Koj su dab civitet «dba Flavievaca: T. Fai Blo, rjegova 2ena Fania Tata, te rihovisinovi T. Fleivs Epcafue i . Flavius Laatio.** Moog doselenici sa ovog podrugja se Prepoznaju po. svojim tradicionalnim imenima, kao sto su: Marti Aug. (M), ‘ele) Frminus, Sextus Cassonius Romane § Talus) Herclanas™? [Najvie ih susreéemo na benefcjarskim natpsima iz I stoljca. Na natpisima iz Tasovti takoder se pominj strane, kao npr: live) For(unatis) arts Aiie Quariae wor benemerent fet viet) tarn(os) XXXV"" i ative Ursus" Sa okaltera, na podragiu Prena, ‘Trebimlje (Rotimi) i Smokovijna sustecemo pripadnike elievskog, carskog gentilica: Asus) Dracntus, P Aplus Pasa, P. Anite, Dam. Marciena.™ LOM. P. Aas) ‘Se(e)rus” i Act(ius) ‘Cesians.* Ovo su priner,Istina jet, ko nam pokezuju da stvanci, Kao ni domati Tad nisu tako reo doll do satusa Dpunopraviig simskog gradanina. To je bo proces Koji je tio ‘postupao i veoma dug (©. etnicko} aici kasnoantiskog stanovnistve na podria stolockog raja govor! nam { stcla sa tei aksotecis 1 natpisom SMjcecog, sadraja: Casio Quadritiano put pinto glu) vit ‘anos (L)XXX, Terta)nus Quadra fl erat Caen 9 po ‘vom ponjelda 2 sree it juzne lai. Sued po imensko) form ‘Kognomenima ns ius, spomenik pripada kasno)fazi prinipats, ‘phi ino sin), ne 3 TE D Sergent Smet 8s 17: V- Amant SS 6, 2829, D. San GM XLVI. a 178 Pal, 1028 (th. 274 Tt, Sr ena al 2M, VIN, 8 > GALT 847, Te 0 95.986 Y,Aueehovit Soc, 1-17, Pao, a 26.36 1 Be Vipera pera spoon jai 14S, ne7 hes anna sere oats ‘pio pin dena doin, lo ale nog sat sO pean enc ohana pope B PaaS steer U seer le oe seep ep pod ape Nene Hegre ae yale hoo, Gn, Cn HP sar Rapes a ewes sea plieg ‘razvofa mnogih mjesta, a posebno Ljubukog koje je vremenom Inge a en cr To to dog Worm rnold Tras mpd ie halon hla" annie mas Sople ptom Oh gc pede ite la yt Ln phe wp aa pa woh Nets ep er wena hich Niobe ee si cpa ep)" Nac sprue en nina pak va nn eo Ce a AE Tenn ‘cama ove aot So pr Rea ijn, Pn ot) hap podignuta radi obezbjedenje komurikacia nis mle fo tod stig, ugvn, snug ne Se pana oer she Metin re etc acs enon pant ravotreh oe teat Peden fer pel ane et ae a sonic one nege fore ug or 1 Oplinje ote A: G Zp De cic Hersh then Ws anf See et (SM; Zn ak ple Dei 11 in ot, Ga ovr Var Bema Prlon wale Bg Ford (tea mn ha Aa aso, GAL, XXVIXAVIIO faa Pfr lt Bn vce, G2M, VG. 1.48.18, T gait oath espace Me. 756 ‘iv ig tan oma ula, GZM, VI996 3, 198-195; B, > Fh. e518 kultura, a rie svihvinove loze i masline” Dok au sane Avjel w plod ravnicama,dtle su domacem stanovnistvu estalineplodni 1 brdovitikrajevi oko Ljubuskog. Otua je saivim malo nalaza, prvenstveno epigrafkih, na osnovu kojh bi se mogla izvrill rekonstrukaja etigke slike Kasnoantihog azdoblja w ovem dij lanainje Hercegovine. Prema postojetim natpsima, domace Stanovnisve je uglavaom dobijaio elite od cara Haden? Sudesi na onovu raspolotive grade romanizacia domaceg stanovnistva na podragju Lubuskog i rjegove okoine nije ostvarla rncke znacajnije rezultate. Naime, vecina starosedilaca je + tokom Kasnoanttkog daba jot ijk 2yjela po brdskim podrudjima, dakle ‘avan domataa rinskog ujecap. Na fj natin oni su eatuvall svoj visejekovnu tradi i Kultura Zvjenja. Za raliku od ity man io domoredaca je prhvatio tekovine inske cvlizacfe time steko bslove 2a doblanje simskog gradanstva. To st i ovdjenajesée bil ‘ojnci~ veteran, koi su ee tokom vikegodine vojne sluzbe sasvim pelvikli na rimski natin 2veta.” Pored domaceg stanownstva ovdje Se cestosuseec stan, ko su, vemenom, na zaposjenoj zeal stanosjedilaca izgrailiraskoéne vile i druge pratece’objekte. 'U najvecem bro to su bill talc. Powvade o nihovom priststva ralazimo na brojalm epigeatskion spomenicima. U vaeme kasne ante je, medu romanizirenim stanovnicima ovih prostora najise bilo onih Koj su earski gente} dob u vajeme vladavine caeva Tiberia Klaudia, Vespaziiana Flavia, Ulpia Trojana i Elia Hldiijana Na postr Ljabuskog i njegove okolne otriveno je nekoliko Tokaliteta rakojima su, poredostalog, pronaden! matpist sa romaniziranim imenima starosjedlaca. Na natpisu i2 Boras (Il stoljee), pominje se Zena po imen Julia Sabina, Koja e bila wdata a aja 6598 hoc 117; ar dnt moma 88, EP. 57-58 1 BE pga ml 5 put (te igor aaag. ee OS dig pl trie Manas een rhe wen gear yr le aro a ates ncn 1 ore Se ence cam Mev Auras nate Pomont, Shale ep egoneaion) Saat tama eas ines ee Pelee a al See cee tesa pepe ae eeiree hy eeepc Sees Felogseti eet peered ‘Papa Acie a a Rig tte bl port 2s pee erent a nas oon ek cert pore yin preety ee aged ong. ee aes ae eee os ec ince up nt Sr Ne er oles peed peepee reer rep re fe Fedor g sc nmi ses rane es noe eee ee ‘VStar pred, G2M, XXXVI, 1 te 63. % IL 4 ¥ Ath enn ont ah no pa al ait mn i a Hr, 5 GALT. 67 6 hha, CNG IV, bj 30 cm: mama. 8 88, = cx uysan eas SA ot omaeantoceeese, A” “nam Pome es Hercgovin vole a ante we ‘ajvige natpisa sa imenims stranaca poljete iz okoline logora| sjestenog u Humeu. Ugavnom su to bl ojic | veteran, Noes fmena su italska, zatim Aeltsha | sbersha, te onjenalna, Pore vee spomenutih navest éemo jos neks, Kao npr Artan(as Marclius, ‘Arulamionius Andon, (Dasius Basten domo Maezaus,porjeklom ie Meri; Hacius Aurelian, Flavus Vitor, Meds Catron, 2 ents Senernus, M. Patras), Pris Ti, Rufus Angel, Vans Verto(nis) domo Boson(), poreklom Kelt ‘Verma. Caturnis, Sess M. Fabs) Sebut,L. Atlus Veli), L. Reus L. Vela) dome ‘Pest, porijllom iz Male Azije Ti. Claude Sienus), Bella {Karns domo Eguis, porijeklom iz, Greke; 1. Claudius Abatcon(), L- Gaius, C. Licinus C. Fafa) domo Sinapa, porjekiom iz Sinope, L Oppins L. Sergi, Domains L.A Q. Ie Ver(cundus, Talus Tula), poriieklom i Akvilee, it.” Boravak Iealika na podeusju Lubuskog i njegove okoline ppotvrduju nam 1 tagovt ahitektore nhovitt naselj, Osim Lubuskom + oko njega, nasellatakve vise su ustanovljena {na gistogu Caplin Grd Cia, Psu Grad Lie (Cis oki Brijeg) 1 Mostara (Cim i lic)" $ tim w vexi, posebno je Zanimjiv gradevinski komplcks koje bio lagraden ss TV stojeca ‘nadomak Capljine (Mogorjlo), na destojobal eke Neretve, Kaa jeu pitanja njegova namjena, nokt star istazivad, poput K. Patseha, smatell su da se radi o rimekom utvrdenja,-Medutim, Adetalinjim istrazivanjima Konstatzano je da je Hee 0 zaskosng) rustieno) vill sjedista velikog zembisnog posed (fund). Viaje bis opasana debe i som zdoviia sprain rsporedein ama, Fc mms, ak, a s,s, 48 2, 905, K wd, ‘ten 9-250 Assos Kal po w he) Boris ser VS, Sen oa 2 uth in join py GPM, XSI 208, 293 SSG RIO a 0 Si, am ala Cn Fomine td Moura CM XXRINST? ae BS > opiate: K. Patch GPM, XXV9 A 2 16161 Booms Aer te Tr GEN, Na TiRojee iia Igradnjom utbanih naselia w donjo) dolini ricke Neretve stvoreni so si potrebnl predeslovi 2a intenzinije provodenje romanizacie. Tako fe pred sam poselak Kasnoantikog doba (kr It Blea) ovo pecrie zahvatio posed val romanizacie. Veliki ‘oj vimakih nasalja koja ss promadens na podrugu Ljaboskog.f donje doline Neretve predstavija evidentna potvrdu prsustva stranac, prvenstvena [aia Do znatsjih podatka 0 etnicko sic! knsnoantitkog stanov- nittva na prostorima danatnje Hercegovine dolazimo, pored oxtalog, ira osnova poznavanja socjaine strukiure ondaénjeg stanovristva To su, prje vega, podact 0 robovima (eerviima) | eslobodeniima (Gibertinima}- 2 Krehinog Graca pominj se: ett Ser, koi su bl ponfjekiom Ci ili Orjentales ati Qnorta lira i familie P ALi Cogncta, iz Capline: Quart Ati, iz Tasoveia,kojo je spomenie podigasajen muss Fas) Front) Ain (ermal Cas; bratnl par Resttianus i Calista sa svojim sinom Am(aerinnus, iz Mogosjela rani par Putt {Ursus sa sinom po menu Vipers, i Dojana.®® Med robovima naesce se pominj eka imena,dok sMarorjediatkinskora ida nj bilo. Medutim,sasvim je moguce da suse domacs robo 'shrval” a romanizirani lavjesne podatke o etigkom sastav kasnoantiskog stanovaisiva ra podrugju Ljubutkog i dong toka rjeke Nerete pra nam katt i votiont spomenic. U Ljabuikom je pronaden jedan ulomak plote s likom Sitvana koji je prikazan ka grcki Aegypan” Ar iz Carina Brotno) je bila posvesens domacim botanstvima Silvan Dijsni, Navalost ona ne sacri mena. dedikants, Na fkalite Krchin Gradac kod Mostara otlsiven je manjt wlomak are sa posvetom Jupitrs (OM Mazininas)°" Natpis je verovatno podigac ‘ck stareseiiac. Na mjestu nekadasnjeg vojnog logora a Humeu otkzveno je nekoliko kaltath spomenika 85 posvetama shdedim Stranim bozanstvims: Dianae Nemorensis, Terme Hiyllyicae () et Tovi maximo, Fortunae Augustze, Liber et Liberae, D(eo) Ivito) Mijtivac) td" Dakle, see je 0 bozanstvima rimekog, grckog | onjntalnog kruga U1V stoljece, u ovom dijelu Hercegovine dolaxi do pojave i Srenjanovik vest idea, koe fe tndanjestanovnitvo podrzavalo {i macowno prihvatal, Ret jee kscanstvu, koje fe vee na poéetk rarednog stojaca dezivjelo puns pobjed. O tome nam evedce ‘ostcibronih bait, pronadeiw Mogonel,Biogracina, Cetin,a os Herp eer han at Mixon, Zima, mu, Kok, Borasina, Toston ‘Gace, Doc kod Vine us Nerina Kf oko gomjg tok Heke Nerve st gavin centom na posse danaeg Ken, os 8 dobs banoe athe pile utero Na to ur pi svoga tcl dab Komuriacske Seka ss lim ko se hm aren, Naine tor Kone Plein puta cadre koja je doinom eke Nerve Forel odano. primo smdranal sve na Jog Eira ace Gane ta see. Oa fdnako van bia ceva le Podvellea paveam™ Nevin pile Presa Store Borah Jeato tu Kenjcu aaa na nape ome et becca Pouadonh 1 Konoctuh pola 9 it_pripadost nomi lj 2m rin prot prea epost pinapte, sua remain, Me arallzom zaps Ieee sdbe ctl pi crhog dba me se aut da to'nogl bit Noes! (Sars Nara)" Koren rove, ena thlouno topo: Nar, po koje eam dob nazivan few th rhe Nerave>” fore vena upeal tbrofah Segre ave, mobda tak I abogaifh at com. podria Tse | Hersgovne, spk ot uv eam mika enc poatake Lo Bam pedal manip sas onjer | jogve oboe. Medutny eda jo esa fact Carhog ote Koj bain sutton tora jedi (pe) St Sree cites Tek rakon Karskatnog eka nek 26 Sr presi u munipp. © vomaniec na pode Koja £ Sedov obolneu dob rang pncpata ne moe se Rov To Press tote tok eon pose Ist dake ura PE Pie 9 9.1 ne pine ps cm Nae era iM, 10) ak Ann {titty nein Ness ous aes ape. P, , 8610; L Bea ‘Siow ber ri poi ale 9; eC, VT ‘Bona Heep oe kan sie au {acl kasnoantikog razdobij.®" 0 tome nam dovaljno jasno govore natpisi w kojima su navedena geniina imena Aeli} Aurelie” Ne ‘snow isth zaljucujmo da je eebalo da prode bli stale { po, ‘a da prvi stares! dobiu satus iskog gradanina [Na natpisu koje pronaden u Ostrozcustojeimena: Acs Rj et ‘Tete P.Aalius} Vous. Rie eo braénom par i ihovor sin Muz, odiesno olae nos Halsko ime Adlne Ref, a Zena, maka tuadicionaino domaée, odnosno itso ime Tatuiz. Now sin pred- stavljn jew pune} rimsko) imenslo formal (ria nominate nam Ingleda Kao da esi oestokrvnom Rimianint." Ora natps, kao ‘ogi dru jem linia koji pronadent ivan podrutj gore toka njeke Neretve,upucja nas na zakijutak da su ovdje Zane bile -onzervativnije u odnosu na muskarce. Fit izBjliia snd ime sa stom rmskom imenskom formalom P. Aale) Prato.” Na podrusi Lisi otkopan je nadgrobni spomenik ha Kafe je Ispsano ime devetogodine device Valerie (Vali) a podigno {8 je izvjent Aelus, po s¥0j pick njen ota" Rie je, nayeno- Vatnje, 0 covjeks domaceg porckl, lz Glavaticeva poste natpls sa stim domacim (ixskim) imenima:Aeli Prose Ten tow sin nas, vk show Basjanama, dalek ol swe, gee eh GALS a 1-1 ar iro cn ‘Iva, hj 3 DT Cd Rt im mii li nie, 19-18 Now nt ecg Roe Prac G24 21808 ar 137147 ha a none com tins Gant, X95, te 1469, Nr a Ka ame nhs ay, GM 10S 31908 Pach GM, XVID kj 24 327 eyo 2620 Kah rich Monde mK de Ah (Gam, XI a 3-483 {M6 at, eet da Poet 3862071Bona Hereegovin we ame athe 1 ‘Meda pripadnicima aureljevskog carskog getilca evidentna su dva gradansia sla: jedan, koi je ditt dobio u njeme cara Marka Aurea i drugl kome pripadaje ont starosjedioc! kot su Status rimslih gradana ostvail uw vnijeme cara Karakale, Razlike tamed nih nalazimo u nihovim imenima, Pranic prvog soja pored carskog geatilc nosil t svoje domace (ivorne) ime kao Kognomen, dok su drugh imali Kalkiranikognomen. Medi, _ajecnicko lm je bilo to sto sa jen drug bill starosjdioc, dake med aja nije bio nikakvih stranaca, Kao nosioe!aureijevskog carskog: gentlieja, = prenomenom Tits) spominj se Titi) ‘Aur(ins) Laisa, Kj je podigao spomenk svome oct po iment ‘Aur(eli) Boi, najvjerovatnje prvom nosioc eiviteta porodi.” Takav je bio | Veteran 7. Aur(elts) Carus, kome su pita pot sin T. Aurelius) Nepos i suproga Aurelia) Usina.* Nima se mag pridodat joe | Aur(elia) Ton ner heerka Briss tz Radesina,"™ Miadem sloju acreljevskog gentile pripadaja Aurelius) De ‘Auvieis) Nuoerianas, Auclie) Valeri, svi tz Lisi,” kao | ‘Aurfeins) Maximus ajegova Zena Mendel, kai su pig nadgrobni Spomenik svoj dec po iment: Auris Magnae | Meximin, vile Homo." Staosjedilacka imena, preenstveno ona koja susreéemo na mje: Kognemena, smatraju se Keliskim, Kao npr: lacus, Pes, Laiscus, Bodo, Masel" Odgovoro prisutvu Kelskihimena na podradfu Konjca i njegove okoline nalazimo w prodoru, odnasno Jasnjem boravke jenog kelskog plemona u gornjem toku sijke Neretv. Prema tj tei Nate(nsi bi, dakle, bil elimitno keltiziran Starosjediocl."” Medatim, posto moguénost da je jedna manja skupina pripadnika Keliskog etnoea naselila pomeneti prostor tek akon wspostave rimske vias. Posmatrano, pak = druge strane, Jimena ao sto su: Temus, Tatuia, Duss, Pies 4 Pint sito ira?” Rell tga u Kenji (ema ma Sarajevo) [Na nekolik loalitets oko gore toka eke Nevetvepronadent su bro arheolosko-epigrafski mala, ko nam svjdote o risus ™ ‘ett je podruje od Tine do Bre," a peto je one koje se pruzalo fd ajeka Tine | Bre na zapadu pa do doline joke Drine na itoks {eel uicau jeku Savu pa sve do Zvorika). Mora se naglastda je ‘eliki dio ovo, prostora, a nario prostor danatne severistoene Bose acheolo slabo istazen. [Na posethu rimskog dota, starosjedilagko stanovnistvo Posavine, ini su ostaci nekadasnjh trsko-panonskih { keltskih plemena. Tamedu ostalih, najprsutnit su bl Breuc, Amantini, Kolapan, seri keltki Skordisc i drugi™ Sade na esnowsarhcolotko- cpigrafskin nalaza, poravska ravnica je u vijeme kasne antke bila relatlvno dobro nasljona. Najari tragovi romanizace domaéeg Stanovnista potjoeu jo iz vremena vladavine cara Klaudia. Kasrje Je, u vee’ careva Vespazjana { Hadripna, doslo do pojatanog provodenja romanizacie. Oni su, izmed ostalog, zahtijevali da se Grgane lokalne uprave so vile ulljute domact imacnit Hud. Dodjajvanjem. gradanshih.peava slarsjedlackom stanovnistvu, Rimljani su dodatno evr soe pore i w ovom dijelu danasnje Bosne i Hercogovine. Prave elekteromanizacij tek je dfinrat jor ‘nema dovoljn izvornihpodatak, Ona eimala vise spontani neg I ‘organiziranikarakter. Mod nijetkim romanizivanim starcejediocima ‘Seis GPM, XVII, 97-10, ‘oma Cia, CHL SLI od ae Ta © b, Baer A- hale Pole Goan Bo), B Gor ak Urine Kala cm by, Wao 46100404 FE Pai oe, 98 78761 eo 0 2 epee ee 75 Satay eae : are! ese Herp vere kane tie w susreéeme Ulipe i Eli, Potvde onhovom prsustwu ausregemo na ratpisima iz ololine Banja Luke i Predora, kao npr: DAM. Ula) ‘Matera, Aetns) Quariu(s) P. Ali) Egat” inicku slik kasnoantickog stanovalstva na djl Panonije, ko se proteza0 izmedu Ukrine na 2apadit Tinje na istoku 3 Save na sever nije moguée rekonstruisat, Osnovnl raziog, Koji nas tome spreenva lei u nodostalea arheolosko-epigratike grade NoSto vise podetaka 0 ondainjim prilkama v ovim krajvima ‘prudaju mom pojedinatni i skupn nal rimskog noves. Oni st, ‘ajvecim cjelom, pronaden! Siro} okolini Boranskog Brods, te na podtragju Life, Dobre Vode, Potetana, Domaljovea, Gbudowca, (raga Bosanskog Sama. © nasejenosti | etnizho} slick kasnoantikog stanovnistvs na podeugju danainje Tuzle, Gradatca i Brekog, velo malo se 2na Grodevinsksh ostataka skoro da i nema, a sta je situa i =a eplgratskim nalazima. lyjetan broj podataka prugaju nam nal rimskog i grekog novea.” Medutim, na osnowu afk ne mozemo pouzdlano govoritonaseljimainascllenost us ovim krajvima, (Ostaje nam jdino da pretpostvlime da sna lokam ge je nova pronaden mogla biti naselja ll pak da Je kroz te Krajove prolazila neka vaanija putna saobracjnica bog ovakvih okolnesti nije ni moguée pouzdana rekonstrukelja ‘nike slike sanovnistva na ovim prostorima. Cin e da je ova Kaj lglavncm bio aasellen epihorskim stanovnistvom, koje, bavedl so lstenzivnom poloprivredom i stocarstvam, I dae jlo w dubs svojh starihruralnh tadicis, Ipak, ne mozemo potpuno isis Prsustuostranac,Italka x prvom redu, Jao po kojegpripadnika ‘trugih etnosa, pogotovo ako se zna da su na ovom podrug bile prisutne rmske voje posade, = Sepjevai,GZM,XIVIOST, 118120us esn |Horepina rere ate Na podtugju Podrinja, na mjestu danajey Diviea kod Zvorie wstanosleni su tragov!simskog nase 12 kasnonntchog oka, Pretpostavija se da ju blo jako rmsko utvrdene, je svtha bila dda cegura nesmetan saobracaj dotinom rele Drine Pred gradevinskih ostatake, pronaen je tvenk sa posvetom OM, Cohorat On nam potvrduje da je Dive boravilo jedan fdljenje vimski kohorie. U-Zvornku je. pronaden nadgrobnt Sspomenik nepotpunim natpisom (Aurlio.). Na osnova tog Zakijugujemo da je i'w vijeme Karakale romanizacip bila jos sktacina U blidem okruzenju danatne Bijjine, u nasaljina. Svinareva, ‘Obarska, Tunjevac, Hatkovie | Brodac pronadenl su ostactkasno: antckinrimskih agiomeracj."* Oni nas navode na zakjucak ds je te podtueje ile naseljono steacima,najie askin Kelonistima, U Brod je tkopana simska vila rstka manjeg tpa, koja je Sindee po avtefaktima mogla bi igyadena w I i na posetes IV stofeca?™ Osim toga, pronadeni su i brojat mumizmatisé naz ij je prvenstvena orimekom nove s kraj IV stots, Prve_naziake duhovne integracije posavakog sarosjedilatkog stanovniva urimsko drustvo i njegovu duftovnu sferu Bvota Mog fe primijetti tek oko polovine Ill sacs. Od tada se na Kalin + votirnim spomenicims sve ve sees atinizirans mena domsdh dozanstava (0d ucupnatesnaet spomenika posvedeni razrim bo?anstvims, nsjprisunia su bia rimska (asigna) bozanetva,zatim oriental | provinejktkultov, na kaj lokalna (domaéa)bozanstva. Njhovi Aledikants su, gotovo redovno, bil adminisratival 1 piven ‘Shovnic, Lokalnim botanstvima, paje svihSedatu 1 Silvana, Pripada nekoliko posveta.” Sp Reno GPA, VIS, 36 * i 1758 Nl Bin bee, 0, Te | Crema tana rd C1, Te 957, Li ITI asa Henan eee kane ante 1 Naseljavanje Gota na tlu Bosne i Hercegovine Velike potrese unutar Rimskog, carsiva, a samim tim ina Dosanskohercegovackim prostorima, izazivale su provale barbar- skin naroda, a pre svih Goa, Kot su se oko polovine IV stoljca pocell pojaulivatl i na sirem podrucju Balkarskog,poluotoka.”* Kiihowom dolasku w ave krjeve prothodio je njhov' boravak na ‘balamna Cmog mora, gdje je dso do cepania ove skupine na dva Inanja plemensia saveza visigotsk | estroge. Dok wt boravili na ‘dri prostorima Balkana, Got su i nada vo éesteratovalprotiv Rimijana i svaki put wspijeva da im nanesu tthe poraze, Zbog ne- ‘mock da im se ozhijnje supeoistave,tadaint rime carevi su bill, ppeinadeni da im ine tame ostupke, Iemedu ostalih ustupaks, a Vizigote je bio posebno vazan ona) kof se odnesio na dobijanje nekadaSnje proving Hj" u jem je sastava bil cela feito, ‘anainje Bose | Hercogovine. Tako su, na prelazu i IV u V stole, ‘on! postal ne samo stanovrici nego i pravi gospodari dijela danasije Jone Hercegovine. Svoje prisustvo ma ovim prostorima Vizigot su ‘obiiezli masovnim rusenjem i unstavanjem zateenih materia Soham, kao sto su npr: vila w Megorjla Kod Capjne mitre) kod Konje, itd. ako fe how boravae kratko tsjoo (hea JV i pocetak V stole), ia nh su, ipak, ostala broja syjedozanstva 0 rthovorn radu i Zivotu a ovim prostorima. Naime, jednako kao Sto su sa s0- bom donjeli mnoge vrijedineti koje su bile nepeznate w Podtinia a sm A a eel ‘hoi amor rae proce Dari bran ele, Sesina Stporee. a3 Rosin, ura omg saa Gt Rin) atin wp Sais Wake: Dune (319 Pas CULV Pach G2M, XVII, 3.5; Sse GZ LIV 10, % Sasha inten i Li Prog, GM XLVI, a 219 Seite fon Herp oeme as ante 1a {Skelan, Poznanovii, Crkvina hod Medede, Kopai, Ustkaina)® ‘ucentranoj Bos (Stup Kod dz, Zenic,Fazich Mali Mosun, Pod od Buna, Varvara i dr)" fsa podratiaHlercegovine (Asamo, omasevo, UkSii, Bacevi, Roti, Baga} ra Bun Huma, Gorn adisid, ‘Tikajina, Ponutki Gradac, Lisi)? itd, Zavisno of prodnih pogndnost, raze su seu. wes} it manj mje, zascine grane pofoprivede, a naestupenje su tile ratastvo, Vinogradarstvo, povrlrsivo i voeastvo.” Pored nalaza grade. inti objekata, tu au i roa nalazi ora jor, te otal taznog semen i plodova koji nam govore ase ada sal ug. emote pn ean py a onde Ta aa i Jean je starosjedinel flrs’), a drugt dosejenist (rimaki). Suded Fee atin ares One a Si i ee of ee pean me 1: Haig Sond, CIAL RIN DO ao. 40-3 fc re. ON oH 8 SORTER tn lect Pa tol gel sla Bye oman omeccmterrnret Sine et ed tetrsoes tatancae See ee tect ae hee we td at ie re el 0 et te a ow pb Si gt gn bem rea ‘rb 1 ee 738A Sa, Dit dc Di 9 Beer ptrcatates an ma hae pee eee tie Se a Eee ee cet mere peo eereo ine >» ea el ot ae oe a eke eairananet ‘Sots rma awh, GZ, XENI a1 1.23, omnia BaObradive poveine sa se uglavnom malazile u visinskim prodjlima ddanatsje Borne i Hercegovine. Plodnost zemljita bila je veo Sabo Za obrade remije upotrebjvana su mietalaa (Zaza) oruda ‘moti, plug, agov, gable, lopata, sp, kosa, Kort Pored 2itarica (péenica, 2b, proso) i povrea (gra, grafak is) uxgsane su vinoya Joza, maslina ineke vst jekovitg bile (peumika i Suta gorgica) jive radiates ih Sup Srjes. Pinos so zemlebl ss veuma skromni esto nedovojnl da pod sire omnovne pottebe domadih zemljomdnika. Zato je 20 mnoge starosjedioce zemljoradn bila manje Va2n0 zanimanje w odnoats na stotsrtve, {sees on ne le ee {nn tod au ce. Pata prensa Je eran lve | Neteje Za raalik. od starosiedilaca, Rimljani su se kovstil novim radinom privredivanjau okvirn zemleobradivaéke djelatmost, On se ‘asnivao ne primjeni bolh § naprenihagrotehnickih mers, kao "pr prelazak na dvopol sistem obradivanja zemlje, kreene Suma radi. stvaranja novihobgadivih povrtina, melioraia zemljita | ‘epotrcha metanih orada"* Kompleks obradivih povrsina su znatno uveéani. Naitima se pocinju wzgaati nove kulture a ujednos im i raza sasvim nova privredna gana -vocarstvo.” Znaésjan doprinas preobratau i procratu zemijoradnje donjle su promjene vezane 2a vlasnisivo nad zenljom, te nova organi zac samog privredivana. Za raza od epthorskog kalektivnog Posjedovanja zemijista, jodnako za sve pripadnike plemenskih Zajednica Kimani su uspostavili nov! obllk svojie, ko se 2asnivao na stvaranje velkih zemfisnih kompleksa ko su Bt lasnistvavimskin dosellenika. Na tim Kompleksioa sy, « potetk, ‘adil bow, a kasnijekolon. Vremenom fe, a naroeito i rang zi asnoantithog periods, manji dio domséey. stanovnittva uvidio ‘rojne prednosti navog nacina privredivanys. Upravo 2bog ns, nog pojedine su napustal svoj visevjkowna horavita | spustal se u plod ravaigarake prodjele. To im je, svakako, donielo vose Prine, a samim tm | bol} standard 2ivoa, Nihov interes 2 aks ‘ata djlatnoat je ose pojacan Paljoobradivatka djlatnost nie bila jednako prisutna érazviena 1 vim krjevima danatnje Bosne i Hercegovine. Tako jena podugiu Posavine tu krajevima koji su bil bogatl plodnitn zemijistem zemlocadnia imala primat u fivote kasnonntickog, stanovnisty, A Pach, De Herpes rad a, Mrs Mondego Kar and (Novak et; Pui Sta dl. 226327 1358.16= bane Hema one ie Inomenee 0 om predline kota Bi amt! uz moka oi stn kama na oko feast paninskim ima rejoins Je la marje esuplera «odes a [ndisnana,saniganps statasie, low, nolo, radartvot Spot sma” Torwde_o pocima “novog mains privedivanja sobre zenrainj zai 0 samcom serfs te ved ane, przay Sm ro pitt ols spose enh one nar ‘Suze von (veterao), Kos 3 akon pecionans ‘jal nepoedno iin ogra w kof saboval, Ka ‘chad a voja stan ones del mine pace na Tojma a podral soa pied ims Vetere s,wlawe, ‘hapeallpldni po trom dananje Bowne t Heregorine ae ok donjogoka ke Neve tla veg vilesiojtnog posta pojprvredn Komp, u doje oh seke Neel so nin silo oa vim rater inci {artlreneg pvrdiva. Psa 2m ol mera lima, uz pogodnost ploidbe v done ok Foe Nerve 1 Bizine trate Take Narone bl a1 omovni Predudow va natnjvane Pensgrraih i cbrazovaihsinsith Teja ovom jel Heregeine Na direm podrugja Hercegovine velerani su se, uz naseljene Italke, Onjentale | Grke, maesce bevill uzgojem vinove laze 1 -nasine, Ptvrde oihovom useicu u proizvoday vinanalazimo ra nes oc BTW. 1H ate anf andj Ban Hein, So eC ‘oe Aly, iin dr Prove Dean, Dag 3% We Scie nan Co, view 2etSE A ego eae "ml, ay mi yma ie Bye oc Sou se eNom 1 1 When 8 2 Opie ote aK Pc 6, 169; 6. ARE Dating Teta er rich Pree Demat, 34139, Cems ‘eons Hoeven an m fragmensina Seramithh proizvoda sa jez gals, Kat so pronadent na fokalitety vimske wile w Visima, sa_soded fete, i) Bee) Ben en | Aen) © pusustvu | pivedivaju vetrana na podrua oko lgors Grataina (Huma) govore arn bol lat sho poeta I Sofa Rie w narobnim spemenicina so rasa kof sade Sede ena: Artan(us Mares centri VI wl,” (Das Batra’ domo Macasus | Vaeras Masini ek 1. Belgarag squat, Cals Veredus ctr) a Belper puta Maximus (entra coh Begeram erat 2. Opps 1) Seri) Senimes dome Conan et. Leg. Vile" M Plctorus P), Arent Mrs Non Valet aes co VIIL™ lin spomenicioa ke 0 Ti ponvetenl sedetian botanstvima: Fora” Auguaar, Dine Noor Tere pic Io) Maxi), ibe et Liber, Dla) Toi) Mt)" Osim St nant ov rapa powrduju pisustvo ‘etcana u ovim krjevima, oni nes lino obejettva oH hevom drustvenom sat [Natpis na spomenik iz Citukaotkrva nam vite imena veterana, koji su jerovatno bili uzgajivadvinove loze 1 proizvodaci vina Naveséemo samo nekas L, fzcins L Fel / Pesinuente ann LX. tet / Marcia Maxima uxor /L. Ricds LF, Valens, Rica L F. Gallus / Ricae LF Bulla / 1.5.5. / L Allie L. Fel veter leg. VI Al suo psu bi = [Genetika 8 2 CAL, 49H pws 65.985 Pach G2M, X04 a 1-5 GAM, XVII 2, TSCM Stee GaN NT by hee TB. SV, Ammon Sat Geng Mma Zula ant oe loge 12 mete, ‘isl nese Begs Lian 9.17775 sa 18. {CL IU, GA, 0, 4. Wii. aa 8, Opie h menor, e369. Pain cs. 21S OL, 1s eon. 65 946A Shag 0881U_istotnim krjevima Hercegovine nije bilo zacajuieg nastajivanjerimskih veterana, Potvrde o tome, 2a sada, nalaimno na ‘sun jecnom natpis, kj fe pronaden u Dubravama kod Stoca: Dis 1.C-Fresio/ Valentino J veier(ane) ex (centurion) clots) 1 milarie) 1 Deleateren) Sades na osnove arheoloskih nalaza, veteran st Se ovdje moglinaeize bavi rtarstvom. Na podrg Sarajevskog poe olleivamo takoder prisustvo veterana, Pronadeni spomenis govore mam da su onl potell ‘aseljvati ove prostore znatno kssnije odnosu na don tok ajke Neretve. Maglo je to bit tk nog od druge polovine I stlleca, a parottou urjeme Karaka” Pridoti veteran podizali su svoja tmanja nani stambeno- briithe objekte, Sten koja je offewvena w Surakinom Selu sade2i posvetu Jupita Tomitrator: ie) Oipina) Mfssina) / Toner. [Xjen dedikant bio je veteran 1. Aur(lus) /- Maximus ve(erazus) ‘Ang(ustru. ke ate lege (VIIL Augusta) fe, po svo} pric io | veteran A. Super, kot se hrjem Ij posetkom Il eoljeesnastanio w biizni Hadaiea (Grad) Potvzd 0 tome nalazimo na natpisu Ds) Mien) / Auras) Super veers ex gone) VT Auge) Mensa sib Vilas et Vera)e Caving /Maximinae fet Viclrina Fils 7 Nostis Flam / Deffmetan Vit Anos XXVIL?” Naseljavanje veteran ‘Sarsjevakom pou osm izxazito,agramog araktera, moglo imat ‘ojno-poliic! 2naea,possbno ak se int na amu da je preko jeg prolzila putna komunikacijaSalora-Argentarja."* FV Amos Ti 2.07: Pai ee 18.102 7M Ronin, Moria a oe. 4A 1. Wily, 6 S285 Potts cee 555 ca 26. Sarena w Som fot OZ, I S135 Pa ants mach oman e689 se Som Sana nae © CAL ULSTS KP Netra map G2M, VU HISD, Segoe. 13, a na nan maa 6% 1 si, oto sa Hecgorina ee Lace te us © prisustvu veterana {njihovim imapjima na podragju Doboja sfedott nam natpis sjedeceg sadetaja DU) Manus) / Clits) Iai Maxims een) cobots Belge) / Vins) Fei) / it) Aurelie) Arabi ConinSule [Na podrasu Bihaa,takoder, nilazimo na potvrde 0 pest rimskih slzenih vojika i postojanjpoljoprvrednihposjeda ko su bal nihovo vas. ajo su Bil pripadnici XI lege Spomenut demo samo neke ol ie I(.) Oeesus I Ve Hise. [leg X1.C.P.ET-T.T et Acrni Contubernal / in FP Xb Agr eds (Keio) L. Pesci / LF Fl Saturna et. le X1 ©.P-E.V. Beste / Marie Sp. F.Quintse Cong) / Benemerent (5 Bil)”” Ds) Mfrs) Aur) Raps) / Annem) XXV 7 mil legion) JAI Claudane, (Golubic™ Suded. prema ostacima ‘vinskog boga” Lier: L(thes) Patri) Andes) (es) Plot)" kot sa pronadeni na pocragja Bihaca (Kral Bsc), veteran suse nase ‘vl urgoje vnoveloze i proizvodnjom vi. Fotvnde 0 naseavanju i zemfocbradivatko deatnsttrinskth ‘yeterana na Davanjskom, Glamotkon i Livanjskom po nalazimo na epigraskim nalasima s hraja IL i prve polovine Mit stole. Na nina, ame ostalg, sto ere) Cloris) / Prime) / (Prarie) Deane (0) Amnon) (-) (Postal 4 TOM Titus) Valerius) Sevres) celertoms) eotum) sft) (ens) P7. aiai i rclmaien bd ine td no Crna Osi, Sen ta a, at cen mvc 150-160 4394 Cool, Ri pom ane ‘ina GIN 987, 1 (CL 9795 D. Seg, Ahi ae Bia | Boog Howe, (SECIS 08 {AL U6 Cem, Cin Ga, GM, XVI te 12716, (1, 61. Cri CAM, X87 16D Seek 2B Sout, nal «el ma Spe, Liv. Deh, GM1, Basa Herragovina oe ase ot, Mle), lipanie-Davno)” Iz istog vemena su i dva konzularna beneficjara: Ho) Ofptind) Miasino) /Clins) Illus) Rotius enefiirvs) eau legQanis) XI Claud) netferanss)/ Clans) is) Rogates / fanor / V(otam) iors plosu), (Halapic- Glamot)™ 1 M. Nasfhils / Se(ewzudus deturio) muni) tetra) Henecirins) /enastuaris) legions) X- Glen) ‘(etua)Flect) / (Shih et Noida) Run Fu An(noram) XX / ¢.), (LipaLivno)." Potkraj Iw prvejpolovini Il stoloéa dos je do intenzivicana olonizacie. na bosanskohercegovackie prostorima. Nalme, amnjerom da siguraju svoju dominacjutanske su Vast podupia- Te taj proces pojaénim dovodenjom 1 nasejavanjem stranaca. Koloniziranje ovth prostora imalo je esim ckonomskog i ak politic ‘aca Zabwaljjue fom process dos fe do wnaprjeden agrarme prouvocinj, asim fim ido povetanjeKolicna gotovihprotzvoda, 2a Kojima je bla velka poteazna, ako medu gradskim stanov- ristom tako { redovima vojske, Decljavanje | nastanjivane st faci ma ovim prostorima pratio je { uspostavijanje velkih polo privrednih kompleksa, ko su nazivani fundi, Njihove fermirane Tavsio, ne sano od prirodnih pogodnosti Kao 80 su. plodnost ‘Zemlista i povojos geogrask Kimatsk usjt, nego i od vanskin Tatra, prvensivena’od tgovacklh veza sa fradovima na Itocnoj bal Jadranskog mora i putrih komunikacj koje sx povezivale te (gridove sa graovina iselima wunctrasnjost danainje Bosne 4 Fercegovine sata ae prone Dance. Haceanne (00, amv 189, Roy 5 4 | a, a ae 825 Vile rastike (ile rutin), odnoano novi ost, pra naa dosta podataka koi lustrirajvisoknivo razuljenostpojopriveedne “jelaost na prostorima danainje Bosne i Hercegovine «rang fal kasne antike: One su predstavjle Velie gospodarske, ednosno polloprivredne celine st raskoino opremjenim zgradama 23 Stanovanje, oko kot su se nalazill neophodst protect objeks popat ‘nats radionia,2grada a boravak mcnika trobova, epee, Skiadista isl. U mjthovo} pezadin! su se prostizala obradiva. poe, inngradi i voenjciVissnici vila rustha su se” medusobng "aalikoval po svom etnickom i staleskom pork, Sect na. os nova arheolosko-epigraskih nalaza najzastuplenii su bil tlic" Jena od najenaesjijl vila rustika pronadena jeu Visicima kod Caplin. Ona je podignuta jos potira stojcs. Rist feo veikom zembjénom kompleksu koji je, sudeet po athitokiue igradenih Pa ata nf amu i 09; mr: "Ea jo fo apn, Sere OT 678A Saagn ocr Ss; Neto| ! a Bonn Heine ule ane athe Scam api ain pn ang pt Dt en et fas canescens memm e Die W aoe la cael oa le ee ange one de fee ee ra apc eng pole Meh ae tobe ae coma are toe Soe Ae nme nan ike p coat ee Sore pd a gm wie neta et Hectaant Rats Satie tate [ovkataa za prizvedna vina imastinovog aj?” Ta sa, naravno, i a ap leat ann cima so eceloton ented ma tua a pereeno mi innen gs ae Tete ta Aa ep vrai yap poner renee he id Sem gc as Se ey aver Shia ol me a ee cs te os ‘ge cetep aac ean Took pm ty eee ed ett Pee ween Sg one ge Met rece ae eee Rim lender Ps Aug, R: Too! Propugnator, (222-225, A: Tp. I ee a a eae ee sere hieatnerie ae he here fe SME PUA i es Me Ae 5 Geta ea 130 am 198 a nem ome | Hoc 1 sei 198 aya 18 Pn, itera Ao 8 Haar dna Sur newa fr Tete, NS, So NIB teeth Spm es 1S, ne aaa ox nog eee w ‘4: F1 Vl Costrtns Nob Cons, : Con Papal Ro Sh 2-08 ‘4 hap Contain dg Sal. Com 8 37 A: Conshantinus Aug, R: D N Constantini Aug Vot XX, (305-337,)."" Riga Hankovicims kod Trai (oko D Bue) [Na pourugj Bilede, uz Lomunikaci Narona ~Scodra, oksivent su ostac velikog pojoprivrednog imanja sa glavnim centrom ‘danainjem Panis. Ono je, po sv) pric podmisvalo. pote ‘pidaurske kolonje.Epigrafld nalazi: Vi? (Au)ei) Maree / Lae ‘lin, / ef Plate.) Mina) Pent) simae conan) / Norton) / Van(_). govere nam 0 prisustvu itakih doselenika uv ovim sajeviea ‘U unutaénjost upravne zgrade na fundusu u Paniku pronadeni ‘su fragimentarnosta amfor koje pripadaj wremenskom razdoblja $d I do 1 sta, ao i edna staklonaeaSasanatpisom ous. Oe ralazs . Cremofnik dovodi w ver sa proizwadnjom vina jnarauno oR Nei i GM NVI, 118 SC > Cs, me mse Paka Bis, Gz XXBUIP at. 118 19oso Hern ie ae the negovig,Forsamimajom™ otk torklra na hove hod Tred” potrdje tam da je na ovom podragu bla veoma ravi prevodi visa Laslinovog a Veo vadao porate agrame proavodje w done tka eke eres bio ew Ljbuskom jegovin okonim nesta, kao 80 Sic Probe uk, Bono, Postst Grade fd. Rimsht halonzator suse uglvnom,osjentoal na ago vinove loz asin, odnosto ta prevodi vine | maslinovog ja Poterde o tome raz 0 render tagovima ila rst, od hah svaako rjc Sra kam Je lsivena w Proboja> nadommk Lubushog, ztim tovklry Ya prada godda ko fe ftrven ra kata Carin hod Eifuka™ fe” nadgrobaom spomeik rbovske porodice gekoy, porihla au satpisome sone Sur Conugi copa ib D(S) Milendas) Vionee Anne / Bene Meret rahe Dore ee tu Mise / Ram Prete Pre) / Rat Ais TQ), 4 titiveau Kichinom Han nadomnak Broa ‘Na por oko humackog logora je pred. vinogadar- sea" blo: weoma, razveno."wegajnfemaclina 1 proevodsa frasiovog up Pola o tome nelome © estima imske Me ye vellog. pooptvrednog. manu Mogoril Kod Cipline®” Prema progerna 1. Bojanovskog, ts je do krja TY Soles proiyedend negaje oko 000 Iara madinovog ua Gama ah Baja Pan pop in eth Litman ronal aac, COL Xeon =, ut aaa ond Tig 2M, XXII 38.293, XB laren ed AMZ ORV, St i et a ae ing he ch * bi ants cre ry deem ‘nt nba btm , Sano IVAN 08 257208, Ct 194 0:01 oe Heep ere ae he us ‘Tokom rane faze kasnoantthog razdobijaovdje su kao radia snags uglavaom Korgtenirebow. Med nim je bio | Grka, peje svih on kj bik dobro upaceni 1 ova vrsteejelatnosti Potvrdu o tome ‘alavimo ra jeinom natpiss sa imenom: Df) Mlaibus) Amarin 1 Gener Pies | Bene) Mierent) Vii Ann(@) / XXV Rest [ Vitaros/ et Cast Dale, jeje 0 robu grckog porekla kof se 290 Kats. U tok rane faze kasne antke (It podetak TV stole), pode ‘oko donjeg toka rjeke Neretve dotijelo je pani ckonomsk preceat ‘oblast zemijoobradivatke delamosti, On Se uglawnom bazirao na proizvodni vina i maslinovog ula. Kako je tx proizvodnja bila Zzmatno voca u odnosu na potcbe ladainjeg stanovnstva, visa je prodavan trgovcima koji su dolzl iz oblznihprimorskihgradova. Na ty natin su nadomjettana potrebnasedstve “2a nabavku "tare proizvoda, a prj svihztaica Zs saath od hrajeva uw neposrednom zaledu istoéne obalé Jadranskog. primera, polloprivmedna -prizvodnja u unutestnjost provineje Dalmacijesuzvila se spore pod drugim okolnostima, (Ona je, takoder, bila bozirana na podizana rimskih poloprivrednih ‘mano, a njnu je okosnice Cla tara proizvodna PPoturde © tome nalazimo u gradevinskim ostacima simski vila ‘usta uy Lisecimo, nasel koje danas let ispod Jeblanichog jezera {tei vile)" zaim ua Gelebicima kod Konjica,' Ustikoin Plsavic ox! Rogatice” oko Viegrada (Gv vile) Supa iu Hrasnic na podrug Sarajevskog pola” Kankovicima ‘kod Travrika” © G Noval 0,6, 152 emote GM, M55 21236 a GM, XII 7, M162 1 Grr et 9 niin nin oi an 2M, DCIS 180 Sr No mend poo se Ras, GM, XLVI, tee 3 1. Geo tv ino Ztfoa 2M, XXVIBT, 0, min Sp od Sg, GEM XI '2 ox Hens ere aes nthe ut Novom Seheru Kod Zepia Sinjokowa kod Mrkonj Grad Sirupnic na Livanpkom pols” Zalaza kat Baa. Ups od Bosarake Krupe,"” Doni Podgraima red putne komunihase Taka ~ Bosanska Gradshs, “zat u Brau kod Bijine “Tutjeveu Kod Upiotha, kao u dri kava dane Bosne i Horeagovine. Mote se alu da vie rahe kee su ble cent pallopeinecine prozeodne, predtaviaj fulo od oso haa ‘esta privedivanj oan fat Rasen be Dosta vane podatke © pojprivvedngj delatnosti w veeme sane faze Kase ante prugaf nam ostacslh spomenica, oj nam_potrduja prststvo mek verona 1 holonistor Iihors angaziancst kao emforadnika. Taki se spomenil ‘venta nekolto loka Som daniae Bose 1 Prego™ Wine, U neperednojBlzial voichoglogora ta Humeu otter je irom’ gekoamskog boga Liters: Dionsa, ast ving. | Vinogradarstv, te jegove Bozanskepratfe Liber!” Tam je po Uragi pat obnovlien negije na poset hasnountichog dob, 9 ‘nogov fe restauralor Do rinui veteran po Imener Q. Poenier StJeris Ign) XI Cli) / Tempo ier) Pat) Vensiate Coray/ tam Portes) Adon) Rese” 7 Gren G2M, X95, 107.12, Enea, mle + So Sey dtr Z © ain Derick Aas om int iar a Wo ‘ects mss nl renin, Wi Sa pec one om hh esr Sesh Mkt 2 ts rea * {mnt omarion tm 1 Lntlentcndoncearstov no wae © lomo tts inde ano Gent tin min Tae do 1 meni oe 6088, 1 Guia K Posh, C2M, XVII Aj 2 Lt ‘Rona rego oe ase ante 18 rire arog hana svslo8i nam da fu 3 Alegow grado Bovl sagem nave lve prevodi Vina Na lolaliteina Ustklina (Fos). # Sopotrica (Goraade) pronaeri su fragment a koja je od tskata scan somo ine Bozantva meds Teri) U Usk je ote toe tek powecen Temi rego) kl Zajc napisy Term) ine) Jo) Otptine) asin) Imena dedikanata eis nam posnata kao oi vrjeme Kala so ov spomeni pods. Nubovo Enraje e mg esi joino nabs analoge Nine, pola cat cinjrce da vetina rina spomenika s2 podri dann sos Beene pote i a nao tI st, namete nar 8 Zab da vt pipadal tm azdobu Koo zasno 1 po mnogo Gem necbieno pojopriredno podraije, aeolog i torcer E. Pai tdaja prontana Masks Pola severozpadoe Bosne, a koja je tokom fene faze kasno= Eitog azdabl adi sivran ovih Obadvth povetina, sera ‘elon kréenje soma ‘ pilog tome govor nam naps i oboine Bosanskog Grahova, ‘Kem se ta ena boga Silara navodeptet Maso, st na Ini sad tea, has Tao Jovan post ughavnom To pasts bog, sabi sacra i stocerstn, ovaj nas posta ‘paufe na zack da fe Svan ito tho to 1 astituk zemjo- nla, te da je miedo snrogedatim.sanownisvem na

You might also like

• Ljetopis Popa Dukljanina MH, Zagreb, 1950.

  

  Document107 pages

  Ljetopis Popa Dukljanina MH, Zagreb, 1950.

  The Historian

  100% (21)
• Josef Matuz - Osmansko Carstvo

  

  Document203 pages

  Josef Matuz - Osmansko Carstvo

  Ibrahim Kabil

  100% (12)
• Plutarh 3

  

  Document291 pages

  Plutarh 3

  The Historian

  100% (6)
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Plutarh 2

  

  Document203 pages

  Plutarh 2

  The Historian

  100% (8)
• Veljko Paškvalin Antički Sepulkralni Spomenici S Područja Bosne I Hercegovine

  

  Document274 pages

  Veljko Paškvalin Antički Sepulkralni Spomenici S Područja Bosne I Hercegovine

  The Historian

  No ratings yet
• Grupa Autora - Zemlje Ilirika Prije I Poslije Milanskog Edikta

  

  Document304 pages

  Grupa Autora - Zemlje Ilirika Prije I Poslije Milanskog Edikta

  salmedinmesihovic

  100% (2)
• PJZ V Željezno Doba

  

  Document1,065 pages

  PJZ V Željezno Doba

  IvoDelmaticus

  100% (1)
• Redoslijed Izlaganja

  

  Document3 pages

  Redoslijed Izlaganja

  The Historian

  100% (1)
• Benificiari Consolaris Na Području Delamta Zaninovic PDF

  

  Document4 pages

  Benificiari Consolaris Na Području Delamta Zaninovic PDF

  Bobasius

  No ratings yet
• Polibije Historije I

  

  Document339 pages

  Polibije Historije I

  The Historian

  100% (7)
• Povijest Hrvatskih Zemalja BiH Od Najstarijih Vremena Do Godine 1463, Knjiga Prva, HKD Napredak, S

  

  Document864 pages

  Povijest Hrvatskih Zemalja BiH Od Najstarijih Vremena Do Godine 1463, Knjiga Prva, HKD Napredak, S

  Taib Džemidžić

  100% (5)
• Dubrovnik I Turska U 14. I 15. ST

  

  Document23 pages

  Dubrovnik I Turska U 14. I 15. ST

  The Historian

  100% (1)
• Toma Arhiđakon, Historia Salonitana, Književni Krug, Split, 2003.

  

  Document362 pages

  Toma Arhiđakon, Historia Salonitana, Književni Krug, Split, 2003.

  The Historian

  94% (18)
• Bosanski Duh U Književnosti Šta Je To

  

  Document21 pages

  Bosanski Duh U Književnosti Šta Je To

  muhammedelfatih

  No ratings yet